Als een getatoeëerde huid - Stucgilde

Als een getatoeëerde huid
Waar kun je beter terecht voor
avontuur en heroïek dan in de
Zeeheldenbuurt in Den Haag?
Woningstichting Haag Wonen heeft
plannen om daar negen van haar
wooncomplexen te vernieuwen.
Een van de complexen is inmiddels
onder handen genomen. Het meest
opvallende is de nieuwe gevel.
De trespabeplating heeft plaatsgemaakt
voor stucwerk. Stucwerk met een heel
bijzondere ornamentiek.
Stukadoorsbedrijf Delstuc maakte er
een ontdekkingsreis voor waar Abel
Janszoon Tasman, Jacob Roggeveen en
Anthony van Diemen respect voor
zouden hebben gehad.
Opnieuw stadsvernieuwing
Willem Barentszstraat, Piet Heinplein, Michiel de Ruyterweg;
Nederland is trots op z’n zeevaardersverleden. Veel steden hebben
een Zeeheldenbuurt, zo ook Den Haag. De wijk in de Hofstad is
tussen 1870 en 1890 aangelegd. Er werden veel grote en statige
huizen gebouwd, maar ook kleinere woningen. Ondermeer doordat
het onderhoud van vooral de grote panden werd verwaarloosd,
raakte de wijk tussen de jaren vijftig en tachtig in verval. Met een
groot renovatieproject werd midden jaren tachtig de teloorgang
een halt toegeroepen. Voor negen van de stadsvernieuwingscomplexen
uit die tijd op de nominatie werden een jaar
of drie terug plannen gemaakt voor een nieuwe vernieuwing. ANA
Architecten uit Amsterdam maakte voor woningstichting Haag
Wonen een ontwerp waarbij ‘aansluiting werd gezocht met zowel
de kenmerkende architectuur van de 19e eeuwse oorspronkelijke
Boven Unieke ornamentiek
bebouwing van de Zeeheldenbuurt als met de stadsvernieuwingsarchitectuur
uit de 20e eeuw.’ Die aansluiting moest dan
voor een groot deel worden gerealiseerd met geornamenteerd
stucwerk. Maar dan wel ornamentiek anno hedendaags; op een
manier zoals we dat in Nederland nog niet eerder zagen. Er moest
een medaillonpatroon op de gevels komen, ingekrast in het
stucwerk. “Een gevel met een getatoeëerde huid, zo omschreef
architect Marcel van der Lubbe het“, zegt Anton van Delden. Zijn
stukadoorsbedrijf Delstuc werd benaderd om het unieke project
uit te voeren.
Waar geen mens ooit eerder ging
Het eerste wooncomplex dat moest worden opgeknapt, was dat in
de Van Diemenstraat. Delstuc werd al in een vroegtijdig stadium
betrokken bij de voorbereiding van dat werk, net als Strikotherm.
MEBEST MEI JUNI ‘10 25

Om in dit stucwerk te kunnen
snijden hadden we laagdikte nodig
MEBEST MEI JUNI ‘10 26

