Wit over zwart - Rene van Maarsseveen

11
toegelegd een bijdrage te leveren aan de bewustwording op het gebied van
interculturele verhoudingen.
Het belangrijkste criterium voor de indeling van de collectie is, maximale informatie
te verschaffen over beeldvorming. Om inzichtelijk te zijn moet de indeling op
inhoudelijke basis gebeuren, naar wat het materiaal ons vertelt over wit-zwart
verhoudingen. Om recht te doen aan historische ontwikkelingen moet ze zo veel
mogelijk chronologisch zijn. Om overzichtelijk te zijn moeten de verschillende
soorten items gegroepeerd worden. Zodoende worden drie indelingscriteria
gecombineerd: een historische indeling - naar bepaalde episodes in wit-zwart
verhoudingen, zoals slavernij, kolonialisme, migratie; een thematische indeling -
naar inhoudelijke clusters van beelden en visuele refreinen; en een indeling naar de
functie of vorm van het materiaal - zoals reclame of speelgoed.
Er is in dit materiaal sprake van twee verhoudingen: Europa-Afrika en wit-zwart.
Ze gaan in elkaar over en overlappen elkaar, maar het is nodig om ze te onderscheiden,
teneinde genuanceerde uitspraken over ontwikkelingen in Europa-Afrika en over
ontwikkelingen in wit-zwart verhoudingen mogelijk te maken.
Een studie over stereotypen
In de Verenigde Staten werd in de jaren '30 een proef gedaan waarbij blanke kinderen
een plaatje van een bibliotheek werd getoond. Na er even naar gekeken te hebben
moesten de kinderen een aantal vragen beantwoorden, waaronder: wat deed de neger?
Nu kwam er op het plaatje geen neger voor. Maar alle antwoorden luidden in de trant
van: hij is bezig de vloer schoon te vegen, of: hij is de boekenkast aan het
schoonmaken. Niemand antwoordde: de neger las een boek. 5
Van dezelfde periode dateert het onderzoek van de sociaal-psycholoog Kenneth
B. Clark die zwarte kinderen twee poppen gaf, een blanke en een zwarte en hen vroeg
naar hun voorkeur. De overgrote meerderheid van de zwarte kinderen koos de blanke
pop. Hierover vond in 1989 in Atlanta een vervolgonderzoek plaats, waarbij zwarte
kinderen plaatjes te zien kregen van identiek geklede kinderen, telkens één blank en
één zwart. Hen werd door onderzoekers gevraagd om het knappe, het lelijke, het
vuile, het schone, het intelligente en het domme kind uit te kiezen. De overgrote
meerderheid wees de zwarte kinderen aan als lelijk, vuil en dom. 6
Dit zijn voorbeelden van de consequenties van beeldvorming en stereotypen. Het
eerste voorbeeld illustreert de - onbewuste - gevolgen van stereotypen met betrekking
tot rolverwachtingen. Het tweede betreft de gevolgen van stereotypen voor het
zelfbeeld van zwarten in de witte samenleving. De vervolgstudie was erop gericht
om het effect van de ‘Black is beautiful’ episode te peilen. De uitkomst wijst erop
dat er op dit gebied in de Verenigde Staten in al deze jaren weinig veranderd is.
In de cognitieve psychologie worden stereotypen beschouwd als schema's. 7
Kenmerken van stereotypen zijn: vereenvoudiging of vertekening en generalisering.
Generalisering houdt ontkenning in van individualiteit; stereotypen worden als geldig
beschouwd voor alle leden van de betrokken
Jan Nederveen Pieterse, Wit over zwart