6.2 Ontwerpgrepen - Universiteit Twente

2.2 De aanloop
23 ) Het ironische hiervan is dat Pruys
zelf een orthodoxe aanhanger van
het functionalisme was.
24 ) Jencks gebruikt zelf de termen
‘dual-coding’ en ‘double-coding’
door elkaar.
ontwerpen kwam hij tot de conclusie dat de mens een soort aangeboren
voorkeur heeft voor herkenbaarheid: ‘Kortom, indien duidelijk is dat
design als meest fundamentele grondbeginsel het streven naar aanpassing
heeft, eerst de fysieke en daarna de psychische, met als doelstelling
evenwicht, stabiliteit, harmonie en de afwezigheid van (in)spanning,
dan is daarmee tevens duidelijk geworden op wat voor oersolide basis
de voorkeuren voor kitsch en antiek berusten.’ (Pruys 1972: p.18). Volgens
Pruys diende het productontwerp het gemak van de mens: nostal-
gie is evolutionair gezien gewoon handig, want dan hoeft de gebruiker
geen (mentale) inspanning te verrichten om een object te ‘duiden’. De
herkenbaarheid van ‘The Long Island Duckling’ is in die visie dan ook
een heel goed ontwerp: niemand zal zich noemenswaardig in hoeven
te spannen om te beseffen dat het hier over eenden gaat. Zo bezien is
de voorkeur voor kitsch en antiek waar Pruys het over heeft in wezen
hetzelfde als de voorkeur voor ‘vernacular design’ van Venturi 23 .
In 1977 publiceerde Charles Jencks in aanvulling op Venturi zijn The
language of Post-Modern architecture, met daarin de theorie van de
‘dual-coding’ 24 : een postmodern gebouw is een postmodern gebouw als
het een dubbele symboolfunctie heeft. Het gebouw verwijst dan niet
alleen naar zichzelf als gebouw, maar ook naar andere zaken buiten
zichzelf, die het voor de toeschouwer of gebruiker meer betekenis
moeten geven (Jencks 1984: pp.5-8). Als voorbeeld dient ‘the Portland
Building’ in Chicago, van architect Michael Graves [Figuur 2.13]. Het
gebouw voor de gemeentelijke diensten ontleent zijn statige uitstraling
aan een paar opgeplakte ornamenten die op Griekse zuilen lijken en is,
hoewel het niet van baksteen is gemaakt, toch in typische steenkleuren
uitgevoerd. De gelaagde groene basis verwijst bovendien naar de statige
trappen van een oud beursgebouw. Duidelijk externe betekenissen dus,
die ook niet verwijzen naar de eigen constructie of het daadwerkelijke
materiaalgebruik.
Op deze manier toegepast ontstaat er natuurlijk wel snel een lachwekkende
situatie, ongeveer zoals bij de Long-Island Duckling die Venturi
aanhaalt. Jencks is zich bewust van de gevaren: ‘Underlying much of
what I have been saying so far is the notion of the cliché - the fact that
the architectural language, like the spoken one, must use known units
of meaning.’ (Jencks 1984: p.52). Door te werken met herkenbare bete-
73