Artikel - Rotterdam

5 

BESCHRIJVING DER ADELLIJKE SLOTEN VAN SCHIELAND, 

door SIMON VANDER SLUYS. 

(Naar HS. No. io van het Gemeentearchief). 

1474. 

Dit slot Bulgersteijn is gelegen aande west zijde opden houck 

vande stede van Rotterdam beneden den dijck binnen der stadts 

muijren, ende het is seer out, maar het heeft een seer groot ende 

sterck gebou geweest, alsoo daar noch drie sware toorenen geheel 

vervallen staan nu inden jare 1472. Dit slodt segtmen is gebout 

geweest vande heer van Wassenhoven (1) ende is oock een leen 

vande selve heer geweest, want dese heeren hebben hier altijt, eer 

Rotterdam tot een stadt is gecomen, alhier den hooft visch gehadt 

met den 20 penningh: want men secht onder dit slot veel visschers 

in hutten hebben gewoont. Altijt, hoe het is off niet, men 

weet dit dat het een swaar gebou is, aan te sien de vervallen 

muijren ende toornen. Men seijt in een vande toornen ontrent 

6 voeten boven het water aanden noortwest houck eenen grooten 

steen inde muijr met dese letteren staan 

is te verstaan z/£rfo?«/ 1071 (2). Het 

schijndt dat dit slot op dese tijt wederom 

is vertimmert geweest, maar door wie en 

weet men niet. Soo ick bevonden hebbe 

in eenige oude schrijften, soo heeft inden jare 1374 eenen heer 

Gillis van Bulgersteijn geweest, die bijden hartoogh Aelbert van 

Beijeren voor het sloot Gijldenburgh was ende aldaar doot geslagen 

wert. Desen heeft twee zonen naar gelaten, den ousten 

heer Lievijn van Bulgersteijn ende den jongsten heer Jan van 

Bulgersteijn, die tot Utrecht begraven leijt inden jare 1392 aanden 

ingangh vande deure inde Outmunsterskercke, gelijck den steen 

van het graff uijtwijst. Heer Lieven was getrout met eender nichte 

van heer Willem van Naaltwijck, daar hij kinderen bij kreech, ende 

hij leijt begraven der Goude. Hoe veel ofte wat kinderen dat heer 

Lieven van Bulgersteijn heeft naagelaten, dat en hebbe ick van 

niemant kunnen weten. Altijt is waar dat in mijnen tijt voorden 

(1) Lees: Wassenaer. 

(2) De steen was: »2 voet langh" en »i voet breet."

elegge van Neuijs is geweest eenen heer Aerent van Bulgersteijn, 

die capiteijn was van 300 knechten, ende is in Gelderlant tot 

Nimwegen gestorven. Desen heer heeft noch eenen broeder gehadt, 

met namen heer Jan van Bulgersteijn: dese was getrout met eene 

nichte vanden prince Jan van Chijmaij, ende was wonachtich 

binnen Utrecht inden jare 1474: hij hadde kinderen. Vorders en 

wete ick hier niet bijsonders aff te schrijven, maar ick late de 

vervallen toorens ende muijren tot getuijgen. 

No. 2. 

Het slot Weena, anders genaamt het Hoff, is gelegen aande 

noortsijde buijten de stadts muijren van Rotterdam, van outs genaamt 

het hoff van Weena. Onder dit slodt heeft eerst gehoort 

Blomersdijck ende Beuckelsdijck, ende met het ambacht van Cool 

het ambacht van Bleijswijck ende het ambacht van Berckel. Men 

sech dat dit sloot is gebout van eenen jonger zoone vande geslachte 

vande burghgraven van Leijden, met namen heer Christiaan 

van Wassenaar, eenen oom van heer Alewijn van Wassenaar 

heer van Rijnlant. Desen heer Christiaan van Weena heeft dit slot 

te leen gehouden vanden burghgrave van Leijden, ende hij hadde 

nagelaten eenen zoon met twee dochters. De outste dochter Weijntgen 

van Weena is vroech gestorven binnen Parijs inden jare 11375 

ende sij liet na eenen zoon ende eene dochter. Dese heeren 

hebben altijt de hoogh officier inde stadt Rotterdam gestelt, ende 

mochten altijt bij dage ende bij nachte inder stede comen ende 

uijt ende ingaan tot haren believen. In mijnen tijt soo is geweest 

vrou Oda van Weena, ende is tot Delft nonne gestorven inden 

jare 1467. Dit was een suster van heer Adriaan van Weena, hadde 

eenen zoon heer Gerrit van Weena, ridder voor Nimwegen. Heer 

Adriaan hadde een neeve, heer Arent van Weena, heeft de heerlijckheijt 

van Gijssenburgh gecocht inden jare 1446. Dese heerlijckheijt 

van Weena is verscheijde male vercocht geweest, ende is nu 

een slodt dat sonder toorens off muijren verwoest leijt sedert den 

jare 1426, als Willem Nagel met sijnen aanhangh veel slooten 

heeft inden gronde verb rant ende verdistrueert. Hier sijn noch 

groote stucken muijrs overrich, die noch huijden te sien sijn inden 

jare 1472. 

Zfttf S/

gelegen een vierndeel mijls buijten de stadt Rotterdam aande 

oostzijde beneden den dijck in een morassigh pleijn. Het heeft 

seer wijde grachten ende schoone muijren; het heeft vier toornen, 

seer hooge schoon ende groot. Dit slot is eerstmaal gebout van 

heer Hugo van Cralingen, rijdder ende stadthouder van Hollant 

inden jare 1233. Desen heer Hugo van Cralingen die was mede 

opden tornoije, daar den grave Floris vermoordt wert in Walslant 

vanden grave van Claarmont. Ende comt nu toe den heer Floris 

van Cralingen, heer van Roodenrijs, ende is getrout met juffrou 

Lijsbet van Cats, eene schoone vrouwe, ende wonen nu tot Rotterdam 

aande noortzijde bij het vervallen slot van Bulgersteijn. 

Dit slodt van Cralingen is mede verwoest van Willem Nagel 

inden jare 1426, als heer Gilles van Cralingen hier heer aff was. 

Desen heer Gilles was mede op het accoordt tot Wordrijcum gemaackt 

tusschen vrou Jacoba ende Jan van Beijeren haren oom. 

Dit slot is wederom opgemaeckt van desen heer Floris van Cralingen 

inden jare 1462. Desen heer Floris was met sijnen oom 

heer Daniel van Cralingen met den hertoogh Philps van Borgonijen 

op crooninge vanden coningh Lodewijck in Vranckrijck, daar 

heer Philps van Wassenaar ridder geslagen wert inden jare 1460. 

Desen heer Floris heeft eenen jongen zone, naar sijn vader Gilles 

genaamt, ende is nu out 4 jare in den jare 1472. 

No. 4. 

Het slot Hillegersbergh is wel het grootste ende outste slot 

hier ontrent geweest. Het is gelegen een mijle van Rotterdam, 

noortoosten vande stadt aff, is al gebout eer datter sware dijeken 

om het lant sijn geweest; maar van wie dit is geboudt, dat en canmen 

door de outheit niet wel weten. Hetselve is noch seer groot, 

met sware muijren ende schoone toorens, met een capell off 

kerek gelegen op een hogen bergh off heuvel, ende leijt nu heel 

vervallen. De lantluijden die plegen hier op dese hooghste haar selven 

te salveren, als het lant des winters daar onder vloeijde vanhet 

Maas water. Hier heeft op dien tijt een proffetesse gewoont, daar 

seer veel wonder aff geseijt werde, ende daar desen bergh sijnen 

name aff soude hebben, ende was genaamt Hillegaert. Hier wert 

veel van gelogen, dat niet wel te geloven en is. Dit slodt is verwoest 

ende vernielt inden jare 1426 van capiteijn Nagel metsijne 

roovers. Het was een capiteijn van vrou Jacoba. Ende dit slot

8 

behoort doen toe heer Adriaan van Matenesse, ende was getrout 

met vrou Ael van Spangen, ende coompt nu toe inden jare 

1472 heer Wouter van Matenesse, die getrout is met vrou Lijsbet 

van Cralingen, maar hij was eerst getrout met juffrou Durff 

van Rijn. Dijt vervallen slodt toont hem van verre noch grootelij 

eken ende seer schoon verheven int aansien, ende het is 

een seer sterek gebou, ende rontomme is seer schoon maar laach 

weijlant. 

No. 5. 

Dit slot te Spangen, eerst een slodt van Matenesse genaamt, 

maar is bijden heer Philps van Matenesse verandert van name, 

ende heeft het Spangen genaamt, omdat het midden inden lande 

gelegen is, diemen Spangen noemt. Ende dit slodt heeft desen 

heer seer schoon ende groot verboudt, met een capelle ofte kereke 

daar aan, met vijf groote schoone toorens. Dit slodt was vertimmert 

inden jare 1310 seer schoon ende groot, dat int heele lant geen 

grooter werde bevonde, ende is gelegen bij Ouderschie. Desen 

heer Phillips was getrout met vrou Soffija van Dorp, ende hij was 

mede inden slagh opden Casselbergh met graaff Willem van 

Hollant ende den coninck Phlijps van Vranckrijck inden jare 

1328. Dit slodt was mede wat bedorven vande Cabbelliausche partije, 

daar graaff Willem van Hollant opperste van was, inden jare 

1351. Dijt en leet doen geen groote schade, also den heer Dirck 

van Spangen doen in Brabant was ende doen de goederen van 

Spangen besat. Dit slodt is 35 jaren hier na inden jare 1384 

wederom gerepareert ende opgemaeckt van heer Dircx zoone met 

namen heer Philps van Spangen, ende hij was getrout met Henricktge 

heer Gijsberts dochter van Iselsteijn. Dijt seer schoon 

gebou is geheel te gronde vernielt van capitein Willem Nagel 

inden jare 1426, als heer Engelbrecht van Spangen (1) inden 

jare 1453, maar soo groot niet als van te vooren was, maar veel 

kleijnder. Desen heer Philps was mede opde groote dachvaart 

te Sluijs, gehouden bijden hertoogh Philps van Borgonijen inden 

jare 1467. Ende nu coomt dit slodt toe heer Cornelis van Spangen, 

een fraeij jongen heer ende eenen zoon van heer Philps 

(1) Voeg in: daar heer aff was, ende is daarnaar weder opgebout 

bij heer Philps van Spangen.

voornoemt. Desen heer Comelis is seer machtich van goet, ende 

was inden jare 1460 geboren, ende is nu out 12 jaren inden 

jare 1472. 

No. 6. 

Het slodt van Matenesse is gelegen inden lande van Matenesse 

opde kant vande Rieviere, off anders de Schie genaamt, onderde 

vesten van Schiedam. Dit sloodt is seer out ende gebout vanden 

heer van Wassenaar ende burghgraeff van Leijden, want dit slodt 

is een leen geweest vanden heer van Weena, ende men meent 

dat den eersten heer een soon vande burghgraven van Leijden 

is geweest, die dit goet hebben beseten, want dese heeren hebben 

den namen van dit slodt gedragen tot nu toe. Desen eersten 

heer was genaamt heer Phillips van Matenesse; dese was met den 

grave Diderick van Hollant ende Gerrit van Putte tot Dordrecht 

getoogen, daar sij alle de Ceulsche heeren wt dreven ende den 

grave doot bleeff inden jare 1048. Voorts soo hebben de Delvenaars 

inden jare 1351 dijt slodt geheel verbrant, alsoo den 

twist vande Houcxe ende Cabeliausche seer groot was, ende den 

hertoogh Willem tooch met de Cabeliausche selver uijt, want de 

Houcxe heeren waren al op hare slooten ende huijsen gevlucht, 

die sij tegen de Cabelliausche sterck hadden gemaackt. Ende heer 

Daniel van Matenesse die was mede op dit slodt gevlucht, daar 

hij vande Cappelliausche partij e is belegen geweest ende het selve 

most opgeven 5 ende dat slodt worde doen alheel verwoest met noch 

wel 17 schoone slooten ende huijsen in Hollant gelegen, die mede 

vernielt sijn geworden. Die van Schiedam en hebben sedert niet 

willen toelaten, dat dit slodt soude opgetimmert werden, dat nu 

noch soo vervallen in sijn muijren leijt, waar van dat men de 

groote bequaemelijcken kan sien. Dijt slodt met de landen daaraan 

gelegen coompt nu toe heer Wouter van Matenesse, die 

mede besitter is van het slodt ende landen van Hillegersbergh, 

ende desen heeft een jongen zoon, met namen heer Adriaan van 

Matenesse, in den jare 1472. 

No. 7. 

Het slodt Starrenburgh is gelegen inde lande tusschen Ouderschie 

ende Schiedam. Het is gebout inden jare 1316 van heer 

Dirck van Cralingen ende Starrenburgh, een zoon van eenen heer

IO 

Hugo van Cralingen. Desen heer Hugo was een jongen zoon 

van heer Ghijslijn van Cralingen, die inden jare 1227 metden 

biscop van Utrecht voor Coewoerde verslagen bleeff met een 

sijner sonen heer Ogier van Cralingen. Desen heer Ogier van 

Cralingen heeft een dochter naargelaten, vrou Aelburgh. Dese 

is erffgenaam geworden van alle heer Dircx goederen, haren 

neve voornoemt. Dese vrou Aelburgh was getrout met den ridder 

heer Aerent van Duijvenvoorde, soodat dit slodt van Starrenburgh 

altijt is aande heeren van Duijvenvoorde gebleven tot nu 

toe, want het is nu aanbehoorende den heer Jan van Duijvenvoorde, 

heer Jan van Starrenburgh, ende is nu getrout met juffrou 

Lijsbet Grebbers van Leijden, in den jare 1472. 

/fr/ üf#y> /* ZW*&r3#r£v4. No. 8. 

Dit huijs is gelegen op de Polder vaart tusschen de stadt Delft 

ende Schiedam, opden houck van eenen arm van de Reviere off 

Schie, nu genaamt de Polder wateringe, daar dese wateringe inde 

Polder vaart koomt, ende is comende uijt de Schiedamsche Schie. 

Dijt huijs is gebout op een hoogh stuck lants langhs de vaart gelegen 

van eenen heer Phillips van Wassenaar, die getrout was 

inden jare 1311 met een dochter van heer Sijmon van Benthem, 

genaamt vrou Godelijn van Benthem. Dit was een nichte van 

desen heer Philps, want heer Sijmon van Benthem hadde dese 

dochter bij vrouwe Jacoba van Wassenaar in echte gewonnen. 

Wanneer desen heer Philps dit huijs heeft geboudt, is wel bekent, 

want den steen, die aan dit huijs staadt, seght Polderburgh 

anno 1313. Dit huijs seghtmen heeft men heer Phillips Polderburgh 

genaamt, om dat het lant daarom gelegen veel leeger lant 

is, ende om dat de bijgelegen lantluijden haar hier bij noodt van 

watervloedt soude cunnen bergen. De Cabelliausche parthije met 

graaff Willem van Hollant sijn van Delft gecomen, ende hebben 

dit slodt geheel vernielt inden jare 1351; want desen heer 

Phillips was mede vande sterckste partij e vande Houcxe, ende 

was doenmaals binnen Leijden met sijnen zoon heer Dirck, doen 

out 29 jaren, die dit huijs wederom heeft op doen bouwen inden 

jare 1387. Dit huijs heeft eenen toren ende is redelijck wel geboudt. 

