Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal
Vergaderjaar 1984-1985
19153 Indicatief Meerjaren Programma Water 1985-1989
Nr. 2 MEERJAREN PROGRAMMA
INHOUD
Deel I
VOORWOORD 5
0. Samenvatting op hoofdpunten 6
1. Beleidsuitgangspunten 13
1.1. Inleiding 13
1.2. Indeling van stoffen 14
1.3. Uitgangspunt 1: Vermindering van de
verontreiniging 15
1.4. Uitgangspunt 2: het stand-still beginsel 18
1.5. Verbreding van het waterkwaliteitsbeleid 20
1.6. WVO-beleid en WVZ-beleid 23
1.7. Het waterkwaliteitsbeleid en de financieeleconomische
situatie 24
2. Doelstellingen met betrekking tot de
waterkwaliteit 25
2.1. Inleiding 25
2.2. Vastlegging water kwaliteitsdoelstellingen 26
2.3. Basiskwaliteit 27
2.4. Functiegerichte waterkwaliteitsdoelstellingen 32
2.5. Ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen 36
2.6. Waterkwaliteitsdoelstellingen voor zoute
wateren 40
2.7. Routinematig waterkwaliteitsonderzoek 41
3. Doelstellingen met betrekking tot de
lozingen 43
3.1. Inleiding 43
3.2. Puntbronnen 44
3.3. Diffuse bronnen 52
3.4. Het fosfatenbeleid 60
3.5. Zuiveringsslib 63
3.6. Rioleringen 65
Blz.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2
2

4. Waterkwaliteit, maatregelen en financiële
aspecten
4.1. Waterkwaliteit
4.2. Maatregelen
4.3. Financiële aspecten
5. Wettelijk en bestuurlijk kader
5.1. Inleiding
5.2. Wettelijk kader
5.3. Planvorming
5.4. Bestuurlijk kader
6. Internationaal overleg
6.1. Inleiding
6.2. De Europese Gemeenschappen
6.3. Het Rijnoverleg
6.4. Het zee-overleg
6.5. Overige kaders
7. Onderzoek
7.1. Inleiding
7.2. Ontwikkeling van ecologische 1
doelstellingen
7.3. Bestrijding van eutrofiëringsproblemen
(vermesting)
7.4. Microverontreinigingen
7.5. Milieu-onderzoek in de Noordzee, Waddenzee
en de kustwateren
7.6. Bronnen van verontreiniging
7.7. Afvalwaterzuivering en schone technologie
Noten
Deel II
68
68
85
95
115
115
116
120
122
123
123
125
126
129
131
133
133
133
134
135
136
137
138
140
Bijlage 1.1. Overzicht van door de EG geselecteerde
zwarte lijststoffen 141
Bijlage 1.2. Het BCW-systeem 144
Bijlage 1.3. Voorlopige lijst van prioritaire stoffen
voor het milieubeleid 146
Bijlage 2.1. Getalswaarden basiskwaliteit 147
Bijlage 2.2. Mogelijke ontwikkelingen in de normstelling
voor zware metalen in het kader
van de basiskwaliteit 157
Bijlage 2.3. Ecologische kwaliteitsdoelstellingen voor
Nederlandse oppervlaktewateren 160
Bijlage 3.1. Samenvatting van enkele bedrijfstaksgewijze
CUWVO-studies 185
Bijlage 3.2. Voorlopige richtlijnen voor het lozen van
koelwater 188
Bijlage 4.2.1. Overzicht lozingen zware metalen per
bedrijfstak 189
Bijlage 4.2.2. Biologische- en fysisch-chemische
zuiveringscapaciteit per bedrijfstak 191
Bijlage 4.2.3. Gerealiseerde en geplande zuiverings-
+ 4.2.4. capaciteit per regionale waterkwaliteitsbeheerder
192/193
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 4

VOORWOORD
In artikel 10 van de Wet verontreiniging oppervlakte wateren (WVO), is
bepaald dat elke vijf jaar een indicatief meerjarenprogramma wordt
vastgesteld dat de hoofdlijnen en beginselen bevat die van algemeen
belang zijn voor het landelijk te voeren beleid ten aanzien van het kwaliteitsbeheer
van de oppervlaktewateren en van de bestrijding van de
verontreiniging van deze wateren.
Inmiddels zijn uitgebracht een IMP 1975-1979 en een IMP 1980-1984; het
laatste vermelde IMP is op 25 februari 1981 aan de Kamer aangeboden. Het
verschil tussen beide programma's is aanzienlijk; het eerste IMP 1975-1979
droeg duidelijk het stempel van een eerste, algemene verkenning, waarbij
de bouw van de zuiveringsinstallaties voor de sanering van de lozingen
van zuurstofbindende stoffen voorop stond; het tweede IMP bevatte mede
naar aanleiding van internationale ontwikkelingen meer algemeen geformuleerde
beleidsuitgangspunten en "doelstellingen. Deze lijnen worden in
het derde IMP, dat betrekking heeft op de periode 1985-1989 verder
doorgetrokken en uitgewerkt.
In het Indicatief Meerjarenprogramma Water 1980-1984 is melding
gemaakt van het voornemen tot een wijziging van de Wet verontreiniging
oppervlaktewateren, onder meer behelzende de invoering van een stelsel
waterkwaliteitsplannen, waterkwaliteitsbeheersplannen en waterkwaliteitsdoelstellingen.
Op 1 januari 1982 is deze wetswijziging van kracht geworden,
waarmee belangrijke instrumenten aan het waterkwaliteitsbeheer zijn
toegevoegd. In dat jaar is - zowel bij het Rijk als bij de provincies - een
begin gemaakt met de opstelling van waterkwaliteitsplannen, waarvoor het
IMP 1980-1984 richtinggevend was.
Bij de voorbereiding van hetthans voorliggende IMP lag het oorspronkelijk
in de bedoeling om de eerste serie waterkwaliteitsplannen te evalueren. Bij
de opstelling van deze plannen is echter vertraging opgetreden. Het is
daarom niet mogelijk geweest een dergelijke evaluatie te realiseren, al is
op onderdelen uiteraard wel van de inmiddels opgedane ervaringen
gebruik gemaakt. Mede daarom is besloten het IMP 1985-1989 een andere
opzette geven. Dit meerjarenprogramma heeft nu vooral het karakter van
een toelichting op, c.q. aanvulling van het voorgaande IMP. Tevens is het
programmatische gedeelte bescheidener van opzet; een aantal gegevens
wordt immers uitgebreid weergegeven in de onderscheiden waterkwaliteitsplannen.
Overigens achten wij het nuttig op niet al te lange termijn bovenbedoelde
evaluatie te verrichten, mede met het oog op de toekomstige planning op
het gebied van het waterbeheer. Wij zullen de Kamer hierover nader
berichten.
Wij wijzen er voorts op dat het beleidsterrein van het waterkwaliteitsbeheer
in toenemende mate complex wordt: sprake is zowel van een uitbreiding
van de doelstellingen als een uitbreiding van de wegen waarlangs deze
doelstellingen moeten worden bereikt. Aan deze ontwikkelingen, die nog
volop in discussie zijn, wordt in het voorliggende IMP de nodige aandacht
besteed. Voorbeelden zijn onder meer onderwerpen als de basiskwaliteit,
de ecologische doelstellingen, en het beleid met betrekking tot de diffuse
lozingen en de verontreiniging van onderwaterbodems.
In de planperiode van het tweede IMP-Water is duidelijker geworden dat
voor de oplossing van een aantal milieuvraagstukken een meer geïntegreerde
aanpak gewenst is. Vraagstukken als vermesting, verzuring, de verspreiding
van milieugevaarlijke stoffen en de verwijdering van afvalstoffen
hebben betrekking op meer dan één compartiment. Een dergelijk geïntegreerd
beleid is ook nodig voor een adequate zorg voor ecosystemen
natuur en landschap, die afhankelijk zijn van een goede kwaliteit van water,
bodem en lucht. In de nota «Meer dan de som der delen» (Tweede Kamer,
vergaderjaar 1983-1984, 18 292, nrs. 1-2) en het eerste IMP-Milieubeheer is
aangegeven hoe de integratie van het milieubeleid de komende jaren
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 5

gestalte krijgt. Voor het waterkwaliteitsbeheer zal deze integratie vooral
gevolgen hebben ten aanzien van de planning op strategisch niveau en de
brongerichte normstelling.
Tevens vindt een ontwikkeling plaats in de richting van een geïntegreerd
beleid voor en beheervan hetwaterhuishoudkundig systeem van Nederland.
De ervaring in de afgelopen jaren heeft geleerd dat bij de waterhuishouding
een groot aantal vaak zeer uiteenlopende belangen zijn betrokken en er
sprake is van een voortdurende wederzijdse beïnvloeding van kwalitatieve
en kwantitatieve aspecten van grond- en oppervlaktewater.
Met het oog op een optimale voorziening in de maatschappelijke wensen
en behoeften die er ten aanzien van het water leven, is de behoefte ontstaan
aan één beleidskader. Dit zal geschieden door wijziging van de Wet op de
Waterhuishouding. In deze wet zullen voorzieningen worden opgenomen
die een geïntegreerd beheer van het waterhuishoudkundig systeem met
het oog op de vervulling van de diverse functies en de bescherming van
het milieu mogelijk maken. Daartoe wordt in eerste instantie de integratie
van de bestaande planregelingen op het gebied van de waterhuishouding
uitgewerkt en vervolgens wordt gedacht aan een samenvoeging van de
bestaande waterwetgeving. Beide ontwikkelingen zullen ertoe leiden dat
het derde IMP-water ook het laatste zal zijn.
Bij de opstelling van de betreffende teksten bestond een spanningsveld
tussen enerzijds de wens tot beknoptheid, anderzijds de noodzaak een te
eenvoudige voorstelling van zaken te vermijden. De uitgebreidheid waarmee
aan sommige kwesties aandacht is besteed moge in dit licht worden
bezien.
Ten slotte zij opgemerkt dat in dit IMP niet is ingegaan op de problematiek
van de heffingen en de handhavingsproblematiek. Hierover is de Kamer
onlangs door verschillende nota's geïnformeerd.
De Minister van Verkeer en Waterstaat,
De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.
0. SAMENVATTING OP HOOFDPUNTEN
Algemeen
In het waterkwaliteitsbeheer is de afgelopen jaren goede vooruitgang
geboekt, zowel ten aanzien van het terugdringen van de waterverontreiniging
met zuurstofbindende stoffen als ten aanzien van het beperken van de
verontreiniging met zware metalen en organische microverontreinigingen.
Dit heeft geresulteerd in een aanzienlijke verbetering van de kwaliteit van
het oppervlaktewater.
De financieel-economische situatie heeft echter ook deze tak van overheidszorg
niet onberoerd gelaten. Deze situatie leidt er toe dat ook binnen
het waterkwaliteitsbeheer prioriteiten moeten worden gesteld. In het
algemeen gesproken betekent dit het betrachten van flexibiliteit bij de
termijnen van het voorgenomen saneringsprogramma. Voorts dient
voorrang gegeven te worden aan de verdere sanering van organische en
anorganische microverontreinigingen, in het bijzonder die van de zwarte
lijst en van de voor water prioritaire stoffen die zowel zwarte als grijzelijststoffen
kunnen omvatten. Hiervoor wordt op rijksniveau uitwerking
gegeven door effectgerichte en/of brongerichte normstelling. Een lagere
prioriteit kan worden gegeven aan de zuivering van relatief kleinere
lozingen van zuurstofbindende stoffen.
Een en ander betekent niet dat de beleidsdoelstellingen uit het IMP Water
1980-1984 - de vermindering van de verontreiniging en het stand-still
beginsel - wezenlijk verandering ondergaan. Ook in het IMP 1985-1989
blijven deze de uitgangspunten van het waterkwaliteitsbeleid. Wel krijgen
deze beginselen enige verduidelijking voor de hantering ervan in de
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 6

praktijk. Voor zwarte-lijststoffen en voor relatief schadelijke overige
verontreinigingen (ruwweg gesproken de groep van organische en anorganische
microverontreinigingen) betekent het beginsel «vermindering van
de verontreiniging», dat de betreffende lozingen met behulp van de best
bestaande, respectievelijk de best uitvoerbare technieken moeten worden
aangepakt. Waterkwaliteitsdoelstellingen voor deze stoffen dienen te
worden gebruikt ter controle: het niet bereiken van de gewenste waterkwaliteit
kan aanleiding zijn tot het stellen van verdergaande eisen. Voor de
minder schadelijke verontreinigingen (bij voorbeeld sulfaat, chloride,
warmte) geldt het omgekeerde. Daar dient in principe de toelaatbaarheid
van de lozingen en de aard van de te nemen maatregelen geheel afhankelijk
te worden gesteld van de geldende waterkwaliteitsdoelstellingen.
Een «overgangsgebied» wordt gevormd door de lozingen van zuurstofbindende
stoffen, waarvoor immers bij uitstek geldt dat relatief grote
lozingen schadelijk, en relatief kleine lozingen veel minder schadelijk zijn.
Voor deze groep van lozingen geldt dan ook, dat in beginsel naar sanering
wordt gestreefd, doch dat er in een concrete situatie aanleiding kan zijn om
aangepaste effluenteisen te stellen dan wel om sanering achterwege te
laten.
Bij toepassing van het stand-still beginsel moet eveneens een onderscheid
worden aangebracht tussen zwarte-lijststoffen en overige verontreinigingen.
Voor de eerste groep geldt dat het totaal van de lozingen in een bepaald
gebied niet mag toenemen. Met betrekking tot de rijkswateren kunnen als
«gebied» worden beschouwd de deelgebieden onderscheiden in het kader
van de waterkwaliteitsplanning, voor het overige geldt als uitgangspunt de
provincie als eenheid waarop het stand-still beginsel van toepassing is. Dit
beginsel wordt voor de groep «overige verontreinigingen» niet getoetst
aan de lozingen, doch aan de kwaliteit van het oppervlaktewater zelf: deze
kwaliteit mag niet significant verslechteren. In dit IMP wordt gewezen op
een door de CUWVO ontwikkelde methode om een dergelijke achteruitgang
op het spoor te kunnen komen. Is daarvan inderdaad sprake, dan dient de
kwaliteitsbeheerder te onderzoeken wat de oorzaken en gevolgen zijn, en in
hoeverre een en ander beïnvloedbaar, c.q. aanvaardbaar is.
Naast een beschouwing met betrekking tot de twee genoemde uitgangspunten
van het waterkwaliteitsbeleid waarbij op de fundamenten van het
vorige IMP wordt voortgebouwd, wordt in het onderhavige programma
aandacht geschonken aan de verbreding van dit beleidsterrein. Deze
verbreding neemt verschillende vormen aan, allereerst in die zin, dat de
samenhang tussen saneringsmaatregelen enerzijds en kwantiteitsmaatregelen
als doorspoelen, baggeren en wateronttrekkingen anderzijds in het
beleid steeds meer tot uitdrukking komt. Daarbij dient te worden bedacht,
dat de nadruk meer is komen te liggen op de aquatisch ecosystemen, en op
het bereiken van bepaalde kwaliteitsdoelstellingen. Ook wordt naar mate
het accent bij de sanering meer op andere dan zuurstofbindende stoffen
komt te liggen en naarmate het inzicht in de oorzaken van de verstoringen
van het aquatische systeem toeneemt, de aandacht voor andere manieren
van beïnvloeding van de waterkwaliteit groter. Daarbij staan momenteel de
verontreiniging vanuit de diffuse bronnen en de wisselwerking tussen
vervuilde onderwaterbodems en het aquatisch milieu het meest in de
belangstelling. Sterk verontreinigde onderwaterbodems kunnen bij
voorbeeld tot verdergaande saneringsmaatregelen van lozingen aanleiding
geven.
Door de aard en omvang van zowel de diffuse verontreiniging als de
verontreiniging van de onderwaterbodems zullen naast een saneringsgerichte
aanpak ook maatregelen (en de financiering daarvan) buiten de sfeer
van de WVO noodzakelijk zijn. Voor de terugdringing van deze vormen van
verontreiniging is een goede afstemming tussen de verschillende beleidssectoren
die een relatie met het milieu hebben van groot belang. De
voorgenomen integratie van planvormen zowel op het gebied van de
waterhuishouding als op het gebied van het milieubeheer zijn daarbij van
groot belang.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 7

Waterkwaliteitsdoelstellingen
Zoals gezegd zijn de accenten van het waterkwaliteitsbeleid thans meer
dan vroeger (toen de nadruk lag op sanering zonder meer) gelegen op het
bereiken van een bepaalde, gewenste toestand van het oppervlaktewater.
Doelstellingen met betrekking tot de waterkwaliteit spelen dan ook een
belangrijke rol. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen
enerzijds en functiegerichte waterkwaliteitsdoelstellingen
anderzijds. Ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen zijn gericht op
de bescherming en de ontwikkeling van aquatische ecosystemen. Functiegerichte
waterkwaliteitsdoelstellingen hebben tot doel bescherming te
bieden aan bepaalde gebruiksfuncties van oppervlaktewater. Als gemeenschappelijke
basis voor deze doelstellingen is de zogenaamde basiskwaliteit
ontwikkeld.
Het begrip basiskwaliteit werd reeds geïntroduceerd in het vorige
IMP-Water. Met deze doelstelling - welke geldt voor de binnenwateren -
wordt beoogd een zekere basisbescherming te bieden aan zowel de
ecologische belangen als de meer gebruiksgerichte belangen. De uitwerking
van de basiskwaliteit in dit IMP verschilt op een aantal punten van de
uitwerking in het tweede IMP. Zo is de verbale omschrijving van het
«functiegerichte» aspect van de basiskwaliteit nu expliciet vermeld. In de
uitwerking in getalswaarden zijn voorts enkele wijzigingen aangebracht.
Genoemd kunnen worden de aanscherping van de waarde voor fosfaat
voor eutrofiëringsgevoelige wateren en veranderingen met betrekking tot
de getalswaarden van de organische microverontreinigingen. Voorts
bestaat het voornemen om voor een aantal stoffen de basiskwaliteit in de
nabije toekomst te gaan differentiëren naar watertype. Ten slotte zal bij
microverontreinigingen meer dan thans rekening worden gehouden met
processen als adsorptie aan zwevende stof en accumulatie in aquatisch
sediment (onderwaterbodem).
Over de functiegerichte waterkwaliteitsdoelstellingen is dit IMP tamelijk
kort. De reden daarvoor is dat voor een viertal functies van het oppervlaktewater
(oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding, zwemwater, water voor
zalmachtigen resp. kaperachtigen, schelpdierwater) recent wettelijk
waterkwaliteitsdoelstellingen zijn vastgelegd, zodat daarnaar verwezen kan
worden. (Stb. 1983, 606). Een vijfde functie die bepaalde wensen ten
aanzien van de waterkwaliteit met zich meebrengt is «landbouwwater».
Voor deze functie bestaat geen wettelijk vastgelegde waterkwaliteitsdoelstelling.
Dit IMP gaat echter wel nader hierop in. De conclusie is dat de
basiskwaliteit doorgaans voldoende bescherming biedt voor «landbouwwater»,
zodat geen aparte normstelling noodzakelijk is. Wel kan het nodig
zijn aanvullende waarden vast te stellen voor twee aspecten, nl. voor
blauwalgen en de zouthuishouding.
De ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen worden in dit IMP uitvoerig
belicht. Een aanzet wordt gegeven voor de uitwerking van dergelijke
doelstellingen voor een 15-tal typen oppervlaktewater. Per type wordt een
globale omschrijving gegeven van de natuurlijke levensgemeenschap, een
opsomming van de bijbehorende hydrologische, morfologische, chemische
en fysische kenmerken, en een omschrijving van de gewenste consequenties
voor het feitelijk beheer. Wat dit laatste betreft dient opgemerkt te worden,
dat het feitelijk beheer vanzelfsprekend rekening moet houden met de
wenselijkheden vanuit andere beheerssectoren, zoals het waterkwantiteitsbeheer
en het beheer van natuurgebieden en viswater. De nadere uitwerking
voor concrete wateren, die in overleg met de overige beheerders dient te
geschieden, zal in eerste instantie plaats dienen te vinden in de waterkwantiteits-
en waterkwaliteitsbeheersplannen. Ingegaan wordt voorts op een
stelsel van mogelijke waterkwaliteitsdoelstellingen voor de zoute en brakke
getijdewateren. De benadering voor deze wateren wijkt in zoverre af van
die voor de zoete wateren dat geen basiskwaliteit is geformuleerd voor de
zoute en brakke wateren. De formulering van een dergelijke doelstelling
wordt ook niet zinvol geacht omdat het beheer van de zoute en brakke
wateren er vooral op gericht is de relatief goede kwaliteit te behouden en
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 8

waar nodig te verbeteren, waarbij een basiskwaliteit voor deze wateren niet
op een vergelijkbare wijze als bij de veel zwaarder belaste zoete binnenwateren
als sturingsmiddel voor het beheer kan dienen.
Waterkwaliteitsdoelstellingen gaan gelden voor afzonderlijke oppervlaktewateren
indien deze in een waterkwaliteitsplan formeel voor die wateren
worden vastgelegd. Dit leidt tot een inspanningsverplichting. Na vastlegging
dient de waterkwaliteitsbeheerder die inspanning te leveren die technisch
en financieel in redelijkheid kan worden gevergd om de doelstellingen te
bereiken. De vraag wat in dit verband «redelijk» is, dient te worden getoetst
aan hetgeen met betrekking tot te nemen maatregelen is voorzien in het
plan. Een en ander impliceert dat er onzekerheden kunnen bestaan ten
aanzien van de termijn waarbinnen de doelstelling moet worden gehaald
of ten aanzien van de mogelijkheden om de doelstelling te halen (bijvooorbeeld
problemen van financiële en/of technische aard). Indien een bepaalde
kwaliteitsdoelstelling echter maatschappelijk gewenst is is het zinvol deze
doelstelling nu reeds vast te leggen. In de op grond van de WVO jaarlijks
verplichte rapportage zullen dan ten aanzien van die doelstellingen de
eventuele overschrijdingen, de oorzaken en de te nemen maatregelen
worden opgenomen.
Lozingsdoelstellingen
Naast kwaliteitsdoelstellingen zijn, in het bijzonder voor de organische
en anorganische microverontreinigingen, van groot belang de doelstellingen
met betrekking tot de lozingen. Allereerst geldt dit voor de aanpak van de
zogenaamde puntbronnen. Hierboven is reeds gesteld, dat voor de aanpak
van de zwarte-lijststoffen de zogenaamde best bestaande technieken
maatgevend dienen te zijn, voor de relatief schadelijke «overige stoffen» de
best uitvoerbare technieken. Onder deze begrippen wordt verstaan:
- best uitvoerbare technieken: de technieken waarmee, rekning houdend
met economische aspecten (dat wil zeggen uit kostenoogpunt aanvaardbaar
te achten voor een normaal renderend bedrijf) de grootste reductie in de
verontreiniging kan worden bereikt;
- best bestaande technieken: die technieken waarmee tegen hogere
kosten een nog grotere reductie van de verontreiniging wordt verkregen,
en die in de praktijk kunnen worden toegepast.
Bovendien kunnen voor prioritaire stoffen op rijksniveau brongerichte
eisen worden vastgesteld. Uitgaande van deze begrippen - die overigens
niet strikt van elkaar onderscheiden kunnen worden, doch als het ware in
elkaar overlopen zijn voor een groot aantal stoffen, respectievelijk bedrijfstakken
lozingsvoorwaarden opgesteld. Onderscheiden kunnen worden:
a. emissie-eisen voor zwarte-lijststoffen overeengekomen in EEG-verband
(tot op heden met betrekking tot kwik, cadmium en HCH);
b. emissierichtlijnen voor een aantal zware metalen alsmede voor
cyanide en sulfaat, overeengekomen in het kader van de Unie van Waterschappen;
c. bedrijfstaksgewijze richtlijnen overeengekomen in het kader van de
CUWVO;
d. lozingsvoorwaarden voor effluenten van communale zuiveringsinstallaties
(ontwikkeld in opeenvolgende IMP's).
De onder a vermelde eisen worden wettelijk vastgelegd, voor het overige
is sprake van niet-wettelijke richtlijnen die de beheerders bij de vergunningverlening
ten dienste staan. Daarbij zij opgemerkt, dat het voor een
groot aantal stoffen en bedrijfstakken vooralsnog niet noodzakelijk wordt
geacht emissiegrenswaarden wettelijk vast te leggen.
Een aspect dat de laatste jaren veel aandacht krijgt, is de relatie tussen
puntlozingen en de bescherming van de onderwaterbodem, en de daarmee
samenhangende baggerspecieproblematiek. Deze problematiek leidt er toe,
dat aan lozingen soms verdergaande eisen zullen moeten worden gesteld
dan noodzakelijk zou zijn uitsluitend uit een oogpunt van de bescherming
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 9

van het oppervlaktewater zelf. Ook op dit punt wordt in het onderhavige
IMP ingegaan, zij het nog slechts beperkt: het beleid ter zake is nog sterk in
ontwikkeling. In dit verband kan worden gewezen op een inmiddels gestart
onderzoek naar de verontreiniging van de onderwaterbodems en naar de
noodzaak, respectievelijk de mogelijkheden hierin verbetering te brengen.
Een belangrijk aspect zal daarbij de kostenkant vormen.
Naarmate de lozingen vanuit puntbronnen in de loop der tijd door
sanering afnemen, neemt de betekenis van de verontreiniging vanuit
diffuse bronnen toe. De aandacht voor deze problematiek wordt nog
versterkt door het feit dat met name microverontreinigingen vaak van
diffuse oorsprong zijn.
Vanuit het waterbeheer zijn er veelal onvoldoende mogelijkheden ter
vermindering van de belasting vanuit deze bronnen. Zulke maatregelen
zullen vaak moeten worden genomen met betrekking tot emissies in
andere compartimenten. Het stofgerichte beleid is hier het kader voor de
integratie van het milieubeleid. Rijk en provincie zullen op dit punt - mede
aan de hand van de bevindingen van de waterbeheerder - de nodige acties
moeten ondernemen. Uitvoerig is aandacht besteed aan de verontreiniging
vanuit diffuse bronnen en aan maatregelen die in andere beleidssectoren
reeds worden voorbereid en die tot een verminderde belasting van het
oppervlaktewater zullen leiden. Een sprekend voorbeeld is in dit verband
de vermindering van het loodgehalte van benzine. In dit IMP worden de
verschillende diffuse bronnen besproken, terwijl reeds voorgenomen
maatregelen worden gememoreerd en nieuwe aandachtspunten worden
aangegeven.
Bijzondere aandacht is vereist voor de eutrofiëringsproblematiek, ook
wel vermesting genoemd. Dit onderdeel van het waterkwaliteitsbeleid
heeft een ontwikkeling doorgemaakt, passend in de eerder geschetste
algemene tendens tot verbreding van het gehele beleidsterrein. Immers,
steeds duidelijker is geworden dat de aanpak van dit probleem naast het
terugdringen van de directe fosfaatemissies uit puntbronnen ook andere
maatregelen vereist. Naast beperking van de belasting uit diffusie bronnen
moet daarbij ondermeer worden gedacht aan waterhuishoudkundige
maatregelen. Mede gestimuleerd door een door het departement van
VROM geïnitieerde financiële bijdrageregeling voor het defosfateren van
afval- en oppervlaktewater wordt thans in een aantal eutrofiëringsgevoelige
gebieden gewerkt aan de opstelling van zogenaamde integrale plannen.
Verwacht wordt dat een meersporige aanpak van de fosfaatbelasting
aldaar een verbetering van de waterkwaliteit zal bewerkstelligen.
Resultaten
De maatregelen, die inmiddels genomen zijn door de industrie en de
overheid, hebben geleid tot een verdere beperking van de belasting van
het oppervlaktewater. Onderstaande tabel geeft voor de zuurstofbindende
stoffen daarvan een overzicht:
Tabel 1. Lozingen en belastingen oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen
(in miljoenen inwonerequivalenten (i.e.))
Huishoudens
Bedrijven
Totaal
Geëlimineerd in openbare
zuiveringsinrichl tingen
Belasting Nedeil ands oppervlaktewateren
1969 1975 1980 1985 1990
12,5
33
45,5
5,5
13,3
19,7
33,0
8,7
14,3
13,7
28,0
12,6
14,5
11,3
25,8
14,5
14,8
8,8
23,6
17,4
40 24,3 15,4 11,3 6,2
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 10

De geschetste reductie wordt veroorzaakt door zowel interne maatregelen
(bij bedrijven) als door de bouw van zuiveringsinstallaties (door bedrijven
en overheid). Wat dat laatste betreft: bij bedrijven is inmiddels een gezamenlijke
capaciteit van 7.10 6 i.e. geïnstalleerd, bij de overheid een gezamenlijke
capaciteit van 20.10 6 i.e.
De inspanningen gericht op het verminderen van de lozingen van zware
metalen hebben eveneens geleid tot een verdere reductie van de lozingen.
Ook de grensoverschreidende verontreiniging van deze stoffen nam
aanzienlijk af. Steeds duidelijker daarbij wordt het toenemende belang om
ook de diffuse verontreiniging te verminderen. In tabel 2 is van een en
ander een beeld gegeven.
Tabel 2. Belasting van de Nederlandse oppervlaktewateren met zware metalen
in tonnen per jaar
Industrie Diffuse bronnen'
situatie 1985
Grote rivieren
1980 1985 1990
1978' 1983
kwik 0,6 0,3 0,3 0,2 20 11
cadmium 18 18 5 2,4 200 63
chroom 107 85 31 3,4 2 600 1210
koper 48 22 17 73 1 300 910
lood 107 24 20 378 1 800 860
nikkel 47 26 21 12 1 000 520
zink 604 144 98 290 10 000 5900
1 Alleen Rijn en Maas.
Kosten
Als gevolg van de temporisering van de bouw van zuiveringsinstallaties
zijn ook de investeringen in de periode '80-'84 aanzienlijk achtergebleven
ten opzichte van de prognoses in het 2de IMP. In tabel 3 is een en ander
weergegeven.
Het gevolg hiervan is dat de einddatum van de saneringsperiode is
opgeschoven naar begin jaren negentig.
Tabel 3. Geraamde en werkelijke investeringskosten van de waterzuiveringsinrichting
bij regionale beheerders en saneringsmaatregelen bij bedrijven in de periode 1980 t/m 1984
regionale
beheerders
bedrijven
Geraamde investeringen*
(x min. gul den; prijspeil
1978)
3008,3
1185,0 + p i.m.
* Bron: IMP-Water 1980-1984.
+ Bron: regionale waterkwaliteitsbeheerders
en CBS.
Werkelijke investeringen" 1-
(x min. gulden; var.
prijspeil)
1905,3
882,0
Over de ontwikkeling en de jaarlijkse lasten van kwaliteitsbeheerders en
bedrijven geeft onderstaand overzicht een beeld:
Jaarlijkse lasten'
(x miljoen gulden)
regionale beheerders en
gemeenten
bedrijven
1980 1981 1982 1983 1984 1985
757
535
1 Gebaseerd op cijfers van de regionale
beheerders en het CBS.
850
576
899
604
947
620
983
624
1049
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 11

Rekening houdend met de opgetreden inflatie - gemiddeld 5% - kan
gesteld worden dat de jaarlijkse lasten voor de bedrijven in de periode
'80-'84 vrijwel gelijk zijn gebleven. De jaarlijkse lasten voor de regionale
beheerders zijn in deze periode gemiddeld licht gestegen.
In tabel 4 wordt een overzicht gegeven van de investeringen en verleende
rijksuitkering WVO aan regionale beheerders en bedrijven in de periode
1980 t/m 1984 en de geraamde investeringen en rijksuitkering voor de
periode 1985 t/m 1989.
Tabel 4. Werkelijke investeringskosten van de in de periode 1980 t/m 1984 voltooide
zuiveringsmaatregelen bij openbare lichamen en bedrijven en de daarin verleende
rijksuitkeringen én de geraamde investeringskosten en rijksuitkeringen van de in de
periode 1985 t/m 1989 geplande zuiveringsmaatregelen (uitgedrukt in
miljoenen guldens en voor de uitkeringen ook in procenten)
1980 t/m 1984 1985 t/m 1989
(variabel prijspeil) (prijspeil 1983)
investeringen rijksuitkering investeringen rijksuitkering
openbare
lichamen 1905,3 492,5 (26%) 2229,1 663 (31%)
bedrijven 882,1 213,5 (24%) 520' + p.m.
' Alléén voor de rijkswateren.
Hieruit blijkt dat de geraamde investeringen voor de periode '85-'89
globaal op hetzelfde niveau liggen als die over de afgelopen vijf jaar. Voor
de bedrijven moet hierbij bedacht worden dat de prognose alléén de
investeringen voor de rijkswateren betreft.
Internationale ontwikkelingen
Het internationaal overleg over waterkwaliteitsvraagstukken is om
tweeërlei redenen van groot belang. Enerzijds wordt de kwaliteit van het
Nederlands oppervlaktewater in hoge mate beïnvloed door grensoverschrijdende
verontreiniging. Anderzijds wordt de invloed van internationaal
overeengekomen regelingen en normstellingen op het nationale beleid
steeds groter, zowel voor de zoete oppervlaktewateren als voor de zoute.
De belangrijkste internationale overlegkaders zijn het EG-overleg, het
Rijnoverleg en het overleg inzake zee-aangelegenheden.
In de afgelopen jaren is in het kader van de EG een aantal waterkwaliteitsrichtlijnen
en emissierichtlijnen tot stand gekomen, welke inmiddels
geïncorporeerd zijn in de Nederlandse wetgeving. Daarnaast is het ten
aanzien van de kwaliteit van de Rijn verheugend dat een duidelijke verbetering
daarvan kan worden geconstateerd. Er blijven echter nog een groot
aantal knelpunten bestaan, waarvan de belangrijkste zijn de grote invloed
van de Rijn op de eutrofiëringsproblematiek en op de kwaliteit van de
onderwaterbodems in het bijzonder in de benedenrivieren. In de afgelopen
jaren zijn een aantaj concrete afspraken gemaakt. Deze betreffen emissieeisen
voor kwik, cadmium en chroom, alsmede de principe-afspraak het
gebruik van PCB's op korte termijn te beëindigen. Voorts is begin 1984 het
chlorideverdrag door Frankrijk geratificeerd.
Het Nederlands beleid zal in het internationale overleg er de komende
jaren op gericht zijn te komen tot een versnelde aanpak van met name de
zwarte-lijststoffen. Daarvoor komt in het bijzonder het EG-overleg in
aanmerking. Bij het Rijnoverleg zal Nederland ernaar streven het accent
meer dan voorheen te leggen op de uitvoering van het chemieverdrag. Een
belangrijk nieuw element zal zijn dat Nederland vooral in dit kader de
problematiek van de onderwaterbodems van onze grote wateren aan de
orde zal stellen. Voorts zal meer aandacht voor het fosfaatprobleem
worden gevraagd. Ten aanzien van de kwaliteit van het Maaswater zijn de
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 12

esprekingen in het najaar van 1983 in het kader van de Technische
Maascommissie van start gegaan. Nederland zal er naar streven deze
besprekingen zo effectief mogelijk te laten verlopen; de regionalisering in
België zal bij de onderhandelingen overigens een grote complicatie blijven
vormen. Ten slotte zal in het zeeoverleg het streven erop gericht zijn het
dumpen of verbranden van chemische afvalstoffen op zee geleidelijk te
verminderen.
Slotopmerking
Gedurende de voorbereiding en opstelling van het IMP-Water 1985-1989
is door de regering het principe-besluit genomen om de regelgeving op
diverse beleidsterreinen te verminderen dan wel te vereenvoudigen. Deze
ontwikkeling vindt plaats zowel op het gebied van het milieubeheer als op
het gebied van de waterhuishouding. Op het laatste terrein is in eerste
instantie voorzien in een integratie van de planregelingen en in tweede
instantie in samenvoeging van de Wet op de waterhuishouding (WHH), de
Grondwaterwet (GWW) en de Wet verontreiniging oppervlaktewateren
(WVO). Alle drie de wetten hebben immers betrekking op het waterbeheer.
Dit beleidsvoornemen impliceert dat het thans voorliggende IMP het
laatste in een reeks van drie zal zijn. In de toekomst zal de functie ervan
worden overgenomen door de integrale waterhuishoudingsplannen en
milieubeleidsplannen die op rijks- en provinciaal niveau zullen worden
uitgebracht. De ontwikkelingen met betrekking tot de milieubeleidsplannen
zijn weergegeven in de nota «Meer dan de Som der delen» (Tweede
Kamer, 1983-1984, 18292).
1. BELEIDSUITGANGSPUNTEN
1.1. Inleiding
Als uitgangspunten werden in het IMP 1980-1984 genoemd «de vermindering
van de verontreiniging» en het «stand-still beginsel». Deze uitgangspunten
hebben hun waarde niet verloren, en blijven ook voor de thans
bestreken planperiode gelden. Zij behoeven derhalve niet opnieuw uitvoerig
aan de orde te worden gesteld. Wel is het wenselijk dat op een aantal
punten de hantering ervan nader wordt toegelicht en wordt uitgewerkt. Dit
gebeurt in paragrafen 1.3 en 1.4; voorafgaand daaraan wordteen korte
beschouwing gewijd aan het onderscheid tussen zwarte lijst-stoffen en
overige stoffen (paragraaf 1.2.1) alsmede over prioritaire stoffen (1.2.2). Dit
onderscheid is namelijk van groot belang voor de toepassing van eerdergenoemde
beginselen.
Met het vorenstaande wordt, zij het zeer globaal, richting gegeven aan
het waterkwaliteitsbeleid. Belangrijk instrument daartoe is uiteraard de Wet
verontreiniging oppervlaktewateren. De laatste jaren neemt echter het
besef toe, dat waterkwaliteitsbeleid meer vergt dan alleen een adequate
uitvoering van de WVO. Het beheersen van verontreinigingsbronnen
gelegen buiten de invloedsfeer van de WVO, alsmede het nemen van
maatregelen die van oudsher tot het terrein van het waterkwantiteitsbeleid
worden gerekend, blijken naast het treffen van zuiveringsmaatregelen
essentieel voor de realisering van kwaliteitsdoelstellingen. In paragraaf 1.5
wordt hierop ingegaan. Een anderssoortige begrenzing van hetgeen met
de WVO mogelijk is, is de verhouding tussen de uitvoering van deze wet en
die van de Wet verontreiniging zeewater. Daarover handelt paragraaf 1.6.
Zet het voorgaande de toon voor het voeren van het waterkwaliteitsbeleid,
essentieel voor de feitelijke verwezenlijking daarvan is de beschikbaarheid
van financiële middelen. Uit de navolgende hoofdstukken, in het bijzonder
hoofdstuk 4, zal blijken dat de ongunstige ontwikkeling die de Nederlandse
economie een aantal jaren heeft doorgemaakt ook de doelstellingen zoals
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 13

geformuleerd in het vorige IMP onder druk heeft gezet. In algemene zin
worden hierover in paragraaf 1.7 enkele opmerkingen gemaakt.
1.2. Indeling van stoffen
1.2.1. Zwarte lijststoffen en overige verontreinigingen
In het waterkwaliteitsbeheer is kennis omtrent de milieuschadelijkheid
van stoffen essentieel. Op grond van de stofeigenschappen kunnen stoffen
worden ingedeeld in groepen met een verschillende mate van milieugevaarlijkheid.
Nationaal wordt voor deze indeling aangesloten bij hetgeen,
met name in EG-verband en in het Rijnoverleg, internationaal is overeengekomen.
In de betreffende regelingen (de EG-richtlijn betreffende verontreiniging
veroorzaakt door bepaalde gevaarlijke stoffen die in het aquatisch
milieu van de Gemeenschap worden geloosd, respectievelijk het Rijnchemieverdrag)
worden stoffen ingedeeld in «zwart» en «grijs», officieuze
benamingen voor de lijsten I en II die bij deze regelingen behoren. Er zijn
echter ook stoffen die noch tot de zwarte, noch tot de grijze lijst gerekend
kunnen worden, doch die qua milieuschadelijkheid overeenkomen met de
stoffen van de grijze lijst. In het vervolg zal gezien deze overeenkomst in
benadering steeds gesproken worden over zwarte-lijststoffen en «overige
verontreinigingen».
Het vorige IMP gaf reeds aan dat de zwarte lijst van de EG en het Rijnchemieverdrag
niet als zodanig rechtstreeks bruikbaar zijn in het Nederlandse
beleid. Afzonderlijke stoffen moeten immers uit de genoemde groepen van
stoffen worden gekozen zolang een dergelijke keuze niet heeft plaatsgevonden
worden zij althans volgens genoemde richtlijn c.q. verdrag als «overig»
behandeld. Keuze dient primair in de betreffende internationale kaders
plaats te vinden. Voor de stoffen, kwik, cadmium en HCH zijn inmiddels in
EG-verband emissierichtlijnen vastgesteld. Daarnaast heeft de Raad van de
EG op 7 februari 1983 een resolutie aangenomen waarin wordt aanvaard
dat een lijst van 129 potentieel zwarte stoffen (zie bijlage 1.1) als basis zal
dienen voor verdere selectie.
Daarbij, en dit is essentieel, erkennen de lid-staten de lijst van 129 stoffen
als voorlopige basis bij de bestrijding van de verontreiniging van het water
door die stoffen wanneer zijn de in de EG-richtlijn bedoelde maatregelen
toepassen. Dit betekent dat in het nationale beleid deze 129 stoffen in
beginsel als zwart worden behandeld. Voorts ligt het in de bedoeling om
voor deze stoffen in EG-verband uniforme emissie-grenswaarden vast te
stellen.
Het is uiteraard mogelijk dat stoffen worden geloosd die wel tot de
categorieën en families van stoffen van lijst I van de EG-richtlijn behoren
maar die niet zijn opgenomen in de lijst van 129 stoffen. Voor bepaalde van
deze stoffen ligt het, gezien de huidige kennis over de milieu-eigenschappen
van deze stoffen, voor de hand ze als zwart te behandelen. Voorbeelden
daarvan zijn onder meer dioxines en dibenzofuranen. Bedacht moet
immers worden dat de lijst van 129 stoffen indertijd tot stand is gekomen
op grond van de informatie die toen voorhanden was.
In de toekomst zal nagegaan moeten worden of de lijst van 129 stoffen
verder moet worden aangevuld. Voor een systematische aanpak van deze
aanvulling isconform de aankondiging in het2de IMPin interdepartementaal
verband een beoordelingssysteem ontwikkeld. Nederland heeft de EG-Commissie
benaderd om dit beoordelingssysteem, het z.g. «BCW-systeem», in
EG-verband toepassing te doen vinden. Nadere informatie hierover wordt
in beknopte vorm gegeven in bijlage 1.2. Voor meer gedetailleerde gegevens
over de opzet en achtergronden van het «BCW-systeem» wordt verwezen
naar de nota «Systeem van criteria voor aanwijzing van stoffen uit de
zwarte lijst» 1 .
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 14

1.2.2. Prioritaire Stoffen
In het IMP Milieubeheer 1985-1989 wordt ten slotte naast de bovengenoemde
onderverdeling in zwarte-lijststoffen en overige verontreinigingen
gesproken over «prioritaire stoffen», waartoe zowel stoffen van de zwarte
lijst als overige stoffen kunnen behoren. Door verspreiding van milieugevaarlijke
stoffen worden mensen, dieren, planten en goederen blootgesteld
aan concentraties van stoffen, die aanleiding kunnen geven tot nadelige
effecten. Gelet op het grote aantal stoffen waarom het gaat moeten
prioriteiten worden gesteld. In het IMP-Milieubeheer 1985-1989 is de
voorlopige lijst van prioritaire stoffen voor het milieubeleid opgenomen
(bijlage 1.3). Prioritaire stoffen vormen (potentiële) milieuproblemen van
nationaal belang en er wordt uitwerking aan het beleid per stof gegeven
door effectgerichte en/of brongerichte normstelling.
1.3. Uitgangspunt 1: vermindering van de verontreiniging
1.3.1. Algemeen
In het IMP 1980-1984 is als één van de twee hoofduitgangspunten van
beleid het principe «vermindering van de verontreiniging» genoemd. Dit
uitgangspunt is vervolgens nader uitgewerkt, waarbij een onderscheid is
gemaakt tussen twee sporen: de «emissie-aanpak» en de «waterkwaliteitsaanpak».
Ook voor planperiode 1985-1989 blijven deze begrippen
belangrijke peilers van het waterkwaliteitsbeleid. Wel is het echter noodzakelijk,
gezien de misverstanden die ten aanzien van de inhoud van deze
begrippen bij hantering in de praktijk zijn ontstaan, de twee-sporenaanpak,
zoals die in het voorgaande IMP is geschetst, te verduidelijken. In het
bijzonder betreft dit het begrip «waterkwaliteits-aanpak» waarvan de
letterlijke betekenis de suggestie wekt dat de vereiste saneringsinspanningen
volledig afhangen van de na te streven waterkwaliteitsdoelstellingen. Dit
komt niet overeen met de uitwerking van deze aanpak in het vorige IMP,
waarbij voor een aantal stofgroepen ook bij de «waterkwaliteits-aanpak» de
vereiste saneringsinspanningen primair afhankelijk werden gesteld van de
technische en financiële mogelijkheden deze lozingen te saneren. Een en
ander is aanleiding geweest om de begrippen «emissie-aanpak» en
«waterkwaliteitsaanpak» uit te werken op een wijze die beter aansluit bij de
letterlijke betekenis van deze begrippen zonder dat overigens wordt
afgeweken van de uitgangspunten ten aanzien van de verschillende
stofgroepen zoals in het voorgaand IMP verwoord. Tevens wordt hierdoor
aangesloten bij de terminologie gehanteerd in het IMP-Milieubeheer
1985-1989 waarin op vergelijkbare wijze een onderscheid wordt gemaakt
tussen brongericht beleid en effectgericht beleid.
In het algemeen gesproken houdt het uitgangspunt «vermindering van
de verontreiniging» overigens in, dat verontreiniging ongeacht de stofsoort
zo veel mogelijk wordt beperkt. Voor bedrijven betekent dit dat proceskeuze
en interne bedrijfsvoering hierop zo veel mogelijk moeten worden afgestemd.
Is echter een wezenlijke saneringsinspanning noodzakelijk" met
name indien een zuiveringsinstallatie moet worden gebouwd - dan geldt
een lozingsbeleid gedifferentieerd naar stofsoort; hierop wordt in het
navolgende ingegaan.
Ten slotte zij opgemerkt, dat de hanteerbaarheid van het uitgangspunt
«vermindering van de verontreiniging» in belangrijke mate afhangt van de
invulling van de begrippen beste bestaande en best uitvoerbare technieken».
Hieraan wordt in paragraaf 3.2 de nodige aandacht gegeven.
1.3.2. Vermindering van de verontreiniging door zwarte-lijststoffen
Voor zwarte-lijststoffen geldt in beginsel dat de verontreiniging door
deze stoffen moet worden beëindigd. Geprobeerd moet worden zo dicht
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 15

mogelijk bij een nullozing te komen. Sanering aan de bron dient te geschieden
door toepassing van de beste bestaande technieken; het zal echter niet
in alle gevallen mogelijk zijn om zelfs met behulp van deze technieken de
betreffende lozingen geheel te beëindigen. Dan moet worden nagegaan of
de restlozing leidt tot onaanvaardbare concentraties van de betreffende
stof in het aquatisch milieu. Is dat het geval, dan zullen verdergaande
maatregelen nodig zijn, hetgeen een lozingsverbod kan betekenen.
Algemene uitspraken over wat wèl en wat niet aanvaardbaar is zijn
moeilijk te doen; wel kan worden opgemerkt dat zowel acute als op termijn
te verwachten effecten bij deze beoordeling een rol kunnen spelen. Dergelijke
effecten kunnen bij voorbeeld bestaan uit aantasting van levengemeenschappen
dan wel accumulatie van toxische of smaakbedervende stoffen in voor
consumptie bestemde waterorganismen (vis, schelpdieren) en landbouwprodukten.
Het voorgaande impliceert, dat in beginsel normstelling voorzwarte-lijststoffen
in het oppervlaktewater niet noodzakelijk is. Tevens echter is
evident dat zij, zolang deze stoffen nog geproduceerd en gebruikt worden,
in het afvalwater en in concentraties boven het natuurlijk niveau in het
aquatisch milieu voor kunnen komen. Het vaststellen van een tijdelijke
richtwaarde, zoals in 2.3.4 voor de basiskwaliteit, kan dan een stimulans
voor sanering vormen. Voorts is het mogelijk dat dit zal gebeuren bij de
nadere uitwerking van het rijksbeleid voor prioritaire stoffen.
1.3.3. Vermindering van de verontreiniging door overige stoffen
Bij de groep «overige stoffen» hebben we te maken met een groot aantal
verschillende verontreinigingen, variërend van stoffen die van nature in het
oppervlaktewater voorkomen met een geringe mate van toxiciteit, tot
milieuvreemde stoffen met een betrekkelijk grote mate van toxiciteit,
persistentie en beweeglijkheid. Het beleid ten aanzien van deze stoffen
varieert vanzelfsprekend al naar gelang de schadelijkheid ervan: is deze
schadelijkheid groter dan wordt een grotere saneringsinspanning gevraagd
en omgekeerd. Onderscheiden kunnen worden:
- stoffen die qua eigenschappen relatief schadelijk zijn. Daarbij dient ten
eerste te worden gedacht aan een aantal zware metalen, niet zijnde
zwarte-lijststoffen. Deze stoffen kenmerken zich door persistentie en
toxiciteit. Zij hopen zich vaak op in sediment en organismen, zowel in het
zoete water als uiteindelijk in zee, waarbij kenmerkend is dat de gevolgen
van lozingen zich vaak niet ter plaatse, doch benedenstrooms voordoen. De
baggerspecieproblematiek van de Rotterdamse haven is hiervan een
sprekend voorbeeld. Ook vallen onder deze groep minder persistente
verbindingen als cyanide, ammoniak en bepaalde bestrijdingsmiddelen die
een hoge acute toxiciteit bezitten. Voor de genoemde stoffen geldt dan ook
dat een saneringseringsinspanning wordt vereist, niet rechtstreeks afhankelijk
van de na te streven kwaliteitsdoelstelling in het ontvangende
oppervlaktewater. In dit opzicht is de aanpak van deze stoffen vergelijkbaar
met de aanpak van de zwarte-lijststoffen; een verschil is echter dat hier niet
toepassing van de beste bestaande technieken, doch toepassing van de
best uitvoerbare technieken wordt vereist. De voor deze stoffen geldende
waterkwaliteitsdoelstellingen worden gebruikt ter controle; het niet
bereiken van de gewenste waterkwaliteit kan aanleiding zijn tot het eisen
van verdergaande maatregelen. Ook de zuurstofbindende stoffen worden
conform de hiervoor in het verleden gekozen beleidsuitgangspunten
gerekend tot de groep van stoffen, waarbij in beginsel de emissieaanpak
voorop staat. Niettemin zijn deze stoffen naar verhouding minder «schadelijk»
dan zware metalen of organische microverontreinigingen, met name
omdat het verschijnsel van accumulatie en acute toxiciteit zich niet voordoet.
Er kan derhalve, ondanks het feit dat in beginsel naar sanering wordt
gestreefd, in een concrete situatie en gelet op de grootte van de lozing en
de omvang van het ontvangende water, aanleiding zijn om aangepaste
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 16

effluent-eisen te stellen dan wel om sanering achterwege te laten.
- relatief onschadelijke verontreinigingen: van nature in het oppervlaktewater
voorkomende stoffen met een geringe mate van toxiciteit (zoals
sulfaat en chloride). De mate waarin maatregelen ter beperking van de
lozingen van deze verontreinigingen moeten worden genomen is primair
afhankelijk van de waterkwaliteitsdoelstellingen, waaronder de basiskwaliteit,
van het ontvangende oppervlaktewater; een algemene beleidslijn voor
de daarbij toe te passen technieken is niet te geven.
1.3.4. Schematisch overzicht:
Het voorgaande laat zich als volgt schematisch weergeven:
1.3.4. Schematisch overzicht: Het voorgaande laat zich als volgt schematisch weergeven:
Stofsoort Zwarte lijst-stoffen Overige verontreinigingen
voorbeelden
sanering primair
op basis van
zuiveringsmethodiek
eventuele verdere
eisen op grond
van
gespecificeerde organohalogeenverbindingen
kwik, cadmium, etc.
emissie-aanpak
beste bestaande
technieken
onaanvaardbare concentraties
in het
aquatisch milieu
1 Verwezen zij naar de nuanceringen
zoals verwoord in 1.3.3 en de opmerkingen
bij het schema.
2 Voor fosfaten wordt een integraal beleid
gevoerd; verwezen zij naar § 3.4.
zware zuurstof
metalen bindende
stoffen
emissie-aanpak
best uitvoerbare
technieken
waterkwaliteitsdoelstellingen
fosfaat sulfaat
nitraat chloride
warmte
waterkwaliteitsaanpak
toelaatbaarheid van
lozingen en te nemen
maatregelen afhankelijk
van de
nagestreefde waterkwaliteitsdoelstellingen
Bij dit schema zijn nog de volgende opmerkingen te maken:
a. de milieuschadelijkheid van een stof wordt uiteraard niet alleen door
de eigenschappen van die stof bepaald, doch ook door de hoeveelheid
en/of de concentratie waarmee die stof in het oppervlaktewater wordt
gebracht. Bovenstaand schema geeft derhalve niet voor iedere individuele
situatie het te voeren beleid weer. Zo zal een saneringsinspanning voor een
lozing van relatief beperkte omvang soms niet worden vereist, ook al geldt
voor deze stof in beginsel de emissie-aanpak;
b. zowel voor de emissie-aanpak als de waterkwaliteits-aanpak geldt dat
bij het overschrijden van waterkwaliteitsdoelstellingen voor de betreffende
oppervlaktewateren bezien dient te worden welke (aanvullende) saneringsmaatregelen
noodzakelijk zijn om aan de voor deze wateren geldende
doelstellingen te voldoen, in situaties waarin de waterkwaliteit in belangrijke
mate wordt bepaald door de waterkwaliteit bovenstrooms (bij voorbeeld
grensoverschrijdende wateren) dan wel door diffuse lozingen kan het strikt
hanteren van dit uitgangspunt voor individuele lozingen ter plaatse leiden
tot extreme eisen. De te treffen maatregelen zullen in dergelijke situaties
dan ook bezien moeten worden in relatie tot de saneringsmaatregelen die
elders noodzakelijk en voorzien zijn.
c. Dit schema past in beginsel ook goed bij de aanpak voor de prioritaire
stoffen, waarbij een beleid per stof gegeven wordt door effectgerichte en/of
brongerichte normstelling.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 17

1.4. Uitgangspunt 2: het stand-still beginsel
1.4.1. Algemeen
Uit het voorgaande zal duidelijk zijn dat de vermindering van de verontreiniging
de primaire doelstelling vormt. Als tweede hoofduitgangspunt
van het beleid is in het IMP 80-84 het stand-still beginsel opgenomen. Dit
beginsel is eveneens nader uitgewerkt voor enerzijds stoffen van de zwarte
lijst, anderzijds voor de overige stoffen:
a. emissies van stoffen van de zwarte lijst mogen, gerekend over een
bepaald beheersgebied, niet toenemen;
b. voor wat de overige stoffen betreft geldt dat de waterkwaliteit niet
significant mag verslechteren.
Het stand-still beginsel blijft ook in de planperiode 1985-1989 één van de
beleidsuitgangspunten. Het is thans mogelijk dit beginsel enigszins verder
uit te werken dan in het vorige IMP het geval was. Daarmee wordt beoogd
te bewerkstelligen dat het stand-still beginsel bij het feitelijke beheer een
grotere rol kan spelen dan tot op heden het geval is geweest.
1.4.2. Het stand-still beginsel voor de zwarte-lijststoffen
Het stand-still beginsel voor de zwarte-lijststoffen vindt, zoals hierboven
reeds opgemerkt, rechtstreeks toepassing op de lozingen: voor geen der
aangewezen stoffen of groepen van stoffen van de zwarte lijst mag het
totaal van de lozingen in een bepaald beheersgebied toenemen. Onder het
totaal van de lozingen dient te worden verstaan de som van directe en
indirecte lozingen. Buiten beschouwing blijft derhalve de verontreiniging
vanuit diffuse bronnen. Aldus is een operationele toepassing van het
stand-still beginsel voor alle beheerders, inclusief het Rijk, mogelijk.
Toegepast op zwarte-lijststoffen heeft het stand-still beginsel rechtstreekse
consequenties voor het lozingsbeleid, in het bijzonder wanneer het om
nieuwe lozingen gaat. Het is dan complementair aan het beginsel «vermindering
van de verontreiniging». Aan het stand-still beginsel voor zwartelijststoffen
kan toepassing worden gegeven in het kader van de drie-jaarlijkse
emissie-opname waartoe artikel 14 in de WVO de kwaliteitsbeheerders
verplicht. Daarbij zij het volgende opgemerkt:
- het beheersgebied van het Rijk is zodanig groot en qua aard en
belasting met verontreinigingen dusdanig verschillend, dat het de voorkeur
verdient hier het stand-still beginsel toe te passen op de in het kader van
de waterkwaliteitsplanning onderscheiden deelgebieden (Maas, bovenrivieren,
benedenrivieren, zuidelijk deltabekken, kustwateren, Waddenzee,
IJsselmeer, Noordzeekanaal/Amsterdam-Rijnkanaal);
- voor het overige geldt het stand-still beginsel in principe per provincie.
Dit sluit aan op de inventarisatieverplichting van artikel 14 van de WVO.
Desgewenst (te bepalen in het kader van de waterkwaliteitsplannen)
kunnen kleinere geografische eenheden worden gekozen; daarvoor komen
naar keuze beheersgebieden of waterhuishoudkundige eenheden in
aanmerking;
- bovenbedoelde emissie-opname zal, zeker in eerste ronde, vermoedelijk
slechts een beperkt aantal zwarte-lijststoffen omvatten. Daarbij zal het
echter gaan om die stoffen die prioriteit hebben, zodat aansluiting bij deze
emissie-opname voor de hand ligt.
Overigens kan aan het stand-still beginsel voor de zwarte-lijststoffen
geen absolute betekenis worden gehecht. Een dergelijke uitleg zou er in
extremo immers toe kunnen leiden dat elke nieuwe lozing, ook al is deze
gezuiverd met behulp van de beste bestaande technieken, per se ontoelaatbaar
zou zijn. Uitgangspunt is derhalve dat iedere toename moet worden
vermeden; er kunnen zich evenwel bijzondere omstandigheden voordoen
die het noodzakelijk maken om hiervan af te wijken. Een goede argumentatie
is dan nodig.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 18

1.4.3. Het stand-still beginsel voor de overige stoffen
Het stand-still beginsel voor de overige stoffen houdt in, dat de waterkwaliteit
niet significant mag verslechteren. Waterkwaliteitsdoelstellingen
mogen dus in beginsel niet worden opgevuld. Verslechtering van de
waterkwaliteit kan overigens het gevolg zijn van een toenemende belasting
van het oppervlaktewater (zowel door lozingen ter plekke als door bovenstroomse
lozingen), van waterhuishoudkundige ingrepen en van natuurlijke
omstandigheden als temperatuur en debietwisselingen. Dit betekent
derhalve dat het stand-still beginsel voor deze categorie stoffen niet steeds
consequenties voor het lozingsbeleid behoeft te hebben. De betekenis
ervan is vooral gelegen in de verplichting van de waterkwaliteitsbeheerder
om de kwaliteit van zijn oppervlaktewater te volgen, eventuele significante
verslechteringen op het spoor te komen, te onderzoeken wat daarvan de
oorzaken en gevolgen zijn, om vervolgens te bezien of deze verslechtering
al dan niet beïnvloedbaar, c.q. aanvaardbaar is. Daarbij moeten toetsing
vooraf en toetsing achteraf worden onderscheiden:
- toetsing vooraf houdt in, dat voor toekomstige lozingen (bij voorbeeld
bij de voorgenomen vestiging van een bedrijf) dan wel bij voorziene
waterhuishoudkundige ingrepen wordt nagegaan in hoeverre dit de
kwaliteitvan het ontvangende water zal beïnvloeden. Modelmatige
berekeningen kunnen daarbij behulpzaam zijn; in zijn algemeenheid is het
niet mogelijk daarvoor algemene richtlijnen of aanbevelingen te geven,
aangezien de plaatselijke omstandigheden en de aard van oppervlaktewateren
sterk kunnen variëren.
Wordt verwacht dat de waterkwaliteit inderdaad significant achteruit zal
gaan, dan wil dat nog niet zeggen dat een dergelijke achteruitgang steeds
onacceptabel is; de diverse belangen zullen dan moeten worden afgewogen.
Zo zal bij voorbeeld een locale verslechtering van de waterkwaliteit als
gevolg van het in gebruik nemen van een nieuwe zuiveringsinstallatie in
het algemeen toelaatbaar worden geacht omdat hiermee ongezuiverde
lozingen in andere wateren worden opgeheven;
- toetsing achteraf houdt een beoordeling in van de ontwikkeling van de
waterkwaliteit over een bepaalde periode. Het IMP 1980-1984 stelde
daartoe in het vooruitzicht een indeling van de waterkwaliteit in een aantal
waterkwaliteitsniveaus, die kunnen worden gekarakteriseerd met behulp
van een beperkt aantal parameters en die ten opzichte van elkaar een zeker
hiërarchisch verband hebben. Het stand-still beginsel zou dan inhouden,
dat de kwaliteit niet van een hoger naar een lager niveau zou mogen dalen.
Uitwerking van een dergelijke aanpak is echter niet haalbaar gebleken
zodat gekozen is voor een eenvoudiger toetsing van het stand-still beginsel
gebaseerd op de verandering van de waterkwaliteit voor iedere parameter
afzonderlijk. In CUWVO verband is hiervoor een toetsmethode ontwikkeld.
Het verdient aanbeveling een gegeven peiljaar te toetsen aan verschillende
voorafgaande jaren ten einde eventuele significante verschillen op het
spoor te komen. Aanbevolen wordt bij de toetsing in ieder geval de
vergelijking met de voorafgaande vijf jaren te maken. Voor een exacte
omschrijving van deze toets zij overigens verwezen naar het desbetreffende
CUWVO-advies 2 .
Bij een achteraf geconstateerde significante verslechtering van de
waterkwaliteit dient de waterkwaliteitsbeheerder onderzoek in te stellen
naar de oorzaken hiervan. Op grond daarvan zal bepaald moeten worden
of en zo ja welke stappen moeten worden ondernomen om de toestand te
herstellen. Deze stappen kunnen bij voorbeeld bestaan uit het (doen)
treffen van zuiveringsmaatregelen, doch ook uit maatregelen te treffen
door derden indien deze derden (bij voorbeeld landbouw of het verkeer)
een zekere verantwoordelijkheid hebben voor de geconstateerde verslechtering.
Vanzelfsprekend bestaat geen verplichting tot herstel van de oude
toestand, indien de verslechtering het gevolg is van natuurlijke omstandigheden
bij voorbeeld bij zoute kwel.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 19

1.5. Verbreding van het waterkwaliteitsbeleid
1.5.1. Algemeen
Het waterkwaliteitsbeleid heeft tot doel de functies die het water kan
vervullen zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen. Het gaat daarbij
niet alleen om direct op de mens gerichte belangen zoals drink- en industriewatervoorziening
en recreatie, maar ook, en in toenemende mate, om
de bescherming van aquatische levensgemeenschappen. De aandacht richt
zich steeds meer op het functioneren van oppervlaktewater als onderdeel
van het aquatisch ecosysteem: een samenhangend geheel van water,
bodem en oevers en het bijbehorende planten- en dierenleven, alsmede op
de beïnvloeding van andere milieucompartimenten. Daarbij neemt met
name het besef toe dat verontreinigende stoffen van grote invloed kunnen
zijn op het bodemslib waar vele verontreinigingen zich ophopen. Ook
nadat de lozingen zijn gesaneerd kan de onderwaterbodem gedurende
lange tijd een bron van verontreiniging blijven. De intensieve wisselwerking
tussen water en bodemslib en de daarbijbehorende organismen, en de
invloed van waterhuishoudkundige maatregelen op het gedrag van het
bodemslib (sedimentatie, opwoeling en verplaatsing) dwingen tot een
samenhangend kwaliteits- en kwantiteitsbeleid voor oppervlaktewateren,
alsmede tot een goede afstemming tussen dat beleid enerzijds en het
bodembeschermingsbeleid en het afvalstoffenbeleid anderzijds.
Ook anderszins hangen kwantiteits- en kwaliteitsbeleid nauw samen.
Immers richt het kwantiteitsbeleid zich eenzijdig op veiligheidstechnische,
landbouwkundige en nautische belangen, dan kan een sterke nivellerende
invloed op aquatische levensgemeenschappen daarvan het gevolg zijn.
Voor de uitgebreide beschouwing op dit punt wordt verwezen naar de nota
Waterhuishouding 1985 3 . Omgekeerd kan het kwantiteitsbeheer ook
bewust als instrument worden gehanteerd om de toestand van het aquatisch
milieu te verbeteren, bij voorbeeld door doorspoelen of baggeren.
Steeds duidelijker wordt voorts dat voor het verwezenlijken van de
doelstellingen voor het oppervlaktewater het waterkwaliteitsbeleid zoals
het kan worden gevoerd op grond van de WVO niet toereikend is. De
werkingssfeer van de WVO beperkt zich immers in hoofdzaak tot lozingen
van afvalstoffen van huishoudens en bedrijven, terwijl de toestand van het
aquatisch milieu ook door tal van andere activiteiten sterk kan worden
aangetast. Diffuse bronnen van verontreinigingen zoals uitspoeling en
afspoeling van de bodem (bij voorbeeld van meststoffen) en de depositie
van verontreinigende stoffen uit de lucht (bij voorbeeld lood uit benzine,
zure regen) kunnen een zeer belangrijke invloed hebben op de kwaliteit van
oppervlaktewater. Daarom zal bij het beleid ter bescherming van de bodem
en de lucht mede aandacht geschonken moeten worden aan de belangen
van het oppervlaktewater.
In het milieubeleid is tot op heden echter vooral een sectorale benadering
gevolgd, ledere vorm van milieubelasting heeft een specifieke wet met
bijbehorende organisatie tot stand gebracht, zoals de WVO, afvalstoffenwetgeving,
de bodembeschermingswetgeving, de Wet verontreiniging
zeewater, de Wet inzake de Luchtverontreiniging etc. Deze aanpak heeft
zonder twijfel positieve kanten, zoals ook is gebleken bij de bestrijding van
de waterverontreiniging. Zij heeft ook enkele bezwaren. In de verschillende
wetten zijn bevoegdheden en instrumenten op uiteenlopende wijze
geregeld en ontbreken voorzieningen voor een afstemming van de toepassing
van verschillende wetten ten aanzien van bepaalde invloeden op het
oppervlaktewater. Dit heeft onder meer tot gevolg dat als de kwaliteit van
het water wordt aangetast door bijvoorbeeld neerslag of uitspoeling van
meststoffen, daar door de waterbeheerder weinig aan kan worden gedaan.
Een geïntegreerde benadering is dan ook nodig om het gehele menselijke
handelen ecologisch inpasbaar te maken.
Door wijzigingen en aanvullingen in de wetgeving - in het onderhavige
verband zijn vooral van belang voorgenomen aanpassingen van de Wet
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 20

algemene bepalingen milieuhygiëne (Wabm), de WVO en de ontwerp-Wet
op de waterhuishouding - zullen voorwaarden voor een meer geïntegreerd
beleid voor het beheer van het waterhuishoudkundig systeem worden
geschapen.
In dit verband zijn met name van belang de introductie van de milieueffectrapportage,
de integratie van milieuvergunningen, de ontwikkeling van
geïntegreerde waterhuishoudings- en milieubeleidsplanning, en een betere
coördinatie op het gebied van de handhaving van het milieurecht. Vooral
integratie van planning is onontbeerlijk om ten aanzien van het oppervlaktewater
een samenhangend beleid te kunnen voeren. In hoofdstuk 5 wordt
op dit onderwerp verder ingegaan.
De geschetste ontwikkeling van een saneringsbeleid, vooral gericht op
het terugdringen van lozingen, naar een waterkwaliteitsbeleid waarbij de
nadruk ligt op het functioneren van ecosystemen en op het verkennen van
de diverse mogelijkheden voor kwaliteitsverbetering, betekent een belangrijke
impuls voor onderzoek en beheer. In 1.5.2 worden een aantal mogelijkheden
voor kwaliteitsverbetering verder uitgewerkt. Hier zij nog opgemerkt,
dat de provincies bij bovengeschetste verbreding, in samenwerking
met de kwaliteitsbeherende waterschappen, een centrale rol moeten
spelen.
1.5.2. Aanvullende mogelijkheden voor kwaliteitsverbetering
In het voorgaande is duidelijk geworden dat voor het verwezenlijken van
(ecologische) doelstellingen het waterkwaliteitsbeleid meer moet omvatten
dan de sanering van lozingen. Aanvullende mogelijkheden liggen op vele
verschillende terreinen, en zullen vaak sterk worden bepaald door plaatselijke
omstandigheden. Achtereenvolgens zal worden ingegaan op de aanpak
van diffuse bronnen van verontreiniging, aanpassingen in het waterkwantiteitsbeheer,
aanpassingen in vorm en diepte van wateren, en de problematiek
van het verontreinigd bodem slib. De beschouwingen moeten als indicatief
worden beschouwd, met als voornaamste functie het op gang brengen van
doelgericht onderzoek op dit gebied om inzicht te krijgen in kosten en
baten van de verschillende mogelijkheden.
- Aanpak van diffuse bronnen.
Het wordt steeds duidelijker dat emissies vanuit diffuse bronnen in
belangrijke mate van invloed kunnen zijn op de kwaliteit van het oppervlaktewater.
Zo speelt diffuse toevoer van verontreinigende stoffen via de lucht en de
neerslag een rol bij de belasting van oppervlaktewater met microverontreinigingen
en bij de «verzuring» van kalkarme wateren. Ook diffuse toevoer
via de bodem komt voor, zoals bij de uitloging van vuilstortplaatsen, en in
gebieden waar overmatige bemesting is toegepast. In par. 3.2 wordt nader
op de problematiek van diffuse lozingen ingegaan.
- Aanpassing van het waterkwantiteitsbeheer.
Oorspronkelijk is het waterkwantiteitsbeheer behalve op veiligheid en
voldoende waterdiepte voor de scheepvaart vooral gericht geweest op een
optimaal peilbeheer en een zo laag mogelijk zoutgehalte ten behoeve van
de landbouw. Soms echter kan het toestaan van peilfluctuaties en van een
iets hoger zoutgehalte een positieve ontwikkeling van aquatische levensgemeenschappen
bevorderen. Zo zijn inlaat- en spuiregimes van belang voor
instandhouding van een goede visstand en hangt ook de migratie van vis
op bij voorbeeld de grote rivieren nauw samen met het waterkwantiteitsbeheer.
Andere mogelijkheden zijn de afleiding van verontreinigde toevoeren
naar minder kwetsbare wateren en het benutten van kwalitatief goed water
voor de watervoorziening van deze gevoelige wateren. Verplaatsing van
het innamepunt kan om dezelfde redenen soms belangrijk zijn, namelijk
indien hierdoor kan worden overgeschakeld op kwalitatief beter water of
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 21

indien bepaalde kwetsbare wateren in het voorzieningsgebied op deze
wijze kunnen worden ontlast; dit kan ondermeer van belang zijn bij de
bestrijding van eutrofiëringsproblemen. Ook dient te worden gewezen op
de wijze van onderhoud van watergangen: de wijze waarop dit geschiedt is
van groot belang voor de ter plaatse bestaande levensgemeenschappen.
- Aanpassing in vorm en diepte van wateren.
De morfologie van wateren vormt een zeer wezenlijke factor voor de
opbouw van aquatische levensgemeenschappen. De waterdiepte en het
verloop van de oeverzone bepalen in hoge mate de ontwikkeling van
waterplanten en daardoor de soortenrijkdom in het algemeen. Bij de
aanleg, inrichting of vormgeving van wateren en ook bij de dimensionering
van zandwinputten in grote plassen of meren, dienen biologische aspecten
naast civieltechnische aspecten een rol te spelen.
- Het bestrijden van de verontreiniging van onderwaterbodems.
De kwaliteit van de onderwaterbodem wordt in het algemeen rechtstreeks
bepaald door de verontreiniging van het oppervlaktewater en door de mate
waarin zwevend slib, waaraan vele verontreinigende stoffen zich hechten,
tot bezinking komt. Op een aantal plaatsen in Nederland zijn de onderwaterbodems
in de loop der tijd zodanig verontreinigd dat problemen kunnen
ontstaan. Acute knelpunten kunnen zich voordoen bij de berging van
baggerspecie dat vrijkomt bij het onderhoud van vaarwegen en havens.
Voorts leiden hoge gehalten aan bepaalde organische en anorganische
microverontreinigingen in bodemslib plaatselijk tot verstoringen van het
aquatisch ecosysteem. De aard en de omvang van de problematiek van de
onderwaterbodem wordt echter nog maarten dele overzien; inmiddels is
een begin gemaakt met het in kaart brengen van de verontreiniging en de
mogelijk effecten hiervan. Het zal duidelijk zijn dat de algemene oplossing
van de problemen is gelegen in een effectieve beperking van de emissies
van verontreinigende stoffen. Het is daarbij mogelijk dat de lozingsvoorwaarden
gezien vanuit het belang van de onderwaterbodems scherper
moeten worden gesteld dan strikt genomen vanuit het oogpunt van het
oppervlaktewater noodzakelijk lijkt. Daarnaast zal de verontreiniging vanuit
de diffuse bronnen meer dan voorheen bestreden moeten worden en zal
dit probleem ook op internationaal niveau met prioriteit moeten worden
aangepakt. Overigens kan ook na de sanering van de lozingen een onderwaterbodem,
die in de loop van vele jaren verontreinigd is geraakt, soms
onaanvaardbare effecten veroorzaken. Eventueel kunnen in zo'n geval
plaatselijk aanvullende maatregelen als baggeren zinvol zijn.
1.5.3. Kostenverdelingsaspecten
Uit het voorgaande is gebleken dat het waterkwaliteitsbeheer niet slechts
kan worden gevoerd met instrumenten die de WVO biedt. Zo kunnen
maatregelen nodig zijn die gerekend worden tot het waterkwantiteitsbeheer
ten einde de waterkwaliteit te verbeteren (bij voorbeeld doorspoelen,
baggeren) of gericht op de instandhouding van het natuurlijk milieu (bij
voorbeeld peilbeheersing). Ook voor maatregelen met betrekking tot het
isoleren van wateren of gedeelten daarvan in het kader van de eutrofiëringsbestrijding
biedt de WVO geen instrumenten. Ten slotte kunnen
maatregelen nodig zijn buiten het kader van het waterbeheer, zoals bij
voorbeeld de beheersing van diffuse bronnen als Luchtverontreiniging en
meststoffen.
De vraag die bij dit soort maatregelen rijst, is hoe de financiering daarvan
moet worden geregeld. Voor wat betreft de maatregelen die geheel
gelegen zijn buiten het kader van het waterbeheer, is het duidelijk dat de
financiering in de regel elders plaats dient te vinden. Dit geldt met name
voor de beheersing van diffuse verontreinigingen vanuit de bodem of de
lucht. Beperking daarvan, en ook de financiering, dienen aan de bron te
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 22

geschieden. In het provinciale milieubeleidsplan zullen deze bronnen nader
moeten worden gespecificeerd.
De financiering van maatregelen die geheel dan wel ten dele op het vlak
van het waterbeheer en meer in het bijzonder van het waterkwantiteitsbeheer
liggen, is erg complex. Zo kunnen de waterschappen, die zowel een
kwaliteits- als kwantiteitsbeleid voeren, in beginsel putten uit de waterschapsomslag
en uit de verontreinigingsheffing. Het betreft hier een keuze
tussen toerekening aan belanghebbenden dan wel aan veroorzaker; hierin
verschilt namelijk de grondslag van deze instrumenten. Ook de maatstaf
verschilt: voor de waterschapsomslag is dit de waarde van het onroerend
goed of de grondoppervlakte, en voor de verontreinigingsheffing de mate
van vervuiling.
Een heroverweging van de financiering van het waterbeheer lijkt gezien
het voorgaande dan ook gewenst. In dit verband kan gewezen worden op
een studie, die de Unie van Waterschappen onlangs heeft geïnitieerd naar
de relatie tussen kwantiteits- en kwaliteitsbeheer, waarin tevens aan de
financiële facetten aandacht zal worden besteed. Verwacht mag worden
dat deze studie aanknopingspunten zal bieden voor de verdere ontwikkeling
van een landelijk beleid en voor de financieringswijze van de genoemde
maatregelen.
1.6. WVO-beleid en WVZ-beleid
De Wet verontreiniging zeewater (WVZ) beoogt het dumpen van afvalstoffen
vanaf schepen in zee te reguleren; deze wet is een uitvloeisel van
de internationale verdragen van Oslo en Londen (zie hoofstuk 6). Tussen de
uitvoering van de WVZ en de uitvoering van de WVO bestaat een zekere
relatie. Soms doet zich namelijk de situatie voor, dat een keuze moet
worden gemaakt tussen het lozen van afvalstoffen in binnenwater dan wel
het dumpen daarvan in zee. Daarover zij het volgende opgemerkt.
Het beleid gevoerd ten aanzien van het dumpen van afvalstoffen in zee is
sterk restrictief van karakter. De achtergrond daarvan is, dat een accumulatie
van toxische verbindingen in het mariene milieu op den duur zou kunnen
leiden tot schadelijke effecten die irreversibel zijn. Daarnaast zijn er ook
praktische argumenten: aan het dumpen op zee gaan vaak zowel een lange
transportweg als een aantal overslagpunten vooraf, hetgeen controle op
deze praktijk bemoeilijkt, terwijl bovendien een niet-restrictief beleid de
druk tot sanering zou doen afnemen.
Het beleid opgrond van de WVZ is er dan ook op gericht de verontreiniging
van de zee ten gevolge van het dumpen van afvalstoffen te voorkomen en
te bestrijden door het stimuleren van zodanige maatregelen dat:
- het ontstaan van de afvalstof kan worden voorkomen, dan wel
- hergebruik van de afvalstof mogelijk is, dan wel
- doelmatige en milieuhygiënisch verantwoorde verwijdering of verwerking
op het land kan worden gerealiseerd.
De lozingen van industriële afvalstoffen op zee die thans nog plaats
vinden, zullen alle op zo kort mogelijke termijn door het treffen van
saneringsmaatregelen worden beëindigd. Het ziet er naar uit dat alleen de
uitvoering van het saneringsprogramma voor de titaandioxyde-afvalwaterlozingen
nog een aantal jaren zal vergen. Niettemin is het denkbaar dat zich
nieuwe situaties voordoen, waarbij afvalstoffen vrijkomen die èn niet onder
het dumpingsverbod van de WVZ vallen, èn waarvoor op het land geen
goede oplossing als boven omschreven bestaat. Daarbij kan bij voorbeeld
worden gedacht aan lozingen van chloriden of sulfaten. Voor dergelijke
stromen is - afgezien van beëindiging van het betreffende produktieproces -
lozing in binnenwateren dan wel lozing op zee de enige mogelijkheid.
Lozing in zee kan dan worden overwogen indien:
- het toestaan van de lozing in binnenwater niet te verenigen is met de
doelstelling voor het beheer van het betreffende zoete oppervlaktewater
(met name de van toepassing zijnde waterkwaliteitsdoelstellingen), en
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 23

