01.08.2013 Views

Zeeuwse archivalia uit Suriname en omliggende kwartieren 1667

Zeeuwse archivalia uit Suriname en omliggende kwartieren 1667

Zeeuwse archivalia uit Suriname en omliggende kwartieren 1667

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Zeeuwse</strong> <strong>archivalia</strong> <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong> <strong>en</strong> omligg<strong>en</strong>de kwartier<strong>en</strong><br />

<strong>1667</strong> - 1683<br />

het Surinaams museum, Paramaribo<br />

KDV architects, Paramaribo<br />

2003<br />

T<strong>en</strong> geleide:<br />

deze transcripties ooit vervaardigd op basis van slecht leesbare fotocopieën, zijn door<br />

medewerkers <strong>en</strong> vrijwilligers van het Zeeuws Archief te Middelburg in 2009 <strong>en</strong> 2010 voor e<strong>en</strong><br />

groot deel met behulp van de nieuwe foto’s gecorrigeerd <strong>en</strong> aangevuld. Er blijft echter nog veel<br />

aan te vull<strong>en</strong>!<br />

Het ligt in de bedoeling dat deze transcripties, opgesplitst naar de individuele briev<strong>en</strong>, in<br />

combinatie met de foto’s van de originele docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vanaf juli 2010 word<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd op<br />

de website van het Zeeuws Archief.<br />

Vanaf die datum houd<strong>en</strong> we ons zeer aanbevol<strong>en</strong> voor suggesties <strong>en</strong> correcties(naar<br />

info@zeeuwsarchief.nl, onder vermelding van “briev<strong>en</strong> <strong>Suriname</strong>”).<br />

Middelburg, maart 2010


Voorwoord<br />

1<br />

In 1974 bood het Provinciaal Bestuur van Zeeland aan het Surinaams Museum te Paramaribo e<strong>en</strong><br />

serie van 4 boek<strong>en</strong> aan. Deze vier boek<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> kopieën van alle archiefbescheid<strong>en</strong>, zich<br />

bevind<strong>en</strong>de in het archief van de Stat<strong>en</strong> van Zeeland <strong>en</strong> hun gecommitteerde Rad<strong>en</strong>,<br />

inv<strong>en</strong>tarisnummer 2035, in het Rijksarchief van Zeeland. De beschrijving van het<br />

inv<strong>en</strong>tarisnummer luidt als volgt: “Stukk<strong>en</strong> <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong> <strong>en</strong> omligg<strong>en</strong>de kwartier<strong>en</strong> ingekom<strong>en</strong><br />

<strong>1667</strong> – 1681. Met e<strong>en</strong> dossier betreff<strong>en</strong>de d<strong>en</strong> verkoop van <strong>Suriname</strong> in 1683, <strong>en</strong> de afrek<strong>en</strong>ing<br />

van d<strong>en</strong> Heer van Odijk over dez<strong>en</strong> verkoop <strong>en</strong> ook over andere zak<strong>en</strong> gedaan”. De copie<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> in 1974 ter provinciale griffie van Zeeland vervaardigd op last van gedeputeerde stat<strong>en</strong><br />

van die provincie <strong>en</strong> met medewerking van de rijksarchivaris van Zeeland.<br />

De vier boek<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> alle jar<strong>en</strong> in de bibliotheek van het Surinaams museum te Paramaribo ter<br />

inzage geleg<strong>en</strong>. Echter, de moeilijk leesbare handschrift<strong>en</strong> met hun afwijk<strong>en</strong>de letters, mak<strong>en</strong> dat<br />

de boek<strong>en</strong> slechts voor e<strong>en</strong> <strong>en</strong>keling toegankelijk zijn. Ge<strong>en</strong> wonder dat ze er vandaag de dag nog<br />

als nieuw <strong>uit</strong>zi<strong>en</strong>.<br />

In augustus 2000 vatte de archiefafdeling van het architect<strong>en</strong>bureau KDV het plan op om de<br />

boek<strong>en</strong> deels te digitaliser<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zo de vroege <strong>Zeeuwse</strong> bronn<strong>en</strong> over <strong>Suriname</strong> toegankelijk te<br />

mak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> breder publiek. De archiev<strong>en</strong> zijn “vertaald” door Rasijem Karijosemito <strong>en</strong> Philip<br />

Dikland van het betreff<strong>en</strong>de bureau. Einde 2003 werd het werk afgerond.<br />

De collectie van 450 docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is voor ongeveer 60% volledig gedigitaliseerd, <strong>en</strong> van alle<br />

andere docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn korte sam<strong>en</strong>vatting<strong>en</strong> vervaardigd. Alles tezam<strong>en</strong> ontstaat e<strong>en</strong> gemelleerd<br />

<strong>en</strong> interessant beeld van de jonge <strong>en</strong> kleine kolonie <strong>Suriname</strong> – <strong>en</strong> het is goed leesbaar. Wij lez<strong>en</strong><br />

onder andere over de ontwikkeling van de plantages, de grote vraag naar kolonist<strong>en</strong> <strong>en</strong> slav<strong>en</strong>, de<br />

joodse geme<strong>en</strong>schap, <strong>en</strong> de oorlog met de indian<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s zijn er ook docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>uit</strong><br />

Berbice, Essequibo, Pommeroon, <strong>en</strong> Tabago, destijds allemaal onder Zeeuws bestuur.<br />

En zo, 30 jaar na het gesch<strong>en</strong>k van Zeeland aan <strong>Suriname</strong>, gaat het gesch<strong>en</strong>k retour. Het<br />

Surinaams Museum te Paramaribo, sam<strong>en</strong> met het architect<strong>en</strong>bureau KDV, sch<strong>en</strong>kt met trots de<br />

gedigitaliseerde zeeuwse archiev<strong>en</strong> over <strong>Suriname</strong> aan het provinciaal bestuur van Zeeland, <strong>en</strong><br />

het rijksarchief van Zeeland. Het museum hoopt, dat het docum<strong>en</strong>t op het internet wordt<br />

geplaatst, als bijdrage aan de geme<strong>en</strong>schappelijke geschiedschrijving van <strong>Suriname</strong> <strong>en</strong> Zeeland.<br />

Paramaribo, januari 2004<br />

Laddy van Putt<strong>en</strong>,<br />

directeur Surinaams Museum, Paramaribo.<br />

museum@cq-link.sr<br />

Philip Dikland<br />

directeur architect<strong>en</strong>bureau KDV, Paramaribo<br />

info@kdvarchitects.com


Inleiding<br />

De positie van <strong>Suriname</strong> in de Nederlandse handelspolitiek <strong>1667</strong> - 1680<br />

2<br />

Na de grote koloniale expansie van Spanje <strong>en</strong> Portugal in de 16e eeuw, was Nederland het derde<br />

land dat zich ontwikkelde tot e<strong>en</strong> handelsgrootmacht van wereldformaat. Feitelijk is het onjuist<br />

om van e<strong>en</strong> "land" te sprek<strong>en</strong>. Het latere Nederland was niet meer dan e<strong>en</strong> groepje van 7<br />

provincie<strong>en</strong> van het Spaanse rijk, druk bezig zich los te vecht<strong>en</strong> van Spanje. De handel gaf hun de<br />

noodzakelijke financie<strong>en</strong> om de strijd vol te houd<strong>en</strong>. Pas in 1648, na e<strong>en</strong><br />

onafhankelijkheidsoorlog van 80 jaar, werd<strong>en</strong> de zev<strong>en</strong> provincie<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zelfstandig land. Maar dit<br />

kleine landje was wel het grootste handelsc<strong>en</strong>trum ter wereld, met als c<strong>en</strong>trum Amsterdam, de<br />

grootste hav<strong>en</strong> ter wereld.<br />

Om de handel te continuer<strong>en</strong>, was het noodzakelijk om factorij<strong>en</strong> <strong>en</strong> kolonie<strong>en</strong> te sticht<strong>en</strong><br />

vanwaar de handelswaar kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>. Spanje <strong>en</strong> Portugal hadd<strong>en</strong> hierin<br />

medog<strong>en</strong>loos de weg gewez<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de Republiek der zev<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>igde provincie<strong>en</strong> behoefde het<br />

voorbeeld slechts te volg<strong>en</strong>. Nederlandse kolonie<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gesticht in Azie <strong>en</strong> Zuid-Amerika.<br />

<strong>Suriname</strong> werd in <strong>1667</strong> e<strong>en</strong> Nederlandse kolonie.<br />

Intuss<strong>en</strong> war<strong>en</strong> er nieuwe handelsmacht<strong>en</strong> in opkomst, waarvan Engeland <strong>en</strong> Frankrijk de<br />

voornaamste war<strong>en</strong>. Om grip te krijg<strong>en</strong> op de handel, voerd<strong>en</strong> zij e<strong>en</strong> protectiestelsel in: transport<br />

van<strong>uit</strong> de eig<strong>en</strong> kolonie<strong>en</strong> mocht alle<strong>en</strong> met eig<strong>en</strong> schep<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>. Hierdoor werd het<br />

Nederlands aandeel in de handel langzaam teruggedrong<strong>en</strong>. Naast het protectiestelsel trachtte m<strong>en</strong><br />

ook middels oorlog<strong>en</strong> de Nederlandse positie verder te verzwakk<strong>en</strong>.<br />

De z.g. "oorzaak" van deze oorlog<strong>en</strong> was steeds verschill<strong>en</strong>d, maar in feite ging het steeds om<br />

consolidatie <strong>en</strong> vergroting van de handelsbelang<strong>en</strong>. In de oudere oorlog<strong>en</strong> trachtte m<strong>en</strong> de<br />

kolonie<strong>en</strong> der teg<strong>en</strong>stander te vernietig<strong>en</strong> of zware brandschatting te eis<strong>en</strong>, maar bij de latere<br />

oorlog<strong>en</strong> beperkte m<strong>en</strong> zich ertoe de kolonie<strong>en</strong> te bezett<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de kolonist<strong>en</strong> toegang te gev<strong>en</strong> tot<br />

de markt in het nieuwe moederland. Dit bleek commercieel aantrekkelijker. (Watts, p. 241 e.v.)<br />

In de tijdsperiode <strong>1667</strong> - 1783, het tijdperk dat door de <strong>Zeeuwse</strong> archiev<strong>en</strong> wordt beslag<strong>en</strong>, was<br />

de Republiek betrokk<strong>en</strong> bij twee handelsoorlog<strong>en</strong>:<br />

2e Engelse oorlog (1665 - <strong>1667</strong>): de Republiek <strong>en</strong> Frankrijk teg<strong>en</strong> Engeland<br />

Gedur<strong>en</strong>de deze oorlog werd e<strong>en</strong> <strong>Zeeuwse</strong> vloot naar West-Indie gezond<strong>en</strong>, om de Engelse<br />

kolonie<strong>en</strong> aldaar aan te tast<strong>en</strong>. Het was e<strong>en</strong> kleine vloot van 7 schep<strong>en</strong> <strong>en</strong> 700 man onder leiding<br />

van de zeeuwse admiraal Crijns<strong>en</strong>. Als eerste werd de Engelse kolonie <strong>Suriname</strong> veroverd. Na het<br />

nieuwe bestuur in de kolonie te hebb<strong>en</strong> geregeld, zeilde Crijns<strong>en</strong> door naar Virginia, waar e<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>gelse retourvloot volbelad<strong>en</strong> met tabak werd ingepikt. Maar ook Engeland liet zich niet<br />

onbetuigd. E<strong>en</strong> Engelse vloot veroverde Nieuw-Nederland op het eiland Manhattan, het latere<br />

New York.<br />

De werkelijke oorlog werd <strong>uit</strong>gevocht<strong>en</strong> op de zee<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Engeland <strong>en</strong> de Republiek. In juni<br />

<strong>1667</strong> vernietigde de <strong>Zeeuwse</strong> admiraal De Ruyter e<strong>en</strong> deel van de Engelse oorlogsvloot in hun<br />

eig<strong>en</strong> thuishav<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de tocht naar Chatham. Dit succes maakte het mogelijk dat de Republiek<br />

e<strong>en</strong> redelijk sterke positie kon innem<strong>en</strong> bij de navolg<strong>en</strong>de vredesonderhandeling<strong>en</strong> in Breda.<br />

1 - David Watts, the West Indies - patterns of developm<strong>en</strong>t, since 1492, <strong>uit</strong>g. 1987, p. 241 e.v.


3<br />

Bij de vrede in augustus <strong>1667</strong> bleef <strong>Suriname</strong> in het bezit van de Republiek, <strong>en</strong> Nieuw-Nederland<br />

werd afgestaan aan Engeland. Vlak na de vredessl<strong>uit</strong>ing echter plunderde de Engelman Hermans<br />

met 7 schep<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1200 man de kolonie leeg. De Republiek protesteerde scherp, maar Engeland<br />

reageerde daar merkwaardig traag op. Hermans verdwe<strong>en</strong> <strong>uit</strong>eindelijk met de b<strong>uit</strong> naar Barbados.<br />

In Mei 1668 nam Abraham Crijns<strong>en</strong> de verarmde kolonie opnieuw officieel in bezit.<br />

3e Engelse oorlog (1672 - 1674/78): de Republiek teg<strong>en</strong> Engeland <strong>en</strong> Frankrijk<br />

Tijd<strong>en</strong>s deze oorlog werd Curacao werd aangevall<strong>en</strong>, maar niet ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, St. Eustatius <strong>en</strong> Saba<br />

werd<strong>en</strong> verwoest.<br />

Deze oorlog is aan <strong>Suriname</strong> voorbijgegaan. In de archiev<strong>en</strong> wordt hij nauwelijks g<strong>en</strong>oemd.<br />

Alle<strong>en</strong> af <strong>en</strong> toe merk<strong>en</strong> we dat de Republiek in oorlog is, zoals in Mei 1673, to<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleine<br />

vloot van 5 schep<strong>en</strong> onder leiding van de admiraal Cornelis Everts<strong>en</strong> de Jongste ("Keesje de<br />

Duivel") op de <strong>Suriname</strong>rivier versche<strong>en</strong> om victualie in te nem<strong>en</strong>. Everts<strong>en</strong> heroverde St.<br />

Eustatius, maakte e<strong>en</strong> Engelse vloot te Virginia b<strong>uit</strong>, <strong>en</strong> heroverde New York.<br />

Ook nu werd de oorlog op zee <strong>uit</strong>gevocht<strong>en</strong>, <strong>en</strong> weer was het admiraal de Ruyter die middels e<strong>en</strong><br />

sterk optred<strong>en</strong> in de slag bij Kijkduin (juli 1673) e<strong>en</strong> voor de Nederland<strong>en</strong> redelijk vredesverdrag<br />

mogelijk maakte. Met Engeland werd in februari 1674 vrede geslot<strong>en</strong> (de vrede van<br />

Westminster), <strong>en</strong> de partij<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> elkaar netjes alle bezitting<strong>en</strong> terug. De oorlog met Frankrijk<br />

duurde nog tot 1678, maar dat land was op zichzelf te zwak om e<strong>en</strong> bedreiging te vorm<strong>en</strong>. De<br />

Ruyter voerde in juli 1674 nog e<strong>en</strong> (mislukte) expeditie <strong>uit</strong> bij de franse kolonie Martinique. Hij<br />

heeft tijd<strong>en</strong>s die tocht <strong>Suriname</strong> niet aangedaan.<br />

Hoewel <strong>Suriname</strong> niet aan rechtstreeks oorlogsgeweld heeft blootgestaan, heeft de oorlog toch de<br />

situatie in de kolonie beinvloed. De handel met de kolonie<strong>en</strong> werd door Engelse <strong>en</strong> Franse kapers<br />

zeer bemoeilijkt, <strong>en</strong> de grote financieele inspanning die de oorlog eiste, maakte dat er maar<br />

weinig geld overbleef voor de ontwikkeling van de kolonie<strong>en</strong>. In het kort: Er kwam<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />

schep<strong>en</strong>, <strong>en</strong> er was ge<strong>en</strong> geld. Wij zi<strong>en</strong> in die periode de gouverneurs klag<strong>en</strong> over het structureel<br />

gebrek aan lev<strong>en</strong>smiddel<strong>en</strong>, soldat<strong>en</strong>, ambachtslied<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoorts. M<strong>en</strong> voelde zich - terecht of<br />

t<strong>en</strong> onrechte - in de steek gelat<strong>en</strong>.<br />

Na de 3e <strong>en</strong>gelse oorlog verloor Nederland langzamerhand de suprematie op zee aan de Engels<strong>en</strong>.<br />

De Nederlandse handelsvloot bleef één der grootste ter wereld, maar de Nederlandse marine zakte<br />

af tot e<strong>en</strong> tweederangs niveau.<br />

De ontwikkeling van de kolonie tot 1682<br />

De republiek der zev<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>igde provincie<strong>en</strong> mocht dan in naam één land zijn, maar in<br />

werkelijkheid trad<strong>en</strong> de provincie<strong>en</strong> als dat zo <strong>uit</strong>kwam onafhankelijk van elkaar op. Ook in het<br />

geval van <strong>Suriname</strong> kwam dat tot <strong>uit</strong>ing. <strong>Suriname</strong> was door e<strong>en</strong> <strong>Zeeuwse</strong> vloot veroverd, <strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>s de Zeeuw<strong>en</strong> was <strong>Suriname</strong> daarom niet Nederlands, maar Zeeuws. En het war<strong>en</strong> de<br />

Stat<strong>en</strong> van Zeeland die de ontwikkeling aanving<strong>en</strong>.<br />

Deze ontwikkeling van de kolonie werd volg<strong>en</strong>s het internationaal gebruikelijk systeem ter hand<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Als eerste moest de kolonie teg<strong>en</strong> de Europese concurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschermd.<br />

Daartoe was e<strong>en</strong> fort nodig, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> garnizo<strong>en</strong>. In het geval van <strong>Suriname</strong> was dat e<strong>en</strong>voudig: het<br />

fort Willoughby was t<strong>en</strong> tijde van de verovering reeds half afgebouwd.<br />

Daarna moest de kolonie zo snel mogelijk tot productiviteit word<strong>en</strong> gebracht. Daartoe moest<strong>en</strong><br />

plantages word<strong>en</strong> gesticht - er war<strong>en</strong> dus planters nodig, die in Nederland <strong>en</strong> in het Caribisch<br />

gebied werd<strong>en</strong> aangeworv<strong>en</strong>. Verder war<strong>en</strong> er arbeidskracht<strong>en</strong> nodig - die werd<strong>en</strong> <strong>uit</strong> Afrika<br />

gehaald, de Nederlanse slav<strong>en</strong>handel was sedert het midd<strong>en</strong> van de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw <strong>uit</strong>gegroeid<br />

tot e<strong>en</strong> grote bedrijfstak. En t<strong>en</strong>slotte velerlei bouwstoff<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vaklied<strong>en</strong> om de gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

fabriek<strong>en</strong> op te richt<strong>en</strong>. Kortom: er was in korte tijd heel veel nodig, <strong>en</strong> dat lukte niet altijd. De


4<br />

<strong>Zeeuwse</strong> archiev<strong>en</strong> zijn daarom één doorlop<strong>en</strong>de bede om kolonist<strong>en</strong>, slav<strong>en</strong>, vaklied<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

material<strong>en</strong>.<br />

De kost ging daarbij voor de baat <strong>uit</strong>, dat zal duidelijk zijn. De kolonie was door de Engels<strong>en</strong><br />

<strong>uit</strong>geplunderd, <strong>en</strong> produceerde niet veel. Niemand had contant geld. M<strong>en</strong> betaalde daarom "in<br />

schuld<strong>en</strong>" : Slav<strong>en</strong> <strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ingekocht met de opbr<strong>en</strong>gst van 1 of 2 nog te volg<strong>en</strong><br />

oogst<strong>en</strong>. Voor de leveranciers (de Stat<strong>en</strong> van Zeeland <strong>en</strong> de West-Indische compagnie) was dit<br />

ge<strong>en</strong> gelukkige situatie, maar e<strong>en</strong> andere mogelijkheid was er niet. In 1682, to<strong>en</strong> er nog steeds<br />

ge<strong>en</strong> winst kwam, beslot<strong>en</strong> de Stat<strong>en</strong> van Zeeland de kolonie te verkop<strong>en</strong>. De koper was de West-<br />

Indische compagnie (voor F 260.000,-) die <strong>Suriname</strong> onmiddelijk doorverkocht aan de pas<br />

opgerichte Geoctroyeerde Societeit van <strong>Suriname</strong>, waarin de WIC voor 33% deelnam, de stad<br />

Amsterdam ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s voor 33%, <strong>en</strong> de familie Van Sommelsdijck voor de rester<strong>en</strong>de 33%. Vanaf<br />

die tijd verdwijnt <strong>Suriname</strong> <strong>uit</strong> de <strong>Zeeuwse</strong> archiev<strong>en</strong>. Uit de archiev<strong>en</strong> van de Geoctroyeerde<br />

Societeit wet<strong>en</strong> we, dat <strong>Suriname</strong> daarna grote kapitaalsinjecties kreeg <strong>en</strong> tot 1770 e<strong>en</strong><br />

bloeiperiode beleefde.<br />

Het doel van de kolonie was de rijkdom van Zeeland te vergrot<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de kolonist<strong>en</strong>, soldat<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

vooral de slav<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> slechts beschouwd als het middel om dit doel te bereik<strong>en</strong>. Wij zi<strong>en</strong> dat<br />

zij werd<strong>en</strong> behandeld als de pionn<strong>en</strong> op het schaakbord van de koloniale expansie ; met hun<br />

w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> werd alle<strong>en</strong> dan rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong>, als die niet teg<strong>en</strong>gesteld war<strong>en</strong> aan de belang<strong>en</strong> van<br />

Zeeland. Het bek<strong>en</strong>dste voorbeeld hiervan is de geprotectioneerde <strong>en</strong> daardoor dure handel, direct<br />

in het voordeel van de Nederlandse reders <strong>en</strong> kooplied<strong>en</strong>, maar zwaar in het nadeel van de<br />

kolonist<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus nadelig voor de ontwikkeling van de kolonie. Desondanks heeft het systeem<br />

bijna 200 jaar bestaan. In de zeeuwse archiev<strong>en</strong> kreeg de belang<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>stelling vorm via de<br />

dring<strong>en</strong>de petities van de inwoners aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland, waarin zij over het algeme<strong>en</strong><br />

zinvolle ding<strong>en</strong> voorstell<strong>en</strong>, die echter zeld<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> toegestaan.<br />

Indian<strong>en</strong> <strong>en</strong> weggelop<strong>en</strong> slav<strong>en</strong><br />

Tot 1678 schijnt er vrede <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking te zijn geweest tuss<strong>en</strong> indian<strong>en</strong> <strong>en</strong> kolonist<strong>en</strong>.<br />

Indian<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> nauwelijks tot slavernij gebracht ; in 1671 war<strong>en</strong> er slechts 500 "rode" slav<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>over 2500 afrikaanse slav<strong>en</strong>. De indian<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> meer b<strong>en</strong>ut als handelspartners: m<strong>en</strong><br />

betrok cassave <strong>en</strong> verfhout bij h<strong>en</strong>, in ruil voor e<strong>en</strong> "cargaso<strong>en</strong>" van textiel, kapmess<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijl<strong>en</strong>.<br />

Ook fungeerd<strong>en</strong> zij als gids<strong>en</strong> <strong>en</strong> soldat<strong>en</strong>.<br />

In 1678 kwam aan de vrede e<strong>en</strong> einde, <strong>en</strong> zi<strong>en</strong> we het begin van e<strong>en</strong> grote opstand onder de<br />

indiaanse leider Pryari, die de kolonie op de rand van de afgrond bracht. De red<strong>en</strong> voor deze<br />

opstand wordt in de archiev<strong>en</strong> niet g<strong>en</strong>oemd. Wel schreef gouverneur Heinsius dat het de eerste<br />

keer is dat Arowack<strong>en</strong> <strong>en</strong> Caraïb<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk optred<strong>en</strong>. Dit gaf hem dan mete<strong>en</strong> e<strong>en</strong> middel in<br />

hand<strong>en</strong> om de angel <strong>uit</strong> de opstand te hal<strong>en</strong>: hij zette de twee stamm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> elkaar op.<br />

Uiteindelijk zou de opstand 4 jaar voortdur<strong>en</strong>, tot in de tijd van gouverneur van Sommelsdijck.<br />

De indian<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> bijgestaan door e<strong>en</strong> klein guerillalegertje van weggelop<strong>en</strong> slav<strong>en</strong> onder hun<br />

leider Gamindt. Zij war<strong>en</strong> de voorlopers <strong>en</strong> de wegbereiders voor de vel<strong>en</strong> die nog zoud<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>.


Gids<br />

<strong>1667</strong><br />

<strong>1667</strong> - 14 juni - brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

5<br />

2035 - 001<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Verslag van de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in het Caribisch gebied Mei -<br />

Juni <strong>1667</strong>. Op 20 Mei was er e<strong>en</strong> schermutseling bij de kust van St. Kitts Nevis tuss<strong>en</strong> de<br />

gecombineerd Zeeuws / Franse vloot <strong>en</strong> de Engels<strong>en</strong>. Deze eindigde onbeslist.<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong>,<br />

D<strong>en</strong> 19e Meije deses jaers met het advijsjacht heb UEd: Mo: in 't breede geadviseert vande<br />

veroverde (gebied<strong>en</strong>), alsmede de plaets<strong>en</strong> dije volg<strong>en</strong>s UEd: Mo: ordre beset gelat<strong>en</strong> heb a<strong>en</strong><br />

Surinam, Isekepe, Pouroma, <strong>en</strong> Tabago ; de red<strong>en</strong> van 't stuer<strong>en</strong> van 't advijsjacht is oock, dat<br />

capt. Lesage <strong>en</strong>de d<strong>en</strong> commandr Roijs na Isekepe <strong>en</strong> Pouroma hadde gesond<strong>en</strong>.<br />

oock van het conjungeer<strong>en</strong> met de frans<strong>en</strong> daer op command(er<strong>en</strong>d)e d<strong>en</strong> Lt g<strong>en</strong>erael De La Bare,<br />

<strong>en</strong> zeijnde 14 fransche schep<strong>en</strong> <strong>en</strong> twee branders om de (<strong>en</strong>gelse) schep<strong>en</strong> a<strong>en</strong> Mibes (= Nevis)<br />

legg<strong>en</strong>de te gaan attaquer<strong>en</strong> ;<br />

zijn met d' voorn: schep<strong>en</strong> d<strong>en</strong> 20e dito d'selve int gesicht gecom<strong>en</strong>, zij quam<strong>en</strong> terstondt onder<br />

zeijl doch dicht bij de wal houd<strong>en</strong>de, verthoond<strong>en</strong> haer met 17 schep<strong>en</strong> daeronder twee branders.<br />

Daer wij na e<strong>en</strong>ige ur<strong>en</strong> nadat mons: De La Bare <strong>en</strong>de sijn bijhebb<strong>en</strong>de schep<strong>en</strong> haer geprepareert<br />

hadd<strong>en</strong>, zijn daernatoe geseijlt. De voortocht was a<strong>en</strong> de frans<strong>en</strong>, daer sij seer op stond<strong>en</strong>, 't welck<br />

haar toegestaan was.<br />

T<strong>en</strong> 10 ur<strong>en</strong> voormiddaeghs begost<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige wijniche schoot<strong>en</strong> te gaan ; d' Engels<strong>en</strong> lag<strong>en</strong> na de<br />

wal & de frans<strong>en</strong> die seer wel in 't midd<strong>en</strong> cost<strong>en</strong> zeijl<strong>en</strong>, lijerd<strong>en</strong> na de achterste schep<strong>en</strong>, soodat<br />

zij b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> windt van d' <strong>en</strong>gels<strong>en</strong> zeijld<strong>en</strong>.<br />

Ick hebbe terstondt seijn gedaan voor Esquate onder mij bescheijd<strong>en</strong>, om te aborder<strong>en</strong> alsoo als<br />

vor<strong>en</strong> UEd: Mo: bek<strong>en</strong>t gemaakt hebbe. Wij de windt hadd<strong>en</strong>, maar war<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> dije volgd<strong>en</strong> als<br />

's Lants schep<strong>en</strong>, dije mij trouwe hebb<strong>en</strong> bijgesta<strong>en</strong>, want d<strong>en</strong> admirael daer ick op a<strong>en</strong> hadde<br />

geleg<strong>en</strong> om te aborder<strong>en</strong>, was nijet wacht<strong>en</strong>de, maer settede alle d' zeijl<strong>en</strong> bij ; was op e<strong>en</strong><br />

schipl<strong>en</strong>gte na a<strong>en</strong> zijn boort, <strong>en</strong> bracht hem door Godes hulp zoo verde dat de courage van haer<br />

gewek<strong>en</strong> was, <strong>en</strong>de haer wiste van achterop vlucht<strong>en</strong>, blev<strong>en</strong> mede sijn wissers in t geschut<br />

stek<strong>en</strong>de.<br />

Soodat nijet <strong>en</strong> hadde getwijffelt of zoude d<strong>en</strong> admirael gecreg<strong>en</strong> hebbe, soo de franz<strong>en</strong> maer<br />

hadd<strong>en</strong> gevolcht. Maer zij zij<strong>en</strong>d (= zo is het): wij nijet gesecondeert wierd<strong>en</strong>, quam<strong>en</strong> met 2<br />

branders op mij af, daer seer geluckelijck b<strong>en</strong> nijet van geraekt.<br />

De frans<strong>en</strong> blev<strong>en</strong> voorts voor d<strong>en</strong> wint zeijl<strong>en</strong>de, soo dat met s' Lants schep<strong>en</strong> mede hebbe<br />

moet<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> om Monsr De La Bare te vrag<strong>en</strong> wat red<strong>en</strong> dat hij hadde om te wijck<strong>en</strong>, dewijl de<br />

vijant door Godes g<strong>en</strong>ade alreede soo verde hadde gebracht dat zij alle op d<strong>en</strong> andere trapt<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>de met volle zeijl<strong>en</strong> soud<strong>en</strong> gestrant hebb<strong>en</strong>, zoo m<strong>en</strong> haer behoore hadde a<strong>en</strong>getast, daer al één<br />

van d' Engelse t'selfde dede ; oock één sprongh van haer op, vertrouwe door sijn eijg<strong>en</strong> cruijt.


6<br />

Hij maeckte veel excuses : doordij<strong>en</strong> sijn Capts nijet wel <strong>en</strong> vocht<strong>en</strong>, mede d' onbeseijlte van haer<br />

schep<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat verscheijde zijd<strong>en</strong> papier zoude van noode hebb<strong>en</strong> om UEd: Mo: correctelijk de<br />

saeck te ontled<strong>en</strong>. Verhoop tz. a<strong>en</strong> UEd: Mo: mondeling verhael te do<strong>en</strong>.<br />

De Engels<strong>en</strong>, si<strong>en</strong>de de wijckingh van onse schep<strong>en</strong>, zijn gevolcht <strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> de Frans<strong>en</strong> toetaliter<br />

geslag<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> ware wij met 's Lants schep<strong>en</strong> weder na d' Engels<strong>en</strong> stak<strong>en</strong>, dije soodra zij<br />

ons gewaar werd<strong>en</strong>, sijn bij de wint gestek<strong>en</strong>. De Frans<strong>en</strong> seijl<strong>en</strong>de na St: Cristoffel op de reede,<br />

<strong>en</strong>de d' Engels<strong>en</strong> naer Mibes. Soodat soo voorts van d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> geblev<strong>en</strong> zijn.<br />

Ed: Mo:, op 's Lants schep<strong>en</strong> sijn soo dood<strong>en</strong> als gequest<strong>en</strong> 31 a 32 ; te wet<strong>en</strong>: op mijn schip 5<br />

dood<strong>en</strong> <strong>en</strong> 16 gequest<strong>en</strong> ; capt. Cuvelaer e<strong>en</strong> doode <strong>en</strong> 8 a 10 gequ. , doch van Cuvelaer 4<br />

naderhandt van de quetsur<strong>en</strong> gestorv<strong>en</strong> ; capt: Basta<strong>en</strong> heeft één gequeste. De Frans<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong> ofte weijnich dood<strong>en</strong>, gelijck UEd: Mo: mog<strong>en</strong> merck<strong>en</strong> uijt voorga<strong>en</strong>d.<br />

Wij sijn met de voorn: Frans<strong>en</strong> op de 21 dito van St: Christoffel geseijlt, capt Lesage <strong>en</strong>de d<strong>en</strong><br />

commandr Roijs e<strong>en</strong> dach na de slagh bij ons gecom<strong>en</strong> sijnde. De Frans<strong>en</strong> coers geset na<br />

Martinice, <strong>en</strong>de wij volg<strong>en</strong>s UEd: Mo: ordre na de martinic, <strong>en</strong>de wij volg<strong>en</strong>s Ued. Mo. ordre na<br />

d’....... legg<strong>en</strong> op hed<strong>en</strong> bij de Caep H<strong>en</strong>ry om noch met d<strong>en</strong> getije de Engels<strong>en</strong> meijn<strong>en</strong> te<br />

besoeck<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> commandr Andriess<strong>en</strong> zal UEd: Mo: verder toestant van de vijant <strong>en</strong>de wat<br />

verder gepazseert is pertin<strong>en</strong>ter bericht do<strong>en</strong>.<br />

Verhoope <strong>en</strong> bidde Godt de Heer, hij voor ons g<strong>en</strong>a wilt treck<strong>en</strong>, <strong>en</strong> UEd: Mo: selv<strong>en</strong> de vrucht<br />

van ons werck si<strong>en</strong>. Mij in de gunst van UEd: Mo: bevele, wi<strong>en</strong>s voorspoede regering van d<strong>en</strong><br />

almacht sijn bidd<strong>en</strong>de, blijve,<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong>,<br />

UEd: onderdn di<strong>en</strong>aar,<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

In 's Lants schip Zeelandia<br />

ontr<strong>en</strong>t de caep H<strong>en</strong>ry onder zeijl<br />

om d<strong>en</strong> vijandt te ga<strong>en</strong> besoek<strong>en</strong>,<br />

d<strong>en</strong> 14e Juni <strong>1667</strong><br />

Hiernev<strong>en</strong>s ga<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: de lijste van de suijcker<strong>en</strong> die gelad<strong>en</strong> zijn, daer UEd: Mo:<br />

pertin<strong>en</strong>ter sal van do<strong>en</strong> lijste toecom<strong>en</strong>. AC<br />

<strong>1667</strong> - 6 maart - extract <strong>uit</strong> het verdrag tuss<strong>en</strong> Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> Byam<br />

2035 - 002<br />

In dit extract word<strong>en</strong> de voorwaard<strong>en</strong> vermeld onder dewelke de (Engelse) inwoners <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong><br />

mog<strong>en</strong> vertrekk<strong>en</strong>. Feitelijk staat er, dat hun niets in de weg zal word<strong>en</strong> gelegd. De praktijk was<br />

anders: het vertrek van de Engels<strong>en</strong> werd min of meer actief teg<strong>en</strong>gewerkt door de Nederlandse<br />

gouverneurs Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> Licht<strong>en</strong>berg. Zie ook 2035 - 061 - 070 (de zaak Banister).<br />

Extract uijtte artijckel<strong>en</strong> gesloot<strong>en</strong> tussch<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Commandeur Abraham Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> William<br />

Bijam<br />

D<strong>en</strong> 6 Martij <strong>1667</strong><br />

5 art<br />

In cas e<strong>en</strong>ige inwoonders van dese colonie 't avont ofte morg<strong>en</strong>, int<strong>en</strong>tie hebb<strong>en</strong> om van hier te<br />

vertreck<strong>en</strong>, soo sal hij vermog<strong>en</strong> sijne goeder<strong>en</strong> te vercoop<strong>en</strong> ; <strong>en</strong>de d<strong>en</strong> Gouverneur sal in


soodanig<strong>en</strong> geval maeck<strong>en</strong>, dat hij - mits redelijcke vracht gevonde - met sijne goeder<strong>en</strong><br />

getransporteert wort.<br />

7<br />

19 art<br />

Dat deg<strong>en</strong>e die gesint sijn van hier te vertreck<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schip sal verschaft word<strong>en</strong> om haer met haer<br />

slav<strong>en</strong> <strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> te embarquer<strong>en</strong> met passeport van d<strong>en</strong> commandeur Crijns<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de sull<strong>en</strong><br />

vermog<strong>en</strong> haer sloep mede te neem<strong>en</strong>, mits met ons uijtseijl<strong>en</strong>de.<br />

<strong>1667</strong> - 15 october - brief Claes Reiniers<strong>en</strong> & Abel Thisso<br />

2035 - 003<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Reiniers<strong>en</strong> <strong>en</strong> Thisso bevind<strong>en</strong> dat bij hun aankomst op de<br />

<strong>Suriname</strong>rivier de weg is versperd door 4 <strong>en</strong>gelse schep<strong>en</strong>, die inmiddels <strong>Suriname</strong> hebb<strong>en</strong><br />

heroverd.<br />

Mon Seigneur,<br />

Mon tres honoré seigneur, Ce pres<strong>en</strong>t vous sera scavoir comme c' est que nous sommes arrivé<br />

devant la riviere de Sernaeme le 15 octobre ou c'est que nous avons trouvé trois grand navires<br />

<strong>en</strong>glois, de quoi nous n' avons peu <strong>en</strong>trer dedans, a cause que nous avons craint qu'il ni eust de<br />

dites Englois dedans la riviere.<br />

Nous avons pris nostre cours droit a Berbise afijn de scavoir comme il se passe a Sernaeme, et<br />

scachant comme il est tijl, est Englois ou s'il est <strong>en</strong>cor nostre. Nous le fesons scavoir a nos<br />

Seigneurs au bi<strong>en</strong>tost qu'il le pourra ; et s'il est anglois, mon capitaine a resolu de s'<strong>en</strong> aller croisse<br />

au dessus de la riviere … jours ou trois sepmaines, sij nous pouvons avoir des vivres a Berbisses,<br />

car les vivres nous manqu<strong>en</strong>t pour advertir sij d'avanture ; il y avont quelque navire qui vi<strong>en</strong>t de<br />

Zeelande afyn de n'<strong>en</strong>trer pas dedans, et nous <strong>en</strong> retournes tout au mesme instant logis.<br />

Ri<strong>en</strong> autre pour le pres<strong>en</strong>t finoy que il nous fait fort …. que nous ne pouvons pas mellieur<br />

services r<strong>en</strong>dre au pays, et prie Messeigneurs de vouloir excuser car il est escri a la haste, <strong>en</strong><br />

demeurant,<br />

Monseygneurs<br />

Vostre tres obeyssant serviteurs,<br />

Claes R<strong>en</strong>iers<strong>en</strong> et Abel Thisso.<br />

De schip Titverdrief, le 15 october <strong>1667</strong>.<br />

<strong>1667</strong> - 18/28 december - protestnota Willem H<strong>en</strong>drix<br />

2035 - 004<br />

Willem H<strong>en</strong>drix is kapitein van het schip Schakerloo, <strong>en</strong> is door de Stat<strong>en</strong> van Zeeland<br />

gemachtigd om de <strong>Zeeuwse</strong> koloni<strong>en</strong> die in Engelse hand<strong>en</strong> zijn weer over te nem<strong>en</strong>. Dit wordt<br />

geweigerd door de Engelse gouverneur Willoughby, omdat hij hierover nog ge<strong>en</strong> bericht van<strong>uit</strong><br />

Engeland heeft ontvang<strong>en</strong>. H<strong>en</strong>drix di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> officieel protest in teg<strong>en</strong> Willoughby's handelswijze.<br />

K<strong>en</strong>nelijck sij all<strong>en</strong> <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> ijgelijck die des<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> a<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>,<br />

dat alsoo ick onderget: Willem H<strong>en</strong>rix capiteijn vanweghe de Ho: Mo: Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> G<strong>en</strong>erael<br />

der Ver<strong>en</strong>igde Nederland<strong>en</strong>, commander<strong>en</strong>de op het 's Lants schip g<strong>en</strong>aemt Schakerloo, volg<strong>en</strong>s<br />

de expresse ordre van de Ed: Mo: Heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> van Zeelant a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> capiteijn Johan du Bois, off


8<br />

in desselfs afwes<strong>en</strong> a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> eerste officier, uijt Middelburgh van dato d<strong>en</strong> eerste September deses<br />

lop<strong>en</strong>de jaers ge-emaneert<br />

op d<strong>en</strong> 17/27 december a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> hoogh edel<strong>en</strong> gestr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> heer H<strong>en</strong>rij Willougbij Lt g<strong>en</strong>erael<br />

vanweg<strong>en</strong> Sijn Conincklijcke Majt: van Groot Brittani<strong>en</strong> van het eijlant Barbados, die reste van<br />

de Caribische eijland<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de de vaste custe van Guiana, <strong>en</strong>de de colonie van provincie van<br />

Surinam daerin gecompreh<strong>en</strong>deert,<br />

in pres<strong>en</strong>tie van sijn<strong>en</strong> Raedt <strong>en</strong>de schipper Jacob Fret <strong>en</strong>de Christa<strong>en</strong> Coolman <strong>en</strong>de schipper<br />

Adria<strong>en</strong> Geleijnss<strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>evelt als getuijg<strong>en</strong> daertoe versogt,<br />

hebbe vertoont <strong>en</strong>de geëxhibeert :<br />

e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>e acte off pat<strong>en</strong>te soo in Latijn als Engelsch gepasseert onder het grootzegel van<br />

Engelant <strong>en</strong>de onderteijk<strong>en</strong>inge des conincx, di<strong>en</strong><strong>en</strong>de tot weder ruijminge <strong>en</strong>de overgevinge van<br />

soodanige plaets<strong>en</strong>, eijland<strong>en</strong>, sterckt<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de coloni<strong>en</strong> die de Engels<strong>en</strong> nae d<strong>en</strong> 10/20 Meij op de<br />

Nederlantsche natie mochte hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ofte gerecupereert, <strong>en</strong>de uijt crachte van de voorn:<br />

op<strong>en</strong>e acte ofte pat<strong>en</strong>te versocht <strong>en</strong>de gesommeert :<br />

om het fort <strong>en</strong> de colonie van <strong>Suriname</strong> met alle opp<strong>en</strong>d<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> <strong>en</strong> dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> van di<strong>en</strong> a<strong>en</strong>stonts<br />

in te ruijm<strong>en</strong> <strong>en</strong> over te lever<strong>en</strong> in mijn<strong>en</strong> hand<strong>en</strong>, in soodanige staet als die ter tijt van de<br />

verthooninge <strong>en</strong>de exhibitie van de geseijde op<strong>en</strong>e acte ofte pat<strong>en</strong>te is geweest, sonder e<strong>en</strong>ige<br />

verandering<strong>en</strong>, achterhouding<strong>en</strong>, ruine <strong>en</strong>de verderff daerontr<strong>en</strong>t te do<strong>en</strong> ;<br />

Hetwelcke de welg<strong>en</strong>: heer Lt: g<strong>en</strong>erael Willoughbij weijger<strong>en</strong>de, in voorgev<strong>en</strong> dat Sijn Ed: tot<br />

noch toe niets seekers (wist) van de hant van sijn meester d<strong>en</strong> Coninck van Groot Brittani<strong>en</strong>,<br />

nochte desselfs Capiteijn G<strong>en</strong>erael in dese gewest<strong>en</strong>, sonder wi<strong>en</strong>s expresse ordre hij niet <strong>en</strong><br />

vermochte te do<strong>en</strong> (aleer sij) van de gepret<strong>en</strong>deerde vreede vernom<strong>en</strong> hadde, vermoed<strong>en</strong>de<br />

nochtans dat het wel mochte wes<strong>en</strong>, maer absolutelijck afsla<strong>en</strong>de alle voorslag<strong>en</strong> <strong>en</strong>de profijtt<strong>en</strong><br />

die tot de versochte inmediatie overleeveringe sonder verder order van d<strong>en</strong> heer Capiteijn<br />

G<strong>en</strong>erael soude mog<strong>en</strong> t<strong>en</strong>der<strong>en</strong>.<br />