Het behoort nu toe den heer Jan van Wassenaar, een seer 

grooten vrindt vande Houcxe parthije, Desen heer was mede 

met den hartoge Phillips van Borgonijen inden oorloge tegen die

II 

van Gendt, want sij en wilden geen schattinge geven van het 

soudt, dat den Prinse daar op hadde gestelt inden jare 1453; ende 

was mede opde groote dachvaart te Sluijs inden jare 1467 met 

den hartoge Phillips van Borgonijen. Desen heer Jan heeft een 

Franse vrouwe getrout, genaamt Catharina van Craon. Bij dese 

hadde hij twee dochters ende noch kinderen, vrouch gestorven. 

Desen heere was inden jare 1472 out 49 jaren, ende van geboren 

inden jare 1423. 

No. 9. 

Het slodt is gelegen aande uijtloop vande Poldervaart bij Schiedam. 

Het is een groot gebou geweest, ende is gebout van eenen 

heer Robbert van Heusden ende Spieringh. Ende desen heerwas 

mede inden jare 1203 opde begraeffenisse van graaff Dirck van 

Hollant. Desen heer Robbert heeft eenen jongen zoone gehadt, 

met namen heer Jan van Spieringh, die dit slodt aan eenen heer 

Harman van Poelgeest vercocht inden jare 1229. Desen heer 

Harman die heeft dijt slodt wederom wel opgemaackt ende gerepareert 

inden jare 1262, die doenmaals den eersten heer van 

Spieringhxhouck is genaamt. Ende als de Cabbeliausche partijein 

Hollant opstonden, soo is dit slodt mede verbrant ten gronde toe 

van graaff Willem van Hollant inden jare 1351, met het slodt 

van Matenesse ende Polderburgh, het slodt Hoodenpijl ende Steenhuijsen, 

met meer andere schoone slooten ende heerlijcke huijsen 

alsdoen de Houcxe partije toebehoorende. Het slodt behoorde 

doen op dese tijt toe een heer Hugo van Spieringshouck. Desen 

heer Hugo was een goet capiteijn inden oorloge van Utrecht, 

ende om sijn klouckheit seer vermaart ende ontsien, inden jare 

1356 tot Douway geweest op de huldinge van vrou Jacoba. Inden 

jare 1417 eenen heer Arent van Spieringhshouck, die getrout was 

met vrou Adriane van Abeele, een suster van heer Flooris van 

Abeele. Desen heer Arent liet na twee dochters. De oudste met 

namen juffrou Johanna van Spieringhshouck was getrout met heer 

Frederick van Nieuvelt, ende dese hadde tesamen eenen soon, die 

op groot dachvaart tot Sluijs was inden jare 1467, met namen 

heer Willem van Nieuvelt, heer van Spieringhshouck ende ridder, 

ende is nu getrout met vrou Willimina Nagel, een dochter van 

heer Isbrant Nagel, Desen heer Willem woont nu inden Hage, 

ende is out ontrent 68 jaren inden jare 1472. Desen heer Willem

12 

was erffgenaam vande goederen van Spieringh, die hij van sijn 

grootvader ende hadde een soon mede Willem heer Arent van 

Nieuvelt genaamt (i) met drie dochters. Ende desen heer Willem 

is nu besitter van dit vervallen slodt, dat sedert den jare 1356 is 

in ruwijne blijven leggen. 

^ ^ SW/ tó CÖ/*//

13 

Rotterdam, daar de Rotte inde Maase loopt. Bij dit huijs te 

Crooswijck heeft inden jare 1065 ten tijde van gravinne vrouwe 

Geertruijde een sluijs geweest, die het buijtewater vande Maas 

wt het lant keerde, als het lant om Rotterdam noch maar besommerdijckt 

was. Dijt huijs is geboudt van eenen jongen broeder van 

eenen heer uijt de stamme van Cralingen gesprooten, maar wanneer 

is onbekent. Dese heeren hebben hier mede eenen tol gehadt, 

ende het is nu aanbehoorende de heer Jacob van Crooswijck, 

wonende tot Sevenberge. Van dit huijs staat eenen grooten 

vierkanten tooren buijten inde rieviere, ende het laat hem aansien 

dat het niet wel grooter en heeft geweest als desen ouden 

hoogen toorn. 

II. 

In tijdsorde volgt op Simon vander Sluys een gedicht 

over den Jonkerfransenoorlog, door een onbekend auteur, 

die zich slechts A. J. teekent, kort na den oorlog geschreven. 

Historisch bezit het geen waarde, daar al 

wat het vermeldt breeder is beschreven in het bekende 

verhaal va"n den pastoor der S. Laurenskerk Willem 

vander Sluys. Het is naar den thans in het Rotterdamsche 

Gemeentearchief berustenden autograaf des schrijvers 

in 1825 door J. Koning uitgegeven in de 

i* deel, 2* stuk, bl. 141—182, en behoeft daarom hier 

niet te worden afgedrukt. 

III. 

In een vijftal handschriften van het Gemeentearchief 

(No. 31—34 en No. 46, f o. 115—120) vindt men afschriften 

van een reeks aanteekeningen, die geschreven waren 

op witte bladen, waarmede in de 17® eeuw een exemplaar 

van Z?*V C%n?;*^Vié z/#« Zf

14 

op, dat de aanteekeningen door minstens vier verschillende 

handen waren geschreven; en de inhoud der groepen, 

waarin hij ze naar het schrift verdeelde, bewijst, 

dat hij juist zag. Een dier groepen heeft voor ons 

veel waarde (i), daar zij bestaat uit een 45tal aantee- 

(i) Een andere groep aanteekeningen was in de 

geschreven door of op last van een zekeren Joris Claassen de 

Groot, die ze gevonden had in een door hem geërfd exemplaar 

der 5KW«^ & .^Vy, dat vroeger aan Martinus Duncanus behoord 

had en door dezen vereerd was aan heer Adam Sasbout. Nu 

was Duncanus blijkens van Heussen (AV&f/z/fo ///.r/tfrzV *# CW- 

/&*/

keningen uitsluitend over lokale gebeurtenissen te Rotterdam 

tusschen 1437 en 1576, waarvan vele ons uit 

geen enkele andere bron bekend zijn en alleen van een 

tijdgenoot afkomstig kunnen wezen. Hun inhoud laat 

zich aldus groepeeren: 

i°. vooreerst zijn dertien der 45 berichten direct of 

indirect aan de Divisiekroniek ontleend; 

20. drie zijn overgenomen van opschriften, nl. het 

geboortejaar 1467 van Erasmus, en de twee berichten 

op 1449 en 1547 over den bouw der S. Laurenskerk 

(van Spaan, i^ ed., p. 259 en 414); 

30. daaraan sluiten vier andere aan eveneens over 

den kerkbouw (op 12 Maart 1488, 1490, 1496 en 

1510—1513); 

40. twee vermelden de stichting van kapellen in de 

stad (op 1497 en 1499); 

50. elf de stichting van altaren in de kerk tusschen 

1490 en 1497, waarbij een twaalfde over hetzelfde onderwerp 

op 1437, waarover later uitvoeriger zal worden 

gesproken 5 

60. drie zijn doodsberichten van geestelijken in 1497, 

1499 en 1521; 

70. drie aanteekeningen betreffen den overgang der 

kerk op de Hervormden in 1572 en 1573, 

80. en eindelijk loopen vijf mededeelingen over de 

stadsfabricage, waarvan er één op 1490 is gesteld, en 

de andere vier tusschen 1547 en 1576 vallen. 

Uit dit overzicht volgt reeds aanstonds, dat, afgezien 

van de twee eerste groepjes, de overige zes niet door 

een zelfden tijdgenoot het eerst kunnen zijn opgeteekend. 

En het tijdsverloop tusschen 1488 en 1576, en het verschil 

van hun inhoud maken zulks onaannemelijk. Het 

kroniekje, waaraan de 45 aanteekeningen ontleend waren, 

die Willem Aardenhout in de

i6 

met één hand geschreven vond, moet dus — behalve 

de excerpten uit de Divisiekroniek en de drie inscripties 

— uit minstens twee andere bronnen samengesteld 

zijn geweest. En dit wordt bevestigd door de vergelijking 

met een andere kroniek, die wij thans ter hand 

moeten nemen. 

Deze is opgesteld door een in 1623 overleden bakker, 

Jan Gerritsz. van Waerschut, en is direct of 

indirect de hoofdbron geweest van nagenoeg alle 

kronieken en beschrijvingen van Rotterdam uit de 

17e en i8« eeuw. Er zijn ten minste twaalf afschriften 

ervan tot ons gekomen. Ze bestaat uit drie scherp 

onderscheiden stukken: een tot 1576 loopend kroniekje, 

een in 1614 opgestelde beschrijving der stad 

in 1584, en een daaraan aansluitend naar het schijnt 

zelfstandig kroniekje tot Augustus 1623, voornamelijk 

de gebouwen en straten betreffende. De beide laatsten 

kunnen wij ter zijde laten, maar het eerste is 

voor ons van veel belang, daar het kennelijk nauw 

verwant is aan de 45 aanteekeningen, die door W. Aardenhout 

werden afgeschreven, en die verder gemakshalve 

het kroniekje van Aardenhout zullen worden genoemd. 

Gelijk zijn zij echter geenszins: van Waerschut heeft ten 

deele meer, ten deele minder dan Aardenhout. Van de 

acht groepjes, die het kroniekje van dezen uitmaken, 

heeft gene het eerste, tweede, derde en achtste eveneens, 

op de eenige uitzondering na van het bericht op 1496 

over den kerkbouw uit het derde groepje. Maar het 

vierde, vijfde, zesde en zevende mist van Waerschut geheel, 

evenzoo met één uitzondering, nl. het bericht over 

de stichting van het bakkersaltaar in 1437 uit de vijfde 

groep. Daarentegen heeft hij 19 excerpten uit de Divisiekroniek 

meer dan Aardenhout, en 8 andere bij 

dezen evenmin voorkomende berichten uit de 16* eeuw

(meest tusschen 1555 en 1576) over den aanleg van 

straten enz., volkomen gelijksoortig met de 5 aanteekeningen 

over de stadsfabricage van het achtste groepje; 

terwijl hij daarenboven nog vermeldt: de verrassing door 

Bossu in 1572 met een opgaaf der dooden, het sterfjaar 

van Erasmus, een Rotterdamschen schepenbrief van 

1340, een in 1506 door het Hof van Holland aan 

Rotterdam geschreven brief, en een paar privilegies van 

Willem III en Aelbrecht, waaraan eenige opmerkingen 

(o. a. over de wapens van Rotterdam en Schieland) worden 

vastgeknoopt, die aan geen oudere bron ontleend 

schijnen. 

Uit deze vergelijking der twee kroniekjes is hun ontstaan 

gemakkelijk op te maken. Daar al de aanteekeningen, 

die van Waerschut meer heeft dan Aardenhout, 

geheel passen in het kader van die, welke bij beiden 

voorkomen, is het niet waarschijnlijk, dat van Waerschut 

ze aan een andere bron zou ontleend hebben dan die, 

waaruit beiden de gemeenschappelijke berichten geput 

hebben. De 25, die zij gemeen hebben, moeten dus 

met de 34, die alleen van Waerschut heeft overgenomen, 

één kroniekje hebben uitgemaakt, dat door dezen geheel 

of grootendeels is afgeschreven, en door den opsteller 

van het kroniekje van Aardenhout slechts (voor den 

Bourgondischen en Oostenrijkschen tijd) is geêxcerpeerd. 

Op die gemeenschappelijke bron komen wij later afzonderlijk 

terug. 

Met de 20 berichten, die Aardenhout meer heeft dan 

van Waerschut, staat het geheel anders. Vergelijkt men 

hun inhoud — de groepjes 4 tot 7 (behalve het bericht 

op 1437) en de aanteekening op 1496 van groep 3 — 

met de andere, aan de gemeenschappelijke bron ontleende 

groepjes 1 tot 3 en 8, dan valt het op, dat zij 

zoowel in tijd als in inhoud vrij scherp daarvan ver- 

2

i8 

schillen. Terwijl de gemeenschappelijke berichten van 

1437 tot 1576 loopen, liggen van de 20, die Aardenhout 

alleen heeft, 16 in de tien jaren tusschen 1490 en 1499, 

één in 1521 en de drie anderen in 1572 en 1573. En 

terwijl deze 20 allen uitsluitend kerkelijke gebeurtenissen 

behelzen, heeft het gemeenschappelijke kroniekje slechts 

vier berichten van dergelijken aard, en wel juist die, 

welke als den bouw der hoofdkerk van Rotterdam betreffende, 

sterk naderen tot de achtste groep over de 

stadsfabncage. Het schijnt daarom niet twijfelachtig, dat 

de opsteller van het kroniekje van Aardenhout de 20 

alleen door hem bewaarde berichten niet uit het kroniekje 

kan hebben geput, dat door van Waerschut is 

afgeschreven, maar die aan andere bronnen moet hebben 

ontleend. 

En wel aan twee. Uit de jaartallen is op te maken, 

dat de zestien kerkelijke gebeurtenissen tusschen 1490 

en 1499 waarschijnlijk niet door denzelfden persoon 

het eerst zijn opgeteekend, die de drie berichten over 

den overgang der S. Laurenskerk op de Hervormden in 

1572 opschreef. Nu staan de laatsten bij Aardenhout 

niet chronologisch tusschen de aanteekeningen op 1555 

en 1576, maar maken zij het slot uit van dit kroniekje 

na het laatste uit de gemeenschappelijke bron geputte 

bericht op 1576. Dit schijnt een niet onduidelijke aanwijzing, 

dat het de opsteller van het kroniekje van Aardenhout 

zelf was, die ze — misschien uit eigen herinnering 

— eraan toevoegde, nadat hij zijn excerpt uit de 

oudere bronnen voltooid had. 

Er blijven dus de zestien kerkelijke berichten tusschen 

1490 en 1499 met de eene losse aanteekening op 

1521 over. Hun inhoud toont aan, dat zij alleen 

van een tijdgenoot afkomstig kunnen zijn, en dit stempelt 

ze tot het oudste bewaard gebleven geschrift over

19 

Rotterdam's geschiedenis na dat van Simon vander 

Sluys. Wie de opsteller ervan was, laat zich zelfs 

eenigermate gissen. Aan het slot der laatste aanteekening 

op 1496 namelijk wordt medegedeeld, dat destijds heer 

Johan vanden Honert pastoor der S. Laurenskerk was,' 

en heer Willem vander Sluys zijn kapellaan, »die namaels 

pastoor wierd ende langh leefde." De laatste woorden 

zijn er kennelijk door een der afschrijvers bijgevoegd. 

Neemt men ze weg, dan wettigt naar het 

schijnt die vermelding naast den pastoor ook van den 

kapellaan, welken wij kennen als den beschrijver van 

den Jonkerfransenoorlog, het vermoeden, dat het heer 

Willem vander Sluys zelf was, die deze kerkelijke gebeurtenissen, 

welke hij allen moet hebben bijgewoond, 

het eerst heeft opgeteekend. En dat temeer, omdat hij 

in de in 1509 geschreven inleiding van den Jonkerfransenoorlog 

ons meedeelt, vroeger ook te hebben gedacht 

over het opstellen eener geschiedenis zijner geboortestad, 

maar dat voornemen te hebben laten varen. 

Is het waar, wat het bericht op 1496 vermeldt, dat 

hij >lang leefde," dan zou ook het op zich zelf staande 

bericht op 1521 misschien van hem afkomstig kunnen 

zijn. In elk geval moet dat zijn opgeteekend door 

iemand, die in nauwe betrekking tot het Bagijnhof stond. 

