BOEKBESPREKING - Books and Journals

BOEKBESPREKING
*n ie
rmams, eine vergleichende ethnographische
Studie von GERHARD LINDBLOM, mit 29 Textabbildungen
und 1 Tafel. Göteborgs Kungl.
Vetenskaps — och Vitterhets — Samhalles
Handlingar, Fjarde Följden. XXVIII : 1.
Göteborg, Wettergren & Kerber, Preis 6 Kr.
De Zweedsche Staatsspoorweg had op 22 Augustus 1924 de leden
van het 21ste Int. Amerikanisten-Congres, van Göteborg uit,
over een fraaie elf (bergstroom) heen, na een half uur sporens, ergens
aan een heuvelhelling in de eenzaamheid neergezet. Van daar
was de lange stoet van meer dan honderd vijf tig personen, door
weide en bosch, over een rotspad dat straks bij het vertrek onder
veelkleurig Bengaalsch licht zou worden afgedaald, langs terrassen,
vijvers en fonteinen, langzaam naar boven geklommen naar
het 18de eeuwsche, tal van kunstschatten bevattende buiten
Gwnneio, waar Barones de Sparre hare gasten ontving.
De begroeting was afgeloopen; het sonore lied van de Zweedsche
zangers scheen nog bosch en veld te vervullen; in kleine groepen
zocht men, terwijl de toppen van dennen en berken door de
laatste zonnestralen werden verguld, in de stilte van den frisschen
vallenden avond de vergezichten op in het geaccidenteerde terrein
om het huis. Daar klonk: „Heeft U over Boschnegers geschreven
? „Weet U wat een Zoo is ? den steller dezer regelen tegemoet.
Twee congresleden, Dr. Gustaf Bolinder en Dr. Gerhard Lindblom,
beiden van Stockholm, maakten van de gelegenheid gebruik
om kennis te maken en van hunne belangstelling in Suriname
en de Surinaamsche Boschnegers te doen blijken. Deze ontmoeting
had tot gevolg, dat ons later van het hierboven vermelde
geschrift een exemplaar werd ter hand gesteld. Wij willen dit boek
bij de lezers van de W. I. Gids aankondigen.

420 BOEKBESPREKING
De 120 bladzijden (in gr. 8vo) beslaande verhandeling, door den
samensteller, Dr. Lindblom, bescheiden eene „Kleine Untersuchung"
genoemd die hij slechts als een voorloopige wil beschouwd
zien, heeft zijn ontstaan te danken aan de in het Ethnografische
Museum te Stockholm aanwezige, door Baron Dr. A. Klinckowström
in 1890 in Suriname, volgens opdracht van de Zweedsche
Vereeniging voorAnthropologie enGeographie bijeengebrachte verzameling,
welke afkomstig is van de vier Djoeka-dorpen aan de
monding van de Sara-Kreek: Koffiekamp, Pisjang, Kriekie en
Maripa-ondro; van Ganzee en Toledo (Saramakkaner-dorpen aan
de Boven-Suriname), en van Tamarin (Boven-Cottica), terwijl er
ook voorwerpen toe behooren van de christelijke neger-bevolking
van Berg-en-Daal aan de Suriname. Deze belangwekkende en
goede verzameling, zegt Dr. L., waarschijnlijk toen de beste van
de Boschnegers die naar Europa werd gebracht (ligt in deze woorden,
vragen wij, niet een verwijt, dat onze Nederlandsche ethografen
iets hebben verzuimd) — is echter te klein om alleen vele
vragen met zekerheid te kunnen beantwoorden. Zij telt 286 nummers,
namelijk 223 van voorwerpen van negers, en de rest van
Arowakken en Caraïben; in de eerste groep bevinden zich 30 roeispaaiitjes
(kleine parels, „Rührspaten") en 33 Kakbassen. Bezoek
aan buitenlandsche, in het bijzonder aan Nederlandsch musea,
ter vergelijking, was niet mogelijk; daarom werd alleen van
de in Zweden toegankelijke litteratuur over Guiana, West-Indiê
en West-Afrika gebruik gemaakt. Tusschen haakjes vormt die litteratuur
een boekenverzameling, waarvan de titels /ten bladzijden
beslaan, een eerbiedwaardige lijst dus, die wellicht nog menig geschrift
bevat, waarvan aanschaffing voor de Koloniale Bibliotheek
te Paramaribo wenschelijk zou kunnen zijn. Dr.L. publiceerde zijn
studie in de hoop, dat daardoor mede de vraag naar de afkomst
van de Surinaamsche negerslaven zou kunnen worden opgehelderd,
en dat daarmee een geleerde zou kunnen worden gebaat, die
zich ernstig met het veelbelovende onderzoek naar de beschaving
(kultur) van de Boschnegers, hunne Afrikaansche verwantschap
en den invloed op hen van naburige Indianen, zou willen bezighouden.