Samen met Corné Mol, productmanager van de systeemleverancier,
moest Anton van Delden een oplossing zien te vinden voor een
toch wel heikel probleem. Voor de constructie van het pand was
namelijk gebruik gemaakt van houtskeletbouw. Om die te voorzien
van een gestukadoorde gevel, moest de trespabeplating worden
vervangen door cementgebonden platen. “De afwerking voor
cementplaten zijn allemaal dunpleisters, dunne lagen om
spanningen tegen te gaan. Maar om in het stucwerk te kunnen
snijden hadden we laagdikte nodig”, zegt Anton van Delden.
Stukadoor en leverancier bedachten een systeem dat was
opgebouwd uit cementplaten, gevelsiolatieplaten, een GW Plus
mortellaag met een wapeningsgaas erin en een centimeter dikke
laag UAP. “Daar heb ik in de werkplaats een proefopstelling mee
gemaakt om te kunnen experimenteren”, zegt Anton van Delden.
“Bij Strikolith wisten ze ook niet of je in de UAP wel kon krassen;
dat was nog nooit eerder geprobeerd.” De proefopstelling leerde
Opdrachtgever:
Woningstichtinbg Haag Wonen, Den Haag
Architect:
ANA Architecten, Amsterdam
Aannemer:
Hemubo, Almere
Stukadoor:
Delstuc, Monster
Links boven Om voldoende dikte te hebben om het medaillonpatroon te kunnen uitsnijden, moest de UAP in een
laag van 1 cm worden opgezet. Er moest een compleet systeem worden bedacht om dat mogelijk te maken.
Links onder Uit triplex zijn meters meter lange sjablonen gefiguurzaagd waarlangs met het op maat gemaakte
krabijzer de medaillons in de gevel zijn uitgekrast.
Boven In de praktijk bleken er wat maatverschillen te zitten tussen de verschillende vensters en de deuropening,
en dus ook tussen de tussenliggende vlakken. Ook al ging het om niet meer dan een centimeter, het patroon
moest daar op worden aangepast; de afwijkingen zouden onherroepelijk te zien zijn geweest vanaf de straat.
dat er prima te snijden is in de cementgebonden vezelversterkte
hechtmortel, mits dat een dag na het opzetten gebeurde.
De gevel kon niet in één keer worden gedaan, dus was er ook nog
een afwerking nodig om de aanzetten van de dagproducties te
verhullen. Daar koos Anton van Delden de Silicaat Schuurpleister
van Strikoterm voor, een afwerking met een heel fijne korrel. “Je
wilt geen stugge laag, het geheel moet een beetje kunnen
bewegen”, zegt hij over die keuze.
Beweging moet er zijn
Toen duidelijk was dat de proefopstelling werkte en architect,
opdrachtgever en Welstand ook met het esthetische aspect
akkoord waren, kon met de uitvoering worden gestart. Aannemer
Hemubo monteerde de Eternit Bluclad cementplaten waar Delstuc
de gevelisolatie op aanbracht, 4cm dikke EPS platen. “Niet om te
isoleren dus, maar puur om spanningen op te vangen. Dikkere
platen waren nog beter geweest, maar dan zouden we over de
rooilijn zijn gegaan en daar had Welstand een stokje voor gestoken.
MEBEST MEI JUNI ‘10 27

MEBEST MEI JUNI ‘10 28

Niet om te isoleren, maar puur
om spanningen op te vangen
Het hele systeem is toch al 7 cm dik geworden.”
Tussen de isolatieplaten en de aluminium kaders van ramen en
deuren kwam compriband om de ondergrond wat bewegingsruimte
te geven. Voor datzelfde doel werd de GW Plus mortellaag
losgesneden en werden er APU telescoopprofielen tegen de
kaders geplakt. Het gaas van die profielen werd in de 1 cm dikke
laag UAP-specie gebed. Met een rabatschaaf werd het sinterhuidje
van die vezelversterkte cementmortel geschaafd waarna het
patroon kon worden uitgekrabd. Dat werd een race tegen de
klok.
Bezint eer ge begint
Het patroon was zo ontworpen dat om elk raam een medaillon
zou lopen; een omkadering zoals die vroeger met lijstwerk werd
gemaakt. De werkelijkheid bleek echter iets andere maten in petto
Links APU telescoopprofielen, ingebed in de UAP en geplakt tegen de aluminium
kaders, moeten er voor zorgen dat het stucwerk rondom de ramen niet gaat
scheuren.
Boven Doordat een kant van de voeg scherp is en de andere afgerond, lijkt het net
of het patroon in de gevel is gestempeld.
te hebben dan de tekening aangaf. Gelukkig kwam Anton van
Delden, docent bij de opleiding restauratiestukadoor, daar achter
voor hij was begonnen het patroon uit te krassen. “Het is net als
bij blokverband. Als we dat behandelen op de opleiding dan zeg ik
ook altijd tegen de leerlingen dat je niet zomaar kunt beginnen. Je
moet eerst kijken hoe een pand in elkaar steekt.” Er bleken op
sommige plekken wat verschillen te zitten in de afstanden tussen
de kaders in de gevel. “Niet veel hoor, hooguit een centimeter of
één, twee. Maar dat kan genoeg zijn om er voor te zorgen dat je
niet goed uitkomt, en dat ga je zien. Gelukkig hadden we een
strakke samenwerking met de architect en kon het ontwerp waar
nodig worden aangepast.”
De aangepaste tekening werd opgeblazen naar ware grootte. Aan
de hand daarvan zaagde Delstuc uit triplexplaten tien sjablonen
van zo’n 2 x 2,5 meter. De sjablonen werden op de centimeter
dikke laag UAP geschroefd en de 7 mm diepe naden konden
worden uitgekrabd. Dat gebeurde met een krabijzer dat speciaal
voor dit project was ontworpen en gemaakt; op maat om de
sjabloon te kunnen volgen, en in een speciale vorm die voegen
met een harde lijn aan de buitenzijde en een afgeronde lijn aan de
binnenzijde zouden opleveren. “Op die manier krijg je een soort
stempeleffect en dat was een van de wensen die de architect
had.”
MEBEST MEI JUNI ‘10 29