- lozing in zee minder bezwaarlijk moet worden geacht dan lozing op
binnenwater, waarbij de mogelijke effecten op het zeemilieu als zodanig in
beschouwing worden genomen.
Mocht, alles afwegende, tot een WVZ-ontheffing worden besloten, dan
zal deze steeds een tijdelijk karakter hebben. Periodiek zal dan opnieuw
over de toelaatbaarheid van de betreffende dumping worden geoordeeld:
dit strookt met het restrictieve WVZ-beleid en met afspraken die hierover in
het kader van het Verdrag van Oslo zijn gemaakt. Overigens kan het begrip
tijdelijkheid, afhankelijk van de aard van de lozing, verschillend worden
uitgewerkt. Naast het hiervoor genoemde systeem van periodieke heroverweging
is het, bij situaties waarin grotere milieuhygiënische risico's
aanwezig worden geacht, bij voorbeeld ook mogelijk een ontheffing met
een vastgelegde einddatum af te geven.
1.7. Het waterkwaliteitsbeleid en de financieel-economische situatie
Door de ongunstige ontwikkeling van de Nederlandse economie in de
afgelopen jaren heeft de uitvoering van het waterkwaliteitsbeleid onder
druk gestaan. Dit geldt zowel voor de uitgangspunten van het beleid als
voor de termijnen waarop de bestaande plannen zouden moeten worden
gehaald. In de praktijk heeft een en ander zich onder meer gemanifesteerd
in een vertraging van de bouwprogramma's voor communale zuiveringsinrichtingen;
dit blijkt uit een vergelijking van de prognoses van het vorige
IMP met de gerealiseerde zuiveringscapaciteit (zie hoofdstuk 4).
Van de kant van de regering is over deze kwestie bij verschillende
gelegenheden gesteld dat de uiteindelijke saneringsdoelstellingen, zoals
geformuleerd in het IMP 1980-1984, overeind dienen te blijven. Op deze
plaats zij dat nog eens nadrukkelijk onderstreept. Dit betekent dat de bouw
van communale zuiveringsinrichtingen zal moeten worden voortgezet: in
het algemeen gesproken zullen lozingen van verontreinigende stoffen
moeten worden aangepakt op basis van de in het vorige IMP reeds geschetste
en in de voorgaande paragrafen nader uitgewerkte uitgangspunten. Een
meer gedetailleerd programma van de voorziene saneringsmaatregelen
met de daarbijbehorende kosten is neergelegd in de rijks- en provinciale
waterkwaliteitsplannen.
Niettemin kan vanzelfsprekend niet worden voorbijgegaan aan de
omstandigheid dat zowel voor de overheid als voor het bedrijfsleven en de
burger de middelen beperkt zijn. Hierover zij het volgende opgemerkt:
- verlenging van saneringstermijnen is op zich acceptabel. Zoals
hierboven al gesteld vindt uitstel in de praktijk reeds plaats. Voor de
lozingen van zuurstofbindende stoffen betekent dit dat de sanering daarvan
omstreeks 1990 in hoofdzaak zal zijn voltooid, al zullen ook dan in sommige
beheersgebieden (met name in de provincies Gelderland en Noord- en
Zuid-Holland) nog saneringsprojecten moeten worden uitgevoerd. Het
zwaartepunt van de afweging tussen wat milieuhygiënisch noodzakelijk en
financieel mogelijk is dient althans in hoofdlijnen bij de provincies te
berusten, en wel in het bijzonder in het kader van de opstelling, c.q.
aanpassing van de waterkwaliteitsplannen. Daarbij dienen vanzelfsprekend
de kwaliteitsbeherende waterschappen nauw te worden betrokken. In het
geval van noodzakelijke saneringen van lozingen op rijkswater is ook het
rijk een belangrijke gesprekspartner. In hoofdstuk 4 wordt een overzicht
gegeven van de saneringsplannen zoals die thans bestaan;
- tevens is het zo, dat onder omstandigheden aanpassing van de in het
IMP 1980-1984 genoemde effluenteisen voor biologische zuiveringsinrichtingen
mogelijk is. Hiervoor zij verwezen naar paragraaf 3.2;
- ten slotte zullen, bij schaarste van middelen, in toenemende mate
prioriteiten moeten worden gesteld. Veel aandacht zal in de komende
planperiode moeten worden gegeven aan de sanering van organische
microverontreinigingen en zware metalen, en aan de bestrijding van de
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 24

eutrofiëring. In de situatie dat dit «competitief» is met de sanering van
zuurstofbindende stoffen, dient zorgvuldig afgewogen te worden waaraan
voorrang moet worden gegeven. Een dergelijke afweging kan zich bij
voorbeeld voordoen bij de aanpak van grote bedrijven met lozingen van
diverse aard: ook is denkbaar dat een keuze moet worden gemaakt tussen
sanering van communaal afvalwater en het uitvoeren van projecten ter
bestrijding van eutrofiëring in de z.g. prioriteitsgebieden. Voorts is het
mogelijk dat gekozen moet worden tussen zuiveringsmaatregelen enerzijds
en beheersmaatregelen als baggeren of doorspoelen anderzijds (zie
paragraaf 1.6). Ten slotte kunnen ook «gebiedsgewijs» prioriteiten worden
gesteld, waarbij aan bij voorbeeld bepaalde kwetsbare (natuur)gebieden
voorrang wordt gegeven.
Ten slotte een laatste opmerking. De afgelopen jaren hebben de kwaliteitsbeheerders
zich herhaaldelijk tot de centrale overheid gewend met het
verzoek om financiële steun. In het bijzonder werd daarbij gewezen op de
mogelijkheden van financiering op grond van artikel 23 derde lid van de
WVO. Het Rijk heeft dergelijke verzoeken steeds afgewezen vanuit de visie
dat gedecentraliseerd waterkwaliteitsbeheer ook inhoudt dat financiële
problemen op provinciaal" en waterschapsniveau moeten worden opgelost.
In de komende planperiode zal in deze situatie naar verwachting geen
verandering komen. Vanzelfsprekend betekent dit tevens het accepteren
van verschillen in regionale heffingstarieven en van - waar dat onvermijdelijk
is - vertragingen bij de sanering; Voor het overige zij, wat de problematiek
van de hoogte van de regionale heffingsbedragen betreft verwezen naar
datgene wat hierover is gesteld in de onlangs verschenen Nota Waterverontreinigingsheffingen
4 en het Rijkswaterkwaliteitsplan.
2. WATERKWALITEITSDOELSTELLINGEN
2.1. Inleiding
Waterkwaliteitsdoelstellingen spelen een belangrijke rol in het waterkwaliteitsbeheer
bij de nadere uitwerking van het beleidsuitgangspunt «vermindering
van de verontreiniging». Enerzijds vervullen waterkwaliteitsdoelstellingen
een functie bij het zo expliciet mogelijk aangeven van het doel
dat de waterkwaliteitsbeheerder voornemens is na te streven en het
bepalen van de maatregelen die nodig zijn om dit doel te bereiken. Anderzijds
vormen waterkwaliteitsdoelstellingen belangrijke toetscriteria voor het
beoordelen achteraf van de effectiviteit van het gevoerde beheer. Waterkwaliteitsdoelstellingen
worden voor wateren vastgelegd in het kader van
de planvorming. In paragraaf 2.2 wordt daarop nader ingegaan.
Evenals in het tweede IMP-water wordt in dit IMP een belangrijke rol
toegedacht aan het begrip «basiskwaliteit». Met de invoering van de
«basiskwaliteit» als waterkwaliteitsdoelstelling wordt beoogd een ondergrens
aan te geven in het geheel van mogelijke waterkwaliteitsdoelstellingen.
In paragraaf 2.3 wordt nader ingegaan op de doelstelling «basiskwaliteit».
Bij het formuleren van waterkwaliteitsdoelstellingen die verder gaan dan
de «basiskwaliteit» kunnen in theorie twee lijnen worden onderscheiden:
- één die gericht is op de bescherming van specifieke functies die
oppervlaktewater vervult en
- één die gericht is op de bescherming en ontplooiing van ecosystemen.
In de praktijk blijken deze twee lijnen dikwijls dicht bij elkaar te liggen.
Toch lijkt het nuttig deze in dit IMP afzonderlijk te bespreken. In paragraaf
2.4 wordt daarom nader ingegaan op de functiegerichte waterkwaliteitsdoelstellingen,
terwijl in paragraaf 2.5 nader aandacht wordt geschonken
aan specifieke ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen. In paragraaf 2.6
wordt afzonderlijk aandacht besteed aan de mogelijkheden en de wenselijkheden
voor de ontwikkeling van waterkwaliteitsdoelstellingen voor
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 25

zoute getijdewateren. De laatste paragraaf van dit hoofdstuk (2.7) behandelt
de problematiek van het routinematig onderzoek in oppervlaktewater.
Naast de in dit hoofdstuk uitgewerkte of aangeduide normstelling voor
de waterkwaliteit welke nu al richtinggevend is voor de planvorming en het
beheer zullen, zoals aangekondigd in het IMP milieubeheer, in de komende
jaren voor de prioritaire stoffen voor het milieubeleid (zie paragraaf 1.2)
basisdocumenten worden opgesteld. Deze dienen als uitgangspunt voor
een geïntegreerde normstelling, waarbij afstemming zal plaatsvinden
tussen de verschillende compartimenten van het milieu. De resultaten van
deze geïntegreerde normstelling zullen doorwerken in de reeds bestaande
normstelling.
2.2. Vastlegging waterkwaliteitsdoelstellingen
De nota van toelichting bij de algemene maatregel van bestuur ex artikel
13 en 15 van de WVO (Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren)
definieert het begrip waterkwaliteitsdoelstelling als volgt:
«Een kwaliteitsdoelstelling is het geheel van eisen waaraan een bepaald
oppervlaktewater (of een gedeelte daarvan) nu of in de toekomst moet
voldoen». Een kwaliteitsdoelstelling kan worden omschreven in woorden
die al dan niet worden aangevuld met getalsmatige kwaliteitseisen voor
afzonderlijke parameters.
Hoewel in het normale spraakgebruik steeds wordt gesproken van
waterkwaliteitsdoelstellingen, moet niet uit het oog worden verloren dat
het hierbij kan gaan om eisen welke betrekking hebben op de kwalitatieve
toestand van het totale aquatisch milieu. Zo zullen (met name ecologische)
waterkwaliteitsdoelstellingen eveneens eisen kunnen bevatten met betrekking
tot de samenstelling of het functioneren van aquatische levensgemeenschappen
en kan het (bij voorbeeld voor micro-verontreinigingen) voorkomen
dat, vanwege de nauwe relaties tussen de kwalitatieve hoedanigheid
van water, sediment en organismen, eisen worden gesteld aan de kwaliteit
van sediment en organismen. Voor individuele oppervlaktewateren gaan
waterkwaliteitsdoelstellingen gelden wanneer deze in het waterkwaliteitsplan
formeel voor wateren in het plangebied worden vastgelegd.
In de waterkwaliteitsplannen dient op grond van artikel 13 (WVO),
aangegeven te worden welke kwaliteitsdoelstellingen worden nagestreefd
en welke termijnen daaraan zijn verbonden. Hierbij zij benadrukt dat het
zowel bij de wettelijke vastgelegde als bij de niet wettelijke vastgelegde
doelstellingen om een inspanningsverplichting gaat. Zekerheid of de
gestelde doelstellingen op tijd gehaald kunnen worden is er niet altijd.
Er moet die inspanning worden geleverd die redelijkerwijs tot de mogelijkheden
behoort. Het bereiken van de gewenste doelstellingen hangt
uiteindelijkaf van allerlei factoren. Deze kunnen van economische, financiële
of technische aard zijn. Ook de inspanning bovenstrooms (binnen Nederland
of over de grenzen) is van invloed.
Het kan derhalve voorkomen dat bij de voorbereiding van het plan
bekend is dat aan de in de algemene maatregel van bestuur genoemde
termijnen mogelijk niet kan worden voldaan, maar dat het voorzienbaar is
dat dit op een later tijdstip wel het geval zal zijn. Indien bij de planvoorbereiding
blijkt dat een bepaalde waterkwaliteitsdoelstelling maatschappelijk
gewenst is zal in het plan de waterkwaliteitsdoelstelling toch kunnen
worden vastgelegd, zij het met een gewijzigde termijn. Voor de functies
zwemwater en drinkwater sluit deze werkwijze bovendien aan bij de
systematiek van de Wet Hygiëne en Veiligheid Zweminrichtingen en de
Waterleidingwet. Zoals eerder genoemd speelt ook in belangrijke mate een
rol in hoeverre een functie maatschappelijk gewenst is (bij voorbeeld
functie die een bepaald water nu al heeft: zwemwater voor Scheveningen,
drinkwateronttrekkingspunt).
Ondanks de zorgvuldigheid die betracht wordt om aan de gestelde
inspanningsverplichting te voldoen, is het denkbaar dat overschrijding van
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 26

de termijnen met betrekking tot de waterkwaliteitseisen voor één of meer
parameters plaatsvindt. In de op grond van de algemene maatregel van
bestuur kwaliteitsdoelstellingen verplichte jaarlijkse rapportage zullen ten
aanzien van die doelstellingen de overschrijdingen, de oorzaken en de te
nemen mogelijke maatregelen worden opgenomen.
Een waterkwaliteitsplan moet een stimulerend toekomstperspectief
bieden waarbij geaccepteerd dient te worden dat een plan niet volledig op
zekerheden kan zijn gebaseerd. Indien in een waterkwaliteitsplan alleen die
waterkwaliteitsdoelstellingen worden vastgelegd die reeds nu worden
gehaald, heeft het waterkwaliteitsplan op dit punt slechts het karakter van
een inventarisatie van de huidige toestand. Aan de primaire doelstelling
van planning, het uitzetten van lijnen naar de toekomst, zou dan in belangrijke
mate worden voorbijgegaan. Daarom kan het uitermate zinvol zijn om in
situaties waarbij geen volledig inzicht bestaat in de technische of financieel-economische
haalbaarheid van bepaalde waterkwaliteitsdoelstellingen
toch deze doelstellingen vast te leggen.
Wel moet er hierbij uiteraard voor worden gewaakt dat het plan geen
valse verwachtingen wekt bij belanghebbenden. De nog bestaande onzekerheden
dienen goed te worden verwoord; in het algemeen zal het
verstandig zijn om de termijnen voldoende ruim te kiezen. Vanwege de
eerdergenoemde inspanningsverplichting is het tevens van belang dat de
inspanningen die voorlopig in de beheerssfeer worden voorzien, worden
aangegeven.
Voor de duidelijkheid zij nog opgemerkt dat in situaties waarin geen
enkel zicht is op het halen van een waterkwaliteitsdoelstelling met de
instrumenten die de WVO biedt of die in een ander kader beschikbaar zijn
en waar het maatschappelijk belang minder zwaar weegt, de desbetreffende
waterkwaliteitsdoelstelling beter niet kan worden vastlegd. Bovenstaande
beschouwing laat onverlet dat in het streekplan, na een brede maatschappelijke
afweging, waarbij de relaties tussen de functies van het water en de
landfuncties een belangrijke rol spelen, aanduidingen van functies voor
wateren worden gegeven. Laatstgenoemde aanduidingen hebben een
richtinggevend karakter. Bij het opstellen van streek- of waterkwaliteitsplannen
zal er een wederzijdse afstemming moeten plaatsvinden.
Voor de basiskwaliteit is in dit IMP - in tegenstelling tot het vorige - geen
termijn meer aangegeven waarbinnen deze doelstelling moet worden
gerealiseerd. Deze termijn moet per water of per waterhuishoudkundige
eenheid-rekening houdend met de locale omstandigheden en de technische
en financiële mogelijkheden voor sanering - in het waterkwaliteitsplan of
waterkwaliteitsbeheersplan worden vastgelegd.
Het zal duidelijk zijn dat in het hierboven aangeduide proces van planvorming
en vastlegging van doelstellingen en termijn overleg tussen provincies
en waterschappen en tussen Rijk en lagere overheden een belangrijke rol
zal moeten spelen.
Ten slotte zij nog gewezen op de zogenaamde mengzones. Afhankelijk
van de omstandigheden, treedt bij een lozingspunt een mengzone van een
bepaalde omvang op. In deze mengzone zal een voor het betreffende
oppervlaktewater vastgelegde waterkwaliteitsdoelstelling dientengevolge
niet gelden.
2.3. De basiskwaliteit
2.3.1. Algemeen
In het IMP 1980-1984 is de kwaliteitsdoelstelling «basiskwaliteit» geïntroduceerd
als vervolg op de in het IMP 1975-1979 geformuleerde minimum
kwaliteit. Met de invoering van deze kwaliteitsdoelstelling, die betrekking
heeft op de binnenwateren, werd beoogd een ondergrens aan te geven in
het gehele stelsel van mogelijke eisen en waarden ten aanzien van deze
oppervlaktewateren. De wenselijkheid om op een of andere wijze een
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 21

ondergrens aan te geven in het geheel van deze waarden voor oppervlaktewateren
wordt nog steeds algemeen onderkend.
De basiskwaliteit heeft dus ook betrekking op brakke binnenwateren.
Zoals in 2.3.4 wordt aangegeven betekent dit dat een aantal van de getalswaarden,
welke nu voornamelijk betrekking hebben op de zoete binnenwateren,
aangepast moeten worden aan de aard van deze wateren. Dit kan bij
voorbeeld geschieden in het kader van de planvorming.
In dit IMP wordt de basiskwaliteit opnieuw omschreven zowel in woorden
als in getalswaarden. Hierbij is rekening gehouden met de commentaren
zoals die vooral naar aanleiding van ervaringen uit de beheerspraktijk op
het tweede IMP naar voren zijn gekomen. Daarnaast wordt ingespeeld op
nieuwe ontwikkelingen ten aanzien van de normstelling voor organische
microverontreinigingen. Dit heeft geleid tot de invoering van enkele
nieuwe getalswaarden.
Met de basiskwaliteit wordt een zekere bescherming van zowel aquatische
levensgemeenschappen als menselijke gebruiksfuncties nagestreefd. De
basiskwaliteit dient dan ook een belangrijk richtsnoer te blijven voor het te
voeren beleid. In tegenstelling tot het voorgaande IMP waarin voor het
voldoen aan de basiskwaliteit 1984 als streefdatum was genoemd, is in dit
IMP geen termijn meer aangegeven waarbinnen de doelstelling basiskwaliteit
moet worden gerealiseerd. Dergelijke termijnen dienen in de waterkwaliteitsplannen
van Rijk en provincie te worden vastgelegd, evenals de
saneringsinspanningen die daartoe moeten worden verricht.
Het is mogelijk dat in bepaalde wateren voor enkele parameters niet aan
de getalswaarden voor de basiskwaliteit kan worden voldaan ondanks het
feit dat ten aanzien van die wateren wel een (tegen de achtergrond van het
beleid met betrekking tot lozingen) redelijk te noemen saneringsinspanning
is verricht. Dit kan bij voorbeeld het geval zijn wanneer het ontvangende
water in sterke mate door effluentlozingen of lozingen bovenstroom wordt
beïnvloed. Dan kan er, alles afwegende, reden zijn om vooralsnog aan
verdere sanering geen prioriteit te geven. Een reden kan bij voorbeeld zijn
dat binnen de financiële randvoorwaarden meer prioriteit wordt toegekend
aan de verdere sanering van andere hoger gewaardeerde oppervlaktewateren.
De gemaakte afweging die aan een dergelijke prioriteitstelling ten
grondslag ligt dient in het waterkwaliteitsplan uiteraard duidelijk zichtbaar
te worden gemaakt.
2.3.2. De definitie van de basiskwaliteit
De verbale omschrijving van de waterkwaliteitsdoelstelling basiskwaliteit
vormt de kern van de doelstelling. De concrete uitwerking vindt plaats in de
vorm van getalswaarden. In het IMP 1980-1984 werden vooral de ecologische
aspecten van de basiskwaliteit sterk benadrukt. In dit IMP is de omschrijving
evenwichtiger gemaakt door de gebruiksfuncties expliciet te vermelden. De
verbale omschrijving van de doelstelling basiskwaliteit luidt nu als volgt:
Een zodanige kwaliteit van het oppervlaktewater dat het ter plaatse en
elders
- geen overlast (met name stank) voor de omgeving veroorzaakt en er
niet vervuild uitziet;
- levenskansen biedt voor aquatische levensgemeenschappen waarvan
ook hogere organismen, zoals diverse vissoorten, deel uit kunnen maken
en tevens ecologische belangen buiten het water (bij voorbeeld vogels en
zoogdieren die waterdieren consumeren) beschermt;
- mogelijkheden biedt voor bepaalde vormen van menselijk gebruik van
het oppervlaktewater waarvoor geen specifieke waterkwaliteitsdoelstellingen
gelden.
In bovenstaande omschrijving van de doelstelling wordt met oppervlaktewater
bedoeld het samenhangende geheel van water, bodem, oevers en
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 28

het hierbij behorende planten- en dierenleven. De basiskwaliteit richt zich
dus op de toestand van het gehele aquatische ecosysteem. De getalswaarden
(zie hierna) hebben op dit moment weliswaar uitsluitend betrekking op de
waterfase, maar komen tot stand vanuit een samenhangende visie op het
totale aquatische milieu.
Zoals in het IMP 1980-1984 reeds is aangegeven, vormt de basiskwaliteit
de ecologische doelstelling van het laagste niveau. Een aantal kenmerken
van aquatische ecosystemen op dit niveau kan als volgt nader worden
aangegeven. Het functioneren van de levensgemeenschap dient gebaseerd
te zijn op primaire produktieen niet op de kunstmatige invoer van organische
stoffen van elders. De bacteriënactiviteit moet geringer zijn dan de activiteit
van algen en hogere waterplanten. Onder dergelijke omstandigheden zal
de zuurstofhuishouding zodanig zijn dat een enigszins normale opbouw
van het aquatische ecosysteem mogelijk is. De toestand kan in termen van
saprobie-toestand worden gekarakteriseerd als j3-mesosaproob of beter. De
primaire produktie mag daarnaast niet boven een bepaald absoluut niveau
uitkomen; dit niveau kan van nature per type ecosysteem verschillen. De
verschillende ecosysteemcomponenten (producenten, consumenten,
afbrekers) dienen aanwezig te zijn met een zekere soortendiversiteit. Dit
geldt specifiek voor vissen: soorten als baars, snoek, snoekbaars, voorn en
brasem moeten voor kunnen komen, waarbij uiteraard het type water een
rol speelt. Voor de producenten geldt dat hogere waterplanten een kans
moeten hebben naast algen, en dat binnen de groep algen in redelijke
mate ruimte moet zijn voor andere dan blauwwiersoorten.
De basiskwaliteit beoogt daarnaast het gebruik dat de mens van het
oppervlaktewater maakt tot op zekere hoogte te beschermen. In de omschrijving
is dit nu in algemene termen aangegeven. Gedacht wordt aan de
volgende vormen van menselijk gebruik:
- Mogelijkheden voor recreatie aan en op het water. Voor recreatie in
het water (zwemmen) bestaat immers een specifieke waterkwaliteitsdoelstelling
(zie 2.4.2).
- «Algemeen agrarisch gebruik» van het oppervlaktewater (hierbij wordt
speciaal gedacht aan het gebruik van water in de akker- en weidebouw).
Voor een betere bescherming van specifieke vormen van agrarisch gebruik
kan het nodig zijn dat daarnaast aanvullende kwaliteitseisen worden
gesteld voor bij voorbeeld het chloridegehalte (zie 2.4.3).
- Gebruik ten behoeve van de visserij van het oppervlaktewater. Mede
met het oog op een minimale bescherming voor de uitoefeningsmogelijkheden
van de visserij.
- Daarnaast is het in beginsel gewenst dat het beschermingsniveau van
de basiskwaliteit zodanig is dat voldoen aan de basiskwaliteit zal betekenen
dat een onderwaterbodem van zodanige kwaliteit ontstaat of kan blijven
gehandhaafd dat geen problemen ontstaan bij deponie of hergebruik van
baggerspecie die vrijkomt bij het normale onderhoud van watergangen.
Zoals hierna bij de uitwerking in getalswaarden zal blijken wordt de
kennis momenteel nog te beperkt geacht om voor alle stoffen met voldoende
zekerheid deze waarden te kunnen vaststellen. Daarom ook is de sedimentkwaliteit
thans nog niet in de normstelling verdisconteerd. De huidige
waarden van de basiskwaliteit vormen dan ook (nog) geen garantie voor
een aanvaardbare sedimentkwaliteit.
2.3.3. De achtergrond van de getalswaarden
Voor de vaststelling van getalswaarden dienen in princine, gezien tegen
de achtergrond van de in vorige paragraaf gegeven omschrijving, de
effecten van de verontreiniging op flora en fauna, en de eisen voor het
gebruik dat de mens van het water maakt, maatgevend te zijn. Een dergelijke
«effectgerichte» benadering is echter bij de huidige stand van kennis lang
niet voor alle stoffen te verwezenlijken. Voor aspecten als zuurstofhuishouding
en eutrofiëring is dit wel in redelijke mate het geval.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 29

Voor zware metalen en organische microverontreinigingen daarentegen
bestaat nog onvoldoende kennis van de evenwichtsverdelingen tussen de
verschillende compartimenten van het aquatisch milieu (water, zwevend
slib, sediment en organismen) en dosis-effect relaties. Met name is de
kennis van dosis-effect relaties beperkt wanneer het gaat om effecten van
combinaties van stoffen.
Het niveau voor zware metalen en organische microverontreinigingen is
daarom slechts gedeeltelijk gebaseerd op een «effectgerichte» benadering,
en voor een belangrijk deel op vergelijking van huidige niveaus met
natuurlijke achtergrondswaarden. Deze laatste benadering is met name
gevolgd voor (potentiële) stoffen van de zwarte lijst. De waarden die
daarvoor in de basiskwaliteit zijn opgenomen, hebben specifiek het
karakter van voorlopig referentiepunt voor de sanering. Zij mogen daarom
niet worden beschouwd als een aanduiding van - op «effectgerichte»
benadering gebaseerde - veilige gehalten.
Voor de basiskwaliteit zullen dus zowel de «effectgerichte» benadering
als een benadering gebaseerd op vergelijking van huidige niveaus met
achtergrondswaarden de getalswaarden bepalen. Hoewel de scheiding
tussen deze twee vormen van benadering niet steeds scherp is te maken, is
in 2.3.4 door middel van een indeling in groepen getracht aan te geven op
welk uitgangspunt deze getalswaarden vooral zijn gebaseerd.
Daarnaast zij benadrukt dat de gevolgen van verontreinigingen niet
steeds ter plaatse hoeven te ontstaan maar zich ook door het watertransport
pas elders kunnen manifesteren. Dit kan vooral het geval zijn met persistente
verbindingen. Hiermee dient bij het vaststellen van waarden rekening
gehouden te worden.
Voor het beantwoorden van de vraag of in een bepaald oppervlaktewater
aan de doelstelling basiskwaliteit wordt voldaan zijn de resultaten van de
«toetsing» aan de verbale omschrijving en de resultaten van de toetsing
aan de getalswaarden beide relevant. Uit de verbale omschrijving van de
doelstelling basiskwaliteit moge duidelijk zijn dat de resultaten van biologisch
onderzoek van wezenlijk belang kunnen zijn voor de vraag of aan de
doelstelling wordt voldaan. Daarnaast is het vanzelfsprekend niet zo dat bij
overschrijding van één of enkele van de getalswaarden de verbale omschrijving
van de basiskwaliteit in het geheel niet meer van toepassing zou zijn
op de actuele toestand in het oppervlaktewater. Er is sprake van een
continuüm; naarmate meer waarden worden overschreden, èn naarmate
de overschrijding groter is, zal de feitelijk situatie zich verder verwijderen
van de doelstelling. Kortom, de vraag of aan de doelstelling basiskwaliteit
wordt voldaan zal doorgaans niet met een simpel ja of nee beantwoord
mogen worden, doch eist nadere toelichting.
2.3.4. De waarden van de basiskwaliteit
De volgende indeling is voor de getalswaarden gehanteerd:
groep 1: algemene parameters;
groep 2: stoffen waarvan het voorkomen behalve door verontreiniging
ook kan worden bepaald door natuurlijke omstandigheden;
groep 3: stoffen waarvan het voorkomen voornamelijk of geheel wordt
bepaald door verontreiniging.
Voorlopig is onder groep 1 ook de biologische parameter chlorofyl
opgenomen. Wanneer in de toekomst in de uitwerking van de basiskwaliteit
meer biologische parameters die de structuur en/of het functioneren van
de aquatische levensgemeenschappen beschrijven en waarin de effecten
van verontreiniging (of andere verstoringen) tot uitdrukking komen worden
opgenomen, lijkt het aangewezen hiervan een aparte groep te maken.
In het tweede IMP werd reeds gezegd dat het niet mogelijk is met één
serie getalswaarden in alle opzichten recht te doen aan de verschillen in
fysische en chemische kenmerken, die zich van nature in de Nederlandse
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 30

oppervlaktewateren voordoen. Inmiddels is een aanzet gegeven voor een
ecologische karakterisering van een 15-tal typen Nederlandse oppervlaktewateren
(zie paragraaf 2.5). Van deze 15 typen zal nagegaan worden of ook
op het niveau van de basiskwaliteit een differentiatie naar biologische,
chemische en fysische kenmerken mogelijk is. Het zal vooral parameters uit
de groepen 1 en 2 betreffen; groep 3 bevat waarden die meestal niet
afhankelijk zijn van het watertype, maar die voornamelijk of geheel worden
bepaald door verontreiniging, zodat hiervoor een differentiatie naar
watertype niet nodig wordt geacht. Momenteel kan evenwel nog niet
worden beschikt over genoemde differentiatie. Hieraan wordt gewerkt in
CUWVO-kader, waarbij uiteraard gebruik wordt gemaakt van gegevens van
regionaal onderzoek. Ook bij een evaluatie van de waterkwaliteitsplannen
zal deze differentiatie van de basiskwaliteit nog aan de orde komen. In
afwachting van deze evaluatie en de rapportage van de CUVVVO worden in
dit IMP in grote lijnen de waarden, zoals gegeven in het tweede IMP,
aangehouden.
Zoals ook in het tweede IMP werd gesteld blijft in het algemeen gelden
dat regelmatige of incidentele overschrijding van de waarden van de
basiskwaliteit aanvaardbaar is, indien de oorzaak hiervan is gelegen in de
natuurlijke gesteldheid van het betreffende gebied. Als voorbeeld kan
gewezen worden op binnenwateren welke als gevolg van zoute kwel een
brak karakter hebben. Voor deze wateren is de overschrijding van de
gegeven chloride- en sulfaatwaarde uiteraard aanvaardbaar. In het kader
van de planvorming zou reeds nagegaan kunnen worden of het mogelijk is
om voor deze parameters (en eventueel nog andere parameters uit de
groepen 1 en 2) meer adequate en op het karakter van deze wateren
toegesneden getalswaarden vast te stellen.
Hierna volgt de lijst met de waarden van de basiskwaliteit. In bijlage 2.1
wordt een uitgebreide toelichting op deze waarden gegeven. Tevens
worden speciaal voor de organische microverontreinigingen bepaalde
meetprincipes aanbevolen. Ten slotte geeft bijlage 2.1 nadere aanwijzingen
voor de toetsing van de waarden.
Het zal duidelijk zijn dat voor een volledig begrip en voor hantering in de
praktijk van de doelstelling basiskwaliteit (bij voorbeeld in de planvorming
of bij waterkwaliteitsrapportage) uitgegaan dient te worden van bijlage 2.1.
Het in deze paragraaf opgenomen overzicht mist daartoe de noodzakelijke
toelichting. Ten slotte wordt op deze plaats aandacht gevraagd voor bijlage
2.2. In deze bijlage worden enkele gedachten ontvouwd voor een gewijzigde
opzet van de vaststelling van waarden voor zware metalen.
Samenvatting getalswaarden basiskwaliteit (tenzij anders vermeld gelden de
hieronder gegeven waarden voor individuele waarnemingen)
Groep 1
— kleur, geur, schuim, vast afval, het water dient niet zichtbaar of ruikbaar
troebeling etc. verontreinigd te zijn
— zuurgraad 6,5 < pH =S 9,0
— temperatuur < 25°C
— zuurstof > 5 mg/l
— doorzicht (gemiddelde getalswaarde
voor eutrofiëringsgevoelige
wateren, april t/m september) > 0,5 m
— algenbiomassa (gemiddelde
getalswaarde april t/m september) < 100/7g/l (als chlorofyl-a)
— totaal-fosfaat (gemiddelde
getalswaarde voor eutrofiëringsgevoelige
wateren, april t/m
september < 0,15 mg/l (als P)
— ammoniak «: 20 jug/l (als N)
Groep 2
— chloride «i 200 mg/l
— sulfaat < 100 mg/l (als SO4)
— nitraat + nitriet < 10 mg/l (als N)
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 31

Groep 3, zware metalen
cadmium (totaal)
kwik (totaal)
koper (totaal)
lood (totaal)
zink (totaal)
chroom (totaal)
nikkel (totaal)
arseen (totaal)
Groep 3, organische microverontreinigingen
Somparameters
— monocyclische aromatische
koolwaterstoffen
— polycyclische aromatische
koolwaterstoffen (PAK's)
— organochloor-pesticiden
— gechloreerde bifenylen (PCB's)
— gechloreerde aromatische amines
— gechloreerde fenolen
Groepsparameters
— vluchtige organohalogeen*
verbindingen (VOX)
— extraheerbare organahalogeenverbindingen
(EOX)
— absorbeerbare organohalogeenverbindingen
(AOX)
— anionische detergenten
— non-ionische en kationische
detergenten
— met waterdamp vluchtige fenolen
— cholinesteraseremming
Groep 3, overig
— thermotolerante bacteriën
van de coli-groep
— totaal a-activiteit (gemiddelde
(gemiddelde norm)
— rest |}activiteit
(gemiddelde norm)
— tritium-activiteit
(gemiddelde norm)
: 2,5 jLtg/l
0,5 /jg/l
50/jg/l
50 /jg/l
200/jg/l
50/jg/l
:50/jg/l
50/jg/l
mediaan som < 2 pg/l,
mediaan afzonderlijke stoffen < 1 //g/l
mediaan som < 100 ng/l
mediaan som < 20 ng/l,
mediaan afzonderlijke stoffen < 10 ng/l
mediaan som < 7 ng/l
mediaan som *ï 1 jug/l,
mediaan afzonderlijke stoffen < 0,5 /ig/l
mediaan afzonderlijke stoffen < 50 ng/l
mediaan < 5 ijg/l
(als chloor)
mediaan < 5 /jg/l
(als chloor)
mediaan < 40 /jg/l
(als chloor)
mediaan < 100 ijg/l
(als laurylsulfaat)
mediaan < 100 j^g/l
(als nonylfenol 10 EO)
mediaan < 5 pg/l
(als fenol)
mediaan < 0,5 jug/i
(als para-oxon)
mediaan MPN < 20/ml
< 0,1 Bg/I
(2,7 pCi/l)
1 1 Bg/I
(27 pCi/l)

niet het geval. Daar de lid-staten van de EG gehouden zijn EG-waterkwaliteitsrichtlijnen
te incorporeren in de nationale wetgeving is in de jaren
1981-1983 gewerkt aan de totstandkoming van een AMvB gebaseerd op de
artikelen 13 en 15 van de WVO. Deze AMvB is op 24 december 1983 in
werking getreden (Stb. 1983, 606).
Voor de functie landbouwwater bestaat geen wettelijk vastgelegde
waterkwaliteitsdoelstelling. Wel zijn in CUWVO-verband aanbevelingen
met betrekking tot deze waterkwaliteitsdoelstelling opgesteld.
In deze paragraaf zal kort worden stilgestaan bij de AMvB (par. 2.4.2).
Daarnaast zal aandacht worden geschonken aan de doelstelling landbouwwater
(par. 2.4.3). Ten slotte zal worden ingegaan op de relatie tussen
waterkwaliteitseisen voor specifieke functies, en de «gebruiksnormen»
voor enkele van deze functies geregeld bij andere wetten (par. 2.4.4).
2.4.2. Kwaliteitsdoelstellingen voor drinkwater, zwemwater, water voor
zalmen karperachtigen en schelpdierwater
In het «Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren»
worden de kwaliteitsdoelstellingen voor oppervlaktewater voor bovengenoemde
functies wettelijk vastgelegd. Dit brengt voor het rijk, de provincies
en de waterschappen de verplichting met zich mee, wanneer de desbetreffende
functies in de waterkwaliteitsplannen worden vastgelegd, deze
doelstellingen in achtte nemen.
In het besluit worden naast de waterkwaliteitsdoelstellingen regels
gegeven ten aanzien van het onderzoek en de toetsing van de waterkwaliteit,
alsmede de rapportage hierover. In de nota van toelichting bij het besluit
wordt nader aandacht geschonken aan de achtergronden van een en
ander. Onder meer wordt hierbij ingegaan op:
- de motivatie van de keus van de normniveaus;
- de relatie met de basiskwaliteit;
- het verband met andere wettelijke regelingen (zie ook 2.4.4).
Voor nadere informatie over de AMvB wordt verwezen naar het eerdergenoemde
Staatsblad (Stb. 1983, 606).
2.4.3. Kwaliteitsdoelstellingen voor «landbouwwater»
Voor de functie «landbouwwater» bestaat geen wettelijk vastgelegde
waterkwaliteitsdoelstelling. Dit wordt vooral veroorzaakt door het feit dat
het nimmer tot een EG-waterkwaliteitsrichtlijn ter zake is gekomen. Een
landelijke visie ten aanzien van de invulling van deze waterkwaliteitsdoelstelling
is tot op heden niet gegeven. Bij de planvorming in het waterkwaliteitsbeheer
is dit herhaaldelijk als een gemis ervaren. Immers, de meeste
zoete oppervlaktewateren vervullen direct of indirect een functie in landbouwkundig
opzicht. In dit IMP wordt daarom indicatief een landelijke visie
geformuleerd.
Richtinggevend voor deze visie is geweest een in CUWVO-verband
opgestelde notitie getiteld «Overwegingen en aanbevelingen met betrekking
tot kwaliteitsdoelstellingen voor oppervlaktewateren met een landbouwkundige
functie» 5 .
In het algemeen gesproken geldt dat het normniveau van de basiskwaliteit
doorgaans voldoende bescherming biedt voor de bescherming van de met
het oppervlaktewater samenhangende agrarische belangen. Vergelijking
van normvoorstellen voor oppervlaktewater met een landbouwkundige
functie zoals die in het verleden in verschillende internationale en nationale
kaders zijn ontwikkeld met de basiskwaliteit wijst dit uit. Voor slechts twee
hierna nog te behandelen waterkwaliteitsaspecten is dit in iets mindere
mate het geval. Het betreft:
- het voorkóming van drijflagen van blauwalgen en kroos (in verband
met verdrenking) en
- de zouthuishouding (in verband met de teelt van gewassen).
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 33

In oppervlaktewateren waarin voor de eutrofiëringsparameters aan de
waarden voor de de basiskwaliteit wordt voldaan, mag het niet uitgesloten
worden geacht dat onder bepaalde omstandigheden (bij voorbeeld opwaaiing)
drijflagen van blauwalgen en kroos ontstaan. Voor de functie verdrenking
is dit in verband met door blauwalgen geproduceerde toxinen een
ongewenste situatie. Daarnaast kan onder een dicht kroosdek zuurstofloosheid
optreden optreden hetgeen tot voor de functie verdrenking eveneens
zeer ongewenste H2S vorming aanleiding kan geven. Indien een oppervlaktewater
deze functie vervult zal getracht moeten worden (bij voorbeeld met
aanvullende waterhuishoudkundige maatregelen zoals doorspoelen)
drijflagen van blauwalgen en kroos zo goed mogelijk te voorkomen.
Voor de teelt van gewassen is het zoutgehalte een belangrijke factor. De
gevoeligheid voor zout kan per gewas verschillen. Ook de teeltwijze (bij
voorbeeld substraatteelt, kasteelt of vollegrondsteelt) is van invloed. De
zouthuishouding van oppervlaktewateren wordt behalve door lozingen
overigens veelal in sterke mate bepaald door de natuurlijke omstandigheden.
Voor het realiseren van bepaalde zoutgehalten is het instrumentarium
zoals dat door de WVO wordt geboden veelal te beperkt en moeten
aanvullende waterhuishoudkundige maatregelen worden genomen.
De wensen vanuit de landbouw kunnen nogal verschillend zijn. In grote
lijnen kan wat het zoutgehalte betreft onderscheid gemaakt worden in de
volgende vier niveaus van waterkwaliteit:
— niveau 1: waarden gericht op het gebruik van oppervlaktewater voor substraatteelt
en in de glastuinbouw (gevoelige gewassen)
Elektrisch geleidingsvermogen < 50 mS/m en/of
chloride 'S 50 mg/l Cl"
— niveau 2: waarden gericht op het gebruik van oppervlaktewater in de glastuinbouw
(minder gevoelige gewassen) en in de vollegrondstuinbouw (gevoelige
gewassen)
chloride < 200 mg/l Ci"
waarden gericht op het gebruik van oppervlaktewater voor veedrenking
chloride < 250 mg/l Cl"
— niveau 3: waarden gericht op het gebruik van oppervlaktewater in de vollegrondstuinbouw
(minder gevoelige gewassen)
chloride < 500 mg/l Cl'
— niveau 4: waarden gericht op het gebruik van oppervlaktewater in akker- en
weidebouw
chloride < 1000 mg/l Cl'
Opgemerkt wordt dat de aangegeven waarden het karakter hebben van
optimale waarden. Bij hogere zoutconcentraties is het water derhalve niet
ongeschikt; wel zullen dan de opbrengsten doorgaans lager zijn of zal de
kwaliteitvan de produkten minder goed zijn. In het kader van de planvorming
zal expliciet afgewogen moeten worden in hoeverre deze optimale waarden
tot concrete waterkwaliteitsdoelstellingen voor oppervlaktewater kunnen
worden verheven.
2.4.4. Beheersnormen en gebruiksnormen
De uitvoering van EG-richtlijn betreffende de kwaliteit van oppervlaktewater
dat is bestemd voor de produktie van drinkwater alsmede van de
EG-richtlijn betreffende de kwaliteit van zwemwater, vereist behalve het
stellen van kwaliteitseisen voor oppervlaktewater in het kader van de WVO
eveneens wijzigingen in twee andere wetten.
Om aan de bepalingen van eerstgenoemde EG-richtlijn te voldoen was
wijziging noodzakelijk van de Waterleidingwet (WLW) en een hierop
gebaseerde wijziging van het Waterleidingbesluit. Ingevolge de in 1981
gewijzigde Waterleidingwet zijn regels gesteld voor het daadwerkelijk
gebruik van oppervlaktewater voor de drinkwaterbereiding. Indien het in te
nemen oppervlaktewater niet aan de op grond van deze wet gestelde eisen
voldoet, wordt het in beginsel ongeschikt beschouwd voor de bereiding
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 34

van drinkwater volgens de methode die samenhangt met de gestelde
kwaliteitseisen.
Om misverstanden te voorkomen wordt benadrukt dat - hoewel in beide
kaders eisen ten aanzien van de kwaliteit van het oppervlaktewater worden
gesteld en regels worden gegeven ten aanzien van het onderzoek van het
oppervlaktewater - dit geen doublure of inconsistentie betekent. Immers,
de op grond van de WLW enerzijds en de WVO anderzijds te stellen
voorschriften dienen een verschillend doel (de regulering van de drinkwaterbereiding,
respectievelijk een op een behoorlijke «grondstof» gericht
waterkwaliteitsbeheer), en richten zich tot verschillende instanties (waterleidingbedrijven
respectievelijk waterkwaliteitsbeheerders). De normstelling
in het kader van het Waterleidingbesluit kent drie kwaliteitsniveaus welke
gekoppeld zijn aan verschillende methoden van drinkwaterbereiding. De
eisen gelden voor het water zoals dat ingenomen wordt voor de drinkwaterbereiding.
De normstelling in het kader van de WVO is niet gekoppeld
aan de methode van drinkwaterbereiding en kent ook maar één niveau. Dit
niveau komt globaal overeen met het middelste niveau van het Waterleidingbesluit.
Voor een nadere uitleg van de relatie tussen de WVO-eisen en
de WLW-eisen zij verwezen naar de memorie van toelichting bij het
«Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren» respectievelijk
het Waterleidingbesluit.
Uit de bepalingen van de EG-richtlijn betreffende de vereiste kwaliteit
van zwemwater vloeit voort dat zowel regels moeten worden gesteld voor
de bij het waterkwaliteitsbeheer na te streven doelstelling als voor de
toelaatbaarheid van het daadwerkelijk gebruik van het oppervlaktewater als
zwemwater. Voor dit laatste is de Wet Hygiëne en Veiligheid Zweminrichtingen
(WHVZ) aangepast. Deze wijziging van de WHVZ verplicht, naast een
aantal andere voorschriften, gedeputeerde staten tot het inventariseren van
de zweminrichtingen in oppervlaktewater en van andere plaatsen waar
door een aanmerkelijk aantal personen in oppervlaktewater pleegt te
worden gezwommen.
Voorts geeft de WHVZ gedeputeerde staten de mogelijkheid tot sluiting
van de zweminrichting in oppervlaktewater respectievelijk tot het instellen
van een zwemverbod voor genoemde andere plaatsen. Gedeputeerde
staten dienen daartoe over te gaan indien na een bepaalde termijn niet aan
de krachtens de WHVZ gestelde kwaliteitseisen is voldaan, tenzij door de
Minister van VROM ontheffing is verleend. Ook hier geldt dus dat op grond
van twee verschillende wetten (de WVO en de WHVZ) eisen worden
gesteld aan de kwaliteit van oppervlaktewater. De eisen welke worden
gesteld in het kader van de WHVZ beogen de hygiëne en veiligheid van de
zwemmers te beschermen en vormen als zodanig de toetssteen voor
gedeputeerde staten bij het beoordelen van de toelaatbaarheid van het
zwemmen in oppervlaktewater. De eisen welke op grond van de WVO
worden gesteld richten zich tot de waterkwaliteitsbeheerders en vormen
- indien een oppervlaktewater in een waterkwaliteitsplan de functie
zwemwater heeft gekregen - het doel op het bereiken waarvan het te
voeren waterkwaliteitsbeheer gericht dient te zijn.
De eisen op grond van de WHVZ liggen op het niveau van de imperatieve
waarden van de EG-richtlijn. Wanneer aan deze eisen wordt voldaan kan de
kwaliteit van het zwemwater geacht worden dermate goed te zijn dat de
kans op ziekte voor de zwemmers vrijwel is uitgesloten. De op grond van
de WVO vastgestelde eisen zijn voor de bacteriële parameters strenger dan
de eisen krachtens de WHVZ en dus ook dan de imperatieve waarden van
de EG-richtlijn. Dit houdt verband met de gedachte dat in het waterkwaliteitsbeheer
een toestand dient te worden nagestreefd, die beter is dan die
welke minimaal ingevolge de WHVZ vereist wordt. Aldus wordt een zekere
veiligheidsmarge nagestreefd waardoor incidentele overschrijdingen (bij
voorbeeld door weersinvloeden of door opwerveling van slib door zwemmers)
van de WVO-eisen mogelijk is zonder dat het water daarmee onmiddellijk
als ongeschikt voor zwemmers behoeft te worden beoordeeld.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 35

De EG-richtlijnen betreffende de kwaliteit van zoet water dat bescherming
of verbetering behoeft ten einde geschikt te zijn voor het leven van vissen
en betreffende de vereiste kwaliteit voor schelpdierwater, richten zich enkel
op de sanering van de oppervlaktewateren waarvoor de desbetreffende
waterkwaliteitsdoelstellingen gelden. Genoemde EG-richtlijnen nopen niet
tot regelgeving met betrekking tot het daadwerkelijk gebruik van het
oppervlaktewater. Daarom kunnen deze EG-richtlijnen geheel in het kader
van de WVO worden uitgevoerd.
Ten slotte nog enkele opmerkingen ten aanzien de in 2.4.3 besproken
waterkwaliteitsdoelstellingen voor «landbouwwater». Indien in een
oppervlaktewater bepaalde waarden van de basiskwaliteit niet worden
gehaald, betekent dit niet automatisch dat het oppervlaktewater daardoor
ongeschikt is voor landbouwkundig gebruik en dat wellicht zelfs een
verbod op dit verbruik ingesteld zou moeten worden. Ten aanzien van dit
aspect bieden de getalswaarden van de basiskwaliteit eveneens een
bepaalde veiligheidsmarge. Indien wettelijke normstelling voor de regulering
van het daadwerkelijk gebruik van oppervlaktewater voor landbouwkundige
doeleinden zou worden overwogen is de WVO hiervoor uiteraard niet het
aangewezen kader.
2.5. Ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen
Tot nu toe is bij de normstelling voor oppervlaktewater voorrang gegeven
aan fysische en chemische parameters. Dit ligt gedeeltelijk aan de functionele
gerichtheid van de desbetreffende doelstellingen. Voorts is de relatie van
dergelijke parameters met de diverse vormen van verontreiniging directer,
hetgeen ze beter «stuurbaar» maakt dan biologische kenmerken; de
effecten van verontreiniging op laatstgenoemde kenmerken worden
immers pas in tweede instantie zichtbaar. Ook is doorgaans de exactheid
waarmee, in vergelijking met biologische parameters, waarden voor
fysische en chemische parameters kunnen worden vastgesteld en gemeten,
groter (hetgeen overigens niet betekent dat ze een oppervlaktewater beter
karakteriseren).
Toch zullen ecologische kwaliteitsdoelstellingen ook en vooral in termen
van biologische grootheden moeten worden geformuleerd. Deze vormen
immers de «laatste toets» wanneer men wil nagaan of maatregelen het
gewenste resultaat leveren, bij voorbeeld of het terugdringen van een
bepaald type lozingen leidt tot herstel van de levensgemeenschap. Met
name in CUWVO-verband is de afgelopen jaren gewerkt aan de formulering
van ecologische kwaliteitsdoelstellingen. Deze zijn in dit IMP overgenomen
en zo geformuleerd dat de biologische elementen hiervan de kern vormen
en dat andere, met name fysische en chemische parameters een meer
bescheiden rol spelen.
In het vorige IMP werd hiertoe reeds een aanzet gegeven. Daarbij werd
een globale schets gegeven van het kader waarin zulke doelstellingen
zouden kunnen passen, te weten een stelsel van drie niveaus:
- het laagste, corresponderend met de basiskwaliteit, zonder differentiatie
naar watertype;
- het middelste, meer in de richting van de natuurlijke toestand, maar
nog niet gelijk daaraan, met een differentiatie naar in Nederland voorkomende
watertypen;
- het hoogste, corresponderend met de natuurlijke toestand, met een
differentiatie naar afzonderlijke wateren.
Eerdergenoemde werkzaamheden in het kader van de CUWVO hebben
geresulteerd in een concept-rapport met ecologische kwaliteitsdoelstellingen
voor een 15-tal typen Nederlandse oppervlaktewateren 6 . Opgemerkt zij dat
dit rapport nog het predikaat «concept» draagt omdat het op het moment
van verschijnen van dit IMP-water nog niet officieel is vastgesteld door de
CUWVO. Het definitieve rapport zal naar verwachting eind 1985/begin 1986
gereed zijn.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 36

Enigszins in afwijking van de boven gegeven omschrijving van de drie
niveaus (vorig IMP) is in dit concept-rapport getracht per type zowel een
hoogste, een middelste als een laagste niveau aan te geven. Dit houdt
enerzijds in dat een uniforme basiskwaliteitsdoelstelling voor alle typen
niet als axioma is gehanteerd en anderzijds dat per type een niet naar
afzonderlijke wateren gedifferentieerd hoogste niveau is beschreven.
Niettemin neemt vanzelfsprekend de differentiatie gaande van het lage
naar het hoge niveau toe.
In bijlage 2.3 wordt een samenvatting van het concept CUWVO-rapport
gegeven. Over de toepassing daarvan in de praktijk zij het volgende
opgemerkt. In het CUWVO-rapport worden de Nederlandse wateren op
praktische gronden in de volgende typen ingedeeld: bronnen, beken,
rivieren, sloten, kanalen, stadswateren, drinkpoelen, vennen, duinmeren,
wielen, zand-, grind- en kleigaten, petgaten, meren en plassen, kreken en
getijdewateren. Per type wordt een definitie gegeven, gevolgd door een
beschrijving van de natuurlijke levensgemeenschap (zowel naar systeemkenmerken
als naar soortensamenstelling), een opsomming van bijbehorende
hydrologische, morfologische, chemische en fysische gegevens, en
een omschrijving van gewenste consequenties voor het feitelijk beheer
indien binnen een type voor een bepaald streefniveau wordt gekozen.
Bij het lezen van de beschrijvingen van de natuurlijke levensgemeenschappen,
zal men zien dat er tussen de typen verschillen zijn in de mate van
gedetailleerdheid. Dit is gedeeltelijk een gevolg van het verschil in beschikbare
kennis, maar komt ook doordat bij sommige typen een aantal zeer
specifieke kenmerkende soorten horen, terwijl andere typen slechts
algemeen voorkomende soorten herbergen, waarvan het in dit kader niet
zinvol is ze alle expliciet te vermelden.
Tabel 2.1 geeft hiervan een globaal beeld. Tabel 2.2 geeft een indicatie
per hoofdtype van de natuurlijke trajecten vooreen aantal fysisch-chemische
parameters. Een verdere uitwerking van deze trajecten, met name voor het
laagste niveau, zal onder andere kunnen leiden tot een normering voor de
basiskwaliteit (parametergroepen 1 en 2) gedifferentieerd naar hoofdtype.
De hantering van ecologische kwaliteitsdoelstellingen voor afzonderlijke
wateren is op de eerste plaats de taak van de waterkwaliteitsbeherende
instanties, namelijk de provincies die waterkwaliteitsplannen opstellen en
de waterschappen die beheersplannen maken en Rijkswaterstaat voor
zover het de rijkswateren betreft. De formulering van de doelstellingen is
ook zodanig, dat weliswaar duidelijke hulpmiddelen worden geboden voor
het door de waterbeheerder te vormen beleid, en dat meestal ook wordt
aangegeven in welke richting keuzen moeten gaan, maar dat de uiteindelijke
keuze en de nadere uitwerking daarvan, per water open wordt gelaten. De
praktijkkennis die hiermee in de komende jaren wordt opgedaan zal te
zijner tijd weer gebruikt worden om deze ecologische kwaliteitsdoelstellingen
aan te passen en aan te vullen, zowel in de tweede generatie waterkwaliteitsplannen
als in volgende nationale beleidsnota's.
Omdat, zoals boven al is opgemerkt, het minder eenvoudig is, biologische
parameters exact te definiëren en te normeren en omdat bij de verdere
uitwerking van ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen ingespeeld moet
worden op de van nature (ook binnen één type) voorkomende verschillen
in oppervlaktewateren, moet nog nader worden bezien of het wenselijk is
ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen een vergelijkbare wettelijke
status te geven als de waterkwaliteitsdoelstellingen zoals die bij AMvB zijn
vastgelegd. Daarbij komt dat er (nog) geen duidelijk beeld is welke parameters
het meest geschikt zijn voor ecologische normstelling ten behoeve van
het waterbeheer. Door onder meer de Gezondheidsraad (Commissie
Ecologische Normen Waterbeheer) wordt hieraan gewerkt 7 .
Ook zonder strikt juridische status kunnen de kwaliteitsdoelstellingen
echter in het beleid worden toegepast. Om de geringe kwantificeerbaarheid
enigszins te compenseren en tegelijkertijd de relatie tussen ecologische
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 37

kwaliteitsdoelstelling en feitelijk beheer te vergemakkelijken, is in bijlage
2.3 in de formulering van de kwaliteitsdoelstelling een onderdeel «doen en
laten» opgenomen, waarin wordt aangegeven welke maatregelen en
activiteiten voor het behoud of terugkrijgen van bepaalde levensgemeenschappen
gewenst of ongewenst zijn. De provincies en de waterkwaliteitsbeheerders
zullen in overleg met de verschillende overige beheerders
- zoals die van het waterkwantiteitsbeheer en het beheer van natuurgebieden
en viswateren - moeten bezien of aan deze wensen tegemoet kan worden
gekomen.
Tabel 2.1. Globale indicatie van het voorkomen van groepen organismen in de verschillende watertypen
Zoogdieren (grote)
Vogels
Amphibieën
Vissen
Kreeftachtigen
Insectenlarven
Vliegen, muggen
Wantsen
Kevers
Steenvliegen
Kokerjuffers
Eendagsvliegen
Libellen
Weekdieren
slakken
mossels
Zoöplankton
Waterplanten
Wortelend
Drijvend
Algen (phytoplankton)
Blauwwieren
Groenwieren
Flagellaten
Kiezelwieren
Sierwieren
ai CÜ ir
o
CS
co 3 Q
0)
>
O
§
ra c
N oö Q-
- e e e e — e e e e e e e e +
- + 0 0 0 o e e + o 0 + + o o
o o o + e o + + + o o + o - -
- + * o o o e e e 0 0 0 o + +
+ + 0 0 0 e o - - 0 o 0 0 + +
0)
V
o; ra
O 5
+ + + 0 o + + + o o 0 o 0 + +
e + + 0 0 e 0 + * o o o 0 + —
+ + e 0 0 e o + 0 o o 0 0 + -
+ + +
+ + + 0 o e o + 0 o o 0 o + -
e + + o 0 e 0 + 0 o 0 0 o — —
e + + o 0 — 0 + o o 0 o 0 — —
+ + + 0 o o o — 0 o 0 0 o + +
- + + o o e o ~ 0 0 0 0 0 + +
- - e e 0 o o + 0 + o o + + +
_ + + + e e o + 0 e e + * + +
— — — o - e 0 — — o o 0 — —
_ e o e o o o e e 0 o e 0 o o
— e 0 e o o 0 e o o o 0 o + +
- - - e e o o + 0 o o + o + +
- + * e 0 o o + o o o 0 o + +
— e e e — — e + 0 o o + e — —
Aantal + en 14 11 12 13 11
o • maakt deel uit van het systeem zonder
daarvoor typisch te zijn.
+ = is typisch voor het systeem; de groep
heeft specifieke soorten in het systeem.
— = maakt geen of vrijwel geen deel uit van
het systeem.
e = maakt incidenteel of niet-belangrijk
deel uit van het systeem; of twijfelachtig.
* = gewone maar ook typische soorten.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 38

Tabel 2.2. Schatting van natuurlijke trajecten voor enkele fysische en chemische kenmerken
van de verschillende watertypen'
Temp. Opgelost
max.
°C pH Cl" S04- Ca ++
P0< i-p NO3-N 02 02
gem. gem. gem. gem. ma> :. max. min. min.
Bronnen 10-15 7-8 0- 20 0- 40 10-100 0 -0,1 0-1 6-9 8-11
Beken 15-20 6-8 10- 40 0- 40 10-100 0 • -0,1 0-1 6-9 8-11
Rivieren 20-25 7-8 10- 40 0- 40 0,1--0,2 0-1 6-9 8-11
Sloten 1 15-25 6-8 10- 40 0- 40 10- 60 0 • -0,1 0-1 2-7 8-11
2 10- 10 000 50- 200 90-150 0,2
Kanalen 1 20-25 7-8 I0- 40 0- 40 10- 40 0 -0,1 0-1 6-9 8-11
2
100- 10 000 50- 200
Stadswateren 15-25 7-8 20- 80 0- 40 30- 50 0 • -0,1 0-1 2-7 8-11
Drinkpoelen 1 15-25 7-8 10- 40 0- 40 40- 50 0 -0,1 0-1 8-11
2
10- 10 000 50- 200 90-100
Vennen 20-25 4-6 0- 20 0- 40 0- 10 0 • -0,1 0-1 8-11
Duinmeren 20-25 7-8 40- 200 0- 40 0- 60 0 • -0,1 0-1 6-9 8-11
Wielen 20-25 7-8 10- 40 0- 40 10- 20 0 • -0,1 0-1 8-11
Zand—Grind en 1 20-25 7-9 10- 40 0- 40 0- 20 0 • -0,1 0-1 6-9 8-11
kleigaten 2 40- 50
Petgaten 20-25 7-8 0- 50 0- 40 10- 30 0 • -0,1 0-1 8-11
Meren 1 20-25 8-9 20- 80 0- 200 10- 30 0 -0,1 0-1 6-9 8-11
2
100-•10
000 50- 200
Kreken 20-25 8-9 100- 10 000 50- 200 50-150 1,0 0-1 6-9 8-11
Getijdewateren 15-20 8-9 1000- 18 000 100- 2500 100 0 • -0,1 0-1 6-9 8-11
(min. = jaarminium,
gem. = jaargemi ddelde
max. = jaarmaximum).
1 Bij enkele watertypen is een onderverdeling
(1 en 2) aangebracht. Bij de
sloten, kanalen, drinkpoelen en meren
en plassen staat 1 voor de subtypen
met zoet water en 2 voor de subtypen
die onder invloed van kwel of van
menging met zeewater brak zijn. Bij de
zand-, grind- en kleigaten is er een
onderverdeling in kalkarme (1) en
kalkrijkere (2) wateren.
Bij tabel 2.2 dient nog de volgende toelichting te worden gegeven.
De tabel is samengesteld op basis van gegevens uit diverse bronnen.
Deze gegevens zijn vermeld in het kader van het opstellen van eerdergenoemd
CUWVO-rapport en zijn afkomstig van vele waterbeheerders, het
Rijksinstituut voor Natuurbeheer, de Universiteit van Nijmegen en de
STORA. Het betreft in het algemeen de resultaten van metingen over een
periode van een jaar, met een frequentie van ca. 12x per jaar, gedaan aan
diverse wateren behorende tot de verschillende typen.
Hoewel in de betreffende verzameling wateren getracht is met name ook
niet of weinig verontreinigde op te nemen (dit geldt bij voorbeeld voor de
wateren die door de STORA van 1982-1984 zijn onderzocht) is het merendeel
van de wateren min of meer verontreinigd. Dit betekent dat de gevonden,
dus feitelijke, trajecten vertaald moeten worden naar natuurlijke trajecten.
Dit is gedaan met behulp van de volgende informatie:
- de «clustering» in de trajecten met feitelijke waarden geeft vaak
aanwijzingen over de ligging van het natuurlijke traject,
- soms zijn historische gegevens als vergelijkingsmateriaal beschikbaar,
- bij bepaalde typen kan de (natuurlijke) samenstelling van grondwater
aanwijzingen geven (of de geologische gesteldheid van het gebied).
Het zal duidelijk zijn dat de zo geschatte trajecten als benaderingen
moeten worden beschouwd die soms tamelijk betrouwbaar en in andere
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 39

gevallen tamelijk onzeker zijn. Toch wordt hiermee waarschijnlijk voor de
eerste keer een min of meer compleet, zij het globaal, beeld gegeven van
de natuurlijke fysisch-chemische toestand van de verschillende typen
Nederlandse oppervlaktewateren.
Het woord «natuurlijk» betekent voor een aantal watertypen (met name
de bronnen, beken, rivieren, vennen, duinmeren, wielen en getijdewateren)
de toestand zoals die zou zijn zonder enige menselijke invloed. Naar
analogie hiervan is «natuurlijk» voor andere watertypen, die door menselijk
handelen zijn ontstaan of in hun morfologie en hydrologie zijn beïnvloed,
gebruikt in de zin van de toestand zoals die zou zijn zonder directe of
indirecte toevoer van afvalstoffen uit de menselijke samenleving (lozingen,
diffuse verontreiniging), maar met de door de mens beïnvloede vorm en
hydrologie.
Dit betreft de typen sloten, kanalen, stadswateren, drinkpoelen, zand-,
grind- en kleigaten, petgaten, meren en plassen en kreken. Sommige van
deze typen (bij voorbeeld de stadswateren en de kanalen) staan zover af
van van nature voorkomende wateren dat men in plaats van over de
«natuurlijke» misschien beter over de «normale» of «referentie»-toestand
zou kunnen spreken. Voor de eenheid van terminologie is echter in deze
tekst en in de tabel toch gekozen voor gebruik van het woord «natuurlijk».
2.6. Waterkwaliteitsdoelstellingen voor zoute wateren
In het IMP 1980-1984 werd ten aanzien van de normstelling voor de
basiskwaliteit reeds aangegeven dat de gestelde getalswaarden alleen
betrekking hebben op zoet oppervlaktewater en dat in de komende jaren
zou moeten worden nagegaan of het mogelijk is de normstelling uitte
breiden tot de zoute getijdewateren. In het navolgende zal in algemene zin
worden ingegaan op de wenselijkheden en de mogelijkheden voor het
formuleren van waterkwaliteitsdoelstellingen voor de zoute getijdewateren
zoals de estuaria, de kustwateren en de volle zee.
De basiskwaliteit zoals deze wordt uitgewerkt voor de binnenwateren is
in eerste instantie gericht op een sanering van deze wateren. In ons
dichtbevolkte land wordt het merendeel der binnenwateren in hoge mate
beïnvloed door menselijk handelen (puntlozingen, diffuse verontreiniging
en waterhuishoudkundige ingrepen). De basiskwaliteit vervult voor deze
wateren een belangrijke rol als aanduiding van het waterkwaliteitsniveau
op het bereiken waarvan de sanering in eerste instantie gericht moet
worden. Voor de (meeste) zoute wateren is de uitwerking van de basiskwaliteit
op dezelfde voet als voor de binnenwateren niet opportuun, aangezien
deze niet op een vergelijkbare manier als sturingsmiddel voor de waterkwaliteit
zal kunnen werken. De belasting van de binnenwateren zal
uiteindelijk resulteren in een belasting van de zoute wateren door de
natuurlijke afstroming via estuaria naar de zee. Er zijn natuurlijk ook directe
belastingen. Bovendien heeft in de meeste zoute wateren door het grootschalige
karakter de waterkwaliteitsverslechtering niet die ongunstige
proporties als bij veel binnenwateren aangenomen.
Het waterbeheer van de zoute wateren (behoudens enkele uitzonderingen
waarop nog wordt teruggekomen) dient dan ook direct gericht te worden
op het behoud van de ecologische waarden van die wateren en op het
creëren van gunstige voorwaarden voor het maatschappelijk functioneren
van die wateren.
In dit licht bezien bestaat er dus geen behoefte aan een algemene
uitwerking van de doelstelling basiskwaliteit voor de zoute wateren.
Zoals gezegd bestaan er uitzonderingen op het hierboven gestelde. In
enkele zoute wateren - het oostelijk deel van de Westerschelde is daarvan
een voorbeeld - is de waterkwaliteit nog dermate slecht dat ten behoeve
van de sanering een aanduiding van een in eerste instantie na te streven
minimum-waterkwaliteitsniveau functioneel kan zijn. Deze uitzonderingen
geven evenwel geen aanleiding om in dit derde IMP voor de zoute wateren
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 40

in het algemeen een basiskwaliteit uit te werken. Voor situaties waarvoor
een basiskwaliteitsniveau functioneel is kan de uitwerking hiervan plaatsvinden
in het Waterkwaliteitsplan. Uiteraard is hierbij een differentiatie,
rekening houdend met de verschillen in fysische en chemische kenmerken
van de desbetreffende zoute wateren op z'n plaats.
Het voorgaande laat onverlet dat het gewenst is om voor de zoute
wateren te kunnen beschikken over op specifieke gebruiksfuncties c.q. op
specifieke ecologische doelstellingen gerichte waterkwaliteitsnormen. Dit
geeft immers enerzijds de mogelijkheden om de doelen waarop het beheer
is gericht zo expliciet mogelijk aan te geven en anderzijds mogelijkheden
om de resultaten van waterkwaliteitsonderzoek aan te toetsen.
Momenteel is de stand van zaken wat dit betreft als volgt. Van de in
pararagraaf 2.4 behandelde «mensgerichte» waterkwaliteitsdoelstellingen
is de doelstelling schelpdierwater exclusief van toepassing op zoute
wateren. De waterkwaliteitsdoelstelling zwemwater is zowel op zoute als
op zoete oppervlaktewateren van toepassing. Deze twee waterkwaliteitsdoelstellingen
bieden evenwel slechts een toetsingskader voor een beperkt
aantal waterkwaliteitsparameters. Voorts kan worden genoemd de ontwikkeling
van ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen. In paragraaf 2.5 en
bijlage 2.3 wordt de stand van zaken met betrekking tot de ontwikkeling
van ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen voor de getijdewateren
geschetst. In het algemeen geldt echter dat de wetenschappelijke kennis
met betrekking tot het functioneren van mariene ecosystemen nog beperkt
is. In de regeringsnota «Harmonisatie Noordzeebeleid» 8 wordt dit onderkend
en worden initiatieven aangekondigd voor integraal ecosysteemonderzoek
voor die delen van de Noordzee die voor Nederland van belang zijn.
De verdere ontwikkeling van ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen
zal naar verwachting naast normen voor biologische parameters vooral
getalsmatige grenzen opleveren voor zogenaamde «systeemeigen»
waterkwaliteitsparameters (parameters behorende tot groep 1 en groep 2
zoals aangegeven in 2.3.4). Het opstellen van ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen
is een zaak van lange termijn. Ten behoeve van beleid en
beheer is een toetsingskader ter beoordeling van de huidige kwaliteit
echter thans reeds dringend gewenst. Ten einde in deze behoefte te
voorzien is in interdepartementaal kader in overleg met verschillende
deskundigen een nota opgesteld waarin op basis van kennis van natuurlijke
niveaus en kennis van gehalten in weinig verontreinigde wateren aanbevelingen
worden gedaan voor referentiewaarden 9 . Deze referentiewaarden,
die overeenkomen met de natuurlijke niveaus of deze zoveel mogelijk
benaderen, kunnen worden gebruikt om inzicht te krijgen in de huidige
waterkwaliteit, om knelpunten op te sporen en prioriteiten te kunnen
stellen in het beleid.
Naast referentiewaarden voor enkele algemene parameters zoals
zuurstof en nutriënten worden referentiewaarden aanbevolen voor microverontreinigingen.
Deze laatste referentiewaarden hebben behalve op
gehalten in de waterfase eveneens betrekking op de gehalten in sediment
en organismen.
In de planvorming voor de kustwateren in het kader van de WVO is met
bovenstaande ontwikkelingen reeds zo goed mogelijk rekening gehouden.
2.7. Routinematig waterkwaliteitsonderzoek
Waterkwaliteitsdoelstellingen spelen een belangrijke rol in het waterkwaliteitsbeheer.
Daarom is het vanzelfsprekend dat waterkwaliteitsbeheerders
met een zekere regelmaat en volgens een in principe vastomlijnd programma
routinematig waterkwaliteitsonderzoek uitvoeren teneinde na te gaan of
het gevoerde beheer effectief is en of de waterkwaliteitsdoelstellingen
worden gehaald dan wel gehandhaafd. Daarnaast is de waterkwaliteitsbeheerder
veelal geïnteresseerd in de ontwikkeling van bepaalde waterkwaliteitsparameters
in de tijd. Ook voor deze informatiebehoefte is routinematig
onderzoek (regelmatig en gedurende een langere periode) vereist.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 41

Naast routinematig waterkwaliteitsonderzoek wordt, ten behoeve van de
ondersteuning van het te voeren beheer, ook specifiek waterkwaliteitsonderzoek
uitgevoerd. Specifiek waterkwaliteitsonderzoek heeft in tegenstelling
tot routinematig onderzoek een ad hoc karakter (éénmalig) en is
gericht op het beantwoorden van een specifieke beheersvraag. In deze
paragraaf wordt in verband met de nauwe samenhang met waterkwaliteitsdoelstellingen
beknopt ingegaan op het routinematig waterkwaliteitsonderzoek.
Aan het specifieke onderzoek wordt nader aandacht geschonken in
hoofdstuk 7.
In 1978 heeft de CUWVO de zogenaamde «Bemonsteringsnota» uitgebracht.
In deze nota worden aanbevelingen gedaan om het routinematig
fysisch-chemische waterkwaliteitsonderzoek meer uniform te doen plaatsvinden.
De «Bemonsteringsnota» vervulde een belangrijke functie omdat
het onderzoeksterrein relatief «jong» en daardoor sterk in ontwikkeling
was, terwijl landelijke richtlijnen en/of aanbevelingen voor de uitvoering
geheel ontbraken. Sindsdien hebben een aantal ontwikkelingen plaatsgevonden
die een nieuw licht werpen op het routinematig waterkwaliteitsonderzoek.
In de eerste plaats dient de introductie van de algemene waterkwaliteitsdoelstelling
basiskwaliteit in het IMP 1980-1984 genoemd te
worden. Zoals uit paragraaf 2.3 van dit IMP blijkt, blijft de basiskwaliteit een
belangrijke rol spelen in het waterkwaliteitsbeheer. Voorts is in 1983 de
AMvB «Kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewater» van kracht
geworden. Dit besluit geeft naast de waterkwaliteitseisen voor de verschillende
waterkwaliteitsdoelstellingen wettelijk vastgelegde meetverplichtingen.
Een laatste ontwikkeling die genoemd kan worden en die steeds meer
van invloed zal zijn op het routinematig waterkwaliteitsonderzoek, is het
toenemend belang dat gehecht wordt aan biologische waterbeoordeling en
het onderzoek naar het voorkomen van microverontreinigingen (niet alleen
in het water, maar ook in sediment en organismen).
Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat in het kader van de CUWVO
opnieuw aandacht is geschonken aan de problematiek van het routinematig
waterkwaliteitsonderzoek. Dit heeft geresulteerd in een CUWVO-nota
waarin aanbevelingen worden gedaan met betrekking tot de doelmatige
inrichting van het routinematig waterkwaliteitsonderzoek 10 .
Gezien de grote verschillen tussen de oppervlaktewateren (watertype,
omvang, maatschappelijk belang, functies, verontreinigingstoestand,
fluctuaties in de waterkwaliteit etc), acht de CUWVO het momenteel niet
meer mogelijk om aanbevelingen op te stellen voor concrete onderzoeksprogramma's
voor een beperkt aantal categorieën monsterpunten. Wel is
gepoogd een aantal gedachten en overwegingen te formuleren die het
mogelijk moeten maken dat waterkwaliteitsbeheerders, uitgaande van
dezelfde criteria en bij vergelijkbare omstandigheden, komen tot een
efficiënte en zoveel mogelijke gelijke inrichting van meetprogramma's.
Het belangrijkste kenmerk van de nieuwe CUVWO-nota over de bemonsteringsproblematiek
is dat de voor routinematig waterkwaliteitsonderzoek
beschikbare middelen zo optimaal mogelijk benut moeten worden. Routinematig
waterkwaliteitsonderzoek moet zodanig worden opgezet dat alleen
die informatie routinematig wordt vergaard, die voor het te voeren waterkwaliteitsbeheer
relevant is. Bij de opzet van het programma voor routinematig
waterkwaliteitsonderzoek dient de beheerder zich dan ook kritisch te
bezinnen op de volgende aspecten:
a. de oogmerken van het routinematig waterkwaliteitsonderzoek;
b. de bemonsteringslokaties;
c. het parameterpakket en de onderzoeksfrequentie.
In genoemde CUWVO-nota worden deze aspecten uitvoerig belicht. In dit
IMP wordt volstaan met naar deze nota te verwijzen.
Ten slotte dient nog het volgende te worden opgemerkt. De huidige
CUWVO-aanbevelingen voor de opzet van routinematige onderzoeksprogramma's
hebben nog uitsluitend betrekking op het fysisch-chemische
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 42

onderzoek van oppervlaktewater. In het begin van deze paragraaf is
aangegeven dat in de nabije toekomst het belang van routinematig
onderzoek naar biologische kenmerken en het voorkomen van microverontreinigingen
in sediment en organismen zal toenemen. Ook voor deze
nieuwe deelterreinen vanonderzoek is het gewenst te kunnen beschikken
over aanbevelingen inzake doelmatige en zoveel mogelijk geharmoniseerde
uitvoering. Bezien zal worden in hoeverre een en ander in CUWVO-kader
gestalte kan krijgen. Voor de invulling van gestandaardiseerde hydrobiologische
bemonsteringstechnieken kan overigens worden verwezen naar de
handleiding van de interprovinciale ambtelijke werkgroep voor milieukartering,
subwerkgroep hydrobiologie.
3. DOELSTELLINGEN MET BETREKKING TOT LOZINGEN
3.1. Inleiding
In paragraaf 1.1 is als belangrijk uitgangspunt van het beleid genoemd
het principe «vermindering van de verontreiniging». Bij de uitwerking
daarvan is onderscheid gemaakt tussen enerzijds een emissieaanpak voor
zwarte-lijststoffen en overige verontreinigingen die qua eigenschappen
relatief schadelijk zijn en anderzijds een waterkwaliteitsaanpak voor relatief
onschadelijke verontreinigingen. Bij de emissieaanpak staat het terughouden
van de verontreiniging aan de bron door toepassing van de beste bestaande
technieken dan wel best uitvoerbare technieken voorop (het IMP-milieubeheer
spreekt in dit opzicht over brongerichte benadering). Het (te verwachten)
effect op de waterkwaliteit (daarbij kan ook de invloed op de kwaliteit van
de onderwaterbodem een rol spelen) kan aanleiding vormen tot het stellen
van verdergaande eisen. Bij de waterkwaliteitsaanpak - als onderdeel van
het effectgerichte beleid zoals dit in het IMP-milieubeheer wordt geschetst -
zijn de waterkwaliteitsdoelstellingen die worden nagestreefd bepalend
voor de aan de lozingen te stellen eisen. In paragraaf 3.2 worden de
hoofdlijnen van het beleid ten aanzien van puntbronnen die uit de bovengeschetste
aanpak volgen op een aantal punten nader uitgewerkt. Ook
wordt in deze paragraaf ingegaan op een element van het waterkwaliteitsbeleid
dat vooral de laatste jaren meer nadruk heeft gekregen namelijk de
bescherming van de onderwaterbodem. Daarbij spelen twee aspecten een
rol. In de eerste plaats is er de relatie tussen lozingen en de onderwaterbodem
en in de tweede plaats de problematiek van de berging van baggerspecie
die vrijkomt bij het verdiepen van watergangen, vaarwegen en havens.
Naast verontreiniging van het aquatische milieu vanuit aanwijsbare en in
principe ook controleerbare bronnen wordt het oppervlaktewater op meer
diffuse wijze belast met verontreinigingen. Belangrijkste verschil met de
lozingen vanuit puntbronnen vormt het feit dat voor het terugdringen de
belasting vanuit diffuse bronnen de WVO nagenoeg geen mogelijkheden
biedt. Niettemin is aanpak van deze bronnen van belang en zullen vanuit
het waterbeheer impulsen gegeven moeten worden om bij een geïntegreerd
milieubeleid het waterkwaliteitsbelang mee in beschouwing te nemen.
In paragraaf 3.3 worden, naast een schets van de verontreiniging die
wordt veroorzaakt door diffuse bronnen, reeds voorziene maatregelen
vermeld die moeten leiden tot vermindering van de belasting vanuit diffuse
bronnen. Tevens worden aandachtspunten genoemd die aangeven waar,
gezien vanuit het waterkwaliteitsbeheer, prioriteiten bij de uitvoering van
een geïntegreerd milieubeleid gelegd dienen te worden.
Vooral bij het fosfatenbeleid spelen ook andere maatregelen dan het
beperken van de lozingen een belangrijke rol. Een integrale aanpak is dan
ook essentieel om tot verbeteringen te komen. In paragraaf 3.4 wordt dit
nader uitgewerkt. Een onderwerp dat hoewel geen onderdeel vormend van
het waterkwaliteitsbeleid hier wel duidelijke raakpunten bezit met het
lozingenbeleid is het beleid met betrekking tot zuiveringsslib. In paragraaf
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 43

3.5 wordt op enkele hoofdlijnen van dit beleid ingegaan. Een ander onderwerp
dat nauw verband houdt met het waterkwaliteitsbeleid is het beleid
met betrekking tot de rioleringen. In paragraaf 3.6 ten slotte zal hierop
nader worden ingegaan.
3.2. Puntbronnen
3.2.1. Algemeen
Onder de term «puntbronnen» worden gerekend de lozingen vanuit
bedrijven zowel op de riolering als op oppervlaktewater en de lozingen van
gemeentelijke rioolstelsels of rioolwaterzuiveringsinrichtingen op oppervlaktewater.
De aanpak gericht op vermindering van de lozingen vanuit deze
puntbronnen wordt in de eerste plaats bepaald door de aard van de
afvalstoffen in het afvalwater.
Bij lozingen vanuit gemeentelijke rioolstelsels of rioolwaterzuiveringsinrichtingen
zijn het vooral de zuurstofbindende stoffen en de eutrofiërende
stoffen waarvoor lozingseisen kunnen worden geformuleerd. Het terughouden
van microverontreinigingen die via deze weg naar het oppervlaktewater
worden gevoerd zal aan de bron plaats dienen te vinden. Dit betekent het
beperken van bedrijfsmatige lozingen van deze stoffen op de riolering en
het beperken van de belasting vanuit meer diffuse bronnen (zie par. 3.3).
De lozingseisen voor bedrijven hebben betrekking op een grote variëteit
aan verontreinigingen. Voor de meeste daarvan geldt een emissieaanpak,
waarbij in de eerste plaats de milieuschadelijkheid van deze stoffen de te
verrichten saneringsinspanning bepaalt (zie par. 1.1). Daarnaast zal, vooral
waar het gaat om relatief belangrijke lozingen ten opzichte van de grootte
van het ontvangend oppervlaktewater, de te bereiken waterkwaliteit een
bepalende factor kunnen zijn voor de te stellen lozingsvoorwaarden.
Gezien de directe relatie met het ontvangend oppervlaktewater laten zich
hiervoor echter geen algemene lozingsdoelstellingen afleiden.
Behalve de aard van de stoffen in het afvalwater spelen bij het opstellen
van emissiegrenswaardtn ook andere factoren een rol. Onder meer betreft
dit de aard en omvang van het produktieproces en daarmee samenhangend
de hoeveelheid en concentratie van de verontreinigingen in het afvalwater.
Voorts is van belang of het een bestaande dan wel een nieuwe lozing
betreft. Dit betekent dat een grote verscheidenheid aan omstandigheden
bestaat, ook waar het gaat om dezelfde stoffen in afvalwaterstromen. Ook
voor het voorkómen dat stoffen in het afvalwater terecht komen of het
verwijderen van de stoffen daaruit staan verschillende mogelijkheden ter
beschikking. Naast eindzuivering kan daarbij gedacht worden aan procesaanpasssing,
het afsplitsen van stromen en procesgebonden zuiveringsmaatregelen.
Gevolg hiervan is dan ook dat het formuleren van uniforme
emissiegrenswaarden per stof of stofgroep - en daarmee - ook een
uniforme invulling van de «beste bestaande technieken» en de «best
uitvoerbare technieken» per stof of stofgroep veelal moeilijk is. Bij het
opstellen van emissiegrenswaarden zal daarom doorgaans voor een
benadering per bedrijfstak of produktieproces gekozen worden.
3.2.2. Emissiegrenswaarden en de begrippen «best uitvoerbare technieken»
en «beste bestaande technieken»
De toepassing van de beste bestaande technieken bij sanering van
afvalwater is gekoppeld aan de zwarte-lijststoffen, terwijl voor de overige
stoffen waarvoor de emissieaanpak geldt toepassing van de best uitvoerbare
technieken voorop staat. Daarbij kunnen deze begrippen als volgt worden
omschreven.
Best uitvoerbare technieken:
die techieken waarmee, rekening houdend met economische aspecten,
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 44

dat wil zeggen uit kostenoogpunt aanvaardbaar te achten voor een normaal
renderend bedrijf, de grootste reductie in de verontreiniging wordt verkregen.
Beste bestaande technieken:
die technieken waarmee tegen hogere kosten een nog grotere reductie
van de verontreiniging wordt verkregen en die in de praktijk kunnen
worden toegepast*.
Zowel binnen de groep van de zwarte-lijststoffen als binnen de groep
overige verontreinigingen geldt dat er verschillen in milieuschadelijkheid
tussen de onderscheiden stoffen bestaan. Het spreekt daarom voor zich dat
er ondanks de bovenstaande definities niet twee duidelijk afgebakende
groepen van technieken bestaan; eerder gaat het om een brede scala aan
technieken.
Het meest wezenlijke verschil tussen de aanpak met de beste bestaande
technieken en de best uitvoerbare technieken is dat de eerste groep gericht
is op het beëindigen van de verontreiniging (zie voor de uitleg van dit
begrip bijlage A van het IMP 1980-1984) van het aquatisch milieu terwijl bij
de toepassing van de best uitvoerbare technieken een zekere restverontreiniging
van het aquatisch milieu als aanvaardbaar wordt beschouwd, voor
zover aan de geldende waterkwaliteitsdoelstellingen wordt voldaan. Het
onderscheid ten aanzien van het financieel-economische aspect in de
definities bedoelt met name aan te geven dat naarmate de milieuschadelijkheid
van een stof groter is in principe hogere financiële inspanningen
aanvaardbaar zijn en geëist worden. Niet bedoeld is dat de financiële en
bedrijfseconomische aspecten bij toepassing van de beste bestaande
technieken in het geheel geen rol zouden mogen spelen. In dit verband kan
onder meer gewezen worden op de officiële verklaring van de EG-Commissie
dat bij het begrip beste bestaande technieken de economische beschikbaarheid
van deze technieken in aanmerking wordt genomen. In dit licht moet
ook de zinsnede «... die in de praktijk kunnen worden toegepast» in de
definitie van de beste bestaande technieken worden gelezen.
Het bovenstaande maakt duidelijk dat de begrippen best uitvoerbare
technieken en beste bestaande technieken wel een zekere richting geven
aan de saneringsinspanning die voor de onderscheiden groepen van
stoffen dient te worden verricht, maar dat ze bij de vergunningverlening
niet zonder meer kunnen worden gehanteerd. De begrippen zullen dan ook
in de vorm van emissiegrenswaarden en emissievoorwaarden in de
lozingsvergunningen operationeel moeten worden gemaakt.
Tot op heden zijn in EG-verband emissiegrenswaarden gesteld met
betrekking tot kwik, cadmium en hexachloorcyclohexaan (HCH) voor
onderscheiden bedrijfstakken. Voor enkele andere stoffen zijn richtlijnen in
voorbereiding (zie hoofdstuk 6). Nationaal vindt in het kader van overleg
tussen de bij het waterkwaliteitsbeheer betrokken instanties (CUWVO), een
studie plaats naar de afvalwaterproblematiek van een aantal bedrijfstakken
en de mogelijke maatregelen ter beperking van de lozingen. Op grond van
zowel milieuhygiënische als bedrijfseconomische overwegingen worden
daarbij uitgangspunten en richtlijnen gegeven voor de te nemen maatregelen.
Daarbij gaat het doorgaans niet alleen om zuiveringstechnische
maatregelen maar zullen ook procestechnische voorzieningen een rol
spelen.
Van groot belang daarbij is echter dat steeds de technische ontwikkelingen
gevolgd worden zodat ook nieuwe economisch beschikbare technieken
tijdig bij het beleid betrokken worden. Gevaar van het werken met achterhaalde
aanbevelingen/emissiegrenswaarden is dat deze als rem in plaats
van als stimulans bij de sanering van bedrijfsmatige lozingen kunnen
werken. Dit betekent dat de CUWVO-aanbevelingen regelmatig moeten
* Ten opzichte van het IMP 1980-1984 is deze
defiTiitii^aövi^ïn'cÜwvO^rtïrid" " worden herzien. Uitgangspunt daarbij dient te zijn het inventariseren en up
enigszins gewijzigd. to date houden van de ter beschikking staande technische middelen ter
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 45

voorkoming van het ontstaan (met name procestechnische maatregelen) of
ter verwijdering (zuiveringstechnische maatregelen) van de verontreinigingen
in het afvalwater. Daarnaast zijn van belang de kosten van deze
middelen alsmede de te bereiken emissieniveaus. Als mogelijke informatiebronnen
kunnen daarbij worden genoemd de eerdergenoemde bedrijfstakstudies,
bestaande lozingsvergunningen, projecten uitgewerkt in het kader
van schone technologieën, EPA-rapporten, EG-rapporten, andere buitenlandse
studies en rapporten (OECD, ECE, door andere landen gehanteerde
emissiegrenswaarden, etc).
Periodieke aanpassing van de technische uitwerking van de begrippen
best uitvoerbare technieken en beste bestaande technieken voor bepaalde
bedrijfstakken kunnen resulteren in verscherping van emissie-eisen. Dit
maakt de vraag actueel in hoeverre bestaande vergunningsvoorwaarden
aan deze nieuwe eisen dienen te worden aangepast. Hoewel algemene
richtlijnen voor dergelijke situaties zich moeilijk laten opstellen kan als
regel worden gehanteerd dat aanpassing aan dergelijke technologische
ontwikkelingen eerst na afschrijving van de eerder gerealiseerde voorziening
kan worden geëist. In specifieke gevallen kunnen zich echter omstandigheden
voordoen die het noodzakelijk maken van deze regel af te wijken. Te
denken valt bij voorbeeld aan nieuwe kennis omtrent de milieuschadelijkheid
van stoffen of combinaties van stoffen of aan aanvullende maatregelen die
zich eenvoudig en tegen geringe kosten laten realiseren.
3.2.3. Wettelijk vastleggen van emissiegrenswaarden
Sinds 1 januari 1982 biedt de WVO de mogelijkheid om bij algemene
maatregel van bestuur voor daarbij aan te wijzen stoffen emissiegrenswaarden
vast te stellen. In dit geval spreken we van emissie-eisen. In de eerste
plaats komen de in EG-verband en in het overleg in het het kader van de
Internationale Rijncommissie overeengekomen emissiegrenswaarden in
aanmerking om wettelijk vast te leggen. Voor de lid-staten bestaat de
verplichting deze richtlijnen in de nationale wetgeving te incorporeren.
Indien de desbetreffende richtlijn ongewijzigd wordt overgenomen,
geschiedt dit door middel van een ministerieel besluit van de Minister van
VROM.
Het wettelijk vastleggen van emissie-eisen bevordert enerzijds de
duidelijkheid en de uniformiteit van het te voeren emissiebeleid. Anderzijds
betekent het wettelijk vastleggen van emissie-eisen dat - aangezien alle
betreffende lozingen binnen een bepaalde termijn aan deze eisen dienen te
voldoen - bij het formuleren van emissie-eisen rekening moet worden
gehouden met een grote diversiteit aan omstandigheden. Evenals dit het
geval is met in internationale kaders overeengekomen richtlijnen kan dit
leiden tot emissie-eisen die tot opvulling aanleiding kunnen geven. Een en
ander betekent dat de emissie-eisen als een minimumverplichting dienen
te worden aangemerkt.
In praktijksituaties bij de vergunningverlening zullen dan ook op grond
van de beschikbare technische middelen soms strengere voorwaarden
worden gehanteerd. Gezien het voorgaande wordt het vooralsnog niet
noodzakelijk geacht voor een groot aantal stoffen en activiteiten hiertoe
over te gaan, doch het wettelijk vastleggen van emissiegrenswaarden
voorlopig te beperken tot die gevallen waarin internationaal overeengekomen
grenswaarden dienen te worden aangescherpt, ten einde discrepanties
met het bestaande nationale beleid te voorkomen en waar dit voor normstelling
in het kader van integraal milieubeleid noodzakelijk is.
Naast de mogelijkheid emissie-eisen vast te stellen kent de WVO voorts
de mogelijkheid tot het instellen van een absoluut lozingsverbod (uitgezonderd
in het afvalwater aanwezige sporen van verontreinigende stoffen).
Een dergelijk verstrekkend voorschrift is echter in de praktijk zeer moeilijk
te realiseren. Zolang produktie en gebruik van stoffen is toegestaan zullen
restlozingen in het milieu doorgaans niet te voorkomen zijn. Veeleer ligt
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 46

het voor de hand voor stoffen waarvan de milieuschadelijkheid dermate
groot is dat de aanwezigheid in het milieu volstrekt ongewenst wordt
geacht tot een algeheel produktie- en gebruiksverbod te komen. De Wet
chemische afvalstoffen (WCA) nu en de Wet milieugevaarlijke stoffen in de
nabije toekomst bieden hiertoe mogelijkheden. Voorbeelden hiervan,
waarbij het echter nog niet een volledig verbod betreft, vormen het
PCB-besluit en het besluit biologische afbreekbaarheid oppervlakte aktieve
stoffen in wasmiddelen op grond van artikel 34 van de WCA. Van de
mogelijkheid die de WVO biedt tot het instellen van een algeheel lozingsverbod
zal in de toekomst naar verwachting dan ook geen gebruik worden
gemaakt.
3.2.4. Internationale saneringsrichtlijnen
In EG-verband zijn 129 stoffen geselecteerd (zie bijlage 1.1) die in
aanmerking komen voor plaatsing op de zwarte lijst. Voor enkele van deze
129 stoffen zijn inmiddels door de EG grenswaarden vastgesteld, voor
andere stoffen zijn richtlijnen in voorbereiding. Het volgende overzicht
geeft de stand van zaken beknopt weer.
Kwik
In de EG-richtlijn van 22 maart 1982 zijn grenswaarden vastgesteld voor
de chlooralkali-industrie. Invoering van de richtlijn in de nationale wetgeving
heeft plaatsgevonden door middel van een ministerieel besluit. Grenswaarden
voor kwiklozingen afkomstig uit andere bronnen zijn vastgesteld bij de
EG-richtlijn van 8 maart 1984. Bronnen hierin genoemd zijn:
- fabricage van kwikkatalysatoren;
- gebruik van kwikkatalysatoren;
- fabricage van organische en anorganische kwikverbindingen;
- fabricage van kwikhoudende primaire batterijen;
- non-ferro-metaalindustrie;
- behandeling van kwikhoudende toxische afvalstoffen.
Daarnaast schrijft de EG-richtlijn voor dat nationaal saneringsprogramma's
worden opgesteld voor kwiklozingen vanuit niet industriële bronnen (bij
voorbeeld tandartsen, ziekenhuizen en laboratoria). Opneming van deze
richtlijn in de nationale wetgeving is in voorbereiding.
Cadmium
In de EG-richtlijn van 26 september 1983 zijn grenswaarden vastgesteld
voor lozingen van cadmium. De grenswaarden hebben betrekking op de
volgende bedrijfstakken:
- winning van zink, raffinage van lood en zink en de fabricage van
non-ferro-metalen en van metallisch cadmium;
- fabricage van cadmiumverbindingen;
- fabricage van pigmenten;
- fabricage van stabilisatoren;
- fabricage van primaire en secundaire batterijen;
- galvanotechniek.
Door middel van een ministerieel besluit ingevolge artikel 1a derde lid
van de WVO zal uitvoering aan deze richtlijn worden gegeven. Daarnaast
wordt overwogen, ten einde de nationaal vast te leggen emissie-eisen te
laten aansluiten bij het reeds gevoerde beleid, scherpere eisen bij AMvB
vast te leggen.
Hexachloorcyclohexaan (HCH), in het bijzonder lindaan
In de EG-richtlijn van 9 oktober 1984 zijn grenswaarden vastgesteld met
betrekking tot de produktie van HCH en de extractie van lindaan.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 47