Hij is er zich echter van bewust bij menig punt over te
weinig bewijsmateriaal te hebben beschikt.
: Hoofdstuk I handelt over den oorsprong en het vervoer van de
slaven uit West-Afrika. Uitgegaan wordt van de door Stedman ge-

BOEKBESPREKING 421
noemde negerstammen. Daarvan worden de Abo, de Coromantin,
de Nagos, de Papa (Pawpaw), de Pombos, de N. Zoko (Ansokko)
en de Loango min of meer „thuisgebracht", maar verder worden
nog genoemd de Carbaris en de Ardras, en wordt Duttenhofer
aangehaald, in zijn „Ueber die Emancipation der Neger," Noerdlingen,
1855, welk geschrift melding maakte van de Domakoekoe-,
Tiamba-, Loango-, Socco- en Mosi-Negers van de Goudkust. Wij
willen hier de aandacht vestigen op de noot op blz.9, dat de schrijver
eerst de Encyclopaedic van Nederlandsch West-Indiê in handen
kreeg, «arfa/ hij al zijn materiaal gerangschikt en zijne bevindingen
reeds te boek had gesteld. Opnieuw komt deze leemte uit
op blz. 96 bij „Naamgeving", waar de schrijver in een noot zegt
dat hij, eerst na gepoogd te hebben om door de vergelijking van
Boschneger-namen de vraag naar hun oorsprong op te lossen, ken»
nis kreeg van het artikel Naamgeving in de Encyclopaedic Mondeling
heeft de schrijver nog aan steller dezes medegedeeld, dat hij
in de Encyclopaedie voor zijn onderwerp uiterst belangrijke opmerkingen
heeft aangetroffen.
Er volgtnu in hoofdstuk II eene beschrijving van de voorwerpen
van de verzameling Klinckovström, in vergelijking met Afrikaansche
namen en voorwerpen. Wij leeren daaruit.dat het woord
/oo (dorp) ontleend is aan het lbo of de Joruba-taalgroep. Een
houten deurslot uit Koffiekamp (met een eigenaardig dier-ornament,
op de beteekenis waarvan evenwel n*c< gewezen wordt) is
opgenomen als figuur 1. In de noot op blz. 22 wordt de mogelijkheid
aangetoond, dat het houten deurslot ook met slaven uit Mozambique,
door middel van de Portugeesche Joden via Brazilië
naar Suriname is overgebracht, en vermeld, dat het zelfs in Bolivia
bij Indianen is aangetroffen. Waar, vraagt de schrijver als hij
het huisraad bespreekt, komt het voord £r«£t vandaan?
Als onderdeden van de verzameling worden drie „swizzle-stokjes"
genoemd. Steller dezes was aanvankelijk van meening, dat de
een of ander oolijke Surinamer den Heer Klinckovström had beet
genomen, door hem die in de Surinaamsche huishouding bekende
instrumentjes als voorwerpen van de Boschnegers in handen te
spelen; de verzekering van Dr. L.: „jedenfalls ist dieses Gerat
nicht selten in Afrika," doet ons echter twijfelen. Zou per slot van
rekening de swizzlestok een Boschneger-uitvinding zijn? In Centraal-Amerika,
zegt Dr. L., wordt het houtje als „Cacao stirring
stick" gebruikt.