Hier volge thans de tekst van het kerkelijk kroniekje 

met de aanteekening op 1521. Op de door van Waerschut 

afgeschreven kroniek wordt later onder IX teruggekomen. 

KERKELIJK KRONIEKJE 1490—1499, 

misschien opgesteld door WILLEM VANDER SLUYS. 

(Naar HS. No. 46 van het Gemeentearchief.) 

Int [selue] jaer 1490 op S. Laurens auont soo brachten de backers 

dat schoon altaer datse hadden doen bouwen ter eere van onse

2O 

lieue Vrouwe, ende stelden dat opt hoge choor. Dit hadde int 

timmeren deser kerke gestaen in een houte huijsgen voorde Bagij 

nestraet. 

Ao. 1492 in mey wierden in S. Laurenskerk gemaekt twee 

altaeren, het eene ter eere van S. Lucas, ende tander van S. Nicolaes, 

ende gestelt voorde twee middelste pijlaeren voort hoge 

choor, S. Lucas aende rechter, ende S. Nicolaes aende linker 

sijde; hier van daen quam S. Lucas ende Nicolaes gilde. 

Int selue jaer deden de schoemaekers maeken een schoon 

altaer, ter eere van S. Crispijn, ende wierd gestelt inde eerste 

capel aende rechter hand inde kerke, ende genaemt S. Crispijns 

capel, ende gewijd door David biscop van Wtrecht. 

Ao. 1493 wierden noch twee altaeren gemaekt, teene vande 

vetwariers, tander vande molenaers, ende gestelt voorde twee 

buyten pijlaeren voort hoge choor, die ter rechter sijde was genaemt 

S. Victor, de linker S. Eloy. 

Noch wierd gegeuen een schoon altaer door 25 maegden van 

Gorcom ter eere van S. Barbara, ende gestelt inde eerste capelle 

aende linker sijde, ende genaemt S. Barbaren capelle. 

Ao. 1494 soe dede Alijda van Hemert, weduwe van Claes 

Janssoon (1), bouwen een schoon verheuen altaer ter eere van S. 

Brigitta, sijnde het achtste altaer, ende gestelt inde eerste capelle 

opt choor, aende linker hand tegen de groote kerksteech. Ende 

sij gaff tot een eeuwich testament jaerlijcx 20 ponde witte broods 

aen twintich arme weduwen met 20 stuyuers, datse alle jaer op 

S. Brigitten auond deede wtdelen. 

Noch wierd opt selue jaer gebout het negende ende tiende 

altaer van achtien jonge borgers soons ende achtien dogters, 

het eene ter eere van S. Franciscus, tander van S. Clara 5 Franciscus 

wierd gesteld aende rechter sijde ende Clara aende linker 

sijde inde twee volgende capellen, ende genaemt S. Franciscus 

ende Clara capellen. 

Noch wilden den timmermans een altaer stellen inde eerste 

capelle opt choor naest den Oppert, maer alsoo het den pastoor 

ende de smits, die haer altaer daerin wilden stellen, niet en verstonden 

datse het opt choor souden stellen, soo dreuen sij malkanderen 

wt met slaen, ende sij moesten doen des volgenden 

(1) C. van Alkemade voegt hierbij: Duijfhuijs.

21 

jaers beijde haer altaer stellen inde kerke, de timmermans inde 

derde capel aende rechter hand, genoemt wierd S. Josephs capel, 

ende de smits inde derde aende linker hand, ende wierd genoemt 

Eloy de groote. 

Ao. 1496 wierd het elfde ende twaelfde altaer gesteld tegen de 

twee eerste pijlaeren inde kerke tegens het choor, het eene ter 

eere van S. Bonauenture (1), ende het andere van S. Catherina (2). 

Opt selue jaer wierd noch den 8 julij gestelt het dertiende 

altaer voorde tweede pijlaer inde kerke, ter eere van S. Joris, 

aende linker hand naest de Hooghstraet, ende wierd gegeuen 

van twaelf wedunaers. 

Int selue jaer ist hoge altaer vant choor seer verandert ende 

soo hoogh opgehaeld dat de bouenste top gelijk stond met de 

steenen ommegangh, ende alsdoen was pastoor van S. Laurens 

kerk heer Johan vanden Honert, ende capellaen heer (Willem) 

vander Sluys, die namaels pastoor wierd ende langh leefde. 

Ao. 1497 dede den bisschop Philippus (sic) van Borgondien bouwen 

twee costelijke altaeren, het eene ter eere van S. Martinus, 

ende tander van S. Willebrordus, ende wierden gesteld opt choor 

voorde galerij vant oxael aende rechter hand tegen den Oppert, 

S. Martinus aende linker sijde tegen de Hooghstraet, S. Willebrordus 

aende ouersijde, ende wierden S. Martens ende Willeboorts 

capel genoemt. Ende dese altaeren bragte den biscop 

selfs, sonder datter ijemant aff wiste, voordatse voorde kerke met 

ses wagens geladen waeren. 

Ao. 1497 den 22 maert wierd de eerste steen geleyt aen S. 

(Jakops) capelle inden Oppert, ende ook een dwersstraet gemaekt 

van dat smalle watertge, dat vande Delfse vaert inde Rotte 

liep, ende dit wierd gevult ende S. Jacobsstraet genoemt tot aenden 

Oppert, ende van daer tot aende Rotte wierd het methuijsen 

betimmerd. 

Int Selue jaer storff int clooster ten Paradijse binnen Rotterdam 

suster Gerberga van Montfoort, oud 123 jaeren 5 maenden; sij 

(1) C. van Alkemade voegt hierbij: of Beinardinus aende 

pijlaer neffens de predikstoel aende noordzijde. 

(2) C. van Alkemade voegt hierbij: aende eerste pijlaer aende 

zuydzijde vande predikstoel.

22 

konde noch sonder bril sien te lesen, ende had 87 jaeren een 

bagijn aldaer geweest, ende is aldaer opt bagijnhoff begrauen. 

Ao. 1499 begonmen inde Lombertstraet te bouwen de capelle, 

daer namaels veel spels om was, alsoo de pastoor van Rotterdam 

niet wilde toelaten daer misse inte doen anders dan op feestdagen 

(1). 

Ao. 1499 den 2 mey storff in Rotterdam de weduwe Alijdavan 

Hemert, oud 75 jaer, begrauen in S. Brigitten capelle bij haer 

gebout. Sij maekte al haer goed bij testament aende kerke, als 

twee huijsen opde Hoogstraet, een inden Oppert, vier mergen 

lants in Crooswijk, ende alle haere linde ende wolle klederen 

ende huijsraed aen een arme vrou met vijf kinderen, die haer 

man dood gevallen was van S. Laurens toorn. 

? Ao. 1521 storff in Rotterdam den vromen minnebroeder Dirk 

van Munster. Hij quam den 2 augustij vander Goude, ende 

storff den 4 dito, soo als hij den 2 int clooster offte bagijnhoff 

het Paradijs had gepredikt het aflaet van Partiunkel. Hij wierd 

int Paradijs begrauen aende linker hand vant altaer. Hij was 

een geleerd man, doch had veele vijanden vande geestelijke, die 

sijn leere voor ketterije wtkreten, maer de bisschop David van 

Borgonje was sijn beschermheer. Hij heeft een boekje gemaekt 

genoemd den Christen Spiegel vol schoone leeringe. 

IV. 

Van meer gewicht dan een der drie vorige stukken 

is het daarop in tijdsorde volgende verhaal van den 

Jonkerfransenoorlog, in 1509 door Willem vander Sluys 

geschreven. Daar hij zelf zegt ooggetuige te zijn geweest 

van de meeste der gebeurtenissen, en hetgeen wij uit 

de Divisiekroniek en van elders weten, niet met zijn berichten 

strijdt, verdient zijn verhaal vertrouwen. Het 

is door van Alkemade met eenigszins gewijzigde redactie 

uitgegeven onder den titel van 

(1) C. van Alkemade voegt erbij: ende niet in gepredikt.

23 

(Rotterdam bij P. Losel, 1724, 2« druk 1756), 

en over het algemeen kan met die uitgave nog worden 

volstaan. Slechts vier stukken uit het geschrift van vander 

Sluys verdienen hier te worden afgedrukt, nl. de 

voorrede, zijn levensbeschrijving, de in het verhaal ingelaschte 

beschrijving der stad — de oudste, die bewaard 

is gebleven — en het slot. 

UIT DEN JONKERFRANSENOORLOG 

Van WlLLEM VANDER SLUYS, I509. 

(Volgens HS. No. io van het Gemeentearchief.) 

1. 

Inden tijt van mijn ledicheyt bij mijn seluen ouerleggende ende 

doorsiende eenige geschreuen memoryen, die mijn bij gelegentheyt 

ter handt sijn gecomen, daer veel in is verhaelt van mijn 

geboorte stadt Rotterdam, soo is mijn genegentheyt ende lust 

geperst geweest, om veel oude geschiedenissen van onse stadt 

wijdtloopich te verhalen. Maer alsoo ick die geschiedenissen niet 

en hebbe gesien, noch oock en wete van wie deselue sijn geschreuen, 

soo en hebbe ick mijn selffs daer toe niet door de 

lusten laten bewegen, maer hebbe alleenlijcken voorgenomen om 

maer te beschrijuen het gene dat ick in mijnen tijt hebbe beleeft, 

ende dat de stadt Rotterdam is ouercomen, het welcke ick met 

mijn oogen meest hebbe gesien ende selue bij ben geweest. Vorders 

soo heeft mijn oom mr. Sijmon vander Sluys geboren tot 

Rotterdam in sijaen tijt geschreuen ende verhaelt veel oude gelegentheden 

deser stadt aengaende; soo heeft mijn noodich gedacht 

een register van alle de dorpen, landen off lantsheerlijckheden 

ende heerlijcke huysen ende slooten, gelijck die onder 

Rotterdam waren gedeelt ende geuoucht ten tijde vanden hartoch 

Phillips van Borgonyen, als den seluen hertoch tot Rotterdam 

de verdeylinge maeckte ende verstont dat Schielant alsoo behoorde 

verdeelt te werden, gedaen inden jare 1436; want die heeft mijn 

oom met sijne eygen handt wt de memory schriften selue uyt 

geschreuen, gelijck als die geteyckent waren in het cabijnet vanden 

hertooch Carel van Borgonyen, ende gelijck mijnen oom

24 

deselue in persoone gesien heeft inden jare 1472; soo heeft het 

mijn noodich gedacht dit register hier bij mijn beschrijuinge te 

voegen, alsoo het register meestendeel in dese beschriuinge vermeit 

wert. Ende alsoo ick lange gedacht hadde om dese beschriuinge 

in het licht te brengen, soo heeft de ongelegentheyt 

vanden tijt het selue niet willen toelaten. Maer alsoo ick nu 

oudt werde ende dese stads geschiedenissen, die ick op verscheyde 

pampieren hadde gestelt, ende alsoo na mijn doot mochten verstroit 

werden, soo hebbe ick nu deseluen bij malcanderen gestelt 

jnden jare 1509, ende dat voor soo veel als ick noodich hebbe 

geacht dese stadts geschiedenissen in het licht te brengen, vertrouwende 

dat den leser desen mijnen dienst bij haer aengenaem 

sijn, gedaen inden jare 1509 den 21 julij. 

2. 

Beminde Leser. Alsoo ick door veel verscheyde van mijn 

vrienden ben gebeden om mijn eygen leuen bij dese geschiedenissen 

te voegen, om dat ick door mijn leuens getuygenisse dese 

mijne beschrijuinge beter gelooue aenden leser soude vesten ende 

het selue doen aennemen, soo sal ick dan geperst sijnde mijn 

leuen hier int cort verhalen. Ick Willem vander Sluys ben geboren 

tot Rotterdam inden jare 1453. Mijn vader Jacob vander 

Sluys was op dese tijt inde Vlaemsche oorloge, ende is gestoruen 

146S. Hij hadde eenen broeder mr. Sijmon vander Sluys. Desen 

heeft door groote geleertheyt geweest raet ende doctoor vanden 

prince Carel van Borgonyen inden jare 1463, ende is daer na 

vanden seluen prince domproost van Vtrecht gemaeckt inden jare 

1474, inde plaets van heer Gijsbert van Breederode, die na sijn 

geuangenisse is gestoruen int jaer. 1479 tot Breda int 63ste jaer 

sijns ouderdoms. Vorders na mijns vaders doot soo heeft mijnen 

oom mijn voocht sijnde mijn gesonden in dat clooster vande Regulieren 

buyten der Goude gelegen; als doen was ick 15 jaren 

out. Aldaer 8 jaren geweest sijnde, soo heeft mijnen oom mij 

tot Louen ter schole gesonden inden jare 1474. Daer ben ick 

gebleuen tot den jare 1481, ende ben prijster geworden tot Rotterdam 

out sijnde 29 jaren inden jare 1482 van S. Sebastiaens

25 

capelle. Daer hebbe ick het prijster ampt bedient tot het47ejaer 

mijns ouderdoms, ende doen ben ick prijster geworden inde S. 

Laurens kercke tot Rotterdam inden jare 1500, als onsen jongen 

heer Carel tot Gent was geboren. Vorders soo hebbe ick na 

mijn ooms doot veel verscheyde ende notable memoryen schriften 

in sijn papieren geuonden, aen roerende de stadt Rotterdam, soo 

dat ick voorgenomen hebbe te beginnen daer het mijnen oom 

stucx wijse heeft gelaten. Om dan den leser niet te verueelen 

door het verhalen van mijn eygen leuen, soo sal ick dan tot mijn 

voorgenomen werck comen om te verhalen, dat dese stadt Rotterdam 

is ouercomen, dat ick al meest selue hebbe gesien in eygen 

persoone, ende in mijnen tijt is geschiet, dat dese stadts opcomste 

seer verhindert heeft, alsoo den leser seluen sal connen oordeelen. 

« • 

Eer dat ick verder dese oorloge beschrijue, soo is noodich. dat 

wij de stadts gelegentheden verhalen, gelijck deselue nu gelegen 

is. Beginnende dan, soo segge ick, dat den oorspronck van dese 

stadt Rotterdam met sijnen name vande reuyere de Rotter of 

Rotte, daer dese reuyere vande Maese met eenen dam off dijck 

met vijff sluysen daer inne staende is aff geschut ofte aff gedamt, 

waer van dat dese stadt sijnen name heeft gecregen; dat wij alsoo 

vastelijcken mogen geloouen. Want gelijck Schiedam de Schie 

aff damt, ende Amsterdam den Amstel vande reuyere de Ide aff 

damt, ende alsoo daer van haren name voeren, soo en is hier 

geen andere gedachte, ofte Rotterdam heeft van dese reuiere ende 

den dam oorspronckelijk sijnen name gecregen. Dese sluysen 

en sijn niet anders als een scheydinge ende dam voor het vloeyende 

Maes water, dat seer versch aengenaem ende sachtelick met volle 

off nieuwe mane smorgens ende tsauonts tusschen 3 ende 4 vren 

opt hoochste vloeyt ende van dese sluysen weit gestut; als dan 

loopt het seer versch ende liefflijcken weder aff nae see toe. De 

reviere de Maes is voor dese stadt seer wijdt met sommige 

slijckerige droochten. ende het Maes water vloeyt hier midden 

door de stadt, want dese stadt leyt soo veel als inde Maes met 

een gedeelte.

26 

Van wie dat dese stadt eerstelijck is gebout, ende door wie 

deselue eerst is bewoont geweest, dat laet ick de curieuse ondersoecken. 