Aldrin, dieldrin, endrin
Het overleg over de ontwerprichtlijn van mei 1979 ligt sedert juli 1980
stil. Dit hangt samen met de omstandigheid dat het slechts lozingen in
twee lid-staten betreft, waaronder één bedrijf in Nederland. Bij dit bedrijf is
in het kader van de vergunningverlening door het treffen van saneringsmaatregelen
een vergaande reductie van de lozing van drins gerealiseerd.
Aan het wettelijk vastleggen van emissie-eisen nationaal dan wel internationaal
behoeft vanuit dit oogpunt dan ook geen prioriteit te worden gegeven.
Chloordaan, heptachloor (en heptachloorepoxide) en arseen
De EG-Raad heeft op 3 december 1981 kennis genomen van het standpunt
van de Europese Commissie dat deze stoffen op grond van hun eigenschappen
tot de zwarte lijst zouden moeten behoren. Er zullen echter voorlopig
geen grenswaarden worden voorgesteld omdat de stoffen binnen de EG in
kwantitatief opzicht geen rol spelen. Op 13 juli 1983 heeft de Commissie
een mededeling van dezelfde strekking gedaan met betrekking tot arseen.
Naast de genoemde stoffen bereidt de Europese Commissie voorstellen
voor met betrekking tot andere stoffen van de lijst van 129. Inmiddels zijn
voorstellen ingediend met betrekking tot DDT (en metabolieten DDD en
DDE), tetrachloormethaan, trichloormethaan (chloroform) en pentachloorfenol.
Voorts kunnen op korte termijn voorstellen voor hexachloorbenzeen
en hexachloorbutadieen worden verwacht. Voorendosulfan zal - aangezien
deze stof slechts door één (Duits) bedrijf wordt vervaardigd - vermoedelijk
in EG-verband geen richtlijn worden opgesteld. Mogelijk zal dit in het kader
van de IRC wel gebeuren.
Overige richtlijnen
Genoemd moet worden de EG-richtlijn betreffende de afvalstoffen
afkomstig van de titaandioxyde-industrie van 20 februari 1978. Op basis
van deze richtlijn is door Nederland een saneringsprogramma ingediend.
Over de harmoniseringsprogramma's van de diverse lid-staten is overleg
gaande. Het Nederlandse beleid is gericht op de recirculatie van het
vloeibare sterk zure afval, waarin zich grote hoeveelheden zware metalen
(met name chroom, ijzer) bevinden, en het beëindigen van de lozing van
vaste afvalstoffen.
In het overleg gevoerd in de Internationale Commissie voor bescherming
van de Rijn tegen verontreinigingen zijn ten slotte in het kader van de
vaststelling van de nationale programma's voor de sanering van de
lozingen van chroom aanbevelingen opgesteld betreffende emissiegrenswaarden
van chroom voor de chemische, de galvano- en de lederindustrie.
3.2.5. Nationale saneringsrichtlijnen
Zoals hiervoor aangegeven zijn nationaal geen emissie-eisen wettelijk
vastgelegd anders dan ter uitvoering van internationale richtlijnen. Een
belangrijke functie bij de sanering van niet zuurstofbindende en toxische
stoffen vervullen nog steeds de voorlopige richtlijnen voor de lozing van
zware metalen, cyanide en sulfaat opgesteld door de Unie van Waterschappen
in 1974. Deze richtlijnen zijn opgesteld voor lozingen op rioolstelsels of
oppervlaktewateren met groot verdunnend vermogen. Ze hebben de vorm
van maximaal toelaatbare concentraties gemiddeld over een etmaal, en
gelden voor:
cadmium 0,1 mg/l zilver 1 mg/l
chroom 2 mg/l zink 3 mg/l
koper 1 mg/l cyanide' 1 mg/l
lood 3 mg/l sulfaat 2
nikkel 3 mg/l
1 Door chloor afbreekbaar.
1 Voor lozingen op rioleringen is het
gebruikelijk om voor sulfaat een grenswaarde
van 300-400 mg/l te hanteren.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 48

Daarbij dient te worden bedacht dat deze concentraties gelden zonder
toevoeging van verdunningswater en in de lozingsvergunningen in het
algemeen worden omgerekend naar maximum hoeveelheden per etmaal.
In het bijzonder bij de bedrijfstakgewijze studies in CUWVO-verband (zie
par. 3.2.6) wordt nagegaan in hoeverre deze richtlijnen corresponderen met
de beste bestaande technieken voor cadmium en de best uitvoerbare
technieken voor de overige stoffen, en of aanpassing van de genoemde
emissiegrenswaarden voor de betreffende bedrijfstak noodzakelijk is. De
bedrijfstakgewijze studies richten zich daarnaast ook op andere niet in deze
voorlopige richtlijnen genoemde stoffen.
Ten aanzien van de beperking van de lozingen van zuurstofbindende
stoffen is in het IMP 1980-1984 gesteld dat een communale rioolwaterzuiveringsinrichting
in het algemeen van het laagbelaste type moet zijn
waarmee de volgende resultaten kunnen worden bereikt:
BZV520 10 a 20 mg/l
N-Kjeldahl 10 a 20 mg/l'
Bezinksel 0,1 1 0,3 mg/l
Onopgeloste stoffen 20 a 30 mg/l
1 Bij temperaturen van het oppervlaktewater
groter dan ca. 10°C.
Het genoemde gehalte aan Kjeldahl-stikstof betekent dat met uitzondering
van de winterperiode een belangrijk deel van de in het afvalwater aanwezige
ammoniumstikstof en organisch gebonden stikstof in nitraat dient te
worden om gezet (nitrificatie). Bij verschillende gelegenheden zijn, waar
het gaat om lozingen op grote wateren, deze effluenteisen de laatste tijd ter
discussie gesteld. In het bijzonder betreft dit de genoemde nitrificatie-eis
bij lozingen op zoute wateren zoals de Westerschelde. Door de van nature
lage nitrificatiesnelheid op deze wateren is invloed hiervan op de zuurstofhuishouding
van het water beperkt. Anderzijds heeft dit een verhoging van
het gehalte aan ammonium en vrij ammoniak tot gevolg.
Zoals in paragraaf 1.3.4 is aangegeven zal voor lozingen van relatief
beperkte omvang soms geen saneringsinspanning vereist worden. Daarnaast
kunnen zich echter ook bij grotere lozingen omstandigheden voordoen
waarin van de bovengeschetste effluenteisen kan worden afgeweken. Met
name moet daarbij gedacht worden aan situaties waarin het strikt handhaven
van de algemene uitgangspunten tot zware financiële lasten zal leiden en
tevens in milieuhygiënisch opzicht tegen differentiatie van de eisen geen
overwegende bezwaren bestaan. In het algemeen wordt echter vastgehouden
aan de bovengenoemde in het IMP 1980-1984 aangegeven uitgangspunten.
3.2.6. Bedrijfstakgewijze studies van de CUWVO
Door de CUWVO worden per bedrijfstak programma's of richtlijnen
opgesteld gericht op vermindering van de lozingen van niet-zuurstofbindende
en toxische stoffen en het uniformeren of stroomlijnen van de
technische voorschriften in de lozingsvergunningen voor bepaalde,
daarvoor in aanmerking komende bedrijfstakken.
In het IMP 1980-1984 is al ingegaan op de door de CUWVO uitgebrachte
rapporten betreffende verf-, lak- en drukinktfabrieken, garages en aanverwante
bedrijven en bedrijven die bestrijdingsmiddelen formuleren. Daarnaast
werden als bedrijfstakken die door de CUWVO in beschouwing
zouden worden genomen laboratoria, metaalindustrie, grafische en
fotografische bedrijven en ziekenhuizen genoemd.
Inmiddels is door de CUWVO ten aanzien van deze bedrijfstakken een
drietal rapporten uitgebracht, die in bijlage 3 kort zijn samengevat. Met
betrekking tot de fotografische bedrijven en de ziekenhuizen heeft de
CUWVO nog geen aanbevelingen gedaan. Daarnaast zijn recentelijk enkele
andere bedrijfstakgewijze studies gestart, namelijk houtimpregneerbedrijven,
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 49

vatenwasserijen en tank(auto)cleaning bedrijven, champignonteeltbedrijven
en houtreinigingsbedrijven.
De bovengenoemde CUWVO-studies sluiten aan bij de doelgroepstudies
die plaats zullen vinden op grond van het IMP-Milieubeheer 1985-1989.
Ook vanuit andere milieucompartimenten worden hiervoor gegevens
geleverd. Dit kan eventueel leiden tot onderlinge aanpassingen van de
normstelling (zie IMP-Milieubeheer, 1985-1989, Hoofdstuk 5, appendix:
brongerichte eisen met betrekking tot maatschappelijke activiteiten).
3.2.7. Puntlozingen in relatie tot de bescherming van de onderwaterbodem;
de berging van baggerspecie
In de voorgaande hoofdstukken is reeds uitgebreid ingegaan op de
verbreding van het waterkwaliteitsbeheer en de onder meer daarmee
samenhangende aandacht voor de onderwaterbodem. Ook voor het
beleid ten aanzien van de lozingen vanuit puntbronnen heeft dit implicaties.
Zo zal bij de formulering van de lozingsvoorwaarden rekening gehouden
moeten worden met de invloed van lozingen op de kwaliteit van het
sediment. Dit kan ertoe leiden dat aanvullende eisen dienen te worden
gesteld aan de lozingen. Uiteraard zal hierbij de invloed van activiteiten
bovenstrooms en van diffuse lozingen mede in beschouwing moeten
worden genomen. Voorts zij er nog eens op gewezen, dat indien deze
aanvullende eisen tot kosten leiden, die redelijkerwijs niet of niet geheel
ten laste van de lozer behoren te komen, een verzoek kan worden gedaan
tot schadevergoeding als bedoeld in artikel 9, derde lid, WVO.
Niettemin kunnen zich situaties voordoen dat een lozing zelfs na sanering
leidt tot een ongewenste verontreiniging van sediment in de omgeving van
het lozingspunt. Bij eventueel noodzakelijke verwijdering van deze verontreinigde
specie hetzij voor het op diepte houden van de betreffende
watergang, vaarweg of haven, hetzij uit milieuhygiënische overwegingen,
kan dit tot extra kosten aanleiding geven. Doorgaans zal daarbij de instantie
verantwoordelijk voor het op diepte houden van het betreffende water niet
dezelfde zijn als de veroorzaker van de verontreinging. In die situatie zou
het bezien vanuit het principe «de vervuiler betaalt» wenselijk zijn de extra
kosten die de verontreiniging met zich brengt op de vervuiler te kunnen
verhalen. Nog niet duidelijk is hoeverre in specifieke situaties de mogelijkheid
bestaat hierover voorschriften op te nemen in de lozingsvergunning. In een
bepaalde situatie bestaat wellicht de mogelijkheid dit bij privaatrechtelijke
overeenkomst te regelen.
De toegenomen kennis omtrent de verontreiniging van de onderwaterbodem
heeft er overigens toe geleid dat de berging van baggerspecie in meer
gevallen dan voorheen problemen geeft. Uiteraard hangt dit vooral samen
met de mate van verontreiniging. De berging van baggerspecie van
kleinere, niet of nauwelijks verontreinigde watergangen (die op grond van
een gedoogplicht ingevolge de Waterstaatswet 1900 doorgaans plaatsvindt
op de aan deze watergangen grenzende gronden) behoeft in zijn algemeenheid
dan ook weinig problemen op te leveren. Lokaal kunnen ook in deze
wateren de onderwaterbodems door verschillende oorzaken ernstig
verontreinigd zijn. Hiervan kan echter nog geen duidelijk beeld worden
gegeven zolang de inventarisatie van de onderwaterbodems nog niet is
voltooid. Knelpunten doen zich momenteel vooral voor bij berging van
baggerspecie uit de grotere vaarwegen en havens. Bij berging van de
verontreinigde baggerspecie in het zoete of zoute oppervlaktewater dan
wel op het land kunnen verontreinigingen in de specie vrijkomen en het
milieu nadelig beïnvloeden. Een beleidsuitgangspunt dat dientengevolge
bij de berging van baggerspecie voorop dient te staan is dat naarmate de
specie sterker verontreinigd is de noodzaak groter is deze gecontroleerd te
bergen. Dit houdt in dat, met uitzondering van niet of licht verontreinigde
baggerspecie, het storten in oppervlaktewater van verontreinigde baggerspecie
als ongewenst moet worden beschouwd ten einde te voorkomen
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 50

dat een ongecontroleerde verspreiding van de verontreiniging zal plaatsvinden.
Het is overigens denkbaar dat na afweging van de bergingsmogelijkheden
in bepaalde gevallen een uitzondering wordt gemaakt voor het storten
onder controleerbare omstandigheden; voorbeelden zijn het storten in
diepe putten en de als oplossing voor de baggerspecieproblemen in het
Rotterdamse havengebied aan te leggen slufter. Bij het storten in diepe
putten zal echter niet alleen de invloed op de waterkwaliteit meegewogen
dienen te worden, maar ook de gevolgen voor de onderwaterbodem en de
eventuele kans op verontreiniging van het grondwater. Bij deze afweging
zijn de kwaliteit en de hoeveelheden te bergen specie van belang in de
relatie tot de mogelijkheden om tegen aanvaardbare kosten bergingscapaciteit
ter beschikking te krijgen. Aangezien deze factoren per regio sterk
uiteen kunnen lopen is het wenselijk dat de provinciale overheid, waar
nodig, initiatieven neemt tot het opstellen van regionale bergingsplannen,
zulks in samenwerking met de waterkwaliteits- en kwantiteitsbeheerders.
Het spreekt van zelf dat deze werkzaamheden worden uitgevoerd onder
een goede controle door het Rijk. Ten aanzien van eventuele berging van
baggerspecie - in zee of oppervlaktewater - geldt dat deze wordt gereguleerd
door de WVZ in geval van lozing op zee, terwijl voor het bergen in het
oppervlaktewater de WVO het wettelijk instrument vormt. Daarbij dient als
uitgangspuntte worden gehanteerd dat een vergunning- of ontheffingsplicht
noodzakelijk is voor alle baggerspeciestortingen in de binnenwateren en de
zee, ongeacht de kwaliteit van de specie. Een uitzondering wordt echter
gemaakt voor het uitvoeren van baggerwerkzaamheden in de bodem van
de Noordzee, voor zover de vrijkomende specie weer elders in de Noordzee
wordt gestort.
Bij de berging in zee en in oppervlaktewater zal de baggerspecie aan
bepaalde kwaliteitsnormen moeten voldoen. Hierbij is ter zake van het
storten in zee bepaald dat vanaf 1985 in beginsel slechts niet of licht
verontreinigde baggerspecie voor een WVZ-ontheffing in aanmerking
komt. Voor het storten in oppervlaktewater is een normering in ontwikkeling.
Een kwaliteitsindeling als hier bedoeld vereist een kwalificatie gebaseerd
op de verontreinigingen in de baggerspecie. Momenteel bestaat slechts
voor het benedenrivierengebied een dergelijke kwalificatie, die grotendeels
gebaseerd is op geografische indeling van het gebied, aangezien deze
grenzen in belangrijke mate bepalend zijn voor de herkomst van de specie
(van de Rijn of van mariene herkomst) en daarmee voor de kwaliteit.
Gewerkt wordt momenteel aan een indeling gebaseerd op de verontreinigingsgraad.
Ook zullen de komende jaren kwaliteitsnormen voor de
onderwaterbodem worden opgesteld (zie bijlage 2.2) Het bergen van
baggerspecie op het land zal in principe zodanig dienen te geschieden dat
voldaan kan worden aan de uitgangspunten van het bodembeschermingsbeleid.
Gezien de kansen op mogelijke bodemverontreiniging dienen
hierbij met de in het V-IMP-Bodem genoemde IBC criteria (isoleren,
beheersen en controleren) rekening te worden gehouden. Ook in het IMP
Milieubeheer 1986-1990 wordt hieraan aandacht besteed.
3.2.8. Het beleid ten aanzien van warmtelozingen
In de loop der jaren zijn voor warmtelozingen, en die van elektriciteitscentrales
in het bijzonder, een aantal concrete beleidslijnen ontwikkeld.
Belangrijk zijn daarbij de voorlopige richtijnen die in het kader van de
Algemene Beraadsgroep Koelwater (ABK) zijn opgesteld en die door de
Minister van Verkeer en Waterstaat als uitgangspunt bij de vergunningverlening
worden gehanteerd.
Deze richtlijnen zijn in bijlage 3.2 opgenomen. Daarnaast gelden voor de
centrales langs de Rijn en haar vertakkingen een aantal afspraken die in het
kader van de Internationale commissie voor de bescherming van de Rijn
tegen verontreiniging zijn gemaakt (zie hiervoor de nota: De waterhuishouding
van Nederland paragraaf 3.6) 3 .
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 51
(

Voor lozingen van koelwater op kleinere wateren, die veelal als koelcircuit
functioneren, zijn door de ABK geen concrete richtlijnen vastgelegd. Wel is
echter aangegeven dat een koelcircuit biologisch gezien het meest kwetsbaar
van alle varianten is. In dit verband is het van belang te wijzen op een
uitspraak van de Raad van State in het geschil tussen het Energiebedrijf
Rijnland en het Hoogheemraadschap Rijnland ten aanzien van het lozen
van koelwater op de stadswateren van Leiden. Bij deze uitspraak is bepaald
dat de maximale omvang van de te lozen hoeveelheid koelwater gebonden
wordt aan een maximale opwarming van 3° C en dat de lozing dient te
worden beëindigd als het ontvangende water een temperatuur heeft van
25° C of hoger. Voor meer informatie over warmtelozingen in relatie tot het
waterhuishoudkundige beheer van oppervlaktewateren wordt verwezen
naar de nota: De waterhuishouding van Nederland.
3.3. Diffuse bronnen
3.3.1. Algemeen
Het begrip diffuse bronnen leent zich slecht voor een exacte definitie.
Globaal wordt, vanuit het compartiment water bezien, onder de belasting
vanuit diffuse bronnen verstaan: verspreid in het oppervlaktewater gerakende
verontreinigingen (bij voorbeeld via afspoeling uit de landbouw,
verspreide bebouwing, neerslag, droge depositie) alsmede verspreid in
rioleringsstelsels gerakende verontreinigingen anders dan zuurstofbindende
stoffen en anders dan lozingen vanuit industriële bronnen (bij voorbeeld
met neerslag meegevoerd straatvuil, metalen in huishoudelijk afvalwater).
Bij deze omschrijving staat niet in de eerste plaats het al of niet op een
aanwijsbaar punt geloosd worden van verontreinigingen voorop, doch
vooral de slechte beheersbaarheid van de lozingen in het kader van de
WVO. Dit laatste maakt de problematiek van de diffuse bronnen essentieel
anders dan de problematiek van de puntbronnen.
De slechte beheersbaarheid van diffuse bronnen is er mede de oorzaak
van dat in de loop der tijd de betekenis ervan voor het waterkwaliteitsbeheer
is toegenomen. Immers, vermindering van de lozingen vanuit puntbronnen
betekent dat de waterkwaliteit relatief sterker en soms overheersend wordt
bepaald door de verontreiniging vanuit diffuse bronnen. Een andere
belangrijke reden voor het toenemen van de betekenis van de belasting
vanuit diffuse bronnen in de verschuiving in aandacht van zuurstofbindende
stoffen naar microverontreinigingen die in de loop der jaren is opgetreden.
Daarnaast is in enkele gevallen niet alleen relatief maar ook absoluut de
belasting door diffuse bronnen toegenomen (verkeer, intensieve veehouderij).
Voor een kwantificering van de belasting vanuit de diffuse bronnen zij
verwezen naar hoofdstuk 4.
3.3.2. Te onderscheiden diffuse bronnen
Uitgaande van de bovengegeven omschrijving kunnen als belangrijkste
de volgende diffuse bronnen van waterverontreiniging worden onderscheiden.
- Verontreiniging vanuit de atmosfeer door neerslag en droge depositie.
- Vanaf verharde oppervlakken met de neerslag meegevoerde verontreinigingen.
- Afspoeling en uitspoeling van landbouwgronden.
- Verspreide niet gerioleerde bebouwing.
- Woningen en bedrijven aangesloten op rioleringen.
- Verontreiniging industriële grondstoffen en produkten.
- Beroepsscheepvaart en recreatiescheepvaart.
- Oeverbeschermingsmaterialen.
- Stortplaatsen.
- Kwel.
- Mobilisatie van verontreinigingen uit het sediment.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 52

Voor het terugdringen van de verontreiniging uit deze bronnen kan de
stofgerichte benadering in het kader van het integrale milieubeleid een
belangrijk instrument zijn.
3.3.3. Oorzaken, maatregelen en aandachtspunten
In het onderstaande zullen voor de onder 3.2.2 genoemde diffuse
bronnen de belangrijkste invloeden op het oppervlaktewater - voor zover
hierover informatie beschikbaar is - worden geschetst. Voorts zal worden
aangegeven in hoeverre reeds maatregelen genomen of voorbereid zijn, en
welke aandachtspunten voor het waterbeheer zelf van belang zijn dan wel
als aandachtspunten bij het beleid ten aanzien van de andere milieusectoren
dienen te worden aangemerkt. Te denken valt hier aan het beleid in het
kader van de Wet inzake de luchtverontreiniging, de Afvalstoffenwet, de
Wet chemische afvalstoffen en in de toekomst de Wet bodembescherming,
de Meststoffenwet, de Wet milieugevaarlijke stoffen, etc. Daarbij zij
nogmaals duidelijk vermeld dat de verantwoordelijkheden als het gaat om
de uitvoering van dit beleid veelal bij andere instanties dan de waterbeheerder
liggen.
Verontreiniging vanuit de atmosfeer door neerslag en droge depositie
Oorzaken: Voor de bijdrage aan de waterverontreiniging vanuit de lucht
kunnen twee mechanismen worden onderscheiden: natte depositie via de
neerslag en droge depositie via aërosolen en gassen. De natte depositie
levert op grote afstand van bronnen over het algemeen de belangrijkste
bijdrage aan de totale depositie.
In de nabijheid van een emissiebron zal vaak de droge depositie overheersen.
Inzake natte depositie zijn voor een groot aantal stoffen meetgegevens
bekend;over droge depositie zijn alleen schattingen beschikbaar.
Uit metingen van de regenwaterkwaliteit, die vooral de laatste jaren een
meer routinematig karakter hebben gekregen, blijkt vooral de belangrijke
invloed van de zware metalen. In het bijzonder voor zink, lood, koper en
kwik en in mindere mate voor nikkel en cadmium geldt dat de bijdrage uit
de atmosferische depositie aan de verontreiniging van het oppervlaktewater
zeer aanzienlijk is in verhouding tot de lozingen vanuit puntbronnen. Voor
zink en lood is deze bijdrage landelijk gezien groter dan de lozingen vanuit
industriële bronnen op oppervlaktewater. Voor koper en kwik is de orde
van grootte dezelfde. Het beeld ten aanzien van organische microverontreinigingen
is minder duidelijk. Wel worden in toenemende mate metingen
uitgevoerd. Met name voor polycyclische aromatische koolwaterstoffen
(PAK) geldt dat concentraties in regenwater worden aangetroffen die hoger
liggen dan de concentratie in het oppervlaktewater. Ook voor a en y HCH en
PCB's zijn waarden gevonden die hoger liggen dan de gehalten die doorgaans
in oppervlaktewater worden aangetroffen. Door droge depositie (die
voor deze stoffen minstens zo groot is) wordt de atmosferische beïnvloeding
van het oppervlaktewater nog verder verhoogd.
Voor wat betreft de invloed van de zure regen geldt dat de meeste grote
wateren in Nederland sterk zijn gebufferd en dan ook niet sterk beïnvloed
worden door verzuring. Een groot aantal kleine wateren in gebieden met
uitgeloogde, kalkarme bodemtypen zoals vennen en beken zijn evenwel
zwak gebufferd. Met name de vennen zijn voor een groot deel al verzuurd,
waardoor eenvoudiger levensgemeenschappen met minder soorten
ontstaan. Voor de bescherming van de karakteristieke levensgemeenschappen
in deze wateren is vermindering van de verzuring door atmosferische
depositie dan ook essentieel.
Maatregelen: Het beleid ter bestrijding van de luchtverontreiniging zoals
geschetst in het IMP lucht 1985-1989 onderscheidt een tweetal elkaar deels
overlappende hoofdlijnen: het stofgerichte beleid en het themagerichte
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 53

eleid (de nadruk is daarbij gelegd op de thema's verzuring en stank).
Uitwerking van beide hoofdlijnen vindt onder meer plaats door een
benadering per doelgroep waarbij als belangrijke doelgroepen kunnen
worden genoemd het verkeer, elektriciteitscentrales en bepaalde bedrijfstakken.
Het stofgerichte beleid richt zich in de eerste plaats op een geselecteerde
lijst van prioritaire stoffen en een voorlopige zwarte lijst van stoffen. Tot de
laatste groep, waarvoor een brongerichte aanpak wordt voorgestaan
behoren onder meer de metalen kwik, cadmium en lood en de polycyclische
aromatische koolwaterstoffen. Met name voor lood worden belangrijke
beleidslijnen geschetst die moeten leiden tot een vermindering van de
uitworp. De belangrijkste doelgroep daarbij vormt het verkeer. Andere
maatregelen ter beperking van de lood-emissie zullen gericht zijn op de
non-ferrometaalindustrie en verbrandingsinstallaties. Beperking van de
uitworp van cadmium richt zich vooral op toepassing van moderne
stofvangtechnieken in de basismetaalindustrie en bij ijzergieterijen.
Daarnaast kunnen zowel voor cadmium als voor kwik de toepassing van
emissiebeperkende technieken bij verbrandingsinstallaties worden genoemd.
Voor de bestrijding van de uitworp van PAK vormt het verkeer een
belangrijke doelgroep. Het beleid ten aanzien van het terugdringen van de
verzuring moet leiden tot een belangrijke vermindering van de emissies
vanSCh, NOxen NHs.
Aandachtspunten
Naast de geschetste maatregelen kunnen bezien vanuit het beheer van
aquatische ecosystemen de volgende aandachtspunten worden genoemd.
- vermindering van de uitstoot naar de lucht van de metalen zink en
koper;
- onderzoek naar de invloed van de depositie van organische microverontreinigingen
op de kwaliteit van oppervlaktewater en sediment;
- onderzoek naar de relatie tussen de waterkwaliteit en ammoniak
(NH3>-depositie.
Vanaf het oppervlak met de neerslag meegevoerde verontreinigingen
Oorzaken: Behalve de direkte invloed op het oppervlaktewater veroorzaakt
neerslag ook indirect een belasting van het oppervlaktewater met verontreinigende
stoffen. Met neerslag worden van verharde en onverharde
oppervlakken verontreinigingen naar de riolering of rechtstreeks naar het
oppervlaktewater afgevoerd (op de afspoeling van de landbouwgronden
zal in het navolgende nog nader worden ingegaan). Belangrijke bronnen bij
de afspoeling van verharde oppervlakken vormen vooral het verkeer en de
corrosie en uitloging van aan de atmosfeer blootgestelde materialen.
Als belangrijkste oorzaken van verontreiniging door het wegverkeer
kunnen worden genoemd uitlaatgassen en de slijtage van banden en
wegdek. Met name de loodemissie via de uitlaatgassen vormtéén belangrijke
bron van waterverontreiniging, die in omvang naar schatting alle andere
bronnen van loodverontreiniging overtreft. Bekend is ook dat uitlaatgassen
een belangrijke bron van PAK-emissie vormen. Meer plaatsgebonden is de
verontreiniging die ontstaat bij tankstations door vooral lekverliezen. Uit
onderzoek van wegbermen blijkt voorts dat bandenslijpsel een bron van
verontreiniging met cadmium vormt. Ook voor de corrosie en uitloging van
aan de atmosfeer blootgestelde materialen - waar zoals bekend zure regen
een versnellende factor vormt - geldt dat slechts beperkt gegevens
voorhanden zijn. Duidelijk is wel dat met name voor zink de corrosie van
zinken of verzinkte materialen een belangrijke bron van diffuse verontreiniging
vormt.
Maatregelen: Ter beperking van de loodemissie door het wegverkeer zal
met ingang van 1 oktober 1986 het maximaal toegestane loodgehalte van
benzine van 0,4 g lood per liter worden teruggebracht tot 0,15 g lood per
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 54

liter. Het beleid is erop gericht te komen tot ongelode benzine. Inmiddels is
reeds ongelode benzine op vrijwillige basis op de markt gebracht. De
verwachting is dat in het begin van de jaren negentig een belangrijk deel
van het autobestand ongelode benzine zal gebruiken, resulterend in een
vermindering van de loodemissie van ca. 1000 ton per jaar (een reductie
van ca. 80%).
Beperking van de uitworp van PAK door het verkeer komt tot stand door
bestrijding van de uitworp van koolwaterstoffen bij de benzineauto's, en
door bestrijding van de roetuitworp van dieselauto's. In de toekomst kan
door het uitrusten van auto's met emissiebeperkende voorzieningen, met
name katalysatoren, een verdere reductie worden bereikt. De bestrijding
van de verzuring door het beperken van de uitworp van SO2, NCX en NH3
zal in beperkte mate corrosie en uitloging van aan de atmosfeer blootgestelde
materialen doen verminderen.
Aandachtspunten
- Nagegaan dient te worden in hoeverre het gewenst en mogelijk is
eisen te stellen aan het gebruik van materialen en normen ten aanzien van
de kwaliteit van gebruikte materialen ten einde de emissie naar het oppervlaktewater
als gevolg van corrosie en uitloging te beperken.
- Nagegaan dient te worden in hoeverre het gewenst en mogelijk is de
verontreinging van de afgevoerde neerslag met koolwaterstoffen (olie als
gevolg van lekverliezen, uitlaatgassen, etc.) terug te dringen.
Afspoeling en uitspoeling van landbouwgronden
Oorzaken: Bij de verontreiniging van het oppervlaktewater vanuit de
landbouw kunnen twee hoofdproblemen worden onderscheiden. Enerzijds
betreft dit de belasting met nutriënten in die gebieden waar zich eutrofiëringsproblemen
voordoen, anderzijds betreft dit de belasting met pesticiden.
Zoals aangegeven in paragraaf 3.4 staat bij het eutrofiëringsbeleid de
vermindering van de fosfaatbelasting voorop. Beperking van de stikstofbelasting
is dan ook voor het oppervlaktewaterbeheer minder direct van
belang. Een uitzondering hierop vormen wellicht de zoute en brakke
oppervlaktewateren. Wel vormt stikstof in bepaalde gebieden een belangrijke
bedreiging voor de grondwaterkwaliteit in verband met de bereiding van
drinkwater uit grondwater.
Door het hoge bemestingsniveau in Nederland vormt afspoeling van
landbouwgronden een bron van fosfaattoevoer naar het oppervlaktewater.
Daarbij komt dat in concentratiegebieden van intensieve veehouderij - in
dit verband kunnen vooral worden genoemd de Noord-Veluwe, de Gelderse
Vallei, Oost-Gelderland, Oost-Brabant en de Peel - mestoverschotten
ontstaan die door problemen bij de afzet in veel gevallen in overmatige
hoeveelheden op het land worden gebracht. Met name voor de westelijke
Veluwerand en in de Gelderse Vallei leidt deze overmatige bemesting tot
een extra fosfaatbelasting voor wateren met eutrofiëringsproblemen, de
oostelijke randmeren en de zuidelijke randmeren van Flevoland.
Hoewel momenteel uitspoeling van fosfaten uit de grond via het grondwater
nog niet zo'n grote rol speelt moet gevreesd worden dat dit in de
toekomst bij gronden die langdurig met een overmaat aan fosfaat worden
belast tot een aanzienlijke belasting van het oppervlaktewater zal leiden.
Voor pesticiden moet worden gesteld dat vrijwel geen inzicht bestaat in
de mate waarin het gebruik van deze stoffen leidt tot belasting van het
oppervlaktewater hiermee. Het gebruik hiervan in de landbouw alsook (in
afnemende mate) bij het onderhoud van watergangen betekent dat deze
beïnvloeding zeker plaatsvindt. Van belang is daarbij vooral de aard van de
toegepaste bestrijdingsmiddelen in verband met eigenschappen als
persistentie, bioaccumulatie en toxiciteit.
Maatregelen: Met name in gebieden met eutrofiëringsgevoelige wateren
zijn maatregelen nodig gericht op het voorkomen van overbemesting als
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 55

gevolg van bestaande mestoverschotten. In het IMP-milieubeheer waar de
intensieve veehouderij als een prioritaire doelgroep voor het voeren van
een geïntegreerd milieubeleid wordt gekenschetst worden in dit verband
de volgende wensen en beleidsvoornemens genoemd:
- spoedige inwerkingtreding van de Wet bodembescherming en de
Meststoffenwet (onder meer gericht op een doelmatige afvoer van mestoverschotten);
- opstelling van een algemene maatregel van bestuur op grond van de
Wet bodembescherming, gericht op de regulering van het gebruik van
meststoffen op de bodem, alsmede op een juiste toepassing ervan.
Daarnaast dient te worden vermeld de maatregelen van de Minister van
Landbouw en Visserij in het kader van de Interimwet beperking varkens- en
pluimveehouderijen, resulterend in een tijdelijk verbod op uitbreiding en
nieuwe vestiging van intensieve veehouderijbedrijven in bepaalde delen
van het land.
Andere maatregelen en beleidsvoornemens gericht op het beperken van
de emissies van de landbouw van belang voor het waterbeheer zijn:
- onderzoek gericht op reductie van het fosfaatgehalte in veevoeder;
- beëindiging van het gebruik van natriumarseniet als bestrijdingsmiddel
op korte termijn. Kwikemissies als gevolg van de toepassing van bestrijdingsmiddelen
zijn door recente maatregelen zeer beperkt;
- het realiseren van praktische maatregelen gericht op de uitbreiding
van opslag-, verwerkings- en afzetmogelijkheden van mestoverschotten.
Aandachtspunten
- onderzoek naar de invloed van het gebruik van bestrijdingsmiddelen
op de kwaliteit van het oppervlaktewater en het aquatisch sediment;
- onderzoek naar de mogelijkheden van regelmatige inzameling van
resten bestrijdingsmiddelen;
- onderzoek naar het effect van de verlaging van bemestingsniveaus op
de fosfaatbelasting van oppervlaktewateren;
- maatregelen in het kader van de ruimtelijke ordening.
Verspreide niet genoteerde bebouwing
Oorzaken: Voor naar schatting enkele honderdduizenden woningen,
woonschepen, bedrijven en recreatieobjecten zullen er in de toekomst gec n
mogelijkheden voor centrale inzameling van het afvalwater door middel
van een rioolstelsel bestaan ten gevolge van de zeer verspreide ligging van
deze bebouwing. In het algemeen zullen vereiste maatregelen in die
situaties afhangen van de aard en omvang van het ontvangende oppervlaktewater
en de daaraan toegekende functies en doelstellingen. In bepaalde
gevallen zal lozing via een goed gedimensioneerde septictank aanvaardbaar
zijn, in andere gevallen zullen verdergaande maatregelen noodzakelijk zijn.
Een mogelijkheid vormt de lozing op zakputten voor zover het bodembeschermingsbeleid
en de geohydrolische gesteldheid dit toelaten. In
opdracht van het Ministerie van VROM vindt op dit moment praktijkonde
zoek plaats naar mogelijkheden tot individuele behandeling van afvalwat '
bij verspreide bebouwing. Het onderzoek heeft betrekking op installaties
tussen 5 en 200 i.e.; de nadruk ligt op de zeer kleine installaties voor één f
enkele woningen.
Aandachtspunten: De aard van de treffen maatregelen bij niet gerioleer. 'e
verspreide bebouwing zal vooral afhangen van de aard en omvang van h 't
ontvangende oppervlaktewater en de daaraan toegekende functies en
doelstellingen. Verwacht mag worden dat binnen enkele jaren een beter
inzicht bestaat in toepasbare individuele behandelingstechnieken.
Woningen en bedrijven aangesloten op de riolering
Oorzaken: Huishoudelijk en daarmee vergelijkbaar afvalwater bevat een
grote verscheidenheid aan zware metalen en organische microverontreini-
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 56

gingen. Oorzaken zijn onder meer corrosie van koperen en (in afnemende
mate) loden leidingen. Ook het voedsel bevat geringe hoeveelheden zware
metalen, terwijl het gebruik van bepaalde produkten eveneens een bijdrage
kan leveren. Bekend is dat corrosie van materialen die in aanraking komen
met drinkwater onder meer samenhangt met de pH en de hardheid van het
drinkwater. Beïnvloeding hiervan (gedeeltelijke ontharding en pH correctie)
kan tot een aanzienlijke reductie van vooral de kopergehalten en in mindere
mate het lood en zinkgehalte in het huishoudelijk afvalwater leiden. Ook
kan gedacht worden aan de toepassing van andere materialen. Als voorbeeld
van verontreiniging door bedrijfsmatige activiteiten kan genoemd worden
de kwikverontreiniging door tandartsen.
Voor organische microverontreinigingen geldt dat door het gebruik van
stoffen in het huishouden - voorbeelden zijn oplosmiddelen, verfstoffen,
fotochemicaliën, etc. - deze stoffen eveneens in het afvalwater worden
aangetroffen. Een goed beeld hiervan ontbreekt echter. Bestrijding van
deze bron van verontreiniging zal vooral gericht moeten zijn op het
voorkomen dat de stoffen in het afvalwater geraken, bij voorbeeld door
inzameling van bepaalde afvalstoffen.
Maatregelen: In toenemende mate wordt de laatste tijd door drinkwaterproduktiebedrijven
besloten tot centrale deelontharding van drinkwater.
Naast andere voordelen die hiermee worden nagestreefd betekent dit een
vermindering van de gehalten aan zware metalen (in het bijzonder koper,
zink en lood) in het afvalwater van huishoudens en bedrijven.
Aandachtspunten: Daar de verontreiniging door de huishoudens met
zware metalen en organische microverontreinigingen voor een belangrijk
deel samenhangt met het gebruik van bepaalde produkten zal het beleid
gericht moeten zijn op:
- het stimuleren van de produktie van minder milieuvervuilende produkten;
- het stimuleren van het gebruik van minder milieuvervuilende materialen
en produkten;
- het stimuleren van inzameling door gemeenten van milieuschadelijke
stoffen, alsmede de verwerking en het hergebruik hiervan;
- het stimuleren van centrale deelontharding van drinkwater.
Verontreiniging door industriële grondstoffen en produkten
Oorzaken: Nagenoeg alle industriële produkten bevatten in meerdere of
mindere mate verontreinigende stoffen die tijdens of na het gebruik in het
milieu en dus ook het aquatisch milieu kunnen geraken. In het voorgaande
is reeds gewezen op de verontreiniging als gevolg hiervan van het huishoudelijk
afvalwater. Toepassing buiten de huishoudens leidt echter
eveneens tot verontreiniging van het aquatisch milieu. Een voorbeeld is de
verontreiniging van technisch zoutzuur met organische chloorverbindingen.
Dit zoutzuur wordt na gebruik grotendeels geloosd waardoor ook de
aanwezige organochloorverbindingen in het oppervlaktewater geraken.
Andere voorbeelden zijn de verontreiniging van bepaalde bestrijdingsmiddelen
met dioxines en de indirecte verontreiniging van het aquatisch milieu
als gevolg van het gebruik van PCB-bevattende condensatoren en transformatoren.
Maatregelen: Met name ten aanzien van het gebruik van PCB's zijn de
laatste jaren belangrijke maatregelen genomen. Onder meer betreft dit het
verbod tot gebruik van PCB's voor een groot aantal toepassingen. Genoemd
moet daarnaast worden de stimuleringsregeling ten behoeve van het
vervangen en vernietigen van PCB-bevattende koelvloeistof, grote PCB-bevattende
condensatoren en transformatoren waarvoor een bedrag van 29
min. gulden is uitgetrokken.
Aandachtspunten: In het IMP-Milieubeheer 1985-1989 wordt de produktgerichte
aanpak als een belangrijke ingang gezien om te komen tot een
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 57

vermindering van de belasting van het milieu met milieuschadelijke
stoffen. Het beleid dient er daarbij op gericht te zijn de milieubelasting van
een produkt aan de bron aan te pakken. Het produkt zou in het ideale geval
zo moeten zijn ontworpen en samengesteld dat het noch in de gebruiksfase
noch in de afvalfase bijdraagt aan milieuproblemen. De concrete invulling
van dit beleid zal echter in de toekomst nog gestalte moeten krijgen. Ter
stimulering hiervan is van belang de signalering van produkten die op deze
wijze een bedreiging voor het aquatisch milieu vormen.
Beroepsscheepvaart en recreatievaart
Oorzaken: Belangrijkste vorm van verontreiniging vanuit de scheepvaart
vormt de verontreiniging met minerale olie als gevolg van het gebruik als
smeermiddel. Geschat wordt dat van de gebruikte minerale smeermiddelen
in principe de helft terugwinbaar zal zijn. In de praktijk wordt echter, voor
zover het de Rijn- en binnenscheepvaart betreft, slechts een gedeelte
hiervan daadwerkelijk ingezameld. Een andere vorm van verontreiniging
vormt de beïnvloeding van het oppervlaktewater als gevolg van aangroeiwerende
produkten op verf- of teerbasis (onder andere koper, organotin).
Kwantitatief is hierover echter slechts weinig bekend.
Wel zijn in de loop der jaren verfsoorten met daarin PCB's en kwikverbindingen
vervangen door minder milieu-schadelijke soorten. Voor vooral de
kleine recreatievaart leidt het gebruik van benzine tot belasting van het
oppervlaktewater met lood, terwijl meer in het algemeen de uitlaatgassen
een belasting met polycyclische aromatische koolwaterstoffen zullen
veroorzaken. Plaatselijk zal de recreatievaart voorts de bacteriologische
kwaliteit sterk nadelig kunnen beïnvloeden. In het algemeen geldt daarnaast
voor de scheepvaart dat de waterkwaliteit nadelig kan worden beïnvloed
door de opwoeling van bodemslib.
Aandachtspunten: Als belangrijkste maatregelen gericht op de vermindering
van de diffuse verontreiniging vanuit de scheepvaart kunnen worden
genoemd:
- vermindering van de diffuse verontreiniging van de scheepvaart door
intensivering van de inzameling van afgewerkte olie en bilgewater in
binnenvaart, Rijnvaart en de recreatievaart;
- het gebruik van minder milieuschadelijke aangroeiwerende middelen;
- vermindering van de PAK- en loodemissie via de uitlaat.
Voor een aantal specifiek op de pleziervaart gerichte aanbevelingen zij
verwezen naar het rapport van de werkgroep verontreiniging van recreatiewateren
door de pleziervaart uitgebracht in 1981.
Oeverbeschermingsmaterialen
Oorzaken: Het gebruik van materialen in de waterbouw, in het bijzonder
oeverbeschermingsmaterialen, brengt met zich mee dat door het contact
met het oppervlaktewater corrosie en uitloging van deze materialen kan
optreden.
Toegepaste materialen zijn onder meer fosforslakken, loodslakken,
koperslakken en hout. Vooral het gebruik van koper- en loodslakken is
vanwege het vrijkomen door uitloging van zware metalen bezwaarlijk voor
het aquatisch milieu. Door de Rijkswaterstaat is, uitgezonderd een enkele
specifieke situatie, de toepassing van de slakken gestaakt zodra deze
negatieve gebruiksaspecten bekend werden. Fosforslakken kunnen vanwege
het vrijkomende fluoride eveneens in bepaalde situaties bezwaarlijk zijn.
Het gebruik ervan is thans echter vrijwel geheel beperkt tot zoute wateren,
waarin van nature reeds relatief hoge concentraties fluoride aanwezig zijn
en waar bovendien een groot verdunningseffect optreedt.
Hout wordt veelvuldig toegepast als oeverbeschermingsmateriaal en bij
de constructie van waterbouwkundige werken (meerpalen, aanlegsteigers,
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 58

sluiscomplexen etc). Doordat ter verduurzaming dit hout veelal is gecreosoteerd
mag verwacht worden dat door uitloging polycyclische aromatische
koolwaterstoffen in het oppervlaktewater geraken. Hetzelfde geldt voor
pentachloorfenol bij toepassing daarvan als houtbeschermingsmiddel.
Vooreen kwantificering hiervan ontbreken echter vooralsnog de gegevens.
Wel wordt op dit terrein onderzoek verricht.
Aandachtspunten: Het is van belang meer inzicht te verwerven in de
verontreiniging die het gevolg kan zijn van het gebruik van materialen in de
waterbouw, in het bijzonder oeverbeschermingsmaterialen. Nagegaan
dient te worden in hoeverre het gewenst is - eventueel ingevolge de
WVO - richtlijnen op te stellen ten aanzien van toe te passen materialen en
daaraan te stellen kwaliteitseisen.
Stortplaatsen
Oorzaken: Afhankelijk van de aard van de gestorte materialen en de
voorzieningen op en rond de stortplaats zal als gevolg van uitloging in
meerdere of mindere mate verontreinigd percolatiewater, kwelwater of
oppervlakkig afstromend regenwater vrijkomen. Vooral in die gevallen
waar in het verleden onvoldoende maatregelen zijn getroffen om verontreiniging
tegen te gaan en de verontreinigde waterstromen te kunnen
opvangen zal dit leiden tot diffuse verontreiniging van grondwater en
oppervlaktewater. Vooral lokaal kan de invloed hiervan op de kwaliteitvan
het oppervlaktewater aanzienlijk zijn. De laatste jaren is een eerste aanzet
gemaakt om te komen tot het beheersen van dit proces, door onder meer
het aanbrengen van een ondoorlatende laag en eventueel zuivering van het
vrijkomende percolatiewater.
Maatregelen: Bij de inrichting van stortplaatsen zullen voorzieningen
getroffen moeten worden die het mogelijk maken kwelwater, percolatiewater
en oppervlakkig afstromend regenwater te verzamelen en zonodig te
zuiveren.
Aandachtspunten: Nagegaan dient te worden welke maatregelen bij
bestaande stortplaatsen kunnen worden getroffen (bij voorbeeld aanleg
ringsloot) om het door de stort verontreinigd water te verzamelen.
Kwel
Kwel kan een belangrijke invloed hebben op de kwaliteit van het oppervlaktewater.
Met name betreft dit in veel gebieden het zoutgehalte. Daarnaast
kan kwel een belangrijke bron van toevoer van nutriënten (met name
stikstof) zijn met als gevolg bij voorbeeld hoge ammoniumgehalten. Ook
zal in een aantal gebieden het ijzergehalte in het oppervlaktewater onder
invloed van kwel aanzienlijktoenemen. Aangezien een en ander samenhangt
met de natuurlijke samenstelling van bodem en grondwater is beïnvloeding
hiervan anders dan door waterhuishoudkundige maatregelen niet mogelijk.
Mobilisatie van verontreinigingen uit het sediment
Oorzaken: Voor een belangrijk deel van de Nederlandse oppervlaktewateren
geldt dat de onderwaterbodem gedurende een groot aantal jaren
belast is (geweest) met verontreinigingen die in het oppervlaktewater
werden geloosd of op andere wijze daarin terecht kwamen. De verhoogde
gehalten in het sediment die hierdoor zijn ontstaan kunnen na sanering van
de belangrijkste externe bronnen van belasting (puntlozingen) aanleiding
geven tot een langdurige belasting van het aquatisch systeem. Onder meer
kan dit zich voordoen bij de verontreiniging van de onderwaterbodem met
bij voorbeeld fosfaat en zware metalen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 59

Aandachtspunten: In specifieke lokale situaties kan het noodzakelijk zijn
dat, ten einde een gewenste kwaliteit van het aquatisch milieu te bereiken,
sanering van de onderwaterbodem plaatsvindt door middel van bij voorbeeld
het wegbaggeren van verontreinigd sediment.
3.3.4. De rol van de waterbeheerder
Het bovenstaande maakt duidelijk dat het beperken van de verontreiniging
door diffuse bronnen in het merendeel van de situaties op andere terreinen
dan het waterkwaliteitsbeleid maatregelen vereist. De taak van de waterkwaliteitsbeheerder
en andere betrokken instanties is vooral het nader
bepalen van de omvang en de invloed van de belasting vanuit deze
bronnen, en het initiëren en stimuleren van overleg met instanties op
andere beleidsterreinen waardoor maatregelen in gang worden gezet dan
wel worden versneld die tot verbetering leiden.
Met name op provinciaal niveau, waar een aantal van deze lijnen samenkomen,
zal in provinciale waterhuishoudings- en milieubeleidsplannen, aan
een concrete uitwerking inhoud moeten worden gegeven. Ook op rijksniveau
is een dergelijke afstemming van belang. Een en ander zal ondermeer
uitgewerkt worden in het kader van het IMP Milieubeheeren (in de toekomst)
het Nationale Milieubeleidsplan en de Beleidsnota Waterhuishouding.
3.4. Het fosfatenbeleid
3.4.1. Algemeen
De aanwezigheid van fosfaten in oppervlaktewater wordt beschouwd als
de belangrijkste factor voor de vermesting van eutrofiëringsgevoelige
wateren; dit is onlangs nog eens bevestigd door een door de OECD
uitgevoerd onderzoek". Dit sluit echter niet uit dat ook stikstof in bepaalde
situaties de limiterende factor kan vormen. Met name zou dit het geval
kunnen zijn in zoute en brakke wateren. Hoge fosfaatgehalten zullen niet
steeds tot dergelijke problemen leiden; bij gebrek aan licht of bij een te
korte verblijftijd van het water is dit niet het geval. Omgekeerd echter gaat
overmatige algengroei steeds met een grote fosfaatbelasting gepaard. Het
beleid is derhalve in de eerste plaats op de vermindering van deze belasting
gericht.
De Fosfatennota van 1979, en in het verlengde daarvan het IMP 1980-1984
noemen verschillende sporen waarlangs deze problematiek zou moeten
worden benaderd. Als kwantitatief belangrijkste werden genoemd: invoering
van fosfaatverwijdering (defosfatering) op daarvoor in aanmerking komende
rioolwaterzuiveringsinrichtingen, en vervanging van fosfaten in wasmiddelen
door minder bezwaarlijke stoffen. Wat de defosfatering betreft: het
streven was er op gericht om in 1985 een derde deel van alle lozingen van
zuiveringsinstallaties te defosfateren (ca. 5 min. i.e.); dit in afhankelijkheid
van de technische en financiële mogelijkheden. Deze prioritaire categorie
betrof voorlopig de directe en indirecte lozingen op het IJsselmeergebied,
een belangrijk deel van de wateren in Groningen en Friesland, de wateren
in West-Overijssel, en een deel van de wateren in Noord-Holland, Zuid-
Holland en Utrecht.
De prioriteiten zouden op korte termijn nader door de regionale waterkwaliteitsbeheerders
moeten worden uitgewerkt. Ten aanzien van de
vervanging van fosfaten in wasmiddelen werd in de Fosfatennota als
beleidsvoornemen geformuleerd om in overleg met de wasmiddelenfabrikanten
te komen tot een programma van gefaseerde reductie van het
fosfaatgehalte. Doelstelling hierbij zou moeten zijn totale fosfaatloosheid
waarvoor als streefdatum 1985 werd aangegeven».
3.4.2. Ontwikkelingen
Wat het tweede spoor betreft, met de vervanging van fosfaten in wasmiddelen,
zijn inmiddels duidelijke vorderingen gemaakt. Na publikatie van
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 60

de Fosfatennota is de bijdrage van het wasmiddelenfosfaat in de totale
fosfaatemissie gedaald van 10 tot naar schatting 6 min. kg P/jaar. Deze
daling is het resultaat van de goede naleving door de Nederlandse Vereniging
van Zeepfabrikanten van de met hen in 1980 gemaakte afspraken over een
verlaging van de fosfaatgehalten van de wasmiddelen op vrijwillige basis.
De procentuele bijdrage van wasmiddelfosfaat aan de totale belasting van
rioolwater is hiermee gedaald van ca. 50% tot ca. 35%, hetgeen eveneens
resulteert in een vermindering van de belasting van het oppervlaktewater.
Het overleg met de wasmiddelfabrikanten is in 1982 voortgezet, en heeft
in 1983 tot een nieuw gezamenlijk rapport geleid' 2 . Overheid en bedrijfsleven
onderschrijven daarin wederom het belang van het beginsel bestrijding
van verontreiniging zo dicht mogelijk bij de bron, en spreken het streven
uit naar fosfaatloosheid van wasmiddelen. Het jaar 1987 wordt daarvoor
als mogelijk tijdstip gezien, al zijn er onzekerheden van technische en
economische aard. Overigens wordt verwacht dat in de komende periode
een manifeste daling van de fosfaatvracht te zien zal zijn, en wel als gevolg
van de (verdere) toepassing van fosfaatvervangers als zeolieten en NTA,
als gevolg van de ontwikkeling van nieuwe produkten als vloeibare
wasmiddelen en builtjes, alsook onder invloed van centrale drinkwaterontharding.
Op het punt van de defosfatering zijn minder vorderingen gemaakt.
Geconstateerd kan worden dat de hoeveelheid op collectieve zuiveringsinstallaties
gedefosfateerd afvalwater veel minder bedraagt dan in de
Fosfatennota (1979) als beleidsdoelstelling was opgenomen; voor een
overzicht hiervan wordt verwezen naar hoofdstuk 4.
De reden daarvan is dat in veel beheersgebieden eerst onderzoek nodig
was ten einde te bezien hoe in concreto de eutrofiëringsproblematiek in
deze gebieden te lijf zou kunnen worden gegaan. Dit onderzoek heeft tijd
gekost en is in een aantal gevallen nog niet voltooid. Uit het thans bekende
onderzoek blijkt dat defosfatering in combinatie met fosfaatverwijdering in
wasmiddelen in veel gevallen niet voldoende zal zijn om de beoogde
verbetering in de waterkwaliteit te realiseren. Vele beheerders hebben om
deze reden - in afwachting van de mogelijkheid ook andere fosfaatbronnen
aan te gaan pakken - besloten nog niet tot defosfatering over te gaan.
Over het vorenbedoelde onderzoek is voor wat de regionale beheerders
betreft gerapporteerd in een rapport van de Unie van Waterschappen 13 ,
voor wat de rijkswateren betreft in verschillende deelstudies' 4 . Voor een
korte inhoud van deze studies kan onder meer worden verwezen naar de
waterkwaliteitsplannen voor deze regio's. Op basis van dit onderzoek
alsmede aan de hand van zelf verzameld enquêtemateriaal heeft vervolgens
de CUWVO een nota 15 uitgebracht, te beschouwen als een vervolg op de
prioriteitenstelling zoals aangegeven in de Fosfatennota en in het vorige
IMP.
In deze nota wordt een integrale aanpak bij de ontwikkeling van het
fosfatenbeleid voorgestaan. Dat wil zeggen dat alle praktische mogelijkheden
om de fosfaatbelasting terug te dringen in hun onderlinge samenhang
moeten worden bezien. Te nemen maatregelen naast defosfatering zijn in
dit verband (internationaal) het terugdringen van de fosfaatbelasting van
de Rijn, (op landelijk niveau) de vervanging van fosfaat in wasmiddelen en
het terugdringen van de emissie van meststoffen uit landbouwgebieden,
en (op regionaal niveau) aanpassing van het waterhuishoudkundig beheer,
eventuele defosfatering van inlaatwater, aanpak van verspreide lozingen en
plaatselijk het verwijderen van fosfaatrijk bodemslib. In samenhang
hiermee stelt de CUWVO-nota, dat fosfaatbeperkende maatregelen alleen
uitgevoerd dienen te worden indien hiervan een positief effect op de
kwaliteit van het oppervlaktewater is te verwachten. In de CUWVO-nota
wordt een drietal categorieën van gebieden onderscheiden, met verschillende
prioriteiten voor wat betreft het nemen van fosfaatbeperkende
maatregelen:
- categorie I: oppervlaktewateren met een hoge prioriteit voor fosfaatbeperking,
in de verwachting dat deze beperking hetzij zal leiden tot een
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 61

significante verbetering van de eutrofiëringstoestand, hetzij een verslechtering
daarvan zal voorkomen;
- categorie II: oppervlaktewateren waar nog onzekerheid bestaat ten
aanzien van het effect van eventueel te nemen maatregelen (en waar
derhalve de nadruk voorlopig nog op onderzoek ligt);
- categorie III: oppervlaktewateren waar hetzij geen eutrofiëringsproblemen
zijn of worden verwacht, hetzij geen mogelijkheid is om door vermindering
van de fosfaatbelasting de eutrofiëringsproblemen te doen afnemen.
De gebieden in categorie I komen ruwweg overeen met die genoemd in
paragraaf 3.4.1; in de CUWVO-nota wordt op basis van het inmiddels
verrichte onderzoek nader aangegeven welke maatregelen aldaar zouden
kunnen worden getroffen. De verdere invulling van deze maatregelen zal
gebeuren in de waterkwaliteitsplannen en de waterkwaliteitsbeheersplannen,
in samenhang met de financiële consequenties ervan. Uit de door de
CUWVO gegeven indicatie van mogelijke maatregelen blijkt overigens dat
er ook voor de prioriteitsgebieden nog tal van onzekerheden en onbekendheden
zijn, waarnaar nader onderzoek zal moeten worden verricht.
3.4.3. Voortzetting van het fosfatenbeleid
De Fosfatennota gaf in algemene zin al aan dat de eutrofiëringsproblematiek
van verschillende kanten moet worden benaderd; in de recente
CUWVO-nota is dit uitgangspunt overgenomen en voor een aantal specifieke
gebieden uitgewerkt. Uit deze analyse blijkt, zoals hierboven gesteld, dat
defosfatering alléén in een groot aantal gevallen onvoldoende is.
Op rijksniveau geeft dit de noodzaak aan van:
- een verdere reductie van fosfaten in wasmiddelen. Dit overleg is
medio 1985 opnieuw opgevat;
- overleg tussen de departementen van Verkeer en Waterstaat, van
Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en van Landbouw
en Visserij over de vermindering van de fosfaatbelasting vanuit de landbouw.
De interdepartementale «Werkgroep Fosfaten uit de landbouw» heeft
hiertoe in een rapport 16 een eerste aanzet gegeven, maar nog geen voorstellen
voor concrete maatregelen geformuleerd.
Dit zal nu de belangrijkste taak voor de werkgroep zijn, waarbij de nadruk
zal liggen op maatregelen die op korte termijn een verlichting kunnen
geven van de huidige vooral regionaal optredende fosfaatbelasting vanuit
de landbouw. Eind 1985 wordt hierover een rapportage verwacht. De
maatregelen op de langere termijn die gericht zijn op de algemene reductie
van overmatige bemesting zal plaatsvinden in het kader van de Meststoffenwet
en de Wet Bodembescherming;
- het vragen van aandacht voor de onderhavige problematiek in de
Internationale Rijncommissie. Dit is in het bijzonder van belang voor het
IJsselmeer; door onderzoek is vast komen te staan dat de eutrofiëring van
dit gebied eerst met succes kan worden bestreden wanneer internationaal
de nodige maatregelen worden getroffen.
Op het niveau van de waterkwaliteitsbeheerders betekent benadering
langs verschillende sporen dat naast defosfatering aanvullende maatregelen
ter vermindering van fosfaatemissie als genoemd onder 3.4.2 moeten
worden overwogen. Het probleem doet zich hierbij voor dat de waterkwaliteitsbeheerder
slechts ten dele beschikt over de daarvoor noodzakelijke
instrumenten. Om die reden zal - ter beperking van de fosfaatemissie - in
vele gevallen een aanpak vereist zijn, die in overleg met bij voorbeeld de
desbetreffende landbouwinstanties, gemeenten en/of de waterkwantiteitsbeheerder
tot stand wordt gebracht. Ter stimulering van deze aanpak en
ook om de noodzakelijke coördinatie te bereiken is in overleg met de
waterkwaliteitsbeheerders een selectie van projecten gemaakt waarvan
verwacht mag worden dat via een meersporige aanpak van de fosfaatbelasting
een verbetering van de waterkwaliteit bewerkstelligd kan worden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 62

Het gaat hierbij om projecten gelegen in onder andere het Zuid-Westfriese
merengebied, het plassengebied van Noordwest-Overijssel, de Veluwerandmeren,
en het Loosdrechtse- en Zuidhollandse plassengebied, waarbij alle
aspecten van eutrofiëringsbestrijding aan de orde komen, zoals defosfateren
van inlaat- en afvalwater, maatregelen in de landbouw (voorzuivering van
gier), wijziging van het inlaat-en doorspoelregiem, baggeren van bodemslib,
aanleg van riolering etc.
Op deze wijze zal een aantal voorbeeldprojecten worden gerealiseerd
waar de beoogde verbetering van de waterkwaliteit via de integrale aanpak
wordt bereikt. De daarbij opgedane ervaring is van groot belang voor de
eutrofiëringsbestrijding in vergelijkbare gebieden.
Het uitgangspunt van de CUWVO-nota dat slechts daar maatregelen
dienen te worden genomen waar effect kan worden verwacht, kan overigens
in zijn algemeenheid worden onderschreven. Er passen echter twee
kanttekeningen bij. In de eerste plaats moet er rekening mee worden
gehouden dat effecten zich vaak niet op de korte doch eerst op de lange
termijn voor zullen doen; dit wordt onder meer veroorzaakt door het feit
dat het bodemslib dermate fosfaatrijk kan zijn dat vermindering van de
fosfaatbelasting zich pas later manifesteert in daadwerkelijk lagere concentraties.
In de tweede plaats doen effecten zich niet steeds voor op de plaats
waar de maatregel wordt getroffen, doch elders: fosfaten kunnen immers
door afstroming verplaatst worden. Dit betekent dat van een beheerder
soms maatregelen zullen worden gevergd, die niet zijn beheersgebied,
doch dat van een ander ten goede zullen komen. Ineen waterhuishoudkundig
op zo veel punten met elkaar samenhangend watervoorzieningssysteem
als in Nederland is dit echter niet alleen onvermijdelijk, doch behoort het
ook tot de uitgangspunten van goed kwaliteitsbeheer.
3.4.4. Bijdrageregeling defosfatering
In paragraaf 3.4.2 werd gesignaleerd dat vele waterkwaliteitsbeheerders
niet tot defosfatering van afvalwater overgaan zolang niet vaststaat dat ook
andere relevante fosfaatbronnen kunnen en zullen worden aangepakt.
Constaterende dat hierdoor een zekere afwachtende houding dreigt te
ontstaan, waarbij noodzakelijke maatregelen in de ene sector niet worden
getroffen omdat ook in andere sectoren nog geen activiteiten plaatsvinden,
heeft de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
op zijn begroting gelden vrijgemaakt ter stimulering van de defosfatering
van (afval)water. De bedoeling van deze regeling is om op een groot
aantal installaties (met name in de categorie I-gebieden) te gaan defosfateren,
ervan uitgaande dat in de komende jaren tevens waar nodig tot aanvullende
maatregelen ter beperking van de fosfaatbelasting kan worden gekomen.
Een dreigende impasse in het eutrofiëringsbestrijdingsbeleid - zoals
hiervoor omschreven - zou op deze wijze kunnen worden voorkomen. De
bijdrageregeling houdt in dat gedurende 5 jaar (vanaf 1984) 5 min. gulden
(jaarlijks) beschikbaar komt om defosfatering op te starten, waarbij de te
verlenen bijdrage jaarlijks afneemt en de defosfateringskosten na 5 jaar in
de normale kosten van het waterkwaliteitsbeheer worden verdisconteerd.
Met behulp van de bijdrageregeling zal in 1990 ca. 3 a 4 min. i.e. kunnen
worden gedefosfateerd. Aangezien - zoals onder andere in paragraaf 3.4.2
werd aangegeven - het perspectief van eutrofiëringsbestrijding vooral
gelegen is in een integrale aanpak van alle relevante fosfaatbronnen, vindt
thans nog overleg plaats over de wijze waarop gelden ter beschikking
kunnen worden gesteld voor financiering van een deel van de in paragraaf
3.4.3 genoemde integrale projecten.
3.5. Zuiveringsslib
3.5.1. Algemeen
Bij de behandeling van afvalwater gaat een aanzienlijk deel van de uit het
water verwijderde stoffen over naar het zuiveringsslib. Vele nuttige, maar
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 63

ook schadelijke stoffen hopen zich daarin op. De mogelijkheden om het
zuiveringsslib af te zetten, hangen nauw samen met de kwaliteit ervan. In
dit opzicht is het van belang dat door de combinatie van een gericht
vergunningenbeleid en de invoering van een heffing op de lozing van
zware metalen door de regionale waterkwaliteitsbeheerders de omvang
van deze lozingen sterk is verminderd. Deze maatregelen, die primair tot
doel hebben de verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater,
hebben ook een gunstig effect op de slibkwaliteit. Dit is met name belangrijk
voor een van oudsher bekende toepassing van het slib, namelijk die in de
landbouw. In de landbouw wordt het slib gebruikt als meststof. Daarbij
dient bedacht te worden dat de landbouw steeds hogere eisen stelt aan de
kwaliteit van dergelijke hulpstoffen, zulks met het oog op bescherming van
de kwaliteit van de bodem en aan de daarop geteelde voedingsmiddelen.
Kwalitatief vertoont het gemiddelde zuiveringsslib een gestage verbetering.
De verlaging van de gehalten aan diverse zware metalen springt daarbij in
het oog. In hoofdstuk 4 wordt nader op de ontwikkeling van de slibkwaliteit
ingegaan. De samenhang van zuiveringsslib met het waterkwaliteitsbeheer
enerzijds en met het bodem- en afvalstoffenbeleid anderzijds verklaart de
aandacht voor dit onderwerp in dit IMP-Water.
3.5.2. Wettelijke regelingen
Op dit moment spreekt alleen de Afvalstoffenwet over slib. Krachtens
artikel 26 van deze wet dienen de provincies een plan op te stellen voor de
verwijdering van zuiveringsslib.
In deze plannen - voorzien per 1 januari 1986 - zal slib dat een nuttige
bestemming vindt in de landbouw evenzeer onderwerp van aandacht zijn
als het slib dat een andere verwerking ondergaat. Ook zullen te zijner tijd
regelingen voor de toepassing en de kwaliteit van slib in de Meststoffenwet
en in de Wet Bodembescherming kunnen worden opgenomen.
Sedert 1980 wordt door alle waterkwaliteitsbeheerders toegepast de
«Richtlijn voor de afzet van vloeibaar zuiveringsslib ten behoeve van
gebruik op bouw- en grasland» van de Unie van Waterschappen. Deze
richtlijn die tot stand kwam in overeenstemming met de departementen
van Landbouw en Visserij, van Verkeer en Waterstaat en van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, is een belangrijke stap voor de
ontwikkeling van een beleid voor toelaatbaar geachte toepassing van
zuiveringsslib in de landbouw. In april 1984 werden enkele wijzigingen
aangebracht; met name werden de maximale gehalten aan cadmium en
kwik gehalveerd. Voorts is recent steekvast slib onder werking van de
regeling gebracht. In de meeste Europese landen bestaan overigens
richtlijnen of voorschriften die het gebruik van zuiveringsslib in de landbouw
regelen. Veelal worden beperkingen opgelegd aan gehalten voor zware
metalen en aan de toe te passen dosering. Aan vrijwel alle regelingen ligt
ten grondslag de aanvaarding van een zekere toename van de gereglementeerde
stoffen in de bodem, zij het tot een zeker niveau en in een bepaald
aantal jaren. Daarbij wordt zonder uitzondering alleen rekening gehouden
met zuiveringsslib als bron van deze stoffen. Het staat echter wel vast dat
er andere bronnen zijn die een niet te verwaarlozen bijdrage aan de
toename in de bodem leveren, zoals atmosferische depositie en andere
meststoffen.
Voor andere vormen van slibgebruik op de bodem zoals ontwaterd slib,
zwarte grond en slibcompost zijn aanvullende grenswaarden voor de
samenstelling gegeven in de Richtlijn voor de verwijdering van zuiveringsslib
ten behoeve van het opstellen van provinciale slibplannen volgens artikel
26 van de Afvalstoffenwet. Ook voor het gebruik van slib als (tussen-)
afdekmateriaal op stortplaatsen zijn in de 2e Richtlijn kwaliteitsgrenzen
genoemd. Het doel van deze kwaliteitseisen is onder meer om zinvol en
verantwoord hergebruik van zuiveringsslib mogelijk te laten blijven in zo
groot mogelijke hoeveelheden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 64

Met het oog op bovengenoemde problematiek en mede ook om steun te
geven aan de onderbouwing van een eventuele Europese richtlijn, bracht
de Commissie van Europese Gemeenschappen de actie «Behandeling en
gebruik van zuiveringsslib» tot stand. In het kader van deze actie worden
regelmatig symposia georganiseerd, waarop de voortgang van het gehele
Europese onderzoek ten tonele wordt gebracht.
Gezien de omstandigheden in Nederland wat betreft de omvang van de
produktie van zuiveringsslib, organische meststoffen en afvalstoffen die
voor bemesting bruikbaar zijn, is extra veel zorg voor onze bodemkwaliteit
gerechtvaardigd. Immers van oudsher worden op een klein nationaal
oppervlak al hoge kunstmestgiften toegepast en is ook een diffuse bron als
luchtdepositie van relatief groot belang, vergeleken met andere Europese
landen. Voor de toekomst zal dit betekenen dat de Nederlandse richtlijnen
die nu al de strengste van Europa zijn, vermoedelijk veeleisender zullen
blijven dan die in andere Europese landen en ook scherper dan een
eventuele EG-richtlijn, waarvan de totstandkoming momenteel overigens
stagneert.
3.5.3. Toekomstig beleid
In het algemeen gesproken is hergebruik van afvalstoffen - waaronder
zuiveringsslib - een van de primaire doelstellingen van het afvalstoffenbeleid.
Het spreekt vanzelf dat dit hergebruik milieuhygiënisch verantwoord
dient te zijn en steeds dient te passen binnen het kader van de huidige en
toekomstige regelingen op dit punt. Daarbij zal veel zorg moeten worden
besteed aan de afstemming van de diverse wettelijke regelingen. De
uiteindelijke bestemming, die aan het zuiveringsslib kan worden gegeven
zal afhangen van de milieuhygiënische eisen die aan de verschillende
toepassingen gesteld worden. Verder spelen bij hergebruik ook de afzetmogelijkheden
een belangrijke rol. In dit verband is onder meer de mogelijke
concurrentie met andere meststoffen van belang. Naast zuiveringsslib zijn
ook compost en dierlijke mest voor de landbouw bronnen van organische
stof, zodat deze elkaar op de organische stofmarkt beconcurreren. Voor
deze produkten zal het marktmechanisme op basis van kwaliteit en prijs
bepalend moeten zijn voor de afzet' 7 . Overigens zij opgemerkt, dat de afzet
van zuiveringsslib in de komende jaren een belangrijk aandachtspunt zal
blijven. Ten slotte speelt ook het kostenaspect een rol.
De zogenaamde «groene» toepassingen zijn goedkoop en doen recht aan
het uitgangspunt van hergebruik van afvalstoffen. Andere alternatieven zijn
aanzienlijk kostbaarder: zo is storten ongeveer driemaal en verbranden ca.
vijfmaal duurder dan de afzet van zuiveringsslib als meststof in de landbouw.
De waterkwaliteitsbeheerder zal derhalve steeds streven naar zuiveringsslib
met een zo laag mogelijke verontreinigingsgraad. Indien slib van een
zekere kwaliteit niet mogelijk is, zullen echter andere afzetmogelijkheden
moeten worden gezocht. Hierdoor zijn - betrokken op een individuele
zuiveringsinrichting - verhogingen in de kosten van de zuivering van
afvalwater in de orde van grootte van f 10 per inwonerequivalent mogelijk.
Een dergelijk bedrag zal vrijwel zeker consequenties hebben voor de
uitvoering van de waterkwaliteits(beheers)plannen. Het zal daarom ook uit
economische overwegingen de voorkeur verdienen om zuiveringsslib
zoveel mogelijk voor hergebruik in aanmerking te laten komen. Toepassing
van schone technologieën en bestrijding van ongewenste stoffen bij de
bron zullen uiteindelijk de geëigende middelen zijn om dit doel te bereiken.
3.6. Rioleringen
Het afvalwater van woningen en bedrijven alsmede het regenwater
wordt in bebouwde gebieden veelal door middel van gemeentelijke
rioleringsstelsels afgevoerd naar het oppervlaktewater, respectievelijk naar
zuiveringsinstallaties. De aanleg en het onderhoud van deze stelsels wordt,
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 65

weliswaar zonder specifiek wettelijk kader, algemeen erkend als een
gemeentelijke taak. In oude Nederlandse binnensteden zijn eeuwenoude
gemetselde rioleringen dan ook geen uitzondering. Eerst sinds het begin
van deze eeuw echter zijn gemeenten op grote schaal begonnen de
rioleringstaak aan te pakken, zowel in bestaande gebieden als in nieuwe
woonwijken. De aanleg van nieuwe rioleringen is nog steeds gaande,
waarbij zij vermeld dat ca. 90% van de woningen thans is gerioleerd.
Daarnaast blijkt dat in tal van gebieden (zelfs voor rioleringen uit de
vijftiger jaren) vervanging respectievelijk aanpassing noodzakelijk is, zowel
vanwege de afnemende bouwkundige kwaliteiten van bestaande stelsels,
als vanwege eisen die volgen uit de huidige aanpak van het waterkwaliteitsbeheer.
Deze activiteiten gaan gepaard met hoge investeringen. Ter vergelijking:
de investering in rioleringen is (op basis van vervangingswaarde) per
aangesloten eenheid gemiddeld ca. 5 a 6 maal zo hoog als de bijbehorende
investering in zuiveringstechnische werken.
Dit brengt gemeenten dikwijls in budgettaire problemen: de hoogte van
wat nog aan rioolrecht acceptabel wordt geacht blijkt niet altijd voldoende
om de noodzakelijke inspanningen te kunnen financieren, nog afgezien van
het feit dat niet alleen de hoogte doch ook de mate van stijging van dit
tarief grenzen kent. Dit financiële probleem doet zich met name voor indien
een gemeente vervanging te lang uitstelt. Door een goede spreiding van
deze werken kan met bovengenoemd bedrag overigens vaak veel worden
bereikt.
Van 1979 tot 1984 heeft met name de Minister van V & M (later VROM)
als coördinerend bewindsman bij rioleringswerken financiële bijdragen
verleend. Het ging hier om milieuhygiënisch urgente rioleringswerken, die
ondanks een grote inspanning van gemeenten ten aanzien van rioleringsbeheer
niet tot stand zouden kunnen komen. Met behulp van de Bijdrageregeling
Kostbare Rioleringswerken (BKR) zijn ca. 290 projecten in voornamelijk
kleinere gemeenten (< 20 000 inwoners) uitgevoerd. Met een bijdrageverlening
van totaal ca. f150 min. werd een totale investering gerealiseerd van f450
min. Daarbij werden ruim 18 000 1ste aansluitingen van bestaande bebouwing
gerealiseerd: bij ruim 18000 woningen werd een volledig nieuwe
riolering aangelegd (volledige sanering). Voor ruim 45 000 woningen
betekende deze werken ten slotte een gedeeltelijke verbetering/aanpassing
van het stelsel («beperkte sanering»).
Met behulp van de BKR is de inspanning met betrekking tot (eerste)
aanleg resp. sanering van rioleringen belangrijk vergroot, uiteraard in de
eerste plaats door de uitvoering van projecten die via deze regeling direct
bijdragen verkregen. Daarnaast kan het uitstralingseffect worden genoemd.
Zo bleek een aantal projecten die in eerste instantie voor de regeling waren
aangemeld bij nadere toetsing zonder verdere financiële bijstand door de
betrokken gemeente uitvoerbaar. Daarnaast is geld voor rioleringen
beschikbaar via de «verfijningsregeling rioleringen» van het Gemeentefonds.
Via die weg kan de gemeente per gerealiseerde aansluiting op de riolering
een forfaitair bedrag uit dit fonds ontvangen. De regeling wordt afgebouwd.
De hiermee gemoeide gelden zullen in de toekomst via de normale verdeling
van het fonds aan de gemeenten ten goede komen. De overheveling naar
de algemene middelen van het fonds geschiedt overigens geleidelijk. Na 1
juli 1985 geldt als tegemoetkoming een bedrag gelijk aan 80% van het
oorspronkelijke. In de jaren 1986, 1987 en 1988 wordt dit percentage
verlaagd tot respectievelijk 60, 40 en 20.
In het najaar van 1982 is in het kader van het regeerakkoord besloten de
directe projectgebonden bijdrageverlening van de rijksoverheid aan
rioleringswerken te beëindigen. Budgettaire overwegingen zowel als het
beleidsuitgangspunt specifieke uitkeringen zoveel mogelijk te beperken
hebben daarbij een rol gespeeld. Vanaf begin 1984 is het dan ook niet meer
mogelijk geweest nieuwe projecten voor de BKR-regeling in aanmerking te
laten komen. Vanaf 1 januari 1985 is de wet op de Stads- en Dorpsvernieu-
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 66

wing met het daarbij behorende stadsvernieuwingsfonds in werking
getreden. In het kader van dit fonds is het voor gemeenten nog wel
mogelijk rijksbijdragen aan te wenden voor de aanleg of verbetering van
riolering. Dit vindt plaats binnen de prioriteitstelling voor andere stadsvernieuwingsaspecten.
Niettemin kan worden verwacht dat per saldo de financiële steun van het
Rijk voor rioleringsprojecten de eerstvolgende jaren lager zal zijn dan tot
voor kort het geval was. De uitvoering van rioleringswerken zal derhalve
voor een zeer belangrijk deel moeten plaatsvinden door gemeenten zelf, dit
binnen een budget dat wordt gevoed door de opbrengsten van rioolrecht
en/of onroerend goed belasting. In verband daarmee zij op het volgende
gewezen:
a. het is om redenen van doelmatigheid van belang rioleringsprojecten
aan te pakken in het kader van een breed opgezet plan, waarin de voorgenomen
aanleg en exploitatie van rioleringswerken, de aansluiting op de
zuiveringsinstallaties, de milieuhygiënische prioriteiten en andere relevante
thema's met elkaar in verband worden gebracht.
b. met het voorgaande hangt samen dat steeds kritisch zal moeten
worden bezien waar riolering noodzakelijk is. Immers, in sommige gevallen,
met name bij meer verspreid liggende bebouwing, zal de voorkeur gegeven
worden aan inzameling, c.q. zuivering in eigen beheer bij de «producent».
Ook kan het zijn dat de toestand van het oppervlaktewater zuivering - en
daarmee riolering - niet noodzakelijk maakt. Een meer gerichte aanpak van
dit onderwerp is gewenst waarbij zowel aandacht aan «oppervlaktewaterlozers»
als «bodemlozers» moet worden gegeven. In een praktijkstudie wordt
thans gezocht naar grondslagen voor richtlijnen ter zake;
c. in verband met het voorgaande is een nauwe samenspraak tussen
gemeentes en kwaliteitsbeheerders essentieel, enerzijds om er voor te
zorgen dat de planning van zuiveringsinstallaties en rioleringswerken goed
op elkaar aansluit, anderzijds om te bezien waar wel en waar niet moet
worden gerioleerd;
d. ook zij gewezen op het belang van zgn. «mechanische» riolering. Werd
tot voor kort rioolwater veelal alleen verplaatst onder vrij verval, al dan niet
na oppompen, sinds enige tijd is het mogelijk onderdruk", c.q. overdruksystemen
toe te passen. Deze wijze van riolering kan soms aanzienlijk goedkoper
zijn, en het mogelijk maken daar maatregelen te nemen waar dat voorheen
om technische of financiële redenen niet mogelijk was.
Door het Ministerie van VROM wordt gewerkt aan een notitie «Rioleringen»,
waarin uitgaande van de huidige situatie met betrekking tot bestuurlijke,
technische en financiële aspecten een beleid voor de komende jaren
zal worden geformuleerd. Hiernaar zij verder verwezen.
Ten slotte, in aanvulling op hetgeen hierover in het vorige IMP (par.
5.3.4) reeds is opgemerkt, nog een enkel woord over de technische normen
voor de aanleg van riolering. Bij de Normcommissie Buitenriolering (NNI)
is een praktijkrichtlijn samengesteld voor «aanleg en onderhoud» NPR
3218. Thans wordt ondermeer gewerkt aan integrale richtlijnen voor het
beheer, die naar verwachting op korte termijn zullen worden gepubliceerd.
Daarnaast is een steeds terugkomend probleem bij het ontwerp en de
dimensionering van en de vergunningverlening voor rioolstelsels de
normstelling ten aanzien van overstorten, met inbegrip van de keuze van
de lokatie van deze lozingspunten in relatie tot aard en «capaciteit» van het
oppervlaktewater. Voor de STORA was dit reeds in 1977 aanleiding voor
het starten van een onderzoek. In 1982 werd deze studie verbreed door een
samenwerking tussen STORA en het Ministerie van VROM, geconcretiseerd
in de vorming van de Nationale Werkgroep Riolering en Waterkwaliteit
(NWR), waarbij een budget beschikbaar werd gesteld van totaal f 12,8 min.
voor de uitvoering van een onderzoeksprogramma in 5 jaar. Naar verwachting
zal het gehele onderzoek in 1987 zijn afgerond. De eerste rapporten
van de diverse deel-onderzoeken zijn inmiddels verschenen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 67