Soo ist dat ick ondergesz. Capireyn Willem H<strong>en</strong>drixs<strong>en</strong> uijt name <strong>en</strong>de t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste van mijn<br />

Hooggem: Heer<strong>en</strong> <strong>en</strong>de Meesters de staet<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erael der ver<strong>en</strong>igde Nederland<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de door<br />

krachte van de geseijde ordre <strong>en</strong>de macht ; in teg<strong>en</strong>woordigheijt van Godt Almagtight <strong>en</strong>de de<br />

ondergesz. getuijg<strong>en</strong> daertoe versocht alsvoor<strong>en</strong>s, d<strong>en</strong> welgem:<strong>en</strong> heer Lt: g<strong>en</strong>erael voor oog<strong>en</strong><br />

gestelt hebb<strong>en</strong>de van wat dangereuse consequ<strong>en</strong>tie sijne weijgeringe is, als sijnde regelregt teg<strong>en</strong>s<br />

de vreede <strong>en</strong>de voornam<strong>en</strong>tlijck teg<strong>en</strong>s het 17e artl van het tractaet sta<strong>en</strong>de te wes<strong>en</strong>, dat hij<br />

daerdoor sal incurrer<strong>en</strong> de straffe daerin vermelt, behalv<strong>en</strong> dat hij daermede veracht, weijgert,<br />

<strong>en</strong>de violeert de expresse ordre <strong>en</strong>de pat<strong>en</strong>te van sijn coninck, <strong>en</strong>de bijgevolge vervalt in desselfs<br />

hoogste indignatie.<br />

Geprotesteert heb <strong>en</strong>de protestere mits des<strong>en</strong> op alle wettelijcke & behoorlijcke wijse teg<strong>en</strong>s d<strong>en</strong><br />

welgem:<strong>en</strong> heer Lt: G<strong>en</strong>erael heer Willoughby, over alle diminutie, achterhouding<strong>en</strong>, detactie van<br />

wat nature die oock soud<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> wes<strong>en</strong>, ruine off verderff, dewelcke van dese tijt der voorn:<br />

verthooninge <strong>en</strong>de exhibitie der geseijde acte ofte pat<strong>en</strong>te alreede in dese provintie ofte colonie<br />

van <strong>Suriname</strong> - uijt oorsaecke van soodanige weijgeringe der versochte inruijminge van di<strong>en</strong> -<br />

alreede geda<strong>en</strong>, geatt<strong>en</strong>deert <strong>en</strong>de geled<strong>en</strong>, ofte hiernaemaels geda<strong>en</strong> ofte geatt<strong>en</strong>deert sull<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>, a<strong>en</strong> wat persoon het oock soude wes<strong>en</strong>.<br />

Mitsgaders alle de groote onheijl<strong>en</strong> die daeruijt tot groote ontrustinge, oncost<strong>en</strong>, <strong>en</strong> prejuditie van<br />

Mijne Hooggemelte Heer<strong>en</strong> & Meesters soude mog<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> te ontsta<strong>en</strong><br />

Ter vercond<strong>en</strong> hiervan heb ick dit teg<strong>en</strong>woordigh instrum<strong>en</strong>t van protestatie met mijn eijg<strong>en</strong> hant<br />

<strong>en</strong>de pitsier(?) bekraghtigt,<br />

actum Paramaribo d<strong>en</strong> 19/29 December <strong>1667</strong>,


gesz.<br />

Adr: Geleijns<strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>evelt, Chr: Colemans<br />

<strong>1667</strong> - 29 december - verklaring Suet, Koolemans <strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>evelt<br />

2035 - 005<br />

Jacob Suet, Christia<strong>en</strong> Koolemans <strong>en</strong> Adr: Geleijns<strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>evelt verklar<strong>en</strong> dat zij zijn<br />

opgetred<strong>en</strong> als getuig<strong>en</strong> bij de overhandiging van H<strong>en</strong>drix protestnota (z. hierbov<strong>en</strong>) aan<br />

Willoughby.<br />

<strong>1667</strong> - 30 december - verklaring Suet, Koolemans <strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>evelt<br />

2035 - 006<br />

Jacob Suet, Christia<strong>en</strong> Koolemans <strong>en</strong> Adr: Geleijns<strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>evelt verklar<strong>en</strong> dat zij zijn<br />

opgetred<strong>en</strong> als getuig<strong>en</strong> bij de overhandiging aan Willoughby van de acte met de sommatie van<br />

de overdracht van <strong>Suriname</strong> aan Nederland. Zij verklar<strong>en</strong> dat Willoughby heeft geweigerd te<br />

gehoorzam<strong>en</strong>.<br />

9


1668<br />

10<br />

1668 - 13 Januari - brief Johan Tressry<br />

2035 - 007<br />

Brief van Johan Tressry, door de Stat<strong>en</strong> van Zeeland aangesteld als secretaris van <strong>Suriname</strong>.<br />

De adressering op de <strong>en</strong>veloppe is doorgehaald ; A: Hulst.<br />

Maar waarschijnlijk is de geadresseerde Abraham Crijns<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> andere brief van dezelfde<br />

datum (2035-009) schrijft Tressry n.l. dat hij e<strong>en</strong> brief aan Crijns<strong>en</strong> zal stur<strong>en</strong>. Ook de zin "..<br />

waertoe die vogels, die U:E:Dt te Nevis ontga<strong>en</strong> sijn de oorsaecke sijn ..." duidt op Crijns<strong>en</strong>.<br />

De brief beschrijft de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in <strong>Suriname</strong> vanaf juni <strong>1667</strong> tot <strong>en</strong> met januari 1668. De<br />

Engels<strong>en</strong> war<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> vloot naar <strong>Suriname</strong> gekom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de zeeuwse interim gouverneur De<br />

Rame had de kolonie overgegev<strong>en</strong>. Tressry laat zich niet lov<strong>en</strong>d <strong>uit</strong> over De Rame. De Engels<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> flink huisgehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> veel weggedrag<strong>en</strong> of verruïneerd. T<strong>en</strong> tijde van de brief is<br />

<strong>Suriname</strong> nog onder Engels bestuur, maar zal binn<strong>en</strong>kort weer word<strong>en</strong> overgedrag<strong>en</strong>. Tressry<br />

prijst de kapitein Du Bois, <strong>en</strong> hoopt dat deze De Rame zal opvolg<strong>en</strong>.<br />

Mijnheer,<br />

't Seedert mijn laeste van d<strong>en</strong> 9 Juny sijn hier groote verandering<strong>en</strong> voorgevall<strong>en</strong>, de Engelsche<br />

vloote besta<strong>en</strong>de in thi<strong>en</strong> scheep<strong>en</strong>s <strong>en</strong>de twee regim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te voet, hebb<strong>en</strong> dit fort weederom<br />

geëmporteert(?) naedat se alles te Cajane verdestrueert hebb<strong>en</strong> ; soude het selve hier ooc geda<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> waere de wijsheijt van d<strong>en</strong> admirael het verhindert hadde, want sij considereer<strong>en</strong>de<br />

dit landt als rebellig <strong>en</strong>de meriteer<strong>en</strong>de de uijterste ruijne,<br />

waertoe die vogels, die U:E:Dt te Nevis ontga<strong>en</strong> sijn de oorsaecke sijn ; soud<strong>en</strong> nogh in lange tijt<br />

niet van 't overga<strong>en</strong> geweet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, waerdoor dit ontgeval soude voorgecomm<strong>en</strong> sijn, dat het<br />

Landt over de 120.000 pondt suicker, jae meer, veragtert <strong>en</strong>de verarmt heeft.<br />

De franse vloot bij Martinique heel verdestrueert sijnde, <strong>en</strong>de de Engelsche attaque op St:<br />

Cristoffel met verlies van 12 a 1500 misluckt sijnde, soo hadde de vloot weinig te do<strong>en</strong>, totdat se<br />

ger<strong>en</strong>forceert waere uut Nieu Engelandt <strong>en</strong>de andere plaets<strong>en</strong> met volck <strong>en</strong>de vivres ;<br />

ondertussch<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> sij e<strong>en</strong> ... nae deese quartier<strong>en</strong> maecq<strong>en</strong>, dat haer wel geluckt is ; hoe<br />

mijnheer de Rame in sijn gouvernem<strong>en</strong>t <strong>en</strong>de in dese attaque hem g(ed)raeg<strong>en</strong> heeft, kan U Edt:<br />

light giss<strong>en</strong>, die hem soo veel k<strong>en</strong>t als ick. Het <strong>en</strong> is niet anders geweest als wij van hem tevoor<strong>en</strong><br />

gepresumeert hebb<strong>en</strong> ; maer in kort dog niet geremedieert (kan) word<strong>en</strong>, Ick hebbe alles int<br />

breede a<strong>en</strong> de heer de Huijbert p<strong>en</strong>sionaris geschreev<strong>en</strong> ; soo het moogelijck is sal UEd: copie<br />

daervan hiernev<strong>en</strong>s s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

De vreede is ons seer a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>aem: bidd<strong>en</strong> God, dat het lang mag deur<strong>en</strong> tot welvaert van bijde<br />

nati<strong>en</strong> ; wij hoop<strong>en</strong> onder haer Ed: Moog: regeeringe vreetsaemelijck hier te leev<strong>en</strong> ; <strong>en</strong>de<br />

twijffel<strong>en</strong> niet off sij sull<strong>en</strong> alle goede middel<strong>en</strong> a<strong>en</strong>w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om het op te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong>de te do<strong>en</strong><br />

floreer<strong>en</strong> ; waervan ick voorg<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> hebbe e<strong>en</strong> discours a<strong>en</strong> de heere de p<strong>en</strong>sionaris <strong>en</strong>de de<br />

secretaris de Huijbert met de eerste geleg<strong>en</strong>theijt te adreseer<strong>en</strong>: dat d<strong>en</strong> stant <strong>en</strong>de de<br />

geleg<strong>en</strong>theijt van dese land<strong>en</strong> maechtelijck sal voor oogh<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de door wat middel<strong>en</strong>


11<br />

hetselve te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> sij tot e<strong>en</strong> seer considerable <strong>en</strong>de florissante collonie, waervan ick UEd: e<strong>en</strong><br />

exemplaer sal mededeel<strong>en</strong> om daermede te betoon<strong>en</strong> de danckbaerheijt die ick UEd: vanweg<strong>en</strong><br />

me<strong>en</strong>igvuldige oblijgaties schuldig b<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> Gouverneur noch niet van sijn<strong>en</strong> Cooninck verseeckert sijnde van de vreede, <strong>en</strong>de bevool<strong>en</strong><br />

om dese plaets te restituer<strong>en</strong>, toondt hem <strong>en</strong>tre deux, doch met alle beleeftheijt ; het oorlogschip<br />

verblijfft nl. hier in de rivier om te belett<strong>en</strong> dat de collonie niet vermindert werde, dat door e<strong>en</strong>ige<br />

swaerte geest<strong>en</strong> gedrev<strong>en</strong>t word, die het soeck<strong>en</strong> te ruineer<strong>en</strong> liever als op te gev<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de will<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> dat elcke<strong>en</strong> hier van daer sal ga<strong>en</strong> met de eerste scheep<strong>en</strong>s die van Barbados verwacht<br />

word<strong>en</strong>, het ophebb<strong>en</strong>de volck sal in de naeste collonie soo veel moogelijck ververscht word<strong>en</strong>,<br />

tot verder ordre <strong>en</strong>de tijdinge van de staet, daegelijcx verwacht worde, met de ratifficatie van de<br />

vreede, alsmeede de confirmatie van onse artijckel<strong>en</strong> van de staet,<br />

Wat ick UEd: schuldig b<strong>en</strong> sal niet manqueer<strong>en</strong> met de eerste scheep<strong>en</strong> die van hier ga<strong>en</strong> te<br />

s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, met het letterhout, <strong>en</strong>de si<strong>en</strong> dat de andere goeder<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: van e<strong>en</strong>ige debiteer<strong>en</strong>de<br />

ooc gesond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

De Engelsch<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> niet favorabel met dit landt geleeft, soodat veele meul<strong>en</strong>s ontbequaem<br />

gemaeckt sijn, tot groot nadeel van 't landt omdat de negers daer afgehaelt <strong>en</strong>de naer Barbados<br />

gesond<strong>en</strong> sijn.<br />

De heer capn: Du Bois commandeert teg<strong>en</strong>woordich in abs<strong>en</strong>tie van de hr: de Rame, als eerste<br />

volgeling, sijn commissie ; ick me<strong>en</strong> als de collonie sal gerestitueert sijn, hij sal sich seer<br />

a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>aem <strong>en</strong>de bequaem maeck<strong>en</strong> onder ons, omdat de Engelsche spraecke wel verstaet, <strong>en</strong>de<br />

lange jaer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theijt tot de natie gedraeg<strong>en</strong> heeft, waervan hij e<strong>en</strong> goet begintsel<br />

gedeur<strong>en</strong>de sijn verblijff alhier geda<strong>en</strong> heeft, <strong>en</strong> twijffel niet, off het sal met groot cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t<br />

der inwoonders .... continueer<strong>en</strong>, sonder e<strong>en</strong> ander te begeer<strong>en</strong>.<br />

Monsieur Munnick pres<strong>en</strong>teert sijn ootmoedige di<strong>en</strong>st a<strong>en</strong> UEd:<br />

Ick sal afbreeck<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de UEd: beveel<strong>en</strong> in de bescherminge des Heer<strong>en</strong>, bidd<strong>en</strong>de dat soo daer<br />

yets van UEd: di<strong>en</strong>st alhier is, mij de eere will<strong>en</strong> do<strong>en</strong> van mijn persoon daertoe te employeer<strong>en</strong>,<br />

sull<strong>en</strong>de hetselve bereijtwillig do<strong>en</strong>, om te betoon<strong>en</strong> dat ick b<strong>en</strong>,<br />

Mijn Heer,<br />

UEd: alder verplichtste <strong>en</strong>de ootmoedige di<strong>en</strong>aer,<br />

Johan Tressry<br />

<strong>Suriname</strong> d<strong>en</strong> 13 Januarij <strong>1667</strong> (schrijffout! moet 1668 zijn)<br />

Mijn Heer,<br />

Door kortheijt van tijdt heb ick de copie van d<strong>en</strong> beloofd<strong>en</strong> brief van mijnheer de Huijbert niet<br />

konn<strong>en</strong> (insl<strong>uit</strong><strong>en</strong>), waerom versoeck mij te excuseer<strong>en</strong> : UEd: brief heb ick ontfang<strong>en</strong>, <strong>en</strong> sal niet<br />

manqueer<strong>en</strong> UE: versoeck met de naeste schep<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong> ; in groot haest, verblijve,<br />

Mijn ... ootmoedigste di<strong>en</strong>aer,<br />

Johan Tressry<br />

<strong>Suriname</strong> d<strong>en</strong> 16 Januarij <strong>1667</strong> (sic)<br />

1668 - 24 juli - vonnis James Bannister


12<br />

2035 - 008<br />

E<strong>en</strong> officieel rechtsbesl<strong>uit</strong>, opgesteld door Abraham Crijns<strong>en</strong>. Hij verklaart dat de majoor James<br />

Bannister heeft getracht de Engelse inwoners aan te zett<strong>en</strong> tot vertrek <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong>. Hij stuurt<br />

daarom Bannister naar Zeeland voor verdere berechting. Zieover deze zaak ook 2035 - 061 t/m<br />

070.<br />

Translaet van de copie.<br />

Abraham Crijnse Cap: commandeur chef <strong>en</strong>de opperhooft van dese provincie, <strong>en</strong>de de Ed: van<br />

sijne Raedt, bij de Heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> geappointeert,<br />

Alsoo de sergeant James Banister voor ons is versche<strong>en</strong>t <strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> bij monde, maer bij<br />

geschrifte insol<strong>en</strong>telijck begeerde in d<strong>en</strong> naem van het volck, die int<strong>en</strong>tie hadd<strong>en</strong> om aff te ga<strong>en</strong>,<br />

nadat de major Bannister hadde geda<strong>en</strong> de eedt van trouwe nev<strong>en</strong>s de recte van de inwoonders, <strong>en</strong><br />

nadat d<strong>en</strong>selve door ons in de naem van de heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> geseijtd dat sijluijd<strong>en</strong> van de<br />

heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> soude ontfang<strong>en</strong> alsulcks satisfactie <strong>en</strong> previlegie in dese colonie was verle<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />

geprovideert werde van slav<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere coopmanschapp<strong>en</strong> dat ijdere<strong>en</strong> door Godts hulpe haest<br />

soude com<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> florer<strong>en</strong>de staet, 't welck met e<strong>en</strong> groot cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t van dese was<br />

a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

naer alle twelcke d<strong>en</strong> g<strong>en</strong>: major Banister de inwoonders heeft gejudiceert te remover<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in<br />

haer naem versoeck <strong>en</strong>de geschrifte gemaeckt datse haer slav<strong>en</strong> mochte weghvoer<strong>en</strong>, 'twelck<br />

directelijck teg<strong>en</strong> de articul<strong>en</strong> is, nade verclaerde int<strong>en</strong>tie van diverse van hun, <strong>en</strong>de instelijck<br />

versocht in de papier<strong>en</strong>, van Crijnse <strong>en</strong> sijn raedt vrijheijdt voor hun om aff te ga<strong>en</strong>, 'twelck haere<br />

begeerte niet <strong>en</strong> was.<br />

Alle welcke ding<strong>en</strong> sijn teg<strong>en</strong> de vrede <strong>en</strong> rechte van dese colonie, 't welck bij mij <strong>en</strong>de Raedt<br />

sijnde geconsidereert, hebbe goede gedachte, d<strong>en</strong> major Bannister te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> int schip g<strong>en</strong>aemt<br />

Vri<strong>en</strong>dtschap a<strong>en</strong> de heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> van Zeelandt, om te verantwoord<strong>en</strong> sijn alsulcks assumer<strong>en</strong>de<br />

maghte.<br />

Dit geda<strong>en</strong> int schip <strong>Suriname</strong> te anckere voor het fort Zelandia in de riviere van <strong>Suriname</strong> d<strong>en</strong> 24<br />

Julij 1668,<br />

geteijk<strong>en</strong>t Abrahem Crijnse<br />

getranslateert uijt de Engelse tale door de ondertek<strong>en</strong>t nots:,<br />

actum Vlissinge de 6 octob. 1668,<br />

Tobiassem nots: ju:<br />

(in de margine de handtek<strong>en</strong>ing: J: no: Sressij)<br />

1668 - 13 januari - brief Johan Tressry<br />

2035 - 009<br />

De geadresseerde staat niet vermeld.<br />

Tressry beschrijft de handeling<strong>en</strong> van de - inmiddels gerepatrieerde - interim gouverneur De<br />

Rame. Hij heeft weinig goeds over hem te vertell<strong>en</strong>.<br />

(174)


Mijnheer,<br />

13<br />

Het <strong>en</strong> is van noode dat ick UEm: met e<strong>en</strong>ige woord<strong>en</strong> te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> geve hoedanigh de regeringhe<br />

van mijnheer De Rame geweest sij, dewijlle UEd: in particulier sijne bequaemheijt <strong>en</strong>de humeure<br />

alte wel k<strong>en</strong>t, het schijnt dat hij niet door verranderinge van klymaet sijn eig<strong>en</strong>schaep heeft<br />

konn<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>. 't Welcke door de vergroot<strong>en</strong>isse van eere seer merckelijck a<strong>en</strong>gewass<strong>en</strong> is.<br />

Soo dat ick geloove dat hij met weijnich moijte soude konn<strong>en</strong> gebracht word<strong>en</strong> hemselv<strong>en</strong> in te<br />

beeld<strong>en</strong> dat hij e<strong>en</strong> prins was.<br />

Mijn laeste brief a<strong>en</strong> UEd: was van d<strong>en</strong> 9 junij, 't seedert heeft hij mij niet alle<strong>en</strong> in alle manier<strong>en</strong><br />

soeck<strong>en</strong> te affronter<strong>en</strong>, maer affbreuck geda<strong>en</strong> in de proffijt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de emolum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van mijn ampt,<br />

die - gelijck als UEd: weet - tot weedersegg<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> Staet vergunt waer<strong>en</strong>.<br />

Monsr: Munnick heeft hij gedreigt te bastonner<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de mij heeft hij gewijgert mijn stemme in de<br />

raedt ; pret<strong>en</strong>der<strong>en</strong>de dat ic daer maer sat als secretaris <strong>en</strong> niet Raedt ; 'twelcke UEd: seer wel<br />

weet te strijd<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de commissie, <strong>en</strong>de onse discours daerover gehat ; <strong>en</strong>de nu bevinde ick wat<br />

ick UEd: e<strong>en</strong>s verhaelt heb do<strong>en</strong> wij na Alonse plantagie ging<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de van die materie<br />

discoureerd<strong>en</strong> : dat het beeter is met e<strong>en</strong> man van groot versta<strong>en</strong>t <strong>en</strong>de discretie om te ga<strong>en</strong>, als<br />

die maer de naem daervan hebb<strong>en</strong>, sonder de daet.<br />

Ick hebbe de stouticheijt g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> om d<strong>en</strong> heer p<strong>en</strong>sionaris van alles int breede te informeer<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>de soo de tijdt het toelaet sal de copie daervan hiernev<strong>en</strong>s laet<strong>en</strong> ga<strong>en</strong>, ootmoedich<br />

versouck<strong>en</strong>de, soo de geleg<strong>en</strong>theijt pres<strong>en</strong>teert hetselve te will<strong>en</strong> voor de waerheijt<br />

recommandeer<strong>en</strong>, want b<strong>en</strong> niet beschaemt hetselve daertoe versocht sijnde te avouweer<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de<br />

met veele testemoni<strong>en</strong> te verifieer<strong>en</strong>.<br />

Wij bevind<strong>en</strong> nog dagelijckx het ontgeluck, dat UEd: niet bij ons is gebleev<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de UEd:<br />

memorije is nog soo versch onder ons, dat bijaldi<strong>en</strong> de collonie weederom gerestitueert word<strong>en</strong><br />

a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Staet, <strong>en</strong>de dan de reste der middel<strong>en</strong> gebruickt worde om het te do<strong>en</strong> florer<strong>en</strong>, soo mogt<br />

wel niet onwerdig sijn van UEd: persoon, om deselve int ...rste gesagh te laet<strong>en</strong> gebruick<strong>en</strong> ; want<br />

wat konn<strong>en</strong> de ingeseet<strong>en</strong><strong>en</strong> requirer<strong>en</strong> tot haer welvaer<strong>en</strong>, als hetge<strong>en</strong>e bij UEd: te vind<strong>en</strong> is,<br />

<strong>en</strong>de daer se alreede g<strong>en</strong>oegsaem de werckteeck<strong>en</strong>ing van ghesi<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> : Ervaer<strong>en</strong>theit in de<br />

wett<strong>en</strong> <strong>en</strong>de policijs, gematightheijt inde 't afsi<strong>en</strong> ; sachtmoedicheijt <strong>en</strong>de beleeftheijt in de<br />

maniere ; <strong>en</strong>de comportem<strong>en</strong>t, versta<strong>en</strong>t van de spraecke, overe<strong>en</strong>komminge met de manier<strong>en</strong>,<br />

constituti<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de humeur<strong>en</strong> der ingeseet<strong>en</strong><strong>en</strong>, <strong>en</strong>de dat nog crachtiger is, e<strong>en</strong> seecker treckinge<br />

van de g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theijt der inwoonders tot UEd:, spruijt<strong>en</strong>de uut e<strong>en</strong> opinie die se s(elv)e hebb<strong>en</strong>,<br />

van dat UEd: met de planters wel soude lev<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de de gerechtijgheijt versta<strong>en</strong>.<br />

't Welck heel contrarie bevond<strong>en</strong> is inde persoon van capn: De Rame, die wij verhoop<strong>en</strong> noijt<br />

wederom hier sal komm<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>sij dat de Staet int sin heeft om dit landt te depeupleer<strong>en</strong>, want hij<br />

soo weijnich bemindt is van de Neederlanders selfs als van de planters.<br />

Wij hebb<strong>en</strong> alrede groote oorsaeck te geloov<strong>en</strong> dat de heer capn: Du Bois in alle de voorga<strong>en</strong>de<br />

ding<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ander spoor sal volg<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong>de alreede inde transacti<strong>en</strong> 't seedert sijn Ed: komste<br />

alhier gethoont dat hij gecoom<strong>en</strong> is om de collonie te conserveer<strong>en</strong> ; waera<strong>en</strong> de inwoonders niet<br />

<strong>en</strong> debiteer<strong>en</strong>, omdat hij altijdt e<strong>en</strong> seer groot g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theijt tot de natie gehadt heeft.<br />

Ende daerom verblijt sijn dat ons<strong>en</strong> Dictator absq tam<strong>en</strong> facultate dictandur op soodanig<strong>en</strong><br />

manier<strong>en</strong> geabdiceert is, dat de heer<strong>en</strong> Staet<strong>en</strong> nisi rem par ditam verint hem niet wederom<br />

hiernaetoe sull<strong>en</strong> s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de dat e<strong>en</strong> persoon hem succeedeert door kracht van commissie die<br />

op e<strong>en</strong> beter voet, als hebb<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> stercker g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theijt tot de natie, met de ingeseet<strong>en</strong><strong>en</strong> sal


14<br />

tewerck ga<strong>en</strong> ... <strong>en</strong> twijffelle niet of de experi<strong>en</strong>tie sal mijn woord<strong>en</strong> confirmeer<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de dat ons<br />

daegelijckx sal oorsaeck gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, om sijn verblijff onder ons te versoeck<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> hoef UEd: niet te segg<strong>en</strong> dat mijnheer Rame seer wijs was in p.... opinie, <strong>en</strong>de daerom ge<strong>en</strong><br />

Raedt van noode hadde ... mij wonder dat UEd: soo quaedtlijck bedoelt ..... van hem e<strong>en</strong>ige toe te<br />

voeg<strong>en</strong> ? Seecker het is e<strong>en</strong> affront dat niet licht af te vaeg<strong>en</strong> is, <strong>en</strong>de ick soude mijnheer<br />

Crijnss<strong>en</strong> raed<strong>en</strong>, hem t<strong>en</strong>minste om excuse te bidd<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de te beloov<strong>en</strong> dat het niet sal geda<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> als hij wederom als gouverneur terugge komt.<br />

Maer ick weet beeter raedt : sie dat hij d<strong>en</strong> heer Prince van Carante off d<strong>en</strong> Graeff van Stieron<br />

persuadeere om haer gouvernem<strong>en</strong>t te verlaet<strong>en</strong>, want dit is veel beeter als het haere, altijdt<br />

gelijck als mijnheer Rame seijdt, die haer niet <strong>en</strong> wilde cedeer<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> tijtel ommers van Viceroij<br />

is beeter als van simpel gouverneur <strong>en</strong>de het leev<strong>en</strong> <strong>en</strong>de doot der inwoonders alle<strong>en</strong> in de hand<strong>en</strong><br />

te hebb<strong>en</strong>, als van ander<strong>en</strong> gecommandeert, <strong>en</strong>de van de wett<strong>en</strong> gelimiteert te word<strong>en</strong>.<br />

Ick b<strong>en</strong> van me<strong>en</strong>inge om e<strong>en</strong> discours van dese collonie a<strong>en</strong> de heer p<strong>en</strong>sionaris <strong>en</strong>de secretaris<br />

De Huijbert met de naeste geleg<strong>en</strong>theijt te adresseer<strong>en</strong>, waerin ick sal tragt<strong>en</strong> d<strong>en</strong> staet des Lands<br />

te vertoon<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de desselfs geleg<strong>en</strong>theijt <strong>en</strong>de eijg<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong>de de middel<strong>en</strong> om het do<strong>en</strong><br />

floreer<strong>en</strong> <strong>en</strong>de op te houd<strong>en</strong> ; waervan UEd: e<strong>en</strong> exemplaer sal s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, alsmede a<strong>en</strong> mijnheer<br />

Crijnss<strong>en</strong> die wij verhoop<strong>en</strong> wel int vaderlandt geadriveert, alsoo capn: Hindrick sijn Ed: ontr<strong>en</strong>t<br />

daertich mijll<strong>en</strong> van de wal ontmoet heeft.<br />

Wat Ick hem <strong>en</strong>de UEd: schuldig b<strong>en</strong> sal je met de eerste scheep<strong>en</strong> die vracht inneem<strong>en</strong> s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ;<br />

de tijdinge van de vreede heeft ons seer verheugt, <strong>en</strong>de wij verlang<strong>en</strong> om e<strong>en</strong>s in e<strong>en</strong> geruste staet<br />

te leev<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> dat wij niet <strong>en</strong> konn<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong>, totdat de restitutie van het landt geda<strong>en</strong> is,<br />

dat wij vrees<strong>en</strong> nog 5 a 6 ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong> sal treijneer<strong>en</strong>, daerom soo heeft de capn: dit scheepje expres<br />

...nck a<strong>en</strong> Haer Ed: Moog: afgeveerdigt, dat wij verhoop<strong>en</strong> met goede despeches a<strong>en</strong> ons sal in<br />

kort<strong>en</strong> tijt ger<strong>en</strong>voijeert word<strong>en</strong>.<br />

Bidd<strong>en</strong>de om d' eere van U Ed: goede correspond<strong>en</strong>tie dat a<strong>en</strong> mijne kandt in alle getrouwicheijt<br />

niet <strong>en</strong> sal mancqueer<strong>en</strong> <strong>en</strong>de waerin ick UEd: kan di<strong>en</strong><strong>en</strong>, sal mij t<strong>en</strong> hoogst<strong>en</strong> geluckig acht<strong>en</strong><br />

soo UEd: sal geloov<strong>en</strong> dat ic b<strong>en</strong> <strong>en</strong> altijdts sal blijv<strong>en</strong>, van,<br />

Mijnheer,<br />

UEdht: ootmoedigste <strong>en</strong>de getrouwe di<strong>en</strong>aer,<br />

Johan Tressry<br />

Surynam d<strong>en</strong> 13 January<br />

Mijnheer,<br />

Ick bidde mij te will<strong>en</strong> excuseer<strong>en</strong> dat ick niet kan s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> de copie van Mijnheer Huijbert's brief,<br />

maer alsoo die wat lanck is, <strong>en</strong>de de tijdt kort is, soo heeft het niet konn<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>. Doet mijn<br />

ghebied<strong>en</strong>isse a<strong>en</strong> neef Herle, <strong>en</strong> seght hem dat ick t<strong>en</strong>minst<strong>en</strong> e<strong>en</strong> antwoordt van hem verwacht<br />

had.<br />

Mijnheer, ick b<strong>en</strong>,<br />

UEd: gheaffectioneerde <strong>en</strong>de alderverplichste ootmoedige di<strong>en</strong>aer,<br />

Jo: Tressry<br />

Surynam d<strong>en</strong> 16 January 1668


15<br />

1668 - 31 maart - brief Dirck Carst<strong>en</strong>s<br />

2035 - 010<br />

Gericht aan de heer de Huijbert. Carst<strong>en</strong>s meldt dat hij door De Rame is aangesteld tot<br />

ondercommies, waarbij over het salaris niets is afgesprok<strong>en</strong>. Carst<strong>en</strong>s verzoekt om vaststelling<br />

van e<strong>en</strong> redelijk salaris (met terugwerk<strong>en</strong>de kracht, hij vervult de functie reeds drie maand<strong>en</strong>).<br />

Hoogh Edele Er<strong>en</strong>feste wel wijse <strong>en</strong>de Voorsi<strong>en</strong>ige Heer,<br />

Mijnheer Raetp<strong>en</strong>s: De Huijbert,<br />

Mijnheer bek<strong>en</strong>t zijnde, dat ick voor des<strong>en</strong> corporael geweest zijnde, van de compagnij van mons:<br />

De Rame ontbood<strong>en</strong> b<strong>en</strong> geweest met mijn vrouw <strong>en</strong> kindt, van voorw: De Rame om te coom<strong>en</strong><br />

tot <strong>Suriname</strong>, streck<strong>en</strong>de tot mijn avancem<strong>en</strong>t.<br />

Soo ist, dat wij met 't schip de Rijs<strong>en</strong>de Son mett<strong>en</strong> 5 andere bij ons hebb<strong>en</strong>de schep<strong>en</strong> tot<br />

Surinaem coom<strong>en</strong>de, met ons ter contrarij <strong>uit</strong>vall<strong>en</strong>de tot ons groot leetwes<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de ick Mijnheer<br />

Du Bois onderweegs e<strong>en</strong>ige di<strong>en</strong>ste geda<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>de, waerdoor hij mijn bequaemheit heeft<br />

a<strong>en</strong>gesi<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de mijn gestelt voor ondercommis, tot assist<strong>en</strong>tie van commis Nicolaes Combe,<br />

doch sonder e<strong>en</strong>ige tractam<strong>en</strong>te te beloov<strong>en</strong>. Shegg<strong>en</strong>de dat a<strong>en</strong> Haer Ed: Moo: heeft<br />

geschreev<strong>en</strong>, om Haer Ed: Moo: te laet<strong>en</strong> disponer<strong>en</strong> wat Haer Ed: Mo: mij sull<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> toe te<br />

legg<strong>en</strong>.<br />

Alsoo dan mijn vri<strong>en</strong>delijck versoeck is, dat Haer Ed: Mo: geliev<strong>en</strong> in te si<strong>en</strong>, de smerigheit,<br />

vettigheit <strong>en</strong>de verslijt<strong>en</strong> van linn<strong>en</strong> <strong>en</strong> woll<strong>en</strong>, waerbij ick daeglicks in de magazijn veel verkere<br />

<strong>en</strong> omgae gelijck e<strong>en</strong> ondercommis toestaet te do<strong>en</strong>.<br />

So ist dat ick onderda<strong>en</strong>ich b<strong>en</strong> versoeck<strong>en</strong>de, Haer Ed: Mo: mij e<strong>en</strong> redelijcke soldij geliev<strong>en</strong> toe<br />

te legg<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de 'tselve a<strong>en</strong> mijnheer Du Bois te laet<strong>en</strong> weet<strong>en</strong>, om mijn daernaer te conn<strong>en</strong><br />

reguler<strong>en</strong>.<br />

Voorts versoecke onderda<strong>en</strong>igh, Haer Ed: Mo: haer goede gratie, affectie <strong>en</strong>de goede<br />

g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theit teg<strong>en</strong> mijn geliev<strong>en</strong> te continuer<strong>en</strong>.<br />

Mijn a<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de, Haer Ed: Mo: e<strong>en</strong>ige di<strong>en</strong>ste conn<strong>en</strong>de do<strong>en</strong>, verblijve altijt verobligeert. Sal<br />

si<strong>en</strong> Haer Ed: Mo: commando in alle manier<strong>en</strong> te effectuer<strong>en</strong>.<br />

Alsoo ick nu dese plaets over de drie ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hebbe bekleedt, <strong>en</strong>de mijnheer Du Bois mijn hier<br />

in Barbicies bij 's lands sieck<strong>en</strong> heefft gelaet<strong>en</strong>, so heeft mijn de noodt gedwung<strong>en</strong>, e<strong>en</strong>ige<br />

nootdrufft<strong>en</strong> te coop<strong>en</strong> van schipper Cornelis Marinies<strong>en</strong>, bedrag<strong>en</strong>de 6 pont : 2 st : 8 :<br />

Versoecke oodmoedigh a<strong>en</strong> mijnheer dese p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> te laet<strong>en</strong> cont<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> a<strong>en</strong> voornoemde<br />

schipper, neff<strong>en</strong>s noch 29 guld<strong>en</strong>s a<strong>en</strong> mijn confrater Nicolaes Combe, <strong>en</strong>de de p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> op<br />

mijn rek<strong>en</strong>inge te laet<strong>en</strong> decorter<strong>en</strong>.<br />

't Schip de Rijs<strong>en</strong>de Son heefft hier in de mont van de rivier geleg<strong>en</strong>, also deselve niet op heefft<br />

conn<strong>en</strong> laver<strong>en</strong>. En mijnheer Du Bois <strong>Suriname</strong> wederom in possessie hebb<strong>en</strong>de, heefft het volck<br />

met <strong>en</strong>ige vivres met de snauw te Sername lat<strong>en</strong> hael<strong>en</strong>.<br />

En de vleuijt is <strong>uit</strong> de revier geloop<strong>en</strong>, waernaertoe is onbek<strong>en</strong>t, commandeur Cornelis Willemse<br />

met de schipp: Cornelis Markus van 't schip de Rijs<strong>en</strong>de Son zijn overled<strong>en</strong> <strong>en</strong> hier in Barbicies<br />

begrav<strong>en</strong>.<br />

Hiermede sl<strong>uit</strong><strong>en</strong>de, w<strong>en</strong>sche mijnheer gesontheit, prosperiteit, <strong>en</strong> welvaert, <strong>en</strong> goede zeg<strong>en</strong> tot<br />

Haer Ed: Mo: regering ; <strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong>de Haer Ed: Mo: onderdanigst<strong>en</strong>e <strong>en</strong> verobligeerde di<strong>en</strong>aer,<br />

Dirck Carst<strong>en</strong>s,<br />

voor des<strong>en</strong> corporael van de compagnij van mons: De Rame, teg<strong>en</strong>woordigh ondercommis van<br />

Haer Ed: Mo:


Actum in Barbicies des<strong>en</strong> 31 Maert = Ao 1668<br />

1668 - 11 mei - salarislijst ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> fort Kijkoveral<br />

2035 - 011<br />

16<br />

""....Lijste van de persoon<strong>en</strong> in di<strong>en</strong>st sijnde geweest van de geoctroijeerde West Ind: Compie: ter<br />

camer van Zeelandt, ga<strong>en</strong>de naert fort Kijckoveral in de reviere van Isequepo, mitsgaders 'tg<strong>en</strong>e<br />

haer over verdi<strong>en</strong>de ma<strong>en</strong>tgeld<strong>en</strong> is competeer<strong>en</strong>de...."<br />

De lijst bestrijkt de periode 13 dec. <strong>1667</strong> - 31 mei 1668. Totaal 8 person<strong>en</strong>: Joannes van de<br />

Reviere (commandeur van het fort ; overled<strong>en</strong>) ; Michiel O<strong>en</strong>ius ; Pieter Rocheun ; Stev<strong>en</strong><br />

Tournaelje ; H<strong>en</strong>drick Jans<strong>en</strong> ; Jacob H<strong>en</strong>dricks<strong>en</strong> ; Jochum Middach ; B<strong>en</strong>jamin van de Velde.<br />

1668 - 29 april - brief Lansman<br />

2035 - 012<br />

Gericht aan de stat<strong>en</strong> van Zeeland. Jean Lansman was in april <strong>1667</strong> door Crijns<strong>en</strong> als<br />

commandeur naar Tabago gestuurd om dit eiland nam<strong>en</strong>s Zeeland te koloniser<strong>en</strong>. Hij stond aan<br />

het hoofd van e<strong>en</strong> klein garnizo<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de term "commandeur" betek<strong>en</strong>t niet dat hij hoog in de<br />

krijgsorde was gesitueerd. Blijk<strong>en</strong>s 51 had hij de rang van sergeant.<br />

Mes Seigneurs,<br />

Despuis ma derniere dattée du premier jour de Mars 1668, est arivé ycy le 22 avril un Anseigne<br />

(= vaandrig) Abel Thissau. Envoyé de vos segneuries pour commander ycy <strong>en</strong> lisle de Tabago,<br />

ayant avec luy 15 soldats e quelques habittans. Voyant lhotoritté de vos Seigneuries je luy ay tres<br />

vollontiers cedé le commandem<strong>en</strong>t.<br />

Il est tres honneste homme, e est v<strong>en</strong>eu fort a propos pour les interest de cette isle. Il y a desia<br />

plusieurs habittans v<strong>en</strong>us tant de la Martinique, Gaudelouppe, que de la Gr<strong>en</strong>ade. Suivant leur<br />

dire il <strong>en</strong> doit v<strong>en</strong>ir beuacoup d' autres.<br />

Le 7 'd Avril est arrivé ycy un g<strong>en</strong>tilhomme francois nommé De Lisle avec 25 negres e quelgues<br />

habittans e une barque a luy, appart<strong>en</strong>ante de la Martinique. C'est un tres honneste g<strong>en</strong>tilhomme<br />

nous luy avons accordé le plantage de Mr. de Wit qui est dans la grande baye.<br />

Hier 29 d'Avril est arrivé ycy une barque de l'isle Martin(i)que avec 26 personnes tant vieux que<br />

nouveaux habittans ;<br />

On a fait …. le br<strong>uit</strong> <strong>en</strong> tous ces cartiers de l'Amerique que la garnisson de Tabago avoit esté<br />

esgorgée ; graces a Dieu nous nous portons tous bi<strong>en</strong> de coeur. Il y a quelque soldats qui sont<br />

incomodes des jambes ; il <strong>en</strong> est mort despuis un an quatre ; Je l'ay escrit a vos Seigneuries par<br />

ma derniere.<br />

Deplus, mon suseseur suivant le journal de Tabago fait par ses lettres m<strong>en</strong>tion de tout ce qui est<br />

nesesaire pouradvertir vos Seigneuries. Il y a <strong>en</strong>core beaucoup de cassave e de fruis <strong>en</strong> cette isle ;<br />

Il ny a que la chaie (wijnkelder) qui soit dificille a recouvrer. On m'a a despuis six mois fourny<br />

deux mille c<strong>en</strong>t soisante e trois livres une partie a sinqte quatre sols la livre<br />

Des la fin du mois d'octobre Iay manqué de toute sorte de vivres. Sans les habittans j'estois fort<br />

incommodé. Ils m'ont fourny de viande, de casave, e d'eau de vie jusques a la somme de six c<strong>en</strong>s<br />

quarante h<strong>uit</strong> livres trois sols e demy. Jay aussi <strong>en</strong>prunté du sel quil fault randre au double.