Altijts weten wij, dat dese stadts omvanch is geweest 

ende met haer muyeren omvangen inden jare 1270, gelijck deselue 

in hare groote nu leyt volgens eenige oude steenen die 

inde muyeren ende toorens gemetselt staende wt wijsen. Dese 

stadt Rotterdam heeft nu ouer eenige jaren veel ouervallen ende 

sware costen gehadt vande oorlogen die in Hollant hebben geweest. 

Soo mijnen oom mr. Sijmon vander Sluys schrijft, soo 

heeft dese stadt inden jare 1427, als vrou Jacob tegen de Noorthollantsche 

steden oorloochde, neuens andere groote steden op 

gebrocht aenden hartoge Phillips van Borgonyen als hier volcht: 

Haerlem 5000 schilden, 

Leyden 3500 » 

Delft 35OO » 

Amsterdam 3000 » 

Hoorn 2000 » 

ende Rotterdam 1250 » 

Dese wierden doen voor de bequaemste ende grootste steden 

gehouden. Noch heeft de stadt Rotterdam door het versoeck 

van hertoch Carel van Borgonyen inden jare 1461 de somme 

van 1150 schilden op gebrocht. Inden jare 1436 soo heeft hertoch 

Phillips van Borgonyen een verdeelinge gemaeckt van alle 

de dorpen, landen ende ambachts heerlijckheden met alle de 

heerlijcke slooten ende huysen ende een capelle. Dese landen 

ende ambachten dorpen ende slooten heeft mijnen oom heer 

Sijmon vander Sluys ordentelijcken beschreuen, ende sijn hier 

achter bij geuoecht alles seer bequaemelijcken gestelt, daer ick 

den leser wij se. 

Rotterdam is seer wel voorsien van alle leeftochten, die van 

alle plaetsen daer om gelegen aen gebracht werden, met veel 

schoone boomen ende aert vruchten, oock ouervloedige getalen 

van alderhande visschen, die alhier ter marct gebracht werden, 

soo uyt der zee als op dese Mase ende uyt de binnen wateren 

geuangen werden, dat geen stadt in heel Hollant hier bij te vergelijcken 

en is. In dese stadt wert na haer groote veel goets 

van alderhande coopmanschappen verhandelt, die wt Spanyen, 

Vranckrijck, Italien ende Engelant aldaer aencomen, ooc veel 

coren van Oosten ende wijnen van Hoochduytslant, die dan met

27 

harinck ende visch wel geladen weder nae andere landen varen. 

De inwoonders maecken veel schepen ende reeden veel buysen, 

die des somers ende swinters met hare vangst van harinck ende 

visch niet alleen dese stadt versien, maer alle omleggende landen, 

die sij op oosten ende westen senden, ende halen daer weder 

wt andere landen voor wijnen coren kennyp pijck hout ende 

alderhande coopmanschap ende speserije, dat de inwoonders groot 

proffijt aenbrencht. Men maeckt hier veel wolle lakenen. 

Om dan weder te keren, soo sullen wij weder begijnnen, daer 

het is gelaten. 

Beminde Leser. Alsoo ick niet anders voor en hebbe gehadt 

als om dese sware oorlogen van Rotterdam te beschrijuen, ende 

die met mijne oogen meest hebbe gesien, soo sal ick dese mijne 

beschrijuinge voleynden met de doot, die de principaelste oorsaecke 

hier van hebben geweest. Want de stadt Rotterdam was met 

dese oorlogen soo seer vervallen, dat hier niet veel oorsaecke is 

voorgevallen, dat beschrijuens waerdich soude mogen sijn. Daer 

om hebbe ick hier tot een besluyt bij geuoucht eenige oude 

slooten ende heerlijcke huysen, die ick in mijns ooms boucken 

hebbe geuonden ende bij hem in geschrifte gestelt, die ick tot 

dese mijne beschrijuinge noodich achte bijgestelt te werden. 

V. 

Onder den titel >Beschrijvinge vande eerste beginselen, 

privilegiën, oorlogen, regeringe ende gelegentheyd der 

stede Rotterdam" is een van 1296 tot 1572 loopend 

kroniekje bewaard in drie handschriften (Rga. No. 4, 

No. 25 0. f°. 1—12, en No. 46

28 

ming. Het bestaat ten deele uit excerpten uit een aantal 

min of meer algemeen bekende gedrukte werken, ten 

deele uit een kroniekje, dat tusschen 1512 en 1524 moet 

zijn samengesteld. 

Dit laatste is wederom niets dan een excerpt uit het 

toen in gebruik zijnde en nog als No. 1 in het gemeentearchief 

bewaarde officiëele privilegieboek, en uit 

enkele losse niet daarin opgenomen privilegies. Het 

oudste in dit kroniekje vermelde stuk is het charter van 

1328, het jongste de confirmatie der privilegies door 

Karel V in 1512. Het bevat geen enkel zelfstandig bericht, 

en mist dus alle waarde voor de geschiedenis. 

VI. 

Van denzelfden aard is een ander opstel, dat onder 

den titel >Aanstellinge van de Raaden en Vroedschap 

der stad Rotterdam" door C. van Alkemade is afgeschreven 

in handschrift No. 58, i* deel. Het is een korte 

compilatie over de wijze van samenstelling der vroedschap, 

vermoedelijk tusschen 1518 en 1524 uit het privilegieboek 

getrokken, en in het begin der 17e eeuw (men zie 

de aanteekening op 1602) vermeerderd met een naamlijst 

der vroedschappen, uit de vroedschapsboeken geëxcerpeerd. 

Alleen die naamlijst heeft eenige waarde, 

omdat de bronnen ervan ten deele zijn teloor gegaan. 

VIL 

Een derde soortgelijk geschrift is nog een > Memorie 

uit de respective Privilegiën, bijde Graven van Hollant 

hier voortijds de Stad Rotterdam gegeven ende verleent 

aangaande het kiesen en zetten van Burgermeesteren, 

Schepenen ende Vroedschappen derzelver stede, opgestelt 

door des Stats secretaris." Uit het feit, dat wel het

29 

privilegie van 1524, maar niet dat van 1580 over het 

onderwerp vermeld wordt, blijkt, dat het tusschen die 

jaren moet zijn geschreven. Het heeft geen historische 

waarde. 

VIII. 

In het handschrift van het gemeentearchief No. 10 vindt 

men — na een afschrift van den Jonkerfransenoorlog van 

Willem vander Sluys met de beschrijving der sloten van 

Schieland van Simon vander Sluys — een kroniekje onder 

den titel »Een Cort Verhaal wat dat inde Stede van 

Rotterdam ende daarontrent is gepasseert zedert den 

Jare 1500." Het is kort na 1623 vervaardigd en bestaat 

uit een ouder tot 1575 loopend kroniekje, een 

excerpt van de boven onder II vermelde kroniek van 

Jan Gerritsz. van Waerschut, en enkele aanteekeningen 

over het laatst der i6« eeuw uit een Nederlandsche geschiedenis. 

Neemt men de twee laatste groepen eruit 

weg, dan blijft er een kroniekje over, samengesteld uit 

een compilatie van de op Rotterdam betrekking hebbende 

gebeurtenissen tusschen 1502 en 1575 uit een 

Nederlandsche geschiedenis, vermeerderd met enkele berichten 

over de bezetting der stad door Bossu in April 

1572, die wellicht van ooggetuigen afkomstig zijn. Dezen, 

de eenigen uit het kroniekje, die niet waardeloos 

zijn, worden hier meegedeeld. 

EEN CORT VERHAAL WAT DAT INDE STEDE VAN ROTTERDAM 

ENDE DAARONTRENT IS GEPASSEERT ZEDERT DEN JARE I5OO. 

(Naar HS. No. 10 van het Gemeentearchief, fo. 81 sqq.) 

1572 den 9 april sijnde de vierde paasdach swoensdaachs soo 

is den graaff van Bossu met sijn Spanjaarden voorde Oostpoort 

voor Rotterdam gecomen versoeckende om daar ingelaten te sijn,

30 

maar het is hem beleeffelijck affgeslagen ende de borgers hebben 

haar in de wapenen gestelt vreesende tegen danck overweldicht 

te werden. Den grave dit merckende dacht door list de Spanjaars 

inde stadt te crijgen sonder fortse off gewelt. Soo is hij 

door versoeck met eenige edele inde stadt gelaten, ende heeft 

bij de overheit vande stadt versocht om sijn volck maar soude 

passeren, want hij op andere plaatsen meende te trecken, doch 

na veel redenen soo is geaccordeert, dat de Spanjaarden met een 

rot off ten hoogsten twee rotten met ongelade roers door de stadt 

souden passeren, ende als die dan door waren soudemen wederom 

andere in laten omte passeren tot de leste toe. Onder welck 

decksel de Spanjaarden al gereet buyten inde wapenen stonden, 

soo is het eerste rot met groote furie ingecomen sonder haar 

roers te blossen, dat de wacht vande burgers haar niet conde 

steuyten, dat murmuratie veroorsaackte, soodat een smidt met 

een voorhamer inde hant tegen den graaff seyde, datter meer 

inde stadt quamen dan het geordonneerde getal, ende dat men 

de poorte soude sluyten. Waarover Bossu hem hiete liegen, ende 

dat het hem niet toe en quam het conincx volck te tellen. Swart 

Jan den smidt seyde, dat het hem bevolen was de wacht ende 

het tellen daarvan. Bossu met gramschap sijn swaert uyt treckende 

na den smidt, die den slach keerde, doch wiert noch van Bossu 

doorsteecken, ende noch een backer genaamt Jan Dominicus wert 

doodelijck gewondt 

Voorts soo hebben eenige edele de wacht aande poort overweldicht, 

soodat de dooden tusschen de 3 a 400 gerekent werden. 

In dese moort sijn onder andere persoonen omgebracht dese 

volgende persoonen met namen. 

Ten eersten Jan Jacobsz. Roos out Burgemeester, wert vande 

Spanjaars doot geschooten tusschen de Delffse Poort ende het 

Hofrpoortge, soo hij door ordre vande heeren vande Vroetschap 

de Delffse Poort hadde geopent om dat de Spanjaarden door de 

selve uyt souden trecken volgens het accoordt. Sij hebben hem 

den ringh vande vingeren getrocken ende de koussen, die nade 

oude wijse vant lant aan den broeck vast waren, hebben sij aff 

gesneeden ende van sijn beenen getrocken, ende het lichaam seer 

mishandelt in een waterloose geworpen, ende is mede daar na 

op het kerckhoff onder andere dooden leggende, bekent geworden 

door een die het slijck van sijn aangesicht affdede.

Hier sijn 48 dood en met den smidt Swart Jan, die van Bossu 

doorsteecken was. Nadat dese gruywelijcke moort geschiet was, 

soo hebben sij de stadt beset ende groote moetwille bedreven 

aan vrouwen ende dochters, ende de borgerij grooten overlast 

gedaan. Dijt duyrden wel 15 weecken, want den graaff van 

Bossu meende hier sijnen stoel van oorloge tegen de Watergeusen 

te stellen. Die van den Briel voeren op Delftshaven over de 

Maas, ende hebben dat ingenomen met het, slodt te Spangen, 

daar sij Schiedam mede besetten, sonder dat sij luyden eenich 

leet aan d'ingesetene deden. Maar alsoo de Spanjaarden van 

Rotterdam den 10 April met eenige vaandelen knechten op 

Delftshaven een schielijcken inval deden, soo hebben sij het alles 

vermoort, dat sij vonden, dat sulcken schrick aande omleggende 

steden veroorsaackte, dat sij hare poorten door heel Hollant voor 

de Spanjaarden toe slooten, ende geen toevoer aan Rotterdam 

lieten passeren, soodat de Spanjaarden haar benart siende, sijn 

op den 22 Julij 1572 uit Rotterdam vertrocken 

IX. 

Onder II bespraken wij reeds de verhouding tusschen 

twee tot 1576 loopende kroniekjes, het eene bewaard 

gebleven o. a. door een afschrift van W. Aardenhout, het 

andere opgenomen in de kroniek, samengesteld door den 

in 1623 overleden bakker van Waerschut. Het bleek 

ons toen, dat het eerste de berichten, die het met het 

tweede gemeen heeft, uit een origineel geëxcerpeerd had, 

het geheele door van Waerschut overgenomen kroniekje 

bevattende, en dat dit uit 59 aanteekeningen bestond. De 

35 uit de Divisiekroniek geëxcerpeerde berichten, de 

2 privilegies en de 2 afschriften van brieven interesseeren 

ons thans niet verder, daar zij geen zelfstandige, ons 

van elders onbekende berichten bevatten. Maar de inhoud 

der overige verdient nader bezien te worden. 

De oudste aanteekening, die op 1437, is tevens de 

meest typische. Zij levert het afdoende bewijs, dat alle

32 

kronieken, waarin ze voorkomt, direct of indirect uit 

één gemeenschappelijke bron hebben geput. Bij Aardenhout 

luidt zij (ontdaan van een er later bijgevoegde 

beschrijving van het altaar) aldus: 

»A^ 1437 sijn de backers binnen Rotterdam te samen 

vergadert, ende stemden met malcanderen ouer een om 

op haer eige costen te doen maken een heerlijk altaer 

jnde S. Laurens kerck, ter eere van onse lieue Vrouwe. 

Ende jn dien tijt was de kerc slechts van hout ende 

sonder toorn. Den voerseide altaer wierde gewijt van 

Roeloff van Diephout, biscop van Wtrecht, des saterdaechs 

voor kermisse (1), ende dewijl de backers het 

eerste altaer hadden gebout, soe waren sij de eerste, die 

een vrij gilde cregen jnde stadt." 

Van Waerschut daarentegen heeft haar opgenomen in 

dezen vorm: »A^ 1437 vergaderden een parthije backers 

tot Rotterdam ende deden maecken eenen altaer jnde 

hooftkercke van S. Laurens ter eeren de moeder Christi 

nae haer meeninge. De voorseide kercke hadde dien 

tijt noch toorn off choor als nae geseyt sal worden. Den 

voorseiden altaer wijdde Roeloff van Diephout de 53^ biscop 

van Vtrecht, ende geschiede saterdaechs voor Delffse 

kermisse (2) dato voorseit. Sedert dien tijt hebben de. 

backers haer gilde gehouden soo mans als vrouwen, maer 

door sommiger broeders onredelijckheyt sijn de susters 

nae date apsent gebleuen." 

(1) Indien hiermede de kermis is bedoeld, welke volgens Dr. 

Nicolaas Zas (Gemeentearchief No. 41, p. 97) op het Roodezand 

werd gevierd twee dagen voor S. Petri et Pauli, d. i. 27 Juni, 

dan was die Zaterdag de 22 Juni 1437. 