Men zou zeggen, dat de Heer Lindblom, bij zijne nasporingen
van de verzameling K.l-dingen heeft gevonden, die zelfs den Suri-

422 BOEKBESPREKING
namer nog weinig of niet bekend zijn. Hij spreekt ons van drie
klompen van klei (doti), op welke het kookgerei boven het vuur
wordt geplaatst; hij vorscht naar de wijze waarop de Boschnegers
hun aardewerk vervaardigen; hij gaat zelfs in op een door Joest
gegeven (ons inziens overdreven) oordeel over de inrichting van
„Aborte." De ca/èassi-èangi trekken zijn aandacht; hij vraagt zich
af of soms ook hoofdringen (om lasten op het hoofd te dragen) bestaan
i); het is hem onbekend waartoe de houten schotels worden
gebezigd (naar onze bevinding: voor het er op nederleggen van
naaigereedschap). De techniek van de manden en draagkorven
(vooral van die voorzien van vlechtwerk om den last door hoofd te
doen torschen, welke soort hij in volkenkundig opzicht zeer merkwaardig
acht) wordt nagegaan, verder de cassave bereiding (ontleend
aan de Indianen), dan: een bakvorm, bestaande uit een strik
van rotan, ook nog: de vlechtwijze van den vuurwaaier. De kodja's
(waschgoedkloppers), van het Kikongo fowJ», stok, knods, worden
genoemd: „voraussichtlich ein Andenken aus der Sklavenzeit".
(Dit is ons niet duidelijk; meent Dr. L. dat de Boschnegers thans
hun kleederen ntó meer uitkloppen en wasschen?) De ook in Affrika
inheemsche houten bankjes worden uitvoerig behandeld en
eene afbeelding wordt gegeven van den „Staats-troon" (een houten
bankje met een groote fraai gesneden leuning), afkomstig van
„Kapitein" Broko Hamakka. Dr. L. noemt nu verder de houten kisten,
de spindels (kéké's, de afbeeldingen er van staan ten onderste
boven), het weven door mannen. Hij verlangt er naar het weefgestoelte
van de Boschnegers, door steller dezes beschreven in den
Catalogus van de Ned. W. I. tentoonstelling te Haarlem, 1899, te
kunnen vergelijken met het Afrikaansche door Ling Roth vermeld,
en hij veronderstelt (o. i. ten onrechte), dat het sepoen hoedoe,
Syc/>«-/»M^ volgens Dr. Klinckovström, het hout waarop de
sepoen, de kuitbanden worden gehaakt, als gewicht bij het weven
dienst doet.
i) Dr. L. (blz. 76, noot 2) betwijfelt of de opgave van Dr. ten Kate juist
is, dat kleine ringen, uit dekbladen van een vrucht vervaardigd, als hoofdsiersel
of ,,„Ko/>/n»g" zouden dienen bij den fetischdans van plantagenegers
in Suriname, Dr. ten Kate schrijft ons, dat hij voor die vergissing
slechts gedeeltelijk verantwoordelijk is; Dr. Schmeltz zette tegen zijn
wensch en bedoeling het desbetreffende stuk voor het Int. Archiv. für
Ethnographie, 1888, Taf. 21, Fig. 4, in elkander, naar een onvolledigen
kaart-catalogus, en terwijl dr. t. K. zich op de Hemenway-expeditie bevond.
Dr. t. K. gelooft niet aan het bestaan van zulkeen „Kopfring." voor
zoover hij zich het voorwerp herinnert. Zie ook „TydscAr.u. A. .KOM. JVrf
. G«noo*scAa/>". Nov. 1924, blz. 668.

BOEKBESPREKING 423
Terecht acht Dr. L. de haarkammen, die ook aan de Goudkust
voorkomen, van bijzonder belang voor de ornamentiek (evenals
de meeste ftangt, de ca/èassi-s/wtfw en de />i&tcn-ƒ>«/•»), welke ornamentiek
Dr. L. later hoopt te behandelen.
Het komt ons voor, dat wij de aandacht van onze lezers niet te
lang mogen vragen voor bijzonderheden omtrent de vele door den
heer L. onderzochte voorwerpen. Wij willen nu verder in dit opzicht
volstaan met aan te teekenen, dat hij in dit hoofdstuk nog
schrijft over: haardracht, tatoeage, vischvangst, muziekinstrumenten,
spelen, het dradenkruis, staven (waAAa riAt *) en huisgoden
alsmede over obia (ot/ia).