17<br />

Les soldats ont fait par mon comm<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t quatre mois d'avant leur casave. Jay mesnagé les<br />

mieux quil ma esté possible. En viande despancé: quatre c<strong>en</strong>t sinquante e deux livres h<strong>uit</strong> sols e<br />

demy. En casave: c<strong>en</strong>t quarante une livre quinze sols. En eau de vie: cinquante e quatre livres.<br />

Vos Seigneuries seront adverties que Jay traitté paix e amitié avec tous les Indi<strong>en</strong>s de ces cartiers,<br />

comme ceux de la Domingue, de St. Vinc<strong>en</strong>t, e de la Gr<strong>en</strong>ade. Pour ceux de cette isle nommez<br />

Galiby ils sont tout a fait bons amis. Ils sont tous v<strong>en</strong>us de tiere ferme pandant que Jay escrit la<br />

presante, ils sont <strong>en</strong>viron soysante bons archers e fort fidelles.<br />

Il ny a que je sache que les Nipoirs qui sont les mutins. Ils m'ont m<strong>en</strong>acé plus de quatre mois<br />

durant de v<strong>en</strong>ir avec vint pirogues me faire la guerre. Le ne... leur a seigné e se souvi<strong>en</strong>ne <strong>en</strong>core<br />

du premier jour de Septembre <strong>1667</strong> qu'ils fur<strong>en</strong>t chassez de cette isle … repete de tous leurs lits<br />

branlant, une pirogue ou gu<strong>en</strong>ault, e quelques Indi<strong>en</strong>s ; nostre party estoit de quarante Indi<strong>en</strong>s de<br />

Galyby avec le canonnier, le trechem<strong>en</strong>, e un soldat, tous trois armez d'une carrabine. Les Nipoirs<br />

estoi<strong>en</strong>t plus de c<strong>en</strong>t cinquante.<br />

J'attans le retour de Mr: Crince pour prandre de luy telle resolution qu'il plaira a Vos Grandeurs.<br />

Je prie Dieu quil b<strong>en</strong>isse vos labeurs e vostre estat, demeurant a Vos Seigneuries,<br />

Mes Seigneurs,<br />

Tres humble e obeissant serviteur<br />

Lansman<br />

a Tobago ce 29e Apvril 1668<br />

<strong>1667</strong> - 30 april - 1668 - 7 april - dagjournaal Lansman<br />

2035 - 013 <strong>en</strong> 013a<br />

Beschrijft het verloop ve zeeuwse kolonisatie van Tobago. Bov<strong>en</strong> het journaal staat: Anno 1668.<br />

Uit de tekst blijkt dat het journaal aanvangt in april <strong>1667</strong> <strong>en</strong> eindigt in dezelfde maand van het<br />

jaar 1668.<br />

Ano 1668<br />

E<strong>en</strong> memorijael op 't Eijlandt Tabago<br />

april 30<br />

Op Saaterdag soo b<strong>en</strong> ick Jan Lansman hier opt Eylandt Tabago gecommandeert met vier <strong>en</strong><br />

twintich man <strong>uit</strong> naam & last van Haare Eede: Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt ; van d<strong>en</strong><br />

capitn: commandr: Abraham Crijnsz, dewelcke ons montcost<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> heeft voor vijf maand<strong>en</strong>.<br />

primo meij<br />

Op Sondagh gav<strong>en</strong> wij raso<strong>en</strong> broot, drey pd voor acht daag<strong>en</strong>. Op d<strong>en</strong> selv<strong>en</strong> daato soo isser<br />

twee van ons volck sieck geword<strong>en</strong>. Meede op di<strong>en</strong> dato soo is d<strong>en</strong> bottelier van d<strong>en</strong> E: capt:<br />

commandeur Crijnsz alhier begrav<strong>en</strong>.<br />

d<strong>en</strong> 2 ditto<br />

Blev<strong>en</strong> onse esqr. scheep<strong>en</strong> nochal op de reede t<strong>en</strong> ancker & overdagh a<strong>en</strong> landt & des av<strong>en</strong>s a<strong>en</strong><br />

boortt<br />

ditto 3<br />

Des s'av<strong>en</strong>s soo is capitn: Couwelaer in Zee geloop<strong>en</strong> & in de voornacht is d<strong>en</strong> capitn:<br />

commandr: Crijnsz meede in zee geloop<strong>en</strong> / & alsoo vertrock<strong>en</strong> /


18<br />

ditto 4<br />

Gav<strong>en</strong> wij e<strong>en</strong> ranso<strong>en</strong> speck a<strong>en</strong>t' volck jderman 1/2 pd & van stockvis, gav<strong>en</strong> voor de weeke 1<br />

1/4 pd ; meede is capitein Couwelaer voor de wint geloop<strong>en</strong> naer de scheep<strong>en</strong> die a<strong>en</strong> de andere<br />

sijde van 't eijlandt laag<strong>en</strong> ; op di<strong>en</strong> selv<strong>en</strong> oock begonn<strong>en</strong> schans corv<strong>en</strong> te maack<strong>en</strong>.<br />

ditto 5<br />

soo is d<strong>en</strong> s'churchi<strong>en</strong> meede sieck geword<strong>en</strong><br />

ditto 6<br />

waar<strong>en</strong> wij do<strong>en</strong>de met e<strong>en</strong>ige van 't volck om a<strong>en</strong> het fortt te werck<strong>en</strong>, ging<strong>en</strong> d<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> oock<br />

e<strong>en</strong>s si<strong>en</strong> of de India<strong>en</strong><strong>en</strong> noch waar<strong>en</strong>, daer wij eerst op 't landt com<strong>en</strong>de haer gevond<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>.<br />

Maer vond<strong>en</strong> haar niet, dan e<strong>en</strong>ige ho<strong>en</strong>ders die ons volck doot schoot<strong>en</strong> & meede bracht<strong>en</strong>.<br />

ditto 7<br />

waar<strong>en</strong> nochal do<strong>en</strong>de met ons te versterck<strong>en</strong><br />

ditto 9<br />

Is overleed<strong>en</strong> Pieter Wellemsz, soldatt van de compie: van capt: Laagevelt.<br />

ditto 10 a 11,12,13,14<br />

waar<strong>en</strong> nochal do<strong>en</strong>de om ons te versterck<strong>en</strong><br />

ditto 15<br />

Soo b<strong>en</strong> ick met 4 man ga<strong>en</strong> si<strong>en</strong> naer de wild<strong>en</strong> / maer vond<strong>en</strong> se niet / want sij waar<strong>en</strong> ga<strong>en</strong><br />

woon<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de andere syde van 't landt.<br />

ditto 16 tot d<strong>en</strong> 20 ditto toe<br />

Soo isser veel van ons volck sieck geword<strong>en</strong><br />

ditto 23<br />

waar<strong>en</strong> der al 14 van ons volck sieck & blev<strong>en</strong> alsoo sieck d<strong>en</strong> Luijt<strong>en</strong>ant met d<strong>en</strong> Constabel<br />

waar<strong>en</strong> do<strong>en</strong> oock heel sieck.<br />

Junij 7<br />

Vernaam<strong>en</strong> wij twee india<strong>en</strong><strong>en</strong> dewelcke oock bij ons quam<strong>en</strong> & naar alle bewijsinge &<br />

verclaaring<strong>en</strong> dat ze onse vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> waar<strong>en</strong> / seyd<strong>en</strong> dat se van Sinte V<strong>en</strong>c<strong>en</strong>t waar<strong>en</strong> gecoom<strong>en</strong> /<br />

& dat haar Canoa a<strong>en</strong> de andere zijde vant landt lach & sijn des achtermiddags weer vertrock<strong>en</strong><br />

ditto 15<br />

Soo quam<strong>en</strong> de wild<strong>en</strong> met acht man & wij bewees<strong>en</strong> haer alles goets & sij seijd<strong>en</strong> dat sij des<br />

ander<strong>en</strong> dagh s'morg<strong>en</strong>s met ses man wilde com<strong>en</strong> om met ons te handel<strong>en</strong>.<br />

ditto 16<br />

Soo zijn deselve wild<strong>en</strong> gecom<strong>en</strong> & stierd<strong>en</strong> ses man vooruijt sonder geweer / & deselve socht<strong>en</strong><br />

ons volck soo wat lange de strant te soek<strong>en</strong> / maer ons volck van bov<strong>en</strong> int huijs kreeg<strong>en</strong> int<br />

gesichte datter e<strong>en</strong> trop Indijan<strong>en</strong> a<strong>en</strong> boschaade lach & versocht<strong>en</strong> ons volck alsoo het padt af te<br />

snijd<strong>en</strong> & dood te sla<strong>en</strong>, maer het beliefde Godt niet & zij daerop rittirerd<strong>en</strong> met haer all<strong>en</strong> op 't<br />

spoedigste.<br />

ditto 25


B<strong>en</strong> ick oock sieck geword<strong>en</strong><br />

19<br />

Julij 18<br />

Soo is hier a<strong>en</strong> Tabago per gevall e<strong>en</strong> prijsje gecom<strong>en</strong> van capitn Loncque, gelaad<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>ige<br />

ficktualie & was gedestineert naer Serr<strong>en</strong>aeme ; deselve heeft ons tot onderhoudinge van 't volck<br />

gelaat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tonne speck, e<strong>en</strong> tonne soute macreel, met e<strong>en</strong> oxhooft gereucte visse, met e<strong>en</strong><br />

oxhooft broot & dat door orsaake dat niet naer Serr<strong>en</strong>ame conde opcom<strong>en</strong>.<br />

ditto 22<br />

Is hier op de reede gecom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hamborgerman van Madeera, gelaad<strong>en</strong> met wijn.<br />

ditto 24<br />

Hebbe e<strong>en</strong> pijpe madeerese wijn tot onderhoudt van het siecke volck gecocht & de gesonde e<strong>en</strong><br />

pintte per weeke & de siecke alle daag<strong>en</strong>, soo lange alst duert.<br />

ditto 29<br />

Zijn de twee voorg<strong>en</strong>: schep<strong>en</strong> 't zeijl gega<strong>en</strong> & seijd<strong>en</strong> dat sij naar Curacao wild<strong>en</strong><br />

Augosto 14<br />

Soo is hier e<strong>en</strong> franse berque van de Granades a<strong>en</strong> het landt gecoom<strong>en</strong> om te jaag<strong>en</strong> / 't welck<br />

hem is toegesta<strong>en</strong> & bracht<strong>en</strong> ons hier drey a vier man van Mart<strong>en</strong>nique die hier a<strong>en</strong> het landt zijn<br />

blijv<strong>en</strong> woon<strong>en</strong>.<br />

August 15<br />

Is hier e<strong>en</strong> Canoa a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> van Sinte Vins<strong>en</strong>t dewelcke bracht<strong>en</strong> ons twee schiltpadd<strong>en</strong> & zijn<br />

d<strong>en</strong> selv<strong>en</strong> avont vertrock<strong>en</strong>.<br />

ditto 16<br />

Soo is drey man van ons volck naer de Coursijde(?) gega<strong>en</strong>, daer de voorg<strong>en</strong>: berque lach &<br />

vond<strong>en</strong> aldaer de wild<strong>en</strong> die tevoor<strong>en</strong> voor ons gevlucht war<strong>en</strong> & door presant de frans<strong>en</strong><br />

maakt<strong>en</strong> do<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>tschap met haer<br />

ditto 17<br />

Is overled<strong>en</strong> Philip Leerdy soldaet van de compie: van Cappitein Wass<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> Marin.<br />

ditto 20<br />

Soo zijn de indija<strong>en</strong><strong>en</strong> van de Cour zijde weederom bij ons com<strong>en</strong> woon<strong>en</strong>.<br />

ditto 24<br />

Bracht<strong>en</strong> ditto india<strong>en</strong><strong>en</strong> ons e<strong>en</strong> verck<strong>en</strong> te coop<strong>en</strong>.<br />

ditto 31<br />

Zijn hier drey canos met indyan<strong>en</strong> van Trinidad ofte Cuil a<strong>en</strong>t landt gecom<strong>en</strong>. Waerop de<br />

indijan<strong>en</strong> die hier te voor<strong>en</strong> bij ons gewoont hadd<strong>en</strong> ons quam<strong>en</strong> waerschouw<strong>en</strong> & seijd<strong>en</strong> dat de<br />

andere indijan<strong>en</strong> haere & onse vijand<strong>en</strong> waer<strong>en</strong> ; & dat zij ons socht<strong>en</strong> te chopp<strong>en</strong> & vraagd<strong>en</strong><br />

dry a 4 man tot hulpe om de ander<strong>en</strong> van het landt te keer<strong>en</strong> ofte jaag<strong>en</strong> ; 't welck geschiede.<br />

september 1<br />

Quam<strong>en</strong> ons volck met de indijan<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eed<strong>en</strong> a<strong>en</strong> het landt bij de vreemde indijan<strong>en</strong> & steld<strong>en</strong><br />

haer vecht<strong>en</strong>derwijse teg<strong>en</strong> haer & de ander<strong>en</strong> vans gelijck<strong>en</strong> & ons constabel werdt met e<strong>en</strong> pijl


in zijn rechter arm geschoot<strong>en</strong> ; drev<strong>en</strong> haer op de vlucht hoewel zij dreymael stercker waar<strong>en</strong>,<br />

alsoo zij bij gissinge ontr<strong>en</strong>t drij hondert sterck waar<strong>en</strong>.<br />

ditto 3<br />

Is overleed<strong>en</strong> Jan H<strong>en</strong>dricks soldtt.<br />

20<br />

ditto 16<br />

hebb<strong>en</strong> de indijan<strong>en</strong> ons e<strong>en</strong> schiltpadde te coop gebracht.<br />

ditto 17<br />

hebb<strong>en</strong> wij verstaan datter twee canos met indijan<strong>en</strong> van Sinte Vinc<strong>en</strong>t b<strong>en</strong>eed<strong>en</strong> a<strong>en</strong> 't landt<br />

gecoom<strong>en</strong> waar<strong>en</strong>.<br />

ditto 18<br />

Zijn hier twee canos met indijan<strong>en</strong> van Trijnedados gecoom<strong>en</strong>.<br />

ditto 25<br />

Is hier te lijwaerts van 't landt e<strong>en</strong> <strong>en</strong>gelsche barcque gecom<strong>en</strong> & de franse barcque die daer lach<br />

om te jaag<strong>en</strong> ; mackt<strong>en</strong> daer jacht op & is hem in zee naer geloop<strong>en</strong> ; soodat hij selver door de<br />

stroom van het landt wirdt ontsteek<strong>en</strong>, soodat hij twee man van sijn volck achter uijt seijlde.<br />

ditto 26<br />

Zijn twee canos met indijan<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eed<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de Zantpunt gecom<strong>en</strong>. Onse indyan<strong>en</strong> sijd<strong>en</strong> dat het<br />

onse vijand<strong>en</strong> waar<strong>en</strong> ; hebb<strong>en</strong> ons daerop claar gemaackt & met neeg<strong>en</strong> man nev<strong>en</strong> de indijan<strong>en</strong><br />

daernaertoe gegaan ; bij haer com<strong>en</strong>de waar<strong>en</strong> 't onse vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van de Granades ; zijn alsoo naer<br />

ons fortt vertrock<strong>en</strong>.<br />

Septembr 28<br />

Soo zijn deselve indyan<strong>en</strong> van de Granados met haare canoos bij ons a<strong>en</strong> het fortt gecom<strong>en</strong> ; wij<br />

deed<strong>en</strong> haer alle vri<strong>en</strong>tschap & zij van gelijck<strong>en</strong> a<strong>en</strong> ons.<br />

Octobr 5<br />

Zijn de vooreseijde indyan<strong>en</strong> weederom van hier a<strong>en</strong> de Granados vertrock<strong>en</strong>.<br />

ditto 9<br />

Zijn e<strong>en</strong>ige ofte meeste partt van de indyan<strong>en</strong> die hier bij ons woon<strong>en</strong> met twee canoos naer de<br />

cust gega<strong>en</strong> ; daer e<strong>en</strong> soldaat met e<strong>en</strong> vrijman met haar gega<strong>en</strong> door ordere.<br />

ditto 10<br />

Zoo waar<strong>en</strong> van de indyanse vrouw<strong>en</strong>s die hier woon<strong>en</strong> naer de groote bay gega<strong>en</strong> ; dewelcke ons<br />

quam<strong>en</strong> waerschouw<strong>en</strong> & seijd<strong>en</strong> dat sij daer sev<strong>en</strong> crist<strong>en</strong><strong>en</strong> met twee indijan<strong>en</strong> gesi<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ;<br />

soo is daerop ses man van ons volck daernaertoe gega<strong>en</strong> met vier indyan<strong>en</strong>, maer hebb<strong>en</strong> dit<br />

volck niet conn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> ofte verneem<strong>en</strong>.<br />

ditto 15<br />

Gav<strong>en</strong> wij het leste ranso<strong>en</strong> speck uijt a<strong>en</strong> het volck.<br />

ditto 25<br />

Is hier a<strong>en</strong> het fortt de franse barcque gecom<strong>en</strong> die hier neeg<strong>en</strong> week<strong>en</strong> a<strong>en</strong> het landt gejaaght<br />

hade.


D<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> dach quam<strong>en</strong> hier a<strong>en</strong> 't fortt dreij prauw<strong>en</strong> ofte canoos met indyan<strong>en</strong> van de kust,<br />

thuys hoor<strong>en</strong>de a<strong>en</strong> Doominike.<br />

ditto 26<br />

Soo is de vooreg(<strong>en</strong>oe)mde: barcque met de canos indijan<strong>en</strong> vertrock<strong>en</strong> ; de barcque naer<br />

Mart<strong>en</strong>ique & canoos naer Dominique.<br />

21<br />

1 Novembr 2<br />

Soo is hier e<strong>en</strong> canoa met indyan<strong>en</strong> gecom<strong>en</strong> van de Cust.<br />

ditto 4<br />

Zijn ditto indyan<strong>en</strong> naer de Granados vertrock<strong>en</strong> & de andere indyan<strong>en</strong> met de vrouw<strong>en</strong> die soo<br />

lange hier gewoont hadd<strong>en</strong> zijn meede naer de Granados gega<strong>en</strong>.<br />

ditto 5<br />

Soo is hier dichtebij de reede e<strong>en</strong> barcque voorbijgeseijlt.<br />

Decembr 13<br />

Is hier e<strong>en</strong> barcque van de Mart<strong>en</strong>nique gecom<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gg<strong>en</strong>de meede e<strong>en</strong>ige huijsgesinn<strong>en</strong> meede<br />

van oude inwoonders deses lants, cleijn & groot 55 persoon<strong>en</strong> in alles.<br />

ditto 19<br />

Isser e<strong>en</strong> kint van de overcom<strong>en</strong>d<strong>en</strong> gestorv<strong>en</strong> & begrav<strong>en</strong>.<br />

1668 februwary 17<br />

Des Morg<strong>en</strong>s soo zijn hier acht man van de Zantpunct over landt gecom<strong>en</strong> die daer met haer schip<br />

laag<strong>en</strong> & des achtermiddachs soo zijn zij weederom naer haer schip gega<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> van de<br />

inwoonders van dit landt, om het schip op de reede te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> & quam<strong>en</strong> van Gerritdoloupe om<br />

het landt alhier te help<strong>en</strong> habitueer<strong>en</strong>.<br />

ditto 25<br />

Soo is het voors: schip alhier op de reede gecom<strong>en</strong> & bragte hier ontr<strong>en</strong>t veertig m<strong>en</strong>sch<strong>en</strong> soo<br />

oudt als jonge & naerdat het voors: schip haere inhebb<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> gelost hadde soo is hij<br />

wederom van hier vertrock<strong>en</strong> naer de Barbados<br />

Maert 5<br />

Soo is hier bij ons gesi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schrickelijck<strong>en</strong> Roede a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> heemel firmm<strong>en</strong>t recht in het<br />

wesst<strong>en</strong> snijd<strong>en</strong>, wirdt gesi<strong>en</strong> cortt naer het onderga<strong>en</strong> van de sonne ; waer schrickelijck om a<strong>en</strong><br />

te si<strong>en</strong> ; Godt weet zijn beduijdinge.<br />

ditto 29<br />

Des Nachts soo zijn de indyan<strong>en</strong> die hier bij ons gewoont hadd<strong>en</strong> met de soldaat & vrijman Jan<br />

Cornelis alhier gearriveert, comm<strong>en</strong>de van de vaste Cust.


22<br />

april 7<br />

Zijn de voorg<strong>en</strong>: Indijan<strong>en</strong> e<strong>en</strong> partij daervan weeder naer Trinidados gega<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> selv<strong>en</strong> dato is<br />

hier e<strong>en</strong> barcke van Mart<strong>en</strong>nique a<strong>en</strong>gecoom<strong>en</strong> met int<strong>en</strong>tie om hier te blijv<strong>en</strong> met volck & alles,<br />

met ontr<strong>en</strong>t noch 25 neegroos<br />

Lansman<br />

1668 - zonder datum - staat der <strong>uit</strong>gegev<strong>en</strong> plantages door Lansman<br />

2035 - 014<br />

Eerste grondregistratie van Tabago. Uit de lijst blijkt dat veel plantages werd<strong>en</strong> her<strong>uit</strong>gegev<strong>en</strong>.<br />

De red<strong>en</strong> staat niet vermeld. War<strong>en</strong> de vroegere bezitters gestorv<strong>en</strong> of vertrokk<strong>en</strong> ?<br />

Als breedtemaat wordt de "treede" of "pas" gehanteerd. Het is niet bek<strong>en</strong>d wat dit voor e<strong>en</strong> maat<br />

is.<br />

Jan van Ruyv<strong>en</strong>, de eerste naam op de lijst, werd later secretaris van <strong>Suriname</strong>. Ook De Lisle <strong>en</strong><br />

Dufour zijn bek<strong>en</strong>de 18e eeuwse surinaamse nam<strong>en</strong>, maar daarvan is het niet bek<strong>en</strong>d of ze relatie<br />

hebb<strong>en</strong> tot de kolonist<strong>en</strong> van Tabago.<br />

Nottissie van de plantagi<strong>en</strong> die bij d<strong>en</strong> commandeur Jan Lansman begev<strong>en</strong> zijn<br />

Jan van Ruyv<strong>en</strong> : de plant. van Welhem t<strong>en</strong> Berg<strong>en</strong> breet 800 treed<strong>en</strong>.<br />

Jacobus Lanse <strong>en</strong> Philip Sijmo<strong>en</strong>: de gront van Jacob Lombert breet 300 treed<strong>en</strong>.<br />

Jan Marsies: voor des<strong>en</strong> Lambert Bastyans, 200 treed<strong>en</strong>.<br />

Fransoijs Martijn: voor des<strong>en</strong> Samuel van Stett<strong>en</strong>: 100 treed<strong>en</strong><br />

Mons: Charles del Furno Escuier Sr: de Lisle: voor des<strong>en</strong> Anthony de Witth groot 600 Treed<strong>en</strong>.<br />

Pierre Belviele: voor des<strong>en</strong> Marcus Maljaert 150 treed<strong>en</strong><br />

Monsr: Pierre Inbert met zijn maet Charles du Four: voor des<strong>en</strong> Isaack Basel breet 400 pass<strong>en</strong>.<br />

Jan Cornelis Craij: voor des<strong>en</strong> Guljaem de Vett, 100 treed<strong>en</strong><br />

Michiel Noel: voor des<strong>en</strong> Joos Vinck & Johannes Mouweris, 200 treed<strong>en</strong> breet<br />

Julia<strong>en</strong> Dija: voor des<strong>en</strong> Gerrit Borgemeester & Jacob Bursou, breet 200 treed<strong>en</strong><br />

David R<strong>en</strong>niers Risseljeu: noch 50 treed<strong>en</strong> tot zijn oude gront.<br />

Do 12<br />

Lansman<br />

1668 - 30 April - brief Abel Thisso<br />

2035 - 015/016<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Abel Thisso was als gouverneur (? - of in ieder geval als<br />

leidinggev<strong>en</strong>d persoon) aangesteld. Zijn eerste brief beschrijft <strong>uit</strong>gebreid de situatie op Tabago,<br />

<strong>en</strong> zijn handeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorstell<strong>en</strong> ter verbetering. Voorts de afkondiging van zijn aanstelling.<br />

Coppie<br />

EEDe Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong><br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zelandt<br />

Naer Rever<strong>en</strong>telijcke Salutati<strong>en</strong>,


23<br />

Op Sondach d<strong>en</strong> 22 April b<strong>en</strong> ick door Godts hulpe in de Roode Clipbay a<strong>en</strong> het eylandt Tabago<br />

met mijn bijhebb<strong>en</strong>de volck geluckigh gearriveert. B<strong>en</strong>de Avonts voort a<strong>en</strong> Landt gecom<strong>en</strong>,<br />

hebbe het guarniso<strong>en</strong> met d<strong>en</strong> commandr sterck bevond<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong> twintich man, saag<strong>en</strong> vrij wat<br />

soober <strong>uit</strong>. Wat fortteress<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gaet, soo is daer niets in geda<strong>en</strong> ; naer alles gelijck d<strong>en</strong> capitn:<br />

commandr: Chrijns<strong>en</strong> het gelaat<strong>en</strong> heeft. Hebbe meede e<strong>en</strong> goet getal vrijlied<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>,<br />

waervan de lijste der naam<strong>en</strong> hiernev<strong>en</strong>s gaet.<br />

Op d<strong>en</strong> 24 ditto hebbe mijn comissie voor de volcker<strong>en</strong> laat<strong>en</strong> pubbliceer<strong>en</strong> & mete<strong>en</strong><br />

geresolveert & voorgehoud<strong>en</strong>: de plaatse van het oude fortt te laat<strong>en</strong> gelijckmaack<strong>en</strong> & sull<strong>en</strong> soo<br />

het Godt belieft op maandach naastcom<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> begin maack<strong>en</strong>, om vooreerst e<strong>en</strong> huijs daerop te<br />

sett<strong>en</strong> & battarij<strong>en</strong> rontom te maack<strong>en</strong>.<br />

Wat het landt a<strong>en</strong>gaet staat mijn heel wel a<strong>en</strong> & hebbe in de Roode Clipbay a<strong>en</strong> de Zeecant 9 a 10<br />

stuck huijs<strong>en</strong> soo groot als cleijn gevond<strong>en</strong>, maer in het landt is alles verdestrueert soo verbrandt<br />

als verga<strong>en</strong> ; Soo van mool<strong>en</strong>s als andere gereetschap<strong>en</strong> & huijsinge van de vrucht<strong>en</strong>, soo is het<br />

e<strong>en</strong> groot yamer dat alle de schoone vrucht<strong>en</strong> soo moet<strong>en</strong> verloor<strong>en</strong> ga<strong>en</strong>. Van het catto<strong>en</strong> dat kan<br />

nu niet wel gegaerdt werd<strong>en</strong>: dewijle de bom<strong>en</strong> soo verwildert zijn & in de rughte geloop<strong>en</strong>,<br />

soodat deselve zull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> afgecapt word<strong>en</strong> & van nieue schoot<strong>en</strong> het cato<strong>en</strong> gaar<strong>en</strong>. Van het<br />

suijckerriet is meer appar<strong>en</strong>tie dat soo wanneer dat van nu af a<strong>en</strong> bij Haare Eede: Moog: in<br />

consideratie g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> wierde, van goede adsist<strong>en</strong>tie te do<strong>en</strong> van noodige mattriael<strong>en</strong> tot der<br />

suijcker bouw, datter e<strong>en</strong>ige werck<strong>en</strong> tot perfectie cond<strong>en</strong> com<strong>en</strong>, binn<strong>en</strong> d<strong>en</strong> tijt van 8, 9, a 10<br />

maand<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goet quantiteijt suijcker soude conn<strong>en</strong> gemaackt werd<strong>en</strong>.<br />

Wat de vrijlied<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gaet soo zijn deselve heel arm & hebb<strong>en</strong> ell<strong>en</strong>dich gesworv<strong>en</strong> & alles<br />

verlor<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de conn<strong>en</strong> derhalv<strong>en</strong> onmoogelijck tot e<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> profijt te maack<strong>en</strong> com<strong>en</strong>, sonder<br />

goede adsist<strong>en</strong>tie als alderhande gereedtschapp<strong>en</strong>, soo tot d<strong>en</strong> suijckerbouw als anders, meede<br />

van paard<strong>en</strong>, bestiael<strong>en</strong> & principael van neegers,sonder deselve can niet <strong>uit</strong>gericht word<strong>en</strong>.<br />

Ick si<strong>en</strong> appar<strong>en</strong>tie, soo wanneer de voor<strong>en</strong>g<strong>en</strong>: vrijlied<strong>en</strong> van nu af a<strong>en</strong> negros & gereetschap<br />

mocht<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, met de hulpe van Godt binn<strong>en</strong> d<strong>en</strong> tijt van 1, 2, a 3 jaar<strong>en</strong> alles soude conn<strong>en</strong><br />

betaal<strong>en</strong>. & dan soo soude beijde: landt & lied<strong>en</strong>, florer<strong>en</strong>.<br />

En sonder adsist<strong>en</strong>tie soo isset onmoogelijcker, want de slechte lied<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> toch het werck<br />

do<strong>en</strong> ; & de rijck<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> vooreerst soo niet com<strong>en</strong>.<br />

Van vordere sterckte & e<strong>en</strong> forma van justitie te conformeer<strong>en</strong>, hebbe om de corttheijtswille van<br />

tijt niet conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, maar refirere hetselve tot d<strong>en</strong> naast<strong>en</strong>.<br />

Van d<strong>en</strong> commandr: Jan Lansman zijn derigeer<strong>en</strong> s<strong>en</strong>de van alles hiernev<strong>en</strong>s coppie ; hebbe e<strong>en</strong><br />

timmerman a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om meester te wees<strong>en</strong> van het voorsz: huijs & werck, teg<strong>en</strong> dertich<br />

guld<strong>en</strong>s ter ma<strong>en</strong>t & voor ses maand<strong>en</strong> vast. Versoecke derhalv<strong>en</strong> rever<strong>en</strong>telijck, dat toch alle<br />

nootw<strong>en</strong>dicheed<strong>en</strong> tot het opbouw<strong>en</strong> van het voorverhaalde fortt, op het alderspoedigste mochte<br />

overgesond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ; alsmeede hantwerckslied<strong>en</strong>: smedts, timmerlied<strong>en</strong>, metselaars, kuijpers, &<br />

oock méér gereedtschap als persoon<strong>en</strong>, want m<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> ondertussch<strong>en</strong> wel hantwercklied<strong>en</strong> die<br />

ge<strong>en</strong> gereedtschap hebb<strong>en</strong>.<br />

Meede affuijt<strong>en</strong> tot het canon ; & heel nootsaakelijck e<strong>en</strong> schip dat hier het landt di<strong>en</strong>t, als te<br />

weet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> snauw, ofte hoecker etcra: om de vrije lied<strong>en</strong> te transportteer<strong>en</strong> met haere goeder<strong>en</strong> ;<br />

<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> sonder vaertuigh hier niet te rechte com<strong>en</strong>.<br />

In mijn voorga<strong>en</strong>de vermelt van de bercque van Granades die herwaerts was gegaan ; soo is nu al<br />

dreij maand<strong>en</strong> verleed<strong>en</strong> dat zij daerginder van daer is gega<strong>en</strong> & hier noch niet gecom<strong>en</strong> ; vrees<strong>en</strong>


24<br />

dat zij verongeluckt zijn. Daer was d<strong>en</strong> chirurgijn Jan Robem met sijn familie in met noch 6 a 8<br />

duijtsche lied<strong>en</strong> in.<br />

hier is noch e<strong>en</strong> van de oudste planters van dit landt g<strong>en</strong>aemt Jan van Eijck<strong>en</strong>, dewelcke noch hier<br />

op e<strong>en</strong> plaatze dry stucx canon begrav<strong>en</strong> heeft : het zijn dry vierponders. Versoecke dat Haare<br />

Eede: Moog<strong>en</strong>dh: geliev<strong>en</strong> te ordoneer<strong>en</strong> wat ick daerin do<strong>en</strong> sal.<br />

Hier is e<strong>en</strong> chirurgijn, maer heeft ge<strong>en</strong> medicam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> & dit landt houdt de lied<strong>en</strong>, principael de<br />

eerstcom<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, vrij wat onderworp<strong>en</strong> met siekte & seere be<strong>en</strong><strong>en</strong> ; soo datter medicam<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

nootsaakelijc van nood<strong>en</strong> zijn.<br />

E<strong>en</strong> barbier vrijman is hier nu ontr<strong>en</strong>t over twee maand<strong>en</strong> gecom<strong>en</strong>, dewelcke wat medicam<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

heeft & deselve heeft voor mijn comste het volck bedi<strong>en</strong>t ; sonder dat, soo waar<strong>en</strong> hier veele van<br />

de quade be<strong>en</strong><strong>en</strong> bedorv<strong>en</strong>.<br />

Ick sal g<strong>en</strong>ootsaackt sijn, met d<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> te accordeer<strong>en</strong> & te gebruick<strong>en</strong> tot naader secours.<br />

Achte meede noodtsaakelijck bij Haare Eede: Moog<strong>en</strong>dh: in consideratie te neem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

bequaem predicant herwaarts te destineer<strong>en</strong>, omme alsoo de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> Godts te hanthav<strong>en</strong><strong>en</strong>, &<br />

mettertijt e<strong>en</strong> kercke te bouw<strong>en</strong>, want hier veele onnoosele lied<strong>en</strong> zijn.<br />

Wat a<strong>en</strong>gaet de Indyan<strong>en</strong> hierontr<strong>en</strong>t, soo weet<strong>en</strong> niet beeter als van vreede ; maer conn<strong>en</strong><br />

deselve niet betrouw<strong>en</strong>. Zull<strong>en</strong> derhalv<strong>en</strong> met Godt altijt op onse hoede wees<strong>en</strong>.<br />

Hier is voor het overgang van dit landt e<strong>en</strong> indyansch<strong>en</strong> jong<strong>en</strong> geweest bij d<strong>en</strong> geweeste<br />

commandeur Brouwer, e<strong>en</strong> soon van d<strong>en</strong> groot<strong>en</strong> Baba van St: Vinc<strong>en</strong>t ; des<strong>en</strong> jong<strong>en</strong> is hier<br />

geweest als tot e<strong>en</strong> assurantie van vreede met haar & is met het overgaan van het landt door de<br />

Engels<strong>en</strong> naer de Barbados gevoert. Dat deselve hier door Haare Eede: Moog<strong>en</strong>dh: conde<br />

weederom gekreeg<strong>en</strong> word<strong>en</strong> & d<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> a<strong>en</strong> haar te restitueer<strong>en</strong> ; achte het e<strong>en</strong> groote saacke<br />

voor ons te sull<strong>en</strong> wees<strong>en</strong>.<br />

A<strong>en</strong> belang<strong>en</strong>de fictualie ofte vyvers daervan s<strong>en</strong>de coppie wat ick in Sername hebbe ontfang<strong>en</strong><br />

soo datter naar kan gissinge gemaackt word<strong>en</strong> van de montcosst<strong>en</strong>. Hier op 't landt is noch wel<br />

wat carssavy, maer verre van de handt & veel verrott & grootelijcx inde ruchte. En dewijle ick nu<br />

met Godt a<strong>en</strong> het arbeijd<strong>en</strong> van het fortt gaan, soo sal ick moet<strong>en</strong> van de vrijlied<strong>en</strong> voor het<br />

guarniso<strong>en</strong> carssavy laat<strong>en</strong> maack<strong>en</strong>. Van vleesch is altemet wel wat te beschaar<strong>en</strong>, maer conn<strong>en</strong><br />

voor het guarniso<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> gissinge maack<strong>en</strong> ; soodat het landt diesa<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de van alles sal moet<strong>en</strong><br />

versi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, maar ge<strong>en</strong> boon<strong>en</strong> ofte ertt<strong>en</strong>, maar gordt noodich.<br />

Ick sal alle moogelijcke deboijr a<strong>en</strong>w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om de vrije lied<strong>en</strong> soo veel vijvers te laat<strong>en</strong> plant<strong>en</strong><br />

als 't moogelijck is.<br />

Achte meede noodich wat cargaso<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>, bij occasie van indijan<strong>en</strong>, van bijl<strong>en</strong>, cappmess<strong>en</strong>,<br />

corael<strong>en</strong>, <strong>en</strong> mess<strong>en</strong> met cromme punct<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de lijste daervan gemaackt.<br />

Van de eijg<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> der oude inwoonder<strong>en</strong> van plantagi<strong>en</strong> & grond<strong>en</strong>, w<strong>en</strong>schte dat bij Haare<br />

EEde: Moog<strong>en</strong>dh: e<strong>en</strong> corte termijn mochte gestelt word<strong>en</strong>, dat diege<strong>en</strong>e binn<strong>en</strong> sulck<strong>en</strong><br />

beraemd<strong>en</strong> tijt niet <strong>en</strong> com<strong>en</strong>: dat de grond<strong>en</strong> a<strong>en</strong> Haare EEde: Moog<strong>en</strong>dh: sull<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> ;<br />

anders soo sull<strong>en</strong> de geleeg<strong>en</strong>e plaets<strong>en</strong> te lange oop<strong>en</strong> & leedich blijv<strong>en</strong> legg<strong>en</strong>. & de pres<strong>en</strong>te<br />

planters daerbij grootelijcx intresseer<strong>en</strong>. Ick geve haar wel verlof om te moog<strong>en</strong> plant<strong>en</strong> op de<br />

geleeg<strong>en</strong>e plantz<strong>en</strong>, maer de grond<strong>en</strong> niet, <strong>en</strong> dat ze de vrucht<strong>en</strong> daervan sull<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>.<br />

Maar sij, voorgev<strong>en</strong>de ge<strong>en</strong> lust te hebb<strong>en</strong> om arbeijt & oncost<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> op grond<strong>en</strong> daer zij niet<br />

van verseekert zijn om te moog<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>. Hetwelck streckt tot naadeel van 't landt ; versoecke<br />

derhalv<strong>en</strong> op 't spoedigste daervan order & last te moog<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.


25<br />

Commandr: Lansman heeft beginn<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige plantagi<strong>en</strong> te begev<strong>en</strong>, waar de lijste hiernev<strong>en</strong>s sal<br />

<strong>uit</strong>wijs<strong>en</strong>, door wi<strong>en</strong> deselve vóór dees<strong>en</strong> zijn bewoont geweest & a<strong>en</strong> wi<strong>en</strong> zij nu zijn begev<strong>en</strong>.<br />

Cortt voor mijn comste soo zijn hier twee persoon<strong>en</strong> van Mart<strong>en</strong>ique met e<strong>en</strong> bercque<br />

a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> ; segg<strong>en</strong> haar franse Eedellied<strong>en</strong> te wees<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> e<strong>en</strong><strong>en</strong> meedebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>de drey <strong>en</strong><br />

twintig neegroos cleyn <strong>en</strong> groot, met e<strong>en</strong> meesterknecht, & d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> twee stucx neegroos & de<br />

bercque is hier met nog 5 a 6 man geblev<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> Monsres voorg<strong>en</strong>tt zijn g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> om hier te habitueer<strong>en</strong>. Zij zijn van 't Rooms gesinte.<br />

Naerdat van haar als ander<strong>en</strong> versaan, soo zijn se door d<strong>en</strong> swaar<strong>en</strong> last<strong>en</strong> & perssequeer<strong>en</strong> van<br />

de franse compie: als van spijt sonder verlof van daer gega<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> e<strong>en</strong><strong>en</strong> sijn naem is Charel du<br />

Four Escuyer Sr: d'Lisle, & d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> Pierre Imbert escujer Sr: de Maison Sulle.<br />

Versoecke dat mijn mach van haare EEde: Moog<strong>en</strong>d: perfecte instructie gesond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, opdat<br />

ick in alles mach weet<strong>en</strong> waer naer dat ick mijn sal hebb<strong>en</strong> te reguleer<strong>en</strong>.<br />

Versoecke dat ick mach met e<strong>en</strong>igh taafelgoet bedacht word<strong>en</strong>, alzoo hier gants niet te becom<strong>en</strong><br />

is. Meede als Haare EEde: Moog<strong>en</strong>dh: het guarniso<strong>en</strong> com<strong>en</strong> te verloss<strong>en</strong>, dat daer met<br />

neerstigheijt mochte op gelett werd<strong>en</strong> : dat hier ge<strong>en</strong> vreemde naati<strong>en</strong> noch ge<strong>en</strong> Roomse ....<br />

gesond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, maer oprechte duijtsche volcker<strong>en</strong> ; dewijle hier vrij wat vreemde naati<strong>en</strong> sijn<br />

& noch staan te verwacht<strong>en</strong> & meestal van de Roomse religie. Derhalv<strong>en</strong> ist dat de onheijl<strong>en</strong> die<br />

daerdoor mocht<strong>en</strong> com<strong>en</strong> te onsta<strong>en</strong> soo veel moogelk is moet<strong>en</strong> seecker voor te com<strong>en</strong>.<br />

Hebbe meede in mijn vooregaande van de Garnades vermelt, dat ick hebbe vijfthi<strong>en</strong> persoon<strong>en</strong><br />

soo cleijn als groot vrije lied<strong>en</strong> hier gebrocht. Op dese instantie soo sijn hier acht man voor landt<br />

gecom<strong>en</strong> van de Coersijde, die aldaar met e<strong>en</strong> bercque van Mart<strong>en</strong>ique waar<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> met<br />

vrije lied<strong>en</strong> ; meest oude duijtsche volcker<strong>en</strong>, die vóór des<strong>en</strong> hier op 't landt hebb<strong>en</strong> gewoont & de<br />

bercque is soo besich om boov<strong>en</strong> het landt om te zeijl<strong>en</strong> om de reste van het volck hier op de<br />

reede te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Zij seijd<strong>en</strong> haar sterck te zijn in alles ses <strong>en</strong> twintich persoon<strong>en</strong> soo cleijn als<br />

groot, waervan de naam<strong>en</strong> per naaste zull<strong>en</strong> overs<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Hebbe meede e<strong>en</strong> persoon hier gevond<strong>en</strong> die bequaem is om des Landts Register<strong>en</strong> waar te<br />

neem<strong>en</strong>, g<strong>en</strong>aemt Cornelis van Leijrop. Hoore heede getuijg<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van d<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> ; hij heeft in<br />

bouwerom lange gewoont & is wel bek<strong>en</strong>t onder de capitein<strong>en</strong> als capitn Jan Do<strong>en</strong>s & tot<br />

Vlissing<strong>en</strong> & meer andere, & verstaat de ding<strong>en</strong> van dese land<strong>en</strong>, soodat soo e<strong>en</strong> persoon bij mijn<br />

noodich achte om Secretaris te wees<strong>en</strong>. & Versoecke derhalv<strong>en</strong> dat Haare EEde: Moog<strong>en</strong>dh: hem<br />

met de voor<strong>en</strong>g: plaatse geliev<strong>en</strong> te vereer<strong>en</strong> ; mijn sal groot faveur geschied<strong>en</strong>.<br />

Wil rever<strong>en</strong>telk: a<strong>en</strong> haare EEde: Moog<strong>en</strong>dh: recomander<strong>en</strong> de huijsvrouwe van d<strong>en</strong><br />

bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde Cornelis van Leyrop, die door het geruchte van dat al het volck op Tabago<br />

waar<strong>en</strong> doot geslaag<strong>en</strong>, van Mart<strong>en</strong>ique naar het Patria is gegaan ; dat bij haar verthooninge met<br />

de aldereerste scheep<strong>en</strong> herwarts com<strong>en</strong>de, moeste passagie verle<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> om hier te com<strong>en</strong>.<br />

Door de vuer? coom<strong>en</strong>de, met dese laeste bercque verstaan dat mijn Lord Welluchby met sev<strong>en</strong><br />

scheep<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de franse eijland<strong>en</strong> is geweest & heeft oock met alle de Caribische indyan<strong>en</strong> van de<br />

eijland<strong>en</strong> geaccordeert & vreede gemaackt & vorder dat soo wanneer zijlied<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Christ<strong>en</strong> -<br />

hetzij Engels, Duijts of Frans - com<strong>en</strong> doot te sla<strong>en</strong> ofte e<strong>en</strong>ige andere hostiliteijt te gebruijck<strong>en</strong> :<br />

dat zij zull<strong>en</strong> alle naati<strong>en</strong> van Christ<strong>en</strong> tot vijant hebb<strong>en</strong>.<br />

Op dese tijt weete sonderlingh niet meer, maer sal mijn van alles naerder informeer<strong>en</strong> & ordere<br />

stell<strong>en</strong> & voor dese tijt alles refirer<strong>en</strong> tot d<strong>en</strong> naast<strong>en</strong>. Sal ondertussch<strong>en</strong> het welvaar<strong>en</strong> &<br />

voordeel<strong>en</strong> van Haare EEde: Moogh: landt soeck<strong>en</strong> & naar oprechte consi<strong>en</strong>tie hanthav<strong>en</strong><strong>en</strong>, &


naar rever<strong>en</strong>telijcke salutation Haare EEde: Moog<strong>en</strong>dh: in de g<strong>en</strong>aderijcke protexie van d<strong>en</strong><br />

Almoog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Godt recommander<strong>en</strong>,<br />

Haare EEde: Moog<strong>en</strong>dh:<br />

geaffect: & getrouwe di<strong>en</strong>aer,<br />

A: Thisso<br />

Actum Nova WAlcher<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> Ultmo april anno 1668<br />

1668 - 30 April - brief Abel Thisso<br />

2035 - 017/018<br />

origineel van de voorgaande brief.<br />

1668 - 25 mei - brief Nicolas Combe.<br />

26<br />

2035 - 019<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Nicolaas Combe was aangesteld als commies te <strong>Suriname</strong>.<br />

De brief handelt over boekhoudkundige zak<strong>en</strong>.<br />

Nobles puissants Seigneurs,<br />

Jay escrit le conte des habits pour l'<strong>en</strong>voyer a Vos Nobles Puissances par la fleuijte Rijs<strong>en</strong>de Son,<br />

afin que les soldats morts, et ceux qui s'<strong>en</strong> retourn<strong>en</strong>t <strong>en</strong> Zeelande, comme aussi quelques<br />

matelots qui ont pris des habits de V:N:P: par l'ordre de monsr: le capt: Dubois, avant qu'ils<br />

soy<strong>en</strong>t payer, V:N:P: puiss<strong>en</strong>t rabbattre sur leurs gages.<br />

Jay prie monsr: Dubois de vouloir signer le dit conte ; il m'a respondu qu'il auroit bi<strong>en</strong> a faire de<br />

voir tous les contes et de les signer, et qu'il ne s'<strong>en</strong> vouloit mesler. Sur cette response iay <strong>en</strong>voyé<br />

le dit conte au commandr: Abraham Crins<strong>en</strong> au fort, et l'ay prié puis qu'il est le commandeur <strong>en</strong> la<br />

riviere de me donner advis, si je dois <strong>en</strong>voyer le dit conte a V:N:P: sans estre signé, ie n'ay point<br />

<strong>en</strong> de response iusques icy, puis qu'on l'att<strong>en</strong>d icy de iour a autre ;<br />

Jay livré a monr: Dubois le conte des vivres, il y a six semaines passees, pour le signer ; il est<br />

<strong>en</strong>cor <strong>en</strong>tre ses mains, sans que i'aye peu le retirer. Quand ie dois de livrer quelque chose, ie ne<br />

puis avoir aucun escrit signé de monr: Dubois, mais il veut que ie le face a sa parole. Ie ne puis<br />

pas respondre de ma commission sur la parole d'autrun ;<br />

item le dit capitaine a <strong>en</strong>tre les mains les clefs de touts les coffres, et n'<strong>en</strong> ay aucune que celle du<br />

magazin ou sont les vivres, et pr<strong>en</strong>d hors des coffres de cargaison ce qu'il luy plaist sans ma<br />

cognoissance ; et estant adverti de cela, iay prié le dit capt: de ne ri<strong>en</strong> pr<strong>en</strong>dre sans ma<br />

cognoissance, afin de tout escrire. Sur ce il me donne de mauvaises paroles injuri<strong>en</strong>ses, et dit qu'il<br />

<strong>en</strong> est le maistre, et que ie n'ay ri<strong>en</strong> a dire, et me m<strong>en</strong>ace de me casser. Jay prié plusieurs fois le<br />

dit capne: de me donner les clefs pour visiter si tout est dans les coffres selon ma liste, iusques icy<br />

il ne ma voulu ottroyer ma demande. Et quand ie dois livrer quelques habits aux soldats, il <strong>en</strong>voye<br />

les clefs par un de ses valets qui les reporte d'abord. J'espere que le commandr: Crins<strong>en</strong> remediera<br />

a tous ces desordres.