4. WATERKWALITEIT, MAATREGELEN EN FINANCIËLE ASPECTEN
4.1. Waterkwaliteit
4.1.1. Algemeen
In deze paragraaf wordt evenals in de eerste twee IMP's een globaal
overzicht gegeven van de kwalitatieve toestand van het Nederlandse
oppervlaktewater (situatie 1983). Het overzicht van de waterkwaliteit wordt
gegeven aan de hand van een vijftal kleurenkaarten 1 . De eerste twee
kleurenkaarten hebben betrekking op de zuurstofhuishouding van het
oppervlaktewater, de derde kaart heeft betrekking op de eutrofiëringsprobiematiek
en de laatste twee kaarten geven een beeld van de verontreiniging
van het Nederlandse oppervlaktewater met microverontreinigingen.
Deze landelijke presentatie heeft betrekking op een selectie van chemische
waterkwaliteitsvariabelen. Vele beheerders beoordelen de kwaliteitvan
hun wateren daarnaast volgens methoden op biologische of ecologische
grondslag. Daar deze methoden nogal verschillend zijn (samenhangend
met verschillen in de aard der wateren) lenen deze beoordelingsmethoden
zich op dit moment minder voor landelijke presentatie. Voorts wordt in
korte beschrijvingen van de waterkwaliteit per gebied (zowel voor de
rijkswateren als voor de overige wateren) ingegaan op de ontwikkelingen
en de nog resterende knelpunten ten aanzien van de waterkwaliteit.
Het zij nog eens benadrukt dat het in dit IMP slechts gaat om een globale
landelijke presentatie. Het doel hiervan is voornamelijk een vergelijking
mogelijk te maken met de presentaties in de eerste twee IMP's. Voor meer
gedetailleerde informatie ten aanzien van de waterkwaliteit in afzonderlijke
oppervlaktewateren, de interpretatie hiervan en bij voorbeeld voor informatie
over de resultaten van biologische waterbeoordeling wordt dan ook
verwezen naar de waterkwaliteits(beheers)plannen en de jaarlijkse waterkwaliteitsrapportages
van de beheerders zelf.
Waterkwaliteitskaarten
Zoals hiervoor reeds is aangegeven wordt in dit IMP een visuele presentatie
in de vorm van kleurenkaarten gegeven ten aanzien van:
- de zuurstofhuishouding;
- de eutrofiëringssituatie;
- de verontreiniging met microverontreinigingen.
Hieronder wordt een korte toelichting op deze kaarten gegeven.
Zuurstof huishouding
De zuurstofhuishouding van de Nederlandse oppervlaktewateren wordt
belicht aan de hand van een tweetal kleurenkaarten. De eerste kaart
geeft de score weer van de Nederlandse oppervlaktewateren ten aanzien
van de zogenaamde IMP-index. Deze index is gebaseerd op het zuurstofverzadigingspercentage,
het ammoniumgehalte en het biochemische zuurstof
verbruik. De methode voor puntenwaardering, indexering en kleurwaardering
is dezelfde als die welke gehanteerd is voor het IMP 1975-1979
en het IMP 1980-1984.
In het tweede IMP werd reeds gesignaleerd dat vergelijking van de score
op de IMP-index met de normen voor zuurstof zoals bij voorbeeld gesteld
in de basiskwaliteit en het Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen
oppervlaktewateren niet zonder meer mogelijk is. Dit houdt verband met
het feit dat de IMP-index een gecombineerde index is terwijl als gevolg van
uitmiddeling de invloed van hoge of lage waarden wordt gedempt.
Daarom is in CUWVO-verband getracht beoordelingsmethoden te
ontwikkelen waarin de verschillende normniveaus, waaronder de basiskwa-
' De kaarten liggen op de bibliotheek ter liteit, beter tot uitdrukking komen. Dit heeft geleid tot een in mei 1983
inza 9 e vastgestelde CUWVO-nota getiteld «Aanbevelingen voor beoordeling en
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 68

presentatie van waterkwaliteitsgegevens» 18 . In deze nota wordt onder meer
een methode aanbevolen voor de visuele presentatie van gegevens met
betrekking tot het zuurstofgehalte. Voor nadere informatie over de achtergronden
van deze aanbevelingen wordt verwezen naar genoemde
CUWVO-nota.
De tweede kaart welke is vervaardigd conform de CUWVO-aanbevelingen
heeft betrekking op de gemeten zuurstofgehalten in de Nederlandse
oppervlaktewateren in 1983.
Beschouwing van de IMP-index kaart voor 1983 in relatie tot de vergelijkbare
kaart voor 1978 in het tweede IMP toont duidelijk aan dat de verbetering
van de zuurstofhuishouding zich heeft voortgezet. Hoewel de verbetering
van 1978 ten opzichte van 1973 (eerste IMP) iets spectaculairder was, mag
worden geconcludeerd dat ten opzichte van 1978 het aantal knelpunten
aanzienlijk is teruggebracht. Acute knelpunten (rood, oranje) komen nog
slechts zeer sporadisch voor. Deze knelpunten worden overigens voor het
overgrote deel ook aangeduid in paragraaf 4.1.3 waarin per provincie nader
wordt ingegaan op de waterkwaliteit.
Ook de verdere verbetering van de rivieren Rijn en Maas is zichtbaar.
Waren deze rivieren in 1978 nog geheel groen ingekleurd, in 1983 vallen
grote delen in de kleurklasse blauw.
De zuurstofkaart voor 1983 kan helaas niet met een voorgaande kaart
worden vergeleken. Het beeld dat deze kaart geeft van de zuurstofhuishouding
vertoont wat meer extremen (zowel in positieve als in negatieve zin)
dan de IMP-index kaart. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat de kleuraanduiding
op de zuurstofkaart gebaseerd is op afzonderlijke metingen en de
IMP-index op de gemiddelde situatie in het jaar.
De kleurcodering op de zuurstofkaart maakt een vergelijking van de
situatie met de normstelling voor zuurstof (basiskwaliteit, water voor
karper- respectievelijk zalmachtigen) mogelijk. Hierbij dient evenwel
aangetekend te worden dat de vergelijking met de basiskwaliteit van
betrekkelijk belang is, gezien het in bijlage 2.1 aangeduide voornemen om
de getalswaarden voor de basiskwaliteit te differentiëren. Deze differentiatie,
welke nog nader moet worden uitgewerkt, zal voor bepaalde watertypen
tot een aanpassing van de getalswaarde voor zuurstof kunnen leiden.
Eutrofiëringssituatie
In het tweede IMP is een beschrijving gegeven van de fosfaattoestand in
alle Nederlandse oppervlaktewateren. Van een dergelijke presentatievorm
is in dit IMP afgezien. In navolging van de eerdergenoemde CUWVO-aanbevelingen
is in dit IMP gekozen voor een presentatievorm welke is
toegespitst op de belangrijkste meren- en plassengebieden in Nederland.
De presentatie heeft betrekking op zowel het gemiddelde chlorofyl- als het
gemiddelde fosfaatgehalte over de periode april t/m september in de
geselecteerde wateren.
De klassenindeling en kleurcoderingen voor de verschillende concentratieniveaus
worden beschreven in de CUWVO-nota.
De indelingen voor chlorofyl en fosfaat hangen nauw met elkaar samen.
Bij voorbeeld bij een chlorophylgehalte van 50 mg/m 3 hoort een fosfaatgehalte
van tenminste 0,10 mg/l. Omgekeerd hoeft deze relatie echter niet
steeds te gelden. Bij een fosfaatgehalte van 0,10 mg/l kan het chlorofylgehalte
door andere beperkende factoren (verblijftijd, lichtbeperking) lager zijn dan
50 mg/m 3 . Dit verband blijkt overduidelijk uit de kaart waarop de kleurcodering
voor de belangrijkste meren en plassen is aangegeven. De kleuraanduiding
voor chlorofyl valt doorgaans gunstiger uit of is gelijk aan de
kleuraanduiding voor het totaal-fosfaatgehalte.
Een nadere beschouwing van de kaart brengt aan het licht dat in ruim
één derde van de geselecteerde eutrofiëringsgevoelige wateren de basiskwaliteitswaarde
voor chlorofyl wordt overschreden. Onder meer is dit het
geval in de belangrijke merengebieden in Friesland en Zuid-Holland
(polderplassen, Rijnland), in de randmeren van Flevoland en in het midden
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 69

en noorden van het IJsselmeer. Fosfaat overschrijdt in twee derde van de
geselecteerde wateren de getalswaarde van de basiskwaliteit. In circa één
derde van de geselecteerde wateren is het zomerhalfjaargemiddelde
chlorofylgehalte lager dan 50 mg/m 3
Het zou te ver voeren om in het kader van dit hoofdstuk nader op de
eutrofiëringsproblematiek in te gaan. Voor nadere informatie over de
eutrofiëringssituatie in bepaalde wateren en over de mogelijkheden om
hier iets aan te doen wordt verwezen naar regionale studies en plannen.
Voorts wordt verwezen naar Hoofdstuk 3 van dit IMP, waarin het beleid ten
aanzien van de eutrofiëringsbestrijding nader wordt uiteengezet.
Microverontreinigingen
Bij de presentatie van een landelijk beeld van de verontreiniging van het
oppervlaktewater wordt onderscheid gemaakt in de «zware metalen» en de
organische (micro)verontreinigingen.
De presentatie van een landelijk beeld van de verontreiniging met zware
metalen omvat kwik, cadmium, koper, lood, chroom, zink, nikkel en arseen.
Voor de indeling in kwaliteitsklassen en de kleurcodering is aangesloten bij
de CUWVO-nota «Aanbevelingen voor beoordeling en presentatie van
waterkwaliteitsgegevens» 18 .
Afgezien van het feit dat in dit IMP eveneens aandacht wordt geschonken
aan nikkel en arseen (in het tweede IMP niet) is de presentatievorm
vergelijkbaar met de presentatie in het tweede IMP. De vergelijking van
deze kaart met de «zware-metalen-kaart» uit het tweede IMP illustreert de
toegenomen belangstelling voor deze groep parameters. Hoewel deze
kaart slechts een selectie omvat van de meetpunten waar zware metalen
worden gemeten blijkt duidelijk de toegenomen meetinspanning ten
opzichte van 1978.
Het aantal overschrijdingen van de basiskwaliteit is afgenomen na 1978.
In 1978 werd in ca. 12% van de gevallen overschrijding van de basiskwaliteit
geconstateerd; in 1983 is dit nog maar voor ca. 5% het geval. Met uitzondering
van cadmium in de Maas te Eijsden wordt in de belangrijke grensoverschrijdende
wateren in 1983 voldaan aan de waarden voorde basiskwaliteit.
Ook in de andere wateren in Nederland zijn de resultaten van getroffen
saneringsmaatregelen zichtbaar. Regionaal zijn hier en daar nog enkele
knelpunten in de vorm van overschrijdingen blijven bestaan.
Hoewel een positieve trend dus duidelijk waarneembaar is, maakt de
elders in dit IMP reeds aangeduide zorg ten aanzien van de kwaliteit van de
onderwaterbodems duidelijk, dat een bevredigende situatie echter nog niet
is bereikt.
In de nabije toekomst zal een gewijzigd stelsel van getalswaarden voor
onder meer zware metalen worden vastgesteld waarbij beter dan voorheen
rekening zal worden gehouden met adsorptie aan gesuspendeerd materiaal
en accumulatie in sedimentatiegebieden. Toetsing aan deze nieuwe
waarden zal duidelijker zichtbaar maken welke knelpunten er nog bestaan
ten aanzien van de verontreiniging van het aquatisch milieu met zware
metalen.
De presentatie van een landelijk beeld van de verontreiniging met
organische (micro)verontreinigingen in dit IMP omvat de volgende parameters:
fenolen, olie, polycyclische aromaten, oppervlakte-actieve stoffen,
cholinestraseremming en organochloorpesticiden. Voor de indeling in
kwaliteitsklassen en de kleurcodering is aangesloten bij eerder genoemde
CUWVO-nota inzake de presentatie van waterkwaliteitsgegevens. Deze
presentatievorm maakt wél de vergelijking mogelijk met de waarden zoals
gesteld in het tweede IMP maar helaas niet met die van dit derde IMP. Dit
houdt verband met het feit dat in dit IMP de getalswaarden voor organische
microverontreinigingen zijn opgegeven als mediaanwaarden. De presentatie
in dit IMP wijkt niet fundamenteel af van de presentatie in het tweede IMP.
Ook hier leert een vergelijking van de kleurenkaarten uit beide IMP's dat
de meetinspanning voor deze groep verontreinigingen in de afgelopen
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 70

jaren is toegenomen. Wel blijft de meetinspanning ten aanzien van de
organische microverontreinigingen nog altijd aanzienlijk achter bij die voor
de zware metalen. Een belangrijke oorzaak hiervoor is gelegen in het feit
dat onderzoek naar organische microverontreinigingen naar verhouding
erg kostbaar is.
Verder valt uit deze kaart het volgende af te leiden. De meeste overschrijdingen
treden op voor de parameter olie en polycyclische aromatische
koolwaterstoffen (PAK's). Voor olie kan dit beeld beïnvloed zijn door
problemen bij de analyse-methode. De veelal toegepaste analysemethode
(infraroodspectrometrie) wordt namelijk beïnvloed door van nature in
oppervlaktewater voorkomende organische verbindingen zoals humuszuren
en uitscheidingsprodukten van algen.
Ook voor fenol treden overschrijdingen op. Genoemde parameters geven
met name ook problemen in de belangrijke grensoverschrijdende wateren
Rijn en Maas en in enkele andere rijkswateren.
De parameter oppervlakte-aktieve stoffen (anionogeen) wordt nog
incidenteel overschreden in enkele kleine hoogbelaste oppervlaktewateren.
Hoge waarden voor cholinestraseremming worden gevonden in enkele
rijkswateren (Rijn, Noordzeekanaal, Nieuwe Waterweg, Haringvliet en
Schelde-Rijnverbinding).
De verontreinigingstoestand met polychloorbifenylen (PCB's), welke
beleidsmatig zeer in de belangstelling staan, is op deze kaart buiten beschouwing
gebleven. Hieraan wordt afzonderlijk aandacht geschonken.
Naar aanleiding van alarmerende berichten over hoge PCB-gehalten in
paling is in 1982 door RIVO, RIVM en RIZA een inventariserend onderzoek
uitgevoerd naar de PCB-verontreinigingstoestand van de Nederlandse
wateren. Over de resultaten van onderzoek is gerapporteerd in mei 1984
(Interim-verslag werkgroep «PCB's in het Nederlands aquatisch milieu»;
RIZA, RIVO, RIVM, DGMH).
In het onderzoek werd een duidelijke relatie gevonden tussen PCB-gehalten
in water, sedimenten en organismen. De resultaten bevestigen dat vooral
de grote rivieren Rijn en Maas sterk met PCB's verontreinigd zijn. Eveneens
traden zeer hoge gehalten in de Roer aan het licht. De gehalten in het
IJsselmeer en de zoute wateren zijn veel lager. Figuren 1 en 2 geven een
indruk van de verontreiniging van aal en sediment met PCB's in de onderzochte
wateren. Voor nadere informatie wordt verwezen naar het interimrapport
en het in 1985 verschijnende eindrapport van genoemde werkgroep.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 71

«AT(R$rAA:sK*PrOG*A»iE
figuur 1
totaal PCB's In aal mg/kg produkt
\ 0 25
•''.•'.•''K'Cl WAASVAN MET

1.0-
e,a-
e,s-
B.V
0.2-
0.B-
figuur 2
NEDERLAND
De staafhoogte
geeft het gehalte
weer.
De nummers verwijzen
naar de meetlocaties.
(zie overzicht]
1982
**tESST*A^,(*«TOG&«lE
som van vijf PCB's In sed-fment mg/kg drooggewlcht
bij 5% organisch kooj-s-föf
(PCB nummers 28, 10T| 138, 153, 180)
» PCB-gehalta ondier detectie grens (ca 0.1 mg/kg)
StjKSW*!E

Locaties PCB-onderzoek
1 Rijn, Lobith
2 Waal, Nijmegen
3 Waal, Tiel
4 Boven Merwede, Vuren
5 Nieuwe Maas, Rotterdam
6 Nieuwe Waterweg, Maassluis
7 Oude Maas, Heinenoord
8 Hollands Diep
9 Haringvliet-Oost
10 Haringvliet-West
11 Rijn, Driel
12 Lek, Krimpen
13 Hollandse IJssel, Gouderak
14 IJssel, Deventer
15 IJssel, Kampen
16 Ketelmeer
17 IJsselmeer-Zuid
18 IJsselmeer-Noord
19 Markermeer
20 Amsterdam-Rijnkanaal, Breukelen
21 Noordzeekanaal, Tuindorp-Oostzaan
22 Noordzeekanaal, Velsen-Nauwerna
23 Maas, Eijsden
24 Maas, Maaseik
25 Maas, Neer
26 Maas, Venlo
27 Maas, Heusden
28 Biesbosch, Spijkerboor
29 Roer, Vlodrop
30 Roer, Roermond
31 Niers, Gennep
32 Schelde, grens
33 Westerschelde, Terneuzen
34 Westerschelde, Vlissingen
35 Sloehaven, Vlissingen
36 Kanaal van Gent naar Terneuzen, Sas van Gent
37 Oude Diep, Numansdorp
38 Veerse Meer
39 Lauwersmeer
40 Waddenzee, Texel
41 Waddenzee, Ameland
42 Eems, monding Dollard
43 Dollard
4.1.3. Beschrijving waterkwaliteit per gebied
4.1.3.1. Provincies
GRONINGEN
De waterkwaliteit in Groningen is in de periode 1980 tot en met 1983
plaatselijk verbeterd door het in bedrijf stellen van enkele rioolwaterzuiveringsinrichtingen
en sluiting van een aardappelzetmeelfabriek. Voor wat
betreft het zuurstofgehalte doen zich nog structurele knelpunten voor in de
oost-Groningse kanalen. Door verdergaande sanering van het veenkoloniale
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 74

afvalwater en de bouw van een rioolwaterzuiveringsinrichting moet hierin
verbetering komen. Behalve in het Zuidlaardermeer doen zich in Groningen
geen eutrofiëringsproblemen voor. Voor het Zuidlaardermeer is een
integraal plan van aanpak in voorbereiding.
De gehalten aan zware metalen zijn over het algemeen laag tot zeer laag.
Voor cadmium is er op enkele plaatsen sprake van een éénmalige geringe
overschrijding en voor kwik is dat op één plaats het geval. Éénmalige
geringe overschrijdingen doen zich eveneens voor bij de polycyclische
aromaten en organochloorpesticiden, waarbij respectievelijk fluorantheen
en lindaan vooral als detecteerbaar naar voren komen.
FRIESLAND
De belangrijkste saneringsmaatregelen voorde Friese oppervlaktewateren
zijn vrijwel afgerond of naderen hun voltooiing. De resultante van de
saneringsmaatregelen is waarneembaar in de zuurstofhuishouding in het
Friese boezemstelsel. De verbetering welke in de beginjaren '60 is aangevangen
zet zich nog steeds voort. In 1983 werd op alle meetpunten in de
Friese meren steeds een zuurstofgehalte van 6 milligram per liter of hoger
gemeten.
Naarmate het aantal knelpunten met betrekking tot de zuurstof huishouding
reduceert is het onderzoek verder toegespitst op de problematiek rond
eutrofiëring en recentelijk eveneens meer gericht op onderzoek van
bodemslib en de samenstelling van polderwater.
Met betrekking tot de eutrofiëring kan worden gesteld dat vrijwel alle
oppervlaktewateren in Friesland matig tot sterk eutroof zijn. De tot nu toe
verrichte inspanning op het terrein van fosfaatverwijdering heeft nog geen
waarneembare effecten gehad op chlorofylgehalte en doorzicht in de
zomermaanden.
Het programma voor de defosfatering kreeg overigens eerst in 1984 zijn
volledig beslag. De gemiddelde fosfaatconcentratie in de zomermaanden
stijgt echter de laatste 5 jaar niet meer; er is sprake van een lichte afname
in de kanalen. In de meren blijft de fosfaatconcentratie vrij stabiel. Het
zoutgehalte in het oppervlaktewater neemt nog jaarlijks af onder invloed
van minder hoge zoutconcentraties in het ingelaten IJsselmeerwater.
Microverontreiniging van zowel organische als anorganische aard worden
in het oppervlaktewater in Friesland slechts zeer beperkt en in relatief lage
concentraties aangetroffen.
DRENTHE
Als gevolg van het opheffen van diverse ongezuiverde huishoudelijke en
industriële lozingen (onder andere aardappelmeelfabrieken in 1981) is de
gemiddelde kwaliteit van het Drentse oppervlaktewater volgens de IMP-index
de afgelopen jaren duidelijk verbeterd. De beoordeling van het zuurstofgehalte
valt in vergelijking met de IMP-index wat ongunstiger uit. De waarde
voorde basiskwaliteitvan zuurstof werd in 1983 op 38% van de bemonsterde
punten overschreden. Knelpunten doen zich nog voor door de lozing van
de overbelaste rioolwaterzuiveringsinstallatie te Assen en in een aantal
wateren in zuid-oost Drenthe. Hiervoor zijn in de komende jaren saneringsmaatregelen
gepland.
Met betrekking tot de eutrofiëring kan worden gesteld dat de fosfaatgehalten
in bijna alle wateren in Drenthe hoog zijn. Overmatige algengroei
(chlorofylgehalten hoger dan 100 mg/m 3 ) treedt echter nauwelijks op. Zoals
bij Groningen reeds vermeld, is voor het Zuidlaardermeer een integraal
plan in voorbereiding. Op een aantal bemonsteringspunten vindt halfjaarlijks
onderzoek plaats naar de aanwezigheid van pesticiden, zware metalen en
radio-aktiviteit. De gevonden concentraties voldoen ruimschoots aan de
waarden voor de basiskwaliteit.
OVERIJSSEL
De zuurstofhuishouding van de wateren in Overijssel vertoont de
afgelopen jaren duidelijk verbetering. Knelpunten doen zich nog voor in
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 75

enkele wateren die beïnvloed worden door relatief grote effluentlozingen,
in het Zwartewater en in de Noordoostpolder. In de komende jaren zal
hierin verbetering optreden als gevolg van het opheffen van de ongezuiverde
lozingen van Zwolle en van de kernen in de Noordoostpolder.
Eutrofiëring in de vorm van overmatige algengroei speelt in het stroomgebied
van de Regge en Dinkel geen rol. Daarentegen treedt in het Noordwest-Overijsselse
merengebied vooral in de grote meren ernstige algengroei
op, ondanks de relatief lage fosfaatgehalten. Sinds 1975 wordt er gedefosfateerd
op de rwzi Steenwijk, vanaf 1982 tot een fosfaatgehalte in het
effluent van minder dan 1 mg per liter. Deze maatregel zal vooral resultaat
hebben als in de komende jaren aanvullende maatregelen worden genomen
op onder meer het gebied van het waterkwantiteitsbeheer (integraal
waterbeheer).
De gehalten aan zware metalen voldoen in het algemeen aan de basiskwaliteit.
Dit geldt echter niet voor kwik; met name in enkele wateren in
West-Overijssel wordt niet aan de waarde voldaan. Vermoedelijk wordt dit
voor een groot deel veroorzaakt door diffuse verontreiniging. Het meetprogramma
voor de organische microverontreinigingen is de afgelopen jaren
nog beperkt geweest. De waargenomen gehalten voldoen aan de basiskwaliteit.
In de toekomst zal het meetprogramma worden uitgebreid.
GELDERLAND
In de zeventiger jaren is als gevolg van sanering van veel ongezuiverde
afvalwaterlozingen de zuurstofhuishouding van de meeste oppervlaktewateren
in Gelderland sterk verbeterd. Ook in de afgelopen jaren is er in het
algemeen nog van enige verbetering sprake geweest. Het overgrote deel
van het oppervlaktewater heeft thans een goede zuurstofhuishouding. De
verdergaande verbetering werd voornamelijk bereikt door een voortzetting
van de sanering van lozingen.
De aanzienlijke saneringsinspanning, die in het rivierengebied plaatsvond
komt slechts zeer gedeeltelijk tot uitdrukking in een verbeterde waterkwaliteit
in het gebied; het betreft hier voornamelijk sanering van ongezuiverde
afvalwaterlozingen op de grote rivieren. Er doen thans nog een aantal
knelpunten voor. Als belangrijkste oorzaken worden genoemd:
- effluent-lozingen van verouderde en/of overbelaste rioolwaterzuiveringsinrichtingen;
- effluentlozingen op relatief kleine ontvangende wateren;
- nog resterende ongezuiverde lozingen.
Met betrekking tot de eutrofiëring kan worden gesteld, dat vele oppervlkatewateren
in Gelderland matig tot sterk eutroof zijn. Naast de (effluent)lozingen
wordt voor sommige gebieden met name ook de overbemesting
van agrarische percelen als belangrijke oorzaak gezien. Ondanks de vaak
hoge nutriëntengehalten komen hoge gehalten chlorofyl-a betrekkelijk
weinig voor.
UTRECHT
Uit de waterkwaliteitgegevens blijkt dat ten aanzien van de zuurstofhuishouding
de kwaliteit in de hoofdwatergangen van de provincie Utrecht de
laatste vijf jaren verder is verbeterd. Als gevolg van een aantal voorgenomen
maatregelen wordt nog een verdere verbetering van de waterkwaliteit van
een aantal wateren verwacht.
De kwaliteit van de Vecht blijft matig. Ondanks zuivering van het afvalwater
in rwzi's en voldoende doorspoelcapaciteit gedurende de nacht, is het
zuurstofgehalte frequent beneden de waarde van de basiskwaliteit. Door
uitbreiding van de rwzi Utrecht en verbetering van het rioolstelsel van de
gemeente Utrecht kan een verdere verbetering worden bereikt. Het water
van de Vecht, dat een hoog nutriëntgehalte heeft, wordt in verschillende
plassen ingelaten en veroorzaakt aldaar eutrofiëringsproblemen. In
gezamenlijk overleg met belanghebbenden wordt naar oplossingen
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 76

gezocht. Defosfatering op rwzi's lijkt nog onvoldoende resultaat te zullen
geven. Sedert augustus 1984 wordt in de Loosdrechtse Plassen geen
Vechtwater doch gedefosfateerd water uit het Amsterdam-Rijnkanaal
ingelaten.
De belasting met nutriënten van het natuurgebied Botshol bleek afkomstig
van ingelaten water ten behoeve van peilbeheersing en van water uit
landbouwgebieden. Plannen zijn ontwikkeld om de ontwatering van de
landbouwgebieden los te koppelen van het natuurgebied Botshol en het
ingelaten water te defosfateren. Momenteel vindt een nauwkeurige
kwantificering plaats van de fosfaatbelasting van het Gooi- en Eemmeer.
Hieruit zal moeten blijken of van defosfatering van de rwzi's in het stroomgebied
van de Eem effect verwacht mag worden. De lozingen van zware
metalen door industrieën zijn verder afgenomen, diffuse lozingen afkomstig
van onder andere het verkeer, drinkwaterleidingen enz. vormen nu de
belangrijkste bronnen.
NOORD-HOLLAND
In de oppervlaktewateren van Noord-Holland bestaan ten aanzien van
het zuurstofgehalte en de eutrofiëring nog diverse knelpunten. Deze
knelpunten zijn onder andere een gevolg van ongezuiverde lozingen,
effluenten van (overbelaste) rwzi's, industriële lozingen en de inlaat van
vervuild water in gevoelige gebieden (m.n. in het Vechtplassengebied). In
de komende jaren (tot 1990) zullen een aantal rwzi's in gebruik genomen,
dan wel verbeterd of uitgebreid worden. Hierdoor zal op veel plaatsen een
verbetering van het zuurstofgehalte en de eutrofiëringstoestand bewerkstelligd
worden.
De grote Noord-Hollandse wateren voldoen in het algemeen aan de
basiskwaliteit voor wat betreft de zware metalen. Enkele wateren in het
zuiden van de provincie vormen hierop een uitzondering. Als gevolg van
vroegere lozingen treden voor enkele metalen overschrijdingen van de
basiskwaliteitswaarde op. Op de langere termijn is door sanering verbetering
te verwachten. In alle bemonsterde oppervlaktewateren en effluenten van
rwzi's zijn PAK's aangetroffen. Vrijwel nergens wordt voor deze stoffen aan
de basiskwaliteit voldaan. Bekend is dat een aanzienlijk deel van de
PAK-belasting van het oppervlaktewater vanuit diffuse bronnen afkomstig
is. Dit probleem vereist maatregelen in een breder kader dan de WVO.
ZUID-HOLLAND
De waterkwaliteit van de grote oppervlaktewateren is voor wat betreft de
zuurstofhuishouding matig tot goed. In de boezemmeren is de kwaliteit
zelfs zeer goed. In de overige wateren worden hier en daar nog knelpunten
veroorzaakt door nog ongezuiverde lozingen, niet goed functionerende
rwzi's en (in de wateren in het waardengebied) aanzienlijke hoeveelheden
bagger. Genoemde knelpunten kunnen worden opgelost door renovatie of
uitbreiding van bestaande dan wel de bouw van nieuwe zuiveringsinstallaties
en door aansluiting van ongezuiverde lozingen op de riolering. Daarnaast
zal worden getracht in samenwerking met de waterkwantiteitsbeheerder de
nadelige beïnvloeding van de bagger op te heffen.
Het fosfaatgehalte in de beschouwde wateren is zodanig hoog dat
gesproken kan worden van sterk geëutrofieerd water. De gevolgen van de
sterke eutrofiëring uiten zich dan ook in een jaarlijks terugkerende massale
blauwalgengroei. Uit onderzoek in Rijnland is gebleken dat de bestrijding
van de eutrofiëring door middel van fosfaatverwijdering op de zuiveringsinstallaties,
die hun effluent lozen op de boezem van Rijnland nauwelijks
effect heeft zolang het fosfaatgehalte van het in te laten Rijnwater niet
drastisch is verlaagd. Nadat deze fosfaatbronnen weggenomen c.q. beperkt
zijn zal op veel plaatsen gebaggerd moeten worden ter beperking van de
fosfaatnalevering door de onderwaterbodems. Tevens zal aandacht
geschonken moeten worden aan de uit- en afspoeling vanuit de landbouwsector.
De gehalten aan zware metalen voldoen in het algemeen aan de
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 77

asiskwaliteit. Incidenteel zijn overschrijdingen geconstateerd, dit betreft
dan de metalen koper, lood en nikkel. Als mogelijke oorzaak kan worden
genoemd de contaminatie van watermonsters met bodemslib waaraan
zware metalen geadsorbeerd kunnen zijn.
In de Zuid-Hollandse oppervlaktewateren heeft er alleen periodiek
onderzoek plaats naar gehalten aan cholinesteraseremmers (Parathion en
Malathion) en organo-chloor pesticiden. Behalve incidenteel in tuinbouwgebieden
worden cholinesteraseremmers niet boven de detectiegrens
aangetroffen. De gehalten aan organo-chloor pesticiden voldoen vrijwel
allemaal aan de basiskwaliteit. Plaatselijk zijn als gevolg van diffuse
lozingen (landbouwbestrijdingsmiddelen) overschrijdingen geconstateerd.
ZEELAND
Het oppervlaktewater in grote delen van Zeeland kan als brak en voedselrijk
worden gekarakteriseerd. Het brakke karakter is een gevolg van het feit, dat
vele gebieden in Zeeland onder invloed van zoute kwelstromen staan.
Slechts op enkele plaatsen komt zoet water van betekenis voor. Het brakke
water is in het algemeen instabiel van karakter. Een groot aantal parameters
vertoont aanzienlijke, seizoenafhankelijke schommelingen. Deze schommelingen
hangen voor een belangrijk deel samen met het feit dat ten gevolge
van het neerslagoverschot respectievelijk -tekort de invloed van de zoute
kwel 's winters geringer is dan 's zomers.
Uit het routinematig waterkwaliteitsonderzoek in de afgelopen jaren kan
een geleidelijke verbetering van de zuurstofhuishouding geconstateerd
worden. De verbetering is grotendeels veroorzaakt door de afname van
lozingen van ongezuiverd afvalwater. Ondanks deze verbetering, blijkt, dat
in het algemeen niet voldaan wordt aan de getalswaarden van de basiskwaliteit
die betrekking hebben op de zuurstofhuishouding. Het chlorofyl-agehalte
is hoog in de zomerperiode en laag in de winter, vanwege de lage
temperaturen, verminderde lichtinstraling en de korte verblijftijd van het
water in het afwateringssysteem.
Alleen in zeer voedselrijke wateren, zoals inlagen en kreekrestanten, die
geïsoleerd zijn van het afwateringsstelsel, is geen seizoenafhankelijke
periodiciteit te herkennen. De chlorofyl-a-concentratie blijft daar gedurende
het gehele jaar hoog. Van de zware metalen wordt regelmatig de waarde
voor koper overschreden. Hier en daar zijn overschrijdingen voor extraheerbare
organochloorverbindingen waargenomen.
NOORD-BRABANT
De kwaliteit van het oppervlaktewater in oostelijk Noord-Brabant is in de
afgelopen jaren over het algemeen gelijk gebleven dan wel vooruit gegaan.
De waterkwaliteit van enkele grote waterlopen wordt bepaald door de
lozing van naar verhouding vrij grote hoeveelheden gezuiverd afvalwater.
Een knelpunt vormt nog de waterkwaliteit in het midden- en bovengebied
van het waterschap De Maaskant. De sanering op zuurstofbindende stoffen
zal daar in de komende jaren voor een groot deel worden gerealiseerd.
Ook in West-Brabant is de waterkwaliteit de afgelopen 10 jaar duidelijk
verbeterd. Er zijn een aantal knelpunten. Deze zullen in de komende tijd
opgeheven worden door maatregelen die voornamelijk betrekking hebben
op uitbreiding en nieuwbouwvan rioolwaterzuiveringsinstallaties. Met
betrekking tot de Bovenmark/Molenbeek zal overleg met België noodzakelijk
zijn inzake maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit.
De waterlopen in midden en oostelijk Noord-Brabant zijn laaglandbeken,
gekenmerkt door een massale groei van hogere waterplanten. Hierdoor is
algenontwikkeling zoals dat in andere geëutrofieerde watertypen veelvuldig
en massaal optreedt, slechts een incidenteel, kortstondig verschijnsel van
een doorgaans beperkte omvang. Uitgebreid onderzoek werd verricht naar
de relatie voedingsstoffen waterplanten. Geconcludeerd werd, dat geen
effect is te verwachten van defosfatering op de groei van waterplanten. In
West-Brabant zijn momenteel geen eutrofiëringsproblemen. Met het tot
stand komen van de Binnenschelde en het Markiezaatsmeer kunnen
wellicht in de toekomst eutrofiëringsproblemen verwacht worden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 78

Als gevolg van de verontreiniging van de Boven-Dommel door een
zinkfabriek in België worden in de Dommel de waarden voor cadmium en
zink overschreden. Voorts voldoen elders koper en cadmium nog niet aan
de basiskwaliteit.
In oostelijk Noord-Brabant wordt nog geen onderzoek gedaan naar
organische microverontreinigingen. In West-Brabant worden parameters
fenol, minerale olie en detergenten gemeten. Aannemelijke oorzaken van
de overschrijding van de basiskwaliteit voor het fenol- en het oliegehalte
zijn de periodiek werkende overstorten en de scheepvaart (olieverlies,
opwervelen van oliebevattend bodemslib).
LIMBURG
De waterkwaliteit van het overgrote deel van de beken die nu nog in de
klasse 3, 4 of 5 van de IMP-index vallen zal aanzienlijk verbeteren door het
gereed komen van verschillende voorgenomen saneringsmaatregelen.
Door nog te realiseren zuiveringstechnische werken in België zal de
kwaliteit van de Jeker verbeteren. Overleg met de Duitse waterkwaliteitsbeheerder
zal moeten leiden tot verbetering van de kwaliteit van de Worm,
het Geldernskanaal en de Niers. Lage zuurstofgehalten zullen voor kunnen
blijven komen in waterlopen waarop frequent riooloverstorten in werking
zijn. In diverse plassen komen tamelijk hoge totaal-fosfaat gehalten voor.
Dit leidt evenwel niet vaak tot overschrijdende chlorofyl-gehalten. Hoge
fosfaatgehalten in diverse plassen zijn het gevolg van meeuwen, landbouwkundige
invloed of neerslag. De invloed van eutroof Maaswater is aanzienlijk
voor de hiermee permanent of tijdelijk in verbinding staande plassen.
De overschrijdingen van de waarden voor zink (soms gecombineerd met
cadmium) in Zuid- en Midden-Limburg hangen nauw samen met hoge
zinkgehaltes in de bodem door storten van zinkhoudende ertsen of restanten
hiervan. Overschrijdingen van de waarde voor nikkel in Noord-Limburg zou
aan hogere natuurlijke gehalten te wijten kunnen zijn. Met betrekking tot de
organische microverontreinigingen worden naast de oppervlakte-actieve
stoffen alleen de gehalten aan fenolen bepaald. Door verandering van de
analysemethode gedurende 1983 kon geen adequate klasse-indeling
worden gemaakt. In 4.1.2 is reeds melding gemaakt van hoge PCB-gehalten
in de Roer.
4.1.3.2. Rijkswateren
Ingegaan wordt op de ontwikkeling van de waterkwaliteit in de Rijn, de
Maas, het IJsselmeergebied, het Amsterdam-Rijnkanaal en Noordzeekanaal,
het noordelijk" en zuidelijk Deltabekken, de Waddenzee en het Eems-Dollard
estuarium en de Noordzee.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 79

5E
CD
CD
Q.
CD
03
<
CD
^
CO
CD
Q.
CD
'S'
co
00
I
cc
00
UI
UI
co
I
00
o
Doorzicht
Temperatuur
Zuurstof
Zuurgraad
Chlorophyl
Chloride
Sulfaat
Totaal fosfaat
Nitraat + nitriet
BZV
Ammonium + ammoniak
Vrij ammoniak
Cadmium
Kwik
Koper
Nikkel
Lood
Zink
Chroom
Arseen
Fenolen
Polycyclische aromaten
Chol inesteraseremmers
Som pesticiden
Hexachloorbenzeen
•^hexachloorcyclohexaan
j3-hexachloorcyclohexaan
7-hexachloorcyclohexaan
Alpha-endosulfan
Cinidad
Aldrin
Endrin
Heptachloor
Heptach loorepox ide
Para, para DDT
Ortho, para DDT
Para, para DDD
Para, para DDE
Polychloorbifenylen totaal
Syndeta
Minerale olie
Thermotolerante colibacteriën
3|_| S-activiteit tritium
ÜC
3
+ +
+
+
+
+ + + +
+
+
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + +
+ +
+ + - + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + t + + + +
+ + + + + + -
+ + + + + + +
+ + + + + + +
+ + + + + + +
+ + •! + + + +
+ + + + + + +
+ + + + + + +
+ + + + + + +
_ + + + + + _
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
+ + + + +
+ + + + +
— — — + +
+ + + + +
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
E
É
o
Z
+ + + +
— + + +
+ + + +
+ + + +
+ + + +
+ + + +
+ + + +
+ + + +
+ + + +
+ +
+ +
+ +
+ +
n ^ ^-
CN «- >-
c
o
O
0
g
(O
>
co
>
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +

In de afgelopen jaren zijn van de meeste van deze wateren uitgebreide
rapportages over de waterkwaliteit verschenen. In tabel 4.1.1 is het resultaat
weergegeven van een toetsing aan de basiskwaliteit voor 20 meetpunten in
de rijkswateren. De toetsing is uitgevoerd met meetgegevens van 1983.
Getoetst is aan de waarden voor de basiskwaliteit zoals gesteld in het IMP
1980-1984.
RIJN
De positieve trends ten aanzien van de kwaliteit van de Rijn zoals die bij
het opstellen van het IMP 1980-1984 konden worden aangeduid, hebben
zich in de afgelopen jaren voortgezet. In tabel 4.1.2 is vooreen aantal
belangrijke parameters de verandering in de gehalten te zien; weergegeven
zijn de jaargemiddelden van 1983 en het gemiddelde over de jaren 1980 en
1981. In 1983 was de gemiddelde afvoer circa 125 m 3 /s lager dan in de
referentieperiode 1980-1981.
Uit tabel 4.1.2 blijkt dat de gehalten van een groot aantal parameters na
1980-1981 ondanks een geringere afvoer verder zijn gedaald. Bij de
toetsing van de waterkwaliteitsgegevens voor 1983 aan de waarden voor
basiskwaliteit (zie tabel 4.1.1) blijkt echter dat een aantal parameters nog
niet voldoet. Dit betreft onder meer de parameters chloride, polycyclische
aromatische koolwaterstoffen (PAK's), fenolen, cholinesteraseremming en
polychloorbifenylen (PCB's). Deze overschrijdingen baren des te meer
zorgen daar het Rijnwater direkt of indirekt het oppervlaktewater in grote
delen van Nederland beïnvloedt omdat het wordt ingelaten voor de
watervoorziening, peilbeheer en bestrijding van de verzilting. Daarnaast
zorgen de hoge gehalten aan nutriënten en microverontreinigingen na
uitstroming in zee voor een hoge belasting van het kustwater en de
Waddenzee.
De verbetering van deze situatie zal voornamelijk door maatregelen in
het buitenland moeten plaatsvinden. Daarnaast worden nog een aantal
saneringsmaatregelen voorzien in het Nederlandse deel van het Rijnstroomgebied.
Zo zal bij voorbeeld de sanering van lozingen in het Rotterdamse
havengebied verbetering kunnen brengen in de belasting van de kustwateren
en de Waddenzee.
Tabel 4.1.2. Vergelijking van de gemiddelde gehalten van een aantal parameters in
Rijnwater te Lobith voor 1980/1981 en 1983
Parameter Gemiddelde Gemiddelde
gehalte gehalte
1980-1981 1983
Biochemisch Zuurstof
Verbruik mg/l O2
Zuurstof mg/l O2
Ammonium-stikstof mg/l N
Nitraat-stikstof mg/l N
Fosfaat mg/l P
Chloride mg/l Cl
Cadmium /ug/l cd
Kwik jug/l Hg
Lood jug/l Pb
Koper jug/l Cu
Zink jug/1 Zn
Chroom ug/l Cr
HCB jua/i
7-HCH JUg/l
Pentachloorfenol Ha/i
EOCI jug/i
PAK's /ag/i
Fenol /jg/i
Cholinesteraseremmers paroxon
eenheden
VOCI Mg/i
Totale a-activiteit Bq/m 3
Rest (3-activiteit Bq/m 3
Tritium Bq/m 3
3,2 2,6
8.2 8,3
0,70 0,70
3,9 4,0
0,63 0,59
156 173
1.3 0,4
0,16 0,11
14 7
13 10
92 57
17 11
0,036 0,010
0,025 0,019
0,26 0,07
4,9 2,7
362 141
8.4 7,4
0,87 1,05
7,9 3,9
63 66
103 89
11 692 9600
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 81

MAAS
In de afgelopen jaren valt in de Maas, evenals in de Rijn een lichte
verbetering te constateren van de waterkwaliteit. In 1978 voldeden de
zware metalen cadmium, kwik, lood en zink niet aan de basiskwaliteit; in
1983 voldoet van deze metalen alleen cadmium niet. Hierbij dient overigens
wel in overweging genomen te worden dat de afvoer van de Maas in 1983
relatief hoog was. De gehalten zullen daardoor wat lager uitvallen dan in
de jaren met een normale afvoer. De overige parameters die in 1983 te
Eijsden niet aan de basiskwaliteit voldoen zijn: thermotolerante coli's,
PAK's, fenolen en PCB's.
Stroomafwaarts vindt een verbetering van de waterkwaliteit plaats als
gevolg van afbraakprocessen en - vooral met betrekking tot die stoffen
welke zich aan slibdeeltjes hechten - door bezinking van gesuspendeerd
materiaal. Dit leidt ertoe dat te Keizersveer geen overschrijdingen meer
optreden voor bovengenoemde organische microverontreinigingen.
Toekomstige verbeteringen van de waterkwaliteit van de Maas zullen in
belangrijke mate afhangen van ontwikkelingen in België, Frankrijk en
Duitsland. Ook de verdere sanering in het Nederlandse deel van het
stroomgebied van de Maas zal bijdragen tot een verbetering van de
waterkwaliteit.
IJSSELMEERGEBIED
De waterkwaliteit van het IJsselmeer wordt in hoge mate bepaald door
de Rijn. Circa 70% van de voeding van het IJsselmeer is via de IJssel
afkomstig van de Rijn. De hoge nutriëntenconcentraties in het aangevoerde
water hebben tot gevolg dat met name in de maanden augustus en
september algenbloei optreedt. De parameters die verband houden met de
eutrofiëring voldoen in 1983 dan ook niet aan de basiskwaliteit. Uit modelstudies
is gebleken dat een effectieve verlaging van het totaal-fosfaatgehalte
slechts mogelijk is indien in het gehele Rijnstroomgebied adequate
maatregelen worden getroffen.
De situatie in het Markermeer en Umeer is ten aanzien van de eutrofiëringssituatie
aanmerkelijk gunstiger; overmatige algengroei komt slechts
zelden voor. Het doorzicht in het Markermeer voldoet evenwel niet aan de
gestelde waarde van de basiskwaliteit. Dit wordt veroorzaakt door de
kleiige bodem van dit meer (respuspensie kleideeltjes).
Ook de randmeren langs Flevoland worden gekenmerkt door hoge
nutriëntenconcentraties. Het gevolg hiervan is dat in deze meren 's zomers
vrijwel permanent blauwalgenbloei optreedt. Deze meren worden niet
beïnvloed door Rijnwater zodat de bestrijding van de eutrofiëring volledig
door maatregelen in eigen land kan plaatsvinden.
In het Veluwemeer-Drontermeer worden reeds defosfateringsmaatregelen
getroffen op de beide rioolwaterzuiveringsinstallaties die op deze meren
lozen. Samen met een versterkte doorspoeling van de meren met fosfaaten
algenarm water uit Flevoland in de wintermaanden heeft dit geleid tot
een verbetering van de eutrofiëringssituatie. Om de gewenste waterkwaliteit
voor deze meren te bereiken zullen evenwel nog aanvullende maatregelen
moeten worden getroffen. Voor de korte termijn wordt hierbij gedacht aan
intensivering van de doorspoeling (ook in zomermaanden) en verdergaande
defosfatering. Voor de wat langere termijn zijn in studie de afleiding van de
effluentlozing van de rwzi Elburg, de aanpak van diffuse bronnen (landbouw),
aktief biologisch beheer en wegbaggeren van fosfaatrijk bodemslib.
Op het Wolderwijd-Nuldernauw vinden geen effluentlozingen plaats. Een
groot aantal beken vanaf de Veluwe brengt echter met nutriënten verrijkt
water op het meer, waardoor ook hier 's zomers intensieve blauwalgenbloei
optreedt. De sanering zal plaats moeten vinden in een integraal plan
waarbij de verlaging van de externe belasting van het meer centraal zal
moeten staan. Deze verlaging is te bereiken door de overbemesting van de
landbouwgronden in het stroomgebied te reduceren of door de beken af te
leiden. Daarnaast zullen ook voor het Wolderwijd-Nuldernauw de mogelijkheden
voor aanvullende waterhuishoudkundige maatregelen worden
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 82

onderzocht. De eutrofiëring van het Eem- en Gooimeer wordt veroorzaakt
door de invloed van de Eem op beide meren. Momenteel vindt een gedetailleerde
studie plaats naar de bronnen die de nutriëntenbelasting van het
Eem- en Gooimeer bepalen.
De zware metalen en organische microverontreinigingen vormen in de
waterfase van het IJsselmeergebied geen probleem. Een uitzondering
hierop vormt het PCB-gehalte in het IJsselmeer dat in 1983 niet voldoet aan
de basiskwaliteit. Het PCB-gehalte in aal uit het IJsselmeer overschrijdt de
consumptienorm evenwel niet. In het Ketelmeer, gelegen tussen de
monding van de IJssel en het IJsselmeer bezinkt veel slib met de daaraan
gehechte zware metalen en organische microverontreinigingen. De bodem
van dit meer is dan ook ernstig verontreinigd. In de randmeren vinden
nauwelijks of geen industriële lozingen plaats. Zware metalen en organische
microverontreinigingen vormen dan ook geen problemen in deze gebieden.
AMSTERDAM-RIJNKANAAL/NOORDZEEKANAAL
De waterkwaliteit van het Noordzeekanaal is sinds 1970 langzaam
verbeterd. Vanaf 1975 wordt doorgespoeld met Markermeerwater, hetgeen
met name in de zomermaanden de waterkwaliteit ten goede komt. Toetsing
aan de basiskwaliteit geeft voor enkele parameters toch nog overschrijdingen.
In het kanaal komen hoge chloridegehalten voor. De hoge gehalten
zijn een gevolg van indringing van zeewater bij de sluizen van Umuiden.
De chloride-indringing geeft aanleiding tot gelaagdheid in het kanaal. Het
zwaardere zeewater dringt onder het lichtere zoete kanaalwater. Deze
gelaagdheid kan aanleiding geven tot zuurstofloze omstandigheden nabij
de bodem. Aan het oppervlak voldoen de zuurstofgehalten aan de waarde
voor de basiskwaliteit.
De getalswaarden voor enkele organische microverontreinigingen
worden overschreden; dit zijn PAK's, cholinesteraseremming en PCB's.
Ondanks de dalende tendens sinds 1977 voldoet de parameter olie nog niet
aan de basiskwaliteit. Voor zowel de organische microverontreinigingen als
olie is verdere sanering van de lozingen noodzakelijk ter verbetering van de
waterkwaliteit. De situatie in het Amsterdam-Rijnkanaal is vergelijkbaar
met die in het Noordzeekanaal. Gelaagdheid komt echter niet voor. Het
hoge chloridegehalte wordt veroorzaakt door de invloed van de Rijn; vlak
bij Amsterdam speelt ook de invloed van het Noordzeekanaal een rol. Zoals
op bijna alle meetpunten die in tabel 4.1.1 gepresenteerd zijn, wordt in het
Amsterdam-Rijnkanaal niet voldaan aan de basiskwaliteit voor polycyclische
aromatische koolwaterstoffen en polychloorbifenylen. De overige anorganische
en organische microverontreinigingen voldoen wel aan de basiskwaliteit.
NOORDELIJK DELTABEKKEN
Het Noordelijk Deltabekken omvat het Hollands Diep, het Haringvliet en
de riviertakken uitmondend in de Nieuwe Waterweg. De waterkwaliteit
wordt sterk beïnvloed door de Rijn en Maas. De industriële activiteiten in
het gebied zelf drukken eveneens hun stempel op de waterkwaliteit.
De toetsing aan de basiskwaliteit (tabel 4.1.1) laat zien dat voor de
meeste anorganische en organische microverontreinigingen aan de
waarden wordt voldaan; PAK's, cholinesteraseremming, PCB's en op één
meetpunt fenol (NW37) voldoen niet aan de gestelde waarde. Ondanks
deze voor de waterfase redelijke toetsresultaten dient gewezen te worden
op de binding van deze microverontreinigingen aan slib. Dit heeft met
name in het Rotterdamse havengebied reeds tot ernstige problemen bij de
berging van baggerspecie geleid. In het gehele gebied worden hoge
totaal-fosfaatgehalten aangetroffen. Door de over het algemeen korte
verblijftijden treedt geen overmatige algengroei op.
In de wateren die in open verbinding staan met de zee is de invloed van
de zee goed merkbaar in het chloride- en sulfaatgehalte. Echter ook meer
landinwaarts, waar de zee geen invloed meer heeft wordt de chloride-waarde
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 83

overschreden ten gevolge van de Rijn. In de regio Rotterdam worden
momenteel een aantal saneringen doorgevoerd door de bouw van twee
grote rioolwaterzuiveringsinstallaties. Dit zal enerzijds de zuurstofhuishouding
ten goede komen en anderzijds de bacteriologische verontreiniging
verminderen hetgeen van groot belang is voor de kwaliteit van het zwemwater
langs de Zuid-Hollandse kust.
ZUIDELIJK DELTABEKKEN
De zuurstof situatie in de Westerschelde nabij de grens met België,
meetpunt Schaar van Oudendoel, is slecht. In tabel 4.1.1 staat het resultaat
van de toetsing van de waterkwaliteit te Schaar van Oudendoel weergegeven.
Zuurstof voldoet hier niet; Schaar van Oudendoel is hiermee het enige
gepresenteerde punt in de rijkswateren dat niet aan de zuurstofwaarde
voldoet. Eveneens worden de getalswaarde voor ammonium en voor vrij
ammoniak overschreden. Door het troebele water van de Westerschelde
vindt er ondanks hoge nutriëntengehalten geen overmatige algengroei
plaats. De zware metalen voldoen wel aan de basiskwaliteit. Voor een
aantal organische microverontreinigingen vinden echter overschrijdingen
plaats; dit zijn de PAK's, HCH, cholinestraremming en PCB's. Verbetering
van de zuurstofhuishouding en verlaging van de gehalten aan organische
microverontreinigingen zal vooral door saneringen in het Belgische deel
van de Schelde moeten plaatsvinden. Ook elders in de Westerschelde
vinden lozingen plaats. Vanwege de hoge belasting van het mariene milieu
(hoge gehalten in organismen) is sanering hiervan noodzakelijk.
De waterkwaliteit in de Oosterschelde wordt vooral bepaald door de
uitwisseling met de Noordzee. De invloed van direkte afvalwaterlozingen is
verwaarloosbaar en de waterkwaliteit is in alle opzichten goed te noemen.
Ook het Veersemeer en Grevelingenmeer, stagnante brakke tot zoute
wateren, worden niet of nauwelijk beïnvloed door afvalwaterlozingen. Het
Grevelingenmeer heeft een groot doorzicht (3,5 a 4 m). De algengroei is
waarschijnlijk stikstof-gelimiteerd; het chlorofylgehalte is daardoor 's
zomers zeer laag, ca. 4 mg/m 3 . Het zoute karakter van het Grevelingenmeer
wordt in stand gehouden door inlaat van zeewater bij de Brouwerssluis. In
het Veersemeer komen incidenteel hoge chlorofylgehalten voor. De
basiskwaliteit wordt echter niet overschreden.
WADDENZEE/EEMS-DOLLARD
De waterkwaliteit van de Waddenzee wordt vooral bepaald door de
uitwisseling met de Noordzee. De kwaliteit van het Eems-Dollard estuarium
staat onder invloed van een veelal verontreinigde zoetwater toevoer en
rechtstreekse lozingen vanaf het land. Hoewel er de laatste decennia een
gedurige toename plaatsvindt van het orthofosfaatgehalte in de Waddenzee
blijft het chlorofylgehalte vrijwel gelijk. Het fosfaatgehalte is blijkbaar niet
beperkend voor de algenbloei. De nutriëntengehalten in het Eems-Dollard
estuarium liggen op een hoger niveau dan in de Waddenzee en laten een
stijgende lijn zien van zee naar binnen. Eenzelfde verloop is waarneembaar
bij andere parameters. De gehalten aan zware metalen zijn over het
algemeen laag. Kwik en cadmium vertonen op een aantal plaatsen iets
hogere gehalten, waar overigens nog geen verklaring voor is gevonden.
Organische microverontreinigingen in de waterfase liggen onder de
detectiegrens. Onder andere omdat de gehalten in de waterfase in de
Noordzee en de Waddenzee zeer laag zijn is ook het sediment en enkele in
de Waddenzee aanwezige hogere organismen onderzocht op de mate van
contaminatie met microverontreinigingen. Er lijkt geen verandering van
betekenis te zijn opgetreden in de metaalbelasting van het sediment van de
Waddenzee in de periode 1957-1981 met uitzondering van het cadmiumgehalte
dat in de westelijke Waddenzee duidelijk is toegenomen. In het
sediment van het Eems-Dollard estuarium in de omgeving van Delfzijl zijn
verhoogde kwikgehalten aanwezig als gevolg van een plaatselijke kwiklozing.
Na de sanering van deze lozing in 1980 is langzaam een verbetering
opgetreden. In het slib van de haven van Delfzijl worden naast kwik en
chroom, PCB's, HCH en HCB aangetroffen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 84

Het cadmiumgehalte in mosselen kan als licht verontreinigd worden
beschouwd. Dit is niet het geval bij het kwikgehalte behalve in de Eems-
Dollard. De gehalten aan gechloreerde koolwaterstoffen in mosselen uit de
Waddenzee zijn eveneens verhoogd. Overigens kunnen uitspraken over het
niveau en de betekenis van de aanwezigheid van organische microverontreinigingen
in organismen slechts met terughoudendheid worden gedaan.
Toereikende analysemethoden zijn vaak nog in ontwikkeling, terwijl ook
over effecten vaak nog weinig bekend is.
NOORDZEE
De in het Nederlandse kustwater aangevoerde stoffen worden grotendeels
in noord-oostelijke richting verspreid. Verhoogde gehalten aan verontreinigende
stoffen worden voornamelijk aangetroffen in een relatief smalle
strook langs de Nederlandse kust, met een afname in concentraties gaande
van zuid naar noord. De gesignaleerde verbetering in de kwaliteit van het
Rijnwater wordt eveneens waargenomen in die delen van het kustwater die
onder direkte invloed staan van de Rijnafvoer. In verschillende delen van
de Noordzee en het kustwater valt een toename te constateren in het
ortho-fosfaatgehalte. Tot nu toe echter heeft dit geen toename van het
chlorofylgehalte tot gevolg gehad. Met name in de kustwateren kan licht
als gevolg van de grote troebeling de beperkende factor vormen voor
algengroei. Ten aanzien van de metaalgehalten kan worden geconstateerd
dat hogere concentraties voorkomen in gebieden met hogere zwevende
stofgehalten en dat daarnaast de invloed van de rivierafvoer tot uiting komt
in het concentratiepatroon. De gehalten aan organische microverontreinigingen
in het zeewater zijn uiterst laag en vaak niet detekteerbaar.
Zoals kan worden verwacht komen de relatief hoogste gehalten aan
zware metalen voor in het sediment bij de monding van het Haringvliet, ten
noorden van de Nieuwe Waterweg en ter hoogte van Umuiden. In mosselen
worden de laagste gehalten aangetroffen in de monding van de Oosterschelde.
De relatief hoogste gehalten komen voor bij Borkum (chroom), bij
meetpost Noordwijk (zink en PCB's) en bij Vlissingen (cadmium en lood).
De gevonden gehalten in organismen liggen beneden de consumptienormen.
De bacteriologische gesteldheid van de badzones langs de kust
voldoet in het algemeen aan de zwemwaternormen. Alleen in de regio Den
Haag werd in 1983 de norm overschreden. Sanering van de lozing van de
Haagse agglomeratie zal in de toekomst leiden tot een verbeterde situatie.
4.2. Maatregelen
In het IMP 1980-1984 is uitgebreid ingegaan op de maatregelen gericht
op het voorkomen van verontreiniging van het oppervlaktewater. Daarbij
werd een onderscheid gemaakt tussen maatregelen door bedrijven en
maatregelen door de overheid. In het navolgende zullen de ontwikkelingen
die zich sindsdien hebben voorgedaan worden geschetst en worden bezien
tegen de planning voor zover deze was opgenomen in het voorgaande
IMP.
Zoals in hoofdstuk 3 is aangegeven wordt vooral de laatste jaren, naast
het terugdringen van de lozingen uit puntbronnen, de aandacht steeds
meer gericht op de verontreiniging van het oppervlaktewater vanuit diffuse
bronnen. Voor een goede kwantificering van de verontreinigingen die
langs deze weg het oppervlaktewater bereiken is nog slechts een beperkte
hoeveelheid gegevens beschikbaar. Toch is getracht met de beschikbare
gegevens een zo goed mogelijk beeld van de belasting te geven.
4.2.1. Maatregelen bij bedrijven
Als algemene kanttekening bij de hieronder gepresenteerde overzichten
van lozingsgegevens dient te worden vermeld dat de kennis omtrent de
lozingen van bedrijven nog steeds toeneemt. Dit betekent dat de gegevens
soms belangrijk kunnen afwijken van de cijfers en prognoses vermeld in
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 85

het voorgaande IMP. Het meest afgeronde beeld vormen de gegevens over
de lozingen van zuurstofbindende stoffen. Voor de zware metalen is het
beeld de laatste jaren steeds verder gecompleteerd hoewel hierin nog wel
een aantal hiaten blijven bestaan. Vooral voor de organische microverontreinigingen
geldt dat de invulling van het beeld zich nog slechts in een
beginfase bevindt. Een belangrijke oorzaak daarvan vormt de grote
diversiteit aan verbindingen met verschillende milieu-eigenschappen
alsook de beperkte omvang van de puntlozingen die van belang kunnen
zijn. Dit aspect alsmede de overweging dat ook in de waterkwaliteitsplannen
van provincies en Rijk aandacht aan deze lozingen besteed zou gaan
worden is reden geweest voor dit IMP met een beperkte enquêtering bij de
regionale waterkwaliteitsbeheerders - alleen zuurstofbindende stoffen en
zware metalen - te volstaan. Daartoe is de IMP-enquête gecombineerd met
de jaarlijkse enquête lozing van afvalwater van het CBS. Voor een aantal
organische microverontreinigingen zijn daarnaast de gegevens die beschikbaar
waren betreffende de lozing op rijkswateren weergegeven.
a. Organische halogeenverbindingen
Zoals aangegeven in paragraaf 1.2 dienen een groot aantal verbindingen
uit deze groep als zwarte-lijststof te worden aangemerkt. De belangrijkste
groep vormen de gechloreerde koolwaterstoffen. Door verschillen in de
milieu-eigenschappen als persistentie, toxiciteit en bioaccumulatie van de
individuele verbindingen heeft een overzicht van de globale hoeveelheid
geloosde organische halogeenverbindingen slechts relatieve waarde.
Niettemin geeft het wel een indruk van de saneringen die in de loop der
jaren zijn bereikt met betrekking tot de lozingen op de rijkswateren.
Belangrijke saneringen die in dit verband kunnen worden genoemd
betreffen de lozingen van Shell Chemie Pernis, AKZO Amsterdam en
Duphar Amsterdam. In de planperiode zijn naast kleinere saneringen
vooral van belang de sanering van de afvalwaterlozingen van AKZO-Delfzijl
en AKZO-Botlek.
Tabel 4.2.1. Rechtstreekse bedrijfsmatige lozingen van organische halogeenverbindingen
op de rijkswateren in tonnen per jaar
1975 1980 1985 1990
1000 530 105 55
In internationaal verband is alleen voor HCH (en in het bijzonder lindaan)
een richtlijn (EG 1983) tot stand gekomen waarin emissiegrenswaarden zijn
vastgelegd. Bedrijfsmatige lozingen hiervan vinden alleen plaats bij enkele
formuleringsbedrijven. Daarbij wordt voldaan aan de desbetreffende
emissie-eisen. De EG-richtlijn voor drins verkeert nog steeds in een
ontwerp-fase. De lozing van drins door Shell Pernis is in de loop der jaren
sterk gereduceerd tot 40 kg/j waarmee reeds aan de lange-termijndoelstelling
van de betreffende ontwerprichtlijn wordt voldaan.
Gechloreerde koolwaterstoffen die de laatste jaren vanwege hun eigenschappen
veel aandacht hebben gekregen zijn PCB's en gechloreerde
dioxinen en dibenzofuranen. Uitgebreid onderzoek mede gebaseerd op
literatuurgegevens, heeft de afgelopen jaren plaatsgevonden bij bedrijfsmatige
lozingen waarin de aanwezigheid van PCB's mogelijk werd geacht.
Daarbij is er onder meer rekening mee gehouden dat de PCB's bij de produkti*
van andere stoffen als ongewenst nevenprodukt zouden kunnen worden
gevormd. Voorlopige conclusie van dit onderzoek is dat mogelijk in een
aantal afvalwaterstromen PCB's aanwezig zijn. Daarbij gaat het echter om
zeer geringe hoeveelheden. In verband met de storende invloed van
andere stoffen bij de analyse dient nog nadere verificatie van de resultaten
plaatste vinden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 86

Verhitting van PCB's maar ook van andere stoffen als chloorfenolen en
chloorbenzenen kan leiden tot de vorming van zeer giftige dioxinen of
dibenzofuranen. Aanwezigheid van deze stoffen in het afvalwater werd
aangetoond bij Duphar Amsterdam. Inmiddels zijn maatregelen genomen
zodat deze stoffen niet meer worden geloosd. Hoewel hier geen aanwijzingen
voor zijn mag niet worden uitgesloten dat ook bij andere bedrijven deze
stoffen worden gevormd. Onderzoek naar de eventuele aanwezigheid van
deze stoffen in afvalwaterstromen vindt momenteel plaats.
b. Kwik en cadmium
De aandacht die in het waterkwaliteitsbeheer is gegeven aan deze
stoffen, in internationaal verband zijn voor beide stoffen richtlijnen opgesteld,
heeft er toe geleid dat in de loop der jaren belangrijke saneringen tot
stand zijn gebracht. Dit geldt zowel voor de lozingen rechtstreeks op
rijkswateren als voor de lozingen op regionale wateren en rioleringen. Een
belangrijke uitzondering op dit beeld vormen de lozingen door de kunstmestindustrie
van cadmium (ca. 16 ton/j) en in mindere mate kwik (ca. 200
kg/j). Naast de noodzakelijke vermindering van de lozingen door de
kunstmestindustrie zullen er nog een aantal kleinere saneringen plaats
moeten vinden.
Tabel 4.2.2. Bedrijfsmatige lozingen van kwik en cadmium in tonnen per jaar
1975 1980 1985 1990
Kwik 4,8 0,7 0,3 0,3
Waarvan rechtstreeks op rijkswater 1,5 0,5 0,2 0,2
Cadmium 30 19 18 6
Waarvan rechtstreeks op rijkswater 27 18 17 5
Voor een verdeling van de lozingen over de bedrijfstakken en voor een
nadere toelichting zij verwezen naar bijlage 4.2.1. Niet meegenomen zijn de
lozingen van kwik door tandartsen die naar schatting 1 a 2 ton per jaar
bedragen.
c. Chroom, koper, lood, nikkel en zink
In de periode 1980-1984 hebben enkele grote saneringen belangrijke
invloed gehad op de omvang van de lozingen. In dit verband kunnen bij
voorbeeld genoemd worden de maatregelen genomen bij de Hoogovens
(vermindering jaarlijkse lozing ten opzichte van 1980: ca. 5 ton chroom, 75
ton lood en 300 ton zink) en bij Enka Arnhem (vermindering van de zinklozing
op de IJssel met ca. 80 ton/j). Daarnaast hebben ook de maatregelen bij
kleinere bedrijven aanzienlijk verbeteringen tot stand gebracht zoals de
maatregelen bij de metaalindustrie (ten aanzien van alle genoemde
metalen) en bij de leerlooierijen (met name chroom). Voor wat betreft de
lozingen van bedrijven op de riolering geldt dat deze voor chroom, lood en
nikkel met 40 a 50% zijn afgenomen terwijl de afname voor zink en koper
20 a 30% bedraagt.
Tabel 4.2.3. Bedrijfsmatige lozingen van chroom, koper, lood, nikkel en zink in tonnen
per jaar
1975 1980 1985 1990
Chroom 390 (290)' 134 ( 94) 97 ( 80) 32 (17)
Koper 110 ( 55) 65 ( 33) 35 ( 15) 24 ( 7)
Lood 220 (165) 128 (101) 35 ( 21) 23 (12)
Nikkel 76 ( 31) 52 ( 22) 28 ( 13) 20 ( 9)
Zink 1250 (970) 656 (561) 171 (113) 107 (61)
1 Tussen haakjes het aandeel van de
lozingen rechtstreeks op rijkswateren.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 87

Belangrijke grote saneringen in de komende jaren zullen nog moeten
plaatsvinden bij Tiofine (titaandioxydeproduktiebedrijf) ten aanzien van
vooral chroom en zink en de fosfaatkunstmestindustrie.
Sanering van de lozing van Tiofine dient ingevolge de lozingsvergunning
in 1987 te worden nagestreefd. De maatregelen die nog bij de metaalindustrie
dienen te worden genomen zullen een verdere vermindering van de
lozingen van deze bedrijfstak kunnen bewerkstelligen. Voor een overzicht
per bedrijfstak zij verwezen naar bijlage 4.2.1.
d. Aromatische koolwaterstoffen, fenolen en minerale olie
Tabel 4.2.4. Rechtstreekse bedrijfsmatige lozingen van aromatische koolwaterstoffen
fenolen en minerale olie op rijkswater in tonnen per jaar (inclusief ongezuiverde
lozingen vanuit persleidingen in beheer bij openbare lichamen).
1975 1980 1985 1990
MAK'
3
600 440 140
2
PAK
3
5 1,3 0,2
Fenolen 420 370 215 40
Minerale olie 5300 3000 650 410
1 2
MAK • monocyclische aromatische PAK - polycyplische aromatische
koolwaterstoffen (benzeen, tolueen, koolwaterstoffen (benzo(a)-pyreen,
styreen, etc). fluorantheen, benzo-fluorantheen, etc.
(6 van Borneff).
3
Omvang van de lozing niet bekend.
Omvangrijke industriële lozingen van de stoffen betroffen vooral de
chemische industrie, de aluminiumindustrie (PAK) en de ijzer- en staalindustrie
(PAK, fenolen, minerale olie) en vinden voor het merendeel plaats
op de rijkswateren. Belangrijke saneringensmaatregelen in de periode
1980-1984 hebben plaatsgevonden bij de raffinaderijen van Shell, Esso en
KPC en bij Hoogovens ten aanzien van minerale olie en bij Hoogovens
eveneens ten aanzien van PAK. In de periode 1985-1990 zijn belangrijke
maatregelen voorzien bij Dow Chemical Terneuzen (MAK, fenolen) en
Esso-raffinaderij (MAK en minerale olie).
e. Zuurstofbindende stoffen
De situatie ten aanzien van lozing van zuurstofbindende stoffen door
bedrijven kan het best worden geschetst aan de hand van zowel de
lozingen als het deel van de lozingen dat is aangesloten op een biologische
zuiveringsinstallatie. Voor de lozing van zuurstofbindende stoffen door
bedrijven geldt namelijk dat in veel gevallen geen zuivering aan de bron zal
plaatsvinden maar zuivering in combinatie met het stedelijk afvalwater in
zuiveringsinrichtingen van de actieve waterkwaliteitsbeheerders.
Tabel 4.2.5. Bedrijfsmatige lozingen van zuurstofbindende stoffen in duizenden
inwonerequivalenten
1975 1980 1985 1990
Lozingen door
bedrijven 1 19 700 13 700 11300 8800
Waarvan rechtstreeks
op rijkswater (%) 2600(13) 2 200(16) 1200(10) 800(9)
Waarvan op communale
rwzi (%) 3 500 (18) 6 300 (46) 6 400 (57) 6900 (78)
Waarvan op ongezuiverd
rioleringssysteem en
rechtstreeks op nietrijkswateren
(%) 13 600(69) 5 200(38) 3 700(33) 1100(13)
' Onder de lozing afkomstig van een bedrijf
wordt verstaan de lozing, al dan niet
gezuiverd, in een zuiveringsinrichting
van het bedrijf.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 88

Uit de tabel blijkt dat door de maatregelen van de industrie (zowel
interne maatregelen als zuiveringstechnische maatregelen) maar ook door
sluiting van bedrijven de lozingen in de periode 1975-1984 met ca. 45% zijn
afgenomen. In de periode 1985-1989 wordt een verdere vermindering
voorzien van ca. 20% ten opzichte van de huidige lozingen (ca. 10% ten
opzichte van de lozingen in 1975).
In bijlage 4.2.2 wordt een overzicht gegeven van de door de bedrijven
gerealiseerde zuiveringscapaciteit. Door de voortgaande bouw van communale
zuiveringsinrichtingen is het aandeel van de lozingen dat in deze
inrichtingen wordt gezuiverd gestaag toegenomen. In 1990 zal dit aandeel
ca. 80% van de totale industriële lozingen bedragen. Ondanks de afname
van de lozingen door bedrijven is landelijk gezien ook in absolute zin de
belasting van de communale rwzi's met industriële inwonerequivalenten
toegenomen.
4.2.2. Maatregelen door de overheid
De maatregelen die in het kader van actief waterkwaliteitsbeheer
door de overheid worden genomen hebben in hoofdzaak betrekking op het
verzamelen, transporteren en zuiveren van afvalwater. In deze paragraaf zal
op deze aspecten nader worden ingegaan waarbij tevens aandacht zal
worden besteed aan de hoeveelheid en kwaliteit van het zuiveringsslib dat
bij de zuivering ontstaat. Naast deze taak heeft de overheid tevens een
actieve taak waar het gaat om het voeren van een uit het oogpunt van de
waterkwaliteit - bedoeld in de brede zin als verwoord in paragraaf 1.5
- gewenst beheer van het oppervlaktewater. Aangezien het hierbij gaat om
maatregelen die veelal samenhangen met specifieke gebiedskenmerken is
hierop niet nader ingegaan. Meer in algemene zin is hierop reeds in de
paragrafen 1.5 en 3.4 ingegaan.
a. Rioleringen
Naar de opzet van een rioolstelsel kunnen verschillende systemen
worden onderscheiden, te weten het gemengde stelsel, het gescheiden
stelsel, drukriolering en vacuümriolering. Het gemengde stelsel komt in
ons land ca. 5300 keer voor, het gescheiden stelsel ca. 800 keer. Bij deze
aantallen zijn de afzonderlijke rioleringsdistricten in grootstedelijke gebieden
als aparte stelsels beschouwd. Mechanische stelsels, te weten vacuümriolering
en drukriolering worden in toenemende mate toegepast. Er bestaan
geen nauwkeurige en actuele gegevens over het aantal aansluitingen op
rioolstelsels. Op basis van bestaande inventarissen kunnen de volgende
indicatieve gegevens worden vermeld:
Afvalwaterbron Aantal Aangesloten
(globaal)
Woningen 5 000 000 92%
Woonboten 10 000 1%
Kampeerterreinen en jachthavens 3 000 25 a 50%
Bedrijven met industrieel afvalwater en > 10
werknemers 4 000 60 a 70%
Als kanttekening daarbij dient nog opgemerkt te worden dat naast de
kosten van het (eventueel) rioleren van tot nu toe ongerioleerde gebieden,
hoge kosten gemoeid zullen zijn met de vervanging en sanering van
bestaande rioolstelsels.
b. Rioolwaterzuiveringsinrichtingen
Tabel 4.2.6 geeft een overzicht van de aanwezige zuiveringscapaciteit op
1 januari 1985 en de geplande capaciteit op 1 januari 1990. Ter vergelijking
is tevens aangegeven de gerealiseerde capaciteit op 1 januari 1975 en 1
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 89

januari 1980. Hieruit valt af te leiden dat in de periode 1980-1985 de
(biologische) zuiveringscapaciteit met ca. 3,7 min. inwonerequivalent is
toegenomen tot een totaal van ca. 20 min. i.e. In tabel 4.2.6 wordt echter
een gerealiseerde zuiveringscapaciteit van ca. 3,8 min. i.e. opgevoerd. Het
verschil wordt veroorzaakt doordat in de periode 1980-1984 ook installaties
zijn gesloten. Deze zogenaamde amoveringen bedroegen ca. 100000 i.e.
Vergelijking met de planning die was weergegeven in het IMP 1980-1984
leert dat de werkelijk gerealiseerde capaciteit meer dan 50% is achtergebleven
bij de geplande 8,8 min. inwonerequivalenten. Daarbij moet wel
opgemerkt worden dat op 1 januari 1985 nog een aantal zuiveringsinstallaties
- waaronder enkele grote - in aanbouw waren met een totale capaciteit
van 1,8 min. i.e.
Tabel 4.2.6. Beschikbare en geplande zuiveringscapaciteit in inwonerequivalenten
Biologisch 10 933 600
Mechanisch 2 756 120
1975 1980 1985 1990
16 598 625
1 980 600
1980 tot 1985 gepland op IMP 1980-1984: 8 808 000
gerealiseerd: 3 777 000
in aanbouw op 1-1-1985: 1800 000
20 277 455
1 770 220
24 546 505
245 800
Een gedetailleerder overzicht van de geplande zuiveringscapaciteit
volgens het IMP 1980-1984 en de gerealiseerde zuiveringscapaciteit per
beheerder wordt gegeven in bijlage 4.2.3 terwijl bijlage 4.2.4 een totaal
overzicht geeft van het verloop van het totaal van de aanwezige zuiveringscapaciteit
per beheerder.
Belangrijkste oorzaak van het achterblijven van de gerealiseerde capaciteit
bij de planning vormt de financieel-economische situatie die zich in de
planperiode heeft voorgedaan. De druk die hierdoor is ontstaan op het
beperken van de stijging van de heffingstarieven heeft onder meer een
vertraging van de bouwprogramma's van communale zuiveringsinrichtingen
tot gevolg gehad. Daarnaast zijn met name bij grote projecten ook problemen
van planologische aard er soms de oorzaak van dat de opgestelde plannen
te optimistisch zijn gebleken. Een derde reden vormt het feit dat door zowel
interne als externe maatregelen bij de bedrijven de industriële lozing van
zuurstofbindende stoffen verminderd is, zodat de benodigde zuiveringscapaciteitten
opzichte van vroegere ramingen is afgenomen. Daarnaast is
ook op een aantal plaatsen de bevolkingsgroei achtergebleven bij de
verwachtingen. Voor veel van de gerealiseerde en nog te realiseren
zuiveringsinrichtingen geldt dientengevolge dat ze kleiner van omvang zijn
en zullen zijn dan aanvankelijk was voorzien.
Aangezien onder meer de inbedrijfstelling van een aantal zeer grote
projecten door de bovengenoemde oorzaken naar de periode 1985-1990
zijn verschoven is het verschil tussen de geplande en gerealiseerde
zuiveringscapaciteit zoals vermeld aanzienlijk. Dit betreft onder andere Den
Haag, Houtrust (1 100000 i.e.) en Rotterdam, Kralingseveer en Dokhaven (te
zamen 770 000 i.e.).
Uitvoering van de in tabel 4.2.6 gegeven planning tot 1990 betekent dat
met uitzondering van een beperkt aantal projecten, vooral gelegen in de
gebieden Rijnland, Rivierenland en Hollandse Eilanden en Waarden, de
sanering van de lozingen van zuurstofbindende stoffen vanuit gemeentelijke
rioolstelsels nagenoeg is afgerond (zie ook bijlage 4.2.3). Wel zal uiteraard
verbetering, aanpassing en vervanging van bestaande installaties een
blijvende activiteit van de waterbeheerder vormen.
Een overzicht van de rioolwaterzuiveringsinrichtingen waar defosfatering
wordt toegepast wordt gegeven in tabel 4.2.7. Daarbij zijn niet opgenomen
die installaties waar geen specifieke maatregelen ten behoeve van defosfa-
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 90

tering zijn genomen maar waar als gevolg van het lozen van afvalzuren wel
(incidenteel) defosfatering plaatsvindt. De verwachtingen ten aanzien van
defosfateringsmaatregelen in de komende jaren worden besproken in
hoofdstuk 3.
Tabel 4.2.7. Defosfatering op zuiveringsinrichtingen, situatie per 1-1-1985
Plaats Capaciteit Plaats Capaciteit
(belasting) in i.e. (belasting) in i.e.
Leek 34 000 (17 500) Denekamp 10 000 ( 15 600)
Lemmer 20 000 (14 000) Steenwijk 74 000 ( 28 600)
Sloten 16 500 (12 000) Elburg 100 000 ( 70 000)
Joure 52 000 (50 000) Harderwijk 200 000 (170 000)
Sneek 40 000 (36 000) Epe 42 000 ( 40 000)
Wolvega 45 000 (34 000) Heerde 20 000 ( 22 000)
Akkrum 12 000 ( 3 000) Ankeveen 700'
Grouw 18 000 (10 000) Evertsekoog 26 000 ( 9 600)
( 20 000)
Gieten 45 000 (42 000) winter en zomer
' Tot medio 1985 daarna aansluiting op
rwzi Horstermeer.
Naast defosfatering op zuiveringsinrichtingen
vindt defosfatering van inlaatwater
c. Zuiveringsslib
plaats bij het inlaten van water uit het
Amsterdam-Rijnkanaal op de Loosdrechtseplassen
en het in het Naardermeer in te
laten IJmeerwater.
De ontwikkeling van de slibproduktie loopt zoals mag worden verwacht
vrijwel parallel met het verloop van de zuiveringscapaciteit in Nederland.
De hoeveelheid slib die in 1980 werd geproduceerd - 258000 ton droge
stof- bleef dan ook achter bij de raming in het IMP 80-84 van 300000 ton.
De vertraging bij de inbedrijfstelling van enkele zeer grote zuiveringsinrichtingen
verklaart dit goeddeels. Een andere factor hierbij is het uitblijven
van de voorziene toepassing van defosfatering.
Kwalitatief vertoont het gemiddelde zuiveringsslib een gestadige verbetering.
Een verlaging van de gehalten aan diverse zware metalen springt
daarbij in het oog. Onderstaande tabel 4.2.8 is opgesteld aan de hand van
de resultaten van een enquête onder waterkwaliteitsbeheerders voor de
periode '76 tot '80 en voor de jaren '81 en '82 aan de hand van de slibenquêtes
die het CBS jaarlijks uitvoert.
Tabel 4.2.8. Gewoon gemiddelde samenstelling van het totaal geproduceerde slib
(op droge stof basis)
1976 1977 1978 1979 1980 1981' 1982 2
Org. stof 0/
56,0 54,5 61,3 57,6 60,5 59,0 58,0
/o
N
0/ /o 5,1 4,8 5,5 5,3 5,7 4.7 4,7
P 205 % 5,5 4,8 5,7 5,1 5,4 5,1 5,1
CaO % 8,6 6,5 5,7 7,9 10,0 8,0 8,3
K % 0,3 0,3 0,4 0,5 0,6 0,5 0,5
Mg % 0,4 0,4 0,3 0.5 0,6 1,0 0,9
Zn mg/kg 3780 3828 1231 1106 1153 1750 1663
Pb mg/kg 560 500 385 364 392 450 409
Cu mg/kg 607 580 591 564 521 494 499
Cr mg/kg 791 540 203 351 232 200 173
Cd mg/kg 28 18 10 8 7 8,3 9,3
Ni mg/kg 118 138 60 63 58 76 72
Hg mg/kg 9 6 5 4 4 3,3 3,3
In tegenstelling tot voorgaande jaren
hebben de gegevens alleen betrekking op
slib van communale installaties en niet
op de combinatie van slib van industriële
en communale installaties.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 91

Begrepen op de totaal geproduceerde hoeveelheid slib zijn de gemiddelde
gehalten van 1980 in procenten van de oorspronkelijke (1976) waarden als
volgt. Zink was gedaald tot 30,5% van de waarde in 1976, lood tot 70%,
nikkel tot 49,2%, koper tot 85,8%, chroom tot 29,3, cadmium tot 25% en
kwik tot 44,4%. Het valt te verwachten dat als gevolg van het gerichte
beleid om zware metalen te saneren bij de bron een verlaging zal optreden.
Dit geldt met name voor die zware metalen die via puntlozingen in het
afvalwater terechtkomen. Voor metalen die op meer diffuse wijze in het
afvalwater terechtgekomen, zoals lood uit benzine, zink uit dakgoten en koper
en lood uit waterleidingbuizen zal tevens een aanpak in andere milieukaders
vereist zijn.
De wijze waarop aan het zuiveringsslib een bestemming wordt gegeven,
is globaal in te delen in drie groepen, namelijk directe toepassing als
meststof in de landbouw, andere nuttige toepassingen zoals compostering
of zwarte-grondbereiding en ten slotte verwijdering als afvalstof. In tabel
4.2.9 is de procentuele verdeling per bestemmingscategorie voor de jaren
'76-'82 weergegeven.
Tabel 4.2.9. Bestemming in gewichtsprocenten van de geproduceerde hoeveelheid slib
76 77 78 79 80 81* 82 x
Meststof in de landbouw 34 27 34 39 31 38 39
Zwarte g rondbereiding e.d. 21 26 18 23 27 21 22
Storten 1 en verbranden 43 43 45 36 41 38 36
1 Inclusief lozing in zee (mechanische
installatie Houtrust, Den Haag).
Opvallend is dat ondanks de grote toename van de hoeveelheid zuiveringsslib
het nuttig gebruik procentueel gezien nagenoeg gelijk is gebleven.
Absoluut gezien zijn de nuttige toepassingen van het zuiveringsslib dus
sterk toegenomen.
Het is moeilijk te voorzien in hoeverre deze ontwikkeling zich in de
komende jaren zal voortzetten. Positief kan uitwerken het algemene inzicht
in de noodzaak het hergebruik van de afvalstoffen te maximaliseren. De
steeds grotere zorg die aan de kwaliteit van de bodem wordt besteed zou
echter wel eens een rem op «groene» toepassingen van slib kunnen
veroorzaken. Zeker is dat er des te meer kansen voor een nuttige toepassing
van slib zullen blijven bestaan, naarmate de kwaliteit beter wordt en
minder beperkingen aan het gebruik oplegt (zie paragraaf 3.5).
4.2.3. Verontreiniging vanuit diffuse bronnen
Het beeld van de belasting van het oppervlaktewater met verontreinigingen
vanuit diffuse bronnen is nog verre van compleet. In hoofdstuk 3 is reeds
aangegeven dat het hierbij om een grote diversiteit aan emissie-bronnen
gaat en is kwalitatief reeds een indruk gegeven van de mogelijke beïnvloeding
van de kwaliteit van het oppervlaktewater. In het onderstaande wordt
daarom volstaan met het aangeven van de geschatte emissies (landelijk)
vanuit die bronnen waarvan in redelijke mate gegevens beschikbaar zijn.
Dit betreft met name de verontreiniging van het oppervlaktewater met
metalen via natte en droge depositie, huishoudelijk afvalwater, het wegverkeer
en de recreatievaart. Tabel 4.2.10 geeft hiervan een overzicht.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 92