Het derde hoofdstuk bevat onderzoekingen naar eenige zeden
en gebruiken, zooals bij overlijden en bij begraven, naar de begrippen
Azemaw, ^4^ra (oAara of inwonende geest bij de Tshi-volken),
Zto/bw, Torn', Leèa; voorts beschouwingen over de Xank»/n',
over anansi', fo'/wwga, over het moederrecht, over het vuistgevecht
tusschen den man en dengene die zijne vrouw heeft verleid. De
naam Oseisie beteekent in de Ibo-taal: boom, stok, boomgodheid,
de laatste, volgens A. G. Leonard, in „The lower Niger and its Tribes,"
London 1906, „reserved exclusively for chiefs of first rank
and upwards." De naam van kapitein Apotoe (Apatu) zegt Dr. L.,
is Caraïbisch, en beteekent de korte vierhoekige Indiaansche
knods; het Bonni-hoofd van dien naam heeft ons echter met nadruk
verzekerd, dat hem de naam a^aWoe, de ketel of pot, gegeven
werd, omdat hij, reeds als jongen, zulk een groot dik hoofd had.
*) De Boschnegerhoofden ontvangen, zooals dr. Lindblom doet uitkomen,
van het Bestuur, als teeken van hunne waardigheid, een stok met zilveren
knop. Dr. L. veronderstelt, dat de ontvluchte slaven zelf een gesneden
houten staf als symbool voor hun opperhoofd hadden ingevoerd, op
grond van het in Afrika geijkte gebruik van een dergelijken stok, staf of
scepter door negerkoningen. Hij duidt inderdaad treffende overeenkomsten
aan, tusschen een door dr. Klinckovström uit Koffiekamp medegebrachten
hoofdmansstaf — dien wij echter tyaAAa/iAi zouden noemen — en een
„ceremonial staff" uit Benin.
Wij meenen te mogen aannemen, dat de vroeger aan de Boschnegerhoofden
verstrekte staven ongeveer denzelfden vorm zullen hebben gehad
als den in lateren tijd daarvoor gebruikelijken tamboer-majoorsstaf. Tusschen
dezen en den „wakka-tiki" bestaat zulk een groot verschil, dat wij,
in tegenstelling van dr. L., het niet waarschijnlijk achten, dat het Bestuur,
bij het sluiten van den vrede met de wegloopers, aan den hoofdman een
staf uitreikte om daardoor een reeds bij hen in zwang zijnd Afrikaansch gebruik
te bekrachtigen.

424 BOEKBESPREKING
Een lijst van wat de schrijver de beschavingselementen van de
Boschnegers noemt, toont nader aan welke verwantschappen hij
in Afrika dan wel bij de Indianen gevonden heeft. Achter het
woord leuningstoel bijvoorbeeld (teeken van de waardigheid van
den Granman) vinden wij als „oorsprong" aangeteekend: Goudkust,
Aschanti, Slavenkust, Niger-gebied.
In een slotwoord zet de schrijver nog eens zijne bedoeling uiteen.
De Tshi-volken „de Coromantiner", hebben bij de Boschnegers
de sterkste sporen nagelaten, daarna de volken van de Slaven
kust: de Ewe, en in mindere mate de Joruba. In ieder geval hebben
de B. met echt Afrikaansch conservatisme in de wouden van
Guiana een stuk West-Afrika geschapen en bewaard. De ornamentiek,
die dr. L. zooals gezegd later wil behandelen, en de taal, zullen
hierover ook nog licht kunnen werpen. De invloed van de Indianen
schijnt betrekkelijk gering geweest en hoofdzakelijk op
stoffelijk gebied beperkt te zijn gebleven. Een studie van de negers
in Brazilië en van hunne geschiedenis, is wellicht noodzakelijk
om de Boschneger-beschaving te kunnen doorgronden. Misschien
zal een onderzoek naar de negerbeschaving in Brazilië en
in de noordelijke republieken van Z. Amerika uitwijzen, dat ons
oordeel, over wat wij denken dat oorspronkelijk Indiaansch was,
op sommige punten dient te worden herzien. Dr. Bolinder vestigt
er de aandacht op (Zeitschr. f. Ethnol. 1917), dat reeds in de 16de
eeuw ontvluchte negerslaven in Bolivia meermalen met Indianen
in aanraking kwamen. De vraag wat de Indianen aan de negers
hebben ontleend, is dus vooralsnog moeilijk te beantwoorden.