27<br />

En dechargeant la fleuijte iay trouvé de manque un stave viercant smeets ijser, et nay trouvé 15<br />

platte, deplus qu'il est marqué <strong>en</strong> ma liste ; item ie trouve de manque une demi tonne de teer qui a<br />

esté employee a la fleuijte, et 30 deel<strong>en</strong> ou planches, comme aussi un tonneau de hagel ; J'<strong>en</strong>voye<br />

icy point un petit conte de ce que le smitt a fait pour la fleuijte.<br />

J'app<strong>en</strong>s qu'il est arrivé la semaine passée au fort un hoecker chargé de vivres, i'<strong>en</strong>t<strong>en</strong>s qu'il ny a<br />

point de pain, ce qui nous est le plus necessaire. De la cassave il <strong>en</strong> faut payer une livre de succre<br />

pour chasque livre, et elle n'est pas tant proffitable comme le pain, et a peine <strong>en</strong> peut-on trouver.<br />

Je tache de mesnager le bi<strong>en</strong> de Vos N: P: le mieux qu'il m'est possible, et faire touttes choses <strong>en</strong><br />

rondeur de consi<strong>en</strong>ce, afin de pouvoir r<strong>en</strong>dre bon conte de mon administration a V:N:P: et a ce<br />

grand Dieu qui espie touttes mes actions. Sur ce Nobles Puissants Seigneurs, ie prie Dieu de tout<br />

mon coeur, qu'il vous ait <strong>en</strong> sa saincte et digne garde, et seconde tous vos desseins, afin que le<br />

tout reucisse pour l'avancem<strong>en</strong>t de la gloire de Dieu, et suis,<br />

Nobles Puissants Seigneurs,<br />

Vostre tres humble, tres obeissant et obligé serviteur,<br />

Nicolas Combe<br />

a Thorarica ou Middelbourg nouveau sur la riviere de Ser<strong>en</strong>ame,<br />

le 25e May 1668.<br />

1668 - 30 april - memorie Nicolas Combe<br />

2035 - 020<br />

Bijlage bij de voorgaande brief<br />

"memorie van goeder<strong>en</strong> g<strong>en</strong>maeckt door Goetals 's Landts smit voor de reparatie van de fleuijte<br />

Rijs<strong>en</strong>de Son, d<strong>en</strong> 30 aprilis 1668"<br />

1668 - juni - brief Johan Tressry<br />

2035 - 021<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland ; ongeveer dezelfde inhoud als de volg<strong>en</strong>de brief.<br />

1668 - juni - brief Johan Tressry<br />

2035 - 022<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Uitgebreide brief over de voorvall<strong>en</strong> in <strong>Suriname</strong> omstreeks<br />

juni 1668. Interim-gouverneur Crijns<strong>en</strong> is zwaar ziek. M<strong>en</strong> verwacht de nieuwe definitieve<br />

gouverneur Licht<strong>en</strong>berg.<br />

Edele Mog<strong>en</strong>de heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne heer<strong>en</strong>,<br />

Met het vertreck van de Surinam heb ik UEd: Mog: d<strong>en</strong> inhout van het neff<strong>en</strong>sga<strong>en</strong>de duplicaat<br />

aangedi<strong>en</strong>t, dat ick verhoope al lange het geluck sal gehadt hebb<strong>en</strong> van UEd: Mog: wel ter handt<br />

gekoom<strong>en</strong> te sijn.


28<br />

Aanstonds naa desselfs afgaan is d' heer commandeur met e<strong>en</strong> tweed<strong>en</strong> brief van Mijlord<br />

Willoughbye besocht, welck inhout smaeck<strong>en</strong>de naa e<strong>en</strong> superbe vermetelheijt, <strong>en</strong>de merckelijck<br />

t<strong>en</strong>deer<strong>en</strong>de tot ontrustinge van de gemoeder<strong>en</strong> alhier, ons confirmeert int gevoel<strong>en</strong>, dat het<br />

vers<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van d heer Banister seer nootsaeckelijck, <strong>en</strong>de tot securiteijt van de colonie is gedaan.<br />

Mij dunckt dat de heer Willoughbye bemerck<strong>en</strong>de dat hij alreede wat te diep in deese affair<strong>en</strong> sich<br />

heeft ingelaat<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> beeter remedije kan beoog<strong>en</strong>, als 't selve staande te houd<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s de<br />

opinie van d' heijd<strong>en</strong>sche poeet ontr<strong>en</strong>t soodanige criminelle persoon<strong>en</strong>, als hij seght, Jupiter,<br />

quas inquinat aequat. Maar dit masker heeft sijn schrik al verloor<strong>en</strong>, <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t teg<strong>en</strong>woordigh tot<br />

ge<strong>en</strong> ander gebruick als om hetselve voor e<strong>en</strong> ijdele Rodomontade te do<strong>en</strong> passeer<strong>en</strong>, tot ge<strong>en</strong><br />

ander eijnde geformeert, als om Sijn Excell<strong>en</strong>tie a<strong>en</strong> het hof van Engelandt het aansi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

vigilant persoon te gev<strong>en</strong>.<br />

Want m<strong>en</strong> bespeurt niet dat het de habitant<strong>en</strong> tot het versochte vertreck willigh maakt ; of omdat<br />

se het soeck<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> hiernaemaels met minder nadeel, <strong>en</strong> ter geleeg<strong>en</strong>er tijdt ; of omdat se<br />

begeerig sijn alhier te verblijv<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de naa ge<strong>en</strong> andere coloni<strong>en</strong> (op e<strong>en</strong> onseeckere hoope) te<br />

vertreck<strong>en</strong>.<br />

Wat dat het sij, e<strong>en</strong> ijder doet sijn devoijr om de soetigheijt van sijn arbeijdt, in de soetigheijt van<br />

de ruste <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> goede regeeringe te vind<strong>en</strong> ; waerin ongetwijfelt UEd: Mog: oock soetigheijt<br />

sull<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>.<br />

Het begonn<strong>en</strong> devoijr om deese Colonie met habitant<strong>en</strong> van de eyland<strong>en</strong> <strong>en</strong>de andere plaets<strong>en</strong> te<br />

versi<strong>en</strong>, wordt daaglix van d'heer commandeur met groote vigilantie gecontinueert, waarvan ons<br />

de retraitte van d<strong>en</strong> commandeur van Abrewacka met sijn onderhebb<strong>en</strong>de volck bestaande in 7 a<br />

8 persoon<strong>en</strong> hier naa toe, <strong>en</strong>de komste van verscheijde persoon<strong>en</strong> met d<strong>en</strong> commandeur Evert<br />

Everts<strong>en</strong> van de Fransse Eijland<strong>en</strong> alhier, e<strong>en</strong> sterck bewijs verstreckt.<br />

Mett<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong>, op beloofte - onderhandt - om hem uijt het eerste schip van UEd: Mog<strong>en</strong>de met<br />

twaelf negers te versi<strong>en</strong>, <strong>uit</strong> het tweede acht, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stel keetels, mool<strong>en</strong>werck <strong>en</strong> toebehoor<strong>en</strong>, als<br />

hij het van nood<strong>en</strong> heeft, <strong>en</strong> dat op redelijcke prijs, tijdt van betaalinge <strong>en</strong>de intrest, als ontr<strong>en</strong>t<br />

andere inwoonders sal gheobserveert werd<strong>en</strong>.<br />

Ende opdat die plaats bij sijn vertreck niet in franssche hand<strong>en</strong> soude vervall<strong>en</strong> (die daar seer op<br />

vlamm<strong>en</strong>) soo heeft d' heer commandeur, op versoeck van gemelte commandeur Van Mildert, de<br />

possessie daarvan voor UEd: Mog: g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong>. Sull<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>ige van de teg<strong>en</strong>woordige habitant<strong>en</strong><br />

aldaar verblijv<strong>en</strong> tot geleg<strong>en</strong>er tijdt, waarvan hij e<strong>en</strong> van de voornaamste tot commandeur ghestelt<br />

heeft, mits do<strong>en</strong>de sijn eedt aan UEd: Mog<strong>en</strong>de ;<br />

Welke precautie om de fransse alle elargissem<strong>en</strong>t te b<strong>en</strong>eem<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de onse visscherije aldaer te<br />

verseecker<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de de India<strong>en</strong><strong>en</strong>, alreede tot ons g<strong>en</strong>eeg<strong>en</strong>, onder onse devotie te houd<strong>en</strong>, hij<br />

oock in de riviere van Marrawijne <strong>en</strong>de vandaer tot Sinnamarij toe (vóór dees<strong>en</strong> e<strong>en</strong> fransse<br />

colonie, <strong>en</strong>de in dees<strong>en</strong> oorlogh van de Engelsch<strong>en</strong> verdestrueert), alsmede Cor<strong>en</strong>tijn, int werck<br />

gestelt heeft.<br />

De reputatie van dit landt in de eyland<strong>en</strong> groeijt daaglix, waartoe verbot van de negotie der<br />

vremdeling<strong>en</strong> aldaar, niet weijnig helpt. En de g<strong>en</strong>eeg<strong>en</strong>heijt tot Tabago schijnt heel te<br />

versterv<strong>en</strong>, soodat de cautie die d<strong>en</strong> commandeur Everts<strong>en</strong> (alhier van daar over weijnigh daag<strong>en</strong><br />

weder gearriveert) was medegegev<strong>en</strong> ontr<strong>en</strong>t die saecke, van weinigh belang is geweest.<br />

Diverse habitant<strong>en</strong> aldaer, soo Nederlanders als Franss<strong>en</strong> inclineer<strong>en</strong> tot deese plaats, als sijnde<br />

gevoeligh van haare slavernije onder die natie, <strong>en</strong>de de onmatige last<strong>en</strong> <strong>en</strong>de pressure, jae,<br />

extorti<strong>en</strong> der Fransse Compagnie, die van e<strong>en</strong> Saturnijne complexie schijnt te wees<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de alles<br />

devoreert dat onder haer hand<strong>en</strong> valt. Dan alsoo het afvoer<strong>en</strong> van slav<strong>en</strong> <strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> hun


29<br />

appar<strong>en</strong>telijck niet <strong>en</strong> sal toegestaan word<strong>en</strong>, soo mocht het noch wel wat daarmede tardeer<strong>en</strong>,<br />

totdat se daarvan t<strong>en</strong> best<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> disponeer<strong>en</strong>.<br />

Echter soo schijn<strong>en</strong> de Fransse gouverneur hetselve niet als onder de handt te weijger<strong>en</strong>, laat<strong>en</strong>de<br />

wel toe dat e<strong>en</strong>ig volck van gering belang afgaan, maar heimelijck difficulteer<strong>en</strong>de het vertreck<br />

van die van beeter middel<strong>en</strong> <strong>en</strong>de qualiteijt ; als blijckt bij de 20 die de gouverneur van<br />

Gardelouppe heeft laat<strong>en</strong> passeer<strong>en</strong>, waarvan 8 tot Tobago <strong>en</strong>de 12 alhier gekomm<strong>en</strong> sijn. Daer<br />

nochtans andere te Mart<strong>en</strong>ica (schoon sulcks belooft was ter wederkomste van de voorschrev<strong>en</strong><br />

commandeur aldaar) het in effect niet <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> obtineer<strong>en</strong>.<br />

De inwoonders van Tabago sijnde geallarmeert door het rapport van schipper Pieter Marcus (die<br />

aldaar e<strong>en</strong> nacht geanckert heeft) dat dat eijlandt wederom soude vervall<strong>en</strong> onder de heer<strong>en</strong><br />

Lams<strong>en</strong>s ; sijn seer ontevreed<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de soo het sulcks soude waar sijn, g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> om van plaats<br />

wederom te verander<strong>en</strong>.Welicht hiernaatoe als se sull<strong>en</strong> verneem<strong>en</strong> met wat alacriteijt <strong>en</strong>de<br />

vergunninge van vrijdom, deese colonie van UEd: Mog: behartigt werdt.<br />

Waarmede oock voorsigtelijck colludeert het devoijr van d'heer commandeur, soo door schrijv<strong>en</strong>,<br />

als mondelinge intimatie aan d<strong>en</strong> schipper van seecker barki<strong>en</strong>, dat onlangs expres van d<strong>en</strong><br />

commandeur Thijsso hiernaertoe verveerdight is, met versoeck van e<strong>en</strong>ig secours (dat sonder die<br />

onkost<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> alreede aan hem ghesond<strong>en</strong> was) <strong>en</strong>de informatie van d<strong>en</strong> staat van 't eylandt.<br />

Twelck soo door inw<strong>en</strong>dige armoede, als vreese van de India<strong>en</strong><strong>en</strong>, die m<strong>en</strong> seght voorneem<strong>en</strong>s<br />

waar<strong>en</strong> haar alle uyr<strong>en</strong> te attacker<strong>en</strong>, seer slecht geschaep<strong>en</strong> staat. Ende oock om onderdess<strong>en</strong> de<br />

bequaamheijt van deese plaats af te si<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de informatie daarvan aan ander<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>, die<br />

ongetwijfelt met hem de resolutie sull<strong>en</strong> vatt<strong>en</strong>, om haar spoedelijck met haare familij<strong>en</strong> te<br />

transporteer<strong>en</strong> om alhier neer te sitt<strong>en</strong> ; Schoon e<strong>en</strong>ige haar hebb<strong>en</strong> laat<strong>en</strong> aansi<strong>en</strong>, alsof se<br />

wederom naa de eijland<strong>en</strong> wild<strong>en</strong> vertreck<strong>en</strong>. Gedachte heer commandeur niet avoueer<strong>en</strong>de noch<br />

contradicer<strong>en</strong>de dat gerucht (als 't e<strong>en</strong>emael daarvan onkundigh) maar met e<strong>en</strong> verm<strong>en</strong>ginge van<br />

ongewisheijt haar de gedacht<strong>en</strong> van vertreck hiernaartoe, als de plaatse wi<strong>en</strong>s welstant <strong>en</strong>de<br />

voortsettinge UEd: Mog: bov<strong>en</strong> alle andere beoogmerck<strong>en</strong>, meer <strong>en</strong>de meer insinueer<strong>en</strong>de <strong>en</strong>de<br />

addouceer<strong>en</strong>de, waarvan wij e<strong>en</strong> goet effect met hetselve daaglix tegemoet si<strong>en</strong>.<br />

Waartoe seer a propos sal koom<strong>en</strong> d<strong>en</strong> commandeur Claes Reyniers<strong>en</strong>, die met d<strong>en</strong> hoecker voor<br />

dees<strong>en</strong> gevaert van Daniel Verdiest, ontr<strong>en</strong>t seev<strong>en</strong> weeck<strong>en</strong> gepasseert daer nae toe <strong>en</strong>de de<br />

Fransse eyland<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong> is. Twelck bij mij te meer geloof erlanght van goet success, daar de<br />

hoope die de heer De La Barra ons geschonk<strong>en</strong> heeft geduer<strong>en</strong>de sijn kort verblijf alhier, van alle<br />

beleeftheijt <strong>en</strong>de goede vri<strong>en</strong>dschap aan deese colonie te sull<strong>en</strong> betoon<strong>en</strong>. En off m<strong>en</strong> de Fransse<br />

complim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> wel verstaat, soo soude het wel konn<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> dat die voor als nu met ge<strong>en</strong><br />

windt gestoffeert sijn, omdat hij d<strong>en</strong> heer commandeur, <strong>en</strong> passant nae Patria, aldaar verwacht,<br />

die op bevindinge van 't contrarij Sijn Edt: weinigh danck daarvoor weet<strong>en</strong> soude. E<strong>en</strong> prouve<br />

daarvan heeft hij ons gegev<strong>en</strong>, als hij de huijsvrouwe van e<strong>en</strong><strong>en</strong> monsr: Vermeul<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>woordigh alhier resideer<strong>en</strong>de, met alle haare slaav<strong>en</strong>, van Caiaane hiernaartoe heeft laat<strong>en</strong><br />

transporteer<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mog: sull<strong>en</strong> verstaan hebb<strong>en</strong> dat Sijn Edt: met sijn traagh schip te liewaart vervall<strong>en</strong>, in sijn<br />

medehebb<strong>en</strong>de chaloupe gesteg<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de daarmede sijn reijse voorspoedelijck volbracht heeft,<br />

lat<strong>en</strong>de ordre aan d<strong>en</strong> capiteijn van hem alhier te verwacht<strong>en</strong>. Sijn Edlts verblijf was maar van<br />

weinig daag<strong>en</strong>, sijn affaire e<strong>en</strong> complim<strong>en</strong>t af te legg<strong>en</strong>, onder welck schaduwe hij soekt in te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> het versoeck van de restitutie van e<strong>en</strong>ige negers, die e<strong>en</strong><strong>en</strong> Pieter Wroth Caiaan, nae d<strong>en</strong><br />

termijn van Loftchteijt(?) als deese colonie noch onder de Engelsch<strong>en</strong> stont, onthandight, <strong>en</strong>de<br />

alhier verkocht heeft. Maar alsoo d'heer commandeur met bondige red<strong>en</strong><strong>en</strong> vertoonde dat hij niet<br />

dorft op hem neem<strong>en</strong> (sonder particuliere ordre van UEd: Mog:) het decider<strong>en</strong> van differ<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

die de Croon<strong>en</strong> van Vranckrijck <strong>en</strong>de Engelant toucher<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de waarover hij bemerckte, uijt


30<br />

hetge<strong>en</strong>e Sijn Edt: hem alreede had gecommuniceert van de transacti<strong>en</strong> tussch<strong>en</strong> hem <strong>en</strong>de<br />

Mylord Willoughbye in de saecke van St: Christoffel voorgevall<strong>en</strong>, dat hij sijn gravam<strong>en</strong> alreeds<br />

aan d' heer Willoughby had voorgestelt, <strong>en</strong>de op weijgeringe van sattisfactie teg<strong>en</strong>s hem<br />

geprotesteert. Daarop verder invoer<strong>en</strong>de, dat Sijn Edt: de vergoedinge van deese schaade van<br />

ge<strong>en</strong> twee tegelijck konde eijsch<strong>en</strong> : soo is deese saeck daarbij geblev<strong>en</strong>.<br />

Ende heeft mij de heer De La Barre daarnae geseydt, dat m<strong>en</strong> lichtelijck konde merck<strong>en</strong>, dat hij<br />

sijne kracht<strong>en</strong> tot maint<strong>en</strong>u van dit sijn versoeck niet heeft will<strong>en</strong> inspann<strong>en</strong>. Sijne andere is met<br />

e<strong>en</strong>ige particuliere Jood<strong>en</strong> geweest, die van Caiaan verdrev<strong>en</strong>, haar alhier bevind<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de niet<br />

wederom derrewaarts inclineer<strong>en</strong>, wi<strong>en</strong>s Landt van de Jes<strong>uit</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> andere te Caiaan gepossedeert,<br />

hij van haar voor e<strong>en</strong> kleijnigheijt gekocht heeft, secreter<strong>en</strong>de (als m<strong>en</strong> vermoedt) d' ordre van<br />

sijn Kooninck, om hetselve absoluijtelijck te restitueer<strong>en</strong> ; waeruijt m<strong>en</strong> soude moog<strong>en</strong> besluijt<strong>en</strong>,<br />

dat de Jesuït<strong>en</strong> haer meesters sijn int bedrieg<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de equivoceer<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> staat van Caiaan (hoe geerne de franss<strong>en</strong> het soeck<strong>en</strong> te verbloem<strong>en</strong>) is swack <strong>en</strong>de impot<strong>en</strong>t.<br />

De companie is alreede soo veel int verschot, dat se beginn<strong>en</strong> te verflaeuw<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wild<strong>en</strong> wel om<br />

Caia<strong>en</strong> dat se haar ses tonn<strong>en</strong> gouts, die se segg<strong>en</strong> dat het haar alreede gekost heeft, wederom<br />

hadd<strong>en</strong>, daar weinig appar<strong>en</strong>tie toe is.<br />

Mons: de Noell (voor dees<strong>en</strong> gouverneur van Sinamary, <strong>en</strong>de van de Engelsch<strong>en</strong> van daar<br />

gevang<strong>en</strong> wechgevoert) is aldaar voor gouverneur uijt Vranckrijck gearriveert ; dat d' heer De La<br />

Barre <strong>en</strong>de sijn broeder seer gedegouteert heeft, die tevoor<strong>en</strong> het commando voerde ; doch als<br />

e<strong>en</strong> verstandigh heer, heeft het differ<strong>en</strong>t dat hij voorsach daaruijt te ontstaan, soodanigh<br />

voorgekoom<strong>en</strong> heeft, dat de heer De Noell niet <strong>en</strong> vermagh te do<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de te arresteer<strong>en</strong> als met<br />

het cons<strong>en</strong>t <strong>en</strong>de onderteijk<strong>en</strong>inge van d<strong>en</strong> chevalier.<br />

Doch (gelijck m<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>lijck siet in alle verdeylde macht<strong>en</strong>) sal deese bemiddelinge die colonie<br />

weinig baat bij br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> waare dan uijt partijschap <strong>en</strong>ig goet te verwacht<strong>en</strong> is.<br />

Sijn Edt: verspoedigde sijne reijse soo veel mogelijck, om - als hij seijde - d'ordre van sijn<br />

Kooninck aangaande de restitutie van St: Christoffel aldaar tegemoet te si<strong>en</strong>, die hij daeglix was<br />

verwacht<strong>en</strong>de, schijn<strong>en</strong>de oock e<strong>en</strong>ig naad<strong>en</strong>ck<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>, dat soo deselve voor sijn komste<br />

aldaar aanquam, de Chevalier de St: Laur<strong>en</strong>s, gouverneur aldaar, veellicht tot sijn naadeel, <strong>en</strong>de<br />

sonder behoorlijcke cautie daarin mocht koom<strong>en</strong> te precipiteer<strong>en</strong>. Doch hoe ick deese vreese, met<br />

het verwacht<strong>en</strong> van ses scheep<strong>en</strong> van oorlog uijt Vranckrijck, sal do<strong>en</strong> accordeer<strong>en</strong>, <strong>en</strong> weet ick<br />

niet.<br />

Soo sijn Maiesteyt van Vranckrijck stip blijff staan op de preallables van d'heer De La Barre te<br />

moet<strong>en</strong> ingewillicht <strong>en</strong>de afgedaan werd<strong>en</strong>, eer dat hij tot de restitutie sal konn<strong>en</strong> treed<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat<br />

vice versa sijn Majesteijt van Groot Brittanij<strong>en</strong> daarteg<strong>en</strong> opiniatreert, soo moght<strong>en</strong> se lichtelijck<br />

malkander<strong>en</strong> met andere als papier<strong>en</strong> waap<strong>en</strong>s in de eyland<strong>en</strong> bejeg<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

De voornoemde Preallables sijn deese:<br />

Satisfactie voort onderhout van d' <strong>en</strong>gelsche gevang<strong>en</strong>s ; voor de vergoedinge der plantagi<strong>en</strong> aan<br />

de occupant<strong>en</strong>, welcke moet<strong>en</strong> gherestitueert werd<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de laestelijck voor injuri<strong>en</strong> <strong>en</strong>de<br />

contrav<strong>en</strong>tiën gedaan nae d'expiratie van termijn ; het geheel gheschat op drij milho<strong>en</strong><strong>en</strong> pond<strong>en</strong><br />

syijcker. Waarteg<strong>en</strong> oock de Engelsch<strong>en</strong> de haare van ge<strong>en</strong> minder importantie hebb<strong>en</strong><br />

ingebracht.<br />

Wat uijt deese ontoegev<strong>en</strong>de stercke collisie van deese hooge parthij<strong>en</strong> sal ontstaan, konn<strong>en</strong> wij,<br />

die sooverre geëloigneert sijn van de hooftraeder<strong>en</strong>, waervan deese saecke sijn eerste beweginge<br />

ontfanght, niet oordeel<strong>en</strong>.<br />

Hier sijn voor weinig daag<strong>en</strong> gearriveert twee Engelsche scheep<strong>en</strong>: Het e<strong>en</strong>e koom<strong>en</strong>de van<br />

Guinea met ses <strong>en</strong> 't neg<strong>en</strong>tich negers ; Het andere van Barbados om met cons<strong>en</strong>t boomstuck<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>de timmerhout te laad<strong>en</strong>, dat hun vergunt is, mits ge<strong>en</strong> persoon<strong>en</strong> sonder verlof af te voer<strong>en</strong>,<br />

noch e<strong>en</strong>ige suijcker<strong>en</strong>.


31<br />

Met het laeste heeft d' heer commandeur ontfang<strong>en</strong> e<strong>en</strong> duplicaet van My lords voorige brief <strong>en</strong>de<br />

ordres met bijvoeginge van e<strong>en</strong>ige regels ondera<strong>en</strong>, bevatt<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> confirmatie daervan. Waarop<br />

de heer commandeur voorhebb<strong>en</strong>s is, met hetselve schip te antwoord<strong>en</strong>.<br />

Sijn Excell<strong>en</strong>tie moet seer gheabuseert sijn, als hij uijtgeeft dat dit schip expres van hem is<br />

afgesond<strong>en</strong> om sijn Maiesteijts onderda<strong>en</strong><strong>en</strong> alhier, die g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> sijn te vertreck<strong>en</strong>, te assisteer<strong>en</strong>,<br />

daar het notoir is, dat hij het maar bijgeval heeft gedaan. Alsoo de koopman van Mijlord niet<br />

dep<strong>en</strong>deert, <strong>en</strong>de deese reijse voor <strong>en</strong>de sonder sijn weet<strong>en</strong>, voor <strong>en</strong>de a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> heeft. Doch<br />

het minste frivole pretext is goet g<strong>en</strong>oech, om ons te do<strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong> dat deese verre gehaalde<br />

voorw<strong>en</strong>dtsel<strong>en</strong> hem niet verder aan 't herte gaan, als om hem e<strong>en</strong> schijn bij sijn Kooninck te<br />

gev<strong>en</strong>, dat hij hem wel gequeet<strong>en</strong> heeft.<br />

De tijdinge die wij bij deese occasie ontfang<strong>en</strong>, soude ons geerne do<strong>en</strong> geloov<strong>en</strong>, dat de<br />

Engelsch<strong>en</strong> de restitutie van St: Christoffel soo niet in der minne, met gewelt sull<strong>en</strong> versoeck<strong>en</strong>.<br />

Ende dat tot di<strong>en</strong> eynde e<strong>en</strong>ige scheep<strong>en</strong> uijt Engelandt te verwacht<strong>en</strong> stond<strong>en</strong>. Dit is seeker: dat<br />

veele insol<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> ter zee ghepleeght word<strong>en</strong> ; <strong>en</strong>de soude vier commissi<strong>en</strong> van Mijlord sijn<br />

uijtgegev<strong>en</strong>, tot wat eijnde is onbewust. Het gevoel<strong>en</strong> is teg<strong>en</strong> de Franss<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aan capiteyn<br />

Morris ; e<strong>en</strong> aan capiteijn R<strong>en</strong>atus Enijs ; d'andere twee hebbe niet konn<strong>en</strong> verneem<strong>en</strong>.<br />

D'eerste vermoedt m<strong>en</strong> deselve te wees<strong>en</strong>, die de hostiliteijt teg<strong>en</strong> de commandeur Evert Everts<strong>en</strong>,<br />

bij het eijlandt Mart<strong>en</strong>ico, koom<strong>en</strong>de van Gardeloupe, onlangs ghepleeght heeft, schiet<strong>en</strong>de<br />

diversse reijs<strong>en</strong> met grof canon <strong>en</strong>de musquett<strong>en</strong> op hem, om hem tot sijn devotie te dwing<strong>en</strong>,<br />

maar is door vigilante toesight, met behulp van riem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de nacht, dat perijckel ontgaan, sonder<br />

andere schaade als in sijn seijl<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> seght m<strong>en</strong> op deese custe in e<strong>en</strong> kleijn fregati<strong>en</strong>, met sesti<strong>en</strong> man te kruijss<strong>en</strong>. Mij<br />

dunckt dat deese practijck<strong>en</strong> daar naa hell<strong>en</strong>, om de vreede met alle nati<strong>en</strong>, als met de<br />

Spaniaard<strong>en</strong> uijt deese quartier<strong>en</strong>, aan ge<strong>en</strong> sijde van d<strong>en</strong> Tropicus te bann<strong>en</strong>.<br />

Het schip met negros is door leckheijt gedwong<strong>en</strong> hier binn<strong>en</strong> te loop<strong>en</strong>, om hetselve te<br />

repareer<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> capiteyn bevind<strong>en</strong>de dat het wat tijdt vereyschte, versocht om sijn negers a<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong>ige habitant<strong>en</strong> te verkoop<strong>en</strong>, dat d'heer commandeur op sijn & haar versoeck heeft toegestaan,<br />

alsoo het seer avantagieux voor haar <strong>en</strong> hem was, <strong>en</strong> de colonie int g<strong>en</strong>erael met e<strong>en</strong> goet getal<br />

negers vergroot, voor 't ge<strong>en</strong>e dat m<strong>en</strong> ... , sonder naedeel van de Nederlanders, <strong>en</strong>de haare<br />

commercie alhier wel miss<strong>en</strong> kan : De koopers <strong>en</strong>de verkoopers betaal<strong>en</strong>de d<strong>en</strong> tol van 4 1/2<br />

parc<strong>en</strong>t, beloop<strong>en</strong>de tot op vier braave negers, waarmede d' heer commandeur van voornem<strong>en</strong> is,<br />

om e<strong>en</strong> plantagie van kost <strong>en</strong>de andere behoeflijckheed<strong>en</strong> tot di<strong>en</strong>st van 't fort, daerontr<strong>en</strong>t te<br />

laat<strong>en</strong> maeck<strong>en</strong>, laat<strong>en</strong>de deselve ondertussch<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de fortificati<strong>en</strong> arbeijd<strong>en</strong>.<br />

En schoon dat het claarlijck blijckt, dat deese handelinge soo voordeeligh voor deese colonie,<br />

<strong>en</strong>de ge<strong>en</strong>sins tot prejuditie van de duijtsche coopluijd<strong>en</strong> <strong>en</strong>de negotie is, als daardoor<br />

quijtraeck<strong>en</strong>de 't ge<strong>en</strong> alhier van weijnigh weerde <strong>en</strong>de van haar niet aang<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> <strong>en</strong>de<br />

getrock<strong>en</strong> is, soo laet<strong>en</strong> haar nochtans twee toon<strong>en</strong>, die 't selve improbeer<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de d<strong>en</strong> heer<br />

commandeur lastig gevall<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, onder schijn van dat het de negotie verderft ; Sonder e<strong>en</strong>s te<br />

beseff<strong>en</strong>, dat de conniv<strong>en</strong>tie aan het schip van Barbados, om e<strong>en</strong>ige, doch weynige<br />

medegebrachte goeder<strong>en</strong> te verkoop<strong>en</strong>, tot groot profijt van de Schoties uijtgevall<strong>en</strong> is, die<br />

daardoor haare waar<strong>en</strong>, daar se hier ge<strong>en</strong> appar<strong>en</strong>tie toe saeg<strong>en</strong> in lang<strong>en</strong> tijdt te verhandel<strong>en</strong>, van<br />

de handt gekreg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. En 'tge<strong>en</strong> dat se daarvoor geruijlt hebb<strong>en</strong>, nae Patria gesond<strong>en</strong>.<br />

Waervan het gevoel<strong>en</strong> a<strong>en</strong> sommige niet onaang<strong>en</strong>aem is. En selver de malcont<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (soo de<br />

reed<strong>en</strong> bij haer in weerde is) sull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> toestaan, dat het verbied<strong>en</strong> daarvan onbeleeft soude<br />

wees<strong>en</strong> te deeser tijdt, wanneer dat twee scheep<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> Engelsman gehuijrt sijn om sijne<br />

boomstuck<strong>en</strong> nae Barbados te voer<strong>en</strong> ; waarin dat e<strong>en</strong>ige van haare reeders <strong>en</strong>de principael<strong>en</strong><br />

selver geïnteresseert sijn, die het met ge<strong>en</strong> goede oog<strong>en</strong> soud<strong>en</strong> aansi<strong>en</strong>, dat sij reciproquelijck


alsoo tot Barbados getracteert wierd<strong>en</strong> als se begeer<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> deese Engelsch<strong>en</strong> alhier soude<br />

do<strong>en</strong>.<br />

32<br />

Op klachte van de Indiaan<strong>en</strong>, dat de Arrowack<strong>en</strong> van de riviere van Berbices int wederkeer<strong>en</strong> van<br />

de reviere van Marrawijn (alwaar sij e<strong>en</strong>ige family<strong>en</strong> van haar natie hadd<strong>en</strong> ing<strong>en</strong>oom<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de<br />

van daar gevoert) op d<strong>en</strong> 8 passato e<strong>en</strong> cannoe met drij india<strong>en</strong><strong>en</strong>, ontr<strong>en</strong>t vier mijl<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eed<strong>en</strong><br />

deese riviere hadd<strong>en</strong> overweldicht <strong>en</strong>de medeg<strong>en</strong>oom<strong>en</strong>, met al hetge<strong>en</strong> datter in was ; naedat se<br />

daeghs tevoor<strong>en</strong> twee vrije luijd<strong>en</strong> uijt deese riviere hadd<strong>en</strong> gehaelt die van haar natie waer<strong>en</strong> ;<br />

<strong>en</strong>de waer dat se quaem<strong>en</strong> wel onthaelt waer<strong>en</strong> ; Waarop d'heer commandeur met de snaeuw die<br />

nar Berbices reijsveerdigh lagh, a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> commandr. Berg<strong>en</strong>aer daerover heeft gheschrev<strong>en</strong>,<br />

versoeck<strong>en</strong>de dat hij int toekoom<strong>en</strong>de volg<strong>en</strong>s gedaane belofte teg<strong>en</strong>s soodanige insol<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> der<br />

Arrowack<strong>en</strong> ghelieve te versi<strong>en</strong>. Ende de g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> persoon<strong>en</strong>, boot, <strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong>, sonder<br />

difficulteijt te restitueer<strong>en</strong>, of dat hij daervan gevoeligh soude moet<strong>en</strong> wees<strong>en</strong> : Alsoo de<br />

Indiaan<strong>en</strong> haar om sijne justitie gedraag<strong>en</strong>, niet will<strong>en</strong>de haarselv<strong>en</strong> rev<strong>en</strong>ger<strong>en</strong>, als met sijn<br />

voorwet<strong>en</strong> <strong>en</strong>de cons<strong>en</strong>t, ghelijck als d'heer Commandeur haar op verscheijd<strong>en</strong> voorvall<strong>en</strong> al<br />

lange geleed<strong>en</strong> had do<strong>en</strong> indruck<strong>en</strong> <strong>en</strong>de verstaan.<br />

Ick twijfel niet of dit - schoon van gering aansi<strong>en</strong>, nochtans van groot belang voor ons die onder<br />

de Caribische natie woon<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de daeglix met haar te do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> - sal van hem wel opgevolght<br />

werd<strong>en</strong>, opdat door e<strong>en</strong> exempel ghestatueert werde a<strong>en</strong> beijde de nati<strong>en</strong>, waarnae haar te richt<strong>en</strong>,<br />

om in vrede met malkander<strong>en</strong> te leev<strong>en</strong>. Alsoo beijde coloni<strong>en</strong> onder nederlantsche regeringe<br />

staan, <strong>en</strong> daarom de maxime van de Engelsch<strong>en</strong> om altijt d<strong>en</strong> brandt van one<strong>en</strong>igheijt tussch<strong>en</strong><br />

deese twee nati<strong>en</strong> te voed<strong>en</strong>, niet <strong>en</strong> sal achtervolght werd<strong>en</strong>. Ende dat het particulier intrest van<br />

e<strong>en</strong> private colonie, behoor<strong>en</strong>de aan twee persoon<strong>en</strong>, niet <strong>en</strong> sal getrock<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, voor e<strong>en</strong> van<br />

onvergelijckelijck veel grooter belang, inmediatelijck dep<strong>en</strong>dier<strong>en</strong>de van UEd: Mog:<br />

D<strong>en</strong> Hoecker, die UEd: Mog: briev<strong>en</strong> heeft gevoert, <strong>en</strong>de in de Marrawijn door misverstant (als<br />

gheseght wordt) was ingeloop<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de aldaer ontr<strong>en</strong>t drij weeck<strong>en</strong> hem opgehoud<strong>en</strong> heeft, is<br />

verleed<strong>en</strong> Saterdagh hier gearriveert, <strong>en</strong>de sijn gister<strong>en</strong>morg<strong>en</strong> UEd: Mog: missiv<strong>en</strong> d<strong>en</strong> heer<br />

commandeur wel ter handt gekoom<strong>en</strong>.<br />

Het jacht Marrawijn is 10 a 11 daag<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> daarnae gesond<strong>en</strong>, om daar tot di<strong>en</strong>st van 't fort<br />

was gekocht, <strong>en</strong>de gereedt lach te haal<strong>en</strong>, maeck<strong>en</strong>de des te meer haast, om d<strong>en</strong> hoecker in cas<br />

van noodt te assisteer<strong>en</strong>. Want d' heer commandeur niet alle<strong>en</strong> vigilant is om teg<strong>en</strong> alle gevall<strong>en</strong><br />

van buyt<strong>en</strong> te versi<strong>en</strong>, maar stelt oock sijne voorsichtigheijt <strong>en</strong>de goede m<strong>en</strong>age te werck om<br />

broot <strong>en</strong>de andere vivres van dees <strong>en</strong> ge<strong>en</strong>e plaats in te ruijl<strong>en</strong> <strong>en</strong>de te verkrijg<strong>en</strong>, om d<strong>en</strong> last van<br />

't onderhout vant fort te verlicht<strong>en</strong>.<br />

Sijne indispositie, veroorsaeckt door m<strong>en</strong>igte van apostemata <strong>en</strong>de bloetsweer<strong>en</strong>, die hem e<strong>en</strong><br />

geruijm<strong>en</strong> tijdt successivelijck met seer groote pijne het lichaem ghelijck als overdeckt hebb<strong>en</strong>, is<br />

de oorsaecke dat de beloofde liquidatie van de weghgevoerde <strong>en</strong> de noch resteer<strong>en</strong>de<br />

geconfisqueerde goeder<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>woordigh niet kan mede gaan.<br />

Welcke accid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hem soo haast niet verlaet<strong>en</strong> (hadd<strong>en</strong>), <strong>en</strong>de in de hoope van sijn voorige<br />

gesontheijt <strong>en</strong>de capaciteijt om in sijne affair<strong>en</strong> te konn<strong>en</strong> besoigneer<strong>en</strong> gestelt heeft, of de<br />

cholijck heeft hem aangetast, <strong>en</strong> die gedacht<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> kant te sett<strong>en</strong>. Waerin hij tot<br />

noch toe continueert, met hoope nochtans dat het niet lange sal duer<strong>en</strong>, dat Godt geve.<br />

Wij hebb<strong>en</strong> met groot vernoeg<strong>en</strong> verstaan dat UEd: Mog: d<strong>en</strong> persoon van capit: Light<strong>en</strong>bergh tot<br />

ons<strong>en</strong> gouverneur hadd<strong>en</strong> gedestineert, die e<strong>en</strong> ijder alhier als seer wel tot sulck<strong>en</strong> ampt<br />

gequalificeert, met verlang<strong>en</strong> begeert, <strong>en</strong>de verwacht ; waarvan beeter vrucht<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong><br />

staat, als de voorige, die door manquem<strong>en</strong>t van experi<strong>en</strong>tie in politijcke saeck<strong>en</strong> schipbreuke in<br />

haar reputatie, <strong>en</strong>de r<strong>en</strong>omme geled<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Sijn retardem<strong>en</strong>t geeft ons weinig cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t,


33<br />

soo uijt de oorsaecke daarvan, als dat wij soo lange in e<strong>en</strong> ongewisheijt van e<strong>en</strong> gestabiliseerde<br />

regeeringe moet<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>. Alsoo verhoop<strong>en</strong> met sijn komste e<strong>en</strong> vaste regeeringe sal gestelt<br />

werd<strong>en</strong>, dat in frequ<strong>en</strong>te revolutie niet te vind<strong>en</strong> is.<br />

Doch soo lange als wij het geluck hebb<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> heer commandeur Crijns<strong>en</strong> alhier te behoud<strong>en</strong>,<br />

soo konn<strong>en</strong> wij niet klaeg<strong>en</strong>, alsoo sijn discretie, goet beleijdt, vri<strong>en</strong>delijcke beleeftheijt,<br />

ongecorrompeerde, onpartijdige rechtspleginge, <strong>en</strong>de obligati<strong>en</strong> a<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ijder, ons de oorsaecke<br />

daarvan b<strong>en</strong>eemt.<br />

Ick sal sluijt<strong>en</strong> als ick laest geda<strong>en</strong> heb, met de ootmoedige erinneringe ontr<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> zielsorger, als<br />

wees<strong>en</strong>de nu meer als tevoor<strong>en</strong> daartoe aangeprickelt, uijt de resolutie van domine Basselier, om<br />

ons - doch teg<strong>en</strong> ons danck <strong>en</strong>de g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theijt - met verlof van UEd: Mog: te q<strong>uit</strong>teer<strong>en</strong>.<br />