(2) Daar de Delftsche kermis volgens van Bleiswijck vroeger 

op S. Odulphi 12 Juni werd gevierd, zoo was die Zaterdag de 

8 Juni 1437.

33 

Men ziet, dat het verschil tusschen de twee berichten 

vrij groot is. Nu zijn wij toevallig in staat de juistheid 

van beide te toetsen. In het omstreeks het midden der 

15° eeuw begonnen origineele gildeboek der bakkers, 

(thans in het gemeentearchief berustend en in 1880 door 

J. H. Scheffer uitgegeven in £z>z/ ^///^air/fetf, ZV jffö&forj 

£« tó i?n?0*/ fc Üfo/fcfï/aftz 1400—1850) komt in het 

begin deze aanteekening voor: 

»Assit ad inceptum Sancta Maria meum. Dit es 

die ordinancy vanden gilde ende van die vergaderinge 

des heiligen confessoors ende biscobs sinte Autbaerts, 

dat een backer was. Jnden naem des Vaders, des Zoons, 

des Heiligen Geests So sijn vergadert een deel vanden 

backers, ende hebben doen maken een outaer, jnder 

kercken te Rotterdam, jn die eer Gods ende Marien 

sijnre moeder, ende des heiligen biscob ende confessoor 

sinte Autbaert. Dit voirgenoemde outaer wort gewijt 

van biscob Ian van Corkagen (1), des biscobs van Vtrecht 

subfragaen, Rodolf van Diephhout, ende gesciede jnt 

iaer ons heren m. cccc. xxxvij, des saterdages na Odulphus 

dach (2), jn die eer Gods, ende Maria sijnre gebenedider 

moeder, ende des heiligen biscob ende confessoor 

sint Autbaert, ende des heiligen apostel sinte 

Bertelmeus, ende der heiliger maget ende martelaerster 

sinte Apollonye. Ende die kermis van desen outaer 

houtmen altoes des sonnendages na Advincula Petri (3). 

Deo Gratias." 

De juistheid van dit bericht wordt natuurlijk door den 

aard der bron boven twijfel verheven. Vergelijkt men 

het nu met de beide anderen, dan loopt het in het oog, 

(1) Sic. Van Heussen noemt hem bisschop van Korke. 

(2) Dat is 15 Juni 1437. 

(3) Dat is Zondag na 1 Augustus. 

3

34 

dat dezen, hoe ook onderling verschillende, toch uit één 

gemeenschappelijke bron stammen, die — wat wel in 

het oog moet worden gehouden — over meer dan 

één detail verkeerd was ingelicht. En in de heiligen, 

aan welke het altaar gewijd was, èn in den persoon, 

die het wijdde, èn in den datum der wijding vergissen 

zij zich. Dit maakt het onaannemelijk, dat zij hetzij 

uit het gildeboek, of indirect van een tijdgenoot afkomstig 

zouden zijn; de aard en het aantal der vergissingen 

integendeel wijzen erop, dat hun eerste opteekening 

alleen op een traditie kan berust hebben. 

Op deze aanteekening volgt een bericht over het begin 

van den bouw van den toren der S. Laurenskerk in 1449. 

Kennelijk staat dit in nauw verband tot de andere, die 

in het kroniekje over den kerkbouw voorkomen: na het 

begin van den torenbouw in 1449 wordt in 1488 het 

heien van den trans en in 1490 dat van het hoogkoor 

vermeld, dan het inzetten der glazen in het hoogkoor 

van 1510 tot 1513, en eindelijk het leggen van den 

eersten steen der verhooging van den toren in 1547. 

Dit is een gesloten serie, alle groote uitwendige veranderingen 

der kerk vóór de hervorming omvattende. Nu 

valt het op, dat alleen bij de eerste en laatste dier aanteekeningen 

de datum vermeldt wordt, en dat blijkens 

van Spaan (p. 259) juist die twee data op inscripties 

onder aan den toren stonden, waarop bovendien nog 

een aantal verbouwingen na de hervorming voorkwamen, 

maar geen der drie andere ongedateerde van ons kroniekje. 

De twee data kunnen dus aan die inscripties 

ontleend zijn. Maar ook niet meer: de overige inhoud 

dezer aanteekeningen kan alleen van tijdgenooten afkomstig 

zijn of op traditie berusten. Immers o. a. de 

namen der eerste steenleggers in 1449 werden noch op 

de inscripties noch in een andere bron voor de hervor-

35 

ming dan alleen in dit kroniekje vermeld. Neemt men 

nu de twee data weg, dan wijzen èn de vorm èn de 

samenhang der vijf berichten erop, dat zij gelijktijdig 

na 1547 moeten zijn opgeteekend en dus op traditie 

berusten. 

De derde aanteekening, over de geboorte van Erasmus, 

en een andere over zijn dood, zijn ontleend aan 

het voetstuk van zijn standbeeld (^/fcn/dw/jrA /tfar- 

&?£/£/> II, 1890, p. 269). 

Dan volgt een bericht op 1489 over het verkleinen 

der stad aan de noordzijde. De onbestemdheid van den 

vorm — >Nu begonmen de stadt te vercleynen" — wijst 

ook hier op de traditie als bron. Het feit der verkleining 

is wel uit een groot aantal origineele stukken 

indirect bekend, maar den tijd, waarin ze plaats greep, 

weten we alleen uit dit kroniekje. 

Het slot vormen tien aanteekeningen over den bouw 

van straten, bruggen, enz. tusschen 1547 en 1576, en 

twee vrij uitvoerige berichten over de bezetting der stad 

door Bossu in April 1572, waarbij o. a. de 41 toen gedoode 

burgers met name worden opgesomd. 

Overziet men den geheelen inhoud van het kroniekje, 

dan blijkt geen enkele der niet aan de Divisiekroniek 

ontleende aanteekeningen, al omvatten ze een tijdperk 

van 140 jaren, het waarschijnlijk te maken, dat bij de 

samenstelling ervan andere oudere bronnen zouden zijn 

gebruikt. Afgezien van eenige gegevens, ontleend aan 

voor een ieder toegankelijke inscripties en aan een privilegieboek, 

schijnt alles op tradities te berusten. En 

op een viertal na — het bakkersaltaar in 1437, de 

geboorte en de dood van Erasmus in 1467 en 1536, 

en de vermoedelijk door den opsteller zelf beleefde bezetting 

der stad in 1572 — betreffen zij allen onderwerpen 

uit de stadsfabricage.

36 

Een en ander maakt het aannemelijk, dat ons kroniekje 

kort na 1576 werd opgesteld, voor een deel 

uit de op Rotterdam betrekking hebbende berichten der 

Divisiekroniek, voor een deel door het opteekenen van 

eenige gebeurtenissen, die den samensteller bij overlevering 

of uit eigen herinnering bekend waren. Wie hij 

was, is niet te raden. Alleen zoude de omstandigheid, 

dat hij buiten alle verband met de rest de stichting van 

het bakkersaltaar vermeldde (1), en dat zijn kroniek door 

den bakker Jan Gerritsz. van Waerschut werd afgeschreven 

en vervolgd, doen vermoeden, dat ook de samensteller 

tot dat gilde behoorde. 

KRONIEKJE VAN ROTTERDAM TOT 1576, 

opgenomen in de Kroniek van JAN GERRITSZ. VAN WAERSCHUT 

(f 30 October 1623), 

naar HS. No. 6 en No. 15, fa. 3—6 van het Gemeentearchief (2). 

[1296. Graaf Jan I te Rotterdam. (Uit de Divisiekroniek, Div. 

20, C. 6.)] 

[1328. Eerste privilegie van Rotterdam van graaf Willem III. 

Met de zelfstandige bijvoeging:] Ende die van Rotterdam hebben 

ende voeren twapen van desen graef tot sijner eere ende gedagtenisse. 

< 

[1337. Willem III sterft en wordt opgevolgd door Willem IV. 

(Uit Div. 22, C. 33.)] 

(1) Men houde in het oog, dat de andere berichten over de 

stichting van altaren in de kerk, die bij Aardenhout voorkomen, 

aan een andere bron moeten ontleend zijn, en dat hun samentreffen 

met het bericht van 1437 dus toevallig is. Daarenboven 

pleit de vorm van het bericht op 1490, eveneens over het bakkersaltaar 

handelende, ervoor, dat den opsteller daarvan het bericht 

op 1437 onbekend was. 

(2) De berichten, die ook in het kroniekje van Aardenhout 

voorkomen (zie onder III), zijn met een * aangegeven.

37 

1340- November II. Beminde Leser. Hier aen is volgende 

copie van seeckere brief gepasseert ende gesegelt van scepenen 

binnen Rotterdam int jaer 1340: 

Wij Plonis Heynricx Vissers sone ende Florens haren Dirck 

Boeckels broeder schepenen in Rotterdam oirconden ende kennen, 

dat voir ons quam Jan vander Zee ende liede schuldich te 

wesen Claes Slimrij often houder des briefs iiij scellinge goede 

hollants siaers, een conincx tornoyse gerekent voir viij penningen 

oft payment sijnre waerde, welcke duerende tot een erff rente op 

sijn huys ende erue gelegen buten dijcx tussen Pieter Boeyer ende 

Hanne Doeden, te betalen alle jaer die een helfte te Voirscoter 

marct ende dander helfte te Valckenburch marct, oft pande van 

Jans goeden vander Zee voirnoemt oft wie besitter waer des 

voirs. huys ende erfs, den darden penninck beter, ende die verlooren 

teynden viertien dagen na elcken dage. In oirconde desen 

brief besegelt met onsen segelen. Gegeuen des vridaechs nae 

S. Maertijns daghe inden winter int jaer ons heien m iij c ende xl. 

Beminde Leser. Dese voors. copie is beuonden met de principale 

brief van woord tot woord te accorderen, daer uyt dat 

lichtelijck te mereken is, wat Rotterdam op die voors. tijt voor 

een plaetse was. 

[1345. Willem IV sneuvelt en wordt opgevolgd door Margaretha, 

die haar zoon Willem als graaf instelt. (Uit Div. 24, C. 1, 2.)] 

[1350. Begin der Hoeksche en Kabeljauwsche twisten. (Uit 

Div. 24, C. 13, 14.)] 

[1358. Hertog Aelbrecht ruwaard. (Uit Div. 25, C. 16.)] 

[1359. De Delvenaars verwoesten Polanen en Binckhorst, en 

verbreken de gevangenis in den Haag. (Uit Div. 26, C. 6, 7.)] 

Ende van dese voerseyde tijt aen heeft hertoch Aelbert van 

Beyeren groote moeyte vlijt ende neersticheyt gedaen om Rotterdam 

een vaste stadt te maecken. Wel siende dat de selue 

plaetse was leggende aen een bequame rivyere, soe heeft hij de 

selue plaetse voersien met veele beneficien ende weldaden, want 

in sijn tijt ende leuen is die stadt Rotterdam beurijt geworden 

mette vesten ende toornen ende poirten, ende oeck dopperkercke (1) 

(1) Uit dezen naam opperkercke in plaats van parochiekercke 

blijkt, dat van Waerschut de redactie van het door hem afgeschreven 

kroniekje niet ongewijzigd heeft gelaten.

3» 

gemaeckt genaemt S. Laurens kerc is in sijn leuen gefondeert 

ende begonnen. Noch heeft deese hertoch Aelbert geordonneert 

ende gestelt te resideren ofte woonen binnen Rotterdam 

den dijcgraef ende baeliu van Schielant, welcke streckende 

is van bij oesten de Schiedamse hauen heenen bijde Maes ende 

Ysel totter stadt vander Goude ende soe totten Hildam, daer in 

begrepen sijn ontrent xij duysent mergen lants, als de caerte 

daer van sijnde uytwijst. Ende twapen van Schielant is alst 

wapen van deesen hertoch Aelbert van Beyeren. Ende deese 

hertoch Aelbert mach met recht wel genaemt worden de stichter 

vande stadt Rotterdam. 

[1404. Dood van Albrecht. (Uit Div. 26, C. 58.)] 

[1418. October 10. Jan van Beijeren verovert Rotterdam en 

verblijft daar. (Uit Div. 28, C. 4, 8.)] 

[1425. Gevecht tusschen de Rotterdammers en de Schoonhovenaars. 

(Uit Div. 28, C. 29.)] 

[1426. De Kennemers verwoesten eenige sloten in Schieland. 

(Uit Div. 28, C. 37.)] 

* Anno 1437 vergaderden een parthye backers tot Rotterdam 

ende deden maecken eenen altaer jnde hooftkercke van S. Laurens 

ter eeren de moeder Christi nae haer meeninge. De voerseide 

kercke hadde dien tijt noch toorn off choor als nae geseyt 

sal worden. Den voerseyden altaer wijdde Roeloff van Diephout 

de 53e biscop van Vtrecht, ende geschiede saterdaechs voer 

Delffse kermisse dato voerseit. Sedert dien tijt hebben de backers 

haer gilde gehouden so o mans als vrouwen, maer door sommiger 

broeders onredelijckheyt sijn de susters nae date apsent 

gebleuen (1). 

[1438. Oorlog ter zee tegen de steden aan de Oostzee. (Uit 

Div. 29, C. 8.)] 

[1440. Uitvinding der boekdrukkunst. (Uit Div. 29, C. 1.)] 

* [1448. Bedijking van Charlois, (Uit Div. 29, C. 17.)] 

* Anno 1449 den eersten dijnsdach nae Aller Heyligen leydemen 

den eersten steen vanden toorn van S. Laurens kercke tot 

Rotterdam (2). 

(1) Zie boven pag. 32—34. 

(2) In het kroniekje van Aardenhout luidt dit bericht aldus: 

Op dinsdag den 6 nouember wierd den eersten steen geleyt van

39 

* Anno 1467 den 28 October wert geboren den wijt beroemden 

Erasmus van Rotterdam aende suyt sijde vande voors. kercke 

als aent huys noch blijct. 

* [1479. De stadhouder Wolfert vander Vere te Rotterdam. 

Joris de bastert van Brederode stadvoogd. (Uit Div. 31, C. 23.) 

Met de zelfstandige bijvoeging:] Die oock anno 1482 op S. Hillebrecht 

auont de eerste steen leyde aen een capelle op de Maes 

ouer Yselmonde. 

* [1480. Hertog Maximiliaan te Rotterdam. Philips de bastert 

van Brabant stad voogd. (Uit Div. 31, C. 25)] 

[1481. April 6. Jan van Egmont verrast Dordrecht. (Uit Div. 

31, C. 30.)] 

* Anno 1488 werden de transsen geheyt, daer aen het hooch 

choor soude gemaect worden aende voorseide kercke tot Rotterdam 

(1). 

* [1488. November 18. Jonker Frans van Brederode Verrast 

Rotterdam. (Uit Div. 31, C. 62.)] 

* [1488. December. Aanslag der Rotterdammers op Schoonhoven. 

(Ibidem.)] (2) 

* [1488. December 9. Delfshaven verbrand. (Ibidem.)] 

* [1489. Februari. Strooptocht der Rotterdammers in het Overmaassche. 

(Ibidem C. 63.)] 

* [1489. Februari 14. Aanslag op Schiedam door een deel 

der bezetting. (Ibidem.)] 

S. Laurens kerk door jonker Aelbert van Waeueren, den tweeden 

door heer Adolff de Haes pastoor van Rotterdam, ende voorts 

wierd daer gestadigd aen gearbeyt wt lieffde, ende het volk wierd 

met trommelen ende trompetten ende ander speeltuygh op ende 

vant werk gehaelt, met een vaendel waer in Laurens bradende 

op een rooster verbeelt was. (HS. van Alkemade, Gemeentearchief 

No. 46, fo. 115 v.) 

(1) In het kroniekje van Aardenhout luidt dit bericht: 1488 

wierd geheyt den 12 maert de eerste pael vanden trans van S. 

Laurens kerke tot Rotterdam, daert hooge choor soude staen. 

(Ibidem.) 

(2) Dit en het volgende bericht staan in het kroniekje van 

Aardenhout tusschen het laatste bericht van 1489 en het eerste 

van 1490.

4O 

* [1489» Maart 6. De Rotterdammers bezetten Overschie. 


[1489. Maart. Zij verrassen onder Jan van Naaldwijk Geertruidenberg. 

(Ibidem.)] 

[1489. Mei 4. Strooptocht der Rotterdammers naar Abbenbroek. 


[1489. Juni 4. Scheepsstrijd op de Lek. (Ibidem.)] 