Dr. Lindblom eindigt met de volgende opwekking, die het lezen
en het overdenken ten volle waard is: „Es dürfte eine lockende
Aufgabe für den sein, der Zeit und Mittel dazu hat, die Buschneger
Guayanas in ihrer Heimat selbst zum Gegenstand einer systematischen
Untersuchung zu machen. Die vereigneteste Person
dafür ware wohl jemand, der sowohl praktische als theoretische
Kenntnisse der Ethnolngie Westafrikas besitzt und zugleich mit
musealen Sammlungen und wenigstens mit einer von den wichtigsten
westafrikaanschen Sprachen vertraut ist. Und so muss er natürlich
auch die Litteratur über Guayana mit Nachbargebieten
überdie ehemaligen Buschneger auf Jamaica und über die Neger
derWestindischen Insein im algemeinen wie auch in Brasilien kennen.
Dieses ware ja das Ideal aber auch der, der nur einen Teil
von diesen wünschenswerten Vorkenntnissen besitzt, könnte
eine gute Arbeit machen."
Wie van onzen Nederlandschen stam, hier of in Suriname, zal

BOEKBESPREKING 425
aan dien oproep willen voldoen ? Met betrekking tot Suriname is
vroeger dit geschreven: „Auch in weitab gelegenen Winkeln des
Erdballs schlummern noch genug der Probleme, die zur Lösung
der Ratsel, welche dem Entwicklingsgang der Menschheit anhaf ten,
beitragen können." Welk jong Surinamer zal zich geroepen gevoelen
om door zijn arbeid als met één slag, zijn geboorteland het
middenpunt te doen zijn van groote belangstelling van geheel de
wetenschappelijke wereld? Hij zou al dadelijk voor hebben zijn
kennis van land en volk, van het negerengelsch, zijn geacclimatiseerd
zijn.
Zij die onderwijs geven, dienen de atmosfeer te scheppen waarin
de jeugd zich kan ontwikkelen. De liefde tot, de belangstelling
in de dingen, is — tot waarneming — de eerste en voornaamste
drijfveer. Te Paramaribo ontbreekt eene zoo gemakkelijk samen
te stellen collectie van Boschnegervoorwerpen, met (voor alles!)
betrouwbare opgaven van de plaatsen van herkomst*). Wie neemt
tot het inrichten daarvan het initiatief? Het is onnoodig om
„Lanti" in de zaak te kennen; ieder ontwikkeld Surinamer heeft
het in zijn macht er mede te beginnen. De Heer F. W. van Eeden
ving zelf met het latere Koloniaal Museum te Haarlem aan door
een verzameling op een zolderkamertje *).
Zoo gaarne zouden wij zien, dat onder de Surinaamsche jeugd
i) Paramaribo — zoo deelde Dr. H. D. Benjamins mede in zijn bespreking
van 77k! finfisA Gwiawa Hawdftooft 1922, dit Tijdschrift, zesde Jaargang
1924/'25 blz. 136 — bezat een goede kern voor een toekomstig museum.
Uit grove onkunde liet een vroeger bestuur (d. w. z. het Surinaamsche
Gouvernement) de voorwerpen — waaronder unica — onder de scholen
verdeden! — Het voornaamste zal met de jaren wel zoek geraakt zijn.
•) De buitenlander, en degeen in Nederland die Suriname niet kent,
moet, uit onze opwekking tot het in het leven roepen van een museum, niet
opmaken, dat het Nederlandsch-Zuid-Amerikaansch gebiedsdeel alle gelegenheden
en inrichtingen voor het leeren waarnemen en tot studie mist.
Gezwegen van de inrichtingen voor medische en andere onderzoekingen in
het Militair Hospitaal, zijn, buiten en behalve tal van scholen, te Paramaribo
aanwezig: een cultuurtuin, een laboratorium, en eene verzameling
van wetenschappelijke werken op het gebied van plantkunde en entomologie,
als onderdeden van het Landbouwdepartement. Bovendien kan de
kolonie bogen op een goede gelegenheid tot het doen van natuurwetenschappelijke
waarnemingen in het binnenland, welke in dit Tijdschrift,
Tweede Jaargang, 1921, blz. 65tot 76, onderden titel: Een vreemdelingenlaboratorium
voor biologisch onderzoek in Suriname, uitvoerig door Dr.