Niet, als ick seeckerlijck vermeijne te weet<strong>en</strong>, <strong>uit</strong> wansmaeckelijckheijt des Landts, ofte<br />

teg<strong>en</strong>stellinge van toe gedaan heeft tot hetselve. Wi<strong>en</strong>s wederdeel ick noyt grooter in ymant<br />

gesi<strong>en</strong> hebbe, als hem, <strong>en</strong> die sijn humeur <strong>en</strong>de naturel soo wel daermede heeft weet<strong>en</strong> te<br />

accommodeer<strong>en</strong>. Maer e<strong>en</strong> lanckduerig uijtw<strong>en</strong>digh toeval van ongesonde smertelijcke<br />

inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, die hem seer beswaar<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de do<strong>en</strong> appreh<strong>en</strong>deer<strong>en</strong> (niet sonder reed<strong>en</strong>) dat sijn<br />

langer verblijf alhier deselve tot e<strong>en</strong> halsterriger uijtslagh <strong>en</strong>de quale mochte do<strong>en</strong> vervoer<strong>en</strong> ;<br />

<strong>en</strong>de andere insicht<strong>en</strong> meer, ontr<strong>en</strong>t sijne particuliere affair<strong>en</strong> <strong>en</strong>de studi<strong>en</strong>. 't Welck hem<br />

nochtans niet afschrickt ofte deswadeert, van ons sijn getrouw<strong>en</strong> arbeijdt weeckelijck deelachtigh<br />

te maack<strong>en</strong>.<br />

Waarmede hij g<strong>en</strong>oeghsaam bewijst, dat sijne lasteraers hem onschuldigh bekladd<strong>en</strong>, met<br />

verdachte leug<strong>en</strong><strong>en</strong>, die se selv<strong>en</strong> wanneer se op de proeve gestelt word<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> met schande<br />

moet<strong>en</strong> verlooch<strong>en</strong><strong>en</strong>, <strong>en</strong>de bevestig<strong>en</strong> de Godtspraecke van de alderwijst<strong>en</strong> kooninck, daar hij<br />

seght: Het Broodt des Leug<strong>en</strong>s is d<strong>en</strong> m<strong>en</strong>sche soet ; maar daarnaa sal haar mont vol<br />

santste<strong>en</strong>k<strong>en</strong>s word<strong>en</strong>.<br />

't Is e<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>teijk<strong>en</strong>s van de aanstaande nacht der natuure, dat de tamme creatur<strong>en</strong> haar tot<br />

ruste retireer<strong>en</strong>. 't Is oock e<strong>en</strong> van de nacht der prophetie <strong>en</strong>de godtsaligheijt, wanneer vroome<br />

getrouwe leeraer<strong>en</strong> van ons wechg<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Mijn oordeel sal daarover stille staan, totdat<br />

ick sie wat licht UEd: Mog: ons in sijn plaatse sull<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> te schick<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> het meer van de<br />

lanteern als anders heeft, sal dan moet<strong>en</strong> besluijt<strong>en</strong>, dat wij dan noch wel e<strong>en</strong> ander k<strong>en</strong>teyk<strong>en</strong><br />

van de nacht mocht<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ; namelijck dat de wilde verwoede dier<strong>en</strong>, welcke<br />

daer sijn stomme leraer<strong>en</strong>, uijt gebondeheijt van sond<strong>en</strong> <strong>en</strong>de dwaling<strong>en</strong> met volle sprong uijt<br />

haere d<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong>de duijstere schuijlplaets<strong>en</strong> hervoorkoom<strong>en</strong>, om d<strong>en</strong> wijngaart des Heer<strong>en</strong><br />

gantsch uijt te roeij<strong>en</strong>.<br />

Wat om<strong>en</strong> dit landt daeruijt te treck<strong>en</strong> heeft is d<strong>en</strong>ge<strong>en</strong><strong>en</strong> niet verre te soeck<strong>en</strong>, die de heijlige<br />

blar<strong>en</strong> insi<strong>en</strong>, welcke de grootste onheijl<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> landt stelt int ophoud<strong>en</strong> van de prophetie,<br />

wechneeminge van d<strong>en</strong> kandelaar, <strong>en</strong>de vervallinge der kercke in e<strong>en</strong> meer als cimmerische<br />

donckerheijt.<br />

Mijn bidd<strong>en</strong> tot d<strong>en</strong> Heere sal altijdt wees<strong>en</strong>, dat hij de hert<strong>en</strong> van UEd: Mog: soodanigh gelieve<br />

te dirigeer<strong>en</strong> opdat ons dit ongeluck niet <strong>en</strong> overvalle ; waaraan ge<strong>en</strong>sins twijfel<strong>en</strong>de,<br />

recommandeere deselve in de heijlige bewaerige <strong>en</strong>de toeversicht des alderhoochst<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de<br />

verblijve,


34<br />

Edele Mog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijn heer<strong>en</strong>,<br />

UEd: Mog: ootmoedigste <strong>en</strong>de onderdanigste Di<strong>en</strong>aar<br />

Johan Tressrij<br />

1668 - 14 juni - zeilinstructie Abraham Crijns<strong>en</strong> voor schipper Spits<br />

2035 - 023<br />

Instructie voor Schipper Jan Pieters<strong>en</strong> Spits. Geschrev<strong>en</strong> door Crijns<strong>en</strong> "int lants schip <strong>Suriname</strong><br />

geanckert voor 't forte Zeelandia"<br />

1668 - 19 juni - brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 024<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Korte beschrijving van de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t juni 1668.<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne twee laeste missiv<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: afgeveerdicht op d<strong>en</strong> 9e <strong>en</strong> 10e Meij gedateert, hoop op<br />

behoorlijcke tijdt a<strong>en</strong> UEd: Mo: sull<strong>en</strong> gecom<strong>en</strong> sijn.<br />

Ick sal alle<strong>en</strong> bij des<strong>en</strong> UEd: Mo: voordrag<strong>en</strong> wat voor teg<strong>en</strong>woordigh voorgevall<strong>en</strong> is.<br />

Op d<strong>en</strong> 4e deses is alhier a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> barck van d' Barbados, daerop commandeerde e<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

majoor Niedem, voor des<strong>en</strong> in de Engelse tijdt is e<strong>en</strong>s afgezond<strong>en</strong> door sijn quade<br />

comportem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, edoch naderhandt weder gepremiteert.<br />

Nadat wij de voorga<strong>en</strong>de voyage dese colonije onder de macht van UEd: Mo: hadd<strong>en</strong> gebracht,<br />

wiert toegelat<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s d' artiqul<strong>en</strong>, dat ijder vrijheijt hadde om te vertreck<strong>en</strong>, ofte te blijv<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> voornoemde majoor, g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> sijnde om sijn verblijfplaets te houd<strong>en</strong>, zijnde de voornaemste<br />

van de Colonije, bij mij gecom<strong>en</strong> segg<strong>en</strong>de, dat hij in veele lasterlijcke woord<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Staadt<br />

was ager<strong>en</strong>de, daernev<strong>en</strong>s soo hij bleef in de colonije, met noch 3 <strong>en</strong> 4 van sijn compagnie, dat<br />

het onmogelijck was voor haer te lev<strong>en</strong> alhier, door hare quade pratijck<strong>en</strong> <strong>en</strong> tumulte acti<strong>en</strong> dije<br />

sij geduijrich a<strong>en</strong>w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Welcke ons op dije tijdt heeft do<strong>en</strong> resolver<strong>en</strong> tot ruste van de colonyers, dito Nidem met sijn<strong>en</strong><br />

a<strong>en</strong>hangh af te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Is op dato voornt: d<strong>en</strong> voornoemd<strong>en</strong> Nidem a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> barck van 20 man. UEd: Mo:<br />

sull<strong>en</strong> uijt 't nev<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de si<strong>en</strong>, wat ontr<strong>en</strong>t dito Nidem gepractizeert is, <strong>en</strong> door de provid<strong>en</strong>cie<br />

van Godt d<strong>en</strong> Heer sijn a<strong>en</strong>slaeg<strong>en</strong> ontdeckt sijn geword<strong>en</strong>. Hoewel e<strong>en</strong> van de snootste fielt<strong>en</strong> is<br />

in sijn woord<strong>en</strong> dye ick oyt heb gesi<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> a<strong>en</strong>slach, om de colonye <strong>en</strong> inwoonders te<br />

ruij<strong>en</strong>eer<strong>en</strong> <strong>en</strong>de in e<strong>en</strong> bloedtbadt te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, com<strong>en</strong>de op soodaniche wijse ons beoorloochg<strong>en</strong>,<br />

daerin ick nyet <strong>en</strong> twijfele of UEd: Mo: zull<strong>en</strong> in cordt daerin versi<strong>en</strong>.<br />

En hoop dito Nidem met dege<strong>en</strong> dye UEd: Mo: sull<strong>en</strong> schuldich k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, noijt meer te zi<strong>en</strong>, opdat<br />

ijder van sulcke schrickelijcke pratijck<strong>en</strong> e<strong>en</strong> afkeer mach crijg<strong>en</strong>.<br />

Want zijn commissie spreeckt van alle d'Indian<strong>en</strong> op de vaste cust, except d' Caribische natie,<br />

daer d'geheele cust gem<strong>en</strong>gd is, soo in de Comewijne, Marrawijne, Suranica, <strong>en</strong> met Caribes<strong>en</strong>,<br />

Arawack<strong>en</strong>, Sapoyer <strong>en</strong> Wayrouw<strong>en</strong>, t welck UEd: Mo: onderdan<strong>en</strong> sijn, want sij om hals


35<br />

werd<strong>en</strong>d gebracht van diergelijck<strong>en</strong>, zoud dye nati<strong>en</strong> op ons a<strong>en</strong>vall<strong>en</strong> <strong>en</strong> nyemant conn<strong>en</strong> in sijn<br />

plantage blijv<strong>en</strong>.<br />

Op gister<strong>en</strong> is van hier vertrock<strong>en</strong> schipper Jacob Bisschop na de Barbados om te zi<strong>en</strong> of e<strong>en</strong>ich<br />

tijdinge van oorloch met Vranckrijck was. Heb hem dese nev<strong>en</strong>sga<strong>en</strong>de missive overgelevert, om<br />

op sijn vertreck a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Lt: G<strong>en</strong>erael ofte gouverneur van de Barbados te lat<strong>en</strong> bes<strong>en</strong>dig<strong>en</strong>.<br />

Dito Bisschop is hier a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> met 101 negers <strong>en</strong>de alsoo ge<strong>en</strong> ofte weynich zuijcker claar<br />

was in dese colonie, gaf voor na de Carybese eijland<strong>en</strong> te gaan, <strong>en</strong> om dito negers nyet te lat<strong>en</strong><br />

passer<strong>en</strong>, sijn door mij <strong>en</strong> capt: Cuvelaer gecocht, om te betal<strong>en</strong> e<strong>en</strong> plantagie dye wij gecocht<br />

hadd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de rest daerop te gebruijck<strong>en</strong>.<br />

Alsoo wij verhoop<strong>en</strong> met andre liefhebbers d' vervall<strong>en</strong> colonye weder op te verlicht<strong>en</strong>.<br />

't Schip Zeelandia vertreckt soo mede, daer d'heer<strong>en</strong> capt: van der Swaluw & van Boot<strong>en</strong> <strong>en</strong> d<strong>en</strong><br />

v<strong>en</strong>drichs Zuijtlandt <strong>en</strong> Everts<strong>en</strong> mede com<strong>en</strong>. d' Voorn: Heer<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> UEd: Mo: van alles<br />

pertin<strong>en</strong>t berigt gev<strong>en</strong>, dye geduyrich de saack<strong>en</strong> bij hebb<strong>en</strong> gewoont met groote e<strong>en</strong>icheijt onder<br />

d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong>.<br />

Soo is dat moet vertreck<strong>en</strong> na Para creeck, om d' inwoonders dye in dat quartier woon<strong>en</strong><br />

rek<strong>en</strong>ingh af te eysch<strong>en</strong> van 't wech ga<strong>en</strong> <strong>en</strong> op wat tijdt, principaelijck beoog<strong>en</strong>d UEd: Mo:<br />

intrest<strong>en</strong> van dege<strong>en</strong> dye e<strong>en</strong>ige planting van UEd: Mo: beset hebb<strong>en</strong>. Sal in alle ijver <strong>en</strong><br />

getrouwicheijt zoeck<strong>en</strong> uijtt te vissch<strong>en</strong> 't ge<strong>en</strong> UEd: Mo: competeerdt.<br />

Capt: Cuvelaar heeft 12 a 13 dag<strong>en</strong> heel sieck geleg<strong>en</strong>, is bijna weder tot sijn voorga<strong>en</strong>de<br />

gesontheijt. Hoop met hem UEd: Mo: besoignes soo cort af te do<strong>en</strong>, als 't mogelick sal sijn.<br />

Op eergister<strong>en</strong> is hier aangecom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bark van Cajanna, daerin d<strong>en</strong> soon van d<strong>en</strong> opperste<br />

India<strong>en</strong> aldaar, rapporteer<strong>en</strong> d' Jod<strong>en</strong> daer mede overgecom<strong>en</strong>, dat d<strong>en</strong> gouverneur van Cajana<br />

voor des<strong>en</strong> daer was met 100 man <strong>en</strong> 250 negers, met pres<strong>en</strong>tatie van d<strong>en</strong> voornoemde India<strong>en</strong><br />

dat sij wild<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> onder UEd: Mo: Regeringhe, <strong>en</strong> dat het landt ons eerst toequam <strong>en</strong> zij het ons<br />

wild<strong>en</strong> overlever<strong>en</strong>, <strong>en</strong> indi<strong>en</strong> wij nyet <strong>en</strong> quam<strong>en</strong>, dat sij d' Fransch<strong>en</strong> soud<strong>en</strong> om hals br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

want d' Indian<strong>en</strong> hier a<strong>en</strong> de vaste cust ge<strong>en</strong> fransch<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> ly<strong>en</strong>, oock d' Engels<strong>en</strong> hier te lande<br />

haer seer hat<strong>en</strong>. UEd: Mo: conn<strong>en</strong> si<strong>en</strong>, in rupture com<strong>en</strong>de met Vranckrijck, dat wij licht soud<strong>en</strong><br />

meester geraack<strong>en</strong> van Cajana voornt:<br />

Soo is a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> d<strong>en</strong> commandr: Berg<strong>en</strong>aar daar wij alles mede sull<strong>en</strong> tracht<strong>en</strong> op e<strong>en</strong>e vast<strong>en</strong><br />

voet te crijg<strong>en</strong> op dese cust met de Indian<strong>en</strong>, opdat sulcx gedaan si<strong>en</strong>de, soo licht e<strong>en</strong>ige attaque<br />

nyet zal te ondernem<strong>en</strong> wes<strong>en</strong>.<br />

Ick bidde UEd: Mo: mij geliev<strong>en</strong> verexcuser<strong>en</strong> dat voor dees tijdt de .... nyet s<strong>en</strong>de van d<strong>en</strong> ......<br />

alsoo e<strong>en</strong>ige ding<strong>en</strong> door andre hand<strong>en</strong> nyet gaarne laet passer<strong>en</strong>.<br />

Afin, sal met mijn nader schrijv<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> fergadt dat ick meijn meest in dye tijdt in Patria can<br />

wees<strong>en</strong> als 't schip Zeelandia, daer ick UEd: Mo: de motiv<strong>en</strong> sal bek<strong>en</strong>t (mak<strong>en</strong>) waarom voor<br />

dees tijdt nyet largo schrijve.<br />

Mij in UEd: Mo: gunst bevel<strong>en</strong>d, wi<strong>en</strong>s voorspoedige regeringhe van d<strong>en</strong> Almachtige sijn<br />

bidd<strong>en</strong>de, dye d'selve met heyl <strong>en</strong> seg<strong>en</strong> gelijeft te croon<strong>en</strong>,<br />

Eed: Mo: heer<strong>en</strong> de gecommit. rad<strong>en</strong> van d' Stat<strong>en</strong> van Zeelandt,


UEd: Mo: alderonderd: di<strong>en</strong>aer,<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

In 's lants schip <strong>Suriname</strong>, geanckert in de r. <strong>Suriname</strong> voor fordt Zeelandia,<br />

d<strong>en</strong> 19e Juny 1668<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong>,<br />

d<strong>en</strong> commandr. Verdi<strong>en</strong>st is op d<strong>en</strong> 5e Juny na Pourama vertrock<strong>en</strong>, van daer na Tabago, <strong>en</strong><br />

verder na d' eijland<strong>en</strong>. Hoop succes mach nem<strong>en</strong> om e<strong>en</strong>ige duijtsche planters daervanda<strong>en</strong> te<br />

crijg<strong>en</strong>.<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong>,<br />

no. 1 - de commisse van d<strong>en</strong> majoor Nidem<br />

no. 2 - sijn valsche instructie<br />

no. 3 - de examinatie van hem <strong>en</strong>de sijn volck<br />

no. 4 - 't ge<strong>en</strong> bij nacht gevond<strong>en</strong> is<br />

no. 5 - e<strong>en</strong> missive, afgesond<strong>en</strong> na de Barbados.<br />

36<br />

1668 - 1 mei - 15 juni - zaak William Nedham<br />

Zoals blijkt <strong>uit</strong> de brief van Crijns<strong>en</strong> dato 19 juni, was Nedham naar <strong>Suriname</strong> gezond<strong>en</strong> met<br />

geheime instructies om oorlog te voer<strong>en</strong> met de indian<strong>en</strong>. Nedham werd opgepakt, op 8 <strong>en</strong> 15 juni<br />

ondervraagd, <strong>en</strong> op 22 juni met zijn bemanning naar Nederland gezond<strong>en</strong> voor verdere<br />

berechting aldaar.<br />

docum<strong>en</strong>t 1 - 6 mei - instructie aan William Neadham<br />

2035 - 025<br />

Instructie van Christopher Codrington aan William Nedham, met onschuldige inhoud.<br />

Codrington instrueert Nedham om waar mogelijk handel te drijv<strong>en</strong> met christ<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> indian<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> all<strong>en</strong> beleefd te behandel<strong>en</strong>. Gesteld in de Engelse taal.<br />

docum<strong>en</strong>t 2 - 19 juni - korte begeleid<strong>en</strong>de brief Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 026<br />

Korte begeleid<strong>en</strong>de brief.<br />

docum<strong>en</strong>t 3 - 1 mei - geheime instructie aan William Nedham<br />

2035 - 027<br />

Instructie van William Willoughby aan William Nedham. Dit was blijkbaar e<strong>en</strong> geheime<br />

instructie, die Crijns<strong>en</strong> op de e<strong>en</strong> of andere manier in hand<strong>en</strong> heeft gekreg<strong>en</strong>. Willoughby<br />

instrueert Nedham, om oorlog te voer<strong>en</strong> met alle indian<strong>en</strong>, <strong>uit</strong>gezonderd de Caraib<strong>en</strong>, met<br />

volmacht om dezelve "doot te sla<strong>en</strong> <strong>en</strong> te destrueer<strong>en</strong>". De instructie is in het Nederlands gesteld,<br />

<strong>en</strong> is dus blijkbaar e<strong>en</strong> vertaling, geaccordeerd door Johan Tressry.


37<br />

docum<strong>en</strong>t 4 - 1 mei - geheime instructie aan William Nedham<br />

2035 - 028<br />

Copie van docum<strong>en</strong>t 3.<br />

docum<strong>en</strong>t 5 - 6 mei - instructie aan William Neadham<br />

2035 - 029<br />

Nederlandse vertaling van docum<strong>en</strong>t 1.<br />

docum<strong>en</strong>t 6 - 6 mei - instructie aan William Neadham<br />

2035 - 030<br />

Beëdigde vertaling van docum<strong>en</strong>t 1, door Johan Tressry.<br />

docum<strong>en</strong>t 7 - 15 juni - inv<strong>en</strong>taris van het jacht van Nedham<br />

2035 - 031<br />

Inv<strong>en</strong>taris van het jacht "de twee gebroeders". Zeil<strong>en</strong>, touw<strong>en</strong>, ankers, gereedschap, <strong>en</strong>ige<br />

wap<strong>en</strong>s, kr<strong>uit</strong>, lev<strong>en</strong>smiddel<strong>en</strong>, "calckste<strong>en</strong> tot ballast". Ge<strong>en</strong> handelsgoeder<strong>en</strong>. Inv<strong>en</strong>taris<br />

opgemaakt <strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong>d door Johan Tressry, Karel Everts<strong>en</strong>, Pr. Versterre.<br />

docum<strong>en</strong>t 8 - 16 juni - brief Abraham Crijns<strong>en</strong> aan Willoughby<br />

2035 - 032<br />

Copie van de missive afgezond<strong>en</strong> aan de L<strong>uit</strong><strong>en</strong>ant G<strong>en</strong>eraal Willoughby.<br />

Gesteld in beleefde diplomatieke bewoording<strong>en</strong> (Er was immers vrede tuss<strong>en</strong> Engeland <strong>en</strong><br />

Nederland). Crijns<strong>en</strong> meldt Willoughby dat hij op 1 mei met e<strong>en</strong> eskader schep<strong>en</strong> de colonie<br />

<strong>Suriname</strong> weer heeft overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, <strong>en</strong> verzoekt om schadevergoeding van de door Willoughby<br />

weggevoerde zak<strong>en</strong>.<br />

Crijns<strong>en</strong> meldt de komst van Nedham om volg<strong>en</strong>s instructie van Willoughby de indian<strong>en</strong> te<br />

beoorlog<strong>en</strong>. Hij meldt Willoughby dat Nedham is opgepakt, het jacht in beslag is g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Nedham <strong>en</strong> de bemanning naar Nederland gezond<strong>en</strong> voor verdere berechting. Hij meldt dat hij<br />

met fregatt<strong>en</strong> voor de kust zal kruis<strong>en</strong>, <strong>en</strong> iedere Engelsman met verdachte bedoeling<strong>en</strong><br />

opbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hij verzoekt Willoughby "dit alles wel te overweg<strong>en</strong> <strong>en</strong>de ge<strong>en</strong> verdere oorsaeck<br />

gev<strong>en</strong>"<br />

Verder beleefdhed<strong>en</strong>: Crijns<strong>en</strong> betuigt zijn medelev<strong>en</strong> met de zware brand op Barbados, <strong>en</strong> biedt<br />

Willoughby de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de kolonie <strong>Suriname</strong> aan bij de wederopbouw.<br />

docum<strong>en</strong>t 9 - 19 juni - verslag van de examinatie van Nedham <strong>en</strong> zijn volk.<br />

2035 - 033<br />

Op 8 juni werd de scheepsbemanning voor het eerst ondervraagd. Zij verklaard<strong>en</strong> to<strong>en</strong> dat zij in<br />

<strong>Suriname</strong> war<strong>en</strong> om zeekoei<strong>en</strong> <strong>en</strong> schildpadd<strong>en</strong> te vang<strong>en</strong>. Nedham, op dezelfde dag apart<br />

ondervraagd, verklaarde hetzelfde. Crijns<strong>en</strong> was niet tevred<strong>en</strong>, <strong>en</strong> stelde dat Nedham pas mocht<br />

vertrekk<strong>en</strong> als hij e<strong>en</strong> borgtocht van 20.000 guld<strong>en</strong> had gesteld, terug te gev<strong>en</strong> als hij zich tot aan<br />

zijn vertrek voorbeeldig zou hebb<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>. Nedham bleek niet in staat iemand in de kolonie te<br />

vind<strong>en</strong> die borg voor hem wilde staan.<br />

Volg<strong>en</strong>s het verslag kwam hij hierop met de geheime oorlogsinstructie voor de dag "hemselv<strong>en</strong><br />

si<strong>en</strong>de gebracht tot de <strong>uit</strong>terste noodt". Maar in wat voor nood was hij dan wel, dat hij e<strong>en</strong><br />

instructie waarmee hij zichzelf in zware staat van beschuldiging stelde, zo maar overhandigde ?


38<br />

Van<strong>uit</strong> Nedham's standpunt is dit onverklaarbaar ; er lijkt iets anders gebeurd te zijn, maar dat<br />

wordt in het verslag netjes overgeslag<strong>en</strong>.<br />

Op 15 juni werd de bemanning met de geheime instructie geconfronteerd, <strong>en</strong> zij bek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> nu<br />

volmondig daarvan op de hoogte te zijn geweest.<br />

Waarop door de krijgsraad werd beslot<strong>en</strong> de Engels<strong>en</strong> naar Nederland te stur<strong>en</strong> voor verdere<br />

berechting, <strong>en</strong> hun scheepje te confiscer<strong>en</strong> voor landsdi<strong>en</strong>st.<br />

Ondertek<strong>en</strong>d door: Abraham Crijns<strong>en</strong>, Ch: Vanier Verbalme, onleesbaar, B: Ceuvelaer<br />

docum<strong>en</strong>t 10 - 19 juni - verslag van de examinatie van Nedham <strong>en</strong> zijn volk.<br />

2035 - 034<br />

Copie van docum<strong>en</strong>t 9.<br />

docum<strong>en</strong>t 11 - 15 juni - inv<strong>en</strong>taris van het jacht van Nedham<br />

2035 - 035<br />

Copie van docum<strong>en</strong>t 7<br />

1668 - 20 juni - contract tuss<strong>en</strong> Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aer<br />

2035 - 036<br />

handelsovere<strong>en</strong>komst. Maar het product waar het om gaat is onleesbaar ....<br />

Wij ondersz. Abraham Crijns<strong>en</strong> capt. <strong>en</strong> commandeur <strong>en</strong> sis over 's lants schep<strong>en</strong> <strong>en</strong> volck, <strong>en</strong><br />

proceratie hebb<strong>en</strong>de van Ed: Mo: heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> van Zeelandt om a<strong>en</strong> te ga<strong>en</strong> seker accoort met<br />

d<strong>en</strong> commandeur Matthijs Matthijs<strong>en</strong> Berger over de handel van de oranje .... in Ijsekeepe, soo ist<br />

dat wij op hed<strong>en</strong> daerover met d<strong>en</strong> ander hebb<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> <strong>en</strong>de sijn overe<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> in de<br />

naervolg<strong>en</strong>de maniere:<br />

1 - Eerst<strong>en</strong>, dat d<strong>en</strong> commandeur Crijns<strong>en</strong> sal verobligeert sijn te lever<strong>en</strong> a<strong>en</strong> commandeur<br />

Berg<strong>en</strong>aer soodanig<strong>en</strong> cargaso<strong>en</strong> hij sal ...gev<strong>en</strong> sonder dat hij e<strong>en</strong>ige risico daerin sal loop<strong>en</strong> van<br />

d<strong>en</strong> .....<br />

2 - T<strong>en</strong> tweed<strong>en</strong>, dat d<strong>en</strong> commandeur Berg<strong>en</strong>aer met d<strong>en</strong> ontvanck deser cargaso<strong>en</strong> ofte op<br />

credit, of soodanich cargaso<strong>en</strong> .... in Ijsekeep zal bij handt gevond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, sal dese andel van<br />

de .... met d' indian<strong>en</strong> int werck stell<strong>en</strong>, daertoe hij sal mog<strong>en</strong> gebruijck<strong>en</strong> 's lants slav<strong>en</strong> <strong>en</strong> volck<br />

die daertoe bequaem sijn.<br />

3 - T<strong>en</strong> derd<strong>en</strong> is geaccordeert dat d<strong>en</strong> commandeur Berg<strong>en</strong>aer sal g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> voor de directie e<strong>en</strong><br />

rechte achste part van het netto prov<strong>en</strong>u dat vant cargaso<strong>en</strong> sal werd<strong>en</strong> geprokereert, wel<br />

versta<strong>en</strong>de - dat Gode verhoede - het tweede cargaso<strong>en</strong> ofte die daernaer sull<strong>en</strong> versond<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong>, quame achter te blijv<strong>en</strong>, sall gecargeert werd<strong>en</strong> op de retour <strong>en</strong> van afgetrock<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>,<br />

alsmede sall afgetrock<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> d' oncost<strong>en</strong> vant volck die in dese negotie sull<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />

geïmployeert.<br />

4 - T<strong>en</strong> Vierd<strong>en</strong> is geaccordeert, dat dit accoort ofte contract sal duijr<strong>en</strong> d<strong>en</strong> tijt van drie jaer<strong>en</strong><br />

vast, langer soo het Haer Ed: Mo: heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> van Zeelandt geliev<strong>en</strong>, & sall de Ed: Mo: heer<strong>en</strong><br />

Staet<strong>en</strong> verobligeert sijn ider jaer rek<strong>en</strong>inge te gev<strong>en</strong> a<strong>en</strong> die d<strong>en</strong> commandeur Berg<strong>en</strong>aer sal<br />

ordineer<strong>en</strong>, van 'tge<strong>en</strong> cargaso<strong>en</strong> gekost heeft <strong>en</strong> wat van de nieuwe is gecom<strong>en</strong>, om alsoo sijn


gerechtigheijt te crijg<strong>en</strong>. Van gelijck<strong>en</strong> sal d<strong>en</strong> commandeur Berg<strong>en</strong>aer s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> rek: vant<br />

cargaso<strong>en</strong> hij ontfang<strong>en</strong> heeft, <strong>en</strong> hoeveel boll<strong>en</strong> ..... hij heeft geruijelt.<br />

39<br />

5 - T<strong>en</strong> vijfd<strong>en</strong> blijfft d<strong>en</strong> commandeur Berg<strong>en</strong>aer verobligeert alle twee ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ofte 9 a 10<br />

wek<strong>en</strong> in Ijsekeepe te com<strong>en</strong> om te si<strong>en</strong> d<strong>en</strong> handel wel wert gedrev<strong>en</strong> <strong>en</strong>de de .... naer behoor<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> .....<br />

Aldus geda<strong>en</strong> ter pres<strong>en</strong>tie van capt: B: Ceuvelaer <strong>en</strong>de Nicolaes Pietersz: <strong>en</strong>de ter nacominge<br />

met ons gewoone a<strong>en</strong>teijck<strong>en</strong> onderteijck<strong>en</strong>t, acto in 's lants schip <strong>Suriname</strong> d<strong>en</strong> 20 Juni 1668.<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

M: Matiss<strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aer<br />

B: Ceuvelaer als getuige, & N: Pietersz:<br />

1668 - 21 juni - brief B: Ceuvelaer<br />

2035 - 037<br />

Bericht over het contract met Berg<strong>en</strong>aar (zie hierbov<strong>en</strong>). De achtergrond van het contract schijnt<br />

te zijn, de indian<strong>en</strong> door ruilhandel aan zich te bind<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zodo<strong>en</strong>de "ge<strong>en</strong> noot hebb<strong>en</strong><br />

ondermijnt te word<strong>en</strong>".<br />

1668 - 20 juni - contract tuss<strong>en</strong> Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aer<br />

2035 - 038<br />

copie handelsovere<strong>en</strong>komst. Ook hier is het handelsproduct onleesbaar. boll<strong>en</strong> Weewe? Veeuwe?<br />

Veruwe? Verf ! (orleane). Zie ook 2035 - 071<br />

1668 - zonder datum - lijst van het cargaso<strong>en</strong> voor Essequibo<br />

2035 - 039<br />

"Lijst van het carcheso<strong>en</strong>, di<strong>en</strong><strong>en</strong>de tot d<strong>en</strong> handel in Isekepe". Dit is de lijst van b<strong>en</strong>odigde<br />

ruilgoeder<strong>en</strong> met de indian<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s het handelscontract tuss<strong>en</strong> Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aar.<br />

o.a: bijl<strong>en</strong>, kapmess<strong>en</strong>, "carsavebeijtels", mess<strong>en</strong>, scheermess<strong>en</strong>, spiegels, cristal, "valckebell<strong>en</strong>".<br />

1668 - 22 juni - brief Abel Thisso<br />

2035 - 040<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Beschrijving van de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> april - juni 1668 op<br />

Tabago.<br />

Eedle Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

Mijne Gebied<strong>en</strong>de hrn Saluijt,


40<br />

Mijn<strong>en</strong> laast<strong>en</strong> a<strong>en</strong> Haare EEdle Moog<strong>en</strong>de is geweest ultimo april 1668 ; pr. commandr. Claes<br />

R<strong>en</strong>nierse naer Sernaeme.<br />

Hier is 't sedert niets sonderlings gepasseert, dan dat ick met meest al het volck met mijn hier<br />

gecom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vrij e<strong>en</strong> swaare a<strong>en</strong>stoot van cortz<strong>en</strong> & andere siekte gehadt. Hebb<strong>en</strong> derhalv<strong>en</strong><br />

met het ...... heel weinich voortganck conn<strong>en</strong> maack<strong>en</strong>.<br />

Op d<strong>en</strong> 18e deser maant junij is commandr Daniel Verdiest hier gearriveert van Sername,<br />

dewelcke adviseert dat capitn commandr Crijns<strong>en</strong> heeft posessie g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> op het fortt & landt<br />

Sername, op d<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong> Meij ; Capitn: Crijns<strong>en</strong> schrijft dat ick sal capitn: Ceuvelaer ontr<strong>en</strong>t over<br />

14 daag<strong>en</strong> naer dato deeses hier verwacht<strong>en</strong>, om soo e<strong>en</strong>ige volcker<strong>en</strong> te verloss<strong>en</strong> & soo naer het<br />

patrija te ga<strong>en</strong>.<br />

Soo wil ick mijn daera<strong>en</strong> reffirer<strong>en</strong>, om dan van alles perttin<strong>en</strong>t register<strong>en</strong> & roll<strong>en</strong> van volck &<br />

alles over te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. En alsoo des<strong>en</strong> voorg<strong>en</strong>: Verdiest in Pouwerom & hier e<strong>en</strong>ige vijvers<br />

gebracht heeft, & gaet nu naar de fransche eijland<strong>en</strong>, om wat passagiers & volck van planters te<br />

krijg<strong>en</strong> om hier ofte in Sernaem te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> ;<br />

soo hebbe nu dese weynige regul<strong>en</strong> afgeveerd, nev<strong>en</strong>s coppie van mijn voorga<strong>en</strong>de, waerin alles<br />

soo van d<strong>en</strong> staat vant landt als anders hebbe geschrev<strong>en</strong>.<br />

Verhoope dat het wel sal ontfang<strong>en</strong> zijn, & in goede consideratie g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> ; ick wil noch Haare<br />

EEdle: Moog<strong>en</strong>d: op het hoogste bidd<strong>en</strong> & recomandeer<strong>en</strong> de goede voorsorge & adsist<strong>en</strong>tie a<strong>en</strong><br />

dit UEEd: Moog: landt, edoch dan b<strong>en</strong> verseekert met de hulpe van Godt almachtich dat dit e<strong>en</strong><br />

heel goet landt sal word<strong>en</strong>, want het zijn vrucht<strong>en</strong> geeft meer als geme<strong>en</strong>.<br />

En zonder goede adsist<strong>en</strong>tie conn<strong>en</strong> de vrije lied<strong>en</strong> gants niet <strong>uit</strong>richt<strong>en</strong>, want hier niemant is die<br />

yts van zijn selv<strong>en</strong> can do<strong>en</strong> om tot profijt te conn<strong>en</strong> maack<strong>en</strong>.<br />

En wanneer dat Haare Eedle Moog: niet g<strong>en</strong>eeg<strong>en</strong> waar<strong>en</strong>, om het landt & volck te adsisteer<strong>en</strong>,<br />

soo soude ick voor mijn oordeel<strong>en</strong>, dat de cost<strong>en</strong> soo van guarniso<strong>en</strong> als anders vruchteloos<br />

soud<strong>en</strong> sijn, want als voor<strong>en</strong> verhaalt de lied<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> van haar selfs niet do<strong>en</strong>. Maer adsist<strong>en</strong>tie<br />

g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>de si<strong>en</strong> dobbel cans dat zij alles sull<strong>en</strong> wel betael<strong>en</strong>.<br />

Op d<strong>en</strong> 20 Meij zijn hier a<strong>en</strong> het landt vier canos Caribis<strong>en</strong> gecom<strong>en</strong>, com<strong>en</strong>de van de vaste cust<br />

& 't huijs hoor<strong>en</strong>de a<strong>en</strong> St: Vinc<strong>en</strong>t. Zij bracht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> particuliere brief meede die zij gecreeg<strong>en</strong><br />

hadd<strong>en</strong> a<strong>en</strong> het eylandt Testigo <strong>uit</strong> e<strong>en</strong> bercque die hier hadde will<strong>en</strong> wees<strong>en</strong> & was daer<br />

vervall<strong>en</strong>. Het is de bercque daer ick voor des<strong>en</strong> van vermoet hebbe, dat me<strong>en</strong>de verongeluckt<br />

was, daer d<strong>en</strong> chirurchijn Jan Robi<strong>en</strong> in was. Verwacht<strong>en</strong> haar noch hier.<br />

Dese voorg<strong>en</strong>: indyan<strong>en</strong> bethoond<strong>en</strong> alle vri<strong>en</strong>tschap & in het vertreck<strong>en</strong> soo hebb<strong>en</strong> zij ses stucx<br />

negroos meede van het landt gevoert, met forsze ofte will<strong>en</strong>s van de negroos, niet wel weet<strong>en</strong>de.<br />

Dit war<strong>en</strong> negros van mons: De Lisle voor des<strong>en</strong> in de ande(re) briev<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemt.<br />

D<strong>en</strong> 4 juny zijn hier twee canos indyan<strong>en</strong> meede van de cust com<strong>en</strong>de. Dit waar<strong>en</strong> indya<strong>en</strong><strong>en</strong> van<br />

de Garnades & zij hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> fransman bij haer. Zij bracht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> brief meede van d<strong>en</strong> gouvernr:<br />

van de Garnaedes, dewelcke schrijft in alle minnelijckheijt & vri<strong>en</strong>dtschap <strong>en</strong> dat hij verstaan<br />

hadde dat zijn Majestt: van Franckrijck met Haare Hoogh Moog<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> niewe alyantsie &<br />

verbondt van vreede gemaackt hadd<strong>en</strong>. Godt de Hre geve zijn seeg<strong>en</strong> tot vreede etcra.<br />

Hebbe a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Gouvernr: voorntt: geschrev<strong>en</strong> over het wechvoer<strong>en</strong> van de neegros van Mons: de<br />

Lisle voorg<strong>en</strong>tt:<br />

Ick verstaan meede tot d<strong>en</strong> brief van de Garnados, dat daer e<strong>en</strong> schip van Vlissing<strong>en</strong> was over<br />

com<strong>en</strong> zeijl<strong>en</strong> tot de Garnados in vijf week<strong>en</strong> tijt, die aldaer 2 stucx chaloupes heeft laat<strong>en</strong><br />

opsett<strong>en</strong> & is van me<strong>en</strong>inge om b<strong>en</strong>eed<strong>en</strong> naer de spaanse plaats<strong>en</strong> te ga<strong>en</strong>.


41<br />

D<strong>en</strong> 4 juny zijn hier twee canos Caribische Indyan<strong>en</strong> gecom<strong>en</strong>, van de vaste cust. Hoord<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de<br />

Garnados thuis. Hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> fransman van de Garnados met haer. Bracht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> brief van de<br />

Gouvernr. meede, D'welcke schrijft in alle minnelijckheijt van vreede, dat verstaan hadde dat Zijn<br />

kong: Maijest: van Vranckrijck met Haare Hooge Moog<strong>en</strong>d: e<strong>en</strong> nieuwe alleijantze van vreede &<br />

verbont gemaeckt hadde. Godt de Hre geve zijn Zeeg<strong>en</strong> tot het succes.<br />

Hebbe wederom a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> voorn: Gouvern: geschrev<strong>en</strong> over het wechvoer<strong>en</strong> van de neegros.<br />

Soude hier heel noodtsaackelijck acht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nett ofte zeeg<strong>en</strong> van ontr<strong>en</strong>t vyftich a sestich vaadem<br />

te hebb<strong>en</strong> ; 't soude e<strong>en</strong> groot adsist<strong>en</strong>tie a<strong>en</strong> de montcost<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />

Meede e<strong>en</strong> Jserwerck ofte meer tot suickermool<strong>en</strong>s & keetels nev<strong>en</strong>s alle toebehoor<strong>en</strong>de<br />

mattrijael<strong>en</strong> ; niet heel swaar werck, maer ontr<strong>en</strong>t van 20 duijm in de dijameeter.<br />

Van negroos versoecke geda<strong>en</strong> te wees<strong>en</strong><br />

Ijrsse paard<strong>en</strong> soud<strong>en</strong> hier heel goet sijn & eesels <strong>en</strong> muijl<strong>en</strong> van Stt: Jago etcra.<br />

Meede alle ontbod<strong>en</strong>e behoeftigheed<strong>en</strong> tot het timer<strong>en</strong> ; hebbe noch e<strong>en</strong> timmerman a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

voor 20 guld<strong>en</strong>s ter maant ; maer hij is meede oock al sieck gevall<strong>en</strong>. Soodat het schijnt dat wij<br />

alle voor de intresse moet<strong>en</strong> betael<strong>en</strong> ; verhoop<strong>en</strong> van beeterschap.<br />

Versoecke meede dat haare EEde: Moog<strong>en</strong>h: gelieve te ordoneer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cleijn schepie om hier het<br />

landt te di<strong>en</strong><strong>en</strong> ; e<strong>en</strong> snauw ofte hoecker ; 't segge e<strong>en</strong> snel vaartuijgh want hier crappe stroom<strong>en</strong><br />

zijn & conn<strong>en</strong> sonder deselve niet wees<strong>en</strong>.<br />

Op dato soo opstont, soo is hier noch e<strong>en</strong> bercque gecom<strong>en</strong> van Mart<strong>en</strong>icque br<strong>en</strong>gt meede noch<br />

10 passagiers waervan de naam<strong>en</strong> per naaste zull<strong>en</strong> overs<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ; Rapporttrt. datter noch veel<br />

volck a<strong>en</strong> de franse eijland<strong>en</strong> zijn die g<strong>en</strong>eeg<strong>en</strong> zijn om hier te com<strong>en</strong>.<br />

Hier is e<strong>en</strong> Yresman die heeft quaet van dit landt geschrev<strong>en</strong> ; daer soud<strong>en</strong> om anders in plaats<br />

van thi<strong>en</strong> passagiers wel 40 gecomm<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ; maer sal d<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> van 't landt bann<strong>en</strong> & naer<br />

Sername s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Nu sonderlingh met meer, maer recomandeere mij in haare EEde Moog<strong>en</strong>h. haare graatie<br />

vanweeg<strong>en</strong> het landt ; eyndig<strong>en</strong>de ;<br />

Ende verblijve haare EEde: moogh: geaffect: <strong>en</strong>de getrouwe dr.<br />

P: Versterre<br />

Actum Nova Walcher<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> 22 juny Ao: 1668.<br />

1668 - 22 juni - brief Abel Thisso<br />

2035 - 041<br />

copie voorgaande brief.<br />

1668 - 1 juli - kort bericht J: Halloy (Falloo?)<br />

2035 - 042<br />

Kort bericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Halloy schrijft dat hij met het schip Zeelandia op 5 juni<br />

<strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong> is vertrokk<strong>en</strong> met commandeur Verdiest. Op 10 juni te "Bouron"[Pommeroon]


gearriveerd. Schrijft dat daar alles wel is, maar weinig kost <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele dod<strong>en</strong>, waaronder de<br />

chirurgijn.<br />

42<br />

1668 - 1 juli - zak<strong>en</strong>notitie J: Halloy (Falloo?)<br />

2035 - 043<br />

1 - e<strong>en</strong> kwitantie opgemaakt in het schip Zeelandia dato 24 juni 1668, ondertek<strong>en</strong>d door C. Jolijt.<br />

Hij heeft 1/3 deel van het cargaso<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> totale geldswaarde van "84 pont 7 s 8<br />

1/2 ct".<br />

2 - idem, dato 1 juli 1668, ondertek<strong>en</strong>d door J. Halloy, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s voor 1/3 deel<br />

1668 - april - lijst van goeder<strong>en</strong> voor Tabago ; kwitantie<br />

2035 - 044<br />

Ongedateerd. "Lijste van de goeder<strong>en</strong> ontfang<strong>en</strong> van de capitein du Bois in Surniam voor<br />

Tabago". Het betreft kleding (hemd<strong>en</strong>, broek<strong>en</strong>, rokk<strong>en</strong>, hoed<strong>en</strong>) naaib<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong>, spiegels,<br />

vishak<strong>en</strong>, mess<strong>en</strong>, houwers <strong>en</strong> bijl<strong>en</strong>, kr<strong>uit</strong>, papier <strong>en</strong> p<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, <strong>en</strong> victualie (brood, zout, gort,<br />

vlees, spek, stokvis, drank<strong>en</strong>). In Tabago werd e<strong>en</strong> ton met vlees weer met de schipper Reiniers<strong>en</strong><br />

mee gegev<strong>en</strong>. Mogelijk was het bedorv<strong>en</strong>.<br />

2035 - 045<br />

Kwitantie opgemaakt te "Nova Walcher<strong>en</strong>" dato 30 April 1668, ondertek<strong>en</strong>d door Claes<br />

Reijniers<strong>en</strong>. Hij heeft <strong>uit</strong> hand<strong>en</strong> van Abel Thisso 1 ton vlees ontvang<strong>en</strong>. Zie ook 044<br />

1668, 19 juni <strong>en</strong> 4 juli - goeder<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> voor Tabago<br />

2035 - 46<br />

Lijst<strong>en</strong> van op Tabago ontvang<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong><br />

1 - lijst van goeder<strong>en</strong> per commandeur Daniel Verdiest <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong>, 19 juni 1668<br />

2 - idem per capitein Van Der Zwalem <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong>, 4 juli 1668<br />

3 - idem van Claes Reinierse, ongedateerd<br />

2035 - 047<br />

"Lijste van de goeder<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong> na Tabago met de commandeur Daniel Verdiest"<br />

1 - goeder<strong>en</strong>lijst ondertek<strong>en</strong>d door Daniel Verdiest (zelfde lijst als 46 no. 1)<br />

2 - aanvull<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> "gesond<strong>en</strong> na tabago met het 's lants schip Zeelandia d<strong>en</strong> 20 Junij<br />

1668".<br />

1668, 18 januari – kledinglijst voor rio Pauroma<br />

2035 - 048<br />

"Rek<strong>en</strong>inge van de cleedsel die ick van monsr Dubois heb ontfang<strong>en</strong> voor 't garnison van Rio<br />

Pauroma door .... van haer Edl Moog. hed<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelant" De lijst is niet ondertek<strong>en</strong>d,<br />

maar is ongetwijfeld opgesteld door de commandeur Theodorus Sael.