[1489. Aanslag van den stadhouder op het blokhuis voor Rotterdam. 

(Ibidem.)] 

[1489. Strooptocht der Rotterdammers onder Broekhuizen naar 

Gouda. (Ibidem.)] 

* [1489. Juni 17. Nederlaag der Rotterdammers bij Moordrecht. 

(Ibidem C. 67).] 

* [1489. Juni 22. Frans van Brederode geeft Rotterdam aan 

den stalmeester van Maximiliaan over, die daar eenigen tijd 

blijft. (Ibidem.)] 

* Welcke stadt van Rotterdam op die tijt cleynder gemaect 

werde, te weten ccc (1) treden aende nooit sijde aende wijdde 

ende aende lengte m ende 1 treden, om redenen dat de stadt 

wijt in begrip was ende weynich betimmert ende bewoent, soo 

datse vande borgers niet beset en conde werden, want doergaens 

lagen daer soldaten in van slants wegen tot stadts bewaringe. 

* [De Rotterdamsche kapiteins onthoofd. (Uit Div. 31, C. 67.)] 

* Anno 1490 werde geheyt het hooch choor van S. Laurens 

kercke tot Rotterdam, twerck onder de borgerye wt lieffden omgaende, 

gaende dagelijcx metten trommel aen ende off. De 

plaetse daer het voors. choor op staet, was voor tijden den thuyn 

hoorende aent huys den Spiegel opte Hoochstraet (2). 

* [1497. Juni. Philips van Bourgondie te Rotterdam gehuldigd. 

(Uit Div. 32, C. 11.)] 

Copie van seeckere missiue wt den houe van Hollant aen Rotterdam 

gesonden date den 11 december 1506, als volcht. 

Op heden date deses was bijden houe van Hollant geordon- 

(1) Bij Aardenhout 350 treden. 

(2) In het kroniekje van Aardenhout wordt »de hooge tooren" 

in plaats van »het hooch choor" genoemd, en Jan van Couwenhouen 

vermeld als eigenaar van het huis de Spiegel.

41 

neert, alsoe seeckere brieuen ende nieumaren gecomen sijn wt 

den grooten houck van eenige groote personagien, dat deselue 

voor gewis geadverteert sijn, dat opset gemaect is int lant van 

Gelre om eeiiige steden van Hollant in te nemen te water ende 

besonder op Dordt ende Rotterdam, dat dselue van Rotterdam 

tot costen vanden gemeenen lande van Hollant ende Vrieslant 

terstont mogen aennemen xxv soldaten bouen de gene die bij 

haer onderhouden worden, ende sullen deselue xxv soldaten betaelt 

worden als andere capitainen ende soldaten van slandts wegen 

betaelt worden, namelijc bijden rentmeester generael van 

Noorthollant Jacob Gouertss., ontfanger van slants penningen ter 

cause vande betalinge vande vjc soldaten bijden gemeenen lande 

om geslagen. Welcke penningen ten behoeue als voren hem in 

reeckeninge gepasseert sullen worden, mits ouerbrengende quitancie, 

geduyrende de betalinge tot weerseggens vanden voors. 

houe. Gedaen inden Hage date voors., bijden Stadthouder generael, 

Philips van Spangen ridder, mr. Jacob Ruys, Floris Oem 

van Wijngaerden Jansz., Floris Oem van Wijngaerden Florisz.. 

Euert de Veer, Jan van Duyuerden, Reynier de Jonge eade Jacob 

Bouwenss., Raedtsluyden vanden houe. Mij present, ende was 

onderteyckent Bruynssen. 

* Anno 1510, 11, 12 ende 13 werden de glasen gemaect ende 

ingeset in het hooch choor van S. Laurens kercke tot Rotterdam. 

Anno 1536 storff Erasmus van Rotterdam den 3 julij tot Basel, 

sijnde aldaer begrauen, out sijnde 68 jaren 8 maenden 5 dagen. 

* Anno 1547 den 12 meerte leydemen den eersten steen vant 

verhoogen vanden toorn tot Rotterdam, als donderste hadde gestaen 

xcviij jaren. 

* Corts daer naer wert de Huybrugge van steenwerck gemaect, 

te voren wesende een houtten braggetien. 

Doen ter tijt wert mede gemaect van steenwerck het hooft 

aende Oude hauen aende oest sijde, te voren van rijswerck. 

* Anno 1554 coftmen tot Rotterdam een dusent metselsteen om 

xj stuyuers ende een hoet calck om gelijcken prijs. 

* Anno 1555, 56 ende 57 werde geheyt, gefondeert ende gemaect 

de treffelijcke steenen brugge onder tmart velt alhier, verciert 

met een heerlijck koperen beelt van Erasmus tot teecken 

van sijn geboorte alhier. 

Anno 1561 condemen alhier int beste vande stadt namelijck

42 

opten Middeldam een redelijck huys een geheel jaer lanck hueren 

om vier pont vlaems, sijn nu dierder. 

Anno 1563 den 10 julij saterdaechs 2 vren nae middach ontstack 

alhier eenen grooten brant inde Molestraet, waeyende den 

wint sterck wtten suyt westen, dat hij door het riet dack niet te 

keeren en was, verbrande tWestnieulant, den Rijstuyn, de Hooftstege, 

den Houttuyn ende het Oosteynde vaade Hoochstraet, oock 

het Prekaer monnicke clooster, het Manhuys, de Hooftpoort metten 

Draeybrugge, soo datter meer verbranden dan ijcl huysen, oock 

wel lx soo groote als cleyne schepen, sommige geladen met costelijcke 

waren, tot groote schade vande borgers. 

De regeerders der stadt siende dat de Hooftstege te enge was, 

hebben aflf gekeurt alle de voorhuysen aende oest sijde, soose 

noch vanden brant ter neder lagen, soo dat de strate wijder wert. 

Anno 1564 wert den Draeybrugge weder gemaect ende geleyt 

binnen de twee torens, daer den boom vande hauen die tijt aen 

sloot, voor dien tijt leggende de brugge deen eynde opt Westnieulant 

dander inden Rijstuyn. 

Anno 1571 wert gemaect tblau steenwerck vande Hoenderbrugge, 

voor die tijt geweest een moeijelijcke brugge met wallen 

onder. 

Anno 1572 dijnsdach den 2 april nam de graue vander Marck 

den Briel in met weynich volcks. De Spaengaerts sorgende voor 

verlies van meer steden, quam de graue van Bossu met veel 

Spaengaerts voor Rotterdam ende wilde daer binnen wesen. De 

borgers hebbent hem eerst geweygert, maer door sterck aenhouden 

ist hem geaccordeert, dat hij soucle marcheren met een rot tefkens, 

maer hebben de poorten ouerweldicht ende veel borgers 

vermoort, den vierden paesdach als bouen. De doode sijn dese: 

1. Jan Jacobsz. de Roos borgemeester. 2. Joris Batusz. brouwer. 

3. Hobbe Jansz. brouwer. 4. Huych Claesz. 5. Pieter Jorisz. 

6. Cornelis Jacobsz. 7. Henrick Zweersz. 8. Claes Schoutten. 9. Fop 

Fransz. stierman. 10. Cornelis Aertsz. Kieuit. 11. Willem Ariensz. 

van Groenhout. 12. Pieter Slampamper. 13. De Vos tambourijn. 

14. Cornelis Arien Mijne. 15. Goris Roelantsz. van Seuenhuysen. 

16. Den witten Henrick. 17, Rijck den smidt. 18. Dirck Thijsz. 

molenaer. 19. Jacob den smidt. 20. Jacob Aecht schoemaecker. 

21. Frans Jansz. smidt. 22. Marcelis Jansz. 23. Pieter de lapper. 

24. Thonis Rechals. 25. Den Broeder. 26. De sone van Janne de

43 

vrouw. 27. Huybert portier vande Schiedamse poort. 28. ende sijn 

sone. 29. Dooff Jan. 30. Jan Barentsz. 31. Claes Woutersz. op de 

Meent. 32. De sone van Maritgen Huygen. 33. Henrick Allertsz. 

34. Gouert den smidt. 35. Cuyper Thijs. 36. Meester Cornelis 

Door. 37. Willem Kerstensz. stierman. 38. Adriaen Korstensz. 

39. Adriaen Willemsz. Goutsbloem verdroncken. 40. Pieter Claesz. 

cuyper. 41. Noch een opt kerckhoff gebleuen. 

Dese borgers sijn bij de Spaengaerts vermoort daer als bouen, 

houdende de stadt in, treckende nae Delffshauen, slaende daer 

oock veel volcx doot ende berooffdent, doende veel quaets ouer al. 

Ende nae dat sij 15 weken inde stadt gelegen hadden, sijnse 

vertrocken den 22 julij anno als bouen. 

Als nu de Spaengaerts wech waren sijn veel gevluchte borgers 

weder in gecomen, ende heeftmen sedert dien tijt de stadt, die 

seer swack ende onsterck van wallen was, beginnen te verstercken, 

doende dit de borgers wt lieffden, waeckende den derden 

nacht vijff jaren aen malcanderen. 

Op dese tijt wert de stadt aende watersijde vergroot ontrent 

cxxv treden aende lengte, van bij de Oostpoort aff tot bij de 

Schiedamse poort toe 5 werdende deselue vergrootinge niet gedaen, 

datter geen plaetse was om te timmeren, want waren op 

die tijt veel ledige eruen ende tuynen inde stadt, maer wert gedaen 

om stadts versterckinge ende om schepen te bergen binnen 

de stadt. Want vande Nieuwe hauen ende Blaeck, dat beyde 

stadts vesten geweest waren, werden twee binnen hauens van 

gemaeckt, alsoe op die tijt den geheelen coophandel vant landt 

te Rotterdam was van oosterse als westerse vaert, vermits Amsterdam 

noch Spaens was. 

* Anno 1576 wert geordonneert het gasthuys op het Oosteynde 

alst noch blijct, staende te voren aende Huybrugge. 

X. 

Bij het ontleden van het Rotterdamsch kroniekje van 

1437 tot 1576, dat W. Aardenhout uit een exemplaar 

der C^r0#{/V£ #0» i7tf//#;z/ afschreef, bleek het ons te 

zijn samengesteld uit drie deelen: i°. het onder III afgedrukte 

kerkelijke kroniekje van 1490 tot 1499, 2°. een 

excerpt van het onder IX afgedrukte kroniekje, en 3°,

44 

enkele zelfstandige aanteekeningen van den samensteller 

zelf. Die laatste groep worde hier thans medegedeeld. 

Zij bestaat uit een beschrijving van het bakkersaltaar in 

de S. Laurenskerk, ingelascht in het aan het kroniekje 

IX ontleende bericht over de stichting van dat altaar, 

en uit drie aanteekeningen over den overgang der S. 

Laurenskerk op de Hervormden. 

ZELFSTANDIGE BIJVOEGINGEN 

van den samensteller van het Kroniekje 1437—1576, door W. 

Aardenhout afgeschreven in No. 31 £, p. 55—65. 

(Ao. 1437 sijn de backers binnen Rotterdam te samen vergadert, 

ende stemden met malcanderen ouer een om op haer eige 

costen te doen maken een heerlijk altaer in de S. Laurens kerc, 

ter eere van onse lieue Vrouwe), aen wekkers rechter sijde stont 

een Engel met een coorn seynse snijdende het coorn, ende aende 

linker sijde een anderen Engel met een corf vol broot. — Etc". 

Ao. 1572 den 12 nouember is tot Rotterdam inde S. Laurens 

kerk de leste misse gedaen ende predicatie vande catholijke religie 

door den eerwaerden heer Marten Duncanus pastoor van 

S. Hippolitus kerk te Delft ende deken inden Haeghe; hij vermaende 

de borgers seer datse wilden blijuen gehoorsame kinderen 

der H. Roomse kerke 5 maer opten 14 dito wiert de kerke geruymt 

van alle beelden ende altaeren, ende 15 dito de eerste 

caluiniste predicatie daerin gedaen door Cornells Cooltuyn. 

Ao. 1573 den 12 maert is tot Rotterdam inde groote kerke het 

choor geruymt van alle steene beelden ende altaeren, die noch 

waren blijuen staen; oock wiert het gestoelte van canonicken of 

prebende priesters wt het choor gedaen, ende geplaetst int oosten 

vande suitrek vant choor tegen den muren. 

Den 22 april wiert de predickstoel geplaetst aende tweede 

pijlaer vant choor aff, aende suyt sijde, die te voren tegen de 

tweede pijlaer aende noort sijde stont. 

XL 

Met de bovenstaande kroniekjes is de lijst uitgeput 

van de voor of omstreeks de hervorming zelf"

45 

standig opgestelde werkjes over Rotterdams geschiedenis, 

die bewaard zijn gebleven. Doch niet de geheele lijst 

der betrouwbare berichten uit dien tijd. Een aantal 

latere, grootendeels uit compilation bestaande kronieken 

hebben daarenboven enkele berichten bewaard, wier herkomst 

niet verder is na te gaan, en waarvan vele toch 

vertrouwen verdienen. Wij zullen die berichten thans 

los aaneenvoegen, met mededeeling van de oudste bron, 

waarin ze gevonden worden; onder de opmerking nochtans, 

dat de lijst niet op absolute volledigheid aanspraak 

maakt, dat van enkele berichten misschien nog oudere 

bronnen zouden zijn aan te wijzen, en dat hun geloofwaardigheid 

in het midden wordt gelaten. 

VERSPREIDE BERICHTEN. 

Hugo de Cralinghe miles, Theodoricus de Gouda miles, Reynerus 

Boeckel miles etc. (leefden ten tijde van de graven Florens IV 

en Willem II.) 

(Johannes Geerbrandi Leidensis Carmelitani C/fcr^wzVö», geschreven 

1450 a 70, Ed. F. Sweertius, 1620, p. 195, 212.) 

ld veró indubitatum est, locum, quern Roterodamum nunc 

insidet, olim aestuarium fuisse, atque mans refluentis aestui extra 

Mosae aggeres obnoxium. Cuius rei documentum certissimum 

capi potest è vetusti aggeris vestigijs reliquis, qui interius recessisse 

ab eo, quem haec aetas Mosae reciprocanti obiectum habet, videtur, 

simulque è voraginibus quas superfusus Mosa dissipato perfractoque 

illo reliquit. Veterem autem illum aggerem ab Honinga 

arce Assendelfiorum dominio ad Croesuicum castellum Rotae amni 

adsitum, fuisse perductum volunt, atque inde pagum Oudersciam 

attigisse, postremó ad Sciedami moenia desijsse. 

(Hadriani Junii Hornani ^Ö/ÖW'Ö, 1588, p. 294.)

46 

. . . . (i) Te weten, naer dat het lant tusschen Rotterdam 

ende het dorp van Overschie bedijckt is gheweest, welck te voren 

maer moeras en was, also over ontrent vier hondert jaren een 

ouden dijck plach te loopen, by aldaer nu is t'huys te Hoeningen, 

ende so voorts na t'huys te Crooswijck, Overschie ende van daen 

tot Schiedam toe. 

(W. van Gouthoeven, Z>Wate C>£r0«z/V^ etc. 1620, p. 83.) 

1255 worde de zeedijk van het slot Honingen af tot Schiedam 

toe geleyt. 