Tabel 4.2.10. Emissies van zware metalen vanuit een aantal diffuse bronnen in ton/jaar
(situatie 1980)
Cadmium
Chroom
Koper
Kwik
Lood
Nikkel
Huis- Wegverkeei .2
houdens'
binnen buiten natte droge recreatiedebe-
de be- depositie depositie vaart
bouwdebouwde kom' kom
0,7 _ _ 1,8 0,2 _
3
92
0,3
13
0,1
0,2
-
215
0,1
0,2
-
182
1,5
28
-
52
0,5
4
—
22
—
—
-
6
7 0,1 0,1 5 1 -
Zink 115 7-13 6-12 207 17
1 De terughouding van metalen bij de hiervan rechtstreeks naar oppervlaktezuivering
is hierin niet verdisconteerd. water terwijl voor de verkeersemissies
2 Uitgaande van 50% afvoer van de buiten de bebouwde kom is aangenomen
verkeersemissie binnen de bebouwde dat 20% hiervan in het oppervlaktekom
naar het rioleringssysteem en 5% water terechtkomt.
De gegevens zijn ontleend aan een in CUWVO-verband uitgevoerde
studie, waarbij de omvang van de emissies vanuit diffuse bronnen zo goed
mogelijk gekwantificeerd zijn. Het overzicht maakt duidelijk dat met het
huishoudelijk afvalwater een belangrijke hoeveelheid metalen in het
bijzonder koper en zink wordt geloosd. Het wegverkeer en de atmosferische
depositie dragen vooral bij aan de verontreiniging met lood en met zink.
Overigens dragen deze laatste bronnen ook in aanzienlijke mate bij aan een
verontreiniging met PAK. Voor de huishoudens en het wegverkeer binnen
de bebouwde kom geldt dat bij zuivering van het afvalwater een belangrijk
deel van deze metalen in het zuiveringsslib achterblijft en dientengevolge
de belasting van het oppervlaktewater aanzienlijk kleiner is*. Niet in het
overzicht opgenomen zijn de kwiklozingen vanuit tandartspraktijken. Deze
lozingen worden geschat op ca. 1,5 ton per jaar. Dit betekent na zuivering
een belasting van het oppervlaktewater met ca. 0,6 ton per jaar.
Voor wat betreft andere in hoofdstuk 4 genoemde diffuse bronnen zijn
op dit moment onvoldoende gegevens beschikbaar om een enigszins
betrouwbare schatting van de emissies te maken. Zoals gezegd wordt met
de eerdergenoemde CUWVO-studie getracht het beeld te completeren.
4.2.4. Resultaten van de maatregelen
In de voorgaande paragrafen zijn voor de verschillende bronnen, de
industrie, de huishoudens en de diffuse bronnen de lozingen op de riolering
dan wel rechtstreeks naar het oppervlaktewater geschetst, alsmede de
maatregelen genomen door de industrie en de overheid. Tabel 4.2.11 geeft
hiervan een samenvatting voor wat betreft zware metalen.
Tabel 4.2.11. Lozing van zware metalen door de industrie en vanuit diffuse bronnen
in ton/jaar
Industrie Diffuse bronnen'
situatie 1980
1980 1985 1990
Kwik 0,7 0,3 0,3 0,3
Cadmium 19 18 6 2,7
Chroom 134 97 32 5,2
Koper 65 35 24 124
Lood 128 35 23 490
Nikkel 52 28 20 13
Zink 656 171 107 357
* Hiermee is in het overzicht van tabel 4.2.10 ' Huishoudens, verkeer, recreatievaart en
nog geen rekening gehouden. natte en droge depositie.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 93

Duidelijk komt hieruit naar voren het belang de verontreiniging vanuit
diffuse bronnen te verminderen.
De belasting van het oppervlaktewater zal voor dat deel van de lozingen
dat op de riolering plaatsvindt aanzienlijk minder zijn daar een belangrijk
deel van de metalen in het zuiveringsslib achterblijft. Door de groei van de
zuiveringscapaciteit zal dientengevolge ook de belasting van het oppervlaktewater
afnemen.
Verwacht mag worden dat door specifieke maatregelen als de introductie
van ongelode benzine en de toename van deelontharding van het drinkwater
ook de emissies vanuit diffuse bronnen zullen afnemen. Het is echter niet
mogelijk het effect hiervan nu reeds aan te geven. Naast de puntbronnen
en de diffuse bronnen vormt de grensoverschrijdende vervuiling een
belangrijke belastingsbron voor het oppervlaktewater. Dit betreft met name
de aanvoer van de grote rivieren Rijn, Maas en Schelde.
Tabel 4.2.12 geeft een overzicht van de belasting van het oppervlaktewater
met zware metalen. Het verschil tussen deze belasting en de lozingen (tabel
4.2.11) vormt de belasting van het communale zuiveringsslib.
Tabel 4.2.12. Belasting van de Nederlandse oppervlaktewateren met zware metalen
in tonnen/jaar
Industi ie Diffuse bronnen 1
1980 1985 1990 1980 1985 1990 1978 2
Grote rivieren
1983
Kwik 0,6 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 20 11
Cadmium 18 18 4 2,5 2,4 2,3 200 63
Chroom 107 85 31 3,7 3,4 2,9 2 600 1210
Koper 48 22 17 81 73 62 1 300 910
Lood 107 24 20 394 378 352 1 800 860
Nikkel 47 26 21 12 12 12 1 000 520
Zink 604 144 98 301 290 274 10 000 5900
1 Alleen de afname van de belasting door
de uitbreiding van de communale
zuiveringscapaciteit is zichtbaar gemaakt.
Met specifieke maatregelen is geen
rekening gehouden.
2 Alleen Rijn en Maas.
Van de verontreinigingen die worden aangevoerd door de grensoverschrijdende
rivieren en lozingen in met name het benedenrivierengebied zal een
groot deel naar zee worden afgevoerd. In die gebieden waar stroomvertraging
optreedt zal een vrij aanzienlijk deel van vooral de microverontreinigingen
die zich aan de zwevende stof in het water hechten met deze
zwevende stof bezinken en leiden tot verontreiniging van de onderwaterbodem.
Het waterkwaliteitsbeleid is er zowel op gericht de afvoer van verontreinigingen
naar zee te beperken als het ontstaan van bodemverontreiniging
in sedimentatiegebieden tegen te gaan. In tabel 4.2.13 is om een indruk te
geven van de problematiek een indicatieve metalenbalans voor de Rijn en
de Maas gegeven. Daarbij dient benadrukt te worden dat de onderbouwing
van de balans beperkt is en dat de genoemde percentages slechts de
functie hebben een orde van grootte van de verdeling te schetsen. Getracht
wordt meer inzicht te verkrijgen zodat een beter onderbouwde balans kan
worden opgesteld.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 94

Tabel 4.2.13. Globale metalenbalans voor Rijn en Maas in Nederland (situatie
1979-1981)
Cu Zn Pb Cr Cd
Aanvoer via Rijn 1110 8470 1340 1580 117 ton/j
Maas 120 3100 360 220 39 ton/j
Lozingen in Nederland' 97 500 46 86 11 ton/j
Afvoer naar zee
— natuurlijke afvoer 50% 40% 35% 40% 35%
— dumping baggerspecie 15% 10% 15% 15% 15%
Afvoer naar speciebergingslokaties
op land 15% 10% 15% 20% 15%
Accumulatie in Ketelmeer/
IJsselmeer 5% 10% 10% 5% 5%
Haringvliet/
Hollandsen Diep 15% 30% 25% 20% 30%
1 Zowel industrieel als stedelijk (gezuiverd
of ongezuiverd) afvalwater.
Uit de tabel blijkt dat naast de afvoer naar zee er een aanzienlijke accumulatie
van metalen in de Nederlandse wateren plaatsvindt. Uiteraard
geldt dit niet alleen voor de rijkswateren maar ook voor de andere wateren.
Een en ander maakt duidelijk dat zowel vanuit het oogpunt van vermindering
van de belasting van de zee als vanuit de gevolgen voor de onderwaterbodem
een verdergaande vermindering van de belasting van het oppervlaktewater
met micro-verontreinigingen noodzakelijk is.
Een overzicht van de lozingen van zuurstofbindende stoffen geeft tabel
4.2.14. Tevens is daar in aangegeven het aandeel daarvan dat wordt
geëlimineerd in openbare zuiveringsinrichtingen en de resulterende
belasting van het oppervlaktewater. Op de lozingen van bedrijfsafvalwater
is de reductie van de vervuilingswaarde door zuivering bij de bedrijven
reeds in mindering gebracht.
Tabel 4.2.14. Lozingen en belasting oppervlaktewateren in Nederland met zuurstofbindende
stoffen (x min. i.e.)
Huishoudens
Bedrijven
Totaal
Geëlimineerd in openbare
zuiveringsinrit :htingen
1969 1975 1980 1985 1990
12,5
33
45,5
5,5
13,3
19,7
33,0
14,3
13,7
14,5
11,3
14,8
8,8
Belasting Ned erlandse
oppervlaktew; ateren 40 24,3 15,4 11,3 6,2
Zoals in het voorgaande reeds aangegeven zal het programma voor de
bestrijding van de verontreiniging door zuurstofbindende stoffen rond 1990
goeddeels zijn afgerond.
4.3. Financiële aspecten
In de voorgaande paragrafen is een overzicht gegeven van de maatregelen
die genomen zijn in de afgelopen periode 1980-1984 en de maatregelen,
die voorgestaan worden voor de komende jaren ter vermindering van de
verontreiniging van het oppervlaktewater. Daarbij is een onderscheid
gemaakt tussen maatregelen bij openbare lichamen en maatregelen bij
bedrijven. In de volgende paragrafen wordt een overzicht gegeven van de
kosten die gemoeid zijn met deze maatregelen:
8,7
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 95
28,0
12,6
25,8
14,5
23,6
17,4

• In paragraaf 4.3.1 van de investeringen in de bouw van zuiveringstechnische
werken bij de openbare lichamen voor de periode 1980-1984. Deze
cijfers worden vergeleken met de ramingen in dezelfde periode uit het
tweede IMP. Tevens wordt een raming gegeven van de investeringen voor
de periode 1985-1989 en de periode vanaf 1989.
• In paragraaf 4.3.2 een soortgelijk overzicht van de investeringen bij
bedrijven. Voorts is een schatting gegeven van de geplande investeringen
in de periode 1985-1989 voor de sanering van lozingen van industrieel
afvalwater op de rijkswateren.
• In paragraaf 4.3.3 wordt ingegaan op de rijksbijdragen in de investeringskosten
door middel van subsidies en uitkeringen.
• In paragraaf 4.3.4 wordt een overzicht gegeven van de jaarlijkse lasten
bij de openbare lichamen en bij de bedrijven in de periode 1980-1984.
• In paragraaf 4.3.5 ten slotte wordt een beeld geschetst van de ontwikkeling
van de regionale heffingstarieven in de tachtiger jaren.
In dit IMP is naast de sanering van directe lozingen en het treffen van
zuiveringsmaatregelen veel aandacht besteed aan andersoortige maatregelen
voor de bescherming en verdere verbetering van het aquatische milieu.
Daarbij moet gedacht worden aan het gestelde inzake waterhuishoudkundige
maatregelen, bij voorbeeld ten behoeve van de eutrofiëringsbestrijding
(par. 3.4); de onderwaterbodems (par. 1.5) en de vermindering van de
diffuse verontreiniging (par. 3.3). Voor zover de andersoortige maatregelen
kosten met zich meebrengen, zijn deze niet meegenomen in het hierna
gepresenteerde financiële overzicht. De redenen hiervoor zijn tweeërlei. In
de eerste plaats is van veel maatregelen de aard en omvang nog niet
bekend om een voldoende kwantitatief beeld te kunnen presenteren.
Een voorbeeld hiervan is de verontreiniging van de onderwaterbodems.
Momenteel bevindt het onderzoek naar deze verontreiniging zich nog in de
inventarisatiefase, zodat er nog onvoldoende inzicht bestaat in de mogelijke
kosten. In de tweede plaats is het bij veel van deze maatregelen moeilijk
het precieze aandeel aan te geven, dat uitsluitend ten behoeve van het
aquatisch milieu wordt uitgevoerd. Zo maken maatregelen ter vermindering
van het loodgehalte in benzine in eerste instantie onderdeel uit van
maatregelen ter bestrijding van de «zure regen», maar hebben tevens tot
doel om de diffuse verontreiniging van het milieu (dus ook het aquatische
milieu) met lood tegen te gaan. Evenzo is de oplossing van de meststoffenproblematiek
meer in zijn algemeenheid in het belang van de bescherming
van de bodem en van het grondwater, maar daardoor tevens van belang
voor de bestrijding van de eutrofiëring.
Alléén voor de eutrofiëringsbestrijding is een zekere indicatie te geven
van de bedragen, die gemoeid zijn met de andersoortige maatregelen (zie
par. 3.4). In het algemeen moet echter verwezen worden naar financiële
overzichten in andere IMP's en specifieke beleidsnota's zoals het IMP-Milieubeheer
1985-1989 en de nog te verschijnen nota over onderwaterbodems.
De hierna opgevoerde kosten hebben dan ook alléén betrekking op
maatregelen, die in het kader van de WVO zijn en worden uitgevoerd.
4.3.1. Investeringen van openbare lichamen
Periode 1980-1984
De investeringen in saneringsmaatregelen bij de openbare lichamen
bestaan voor het belangrijkste gedeelte uit de bouw- en financieringskosten
van zuiveringsinstallaties, inclusief de bijbehorende transportleidingen en
gemalen. In het IMP 1980-1984 (blz. 110, tabel 8.2) is per regionale beheerder
een overzicht opgenomen van de geraamde investeringskosten voor de
zuiveringsinstallaties, gemalen en transportleidingen, die volgens plan in
de jaren 1980 t/m 1984 gereed zouden komen. Tevens is in deze tabel de te
realiseren capaciteit weergegeven.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 96

In tabel 4.3.1 wordt per beheerder een overzicht gegeven van de gerealiseerde
zuiveringscapaciteit en de investeringskosten voor zuiveringstechnische
werken, onderverdeeld in zuiveringsinstallaties en in leidingen en
gemalen. In deze tabel zijn voorts de geraamde investeringen uit het IMP
1980-1984 opgenomen.
Tabel 4.3.1. Geraamde en werkelijke investeringskosten van de rioolwaterzuiveringsinrichtingen,
gemalen en transportleidingen in de periode 1980 t/m 1984
Beheersgebied Geplande installaties* Gerealiseerde installaties 0
1980 t/m 1984 1980 t/rr i 1984
capaci- investeringen capaci- investeri ngen
teit (prijspeil 1978) teit (variabel prijspeil)
x 1000 x miljoen x 1000 x miljoen
i.e. gulden i.e. gulden
rwzi leidingen
gemalen
en rwzi leidingen en
gemalen
Groningen 288 45,6 Jb.1 140 45,6 25,7
Friesland 199 42,8 47,8 103 28,3 36,9
Drenthe 203 52,2 42,9 20 10,2 16,3
West Overijssel 347 101,1 66,9 305 93,5 63,4
Regge en Dinkel 13 10,7 2,4 31 25,5 3,0
Flevoland 8 2,7 - 12 6,3 6,2
Oostelijk Gelderland 87 25,3 10,7 85 25,9 24,8
Veluwe 137 37,5 18,5 68 14,0 5,8
Rivierenland 495 130,0 80,1 401 123,9 87,5
Utrecht 128 46,2 14,5 91 34,3 32,8
Amstel en Gooiland + 955 202,3 97,4 780 174,4 4,0
Uitwaterende Sluizen + 297 76,0 52,4 118 37,5 24,3
Rijnland + 349 124,7 71,9 106 45,8 33,5
Woerden 10 2,7 2,1 17 9,0 1,0
Delfland 1975 241,0 47,0 315 101,2 53,9
Schieland 300 88,0 2,5 — — 1,4
Hollandse Eilanden en
Waarden 1138 324,7 78,1 206 84,8 28,2
Schouwen Duiveland - - — — — —
Tholen 18 4,9 2,6 9 3,9 1,4
Noord en Zuid Geveland 43 13,9 11,2 28 8,5 14,0
Walcheren 220 45,0 34,6 - - 0,5
Het Vrije van Sluis 34 7,9 6,2 12 8,3 7,7
De Drie Ambachten 110 38,0 7,1 - — 2,0
Hulster Ambacht 11 3,3 9,1 8 3,9 1.6
West Brabant 631 117,0 79,8 612 165,2 53,4
Alm en Biesbosch 67 9.4 8,4 62 12,5 6,9
De Dommel 110 37,1 9,2 28 10,8 11,9
De Aa 25 7,4 4,0 25 8,9 4,7
De Maaskant 150 31,5 73,1 - - 9,6
Limburg 460 103,8 120,0 195 109,2 151,3
Totaal 8808 1972,7 1035,6 3777 1191,6 713,7
+ Inclusief Amsterdam.
* Bron: IMP 1980-1984.
0 Bron: Regionale waterkwaliteits-
beheerders.
De in tabel 4.3.1 opgenomen bedragen hebben uitsluitend betrekking op
investeringen ten behoeve van de bouw van nieuwe werken. Aanpassing
van bestaande installaties, zoals rendementsverbetering, eigen energie-opwekking
en uitbreiding van de slibverwerking zijn daarbij niet inbegrepen.
Een onderzoek bij de regionale waterkwaliteitsbeheerders heeft uitgewezen
dat in de periode 1980 t/m 1984 ca. 150 min. is geïnvesteerd in aanpassingen
van bestaande installaties. Dit bedrag is opgebouwd uit ca. 55 min. voor
rendementsverbetering, 20 min. voor de bestrijding van stankhinder en ca.
50 min. voor uitbreiding van de slibverwerking. Een bedrag van ongeveer
25 min. is geïnvesteerd in andere voorzieningen, onder andere in eigen
energie-opwekking. In het vorige IMP werd voor de periode 1980-1984
rekening gehouden met een bedrag van ca. 85 min. gulden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 97

De oorzaak van dit verschil is ondermeer gelegen in de aanzienlijke
investeringen in de uitbreiding van de slibverwerking in enkele beheersgebieden,
met name de Veluwe, Oost-Brabant en Limburg. Dit hangt samen
met problemen die de laatste jaren zijn opgetreden met de afzet van
zuiveringsslib naar de landbouw vanwege de grote mestoverschotten in
deze gebieden. Dat het bedrag in zijn totaliteit relatief laag is - ruim 6% van
het in de nieuwbouw geïnvesteerde bedrag - komt doordat de meeste
zuiveringsinstallaties van recente datum zijn.
Vergelijking van de prognoses uit het IMP 1980-1984 met de feitelijke
cijfers laat zien, dat de gerealiseerde zuiveringscapaciteit met meer dan de
helft is achtergebleven bij de in het IMP 1980-1984 geraamde zuiveringscapaciteit.
Daarbij moet wel een nuancerende opmerking worden gemaakt
dat op 1 januari 1985 een aantal zuiveringsinstallaties - waaronder enkele
grote - in aanbouw waren met een totale capaciteit van ca. 1,8 min. i.e.
Voor de vertraging zijn meerdere oorzaken aanwijsbaar. Zoals in paragraaf
4.2.2 reeds is opgemerkt, is de belangrijkste oorzaak de verslechtering van
de financieel-economische situatie.
In het IMP 1980-1984 is bij de ramingen van de investeringskosten voor
de bouw van communale zuiveringsinstallaties opgemerkt dat deze
ramingen gebaseerd waren op reeds bestaande saneringsprogramma's
van de regionale beheerders (dd. 1978), die er op gericht waren het
saneringsprogramma voor de zuurstofbindende stoffen in 1985 te voltooien.
Daarbij is toen de kanttekening geplaatst dat de verslechterende economische
situatie en de daaruit voortvloeiende noodzaak tot kostenbesparing
tot een zekere temporisering in de bouw van communale zuiveringsinstallaties
zou kunnen leiden. Gesteld kan worden dat deze ontwikkeling zich
sterker heeft doorgezet dan destijds was voorzien. Nadere bestudering van
tabel 4.3.1 laat zien, dat de temporisering in het saneringsprogramma
vooral is opgetreden in het westen van het land, waar ondermeer nog
enkele grote zuiveringsinstallaties moeten worden gebouwd. Met name de
twee beheersgebieden Delfland en Hollandse Eilanden en Waarden zijn in
dit opzicht sterk bepalend voor het totale landelijke beeld.
Een tweede belangrijke oorzaak is dat in veel beheersgebieden de
werkelijk benodigde zuiveringscapaciteit lager is dan oorspronkelijk in het
saneringsprogramma werd geraamd. Deze verlaging wordt enerzijds
veroorzaakt door een afname van het aantal industriële vervuilingseenheden,
dat collectief gezuiverd wordt. De verklaring hiervoor is tweeledig. Naast
een afname van de industriële bedrijvigheid door de economische recessie
zijn steeds meer bedrijven - om bedrijfseconomische redenen - zelf gaan
zuiveren. Anderzijds is ook het aantal huishoudelijke vervuilingseenheden
achtergebleven bij de ramingen; in plaats van de verwachte groei is dit
aantal veelal gelijkgebleven. De derde oorzaak is dat in veel beheersgebieden
de maatschappelijke druk toenam om de tariefstijgingen van de heffingen
te beperken. In een aantal beheersgebieden heeft dit geleid tot een verdere
temporisering van het saneringsprogramma. Immers gegeven de beperktere
financiële middelen zou uitvoering van het geplande saneringsprogramma
tot sterke tariefstijgingen van de regionale heffingen kunnen leiden. Een
vierde oorzaak is ten slotte dat in een toenemend aantal gevallen planologische
bezwaren zijn gerezen - met name bij grote(re) installaties - tegen
de oorspronkelijk geplande bouwlokatie van de zuivering. Dit leidde
eveneens tot een soms aanmerkelijke vertraging in de uitvoering van de
zuiveringsinstallatie en daardoor vertraging van het saneringsprogramma.
Verder blijkt uit tabel 4.3.1 dat de gemiddelde investeringskosten van een
zuiveringsinstallatie volgens de planning van het IMP 1980-1984 op f 224
per i.e. werden geraamd (prijspeil 1978), maar de werkelijke kosten f315
per i.e. hebben bedragen (variabel prijspeil).
De oorzaak van deze kostenstijging is voor een belangrijk ca. 4/5 deel
gelegen in de opgetreden inflatie in de periode 1976-1984 (gemiddeld
5,7%). Voor het overige deel wordt de stijging verklaard door hogere
bouwkosten en door strengere eisen op milieuhygiënisch terrein. Zo waren
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 98

ij vele zuiveringsinstallaties extra investeringen nodig voor de bestrijding
van geluids- en stankoverlast. Tevens moesten in een aantal gebieden
extra investeringen gepleegd worden voor de slibverwerking.
Voorts zijn de hoge investeringskosten voor leidingen en gemalen
opvallend te noemen. Het relatieve aandeel van de leidingen en gemalen in
de totale investeringskosten is dan ook aanzienlijk hoger uitgevallen dan
oorspronkelijk was geraamd, zoals ook blijkt uit tabel 4.3.1. Een aannemelijke
verklaring hiervoor is, dat om hinder voor de omgeving zoveel mogelijk te
voorkomen veelal gekozen is voor situering van een zuiveringsinstallatie
op ruime afstand van de bebouwde kom. Dit betekende lange(re) aanvoerleidingen
en daarmee hogere kosten voor gemalen en transportleidingen.
Periode 1985-1989
In tabel 4.3.2 is per beheersgebied aangegeven welke bedragen op basis
van prijspeil 1983 zijn geraamd voor de bouw van zuiveringstechnische
werken, gemalen en transportleidingen die gedurende de periodes 1985
t/m 1989 en de periode na 1989 volgens de huidige planning van de
regionale waterkwaliteitsbeheerders gerealiseerd zullen worden.
Uit tabel 4.3.2 blijkt dat volgens de huidige verwachtingen in 1990 het
saneringsprogramma vrijwel geheel voltooid zal zijn. Als gevolg van de
opgetreden temporisering in het saneringsprogramma zullen de waterkwaliteitsbeheerders
in de periode 1985 t/m 1989 echter nog een aanzienlijke
inspanning moeten leveren. Aanzienlijk zowel wat betreft de te realiseren
zuiveringscapaciteit als de financiële inspanning. De totaal te realiseren
zuiveringscapaciteit wordt voor de periode 1985-1989 geraamd op 4842 000
i.e., waarmee een investering is gemoeid van 1714 min. gulden voor de
zuiveringsinstallaties en 515 min. gulden voor de transportleidingen en
gemalen. Voor de periode na 1989 zijn de schattingen 687 000 i.e. voor de
te realiseren zuiveringscapaciteit en 316 min. en 82 min. gulden voor de
investeringen in respectievelijk de zuiveringsinstallaties en de gemalen en
transportleidingen.
Tabel 4.3.2. Geraamde investeringskosten van de rioolwaterzuiveringsinrichtingen, de
transportleidingen en gemalen, die volgens de huidige planning in de periode 1985 t/m
1989 en de periode na 1989 oereed zullen komen
Beheersgebied Geplande installaties* Geplande installaties*
1985 t/m 1989 na 1989
capaci- investeringen capaci- investeringen
teit (prijspeil 1983) teit (prijspeil 1983)
x 1000 x miljoen x 1000 x miljoen
i.e. gulden i.e. gulden
rwzi leidingen rwzi leidingen
en en
gemalen gemalen
Groningen 134 46,0 15,0 4 4,0 2,7
Friesland 102 41,4 34,2 - — —
Drenthe 54 59,0 29,4 — _ _
West Overijssel 53 16,7 11,5 - — —
Regge en Dinkel 66 26,5 — 15 5,0 _
Flevoland 52 12,9 - 6 2,5 _
Oostelijk Gelderland — — — - — —
Veluwe 110 60,0 3,8 35 23,0 2,5
Rivierenland 89 39,4 19,0 115 57,5 29,7
Utrecht 119 61,9 7,4 - — —
Amstel en Gooiland + 300 77,0 43,0 - — —
Uitwaterende Sluizen + 214 60,9 39,2 70 8,5 6,3
Rijnland + 238 95,8 32,3 140 76,0 18,6
Woerden — — — _ _ —
Delfland 1300 275,5 - - - -
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 99

Beheersgebied Geplande installaties* Gerealiseerde installaties'
1980 t/m 1984 1980 t/m 1984
capaci- investeri ngen capaci- investeringen
teit (prijspei I 19781 teit (variabel prijspeil)
x 1000 x miljoen x 1000 x miljoer i
i.e. gulden i.e. gulden
rwzi
leidingen
en
gemalen
rwzi leidingen
en
gemalen
Schieland 302 126,3 38,6 _ _ —
Hollandse Eilanden en
Waarden 706 448,0 50,6 297 133,2 17,8
Schouwen Duiveland 17 5,3 0,3 - - -
Tholen 5 2,0 0,6 - - —
Noord en Zuid Beveland 84 29,3 9,9 - - 1,6
Walcheren 150 50,0 5,3 - - -
Het Vrije van Sluis 22 17,5 4,2 5 5,9 3,2
De Drie Ambachten 90 19,1 5,1 - - -
Hulster Ambacht 1 0,6 4,6 - - -
West Brabant 13 7,8 14,7 - - -
Alm en Biesbosch 11 2,0 - - - —
De Dommel 90 11,0 19,1 - — —
De Aa - - - — - —
De Maaskant 115 42,0 57,0 - - —
Limburg 320 80,5 69,9 — — —
Totaal 4757 1714,4 514,7 687 315,6 82,4
+ Inclusief Amsterdam.
* Bron: Regionale waterkwal iteitsbeheerders.
Hieruit valt af te leiden dat de gemiddelde investeringskosten van de
geplande zuiveringsinstallaties voor de periode 1985 t/m 1989 zijn geraamd
op f 360 per i.e. en voor de periode na 1989 op f459 per i.e. Benadrukt moet
worden, dat de hier gepresenteerde cijfers slechts een indicatieve waarde
hebben. Zoals uit het voorgaande is gebleken kunnen vele factoren van
invloed zijn op de ontwikkeling van de investeringskosten. In vergelijking
met de cijfers uit de periode 1980 t/m 1984 kunnen dan ook géén harde
uitspraken worden gedaan. Wel kunnen enkele trends worden aangegeven
als verklaring voor de hier gepresenteerde gemiddelde investeringskosten.
Deze zijn:
• In de komende periode zullen met name in de Randstad enkele zeer
grote, maar door planologische en milieutechnische eisen ook zeer dure
zuiveringsinstallaties gebouwd worden. Dit heeft een opwaarts effect op de
gemiddelde investeringskosten.
• Door strengere milieuhygiënische eisen ten aanzien van de kwaliteit
van het zuiveringsslib zullen de investeringen voor de slibverwerking in
veel gevallen toenemen. Naast de al eerder genoemde investeringen voor
stank- en geluidshinderbestrijding betekent dit een extra stijging van de
gemiddelde investeringskosten.
• Daar tegenover staat dat door de toegenomen concurrentie in de
utiliteitsbouw, de bouwkosten voor met name het civiele gedeelte van
zuiveringsinstallaties naar verwachting gelijk blijven of licht dalen. Een
trend, die overigens reeds in 1984 zichtbaar werd. Dit heeft een - zij het
gering - neerwaarts effect op de investeringskosten.
Samengevat wordt voor de periode 1985 tot begin negentiger jaren een
stijging voorzien van de investeringskosten van zuiveringsinstallaties met
gemiddeld ca. 3% per jaar (afgezien van inflatie). De investeringskosten
voor de gehele zuiveringstechnische werken - inclusief leidingen en
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 100

gemalen - liggen naar verwachting in de periode 1985 t/m 1989 echter
ongeveer op hetzelfde niveau als in de periode 1980 t/m 1984. De verklaring
hiervoor is dat in de periode 1980 t/m 1984 relatief veel geïnvesteerd is in
de transportleidingen en gemalen. Uit een vergelijking van tabel 4.3.2 met
tabel 4.3.1 blijkt, dat het investeringsniveau voor deze werken in de periode
1985 t/m 1989 aanmerkelijk lager wordt geraamd.
Daarbij moet opgemerkt worden dat bij de daadwerkelijke realisering van
het saneringsprogramma, kleine(re) lozingen veelal niet afzonderlijk
worden gezuiverd, maar uit doelmatigheidsoverwegingen worden aangesloten
op één zuiveringsinstallatie. Dit heeft uiteraard effect op de verhouding
tussen de investeringen in zuiveringsinstallaties en de investeringen in
transportleidingen en gemalen. Het is dan ook denkbaar dat een vergelijkbare
verschuiving naar aanvoerleidingsystemen in de investeringskosten zal
optreden als hiervoor is geconstateerd voor de achter ons liggende
periode.
In de periode na 1989 zal naast de eerdergenoemde invloeden op het
niveau van de investeringskosten waarschijnlijk ook van invloed zijn, dat
het in deze periode veelal om de sanering van kleine(re) lozingen gaat.
Daarvan is bekend, dat de investeringskosten per i.e. hoger liggen dan van
een gemiddelde installatie. In de bovengenoemde investeringskosten zijn
géén ramingen opgenomen voor aanpassing en verbetering van bestaande
installaties. Volgens berekeningen van de regionale beheerders zullen deze
kosten voor de periode 1985-1989 ca. 200 min. gulden bedragen, waarvan
f127 min. voor rendementsverbetering. Totaal is dit ca. 9% van het in de
nieuwbouw geïnvesteerde bedrag. Te verwachten valt, dat naarmate meer
zuiveringsinstallaties «verouderen», investeringen in verbetering en
aanpassing van bestaande zuiveringsinstallaties, de komende jaren nog
iets kunnen toenemen.
Bij de bovenstaande prognoses voor de investeringen bij de openbare
lichamen moet nog opgemerkt worden, dat de uiteindelijke realisering in
sterke mate afhankelijk is van de ontwikkelingen op financieel-economisch
gebied. Zoals reeds eerder in dit IMP gesteld (hoofdstuk 1) dient bij een
eventuele verdere stagnering van de economie de nodige flexibiliteit
betracht te worden in de termijnstelling van het saneringsprogramma.
Voorts kan het nodig zijn gebiedsgewijs prioriteiten te stellen.
4.3.2. Investeringen door bedrijven
In veel bedrijfstakken bevat het afvalwater naast zuurstofbindende
stoffen ook moeilijk afbreekbare verontreinigingen, zoals het merendeel
van de synthetische organische verbindingen en zware metalen. Aangezien
het bij veel van deze stoffen om voor het milieu schadelijke verbindingen
gaat wordt de afvalwaterproblematiek steeds meer als een integraal
onderdeel van het produktieproces beschouwd en niet meer als een op zich
zelf staand fenomeen.
Dit betekent dat veel bedrijven ernaar streven om via aanpassing van het
produktieproces de verontreiniging te verminderen of in een vroegtijdig
stadium te isoleren en apart te zuiveren. Bij de saneringsmaatregelen in
bedrijven moet dan ook een onderscheid worden aangebracht tussen
interne saneringsmaatregelen - samenhangend met het produktieproces -
en externe saneringsmaatregelen, veelal een extern gelegen zuiveringsinrichting
in eigen beheer. Daarnaast kunnen worden onderscheiden zuiveringsmaatregelen
gericht op de sanering van zuurstofverbindende stoffen en
maatregelen gericht op de sanering van specifieke verontreinigingen.
In het IMP 1980-1984 is voor de investeringsgegevens van bedrijven
gebruik gemaakt van een eigen enquête. Omdat er toen nog onvoldoende
inzicht bestond om een compleet beeld te geven van de investeringen in de
sanering van specifieke verontreinigingen, is de presentatie van het IMP
1980-1984 vooral gericht geweest op de investeringen in de sanering van
zuurstofbindende stoffen. Vanaf 1980 heeft het Centraal Bureau voor de
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 101

* Het CBS hanteert in plaats van interne
saneringsmaatregelen het begrip preventie.
Uit de begripsomschrijving en toelichting
olijkt echter dat dit begrip vrijwel identiek is
met het begrip interne sanering.
Statistiek (CBS) regelmatig cijfers gepubliceerd over milieukosten en
•investeringen van bedrijven. De cijfers zijn gebaseerd op een jaarlijkse
enquête aangaande de investeringen in en jaarlijkse lasten van milieuvoorzieningen.
Deze enquête wordt gehouden onder bedrijven in de nijverheid
(exclusief bouwnijverheid) met 20 of meer werkzame personen. Voor water
is bij de presentatie onderscheid aangebracht tussen enerzijds de kosten
van sanering voor zuurstofbindende stoffen en die van specifieke verontreinigingen
en anderzijds tussen interne en externe saneringsmaatregelen*.
Door verschillen in de gehanteerde criteria ten aanzien van het begrip
«milieu-investering» en de categorisering van bedrijven is het niet goed
mogelijk een gedetailleerde vergelijking te maken tussen de geplande en
gerealiseerde investeringen voor de periode 1980 t/m 1984. In het hiernavolgende
zal de presentatie zich dan ook beperken tot een globale vergelijking
tussen de ramingen en de feitelijke investeringen in de periode 1980-1984.
Voor de in deze periode gerealiseerde investeringen kan een meer gedetailleerd
beeld worden gegeven, uitgesplitst per bedrijfstak. Voorts zal voor de
rijkswateren een prognose gegeven worden van de geplande investeringen
voor de periode 1985 t/m 1989. Bij de interpretatie van de hierna gepresenteerde
cijfers dient het volgende in acht te worden genomen:
Als milieu-investering zijn door het CBS alléén beschouwd de extra
investeringen, die het gevolg zijn van het treffen van milieumaatregelen.
Dit houdt in, dat de investeringen die primair om redenen van arbeidshygiëne
of van bedrijfsveiligheid getroffen zijn en de investeringen die economisch
rendabel zijn (winstgevend) buiten deze beschouwing zijn gebleven.
Investeringen in de aanpassing van produktieprocessen die naast een
vermindering van de verontreiniging ook zoveel besparingen opleveren ten
aanzien van bij voorbeeld grondstoffen en energie, dat de investering
daardoor wordt terugverdient, worden derhalve niet als milieu-investering
beschouwd.
Voor meer gedetailleerde informatie over de begrippen en uitgangspunten
wordt verwezen naar de CBS-publikatie(s) «Milieukosten van bedrijven». In
tabel 4.3.3 wordt een overzicht gegeven van de geplande en gerealiseerde
investeringen door bedrijven over de periode 1980-1984.
Tabel 4.3.3. Geplande en gerealiseerde investeringen door bedrijven ten behoeve van de
sanering van zuurstofbindende stoffen en specifieke verontreinigende stoffen (zware
metalen en organische microverontreinigingen)
Geplande installaties Gerealiseerde installaties
1980 t/m 1984 1980 t/m 1984
teruggehouden investeringen teruggehouden investeringen
hoeveelheid (prijspeil 1978) hoeveelheid (var. prijspeil)
x 1000 i.e. x miljoen x 1000 i.e. x miljoen
gulden
gulden
Zuurstofbindende
stoffen 5010 1010* +p.m. 4050' 738"
Specifieke
verontreinigingen
- 175 - 144-
Totaal 1185 + p.m. 882
* Samenvoeging van geraamde investeringen
in externe en interne maatregelen,
resp. 660 + p.m. en 350
miljoen gulden.
" Deze cijfers zijn gebaseerd op gegevens
van het CBS.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 102

Tabel 4.3.4. Investeringen door bedrijven ten behoeve van de sanering van afvalwater in de periode 1980 t/m 1984.
Voor de jaren 1980 t/m 1982 is een uitsplitsing gemaakt naar externe en interne saneringsmaatregelen.
Bedrijfstak Investeringen per jaar (variabel prijspeil)" 1 " x miljoen gulden
Delfstoffenwinning
Voedings-en genotmiddelenindustrie
Aardolieindustrie
Chemische industrie
en kunstvezel industrie
Basis metaalindustrie
Overige metaalindustrie
Overige industrie en openbare
nutsbedrijven
Totaal
1980
totaal
2.2
43,0
62,1
4,0
T brun: CBS.
* Voorlopige cijfers.
° Uitgaande van dezelfde investeringen
per bedrijfstak in 1984 als in 1983.
2,2
5,3
1981
totaal
intern extern
1982
totaal
intern extern
0,6 1,1
0,0 0,6 0,0 1,1
120,1 60,3 25,9
77,1 36,2
24,1 20,6
62,1
24,2
23,7
0,0 24,1
0,1 23,7
14,7
22,5
202,8
12,5
2,2 20,2
2,3 195,2
7,6
1,4
3,7
2,4
1,4
0,0 3,5
0,2 0,1
2,3
3,4
2,3
5,1
3,4 0,0 1,9 0,4 5,1 0,0
5,6
1,3 4,3 1,3 12,6
12,7
0,1
5,3
0,0
1983*
totaal
209,2 119,2 273,7
128,6 80,6 90,8 28,4 258,4 15,3 120
0,1
4,0
41,0
10,0
61,0
7,0
6,0
11,0
140
20
1984*
totaal
1980 t/m 1984°
totaal
11,9
288,3
130,0
362,0
21,5
22,8
45,6
140 882
120 20 718 164

Uit tabel 4.3.3 blijkt globaal, dat de gerealiseerde zuiveringscapaciteit en
de verrichte investeringen zijn achtergebleven bij de ramingen, zij het in
mindere mate dan bij de openbare lichamen. De waarschijnlijke verklaring
is, - evenals voor de openbare lichamen - dat door de verslechtering van
de financieel-economische omstandigheden in veel bedrijfstakken de
milieu-investeringen vertraagd zijn uitgevoerd of uitgesteld. Een meer
precieze verklaring is door de eerdergenoemde verschillen in de gepresenteerde
gegevens niet mogelijk, waarbij komt dat voor 1983 en 1984 de
werkelijke cijfers nog niet bekend zijn.
In tabel 4.3.4 wordt een overzicht gegeven van de investeringen in de
verschillende bedrijfstakken voor de sanering van afvalwater in de periode
1980 t/m 1984. Uit deze tabel blijkt dat van de totale investering van f882
min., ca. f718 min. is geïnvesteerd in externe maatregelen, met name
zuiveringsinrichtingen en f 164 min. in interne maatregelen. Verder blijkt uit
de tabel, dat het grootste deel van de investeringen voor rekening komt
van de voedings- en genotmiddelenindustrie (33%) en de aardolie en
chemische industrie (56%), samen ca. 90% van de totale investering.
Opvallend is, dat over het geheel genomen het niveau van de investeringen
in de jaren 1980-1984 nogal wisselend verloopt. In sommige bedrijfstakken
is een duidelijke dalende tendens te zien in de periode 1980-1982 (bij
voorbeeld de voedings- en genotmiddelenindustrie), terwijl in andere
bedrijfstakken de investeringen in deze periode juist zijn toegenomen (bij
voorbeeld de chemische industrie). In 1983 en 1984 is vervolgens sprake
van een zekere stabilisering van het investeringenniveau. Of met de nu
oplevende economie de investeringen in waterzuiveringsmaatregelen
zullen toenemen, valt door gebrek aan gegevens nog niet te voorspellen.
In tabel 4.3.5 wordt een overzicht gegeven van de investeringen ten
behoeve van de sanering van zuurstofbindende stoffen en de sanering van
specifieke verontreinigingen met name zware metalen en organische
microverontreinigingen in de periode 1980 t/m 1983. Voor het jaar 1984
was nog geen uitsplitsing mogelijk, zodat de investeringen in 1984 buiten
beschouwing zijn gebleven.
Tabel 4.3.5. Investeringen in externe maatregelen (met name afvalwaterzuiveringsinrichtingen
en transportleidingen) door bedrijven voor de sanering van zuurstofbindende
stoffen en specifieke verontreinigingen in de periode 1980 t/m 1983' (variabel prijspeil)
Bedrijfstak Zuurstofbindende stoffen Specifieke verontreiniging
sanering investering investering
x 1000 ie. x miljoen x miljoen gulden
gulden
Voedings- en genotmiddelenind.
2010 131,3 1,5
Aardolie en chemische ind. 1190 338,2 70,5
Metaalindustrie en overige
nijverheid 100 20,4 35,9
Gebaseerd op gegevens CBS.
Tabel 4.3.5 laat zien, dat het bij de voedings- en genotmiddelenindustrie
- zoals te verwachten - vrijwel volledig om de sanering van zuurstofbindende
stoffen gaat. Ook bij de aardolie- en chemische industrie wordt het grootste
deel van de investeringen besteed aan de sanering van zuurstofbindende
stoffen. Men realisere zich overigens, dat met deze maatregelen in vele
gevallen ook een groot aantal microverontreinigingen worden teruggehouden.
Bij deze bedrijfstak wordt bovendien een substantieel deel, ongeveer
20% van de totale investeringen, aangewend voor de sanering van uitsluN
tend specifieke verontreinigingen (met name organische microverontreinigingen).
Bij de metaal en overige industrie wordt ten slotte het grootste
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 104

deel van de investeringen aangewend voor de sanering van specifieke
verontreinigingen. Dit kan voor een belangrijk deel worden toegeschreven
aan de metaalindustrie (sanering van zware metalen).
Naar aanleiding van deze tabel zijn ook enkele indicaties te geven over
de gemiddelde investeringskosten voor de externe sanering van zuurstofbindende
stoffen. Doordat het echter een geschatte omvang van de
sanering betreft en vele industrieën, vanwege onvoldoende gegevens, in
één categorie zijn samengevoegd, moet benadrukt worden dat het om
indicaties gaat.
Uit tabel 4.3.5 valt af te leiden dat de gemiddelde investeringskosten
voor de voedings- en genotmiddelenindustrie ca. f65 per teruggehouden
i.e. bedragen, voor de aardolie- en chemische industrie ca. f285 per i.e. en
voor de metaal en overige industrie ca. f205 per i.e.
Verondersteld kan worden, dat de verklaring voor deze grote verschillen
met name ligt in het verschil in de samenstelling van het afvalwater en de
daarom gemoeide kosten van de zuiveringstechnieken. In de voedings- en
genotmiddelenindustrie bestaat het afvalwater vrijwel volledig uit organisch
materiaal dat biologisch gemakkelijk afbreekbaar is. Door de langere
ervaring op zuiveringsgebied en verfijning van de toegepaste zuiveringstechnieken
(interne sanering en anaërobe zuivering) zijn deze bedrijven
steeds meer in staat het afvalwater op een efficiënte wijze te zuiveren.
Bij de aardolie-, de chemische- en de metaalindustrie daarentegen bevat
het afvalwater naast zuurstofbindende stoffen vaak ook schadelijke stoffen,
zoals moeilijk afbreekbare organische verbindingen en zware metalen. De
sanering van dit soort afvalstromen vergt meer complexe zuiveringstechnieken
- veelal een fysisch-chemische voorzuivering - en derhalve grote(re)
investeringen. Bovendien zijn vaak extra investeringen noodzakelijk voor
de verwerking van zuiveringsslib en eventuele andere reststoffen.
In dit verband zij nogmaals het belang van een proces-geïntegreerde
aanpak benadrukt. Niet alléén vanuit een milieuhygiënisch oogpunt
- sanering bij de bron - doch zeker ook vanuit economisch oogpunt. Zoals
hiervoor reeds vermeld, komen bij externe zuiveringstechnieken slib en/of
afvalstoffen vrij, die verontreinigd kunnen zijn met schadelijk stoffen,
waardoor verdere verwerking moeilijker en veelal zeer kostbaar wordt.
Interne saneringsmaatregelen bieden dikwijls meer mogelijkheden om dit
probleem te ondervangen. Een ander belangrijk aspect is, dat door interne
maatregelen veelal besparingen bereikt kunnen worden op energie en
grondstoffen ofwel een «zuiverder» en beter afzetbaar eindprodukt kan
worden gefabriceerd.
Uit tabel 4.3.4 zou men kunnen afleiden, dat het aandeel van de investeringen
in de interne saneringsmaatregelen eerder afneemt dan toeneemt.
Bedacht moet worden, dat het hier om zogenaamde «onrendabele»
investeringen gaat, waardoor een naar verwachting belangrijk gedeelte van
de interne saneringsmaatregelen buiten beeld is gebleven. Het streven in
de industrie zal er bij proces-geïntegreerde investeringen immers op
gericht zijn om naast milieuvriendelijker ook goedkoper te produceren. Met
de nodige prudentie kan dan ook gesteld worden dat ook milieu-investeringen,
in meer dan één opzicht, zich op den duur kunnen terugverdienen.
Zoals eerder opgemerkt is het door het ontbreken van voldoende
gegevens niet mogelijk een landelijk beeld te geven van de verwachte
investeringen door bedrijven voor de periode 1985 t/m 1989. Een dergelijke
prognose is wel te geven voor bedrijven die lozen op de rijkswateren.
In tabel 4.3.6 wordt voor de rijkswateren een overzicht gepresenteerd
voor de verwachte investeringen van bedrijven ten behoeve van saneringsmaatregelen
in de periode 1985 t/m 1989, zowel voor zuurstofbindende
stoffen als voor specifieke verontreinigingen. Bij dit overzicht moeten de
volgende kanttekeningen worden geplaatst:
• Op grond van technische of financieel-economische overwegingen kan
de uiteindelijke realisering van de voorgestane saneringsmaatregelen qua
omvang en/of uitvoering wijzigingen ondergaan hetgeen uiteraard het
beeld van de investeringen kan beïnvloeden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 105

• Bij sommige bedrijven bestaat nog onvoldoende zicht op de te treffen
saneringsmaatregelen en de daarvoor benodigde financiën. Dit betreft met
name de fosfaat- en kunstmestindustrie, tankopslag en tankreinigingsbedrijven
(havenontvangstinstallaties) en de scheepsnieuwbouw en reparatiesector.
In deze gevallen zijn de investeringen als pro memorie (p.m.)
aangemerkt.
Tabel 4.3.6. Geraamde investeringen ten behoeve van de sanering van de rijkswateren
in de periode 1985 t/m 1989 (exclusief subsidies)
Bedrijfstak Aan ital Investering (prijspeil 1983)
projecten x miljoen gulden
Voedings- en genotmiddelenindustrie 12 74,5
Aardolie en chemische industrie 45 394,0 + p.m.
— petrochemische industrie 6 67,0
— tankopslag en reiniging bedrijven 11 81,0 + p.m.
— chemische industrie 23 211,5 + p.m.
— kunstmestindustrie 5 34,5 + p.m.
Metaalindustrie 3 20,0 + p.m.
Overige industrie 8 32,0
— papier en kartonindustrie 5 27,5
Totaal 68 520 + p.m.
Uit het gepresenteerde overzicht blijkt, dat voor de rijkswateren de totale
investering wordt geraamd op minimaal 520 min. gulden. Daarvan komt
ruim 75% voor rekening van de aardolie en chemische industrie. Vergeleken
met de reeds verrichte investeringen kan uit dit overzicht de conclusie
worden getrokken, dat - wellicht met uitzondering van de aardolie en
chemische industrie - de industriële lozingen voor wat betreft de rijkswateren
reeds vergaand zijn gesaneerd. Voor een meer uitgebreid overzicht wordt
verder verwezen naar het Rijkswaterkwaliteitsplan.
4.3.3.Subsidies en uitkeringen
In de voorgaande twee paragrafen zijn de investeringen weergegeven, die
door de openbare lichamen en bedrijven zijn verricht in de periode 1980-1984.
Tevens is een overzicht gegeven van de investeringen die geraamd zijn voor
de komende periode 1985-1989.
Daar het Rijk zelf géén zuiveringsinstallaties bouwt noch beheert, zullen
de investeringen in belangrijke mate gefinancierd moeten worden door de
bedrijven en openbare lichamen zelf. Wel verleent het Rijk veelal een
substantiële bijdrage in de investeringskosten. Het merendeel van de
rijksbijdrage wordt gevormd door uitkeringen uit de opbrengst van de
verontreinigingheffing rijkswateren. De uitkeringen worden verstrekt in de
vorm van een bijdrage in de investeringskosten van maatregelen die
genomen worden ter sanering van de rijkswateren. Een en ander is
geregeld in de «Uitkeringsregeling bestrijding verontreiniging rijkswateren»
(Stcrt. 1981, nr. 213). De rijksbijdrage bedraagt maximaal 60% in de
investeringskosten voor een biologische zuiveringsinstallatie en maximaal
90% van de investeringskosten voor een fysisch-chemische zuiveringsinstallatie.
Bij interne saneringsmaatregelen kan een bijdrage worden
verleend op basis van de teruggehouden verontreiniging, tot een maximum
van 50% van de investeringskosten.
In tabel 4.3.7 wordt een overzicht gegeven van de verleende rijksuitkeringen
in de periode 1980 t/m 1984 en de geraamde uitkeringen in de jaren
1985 t/m 1989.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 106

Tabel 4.3.7. Werkelijke investeringskosten van de in de periode 1980 t/m 1984 voltooide
zuiveringsmaatregelen bij openbare lichamen en bedrijven en de daarin verleende rijksuitkeringen
èn de geraamde investeringskosten en rijksuitkeringen van de in de periode
1985 t/m 1989 geplande zuiveringsmaatregelen (uitgedrukt in miljoenen guldens en
voor de uitkeringen ook in procenten
Openbare
lichamen
Bedrijven
1980 t/m 1984
(variabel prijspe il)
1985 t/m 1989
(prijspeil 1983)
investeringen rijksuitkering investeringen rijksuitkering
1905,3
882,1
1 Alléén voor de rijkswateren.
492,5 (26%)
213,5 (24%)
2229
520' + p.m.
663 (30%)
271 (52%)
Naast de rijksuitkering uit de verontreinigingsheffing rijkswateren en de
recentelijk ingestelde bijdrageregeling defosfatering (zie paragraaf 3.4.4,
blz. 99), zijn door het Rijk meerdere subsidieregelingen ingesteld, die een
bijdrage verlenen in de kosten van de zuivering van afvalwater. Hieronder
volgt een korte beschrijving van deze subsidieregelingen:
• Regeling «Schone technologie water».
In 1979 is door 4 ministeries, te weten het toenmalige Ministerie van
Volksgezondheid en Milieuhygiëne en de Ministeries van Economische
Zaken, Landbouw en Visserij en Verkeer en Waterstaat de subsidieregeling
«Schone technologie water» in het leven geroepen. Deze regeling heeft tot
doel de ontwikkeling van de schone technologie op het gebied van de
afvalwaterbehandeling te stimuleren. Tot maximaal 60% van de projectkosten
wordt gesubsidieerd.
• Kaderregeling galvanische industrie.
In 1981 is een speciale subsidieregeling ingesteld om de galvanische
industrie tegemoet te komen in de kosten van sanering van zware metalen.
De subsidie bedraagt maximaal 25% van de investeringskosten tot een
bedrag van maximaal 1 min. gulden per bedrijf. De regeling loopt tot
medio 1986.
• Stimuleringsregeling milieuvriendelijke technologie.
In 1982 is door de Ministeries van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening
en Milieubeheer en Economische Zaken een budget van 25 min. gulden
gereserveerd voor bijdragen in demonstratieprojecten ten behoeve van de
sanering van water- en bodemverontreiniging en maatregelen op het
gebied van de geluidhinder en afvalstoffen. De bijdrage kan worden
verleend in de vorm van een subsidie (25% van de projectkosten met een
maximum van 8 min. gulden) of in de vorm van een krediet (maximaal
40% tot een bedrag van 16 min. gulden).
• WIR-basispremie en milieutoeslag.
In het kader van de Wet investeringsregeling (WIR) kan na aftrek van
andere subsidies een bijdrage worden verleend in de investeringskosten
voor waterzuiveringsmaatregelen. Voor bepaalde zuiveringsmaatregelen
kan bovendien de WIR-milieutoeslag (MT) worden uitgekeerd, conform de
Aanwijzingsbeschikking WIR-MT. Volgens een schatting van het Ministerie
van Economische Zaken bedraagt de WIR-basispremie ca. 12% van de
totale netto investeringen in waterzuiveringsmaatregelen. Voor de WIR-MT
is op basis van een recente inventarisatie de rijksbijdrage berekend op ca.
15% van de netto investeringen in bepaalde maatregelen.
In het kader van deze 5 subsidieregelingen zijn voor de bestrijding van de
waterverontreiniging in de periode 1980-1984 de volgende rijksbijdragen
verleend:
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 107

Schone technologie water 19,4
Kaderregeling galvanische industrie 11,5
Milieuvriendelijke technologie 4,4
WIR-Basispremie' 38,5
WIR-Milieutoeslag' 49,0
Totaal ca. 122,8
' Bron: Ministerie van Economische
Zaken.
' Raming, aangezien de exacte cijfers
voor 1984 nog niet bekend zijn.
Rijksbijdrage (x miljoen gulden) 1
Uit de gegeven beschrijving van de subsidieregelingen blijkt dat de
regeling Schone technologie water en de stimuleringsregeling Milieuvriendelijke
technologie met name bestemd zijn voor de ontwikkeling van
nieuwe zuiveringstechnieken. Naast bijdragen aan bedrijven (het grootste
deel) worden ook bijdragen verleend aan universiteiten, onderzoeksinstituten
en overheden.
Uit hoofde van de Kaderregeling Galvanische industrie en de WIR-Basispremie
en Milieutoeslag worden bijgedragen verleend in de investeringskosten
van de saneringsmaatregelen. Voor de periode 1980-1984 is aan de
industrie naast de rijksuitkering-WVO van 213,5 min. gulden op basis van
deze regelingen nog eens ca. 98,5 min. gulden bijgedragen. Over de door
de industrie in deze periode verrichte investering van totaal 882 min.
gulden is derhalve door het Rijk een bijdrage verleend van ca. 35%.
Over de vraag in hoeverre de bestaande subsidieregelingen in het
vervolg van de planperiode van kracht zullen blijven, bestaat geen zekerheid.
De regeling Milieuvriendelijke technologie loopt in principe in 1987 af. Het
budget voor het Interdepartementaal Samenwerkingsverband Schone
Technologie wordt ieder jaar opnieuw vastgesteld. Over de vraag of de
WIR-Milieutoeslag na 1987 zal worden gecontinueerd valt thans nog géén
uitspraak te doen. Dit is mede afhankelijk van een beslissing die nog door
de Europese Commissie moet worden genomen over de overgangsregeling
inzake milieusubsidies aan bedrijven. Wel zeker is dat de kaderregeling
voor de galvanische industrie tot juli 1986 zal worden gecontinueerd. Een
schatting van de totale rijksbijdrage voor de periode 1985 t/m 1989 is
derhalve helaas niet te geven.
4.3.4. De jaarlijkse lasten van de zuiveringstechnische maatregelen
Openbare lichamen
De jaarlijkse lasten van het waterkwaliteitsbeheer bestaan bij de regionale
beheerders uit:
• directe kosten van de zuiveringstechnische werken;
- rente en afschrijving van zuiveringsinstallaties, gemalen en transportleidingen;
de z.g. kapitaalslasten;
- de exploitatielasten van de zuiveringsinstallaties, de gemalen en
transportleidingen, zoals personeels- en bedieningskosten, energiekosten,
onderhoudskosten en slibverwerking;
• overige direct met het waterkwaliteitsbeheer verband houdende
kosten, zoals kosten voor bemonstering en controle (technologische dienst
en laboratorium); kosten voor waterkwaliteitsonderzoek en te betalen
heffingen aan derden (met name de rijksheffing);
• apparaatskosten, zoals bestuurskosten, kosten voor huisvesting,
wagenpark etc. en in het bijzonder de kosten verbonden aan het opleggen
en innen van de waterverontreinigingsheffing.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 108

In tabel 4.3.8 wordt een overzicht gegeven van de totale jaarlijkse lasten
van het waterkwaliteitsbeheer bij de openbare lichamen in de periode
1980-1985. (x min. gulden; variabel prijspeil).
Tabel 4.3.8.
1980 1981 1982 1983 1984 1985 4
Jaarlijkse lasten
regionale beheerders
en gemeenten' 757 850 899 947 983 1049
Geraamde jaarlijkse
lasten IMP'80-'84 2 682 711 793 874 953 1031
1 Inclusief gemeente Amsterdam.
2 Regionale beheerders en gemeenten
totaal.
+ Ter vergelijking met het IMP 1980-1984
is eveneens het jaar 1985 opgevoerd
(begrote cijfers).
(Bron: Regionale water kwaliteitsbeheerders).
Een uitvoerige vergelijking van deze cijfers met de ramingen van het IMP
1980-1984 is weinig zinvol. Deze ramingen voor de jaarlijkse lasten waren
immers gebaseerd op het toen voorgestane saneringsprogramma, dat
maar voor ongeveer de helft is uitgevoerd. Bovendien is een gelijkmatige
stijging van de jaarlijkse lasten weergegeven, omdat in het berekeningsmodel
de investeringen gelijkmatig zijn gespreid over de jaren 1980-1984.
Twee conclusies liggen echter min of meer voor de hand:
• De jaarlijkse lasten zijn ondanks de opgetreden temporisering hoger
dan geraamd.
• De stijging van de jaarlijkse lasten is niet gelijkmatig.
Uit tabel 4.3.8 blijkt dat de jaarlijkse lasten van 1980-1985 gestaag zijn
gestegen, gemiddeld met 6,8% per jaar. In het onderstaand staatje is de
stijging over de verschillende jaren weergegeven met de bijbehorende
inflatiecijfers.
Uit tabel 4.3.8. blijkt dat de jaarlijkse lasten van 1980-1985 gestaag zijn gestegen,
gemiddeld met 6,8% per jaar.
In het onderstaand staatje is de stijning over de verschillende jaren weergegeven met
de bijbehorende inflatiecijfers
1980 1981 1982 1983 1984 1985
Jaarlijkse
lasten (x miljoen
gulden) 756,9 850,4 899,5 947,4 983,1 1048,5
Stijging (%) 12,4 5,8 5,3 3,8 6,6 g.6.8
Inflatie' (%) 6,7 6,3 3,2 3,8 2,5 g.4,5
Stijging gecorrigeerd
voor
inflatie (%) 5,7 7. 0,5 2,1 0 4,1
' Bron: Prijsindexcijfer voor de gezinsconsumptie
CBS; voor 1985 schatting van
het Centraal Planbureau. De volgende
indexcijfers zijn gehanteerd: 1980 • 100,
1981 • 106,7, 1982 = 113, 1983 = 116,2,
1984 • 120, 1985 = 122,5.
Zonder inflatiecorrectie blijkt uit het staatje, dat de stijging van de
jaarlijkse lasten in de periode 1980-1984 aanmerkelijk is afgenomen, doch
in 1985 weer toeneemt. Voor 1985 moet echter bedacht worden dat het hier
om begrote cijfers gaat. Dit zou een verklaring kunnen zijn, waarom de
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 109

geraamde jaarlijkse lasten in 1985 sterker stijgen dan in de voorafgaande
jaren. Gecorrigeerd voor de inflatie vertonen de jaarlijkse lasten een grillig
beeld en is het derhalve moeilijk om conclusies te trekken.
Gemiddeld genomen kan echter gesteld worden, dat de jaarlijkse lasten
met ca. 2,3% zijn gestegen. Deze stijging van de jaarlijkse lasten kan voor
een belangrijk deel verklaard worden door enkele feitelijke ontwikkelingen
in het waterkwaliteitsbeheer. Als illustratie is in tabel 4.3.9 de opbouw van
de jaarlijkse lasten bij de regionale beheerders weergegeven.
Tabel 4.3.9. De jaarlijkse lasten van het regionale waterkwaliteitsbeheer naar kostensoort
in de periode 1980—1985 (x miljoen gulden)'
1980 1981 1982 1983 1984 1985*
a. Directe kosten 463,0 558,7 601,9 651,7 702,8 745,3
68,8% 68,7% 68,0% 69,7% 71,8% 71,9%
— kapitaalslasten 279,9 348,4 366,2 400,6 436,9 465,3
41,6% 42,8% 41,4% 42,9% 44,6% 44,9%
— exploitatielasten 183,1 210,3 235,7 251,1 265,9 280,0
27,2% 25,9% 26,6% 26,9% 27,2% 27,0%
b. Overige directe kosten 103,4 135,8 154,6 150,9 141,3 150,9
15,3% 16,7% 17,5% 16,1% 14,4% 14,5%
— rij ksheff ing 60,2 87,3 96,6 85,7 78,7 74,8
8,9% 10,7% 10,9% 9,2% , 8,0% 7,2%
c. Directe baten 20,6 21,2 26,7 33,3 38,8 34,4
d. Apparaatskosten 106,8 118,8 128,7 132,0 134,9 140,7
15,9% 14,6% 14,5% 141,1% 13,8% 13,6%
Totale kosten
Beheerders
Gemeenten
652,6
104,3
792,1
58,3
858,3
41,2
901,2
46,2
939,9
43,2
1002,5
46,0
Totale jaarlijkse lasten 756,9 850,4 899,5 947,4 983,1 1048,5
'Bron: Jaarrekeningen en begroting
regionale waterkwaliteitsbeheerders.
* Begrote cijfers.
+ Voor 1980 inclusief Amsterdam,
Den Haag (na 1980 Delfland) en
Rotterdam e.o.; voor 1981 inclusief
Amsterdam en Rotterdam gedeeltelijk
(na 1981 Schietend); voor 1982 t/m 1985
voornamelijk Amsterdam.
De belangrijkste ontwikkelingen zijn:
• De investeringskosten van de zuiveringstechnische werken (inclusief
leidingen en gemalen) zijn hoger uitgevallen dan eerst was geraamd.
Daarbij komt dat de rentestand eind zeventiger en begin tachtiger jaren
hoog was. Dit heeft geresulteerd in een stijging van de kapitaalslasten over
een langere periode, zowel absoluut als ook gerelateerd aan de totale
jaarlijkse lasten.
• De exploitatielasten van zuiveringsinstallaties zijn gestegen door een
toename in het aantal zuiveringsinstallaties. Daarnaast zijn door investeringen
in energiebesparende maatregelen en slibverwerking en door lagere
personeelslasten de kosten na 1982 minder sterk gestegen dan in de
voorgaande jaren het geval was. Relatief gezien blijft het aandeel van de
exploitatielasten min of meer constant. De stijging van de directe kosten
voor de zuiveringstechnische werken wordt dan ook grotendeels verklaard
door de stijging van de kapitaalslasten.
• Bij de voortgang van de sanering neemt het aantal op rijkswateren
geloosde inwonerequivalenten en daarmee de te betalen rijksheffing af, na
1982 wordt dit zichtbaar. De kosten voor de rijksheffing en daarmee de
overige directe kosten nemen na dit jaar geleidelijk af.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 110

• Door bezuinigingen en vermindering van de salariskosten zijn de
apparaatskosten na 1982 minder sterk gestegen en nemen relatief gezien
zelfs af.
Bij de geschetste ontwikkelingen moet de kanttekening geplaatst worden,
dat deze het landelijk beeld geven. Per beheersgebied kunnen de ontwikkelingen
zeer verschillend zijn. Zo zal bij voorbeeld bij een beheersgebied
waar veel lozingen op rijkswater plaatsvinden uitvoering van het saneringsprogramma
een sterke afname van de belastbare i.e.'s en daardoor van de
rijksheffing betekenen en daarmee vermindering van de overige directe
kosten; bij een ander beheersgebied met géén lozingen op rijkswater zal de
ontwikkeling van deze kosten geheel anders kunnen zijn. Ook de geschetste
ontwikkeling van de apparaatskosten kan per beheersgebied verschillen,
afhankelijk van de wijze van heffing en invordering en organisatieopbouw.
Doordat factoren als het tempo van de sanering - wat nauw samenhangt
met maatschappelijke ontwikkeligen - en factoren als de bouw- en financieringskosten
(rentestand) een grote invloed hebben op de jaarlijkse
lasten (zie ook blz. 166) is het weinig zinvol een raming te geven van de
ontwikkeling van de jaarlijkse lasten voor de periode 1985-1989.
Een indicatie over deze ontwikkeling kan echter verkregen worden uit de
verwachte ontwikkeling van de regionale heffingstarieven (zie par. 4.3.5),
die nauw verband houdt met de jaarlijkse lastenontwikkeling. Daarbij moet
wel bedacht worden, dat door het aanwenden van opgebouwde reserves,
(fondsvorming) de feitelijke jaarlijkse lasten in veel beheersgebieden
hoger kunnen liggen.
Bedrijven
Zoals reeds eerder opgemerkt houdt het CBS een jaarlijkse enquête over
milieukosten van bedrijven. Naast de investeringen in milieumaatregelen
wordt eveneens een beeld gegeven van de jaarlijkse lasten. Voor het
overzicht van de jaarlijkse lasten van de zuivering van industrieel afvalwater
is gebruik gemaakt van deze enquête.
Net als bij de investeringen moet bij de jaarlijkse lasten onderscheid
gemaakt worden tussen externe en interne saneringsmaatregelen. Bij de
externe maatregelen, met name de zuiveringstechnische werken, zijn de
jaarlijkse kosten gelijk aan de netto totale kosten van de voorziening. Bij
een interne sanering, bijvoorbeeld een milieuvriendelijker produktieproces,
zijn de jaarlijkse kosten gelijk aan de netto meerkosten ten opzichte van het
kostenniveau van een bedrijf met een produktieproces zonder de milieuvoorzieningen.
Aan deze omschrijving van de jaarlijkse lasten van interne
bedrijfsvoorzieningen kleeft overigens een vermeldenswaardige consequentie.
Indien namelijk het milieuvriendelijke alternatief zó algemeen wordt
toegepast (bij voorbeeld door wettelijke maatregelen) dat het «milieu-onvriendelijke»
alternatief van de markt verdwijnt, dan zijn de jaarlijkse
kosten van die voorziening niet meer als milieukosten aan te merken.
Voorts moet bedacht worden dat in tegenstelling tot de milieu-investeringen
de kwestie van de rendabiliteit voor de milieukosten veel minder van
betekenis is. Bij ongeveer rendabele voorzieningen kan het immers om
grote investeringen gaan die wel of niet meegerekend worden. De netto
kosten van een ongeveer rendabele voorziening zijn echter per definitie
gering, zodat het al of niet meerekenen van de voorziening weinig invloed
heeft op het niveau van de milieukosten.
De jaarlijkse lasten van bedrijven bestaan uit kapitaals- en exploitatiekosten
van de eigen voorzieningen en de te betalen verontreinigingsheffingen,
leges en rioolrecht. Omdat de kapitaalslasten door het CBS direct worden
afgeleid uit de bruto-investeringen dienen de eventueel ontvangen uitkeringen
en subsidies in mindering te worden gebracht op de jaarlijkse lasten.
Deze worden daarom per jaar in het overzicht weergegeven.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 111

In tabel 4.3.10 is per bedrijfstak een overzicht gegeven van de totale
jaarlijkse lasten van bedrijven voor de periode 1980-1984. Doordat het een
voorlopige schatting betreft is de WIR-basispremie niet betrokken bij het
overzicht van de jaarlijkse lasten. Zou dit wel het geval geweest zijn, dan
zouden de jaarlijkse lasten uiteraard lager zijn uitgevallen.
Tabel 4.3.10. Jaarlijkse lasten van bedrijven in de periode 1980—1984 uitgedrukt in
miljoenen guldens*
Bedrijfstak 1980 1981 1982 1983 1984
Delfstoffenwinning
Voedings- en genotmiddelenindustrie
Aardolie-industrie
Chemische industrie
Metaalindustrie
Overige ind. en nijverheid
— papier- en kartonindustrie
— textielindustrie
— bouwmaterialen, glas en
aardewerk industrie
— openbare nutsbedrijven
— overige nijverheid
Af:
Uitkering-WVO*
WIR-Milieutoeslag'
3,6
166,1
50,0
200,0
58,1
69,6
37,1
14,4
13,0
0,0
4,0
4,8
9,3
4,2
192,6
58,0
214,1
57,3
68,2
34,7
13,4
4,8
5,3
10,0
17,0
1,0
5,3
210,5
63,5
226,0
56,4
72,6
37,4
12,4
24,0
6,5
5,5
6,2
11,1
220
65
248
58
74
37
12
32
19
6
7
12
229
64
249
59
76 37
12
Totale kosten 535,0 576.C i 604,0 620 624
Stijging (

Tabel 4.3.11. De jaarlijkse lasten van bedrijven in 1980, 1981 en 1982 naar kostensoort
(miljoenen guldens)'
Jaar Totaal Heffing Kosten Exploitatie van eige n Subsidies
Riool- zuivering milieuvoorziening
recht door
Leges parti- kapi- netto afvoer
culieren taals- lopende slib
lasten kosten
1980 534,0 185,7 5,7 204,5 142,3 9,1 13,0
33,9% 1,0% 37,4% 26,0% 1,7%
1981 576,0 211,1 4,4 220,2 151,2 7,5 18,0
35,5% 0,7% 37,1 % 25,4% 1,3%
1982 604,0 205,0 3,1 242,7 173,5 10,5 30,5
33,3% 0,5% 38,2% 27,3% 1,6%
1 Bron: CBS.
Uit tabel 4.3.11 blijkt dat de stijging van
de jaarlijkse lasten in 1981 deels veroorzaakt
is door een toename van de kosten van
heffingen, rioolrechten en leges en deels
door een toename van de exploitatiekosten
van de eigen milieuvoorzieningen.
In 1982 wordt de stijging echter veroorzaakt door een aanzienlijke
toename van de exploitatielasten van de zuiveringsmaatregelen, terwijl de
kosten voor de heffingen daarentegen iets afnemen. Verder blijkt uit de
tabel dat de totale exploitatiekosten - met name de kapitaalslasten en de
netto lopende kosten - van de zuiveringsmaatregelen geleidelijk stijgen. En
tevens dat het aandeel van de lasten door heffingen eerst stijgt en dan
weer afneemt. Ook relatief nemen de kosten voor de exploitatie van de
eigen voorzieningen toe en de kosten voor heffingen e.d. af. De ontwikkeling
van de jaarlijkse lasten bij de bedrijven is derhalve vrijwel analoog aan die
van de regionale beheerders. Gezien de ontwikkeling van de totale jaarlijkse
lasten is het aannemelijk, dat voor de jaren 1983 en 1984 de hiervoor
genoemde ontwikkeling zich - zij het in afnemende mate - zal hebben
voortgezet.
Het CBS beschikt niet over prognoses voor de jaarlijkse lasten van
bedrijven voor de komende jaren. Er kan derhalve geen gefundeerde
uitspraak worden gedaan over de ontwikkeling van het niveau van de
jaarlijkse lasten voor de periode 1985 t/m 1989.
4.3.5. De ontwikkeling van de regionale heffingstarieven
Uit paragraaf 4.3.4 blijkt dat de jaarlijkse lasten van zowel de regionale
beheerders als van de bedrijven voor het grootste deel bestaan uit kapitaalsen
exploitatielasten van zuiveringstechnische werken. Het in dit IMP
voorgestane saneringsprogramma voor de jaren 1985 t/m 1989 en na 1989
zal nog aanzienlijke investeringen vergen en daarmee een belangrijke
invloed hebben op de ontwikkeling van de jaarlijkse lasten. De bedrijven
zullen dit in belangrijke mate uit eigen middelen moeten financieren, terwijl
de jaarlijkse lasten van de regionale beheerders gedekt zullen moeten
worden uit de regionale heffingen. In het voorgaande is uiteengezet, dat
over de ontwikkeling van de jaarlijkse lasten van het regionale waterkwaliteitsbeheer
in zijn algemeenheid nauwelijks uitspraken zijn te doen. Naast
genoemde factoren, zoals de onzekerheid ten aanzien van de ontwikkeling
van de bouw- en financieringskosten kunnen namelijk ook «gebiedseigen»
factoren in belangrijke mate bepalend zijn voor de ontwikkeling van de
jaarlijkse lasten. Deze factoren zijn onder andere de te realiseren zuiveringscapaciteit
en het saneringstempo bepalend voor het investeringsniveau
en daarmee de stijging van de kapitaalslasten), de mate waarin fondsvorming
heeft plaatsgevonden en factoren die indirect van belang zijn, zoals
bevolkingsdichtheid en bestaande infrastructuur (bepalend voor het
kostenniveau van de zuiveringsinstallatie en de leidingen en gemalen).
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 113

Voorts maakt in bepaalde gebieden, met name in Rivierenland, het Benedenrivierengebied
en de Zeeuwse Delta, de rijksheffing een substantieel
onderdeel uit van de jaarlijkse lasten (in enkele gevallen tot 30% van de
totale lasten). Door de financieel-economische situatie is de afgelopen
jaren de maatschappelijke druk om de tariefstijging van de regionale
heffingen te beperken sterk toegenomen.
Veelal is de financiële ruimte in eerste instantie gezocht in de al vaak
gememoreerde temporisering van het saneringsprogramma. Doch in veel
beheersgebieden zijn ook bezuinigingen doorgevoerd, getuige de beperkte
stijging van de exploitatie- en de apparaatskosten (zie tabel 4.3.9). Ook
wordt bij de bouw van zuiveringsinstallaties kritischer gedimensioneerd,
hetgeen naast een besparing in de investeringskosten, navenant lagere
kapitaals- en exploitatielasten betekent. Het Rijk heeft ook tot de kostenmatiging
bijgedragen. In de eerste plaats is de tariefstijging van de rijksheffing
voor 1984 en 1985 beperkt tot f 1 per i.e. (een stijging van ca. 4,5%). Voor
de uitvoering van het saneringsprogramma voor de rijkswateren was
oorspronkelijk een tariefstijging van 10% per jaar geraamd. In de tweede
plaats worden door het Rijk onder bepaalde voorwaarden nuanceringen in
de effluenteisen toegestaan. Daardoor kunnen in een dergelijke situatie
zuiveringsinstallaties kritischer gedimensioneerd worden, met de bovengenoemde
besparingen. Het valt overigens te verwachten, dat dit beleid de
komende jaren zal worden doorgetrokken.
Op basis van het toenmalig geplande saneringsprogramma is in het
tweede IMP 1980-1984 een prognose gegeven van de heffingstarieven
voor 1985. In tabel 4.3.12 is deze prognose opgenomen, evenals het
werkelijke tarief voor 1985 en een raming voorde regionale heffingstarieven
in 1990. Het is opvallend dat de werkelijke tarieven voor 1985 veel lager
liggen dan de prognose voor 1985. In veel gebieden zijn de tarieven de
laatste twee jaar dan ook gelijk gebleven of soms zelfs verlaagd. Voorts
blijkt, dat door de hiervoor aangegeven kostenmatiging en besparingen het
verwachte heffingstarief in 1990, dat gebaseerd is op een inmiddels
bijgesteld saneringsprogramma, in vrijwel alle beheersgebieden achterblijft
bij de prognose voor 1985 uit het IMP 1980-1984.
Tabel 4.3.12. De regionale verontreinigingsheffing: prognose en tarief 1985 en prognose
1990 (uitgedrukt in gulden per inwoner-equivalent; prijspeil 1985)
2e IMP- Tarief 3e IMP-Prognose -
prognose* 1985 1990
1985
Groningen 90- 95 60 85- 90
Friesland 65- 70 39,48 55- 60
Drenthe 70- 75 37,20 45- 50
West Overijssel 105- 110 55,68 60- 65
Regge & Dinkel 50- 55 39,84 45- 50
Oostelijk Gelderland 50- 55 40 45- 50
Veluwe 55- 60 38,40 50- 55
Rivierenland 65- 70 61,60 70- 75
Utrecht 55- 60 55,80 60- 65
Anistel & Gooiland 50- 55 57 85- 90
Amsterdam - 35 40- 45
Uitwaterende Sluizen 90- 95 70 70- 75
Rijnland 75- 80 57 60- 65
Woerden 75- 80 58 60- 65
Delfland 40-- 45 42,84 50- 55
Schieland 55- 60 64,80 80- 85
Hollandse Eilanden en Waarden 70- 75 68,40 75- 80
Sch ou wen-Du iveland 70- 75 57 65- 70
Tholen 75- 80 54 55- 60
Walcheren 90- 95 58 70- 75
Noord-Zuid Beveland 90- 95 79 95-100
Het Vrije van Sluis 105- 110 86 90- 95
Drie Ambachten 75- 80 48 90- 95
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2

Hulster Ambacht
West-Brabant
Alm & Biesbosch
Dommel
Aa
Maaskant
Limburg
2e IMP- Tarief
prognose* 1985
1985
125-130 72,50
55- 60 42
105-110 44
50- 55 36,96
50- 55 33,12
75- 80 51,12
75- 80 53,64
3e IMPprognose»
1990
100- 105
50- 55
40- 45
50- 55
40- 45
70- 75
60- 65
Gewogen gemiddelde 65- 70 50 60- 65
* (Bron: IMP 1980-1984, omgerekend
naar prijspeil 1985).
" (Bron: Toelichting bij voorstellen voor
Koninklijke goedkeuring van de
regionale heffingsbedragen).
Bij de prognose voor de regionale heffingstarieven dienen nog drie
kanttekeningen gemaakt te worden:
- Door het aanwenden van reserves kunnen de heffingstarieven relatief
laag gehouden worden, terwijl de jaarlijkse lasten voor het waterkwaliteitsbeheer
wel een stijging kunnen vertonen.
- Door een afname van de industriële bedrijvigheid in de afgelopen
jaren en de toenemende tendens van zelfzuivering bij bedrijven loopt het
aantal industriële vervuilingseenheden terug. Aangezien de heffingstarieven
bepaald worden door de verhouding totale jaarlijkse lasten/aantal industriële
en huishoudelijke vervuilingseenheden kan zelfs bij gelijkblijvende jaarlijkse
lasten het heffingstarief door deze ontwikkeling toch stijgen. Een en ander
zal overigens sterk afhangen van de economische ontwikkeling in de
komende jaren.
- De voorgenomen herziening van het heffingssysteem, te weten
afschaffing van de correcties en herwaardering van de heffingsmaatstaf
(het i.e.-getal), zal naar verwachting een opwaarts effect hebben op de
heffingstarieven. Over de aard en omvang van dit effect kan echter in zijn
algemeenheid géén uitspraak worden gedaan. Immers afhankelijk van het
beheersgebied kan dit effect in meerdere of mindere mate optreden en in
een aantal gevallen behoeft het zich in het geheel niet voor te doen.
Voor een meer gedetailleerd beeld van de regionale heffingstarieven en
de rijksheffing en mogelijke ontwikkelingen daarin, wordt verder verwezen
naar de Nota Waterverontreinigingsheffingen.
Uit het voorgaande blijkt, dat in de afgelopen jaren aanzetten zijn
gegeven voor een prioriteitsstelling, maar ook nuanceringen in het waterkwaliteitsbeleid,
waardoor milieunygiënische en economische belangen zo
goed mogelijk met elkaar in evenwicht konden worden gebracht. Gegeven
de huidige maatschappelijke context is in dit IMP daarop voortgebouwd. Er
kan worden gesteld, dat op deze wijze, in goed overleg met de verschillende
betrokken overheden, een uitvoerbaar, en ook in financieel opzicht,
verantwoord beleid mogelijk is.
5. WETTELIJK EN BESTUURLIJK KADER
5.1. Inleiding
In het vorige IMP-Water is reeds aangekondigd, dat in de periode
1980-1984 een belangrijke wijziging van de WVO zou worden doorgevoerd.
Deze wijziging, die ten nauwste verband houdt met de totstandkoming van
een aantal internationale verdragen, heeft betrekking op vergunningplicht
voor indirecte lozingen, emissiegrenswaarden, inventarisatie van lozingen,
waterkwaliteitsdoelstellingen en de planvorming op het gebied van het
waterkwaliteitsbeheer.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 115

Daarnaast hebben zich op het gebied van het milieubeleid en de waterhuishouding
enkele belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. In het navolgende
wordt in het bijzonder ingegaan op de ontwikkelingen op het terrein
van de waterhuishouding. Voor het overige moge worden verwezen naar
het Plan Integratie Milieubeleid, de nota «Meer dan de som der delen» en
het IMP Milieubeheer 1985-1989.
Vanwege de samenhang tussen oppervlaktewater en grondwater
enerzijds en waterkwaliteit en "kwantiteit anderzijds, deed zich een toenemende
behoefte gevoelen om voor de waterhuishouding een samenhangend
stelsel van wettelijke regelingen op te stellen. In deze wettelijke regelingen
zou dan tevens een juridisch instrumentarium voor het waterkwantiteitsbeheer
opgenomen kunnen worden, hetgeen tot op heden - met name voor
de rijkswateren - onvoldoende voorhanden is.
Bovengenoemde ontwikkelingen hebben inmiddels geleid tot de opstelling
van een ontwerp-Wet op de waterhuishouding. In paragraaf 5.2 zal nader
op de wetgeving op het gebied van de waterhuishouding en de eerder
genoemde wijzigingen van de WVO worden ingegaan.
De ontwikkeling om het waterhuishoudkundig beleid en beheer meer als
een geïntegreerd geheel te benaderen, heeft ook doorgewerkt in de
gedachtenontwikkeling omtrent de planvorming. Deze ontwikkeling is
versterkt door de beleidsvoornemens tot deregulering op milieu- en
ruimtelijke-ordeningsgebied. Naar aanleiding van deze voornemens zijn
aanbevelingen gedaan om te komen tot een vermindering en vereenvoudiging
van de huidige planvorming op het gebied van de waterhuishouding,
respectievelijk het milieubeheer. In paragraaf 5.3 zal hierop nader worden
ingegaan.
Ten slotte zal in paragraaf 5.4 kort worden stilgestaan bij de ontwikkelingen
in de bestuurlijke organisatie van het waterkwaliteitsbeheer.
5.2. Wettelijk kader
5.2.1. Algemeen
In het Indicatief Meerjarenprogramma 1980-1984 is reeds gewezen op de
diverse wijzigingen die in het verleden in de WVO zijn aangebracht. Tevens
werd daarin reeds vooruitgelopen op de op dat tijdstip nog aanhangige
wijziging van de WVO. Thans is deze - tot nu toe verreweg belangrijkste -
wijziging voltooid en in werking getreden. In het navolgende zal worden
ingegaan op de achtergrond daarvan, en op de strekking en de ter zake tot
stand gekomen dan wel nog te treffen uitvoeringsregelingen. De momenteel
aanhangige wijziging van artikel 20 WVO inzake de hoofdelijke aansprakelijkheid
voor de rijksheffing blijft hierbij buiten beschouwing 19 .
5.2.2. Wijzigingen van de WVO
De ingrijpende wijziging van de WVO van 24 juni 1981 (Stb. 414) 20 vloeit
voor het overgrote deel rechtstreeks voort uit een aantal in internationaal
verband genomen besluiten 21 .
In verband hiermee is de WVO op de navolgende onderdelen aangepast:
1. de invoering van de mogelijkheid om emissiegrenswaarden vast te
leggen (artikelen 1a en 1b);
2. de invoering van een stelsel van waterkwaliteitsplannen (artikelen 11
en 12);
3. de invoering van de mogelijkheid om waterkwaliteitsdoelstellingen
vast te leggen (artikel 13);
4. de invoering van de mogelijkheid tot het instellen van een verplichting
tot inventarisatie van lozingen en tot meting van de kwaliteit van oppervlaktewateren
(artikelen Men 15);
5. de invoering van een vergunningplicht voor indirecte lozingen, voor
zover er sprake is van lozingen van bepaalde bij AMvB aan te wijzen
stoffen dan wel van lozingen vanuit bij AMvB aan te wijzen soorten van
inrichtingen (artikel 1, tweede lid);
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 116