Vorst en crisis
Het werk had in het voorjaar moeten starten, maar door onder
meer de vondst van asbest was het al ruimschoots herfst voor het
goed op gang kwam. De lagere temperaturen braken het ritme
van de ene dag opzetten, de andere dag krabben. “Cementgebonden
materialen werken langzamer wanneer het kouder en natter is”,
zegt Anton van Delden. “Op een gegeven moment kon je voor 10
uur en na 15.00 uur eigenlijk niet zo veel meer doen.” Toch lukte
het om nog voor de winter de hele gevel in de UAP te zetten en
het complete patroon uit te snijden. Het afwerken moest echter
voor een deel over de winter heen worden getild. “De silicaat
spachtelpleister is zo dun dat je hem twee keer moet opzetten”,
legt Anton van Delden uit. “Maar al te dik opzetten kon ook niet
want je wilt niet dat de naden vollopen. Een heel secuur werkje
dus, waar veel tijd in ging zitten.” Toch hadden de stukadoors het
nog bijna afgekregen voor de winter. Ze waren tot de tweede slag
gekomen toen het echt niet meer verder kon vanwege de vorst.
Na een gedwongen pauze van ruim drie maanden maakten de
stukadoors in het voorjaar hun werk in anderhalve week af,
waarna de schilder voor de finishing touch kon zorgen.
Nog acht andere wooncomplexen van Haag Wonen zouden op
dezelfde manier worden opgeknapt, maar dat is door de
economische crisis op losse schroeven komen te staan. Hopelijk
keert het tij voldoende en wordt er alsnog groen licht gegeven.
Het zou zonde zijn van de moeite die alle partijen zich hebben
getroost om de Haagse Zeeheldenbuurt met een aan aantal unieke
gevels te verrijken.
MEBEST MEI JUNI ‘10 30
Boven, rechts De eerste van de Negen Gezusters (zoals de wooncomplexen
worden genoemd) heeft haar metamorfose ondergaan. De overige acht wachten
hoopvol af of ze ook aan de beurt komen.
Dit was nog
eerder

nooit
geprobeerd
BY PRINSSEN
THE CREATION OF QUALITY
Prinssen presenteert met trots een nieuw, exclusief concept in wandafwerking:
FRESCOLORI. Hiermee wordt wandafwerking naar een hoger
plan getild en wordt het onmogelijke mogelijk.
■ lijn van natuurproducten op basis van kalk
■ met bijzondere, natuurlijke uitstraling
■ met de specifi eke eigenschappen van (sier)pleister
■ goed reinigbaar, stoot-, kras- en slagvast
Op alle soorten wanden, ook in de keuken, natte ruimten en douchecabine.
Stucco, travertin, zandsteen, betonlook? Rustiek, tijdloos, strak en modern?
Glanzend, mat, satijnlook? Alles kan! Kijk op www.frescolori.nl
STRUCTUREEL BETER
Roermondseweg 28 ■ 6081 NV Haelen ■ Telefoon +31 (0)475 - 59 47 77
Fax +31 (0)475 - 59 46 00 ■ info@prinssen.net ■ www.prinssen.net