(Aanteekeningen van Pieter de Raadt circa 1664. HS. van Alkemade, 

Rotterdamsch Gemeentearchief No. 46, fo. 123 v. — 

Daaruit van Heussen, A^r^/yfo 6W/fc^

47 

1295- Is heer Diederick van Breederoden, heer Floris den 

abt van Egmont, heer Hendrik burggrave van Leyden, heer 

Willem van Teylingen, heer Jacob van Wassenaar, heer Willem 

van Egmont, heer Hugo van Cralingen, enz. met nog zeer veel 

edelen tot Rotterdam gee o men, om naar Engeland te varen en 

de jonge graaf Jan t'huys te halen met koning Eduard van Engelands 

dogter Elisabet zijn wijf. 

(J. Lois, CVtfwy^ *»2. *frr ƒ/&

48 

geholpen en bygestaan, met volk, schepen, en alle behoeften, en 

haar kloekelyk in d'zeeslag voor Zierikzee hebben gedragen. 

(J. Lois, misschien uit de aanteekening op 1328 van van 

Waerschut.) 

1349. Is graaf Willem met veel edelen en ridders alhier gecomen, 

en vertrok op Dordregt, enz. 

(J. Lois uit van Gouthoeven fo. 384, die echter Rotterdam 

niet noemt.) 

1358. Mox alio in conventu Roterodami habito (unde liquet 

non semper Hagae coiisse proceres) juramento se exsoluturus 

egit (dux Albertus) de dissolvendo aere a Wilhelmo fratri Ludovico 

Marchioni promisso ob relictum in Hannonios Hollandos 

Zelandosque principatum: nam ipsi tanquam natu majori debebatur. 

(M. Vossii ./4««fl//wtfz Libro XI, Tom. Ill, 1645, Ed. sec. 1680, 

P- 356.) 

Anno Domini 1374. Circa festum Epiphanie fuit magnum diluuium 

ex descensu fluuiorum, quod in diuersis prouinciis villas 

et ciuitates strauit, destructa quoque est Hollandie insula Riederwaert 

nuncupata; et Laka ruptis aggeribus in tantum inundauit 

per territorium Traiectense, vt aque fluuiales per totam Hollandiam 

fluerent. 

(Johannes a Leidis, p. 297.) 

1377. Ende hi (hertoge Aelbert) worde gehult in allen steden 

ende dede sinen eedt ende nam weder van sinen vasallen ende 

leenmannen trouwe ende eet alst gewoenlic is. 

ZfoZ/a»*// É/£. Div. 26, C. 27.) 

Anno 1393. Roterodami degebat vir quidam pietati deditus, 

qui in honorem Dei proximique solatium, sacellum cum hospitali

49 

quodem aedificare intendebat: attamen cum sibi in eum finem 

Principis sui consensu opus esse judicaret, illum instantissime expostulavit. 

Albertus Bavarus Hollaudiae etc. Comes, pientissimi 

viri intentionem non solum laudavit et approbavit, verum etiam 

ipsum Sacellum, Hospitale, omniaque ejus bona et reditus sub sua 

protectione recepit, et literis suis confirmavit die 19. maii ejusdem 

anni 1393. 

(B. de Jonghe, ZteWata Ztotozz/ö ZtowZ/z/föwö, 1717, p. 178.) 

1402. Septimo vero die post hoc Rotterdamenses et Schiedamenses 

cum pluribus armigeris ex Zuythollandia dominium Arkelense 

intrantes et more locustarum pergentes demoliti sunt quicquid 

alias ab Hollandensibus in vsum remanserat reuersique 

sunt eum victoriali laude ad propria habentes infinita spolia. 

(Johannes a Leidis, p. 321.) 

1402. September 6. Brandet vande kercstraet tot Rotterdam 

westwaerts op, die nyeupoort ende die lombertstraet totten raem toe. 

(Metioriaelbouck van Schepenen van Cornelis Jansz., fo. 259.) 

1404. April 24. Sanderdaechs na S. Joris dach brandet tot 

Rotterdam vanden gasthuyse tottet west nieulant. 

(Ibidem.) 

1404. Eodem tempore contigit: ven. P. Conrardum de Prussia 

zelotissimum observantiae regularis Restauratorem per partes illas 

verbum Dei disseminare, multosque peccatores ad poenitentiam 

adducere, cujus laudabili vivendi modo, ac ferventi praedicatione 

pius hic novae fundationis aggressor allectus, intentionem suam 

eo direxit, ut Ordinis nostri Patribus Sacellum hoc cum domo 

adiacente in platea vulgo de Lombaertstraet, quamvis, ob angustiam, 

extruendo Conventui minus capacem, saltern pro habendo 

ibidem Vicariatu concederet, quam donationem sequentibus Litteris 

expressit: 

»In den name Godts Amen. lek Jan Dirix Sone doen cont 

allen Luyden, dat ick ter eeren Godts, ende tot ghenaden mynre

zielen toegheordineert, ende ghegheven hebbe den terminarii 

vander Jacopynen Oirden, die binnen Rotterdam die worde Godts 

by tijden prediken sullen, dat erve gheleghen in die Lombaerde- 

Straet, streckende vande Kalverstraeten an Hugeman Henricx 

Soens Erve, ende belegen is aen die Noordzyde mitter poirten 

wech, ende aen die Zuytzijde met Jacobs van Velthusen Erve, met 

sulcken Steenwerck alsse daer nu op is, die voorseyde terminarii 

te vStudeeren, ende hore ruste ter eeren Godts daer op te hebben, 

te betimmeren, ende te beteren na horen vermoghen, etc. Ghegheven 

in 't jaer ons Heeren m.cccc. ende vier, des dinxdachs na 

Sinte Laurentius dach." 

Patres Conventus nostri Ultrajectini, his litteris obtentis, mox 

loci illius possessionem inierunt. Sed cum anno praecedenti locus 

Hagensis a Capitulo Generali in Conventum fuisset erectus, P. Eylardus 

Sconevelt Provincialis Provinciae Saxoniae domum hanc cum 

suo sacello terminariis ejusdem novi Conventus Hagensis assignavit. 

(B. de Jonghe, Zfcw/aAz üfa/az/za ZW««zVa#d!, 11.) 

1411 is de Louriskerk gefundeert. 

(Aanteekeningen van Pieter de Raadt circa 1664, 11. — Daaruit 

G. van Spaan, iter^ryz/zV^ afcr £Va

1417- (O Filius supradicti donatoris, Patris sui donationem non 

solum ratihabuit Verum etiam domum hanc ab omnibus reditibus 

absolvit, ut patet ex sequentibus: 

»Ick Jan Jans Soen doen kond allen Luyden: dat ick ghelovet 

hebbe ende ghelove voor myn, mynen Erven ende Nacomelinge 

den Predicaren Jacopynen wtter Haghe, die Capelle die hem Jan 

Dirix Soen mynen Vader ghegeven ende ghemaeckt heeft in den 

leste van sijn leve, dien God ghenadich zy, ghelegen in de Lombaert-straet, 

te vryen ende te waeren van alsulcke Renten, als 

tot desen daghe dair op ghemaeckt mogen wesen. Om dat dit 

waer is, so hebbe ick desen Brief in kennissen der waerheyt besegelt 

mit mynen Seghele in 't Jair duysent vier hondert ende 

zeventhien op den zeventhiensten dach in April." 

(B. de Jonghe, Ztotf/ata ifa/az/zö ZW^/WVÖ/ZÖ, 11.) 

1418. Jtem dairna inden selven jaer worden Hertoge Jans 

vrienden in Rotterdam gelaten van den genen, die dair binnen 

woenden, dat Vrou Jacobs vrienden, die daer binnen waeren, seer 

versuymden, om datse snachts niet weerden en wouden, noch oec 

voir een wyl niet gedaen en hadden, dair Hertoge Jans vrienden 

met die van Dordrecht een opset op maecten ende mitten sommen 

van Rotterdam die hem dair toe holpen, dat Vrou Jacob ende 

hair vrienden tot grooten last quamen, want die Hertoge Jan 

Dordrecht had aen die een side, ende Rotterdam aen d'ander 

side. Doe verloos Vrou Jacob die stroom, ende doe wort haren 

vrienden, die dat vernamen, dat varen benomen. Ende onlanx 

dairna dat Rotterdam gewonnen was, tooch Hertoghe Jan van 

Dordrecht tot Rotterdam, ende bleef dair leggen mit een deel 

van sinen vrienden. 

(Johannis de Beka Cfcrtf/wVv» /£«£##j, ed. A. Matthaeus ^«ö/ffte, 

Ed. sec. III p. 371.) 

In dat selve Jaer op S. Victors dach, soe heeft Hertoch Jan 

van Beyeren (die al dese tijt in Dordrecht was) Vrouwe Jacob 

sijnre Niften die Stede van Rotterdam of gheloopen. 

(77

52 

1418. Jan Hertoch in Beyeren, Soon van Henegouwen, ende 

van Hollant, Zeelant, ende Vrieslant, wort ghehult in allen Steden 

voer een Ruwaert. 

p. 125.) 

1423. Den 25sten July, regt op den Middag, is het Dak met de 

Balken van St. Andries Kerk een gedeelte ingevallen; en doen 

het viel was het stil en warm weder. Deze Kerk stond op 't 

Rosant, beneden den Dyk, en men heeft doen op dit Jaar, en 

het volgende Jaar 1424 aan de Fondamenten van de St. Laurens 

Kerk sterk beginnen te metselen en werken, die al in de Jaren 

1412, 1413 en 1414 was begonnen. 

(J. Lois.) 

1423,4 is de Laurens kerk begost te timmeren, en S. Andries 

kerk wierd afgebroken, om datze te oud en te kleyn was, staende 

aen 't Roode zand. 

(C. van Alkemade, HS. Rotterdamsch Gemeentearchief No. 45, 

fo. 74. — Daaruit A^nk/ytè* 6W/W*» III, 1726, p. 647.) 

1424. Ende als hertoge Jan (van Beyeren) ghestoruen was soe 

vergaderden alle sine fautouers ende goede vrienden diet mit 

hem hadden gehouden ende concludeerden eendrachtelicken dat 

si hertoge Jan van Brabant ontboden ende deden hem hulden in 

allen steden ende dorpen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant, 

als horen rechten graue ende voecht van haren geboren lants 

vrouwe Jacobe, nyet tegenstaende dat si van hem was ghesceyden 

ende hadde den hertoge van Cloucester getrouwet. 

Div. 28, C. 27.) 

1425. Int jaer ons heeren m.cccc. ende xxv soe wort Schoonhoven 

beleghen inde vasten; Daer die van Schoonhoven 

alle daghe menige overmoedighe reyse deden, ende vinghen ende 

versloegen veel volcx. Daer verlooren die van Rotterdam veel 

volcx met haer bannier. 

, p. 126.)

53 

Ende int selue jaer van xxv so wert Scoenhouen beleghen in 

die vasten Ende die (van Scoenhouen) togen voer 

Rotterdam ende namen daèr scepe wt der hauen ende voerdense 

die Leek op ende vochten hem daer doer, ende die van Rotterdam 

verloren haer bannier daer, ende haer scout diese droech 

wert gheuanghen. 

(Jan Velder.aer, /VZJ«V#/#.T 7Vw/cr«w, 1480, fo. 312.) 

1425. Zoo is op den 6den dag May Hartog Philips van Bourgondvn 

tot Rotterdam, als Voogd van den Lande gehuld. 

(J. Lois.) 

1426. Dit voerseyt aldus gescyet wesende namen die Kermers 

vander hertoechinne wegen tot enen cappetein ende hoeftman 

Willem Nagel Op dese selue tijt van oerloge worden 

oeck ter neder geworpen dat huys te Hillegeersberghe Cralingen 

ende Spangen in Scijelant. 

Div. 28, C. 37.) 

1426 Isser tot Rotterdam een kamp gevogten ten bijzijn van 

den graef van Holland, en werd aldaer een park van hout gemaekt 

doorde burgemeester Gijsbert Willemszoens, kostende den 

graef dat hem den tresorier generael heeft goed gedaen 60 gl. 

facit 45

S4 

bleven ligghen. Het welck hem geaccordeert werde, ende hier 

toe gaf 

Haerlem 4622 schilden. 

Delf 3305 » 



Rotterdam 833 » 

Enchuysen 100 » 

(J. J. Orlers, /terr^r^z//.»^ ater .SVödfr Z^ydtew, 1614, p. 35-) 

1431. Doe men screef dusent iiijc xxxj op sinte Margrieten 

dach brandet tot Rotterdam vander kercstraet westwaerts op ende 

oick twest nyeulant. 

(Memoriaelbouck van Schepenen van Comelis Jansz. fo. 259.) 

1435. E** Philip van Bourgondien wierd gehuld een waaragtigen 

Heer en Erfgenaam in alle Landen, Steden en Poorten 

van Vrouw Jacoba, en wierd op den 2den Mey hier tot Rotterdam 

in presentie van Vrouw Jacoba gehuld, gelyk in andere Steden 

was geschied. 

(J. Lois uit van Gouthoeven fo. 458, die echter Rotterdam niet 

noemt.) 

1436 was de (S. Laurens) kerk alleen gemaekt, en had geen 

koor noch toorn. 

(Aanteekeningen van Pieter de Raadt circa 1664, H» —Daaruit 

van Spaan, p. 253.) 

1436. In dit Jaar is Hartog Philips van Bourgondien tot Rotterdam 

gekomen, en heeft aldaar den Eed van de Stad afgenomen, 

na de dood van Vrouw Jacoba, en heeft doen een verdeylinge 

van Schieland gemaakt, gelyk als Schieland doen behoorde gedeylt 

te wezen. 

(J. Lois uit het boven onder IV afgedrukte fragment van den 

Jonkerfransenoorlog van Willem vander Sluys, waar Rotterdam 

echter niet genoemd wordt.)

55 

1441 werd het Cellebroers klooster gestigt, nu 't Latijnsche 

schole. 

(Aanteekeningen van Pieter de Raadt, 11. — Daaruit A^/vk/z/fo 

CW/fodfc», UI, p. 644.) 

1441. In dit jaar is 't Klooster begonnen van de Minnebroeders 

Ordre tusschen de Spuyvaart (en de Slikvaert.) 

(J. Lois.) 

In 't jaar 1441 wierd alhier het Minnebroers klooster gestigt, ter 

plaatse daar nu het Latijnsche school staat: de Broedersteeg draagt'er 

nu nog de naam van. De tegenwoordige Pape-kerk, het Paradijs 

genaamd, was'er de kapel van. 

(Van Spaan, p. 245.) 

1441. Zoo is een klooster van St. Anna getimmerte by de 

Goudse Poort, en was in twee jaren voltimmert. 

(J. Lois.) 

1442. Insuper adfuerunt Moniales tertiae regulae Sti Francisci 

eo in loco in quo et Walones modo concionantur, et principis 

Gubernatoris ab introducta haeresi solet esse receptaculum ac 

hospitium. 

(Jac. de la Torre, .AWa/zV? J*« Ztercr^/iitf J/VZ/W.T rWz 

/» /^//Ö»

56 

Et hoc in oppido monasteria quondam habuerunt sua Fratres 

Dominicani et Fratres Minores, quae exstructa fuerunt uno eodemque 

anno 1444. 

(Jac. de la Torre, 11.) 

Conventum hunc (Dominicanorum) anno 1444 fundatum fuisse 

in honorem S. Petri Martyris ex Provinciae monumentis habemus. 

Quibus autem fundatoribus fuerit erectus, non memoratur. 

(B. de Jonghe, ZVJ

57 

1447- Ende de Stad Rotterdam zend hem (heer Jan van Lanoy 

stadhouder van Holland) toe twintig Schutters, ende togen in 

Waterland daar sommige gevangen wierden, in den Hage gebragt, 

om dat zy de Schattinge niet wilde betalen. 

(J. Lois uit van Gouthoeven p. 466, die echter Rotterdam niet 

noemt.) 