6. de beëindiging van het stelsel van de zogenaamde fictieve vergunningen
als bedoeld in artikel 31, derde lid, WVO, voor zover het lozingen
betreft van bij AMvB aan te wijzen stoffen dan wel lozingen vanuit bij
AMvB aan te wijzen soorten van inrichtingen (artikel 31, vierde lid).
De wijziging van de WVO is op 1 januari 1982 in werking getreden (Stb.
1981, 724). Hieronder zal in het kort op deze wijziging nader worden
ingegaan.
Ad 1. Emissiegrenswaarden
De wetswijziging voorziet in de invoering van emissie-eisen. Deze - in
beginsel bij AMvB vast te stellen - grenswaarden geven de limiet aan van
hetgeen aan bepaalde stoffen in lozingen maximaal toelaatbaar is. Zij
kunnen betrekking hebben op de hoogst toelaatbare concentratie van die
stoffen en op de hoogst toelaatbare gewichtseenheid van die stoffen per
eenheid.
De vaststelling van een emissie-eis heeft tweeërlei gevolg. In de eerste
plaats is het vergunningverlenend gezag verplicht ten aanzien van de
lozing van aangewezen stoffen in de vergunningvoorschriften tenminste de
voor die stoffen geldende emissie-eis in acht te nemen. Daarbij zij er op
gewezen dat het gaat om eisen die minimaal moeten worden gehaald
hetgeen inhoudt dat strengere vergunningvoorschriften mogelijk zijn. In de
tweede plaats werkt de vaststelling van een emissie-eis door in lozingen
waarvoor reeds een vergunning is verleend. Is in die vergunning een
minder strenge waarde opgenomen, dan wordt deze van rechtswege
verscherpt. Ten einde de betrokken bedrijven in de gelegenheid te stellen
hun produktieproces op de strengere eisen af te stemmen, moet in de
AMvB een termijn worden vastgesteld na het verstrijken waarvan de
strengere emissie-eis ook op reeds in een vergunning vastgelegde lozingen
van toepassing is.
Ad 2. Planvorming
Naast het richtinggevende Indicatieve meerjarenprogramma voor het
landelijk te voeren waterkwaliteitsbeleid kent de WVO sedert de wetswijziging
van 1981 een stelsel van waterkwaliteitsplannen. In deze plannen, die
tenminste eens in de tien jaar moeten worden herzien, dient het te voeren
beleid ten aanzien van het kwaliteitsbeheer te worden omschreven.
Voor wat betreft de voorbereiding en de inhoud van de waterkwaliteitsplannen
zijn voorschriften gesteld in de AMvB van 7 juni 1982, Stb. 347.
Voor de rijkswateren worden deze plannen opgesteld door de ministers
van Verkeer en Waterstaat en van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening
en Milieubeheer. Voor de overige wateren zijn de provincies daarmee
belast. Bij de vaststelling van de waterkwaliteitsplannen dient rekening
gehouden te worden met het IMP. Omtrent de inhoud van een provinciaal
waterkwaliteitsplan kunnen eerdergenoemde ministers een aanwijzing
geven. Het waterkwaliteitsplan is op zijn beurt richtsnoer voor het te
voeren waterkwaliteitsbeheer. De opstelling van zowel het rijkswaterkwaliteitsplan
als van de provinciale waterkwaliteitsplannen zijn in de loop van
1984 en 1985 afgerond.
Voorts zij vermeld dat de regionale waterkwaliteitsbeheerders met
betrekking tot het door hen te voeren waterkwaliteitsbeheer (met name de
te treffen zuiveringstechnische maatregelen) op grond van artikel 12, vijfde
lid, WVO beheersplannen moeten vaststellen. Bij de opstelling daarvan
moet het provinciale waterkwaliteitsplan in acht worden genomen. De
beheersplannen zijn onderworpen aan de goedkeuring van gedeputeerde
staten, zodat een zekere hiërarchische structuur in de planvorming is
ingebouwd.
Ad 3. Waterkwaliteitsdoelstellingen
Een belangrijk element van de waterkwaliteitsplannen wordt gevormd
door de waterkwaliteitsdoelstellingen. In hoofdstuk 2 (par. 2.4.2) is hierop
uitvoerig ingegaan.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 117

Ad 4. Inventarisatie
Voor bepaalde bij AMvB aan te wijzen stoffen is de Minister van Verkeer
en Waterstaat voor de rijkswateren en zijn de provinciale besturen voor de
overige wateren verplicht tenminste eenmaal in drie jaar een lozingsinventarisatie
uit te voeren. De uitkomsten daarvan zullen worden gepubliceerd
en toegezonden aan de Commissie van de EG en de Internationale Rijncommissie.
Aan de opstelling van de in artikel 14 WVO genoemde AMvB
wordt momenteel gewerkt. De gedachten gaan daarbij uit naar een gefaseerde
aanwijzing van de te inventariseren stoffen. Het accent zal daarbij
liggen op een aantal stoffen van de zwarte lijst, aangevuld met enkele
stoffen uit de groep overige verontreinigingen.
Ad 5. Vergunningplicht voor bepaalde indirecte lozingen
Ingevolge artikel 1, tweede lid, WVO is het brengen van afvalstoffen met
behulp van een werk dat is aangesloten op een ander werk niet vergunningplichtig,
mits de voorschriften van de beheerder van het laatstgenoemde
werk bij de lozing worden nageleefd. Bij de wetswijziging van 1981 is het
mogelijk geworden bij AMvB inrichtingen dan wel stoffen aan te wijzen,
waarvoor deze uitzondering op de vergunningplicht niet geldt. Op 1 januari
1984 is een dergelijke AMvB in werking getreden (Stb. 1983, 577). Deze
betreft de navolgende categorieën van inrichtingen:
- (petro)chemische industrie;
- ertsverwerkende industrie;
- bedrijven die afvalstoffen opslaan, behandelen of verwerken;
- bedrijven die oppervlakken van materialen behandelen;
- verf-, lak- en drukinktfabrieken;
- leerlooierijen;
- bedrijven die hout impregneren;
- vatenwasserijen en tank(auto)cleaningbedrijven;
- papier- en kartonindustrie.
De hierbovengenoemde bedrijven dienden vóór 31 december 1984 een
WVO-vergunning aan te vragen. In het algemeen wordt deze verleend door
de beheerder van het ontvangende oppervlaktewater; indien de lozing
geschiedt op een zuiveringsinstallatie in beheer bij een met waterkwaliteitsbeheer
belast openbaar lichaam, dan verleent het bestuur van dat
openbaar lichaam de vergunning. De procedure van (Hoofdstuk 3) van de
Wet algemene bepalingen milieuhygiëne (Wabm) is hierop van toepassing.
Het ligt in de bedoeling de bovengenoemde lijst van soorten van inrichtingen
in de toekomst verder uit te breiden. In ieder geval zullen te gelegener tijd
daarin ook de (foto-)grafische industrie, textielfabrieken, ziekenhuizen en
laboratoria worden opgenomen.
Ad 6. Gedeeltelijk beëindiging van het stelsel van «fictieve» vergunningen
Bij de wetswijziging van 1981 is aan artikel 31 een nieuw vierde lid
toegevoegd. Dit bepaalt dat de in het derde lid van artikel 31 WVO bedoelde
«fictieve», dat wil zeggen niet schriftelijk vastgelegde, vergunningen voor
lozingen van bij AMvB aan te wijzen stoffen dan wel lozingen vanuit bij
AMvB aan te wijzen soorten van inrichtingen binnen een jaar na de maand
van plaatsing van die AMvB in het Staatsblad verlopen, tenzij binnen deze
termijn van een jaar een vergunning is aangevraagd. Uitwerking hieraan is
gegeven in dezelfde AMvB die hierboven in verband met de vergunningplicht
voor bepaalde indirecte lozingen is genoemd (Stb. 1983, 577). Ook de
aldaar genoemde bedrijven, die voorheen op grond van artikel 31, derde
lid, WVO nog zonder schriftelijke vergunning konden lozen, hebben vóór 1
december 1984 een lozingsvergunning moeten aanvragen.
5.2.3. Ontwerp-Wet op de waterhuishouding
De ontwerp-Wet op de waterhuishouding is op 29 maart 1982 aangeboden
aan de Tweede Kamer 22 . Het voorlopige verslag is vastgesteld op 18
november 1982 23 . Het ligt in de bedoeling de memorie van antwoord in de
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 118

tweede helft van 1985 gereed te hebben. De Wet op de waterhuishouding
(WWH) heeft een tweeledige functie. Enerzijds wordt beoogd een samenhangend
en doelmatig beleid en beheer met betrekking tot de waterhuishouding
in haar geheel te bevorderen, anderzijds wordt een regeling
gegeven met betrekking tot het waterkwantiteitsbeheer. Gezien de relatie
die bestaat tussen het waterkwantiteitsbeheer en het waterkwaliteitsbeheer
is deze wet voor het waterkwaliteitsbeheer van grote betekenis. In paragraaf
1.5 is op een aantal aspecten hiervan reeds ingegaan. Voorts zij verwezen
naar paragraaf 5.3 waar de planning op het gebied van de waterhuishouding
nader aandacht krijgt. In het verlengde van de totstandkoming van de Wet
op de Waterhuishouding wordt in de tweede instantie gedacht aan een
samenvoeging van de WUH, de WVO en de Grondwaterwet. In dat kader
zal aan de beheersstructuur van het grond- en opppervlaktewater nader
aandacht worden besteed.
Deregulering
Zoals bekend zijn in het regeerakkoord afspraken gemaakt inzake
deregulering: een vermindering en vereenvoudiging van regelgeving en
vergunningstelsels op diverse beleidsterreinen. In dit kader dient met name
het actieprogramma deregulering ruimtelijke ordening en milieubeheer
(DROM) te worden genoemd. Dit programma is inmiddels door de ministerraad
aanvaard en behandeld door de Tweede Kamer 24 . Ten aanzien van
de vergunningenproblematiek bevat het actieprogramma een groot aantal
voorstellen ter beperking en vereenvoudiging van de vergunningverlening
en de vergunningprocedures.
In dit verband is vooral de discussie over de integrale vergunning van
belang. In de sfeer van het milieubeheer zijn thans per inrichting of activiteit
veelal meerdere vergunningen vereist, die bovendien vaak door verschillende
overheden worden verleend. In het verleden is al meermalen de
vraag onder ogen gezien of tot verlening van integrale milieuvergunningen
kan worden gekomen. Daarbij is geconstateerd, niet alleen dat over de
voordelen van integratie verschillend wordt gedacht, maar ook dat integratie
van vergunningen vooral op moeilijkheden stuit daar waar de bevoegdheid
tot vergunningverlening in handen van verschillende overheden ligt. In het
bijzonder bij de WVO is dit een probleem, omdat de vergunningverlening
samenhangt met het waterbeheer in het algemeen en omdat de beheerstaak
is gespreid over Rijk, provincies en waterschappen. Mede op grond van de
DROM aanbevelingen is besloten tot wijziging van de WABM in die zin dat
de inrichtingsgebonden vergunningen ingevolge de Hinderwet, de Wet
inzake de luchtverontreiniging, de Wet geluidhinder, de Afvalstoffenwet en
de Wet chemische afvalstoffen worden geïntegreerd. De genoemde
bezwaren met betrekking tot de WVO-vergunningen hebben geleid tot
enerzijds handhaving van de bestaande bevoegdheden ter zake van de
WVO-vergunning (de huidige waterkwaliteitsbeheerders blijven derhalve
de WVO-vergunning, die ook als zodanig blijft bestaan, verlenen) en
anderzijds het waarborgen van de gewenste mogelijkheid tot integrale
beoordeling en afweging. Dit laatste is aldus opgezet dat er sterke procedurele
koppelingen gelegd worden ter zake van de procedure die de integrale
Wabm-vergunning en de WVO-vergunning (strikt gelijktijdig) moeten
volgen. Indien en voor zover een integrale afweging van alle milieuaspecten
zulks vereist en daarover geen overeenstemming bereikt kan worden,
hebben gedeputeerde staten de bevoegdheid aan de waterkwaliteitsbeheerder
een bindende aanwijzing te geven, die laatstgenoemde bij het nemen
van de WVO-beschikking in acht moet nemen. Deze «versterkte coördinatie
met knopendoorhakbevoegdheid» komt zowel tegemoet aan het in het
Regeerakkoord, het Plan Integratie Milieubeleid en het Actieprogramma
DROM neergelegde streven naar integratie van vergunningen als aan de
bezwaren tegen een fundamentele herverkaveling van bevoegdheden.
Voorts zij gewezen op de uitvoering van enkele conclusies met betrekking
tot de WVO op grond van het DROM-rapport:
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 119

- in artikel 3 dient te worden opgenomen dat een vergunning slechts
gewijzigd en ingetrokken mag worden «in het belang van het voorkomen
of beperken van waterverontreiniging». Na de externe advisering over de
regeling inzake algemene regels en vergunningen in de Wabm zal bekeken
worden of de criteria in dit hoofdstuk alsnog van toepassing zullen worden
verklaard op de WVO;
- in artikel 17 en verder (inzake de heffing) moet een vereenvoudiging
worden aangebracht in de diverse correctiemogelijkheden. Overigens zijn
deze correcties door een drietal arresten van de Hoge Raad op losse
schroeven komen te staan 25 . Inmiddels is een wetsvoorstel naar de Raad
van State gezonden waarin wordt voorgesteld deze correcties af te schaffen;
- artikel 31a dient zodanig te worden gewijzigd dat in de AMvB ex artikel
1, tweede lid, WVO genoemde bedrijven die reeds over een passende
vergunning op grond van een gemeentelijke lozingsverordening beschikken,
geen WVO-vergunning behoeven aan te vragen. De gemeentelijke vergunning
dient dan als WVO-vergunning te worden beschouwd. Een daartoe
strekkende wetswijziging wordt voorbereid.
5.3. Planvorming
De Wet verontreiniging oppervlaktewateren voorziet thans in het volgende
stelsel van plannen: op rijksniveau het IMP en het rijkswaterkwaliteitsplan,
op provinciaal niveau eveneens een waterkwaliteitsplan en op waterschapsniveau
het (verplichte) beheersplan. Daarnaast is er de ontwerp-Wet op de
waterhuishouding, die in zijn huidige vorm een vergelijkbare planstructuur
kent: de landelijke Nota Waterhuishouding, het rijksplan voor het kwantiteitsbeheer,
het provinciale waterhuishoudingsplan en het (facultatieve)
beheersplan. Ten slotte kent de Grondwaterwet het provinciale grondwaterplan
en kent de ontwerp-wet Bodembescherming het provinciale
grondwaterkwaliteitsplan.
Ten aanzien van zowel het waterhuishoudingsbeleid als het milieubeleid
is het besef toegenomen, dat de huidige respectievelijk beoogde planstelsels
verbetering behoeven. Hiervoor zijn met name twee redenen aanwijsbaar.
In het kader van de deregulering is gewezen op de onoverzichtelijkheid van
de planstelsels als gevolg van het grote aantal plannen en de onvoldoende
onderlinge afstemming. Daarnaast is - zoals reeds uitvoerig aangegeven in
par. 1.5 - het inzicht gegroeid, dat de samenhang tussen de verschillende
deelterreinen van het waterhuishoudings- en het milieubeleid in de
planvorming een belangrijker gewicht dient te krijgen.
Thans wordt dan ook voorzien in een integratie van de verschillende
planvormen 26 .
In de eerste nota over de planning van het milieubeleid «Meer dan de
som der delen» is aangegeven hoe de vereenvoudiging en stroomlijning
van de beide planstelsels gestalte zal krijgen. De nota zegt hierover het
volgende:
Op het gebied van het milieubeleid zullen in de toekomst de volgende
plannen worden uitgebracht:
a. een nationaal onderscheidenlijk provinciaal milieubeleidsplan waarin
de hoofdlijnen van het milieubeleid (= strategische keuzen) van het Rijk
onderscheidelijk de provincie voor een periode van acht tot tien jaren
worden vastgelegd. Deze plannen worden tenminste éénmaal in de vier
jaar vastgesteld;
b. een uitvoeringsprogramma milieubeleid van het Rijk onderscheidenlijk
de provincie, dat onder meer een programma van in de eerstvolgende vier
jaren te ondernemen activiteiten ter bescherming van het milieu zal
bevatten. Deze uitvoeringsprogramma's worden jaarlijks in samenhang
met de begroting uitgebracht.
Deze plannen kunnen onder meer (gedeeltelijk) de functies overnemen
die het IMP-Water, de waterkwaliteitsplannen voor de rijkswateren en de
overige wateren en het grondwaterbeschermingsplan vervullen voor het
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 120

milieubeleid. Een voorstel voor een wettelijke regeling van deze plannen in
de Wet algemene bepalingen milieuhygiëne (Wabm) zal in 1985 aan de
Staten-Generaal worden aangeboden. Voor het waterhuishoudingsbeleid
zullen in de Wet op de waterhuishouding daartoe strekkende regels
worden opgenomen. De planvorming op het gebied van de waterhuishouding
zal er dan als volgt uitzien:
a. op landelijk niveau het nationale waterhuishoudingsplan en het
beheersplan voor de rijkswateren. In het nationale waterhuishoudingsplan
zullen de hoofdlijnen van het in Nederland te voeren waterhuishoudkundig
beleid worden opgenomen, waarbij alle bij de waterhuishouding betrokken
belangen zullen worden afgewogen. Zowel het waterkwantiteitsbeleid als
het waterkwaliteitsbeleid als het grondwaterbeleid komen daarbij aan de
orde, met bijzondere aandacht voor hun onderlinge samenhang, alsmede
voor de samenhang tussen gronden oppervlaktewater. Het beheersplan
voor de rijkswateren zal de operationele planning van het kwantitatieve en
kwalitatieve beheer van de oppervlaktewateren bevatten. Daarnaast zal het
beheersplan de gedetailleerde functietoekenning voor de rijkswateren
inhouden;
b. op provinciaal niveau wordt voorzien in een provinciaal waterhuishoudingsplan.
De beoogde inhoud van dit plan is vergelijkbaar met die van
het nationale waterhuishoudingsplan, met dien verstande dat de toedeling
van functies van de niet-rijkswateren in het provinciale plan zal geschieden.
Tevens zal daarin de toedeling van functies aan het grondwater plaatsvinden;
c. wat betreft de planning van de beheerstaken (kwalitatief en kwantitatief)
met betrekking tot oppervlaktewateren van provincies en waterschappen
wordtvoorzien in beheersplannen. Het zal primair eentaak van de provincies
zijn hiervoor nadere regels te stellen.
Deze plannen zullen de functies overnemen die het IMP-Water, de
waterkwaliteitsplannen voor de rijkswateren en de overige wateren, het
grondwaterplan, het beheersplan ingevolge de Wet verontreiniging
oppervlaktewateren, vervullen voor het waterhuishoudingsbeleid.
De overgang van de huidige naar de nieuwe planstelsels zal geleidelijk
haar beslag krijgen. Zolang geen duidelijkheid bestaat over het tijdstip van
inwerkingtreding van de Wet op de waterhuishouding en de regeling van
plannen in de Wet algemene bepalingen milieuhygiëne kan niet met
zekerheid worden gezegd hoe lang de overgangsperiode zal duren.
Evenmin kan op dit moment al worden aangegeven hoe de hierboven
globaal geschetste elementen in de planstructuur concreet hun plaats
zullen krijgen. De nadere invulling van de geschetste planstructuur zal
immers plaatsvinden in de regeling van plannen in het kader van de Wabm
en de Wet op de Waterhuishouding. Voor zover het de plannen op het
gebied van het milieubeleid betreft, is in de nota «Meer dan de som dan
delen» aangekondigd dan het eerste nationale milieubeleidsplan en het
eerste uitvoeringsprogramma milieubeleid op rijksniveau in 1987 of 1988
zullen worden worden uitgebracht. In de tussenliggende periode zal
jaarlijks een IMP-Milieubeheer worden uitgebracht; deel IMP's zullen in het
vervolg niet meer verschijnen. Voor de provincies wordt gedacht aan een
termijn van vier jaar na het tot stand brengen van de wettelijke regeling.
Het is in ieder geval duidelijk dat de overgangsregeling voor de provinciale
planning op het gebied van het milieubeleid en het waterhuishoudingsbeleid
op elkaar dient te worden afgestemd.
Ten aanzien van de termijn waarop de toekomstige plannen op het
gebied van de waterhuishouding voor het eerst zullen verschijnen bestaan
de volgende gedachten:
a. de Nota waterhuishouding zal in 1985 verschijnen, evenals het derde
IMP-Water;
b. het rijkswaterkwaliteitsplan en de provinciale waterkwaliteitsplannen
zullen in 1985 en 1986 gereedkomen;
c. de provinciale grondwaterplannen zullen in de loop van 1985 en 1986
het levenslicht zien;
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 121

d. de waterkwaliteitsbeheersplannen zullen niet in één bepaald jaar,
doch afhankelijk van de situatie in de loop van de eerstkomende jaren
verschijnen.
In deze opsomming ontbreekt het waterkwantiteitsbeleid voor zover op
provinciaal niveau te bepalen. De oorzaak daarvan is, dat de meeste
provincies vooralsnog de Wet op de waterhuishouding afwachten alvorens
een geïntegreerd waterhuishoudingsplan op te stellen: wel wordt overigens
reeds het nodige onderzoek gedaan. Een tweede aspect is, dat zowel het
rijkswaterkwaliteitsplan als de provinciale waterkwaliteitsplannen de
onvolkomenheden zullen vertonen die onvermijdelijk samenhangen met
het feit dat een dergelijke exercitie voor de eerste maal is uitgevoerd. Uit
een en ander wordt afgeleid, dat op middellange termijn de behoefte zal
bestaan aan de gereedkoming van de eerste serie provinciale waterhuishoudingsplannen
in volledig geïntegreerde vorm; dit geldt ook voor het
beheersplan voor de rijkswateren. Hiervoor wordt voorlopig gedacht aan
het jaar 1990. Indien noodzakelijk zou daaraan in (1988) nog vooraf kunnen
gaan een gecombineerd «supplement» op de dan enkele jaren oud zijnde
Nota waterhuishouding, respectievelijk het derde IMP-Water voor zover het
gaat om elementen van het waterhuishoudingsbeleid. In 1987 of 1988 zal
ook het eerste nationale milieubeleidsplan worden uitgebracht. Aldus
kunnen in 1990 zowel het provinciale waterhuishoudingsplan als het
beheersplan voor de rijkswateren worden geënt op de meest actuele
beleidslijnen van het Rijk. In 1992/1993 zal, gebruikmakend van de laatstgenoemde
planvormen, een nationaal waterhuishoudingsplan verschijnen.
Nadien zullen de in de Wet op de waterhuishouding op te nemen termijnen
bepalen met welke frequentie daaropvolgende plannen gereed moeten
komen. Over de beheersplannen zij opgemerkt dat daarvoor de provincies
in samenspraak met de waterschappen verschijningstermijnen zullen
moeten vaststellen.
Ten slotte wordt benadrukt dat voor bovengenoemde planstelsels
duidelijke raakvlakken aanwezig zijn met de planvorming in het kader van
de ruimtelijke ordening. Met name heeft dit betrekking op het vastleggen
van functies respectievelijk bestemmingen.
5.4. Bestuurlijk kader
In het tweede IMP is vrij uitvoerig ingegaan op de bestuurlijke organisatie
van het waterkwaliteitsbeheer in Nederland. In het aldaar gestelde is in de
afgelopen jaren weinig veranderd, zodat volstaan kan worden met het
maken van enkele aanvullende opmerkingen.
Over de in het voorgaande IMP reeds aangekondigde wijzigingen in de
beheerssituatie kan het volgende worden gezegd. Met ingang van 1 januari
1980 zijn de waterschappen Noord-Beveland en de Brede Watering van
Zuid-Beveland opgegaan in het - ook met de zorg voor de waterkwaliteit
belaste - waterschap Noord- en Zuid-Beveland. Met ingang van 1 januari
1981 is de zorg voor de waterkwaliteit van de in de provincie Zuid-Holland
gelegen waterschappen de Brielse Dijkring, IJsselmonde, de Groote Waard,
Goeree, Flakkee, de Overwaard, de Nederwaard, de Vijfheerenlanden en de
Krimpenerwaard alsmede het Zuid-Hollandse deel van de Lopikerwaard
overgegaan naar het nieuw opgerichte Zuiveringsschap Hollandse Eilanden
en Waarden. Voorts zijn met ingang van 1 januari 1982 de waterschappen
Axeler Ambacht en de Verenigde Braakmanpolders opgeheven en opgegaan
in het waterschap de Drie Ambachten. Ten slotte kunnen de komende jaren
beslissingen worden verwacht omtrent een nadere vormgeving van de
waterschapsorganisatie in de provincie Zeeland. Bijgaande kaart geeft een
overzicht van de bestuurlijke organisatie van het waterkwaliteitsbeheer per
1 januari 1985.
Als onderdeel van het bestuurlijk kader is in het tweede IMP eveneens
aandacht geschonken aan de coördinatie met betrekking tot het waterkwa-
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 122

liteitsbeheer. Ook hierover kunnen in dit IMP enkele aanvullende opmerkingen
worden gemaakt. Het belangrijkste coördinerende orgaan is de
CUWVO. Een aantal resultaten van de werkzaamheden in CUWVO-verband
is reeds in de voorgaande hoofdstukken naar voren gekomen. Voor een
overzicht van de taak, werkwijze en samenstelling van de CUWVO alsmede
van de door de CUWVO uitgebrachte adviezen zij verwezen naar de
hierover in december 1983 uitgebrachte brochure 27 .
Voorts dient te worden gewezen op de instelling van de Rijksmilieuhygiënische
Commissie (RMC) ter vervanging van de Interdepartementale
Coördinatiecommissie voor de Milieuhygiëne (ICMH). Tot opheffing van de
ICMH en tot instelling van de RMC is besloten om de afstemming van het
milieubeleid tussen de ministeries te verbeteren.
Dit besluit is genomen in het kader van het Plan Integratie Milieubeleid.
Naast de afstemming van milieuzaken heeft de RMC tot taak het voeren
van interdepartementaal overleg over het milieubeleid en het uitbrengen
van adviezen aan de Minister van VROM en desgevraagd aan andere
ministers. Voorstellen van wet, van algemene maatregelen van bestuur of
voorontwerpen ervan moeten aan de orde komen in de RMC, evenals
plannen, (beleids)nota's, notities en indicatieve meerjarenprogramma's. De
ministers moeten de RMC ook horen over concrete plannen op hun
beleidsterrein, waarvan de uitvoering belangrijke nadelige gevolgen voor
het milieu kan hebben: het gaat daarbij om plannen waarvoor een milieueffectrapportage
moet worden opgesteld, ook internationale aspecten van
het milieubeleid komen in de RMC aan de orde.
Ten slotte kan worden vermeld dat - in het verlengde van de voortgaande
ontwikkeling naar een integraal waterbeheer - het merendeel der provincies
is overgegaan tot het samenvoegen van verschillende provinciale adviescommissies,
welke op deelterreinen van het waterbeheer werkzaam zijn,
tot één Provinciale Commissie Waterbeheer.
6. INTERNATIONAAL OVERLEG
6.1. Inleiding
In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de bereikte resultaten
en de werkzaamheden in de internationale kaders, die voor het beheer van
de Nederlandse oppervlaktewateren het meest relevant zijn.
Voor Nederland is het internationale overleg over waterkwaliteitsvraagstukken
om een aantal redenen van groot belang. Allereerst is Nederland
sterk afhankelijk van de kwaliteit van de grensoverschrijdende rivieren,
aangezien 75% van de zoetwatertoevoer door internationale waterlopen
wordt aangevoerd (waarvan door de Rijn alleen al ca. 65%). Uit tabel 6.1
blijkt dat de daarmee aangevoerde vrachten aan vervuilende stoffen veelal
een veelvoud bedragen van de hoeveelheden die in ons land geloosd
worden (in tabel 6.2 is de trend in deze vrachten weergegeven). Het is
duidelijk dat een verbetering in de kwaliteit van de meeste Nederlandse
oppervlaktewateren niet door inspanningen in eigen land alléén kunnen
worden bereikt, maar dat saneringen in bovenstrooms gelegen gebieden
daarvoor eveneens noodzakelijk zijn. Ten tweede wordt de invloed van
internationaal overeengekomen regelingen en normstellingen op het
nationale waterkwaliteitsbeleid steeds groter. Geconstateerd kan worden
dat in de afgelopen jaren een vrijwel volledig juridisch stelsel van internationale
overeenkomsten voor de bescherming van zowel de zoete als de
zoute wateren tot stand is gekomen. Het betreft hier echter in vele gevallen
kaderovereenkomsten, die verdere uitwerking behoeven. Het accent van
het internationale overleg in de planperiode van het 3e IMP zal dan ook
liggen op een verdere concretisering van de kaderovereenkomsten, op de
controle op de daadwerkelijke uitvoering en naleving van de bestaande
regelingen en op het bijstellen en aanpassen van verouderde regelingen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 123

Hierbij zal het Nederlandse beleid er in het algemeen gesproken op
gericht zijn te komen tot een versnelde aanpak van de zwarte- en grijzelijststoffen.
Daarvoor komt in het bijzonder het EG-overleg in aanmerking.
Bij het Rijnoverleg zal Nederland ernaar streven het accent meer dan
voorheen op het bereiken van een verdrag ter regeling van de warmtebelasting
en op de uitvoering van het chemieverdrag te leggen. Een belangrijk
nieuw element zal zijn dat Nederland vooral in dit kader de problematiek
van de onderwaterbodems van onze grote wateren aan de orde zal stellen.
Voorts zal meer aandacht voor het fosfaatprobleem en het probleem van
de diffuse PCB-bronnen worden gevraagd. Ten aanzien van de kwaliteit
van het Maaswater zijn de besprekingen in het najaar van 1983 in het kader
van de Technische Maascommissie van start gegaan. Over de waterkwaliteit
van de Westerschelde wordt sinds medio 1985 met België overleg gevoerd
binnen de Scheldewatercommissie. Nederland zal ernaar streven deze
besprekingen zo effectief mogelijk te laten verlopen; de regionalisering in
België zal bij de onderhandelingen overigens een grote complicatie blijven
vormen. Ten slotte zal in het zeeoverleg het streven erop gericht zijn het
dumpen van chemische afvalstoffen op zee geleidelijk te verminderen.
Tabel 6.1. Grensoverschrijdende vervuiling in relatie tot de belasting door lozingen in
Nederland
Grensoverschrijdende vervuiling Belasting van de
Nederlandse
Rijn Maas Schelde oppervlaktewate-
Lobith Eijsden 1983 ren 1985' door
1983 bedrijfs-en
huishoudelijk
afvalwater
Debiet (m 3 /s) 2 652 303 107
Stroomgebied (km 2 ) 160 000 30 000 20 000
Zwevende stof (kg/s) 118 13 10
Kwik (ton/jaar) 8,5 1,3 0,8 0,4
Cadmium (ton/jaar) 38 14 6 18
Chroom (ton/jaar) 1 010 114 83 94
Nikkel (ton/jaar) 413 35 69 28
Koper (ton/jaar) 790 73 45 37
Zink (ton/jaar) 4 790 874 250 173
Arseen (ton/jaar) 364 28 10
Lood (ton/jaar) 670 123 64 31
Chloride (10" t./j.) 12 0,3
Fosfaat (10 3 t./j.) 43 4,0 4,5 14
Olie (10 3 t./j.) 2,8 2,2 1,1 0,65
Fenol (t./j.) 536 85 20 120
' Zie Hoofdstuk 4.
Het blijkt dat internationaal overleg in het algemeen een zaak is van
lange adem. Dit wordt veroorzaakt doordat het overleg meestal per
afzonderlijke stof geschiedt en de problematiek technisch ingewikkeld is.
Bovendien zijn de economische en technische omstandigheden in de aan
het overleg deelnemende landen onderling verschillend. Een eenmaal
vastgestelde eis vormt dan ook een compromis, dat pas na lange onderhandelingen
tot stand komt. Overigens gaat van het internationale overleg
over normstelling over het algemeen een preventieve werking uit, die leidt
tot vermindering van de lozingen reeds voordat daarover internationale
afspraken zijn gemaakt.
De internationaal in te nemen standpunten worden nationaal voorbereid
in CIM-verband (Coördinatiecommissie Internationale Milieuvraagstukken)
met als belangrijkste deelnemende departementen Buitenlandse Zaken,
Verkeer en Waterstaat, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer,
Landbouw en Visserij en Economische Zaken. Voorstellen voor
normstellingen worden bovendien voor advies ondermeer aan de CUWVO
voorgelegd.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2
124

In de volgende paragrafen zullen de onderwerpen en werkzaamheden
van de belangrijkste kaders binnen het internationale overleg worden
geschetst.
6.2. De Europese Gemeenschappen
Voor het beleid in de EG ter bestrijding van de verontreiniging van het
aquatisch milieu zijn de volgende regelingen van belang:
a. regelingen met betrekking tot de waterkwaliteit uitgaande van de
functie van het water;
b. regelingen met betrekking tot de lozing van milieugevaarlijke stoffen;
c. overige regelingen.
Ad a. Waterkwaliteitsrichtlijnen
Tot dusverre zijn in de EG ter bescherming van de kwaliteit van het
oppervlaktewater richtlijnen aangenomen voor de volgende functies:
- oppervlaktewater dat is bestemd voor produktie van drinkwater;
- zwemwater;
- zoet water dat bescherming of verbetering behoeft ten einde geschikt
te zijn voor het leven van vissen;
- schelpdierwater.
Deze vier waterkwaliteitsrichtlijnen bevatten naast kwaliteitseisen voor
het oppervlaktewater tevens termijnen waarbinnen de doelstelling moet
worden bereikt. Op gezette tijden dienen de lid-staten aan de Europese
Commissie te rapporteren over de kwaliteit van de wateren waaraan
functies zijn toegewezen.
Ad b. Emissierichtlijnen
De richtlijn 76/464/EEG van 4 mei 1976 betreffende de verontreiniging
veroorzaakt door bepaalde gevaarlijke stoffen die in het aquatisch milieu
van de Gemeenschap worden geloosd, vormt het kader voor de aanpak
van lozingen van zwarte- en grijze-lijststoffen. Ingevolge deze richtlijn moet
de verontreiniging door de uiterst schadelijke grijze-lijststoffen worden
beëindigd en die door de minder schadelijke grijze-lijststoffen worden
verminderd. Voor elke geselecteerde zwarte-lijststof moet een uitvoeringsrichtlijn
worden opgesteld. Sinds mei 1976 zijn successievelijk zes reeksen
van stoffen geselecteerd voor nadere bestudering (zie bijlage 1.1). Daarenboven
heeft de EG-Commissie inmiddels ook diverse andere stoffen in
studie genomen. Aan de hand van de resultaten van uitgevoerde studies
wordt de eventuele aanpak van deze stoffen bezien.
Tot op heden zijn uitvoeringsrichtlijnen tot stand gekomen voor:
- kwiklozingen afkomstig van de chlooralkali-industrie;
- cadmiumlozingen;
- kwiklozingen afkomstig van andere sectoren dan de chlooralkaliindustrie;
- hexachloorcyclohexaanlozingen.
Daarnaast heeft de Commissie aan de Raad kenbaar gemaakt dat voor
chloordaan, heptachloor en heptachloor-epoxyde afgezien kan worden van
het opstellen van uitvoeringsrichtlijnen gezien de geringe omvang van de
verontreiniging door deze stoffen. De behandeling van het richtlijnvoorstel
tot sanering van de lozingen van aldrin, dieldrin en endrin uit mei 1979 is
op de achtergrond geraakt. Dat hangt samen met de omstandigheden dat
de drins hoofdzakelijk in Nederland en het Verenigd Koninkrijk worden
geloosd en dat dientengevolge deze richtlijn slechts deze twee lid-staten
zou aangaan (zie ook paragraaf 3.2).
Om de aanpak van de lozingen van zwarte-lijststoffen binnen de Gemeenschap
te versnellen heeft de Raad op 7 februari 1983 een resolutie aange-
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 125

nomen, waarin vastgelegd is dat een door de Commissie opgestelde lijst
van 129 potentiële zwarte-lijststoffen (zie bijlage 1.1) zal worden aangehouden
als basis voor nationale saneringsmaatregelen. Door het verstrekken
van gegevens over produktie, gebruik en lozingen van deze schadelijke
stoffen door de lid-staten zal de Commissie, eventueel mede aan de hand
van de resultaten van uitgevoerde studies, in staat zijn te beslissen voor
welke stoffen een uitvoeringsrichtlijn moet worden opgesteld. Begin 1985
heeft de EG-Commissie een voorstel ingediend voor een richtlijn die
beoogt de uitvoering van de kaderrichtlijn 76/464/EEG te versnellen. In dat
voorstel worden tevens voor 4 stoffen tegelijkertijd grenswaarden en
kwaliteitsdoelstellingen voorgesteld te weten voor tetrachloorkoolstof,
chloroform, DDT en pentachloorfenol. De Commissie heeft aangekondigd
dat in een volgend stadium hexachloorbenzeen en hexachloorbutadiëen
hieraan worden toegevoegd. Ook denkt men erover de «drins» daarbij te
betrekken.
De richtlijn van 1976 verplicht de lid-staten tevens om voor grijze-lijnstoffen
nationale saneringsprogramma's op te stellen. In de EG is afgesproken dat
de lid-staten allereerst voor de als prioritair aangemerkte grijze-lijststoffen
chroom, koper, lood, zink, nikkel en arseen dergelijke programma's zullen
opstellen, op grond waarvan de Commissie harmoniserende voorstellen
kan doen.
Een aparte emissierichtlijn is tot stand gekomen gericht op de geleidelijke
vermindering en uiteindelijke beëindiging van de verontreiniging van het
milieu door de afvalstoffen afkomstig van de titaandioxyde-industrie.
Ingevolge een bepaling van deze richtlijn waren de lid-staten verplicht vóór
1 juli 1980 voor deze bedrijfstak integrale saneringsprogramma's op te
stellen en ter beoordeling voor te leggen aan de Commissie. Aan de hand
van de verstrekte gegevens heeft de Commissie onlangs een voorstel voor
een geharmoniseerd programma bij de Raad ingediend. Het overleg
hierover is gaande.
Ad c. Overige regelingen
Binnen de EG zijn verder richtlijnen ontwikkeld, die indirect de kwaliteit
van het oppervlaktewater beschermen. Genoemd kunnen worden de
richtlijnen betreffende de verwijdering van polychloorbifenylen (PCB's) en
polychloorterfenylen (PCT's) en betreffende het gebruik van deze stoffen,
beide uit 1976, alsook de richtlijn betreffende de verwijdering van toxische
en gevaarlijke stoffen uit 1978, die mede een verbod tot ongecontroleerd
lozen van dergelijke milieu-gevaarlijke stoffen inhouden. Hierbij valt te
vermelden dat van Nederlandse kant is aangedrongen op een spoedige
herziening van de nu nog toegestane toepassing van PCB's in transformatoren
en condensatoren en in de mijnbouw. De Commissie is inmiddels
met een voorstel gekomen om de bestaande richtlijn ter zake te herzien ten
einde het gebruik van PCB's op termijn geheel te beëindigen.
6.3. Het Rijnoverleg
Het internationale overleg over de kwaliteit van het water van de Rijn
wordt gevoerd in de Internationale Commissie ter bescherming van de Rijn
tegen verontreiniging (IRC). De totstandkoming en wijze van functioneren
van de IRC is beschreven in het 2e IMP, zodat daarop niet opnieuw behoeft
te worden ingegaan.
Chemieverdrag
De voor de kwaliteit van het Rijnwater belangrijkste internationale
regeling is de op 3 december 1976 gesloten overeenkomst van Bonn inzake
de bescherming van de Rijn tegen chemische verontreiniging. Deze
overeenkomst is op 1 februari 1979 in werking getreden. Mede als gevolg
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 126

van de aandacht, die in dit kader aan de kwaliteit van de Rijn wordt besteed,
kan een duidelijke verbetering daarvan worden geconstateerd. Een indicatie
hiervan geeft tabel 6.2; voorts zij verwezen naar hoofdstuk 4.
Dit betekent zeker niet dat er reden is voor tevredenheid. Het betekent
wèl dat de neergaande tendens in de waterkwaliteit van de Rijn een halt is
toegeroepen, waarbij ten aanzien van eutrofiërende stoffen een stabiele
(doch nog geen bevredigende) situatie bereikt lijkt te zijn. Overigens heeft
het incident met de tijdelijk verhoogde concentraties van de stof chloornitrobenzeen
in de Rijn in het najaar van 1982 eens te meer aangetoond dat
in een hoog-geindustrialiseerd stroomgebied als dat van de Rijn in het
bijzonder het voorkomen van calamiteiten niet kan worden uitgesloten. Op
grond van artikel 11 van het chemieverdrag is dan ook een waarschuwingssysteem
ingesteld, dat echter nog niet geheel naartevredenheid functioneert.
De verbetering van en oefening met dit systeem zal de aandacht van de IRC
blijven vragen.
Ten aanzien van een aantal stoffen zijn in de IRC concrete afspraken
gemaakt:
- voor kwik is een emissie-eis voor de chlooralkali-industrie van 0,5 g
kwik per ton chloor-produktiecapactiteit vastgesteld;
- voor kwik uit andere bronnen en voor cadmium is een gedifferentieerd
stelsel van lozingseisen voor verschillende bedrijfstakken ontworpen;
- in het kader van de vaststelling van nationale programma's voor de
sanering van de lozingen van chroom is een waterkwaliteitsdoelstelling
van 50/ug/l vastgesteld en bestaat er overeenstemming over een emissie-eis
van maximaal 2 mg/l voor de chemische-, de galvano- en de lederindustrie;
- met betrekking tot andere stoffen van de grijze lijst, te weten nikkel,
koper, zink en lood werd vastgesteld dat de nationale programma's reeds
voldoende geharmoniseerd zijn;
- ten aanzien van PCB's is de aanbeveling aangenomen dat nieuw
gebruik van PCB-bevattende apparatuur, zoals transformatoren en condensatoren,opzo
kort mogelijke termijn beëindigd moet worden. Met betrekking
tot het nog bestaande gebruik zijn aanbevelingen aangenomen betreffende
de inventarisatie en goed beheer van PCB-bevattende apparatuur, alsmede
met betrekking tot de gefaseerde beëindiging van het gebruik van PCB's
daarin. In 1987 zal over een en ander gerapporteerd worden. Het gebruik
van PCB's in hydraulische vloeistoffen in de mijnbouw in Duitsland is
waarschijnlijk eveneens een belangrijke vervuilingsbron van deze stoffen
voor de Rijn. Duitsland heeft nu aangekondigd dat dit gebruik in 1985/1986
beëindigd zal worden. Verwacht mag dan ook worden dat genoemde
maatregelen in de periode 1985-1989 zullen leiden tot een vermindering in
de PCB-vracht in de Rijn;
- ten aanzien van de stof arseen is besloten, dat geen lozingseisen
behoeven te worden vastgesteld aangezien de gehalten, die in het verleden
gestaag gestegen waren, weer zo sterk zijn gedaald, dat ze in de buurt
liggen van het natuurlijk niveau.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 127

Tabel 6.2. Ontwikkelingen in de kwaliteit van het Rijnwater bij Lobith (RIZA-gegevens)
Periode 1971 t/m 1973 Periode 1980 t/m 1983
gem. gem. gem. gem. afname
ge- vracht ge- vracht vracht
halte in ton- halte in tonnen
per
nen per
jaar
jaar
Kwik •s/i 2,25 100 0,14 11,6 88%
Cadmium pg/i 3,9 181 1,0 81 55%
Koper AO/i 38 1 870 11 955 ',S%
Lood* pg/i 35 2 000 11 1 004 50%
Chroom •ig/i 77 3910 14 1 255 68%
Zink Aig/i 279 13 960 78 6 881 51%
EoCI* «xg/i 23 1 200 3,9 316 74%
Fenol jug/i 40 1 745 8 639 63%
Hexachloorbenzeen* Aig/i 0,11 5,7 0,02 1,6 72%
Lindaan* fig/i 0,15 7,2 0,02 1.8 75%
BZV mg/l 8,9 430 000 3,0 240 000 44%
Zuurstof mg/l 4,9 8,2
Fosfaat (als P) mg/l 0,9 43 000 0,6 49 000 -14%
Olie mg/l 0,6 32 000 0,1 7 700 76%
Chloride mg/l 227 10* *159 1 12** -20%
* Alleen 1973 gegevens.
xx Maal 10 6
N.B. De gemiddelde afvoer in de periode 1980 t/m 1983 van 2790 m 3 /s is
1,8 maal zo groot als in de periode 1971 t/m 1973 (1570 m 3 /s), waardoor de
natuurlijke vracht aan zware metalen, BZV, fosfaat en chloride groter is;
niettemin is er een netto-afname in de vrachten voor de zware metalen en
BZV.
De werkzaamheden richten zich momenteel hoofdzakelijk op een aantal
specifieke zwarte-lijststoffen, te weten een aantal organochloorverbindingen,
polycyclische aromaten, benzeen, een drietal difenylbasen en vinylchloride.
Voorts zal worden bezien of het mogelijk zal zijn een groepsparameter (bij
voorbeeld EOCL) als grenswaarde toe te passen, met name voor bedrijven,
die een aantal verschillende gechloreerde koolwaterstoffen lozen. Aan het
probleem van hoge concentraties schadelijke stoffen in het bodemsediment
zal in de toekomst in het Rijn-overleg meer aandacht moeten worden
besteed. Ten slotte is het fosfaatprobleem door Nederland aangekaart. Een
eerste verbetering te dien aanzien kan worden verwacht als gevolg van de
door Duitsland ingestelde maatregel om het fosfaatgehalte in wasmiddelen
te verlagen, die per 1 januari 1984 van kracht is geworden en als gevolg
van soortgelijke maatregelen in Zwitserland.
Chlorideverdrag
Een beschrijving van de overeenkomst van Bonn (1976) inzake de
bescherming van de Rijn tegen verontreiniging door chloriden is gegeven
in het 2de IMP. Zoals bekend mag worden verondersteld is het verdrag
destijds niet in werking getreden als gevolg van het ontbreken van voldoende
steun voor de overeenkomst in het Franse parlement. Intussen is de
overeenkomst einde 1983 alsnog door Frankrijk geratificeerd. Enige
aanpassingen met betrekking tot de termijnen waren hierdoor vanzelfsprekend
noodzakelijk. De oorspronkelijke datum van 1 januari 1980 waarop de
lozingen van de Franse kalimijnen met 60 kg chloride per seconde moet
zijn verminderd is in de aanvullende briefwisseling op het verdrag vervangen
door een termijn van 2 jaar na het begin van de eerste fase (reductie van 20
kg/s door injectie). Ook de aanvullende briefwisseling werd einde 1983
door Frankrijk geratificeerd. Na ratificatie door de andere verdragspartijen
is de overeenkomst in zijn gewijzigde vorm op 5 juli 1985 in werking
getreden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 128

Thermisch verdrag
Voor wat betreft de warmtehuishouding van de Rijn is een verklaring
inzake de thermische belasting van de Rijn geformuleerd en met uitzondering
van Zwitserland door alle regeringen aanvaard.
Deze verklaring komt er in het kort op neer dat in afwachting van de
totstandkoming van een thermisch verdrag geen situaties zullen worden
gecreëerd, die strijdig zijn met de doelstellingen van een dergelijk verdrag.
Aan de opstelling van dit verdrag wordt momenteel gewerkt.
Voorgenomen activiteiten
In de periode 1984-1987 bekleedt Nederland het voorzitterschap van de
IRC. Voor deze periode is een prioriteiten-programma ingediend en in grote
lijnen door de IRC aanvaard. Dit programma behelst de volgende hoofdpunten:
vaststellen van de definitieve tekst van het thermisch verdrag in
1986; versnelde aanpak van normstelling voor stoffen van de zwarte lijst;
afronding van de normstelling voor nikkel, koper, zink en zo mogelijk lood
in 1986; studie naar de verontreiniging van riviersediment en de eventuele
consequenties daarvan op de normstelling; voortzetting van de werkzaanv
heden betreffende vermindering van de fosfaatbelasting; beëindiging van
het gebruik van PCB's en ten slotte uitvoering geven aan het chlorideverdrag.
6.4. Het zee-overleg
Door de specifieke ligging van Nederland komen veel verontreinigende
stoffen via de grote rivieren vanuit het buitenland, doch ook vaak van
Nederland zelf uiteindelijk in de Noordzee terecht. Ons land voelt zich
dientengevolge in sterke mate mede verantwoordelijk voor het verbeteren
en beschermen van de kwaliteit van het mariene milieu. Het streeft dit doel
na in een aantal internationale conventies die in de eind-zestiger en
begin-zeventiger jaren tot stand zijn gekomen. Een beschrijving van deze
conventies is reeds in het 2de IMP gegeven.
Verdrag van Parijs
Het meest verstrekkende verdrag voor de bescherming van het mariene
milieu (met tevens de meest directe gevolgen voor het WVO-beleid) is het
verdrag van Parijs (1974) ter voorkoming van verontreiniging van de zee
vanaf het land (dat wil zeggen via natuurlijke waterlopen, vanaf de kust met
inbegrip van pijpleidingen en vanaf kunstmatige bouwwerken zoals
boorplatforms). Het verdrag heeft eenzelfde opzet als het Rijnchemieverdrag
en de EG-kaderrichtlijn voor het aquatisch milieu.
Een apart probleem vormt de vervuiling van de zee via de lucht. Bij een
aantal stoffen kan dit een belangrijke, soms zelfs de belangrijkste vervuilingsroute
zijn. Mede op Nederlands initiatief is besloten deze problematiek
onder de werkingssfeer van het verdrag te brengen.
Als concrete resultaten kunnen worden genoemd:
- overeenstemming over eisen voor kwiklozingen afkomstig van de
chlooralkali-industrie, vergelijkbaar met de eisen die in EG- en Rijnchemiekader
zijn vastgesteld. Daarbij is bovendien besloten tot een aanbeveling
om het gebruik van de kwikvrije chloorproduktietechnieken voor nieuwe
bedrijven te bevorderen;
- het overnemen van de grenswaarden en waterkwaliteitsdoelstellingen
voor de zoute wateren uit de EG-richtlijnen voor kwiklozingen afkomstig
van andere industriële bronnen dan de chlooralkali-industrie, alsmede voor
lozingen van cadmium, voor zover deze ook voor de niet-EG-landen gelden;
- het aannemen van een resolutie ten aanzien van de lozingen van
radio-actieve stoffen door opwerkingsfabrieken (en andere nucleaire
installaties) die bepaalt dat dergelijke lozingen beperkt dienen te worden
door toepassing van de beste bestaande technieken;
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 129

- de vaststelling van een richtwaarde van 40 mg/l olie voor het effluent
van boorplatforms;
- de vaststelling van richtwaarden voor olielozingen van nieuwe raffinaderijen;
- de opstelling van aanbevelingen voor de vermindering van olielozingen
door bestaande raffinaderijen alsmede voor de inzameling en verwerking
van afgewerkte olie;
- met betrekking tot de verontreiniging door PCB's is de aanbeveling
aangenomen, dat al het nieuwe gebruik van PCB's in de nog toegestane
«gesloten» toepassingen met spoed beëindigd kan worden, met uitzondering
van toepassingen voor onderzoek en in de mijnbouw. Ook ten aanzien van
het nog bestaande gebruik zijn aanbevelingen opgesteld (betreffende de
inventarisatie, goed beheer, de vervanging door andere stoffen en de
gefaseerde beëindiging van gebruik).
Het toekomstige werk zal zich vooral richten op een zo goed mogelijke
bepaling van de input via rivieren en via de lucht, op de problematiek van
de organische microverontreinigingen en zware metalen en op de vraag in
hoeverre eutrofiëring van de zee een bedreiging kan vormen.
Verdrag van Oslo
In het kader van het Oslo-verdrag betreffende het storten van afvalstoffen
in zee is een belangrijke wijziging tot stand gekomen, die een aanpassing
van het begrip «dumping in zee» inhoudt ten einde ook het verbranden van
afvalstoffen op zee expliciet onder de werking van het verdrag te brengen.
Aan het verdrag is een nieuwe bijlage toegevoegd, waarin bindende regels
voor het verbranden van afvalstoffen op zee worden gesteld, onder andere
dat de verdragsluitende partijen de ontwikkeling van methoden voor de
verwerking op het land van afvalstoffen die thans nog op zee worden
verbrand, verder dienen te stimuleren en dat de Oslo-commissie voor 1
januari 1990 een datum zal bepalen waarop verbranding van afvalstoffen
op zee dient te worden beëindigd. Er zijn procedures opgesteld voor de
rapportage van de hoeveelheden afvalstoffen die in zee worden gestort of
op zee worden verbrand, waardoor een vrijwel compleet beeld ten aanzien
van de betrokken hoeveelheden is ontstaan. De indruk bestaat dat de
hoeveelheden chemisch afval die op deze wijze in zee worden gebracht
geleidelijk afneemt. Het streven van Nederland is er op gericht het dumpen
van chemische afvalstoffen op zee zoveel mogelijk te beperken door
geleidelijk aan verwerkingsmethoden op het land te realiseren. Dit zal
echter niet in alle gevallen mogelijk zijn. Over het verbranden van chemische
afvalstoffen op zee en de alternatieve mogelijkheden daarvoor op het land
wordt momenteel een beleidsanalyse uitgevoerd. Ten slotte zal in de
planperiode van het 3e IMP de baggerspecieproblematiek voor Nederland
een belangrijk aandachtspunt zijn.
Overige aspecten
Een andere bron van verontreiniging van de zee wordt gevormd door de
operationele lozingen vanaf schepen. Het in 1973 te Londen gesloten
mondiale Verdrag ter voorkoming van verontreiniging door schepen
(MARPOL) regelt de operationele lozingen met name van olie en van
chemische stoffen, die in bulk worden vervoerd. In oktober 1983 zijn de
regelingen met betrekking tot olie van kracht geworden, als gevolg waarvan
meer dan voorheen ladingsresten op het land in havenontvangstinstallaties
zullen worden afgegeven. Begin 1987 zullen de regelingen met betrekking
tot in bulk getransporteerde chemicaliën van kracht worden. Nederland
streeft ernaar tijdig de juiste voorzieningen voor de opvang en verwerking
van de chemische ladingsresten gereed te hebben.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 130

Deze problematiek zal in de planperiode van het 3de IMP veel aandacht
vragen. Vermeld kan voorts worden een belangrijke wijziging van de
Overeenkomst van Bonn uit 1969 betreffende samenwerking bij de bestrijding
van olieverontreiniging op de Noordzee. De belangrijkste wijzigingen
betreffen de uitbreiding van de Overeenkomst tot andere schadelijke
stoffen dan olie, de aanscherping van een aantal bepalingen, de toetreding
van de EG tot de Overeenkomst en de toevoeging van een aantal bepalingen
van institutionele aard.
6.5. Overige kaders
6.5.1. Bilateraal overleg met België
In 1975 is op ambtelijk niveau een akkoord bereikt tussen Nederland en
België over een drietal verdragen (de zogenaamde waterverdragen): een
verdrag over de verdeling en kwaliteit van het Maaswater, een verdrag
over de aanleg van het Baalhoekkanaal en een verdrag over de rechttrekking
van de vaarweg in de Westerschelde ter hoogte van Bath. Tot ondertekening
van deze verdragen door de beide regeringen is het tot nu toe niet gekomen
omdat in België de besluitvorming niet kon worden afgerond. Sindsdien
heeft over de waterkwaliteit en "kwantiteit van de Maas nauwelijks overleg
plaatsgevonden: het forum waarin deze contacten hadden moeten plaats
vinden, de in het tractaat voorziene Maascommissie, was immers niet tot
stand gekomen. Deze impasse is eerst in juni 1982 doorbroken, toen op
ministerieel niveau is afgesproken een «Technische Maascommissie» in
het leven te roepen waar over alle zaken die met het beheer van de Maas
samenhangen zou kunnen worden gepraat. De instelling van deze commissie
laat de Nederlandse wens, te komen tot de afsluiting van het Maastractaat,
overigens onverlet. De eerste vergadering van deze commissie heeft in
oktober 1983 plaats gevonden. Besloten is drie werkgroepen in het leven te
roepen op de gebieden: scheepvaartzaken, waterkwaliteit en waterkwantiteit.
De twee laatste werkgroepen zullen zich in eerste instantie bezig houden
met het afstemmen van de metingen aan beide zijden van de grens.
Een analoge adviserende commissie voor de Westerschelde ter bespreking
van zaken op het gebied van de waterkwaliteit die samenhangen met het
dagelijks beheer van dit estuarium is medio 1985 met haar werkzaamheden
begonnen. Ten slotte kan melding worden gemaakt van de Nederlands-
Belgische Commissie voor de kleine grensoverschrijdende onbevaarbare
waterlopen. Deze commissie is ingesteld door het periodiek bilateraal
ministerieel overleg. De commissie vormt het overlegkader voor het naar
behoefte bespreken van waterhuishoudkundige vraagstukken, verband
houdende met de kleinere grenswateren. Het terugdringen van de grensoverschrijdende
waterverontreiniging krijgt daarbij aandacht.
6.5.2. Bilateraal overleg met de Bondsrepubliek Duitsland
Op grond van het in 1960 gesloten Grensverdrag wordt het overleg
aangaande alle waterstaatkundige vraagstukken verband houdende met de
kleine grenswaterlopen gevoerd in de Permanente Nederlands-Duitse
Grenswaterencommissie. De waterkwaliteit is expliciet genoemd als
onderwerp van overleg. Speciaal ten behoeve van de in Nederland op te
stellen waterkwaliteitsplannen is een uitwisseling van informatie over
saneringsplannen aan weerszijden van de grens gestructureerd via de naar
regio ingedeelde subcommissies. In het overleg wordt gestreefd naar het
bereiken van minimaal de basiskwaliteit.
Voorts is in 1984 het «Samenwerkingsverdrag Eems-Dollard» door de
regeringen van de Duitse Bondsrepubliek en van Nederland ondertekend.
Dit verdrag regelt onder meer de samenwerking op milieugebied. Wat
betreft de waterkwaliteit is in het verdrag opgenomen dat de beide landen
zich ten doel stellen de bestaande waterkwaliteit in het Eems-Dollard-Estua-
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 131

ium te verbeteren. Hiertoe zouden lozingen van onbehandeld afvalwater
zo spoedig mogelijk moeten worden gesaneerd. Het verdrag bevat ook
regelsvoor afstemming van de metingen van de waterkwaliteit. Uitwisseling
van meetgegevens en informatie, bij voorbeeld over vestigings- en uitbreidingsplannen
in het verdragsgebied waarbij milieu-aspecten een rol
spelen, vindt plaats in het kader van de in het verdrag voorziene Overlegcommissie.
6.5.3. Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling
(OESO)
De OESO, een samenwerkingsverband van merendeels hoog geïndustrialiseerde
landen, is reeds vele jaren actief op het gebied van water. Voor
dit doel beschikt zij over een Water Management Policy Group, werkend
onder het Milieucomité. Deze beleidsgroep voor wateraangelegenheden
verricht studies en concipieert aan de hand daarvan aanbevelingen voor de
lid-staten. Dergelijke aanbevelingen hebben overigens geen bindend
karakter. De OESO-Watergroep heeft zich de afgelopen jaren in hoofdzaak
bezig gehouden met het nog weinig toegankelijke terrein van de diffuse
bronnen van verontreiniging.
Rapporten over de vervuiling door landbouw en veeteelt zijn onlangs
gereedgekomen, evenals een rapport over vervuiling door afvoer van
stedelijke gebieden. De aandacht zal zich in de toekomst voor een belangrijk
deel richten op een project voor het behoud van bronnen voor watervoorziening
(Conservation strategies for Water Resources).
6.5.4. Economische Commissie voor Europa (ECE)
Ook de ECE, een regionale organisatie binnen de Verenigde Naties,
houdt zich intensief met milieuvraagstukken bezig. Door middel van het
Committee on Water Problems bestuderen West- en Oost-Europa gezamenlijk
problemen verbonden aan de watervoorziening. Voorts is aan genoemd
Comité de uitvoering van de besluiten van de World Water Conference van
de Verenigde Naties te Mar del Plate in 1977 opgedragen, voor zover het
Europa betreft. In het Water-Comité zijn verschillende projecten gelijktijdig
aan de orde. Veel aandacht gaat uit naar het zuinig omgaan met water in
kwantitatieve en kwalitatieve zin, en naar de problematiek die voortvloeit
uit de ligging van wateren op landsgrenzen of uit het overschrijden van
landsgrenzen door grond- of oppervlaktewater. Een aantal projecten, die de
afgelopen jaren tot belangwekkende rapporten leidden, maakten het
mogelijk aan de Commissie een beleidsverklaring voor te leggen: Declaration
of policies and strategies on Rational Utilization of Water Resources. In de
voorbereiding hiervan heeft Nederland een belangrijk aandeel gehad.
6.5.5. Raad van Europa: Rivierenverdrag
Reeds circa 15 jaar geleden is in het kader van de Raad van Europa een
aanvang gemaakt met onderhandelingen over een Europees verdrag
aangaande de waterkwaliteit van grensoverschrijdende rivieren. Het
verdrag legt onder meer oeverstaten langs eenzelfde rivier de verplichting
op overleg te openen over de verbetering van de waterkwaliteit van de
rivier als een van de oeverstaten daarom zou vragen. Dergelijk overleg kan
resulteren in de oprichting van een internationale riviercommissie. In een
bijlage bij het verdrag zijn minimum waterkwaliteitseisen ter plaatse van
grensoverschrijding opgenomen. Deze waarden fungeren als richtwaarden,
die de internationale riviercommissies tot steun bij de onderhandelingen
kunnen zijn. Het overleg over het verdrag is nog altijd niet afgesloten.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 132

7. ONDERZOEK
7.1. Inleiding
In de voorgaande hoofdstukken zijn uitgangspunten en doelstellingen
geformuleerd met betrekking tot het waterkwaliteitsbeleid. Voor de verdere
ontwikkeling van dit beleid en voor de uitvoering ervan is onderzoek nodig.
Aandacht moet met name worden besteed aan:
- de ontwikkeling van ecologische kwaliteitsdoelstellingen;
- de bestrijding van eutrofiëringsproblemen (vermesting);
- de problematiek van de microverontreinigingen in relatie met de
verontreiniging van de onderwaterbodems;
- het milieuonderzoek in de Noordzee en de kustwateren;
- de bronnen van verontreiniging;
- afvalwaterzuivering en schone technologie.
In dit hoofdstuk wordt hieraan aandacht besteed. Het hoofddoel hierbij is
dat in grote lijnen richting wordt gegeven aan het toekomstig onderzoek.
Het voert uiteraard te ver om in het kader van dit derde IMP Water concreter
in te gaan op vragen als wie gaat/gaan het onderzoek uitvoeren, hoe wordt
het onderzoek gefinancierd en welke resultaten mogen ervan worden
verwacht.
In dit hoofdstuk wordt niet ingegaan op het routinematige waterkwaliteitsonderzoek
van de waterkwaliteitsbeheerder. Hiervoor wordt verwezen
naar paragraaf 2.7. De prioriteiten in het onderzoek binnen de genoemde
onderwerpen hangen overigens nauw samen met de in dit IMP geformuleerde
uitgangspunten en doelstellingen, en vanzelfsprekend met de reeds
beschikbare kennis op de verschillende gebieden. Bij het aangeven van
prioriteiten is mede gebruik gemaakt van het meerjarenprogramma van de
Raad voor het Milieu- en Natuuronderzoek (RMNO) van 1984.
7.2. Ontwikkeling van ecologische kwaliteitsdoelstellingen
In het waterbeheer wordt steeds meer gewicht toegekend aan de
belangen van natuur en landschap naast die welke samenhangen met het
menselijk gebruik. In de waterkwaliteitsplannen, en in de toekomst in de
waterhuishoudingsplannen, dienen ecologische kwaliteitsdoelstellingen te
worden aangegeven (zie par. 2.4), waarin de gewenste biologische toestand
wordt omschreven.
De biologische toestand van met name de zoete wateren wordt behalve
door lozingen van afvalstoffen beïnvloed door tal van andere ingrepen,
vooral van waterhuishoudkundige aard (zie par. 1.5).
In het beleid is sprake van een ontwikkeling in de richting van integraal
waterbeheer (zie par. 1.5) waarbij wordt beoogd het water met bodem,
oevers, planten- en dierenleven en het grondwater zoveel mogelijk als een
geheel te beheren en alle mogelijke invloeden hierop in onderlinge samenhang
te beschouwen. De integrale benadering in het waterbeheer en de
wens om te komen tot ecologische kwaliteitsdoelstellingen met bijbehorende
maatregelen noodzaken tot een verbreding en verdieping van het ecologisch
onderzoek. De algemene doelstelling van dit onderzoek zou als volgt
kunnen worden geformuleerd: het verkrijgen van inzicht in het functioneren
en de opbouw van aquatische ecosystemen met het oog op de instandhouding
respectievelijk de verbetering van de ontwikkelingskansen van het
planten- en dierenleven in en rond het water.
De CUWVO heeft een belangrijke aanzet gegeven tot de ontwikkeling van
ecologische kwaliteitsdoelstellingen (zie par 2.5). Voor een 15-tal watertypen
wordt onder meer een globale biologische karakterisering gegeven voor de
min of meer natuurlijke situatie (de ecologische doelstelling van het
hoogste niveau). In vervolg hierop lijkt een meer gedifferentieerde benadering
en verdere uitwerking nodig voor afzonderlijke wateren of watergebie-
Tweede Kamet, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 133

den, waarbij tevens de relatie tussen de biologische toestand en diverse
vormen van inrichting en beheer nadere uitwerking verdient. Voor de
niet-rijkswateren zullen de provincies samen met de regionale waterkwaliteitsbeheerders
hiertoe het initiatief moeten nemen. Instellingen als het
RIN, het RIVOV, het NIOZ, het RIVM, het RIZA en het Limnologisch Instituut
kunnen hierbij een stimulerende rol vervullen. Bepaalde onderzoekingen
vinden reeds plaats in STORA-verband. Nader zal worden bezien of en op
welke wijze de CUWVO bij dit alles een coördinerende rol kan vervullen.
7.3. Bestrijding van eutrofiëringsproblemen (vermesting)
Het beleid met betrekking tot de bestrijding van eutrofiëringsproblemen
is uiteengezet in paragraaf 3.4. Centraal hierin staat de geïntegreerde
aanpak van de verschillende bronnen van fosfaat in de eutrofiëringsgevoelige
watergebieden. Essentieel voor een dergelijke aanpak is de beschikbaarheid
van een gedetailleerde inventarisatie en analyse van de waterbalans
en de fosfaatbalans. Vervolgens moet worden aangegeven welke maatregelen
in de sfeer van waterkwantiteitsbeheer en/of waterkwaliteitsbeheer
het meeste effect zullen sorteren voor de eutrofiëringstoestand, en welke
kosten hiermee zijn gemoeid. Extra aandacht is nodig voor de diffuse
verontreiniging en met name voor de afspoeling (en uitspoeling) van
fosfaat uit landbouwgebieden.
In bepaalde situaties kan het zinvol zijn het toevoerwater naar eutrofiëringsgevoelige
gebieden te behandelen. Dit geldt met name voor waterstromen
van beperkte omvang waarvoor een aanpak van de bronnen van
fosfaat weinig perspectief biedt. Defosfatering van toevoerwater door
dosering van chemische vlokmiddelen vindt sinds kort plaats voor de
Loosdrechtse plassen en het Naardermeer. Een andere mogelijkheid is
wellicht de aanleg van riet- of biezenvelden in de mondingen van toevoerende
watergangen. De verdere ontwikkeling van dergelijke technieken
verdient de aandacht.
Na aanpak van de externe belasting kan herstel van de waterkwaliteit
vele jaren uitblijven door nalevering van fosfaat uit het bodemslib. Onderzoek
is al meerdere jaren gaande naar de relevante processen die de fosfaatafgifte
bepalen. Dit onderzoek zou moeten worden uitgebreid met praktijkexperimenten
naar de effectiviteit van baggeren en afvoeren van fosfaatrijk
sediment.
De hoeveelheid algen in het water wordt niet alleen bepaald door de
beschikbaarheid van voedingsstoffen en voldoende zonlicht maar ook door
de mate waarin algen worden geconsumeerd door zoöplankton (watervlooien
e.d.) en door filter-feeders zoals driehoeksmosselen en door wederzijdse
beïnvloeding tussen algen en hogere waterplanten. Het reduceren van de
hoeveelheid zoöplankton-etende vis bevordert in principe de ontwikkeling
van het zoöplankton met als gevolg een versterkte graasdruk op de algen.
Het bevorderen van de groeimogelijkheden van driehoeksmosselen door
het aanbrengen van aanhechtingsoppervlakken in het water (bij voorbeeld
stenen) zou eenzelfde effect kunnen hebben. Het wordt van groot belang
geacht de mogelijkheden van deze «biomanipulatie»-technieken nader te
verkennen en te komen tot gerichte experimenten zo mogelijk op praktijkschaal.
Het meest in het oog springende probleem van de eutrofiëring is de
blauwalgenbloei. In zeer vele Nederlandse meren en plassen heerst een
haast permanente bloei van de blauwalg Oscillatoria agardhii of is sprake
van een periodiek optredende massale bloei van de bij rustig weer opdrijvende
blauwalgen Microcystis aeruginosa en Aphanizomenon flos-aquae.
Versterking van het ecologisch onderzoek aan deze algensoorten zou
wellicht specifieke mogelijkheden kunnen opleveren voor de bestrijding
van de problemen.
Veel belang wordt gehecht aan de uitvoering van «herstelstudies»
waarin de effecten van de saneringsmaatregelen op de voet worden
gevolgd. Dergelijke studies leveren belangrijke inzichten op over het
functioneren van aquatische ecosystemen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 134

Voor het eutrofiëringsonderzoek ligt het initiatief in de eerste plaats bij
de waterbeherende instanties. Instituten als het RIN en het RIZA kunnen
hierbij een stimulerende functie hebben. Bij de uitvoering van het onderzoek
spelen verder een belangrijke rol het RIVM, het Limnologisch Instituut
(Nieuwersluis en Oosterzee), het Rijksinstituut voor Visserijonderzoek
(RIVO, Umuiden), het NIOZ (Texel), het DIHO (Yerseke), het Waterloopkundig
Laboratorium en diverse universiteiten en hogescholen.
7.4. Microverontreinigingen
Microverontreinigingen zijn stoffen die van nature niet of slechts in zeer
geringe hoeveelheden voorkomen. Schadelijke effecten kunnen optreden
wanneer de gehalten in het milieu verhoogd zijn, meestal ten gevolge van
menselijke activiteiten als produktie, gebruik en lozingen van stoffen. Grote
verschillen bestaan echter in de mate van verspreiding, de milieu-eigenschappen
en de schadelijkheid van microverontreinigingen. Veelal wordt
een grove tweedeling gehanteerd: enerzijds de zware metalen, zoals kwik,
cadmium, lood, koper etc, die in vele verschillende chemische vormen
kunnen voorkomen, maar als element blijven bestaan, en anderzijds de
organische microverontreinigingen, een zeer heterogene groep stoffen met
sterk uiteenlopende herkomst en milieueigenschappen. Het aantal mogelijke
verbindingen is vrijwel onbeperkt. Voor onderbouwing van beleid en
beheer moet inzicht worden verkregen in:
- mogelijke bronnen: lozingen (puntbronnen, diffuse verontreiniging);
- schadelijkheid: toxiciteit en milieu-eigenschappen als afbreekbaarheid,
vluchtigheid, neiging tot ophoping in organismen en sedimenten;
- voorkomen en verspreiding in het milieu: niet alleen in het water maar
ook in het sediment, het zwevend materiaal en in organismen.
Op grond van een globaal inzicht in deze drie aspecten kan vastgesteld
worden of een stof aan te merken valt als een mogelijke probleemstof. In
de regel zal een indicatie van mogelijke problemen aanleiding zijn tot nader
onderzoek. Onderzoek naar bronnen van verontreiniging wordt apart aan
de orde gesteld in de volgende paragraaf.
Belangrijke probleemstoffen in vele Nederlandse wateren zijn de zware
metalen kwik en cadmium, en een aantal organochloorverbindingen, met
name PCB's (polychloorbifenylen), HCB (hexachloorbenzeen) en -HCH
(bekend als het bestrijdingsmiddel lindaan). De verspreiding van deze
stoffen is niet beperkt tot een enkele lokatie, maar omvat in ieder geval de
wateren die in verbinding staan met de grote rivieren. In het kader van het
IMP-Milieubeheer zullen voor een aantal van deze stoffen bassisstudies
worden verricht (zie 2.1). Vele andere stoffen kunnen lokaal in zodanige
concentraties worden aangetoffen dat deze eveneens als probleemstof
moeten worden aangemerkt (overige zware metalen, organochloorpesticiden,
vluchtige chloorkoolwaterstoffen, polycyclische aromaten).
Van belang is het in kaart brengen van de verontreinigingstoestand van
sediment in de Nederlandse wateren, het volgen van de aanvoer, met
name in zwevend materiaal in de grote rivieren en het vaststellen van de
relatie tussen gehalten in water, sediment en organismen. Modellering van
de in het aquatisch milieu optredende processen kan een belangrijk
hulpmiddel zijn bij het voorspellen van toekomstige ontwikkelingen en het
sturen van de monitoringsactiviteiten. Stofbalansen, bij voorkeur per
stroomgebied, dienen de basis te zijn voor het aangeven van saneringsmaatregelen.
Het inzicht in de processen waaraan de stoffen in het milieu onderworpen
zijn zal moeten worden vergroot om toekomstige ontwikkelingen in relatie
tot beheersmaatregelen te kunnen voorspellen. Van belang zijn transportverschijnselen,
vooral van zwevende stof en sediment, en distributieprocessen
(verdamping, bio-accumulatie, adsorptie) en (bio)chemische
processen als afbraak van organische stoffen en speciatie (indeling naar
chemische verschijningsvorm) van zware metalen. In de komende tijd zal
vooral aandacht moeten worden geschonken aan het mogelijk vrijkomen
van genoemde stoffen uit onderwaterbodems en baggerspecie.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 135

Voor alle microverontreinigingen geldt dan dat het ontwikkelen van een
geschikte analysemethode essentieel is voor onderzoek in het milieu of in
effluenten. Vanwege de lage gehalten en de vereiste selectiviteit kan dit
gedurende langere tijd een struikelblok zijn. Soms geldt echter dat met een
gevoelige en selectieve methode, bij voorbeeld gaschromatografie met
elektron-invangdetectie of gekoppeld met massaspectrometrie vele nieuwe
stoffen in het milieu kunnen worden opgespoord, zonder dat produktie- of
gebruikscijfers al aanwijzingen gaven. Ook vanuit deze invalshoek kan tot
nader onderzoek worden besloten.
Gezien de verontreinigingen in de Nederlandse grote rivieren, die door
een dicht bevolkt en geïndustrialiseerd gebied stromen, en van de sedimentatiegebieden
(IJsselmeer, Hollands Diep/Haringvliet, en de havens in
het benedenrivierengebied), dient de Rijkswaterstaat veel van het bovengenoemde
onderzoek te entameren. Onderzoek naar stofeigenschappen en
potentiële effecten van microverontreinigingen zal in de regel in nationaal
of internationaal verband plaatsvinden; taakverdeling tussen de betrokken
onderzoeksinstellingen (onder andere RIZA, RIVM, RIVO, TNO, WL, universiteiten
en verwante instituten in binnen- en buitenland) is daarbij essentieel.
Studies naar «paden en lotgevallen» van microverontreinigingen zijn
vaak meer gebiedsgericht: uitwisseling van informatie en eventueel
taakverdeling is van belang ter voorkoming van overbodig onderzoek. In de
komende tijd dient vooral aandacht geschonken te worden aan verontreinigende
stoffen in sediment en organismen. Het onderzoek hiervan stelt
echter bijzondere eisen aan de representativiteit van de monsters en
interpretatie van de meetwaarden. Het lijkt vooral een taak voor de CUWVO
om samenhang te brengen in het onderzoek in verschillende beheersgebieden.
7.5. Milieuonderzoek in de Noordzee, Waddenzee en de kustwateren
De milieuproblematiek in de zoute wateren verschilt nogal van die van de
binnenwateren door de omvang van de betreffende watersystemen en de
aard en de intensiteit van menselijke ingrepen in deze systemen. De
Noordzee, de Waddenzee en de kustwateren zijn grootschalige zoutwatergebieden
waarvoor voor het beheer als uitgangspunt geldt dat deze
wateren zodanige ecologische waarden vertegenwoordigen dat een
duurzaam behoud hiervan op zijn plaats is. In bepaalde gevallen zullen
potentiële waarden door gericht beheer gestimuleerd of versterkt kunnen
worden. Evenals voor de binnenwateren zal hiertoe ook het middel van
ecologische doelstellingen ontwikkeld dienen te worden.
In de afgelopen jaren zijn in verband met de voltooiing van de Deltawerken
omvangrijke onderzoeksinspanningen opgezet en uitgevoerd. Een accent
hierbij lag op de ecosystemen die zich ontwikkelen in de betrokken wateren
onder invloed van de werken en de vormgeving van het beheer na voltooiing
van de werken.
In de komende jaren mag een toenemende aandacht voor Noordzee en
Waddenzee verwacht worden. In de nota Harmonisatie Noordzeebeleid (TK
1981-1982, 17408, nrs. 1-2) zijn voor de Noordzee door de regering een
aantal onderzoeksactiepunten opgenomen. In de regeringsbeslissing
omtrent deze nota (TK 1983-1984, 17 408, nrs. 7-8) is over de voortgang
hiervan gerapporteerd. Een belangrijke plaats hierbij neemt het zogenaamde
integraal ecologisch onderzoek in. Om tot vormgeving hiervan te komen is
door de Minister van Verkeer en Waterstaat de interdepartementale
Stuurgroep Ecologisch Onderzoek Noordzee/Waddenzee ingesteld. Deze
stuurgroep zal met een voorstel komen voor de structurering op langere
termijn van het ecologisch onderzoek gebaseerd op samenwerking tussen
onderzoeksinstituten die zich reeds vanuit diverse invalshoeken met het
fysisch-chemisch, biologisch en morfologisch onderzoek van deze wateren
bezighouden. De opstelling van ecologische modellen kan een belangrijke
rol spelen in de besluitvormingsprocessen omtrent menselijke activiteiten
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 136

in deze wateren. Voor de Noordzee en in mindere mate voor de Waddenzee
zal nog veel basisonderzoek verricht dienen te worden om inzicht te
verkrijgen in structuur en functioneren van het ecosysteem in deze wateren.
Een belangrijk accent zal hierbij komen te liggen op de bodemlevensgemeenschappen,
zowel op de schaal van het gehele Nederlandse deel van
de Noordzee als georiënteerd op specifieke gebieden zoals stortplaatsen
van baggerspecie.
In het kader van de opstelling van een waterkwaliteitsplan voor de
Noordzee, ter uitvoering van een actiepunt uit de nota Harmonisatie
Noordzeebeleid, zijn vorderingen gemaakt op het gebied van de modellering
van de waterkwaliteit. In dit plan zal, voortbouwend op de onderzoeksactiepunten
uit de Nota Harmonisatie Noordzeebeleid, een nadere structurering
van en richting aan het voor de waterkwaliteit relevante onderzoek worden
gegeven. Belangrijke aandachtspunten hierbij zullen zijn:
- de opzet van een goed functionerend databestand voor zowel verontreinigingsbronnen
van de Noordzee als de fysische, chemische en biologische
kenmerken van de Noordzee;
- de uitvoering van een probleemanalyse omtrent de eutrofiëringssituatie
van de Noordzee;
- de verdere ontwikkeling van een toetsingskader ter beoordeling van de
gevolgen van menselijke activiteiten op de Noordzee zo mogelijk uitmondend
in een normeringskader met inbegrip van ecologische doelstellingen;
- intensivering van het onderzoek naar herkomst, transport en lot van
verontreinigende stoffen, met inbegrip van de wisselwerking van de
Noordzee met de kustwateren;
- verdere ontwikkeling en toepassing van op de omstandigheden van de
Noordzee afgestemde waarnemingstechnieken, met speciale aandacht
voor remote sensing-technieken.
Daarnaast geven de PKB Waddenzee, de daaruit voortvloeiende beheersplannen
«Water» en «Verontreiniging door olie» en het (WVO) waterkwaliteitsplan
voor de Waddenzee en Eems Dollard richting aan het onderzoek
in deze wateren.
7.6. Bronnen van verontreiniging
De waterverontreiniging wordt veroorzaakt door emissies, die zeer
verschillend van samenstelling en afkomstig van uiteenlopende bronnen
zijn. Hierbij kunnen puntbronnen en diffuse verontreiniging worden
onderscheiden.
Bij het onderzoek naar de emissies afkomstig van puntbronnen is in de
loop van de jaren voor wat betreft de aard van de stoffen een duidelijke
verschuiving waarneembaar van zuurstofbindende stoffen en nutriënten
naar anorganische en organische microverontreinigingen. Ondanks een
groot aantal inspanningen is de gewenste waterkwaliteit, met name voor
de organische microverontreinigingen, nog niet bereikt. Het bronnenonderzoek
zal zich dan ook vooral op deze stoffen moeten concentreren. In de
voorgaande paragraaf is uitvoerig op het begrip microverontreinigingen
ingegaan.
Sedert enige jaren wordt onderzoek uitgevoerd naar het voorkomen in
industrieel afvalwater van microverontreinigingen en in het bijzonder van
(potentiële) zwarte lijststoffen. Op deze wijze is de nodige informatie
verzameld over de bijdrage van puntbronnen aan de emissie van milieugevaarlijke
stoffen. Het onderzoeksterrein is zoals al eerder geschetst, door
het grote aantal stoffen, zeer omvangrijk. Onderzoek in deze richting zal
zeker moeten worden voortgezet. Centraal staat hierbij de EG-lijst van 129
stoffen. De komende jaren moeten de emissies van de belangrijkste
probleemstoffen in kaart worden gebracht. In dit verband kan worden
gewezen op de verplichting die ook Nederland in EG-kader op zich heeft
genomen om gegevens over deze stoffen te verstrekken. Om die reden zijn
deze 129 stoffen opgenomen in het systeem van de emissieregistratie.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 137

Onderwerp van studie zal onder meer zijn onderzoek naar de vorming van
met name gehalogeneerde microverontreinigingen als ongewenste
bijprodukten bij industriële processen. Van PCB's (polychloorbifenylen) is
bekend dat deze stoffen gevormd kunnen worden bij diverse industriële
produktieprocessen. Het moet daarom zeker niet worden uitgesloten dat
ook andere milieugevaarlijke stoffen op deze wijze worden gesynthetiseerd
en aanleiding kunnen geven tot waterverontreiniging. Oriënterend onderzoek
naar deze problematiek is gaande.
Door de voortgaande sanering van puntbronnen neemt de verontreiniging
vanuit diffuse bronnen relatief in betekenis toe. Een min of meer volledig
beeld van betekenis van deze bron van waterverontreiniging ontbreekt. In
het kader van de CUWVO vindt momenteel een eerste kwantificering plaats
van de bijdrage van diffuse verontreiniging aan de emissie van een aantal
organische microverontreinigingen, zware metalen, fosfaat en nitraat. Ten
aanzien van de microverontreinigingen staat ook hier de EG-lijst van 129
stoffen centraal. Gepoogd zal worden per probleemstof de belangrijkste
diffuse bronnen op te sporen.
Op deze wijze kunnen voor het beleid prioriteiten worden gesteld. Om dit
te realiseren zal het onderzoek de komende jaren verder worden geïntensiveerd.
Ook de toevoer via de atmosfeer van verontreinigingen met natte en
droge depositie mag hierbij niet worden vergeten.
7.7. Afvalwaterzuivering en schone technologie
Wanneer bronnen van waterverontreiniging zijn geïdentificeerd richt de
vraag zich op de maatregelen die kunnen worden getroffen om de emissies
van milieugevaarlijke stoffen te voorkomen of terug te dringen.
Voorop staat hierbij het voorkomen van het ontstaan van verontreiniging.
Voor industriële activiteiten kan dit geschieden door het nemen van interne
maatregelen als het toepassen van nieuwe of verbeterde, minder milieuvervuilende
processen, de scheiding van afvalwaterstromen en zuivering
van deelstromen en het hergebruik van grondstoffen. Als voorbeeld van
een minder milieuvervuilend proces kan worden genoemd de produktie
van chloor door middel van het membraanelectrolyseproces in plaats van
het kwikelectrolyseproces. Ook de vervanging van cadmium door galvanoaluminium
in de galvanische industrie, en het schonere fosforzuurproces
voor de produktie van fosfaat kunstmest, waarbij minder verontreinigd
gips ontstaat, kunnen in de categorie minder vervuilende processen
worden geplaatst. Deze laatste twee processen bevinden zich overigens
nog in een studiefase. De scheiding van deelstromen is succesvol toegepast
in de petrochemische industrie. De aparte behandeling van olierijke en
olie-arme afvalwaterstromen heeft tot een belangrijke reduktie van emissie
van minerale olie geleid. De waterverontreiniging door de papierindustrie
is tegelijk met een verregaand hergebruik van de grondstof water aanzienlijk
teruggebracht.
Onderzoek ter voorkoming van verontreiniging vindt voor een belangrijk
deel plaats in het kader van de subsidieregeling «Schone Technologie».
Onder het begrip Schone Technologie wordt in het algemeen verstaan: het
ontwikkelen van nieuwe minder vervuilende produktieprocessen, het
ontwikkelen van nieuwe zuiveringstechnieken en het rationeel beheer van
grondstoffen en energie. De overheid rekent het tot haar taak om de
ontwikkeling van schone technologie te stimuleren. Zij doet dat door het
verstrekken van financiële bijdragen uit het inderdepartementaal budget
«Schone Technologie Water» aan industrieën die tot de toepassing van
schone technologie willen overgaan.
De stuurgroep Bestrijding Waterverontreiniging bij de Bron, ressorterend
onder de Commissie Milieu en Industrie, beoordeelt de ingebrachte
onderzoeksvoorstellen. Het betreft meestal door bedrijven geïnitieerde
processen, die voor wat betreft het onderzoek de laboratoriumfase achter
zich hebben, maar waarvan de invoering op praktijkschaal belemmerd
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 138

wordt door technische en/of economische risico's. Onderzoek, gesubsidieerd
door de overheid, moet deze belemmeringen wegnemen. Nieuwe technieken
op het gebied van anaërobe zuivering, een technologie waarbij Nederland
een leidende rol vervult, is eveneens ontwikkeld met gelden uit het budget
«Schone Technologie Water».
Ook na toepassing van schone produktiedprocessen en eventueel andere
beperkende maatregelen zal in veel gevallen een restvervuiling aanwezig
blijven. Een of andere vorm van eindzuivering zal dan moeten plaatsvinden.
Ook op dit terrein vindt onderzoek plaats. Nieuwe veelbelovende zuiveringstechnieken
met name gericht op de verwijdering van organische microverontreinigingen
of mogelijkheden ter verbetering van bestaande technieken
zijn onderwerp van studie. In dit verband kan worden genoemd het
gebruik van actieve kool in biologische zuiveringssystemen. De komende
jaren zal tevens aandacht worden besteed aan het verder operationaliseren
van de begrippen «beste bestaande technieken» en «best uitvoerbare
technieken». Onderzocht zal worden in hoeverre het mogelijk is aan
bepaalde technieken een van beide predikaten toe te kennen. Het onderzoek
zal zowel worden benaderd vanuit de bedrijfstakken als vanuit de individuele
stoffen.
Het voorafgaande heeft met name betrekking op emissies van industriële
aard. Maatregelen om emissies afkomstig van diffuse bronnen te bestrijden
zullen veelal buiten het kader van de WVO genomen moeten worden.
Onderzoek op dit gebied is in belangrijke mate afhankelijk van het bronnenonderzoek
(zie 7.6). Het onderzoek op het gebied van de behandeling van
met name huishoudelijk afvalwater vindt vooral plaats in het kader van de
Stichting Toegepast Onderzoek Reiniging Afvalwater (STORA). Het STORAonderzoek
heeft drie aandachtsgebieden: zuivering van afvalwater (inclusief
slibbehandeling), oppervlaktewater en inzameling en transport van afvalwater.
In de periode 1985-1990 zal het zuiveringstechnisch onderzoek zich
vooral op het verkleinen van de reactieruimten waarin het zuiveringsproces
zich afspeelt en op verbetering van slib/waterscheidingstechnieken.
Daarbij wordt, onder meer, aandacht besteed aan aërobe slib- op
dragertechnieken, methoden om de slibproduktie te verminderen en
verbetering van de bezinkbaarheid van slib.
Het onderzoek op het gebied van de inzamel ing en transport van afvalwater
zal zich richten op de verdieping van kennis en ervaring betreffende
ontwerp, uitvoering en onderhoud van rioolstelsels met bijbehorende
randvoorzieningen. Dit staat in verband met de effecten daarvan op
overstortingen en op de invloed van overstortingen en regenwaterlozingen
op de oppervlaktewaterkwaliteit. In dit verband is vooral van belang het
STORA-onderzoek dat plaatsvindt in het kader van de Nationale Werkgroep
Riolering en Waterkwaliteit, een werkgroep die in 1982 werd ingesteld.
Naar verwachting zal het onderzoeksprogramma dat door de werkgroep
werd opgesteld in 1987 worden afgerond, waarbij overigens in eerdere
jaren rapporten van de diverse onderzoeken zullen verschijnen.
Ten slotte zal ook de invloed van organische microverontreinigingen op
het biologisch zuiveringsproces alsmede de mate van verwijdering van
deze stoffen worden bestudeerd. Dit houdt verband met het vaststellen van
normen voor lozingen op rioleringsstelsels. De biologische zuivering van
afvalwater heeft onvermijdelijk het ontstaan van zuiveringsslib tot gevolg.
Eén van de verwerkingsmethoden van slib is anaërobe gisting. De methode
van thermofiele gisting zal worden onderzocht om een verdere stabilisatie
van het slib en een betere hygiënische kwaliteit tot stand te brengen.
Hierdoor zou de slibproduktie kunnen worden verminderd. De problematiek
van zuiveringsslib wordt overigens ook internationaal (EG) bestudeerd.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 139