Gerold Stahel en Dr. A. Reyne beschreven is. Eindelijk heeft men er, voor
ieder beschaafd persoon toegankelijk, een onder het beheer en oppertoezicht
van den Inspecteur van het Onderwijs staande, vele kostbare en zeldzame
werken over Suriname tellende boekerij, die nu reeds voor studie ge-

426 BOEKBESPREKING
geestdrift ontstond om er toe bij te dragen hun land groot te doen
zijn.In het nu ligt wat worden zal Suriname bergt schatten,
ook op volkenkundig gebied; aan de Surinamers ze te exploreeren
en dienstig te maken voor het menschelijk weten en bewustzijn.
En indien niet in Suriname, moge er dan iemand zijn onder de leerlingen
van onze drie Amerikanisten te Leiden, van Prof. Dr. C. C.
Uhlenbeck, van Prof. Dr. J. P. B. de Josselin de Jong, en van
Prof. Dr. A. W. Nieuwenhuis, wien de uitvoering van de door Dr.
Lindblom gedachte onderzoekingen moge toelachen.
L. C. VAN PANHUYS.
:schikt, straks zoodra de kolonie eenigszins meer tot bloei zal zijn geraakt,
het aangewezen uitgangspunt zal kunnen zijn voor een breede verspreiding
van wetenschappelijke kennis, en, in overleg met het Landbouwdepartement,
een instituut tot ruiling van boeken en periodieken met andere bibli
otheken.
Wij zullen Dr. Lindblom verzoeken om een exemplaar van zijn werk te
.doen toekomen aan de Koloniale Bibliotheek te Paramaribo.

BOEKBESPREKING.
Ficar/s
27 ^4«g. JS24 :: /on.
rfoor G. J. M. DAHLHAUS Dominicaan
Afï'ssï'onarts van Cwrafao. Drukkerij R.
Bracke—Van Geert. Baasbode.
Nog maar vier jaren is het geleden, dat ik mij zette om het gedenkboek
der Dominikaner missie, uitgegeven bij haar goudenjublieum,
in dit tijdschrift te bespreken. Uit de eerste twee hoofdstukken
van dat werk, dat Z)e CwafaoscAe AftsstV wor 2^70 behandelt,
is reeds gebleken, welk een heldenfiguur de eerste bisschop,
Niewindt, is geweest. En het is gereedelijk te begrijpen, dat
de Roomsche missie het eeuwfeest zijner eerste aankomst opCuracao
niet onopgemerkt heeft willen laten voorbijgaan. Pater
Dahlhaus, die reeds heel wat bouwstof uit de jaren 1824—1860
had bijeenverzameld, toen hij in 1917 „de chronologische ontwikkeling.
. van het bijzonder onderwijs in de kolonie Curacao"
voor de leden der Staten-Generaal schetste (is Niewindt niet de
„grondlegger van het volksonderwijs" inde kolonie geweest ?), heeft
deze taak op zich genomen, en daarbij gebruik kunnen maken van
eene hoeveelheid gegevens, door de paters Euwens en Van Gijlswijk
in den loop der jaren uit het koloniaal- en het kerkelijk archief
bijeengebracht.