43<br />

De lijst op zich (kleding) is niet interessant. Maar op de lijst staat ook vermeld aan wie de kleding<br />

werd toebedeeld, <strong>en</strong> zo ontstaat e<strong>en</strong> indruk over het garnizo<strong>en</strong> aan de Pommeroon.<br />

Theodorus Sael, commandt.<br />

Bratius van Tanger<strong>en</strong>, chirurgijn<br />

Mattg<strong>en</strong>s Cock, tamboer onder Capt. Johan Habriel binn<strong>en</strong> 't Sas van G<strong>en</strong>t.<br />

Bon Avontuer, corporaal in <strong>Suriname</strong>, a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> bij capt. Licht<strong>en</strong>bergh<br />

Jan Lucass<strong>en</strong>, onder capt. Missou<br />

Carel Cost, onder capt. Brunswelt binn<strong>en</strong> ter Veer<br />

Jan van Dors(?), onder de Cornel V<strong>en</strong>iske binn<strong>en</strong> ter Veer<br />

Wouter Tas, onder capt. Liss<strong>en</strong>ian binn<strong>en</strong> Hulst<br />

Jacob Bloeckel(?), onder de Cornel V<strong>en</strong>iske binn<strong>en</strong> ter Veer<br />

Matheu Bedou, van <strong>Suriname</strong>, bij Licht<strong>en</strong>bergh a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong><br />

Peere Bodin in <strong>Suriname</strong>, bij Licht<strong>en</strong>bergh a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

Bar<strong>en</strong>t Rebell, onder capt. Everwijn binn<strong>en</strong> Hulst<br />

Pieter de Man onder capt. Lotoll binn<strong>en</strong> Hulst<br />

Jan Nachtegael, tolck, bij mij a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in <strong>Suriname</strong><br />

Wouter B<strong>en</strong>ie(?), matroos van de .... die mons. Labaars wgh brochte<br />

Pieter Ti<strong>en</strong>pont, matroos sijnde van de selfde .....<br />

1668, 28 juni – inv<strong>en</strong>tarislijst rio Pauroma<br />

2035 - 050<br />

".... Lijste van de goeder<strong>en</strong> die ick (aan) de Command. Johan Falloo op de 28 junij 1668<br />

overgegev<strong>en</strong> hebbe in Rio Pauroma .....<br />

.... Ick ondergeschreev<strong>en</strong>e, Johan Falloo Command. in Rio Pauroma (tot naer & vanwege haer<br />

Edl. Moog. van Zeelant) bek<strong>en</strong>ne dese bov<strong>en</strong>sta<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> ontfang<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> <strong>uit</strong> hand<strong>en</strong><br />

van de gewees<strong>en</strong> Command. Sael, actum in Rio Pauroma, dagh ma<strong>en</strong>t jaer ut supra,<br />

(get.) J. Falloo ...."<br />

De lijst is opgesteld t<strong>en</strong> behoeve van de bestuurswisseling tuss<strong>en</strong> Theodorus Sael, de vertrekk<strong>en</strong>de<br />

commandeur, <strong>en</strong> Johan Salloo, de nieuwe commandeur. Waarschijnlijk gaat het hier om e<strong>en</strong><br />

inv<strong>en</strong>tarisatie van het militair magazijn. Voornamelijk geweer- <strong>en</strong> kanonb<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong> (kr<strong>uit</strong><br />

e.d.), <strong>en</strong> gereedschap.<br />

1668, 5 juli – inwonerslijst eiland Tobago<br />

2035 - 050<br />

Inwonerslijst, waarschijnlijk volledig. Het garnizo<strong>en</strong> staat niet vermeld. Het stuk is ondertek<strong>en</strong>d<br />

door Abel Thisso, <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> bijlage bij zijn brief van 7 juli (053).<br />

Slaus(?) deo Nova Walcher<strong>en</strong> d<strong>en</strong> 5: July anno 1668<br />

Notissie van de naame der vrije Liede die soo op dato op dit Landt werd<strong>en</strong> bevond<strong>en</strong><br />

Jan Marsinse<br />

pieter Cotpein<br />

fransoijs Martijn fransman<br />

Machiel Ursinus met vrouw & Soontie


Jan Dirichz. Cattoe met vrouw & Zoontie<br />

Nicolaes Vaudem met vrouw & Zoontie<br />

Marija B<strong>en</strong>ningh met 3 kinder<strong>en</strong> : de man Phelip soldaat<br />

Noel Bruel met vrouw zijnde: neegerin<br />

Bartholmeus ferdinandus vrij neeger : vrouw & 3 kindern negros<br />

Machiel Noel frans<br />

R<strong>en</strong>nier David Risselieu frans<br />

Mouris peropaua(?) met vrouw <strong>en</strong> docgter, moeder, zuster & kind : alle brasilnams<br />

Roelandt Peerinck(?) frans<br />

Jan van Ruyv<strong>en</strong> met vrouw: e<strong>en</strong> groot dogter 2 cleijne ditto 4 st negros<br />

Robbert Thulieu... Chyrurchyn: frans<br />

Jan Gilboa: frans<br />

Pierre mettin frans<br />

Martijn Dran frans<br />

D<strong>en</strong>eijs Arnolt frans<br />

Isaack merciers frans<br />

D<strong>en</strong>eijs Churiers frans<br />

Edewart Roelandts Engelsman<br />

Jan Roelants duijts<br />

Machiel moroch ijresman met vrouw<br />

Pierre Brone frans<br />

Robbert Brombeij<br />

Isaack Willich <strong>en</strong>gels<br />

Anna Gilboos weeduwe van Clem<strong>en</strong>t Windiet<br />

Richard Bottler ijresman<br />

Michiel Pleuro frans<br />

Jean Jara<strong>en</strong>s dit du Pree frans<br />

Francois Juli<strong>en</strong> frans<br />

Jamerija dios frans<br />

Jacob Lanje van wijck ter duersteede<br />

Charles Langewin frans<br />

Jan Cornelis Crau<br />

Cornelis Jans zijn Zoon<br />

Pierre .......d' Montdor frans<br />

Jean Paliet frans<br />

Pierre Belville met vrouw <strong>en</strong> soontie<br />

Julia Dias spanjaard<br />

Francois ……frans<br />

Phelip pigneu frans<br />

Jean Picardt frans<br />

Hr Jan van Zijches met vrouw 2 soon<strong>en</strong> & 4 docgters<br />

Mr H<strong>en</strong>drich Daniels met vrouw & Zoon timmerman (in di<strong>en</strong>st)<br />

Jacob Charpantier met vrouw<br />

Jan Jans Jong<strong>en</strong><br />

Mons: Charles du Four Escuier Sr de Lisle<br />

Mons: Pierre Jmbert Escuier Sr. de maison Sulle<br />

Jean ...........met vrouw <strong>en</strong> knegt Jan<br />

Anthony Chatteu<br />

Elizabet L Bursou met haar kindt<br />

Gerrit Burmeester met vrouw<br />

44


Juffra Chatarina Legett weeduwe van Johs Mouriss........ met haar kint<br />

fransoys fonteijn met zijn vrouw <strong>en</strong> kindt<br />

pierre parijs frans<br />

jochum jans timmerman (in di<strong>en</strong>st)<br />

fransijntie degeijns weeduwe<br />

Lowies Marijn<br />

nicolas d' Che<strong>en</strong>e met vrouw<br />

Jean Flamma<br />

Jan Jans Jongman<br />

pierre bijnett frans (in di<strong>en</strong>st)<br />

Matthies Lattin<br />

Matturein de nie met vrouw <strong>en</strong> kindt (in di<strong>en</strong>st)<br />

Mouris Noijer met vrouw <strong>en</strong> kindt<br />

Jan frans<br />

Jan Faber<br />

Huijbret Arnouts<br />

Giljame de Vetth met vrouw <strong>en</strong> kindt<br />

A. Thisso<br />

1668, 6 juli – verrek<strong>en</strong>ingsstaat van het afgeloste volk op Tabago<br />

45<br />

2035 - 051<br />

"Reek<strong>en</strong>inghe van de afgeloste volcker<strong>en</strong> van Nova Walcher<strong>en</strong>". De afgeloste militair<strong>en</strong><br />

vertrokk<strong>en</strong> met het schip Zeelandia naar Zeeland, <strong>en</strong> de kleding die zij tijd<strong>en</strong>s hun di<strong>en</strong>sttijd<br />

hadd<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> werd van hun gage afgetrokk<strong>en</strong>. De lijst is ondertek<strong>en</strong>d door Abel Thisso, <strong>en</strong> is<br />

e<strong>en</strong> bijlage bij zijn brief van 7 juli (053). De afgeloste militair<strong>en</strong> zijn:<br />

Commandr. Jean Lansman sergeant van de compie. van luijtnt. Coronel Jacob Campe<br />

Constabel Dominicus Singelt<strong>en</strong> van het schip van capitn. commandr. Crijns<strong>en</strong><br />

Chijrurchijn Jan van Laav<strong>en</strong> van het schip van capitn. commandr. Crijns<strong>en</strong><br />

Gerrit Gerritz. van Armeloo, soldaat van de compie. van captn. Aertsholt<br />

Jan van Straat<strong>en</strong>, soldaet van de compie. van captn. Magol<br />

Jan Steijdel, soldaat van de compie. van capt. Langhvelt<br />

Phelip H<strong>en</strong>ningh, soldaat, a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> van commandr. Jan Lansman op Nova<br />

Walcher<strong>en</strong> d<strong>en</strong> 10 januarij 1668<br />

Jan Tieleman, onbequaem int landt<br />

1668, 7 juli – lijst van b<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong> op Tabago<br />

2035 - 052<br />

"Notissie van de noodtw<strong>en</strong>diched<strong>en</strong> voor dit Landt ; memoriael voor haare Edle Moog<strong>en</strong>dhed<strong>en</strong>".<br />

De lijst is ondertek<strong>en</strong>d door Abel Thisso. De lijst is e<strong>en</strong> bijlage bij e<strong>en</strong> brief van Thisso aan de<br />

Stat<strong>en</strong> van Zeeland (zie 053)<br />

1668, 7 juli – brief Abel Thisso


2035 - 053<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Beschrijft de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> 22 juni - 7 juli op Tabago.<br />

Eedle Moog<strong>en</strong>: Heer<strong>en</strong><br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

Mijne Gebied<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>, Saluijt !<br />

46<br />

Mijne laeste a<strong>en</strong> haare Eedle Moog<strong>en</strong>dh: is geweest d<strong>en</strong> 22 junij per Comand: Daniel Verdiest op<br />

de Caribische Eyland<strong>en</strong> waervan hiernev<strong>en</strong>s coppie gaet / wil mijn daera<strong>en</strong> reffireer<strong>en</strong>.<br />

Hier is 't sedert niets sonderlings gepasseert.<br />

D<strong>en</strong> 25 Junij is hier e<strong>en</strong> frans caaperschip gecom<strong>en</strong>, & stonde dat hij wilde op de spanjaerts zijn<br />

fortuijne soeck<strong>en</strong>. Hij wilde mijn ge<strong>en</strong> commissie thoon<strong>en</strong>. Hij soude hier moogelijck ge<strong>en</strong> profijt<br />

geda<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> a<strong>en</strong> ons / maer wij waar<strong>en</strong> wel op onse hoede<br />

Hebbe noch 2 stucx timmerlied<strong>en</strong> a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> , e<strong>en</strong> voor 30 f. per ma<strong>en</strong>t, & d<strong>en</strong> andere 18 f.<br />

per ma<strong>en</strong>t.<br />

Op de 4 julij soo is hier het schip Zeelandia van Surniam a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong>, br<strong>en</strong>gt e<strong>en</strong>ige goet meede,<br />

waervan de nottissie ofte lijste hiernev<strong>en</strong>s gaet.<br />

D' Hrn. Capiteins & de andere monsieurs nu hier pres<strong>en</strong>t, hebb<strong>en</strong> dit landt nu wel besichtight, &<br />

zull<strong>en</strong> van derselve staat & depp<strong>en</strong>d<strong>en</strong>tie in alles wel conn<strong>en</strong> goede mondelinge rapport<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />

Waera<strong>en</strong> ick mijn t<strong>en</strong> volle reffirere.<br />

S<strong>en</strong>de hiernev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> lijste ofte memoriael van de nootsaackelijcke behoeftigheed<strong>en</strong> - wil<br />

hoop<strong>en</strong>, dat Heer<strong>en</strong> Eedle Moog<strong>en</strong>h: zull<strong>en</strong> met de hrn: Capiteins die des<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> comunicer<strong>en</strong><br />

& beraam<strong>en</strong> het beste.<br />

Van eijg<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> der plantagi<strong>en</strong>, can niet langer ophoud<strong>en</strong> als met groote moij.... is heed<strong>en</strong> ...<br />

het tot groote naedeel van het landt is streck<strong>en</strong>de, omdat wey de quartier<strong>en</strong> t<strong>en</strong> volle niet conn<strong>en</strong><br />

besett<strong>en</strong> ; maer d<strong>en</strong> e<strong>en</strong>e hier, & d<strong>en</strong> andere daer, & de beste plaats<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> oop<strong>en</strong> legg<strong>en</strong>.<br />

Derhalve als voor<strong>en</strong> noch versoecke dat haare Eedle Moogh: geliev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cortt termin te<br />

beraam<strong>en</strong> & die binn<strong>en</strong> d<strong>en</strong>selve niet comt, dat de grond<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de pres<strong>en</strong>te moog<strong>en</strong> begeev<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>.<br />

S<strong>en</strong>de hiernev<strong>en</strong>s Rolle van alle de 's Landt di<strong>en</strong>aers meede het getal van vrije lied<strong>en</strong>.<br />

Hier gaet meede coppie van Reekng. wat ick hebbe ontfang<strong>en</strong>.<br />

D' Hrn. Capitein<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> meede goet gevond<strong>en</strong> dat hier nu e<strong>en</strong> chirurchijn is a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> tot<br />

30 guld<strong>en</strong> ter ma<strong>en</strong>t.<br />

Haare Eedle Moog<strong>en</strong>dh: geliev<strong>en</strong> te ordoneer<strong>en</strong>, dat van d<strong>en</strong> Capitein, waeronder Comandr: Jan<br />

Lansman sergiant is, soo veel van zijn verdi<strong>en</strong>de gagie in te houd<strong>en</strong> als te weet<strong>en</strong>: vier <strong>en</strong> sestich<br />

stucx guld<strong>en</strong>s, want hij hetselve hier van slechte lied<strong>en</strong> heeft g<strong>en</strong>oot<strong>en</strong> ; hebbe hem lat<strong>en</strong> ga<strong>en</strong> &<br />

het landt daervoore debet gestelt. Soo gelieve toch de voorg<strong>en</strong>oemde somma in te houd<strong>en</strong> &<br />

hetselve herwarts te transportteer<strong>en</strong> met de aldereerste.<br />

Insgelijck van d<strong>en</strong> Constabel Dominicus Singelt in te houd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> soma van E<strong>en</strong> hondert <strong>en</strong> vier<br />

guld<strong>en</strong>s <strong>en</strong> derthigh stuivers. Hebbe hem mede laat<strong>en</strong> ga<strong>en</strong> & het landt daervoor debet gestelt.<br />

Hebbe nu laestleed<strong>en</strong> van Commandt. Daniel Verdiest 1/2 oxhooft madeerische wijn gecogt<br />

teg<strong>en</strong>s 300 pd. suijcker, alsoo ick met veel van 't volck sieck war<strong>en</strong> & ick me<strong>en</strong>de daermeede<br />

dertich guldns. Hij Verdiest wel weet<strong>en</strong>de dat ick ge<strong>en</strong> suijcker<strong>en</strong> hadde, viel mijn lastigh (<strong>en</strong>)<br />

wilde e<strong>en</strong> brieffie hebb<strong>en</strong> van f. 60,- a<strong>en</strong> gelt ; ick hebbe hem e<strong>en</strong> brieftie gegev<strong>en</strong> ; Versoeck dat<br />

hij mach betaelt word<strong>en</strong> ; soo, wat geoordeelt wordt dat de wijn waerdich is.


47<br />

Ick hebbe nu noodicheed<strong>en</strong> voor mijn gecogt van e<strong>en</strong><strong>en</strong> Adrija<strong>en</strong> Thiss<strong>en</strong> & geassingneert guld.<br />

64: 19: stvrs.<br />

S<strong>en</strong>de hiernev<strong>en</strong>s elf musquett<strong>en</strong> onbequaem waervan Comandr. Jan Lansman e<strong>en</strong> hout voor de<br />

capitn: van zijn compie: met neeg<strong>en</strong> stucx carrabi<strong>en</strong>s onbequaem.<br />

Van de Caribische indijan<strong>en</strong> weet ick niet hoeda<strong>en</strong>ich dat daermeede hebb<strong>en</strong>. Want zijn sonder<br />

mijn k<strong>en</strong>nisse hier van 't Landt gega<strong>en</strong>.<br />

Eijndige voor dit pres<strong>en</strong>t & als voor<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de mondelinge rapportt<strong>en</strong> reffireere ; ick sal niet<br />

manqueer<strong>en</strong> bij alle occasi<strong>en</strong> te advijseer<strong>en</strong>.<br />

Recomandeere mijn in Haare Eedle Moog: haer goede gratie van dit Landt, & in de g<strong>en</strong>aade<br />

rijcke bescherminge godts beveele,<br />

Haare Eedle Moog<strong>en</strong>dh.<br />

geafffect(eerde) & getrouwe<br />

di<strong>en</strong>aer<br />

A. Thisso<br />

Actum Nova Walcher<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> 7 julij anno 1668.<br />

1668, 8 juli – brief J. van Ruyv<strong>en</strong><br />

2035 - 054 ontbreekt.<br />

2035 - 055<br />

Moeilijk leesbaar ; gaat voornamelijk over de grondrecht<strong>en</strong>situatie op Tabago ; nieuwkomers<br />

mog<strong>en</strong> de oude verlat<strong>en</strong> plantages wel weer in gebruik stell<strong>en</strong>, maar krijg<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />

eig<strong>en</strong>domsrecht<strong>en</strong>. Als de oorspronkelijke eig<strong>en</strong>aars terugkom<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> zij hun bezit opeis<strong>en</strong>.<br />

Deze situatie frusteert de ontwikkeling van het eiland.<br />

Acgt Julij Anno 1668 a Tobago,<br />

Mijn Heer<strong>en</strong>, voor eerder hebbe nooijt de ... durv<strong>en</strong> neem<strong>en</strong> om a<strong>en</strong> UEd: te schrijv<strong>en</strong>, maer alsoo<br />

teeg<strong>en</strong>twoordig de hoop dat hadde van de voortsettinge tot cultivatie vant ijlant Tabago schier t<strong>en</strong><br />

eijnde is, hebbe niet conn<strong>en</strong> naerlaat<strong>en</strong> UEd: met e<strong>en</strong> wijnige reegel<strong>en</strong> te begroet<strong>en</strong> ; indi<strong>en</strong> 't<br />

quaalick gedaan is, bidde ootmoedelijck d<strong>en</strong> stoutighijet te excuseer<strong>en</strong>.<br />

Want eer ick hier quam, maakte m<strong>en</strong> mij wijs dat het ijlant Tabago niet <strong>en</strong> soude manqueer<strong>en</strong>.<br />

Maer met neegers <strong>en</strong> alle ding<strong>en</strong> gefourneert (= geleverd) word<strong>en</strong> , ja selfs dat er al twee<br />

scheep<strong>en</strong> laag<strong>en</strong>, dewelcke de inwoonders avanceerd<strong>en</strong> met al 't ge<strong>en</strong>e noodig hadd<strong>en</strong> , indi<strong>en</strong> dat<br />

soo gevoegt. Maar soude seer goet geweest sijn.<br />

<strong>en</strong> teeg<strong>en</strong>woordig e<strong>en</strong> schip of twee met suijcker <strong>en</strong> cato<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> overlaad<strong>en</strong>. ; Want het<br />

lant in sighselv<strong>en</strong> is het vrugtbaarste van alle Caribische Ijland<strong>en</strong>. Maar wat ist : sonder neegers<br />

<strong>en</strong> beest<strong>en</strong> als oss<strong>en</strong>, koeij<strong>en</strong> <strong>en</strong> paard<strong>en</strong> can m<strong>en</strong> niets <strong>uit</strong>rigt<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> 25 febr. laastled<strong>en</strong> b<strong>en</strong> hier met 40 m<strong>en</strong>ssch<strong>en</strong> op mijn ijg<strong>en</strong> cost<strong>en</strong> gecoom<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>ck<strong>en</strong>de<br />

dat er alreets e<strong>en</strong> beginssel wass. Dan vont wijnig anders als 't guarniso<strong>en</strong> <strong>en</strong> die soo quaalick ....


48<br />

als niet magtig waar<strong>en</strong> d' e<strong>en</strong> d' ander te help<strong>en</strong>, soodat indi<strong>en</strong> ick niet gecoom<strong>en</strong> waar <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goet<br />

sirurgijn meede gebracht hadde, sij in veel grooter extremitijt<strong>en</strong> soud<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> sijn.<br />

Monsr. Lansman dewelcke do<strong>en</strong>tertijt commandeur ware, heeft mij volg<strong>en</strong>s sijn commissie <strong>en</strong><br />

magt die hij hadde van Mons. Crijnss<strong>en</strong> de plantagie van e<strong>en</strong><strong>en</strong> Willem t<strong>en</strong> Berg<strong>en</strong> saligr.<br />

ingeruimt <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> voor eeuwig <strong>en</strong> ....lijck. Waarop seedert gedurig heb laat<strong>en</strong> werck<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

groot onkost<strong>en</strong> gedaan <strong>en</strong> nog doe. omme weeder wat in effect te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> ; want geheel in ruine<br />

was.<br />

En nu verstaa, dat haare Ed. Moog<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> ijgelijck die hier vóór dees<strong>en</strong> lant gehat heeft hetzelve<br />

weeder geev<strong>en</strong> wanneer coom<strong>en</strong>. 't Welck oorsaack is dat de plantagi<strong>en</strong> woest blijv<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> ; <strong>en</strong><br />

waare veel beeter datse mogt<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aan de eerst coom<strong>en</strong>de om se te becoom<strong>en</strong>. Want<br />

e<strong>en</strong> ijder segt : sal ik op e<strong>en</strong> lant gaan arbijd<strong>en</strong> sonder verseeckert te wees<strong>en</strong> over de recht<strong>en</strong> van<br />

g<strong>en</strong>ot, ..... sottigheijt <strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> slegt persoon die niemant <strong>en</strong> heeft voor sigselv<strong>en</strong> omt .......<br />

soo dat de luijd<strong>en</strong> meer g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> sijn om weg te ga<strong>en</strong> als hier te blijv<strong>en</strong>. A<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de mij of(?)<br />

hiernaer mogt gebeur<strong>en</strong> dat de weewe of iemant anders mij mocht<strong>en</strong> ... plantagie mol...teer<strong>en</strong>,<br />

hoope UEd: mij sull<strong>en</strong> bevreij<strong>en</strong> opdat ge<strong>en</strong> schaade mag coom<strong>en</strong> te lijd<strong>en</strong>. Consider(er)e wat<br />

di<strong>en</strong>st met mijn arbeit ant lant geda<strong>en</strong> hebbe, <strong>en</strong> noch doe, want met alle geleeg<strong>en</strong>theed<strong>en</strong> op mijn<br />

schrijv<strong>en</strong> Planters van de Ijland<strong>en</strong> gecoom<strong>en</strong> sijn doordi<strong>en</strong> hier al bek<strong>en</strong>t b<strong>en</strong> ; w<strong>en</strong>schte maer dat<br />

volg<strong>en</strong> mogt t ge<strong>en</strong>e hoope ; Voor seecker, dit Lant soude in de tijt van 3 a 4 jaar<strong>en</strong> soo veel<br />

coopmansschapp<strong>en</strong> <strong>uit</strong>leever<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> van de andere ijland<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> niet sull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> pati<strong>en</strong>tie<br />

hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> op andere middel<strong>en</strong> bedagt wees<strong>en</strong>. Want soo te leev<strong>en</strong> als (wij) nu do<strong>en</strong>, can niet<br />

duer<strong>en</strong> ; Gelijck als de Mess: Van Zwaluwe <strong>en</strong> Van Borsel<strong>en</strong> mondeling sull<strong>en</strong> conn<strong>en</strong><br />

rapporter<strong>en</strong>. Ick woon tot noch toe alle<strong>en</strong> int lant ; de ander<strong>en</strong> al ronttom 't fort d'oorsaack gelijck<br />

voorsigt ; durv<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> plantagie neem<strong>en</strong> met vreese dat daernaer wederom sull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ga<strong>en</strong>.<br />

Ondertussch<strong>en</strong> blijft het lant leedig ligg<strong>en</strong> daer volck is om 't ... want al wij starck sijn <strong>en</strong> noch<br />

daagelijcks meer verwacht<strong>en</strong>, waerin ik UEd: e<strong>en</strong>ige di<strong>en</strong>st can bewijs<strong>en</strong>, bidde UEd: ....... maer<br />

sal UED: in de protectie der heer<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>scht <strong>en</strong> nochmaels mij te excuseer<strong>en</strong> gebeed<strong>en</strong> hebbe,<br />

UEd...........<br />

J. v. Ruijv<strong>en</strong>


49<br />

1668, 24 Juli – brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 056<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Korte mededeling zonder veel inhoud.<br />

Ed. Mo. Heer<strong>en</strong> &<br />

Ed. Mog., zoo komt a<strong>en</strong> boordt Capt. Pt. Leederts<strong>en</strong> die secht op morg<strong>en</strong> te vertreck<strong>en</strong> alsoo<br />

gereet stondt om UEd: Mo: ..... in t landt te gaan verricht<strong>en</strong>. Heb d<strong>en</strong> voorn. Capt. nyet will<strong>en</strong><br />

ophoud<strong>en</strong> dewijl om veele gewichte reed<strong>en</strong><strong>en</strong> toecom<strong>en</strong>de weeck afz<strong>en</strong>de d<strong>en</strong> capt. Boudew.<br />

Ceuvelaar met fergadt g<strong>en</strong>aemt "de Vrijheijdt" om UEd: Mo: nev<strong>en</strong>s mijn missive grondelijck<br />

d<strong>en</strong> standt van d<strong>en</strong> colonie bek<strong>en</strong>t te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> tge<strong>en</strong> verricht is, <strong>en</strong> wat di<strong>en</strong>stich zoude zijn om<br />

UEd: Mo: Colonie haest tot e<strong>en</strong> florisant<strong>en</strong> staedt te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Indi<strong>en</strong> ick had gewet<strong>en</strong> van t vertreck van dito capt:, soude UEd: Mo: volg<strong>en</strong>s mijn plicht van<br />

alles advijs gegev<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. UEd: Mo: de motiv<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>de, verhoope mij sull<strong>en</strong> excuser<strong>en</strong>.<br />

Sal met alle ernst .... tracht<strong>en</strong> uijt te voer<strong>en</strong>, 't ge<strong>en</strong> UEd: Mo: mij a<strong>en</strong>bevool<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om op tijdt<br />

door uijt missiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> mondelingh UEd: Mo: rek<strong>en</strong>schap te gev<strong>en</strong>.<br />

Bevele mij in de gunst van UEd: Mo:, bidde d<strong>en</strong> almachtige UEd: Mo: regeringe met heijl <strong>en</strong><br />

seg<strong>en</strong> gelieve te croon<strong>en</strong>, blijf:<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong> de gecommitteerde Rad<strong>en</strong> van de Stat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

UEd: Mo: .... di<strong>en</strong>aer<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

In 't lants schip Surinaem<br />

geankert in de rio Surinaem<br />

voor 't fordt Zeelandia d<strong>en</strong><br />

24e Julij 1668<br />

.............<br />

1668, 1 augustus – brief Nicolaes Combe<br />

2035 - 057<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Gaat voornamelijk over diefstal van het cargaso<strong>en</strong> door de<br />

commandant Dubois.<br />

Nobles puissants Seigneurs,<br />

Je ne puis pas laisser eschapper cette occasion, sans me donner l' honneur d'escrivre a Vos Nobles<br />

Puissances pour les advertir <strong>en</strong> quel estat est le magazin, qui est bi<strong>en</strong>tost <strong>en</strong>tierem<strong>en</strong>t despourveu<br />

de vivres, comme Vos N. P. le pourront voir par cette liste cyjoncte du restant. Monsr. le<br />

Commandr. Crinss<strong>en</strong> nous a desia preste deux tonnes de pain, et le Capt. Ceuvelaer quattres.<br />

Monr. Crinss<strong>en</strong> a <strong>en</strong>voyé le iacht Ser<strong>en</strong>ame a barbities [Berbice] avec de la cargaison pour<br />

cercher de la cassave ; mais il est rev<strong>en</strong>u comme il est parti, sans cassave. J' aurois <strong>en</strong>voyé le<br />

conte des vivres que jay desia livré des le 15 Juin passé a Monsr. Dubois, pour le prier de le voir<br />

et de le signer. Il est <strong>en</strong>cor <strong>en</strong>tre ses mains des cette heure, mais depuis ie l'ay recopié et l'ay livré


il y a trois semaines passees a monsr. Crinss<strong>en</strong>, pour le prier de le voir et l' examiner, afin de le<br />

signer. Monsr. Crinss<strong>en</strong> a tant de besoignes ici qu' il n' a peu vacquer a cela .... ici.<br />

50<br />

Je m' asseure que V.N.P. auront receu le conte d' une partie des habits livrés aux soldats, par la<br />

fleuijte Rijs<strong>en</strong>de Son, et j'<strong>en</strong>voye un petit conte joint d'un soldat qui s'<strong>en</strong> retourne par cette voye,<br />

<strong>en</strong>cor que son nom soit desia escrit dans le preced<strong>en</strong>t conte ;<br />

la cargaison de V.N.P. comme coral, cousteaux, bijl<strong>en</strong> etc. diminne beaucoup a cause qu' il <strong>en</strong><br />

faut livrés beaucoup pour le service de V.N.P. par l'ordre de monsr. Crinss<strong>en</strong>. J'<strong>en</strong>voyeray ri<strong>en</strong><br />

aydant le conte la premiere occasion. Il plaira a V.N.P. de donner ordre d'<strong>en</strong>voyer d'autre<br />

cargaison, comme aussi des cloux(?) pour bastir ;<br />

Je me s<strong>en</strong>s obligé d' advertir V.N.P. que Monsr. Dubois a eu <strong>en</strong>tre les mains les clefs de touts les<br />

coffres de cargaison jusques au 24 Juin passé, qu'elles m'ont ester livrées par l' ordre de monsr.<br />

Crinss<strong>en</strong>, et par cy devant lors qu'il estoit question d' avoir quelque chose hors des dit coffres,<br />

monsr. Dubois <strong>en</strong>voyoit les clefs par son sergeant, ou un de ses valets, qui pr<strong>en</strong>oy<strong>en</strong>t ce qu' ils<br />

vouloy<strong>en</strong>t, et apres reportay<strong>en</strong>t les clefs ; et lors que les dittes clefs m'ont ester mises <strong>en</strong>tre les<br />

mains, Jay prié monsr. Crinss<strong>en</strong> de commettre quelcun avec moy pour visiter et conter toutte la<br />

cargaison, ce que monsr. Crinss<strong>en</strong> a fait ; et avons trouvé beaucoup de cargaison de manque selon<br />

ma liste, et <strong>en</strong> avons adverti monsr. Crinss<strong>en</strong>, lequel a dit qu' au premier jour de loisir il sera<br />

r<strong>en</strong>dre conte de tout a monsr. Dubois.<br />

Estant a Barbities monsr. Dubois a eu les deux coffres de cargaison no. 4 et 5 <strong>en</strong> sa chambre, et <strong>en</strong><br />

a disposé comme bon luy a semblé ; pour les autres coffres, avant que le magasin fermat, il estoit<br />

tous les jours a voir dedans avec son sergeant. Je ne puis pas passer sous silance d'advertir V.N.P.<br />

que j'ay trouvé dans un des coffres <strong>en</strong>viron 25 haut de chausses ou …… et mangees des poux(?)<br />

des bois, monsr. Dubois a eu <strong>en</strong>tre les mains les clefs et ne me les a voulu confier ; il <strong>en</strong> doit<br />

respondre.<br />

Les Commandrs. de Bauweron, Isequepe et Tabago n'ont peu avoir qu' avec beaucoup de paroles,<br />

que pour chasqun de leurs soldats 1 habit, et aux autres soldats de cette garnison, il ne …. <strong>en</strong><br />

voulait aussi point donner depuis la premiere fois, et a mieux aimé laisser gaster le bi<strong>en</strong> de V.N.P.<br />

que de le donner aux soldats sur leurs gages, comme j' ay desia escrit mes plaintes par ma<br />

preced<strong>en</strong>te <strong>en</strong> datte du 23 d' Avril passé des chappeaux percés des vers et mottes, que j'ay<br />

finalem<strong>en</strong>t distribué aux soldats a faute d' autres.<br />

Monsr. Dubois, au lieu de maint<strong>en</strong>ir bonne police et bonne ordre, est cause de beaucoup de<br />

desordre et confusion par son mauvais gouvernem<strong>en</strong>t, et j' ose dire qu' il sera cause de la ruine de<br />

cette colonie. C'est un personnage qui ne s' accorde ny avec ses officiers, et qui maltraitte ses<br />

soldats. Je n'<strong>en</strong> parle point par aucune passion que j'aye, mais je dis la franche et nue verité, selon<br />

que je la scai <strong>en</strong> ma consci<strong>en</strong>ce, et m'<strong>en</strong> rapporte a ce que le Capt. Ceuvelaer <strong>en</strong> pourra dire de<br />

bouche a V.N.P. pour confirmation de la verité, qui a esté tesmoin oculaire de plusieurs<br />

particularités p<strong>en</strong>dant son sejour dans cette riviere, et qui a <strong>en</strong>t<strong>en</strong>du les plaintes des uns et des<br />

autres. Lors que monsr. Dubois a du vin a son commandem<strong>en</strong>t, il est le plus souv<strong>en</strong>t yure, et apres<br />

va d'une maison a l'autre <strong>en</strong> cette estat, et fait porter des bouteilles de vin. Voila comme il garde le<br />

respect de sa personne et office. Sur ce je prie le bon Dieu qu' il achemine touttes choses a une<br />

bonne fin, et que le faut reunisse a son honneur et gloire, et l' avancem<strong>en</strong>t de cette colonie et qu'il<br />

ait V.N.P. <strong>en</strong> sa ste. et digne garde , et demeure,<br />

Nobles Puissants Seigneurs,<br />

Vostre tres humble obeissant et obligé seviteur, Nicolaas Combe<br />

aux fort Nova Zeelandia<br />

ce 1 aoust 1668.


51<br />

1668, 3 augustus – brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035- 058, 058a <strong>en</strong> 058b<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Overzicht van de stand van zak<strong>en</strong> in <strong>Suriname</strong>. Niet zo<br />

<strong>uit</strong>gebreid als m<strong>en</strong> zou w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ; Crijns<strong>en</strong> zegt dat de kapitein Ceuvelaar die hij als geleide van de<br />

verbann<strong>en</strong> majoor Banister naar Holland stuurt, de zak<strong>en</strong> <strong>uit</strong>gebreid mondeling zal vertell<strong>en</strong>.<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong> &<br />

Met Schipper Jan Pieters<strong>en</strong> <strong>en</strong>de de heer<strong>en</strong> met 's Landts schip Zeelandia vertrock<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> UEd:<br />

Mo: verstaan hebb<strong>en</strong>, hoe de saak<strong>en</strong> sich alhier hebb<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de in wat standt de Colonie<br />

was.<br />

Over acht dag<strong>en</strong> was mijn<strong>en</strong> laest<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: met capt. Pt. Le<strong>en</strong>derts<strong>en</strong>, daer alle<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

woordt a<strong>en</strong>roerde, dat om veel gewichtige red<strong>en</strong><strong>en</strong> d<strong>en</strong> capt. Ceuvelaer soude afz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om UEd:<br />

Mo: grondelijck d<strong>en</strong> standt van de Colonije bek<strong>en</strong>t te maack<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wat daarin passeert, <strong>en</strong> verder<br />

t<strong>en</strong> hoogst<strong>en</strong> noodig is om UEd: Mo: colonie haest tot e<strong>en</strong> florisant<strong>en</strong> staadt te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Sij in alle onderdanigheijt UEd: Mo: voorgedrag<strong>en</strong> dat om de coloniers te incourager<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot<br />

opbouwingh van dese plaats, zull<strong>en</strong> noodich sijn e<strong>en</strong> goede quantiteijt van negros, paard<strong>en</strong>,<br />

bestial<strong>en</strong>, etc. Mede e<strong>en</strong>ige ketels om suijckerwerk<strong>en</strong> op te richt<strong>en</strong>. Wij houd<strong>en</strong> haer op met dese<br />

belofte, alsoo veel bequame planters ge<strong>en</strong> nut conn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> van de particuliere schep<strong>en</strong> dije met<br />

negros com<strong>en</strong> ; 't versterckt de colonije, edoch alle<strong>en</strong> voor dege<strong>en</strong><strong>en</strong> dije de macht hebb<strong>en</strong>. En<br />

zoud<strong>en</strong> door dat middel ... e<strong>en</strong>ige werck<strong>en</strong> vergroot werd<strong>en</strong> sonder verder de colonije voor te<br />

zett<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> goede quantiteijt negros com<strong>en</strong>de, sull<strong>en</strong> UEd: Mo: conn<strong>en</strong> afnem<strong>en</strong>, dat Crist<strong>en</strong><strong>en</strong> daerbij<br />

ver(h)eijst werd<strong>en</strong> om die te diriger<strong>en</strong>.<br />

't En is bij ons nijet gebruickelijck d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> te vercoop<strong>en</strong> - als bij d' Engelsch<strong>en</strong> geschiedt -<br />

voor servants, maar wel voor e<strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> ijnandt a<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>. Soude dit landt seer di<strong>en</strong>stich<br />

zijn. Voor de straetloopers <strong>en</strong> bedelaars om haar in de...itie te houd<strong>en</strong>. Want ijder dije plantagie<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> verlang<strong>en</strong> daarna om haar emplooij te gev<strong>en</strong> om op de negros te pass<strong>en</strong>. Zij krijg<strong>en</strong> de<br />

cost <strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> weijnich loon daerbij, soo dat naderhandt com<strong>en</strong> te di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor mr.<br />

knechts, <strong>en</strong> verder gerak<strong>en</strong>. De meeste pardt (die) in de Barbados groot<strong>en</strong> staadt besitt<strong>en</strong>de, sijn<br />

van dije slach geweest.<br />

Onder di<strong>en</strong> rangh zoude nijet ondi<strong>en</strong>stich sijn dege<strong>en</strong>e dije vruchteloos in 't rasphuijs sitt<strong>en</strong>,<br />

indi<strong>en</strong> m<strong>en</strong> deselve voor e<strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> cost na hier toez<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, want e<strong>en</strong> weinich 't landt gew<strong>en</strong>t<br />

zijnde, soud<strong>en</strong> niet tracht<strong>en</strong> weeder te keer<strong>en</strong>, alsoo hier eerlijcke luijd<strong>en</strong> met der tijdt zoud<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong>.<br />

Na de afcomste <strong>en</strong> qualiteijt van veel(<strong>en</strong>) hier vernoom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>de, vinde, al veel van<br />

sooda<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> ......<br />

Maar vooral, zoo UEd: Mo: bek<strong>en</strong>t is, tot e<strong>en</strong> goed gebouw van noode e<strong>en</strong> bequaem fondam<strong>en</strong>t<br />

<strong>en</strong> bequaeme pilar<strong>en</strong>. Daer ... principael tot dit alles e<strong>en</strong> goet Mr. Daerin ick nijet <strong>en</strong> twijfel of<br />

UEd: Mo: sull<strong>en</strong> haer reflexie op nem<strong>en</strong>, om alsoo de behoorlijcke vrucht van de Colonie te<br />

g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>. Want de exsessieve cost<strong>en</strong> gedaan, <strong>en</strong>de dije noch gedaan moet<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>, sonder<br />

appar<strong>en</strong>tie van voordeel a<strong>en</strong> voornoemd manqueer<strong>en</strong>d, soude UEd: Mo: Colonie seer do<strong>en</strong><br />

decliner<strong>en</strong>.<br />

Ick <strong>en</strong> twijfel nijet, met de comst van capt. Cuvelaer, of UEd: Mo: zull<strong>en</strong> soodaanig getrouw<br />

rapport crijg<strong>en</strong>, dat op alles behoorlijcke ordre sal gesteldt werd<strong>en</strong> ; daar largo dagelijcx met d<strong>en</strong><br />

ander<strong>en</strong> hebbe besich geweest, <strong>en</strong>de in e<strong>en</strong> ..... alsoo de ding<strong>en</strong> soo claar als d<strong>en</strong> dach zich<br />

vertoon<strong>en</strong>, hier twijfele nijet of vele sull<strong>en</strong> geanimeert word<strong>en</strong> hiernatoe te com<strong>en</strong>, de rechte<br />

geleg<strong>en</strong>thijt van dese provintie verstaand, <strong>en</strong> ijmant hoor<strong>en</strong>de selver daer geweest heeft, g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong><br />

is het zijne daarbij op te zett<strong>en</strong>.