NOTEN
1 Discussienota «Systeem van criteria voor
aanwijzing van stoffen uit de warte lijst»
(1982). Werkgroep Beoordelingscriteria
Waterverontreiniging (BCW).
2 CUWVO werkgroep V (1984). Aanbevelingen
voor toepassing van het stand-still beginsel
voor de waterkwaliteit.
3 Ministerie van Verkeer en Waterstaat (1984).
De Waterhuishouding van Nederland.
4 Ministerie van Verkeer en Waterstaat (1984).
Nota Waterverontreinigingsheffingen.
5 CUWVO werkgroep V (1984). Overwegingen
en aanbevelingen met betrekking tot kwaliteitsdoelstellingen
voor oppervlaktewater met een
landbouwkundige functie.
6 CUWVO werkgroep V (1985). Ecologische
kwaliteitsdoelstellingen voor Nederlandse
oppervlaktewateren.
7 Commissie Ecologische Normen Waterbeheer
(Gezondheidsraad) 1984 Advies inzake
een begrippenlijst ten behoeve van ecologische
normen voor het waterbeheer 's-Gravenhage.
8 Tweede Kamer; zitting 1981-1982; 17408,
nrs. 1-2.
9 Van Eek, Van 't Sant en Turkstra (1985).
Voorstel referentiewaarden fysisch-chemische
waterkwaliteitsparameters Nederlandse zoute
wateren.
,0 CUWVOwerkgroepV(1984). Aanbevelingen
voor de opzet van het routinematig waterkwaliteitsonderzoek.
11 OECD (1982). Eutrofication of waters;
monitoring assesment and control. Parijs.
12 Rapport van de Overleggroep Fosfaatreductie
in Wasmiddelen, II (1983). Tevens Tweede
Kamer; zitting 1982-1983; 17600X1 nr. 111.
13 Unie van Waterschappen (1983). Regionaal
Eutrofiëringsonderzoek 1976-1981. Rapport
van de Werkgroep Eutrofiëring.
" RWS; RIJP (1982). Eutrofiëringsonderzoek
Wolderwijd-Nuldernauw in de periode mei
1976 tot en met september 1979. RIZA Lelystad.
RIZA (1983). Eutrofiëringsbestrijding in de
Rijkswateren.
' 5 CUWVO werkgroep VI (1983). Aanbevelingen
voor bestrijding van de eutrofiëring van
de Nederlandse oppervlaktewateren.
16
De fosfaatbelasting van het oppervlaktewater
vanuit de landbouw. Rapport van de
werkgroep «Fosfaten uit de landbouw»
(VROM, L&V, V&W) februari 1985.
17
Memorie van antwoord bij de ontwerp-Meststoffenwet.
Tweede Kamer; zitting 1984-1985;
18271, nr. 5.
18
CUWVO werkgroep V (1983). Aanbevelingen
voor beoordeling en presentatie van waterkwaliteitsgegevens.
19
Tweede Kamer; zitting 1981-1982; 17 549.
20
Integrale wettekst: Stb. 573, 1981.
21
- Overeenkomst inzake de bescherming
van de Rijn tegen chemische verontreiniging
(Trb. 1977, 32)
- Richtlijn76/464/EEG betreffende verontreiniging
veroorzaakt door bepaalde gevaarlijke
stoffen, die in het aquatisch milieu van de
gemeenschap worden geloosd (Pb. Nr.
L129/32).
- Overeenkomst inzake de bescherming
van de Rijn tegen verontreiniging door
chloriden (Trb. 1977,33).
- Richtlijn 75/440/EEG van 16 juni 1975,
betreffende de vereiste kwaliteit van oppervlaktewater,
bestemd voor de produktie van
drinkwater in de lid-staten (Pb. nr. L194/134).
- Richtlijn 76/160/EEG van 8 december
1975, betreffende de kwaliteit van het zwenv
water(Pb. nr. L31/1).
- Richtlijn 78/659/EEG van 18 juli 1978,
betreffende de kwaliteit van zoet water dat
bescherming of verbetering behoeft ten einde
geschikt te zijn voor het leven van vissen (Pb.
nr. L222/1).
- Richtlijn 79/923/EEG van 30 oktober 1979,
betreffende de vereiste kwaliteit van schelpdierwater
(Pb. nr. L281/47).
22
Tweede Kamer; zitting 1981-1982; 17367,
nrs. 1-2.
23
Tweede Kamer; zitting 1982-1983; 17 367,
nr. 5.
2
" Tweede Kamer; zitting 1982-1983; 17 931,
nr. 4.
25
HR; 22 juli 1983 nrs. 21 105, 21 734 en
21 800.
26
Ministerie van VROM (1984). Nota «Meer
dan de som der delen».
27
CUWVO (1983). Taak, werkwijze en samen-
stelling.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2
140

Bijlage 1.1 LIJST VAN 129 STOFFEN DIE DOOR DE COMMISSIE VAN DE EG ZIJN
GESELECTEERD
* Geselecteerd in het overleg van de Subgroep
Carcinogene Stoffen van Werkgroep B van de
Internationale Rijncommissie.
Tabel 1. Reeksen van stoffen die door de EG-commissie zijn geselecteerd
om bestudeerd te worden daar zij in aanmerking komen voor de zwarte
lijst (op de tussen haakjes vermelde data vond het overleg met de nationale
deskundigen plaats).
1e reeks (14 juni 1976)
1. kwik en kwikverbindingen
2. cadmium en cadmiumverbindingen
3. aldrin
4. dieldrin
5. endrin
2e reeks (26 september 1977)
6. chloordaan
7. heptachloor (en heptachloorepoxyde)
8. DDT (en metabolieten DDD en DDE)
9. hexachloorcyclohexaan (alle isomeren)
10. polychloorbifenylen en -terfenylen
11. hexachloorbenzeen
3e reeks (3 oktober 1979)
12. endosulfan
13. hexachloorbutadieen
14. pentachloorfenol
15. trichloorfenol
4e reeks (26 november 1980)
16. benzeen
17. tetrachloormethaan
18. trichloormethaan (chloroform)
reeks carcinogenen (23, 24 januari 1978)*
19. arseen en arseenverbindingen
20. benzidine
21. PAK (3,4-benzopyreen en 3,4-benzofluorantheen)
5e reeks (5 oktober 1981)
22. 1,1-dichloorethaan
23. 1,2-dichloorethaan
24. 1,2-dibroomethaan
25. 1,1,1-trichloorethaan
26. 1,1,2-trichloorethaan
27. 1,1,2,2-tetrachloorethaan
28. 1,1-dichlooretheen
29. 1,2-dichlooretheen
30. trichlooretheen
31. tetrachlooretheen
32. monochloorbenzeen
33. trichloorbenzeen
34. dichloormethaan
35. 1,2-dichloorpropaan
36. malathion
6e reeks (12, 13 oktober 1982)
37. 2-chlooraniline
38. 3-chlooraniline
39. 4-chlooraniline
40. 1-chloor-2-nitrobenzeen
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2
141

41. 1-chloor-3-nitrobenzeen
42. 1-chloor-4-nitrobenzeen
43. 2,4-dichloorfenol
44. 2-chloorethanol
45. 1,3-dichloor-2-propanol
46. epichloorhydrine
47. parathion (en parathion-methyl)
Tabel 2. Overige stoffen van de EG-lijst van 129 stoffen die in aanmerking
komen voor de zwarte lijst, maar nog niet zijn geselecteerd voor nadere
studie.
48. 2-amino-4-chloorfenol
49. antraceen
50. azinfos-ethyl
51. azinfos-methyl
52. benzylchloride (-chloortolueen)
53. benzylideenchloride (, -dichloortolueen)
54. bifenyl
55. chloralhydraat (trichlooracetaldehyde, gehydrateerd)
56. chloorazijnzuur
57. 1-chloor-2,4-dinitrobenzeen
58. 4-chloor-3-methylfenol
59. 1-chloornaftaleen
60. chloornaftalenen (technische mengsel)
61. 4-chloor-2-nitroaniline
62. 4-chloor-2-nitrotolueen
63. chloornitrotoluenen (andere dan 62)
64. 2-chloorfenol
65. 3-chloorfenol
66. 4-chloorfenol
67. chloropreen (2-chloorbutadieen-1,3)
68. 3-chloorpropeen (allylchloride)
69. 2-chloortolueen
70. 3-chloortolueen
71. 4-chloortolueen
72. 2-chloor-p-toluïdine
73. chloortoluïdinen (andere dan 72)
74. cumafos
75. cyanuurzuurchloride (2,4,6-trichloor-1,3,5-triazine)
76. 2,4-dichloorfenoxyazijnzuur (en zouten en esters van 2,4-D)
77. demeton (ook demeton-O, -S, -S-methyl- en -S-methyl-sulfon)
78. dibutyltindichloride
79. dibutyltinoxyde
80. dibutyltinzouten (andere dan -dichloride en -oxyde)
81. dichlooranilinen
82. 1,2-dichloorbenzeen
83. 1,3-dichloorbenzeen
84. 1,4-dichloorbenzeen
85. dichloorbenzidinen
86. dichloordiisopropylether
87. dichloornitrobenzenen
88. 1,3-dichloorpropeen
89. 2,3-dichloorpropeen
90. dichloorprop (2-(2,4-dichloorfenoxy)-propionzuur)
91. dichloorvos (2,2-dichloorvinyldimethylfosfaat)
92. diëthylamine
93. dimethoaat
94. dimethylamine
95. disulfoton
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 142

96. ethylbenzeen
97. fenitrothion
98. fenthion
99. hexachloorethaan
100. isopropylbenzeen
101. linuron
102. MCPA (2-methyl-4-chloorfenoxy azijnzuur)
103. mecoprop (2-(2-methyl-4-chloorfenoxyl)-propionzuur)
104. methamidofos
105. mevinfos
106. monolinuron
107. naftaleen
108. omethoaat
109. oxydemeton-methyl
110. foxim
111. propanil (3,4-dichloorpropionanilide)
112. pyrazon
113. simazine
114. 2,4,5-trichloorfenoxyazijnzuur (en zouten en esters van 2,4,5-T)
115. tetrabutyltin
116. 1,2,4,5-tetrachloorbenzeen
117. tolueen
118. triazofos
119. tributylfosfaat
120. tributyltinoxyde
121. trichloorfon
122. 1,2,4-trichloorbenzeen
123. 1,1,2-trichloortrifluorethaan
124. trifluralin
125. trifenyltinacetaat
126. trifenyltinchloride
127. trifenyltinhydroxyde
128. vinylchloride (chlooretheen)
129. xylenen (technisch mengsel van isomeren)
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 143

Bijlage 1.2 HET «BCW-SYSTEEM»
In de nota over een «Systeem van critria voor aanwijzing van stoffen uit
de zwarte lijst» (VAR 62, 1982) is een beoordelingssysteem beschreven dat
dient voor selectie van individuele stoffen afkomstig uit de bestaande
catergorieën van lijst I (zwarte lijst) zoals vermeld in de EG-richtlijn 76/464/
EEG. Het betreffende systeem van beoordelingscriteria-water (BCW) is een
beoordelingssysteem dat door een interdepartementale werkgroep is
ontwikkeid. Het systeem is in het EG-overleg ingebracht met het doel om
meer landen voor een uniforne beoordelingsprocedure te winnen.
De onderstaande tekst en het selectieschema zijn uit de genoemde nota
afkomstig.
Het selectiesysteem is in figuur I weergegeven en is verdeeld in vier
«blokken»:
- uitgaande van de categorieën stoffen van de zwarte lijst (eerste blok)
wordt een
- voorselectie toegepast (tweede blok) en vervolgens vindt de
- eigenlijke milieuhygiënische selectie (derde blok) plaats waaruit een
- lijst van zwarte stoffen (vierde blok) en de niet geselecteerde «overige
stoffen» ontstaan.
Het doel van een voorselectie is om op praktische gronden te komen tot
een eerste prioriteitsstelling voor het beoordelen van de grote aantallen
stoffen die tot de genoemde acht catgeorieën behoren. De voorselectie
wordt niet gebruikt als wegingsmechanisme.
Op de voorgeselecteerde stoffen (prioritaire lijst) worden milieuhygiënische
selectiecriteria toegepast. Indien een stof op één bepaald selectiecriterium
eenmaal zwart is geselecteerd, is er geen toetsing aan de overige
milieuhygiënische selectiecriteria meer nodig. Tevens kan men, indien met
betrekking tot een bepaald milieuhygiënisch electiecriterium de gegevens
nog ontbreken, de stof eerst op de overige selectiecriteria beoordelen om
te bezien of de stof daarop al als zwart geselecteerd wordt.
Stoffen die niet als zwart worden beoordeeld en waarvan de gegevens
op alle vier van de in figuur I (derde blok) genoemde criteria toereikend
zijn, worden als overig geclassificeerd.
Voor nadere informatie over dit selectiesysteem wordt naar de nota
verwezen.
Inmiddels is overleg gaande ten einde na te gaan in hoeverre het
beoordelingsschema kan worden aangepast zodat het behalve voor de acht
categorieën van de zwarte lijst ook op andere stoffen kan worden toegepast.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 144

Categorieën van de zwarte lijst (lijst 11) Voorselectiecriteria
(niet op stofeigenschappen)
1 Organische halogeenverbindingen en
stoffen waaruit in water dergelijke r^
verbindingen kunnen ontstaan
I |
; 2 Organische fosforverbindingen ,"•,
3 Organische tinverbindingen
4 Stoffen waarvan is aangetoond dat
ze in of via het water een kankerverwekkende
werking hebben
5 Kwik en kwikverbindingen
I I
6 Cadmium en Cadmiumverbindingen r>'
i ~ 1
7 Persistente minerale oliën en uit aard- i
olie bereide persistente koolwaterstoffen
I I
8 Persistente kunststoffen die in water
kunnen drijven, zweven of zinken en
die enig gebruik van het water kunnen
verhinderen
of F
of
VOORLOPIG NIET
BEOORDELEN
REEDS GESELECTEERDE
STOFFEN
NEE
Totaal geproduceerde of
gebruikte hoeveelheid
> 100 ton in Nederland
per jaar
JA
Totaal in het oppervlaktewater
geëmitteerde hoeveelheid
s 1 ton in Nederland
per jaar
Aantal keren in de Rijn
(of andere grote Nederlandse
oppervlaktewateren)
aangetoond S 1 maal
per jaar
NEE JA
PRIORITAIRE LIJST
Milieuhygiënische selectiecriteria
(stofeigenschappen)
Carcinogeen en
halfwaardetijd S 1 dag
1
I NEE
of gegevens
ontoereikend
Afbraak na 4 weken nog
I niet begonnen (< 10%)
NEE
' of gegevens
ontoereikend
JA
JA
I *• - - n JA
[ LC60 S 0,01 mg/l
I NEE
' of gegevens
ontoereikend
No-toxic-effect level
«0,01 mg/l
èn ,-
Afbraak in twee weken
l_n_a lagfase € 60%
NEE
of gegevens
ontoereikend
; Geen "JA" op enig criterium '
Gegevens ontoereikend op
l één van 4 criteria
"JA
JA
NEE
Figuur 1
Zwarte stoffen
(Stoffen die uit de zwarte lijst
zijn geselecteerd)
Lijst 129 stoffen
Nog te selecteren:
OVERIGE STOFFEN
Stoffen die niet als zwart zijn
aangewezen en waarvan de
gegevens op de 4 criteria
toereikend zijn, dienen als
overige te worden beschouwd.

Bijlage 1.3. Lijst van prioritaire stoffen voor het milieubeleid (IMP milieubeheer 1985-1989)*
Stoffen Deelterreinen
I. Bemestende en verzurende
stoffen
— ammoniak
— fosfaten
— nitraat
— stikstofoxyde
— zwaveldioxide
II. Zware metalen
— arseen
— cadmium
— chroom (VI)
— koper
— kwik
— lood
— zink
III. Organische verbindingen:
a. niet gehalogeneerd
— aardolie en (gasvormige
koolwaterstoffen)
— acroleïne
— acrylonitril
— benzeen
— etheen
— fenol (enl
— formaldehyde
— polycyclische aromatische
koolwaterstoffen
— styreen
b. gehalogeneerde aromaten
bodem oppervlakte
water
++ + ++
++ ++
++ +
++ ++
++ ++
++ + +
++ ++ ++
+ + +
++ + +
++ ++ +
++ + ++
++ + +
— chlooranilines ++ ++
— cliloorbenzenen + ++
— chloorfenolen ++
— dioxinen + +
- PCB'sen PCT's + ++
c. overige gehalogeneerde
verbindingen
— chloorfluorkoolwaterstoffen
— 1,2-dichloorethaan
— hexachloorcyclohexaan
— methylbromide
— tetrachlooretheen
— tetrachloorethaan
— trichloormethaan
— trichlooretheen
— vinylchloride
IV. Overige stoffen
— asbest
— fluoriden
— koolmonoxyde
— ozon
— stof (grof + fijn)
— zwavelkoolstof
— zwavelwaterstof
* Deze lijst wordt in opvolgende IMP's-
Milieubeheer verder uitgewerkt.
++ = beleid voor deze stof is van groot
belang op het aangegeven deelterrein.
++
+
lucht drinkwater
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
+
+
+
++
+
+ " beleid voor deze stof is van beperkt
belang op het aangegeven deelterrein.
Indien géén vermelding, dan is het beleid
voor die stof op het aangegeven
afval externe
veiligheid
+
++
+
+
++
+
+
++
++
++
++
++
++
+
++
+
+
toepassing/
gebruik
++
++
+
++
++
++
+
+
++
++
++
++
deelterrein van géén of ondergeschikt
belang.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 146

Bijlage 2.1 GETALSWAARDEN BASISKWALITEIT
1. Inleiding
In deze bijlage wordt een uitgebreid overzicht van de getalswaarden van
de basiskwaliteit, alsmede een toelichting hierop gegeven. Tevens wordt
voor de organische microverontreinigingen aandacht besteed aan de
analysemethoden en wordt ingegaan op het toetsvoorschrift voor de
waarden van de basiskwaliteit.
Op deze plaats zij nog eens benadrukt dat het hier een momentopname
betreft. In het tweede IMP werd namelijk gesteld dat het niet mogelijk is om
met één serie getalswaarden in alle opzichten rechtte doen aan de verschillen
in fysische en chemische kenmerken, zoals die zich van nature in de
Nederlandse oppervlaktewateren voordoen. Het voornemen bestaat dan
ook om voor verschillende hoofdtypen van wateren te komen tot een
differentiatie naar biologische, chemische en fysische kenmerken op het
niveau van de basiskwaliteit. Dit zal worden uitgewerkt in het kader van de
CUWVO.
Momenteel kan evenwel nog niet worden beschikt over een dergelijke
gedifferentieerde normstelling. In afwachting van de resultaten van de
werkzaamheden van de CUWVO op dit punt worden in deze bijlage de
getalswaarden zoals gegeven in het tweede IMP in hoofdlijnen aangehouden.
Zoals ook in het tweede IMP werd gesteld blijft in het algemeen gelden dat
regelmatige of incidentele overschrijding van de gegeven waarden door
natuurlijke oorzaken aanvaardbaar moet worden geacht.
2. De getalswaarden van de basiskwaliteit
Bij de uiteenzetting van de getalswaarden van de basiskwaliteit is de
volgende indeling gehanteerd:
groep 1: algemene parameters;
groep 2: stoffen waarvan het voorkomen behalve door verontreiniging
ook kan worden bepaald door natuurlijke omstandigheden;
groep 3: stoffen waarvan het voorkomen voornamelijk of geheel wordt
bepaald door verontreiniging.
Groep 1. Algemene parameters
Daaronder vallen:
- zintuigelijke waarnemingen;
- fysisch-chemische parameters waarin effecten van verontreiniging tot
uitdrukking komen.
Getalswaarden voor de parameters uit deze groep worden primair
gesteld vanuit een «effectgerichte» benadering.
Tenzij anders vermeld gelden de hieronder aangegeven waarden voor
individuele waarnemingen.
— kleur, geur, schuim, vast afval, troebeling etc. het water mag niet zichtbaar of
ruikbaar verontreinigd zijn
Opgemerkt wordt dat bij kleurafwijkingen of drijflagen die het gevolg zijn
van algenbloei of kroosontwikkeling de aandacht gericht moet worden op
de eutrofiëringsparameters («doorzicht», «algenbiomassa», «totaal fosfaat»).
— zuurgraad 6.5 < pH < 9,0
In aanvulling op de waarde geldt, dat afwijkingen in de pH als gevolg van
verontreiniging ten opzichte van niet door lozingen beïnvloede waarden
niet meer dan ca. 0,5 pH eenheid mogen bedragen.
— temperatuur

Voor rivieren geldt bovendien dat de temperatuurverhoging ten opzichte
van de natuurlijke temperatuur niet meer dan 3° C mag zijn.
— zuurstof > 5 mg/l
Voor de beschrijving van de zuurstofhuishouding zijn onder meer van
belang de parameters zuurstofgehalte, zuurstofverzadigingpercentage, het
biochemisch zuurstofverbruik (BZV) en het ammoniumgehalte. De normstelling
in dit IMP beperkt zich echter tot het zuurstofgehalte, aangezien het
voor het leven in het water in de eerste plaats hierom gaat. De relatie
tussen het zuurstofgehalte, het BZV en het ammoniumgehalte kan van
gebied tot gebied sterk verschillen, voornamelijk als gevolg van verschillen
in reaeratie en algengroei. Regionaal kan het van belang zijn om in het
kader van het waterkwaliteitsplan getalswaarden vast te stellen voor het
BZV en het ammoniumgehalte.
De waarde van 5 mg/l, zoals gesteld in het tweede IMP, is gebaseerd op
de door Alabaster en Lloyd gedocumenteerde effecten van lage zuurstofgehalten
voor vissen in: «Water quality criteria forfresh water fish», hoofdstuk
6 Dissolved oxygen, tabel 6.1. Butterworths, London, 1980 ISBN ° 408
10673 5. Dit hoofdtuk is een aangepaste versie van EIFAC Techn. Pap. 19,
1973.
Bij de in de inleiding van deze bijlage in het vooruitzicht gestelde differentiatie
in normstelling zal bezien moeten worden op welke wijze differentiatie
in de normstelling voor zuurstof aangebracht kan worden. Vooruitlopend
op de definitieve rapportage hierover door de CUWVO kan hierover
reeds het volgende worden opgemerkt. Voorlopig is het idee dat voor
grotere watertypen - zeer zeker wanneer het stromende wateren betreft -
de huidige waarde gehandhaafd kan blijven. Voor kleinere en minder diepe
wateren gaan de gedachten vooralsnog uit naar een aanpassing van de
wijze van normstelling (gemiddelde waarde of mediaan), waarbij tevens de
niveaus opnieuw vastgesteld moeten worden. Omdat het verloop van het
zuurstofgehalte over een etmaal een zeer dynamisch karakter kan vertonen
zal bij de normstelling op een of andere wijze rekening gehouden moeten
worden met het tijdstip en de wijze van bemonstering.
— doorzicht (gemiddelde waarde voor eutrofiëringsgevoelige
wateren, april t/m september > 0,5 m
— algenbiomassa (gemiddelde waarde april t/m september) < 100 ijg/l
(als chlorofyl-a)
— totaal fosfaat (gemiddelde waarde voor eutrofiëringsgevoelige
wateren, april t/m september) < 0,15 mg/l (als P)
De normstelling ten aanzien van de drie hierboven genoemde parameters
richt zich primair op het probleem van overmatige algengroei, dit overigens
in het besef dat eutrofiëring met name in kleine wateren (sloten) ook leidt
tot sterke kroosvorming met ernstige gevolgen voor de zuurstofhuishouding.
Getalswaarden worden gesteld voor het doorzicht, de algenbiomassa rn
het fosfaatgehalte. De waarden voor deze parameters hangen nauw met
elkaar samen. Uitgangspunt is een doorzicht van 0,5 m gemiddeld in het
zomerhalfjaar (april tot en met september). Is het doorzicht geringer, dan
zal in de veelal ondiepe Nederlandse meren en plassen de ontwikkeling
van hogere waterplanten in de oeverzone worden geremd. De waarden
voor chlorophyl (als maat voor de algenbiomassal en fosfaat hebben
eveneens betrekking op de gemiddelde gehalten in het zomerhalfjaar en
zijn van de waarde voor doorzicht afgeleid. Ten opzichte van het tweede
IMP is de waarde voor fosfaat aangescherpt van 0,20 tot 0,15 mg/l (gemiddelde
voor de periode april t/m september). Dit is gedaan omdat uit de in
CUWVO-kader verzamelde gegevens met betrekking tot de eutrofiëringssituatie
in de Nederlandse oppervlaktewateren is gebleken dat de waarde
0,15 mg/l beter overeenkomt met het gekozen niveau voor de parameter
doorzicht.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 148

Wel moet worden bedacht dat deze relaties (CUWVO rapport «Ontwikkeling
van grenswaarden voor doorzicht, chlolrophyl, fosfaat en stikstof»
1980) gelden voor de gemiddelde situatie en dat afhankelijk van plaatselijke
omstandigheden afwijkingen kunnen optreden. De waarden zijn vooral van
belang voor min of meer stagnante en relatief ondiepe wateren (minder
dan 3-5 m). Voor wateren die uitmonden in dergelijke eutrofiëringsgevoelige
wateren wordt als indicatie van het gewenste fosfaatgehalte een jaargemiddelde
van ten hoogste 0,25 mg P per liter gegeven. De uiteindelijke
normstelling voor de toestromende wateren dient in het kader van de
regionale planvorming per water te worden vastgesteld, rekening houdend
met het belang in de fosfaatbalans van het ontvangende water en de
praktische mogelijkheden voor aanpak van de fosfaatbelasting. In relatief
diepe wateren (meer dan 3-5 m) kan al bij lagere chlorophyl- en fosfaatgehalten
de zuurstofhuishouding in de diepere waterlagen ernstig worden
verstoord. Ten einde dit te voorkomen zouden voor deze wateren daarom
regionaal scherpere waarden kunnen worden gesteld waarbij rekening
wordt gehouden met de specifieke omstandigheden.
Het verkrijgen van een representatief beeld van de algenbiomassa wordt
praktisch onmogelijk bij het optreden van drijflagen van algen. Bij de
interpretatie van chlorophylgegevens dient hiermee rekening te worden
gehouden. Het voorkomen van drijflagen vormt als zodanig een belangrijk
gegeven voor de beoordeling van eutrofiëringsproblemen.
Voor de duidelijkheid wordt nogmaals opgemerkt dat de gepresenteerde
waarden de ondergrens vormen voor de kwaliteitsdoelstellingen bij
bestrijding van de eutrofiëring. De uiteindelijk te realiseren doelstellingen
zullen afhankelijk van de natuurlijke situatie en de technische en financiële
mogelijkheden in vele gevallen verder moeten gaan. Als doelstelling voor
de langere termijn (bij voorbeeld gekoppeld aan een specifieke ecologische
waterkwaliteitsdoelstelling) zal voor vele Nederlandse wateren (voornamelijk
meren en plassen) een groter doorzicht, een chlorofylgehalte van 20-50 g/l
en daaraan gekoppeld een waarde voor fosfaatgehalte van 0,05-0,10 mg/l
(totaal P) kunnen gelden.
Ten slotte wordt erop gewezen dat in het IMP geen algemene getalswaarde
is gesteld voor totaal-stikstof. Plaatselijk kan vermindering van de stikstofbelasting
echter van belang zijn voor de bestrijding van de eutrofiëring.
Dan kan het tevens gewenst zijn om in het waterkwaliteitsplan een waarde
voor deze parameter te stellen.
— ammoniak < 20 /jg/l (als N)
In verband met de toxiciteit voor aquatische organismen geldt voor
ammoniak een waarde van 20/ug/l. Het gehalte aan ammoniak kan niet
afzonderlijk worden gemeten. Wel kan de som van ammonium èn ammoniak
(NH4 4 + NH3) worden gemeten. Het aandeel ammoniak in deze som is
afhankelijk van de pH en de watertemperatuur.
De waarde van 20 pg/l voor ammoniak komt bij verschillende pH's en
watertemperaturen overeen met de in onderstaande tabel weergegeven
gehalten aan (NH4. + NH3) uitgedrukt in mg/l (als N).
°c PH
6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 9,0 9,5
5 50,0 16,7 5,1 1,6 0,53 0,18 0,071
10 33,3 10,5 3,4 1,1 0,36 0,13 0,054
15 22,2 7,4 2,4 0,75 0,25 0,0J 0,043
20 15,4 5,0 1,6 0,52 0,18 0,07 0,036
25 11.1 3,6 1.2 0,38 0,13 0,06 0,031
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 149

Door enkele waterbeheerders is op basis van veldgegevens twijfel geuit
aan de noodzaak van een waarde van 20 ug/l; zij menen dat een minder
strenge waarde voldoende bescherming kan bieden voor vissen. In de
CUWVO wordt dit probleem besproken.
Groep 2. Stoffen waarvan het voorkomen behalve door verontreiniging
kan worden bepaald door natuurlijke omstandigheden
Getalswaarden voor stoffen uit deze groep zouden eigenlijk tot stand
moeten komen door aan te geven in hoeverre een toename van de betreffende
stof door verontreiniging, boven het natuurlijke gehalte, kan worden
toegestaan. Een dergelijke waarde zou voor ieder water of waterstaatkundige
eenheid individueel moeten worden vastgesteld. Voor een deel zal aan
deze problematiek tegemoet worden gekomen door de basiskwaliteit naar
watertypen te differentiëren. Zolang deze differentiatie echter niet is
ingevoerd of wanneer in een waterkwaliteitsplan voor de individuele
wateren geen waarden hiervoor worden aangegeven, is het belangrijk om
in de basiskwaliteit waarden op te nemen waarmee mogelijke verontreiniging
wordt beperkt.
chloride < 200 mg/l
sulfaat < 100 mg/l (als SO„)
nitraat + nitriet < 10 mg/l (als N)
Groep 3. Stoffen waarvan het voorkomen voornamelijk of geheel wordt
bepaald door verontreiniging lpunt- en diffuse lozingen)
Belangrijke representanten van deze groep zijn de zware metalen, de
organische microverontreinigingen, thermotolerante bacteriën van de
coligroep en radio-actieve stoffen.
Het is gewenst dat binnen deze groep voor zoveel mogelijk parameters
een waterkwaliteitseis of een voorlopige referentiewaarde (laatstgenoemde
vooral voor stoffen van de zwarte lijst) wordt vastgesteld. Immers, alléén
dan is een beoordeling van watermonsters waarin verschillende stoffen uit
deze groep worden aangetroffen goed uitvoerbaar. Zie in dit verband ook
de beschouwing bij het schema 1.3.4 op blz. 21. Het aantal stoffen, met
name binnen de categorie organische microverontreinigingen, is echter
zeer groot. Om de categorie organische microverontreinigingen toch zo
goed mogelijk te dekken zijn enkele nieuwe som- en groepsparameters
ingevoerd.
In het algemeen geldt dat de niveaus voor de parameters welke behoren
tot groep 3 minder volgens een effectgerichte benadering en meer volgens
een benadering gebaseerd op vergelijking van huidige niveaus met
natuurlijke achtergrondswaarden tot stand zijn gekomen.
Hieronder volgen de getalswaarden voor de parameters vallend onder
groep 3, alsmede een toelichting of aanvullende opmerking bij de gestelde
waarden.
Zware metalen
Cadmium (totaal)
Kwik (totaal)
Koper (totaal)
Lood (totaal)
Zink (totaal)
Chroom (totaal)
Nikkel (totaal)
Arseen (totaal)
< 2.5 jug/l
< 0,5/jg/l
< 50 f/g/l
< 50 jug/l
•. 200 jug/l
< 50 ^tg/l
< 50 /ug/l
< 50 ng/\
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 150

Door adsorptie kunnen hoge gehalten aan zware metalen voorkomen in
zwevende stof en in het sediment en mogelijk ook in bodemorganismen en
filter-feeders en in de dieren die zich met deze organismen voeden. In het
tweede IMP werd daarom reeds gesteld, dat het niet uitgesloten moet
worden geacht, dat de getalswaarden voor zware metalen in de toekomst
zullen worden bijgesteld, juist met het oog op de gehalten in sediment en
organismen. Wellicht, zo vervolgt het tweede IMP, zullen in dat verband de
waarden moeten worden gerelateerd aan het zwevende stofgehalte. Vrij
algemeen heeft de gedachte postgevat dat aanpassing van de waarden van
de basiskwaliteit hoge prioriteit verdient daar de huidige waarden ruimte
geven voor het ontstaan van een onderwaterbodem welke tot een zorgwekkend
niveau verontreinigd is. Momenteel bestaan wel reeds globale ideëen
voor een aangepaste wijze van normstelling voor de zware metalen (zie
bijlage 2.2), echter deze ideëen zijn nog onvoldoende uitgekristalliseerd om
nu reeds als basis te kunnen dienen voor aangepaste getalswaarden.
Organische microverontreinigingen
Vanwege de grote verscheidenheid aan organische microverontreinigingen,
is het niet mogelijk om voor elk van deze stoffen afzonderlijk een
richtwaarde voor oppervlaktewater te formuleren. Gekozen is daarom voor
een benadering waarbij met een beperkt aantal parameters toch zo goed
mogelijk inzicht wordt verkregen in de totale verontreinigingstoestand.
Daartoe worden de begrippen somparameter en groepsparameters
gehanteerd. De meetprincipes voor de som- en groepsparameters zijn bij 3
vermeld omdat hiermee in hoge mate de uitkomst van een meting wordt
bepaald.
Een somparameter is gebaseerd op afzonderlijke meting en daarna
optelling van gehalten van een aantal gedefinieerde individueel chemische
verbindingen die in één analysegang afzonderlijk gekwantificeerd worden.
Hieronder vallen bij voorbeeld PCB's, organochloorpesticiden, gechloreerde
fenolen, gechloreerde aromatische amines, monocyclische en polycyclische
aromatische koolwaterstoffen.
Met bepaalde somparameters wordt een klasse bestreken van verbindingen
die doorgaans gezamenlijk voorkomen doordat zij dezelfde oorsprong
hebben. Voorbeelden zijn de polycyclische aromatische koolwaterstoffen
(PAK's), die afkomstig zijn uit aardolieprodukten of ontstaan bij onvolledige
verbrandingsprocessen, en de polychloorbifenylen (PCB's) die als industriële
mengsels geproduceerd worden. Voor beide groepen (PAK's en PCB's)
geldt dat het aantal mogelijke afzonderlijke verbindingen zeer groot is
(meer dan 200 voor PCB's) maar dat er slechts beperkte variatie is in de
voorkomende onderlinge verhoudingen. Bepaling van een beperkt aantal
geselecteerde componenten geeft daardoor voldoende informatie over het
voorkomen van de klasse verbindingen als geheel. De gegeven referentiewaarden
zijn dan ook gebaseerd op meting van deze standaardcomponenten.
Ook andere reeksen min of meer verwante stoffen worden niet als
groepsparameter gemeten, maar één analysegang als afzonderlijke
verbindingen gekwantificeerd. Voorbeelden: monocyclische aromatische
koolwaterstoffen, organochloorverbindingen, gechloreerde aromatische
amiiies en gechloreerde fenolen. Aangezien deze stoffen niet noodzakelijkerwijze
gezamenlijk voorkomen, is zowel een waarde voor de afzonderlijke
verbindingen als voor de som opgegeven.
In het kader van de basiskwaliteit worden voor somparameters de
volgende waarden gesteld:
— monocyclische aromatische koolwaterstoffen:
benzeen
tolueen
xyleen
ethylbenzeen
styreen
mediaan voor het totaal der
aangegeven stoffen
< 2 ptg/l
mediaan voor de afzonderlijke
stoffen
< 1 Jjg/I
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 151

— polycyclische aromatische koolwaterstoffen
(PAK's):
fluorantheen
benzo(b)fluorantheen
benzo (!;) fluorantheen
benzo(a)pyreen
benzolg h i)peryleen
indenod, 2, 3-c dlpyreen
— organochloorpesticiden:
aldrin
dieldrin
endrin
heptachloor
heptachloorepoxide
dichloordifenyl-trichloorethanen (DDT)
dichloordifenyl-dichloorethanen (DDD)
dichloordifenyl-dichloorethenen (DDE)
hexach I oorbenzeen
a-hexachloorcyclohexaan
7-hexachloorcyclohexaan
CV-endosulfan
— gechloreerde bifenylen (FCB's):
IUPAC nr. 28, 52, 101, 118, 138, 153 en 180
— gechloreerde aromatische amines:
monochlooranilines
dichlooranilines
2,4,5-trichlooraniline
— gechloreerde fenolen:
2,4,5-trichloorfenol
pentachloorfenol
mediaan voor het totaal der
aangegeven stoffen
< 100ng/l
mediaan voor het totaal der
aangegeven stoffen
< 20 ng/l
mediaan voor de afzonderlij!.e
stoffen
< 10 ng/l
mediaan voor het totaal der
aangegeven stoffen
< 7 ng/l
mediaan voor het totaal der
aangegeven stoffen
< 1 /LLO/I
mediaan voor de afzonderlijke
stoffen
«0,5jug/l
mediaan voor de afzonderlijke
stoffen
< 50 ng/l
Een groepsparameter wordt niet bepaald door optelling van afzonderlijke
gehalten, maar is gedefinieerd door een analysemethode die gericht is op
de gemeenschappelijke eigenschappen van een groep verwante verbindingen.
Deze gemeenschappelijke eigenschappen kunnen zowel toxicologisch,
fysisch als chemisch-structureel van aard zijn. Voorbeelden zijn: VOX, AOX
en EOX (organohalogeenverbindingen onderscheiden naar respectievelijk
vluchtigheid, adsorbeerbaarheid en extraheerbaarheid), vluchtige fenolen,
oppervlakte-actieve stoffen en cholinesteraseremming. Deze groepsparameters
geven inzicht in het voorkomen van een groot scala van veelal milieuvreemde
verbindingen.
In het kader van de basiskwaliteit worden voor groepsparameters de
volgende waarden gesteld:
• vluchtige organohalogeenverbindingen (VOX)
extraheerbare organohalogeenverbindingen (EOX)
adsorbeerbare organohalogeenverbindingen (AOX)
mediaan < 5 jug/l
(als chloor)
mediaan < 5 pg/\
(als chloor)
mediaan < 40 pg/l
(als chloor)
In bovengenoemde afkortingen (VOX, EOX en AOX) staat X in plaats van
Cl zoals in het verleden gebruikelijk was. Dit is gedaan omdat bij de analyse
naast organochloorverbindingen ook andere organohalogenen worden
mee bepaald (bij voorbeeld organobroomverbindingen). Het analyseresultaat
wordt overigens nog wel steeds uitgedrukt in organisch gebonden
chloor.
• anionische detergenten
nonionische- en kationische detergenten
• met waterdamp vluchtige fenolen
cholinesteraseremming
mediaan < 100 jug/l
(als laurylsulfaat)
mediaan < 100 jug/l
(als nonylfenol 10 E.O.)
mediaan < 5 jug/l
(als fenol)
mediaan =ï 0,5/jg/l
(als para-oxon)
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 152

De milieugevaarlijkheid van de verbindingen die worden gevangen
onder één groepsparameter kan sterk uiteenlopen. Dit geldt bij voorbeeld
voor de extraheerbare organohalogeenverbindingen (EOX). Onder deze
parameter vallen vooral hydrofobe chloor- of broomhoudende koolwaterstoffen.
Binnen deze klasse bevinden zich zeer veel toxische, milieuvreemde
verbindingen die persistent zijn (slecht afbreekbaar) en zich ophopen in
sedimenten en organismen. Het is echter niet bij voorbaat aan te geven
hoe groot de bijdrage is van minder milieugevaarlijke verbindingen aan
deze groepsparameter. Bij overschrijding van de gegeven waarde is dan
ook een componentenanalyse gewenst. Dit houdt zowel een gericht zoeken
in naar specifieke schadelijke stoffen als indentificatie door middel van een
systematisch onderzoek met behulp van technieken als vloeistofchromatografie
en gaschromatografie in combinatie met massaspectrometrie. Bij dit
nader onderzoek zal een vermoeden van bepaalde lozingen of andere
bronnen van verontreiniging van het oppervlaktewater richtgevend kunnen
zijn.
De hierboven gegeven basiskwaliteitswaarden voor som- en groepsparameters
moeten in de eerste plaats worden gezien als referentieniveaus
voor de saneringsfase. De referentieniveaus steunen in belangrijke mate op
kennis van de huidige niveaus. Ten dele zijn zij mede gebaseerd op de
beschikbare toxicologische kennis, die vooral betrekking heeft op de
effecten van afzonderlijke stoffen. Door de formulering van normen voor
groeps- en somparameters wordt nu enigermate rekening gehouden met
het verschijnsel dat de toxicologische effecten van verwante stoffen veelal
optelbaar zijn.
Voor de toetsing aan de waarden voor de organische microverontreinigingen
dient nu de mediaanwaarde van de meetreeks van één jaar te
worden genomen. In het IMP 1980-1984 werden individuele waarden als
basis voor de toetsing gebruikt. De reden voor deze aanpassing is dat
mediaanwaarden en gemiddelden minder worden beïnvloed door het
voorkomen van enkele extreem hoge of lage meetwaarden. De keuze voor
een mediaan heeft tevens te maken met het feit dat de waarden voor een
aantal parameters dicht bij de detectiegrens liggen. Ook indien een deel
van de bepalingen beneden deze grens uitkomt kan toch nog een mediaanwaarde
worden bepaald.
Uiteraard blijft daarnaast de uitslag van individuele metingen vanwege
de signaalfunctie van deze metingen van belang. Worden bij individuele
metingen hoge waarden aangetroffen dan kan dit aanleiding zijn voor
aanvullend onderzoek (bij voorbeeld componentenanalyse).
Voor de organische microverontreinigingen is de kennis omtrent verdelingen
over water en slib nog vrij beperkt. De mate van binding kan voor
afzonderlijke componenten nogal verschillend zijn. Bekend is wel dat met
name een deel van de polycyclische aromaten (PAK's), de PCB's en de
organochloorbestrijdingsmiddelen vooral voorkomt gebonden aan zwevend
materiaal en sediment. De gehalten in de waterfase zijn dikwijls moeilijk
meetbaar. Voor deze stoffen zijn de gehalten in waterdieren (die als gevolg
van bio-accumulatie in vetweefsel zeer hoge waarden kunnen bereiken)
wellicht een betere graadmeter voor de verontreiningstoestand van het
aquatisch ecosysteem. In de toekomst moet een gewijzigde opzet van de
normstelling voor organische microverontreinigingen dan ook niet uitgesloten
worden geacht.
Overige parameters van groep 3
— thermotolerante bacteriën mediaan
van de coligroep s; 20 MPN/ml
Thermotolerante bacteriën van de coligroep worden in grote getale
aangetroffen in faecaliën van de mens en andere warmbloedigen. In
oppervlaktewater kunnen ze zich niet vermenigvuldigen en sterven ze na
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 153

verloop van tijd af. De aanwezigheid van deze bacteriën in oppervlaktewater
duidt daarom op vrij recente belasting van het water met stoffen van
faecale oorsprong. Met faeces worden ook ziekteverwekkende micro-organismen
uitgescheiden; bacteriën (Salmonella, Shigella, Leptospira, Brucella,
Mycobacterium, Vibrio comma e.a.); virussen (Infectieuze Hepatitis, Polio,
Coxackie, Echo e.a.) en protozoa (Endamoeba histolytica). De aantallen van
deze pathogenen kunnen zeer sterk variëren, (per individu, per afvalwater
en per dag) samenhangend met de gezondheidstoestand en andere
factoren. Er is dan ook geen constante relatie tussen het aantal (niet-pathogene)
thermotolerante bacteriën van de coligroep en het aantal pathogenen.
Wel is er een verband in die zin bij lage aantallen van de indicatorbacteriën
de kans op het aantreffen van entero-pathogenen ook kleiner is. Als niet
aan de waarde wordt voldaan, betekent dit echter niet zonder meer dat tot
desinfectie van effluenten moet worden overgegaan.
— totaal a-activiteit jaargemiddelde
«0,1 Bq/I
(2,7 pCi/l)
— rest (3-activiteit jaargemiddelde
< 1 Bq/I
(27 pCi/l)
— tritium-activiteit jaargemiddelde
< 200 Bq/I
(5400pCi/l)
De getalswaarden voor radio-actieve stoffen worden momenteel uitgedrukt
in Bq/1 (zie ook het IMP-Stralingsbescherming). Voorts is de wijze
van normstelling in verband met meettechnische aspecten aangepast ten
opzichte van het tweede IMP. Ten slotte gelden nog de volgende opmerkingen:
- De activiteit afkomstig van de edelgassen Rn-222 en Rn-220 dient
verwijderd te worden voordat activiteitsbepalingen worden uitgevoerd.
- Onder rest-p-activiteit wordt verstaan de totaal p-activiteit verminderd
met de K-40-activiteit.
- In de rest-p-activiteit is niet begrepen de tritium-activiteit.
3. Meetprincipes
In deze bijlage wordt afzonderlijk ingegaan op de meetprincipes voor de
som- en groepsparameters van de organische microverontreinigingen
omdat bij deze metingen de keuze van het meetprincipe in hoge mate de
uitkomst van de meting bepaalt en er verschillende meetprincipes per
parameter mogelijk zijn. Aanbevolen wordt de hieronder aangegeven
meetprincipes te volgen.
Meetprincipes voor de somparameters
Monocyclische aromatische koolwaterstoffen
Uitblazen, concentreren met behulp van adsorbent, desorptie gevolgd
door (bij voorkeur capillaire) gaschromatografie met vlam-ionisatie
detectie.
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen
Extractie met een organisch oplosmiddel (bij voorbeeld hexaan), gevolgd
door dunne laag chromatografie of hoge druk-vloeistof chromatografie
(HPLC) met UV-fluorescentiedetectie (NEN 6524).
PCB's en crganochloorbestri/dingsmiddelen
Deze groepen verbindingen dienen in combinatie gemeten te worden
omdat interferentie gemakkelijk optreedt. De methode berust op extractie
met een organisch oplosmiddel (bij voorbeeld hexaan), voorscheiding met
behulp van aluminiumoxyde en/of silicagel, gevolgd door capillaire
gaschromatografie met electronen-invang detectie.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 154

Gechloreerde aromatische amines
Extractie en alkalisch milieu met iso-octaan, bromering met behulp van
broomwater in aanwezigheid van FeCb als catalysator in een Bleidnerapparaat,
basische extractie met een organisch oplosmiddel (bij voorbeeld
petroleumether), gevolgd door capillaire gaschromatografie met electroneninvang
detectie.
Gechloreerde fenolen
Extractie in zuur milieu met een organisch oplosmiddel (bij voorbeeld
tolueen), reëxtractie met een oplossing van kalium-carbonaat in water,
acetylering en extractie met behulp van azijnzuuranhydride in een organisch
oplosmiddel (bij voorbeeld petroleum-ether), gevolgd door capillaire
gaschromatografie met electronen-invang detectie.
Meetprincipes voor de groepsparameters
Aangezien voor de groepsparameters geen kwalitatieve of kwantitatieve
controle met behulp van referentiestoffen kan plaatsvinden, is een verwijzing
naar een gedetailleerde omschrijving van het meetprincipe een vereiste om
de vergelijkbaarheid te waarborgen. Waar mogelijk wordt verwezen naar
standaardvoorschriften van het Nederlands Normalisatie Instituut.
VOX Microcoulometrie na uitblazen met een inert gas
EOX Microcoulometrie na extractie met petroleumether
AOX Microcoulometrie na adsorptie en elutie
Deze drie groepsparameters dienen bij voorkeur in combinatie bepaald
te worden. NEN-voorschriften zijn in concept gereed, mogelijke publicatie
in 1986.
Detergenten, anionisch Absorptie-spectrofotometrie na reactie met
methyleenblauw (NEN 6674)
Detergenten, nonionisch en kationisch Absorptie-spectrofotometrie, na complexvorming
met natriumpikraat en extractie
(NEN-voorschrift in voorbereiding, mogelijke
publikatie in 1987)
Fenolen, met waterdamp vluchtig Absorptie-spectrofotometrie na reactie met
4-amino antipyrine (NEN 6670)
Cholinesteraseremming Extractie met dichloormethaan, fotometrische
bepaling van thiocholine na incubatie met
paardeserum en butyrylthiocholine.
Als referentie dient paraoxon.
(NEN-voorschrift in concept gereed, mogelijke
publikatie in 1986)
Behalve het meetprincipe is ook de meetnauwkeurigheid van belang.
Reeds eerder is opgemerkt dat de getalswaarden voor sommige organische
microverontreinigingen dicht bij de detectiegrenzen liggen. In het algemeen
kan worden gesteld dat meting van deze parameters in oppervlaktewatermonsters
alleen dan zinvol is wanneer de nauwkeurigheid van de meetmethode
in overeenstemming is met de normwaarden en gehalten zoals die
in de monsters worden aangetroffen. Vanzelfsprekend geldt dit ook voor
andere parameters.
4. Toetsing
De wijze van normstelling bij de basiskwaliteit is niet voor alle parameters
gelijk. Onderscheiden worden:
- Getalswaarden welke gelden voor individuele waarnemingen zoals bij
voorbeeld die voor zuurstof, temperatuur en de zware metalen. Bij deze
waarden is in 2 geen nadere aanduiding gegeven van de aard van de
normstelling.
- Getalswaarden welke gelden voor de mediaan van de jaarlijkse
meetreeks zoals bij voorbeeld de waarden voor de organische microverontreinigingen
en thermotolerante bacteriën van de coligroep.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 155

- Getalswaarden gelden voor het gemiddelde gehalte voor het zomerhalfjaar
zoals de waarden voor doorzicht, algenbiomassa en totaal fosfaat.
- Getalswaarden welke gelden voor het jaargemiddelde gehalte zoals bij
voorbeeld de waarden voor de radio-actieve stoffen.
De wijze waarop getalswaarden voor de mediaan, het zomerhalfjaargemiddelde
of het jaargemiddelde getoetst moeten worden spreekt voor zich.
Wel geldt conform het Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen
oppervlaktewateren, dat bij de berekening van mediaan respectievelijk
(zomerhalf)jaargemiddelden, waarnemingen welke zijn beïnvloed door
uitzonderlijke weersomstandigheden of uitzonderlijke hydrodynamische
omstandigheden (hoge gehalten aan gesuspendeerde stof) buiten beschouwing
gelaten mogen worden.
De wijze waarop getalswaarden geldend voor individuele waarnemingen
getoetst moeten worden vereist meer toelichting. Strikt absoluut zijn deze
waarden niet; in overeenstemming met de systematiek van bovengenoemd
besluit is een gering overschrijdingspercentage in een serie meetwaarden
over een jaar toegestaan (5-10%). Wanneer dit overschrijdingspercentage
wordt toegepast op de gebruikelijke onderzoeksf rekwenties en wanneer
tevens met overmachtsituaties (ijsbedekking) rekening wordt gehouden,
kan worden berekend hoe groot het aantal toegestane overschrijdingen is
bij uiteenlopende aantallen waarnemingen. In de CUWVO-nota «Aanbevelingen
voor beoordeling en presentatie van waterkwaliteitsgegevens
(1983)» is een en ander nader uitgewerkt. Kort samengevat komt het hierop
neer:
Aantal waarnemingen Aantal toegestane overschrijdingen
Minderdan 11/10' 0
11/10' t/m 19 1
20 t/m 29 2
30 t/m 39 3
40 t/m 49 4
enz.
' Geldt alleen wanneer gedurende de
meetperiode een waarneming is
uitgevallen ten gevolge van ijsbedekking.
Voorts geldt ook hier conform eerdergenoemde AMvB, dat overschrijdingen
van de waarden welke worden veroorzaakt door uitzonderlijke weersomstandigheden
of uitzonderlijke hydrodynamische omstandigheden
(hoge gehalten aan gesuspendeerde stof) niet behoeven te worden
meegerekend.
Biologisch onderzoek kan een bijdrage leveren om te beoordelen of aan
de basiskwaliteit wordt voldaan. Deze bijdrage zal belangrijker worden
naarmate bij de aangekondigde differentiatie van de basiskwaliteit naar
watertypen de uitwerking van na te streven waarden voor biologische
parameters konkreter gestalte zal krijgen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 156

Bijlage 2.2 MOGELIJKE ONTWIKKELINGEN IN DE NORMSTELLING VOOR ZWARE
METALEN IN HET KADER VAN DE BASISKWALITEIT
De getalswaarden voor zware metalen in het kader van de basiskwaliteit
hebben tot nu toe betrekking op individuele meetwaarden en jaarmaxima
voor totaal-metaalgehalten (dus in ongefiltreerde watermonsters). Er zijn
verschillende redenen aan te geven om in de toekomst over te gaan op een
andere wijze van normstelling, waarbij tevens de hoogte van de waarden
zal worden aangepast.
Allereerst komt het merendeel van de zware metalen niet in vrije,
opgeloste vorm voor, maar gebonden aan zwevend materiaal als gevolg
van adsorptieprocessen (voor verschillende persistente organische microverontreinigingen,
zoals PCB's en PAK's geldt overigens hetzelfde).
Watermonsters met veel zwevend materiaal hebben daardoor doorgaans
ook hogere totaal-gehalten aan zware metalen; de jaarlijkse maxima
worden zo sterk bepaald door de monsters die het meeste zwevende stof
bevatten. Dit geldt met name in stromende wateren: fluctuaties in de
stroomsnelheid naar tijd en plaats zijn van grote invloed op de totaal-metaalgehalten.
De gehalten in de opgeloste fase (verkregen door filtratie) en
in het zwevende of gesedimenteerde materiaal zijn aan veel geringere
variaties onderhevig en geven daardoor een betere indruk van de verontreinigingsgraad.
De toekomstige normstelling voor oppervlaktewater dient
dan ook bij voorkeur gebaseerd te worden op opgeloste metaalgehalten
(per liter water) en gebonden metaalgehalten (per gram zwevend materiaal).
Daarbij moet ook rekening worden gehouden met de relaties die tussen
deze gehalten bestaan als gevolg van adsorptie-evenwichten.
De toetsing van deze gehalten zal waarschijnlijk om praktische redenen
plaats blijven vinden op basis van getalswaarden voor het totaalgehalte
per liter water. In deze normstelling zal de bijdrage van de zwevende stof
fractie echter verdisconteerd dienen te worden. Centraal hierbij staat de
gedachte dat het totaalgehalte aan microverontreinigingen in water bestaat
uit de som van de opgeloste fractie per liter water en de aan het zwevendec.q
gesuspendeerde stof geassocieerde fractie per liter water.
In formule is dit als volgt weer te geven.
Y(X) = a.x + b waarin
Y(X) • de als functie van x berekende normwaarde voor het totaalgehalte aan
microverontreinigingen per liter water.
Ijug verontreiniging/liter water).
a • een constant gesteld toelaatbaar geacht gehalte aan microverontreinigingen
in het gesuspendeerde materiaal,
(^ig verontreiniging/g stof).
x = het gemeten gesuspendeerde stofgehalte per liter water,
(g stof/liter water).
b = een constant gesteld toelaatbaar geacht opgelost gehalte aan
microverontreinigingen per liter water,
(/jg verontreiniging/liter water).
Vooruitlopende op de uiteindelijke beslissing aangaande de normstellingsstructuur
kan vermeld worden dat deze gehalten waarschijnlijk geformuleerd
zullen worden op basis van jaargemiddelde waarden.
Bij het vaststellen van de hoogte van de getalswaarden kan op deze wijze
beter dan voorheen rekening worden gehouden met de bescherming van
verschillende biotische en abiotische milieucomponenten, zoals de onderwaterbodem
en organismen. Daarbij behoeft niet alleen te worden gedacht
aan bescherming van het aquatisch ecosysteem, maar kunnen ook belangen
die buiten dit milieu liggen worden betrokken, zoals de consumptie van vis
of de mogelijkheden van verwerking van aquatisch sediment als baggerspecie.
Daarnaast is een goed inzicht noodzakelijk in de relaties tussen de
gehalten in de aquatische milieucomponenten - water, sediment, zwevend
materiaal, organismen - onderling.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 157

De problematiek betreffende verontreinigde onderwaterbodems maakt
duidelijk dat een aanpassing van de basiskwaliteitswaarden voor zware
metalen zeer gewenst is. De huidige waarden geven ruimte voor het
ontstaan van een onderwaterbodem die zodanig verontreinigd is dat de
berging van baggerspecie op het land onderhevig is aan de zogenaamde
IBC-criteria (/soleren, Beheersen en Controleren) van het bodembeleid,
terwijl ook dumping in zee op grote bezwaren stuit. Ten slotte zijn er
vermoedens dat nu reeds veel sedimenten zodanig verontreinigd zijn dat
de daarin voorkomende organismen een nadelig effect kunnen hebben op
de gezondheid van vogels en zoogdieren die van deze organismen moeten
leven.
Over de invulling van kwaliteitsdoelstellingen en -normen voor onderwaterbodems
vindt thans interdepartementaal overleg plaats tussen VROM en
V&W. De afronding van dit overleg wordt media 1986 verwacht. Vanzelfsprekend
zal ook de CUWVO betrokken worden bij het formuleren van
eventuele nieuwe normvoorstellen die in genoemd overleg worden
voorbereid.
Informatie omtrent voorkomende opgeloste en gebonden metaalgehalten
in oppervlaktewater en sedimenten is essentieel voor het vaststellen van
de getalswaarden in de gewijzigde structuur. De thans beschikbare gegevens
hebben voornamelijk betrekking op de rijkswateren. In de komende tijd
dient vooral informatie verzameld te worden aangaande metaalgehalten
(zowel opgeloste als gebonden) in samenhang met zwevend materiaal in
regionale wateren.
In bijgaande tabel zijn de betreffende metaalgegevens voor de Rijn bij
Lobith weergegeven (jaargemiddelden, 1983). Ter illustratie zijn daarnaast
vermeld:
- de toetswaarden welke voor 1983 maatgevend zijn voor de toetsing
aan de waarden van de basiskwaliteit alsmede
- de getalswaarden voor de basiskwaliteit.
Jaargemiddelde gehalten in de Rijn Toets- Getalswaarden
bij Lobith, 1983 waarden
basiskwaliteit
basiskwaliteit
Lobith 1983
opgelost' geassoc. 2
totaal' totaal 3
totaal
(/jg/0 l/Lig/g) (/ug/ll (jug/D (jLMJ/D
Chroom 2 243 n 18 50
Nikkel 4 27 5 8,2 50
Koper 4 162 10 18 50
Zink 16 1108 57 82 200
Arseen 1.8 49 3,6 5 50
Cadmium 0,2 5,4 0,4 0,8 2,5
Kwik 0,02 3 0,11 0,16 0,5
Lood 1 162 7 9,8 50
1
Jaargemiddelde gehalte gebaseerd op de
metingen in 1983.
3
Berekend jaargemiddelde gehalte
uitgaande van een gemeten jaargemiddelde
gesuspendeerde-s tof gehalte
van 37.10" 3 g/liter.
' Gemeten individuele waarnemingen.
In bovenstaande tabel zijn in de kolom «opgelost» en «geassocieerd» de
actuele waarden voor de Rijn opgenomen. Deze waarden kunnen voorlopig
dienen als vergelijkingsmateriaal voor metingen in andere wateren. Het zijn
echter niet de b- respectievelijk a-waarden uit de genoemde formule.
Daarbij gaat het immers om de toelaatbaar geachte waarden. Deze waarden
zullen te zijner tijd, mede aan de hand van de verkregen informatie, worden
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 158

vastgesteld. Daarna kan met behulp van de formule het toelaatbare
totaalgehalte bij elke bepaalde hoeveelheid gesuspendeerde stof worden
berekend.
Uit de twee meest rechtse kolommen van bovenstaande tabel volgt dat
de toetsing van de waterkwaliteit te Lobith aan de huidige basiskwaliteit
ruimschoots positief uitvalt. Dit, te zamen met de ook reeds elders in dit
IMP verwoorde zorg ten aanzien van de kwaliteit van de onderwaterbodems
illustreert eens te meer dat aanpassing van de normstelling voor zware
metalen in het kader van de basiskwaliteit urgent is.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 159

Bijlage 2.3 ECOLOGISCHE KWALITEITSDOELSTELLINGEN VOOR NEDERLANDSE
OPPERVLAKTEWATEREN*
* Voorbehoud. Het rapport waar deze bijlage
op is gebaseerd, is nog niet definitief afgerond
door de CUWVO. Het definitieve rapport zal
naar verwachting eind 1985/begin 1986
gereed zijn.
1. Inleiding
In het vorige IMP werd een aanzet gegeven tot het formuleren van
ecologische doelstellingen voor Nederlandse oppervlaktewateren. Daarbij
werd een globale schets gegeven van het kader waarin zulke doelstellingen
zouden kunnen passen, te weten een stelsel van drie niveaus:
- het laagste, corresponderend met de basiskwaliteit, zonder differentiatie
naar watertype;
- het middelste, meer in de richting van de natuurlijke toestand, maar
nog niet gelijk daaraan, met een differentiatie naar in Nederland voorkomende
watertypen;
- het hoogste, corresponderend met de natuurlijke toestand, met een
differentiatie naar afzonderlijke wateren.
Naar aanleiding hiervan is vanaf 1981 in het kader van de CUWVO
gewerkt aan het opstellen van een rapport met ecologische kwaliteitsdoelstellingen
voor voorlopig een 15-tal typen Nederlandse oppervlaktewateren.
In dat rapport wordt aan elk type een uitgebreid hoofdstuk gewijd met een
definiëring, gegevens over subtypen en voorbeelden, menselijk gebruik
(functies), hydrologische, morfologische, chemische en fysische gegevens,
een beschrijving van de bij het type behorende levensgemeenschap (zowel
naar systeemkenmerken als naar soortensamenstelling) en ten slotte de
inhoud van de kwaliteitsdoelstelling(en) voor het betreffende type. Enigszins
in afwijking van de boven gegeven omschrijving van de drie niveaus (vorig
IMP) is getracht per type zowel een hoogste, een middelste als een laagste
niveau aan te geven. Dit houdt enerzijds in dat een uniforme basiskwaliteitsdoelstelling
voor alle typen niet als axioma is gehanteerd en anderzijds
dat per type een niet naar afzonderlijke wateren gedifferentieerd hoogste
niveau is beschreven. Ondanks dat is de grote lijn van geringere naar
grotere differentiatie gaande van laag naar hoog niveau gehandhaafd.
Deze bijlage is een samenvatting van bedoeld rapport. Hier wordt per
type uitsluitend de definitie en de kwaliteitsdoelstelling(en) gegeven.
De Nederlandse wateren kunnen in ca. 15 hoofdtypen worden verdeeld:
- Bronnen
- Beken
- Rivieren
- Sloten
- Kanalen
- Stadswateren
- Drinkpoelen
- Vennen
- Duinmeren
- Wielen
- Zand-, grind-, en kleigaten
- Petgaten
- Meren en plassen
- Kreken
- Getijdewateren
Aan elk hoofdtype is in het navolgende een paragraaf gewijd. Van elk
type wordt eerst een definitie gegeven en wordt vervolgens de ecologische
kwaliteitsdoelstelling in vijf onderdelen beschreven. De inhoud van deze
onderdelen kan als volgt omschreven worden:
1. Natuurlijke levensgemeenschap
Beschrijving van de van nature bij het type behorende levensgemeenschap
in termen van ecologisch of taxonomisch gedefinieerde organismengroepen.
Vormt als streefdoel de kern van de ecologische kwaliteitsdoelstelling.
Later aan te vullen met beschrijvingen van levensgemeenschappen
middelste en laagste niveau.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 160

2. Criteria handhaving van het type
Kenmerken die essentieel zijn voor het type; verandering van die
kenmerken leidt tot verandering van het type waartoe een water behoort
(vergelijk de kenmerken die voor definiëring van het type worden gebruikt).
Het betreft vooral de parameters stroming en beweging, wijze van voeding
resp. mate van geïsoleerdheid, de vorm (lijnvormig, rond, meanderend;
ook de oevervorm), de diepte en het zoutgehalte.
3. Criteria abiotisch optimum van het type
Kenmerken die binnen het type aangeven of de abiotische toestand van
een water optimaal is. Met name fysisch-chemische kenmerken en enkele
hydrologisch-morfologische kenmerken (voor zover niet onder 2 bedoeld).
Later aan te vullen met beschrijving van de toestand bij middelste en
laagste niveau.
4. Doen en laten
Omschrijving van de wenselijke consequenties van keuze van laagste,
middelste en hoogste niveau voor respectievelijk waterstaatkundige en
cultuurtechnische activiteiten, lozingen, diffuse verontreiniging, biologisch
beheer (oogsten of uitzetten van organismen), en gebruiksfuncties.
5. Overwegingen voor keuze van het niveau
Overwegingen die van belang zijn voor het beleidsmatig kiezen van een
ecologische doelstelling voor een water op het hoogste, middelste of
laagste niveau, bij voorbeeld in relatie tot de gebruiksfuncties van het
water, in relatie tot het behoud van soorten, in relatie tot de functies van
een groter gebied.
Als referentiekader is in het vorige IMP duidelijk gekozen voor de mate
van natuurlijkheid van oppervlaktewateren en de daarbij behorende
levensgemeenschappen. Dit komt met name tot uitdrukking in de omschrijving
van hoogste, middelste en laagste niveau (zie begin van deze bijlage).
Aan dit referentiekader is vastgehouden bij het formuleren van de doelstellingen
per type. In een aantal gevallen is het nodig geweest in afwijking
daarvan een meer op gebruiksfuncties gericht referentiekader te volgen,
namelijk bij de typen die ten behoeve van een specifiek maatschappelijke
functie door de mens gemaakt zijn (sloten, kanalen, stadswateren). Van de
drie niveaus in elke doelstellingengroep levert vooral het middelste
problemen op in het aangeven van een exacte relatie tussen de gewenste
levensgemeenschap en het doen en laten. In de praktijk zal hiermee
ervaring moeten worden opgedaan, zodat wellicht over enige tijd een
invulling van het middelste niveau voor wat betreft de omschrijving van de
levensgemeenschap mogelijk is. Op dit moment is dat voor de meeste
typen nog een probleem. De omschrijving van de levensgemeenschappen
in de hiernavolgende paragrafen heeft dan ook steeds betrekking op het
hoogste niveau (natuurlijke levensgemeenschap). Daarbij blijft het overigens
de vraag of er tussen laagste en hoogste niveau steeds één precies gedefinieerd
middelste niveau moet liggen, of dat men (afhankelijk van het type)
beter met een glijdende schaal van tussenniveaus kan werken.
Bij het lezen van de beschrijvingen van de natuurlijke levensgemeenschappen
zal men zien dat er tussen de typen verschillen zijn in de mate van
gedetailleerdheid. Dit is gedeeltelijk een gevolg van het verschil in beschikbare
kennis, maar komt ook doordat bij sommige typen een aantal zeer
specifieke kenmerkende soorten horen, terwijl andere typen slechts
algemeen voorkomende soorten herbergen, waarvan het in dit kader niet
zinvol is ze alle expliciet te vermelden.
Bij alle typen is een hoogste, middelste en laagste niveau beschreven.
Het zwaartepunt in de keuze van het niveau voor afzonderlijke wateren zal
echter bij het ene type anders liggen dan bij het andere. Er zijn typen
waarbij eigenlijk geen laagste niveau gekozen zou mogen worden (bij
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 161

* Stenotherm: slechts geringe temperatuur
schommelingen verdragend.
Stygobiont: in onderaards water levend.
Hygropetrisch: voorkomend op stenen die
onafgebroken door een dun laagje stromend
water worden overspoeld.
voorbeeld bronnen, vennen), of waar het kiezen van het hoogste niveau
maar zelden mogelijk zal zijn (bij voorbeeld stadswateren). Toch zijn ook
daar alle drie de niveaus beschreven, met name om een goede afweging
mogelijk te maken.
Ook met de beschikbaarheid van deze uitgewerkte kwaliteitsdoelstellingen
blijft de opmerking uit het vorige IMP van kracht, dat de feitelijke hantering
ervan voor concrete wateren op de eerste plaats een zaak is van de regionale
instanties, namelijk de provincies die waterkwaliteitsplannen opstellen en
de waterschappen die beheersplannen maken. De formulering van de
doelstellingen is ook zodanig dat weliswaar duidelijke hulpmiddelen
worden geboden voor het door de waterbeheerder te vormen beleid, en
dat meestal ook wordt aangegeven in welke richting keuzen naar de
mening van ondergetekenden moeten gaan, maar dat de uiteindelijke
keuze en de nadere uitwerking daarvan per water open wordt gelaten. De
praktijkkennis die hiermee in de komende jaren zal worden opgedaan kan
te zijnertijd weer gebruikt worden om deze ecologische kwaliteitsdoelstellingen
aan te passen en aan te vullen, zowel in de tweede generatie
plannen van provincies en waterschappen als in volgende nationale
beleidsnota's.
2. De kwaliteitsdoelstellingen per type
2.1. Bronnen
Definiëring
Bronnen zijn plaatsen waar met een meestal permanente toevoer
grondwater aan de oppervlakte komt en die de oorsprong van waterlopen
vormen.
Natuurlijke levensgemeenschap
De levensgemeenschap in en bij een bron wordt sterk bepaald door de
geringe omvang van dit watertype en de enge verbinding of zelfs vermenging
van vloeibare en vaste fase (water en land). Dit uit zich in de afwezigheid
van grotere diersoorten (bij voorbeeld vissen) en in het voorkomen van
karakteristieke plantengemeenschappen in de onmiddellijke nabijheid van
de bron. Primaire produktie vindt bijna uitsluitend plaats door wortelende
waterplanten en wiersoorten. Van elders aangevoerd organisch materiaal
(bij voorbeeld blad) vormt naast de primaire produktie de basis van de
voedselketens. Typische stenotherme*, stygobionte* en hygropetrische*
soorten komen voor. Chlorophylgehalte (plankton): 0
Kenmerkende organismen zijn onder andere de kreeftachtigen blinde
waterpissebed en blinde vlokreeft, verschillende soorten kokerjuffers
(waarvan een aantal alleen in Zuid-Limburgse bronnen voorkomt), verscheidene
soorten muggelarven in karakteristieke combinaties, de kever Helodes
minuta, de steenvlieg Nemurella picteti, de slak Bythinella sp. en de
platwormen Crenobia alpina en Polycelis felina (beide laatste niet in
Twentse bronnen). Het aantal soorten insekten is overigens lager dan in
beken. Raderdiertjes, slakken, kreeftachtigen, nematoden en platwormen
komen juist met méér soorten voor. Van de planten kunnen genoemd
worden waterbronkruid, goudveil, diverse mossoorten en enige roodwiersoorten
(bronkruid - bittere - veldkers - verbond).
Criteria handhaving van het type
Onbelemmerde uitstroming. Voeding uit grondwater. Direct contact
bodem-water. Niet gedraineerd. In stand houden van de kenmerken van de
subtypen.
Criteria abiotisch optimum van het type
Constante watertoevoer uit grondwater. Geen overkluizing of geleiding
van de uittreding van het water. Relatief lage en constante temperatuur,
constante zuurgraad, saliniteit en hardheid.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 162

Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
temperatuur
zuurstof
zuurstof
pH
Chloride (Cl")
Sulfaat (S04""1
calcium (Ca ++ )
fosfaat (ortho)-P
nitraat-N
Doen en laten
Hoogste niveau
Middelste niveau
Laagste niveau
max. 10- 15°C
min. 6- 9 mg/l
gem. 8- 11 mg/l
gem. 7- 8
gem. 0- 20 mg/l
gem. 0- 40 mg/l
gem. 10-100 mg/l
max. 0- 0,1 mg/l
max. 0- 1 mg/l
beperkt en extensief grondgebruik in de
omgeving, zodat de natuurlijke grondwaterkwaliteit
gehandhaafd wordt
geen onttrekking van grondwater of
andere vormen van beïnvloeding van
de grondwaterstand
geen lozingen
geen menselijke activiteiten in
onmiddellijke omgeving bron
geen beperking aan grondgebruik in
omgeving, mits de natuurlijke
grondwaterkwaliteit gehandhaafd
wordt
onttrekking van grondwater uitsluitend
buiten bufferzone en niet in watervoerend
pakket van de bron
geen lozingen
onmiddellijke omgeving bron niet
verstoren
geen beperking aan grondgebruik in
omgeving, tenzij daardoor in het bronwater
de basiskwaliteit niet gehandhaafd
kan worden
geen zodanige grondwateronttrekking
dat de bron droog komt te staan
geen lozingen
Overwegingen voor keuze van het niveau
Bronnen zijn zo oorspronkelijk dat het handhaven van een natuurlijk
niveau voor dit watertype van groot belang is. Dat houdt in dat bijna altijd
gekozen dient te worden voor het hoogste niveau en dat een keuze voor
het laagste niveau niet voor mag komen.
2.2. Beken
Definiëring
Een beek is een lijnvormig - en voor zover niet door menselijk handelen
beïnvloed meanderend - landschapselement, dat gevoed wordt door
grondwater, en door een natuurlijk hoogteverschil in het land, water
afvoert van hoger gelegen gebieden naar lagere delen; het wordt tevens
gekenmerkt door een van boven naar benedenstrooms toenemende
breedte en diepte en afnemende stroomsnelheid.
Natuurlijke levensgemeenschap
De levensgemeenschap in beken wordt van nature gekenmerkt door
soorten die aan relatief sterke stroming zijn aangepast, dat wil zeggen
ofwel vastzitten aan oever en bodem, ofwel in staat zijn zich actief te
verplaatsen (bij voorbeeld vissen). Planktonsoorten komen niet of in
beperkte mate voor (chlorophyl-gehalte 5-10/jg/l). Basis van de voedselketens
is organisch materiaal dat van elders wordt aangevoerd, of, vooral op
onbeschaduwde plaatsen, vastzittende algen en waterplanten. Er vindt
geen ophoping van dood organisch materiaal op de bodem plaats: er is
zelfs sprake van een netto-export stroomafwaarts van organisch materiaal.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 163

Sommige vissoorten voltooien slechts een deel van hun levenscyclus in
beken (paaien, kuitschieten, eerste ontwikkelingsstadia). De Nederlandse
beken kunnen overigens in een aantal subtypen worden verdeeld, met
variaties op de hier gegeven algemene beschrijving van de levensgemeenschap.
Een belangrijk kenmerk van de Rijk gedifferentieerde levensgemeenschap
van laaglandbeken is de opbouw uit vele karakteristieke flora- en
fauna-elementen, elk gebonden aan een specifiek micromilieu binnen het
beekprofiel.
Van de in en bij beken voorkomende diersoorten kunnen genoemd
worden: visotter, ijsvogel, grote gele kwikstaart, beekforel, elrits, bermpje,
beekprik, riviverkreeft, diverse vlokreeften, waterpissebed, een grote
verscheidenheid aan muggelarven en kokerjuffers (combinaties kenmerkend
voor subtypen), waterwantsen, kevers, steenvliegen, verscheidene soorten
haften (sommige kenmerkend voor het subtype), libellen, gaasvliegen,
bloedzuigers, slakken, tweekleppigen en platwormen. Van de algen komen
vooral diatomeeën en draadwieren voor op de bodem of op waterplanten;
ook het kikkerdrilwier (een roodwier) kan gevonden worden. Waterplanten
in beken zijn: bronmos, teer vederkruid, klimopwaterranonkel, vlottende
waterranonkel en Zannichellia.
Criteria handhaving van het type
Permanente uitstroming, soms tijdelijk (afhankelijk van het subtype).
Voeding uit bronnen, grondwater, neerslag of lagere-orde-beken. Lijnvormig,
meanderend. Oever zonder kunstmatige bescherming.
Criteria abiotisch optimum van het type
Permanente watertoevoer en stroming. Natuurlijke meanders en natuurlijke
oevers. Niet gestuwd. Aanwezigheid oeverbegroeiing.
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
temperatuur
zuurstof
zuurstof
pH
chloride (Cri
sulfaat (SO4")
calcium (Ca* 1- )
fosfaat (ortho)-P
nitraat-N
Doen en laten
Hoogste niveau
Middelste niveau
Laagste niveau
max. 15- 20 °C
min. 6- 9 mg/l
gem. 8- 11 mg/l
gem. 6- 8
gem. 10- 40 mg/l
gem. 0- 40 mg/l
gem. 10- 100 mg/l
max. 0- 0,1 mg/l
max. 0- 1 mg/l
geen beïnvloeding morfologie
geen stuwen, geen wateronttrekking
grondwaterpeil in gebied handhaven en
ook anderzins watervoering in beekdal
niet be'invloeden
geen lozingen of verontreiniging door
afspoeling e.d.
houtopstanden niet verwijderen,
beperkt onderhoud (voor zover
problemen in omgeving zouden
ontstaan)
geen beïnvloeding morfologie
wateronttrekking beperken, zodat
watervervoering gehandhaafd blijft
grondwaterpeil en watervoering in
beekdal slechts beperkt beïnvloeden
geen directe lozingen
oeverbescherming hooguit plaatselijk
met stortsteen
normaliseren toegestaan, mits enige
voorwaarden m.b.t. profiel en
meandering in acht worden genomen
stuwing in elk geval bij laaglandbeken
toelaatbaar
lozingen aanvaardbaar mits niet in
strijd met stand-still, basiskwaliteit
en beste uitvoerbare technieken
waar mogelijk natuurlijke oeverbegroeiing
handhaven
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 164

Overwegingen voor keuze van het niveau
Bij de keuze van het niveau speelt het beheer van het gehele beekdal een
rol, onder andere in verband met het onttrekken en toevoeren van gronden
oppervlaktewater en in verband met het grondgebruik (bemesting enz.).
Omdat in Nederland een groot deel van de beken in hydrologisch, morfologisch
en kwalitatief opzicht de laatste honderd jaar al sterk is veranderd,
dikwijls ook moeilijk omkeerbaar, is het van groot belang om in elk geval
voor de beken die in hydrologisch en morfologisch opzicht nog relatief
natuurlijk zijn, het hoogste niveau te kiezen. Waar dat niet voor het gehele
beekdal mogelijk is, zal getracht moeten worden in elk geval voor de
bovenloop het hoogste niveau en voor de benedenloop het middelste
niveau te kiezen. Nagegaan zou moeten worden of voor een aantal beken
die zich nu op het laagste niveau bevinden «restauratie» tot een hoger
niveau mogelijk is.
2.3. Rivieren
Definiëring
Evenals een beek is een rivier een lijnvormig, meanderend landschapselement
dat water afvoert van hoger naar lager gelegen gebieden. In het
rivierstelsel zijn rivieren echter componenten van de hoogste orde, dat wil
zeggen meer stroomafwaarts gelegen. Rivieren zijn breder en hebben een
grotere afvoer dan beken. In deze paragraaf worden alleen de grote
rivieren, te weten de Rijn en de Maas, behandeld.
Natuurlijke levensgemeenschap
De definiëring van een rivier als hogere-orde-stroom in een rivierstelsel
geeft aan dat het ecosysteem van een rivier niet los kan worden gezien van
de stroomopwaarts gelegen delen van het stelsel (lagere-orde-stromen).
Van beek naar rivier is er een geleidelijke toename van meer eurytherme*
soorten en soorten die minder aan stromend water zijn aangepast (die
daarom ook voorkomen in stilstaande grote wateren). Het ecosysteem
rivier (benedenloop) wijkt van de beek af in de volgende opzichten:
- er is plankton (phyto- en zoö-) aanwezid, dat zich kan vermenigvuldigen;
- er is veel fijn anorganisch slib en organische detritus** aanwezig,
waardoor het water troebel is;
- mede daardoor groeien macrophyten uitsluitend in de oeverzone;
- tweekleppige weekdieren (Unio, Anodonta, Sphaerium, Pisidium)
spelen een belangrijke rol in de groep secundaire producenten.
Voor de Nederlandse grote rivieren (Rijn en Maas) kunnen de volgende
soorten organismen als behorend tot de natuurlijke levensgemeenschap
worden genoemd: visotter, vissen van barbeelzone (barbeel, meun, sneep,
houting, serpeling), trekvissen (zalm: paait in bovenloop, elft en fint:
paaien in benedenloop; steur), rivierkreeft, tweekleppige weekdieren (Unio
crassus batavus, Anodonta anatina, Sphaerium solidum, Sphaerium
rivicola, Pisidium moitessierianum), de kokerjuffer Hydropsyche contubernalis,
verscheidene kenmerkende soorten muggelarven en haften (gravende
haftenlarven, die vroeger massaal voorkwamen zijn uitgestorven), de
libelien Gomphus flavipes en Calopteryx splendens en de wants Aphelocheirus
aestivalis. Verder zijn kenmerkend de mossoorten Cinclidotus
fontinaloides, C. riparius en Fissidens crassipes, en het rivierfonteinkruid
(Potamogeton nodosus).
Criteria handhaving van het type
Permanente stroming, lijnvormig, meanderend, niet gekanaliseerd.
Zomer- en winterbed, met strangen in de uiterwaarden.
Criteria abiotisch optimum van het type
Natuurlijke meanders; stroming met plaatselijk neren. Niet gestuwd.
Oevers zonder kunstmatige beschoeiing, periodiek overstroomd waarbij
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 165

meegevoerd slib achterblijft. Permanente of periodieke verbinding met
strangen in de uiterwaarden (paai- en broedplaatsen voor vis en fourageeren
broedplaatsen voor vogels).
Natuurlijke temperatuur voor een aantal parameters:
temperatuur
zuurstof
zuurstof
pH
Chloride (CD
sulfaat (SO4")
fosfaat (ortho)-P
nitraat-N
Doen en laten
Hoogste niveau
Middelste niveau
Laagste niveau
* = eurytherm = in een breed temperatuurtraject
voorkomend.
** detritus = kleine deeltjes dood
organisch materiaal.
max. 20-25 °C
min. 6- 9 mg/l
gem. 8-11 mg/l
gem. 7- 8
gem. 10-40 mg/l
gem. 0-40 mg/l
max. 0,1-0,2 mg/l
max. 0- 1 mg/l
geen beinvloeding morfologie (afsnijden bochten e.d.)
geen kunstmatige oeverbescherming
geen stuwen
geen onttrekking merkbaar deel van de afvoer (bijv. t.b.v.
waterhuishouding andere wateren of gebieden)
beperkte beroepsscheepvaart
geen lozingen van bedrijven of bevolkingscentra
strangen niet dempen
beperkte beinvloeding morfologie (maar geen bochten
afsnijden)
geen stuwen
beperkte onttrekkingen van water
lozingen van bedrijven en bevolkingscentra uitsluitend na
vergaande zuivering (o.a. defosfatering)
strangen niet dempen
morfologische veranderingen beperkt aanvaardbaar
stuwen en wateronttrekking aanvaardbaar
lozingen aanvaardbaar, mits niet in strijd met stand-still,
basiskwaliteit en beste uitvoerbare technieken
Overwegingen voor keuze van het niveau
Door afvalwaterlozingen en morfologische veranderingen op de meeste
riviertrajecten, met name als gevolg van de aanleg van stuwen en kribben,
is het rivier-ecosysteem in Rijntakken en Maas sterk nadelig beinvloed.
Ondanks deze beïnvloeding komen nog steeds typische rivierorganismen
voor, die nergens anders een geschikte habitat hebben. Het behoud van
deze soorten en het creëren van randvoorwaarden voor de terugkeer van
andere soorten moeten doelstellingen bij het rivierbeheer vormen. Onderzocht
moet worden in hoeverre veranderingen in de morfologie en de
waterkwaliteit kunnen worden aangebracht, die gunstiger randvoorwaarden
betekenen. De situatie in de Grensmaas, waar geen scheepvaart hoeft
plaats te vinden, is in dit opzicht het gunstigst. Eén en ander zal niet
kunnen inhouden, dat binnen redelijke termijn het hoogste niveau zou
kunnen worden bereikt. De grote rivieren zullen naar verwachting niet
beter kunnen worden dan aan de hoge kant van het middelste niveau. Voor
rivieren die haast van begin tot eind door dicht bevolkt en geïndustrialiseerd
gebied stromen is een andere doelstelling moeilijk realiseerbaar.
2.4. Sloten
Definiëring
Een sloot is een kunstmatig, rechtlijnig gevormd, watervoerend lichaam.
Sloten zijn zelden zelfstandige watereenheden: ze zijn onderling verbonden
en vormen zo een netwerk. Het watervoeren is een meer of minder permanent
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 166

aanwezige eigenschap. De sloot onderscheidt zich van morfologisch
identieke wateren door afmetingen: gewoonlijk niet breder dan 6 tot 8
meter en niet dieper dan 1 meter. Stroming van water is meestal niet
zichtbaar en vaak van tijdelijke of periodieke aard. De stroomrichting kan
wisselen.
Natuurlijke levensgemeenschap
Omdat sloten gegraven wateren zijn, kan van een natuurlijke levensgemeenschap
in de eigenlijke zin van het woord niet gesproken worden. Naar
analogie met natuurlijke wateren kan toch een gemeenschap beschreven
worden die, binnen de criteria voor handhaving van de sloot als sloot, als
zo natuurlijk mogelijk worden bestempeld. Belangrijk aspect is de macrophytenvegetatie
die met het ritme van het schonen verdwijnt en weer
aangroeit; het betreft zowel ondergedoken, drijvende als boven water
uitstekende planten. Chlorophyl-gehalte (plankton): 10-50^ig/l
De soortensamenstelling van sloten wordt gekenmerkt door het voorkomen
van praktisch alle belangrijke groepen waterorganismen. De soortendiversiteit
kan zeer groot zijn. Er komen echter geen kenmerkende slootsoorten
voor. Van de diersoorten kunnen genoemd worden vogels (bij
voorbeeld reiger, waterhoen, wilde eend, taling, dodaars), reptielen
(ringslang in sommige gebieden), amfibieën (kikkers, padden, salamanders,
met eieren en larven), vissen (stekelbaars, zeelt, modderkruiper, baars,
snoek, voorn, karper, paling; visbroed), vele groepen micro- en macroevertebraten
(protozoa, bloedzuigers, wormen, slakken, raderdieren, insectenlarven,
watertorren, waterwantsen, mijten, watervlooien, waterpissebedden,
vlokreeften; sommige groepen met name op planten).
Een «natuurlijke» slootvegetatie wordt niet gedomineerd door een
drijflaag van kroos of door ondergedoken soorten. Van de voorkomende
soorten kunnen genoemd worden: watergentiaan, fonteinkruiden, waterpest,
waterlelie, gele plomp, watereppe, kikkerbeet, kroossoorten, vederkruiden,
krabbescheer, waterviolier, waterscheerling, gele lis en kranswieren.
Er komen veel epiphytische algen (bij voorbeeld diatomeeën) en draadalgen
(bij voorbeeld Cladophora, Vaucheria, Spirogyra, Stigeoclonium, Oedogonium
en Hydrodictyon) voor.
Criteria handhaving van het type
Overwegend stilstaand. Onderdeel van groter stelsel. In sommige
gebieden tijdelijk droog vallend. Langgerekte vorm, strakke lijnen. Diepte in
orde van grootte van 1 meter. Regelmatig schonen (vegetatie en/of
sediment verwijderen). Niet dempen.
Criteria abiotisch optimum van het type
Geen peilinversie ('s zomers hoog, 's winters laag). Variatie in diepteprofielen.
Op juiste tijdstippen mechanisch schonen (verwijderen submerse
en emerse vegetatie) en baggeren.
Al naar gelang het gebied kunnen sloten zoet, brak of zout zijn, respectievelijk
matig of zeer voedselrijk. Helder water (doorzicht tot bodem).
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
Zoet Brak
temperatuur max. 15-25 °c 15- 25 °C
zuurstof min. 2- 7 mg/l 2- 7 mg/l
zuurstof gem. 8-11 mg/l 8- 11 mg/l
pH gem. 6- 8 6- 8
chloride (Cl') gem. 10-40 mg/l 10-10 000 mg/l
sulfaat (S04~) gem. 0-40 mg/l 50- 200 mg/l
calcium (Ca ) gem. 10-60 mg/l 90- 150 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0- 0,1 mg/l > 0,2 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l 0- 1 mg/l
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 167