Een werk van bijna 500 bladzijden ligt thans voor ons, en vraagt
bespreking. Beginnen wij dan met een woord van waardeering
voor den arbeid van den schrijver, wien op zijn ziekbed, dat zijn
sterfbed geworden is, het eerste door de drukpers afgeleverde
exemplaar nog juist is uitgereikt kunnen worden. Dit is eene tragische
bijzonderheid, die de veronderstelling wettigt, dat — naar
den mensch gesproken — pater Dahlhaus dit van groote piëteit
getuigende werk, onder hevig lichaamslijden volbracht, met eenige
jaren van zijn leven heeft moeten betalen. Zonder zijn eigen godsdienstige
gevoelens geweld aan te doen heeft de schrijver blijkbaar
gestreefd naar die volkomen onpartijdigheid, zonder welke de historicus
geen geschiedschrijver mag zijn. En hierin is hij over het
algemeen zeker geslaagd. Een bewijs hiervan is voor mij de beschrijving
der bekeeringsgeschiedenis van Doortje Gorsira met al
wat daaruit geworden is, eene beschrijving, die ook op andersdenkenden
grooten indruk maken moet. Voor een groot deel zal
dit hierdoor komen, dat Dahlhaus de officieele stukken spreken

428 BOEKBESPREKING
laat, en slechts hier en daar een enkel woord als inleiding laat
voorafgaan of als slotsom volgen. En op enkele uitzonderinge na
volgt hij daarin het voorbeeld van zijn held, wiens zelfbeheersching
en ingehoudenheid hij niet nalaat terecht te roemen. Als
zulke uitzonderingen zou ik willen aanwijzen die plaatsen, waar
de heer D. de tegenwerking der overheid aan anti-roomschgezindheid
toeschrijft, en m. i. te weinig rekening houdt met den geest
van den tijd, waarin de gebeurtenissen zich afspelen. Hoe anders
te verklaren, dat van den Gouverneur Rammelman Elsevier Jr.,
bij wiens vertrek naar Holland (hier lees ik voor het eerst, dat hij
is teruggeroepen, en het zou belangwekkend zijn daarvan meer bijzonderheden
te vernemen) gezegd wordt: „bij het heengaan van
dezen despoot was de Bisschop verlost van den meest vijandigen
tegenstander, dien hij onder de Gouverneurs van Curacao, gedurende
30 jaren, had ontmoet; maar tevens ons arm, zwart volk
van hun meest haatdragenden verachter en den grootsten verkrachtervan
hunne maatschappelijke en godsdienstige rechten" —
dat van dezen zelfden gouverneur in een volgend hoofdstuk moet
verteld worden, dat hij den eersten steen legt voor eene kerk
in de West-divisie en daarbij goede wenschen uitspreekt voor het
welgelukken dezer onderneming en het bereiken „van het hiermede
beoogde doel: godsdienst en ware beschaving."? De schrijver
vraagt, wat er bij het hooren van deze woorden uit den mond
van dien bewindsman wel moet zijn omgegaan in het gemoed van
Monseigneur Niewindt. Op mijn beurt waag ik het te vragen, of
de bisschop, die toch zelf den gezaghebber voor deze plechtigheid
wel zal hebben uitgenoodigd, Dahlhaus' bovenaangehaald oordeel
tot het zijne zou gemaakt hebben.
Het is zoo, als pater Wahlen in een voorin afgedrukten brief opmerkt
aan den schrijver: „Uw werk lezend, kan men zich bijna
niet voorstellen, dat de feiten daarin vermeld ,nog slechts 70 a 80
jaren geleden gebeurd zijn." Dit behoeft geen verwijt aan personen
te zijn, en schijnt ook niet zoo bedoeld te zijn, als volgt: „Weleen
verbazend verschil in de ideeën die toen overheerschten en die welke
tegenwoordig overal gelden." Overal? Er zijn helaas nog altijd landen
, waar de praktij k zeker niet gunstig afsteekt bij het Curacao van
toen, als het gaat om verdraagzaamheid jegens andersdenkenden.
Na een voorwoord, vermelding van studiebronnen, eene inleiding,
waarin vooral over den Baron van Wijkerslooth van
Schalkwijk, den beschermer van Niewindt en van Curacao, gesproken
wordt, en eene korte beschrijving der toestanden in en
om de R. K. kerk op Curacao vóór 1824, komt de schrijver op

BOEKBESPREKING 429
bladz. 55 tot zijn eigenlijk doel, de levensschets van den eersten
bisschop, aanvankelijk nog apostolisch prefect, van Curacao. Van
bladzijde tot bladzijde wordt men dan meer en meer overtuigd,
dat deze levensschets van een persoon is eene schets van de geschiedenis
der R. K. in Curasao in die 36 jaar, en hoe had het anders
gekund, waar men hier te doen heeft met een priester, die
niet voor zichzelf leeft maar voor God, zijne kudde en zijne kerk.
Hierin ligt de algemeene beteekenis van dit boek voor de geschiedenis
van Curasao; het is de beschrijving van een stuk koloniale
geschiedenis, waarvan men bij Simons en Brusse, de eenigen, die
dit tijdvak behandelen, nagenoeg niet anders vermeld vindt dan de
beroering over het doopen door de R. K. geestelijkheid van een Jood.