52<br />

't Afz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van Capt: Ceuvelaar heeft mij te meer bewog<strong>en</strong>, om alle diergelijcke saack<strong>en</strong> UEd:<br />

Mo: grondelijck voor te drag<strong>en</strong>, oock dewijl d<strong>en</strong> tijdt daer is, om de schep<strong>en</strong> met de negros te<br />

z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Soude anders e<strong>en</strong> jaer t<strong>en</strong> achter sijn, tot groote schade van UEd: Mo:, <strong>en</strong> de desgouste<br />

van de inwoonders, <strong>en</strong>de dije hier verder gesint sijn te com<strong>en</strong>.<br />

Hier <strong>en</strong> twijfele nijet of UEd: Mo: sull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot getal inwoonders crijg<strong>en</strong>, sijn albereijts 12 a<br />

13 jood<strong>en</strong> van de barbados gecom<strong>en</strong> ; heb alle quartier<strong>en</strong> - soo verre mogelijck is - beschreev<strong>en</strong>.<br />

[=aangeschrev<strong>en</strong>]<br />

De Cost<strong>en</strong> dije UEd: Mo: (aan)w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, <strong>en</strong> d<strong>en</strong> ijver daernev<strong>en</strong>s van UEd: Mo: weet tot het<br />

voortsett<strong>en</strong> van dit werck, daar ick mijn<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste UEd: Mo: allerweg<strong>en</strong> hijer opdrag<strong>en</strong>d ; oock<br />

vind mij verplicht om UEd: Mo: onder behoorlijck respect rondt uijt te adviser<strong>en</strong>.<br />

Om soo e<strong>en</strong> saacke van groote appar<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> op de be<strong>en</strong> te help<strong>en</strong> : Daartoe, als voorh<strong>en</strong><strong>en</strong>, hebbe<br />

gewach gemaakt bequaame stoffe van node is, dije hier ontbreeckt.<br />

Alsoo ick weet, datter al veel sull<strong>en</strong> geïnclineert (zijn om) na hier te com<strong>en</strong>, alhier wel gederigeert<br />

(di<strong>en</strong>t te) werd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verstandich <strong>en</strong> voorsichtich persoon, voor e<strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> hier com<strong>en</strong>de, d<strong>en</strong><br />

standt van de colonie versta<strong>en</strong>d, can met e<strong>en</strong> voorsichtich oogh door.... <strong>en</strong> haest zi<strong>en</strong>, wat behoord<br />

geda<strong>en</strong> of gelat<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wat verder van tijdt tot tijdt tot voordeel van UEd: Mo: soude<br />

conn<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gew<strong>en</strong>t werd<strong>en</strong>, soo van ballans geldt, hoofdt geldt, oock ijder g<strong>en</strong>iet zuijcker etc. ;<br />

oock op dege<strong>en</strong> dije na des<strong>en</strong> zoude will<strong>en</strong> vertreck<strong>en</strong> , tot betaling van de cost<strong>en</strong> dije tot haar<br />

beschermingh a<strong>en</strong>gew<strong>en</strong>t werd<strong>en</strong> ; <strong>en</strong> veele andere ding<strong>en</strong> meer, dat op de bequaemste wijse<br />

soude conn<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong> <strong>en</strong>de met gewilligheijt gedrag<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> heer bij UEd: Mo: geordineert om d<strong>en</strong> intrest op zoodanig<strong>en</strong> wijse waar te nem<strong>en</strong>, vreese<br />

nijet zal sijn, <strong>en</strong>de UEd: mij met recht zoude conn<strong>en</strong> beschuldig<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> daarin na behoor<strong>en</strong> nijet<br />

hadde gewaerschouwt. 't Is mij leet dat ick g<strong>en</strong>ootsaeckt b<strong>en</strong>, sulcx a<strong>en</strong> te roer<strong>en</strong>. A<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de sijn<br />

militaire functie soude het hem wel t<strong>en</strong> volle toevertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> soude daervoor e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>stich<br />

instrum<strong>en</strong>t conn<strong>en</strong> sijn.<br />

Dese <strong>en</strong> diergelijcke saack<strong>en</strong> mij voortgecom<strong>en</strong> zijn ; <strong>en</strong> d' saack ge<strong>en</strong> uijtstel lijd<strong>en</strong> can, a<strong>en</strong><br />

UEd: Mo: in oprechtight. bericht te do<strong>en</strong>, (<strong>en</strong>) heeft mij bewog<strong>en</strong> d<strong>en</strong> capt: voornt: af te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>,<br />

met d<strong>en</strong> gewes<strong>en</strong> Gouvernr. Banister, om zich voor UEd: Mo: te verantwoord<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>s sijn<br />

beschulding hiernev<strong>en</strong>s ga<strong>en</strong>d.<br />

Nadat met alle beleeftheijt haer méér is toegesta<strong>en</strong> om haer hert<strong>en</strong> 't onswaerts te treck<strong>en</strong>, als<br />

teg<strong>en</strong> soo e<strong>en</strong> rebel(?) met zijn a<strong>en</strong>hangh betaamd, dije - na alle de g<strong>en</strong>oot<strong>en</strong> gunst<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedaane<br />

eedt (<strong>en</strong>) de privilegi<strong>en</strong> <strong>en</strong>de de <strong>en</strong>couragem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> [aanmoediging<strong>en</strong>] haer voorgedrag<strong>en</strong> - heeft de<br />

gemoeder<strong>en</strong> van vel<strong>en</strong> soo ontsteldt, dat wij gedwong<strong>en</strong> sijn dit middel te gebruijck<strong>en</strong>, met te<br />

pret<strong>en</strong>der<strong>en</strong> authoriteijt te hebb<strong>en</strong> in de naem van alle de coloniers. Sulcx te do<strong>en</strong> / om slav<strong>en</strong>,<br />

bestial<strong>en</strong> etc. af te voer<strong>en</strong>, de onwet<strong>en</strong>de .... mak<strong>en</strong>d dat het is d<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> sin <strong>en</strong> meijning van d'<br />

artiq. met haar gemaackt. [dat het de ware betek<strong>en</strong>is is van het verdrag met haar gemaakt]<br />

Daar 't recht contrarij lecht 't artiq. 5.<br />

Dito Banister mij in pres<strong>en</strong>tie van vel<strong>en</strong> over die materije a<strong>en</strong>spreeck<strong>en</strong>d, (heb ik) onder ander<br />

hem voortgeworp<strong>en</strong> / daar e<strong>en</strong>ige (van) haar mede cont<strong>en</strong>teerd / dat indi<strong>en</strong> Haer Ed: Mo: hadd<strong>en</strong><br />

gesindt geweest het Landt te ruijwiner<strong>en</strong>, dat sij met groote voordeel<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, to<strong>en</strong><br />

't Landt <strong>en</strong> volck in onse hand<strong>en</strong> was, vijandt zijnde, de beuijt hadd<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> mededrag<strong>en</strong>. Maer<br />

integ<strong>en</strong>deel de int<strong>en</strong>tie van Haer Ed: Mo: gesi<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>d in de procedur<strong>en</strong> met haer gehoud<strong>en</strong>,<br />

om ijder in zijn volle besitting te lat<strong>en</strong>. Dat het e<strong>en</strong> groote stouticheijt was voor e<strong>en</strong> onderda<strong>en</strong><br />

sulcx te pret<strong>en</strong>der<strong>en</strong> & laet sta<strong>en</strong> de gemoeder<strong>en</strong> van ijder daertoe gaande te maack<strong>en</strong>, <strong>en</strong> sulcx<br />

met authoritheijt te com<strong>en</strong> af-eisch<strong>en</strong>.<br />

Buijt<strong>en</strong> dit alles ......... <strong>en</strong> heeft zich nijet gerust conn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>, gelijck UEd: Mo: breeder uijt de<br />

nev<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de copi<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> si<strong>en</strong>.


53<br />

Wij verhoop<strong>en</strong> door dit middel hier rust te krijg<strong>en</strong>.<br />

Ick moet bek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat hij is e<strong>en</strong> van de outste <strong>en</strong> beste planters, <strong>en</strong> sal UEd: Mo: grondelijck d<strong>en</strong><br />

standt van 't Landt bek<strong>en</strong>t maack<strong>en</strong>, daar ick weet hij sijn gedacht<strong>en</strong> zeer op heeft lat<strong>en</strong> gaan.<br />

Want hij can door ervar<strong>en</strong>theijt spreeck<strong>en</strong>, als het maar met d'waarhijt zou verm<strong>en</strong>ght zijn.<br />

't Ge<strong>en</strong>e UEd: Mo: bij instructie hebb<strong>en</strong> a<strong>en</strong>bevol<strong>en</strong>, heb met d<strong>en</strong> capt. Ceuvelaar overwog<strong>en</strong>,<br />

dije UEd: Mo: in 't breed sal rappordt do<strong>en</strong>. Sal alle<strong>en</strong>lijck maar a<strong>en</strong>raack<strong>en</strong> 't ge<strong>en</strong> principaal is :<br />

Rak<strong>en</strong>de op het 12e articqul van de nadere ordre, om uijt te zi<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> bequaeme plaats a<strong>en</strong> de<br />

overzijde van 't fordt, om e<strong>en</strong> goedt blockhuijs daer te maack<strong>en</strong> :<br />

't ge<strong>en</strong> nootsakelijck moet geschied<strong>en</strong>. Oock in tijdt van oorlooch e<strong>en</strong> galije(?) op de rivijer ;<br />

zoude dan weijnich swaricheijt mak<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> goede macht af te wacht<strong>en</strong>.<br />

In het 13e artiq. spreeckt UEd: Mo: ordre of nijet di<strong>en</strong>stich soude zijn, e<strong>en</strong> fortje a<strong>en</strong> Torarica te<br />

maack<strong>en</strong> tot def<strong>en</strong>sie van de inwoonders aldaar :<br />

Soo ijets mete<strong>en</strong> ond<strong>en</strong>om<strong>en</strong> werdt, sal met de beste vrucht conn<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong> a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> hoeck van<br />

Serino.<br />

14e artiq. secht van fortjes of redoutjes te maeck<strong>en</strong> in de rio Suramica ofte Marrawina :<br />

Daer UEd: Mo: op bericht zij, dat op beijde de plaets<strong>en</strong> volck heb geordineert, (<strong>en</strong>) met e<strong>en</strong><br />

commisie na Suramica gesond<strong>en</strong> d<strong>en</strong> commandt. Reijniers<strong>en</strong> die mij rapport br<strong>en</strong>ght dat d' eerste<br />

<strong>en</strong> bequaemste plaats is 7 a 8 mijl<strong>en</strong> op de rio, a<strong>en</strong> de plantagie dije toe heeft gehoordt milord<br />

Wiloubije. Is e<strong>en</strong> half musquet schoot maar breedt. Waarnatoe com<strong>en</strong>de weeck noch e<strong>en</strong>ich volck<br />

zal z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om bij provise e<strong>en</strong> battarij op te werp<strong>en</strong> ; <strong>en</strong> sal verder lat<strong>en</strong> si<strong>en</strong> of met pal<strong>en</strong> nijet<br />

zoude conn<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> geheijt <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> boom gesloot<strong>en</strong> zoude conn<strong>en</strong> sijn.<br />

Na de Marrewijne is Carel Nachtergael, dije alle dag<strong>en</strong> tegemoet zije. Sal na de geleg<strong>en</strong>theijt<br />

aldaer mede behoorlijck sorge drag<strong>en</strong>.<br />

15e artiq. roerdt a<strong>en</strong> van cassave te plant<strong>en</strong> :<br />

Is in Suramica goede geleg<strong>en</strong>theijt. Sal e<strong>en</strong>ichge persoon<strong>en</strong> daertoe di<strong>en</strong>stich zoeck<strong>en</strong> te crijg<strong>en</strong>,<br />

om sulcx te ondernem<strong>en</strong>.<br />

22e artiq. ordiner<strong>en</strong> UEd: Mo: het schip Zeelandia - soo 't can geschied<strong>en</strong> - a<strong>en</strong> ...... a<strong>en</strong> te zeijl<strong>en</strong><br />

:<br />

Heeft nijet conn<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong> door vreese van de orca<strong>en</strong> ; oock meijne (ik dat) door briev<strong>en</strong> eerst<br />

de wech beter sal gemaackt werd<strong>en</strong>, daer nu e<strong>en</strong> expresse met d<strong>en</strong> commandt: Reijniers<strong>en</strong> van<br />

laet nem<strong>en</strong>, alsoo door schrijv<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> commandt. Sael bericht zijn d<strong>en</strong> Gouvernr. van<br />

Trinidaet gebreck zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> van cleer<strong>en</strong> etc. Sal devoir do<strong>en</strong> bij die occasie handeling met<br />

hem te crijg<strong>en</strong>.<br />

In het 27e artiq. ordiner<strong>en</strong> UEd: Mo:, dat ge<strong>en</strong> slav<strong>en</strong> (<strong>en</strong>) vee <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vervoert, oock dat ge<strong>en</strong><br />

premissie soude gegev<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> a<strong>en</strong> ijmandt om te vertreck<strong>en</strong> :<br />

Slav<strong>en</strong>, <strong>en</strong> bestiael, strijdt teg<strong>en</strong>s d' artiq. <strong>en</strong> soude e<strong>en</strong> ruijwijne voor de colonije sijn. Van volck<br />

met dwanck te houd<strong>en</strong> soude groote onrust bar<strong>en</strong>, sijn van nu af al veel meer gecom<strong>en</strong> alsser<br />

vertrock<strong>en</strong> zijn. UEd: Mo: sulcx geliefd<strong>en</strong> expres(?) …. hebb<strong>en</strong>. Sal nagecom<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

30e artic. spreeckt van uijt te zi<strong>en</strong> waar best de schatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> last<strong>en</strong> soud<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> op gehev<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong>:


UEd: Mo: sij geadviseerd dat vooralsnoch niet can geschied<strong>en</strong>, sal na mijn oordeel als voor<br />

gev<strong>en</strong>: a<strong>en</strong>geroert hebbe, (dat deze maatregel<strong>en</strong>) door e<strong>en</strong> voorsichtich hoofdt all<strong>en</strong>xk<strong>en</strong>s wel<br />

ingebracht (kunn<strong>en</strong>) werd<strong>en</strong>.<br />

54<br />

In het 43e artiq. ordiner<strong>en</strong> UEd: Mo: met d<strong>en</strong> commandt. Berg<strong>en</strong>aar goede corespond<strong>en</strong>tie te<br />

houd<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de hij na Surinaem wilde com<strong>en</strong> ; mede int 44e artiq. te spreeck<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> handel van<br />

de ora<strong>en</strong>gie verv<strong>en</strong>, welck UEd: Mo: sull<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> afnem<strong>en</strong> :<br />

Dat geschiet is ; uijt de stuck<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong> ick <strong>en</strong> twijfele nijet of UEd: Mo: sull<strong>en</strong> in alle<br />

getrouwicheijt van hem gedi<strong>en</strong>t werd<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> commandt: voornoemt heeft mij e<strong>en</strong> brief lat<strong>en</strong> toecom<strong>en</strong>, die sich seer beklaeght over de<br />

insol<strong>en</strong>te bejeg<strong>en</strong>ing van [=door] d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich Jolijt, daar hij secht de attestatie van toe te<br />

z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. 't Is seer ell<strong>en</strong>dich Haer Ed: Mo: sulcke di<strong>en</strong>aar<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> treff<strong>en</strong>. Comt mij seer buijt<strong>en</strong><br />

verwachting van hem voordt.<br />

Bij de secrete instructie hebb<strong>en</strong> UEd: Mo: mij verder geordineert artiq. 11 vijf a ses ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hier<br />

te land te verblijv<strong>en</strong> ofte langer, na dat de geleg<strong>en</strong>theijt des tijts sulcx ver(h)eijst ; om op alle de<br />

gerequireerde plaats<strong>en</strong> uijt te voer<strong>en</strong> 't ge<strong>en</strong> de nadere ordre vermelt :<br />

alsoo het schip <strong>en</strong> fictaelij [=victualie] mij dan soud<strong>en</strong> manquer<strong>en</strong> <strong>en</strong> begev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> oock nijet<br />

langer vereijst werdt als noch één ma<strong>en</strong>de om op alles ordre te stell<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de de attistaty <strong>en</strong> de<br />

schuld<strong>en</strong> hoop clein te hebb<strong>en</strong>, edoch om alles tot perfectij te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> sal meer tijdt vereijsch<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>de de forme(?) hoe of het beste UEd: Mo: voorgedrag<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

Sal door de advijes jacht<strong>en</strong> de plaats<strong>en</strong> mij aanbevol<strong>en</strong> niet lat<strong>en</strong> besoeck<strong>en</strong> door d'onsekerheijt<br />

van d<strong>en</strong> orca<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> waare UEd: Mo: met d<strong>en</strong> verwachte hoecker mij contrarij ordineerd ; soude<br />

met alle vlijdt nagecom<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ; soude 's Lants schip op d<strong>en</strong> tijdt voornoemt met e<strong>en</strong> bequaem<br />

persoon dan van hier s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Na welck<strong>en</strong> hoecker seer verlanght wert, alsoo Pt. Wartels over 15 a 16 dag<strong>en</strong> hijer al<br />

gearriveerdt is. Het jaer van ijets te plant<strong>en</strong> is seer teg<strong>en</strong> geloop<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijna alle de cost verdorv<strong>en</strong><br />

door de hooge water vloet.<br />

UEd: Mo: schrijv<strong>en</strong> mij in d<strong>en</strong> laest<strong>en</strong> brief, over de geleg<strong>en</strong>theijt van Surinaem dat catto<strong>en</strong>,<br />

g<strong>en</strong>geber [gember] etc. can werd<strong>en</strong> geplandt, 't welck waar is, maer door d<strong>en</strong> reg<strong>en</strong> ordinair hier<br />

te land br<strong>en</strong>ght sooveel voordeel nijet als de suijcker, <strong>en</strong> werdt dickwijls verdorv<strong>en</strong>, soodat de<br />

planters daar nijet licht a<strong>en</strong> <strong>en</strong> com<strong>en</strong>.<br />

Van d<strong>en</strong> verv(?) die m<strong>en</strong> Trotte noemt is hier mede maar seer weijnich, maar sull<strong>en</strong> mettertijdt de<br />

indian<strong>en</strong> tot het voortplant<strong>en</strong> wel crijg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> twijfele nijet ofte sal zoo wel groij<strong>en</strong> als in Isekepe<br />

<strong>en</strong> elders.<br />

D<strong>en</strong> chineesch<strong>en</strong> ora<strong>en</strong>gi<strong>en</strong>boom daer UEd: Mo: mede gewach van mak<strong>en</strong>, is op 3 a 4 plaets<strong>en</strong><br />

voorgeset. De principaelste hebbe gesi<strong>en</strong>, sal met mijn comste UEd: Mo: de proef daervan<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Van .... boontjes radijs groijt het seer wel, maar sal soo dra bij de handt nijet conn<strong>en</strong> sijn, als wel<br />

van noode soude wes<strong>en</strong>, maar door neersticheijt sal alles mettertijdt aangequeeckt werd<strong>en</strong>.<br />

Van de not<strong>en</strong>muscaedt sal mede in ..... tel<strong>en</strong> <strong>en</strong> sal op tijdt UEd: Mo: advijs werd<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. Dito<br />

beschrijving bevindt nijet vreu.... , sal 't ge<strong>en</strong> ...... , op deselve form e<strong>en</strong> beschrijvingh mak<strong>en</strong>, om<br />

UEd: Mo: met mijn comste ter handt te stell<strong>en</strong>.<br />

Wat daer nu bij het fordt behoordt <strong>en</strong> verder noodich <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stig is voor de colonie <strong>en</strong>de goede<br />

saack<strong>en</strong> zich hier gedrag<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, hoe het staadt met de advijesjacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat bij haer verricht is<br />

- <strong>en</strong> wat verder mijn voornem<strong>en</strong> daarmede is - soude mijn plicht zijn om alles pertin<strong>en</strong>t te


55<br />

beschrijv<strong>en</strong>, maar dewijl de saack<strong>en</strong> sijn bijgewoont door d<strong>en</strong> capt. Ceuvelaer, sal (hij) UEd: Mo:<br />

op alles pertin<strong>en</strong>t bericht do<strong>en</strong>.<br />

Eer ick besluijt, wil ik UEd: recommander<strong>en</strong> d<strong>en</strong> br<strong>en</strong>ger dezes. Indi<strong>en</strong> d<strong>en</strong>selve geïnclineert was<br />

met sijn familie herwaerts te com<strong>en</strong>, twijfel nijet dito bewint van saack<strong>en</strong> hier hebb<strong>en</strong>d, of UEd:<br />

Mo: soud<strong>en</strong> op tijdt de gew<strong>en</strong>ste vrucht daarvan g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>. En b<strong>en</strong> versekert e<strong>en</strong> groot<strong>en</strong> a<strong>en</strong>hangh<br />

van andr<strong>en</strong> - mij bek<strong>en</strong>t zijnde - soud<strong>en</strong> mede ga<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich Versterre, dije d<strong>en</strong> tijtel als Lt. alhier voert, is e<strong>en</strong> persoon van seer goede<br />

capaciteijt, doet groot<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st <strong>en</strong> wert seer bemindt. 'k Wil UEd: Mo: bidd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gunstigh oogh<br />

op hem gelieft te sla<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: Colonie moet versi<strong>en</strong> sijn van e<strong>en</strong> neerstigh persoon als het sal door godes hulp met<br />

het resteer<strong>en</strong>d UEd: Mo: voorgedrag<strong>en</strong>e, haest tot e<strong>en</strong> florisant<strong>en</strong> staadt com<strong>en</strong>, 't welck god<br />

geeft.<br />

Mij in UEd: Mo: gunst bevel<strong>en</strong>d, d<strong>en</strong> almachtig<strong>en</strong> bidd<strong>en</strong>d UEd: Mo: regering met heijl <strong>en</strong> seg<strong>en</strong><br />

gelieft te croon<strong>en</strong>, blijf,<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong> de gecommitteerde Rad<strong>en</strong> van de Stat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

UEd: Mo: ..... di<strong>en</strong>aer,<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong>s.<br />

In 'sLants schip Surinaem<br />

geanckert voor fordt Zeelandia<br />

In de Rio Surinaem, d<strong>en</strong><br />

3e augusty 1668<br />

1668, 3 augustus – brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035- 059<br />

Duplicaat van brief 58<br />

1668, 3 augustus – lijst van bijlag<strong>en</strong> bij brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035- 061<br />

Copie van de stuck<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong> a<strong>en</strong> Haer Ed: Mo: met d<strong>en</strong> Capt. Boudewijn Cuvelaer in<br />

dato d<strong>en</strong> derd<strong>en</strong> augs. 1668, ijder onder haer respective no. als volght:<br />

no. 1 requeste van d<strong>en</strong> majoor banister<br />

no. 2 de antwoordt daarop<br />

no. 3 versoeck van d<strong>en</strong> majoor Jeems banister in d<strong>en</strong> naem van d' Inwoonders<br />

no. 4 brief a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> majoor banister<br />

no. 5 antw. van banister voor de crijsraet<br />

no. 6 s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>tie van banister


no. 7 copie van 't contract met d<strong>en</strong> commandr. berg<strong>en</strong>aer gemacht over d<strong>en</strong> handel van de<br />

verwe<br />

no. 8 't cargeso<strong>en</strong> nodigh tot die handel.<br />

56<br />

1668 - juli, augustus – de zaak James Banister<br />

In brief 58 had Crijns<strong>en</strong> al zijn visie op deze zaak <strong>uit</strong>e<strong>en</strong>gezet. Volg<strong>en</strong>s hem had Banister zich<br />

oprui<strong>en</strong>d opgesteld, <strong>en</strong> de (Engelse) bewoners aangespoord de kolonie te verlat<strong>en</strong>. Banister werd<br />

door de krijgsraad veroordeeld om in Zeeland zijn gedrag te verantwoord<strong>en</strong>. In feite e<strong>en</strong><br />

verbanning <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong>.<br />

De docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> het beste word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong> aan de hand van de lijst van de "nev<strong>en</strong>gaande<br />

stukk<strong>en</strong>" behor<strong>en</strong>de bij Crijns<strong>en</strong>'s brief no. 58 (zie hierbov<strong>en</strong>) ; de eerste 6 docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> handel<strong>en</strong><br />

over de zaak Banister.<br />

no. 1 - ongedateerd - verzoek van James Banister<br />

2035-62<br />

Gericht aan Abraham Crijns<strong>en</strong>. Banister spreekt nam<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> groep Engelse inwoners, die ook<br />

all<strong>en</strong> het verzoek hebb<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong>d.<br />

B. verklaart zijn trouw aan de nieuwe regering, <strong>en</strong> verzoekt nam<strong>en</strong>s de E. inwoners : het recht om<br />

te vergader<strong>en</strong> ; <strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> vrijdom van belasting ; het afkondig<strong>en</strong> van bijwett<strong>en</strong> zodat e<strong>en</strong><br />

compleet rechtstelsel zal ontstaan ; bevestiging van het recht om vrijelijk met hun bezitting<strong>en</strong> te<br />

vertrekk<strong>en</strong> ; verzoekt permissie dat schep<strong>en</strong> <strong>uit</strong> Babados vrij handel mog<strong>en</strong> drijv<strong>en</strong> in <strong>Suriname</strong>,<br />

met name in timmerhout, vanwege "het droevigh accid<strong>en</strong>t van d<strong>en</strong> brandt tot totaele ruijne <strong>en</strong>de<br />

destructie van de stadt in Barbados". De ondertek<strong>en</strong>ing is als volgt:<br />

van de oplantsche divisie:<br />

John V<strong>en</strong>man<br />

Levell Randon<br />

Thomas Lambert<br />

George Luibry<br />

Edwaert Giddy<br />

Fleury Massey<br />

Christoffel R<strong>en</strong>dar<br />

Ser<strong>en</strong>o divisie:<br />

Ja<strong>en</strong>es Maxwell<br />

Samuel Sleigh<br />

John Millard<br />

van de divisie van Toorarica:<br />

James Banister<br />

John Holland<br />

Thomas Stantor<br />

Stev<strong>en</strong> Neale<br />

Blijas Slij<br />

John Peirson<br />

Arthur Mackwort<br />

Roger Prossor


William Ijeo<br />

Daniel Munroo<br />

John Biggs<br />

H<strong>en</strong>rij Eevers (Revers?)<br />

Richart Laijthon<br />

John Jones<br />

John Stantor<br />

Perseval Moron<br />

Thomas Turston (Triston?)<br />

Thomas Becke<br />

Walter Brongis<br />

William Kreake (Sredalro?)<br />

Jacob Dubartes<br />

Thomas Chase<br />

John glae broocke<br />

William yarworth<br />

Thomas Stolman<br />

Ralph Vinc<strong>en</strong>t(?)<br />

Robbert Clercke<br />

Thomas Prighson<br />

Richard Laijton<br />

H<strong>en</strong>rij Darbij<br />

57<br />

no. 2 - ongedateerd - antwoord Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 063<br />

Crijns<strong>en</strong> bevestigt het recht van vergadering, maar verbiedt publieke vergadering<strong>en</strong> ; verbiedt het<br />

<strong>uit</strong> de kolonie afvoer<strong>en</strong> van bezitting<strong>en</strong> <strong>en</strong> slav<strong>en</strong> ; stelt voor dat het in Barbados b<strong>en</strong>odigde hout<br />

met "duijtsche" schep<strong>en</strong> naar daar wordt gebracht.<br />

2035 - 064<br />

Duplicaat<br />

no. 3 - 19 juli - petitie van James Banister<br />

2035 - 060<br />

Gericht aan Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn raad. Banister verzoekt permissie om met al zijn bezitting<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

slav<strong>en</strong> <strong>uit</strong> <strong>Suriname</strong> te mog<strong>en</strong> vertrekk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> verzoekt dezelfde permissie voor de overige <strong>en</strong>gelse<br />

inwoners . Verzoekt permissie om met e<strong>en</strong> schip handel tuss<strong>en</strong> Barbados <strong>en</strong> <strong>Suriname</strong> te drijv<strong>en</strong>.<br />

Verzoekt - als hem de toestemming wordt geweigerd om zijn bezitting<strong>en</strong> mee te nem<strong>en</strong> - permissie<br />

deze te verkop<strong>en</strong>. Ondertek<strong>en</strong>d door: Jamis Banister.<br />

de her<strong>en</strong> H<strong>en</strong>drick Massy, Math. Adcochs ; Tames Maxwell ; <strong>en</strong> Thomas Stanton verklar<strong>en</strong> dat de<br />

copiebrief e<strong>en</strong>sluid<strong>en</strong>d is aan het origineel.<br />

2035 - 065<br />

Duplicaat, niet helemaal letterlijk gelijk aan no. 60, <strong>en</strong> gedateerd 18 juli<br />

2035 - 066<br />

Duplicaat<br />

2035 - 067<br />

Origineel, in het <strong>en</strong>gels gesteld


no. 4 - 23 juli - antwoord Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

58<br />

2035 - 068<br />

Kort antwoord, gericht aan James Banister. Uit de toon van B's request maakt Crijns<strong>en</strong> op dat B.<br />

zich niet wil onderwerp<strong>en</strong> aan het gezag van Zeeland. Hij beveelt Banister om de volg<strong>en</strong>de<br />

morg<strong>en</strong> zich aan te di<strong>en</strong><strong>en</strong> op het "landts schip" om te word<strong>en</strong> verhoord.<br />

no. 5 - verweer van Banister<br />

Dit stuk ontbreekt in de bundel.<br />

no. 6 - 24 juli - verslag <strong>en</strong> vonnis van de krijgsraad<br />

2035 - 069<br />

Banister wordt veroordeeld om in Zeeland rek<strong>en</strong>schap af te legg<strong>en</strong> over zijn gedrag. Ondertek<strong>en</strong>d<br />

door Abraham Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> secretaris Johan Tressry<br />

2035 - 070<br />

Duplicaat<br />

1668 - 20 juni - leveringscontract tuss<strong>en</strong> Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aar<br />

2035 - 071<br />

Bijlage no. 7 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 2035 - 058. Contract voor 3 jar<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> commandr. Mathijs<br />

Mathijss<strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aer van Isequepe <strong>en</strong> commandr. Abraham Crijns<strong>en</strong> over de levering van<br />

"oriane verwe". Crijns<strong>en</strong> zal cargazo<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan Berg<strong>en</strong>aar, die daarmee oriane bij de<br />

indian<strong>en</strong> zal kop<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan Crijns<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>. Als betaling ontvangt Berg<strong>en</strong>aar 1/8 deel van de<br />

opbr<strong>en</strong>gst.<br />

"... aldus gedaan in pres<strong>en</strong>tie van Capt. Boudewijn Ceuvelaer <strong>en</strong> Nicolas Pieter Bon, tot<br />

naercominge (door) ons gesam<strong>en</strong>lijck gantschelijck onderteijk<strong>en</strong>t, actum int 's landts schip<br />

Ser<strong>en</strong>aem d<strong>en</strong> 20 Junij 1668".<br />

NB: dit contract <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de correspond<strong>en</strong>tie kwam al eerder in de collectie voor onder de<br />

nummers 2035-036-038.<br />

1668 - 12 augustus - loonstaat fort Kijkoveral<br />

2035 - 072<br />

"Lijst van de persoon<strong>en</strong> in di<strong>en</strong>st sijnde geweest van de geoctroij. Westind. Comp. ter camer van<br />

Zeelant, dewelcke hebb<strong>en</strong> vertrock<strong>en</strong> geweest met 't schip D<strong>en</strong> Jong<strong>en</strong> Bruijnvis naer 't fort<br />

Kijkoveral legg<strong>en</strong>de in de devisie van Isequepe mitsgaders 't g<strong>en</strong>e hun over verdi<strong>en</strong>de<br />

ma<strong>en</strong>tgeld<strong>en</strong> is competeer<strong>en</strong>de".<br />

De lijst telt 4 person<strong>en</strong>: H<strong>en</strong>drik Rol, Jan Jans<strong>en</strong>, Louijs Delicourt, <strong>en</strong> Mart Francois Wille.<br />

<strong>1667</strong> - 1668 - voorraadboekhouding Nicolaas Combe<br />

2035 - 073<br />

1 - "lijste van de vivres, gelevert door comijs Combe door ordre van d<strong>en</strong> heer Commandr.<br />

Dubois". De lijst bestrijkt de periode 3 october <strong>1667</strong> - 31 juli 1668.


2 - "lijste van de goeder<strong>en</strong> van de West-Indische compagnie, gelevert door ordre van d<strong>en</strong> gnt.<br />

Dubois" De lijst bestrijkt de periode april - augustus 1668.<br />

3 - "lijste van de goeder<strong>en</strong> van de West-Indische compagnie gelevert aan de commandt. van<br />

Tabago Abel Thisso d<strong>en</strong> 2 aprilis 1668".<br />

59<br />

1668 - 4 september - brief Abel Thisso<br />

2035 - 074<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Beschrijft de periode Juli t/m September 1668. Er is niet<br />

zoveel gebeurd, behalve de diefstal van 6 slav<strong>en</strong> door indian<strong>en</strong>, die ze vervolg<strong>en</strong>s op andere<br />

eiland<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> verkocht.<br />

Aux tres puissants Seigneurs Mes Seigneurs les estats de Zeelandt, Salut<br />

Mes Seigneurs, Il vous plaiza de vouloir excuser si je nay escrit plustost, que je nay faict, mais les<br />

maladies m'ont attaqué si fort, tant moy que le secretaire, qui est <strong>en</strong>core fort mal. Et quant a moy,<br />

je n'ay la force de t<strong>en</strong>ir la plume, ny de pouvoir marcher.<br />

Vous scavez, mes Seigneurs, que le pays comm<strong>en</strong>ce fort a se cultiver, et pres que touts les<br />

habitants sont sur leurs habitations, ils plant<strong>en</strong>t des vivres pour lorsque'il vi<strong>en</strong>dra des noirs<br />

[negers].<br />

Depuis la derniere que j'ay escrit a Mes Seigneurs, il est arrivé ici deux petittes barques pour<br />

demeurer ici, ou les maistres ont pris chascun une habitation.<br />

Il y a deux navires hollande qui ont passé le mauvais temps icy ; l'un est charge de noirs, nommé<br />

le navire La Paix, le schipper s'appelle Jean Texel, et a v<strong>en</strong>du icy 15 ou 16 noirs. l'Autre est le<br />

capitaine Goveert qui a une habitation icy (ou) il s'<strong>en</strong> va, a Corosol.<br />

Je n'ay point eu de nouvelles de <strong>Suriname</strong> depuis que le navire de Ar<strong>en</strong>t a passé icy, mais il y a<br />

Pieter Marcus qui a passé icy le 7 sept., ou il a decouragé les habitants a cause qu'il a faict couzir<br />

le brut que monsrs. Lams [Lampsin] <strong>en</strong> troit de rechef <strong>en</strong> posesion de ce pays, car la plus grand<br />

part s'<strong>en</strong> veult aller <strong>en</strong> terre ferme de costé et d'autre. Et j'ay <strong>en</strong>t<strong>en</strong>du de luy que mes Seigneurs ont<br />

<strong>en</strong>voyé deux navires a <strong>Suriname</strong> chargés de marchandises pour le pays, et qu'ils estoy<strong>en</strong>t partis<br />

quant et luy, don’t je suis fort estonné, que si il y avait quelque ordre de mes seigneurs que<br />

Monsr. Crins<strong>en</strong> me le feroit scavoir, car je tascherois d' <strong>en</strong>voyer une partie des habitants d'icy a<br />

Paurome et a <strong>Suriname</strong>.<br />

J'ay achepté du dit capitaine Marcus par necessité:<br />

un baril de farine couste st 40: 0<br />

un tierce de vin couste st 40: 0<br />

un ancre d'eau de vivre couste st 24: 0<br />

-----------<br />

dont j'ay donné une lettre st 104: 0 de change pour recevoir aupres de mes seigneurs.<br />

Je vous ay desia donné advis comme les chefs des isles francoises <strong>en</strong>voy<strong>en</strong>t de leurs g<strong>en</strong>s avec les<br />

indi<strong>en</strong>s qui vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t icy butiner et puis achept<strong>en</strong>t le butin ; les Caraibes des Vinc<strong>en</strong>t estant v<strong>en</strong>us<br />

icy il y a quelques mois, sous pretexte d'amitié, <strong>en</strong>lever<strong>en</strong>t les six meilleurs esclaves qu'il y eut <strong>en</strong><br />

cette isle, et estant arrivés chez eux, un des noirs fust aussi tost <strong>en</strong>levé par les g<strong>en</strong>s d'un lieut<strong>en</strong>ant<br />

de milice de la Martinique, et les cinq autres par un domestique de Monsr. Vinc<strong>en</strong>t, gouverneur de<br />

la Gr<strong>en</strong>ade, qui donna un peu d'eau de vie aux d' Caraibes.<br />

J'ay escrit plusieures fois au le Sr. Vinc<strong>en</strong>t pour revoir les esclaves, mais je n' <strong>en</strong> ay peu tirer<br />

aucunne response. J' apr<strong>en</strong>ds a pres<strong>en</strong>t qu'il les a v<strong>en</strong>dus a differ<strong>en</strong>ds habitants de la Gr<strong>en</strong>ade.<br />

Si n'avez mes Seigneurs la bonté d'aporter quelque remede a cela, nous serons souv<strong>en</strong>ts subjects a<br />

sembables insultes, quelques forts que l'on puisse faire dans le pays, ou il y a desc<strong>en</strong>te par tout, et


les indi<strong>en</strong>s mett<strong>en</strong>t a terre dans des lieux escartes et inhabités, puis au travers des bois vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t<br />

surpr<strong>en</strong>dre le monde dans leurs habitations.<br />

Je crois, Messeigneurs, que le seul remede est - s'il ce peut et que vous le trouviez apropos de<br />

faire - une ligue avec les isles francoises contre les indi<strong>en</strong>s.<br />

Je demeure,<br />

Messeigneurs,<br />

A Tabago le 24e Sept. 1668<br />

Votre tres humble et tres obeisant Serviteur,<br />

Thisso.<br />

1668 - 2 october - brief Abel Thisso<br />

2035 - 075<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland.<br />

60<br />

Eedle Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>, Mijne Her<strong>en</strong> de Staat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

Mijne gebid<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Alzoo occasie gevond<strong>en</strong> hebbe om in haest Haare Eedle Moog<strong>en</strong>dhed<strong>en</strong> dese weijnige regul<strong>en</strong><br />

toe te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> barcque die soo in passant a<strong>en</strong>comt van Trinidados, ga<strong>en</strong>de naer<br />

Mart<strong>en</strong>ique. Dewelcke rapporteert dat nu ontr<strong>en</strong>t over e<strong>en</strong> maant de snaauw van Serniam aldaer is<br />

geweest met e<strong>en</strong>ige goeder<strong>en</strong> & heeft met de Spanjarts handeling versocht van paard<strong>en</strong>,<br />

beestijaal<strong>en</strong>, als anders ; maer heeft nits <strong>uit</strong>gerigt. Segg<strong>en</strong> door oorsaacke dat de Gouverneur<br />

aldaer overleed<strong>en</strong> is & datter nu ge<strong>en</strong> vaste gouverneur is.<br />

Zij br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> ons mede dat de Spanjaarts van Trinidat ons alhier waarschouw<strong>en</strong> dat wij op onse<br />

hoede sull<strong>en</strong> wes<strong>en</strong> doordi<strong>en</strong> dat de indian<strong>en</strong> van het Eylandt Parija ons hier will<strong>en</strong> coom<strong>en</strong><br />

beoorloog<strong>en</strong>. Wij zijn daerover meede gewaerschouwt van de Arrewackse Naatie & oock van de<br />

eylantse Caribises<strong>en</strong>. & dat de tijt nu op 12 a 13 daag<strong>en</strong> naa ge-expireert is.<br />

Wij zijn hier heel slechtelijck gestelt om nogh oorlogh te conn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> geweese<br />

commandr. Jan Lansman heeft meede in 't verleed<strong>en</strong> jaar hier a<strong>en</strong> het landt met hulpe ofte door<br />

oproij<strong>en</strong> van de Caribis<strong>en</strong> van de vaste cust alhier do<strong>en</strong> [to<strong>en</strong>] wees<strong>en</strong>de, e<strong>en</strong> partij andere<br />

indijan<strong>en</strong> hier a<strong>en</strong> het Landt doot geslaag<strong>en</strong>. Dewelcke nu meede haer rev<strong>en</strong>tie coom<strong>en</strong> haal<strong>en</strong>.<br />

Hebbe meede e<strong>en</strong> huijs alhier op de oude plaatse van de fortificatie laat<strong>en</strong> maack<strong>en</strong> & is meest<br />

claar van houdtwerck. Maer hebbe nu ge<strong>en</strong> spijckers, nogh ander noodige ijserwerck daertoe<br />

di<strong>en</strong>(<strong>en</strong>)de. Ick hebbe over lange daervan a<strong>en</strong> mijnheer Chrijns<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong>, maer crijge ge<strong>en</strong><br />

tijdinge noch adsijst<strong>en</strong>tie daervan. Weete niet wat ick daer<strong>uit</strong> sal presumeer<strong>en</strong>.<br />

Van fortificatie & battarij<strong>en</strong> op te maack<strong>en</strong> is mijn onmoogelijck te do<strong>en</strong> sonder meerdere<br />

adsist<strong>en</strong>tie ; want hebbe ge<strong>en</strong> montcost langer als moogelijck noch voor e<strong>en</strong> maant, offte wat<br />

carssavij & dan soo isset alles op. Want door de langheijt soo isset alles sijn eijnde gecom<strong>en</strong>.<br />

Het landt is nu heel ontbloot van de oude vijvers [vivres]. Het is waer datter nu wel wat jonge<br />

vrucht<strong>en</strong> schoon in de gront staan ; maer conn<strong>en</strong> daer noch niet van treck<strong>en</strong>.<br />

Wij zijn nu in, ofte te segg<strong>en</strong> de quaade tijt van 't jaar gepasseert, hebbe meest alle in deselve dese<br />

tijt dootcranck gecranck geweest & hier zijn al vrij wat gestorv<strong>en</strong>.


61<br />

Ende allesoo is meede - gelijck in mijn voorga<strong>en</strong>de geschreev<strong>en</strong> hebbe - e<strong>en</strong> schip van mijnheer<br />

Lampsins alhier a<strong>en</strong>geweest is, dewelcke hier uijtgestroijt heeft dat mijnheer Lampsins het landt<br />

Tabago weederom sal hebb<strong>en</strong> & dewijl dat de goede ingeseet<strong>en</strong><strong>en</strong> liever daerom hier gecom<strong>en</strong><br />

zijn om onder het comando & opsicht te wees<strong>en</strong> van haare Eedle Moog<strong>en</strong>dh., als van<br />

particulier<strong>en</strong>.<br />

Soodat ick niet langer weet de lied<strong>en</strong> te still<strong>en</strong>, ofte wat ick teg<strong>en</strong> haer sal segg<strong>en</strong> ; want tot nogh<br />

toe niet één woort van schrijv<strong>en</strong> ofte e<strong>en</strong>ige order van haare Eedle Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hebbe gecreeg<strong>en</strong> ;<br />

soodat het mijn meede niet weijnig, maer hertelijck doet verlang<strong>en</strong>: want ick ...... in alles, soo van<br />

schrijv<strong>en</strong> als ander<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> geda<strong>en</strong> a<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de de depp<strong>en</strong>d<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> van het Landt.<br />

Hadde hier e<strong>en</strong> vaartuigh geweest : hier soude nu vrij wat meerder volck op 't landt wees<strong>en</strong> ;<br />

versoecke dat Haare Eedle Moog<strong>en</strong>dhed<strong>en</strong> mij hierin geliev<strong>en</strong> te verexcuser<strong>en</strong> & t<strong>en</strong> beste<br />

afneem<strong>en</strong> dat ick mijn hertte recht crijg<strong>en</strong>.<br />

Watt het guarniso<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gaet, soo hebbe daeronder veele kreuppel<strong>en</strong>, soo van seere be<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />

quaade voet<strong>en</strong>, als andere misseriën & oock ge<strong>en</strong> couss<strong>en</strong> ofte scho<strong>en</strong><strong>en</strong> meer.<br />

Dese sieckt<strong>en</strong> veroorsaack<strong>en</strong> dat het Landt niet resschaap<strong>en</strong> geoop<strong>en</strong>t wordt ; dat [als] het landt<br />

naer behoor<strong>en</strong> conde geoop<strong>en</strong>t word<strong>en</strong>, het soude met alle deese g<strong>en</strong>. quaal<strong>en</strong> wel beeter<strong>en</strong>.<br />

Soodat ick hierdoor met de soldaat<strong>en</strong> grootelijx verleeg<strong>en</strong> b<strong>en</strong> ; want ick kan haar niet <strong>uit</strong>s<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

ofte imployeer<strong>en</strong> naer behoor<strong>en</strong>, als ick anders wel do<strong>en</strong> soude.<br />

Nu sonderlingh niet meer dan reffirere alles tot per naaste, & sal ondertussch<strong>en</strong> Haare Eedle<br />

Moog<strong>en</strong>dhed<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> int gemoet [tegemoet] si<strong>en</strong> met verlang<strong>en</strong>. Eijndige & naer ootmoedige<br />

saluttatie, soo beveele Haere Eedle Moog<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> in de g<strong>en</strong>adereijcke bescherming van Godt<br />

almachtigh & verblijve altijt,<br />

Haare Eedle Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong> geaffecteerde <strong>en</strong> getrouwe dr.<br />

Thisso<br />

Actum Nova Walcher<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> 2 octobr. Ao. 1668.<br />

1668 - 2 october - brief Abel Thisso<br />

2035 - 076<br />

duplicaat van de vorige brief.