Doen en laten
Hoogste niveau • regelmatige schoning die open water, verspreide waterplantenbestanden
en diepte handhaaft, bij voorkeur in het najaar
" geen peilwijziging, tenzij uit oogpunt van natuurbeheer
gewenst
geen aanvoer van gebiedsvreemd water
geen lozingen
• geen bemesting omliggende landerijen
« functie watervoering
Middelste niveau • regelmatige schoning die open water, verspreide waterplantenbestanden
en diepte handhaaft
= peilwijzigingen in relatie tot agrarisch beheer tot op
zekere hoogte aanvaardbaar
= beperkte lozingen (individuele woningen, bedrijven); geen
bedrijfsmatige lozingen (bijv. bio-industrie)
• bemesting omliggende landerijen beperken
• functies watervoering, agrarisch gebruik, viswater
Laagste niveau = regelmatig schonen
peilwijziging en inlaat van gebiedsvreemd water toegestaan
« lozingen voor zover niet in strijd met stand-still, basiskwaliteit
en beste uitvoerbare technieken
Overwegingen voor keuze van het niveau
Sloten vormen door mensen gemaakte onderdelen van agro-ecosystemen.
De mate van natuurlijkheid van de erin voorkomende levensgemeenschappen
is daarom in belangrijke mate een functie van wat er in het gehele
agro-ecosysteem gebeurt. Het hoogste niveau kan daarom slechts gerealiseerd
worden in een beperkt aantal gebieden waar met opzet geen moderne
(intensieve) landbouwmethoden worden toegepast. Het middelste niveau
kan echter met enige inspanning, ook in modern beheerde gebieden,
gehaald worden, en zou dan ook nagestreefd moeten worden.
2.5. Kanalen
Definiëring
Kanalen zijn gegraven lijnvormige landschapselementen van redelijk
grote omvang (breedte veelal groter dan 10 m, diepte veelal groter dan 1.5
a 2 m). Grote kanalen hebben een breedte van 30 tot 60 m (soms meer)
met een diepte van 3,50 m (vaargeul). De oevers kunnen al dan niet
beschoeid zijn.
Natuurlijke levensgemeenschap
Van natuurlijke levensgemeenschap in de strikte zin van het woord kan
bij dit door de mens gemaakte watertype niet gesproken worden. Wel kan
gesteld worden dat een gewenste levensgemeenschap zo is opgebouwd
dat de primaire produktie vrijwel geheel bepaald wordt doorfytoplankton
(chlorofyl-gehalte: 25-50jug/l). Bepalend voor de levensgemeenschap is
onder andere dat voedingsstoffen in hoofdzaak van allochtone oorsprong
zijn en dat de waterbeweging onregelmatig is.
In het algemeen zijn de dichtheden van de verschillende organismengroepen
gering (bij voorbeeld vissen, macro-evertebraten). De volgende
diersoorten komen onder andere voor: vissen (snoek, brasem, karper,
voorn, snoekbaars, stekelbaars, meerjarige paling), macro-evertebraten
(muggelarven, vlokreeft, weekdieren, wormen, bloedzuigers) micro-evertebraten
(Daphnia, Bosmina, Cyclops, raderdieren).
Van de planten ontbreken ondergedoken en drijvende soorten (behalve
enige ongevoelige soorten). Wel zijn aanwezig de helophyten riet, lisdodde,
pitrus e.d. Kanalen die niet meer voor de scheepvaart gebruikt worden
ontwikkelen een vegetatie waarin wel ondergedoken en drijvende soorten
voorkomen (ook de fauna verandert daarbij). Relatief belangrijker dan de
planten zijn de algen, waarvan de groepen blauwwieren, groenwieren,
diatomeeën en cryptophyten (de laatste twee vaak kenmerkend) voorkomen;
desmidiaceeën ontbreken meestal.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19 153, nrs. 1-2 168

Criteria handhaving van het type
Stilstaand of periodiek langzaam stromend (niet per se in één richting)
door bemaling, spuien, enz. Voeding vooral bepaald door kunstmatige
inlaat (boezem, polders, enz.). Lijnvormige, vrij rechte oevers. Relatief diep,
breed en lang. Constante watervoeding op vrij constant (streef)peil.
Criteria abiotisch optimum van het type
Oeverconstructie met oversteekplaatsen en uitklimmogelijkheden voor
terrestische fauna. Uitwijkplaatsen voor ontwikkeling helophyten, paaien
van vis en broeden van vogels.
Trajecten voor fysische en chemische kenmerken in niet verontreinigde toestand:
Zoet Brak
temperatuur max. 20-25 °C 20- 25 °c
zuurstof min. 6- 9 mg/l 6- 9 mg/l
zuurstof gem. 8-11 mg/l 8- 11 mg/l
pH gem. 7- 8 7- 8
chloride (Cl") gem. 10-40 mg/l 100- 10 000 mg/l
sulfaat (S04") gem. 0-40 mg/l 50- 200 mg/l
calcium (Ca ++ ) gem. 10-40 mg/l 10- 40 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0- 0,1 mg/l 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l 0- 1 mg/l
Doen en laten
Hoogste niveau
Middelste niveau
Laagste niveau
geen beschoeiingen («natuurlijke» oevers)
grotere peilfluctuaties toelaten
beperkte toevoer van vreemd water
geen directe lozingen (slechts huishoudelijk afvalwater
in geringe hoeveelheden)
niet meer voor scheepvaart (in elk geval niet
gemotoriseerd)
beschoeiingen over beperkte lengte
matige peilfluctuaties toelaten
directe lozingen slechts van gedefosfateerd effluent
matige scheepvaartdrukte
beschoeiingen over gehele lengte
geen peilfluctuaties
lozingen voor zover niet in strijd met stand-still, basiskwaliteit
en beste uitvoerbare technieken
scheepvaartdrukte niet gelimiteerd
Overwegingen voor keuze van het niveau
De primaire functies van kanalen (scheepvaart, waterbeheersing) leggen
beperkingen op aan de mogelijkheden om een hoog niveau voor de
ecologische kwaliteitdoelstelling te hanteren. Toch moet het bij veel
kanalen mogelijk zijn om het middelste niveau te halen. In sommige
gevallen (niet meer voor scheepvaart gebruikte kanalen) zal het hoogste
niveau als doelstelling kunnen gelden. Eventueel kunnen voor verschillende
zones in een kanaal verschillende niveaus worden aangehouden.
2.6. Stadswateren
Definiëring
Stadswateren zijn gegraven wateren in stedelijk gebied: grachten,
singels, overstortvijvers, ondiepe plassen en siervijvers. Ze zijn vergelijkbaar
met polderwateren (sloten), boezemwateren en kanalen aangezien zowel
de oorsprong (door de mens gegraven) als de primaire functie (waterberging
en scheepvaart) met polder- en boezemwateren overeenstemmen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 169

Natuurlijke levensgemeenschap
Omdat stadswateren uitsluitend door de mens gemaakte en in stand
gehouden wateren zijn, kan bij dit type moeilijk van een natuurlijke levensgemeenschap
gesproken worden. Een gewenste levensgemeenschap,
passend in het urbane ecosysteem, wordt gekenmerkt door een algenbiomassa
van minder dan 50/ug chlorophyl-a per liter met in het geval van
stadsvijvers hogere waterplanten op de bodem en aan de oever. Aanwezigheid
van enige vissoorten (bij voorbeeld karperachtigen) en watervogels is
gewenst, zij het dat de aantallen beperkt dienen te blijven ter voorkoming
van overbelasting van het water met uitwerpselen en niet geconsumeerd
voedsel (voeren van eenden en karpers).
Als deel van het urbane ecosysteem dienen stadswateren ook met het
oog op ecologische relaties tussen water en stadsomgeving bekeken te
worden. Uit dat oogpunt zijn, anders dan bij de meeste andere watertypen,
ziekte-verwekkende en ziekte-overbrengende organismen van belang. In de
gewenste levensgemeenschap dienen dan ook soorten als ratten, muggelarven
(steekmug, malariamug), Schistosoma (en slakken als gastheren van
Schistosoma), Clostridium, Salmonella en andere pathogene bacterieën tot
een minimum beperkt te blijven.
Criteria handhaving van het type
Geen bijzondere criteria. Wel is het aanhouden van enige variatie binnen
het type - typische grachten, typische vijvers - gewenst.
Criteria abiotisch optimum van het type
Geen bijzondere eisen ten aanzien van hydrologie. Bij type stadsvijvers
oevers glooiend met mogelijkheden voor oeverbegroeiing. Geen zichtbare
en ruikbare verontreiniging.
Trajecten voor een aantal parameters in niet-verontreinigde toestand:
temperatuur max. 15--25 °C
zuurstof min. 2-- 7 mg/l
zuurstof gem. 8--11 mg/l
pH gem. 7-- 8
chloride (CD gem. 20--80 mg/l
sulfaat (S04"") gem. 0-~40 mg/l
calcium (Ca ) gem. 30--50 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0-- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0-- 1 mg/l
Doen en laten
Hoogste niveau rege Imaat in hy clroloi
geen lozingen of overstorten uit rioolstelsels
= verwijderen van vuil
bevorderen groeimogelijkheden van drijvende en ondergedoken
waterplanten en oevervegetatie; schonen in
het najaar
strenge beperking watervogelstand, met name door
voederverbod
Middelste niveau • geen directe lozingen; overstorten beperken
= verwijderen van vuil
• regelmatig wegbaggeren sediment
beperking watervogelbestand
Laagste niveau = lozingen en overstorten beperken; niet in strijd handelen
met stand-still, basiskwaliteit en beste uitvoerbare
technieken
" verwijderen van vuil
= regelmatig wegbaggeren sediment
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 170

Overwegingen voor keuze van het niveau
Het niveau dat gehaald kan worden is afhankelijk van de aanleg en het
beheer van rioolstelsels, de plaats van het water in het waterhuishoudkundig
stelsel en het onderhoud van het water. Daarnaast zijn stedebouwkundige
inrichting en factoren als de afstand van de bebouwing tot het water en de
bereikbaarheid voor het publiek van belang. Directe lozingen op stadswateren
dienen zoveel mogelijk vermeden te worden. Het gebruik van deze
wateren als opvang voor overstorten en regenwater is echter meestal een
belangrijke functie en zal dan ook in veel gevallen niet vermeden kunnen
worden. Wel zal getracht kunnen worden de overstortfrequentie, de plaats
en de wijze van overstorten, enz. te optimaliseren. Het middelste niveau
moet daarom voor veel stadswateren als een bereikbaar doel gezien
worden.
2.7. Drinkpoelen
Definiëring
Drinkpoelen zijn al dan niet door de mens geschapen, relatief kleine
oppervlaktewateren, die dienen als drinkplaats voor het vee. In deze
paragraaf worden onderscheiden: dobben (brakke drinkpoelen), gegraven
zoetwaterpoelen en pingo-ruïnes.
Natuurlijke levensgemeenschap
De fauna van brakke drinkpoelen (dobben) bestaat voor ca. 90% uit
soorten met een brede zouttolerantie en voor ca. 10% uit brakwatersoorten.
In totaal kunnen 15 soorten kevers, 8 soorten wantsen en 3 soorten
kreeftachtigen verwacht worden in een onaangetaste dobbe. Kenmerkende
hogere waterplanten zijn Potamogetonpectinatus,Zannichellia pedunculata,
Ranunculus baudotii, Ceratophyllum submersum, Lemna trisulca, L. gibba
en Myriophyllum spicatum, in deze volgorde minder voorkomend naarmate
het chloride gehalte hoger is. Bedekking van macrophyten in de zomer
minimaal 50%.
De natuurlijke levensgemeenschappen van gegraven zoetwaterpoelen en
van pingo ruïnes zijn nog onvoldoende onderzocht. In het eerstgenoemde
type komen in elk geval verscheidene soorten amphibieën en hogere
waterplanten voor.
Criteria handhaving van het type
Voor dobben: periodiek aanvoer van zeewater (overspoeling) en zoetwater
(regen of kunstmatig), aarden wal onderhouden, waterplanten verwijderen
en uitdiepen (bij voorbeeld per 5 jaar).
Voor gegraven zoetwaterpoelen en pingo-ruïnes: handhaven vorm,
periodiek uitdiepen en verwijderen van waterplanten, voorkomen van
uitdroging.
Criteria abiotisch optimum van het type
Nutriëntengehalte beperken. Voldoende drinkpoelen per oppervlakte-eenheid
handhaven in verband met verspreiding van soorten. Voor dobben:
CL" gehalte niet hoger dan 10 g/l. Voor pingo-ruïnes: bufferzones.
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
Zoet Brak
temperatuur max. 15-25 °c 15- 25 °c
zuurstof gem. 8-11 mg/l 8- 11 mg/l
pH gein. 7- 8 7- 8
chloride (CD gem. 10-40 10-10 000 mg/l
sulfaat (S04") gem. 0-40 50- 200 mg/l
calcium (Ca ++ ) gem. 40-50 90- 100 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0- 0,1 mg/l 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l 0- 1 mg/l
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 171

Doen en laten
a. Brakke diinkpoelen (dobben)
Hoogste niveau » geen inpoldering omringend land zoals gepland (tracé B)
(periodiek overspoeling door zee)
» morfologie handhaven
geen lozingen of diffuse verontreiniging
= periodiek zoet water toevoeren
= periodiek uitdiepen en vegetatie verwijderen
(eens per 5 jaar)
Middelste niveau • morfologie handhaven
= periodiek uitdiepen en vegetatie verwijderen
• geen lozingen
Laagste niveau • morfologie handhaven
lozingen aanvaardbaar, mits niet in strijd met stand-still,
basiskwaliteit en beste uitvoerbare technieken
b. Gegraven zoetwater-drinkpoelen
Hoogste niveau = morfologie handhaven
bufferzone rond poelen met vegetatie
beheer omringend landschap in verband met uitwisseling
populaties amphibieën
geen lozingen of diffuse verontreiniging
= voorkomen uitdroging
» periodiek uitdiepen en vegetatie verwijderen
Middelste niveau * morfologie handhaven
= beheer omringend landschap in verband met uitwisseling
populaties amphibieën
geen lozingen
• voorkomen uitdroging
periodiek uitdiepen en vegetatie verwijderen
voorkomen uitdroging
Laagste niveau = morfologie handhaven
lozingen aanvaardbaar, mits niet in strijd met stand-still,
basiskwaliteit en beste uitvoerbare technieken
• periodiek uitdiepen en vegetatie verwijderen
c. Pingo-rui'nes
Hoogste niveau = morfologie handhaven
= geen lozingen en diffuse verontreiniging
(instellen bufferzones)
» in kleinere ruines periodiek vegetatie en sediment
verwijderen
Middelste niveau • morfologie handhaven
" geen lozingen en diffuse verontreiniging (instellen
bufferzones)
Laagste niveau = morfologie handhaven
• lozingen aanvaardbaar, mits niet in strijd met stand-still,
basiskwaliteit en beste uitvoerbare technieken
Overwegingen voor keuze van het niveau
Voor dobben en gegraven zoetwaterdrinkpoelen zal minimaal het
middelste niveau moeten worden nagestreefd. Voor pingo-ruïnes zou,
gezien de geschiedenis van dit watertype het hoogste, oligotrofe, niveau
moeten gelden.
2.8. Vennen
Definiëring
Vennen zijn van oorsprong voedselarme en kalkarme ondiepe geïsoleerde
wateren, gelegen in voedselarme, kalkarme zandgronden. De meeste
bevinden zich op de zandgronden in het binnenland, maar waar duinzanden
langs de kust voedselarm en kalkarm zijn komen ook duinvennen voor.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 172

Natuurlijke levensgemeenschap
Als gevolg van het zure en voedselarme karakter van vennen verlopen
vele processen relatief traag. Er is een geringe primaire produktie en
langzame afbraak. Dichtheden van plankton en macro-evertebraten zijn
gering. Soms zijn z.g. drijftillen aanwezig (drijvende, langzaam aangroeiende
matten van Sphagnum en andere planten). Chlorophyl-gehalte (plankton):
0-10jug/l.
In vennen komen van nature de volgende diergroepen voor: waterspitsmuis,
larven van kikkers en padden, salamanders, verschillende soorten
raderdieren, wantsen, kevers, libellen, haften en mijten. Van de hogere
planten zijn kenmerkend veenmos (Sphagnum), zeggen, russen, oeverkruid,
pijpestrootje, waterlobelia en, in de vochtige overgangszone tussen water
en land, wollegras, zonnedauw en beenbreek. Opvallend onder de algen
zijn de desmidiaceeën in een grote verscheidenheid; verder komen
kenmerkende soorten diatomeeën, draadalgen, jukwieren en euglenophyten
voor. Uzerbacteriën zijn dikwijls in vennen te vinden.
Het zure en voedselarme karakter van vennen leidt tot de afwezigheid
van een aantal groepen waterorganismen. De meeste vissoorten ontbreken
(lage pH), evenals slakken en andere schelpdieren (kalkgebrek), bloedzuigers
en grotere kreeftachtigen (ook Daphnia's). In een ongestoord ven komen
geen kroos, waterpest en hoornblad voor.
Criteria handhaving van het type
Geïsoleerd ten opzichte van andere wateren. Voeding uitsluitend uit
regen- en/of grondwater. Ronde vorm. Geringe diepte (minder dan ca. 3
meter).
Criteria abiotisch optimum van het type
Voedselarm, lage pH, laag zoutgehalte, geringe hardheid (gevoelig voor
verzuring). Doorzicht en kleur afhankelijk van subtype. Soms kleurloos,
helder water, soms bruingekleurd, humus- en/of ijzerrijk water.
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
temperatuur max. 20-25 °C
zuurstof gem. 8-11 mg/l
pH gem. 4- 6
chloride (CD gem. 0-20 mg/l
sulfaat (S04") gem. 0-40 mg/l
calcium (Ca ) gem. 0-10 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0 - 1 mg/l
Doen en laten
Hoogste niveau geen handelinge n die
geen lozingen
geen diffuse verontreiniging via bodem of lucht (verzuring)
geen oogsten of uitzetten van organismen
geen gebruiksfuncties
Middelste niveau
Laagste niveau
handelingen die hydrologie en/of morfologie beihvloeden
uitsluitend ter compensatie van invloeden die al plaatsvinden
of gevonden hebben, öf handelingen met zo beperkte
gevolgen dat het type gehandhaafd blijft
geen lozingen
diffuse verontreiniging door lokale activiteiten vermijden
geen oogsten of uitzetten van organismen
geen gebruiksfuncties
geen beperkingen ten aanzien van handelingen die
hydrologie en/of morfologie beihvloeden
lozingen, voor zover niet in strijd met stand-still, basiskwaliteit
en beste uitvoerbare technieken
idem ten aanzien van diffuse verontreiniging
oogsten of uitzetten van organismen geen bezwaar
zwemmen geen bezwaar
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 173

Overwegingen voor keuze van het niveau
Vennen vormen, vooral door hun geïsoleerdheid, een nog relatief
onaangetaste groep wateren (een recente bedreiging is overigens verzuring
via de lucht). In kwantitatieve zin (volume) spelen ze nauwelijks een rol in
de waterhuishouding van Nederland. Biologisch zijn ze echter van groot
belang omdat vooral het lage trofieniveau en de lage pH levensvoorwaarden
voor een aantal organismengroepen zijn die elders niet kunnen leven.
In het algemeen worden vennen niet voor een groot aantal doeleinden
gebruikt, met andere woorden specifieke functies spelen een beperkte rol
(zwemmen, schaatsen).
Gezien het bovenstaande is het gewenst voor vennen waar mogelijk het
hoogste niveau te kiezen en elk geval het middelste. Het laagste niveau is
onaanvaardbaar.
2.9. Duinmeren
Definiëring
Een definitie van het watertype duinmeer ligt besloten in de algemene
definitie van een meer (zie paragraaf «Meren en plassen»). Het ondiepe
duinmeer zoals dat in ons land voorkomt past hierin, hoewel de benaming
«duinpias», gezien geringe diepte (ca. 1 meter) en eventueel kortstondig
bestaan, beter zou zijn.
Natuurlijke levensgemeenschap
In het algemeen is er een rijke groei van ondergedoken waterplanten en
een rijke macrofauna. Chlorophyl-gehalte (plankton): 0—10 jug/l.
In duinmeren zijn dikwijls kolonies van verschillende soorten watervogels
aanwezig. Verder komen voor: rugstreeppad, gewone pad, kikkers en
watersalamander, zeelt, tiendoornstekelbaars, slakken, haften, kokerjuffers,
watertorren, waterwantsen en libellen. Van de hogere waterplanten kunnen
vooral de ondergedoken soorten worden genoemd.
Afwezig zijn alle vissoorten behalve de bovengenoemde, en de waterplanten
watergentiaan, krabbescheer, kroos, waterlelie en gele plomp.
Criteria handhaving van het type
Stilstaand. Geïsoleerd ten opzichte van andere wateren. Voeding uit
regen- en/of grondwater. Geringe diepte «3 m). Ronde of meer langwerpige
vorm.
Criteria abiotisch optimum van het type
Voedselarm. Zuurgraad: pH ca 8. Hardheid: matig.
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
temperatuur max. 20- 25 °C
zuurstof min. 6- 9 mg/l
zuurstof gem. 8- 11 mg/l
pH gem. 7- 8
chloride (CD gem. 40-200 mg/l
sulfaat (S04") gem. 0- 40 mg/l
calcium (Ca ) gem. 0- 60 mg/l
fosfaat (ortho)-P max. 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l
Doen en laten
Hoogste niveau geen verandering morf
geen grondwateronttrekking en andere hydrologische
ingrepen
geen lozingen en diffuse verontreiniging
niet oogsten of uitzetten van organismen
beperking omvang watervogelbestand
geen gebruiksfuncties
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 174

Middelste niveau • morfologische en hydrologische ingrepen uitsluitend
voor zover type gehandhaafd blijft
geen toevoer van water dat chemisch afwijkt van de
natuurlijke samenstelling voor het type
• lozingen uitsluitend individueel-huishoudelijk
niet oogsten of uitzetten van organismen
geen gebruiksfuncties
Laagste niveau = geen beperkingen aan hydrologische of morfologische
ingrepen
lozingen voor zover niet in strijd met stand-still,
basiskwaliteit of beste uitvoerbare technieken
oogsten en uitzetten geen bezwaar
gebruiksfuncties mogelijk
Overwegingen voor keuze van het niveau
Duinmeren vormen, vooral door hun geïsoleerde ligging, een nog relatief
onaangetaste groep natuurlijke wateren. In volume spelen ze geen rol in de
waterhuishouding van een groter gebied. In deze opzichten zijn ze vergelijkbaar
met vennen. Biologisch zijn ze bijzonder door invloed van «seaspray».
Het is daarom gewenst, voor duinmeren waar mogelijk het hoogste
niveau te kiezen en minstens het middelste. Het laagste niveau is onaanvaardbaar.
2.10. Wielen
Definiëring
Wielen zijn geïsoleerde wateren langs rivier- of zeedijken van beperkte
oppervlakte, maar als regel met een grote diepte. Wielen zijn ontstaan bij
de doorbraak van rivier- of zeedijken. Het ontstane gat in de dijk werd
gedicht waarbij de dijk met een boog om de gevormde diepe kolk heen
werd gelegd. Zo ontstonden er binnendijkse en buitendijkse wielen. Door
de kracht van het water werd veel grond verzet en achter de dijk geworpen
(overslaggronden) waarbij zeer diepe gaten werden uitgekolkt.
Natuurlijke levensgemeenschap
Er is een smalle zone met littorale flora en fauna. In het diepe, open
water ontbreken wortelende waterplanten. Wel is er een goed ontwikkeld
plankton (in het epilimnion). Zowel in de littorale zone als in het in het
epilimnion komen diverse vissoorten voor. Afwezig is Hippuris vulgaris.
Chlorophyl-gehalte (plankton): 0-10/ug/l.
Criteria handhaving van het type
Stilstaand. Voeding in hoofdzaak met grondwater; isolatie ten opzichte
van rivierwater zoveel mogelijk handhaven. Ronde tot ovale vorm. Grote
diepte (>6 m) en steile oevers.
Criteria abiotisch optimum van het type
Spronglaag aanwezig. Zoet, brak of zout. Voedselarm tot voedselrijk.
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
temperatuur max. 20--25 °C
zuurstof gem. 8--1 1 mg/l
pH gem. 7-- 8
chloride (Cl") gem. I0- 40 mg/l
sulfaat (S04"") gem. 0--40 mg/l
calcium (Ca + ) gem. 10--20 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0- • 0,1 mg/l
nitraat -N max. 0- • 1 mg/l
Doen en laten
Hoogste niveau geen handelin gen die mo
geen lozingen, storten van vast afval of diffuse verontreiniging
geen recreatie
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 175

Middelste niveau • geen handelingen die morfologie en hydrologie beïnvloeden
• geen lozingen
beperkte recreatie (zwemmen, kanoën)
Laagste niveau • morfologische en hydrologische ingrepen beperkt toelaatbaar
lozingen niet in strijd met stand-still, basiskwaliteit en beste
uitvoerbare technieken
= recreatie mogelijk
Overwegingen voor keuze van het niveau
Wielen zijn vaak hydrologisch geïsoleerd en spelen dan geen rol in de
waterhuishouding van een groter gebied. Het is daarom mogelijk en
wenselijk het hoogste niveau of in elk geval het middelste niveau als
doelstelling te hanteren. Dit temeer omdat ze ecologisch interessant zijn
doordat de aanwezigheid van een spronglaag tot een specifieke levensgemeenschap
leidt.
2.11. Zand-, grind- en kleigaten
Definiëring
Door zand-, grind, of kleiwinning ontstane putten in het landschap die
met water zijn gevuld. Zand- en grindwinning vinden ook in reeds bestaande
wateren plaats; hierdoor ontstaan soms zand- en grindgaten die tot op
grote diepte zijn uitgezogen. Klei- of tichelgaten zijn in den regel niet dieper
dan enige meters. Te onderscheiden zijn ook veengaten ontstaan zijn door
turfwinning in het verleden; deze worden apart behandeld in de paragrafen
«Petgaten» en «Meren en plassen».
Natuurlijke levensgemeenschap
Bij de diepere wateren van dit type lijkt de levensgemeenschap op die
van wielen. Er is een smalle zone met littorale flora en fauna, afwezigheid
van wortelende waterplanten in het diepe open water en een goed ontwikkeld
plankton in het epilimnion. Zowel in de littorale zone als in het epilimnion
van het open water komen diverse vissoorten voor. Met name bij de
bodemfauna vindt men veelal grote verschillen al naar gelang deze boven
of beneden de spronglaag voorkomt. In de golfslagzone kunnen soorten
voorkomen die men meestal in beken aantreft. In de ondiepe wateren van
dit type ontbreekt de spronglaag en komen in het gehele water wortelende
planten (in successiereeksen) voor; er is een rijke macrofauna en er zijn
diverse vissoorten. Chlorophyl-gehalte (plankton): 0-10 yug/l.
Criteria handhaving van het type
Zijn voor dit op vele manieren gegraven type water weinig relevant.
Criteria abiotisch optimum van het type
Spronglaag aanwezig (diep) of aanwezig (ondiep). Oeverhelling bij
voorkeur ca. 1:10. Zoet, brak of zout.
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters (gelden voor het epilimnion):
Zacht Hard
temperatuur max. 20-25 °c 20-25 °C
zuurstof min. 6- 9 mg/l 6- 9 mg/l
zuurstof gem. 8-11 mg/l 8-11 mg/l
pH gem. 7- 9 7- 9
chloride (Cl*) gem. 10-40 mg/l 10-40 mg/l
sulfaat (S04") gem. 0-40 mg/l 0-40 mg/l
calcium (Ca ) gem. 0-20 mg/l 40-50 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0- 0,1 mg/l 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l 0- 1 mg/l
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 176

Doen en laten
Hoogste niveau = veranderingen in bestaande morfologie en hydrologie indien
biologische rijkdom wordt bevorderd
• geen lozingen, storten van vast afval of diffuse verontreinigingen
• geen gebruiksfuncties
Laagste niveau • geen beperking aan hydrologische en morfologische ingrepen
= lozingen voorzover niet in strijd met stand-stilI, basiskwaliteit
en beste uitvoerbare technieken
recreatie aanvaardbaar
Overwegingen voor keuze van het niveau
De keuze van het niveau hangt bij dit type sterk af van het individuele
geval. Zand-, grind- of kleigaten die lange tijd ongestoord en zonder
verontreiniging zijn geweest kunnen van belang zijn als refugium, paaiplaats,
broedplaats enz. Andere zijn vaak ingericht voor recreatie. Per water zal
daarom, geheel afhankelijk van de omstandigheden, het niveau gekozen
moeten worden. Bij het inrichten van een pas ontstane put kan gemakkelijker
het hoogste niveau worden nagestreefd dan bij een bestaande put die bij
voorbeeld een aantal gebruiksfuncties heeft.
2.12. Petgaten
Definiëring
Petgaten (trekgaten of weren) zijn min of meer langgerekte stroken open
water, ontstaan bij natte vervening c.q. turfwinning. Deze petgaten zijn
onderling gescheiden door smalle al dan niet oorspronkelijke veenstroken
(legakkers of zetwallen). In een petgatencomplex zijn deze legakkers nog
vrijwel volledig intact, zij het veelal begroeid met opgaand moerasbos.
Natuurlijke levensgemeenschap
De levensgemeenschap wordt gekenmerkt door een evenwicht tussen
macrophyten en algen ten aanzien van de primaire produktie. De voedingsstoffen
in het systeem zij grotendeels van autochtone oorsprong. Chlorophyl-gehalte
(plankton): 0-10/ug/l.
De volgende diersoorten komen voor: visotter, roerdomp, fuut, bruine
kiekendief, zwarte stern, ringslang, kikkers, vele soorten micro- en macroevertebraten
uit de groepen kokerjuffers, libellelarven, muggelarven,
kevers, wormen, bloedzuigers, platwormen, slakken, kreeftachtigen,
raderdieren. De voorkomende macrophyten zijn afhankelijk van het
verlandingsstadium. In de natuurlijke situatie komen geen soorten van
voedsel(stikstof)rijke milieus voor (zoals lisdodde, brandnetel), maar
evenmin soorten van zeer voedselarme milieus (vergelijk vennen). Draadvormige
en planktonische algen, met name blauwwieren komen niet voor;
wel zijn benthische algen, vooral diatomeeën en desmidisaeeën te vinden.
Criteria handhaving van het type
Stilstaand water. Voeding hoofdzakelijk door regen- en grondwater;
wanneer oppervlaktewater wordt toegevoerd mag dit niet verontreinigd
zijn. Karakteristiek patroon van evenwijdige, lijnvormige geulen. Verlanding
afremmen of periodiek nieuwe petgaten graven (vervenen); diepte tot ca.
2 m. Relatief steile oevers.
Criteria abiotisch optimum van het type
Rondom petgaten bufferzones (moerassen). Meso-eutroof, oligosaproob.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 177

Natuurlijke traj 3cten voor een aantal parameters:
temperatuur
max. 20-25 °C
zuurstof gem. 8-11 mg/l
pH gem. 7- 8
chloride (Cl) gem. 0-50 mg/l
sulfaat (S04"l gem. 0-40 mg/l
calcium (Ca ++ ) gem. 10-30 mg/l
fosfaat (ortho) -P msx. 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l
Doen en laten
Hoogste niveau geen handelingen c lie ooi
veranderen
geen handelingen die hydrologie beinvloeden
(bijv. diepontwatering in omgeving)
geen toevoer van gebiedsvreemd water
geen lozingen
niet uitzetten van systeemvreemde soorten
" geen functies
bufferzones aanwezig
Middelste niveau • toevoer van gebiedsvreemd water via vóórzuivei ing (bijv. via
rietvegetatie of sloten)
= geen lozingen
beperkte, niet-gemotoriseerde recreatievaart toegestaan
bufferzones aanwezig
Laagste niveau » directe waterinlaat toegestaan
lozingen voor zover niet in strijd met stand-still,
basiskwaliteit en beste uitvoerbare technieken
= recreatievaart toegestaan
geen bufferzones noodzakelijk
Overwegingen voor keuze van het niveau
Petgaten vormen een uniek watertype, zelfs in Europeees verband.
Hoewel ze niet van natuurlijke oorsprong zijn, is handhaving zeer gewenst
met het oog op de levensgemeenschappen die er in voorkomen. Daarom
dient zo mogelijk het hoogste niveau gekozen te worden. In beperkte mate,
respectievelijk tijdelijk, is het middelste niveau aanvaardbaar. Het laagste
niveau dient voor dit type niet gekozen te worden.
2.13. Meren en plassen
Definiëring
Een meer is een waterlichaam in een depressie van de aardkorst met een
meestal grote diepte en grote uitgestrektheid, gevuld met stilstaand water
waarvan de oppervlakte door ongehinderde stijklengte van de wind meer
of minder golfbeweging kan vertonen. In Nederland komen van nature
slechts ondiepe meren voor.
Natuurlijke levensgemeenschap
Het is een meer of minder uitgestrekte ondiepe oeverzone waar plantengroei
kan voorkomen die in de diepere delen ontbreekt door afwezigheid
van voldoende licht. De fauna kan zich over de gehele bodem van het meer
uitstrekken maar is ook aanwezig in het vrije open water te zamen met
vrijzwevende plantaardige organismen.
De levensgemeenschap wordt bij de oevers gedomineerd door macrophyten;
naar het midden toe vormen phytoplankton en bodembewonende
macrophyten de basis van de voedselketen. De betrekkelijk grote omvang
van meren en plassen maakt de aanwezigheid van een gevarieerde vogelen
visfauna mogelijk. Veel vissoorten kunnen hun hele levenscyclus in een
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 178

meer voltooien. De Nederlandse meren en plassen zijn van nature oligotot
[3-mesosaproob. De algendichtheid ligt, uitgedrukt in chlorophylgehalte,van
nature tussen de 25 en 50 /jg/l (zomergemiddelde). De diversiteit van het
phytoplankton is relatief groot (enkele tientallen soorten). Over het jaar
treedt dikwijls een opeenvolging op van diatomeeën (voorjaar), groenwieren
(zomer) en blauwwieren (nazomer/ herfst). Er is van nature geen permanente
dominantie van blauwwieren.
De volgende diersoorten kunnen met name genoemd worden: visotter,
fuut, dodaars, meerkoet, waterhoen, eenden (verschillende soorten),
zwarte stern, blauwe reiger, purperreiger, roerdomp, wouwaapje, waterral,
porseleinhoen, zangvogels, vissoorten inclusief snoek en baars, vele
soorten rotatoren, copepoden en cladoceren (zij het in lage dichtheden) in
het plankton, benthische organismen als muggelarven, driehoeksmossels
en zwanemossels; kokerjuffers, slakken, kreeftachtigen en bloedzuigers. In
de golfslagzone is een andere fauna aanwezig dan elders in de plassen,
soms met soorten die men voornamelijk in beken vinden kan. Vooral in
diepe plassen met een goede zuurstofhuishouding kan de bodemfauna Rijk
ontwikkeld zijn.
Aan de oevers komen hogere waterplanten uit de Fonteinkruidenklasse
voor: bies, lisdodde en riet. Op de bodem of in het open water komen
voor: fonteinkruiden, waterlelie, gele plomp, waterpest, vederkruid en
kranswieren.
Criteria handhaving van het type
Stilstaand of slechts geringe stroming, Voeding met zoet water, door
regen, uit ander oppervlaktewater, uit grondwater. Niet droogleggen of
volstorten. Oevers niet steil afgraven; niet verder dan 7 a 8 m uitdiepen.
Eventueel plaatselijk/incidenteel baggeren en waterplanten verwijderen (bij
sterke verlanding).
Criteria abiotisch optimum van het type
Afhankelijk van functie en ligging zoveel mogelijk hydrologische isolatie.
Verlanding slechts tegengaan voorzover overmatig (baggeren, waterplanten
verwijderen). Beperkte recreatie en sportvisserij. Chloridegehalte constant
(zoet tot brak, afhankelijk van het subtype). Mesotroof tot matig eutroof.
Oligosaproob.
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
Zoet Brak
temperatuur max. 20-25 °c 20- 25 °C
zuurstof min. 6- 9 mg/l 6- 9 mg/l
zuurstof gem. 8-11 mg/l 8- 11 mg/l
pH gem. 8- 9 8- 9
chloride (CD gem. 20-80 mg/l 100- 10 000 mg/l
sulfaat (S04""l gem. 0-40 mg/l 50- 200 mg/l
calcium (Ca + ) gem. 10-30 mg/l 10- 30 mg/l
fosfaat (ortho) -P max. 0- 0,1 mg/l 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l 0- 1 mg/i
Doen en laten
Hoogste niveau
(natuurlijke oevers, voorzover niet geéxponeerd, met waterplanten uit Fonteinkruidenklasse;
chlorophyl-a < 25 /Jg/l; grote diversiteit in phytoplanktonsoorten;
saprobie-indicatie volgens Pantle & Buck < 1,5)
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 179

geen handelingen die het natuurlijk niveau van hydrologische isolatie
verminderen
geen zandwinning of onnatuurlijke oeverbescherming
slechts bij te sterke verlanding waterplanten verwijderen en/of baggeren (met
baggerbeugel)
geen lozingen
beperking nutriententoevoer
geen uitheemse (graskarpers) of inheemse (pootvis, glasaal) vissoorten of planten
uitzetten
• rust bevorderen, beperken recreatiedruk (inclusief hengelsport en surfen)
Middelste niveau
(half natuurlijke oevers met begroeiing van riet of biezen; chlorophyl-a < 50 /Ug/I;
matig grote diversiteit in phytoplanktonsoorten; saprobie-indicatie volgens
Pantle & Buck < 2,0)
het natuurlijk niveau van hydrologische isolatie mag slechts in beperkte mate
verminderd worden
beperking waterstandsfluctuaties
geen zandwinning of onnatuurlijke oeverbescherming
aangepast beheer: alleen baggeren, waterplanten maaien en verwijderen, oevers
beschermen
waar nodig riet- en biezengordels frequent maaien
« beperkte lozingen, geen bedrijfsmatige
nutriententoevoer beperken
geen uitheemse vissoorten (graskarpers) en planten uitzetten; beperking
inheemse vissoorten (pootvis, glasaal)
geen massale recreatie
Laagste niveau
(chlorophyl-a < 100 /Jg/I; saprobie-indicatie volgens Pantle & Buck < 2,5)
hydrologische isolatie niet noodzakelijk
• geen beperking waterstandsfluctuaties
zandwinning en onnatuurlijke oeverbescherming mogelijk
lozingen en nutriententoevoer voor zover niet in strijd met stand-stil!,
basiskwaliteit en beste uitvoerbare technieken
uitzetten van soorten mogelijk
beheer gericht op recreatie en andere functies
Overwegingen voor keuze van het niveau
Voor een aantal, hydrologisch geïsoleerd liggende, meren en plassen is
het mogelijk het hoogste niveau te halen; het middelste niveau moet daar
wel als een minimum beschouwd worden. Voor de overige meren en
plassen, die bij voorbeeld boezem- en scheepvaartfuncties vervullen, zal
het hoogste niveau meestal niet haalbaar zijn; het middelste is daarvoor
een goed streefniveau. Voor het bereiken van een hoger niveau dan het
huidige zal voor sommige meren en plassen een actieve «restauratie»
nodig zijn.
2.14. Kreken
Definiëring
Kreken zijn resten van zeearmen die door inpoldering binnendijks zijn
komen te liggen. Ter onderscheiding van de buitendijkse kreken, is het
juister dit type oppervlaktewater «binnendijkse kreekrestanten» te noemen.
Daar de benaming «kreken» echter ingeburgerd is, wordt hieraan in deze
karakterisering vastgehouden.
Natuurlijke levensgemeenschap
Er zijn géén soorten die kenmerkend zijn voor het type kreek: de voorkomende
soorten zijn wel kenmerkend voor een bepaald zoutgehalte. Dit
geldt zowel voor de macrophyten als voor de macro-evertebraten. In
geisoleerde, diepe kreken onder rechtstreekse invloed van kwel blijft het
chlorophylgehalte (ondanks het hoge gehalte aan nutriënten van het water)
onder 50/jg/l.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 180

In brakke kreken (Cl tot 1,5 a 3,0 g/l) komen voor: driedoom- en tiendoornstekelbaars,
aal, de kreeftachtige Asellus aquaticus, de kevers
Laccobius minutus, Hydroporus palustris, H. planus en Hygrotus inaequalis,
de muggelarven Chironomus piges, C. annularius en Glyptotendipes
barbipes, de wantsen Sigara striata, Corixa punctata en de slak Planorobis
planorbis. Er komen ondergedoken waterplanten voor: onder andere
Zannichellia, Ruppia.
In zoute kreken (Cl vanaf 1,5 a 3 g/l) komen voor: driedoorn- en tiendoornstekelbaars,
aal, de kreeftachtigen Gammarus zaddachi, G. duebeni,
Palaemonetes varians en Corophium volutator, de muggelarf Chironomus
salinarius, de worm Nereis diversicolor, het mosdiertje Electra crustulenta
en ondergedoken waterplanten.
Vlak wachter de zeedijken komen vrij vaak echter mariene organismen
voor die zich binnendijks soms langdurig kunnen handhaven.
Criteria handhaving van het type
Overwegend stilstaand. Geïsoleerd of deel van afwateringsstelsel.
Grillige, langgerekte vorm. Zoutgehalte afhankelijk van ligging.
Criteria abiotisch optimum van het type
Eutroof, stikstof limiterende factor. Helder water. Geen optimum voor het
zoutgehalte (subtypen).
Natuurlijke trajecten voor een aantal parameters:
temperatuur max. 20- 25 °C
zuurstof min. 6- 9 mg/l
zuurstof gem. 8- 11 mg/l
pH gem. 8- 9
chloride (Cl) gem. 100- 10 000 mg/l
sulfaat (S04') gem. 50- 200 mg/l
calcium (Ca ) gem. 50- 150 mg/l
fosfaat (orthol-P max. > IJ 3 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l
Doen en laten
Hoogste niveau • morfologie ni et beir
geen inlaat van gebiedsvreemd water
geen lozingen
geen diffuse verontreiniging
vissen toelaatbaar (niet uitzetten)
geen recreatie
peilbeheer uitsluitend op het ecologisch belang van de kreek
zelf afstemmen
Middelste niveau
Laagste niveau
morfologie niet beïnvloeden
beperkte lozingen; geen bedrijfsmatige
vissen toelaatbaar
zwemmen in beperkte mate
peilbeheer zoveel mogelijk op het ecologisch belang van de
kreek zelf afstemmen
geen beperkingen in beïnvloeding morfologie en hydrologie
lozingen voor zover niet in strijd met stand-still, basiskwaliteit
en beste uitvoerbare technieken
vissen en zwemmen geen bezwaar
Overwegingen voor keuze van het niveau
Kreken zijn enerzijds, qua morfologie, van natuurlijke oorsprong en
hebben hier ook nog de kenmerken van, maar zijn anderzijds in veel
gevallen opgenomen in het afwateringsstelsel van landbouwgebieden.
Daarom kan voor geïsoleerd liggende kreken met geen of een beperkte
functie in de afwatering, het hoogste niveau worden nagestreefd en voor
de overige kreken in elk geval het middelste niveau.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 181

2.15. Getijdenwateren
Definiëring
Getijdewateren zijn, zoals de naam aangeeft, de oppervlaktewateren in
de overgangszone tussen het land en de zee die onder invloed staan van
de twee maal per etmaal op en neer gaande getijdenbeweging wan de zee.
Karakteristiek voor getijdenwateren is dan ook het strakke ritme van
verticale en horizontale pendelbeweging - dat overigens gesuperponeerd
wordt op andere bewegingen die aanwezig kunnen zijn. Een veel voorkomende
superpositie is die van getijdenbeweging op een éénrichtingstroom
van een in de zee uitstromende rivier.
Natuurlijke levensgemeenschap
De getijdenwateren zijn te onderscheiden in verschillende subtypen zoals
estuaria, zeearmen en waddengebied. Deze gebieden herbergen verschillende
levensgemeenschappen. De levensgemeenschappen zoals wij die
thans aantreffen hebben een historie die niet alleen door natuurlijke
processen is beïnvloed; de bestaande levensgemeenschappen, zoals die
hier kort worden aangeduid, kunnen dus slechts als een benadering van de
natuurlijke worden beschouwd.
De levensgemeenschappen van het getijdemilieu staan onder invloed
van abiotische factoren als stroming, bodemvorm en -type, zoutgehalte,
waterkwaliteit e.d. Voorts spelen invloeden van het land en de instromende
rivieren en van de verschillende maatschappelijke functies een rol. Van
nature worden deze wateren gekenmerkt door sterke wisselingen van een
aantal abiotische variabelen zoals zoutgehalte, stroming, aangroei en
afslag van platen e.d. Er is sprake van een zeer dynamisch milieu. In deze
omstandigheden blijken zich produktieve en - in het zoute milieu - soortenrijke
levensgemeenschappen te kunnen ontwikkelen. Belangrijke
primaire producenten zijn kiezelwieren van het plankton (bij voorbeeld
Asterionella glacialis) en de bodem (bij voorbeeld Odontella aurita),
flagellaten (bij voorbeeld Phaeocystis pouchetii), grote wieren zoals
blaaswier (Fucus vesiculosus) en de hogere planten zoals zeegras (Zostera
marina) en slijkgras (Spartina anglica).
De kleinere dieren, die in het water zweven (zoöplankton) bestaan
voornamelijk uit roeipootkreeftjes (bij voorbeeld Acartia clausii) en op
bepaalde momenten in het jaar uit grote aantallen schelpdierlarven.
De getijdewateren herbergen vele vissoorten terwijl bepaalde gebieden
speciaal van belang zijn als paaigebied of kinderkamer. Soorten van het
open water (pelagiaal) zijn onder andere paling (Anguilla anguilla) en
makreel (Scomber scombrus) terwijl tot de bodemvissen onder andere
behoren tong (Solea solea) en schol (Pleuronectes platessa). Ook een
kreeftachtige als de Noordzeegarnaal (Crangon crangon) is van de bodem
afhankelijk.
Voorts is een kenmerk van de minder diepe getijdenwateren de omvangrijke
bodemdierengemeenschap. Het stelsel van geulen en omvangrijke
zandplaten, slikken en ondiep-watergebieden, die ten dele droogvallen en
van voedsel worden voorzien via de waterstromen, maakt het mogelijk hier
een uiterst produktieve levensgemeenschap tot ontwikkeling te laten
komen, waarvan door de schelpdiercultuur op uitgebreide schaal gebruik
wordt gemaakt. Er wordt onderscheid gemaakt naar grootte (macro-,
meso- en microbenthos) en naar leef- en eetwijze; suspensieeters die
voornamelijk op de bodem leven, veelal op een harde ondergrond: oester
(Ostrea edulis), mossel (Mytilus edulis), Tunicaten (Ciona intestinalis) of in
zandplaten zoals de kokkel (Ceratodesma edula) en hun voedsel uit het
water zeven en sedimenteters die in de bodem leven: wadpier (Arenicola
marina), zager oftewel zeeduizendpoot (Nereis virens), nematoden, kleine
kreeftachtigen. Deze soorten onttrekken hun voedsel aan de bodem of het
bodemoppervlak. Daarnaast zijn de vlees- en aaseters van belang zoals
krabben (Carcinus maenas) en zeesterren (Asterias rubens).
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 182

De activiteit van bacteriën is van belang in verband met de mineralisatie.
Wat betreft de anaërobe mineralisatie in de bodem zijn ten opzichte van
zoetwater in zout water de sulfaatreduceerders meer aktief, hetgeen hier en
daar kan leiden tot hoge h^S-gehalten in bodem en water. Dit is op de
slikken veelal goed waarneembaar.
Van de zoogdieren is de gewone zeehond (Phoca vitulina) een bekende
(èn bedreigde) bewoner van het getijdengebied, die de droogvallende
zandplaten als rustplaats gebruikt. Ook de bruinvis (Phocoena phocoena)
en de tuimelaar (Tursiops truncatus) kwamen voor.
Getijdenwateren herbergen belangrijke vogelpopulaties. Het intergetijdengebied
is van essentieel belang voor grote aantallen steltlopers (scholekster,
kluut, grutto, tureluur, plevier), eenden (eidereend, bergeend, zaagbek,
zwarte zeeëend), en ganzen (kolgans, brandgans, grauwe gans, rietgans).
Vele soorten overwinteren in en rondom de intergetijdengebieden. De
hoge produktie aan bodemdieren levert voedsel voor grote aantallen
vogels.
Voorts worden schorren of kwelders genoemd, die slechts bij hoogwater
worden overspoeld. Zij hebben een typische vegetatie bestaande uit onder
meer lamsoor (Limonium vulgare), schorrekruid (Sueda maritima), zeeaster
(Aster tripolium) en strandkweek (Elytrigia pungens).
In de estuaria is er een brakke overgangszone tussen het zoute getijdenen
het zoete riviermilieu met zoutgehalten tussen 0,5 en 15 g Cl/1. Deze
zone pendelt met het getij heen en weer, hoewel de grenzen niet scherp
zijn. Typische brakwatersoorten zijn er weinig. Te noemen zijn de vissoorten
brakwatergrondel (Pomatoschistus microps) en driedoornige stekelbaars
(Gasterosteus aculeatus); de bodemdieren brakwaterpok (Balanus improvisus)
en garnaal (Palaemon longirostis); het planktonische roeipootkreeftje
Eurytemora affinis, trilhaardiertjes Tintinnopsis fimbriata en het kiezelwier
Coscinodiscus commutatus. Op het brakke schor, zoals bij voorbeeld
Saeftinge vindt men als typische brakke soorten onder meer heemst
(Althaea officinalis), zilttorkruid (Oenanthe lachenalii), zeebies (Scirpus
maritimus) en zilte schijnspurrie (Spergularia marina).
Criteria handhaving van het type
Voor de getijdewateren gelden als type-bepalende kenmerken de
getijdenbeweging en daarmee samenhangend het intergetijdenlandschap
met z'n schorren, slikken, platen en geulen. Ten aanzien van het water is
het - soms wisselende - zoutgehalte en het voedselgehalte essentieel.
Niet in de laatste plaats is in Nederland de uitgebreidheid en relatieve
ongereptheid kenmerkend.
Opgemerkt wordt dat met de horizontale en verticale getijdenbeweging
factoren samenhangen als stroming, transport van water en voedingsstoffen,
bodemsamenstelling, golfwerking en overspoeling van het intergetijdengebied.
Belangrijke veranderingen van deze factoren leiden tot wijziging van
het type of in de verhouding van subtypen.
Criteria abiotisch optimum van het type
Benaderingen voor natuurlijke waarden voor een aantal parameters
worden gegeven in Van Eek, Van 't Sant en Turkstra («Voorstel referentiewaarden
fysisch-chemische waterkwaliteitsparameters Nederlandse zoute
wateren»). Onder andere daaruit zijn de volgende natuurlijke trajecten van
een aantal parameters afgeleid:
temperatuur max. 15- 20 °C
zuurstof min. 6- 9 mg/l
zuurstof gom. 8- 11 mg/l
pH gem. 8- 9
chloride (CD gem. 1000- 18 000 mg/l
sulfaat (S04") gem. 100- 2 500 mg/l
calcium (Ca ) gem. >100 mg/l
fosfaat (orthol-P max. 0- 0,1 mg/l
nitraat-N max. 0- 1 mg/l
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 183

Doen en laten
Hoogste niveau = getijdenwerking handhaven
geen beïnvloeding morfologie in nivellerende richting; voorwaarden
scheppen door verschillende typen bodemmateriaal
en bij kustverdedigingswerken diverse biotopen te creëren
zoutgehalte zo hoog mogelijk houden behoudens in de
brakwaterzone; deze echter ruimtelijk beperkt houden
= landschappelijke verscheidenheid uitbreiden door beschermen
en laten aangroeien van schorren, slikken en platen;
nivellering (bijv. door baggeren) tegengaan
rustgebieden creëren ten behoeve van zeezoogdieren en vogels
functies strak reguleren of terughouden
terugbrengen van lozingen van zuurstofbindende stoffen,
nutriënten en giftige stoffen tot referentiewaarden, ook
voor de bodem
Middelste niveau = getijdenwerking handhaven
morfologie handhaven
= saneren van verontreinigde bodems
zoutgehalge zo hoog mogelijk houden behoudens in brakke
zones
= handhaven landschappelijke i.c. biotoopverscheidenheid
terugbrengen van lozingen van toxische en zuurstofbindende
stoffen zó, dat referentiewaarden worden nagestreefd
= functies ruimtelijk reguleren
Laagste niveau = getijdenwerking en morfologie zo veel mogelijk handhaven
landschappelijke verscheidenheid handhaven
• reduceren lozingen van toxische en N-houdende stoffen
Overwegingen voor keuze van het niveau
Ecologische overwegingen bij de keuze van een bepaald niveau ten
aanzien van de toestand van ecosystemen van getijdewateren luiden:
- In tegenstelling tot vele zoete wateren geldt voor getijdewateren de
combinatie van grootschaligheid en relatief geringe beheersbaarheid. Dit
betekent dat de relatie tussen ingreep en effecten veelal moeilijk is in te
schatten en bovenal dat met name onverwachte effecten moeilijk beheersbaar
c.q. terug te draaien zijn.
- Het getijdemilieu heeft betekenis m.n. voor vissen, vogels en zoogdieren
voor een veel groter gebied dan het oppervlak van het gebied zelf. Ingrepen
hier kunnen leiden tot gevolgen op heel andere plaats.
- Er is in toenemende mate sprake van beheersing van getijdewateren,
die met name in de delta, de noodzaak omvat een integraal ecosysteembeheer
te voeren. Daarin zijn duidelijke keuzen nodig voor ecologische
doelstellingen.
- Er komt meer en meer oog voor de rijkdom en natuurlijke produktiviteit
van met name de intergetijdegebieden.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 184

Bijlage 3.1 SAMENVATTING VAN ENKELE BEDRIJFSTAKGEWIJZE CUWVO-STUDIES
Laboratoria
Met het afvalwater van laboratoria kunnen uiteenlopende soorten
afvalstoffen worden geloosd, waarbij stoffen zijn die grote bezwaren
opleveren voor het aquatisch milieu. Door de wisselende samenstelling
van de verontreinigende componenten en de veelal lage concentraties
hiervan zal in de meeste gevallen toepassing van terugwinningsapparatuur
niet mogelijk zijn. Bij dit soort bedrijven moet grote aandacht worden
besteed aan bestrijding aan de bron, zoals het apart opvangen van afvalstoffen,
verontreinigde vloeistoffen, oplosmiddelen, en dergelijke. Daarvoor
zullen de laboratoria interne voorschriften moeten opstellen, waarin wordt
geregeld de groepsindeling van de afvalstoffen, de kleurcodering en de
etikettering; de wijze van inzamelen, de opslag en de afvoer naar daartoe
geschikt te achten verwerkingsbedrijven. Er zal een registratie moeten
plaatsvinden waaruit blijkt hoeveel en welke afvalstoffen worden achtergehouden
en afgevoerd naar verwerkingsbedrijven. Een dergelijke registratie
kan aansluiten op die welke op grond van de WCA wordt verricht. Daarnaast
zal in veel gevallen precipitatie en filtratie van het afvalwater een mogelijkheid
zijn om het te lozen water van schadelijke stoffen te ontdoen.
Gezien de diversiteit van de stoffen die bij deze bedrijfstak in het afvalwater
kunnen voorkomen, is het in de meeste gevallen ondoenlijk om met behulp
van doelvoorschriften alle mogelijke aanwezige stoffen te limiteren. Ten
aanzien van eventuele zwarte-lijststoffen dient er van te worden uitgegaan
dat deze aan de bron moeten worden teruggehouden.
Metaalindustrie
Onder de metaalindustrie wordt verstaan de metaalproduktenindustrie,
de machine-industrie, de elektro-technische-industrie, detransportmiddelenindustrie,
de instrumenten- en de optische-industrie. In het afvalwater,
afkomstig van de metaalindustrie kunnen, afhankelijk van de verrichte
werkzaamheden, stoffen voorkomen die schadelijk zijn voor het aquatisch
milieu. Met name minerale oliën, gechloreerde koolwaterstoffen, zware
metalen en cyaniden zijn in dit verband van belang. Het zwaartepunt ligt
daarbij op zware metalen en cyaniden, die voor het merendeel afkomstig
zijn van de galvanische industrie.
De maatregelen, die moeten worden getroffen ter beperking van de
lozingen van schadelijke afvalstoffen, bestaan voor een deel uit preventieve
maatregelen, zoals het toepassen van minder verontreinigende processen,
het tegengaan van lek- en uitsleepverliezen, betere spoeltechnieken; het
vermijden van lozingen van baden, concentraten en halfconcentraten. Zo
dient te worden voorkomen dat olie, olie-wateremulsies en gechloreerde
koolwaterstoffen in het te lozen afvalwater geraken. Mogelijkheden hiertoe
vormen de vermindering van de hoeveelheid te gebruiken olie door
toepassing van andere smeertechnieken, het tegengaan van lekverliezen,
enz. Olie-wateremulsies dienen afzonderlijk te worden opgevangen en
afgevoerd naar verwerkingsbedrijven. Dit laatste geldt ook voor gechloreerde
koolwaterstoffen, die in principe in het geheel niet behoeven te worden
geloosd.
Uitgewerkte galvanische baden en andere concentraten dienen eveneens
afzonderlijk te worden opgevangen en worden afgevoerd naar verwerkingsbedrijven.
Door deze preventieve maatregelen kunnen de hoeveelheden te
lozen afvalstoffen reeds in belangrijke mate worden verminderd. In veel
gevallen zal het afvalwater echter nog verder moeten worden behandeld,
met behulp van de best uitvoerbare technieken.
Oliebevattend afvalwater, dat wordt geloosd op een rioolstelsel dient een
goed werkende gravitatie-afscheider te doorlopen, waardoor een restconcentratie
van maximum 200 mg/l kan worden bereikt. Bij lozing op opper-
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19 153, nrs. 1-2 185

* Door het van kracht worden van de cadmiumrichtlijn
zal deze aanbeveling waarschijnlijk
moeten worden herzien in die zin, dat ook bij
geringe cadmiumlozingen recirculatie van het
spoelwater zal moeten plaatsvinden, ten einde
aan de EG-richtlijn te kunnen voldoen.
vlaktewater worden echter strengere eisen gesteld, nl. 30 mg/l. Als grenswaarde
voor gechloreerde koolwaterstoffen wordt zowel voor lozing op de
riolering als voor lozing op oppervlaktewater 1 mg/l aanbevolen.
Het te lozen afvalwater van de galvano-industrie dient tenminste te
voldoen aan de richtlijnen van de Unie van Waterschappen (zonder
toevoeging van verdunningswater). Daartoe zal indien nodig behandeiing
van het afvalwater dienen plaats te vinden met behulp van de precipitatiemethode
(ONO-installatie), of door toepassing van ionenwisseling in
kombinatie met recirculatie van het spoelwater.
Uitzondering op deze regel is gemaakt voor zeer geringe lozingen,
(minder dan 1 kg cadmium* resp. 10 kg overige zware metalen per jaar,
waarbij bovendien de totaalvracht aan zware metalen minder dan 20 kg per
jaar bedraagt). In datgevalzal kunnen worden volstaan met het achterhouden
van baden, koncentraten en halfconcentraten, en het toepassen van
spaarbaden.
Bij belangrijke lozingen (meer dan 5 kg cadmium resp. 500 kg overige
metalen per jaar of een totaalvracht aan zware metalen van meer dan 1000
kg per jaar) dient in principe altijd tot recirculatie van het spoelwater te
worden overgegaan.
Begin 1984 is het saneringsbeleid van lozingen van zware metalen ter
discussie gesteld. In waterschapskringen ontstond discussie over de vraag
in hoeverre de in praktijk voorgeschreven zuiveringsmethoden nog wel in
overeenstemming zouden zijn met de «stand der techniek». Van werkgeverszijde
werd daarentegen juist gepleit voor een versoepeling van de
aanpak van industriële bronnen, tenminste zolang de aanpak van diffuse
bronnen zonder effect zou blijven.
De discussie die zich hierop ontspon leidde tot het besef dat de CUWVOaanbevelingen
uit 1981 in ieder geval aanpassing behoefden. Deze aanpassing
wordt momenteel voorbereid door de werkgroep emissies van
CUWVO VI.
Er zal een inventarisatie worden gemaakt van kosten en zuiveringsrendement
van technieken die in de galvano-industrie toepasbaar zijn, waaronder
de procesgeïntegreerde technieken. Tezijner tijd zal, op basis van de
resultaten van deze inventarisatie, rekening houdend met kosten en
zuiveringsrendement, tot een nieuwe selectie van de best uitvoerbare
technieken worden overgegaan.
Grafische bedrijven
Al naar gelang het produktieproces kunnen de volgende verontreinigende
stoffen in het te lozen afvalwater terechtkomen: cadmium, chroom, koper,
nikkel, zilver, zink, magnesium, ijzer, ferricyanide, organische oplosmiddelen,
gelatine, asfaltlak, detergenten, alsmede verschillende zouten en zuurstofbindende
stoffen.
Door het kiezen van minder verontreinigende procédé's, de toepassing
van milieuvriendelijke materialen en grondstoffen en het treffen van
preventieve maatregelen, kan worden bereikt dat minder schadelijke
afvalstoffen in het te lozen water terechtkomen.
Zo zal met name het beleid er op gericht dienen te zijn om de lozingen
van cadmium geheel te voorkomen door geen gebruik meer te maken van
cadmiumhoudend fotografisch materiaal. Voorts kan het vrijkomen van
andere zware metalen worden beperkt door zoveel mogelijk gebruik te
maken van kunststof of aluminium drukvormen en/of -platen, terwijl de
lozing van gechloreerde koolwaterstoffen kan worden voorkomen door
gebruik te maken van minder schadelijke schoonmaakprodukten, zoals
alkohol en detergenten.
Met uitzondering van cadmium, zal echter doorgaans niet kunnen
worden voorkomen, dat er nog schadelijke afvalstoffen in het afvalwater
terechtkomen. In dat geval zullen deze met behulp van de best uitvoerbare
technieken uit het afvalwater dienen te worden verwijderd. Hieronder
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 186

worden onder andere ontgiftingsmethoden zoals precipitatie en ionenwisseling
verstaan. In verreweg de meeste gevallen zal dan aan de richtlijnen
van de Unie van Waterschappen kunnen worden voldaan, mits uitgewerkte
baden en residuen van de afvalwaterbehandelingsinstallaties niet worden
geloosd. Afvoer naar daartoe geschikte verwerkingsbedrijven is hiervoor
de aangewezen weg.
Vooral voor kleine bedrijven zal het vaak op financieel onoverkomelijke
bezwaren stuiten het afvalwater door een eigen ontgiftingsinstallatie te
leiden. Bij zeer geringe hoeveelheden te lozen afvalstoffen is het rendement
daarvan ook betrekkelijk laag. Daarom is aanbevolen om geen ontgiftingsinstallaties
te eisen indien de vracht van ieder afzonderlijk metaal niet meer
bedraagt dan 10 kg per jaar en de totaalvracht aan metalen niet meer
bedraagt dan 20 kg per jaar. Een uitzondering hierop geldt voor cadmium,
waarvoor, ook bij zeer kleine bedrijven, de Unierichtlijn van 0,1 mg/l kan
worden aangehouden, aangezien dit metaal in principe niet meer behoeft
te worden toegepast en geloosd.
Opgemerkt wordt nog dat een verbod tot het gebruiken van cadmiumbevattend
materiaal niet op grond van de WVO kan worden ingesteld. Zoals
eerder in dit hoofdstuk beschreven zal een dergelijk verbod echter wel op
de WCA of op de (toekomstige) Wet Milieugevaarlijke Stoffen kunnen
worden gebaseerd.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 187

Bijlage 3.2 Voorlopige richtlijnen die door de Minister van Verkeer en Waterstaat bij
de vergunningverlening inzake het lozen van koelwater worden gehanteerd.
Bij het verlenen van vergunningen ex. WVO voor lozingen van koelwater
afkomstig van electriciteitscentrales worden de volgende voorlopige
richtlijnen gehanteerd:
- temperatuur van het koelwater in het koelsysteem: maximaal 30° C;
- temperatuur verschil tussen het ingenomen water en het geloosde
water: maximaal 7°C in de zomer (inlaattemperatuur 23° C) en 15° C in de
winter (inlaattemperatuur 0° C) met daar tussen een geleidelijke overgang.
Als inlaattemperatuur van het ingenomen water geldt de temperatuur die
ter plaatse zou heersen bij afwezigheid van de betrokken warmtelozing
(achtergrond-temperatuur); voor centrales koelend op zout of brak water
moet er daarenboven naar gestreefd worden de milieuschade als gevolg
van de noodzakelijke aangroeibestrijding door middel van chloor, zoveel
mogelijk te beperken. Dit leidt tot een kleinere koelwaterstroom en derhalve
tot een groter verschil tussen inlaat- en uitlaattemperatuur: in de zomer
maximaal 10° C, in de winter maximaal 15° C;
- de maximale omvang van de warmtelozing: afhankelijk van het type
oppervlaktewater waarop gekoeld wordt:
• voor rivieren is de maximale warmtelozing vastgelegd door de
bepaling: De temperatuurverhoging boven de natuurlijke temperatuur
gemiddeld over het dwarsprofiel van de rivier mag niet meer bedragen dan
3°C; als extra voorwaarde voor rivieren geldt dat warmtelozing niet wordt
toegestaan bij een zuurstofgehalte bovenstrooms van het lozingspunt van
minder dan 5 mg/l, tenzij het koelwater intensief wordt belucht;
• voor rivieren onder invloed van het getij geldt dezelfde richtlijn maar
dan mag de opwarming berekend worden als gemiddelde over het dwarsprofiel
van de rivier direct na de uitlaat van de centrale en over een een
getijperiode;
• voor de lozing op het Noordzeekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal
mag de temperatuurverhoging direct buiten de mengzone niet meer
bedragen dan 3°C. De mengzone wordt hierbij opgevat als 10% van het
effectief kanaaloppervlak per centrale. Tevens mag niet meer dan 20%
effectief kanaaloppervlak meer dan 3° C worden opgewarmd.
Voor andere categorieën oppervlaktewater zoals meren estuaria en de
zee gelden nog geen algemene richtlijnen ten aanzien van de maximaal
toelaatbare warmtelozing. Hieraan wordt gewerkt.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 188

Bijlage 4.2.1. Overzicht lozingen zware metalen per bedrijfstak' in ton/j.
Cadmium
Bedrijfstak 1975 1980 1985 1990
Kunstmestindustrie 25 16,7 16,4 4,4
Chemische industrie 1,3 0,9 0,6 0,6
Metallurgische industrie 1,0 0,7 0,1 0,1
Metaal produk ten industrie 2,7 1,5 0,4 0,3
Diversen 0,4 0,5 0,4 0,4
Totaal 30 19 18
Waarvan rechtstreeks op de
rijkswateren 27 18 17
Kwik
Bedrijfstak 1975 1980 1985 1990
Kunstmestindustrie 0,05 0,23 0,15 0,15
Chemische industrie 4,6 0,34 0,12 0,11
Metallurgische industrie 0,07 0,02 0,02
Diversen 0,77 0,05 0,02 0,02
Totaal 4,8 0,7 0,3 0,3
Waarvan rechtstreeks op de
rijkswateren 1,5 0,5 0,2 0,2
Lood
Bedrijfstak 1975 1980 1985 1990
Kunstmestindustrie 10 7,9 8,5 3
Chemische industrie 33,3 8,3 3,0 2,6
Bouwmaterialen", aardewerk" en
glasindustrie 2,1 5,4 4,2 1,2
Metallurgische industrie 133,4 85,2 5,9 5,8
Me taalproduk ten industrie 15 10,8 5,0 3,9
Diversen 2,8 10,5 8,3 6,0
Totaal 220 128 35 23
Waarvan rechtstreeks op de
rijkswateren 165 101 21 12
Nikkel
Bedrijfstak 1975 1980 1985 1990
Voedings-en genotmiddelenindustrie
8,2 8,7 5,0 5,0
Grafische, fotografische
bedrijven 0.6 1.1 0,3 0,3
Kunstmestindustrie 5.6 6,9 3,8 1
Chemische industrie 8,2 3,8 2,1 1,7
Metallurgische industrie 11 3,5 2,6 2,3
Metaalprodukten industrie 41 23,7 12,1 7,8
Diversen 1,4 4,1 2,0 1,9
Totaal 76 52 28 20
Waarvan rechtstreeks op de
rijkswateren 31 22 13 9
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 189

Chroom
Bedrijfstak 1975 1980 1985 1990
Textielindustrie 3,6 1,6 1,1 1,1
Leerlooierijen 36 8,1 2,5 1,4
Grafische, fotografische
bedrijven 2 2,5 1,2 1,2
Kunstmestindustrie 20 16,5 13,6 4
Chemische industrie 180' 75 66 13
Metallurgische industrie 100 6,9 1.4 1,4
Metaalprodukten industrie 48 20,8 9,4 7,4
Diversen 1,2 2,6 1,8 1,8
Totaal 390 134 97 32
Waarvan rechtstreeks op de
rijkswateren 290 94 80 17
Koper
Bedrijfstak 1975 1980 1985 1990
Voedings- en genotmiddelenindustrie
5,5 5,5 4,5 4,5
Textielindustrie 4,9 3,0 2,1 1,9
Papier-en kartonindustrie 3,3 2,9 0,5 0,5
Grafische, fotografische
bedrijven 2,4 1,8 0,8 0,8
Kunstmestindustrie 10 9,8 9.7 3
Chemische industrie 13,9 9.2 5,1 3,1
Metallurgische industrie 26 9,1 0,9 0,7
Metaalprodukten industrie 41 18,8 8,3 6,6
Diversen 1,1 4,8 3,0 2,8
Totaal
Waarvan rechtstreeks op de
rijkswateren
Zink
110
55
Bedrijfstak 1975 1980 1985 1990
Voedings-en genotmiddelenindustrie
6,8 10,6 9,0 8,6
Textielindustrie 6,4 4,7 3,0 2,7
Papier-en kartonindustrie 9,5 4,8 2,3 1,2
Grafische, fotografische
industrie 120 3,0 1,2 1,1
Kunstmestindustrie 43 43 17,3 5
Chemische industrie 370 161 79 37
Bouwmaterialen", aardewerk" en
glasindustrie 13 1,4 0,7 0,7
Metallurgische industrie 558 347 23,1 22,4
Metaalprodukten industrie 130 66,7 23,4 17,6
Diversen 2,8 13,6 11,7 10,2
Totaal 1250 656 171 107
Waarvan rechtstreeks op de
rijkswateren 970 561 113 61
1 Alleen de qua omvang van de lozingen
belangrijkste bedrijfstakken zijn aangegeven;
hoewel onderdeel uitmakend van
de chemische industrie is de kunstmestindustrie
om deze reden apart genomen.
2 Waarvan 100 ton in de Noordzee
werd gedumpt.
Algemene opmerking bij de tabellen:
De gegevens van 1975 en de andere
jaren sluiten niet altijd logisch op elkaar
65
33
35
15
24
aan. Oorzaak is dat de gegevens van
1975 gebaseerd zijn op een enquête van
1978 en de gegevens van 1980, 1985
en 1990 op een enquête in 1983. Daarbij
komt dat in 1975 geen gegevens beschikbaar
waren van de lozingen op de riolering
in de Haagsche agglomeratie en het
Rijnmondgebied. Ook de kennis van de
waterbeheerders is in de loop der jaren
toegenomen.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 190

Bijlage 4.2.2.
Biologische zuiveringscapaciteit per bedrijfstak in 1000 inwonerequivalenten
Bedrijfstak 1975 1980 1985
Agrarische bedrijven
Slachterijen en vleeswarenbedrijven
Zuivelindustrie
Suikerfabrieken
Margarine-, vet-en spijsoliefabrieken
Groente-en fruitverwerkende industrie
ZetmeeN en zetmeelderivatenfabrieken
Gist-en alcoholfabrieken
Bierbrouwerijen
Limonadef abrieken
Overige voedings-en genotmiddelenindustrie
Aardappelverw. ind.
Textielindustrie
Papier-en kartonindustrie
Chemische industrieën
Biochemische ind.
Horeca vakantiecentra, campings e.d.
Overige dienstverlening
Sub totaal zuiveringsinrichtingen
1000 i.e.
Sub-totaal zuiveringsinrichtingen
1000 i.e.
Totaal
Fysisch chemische zuiveringscapaciteit per bedrijfstak in 1000 inwonerequivalenten
Bedrijfstak 1975 1980
Slachterijen en vleeswarenbedrijven
Visverwerkende bedrijven
Papier-en kartonindustrie
Chemische industrieën
Vatenwasserijen (incl. tankcleaning)
Afvalverwerkende bedrijven
Totaal
cap.
2 2,4 2 2,4 5 17,4
5 38,5 9 123,7 29 488,1
11 100,9 12 120,9 16 260,9
3 450 5 677,0 9 675,5
2 65,0 6 97,3 18 388,6
— - 2 220.0 3 600,0
- - 1 10,0 2 91,5
2 124,0 3 334,0 4 407,0
- - 1 16,3 1 16,3
4 225,0 8 298,7 10 142,8
— — - — 14 455,5
1 10,0 1 35,0 3 186,0
1 110,0 6 544,8 7 583,8
7 810,5 9 1930,2 21 2460,4
- — - — 1 75,0
7 11,9 10 15,4 11 16,8
18 69,1 20 72,1 28 239,1
64 2017,3 105 4497,8 182 7104,7
52 18,7 65 19,7 54 19,6
116 2036,0 170 4517,5 236 7124,3
cap. cap.
1985
- — 1 8,0 3 14,5
- - - - 1 25,0
1 4,0 7 138,0 6 133,0
1 70,0 4 355,0 5 410,0
— — 1 20,0 1 20,0
- - 1 15,0 1 15,0
cap.
74,0 14 536,0 17 617,5
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985, 19153, nrs. 1-2 191

Bijlage 4.2.3.
Capaciteit x 1000 i.e. Gepland'
1980-1984
Groningen
Friesland
Drenthe
West-Overijssel
Regge en Dinkel
Flevoland
Oostelijk Gelderland
Veluwe
Rivierenland
Utrecht
Amstel en Gooiland*
Uitwaterende sluizen*
Rijnland*
Woerden
Delfland
Schieland
Eilanden en waarden
Schouwen Duiveland
Tholen
Noord- en Zuid-Beveland
Walcheren
Het Vrije van Sluis
De Drie Ambachten
Hulster Ambacht
West-Brabant
Alm en Biesbosch
De Dommel
De Aa
De Maaskant
Limburg
Gereedgekomen
1980-1984
Gepland 4
1985-1989
Gepland
na 1989
288 140,5 134,3 4
199 103,5 102 —
203 20 54,3 —
347 305 53 -
13 31,2 66 15
8 12 52 6
87 85,5 — -
137 67,8 110 35
495 400,6 89,2 114,9
128 91 119 —
955 780 300 —
297 118 214 70
349 106,3 238 140
10 17 - —
1975 315 1300 —
300 — 301,5 -
1138 205,8 705,8 296,7
— — 17 —
18 9 5 _
43 28 84 —
220 - 150 -
34 12,5 22 5.5
110 - 90 —
11 8 1 -
631 612 13 —
67 62 11 —
110 28 90 -
25 25 - -
150 — 115 -
460 195 154 -
Totaal 8808 3777 4842,1 687,1
* Inclusief Amsterdam.
• Bron: IMP 1980-1984.
+ Bron: regionale waterkwaliteitsbeheerders.
Tweede Kamer, vergaderjaar 1984-1985,19153, nrs. 1-2 192

CD
CD
Q.
CD
^
3
CD
<
CD
-^
CO
O)
Q.
CD
01
co
00
I
co
00
en
en
co
I
ro
Bijlage 4.2.4.
Samenvatting van de beschikbare zuiveringscapaciteit in inwonerequivalenten
Beheersgebied 1-1-1975 1-1-1980 1-1-1985 1-1-1990
biologisch mechan isch biolog sch mech; anisch biolog isch mech; anisch biolog isch mechan isch
aan- capaci- aan- capaci- aan- capaci- aan- capaci- aan- capaci- aan- capaci- aan- capaci- aan- capacital
teit tal teit tal teit tal teit tal teit tal teit tal teit tal teit
Groningen 25 225 000 9 76 100 28 581 600 5 55 400 33 711 400 2 3 370 33 837 350 1 2,00
Friesland
Drenthe
West-Overijssel
17
33
19
407 100
608 700
117 600
3
2
12
11 500
3 600
71 600
30
33
20
798 100
696 200
505 400
1
1
6
4 000
2 000
55 300
32
31
16
896 600
700 700
739 700
—
-
4
-
-
38 700
36
19
17
998 600
755 000
792 000
-
--
1
—
—
15,20
Regge en Dinkel
Flevoland
Oostelijk-
20
11
974 200
68 050
—
—
—
—
26
5
1 311 800
138 000
—
—
-
_
26
6
1 343 000
150 000
-
-
-
-
26
6
1 409 000
200 000
-
-
-
—
Gelderland
Veluwe
Rivierenland
Utrecht (excl.
21
23
15
528 200
807 800
163 250
4
3
5
29 000
56 000
17 700
20
25
18
931 000
1 066 800
198 050
1
1
5
6 000
35 000
18 200
22
26
21
1 021 000
1 166 780
588 150
-
-
3
-
-
11 000
22
26
28
1 021 000
1 229 080
676 250
—
—
1
-
-
6,00
Woerden)
Amstel-en
27 1 173 150 5 28 000 32 1 356 150 2 15 000 32 1 433 650 1 4 000 33 1 549 650 1 4,00
Gooiland +
11 942 600 1 4 500 12 793 350 — — 13 1 522 950 - - 10 1 670 600 - -
Uitwaterende
sluizen in
Kennemerland en
West Friesland" 1 " 16 644 500 5 27 700 20 1 080 800 1 15 000 21 1 134 500 1 15 000 23 1 348 500 1 15,00
Rijnland 35 800 550 5 142 500 38 1 516 900 5 142 500 39 1 552 100 5 142 500 44 1 921 600 5 142,50
Woerden 2 45 500 — — 2 45 500 — — 1 62 000 - - 1 62 000 — -
Delfland 4 16 500 1 1 450 000" 5 103 000 1 1 400 000* 4 408 000 1 1 400 000" 4 1 506 000 - -
Schieland 7 184 000 3 4 800 8 216 000 3 5 000 8 216 000 1 1 800 9 517 500 - -
Hollandse Eilanden
en Waarden 35 369 150 16 159 100 37 529 750 13 145 300 46 769 650 9 129 900 50 1 413 450 3 55,00
Schouwen
Duiveland 7 14 700 6 14 500 6 72 500 2 550 6 70 300 2 700 6 75 300 1 0,35
Tholen en St.
PhiNpsland 3 14 500 1 1 600 3 14 500 — _ 3 23 500 _ — 4 28 500 - —
Noord-en
Zuid-Beveland 7 13 300 — — 7 17 900 — _ 9 48 750 _ - 6 123 800 — —
Walcheren 8 18 900 8 6 720 — — _ _ — — — - 1 150 000 - —
Het Vrije van Sluis 5 50 000 9 20 900 5 50 500 9 21 750 5 59 600 5 15 750 7 81 600 4 5,75
De Drie Ambachten 1 1 000 - — 1 1 000 _ _ — — — — 1 90 000 - —
Hulster Ambacht - - — — 1 25 000 _ _ 2 33 000 — - 3 34 000 - -
West-Brabant 14 361 100 6 182 600 15 465 525 6 47 500 21 1 086 825 1 7 500 25 1 116 125 - —
De Alm 3 6 850 - — 4 16 750 - _ 6 78 750 — - 6 89 750 - -
De Dommel 11 1 070 000 8 395 500 10 1 951 500 1 6 000 10 2 174 500 - - 11 2 264 500 - —
De Aa 4 545 800 - — 6 659 800 — — 6 646 800 - - 6 646 800 - -
De Maaskant 3 11 600 1 35 000 2 301 300 _ — 2 301 300 — - 3 451 300 — -
Limburg 16 752 600 4 17 200 20 1 153 950 2 6 000 22 1 337 950 - - 21 1 487 250 — -
Nederland 403 10 936 200 117 2 756 120* 439 16 598 625 65 1 980 600« 469 20 277 435 35 1 770 220" 488 24 546 505 18 245,80
co * Inclusief Den Haag 1 400 000.