In twee tijdvakken splitst pater Dahlhaus zijne levensbeschrijving:
1824—1843 en 1844—1860. De opschriften der hoofdstukken
in het eerste tijdvak geven slechts het voornaamste: de stichting
van Barber en Santa Rosa, de oprichting der R. K. Maatschappij
van weldadigheid, moeilijkheden met- en tegenwerking
van het Gouvernement in de geschiedenis van het luiden der kerkklokken
en het begraven op het R. K. kerkhof, strijd in de kerk
met de „kerkmeesters", en tenslotte de eerste zorg voor de bovenwindsche
eilanden. Maar in al die hoofdstukken vindt men veel
meer, vindt men als het ware eene doorloopende beschrijving van de
geschiedenis der inrichting van de R. K. kerk in Curacao op vasten
grondslag. Ik weet wel, dat met Niewindts dood „de ziel aan de Missie
ontvloden" is, en acht jaren later de Congregate V«M

430 BOEKBESPREKING
Roomsche schrijver en lezer. Men zal meer dan eene verklaring
van feiten gezocht en onwaarschijnlijk vinden, een oordeel hier en
daar hard en onbillijk, maar niemand zal gaarne in dezen tijd voor
zijne rekening nemen de tegenwerking en miskenning, die Niewindt
ten deel viel. Aan den anderen kant er is ook geen plaats
voor een verwijt aan het Protestantisme als zoodanig, wanneer
men let op wat in het moederland jegens de Afgescheidenen in
denzelfden tijd geschied is. Ik maakte in gelijken geest eene opmerking
bij mijne bespreking van het gedenkboek der Dominicaners
bij gelegenheid van het gouden jubileum hunner missie op
Curacao, zij moet mij ook nu van het hart. Dat Monseigneur Niewindt
hier niet voldoende onderscheidt, is minder onbegrijpelijk
om den tijd, waarin hij leefde, en toch treft het, dat hij blijkbaar
niet zetten kon, dat Mr. De Quartel, procureur des Konings inde
Kolonie, die hem in 1839 in eene onaangename zaak van laster en
smaad zijne hoogachting betuigd en zijne verdiensten geroemd
had, op zijne beurt moeite deed om Moravische broerders op Cu
racao te krijgen voor het zendingswerk onder de slaven.
De uitgave van dit boek in uiterlijken zin laat veel te wenschen
over. De omslag is eenvoudig en netjes, maar de typografische
verzorging doet der Belgische drukkerij geen eer aan. Ten deeJe
zal dit wel hieraan liggen, dat de schrijver er niet zelf de laatste
hand aan heeft kunnen leggen. Dit leid ik tenminste af, uit de talrijke
drukfouten en vooral uit de onjuiste weergave van bekende
eigennamen als Van Diesel voor Van Dissel, Feenstra voor Teenstra,
Thoel voor Phoel, Dumont voor Dermont, A. N. Faleg voor
A. R. Falck, Boer voor Boey enz. Het is wel jammer, dat men niet
naar een deskundigen corrector der proeven heeft gezocht. Dan
ware ook voorkomen, dat soms persoonlijke opmerkingen van den
schrijver niet voldoende onderscheiden zijn van den tekst der
openbaar gemaakte stukken van anderen.
Tot tweemaal toe heeft de R. K. missie binnen den tijd van vijf
jaar de Curacaosche litteratuur met een standaardwerk verrijkt.
Van andere zijde bestaat alle aanleiding om dit voorbeeld te volgen.
In Mei 1925 zal de Vereenigde Protestantsche Gemeente op
Curacao honderd jaren bestaan. Ds. Van Dissel heeft in 1859inhet
/ferAAis/omc/fe ^4rcAic/ hare geboorte en eerste levensjaren in korte
trekken geteekend. Moge de aanstaande herdenking den Kerkeraad
reden geven eene uitvoerige geschiedenis der V. P. G. het
licht te doen zien, bewerkt, als Niewindts levensschets, naar de
oorspronkelijke bronnen.
Dordrecht, 25 Augustus 1924. DE GAAY FORTMAN.