1455. Den 28ste October is hier uit Braband gekomen, den Hartog 

Philip met zyn outste Zoon Carel Martin, met veel Heeren 

en Edelen, en waren hier twee dagen, en zyn den ien november 

na den Hage gereyst. 

(J. Lois uit van Gouthoeven p. 468, die het echter niet vermeldt.) 

1456 Zoo heeft den Heer Philip door Holland en Zeeland 

een generaale optogt doen beschryven, om binnen Leyden 

te vergaderen, daar de Poorters van Rotterdam, den uden Juli 

de weete af hebben gekregen, om den Bisschop David met kragt 

van wapenen in zyn Bisdom van Utregt te stellen. 


noemt.) 

1458. Hertoge Phillips gaf die (heerlicheden van Putten ende 

Strien) sinen sone den graue Kaerle van Charloys, ende die graue 

dede daer in een stucke lants bedijcken mit een nyewe dorp datmen 

noemde tlant van Charloys tegen die stede van Rotterdamme 

ouer an dander syde. 

., Div. 29, C. 17.) 

1463. Soo in meye is Prins Carel 's avonts ten 9 uuren seer 

haestelyck hier tot Rotterdam gekomen van Brussel, om een 

grooten haet, die Hertog Philips tegen den Prins Carel hadde genomen, 

en is den 13 Mey 's morgens na den Hage gereyst. 

(J. Lois.)

5» 

1468. Ten derden (1), inden jare 1468 inde maent van junio, 

tentijde als hertoch Carel van Borgondien, sone ende erfgenaem 

vanden overleden grave, inden Haghe ghehuldet werde de 27. 

grave van Hollandt, Zeelandt, etc., soo versocht den selven grave 

van sijne landen een bede 

Waer toe die van Hollandt ende West Vrieslandt moesten betalen 

een somme van 372800 (schilden). Hier teghen behielt 

den grave aan hem, voor soo vele Dort ende hare omleggende 

dorpen ende steden hier aen moesten gheven, een somme van 

39200 (schilden). Soo resteerden noch voor de andere steden 

ende dorpen te betalen een somme van 333600 (schilden). De 

wekken betaelt souden werden, op 15 achter een volgende half 

jaren, komende voor twee termijnen alle jaren 41035 (schilden). 

Hier toe gaven jaerlicx dese volghenden de groote steden: 

Haerlem 3594 schilden. 

Delf 3375 » 



Gouda 1770 » 

Ende de volghende kleyne steden in dit oude register alsoo 

ghenoemt: 

Alcmaer 800 schilden. 

Rotterdam 1150 » 

Schiedam 350 » 

Hoorn 2000 » 

Medenblik 450 » 

Enchuysen 470 » 

Ende de reste alle de andere steden, heerlicheden ende dorpen. 

(J. J. Orlers, 11.) 

1468. Eo tempore, quo Conventus hic (Predicatorum Domini - 

canorum) subfuit Congregationi Hollandiae, ibidem habitas fuisse 

ejusdem Congregation is Convocationes legimus. Nempe, anno 1468: 

in festo S. Matthaei Apostoli et Evangelistae, sub P. Joanne Excuria 

S. T. Lic. Conventus Gandensis, ejusdem Congregationis 

primo Vicario Generali. 

(B. de Jonghe. Ztoö/ata ifa/öz/za ZWwVwVöwa, 11.) 

(1) Dit volgt op het bericht van 1427.

59 

1469. Den 21 julij is Karel van Borgondie tot Rotterdam gekomen 

met veel edelen. 

(C. van Alkemade, HS. Rotterdamsch Gemeentearchief No. 45, 

fo. 76 v., uit van Gouthoeven p. 485, die echter Rotterdam niet 

noemt.) 

In het jaar 1472, den 8 september, zijnde de geboortedag der 

Allerheiligste Maagd, heeft Gosuinus bisschop van Hieropolis, en 

wij bisschop van David van Borgonje, het outaar ter eere van S. 

Laurens en van de H. Maria Magdalena ingewijdt. En is vastgesteld 

dat de jaarlijksche gedagtenis deezer wijdinge gevieit 

zoude worden op den Zondag van S. Laurens: en dat er dan 

dagelijks aan 't zelve outaar te verdienen zou zijn een aflaat van 

40 dagen, met een aalmisse te geeven; of driemaal het Vader 

ons en 't Wees gegroet te leezen. En dewijl deeze gedagtenis 

der kerkwijdinge, of jaarlijksche kermis, wel eens quam te vallen 

op het feest van Mariaas Hemelvaart, zoo is dezelve gedagtenis 

door de Bisschoppen van Utrecht verschoven tot op den eersten 

zondag na het oktaaf van S. Laurens. 

, III, p. 626.) 

1477. Na de doot van Hartog Carel van Bourgonje, is den 

Heer vander Veere, Stadhouder van Hollant tot Rotterdam lange 

geweest. 

(J. Lois.) 

1477. Den 24. dag November, soo syn hier eenige Borgers by 

looting van Rotterdam uytgetrocken, en syn getrocken na Egmont, 

daer den Stadhouder Wolfert vander Veere met veele Edelen 

ende veel volck uyt Haerlem, Delft, Leyden, Amsterdam. Alcmaer, 

en andere Steden, was vergadert,, en togen samen voor dat Slot 

van Schagen, ende namen den Heer Albrecht daer gevangen, ende 

brachten hem in den Hage, op den I7den dag van December 1477. 

(J. Lois.)

6o 

1478. In 't leste van april, den 24. van de Maent, soo is den 

Hartog Maximiliaen van Oostenryck tot Rotterdam gecomen, ende 

voorts vertrocken na den Hage, en andere steden van Hollant, 

daer hy den Eet heeft gedaen, en is gehult als Man en Vooght 

van de Princesse Maria, Hartog Carel van Bourgonjen syn eenige 

Dogter, die hy hadde getrout den 19. Augusty 1477 binnen Gent. 


noemt.) 

1478. Eo tempore quo Conventus hic (Predicatorum Dominicanorum) 

subfuit Congregationi Hollandiae, ibidem habitas fuisse 

ejusdem Congregationis Convocationes legimus. Nempe 

anno 1478 in festo Nativitatis B. Mariae Virginis, sub P. Alberto 

Petri Conventus Hagensis, secundo Vicario Generali. 

(B. de Jonghe, Ztotf/ata ifata^/ö ZW«»zVö«tf, 11.) 

1479. Inden jare M. cccc. lxxix inde vasten dede die here vander 

Vere stadthouder van Hollant een generale dachuert leggen in 

dye stede van Rotterdam, om dat daer vergaderen souden die 

edelen, steden ende dorpen van dien contreije dair omtrent gelegen. 

So is hi dair gecomen mit luttel geselscaps ende waren 

op weghe meer andere dair te comen. Dit merkende Jan van 

Reimerswale baeliu vander stede verduchtende dat die Hoecxs de 

stede in nemen ende becrachten mochten in deser dachuert, versamede 

die scutters ende poerters vander stede, ende dede die 

sprake doir die stede gaen, dat die dachuert dair geleyt was om 

dat die Hoecxs die stede innemen souden, ende souden als dan 

hoir wille mitter stede doen, ende keerden dat dye ghedeputeerden 

van Dordrecht ende vander Goude ende meer andere die 

inden wegen niet binnen en quamen. Ende quamen ter plecken 

dair die stadthouder ouer tafel sat ende at, ende deden dair op 

staen ende moste die stede rumen, die welcke seer verureemde 

van desen scijelicken oplope ende rumoer toech wter stede naden 

Haghe. 

//

6i 

1479. Ende een wijl tijts dair nae liet dye stathouder syn 

volck weder om keren, ende hi is ghetoghen binnen die stede 

van Rotterdamme ende heeft dair sijn consistorie ende thoff van 

rechte geset ende ordineert op dat hy dair te vrijer ende te rusteliker 

soude moghen bliuen sitten. Mer weinich vanden raetsluden 

sijn by hem daer ghecomen, want dat meeste deel was vander 

Cabbeliauscher partije Ende als die stathouder dus een 

wijl tijts binnen Rotterdam gheleghen hadde hebbende tot sinen 

wille meest alle dye steden van Hollant behaluen Leyden Haerlem 

ende Amsterdamme ende dat hi sach dat hi die partijen 

nyet en moechte doen cesseren ende ter neder legghen, heeft hij 

dye stede beuolen te bewaren Jorijs de bastert van Bredenrode 

met die van Dordrecht ende vander Goude ende is geuaren mit 

alle zijn huysghesin ende goeden in zijn eijghen stede vander 

Vere in Walcheren, want hi was een goedertieren ende sachtmoedich 

man van herten dye geen ongenoechten verdragen 

mochte. 

(Ibidem C. 23.) 

1480. Die saken ende dingen dair (te Dordrecht) tracteert 

wesende, is hi (Maximiliaen) gereyst na die stede van Rotterdam 

ende mit hem vele van Dordrecht ende vander Goude in scine 

oft si hem geleyden wouden ende quamen mede binnen der 

stede dair als doe een grote beroerte ende commocie op stont 

tusscen alle desen voors. heren van beiden partien met horen 

adherenten ende hulperen mer het wert te hants cesseert ende 

ter neder geleit sonder enige bloetstortinge. Doen quam Jorijs 

de bastert van Bredenrode capitein vander stede ende presenteerde 

den prince die slotelen vander stede ende die prince beualse 

hem weder makende ende beuelende hem capetein ende 

ouerste vande voors. stede. Dit gedaen zijnde reysde die prince na 

des Sgrauen Hage met alle zijn dienres. Ende dair wesende 

informeerden die Cabbeliaus den prince also dat hi Jorijs die 

bastert voors. destitueerde ende benam die slotelen vander stede 

van Rotterdam ende beualense weder heer Anthonis (1) de bas- 

(1) Bij van Gouthoeven en de lateren steeds Philips genoemd.

62 

tert van Brabant hertoghe Philips zoen van Brabant ende die 

wert capitein ende ouerste gemaect tegen die vander Goude ende 

van Dordrecht. 


1481. Die prince (Maximiliaen) dit (de inneming van Leiden 

door de Hoekschen onder Reyer van Broeckhuysen) horende 

wert gram ende beuael heer Joest van Lalling stathouder van 

Hollant die doe ter tijt by hem was dat hi van stonden an 

trecken soude mit machte van volc om den here van Bruechusen 

te resisteren ende wter stede van Leyden te verdriuen mit allen 

sinen hulperen ende adherenten, ende sant hem van stonden an 

na here Jan van Ranst marcgraue oft meijer van Andtwerpen 

met vele zoudenieren ende knechten. Ende die steden van Hollant 

deden terstont by hem comen here Anthonis die bastert van 

Brabant mit alle sine knechten ende leyden dye binnen die stede 

van Rotterdam beducht wesende voir die van Dordrecht ende 

vander Goude datse die in genomen mochten hebben. 


1481. Opten viij. dach van aprille reisde die prince wt die 

stede van Sint Gheertenberghe ende quam des auonts tot Rotterdam 

mit veel edele mannen meester Pieter Corondilet sine 

cancelier dye graue van Wirtsenburch die graue van Nassouwen 

die graue van Polen twe gebroeders grauen van Tshoerle here 

Baltasar van Wolkensteyn mit meer andere heeren ende ridderen. 

Ende dair comende quamen hem te moete here Joest van Lalling 

stadthouder van Hollant heer Aernt van Seuenbergen heer Anthonis 

de bastert van Brabant heer Jan van Ranst mit meer andere 

ridderen ende edelen. Op dye selue tijt quam daer mede die 

gedeputeerde vander stede van Leyden, enz Van daer 

reysde die prince des donredaghes voir palmen dach, ende quam 

ter Goude 


1481. Den 10 Mey quam de Oude Hartoginne, Vrou Margrieta

63 

tot Rotterdam, de Oude Moeder van Vrou Maria, en vertrock den 

12 Mey na den Hage. 

(J. Lois.) 

1481. Op den 10. September, soo is Hartog Maximiliaen uyt 

Brabant tot Rotterdam gecomen, en is op den 11 en dag September 

vertrocken op 's Gravenhage. 

(J. Lois.) 

1481. Hier na in die maent van October hebben alle die Hollantse 

steden vergadert groot volck van wapenen, wt hair poorterij 

e by lotinghe om den biscop (David van Bourgondien) bistant 

ende assistencie te doen teghen sine vianden die van Wtrecht 

Die van Rotterdam ende Hoesden togen nader Goude .... 

Als nu die van Dordrecht, van Delft ende vander Haghe dair 

oeck gecomen waren, reysden si doe alle ghelijc na die stede 

van Yselsteyn .... (Den 13 October worden de Hollanders 

bij het blokhuis aan de Nieuwe vaart en de Lek door de Utrechtschen 

verslagen) .... Dair bleuen gheuangen dye wimpelen 

van Dordrecht, Delft, Rotterdamme ende Hoesden .... doir 

welcke victorie die van Wtrecht seer blide waren ende quamen 

binnen der stat mit hem hebbende wel ouer die c geuangen, 

dair dese die ouerste of waren Gherrit vander Del van 

Rotterdam Ende alle dese gheuanghen worden swaerlijc 

ransoneert ende gescattet 

\, Div. 31, C. 37.) 

1482. Ter wilen dat dese dinghen aldus in Vlaenderen gehandelt 

ende tracteert worden, was die hertoghe Maximiliaen in 

Hollant ghetoghen ende wert in allen steden ende plecken des 

lants van Hollant Zeelant ende Vrieslant ontfangen ende gehult, 

als een recht voecht ende momber der landen wten namen sinen 

zone hertoghe Philips dye doe ter tijt meer vyer jaren oudt was, 

doe sijn moeder vrouwe Marie ofliuich gheworden was, ende dit 

bi consent ende wille der heren ende steden vander Cabbeliaus 

partye, die doe tregiment ouer al Hollandt hadden. 

(Ibidem C. 45.)

64 

i486. Eo tempore quo Conventus hie (Predicatorum Dominicanorum) 

subfuit Congregation* Hollandiae, ibidem habitas fuisse 

ejusdem Congregationis Convocationes legimus. Nempe 

anno i486 mense Junio sub P. Mag. Michaële Francisci S. T. D. 

Conventus Insulensis, tertio Vicario Generali (postea Episcopo 

Salubriensi.) 

(B. de Jonghe, Ztotf/ata ito/öz//Vz ZWww/VöWfl, 11.) 

i486. Den 27. dag July, is den Keyser Fredericus met syn 

Zoon, den Koninck Maximiliaen, van Dordrecht op Rotterdam gekomen, 

en wiert hier heerlyk ingehaelt, ende vertrocken op Delit 

na den Hage. 

(J. Lois.) 

1497. Daer na inde maent van Junio, is hertoge Phillips mit 

groter staet van heren ende princen gecomen in Hollant, tot 

Dordrecht, daer hi seer eerliken ontfangen wert ende gehult na 

ouder costumen, ende van daer tot Rotterdamme, tot Delft, inden 

Hage, tot Haerlem, tot Amsterdamme, tot Leyden, ter Goude, 

ende so weder na Dordrecht ende na Brabant toe. Ende in 

allen steden wert hi mit groter feesten ende bliscappen ontfangen, 

ende dair worden vele costelike batamenten ende stomme figuren 

getoent, dat te lang ware te scriuen, dye pomperien ende costelicheden 

van toortsen ende vieren ende andere triumphen die 

in allen steden gescieden ende gedaen werden. 

\, Div. 32, C. 11.)

Artikel - Rotterdam

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?