62<br />

1668 - 3 <strong>en</strong> 4 october - brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 076a <strong>en</strong> 77<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Uitgebreide brief dato 3 october, met e<strong>en</strong> korte brief van 4<br />

october erbij gevoegd.<br />

Crijns<strong>en</strong> beschrijft de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in augustus <strong>en</strong> september 1668. Het grootste deel handelt<br />

de perikel<strong>en</strong> met Willoughby, <strong>en</strong> over zijn zaakgelastigde, die in di<strong>en</strong>s opdracht naar <strong>Suriname</strong><br />

gekom<strong>en</strong> is <strong>en</strong> daar onrust veroorzaakt heeft onder de Engelse bewoners ; Crijns<strong>en</strong> heeft hem op<br />

transport naar Holland gezet. Verder schrijft hij over velerlei zak<strong>en</strong>, o.a. dat weg<strong>en</strong>s tekort aan<br />

beest<strong>en</strong> het riet niet kan word<strong>en</strong> afgemal<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de veld<strong>en</strong> wordt verbrand ; dat de ing<strong>en</strong>ieur<br />

Mogge naar de Saramacca is gestuurd om e<strong>en</strong> gunstige plaats voor e<strong>en</strong> fort te vind<strong>en</strong> ; dat aan<br />

de afbouw van het fort voortdur<strong>en</strong>d wordt gewerkt, maar dat er te weinig arbeidskracht<strong>en</strong> zijn om<br />

het werk snel af te rond<strong>en</strong>.<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijn<strong>en</strong> laest<strong>en</strong> was a<strong>en</strong> UEd: Mo: d<strong>en</strong> derd<strong>en</strong> augustij laestled<strong>en</strong> per d<strong>en</strong> capt. Cuvelaar. Daeruijt<br />

UEd: Mo: nev<strong>en</strong>s 't rappordt van d<strong>en</strong> capt. voornt. sull<strong>en</strong> verstaan hebb<strong>en</strong> d<strong>en</strong> standt van UEd:<br />

Mo: colonie, <strong>en</strong> hoe het zich hier hier heeft gedrag<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wat di<strong>en</strong>stich zoude zijn om UEd: Mo:<br />

prov<strong>en</strong>ue haast door Godes g<strong>en</strong>ade tot e<strong>en</strong> florisant<strong>en</strong> staadt te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Om de sekerheijt <strong>en</strong>de mijn a<strong>en</strong>bevol<strong>en</strong> plicht, ga<strong>en</strong> de doubl. hiernev<strong>en</strong>s a<strong>en</strong> UEd: Mo:.<br />

't Zedert heb met blijtschap ontfang<strong>en</strong> UEd: Mo: missives van d<strong>en</strong> 5e 6e Meij & van d<strong>en</strong> 17e dito<br />

per d<strong>en</strong> commandr. Evert Everts<strong>en</strong> op d<strong>en</strong> 27e augustij laest, met de stuck<strong>en</strong> <strong>en</strong> bescheijd<strong>en</strong>,<br />

vivres etc. alles volg<strong>en</strong>s de lijste.<br />

Oock per schipper Hoijman Adr. UEd: Mo: missive van d<strong>en</strong> 11e junij met de sutaelje volg<strong>en</strong>s 't<br />

conossem<strong>en</strong>t ontfang<strong>en</strong>. Op d<strong>en</strong> 25e augustij mede met schipper D. Thijss<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> letterk<strong>en</strong><br />

van addres bij 't connessem<strong>en</strong>t. D<strong>en</strong> 20e Sept. de vivres overgelevert.<br />

Bedancke UEd. Mo. voor de sorgh die UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> te drag<strong>en</strong>, sal nijet manqueer<strong>en</strong> de<br />

voorn. vivres na behoor<strong>en</strong> op ijdere plaats lat<strong>en</strong> afgaan <strong>en</strong> versorg<strong>en</strong> ; oock tracht<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>age<br />

zoo veel als de geleg<strong>en</strong>theijt van tijt sal mede br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> overvloet van 't opperwater heeft e<strong>en</strong> schaers jaer van cost te plant<strong>en</strong> hier gemaackt, soodat<br />

t<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> tijdt de fictalij is toeg<strong>en</strong>.... ; oock voor e<strong>en</strong> ruijm<strong>en</strong> tijdt hebbe e<strong>en</strong>ige uijtgesond<strong>en</strong> om<br />

cassavie te ruijgel<strong>en</strong>, want te coop<strong>en</strong> deselve dierder is als broodt. Oock zull<strong>en</strong> voor de soldat<strong>en</strong> -<br />

soo 't meerder profijt levert - slav<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>de, e<strong>en</strong> stucx Landt door e<strong>en</strong> bequaem persoon lat<strong>en</strong><br />

beplant<strong>en</strong>, zoodat UEd: Mo:, e<strong>en</strong> vast volck hier a<strong>en</strong>legg<strong>en</strong>d, sull<strong>en</strong> met weijnich cost<br />

onderhoud<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>. Want de nieuwicheijt <strong>en</strong> veranderingh br<strong>en</strong>ght meerder cost, verminderingh<br />

in 't volck, <strong>en</strong> weinich di<strong>en</strong>st ; want de natuere vant Landt nijet k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d, <strong>en</strong> teg<strong>en</strong> alle<br />

waerschouwinghe heijmelijck ijets overvloedigh gebruijck<strong>en</strong>d, geraack<strong>en</strong> stracx onder de voet.<br />

Ick sal dan overtred<strong>en</strong> om in alles onderdanighst UEd: Mo: missives toegesond<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> 5e (<strong>en</strong>)<br />

6e Meij laestled<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong>.<br />

Verneme seer geern UEd: Mo: de weg<strong>en</strong> ban<strong>en</strong> om de resitutie van de afgehaelde goeder<strong>en</strong> door<br />

de Lord Wiloubie, alsoo alles van hem is a<strong>en</strong>gelecht om in d<strong>en</strong> tijdt van de vrede UEd: Mo:<br />

prov<strong>en</strong>cie tot taliter te ruiwiner<strong>en</strong>. 't Welck UEd: Mo: noch nader sull<strong>en</strong> vernom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, zi<strong>en</strong>de<br />

de pat<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dije gegev<strong>en</strong> was van de gouverneur van de Barbodus a<strong>en</strong> de majoor Nidem. Oock<br />

hetge<strong>en</strong> na dato noch is bijgecom<strong>en</strong>, waervan de stuck<strong>en</strong> hiernev<strong>en</strong>s ga<strong>en</strong>, dat zijn saack nijet <strong>en</strong><br />

zal verlicht<strong>en</strong>.<br />

Verhoope UEd: Mo: de resitutie in behoorlijcke forme te volg<strong>en</strong>. Zull<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>.


63<br />

UEd: Mo: schrijv<strong>en</strong> mij verder dat door het lange legg<strong>en</strong> in pley.... e<strong>en</strong><strong>en</strong> ruijm<strong>en</strong> tijdt is gegev<strong>en</strong><br />

a<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige ongemack<strong>en</strong> <strong>en</strong> qualijck geïnt<strong>en</strong>tioneerde Engels<strong>en</strong>, om met hare persoon<strong>en</strong>, slav<strong>en</strong>,<br />

etc. uijt de colonije te vertreck<strong>en</strong>.<br />

Ick bidde UEd: Mo: mij in dese saack sull<strong>en</strong> excuser<strong>en</strong> , alsoo mij meerder becommernis daer<br />

heeft gebaert tot voltrecking van de reijs als in alle d<strong>en</strong> tijdt dat ick in UEd: Mo: affaires sijn<br />

besich geweest. In caz sulcx can bewes<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> dat behoorlijck na zeemanschap met de schep<strong>en</strong><br />

onder mij gedestineert, heb conn<strong>en</strong> reijs vorder<strong>en</strong>. 'k Stelle mijselve voor UEd: Mo: om te zijner<br />

tijdt nader rek<strong>en</strong>schap van te gev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> te drag<strong>en</strong> de blame dije sulcks waardig zijn. Edoch UEd:<br />

Mo: zull<strong>en</strong> 't contrarije bevind<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: roer<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de procedure dije de Lord Willoubie <strong>en</strong> capt. Heijndrix hebb<strong>en</strong> gebruijckt ...<br />

(het is niet helemaal zeker of de voorgaande pagina aansl<strong>uit</strong> op de navolg<strong>en</strong>de, of dat er e<strong>en</strong><br />

pagina verlor<strong>en</strong> is gegaan ; de pagina's van de originele brief zijn niet op volgorde)<br />

....... dije met gelijcke munte behoorde betaeldt te zijn geweest, <strong>en</strong> UEd: Mo: vertrouw<strong>en</strong>, dat met<br />

meerdere vigeur <strong>en</strong> nadruck a<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voorsi<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de mede gegev<strong>en</strong> Instructie.<br />

UEd: Mo: zull<strong>en</strong> door de Heer<strong>en</strong> Van der R.... <strong>en</strong> Borstel(?), <strong>en</strong> naderhandt door capt. Cuvelaar<br />

vestaan hebb<strong>en</strong>, wat middel<strong>en</strong> tot di<strong>en</strong> eijnde sijn a<strong>en</strong>gew<strong>en</strong>t. Ick bek<strong>en</strong> dat wij met het grootste<br />

recht soud<strong>en</strong> met onse comst al die in 't fordt war<strong>en</strong> de smate(?) soud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />

gevoel<strong>en</strong> - wat die meriteerd<strong>en</strong> dije teg<strong>en</strong>s alle recht <strong>en</strong> billickhed<strong>en</strong> possezie com<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> -<br />

maar de Instructie geexamineert hebb<strong>en</strong>de met de heer<strong>en</strong> van de crijgsraet, wiert goet gevond<strong>en</strong><br />

alle middel<strong>en</strong> a<strong>en</strong> te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om haer tot overlevering te dwing<strong>en</strong>, maer vooralsnoch nijet<br />

feijtelijck aantast<strong>en</strong>.<br />

Op dije tijt sijn ons voorgecom<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige propositi<strong>en</strong> <strong>en</strong> versoeck<strong>en</strong> van de heer Banister <strong>en</strong> sijn<strong>en</strong><br />

raedt, dat ge<strong>en</strong> Engelsche Inwoonder vanweg<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige acti<strong>en</strong> uijt gehoorsaemheijt tot Zijn<br />

Majesteijts Vloot <strong>en</strong> Landtmacht om dese colonie te redresser<strong>en</strong>, tot des<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>woordige tijt toe,<br />

(<strong>en</strong>) na des<strong>en</strong> nijet soud<strong>en</strong> gemolesteert werd<strong>en</strong>.<br />

't Welck ons met recht suspectie gaf, ijets to<strong>en</strong> mocht gepleeght sijn ; maer tot meerder<br />

geleg<strong>en</strong>theijt heb d<strong>en</strong> Lt. Versterre & d<strong>en</strong> secret. Tressry voor de crijgsraet do<strong>en</strong> comparer<strong>en</strong> <strong>en</strong>de<br />

beijde afgevraecht, of e<strong>en</strong>ige inwoonders haer tég<strong>en</strong> har<strong>en</strong> eedt van getrouwigheijdt gedrag<strong>en</strong><br />

hadd<strong>en</strong>, dat m<strong>en</strong> soude weerdich acht<strong>en</strong> om 't voorga<strong>en</strong>d versoeck te weijger<strong>en</strong>. Is van haer tot<br />

antw. gegev<strong>en</strong>, datter e<strong>en</strong>ige weijnige war<strong>en</strong>, (<strong>en</strong>) dije m<strong>en</strong> geloofde meer gedwong<strong>en</strong> war<strong>en</strong> door<br />

gewelt als eijg<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>tht., weshalve wiert do<strong>en</strong> [to<strong>en</strong>] voorgedrag<strong>en</strong>, wat m<strong>en</strong> oordeelt nu tot<br />

welstant van dese colonije, <strong>en</strong> of m<strong>en</strong> haer e<strong>en</strong>ig versoeck soude toestaan ofte nijet.<br />

Zijn - als UEd: Mo: gesi<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> uijt de gesond<strong>en</strong> copij<strong>en</strong> - e<strong>en</strong>ige ding<strong>en</strong> toegestaan op 't<br />

voorn. rappordt, principalijck dat alle injuri<strong>en</strong> van te voor<strong>en</strong> gepleecht zoud<strong>en</strong> in verget<strong>en</strong>heijt<br />

gestelt werd<strong>en</strong>, mits haer naderhandt (ge)drag<strong>en</strong>d als gehoorsame ondersat<strong>en</strong> betaamt.<br />

(p.agina)<br />

wel wet<strong>en</strong>d (dat) dije op tijdt can wacht<strong>en</strong>, die eliquanter haer noch wel sull<strong>en</strong> opdo<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat<br />

m<strong>en</strong> dan haer met dobbel recht can straff<strong>en</strong> si<strong>en</strong>de hare malisieuse g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theijt teg<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Staadt.<br />

UEd: Mo: schrijv<strong>en</strong> verder, in cas d<strong>en</strong> Lord Willoubie ofte (e<strong>en</strong>) van sijn instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hier<br />

quam<strong>en</strong>, tot (<strong>uit</strong>voering van) haere voorga<strong>en</strong>de deseijn<strong>en</strong> [plann<strong>en</strong>]. dat m<strong>en</strong> deselve a<strong>en</strong> UEd:<br />

Mo: zoud<strong>en</strong> opz<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Dat albereijts hebbe moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, soo UEd: Mo: sull<strong>en</strong> gesi<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ; verhoop<strong>en</strong>de het haer soo<br />

zuer sal vall<strong>en</strong>, dat de goetheijt van UEd: Mo: nijet meer bij haer <strong>en</strong> mach misbruijckt werd<strong>en</strong>,


64<br />

(<strong>en</strong> als er nog) e<strong>en</strong>ige van dije natuer com<strong>en</strong>de, sal volg<strong>en</strong>s UEd: Mo: ordre met haer handel<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

op de rest e<strong>en</strong> waeck<strong>en</strong>t oogh houd<strong>en</strong>.<br />

d' Ratificazije mij van UEd: Mo: toegesond<strong>en</strong> heb deselve secretelijck gehoud<strong>en</strong>, zonder a<strong>en</strong><br />

ijmant de minste wet<strong>en</strong>schap te gev<strong>en</strong> ; oock schrijv<strong>en</strong> UEd: Mo: nijet a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> secret. Tressereij,<br />

daer UEd: Mo: segg<strong>en</strong> quade doch geloofbare rapport<strong>en</strong> van gaan.<br />

Di<strong>en</strong>t UEd: Mo: tot antwoordt, dat sijn nalaticheijt <strong>en</strong> slapheijt in zijn di<strong>en</strong>st mij verscheijde<br />

reijs<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> bewog<strong>en</strong>, om hem daerover te bestraff<strong>en</strong> ; indi<strong>en</strong> hij in UEd: Mo: di<strong>en</strong>st met ge<strong>en</strong><br />

meerder ijver <strong>en</strong> vigileerd, hem tot e<strong>en</strong><strong>en</strong> quad<strong>en</strong> uijtslach zoude com<strong>en</strong>.<br />

Edoch heb tot noch toe 't sedert mijn comste op ge<strong>en</strong> ont..... bevond<strong>en</strong> ofte gehoort ontr<strong>en</strong>t UEd:<br />

Mo: goeder<strong>en</strong>, maer ontr<strong>en</strong>t andre maackt weinich werck om sijn woort te presisteer<strong>en</strong>, 't welck<br />

hem seer audieux(?) maackt.<br />

Soo na als voor mijn comste, heb vernom<strong>en</strong> dat dito Tresserij hem in groote schult bracht met<br />

goeder<strong>en</strong> te coop<strong>en</strong>, 't welck mij oorsaack gaf in stilheijt te vernem<strong>en</strong>, waer de effect<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong><br />

van com<strong>en</strong> tot betalingh ; gesi<strong>en</strong> dat hij daar weijnich sorge voor draaght, <strong>en</strong> onbemint maackt,<br />

d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>de indi<strong>en</strong> hij sich begroot hadde, zoude sorge drag<strong>en</strong> voor sijn eig. uijtterlijck ; ev<strong>en</strong>wel<br />

heeft m<strong>en</strong> achterdocht van hem & ijets bevind<strong>en</strong>de sal nijet nalat<strong>en</strong> UEd: Mo: contschap daarvan<br />

te gev<strong>en</strong>.<br />

A<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de van M. Munnickx heb noijt ijets .... gehoordt ofte vernom<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> waare UEd: Mo:<br />

e<strong>en</strong>ige ding<strong>en</strong> wist<strong>en</strong> tot zijn<strong>en</strong> last mij onbek<strong>en</strong>t, soude daerin dan versi<strong>en</strong>, ijets bevind(<strong>en</strong>de)<br />

soude hem swaarder vall<strong>en</strong> als andre, dewijl meer obligatie op hem lecht.<br />

Sal voor UEd: Mo: nijet verborg<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>, 't zij van wie dat het zoude mog<strong>en</strong> zijn, ding<strong>en</strong><br />

uijtcom<strong>en</strong>d tot prejudicie van d<strong>en</strong> Staadt ; maer na de saeck voorcomt, UEd: Mo: advijs daervan<br />

gev<strong>en</strong>, offte anders straffe oeff<strong>en</strong><strong>en</strong> na merite.<br />

UEd: Mo: ordiner<strong>en</strong> mij ingevalle het fordt nijet <strong>en</strong> was ingeruijmt, dat m<strong>en</strong> hetselve met macht<br />

soude mog<strong>en</strong> dwing<strong>en</strong>. Ick w<strong>en</strong>ste mijn ordre van UEd: Mo: soo ampel hadde geweest met mijn<br />

comste ; soude so schrael nijet afgeloop<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ! Maer voor d<strong>en</strong> Staadt beuijt hebbe gecreg<strong>en</strong><br />

van de teg<strong>en</strong>standers, <strong>en</strong> verhoop<strong>en</strong>de UEd: Mo: - onse int<strong>en</strong>tie gesi<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>de bij 't rappordt<br />

gedaan - het aprober<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> t<strong>en</strong> best<strong>en</strong>.<br />

Bemercke mede uijt deselve missive van UEd: Mo: misnoeg<strong>en</strong> over de defer<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dije bij de<br />

hoofd<strong>en</strong> sijn ontstaan. 't Is waar dat de Engelsch<strong>en</strong> om haar boosheijt uijt te werck<strong>en</strong> het tot haar<br />

voordeel trock<strong>en</strong>, principael de stutte(?) van Willoubie dije in 't op<strong>en</strong>baer sprack : a<strong>en</strong> wi<strong>en</strong> sull<strong>en</strong><br />

wij 't Landt overgev<strong>en</strong>, a<strong>en</strong> e<strong>en</strong> landtlooper ofte ..... ? Soo de hoofd<strong>en</strong> d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> g<strong>en</strong>t. hadd<strong>en</strong> !<br />

Ev<strong>en</strong>wel is dit ge<strong>en</strong> excuus voor d' Engelsch<strong>en</strong>, dat zij - 't Coninckx Zegel si<strong>en</strong>de - volg<strong>en</strong>s 't<br />

a<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong> haer nijet hebb<strong>en</strong> overgelevert.<br />

't Zchijnt dat Willoubie e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> geda<strong>en</strong> heeft, om e<strong>en</strong> opgeraept<strong>en</strong> hoop bij d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> te<br />

crig<strong>en</strong>, om sijne onrechtveerdige desijn<strong>en</strong> [plann<strong>en</strong>] uijt te voer<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: ordiner<strong>en</strong>, dat m<strong>en</strong> devoir sal aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> liefhebbers van alle plaats<strong>en</strong> te crijg<strong>en</strong>.<br />

Daerin heb nijet gemanqueert om vóór d<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong> orca<strong>en</strong> d<strong>en</strong> commandr. Verdiest te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>,<br />

dije van de Eijland<strong>en</strong> naer Tabago heeft gega<strong>en</strong> & ontr<strong>en</strong>t dertich Ziel<strong>en</strong> van Karsauw [Curacao]<br />

& 41 slav<strong>en</strong>, gelijck UEd: Mo: in d<strong>en</strong> brief van d<strong>en</strong> commandr. Thisso zi<strong>en</strong> sull<strong>en</strong>.<br />

Die Verdiest heeft 3 1/2 ma<strong>en</strong>d besich geweest voor zijn arrivem<strong>en</strong>t alhier, was met sijn comste<br />

uijt vaderlandt seer leck, hebb<strong>en</strong>de nijet als van alles gebreck, is op dije tijdt weder dicht<br />

gemaackt, clag<strong>en</strong> weder van meerder noot, comt soo leck in dat indi<strong>en</strong> hij over landt hadde


65<br />

conn<strong>en</strong> com<strong>en</strong> hij d<strong>en</strong> hoecker soude verlat<strong>en</strong> hebbe, secht ge<strong>en</strong> bequaem seijl<strong>en</strong> meer te hebb<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> siet nijet als duijs<strong>en</strong>t clacht<strong>en</strong>. Sal devoir do<strong>en</strong>, om d<strong>en</strong> hoecker te lat<strong>en</strong> versi<strong>en</strong>.<br />

Wij sijn ongeluckigh in onse vaertuigh<strong>en</strong>, .... wer<strong>en</strong>d 't galjoot was onbequaam om op de rivier te<br />

drijv<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> remedije om te help<strong>en</strong>, soo dat de timmerluijd<strong>en</strong> d<strong>en</strong> meest<strong>en</strong> tijdt a<strong>en</strong> schep<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> vaertuigh<strong>en</strong> besich zijn, dat 't werck seer verachtert. Ick hoop UEd: Mo: e<strong>en</strong>ige (schep<strong>en</strong>) in<br />

toecom<strong>en</strong>de s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>de, behoorlijck sull<strong>en</strong> verdobbelt sijn, <strong>en</strong> van erpuijs, calck, <strong>en</strong> roedt [pek] wel<br />

versi<strong>en</strong>, daar UEd: Mo: wat van hebb<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ; 't welck 't nootsakelijckst was, dat<br />

wij van noode hadd<strong>en</strong>, alsoo nijets in de colonie was van die substantie.<br />

UEd: Mo: ordiner<strong>en</strong> mij de vaertuig<strong>en</strong> verder besich te houd<strong>en</strong> tot het vorige eijnde ; <strong>en</strong>de d<strong>en</strong><br />

capt. Cuvelaar daertoe te gebruick<strong>en</strong> ;<br />

't <strong>en</strong> waare mij - om veel gewichte red<strong>en</strong><strong>en</strong> - 't afz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> capt. voornt. gedwong<strong>en</strong> was<br />

geweest, zoude UEd: Mo: ordre hebb<strong>en</strong> opgevolcht. Verhoope, UEd: Mo: sal welgevall<strong>en</strong> wat<br />

dies a<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de is gedaan. D<strong>en</strong> commandr. Everts<strong>en</strong> doet sich nijet vremt toe op dat werck.<br />

Verhoope e<strong>en</strong> goede uijtslach . 'k En twijfele nijet of zull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot gedeelte embarqueer<strong>en</strong> ;<br />

edoch 't wildt al naer Tabago, hoewel de instructie van de commandr. meest zecht : na hier,<br />

gelijck UEd: Mo: int<strong>en</strong>tie mede zi<strong>en</strong>.<br />

Als sij de plaets van UEd: Mo: zull<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> lichtelijck e<strong>en</strong>ige van d<strong>en</strong> planters besl<strong>uit</strong><strong>en</strong> om<br />

na hier te com<strong>en</strong>, want de vastigheijt van dit Landt & welvaert daer is goede planters hier te<br />

crijg<strong>en</strong>.<br />

d' Placat<strong>en</strong> van vrijdom gecom<strong>en</strong> van UEd: Mo:, heb lat<strong>en</strong> .... <strong>en</strong> a<strong>en</strong>sla<strong>en</strong>, wert groot<br />

cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Edoch die nu haar nijet wel a<strong>en</strong> <strong>en</strong> stell<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> verbastert sijn.<br />

D<strong>en</strong> eedt is bij de Inwoonders in 't lev<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gedaan, op de form als voor des<strong>en</strong> heb uijtgelat<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> naam van Willoubie nam ev<strong>en</strong>wel sijn voortganck.<br />

't Ge<strong>en</strong> UEd: Mo: mij dies a<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de ordiner<strong>en</strong> (van d<strong>en</strong> eedt ongelimiteert te lat<strong>en</strong> do<strong>en</strong>), sal<br />

met UEd: Mo: goetvind<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> weijnich sijn tijdt moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. 'k En twijfel nijet, of sulcx sal<br />

heur wel schick<strong>en</strong>, dewijl de ....ed<strong>en</strong> daar legg<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de het hare plicht is.<br />

Ed. Mo, dege<strong>en</strong> dije van hier vertrock<strong>en</strong> zijn, wat bij haer is mede gevoert, <strong>en</strong> waar sij haer<br />

onthoud<strong>en</strong>, sal UEd: Mo: met de resteer<strong>en</strong>de stuck<strong>en</strong> toegesond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>. 't Ge<strong>en</strong> Ued: Mo: mij<br />

van dije materij verder schrijv<strong>en</strong>, zal wel gem<strong>en</strong>ageert blijv<strong>en</strong>, <strong>en</strong> mijn gedacht<strong>en</strong> daerop besich<br />

houd<strong>en</strong>, of op tijt ijets geordineert wiert om de Exsecusie(?) op dije plaatse te do<strong>en</strong> ofte anders<br />

UEd: Mo: - soveel als mij sal bek<strong>en</strong>t zijn - advijs gev<strong>en</strong>.<br />

't Ge<strong>en</strong> UEd: Mo: mij commandeerd<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> a<strong>en</strong>queeck van alles, als oock van forteficatie,<br />

refreere mij a<strong>en</strong> dese nev<strong>en</strong>sga<strong>en</strong>de copie <strong>en</strong> aan capt. Cuvelaar, alsoo ge<strong>en</strong> macht <strong>en</strong> is, om sulcx<br />

gelijck in 't werck te stell<strong>en</strong>, maar de plaats<strong>en</strong> vastgesteldt zijnde, met cracht van stoffe <strong>en</strong><br />

werkvolck sal di<strong>en</strong><strong>en</strong> bearbeijt te zijn, in cas het UEd: Mo: soo sull<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> goet te vind<strong>en</strong>.<br />

Oock de ontlastingh van 's Landts soldat<strong>en</strong> <strong>en</strong> werckluijd<strong>en</strong>. Sal na d' geleg<strong>en</strong>theijt des tijdts - soo<br />

altijts heb getracht - UEd: Mo: van de cost<strong>en</strong> soo veel mogelijck is zoeck<strong>en</strong> te bevrijd<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: sull<strong>en</strong> bij de nev<strong>en</strong>sga<strong>en</strong>de lijste zi<strong>en</strong> wat soldat<strong>en</strong> haer garniso<strong>en</strong> noch alhier houd<strong>en</strong>.<br />

Alsoo du Plessis d<strong>en</strong> naem van majoor voerdt <strong>en</strong> UEd: Mo: mij ordiner<strong>en</strong> de comijs Combe<br />

daertoe te gebruick<strong>en</strong>, sal devoir do<strong>en</strong> om cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t te gev<strong>en</strong>, soo a<strong>en</strong> d' e<strong>en</strong> als d' ander.<br />

UEd: Mo: ordre sal daerin gevolcht werd<strong>en</strong>, sulcx absoluijt ordiner<strong>en</strong>d.<br />

Sal onderwijl verhoop tot cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t van UEd: Mo: <strong>en</strong> tot welstandt van de colonie soek<strong>en</strong> op<br />

de beste wijse te deriger<strong>en</strong>.


66<br />

UEd: Mo: schrijv<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> pertin<strong>en</strong>te lijste te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van alle de inwoonders, slav<strong>en</strong>, bestiael,<br />

<strong>en</strong>z. ; Oock e<strong>en</strong> pertin<strong>en</strong>te lijste van 't wechgevoerde met de attistatie daernev<strong>en</strong>s, 't zedert de<br />

comste van capt. Heijndrix.<br />

Ick hadde nijet getwijfelt of zoude bij des<strong>en</strong> tijdt UEd: Mo: alle de stuck<strong>en</strong> dije noodijch<br />

toegesond<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, maer nietteg<strong>en</strong>staande alle mijn devoir dije ick a<strong>en</strong>gew<strong>en</strong>t heb, soude nijet<br />

al gelijck nu hebb<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> com<strong>en</strong> ; Zal in persoon op alle de plantinge gaan, om nijet na<br />

gissingh <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> anders segg<strong>en</strong>, de lijste te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> vaste staadt te maack<strong>en</strong> dat al 't voor<strong>en</strong>(staande) cort sal volg<strong>en</strong>, alsoo in 't<br />

laeste van October e<strong>en</strong>ige schep<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> claar wes<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: roer<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de besettinge van de Marowijne & Suramica, welck UEd: Mo: ..... al gedaan<br />

is. Heb d<strong>en</strong> ing<strong>en</strong>ieur Mogge e<strong>en</strong> reis<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> do<strong>en</strong> na Suramica. Is goede geleg<strong>en</strong>theijt om e<strong>en</strong><br />

fordt te maack<strong>en</strong> <strong>en</strong> (is) van e<strong>en</strong> musquet schot wijdt. Ick heb bij provis(ie) 2 a 3 stuckjes daer<br />

geplant, <strong>en</strong> wat lat<strong>en</strong> afsett<strong>en</strong> tot d<strong>en</strong> tijdt dat UEd: Mo: op alles sull<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> order te ztell<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: sull<strong>en</strong> mede uijt d<strong>en</strong> nev<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de conn<strong>en</strong> si<strong>en</strong>, soo van 't versoeck van de inwoonders,<br />

alsmeede wat ontr<strong>en</strong>t die van de Barbados gepasseert is. Alhoewel capt. Cuvelaar is medegegaan,<br />

sal de vrijheijt gebruick<strong>en</strong> om de copie<strong>en</strong> van de briev<strong>en</strong> onder no. 1 <strong>en</strong> no. 2 toe te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a<strong>en</strong><br />

UEd: Mo:, wat over die materij geschrev<strong>en</strong> heb a<strong>en</strong> Willoubie.<br />

Om e<strong>en</strong> proef te nem<strong>en</strong> na de Eijland<strong>en</strong> met wat houtwerck was mijn int<strong>en</strong>tie, gelijck UEd: Mo:<br />

mij mede a<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong>. De resteer<strong>en</strong>de war<strong>en</strong> sijn voor teg<strong>en</strong>woordigh nijet getrock<strong>en</strong>, alsoo twee<br />

schu(i)tjes van d' Eyland<strong>en</strong> met hun war<strong>en</strong> met d<strong>en</strong> commandr. Verdiest hier sijn gecoom<strong>en</strong>.<br />

De missive van UEd: Mo: van de 7e meij gesi<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>d, over de ordre dije UEd: Mo: (hebb<strong>en</strong><br />

gegev<strong>en</strong>) van de capt. Du Bois met de eerste geleg<strong>en</strong>theijt in patria te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, nev<strong>en</strong>s d<strong>en</strong><br />

v<strong>en</strong>drich Versterre, om haar verantwoording voor UEd: Mo: te com<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />

Alsoo uijt alle de comportem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> vor<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Versterre, <strong>en</strong> sijn bequaemheijt in 't<br />

omga<strong>en</strong> soo met de inwoonders als soldat<strong>en</strong>, dacht e<strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> UEd: Mo: (hem) in dese<br />

prov<strong>en</strong>cije zonderling<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st soude conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vast staadt maackt<strong>en</strong> van sijn persoon,<br />

alsoo hem oordeelde tot verblijf in dese plaats de bequaemste officier. Daerbij hem noijt de faute<br />

heb hoev<strong>en</strong> toeschrijv<strong>en</strong> van ijets ... dat zoude mog<strong>en</strong> gepasseert zijn.<br />

Dewijl het sich laet a<strong>en</strong>si<strong>en</strong>, of int corte noch e<strong>en</strong> schip van de Barbados mocht com<strong>en</strong>, alsoo e<strong>en</strong><br />

Engelsman g<strong>en</strong>aemt Rugier Joons van de Barbados met e<strong>en</strong> kits is gecom<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de in de Cor<strong>en</strong>tijn<br />

a<strong>en</strong> landt geset, met e<strong>en</strong>ige briev<strong>en</strong> van de Lord Willoubie, waervan copie<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: onder<br />

haer respective nommer achter zull<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>.<br />

Dit overwog<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>de, om voorsichtich hare zak<strong>en</strong> (na) te ga<strong>en</strong>, also d<strong>en</strong> bals haest t<strong>en</strong> eijnde<br />

sije & alsoo 't placaat haer seer animeert, <strong>en</strong> Willoubie tot zijn voornem<strong>en</strong> nijet soo hij meijnt sal<br />

com<strong>en</strong>, want de meeste part sijn streeck<strong>en</strong> wel k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, 't ge<strong>en</strong> hij in d<strong>en</strong> sin heeft zull<strong>en</strong> wij in 't<br />

cort gewaar werd<strong>en</strong>.<br />

En alsoo de voorn. affaires van UEd: Mo: moet<strong>en</strong> verricht werd<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de meer als één bequaem<br />

officier op 't fordt ver(h)eijst werdt in des<strong>en</strong> tijdt, dewijl wel in haest altijts in 't fordt can sijn,<br />

maer nijet altijts blijv<strong>en</strong>, om het andere werck nijet te lat<strong>en</strong> stilstaan, <strong>en</strong> d' inwoonders<br />

cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t te gev<strong>en</strong>, die dagelijcx met haar versoeck<strong>en</strong> com<strong>en</strong>, alsoo in 't eerste wel wat meer<br />

moet gedaan werd<strong>en</strong> als wel naderhandt, soo heb mij g<strong>en</strong>ootsaeckt gevond<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>s hare list<strong>en</strong> te<br />

waack<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij mij te houd<strong>en</strong> d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich Versterre, voor 4 a 5 week<strong>en</strong>. Verhoope UEd: Mo:<br />

mij sull<strong>en</strong> excuseer<strong>en</strong>.<br />

Sal dito v<strong>en</strong>drich afs<strong>en</strong>d<strong>en</strong> met d<strong>en</strong> commandr. Ruijs ofte capt. Dimm<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.


67<br />

Zijnde e<strong>en</strong> veerdich sergandt a<strong>en</strong> UEd: Mo: z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>de met de stuck<strong>en</strong> voornt. Alsoo verhoope na<br />

di<strong>en</strong> tijdt stilstandt van wap<strong>en</strong><strong>en</strong> mach zijn, <strong>en</strong> Milord met zijn ongefondeerde briev<strong>en</strong> mach<br />

ophoud<strong>en</strong> & dije onder sijn nommer achter volcht.<br />

UEd: Mo: vind<strong>en</strong> goedt, dat mijn verblijf alhier sal sijn tot nader ordre van UEd: Mo: ; zal met<br />

alle vlijdt nacom<strong>en</strong> soo langh als UEd: Mo: mijn<strong>en</strong> dij<strong>en</strong>st hier geliev<strong>en</strong> te gebruick<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> tijdt<br />

ongelimiteert, alsoo ick naar w<strong>en</strong>s tot soo e<strong>en</strong> apar<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uijtslach ijets coste toebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om UEd:<br />

Mo: colonie door godes g<strong>en</strong>ade op tijdt met e<strong>en</strong> groot getal van inwoonders <strong>en</strong> (wel)vaert mach<br />

verciert zijn.<br />

Ed: Mo:, ick heb met capt. Cuvelaer geschrev<strong>en</strong> dat d<strong>en</strong> tijdt nijet langer zoude ver(h)eijsch<strong>en</strong> als<br />

noch e<strong>en</strong> ma<strong>en</strong>dt voor mij hier te blijv<strong>en</strong>, om de attistati<strong>en</strong> te crijg<strong>en</strong>. Maer is soo nijet<br />

uijtgevall<strong>en</strong> als zich de appr<strong>en</strong>tie liet a<strong>en</strong>si<strong>en</strong>.<br />

Oock daarbij - in cas UEd: Mo: met d<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong> hoecker nijets contrary mand(ater<strong>en</strong>) - dat de<br />

ding<strong>en</strong> claar wes<strong>en</strong>d het gouvernem<strong>en</strong>t soude a<strong>en</strong> de hr. Du Bois gelat<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s ordre.<br />

't Is mij seer a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>aem dat UEd: Mo: hebbe versorcht van soo e<strong>en</strong> claer ordre van verblijf, want<br />

in cas de hr. Du Bois van UEd: Mo: nijet was ontbod<strong>en</strong> geweest, <strong>en</strong> ick na 't vertreck van 's<br />

Landts schip hier e<strong>en</strong>ige tijdt hadde moet<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>, zoude (hij) te do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gehadt met e<strong>en</strong><br />

edelman, soo hij sich noemt. Edoch heel onwet<strong>en</strong>d, alsoo eer de bevel<strong>en</strong> van sijn vertreck war<strong>en</strong><br />

ter handt gesteldt, d' ander eerst a<strong>en</strong> hem liet gaan, alsoo hij bij de eerste meijnde hier te blijv<strong>en</strong> ;<br />

ginck seer absurt a<strong>en</strong>, want sijn faut<strong>en</strong> dagelijcx soo to<strong>en</strong>am<strong>en</strong> dat ick nijet na patria soude<br />

conn<strong>en</strong> com<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de 't selve middel gebruijk<strong>en</strong> als UEd: Mo: hebb<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>.<br />

Bedancke UEd: Mo: mij van dat pech hebb<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> te verloss<strong>en</strong>. Sijn faute <strong>en</strong> zijn lev<strong>en</strong> hier<br />

geleijt sijn soo op<strong>en</strong>baar, dat soo de minste ijets gevraecht werdt, het op<strong>en</strong>baer sull<strong>en</strong> getuijg<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>de langx de straat<strong>en</strong> loopt.<br />

't Ge<strong>en</strong> UEd: Mo: bij des<strong>en</strong> recommandeer is van de fransch<strong>en</strong> (of: tranches?) te ontlast<strong>en</strong>, welcke<br />

als UEd: Mo: conn<strong>en</strong> si<strong>en</strong>, gedaan is, oock de verminderingh.<br />

Het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van bestiael<strong>en</strong> heb - als UEd: Mo: uijt d<strong>en</strong> nev<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de geliev<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> - d<strong>en</strong><br />

capt. Reijniers<strong>en</strong> na de Trinidaet gesond<strong>en</strong>, alsoo de gouverneur van dito eijlant a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich<br />

Sael uijt gebreck ges. heeft. Hoop e<strong>en</strong> goed<strong>en</strong> uijtslach mach nem<strong>en</strong>, om daer de vaart te crijg<strong>en</strong><br />

om beestial<strong>en</strong> herwaerts te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

't Is e<strong>en</strong> misslach dat d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich Sael de copie van d<strong>en</strong> gouverneurs brief nijet aan mij<br />

gesond<strong>en</strong> heeft, alsoo alle<strong>en</strong> schrijft in cort, dat capt. Claes voornt. in e<strong>en</strong> creeck soude moet<strong>en</strong><br />

com<strong>en</strong> <strong>en</strong> aldaar dan door d<strong>en</strong> indian<strong>en</strong> d<strong>en</strong> gouverneur contschap gev<strong>en</strong>, sonder de creeck te<br />

noem<strong>en</strong> waar ofte ontr<strong>en</strong>t.<br />

Heb 't jacht eerst na Pomerone moet<strong>en</strong> z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, dewijl d<strong>en</strong> commandr. Saloo hetselfde mede<br />

schreef om nader onderrichting. Heb van d<strong>en</strong> Capt. Reijniers<strong>en</strong> e<strong>en</strong> letterk<strong>en</strong> ontfang<strong>en</strong> gedatteert<br />

d<strong>en</strong> 7e augustij. Van Pomerone vertrock<strong>en</strong> zijnde naar ses mijl<strong>en</strong> zee, wist<strong>en</strong> hem nijets a<strong>en</strong> te<br />

wijs<strong>en</strong>. Zecht, zijn devoir sal do<strong>en</strong> om onverrichter zaack nijet weder te keer<strong>en</strong>. Si<strong>en</strong> hem alle<br />

dag<strong>en</strong> tegemoet & soude e<strong>en</strong> groote saeck <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stich zijn voor onse colonije, daer de voet in te<br />

crijg<strong>en</strong>.<br />

Indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige persoon<strong>en</strong> com<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de cust onder d<strong>en</strong> tijtel ofte commisie van de WestIndische<br />

compangie, sal haer onverhindert laet<strong>en</strong> vertreck<strong>en</strong> daer sij will<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s UEd: Mo: ordre.<br />

Bij de heer Du Bois is voor mijn tijdt e<strong>en</strong>igh goet a<strong>en</strong>geslag<strong>en</strong>, waervan hij UEd: Mo: sal moet<strong>en</strong><br />

rek<strong>en</strong>schap gev<strong>en</strong>. Ick verhoop dat UEd: Mo: ge<strong>en</strong> saack<strong>en</strong> met de compangie sull<strong>en</strong> vastgesteldt<br />

hebb<strong>en</strong> vóór mijn vorige missive, ofte te des<strong>en</strong> tijdt, ofte dat het nijet mach streck<strong>en</strong> tot nadeel<br />

van 't accoordt dat gemaackt is met d<strong>en</strong> commandr. Berg<strong>en</strong>aer.


68<br />

UEd: Mo: schrijv<strong>en</strong> mij mede in wat weg<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> dije soude straff<strong>en</strong>, dije teg<strong>en</strong>s hare<br />

wettelijcke overicheijt hebb<strong>en</strong> derv<strong>en</strong> bestaan soo verre te vergrijp<strong>en</strong>, om de fortresse van d<strong>en</strong><br />

Staadt te bezett<strong>en</strong> <strong>en</strong> 's Lants soldat<strong>en</strong> te dixarmer<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: sull<strong>en</strong> si<strong>en</strong>, wat dobbel recht nu is, dije na alle des<strong>en</strong> noch authoriteijt com<strong>en</strong> te<br />

pret<strong>en</strong>der<strong>en</strong>, in d<strong>en</strong> naem van 't volck. Edoch indi<strong>en</strong> de heer Du Bois in e<strong>en</strong>ige briev<strong>en</strong> dije hij mij<br />

schreef van Torarica, in 't overlever<strong>en</strong> van 't fordt daer hij pret<strong>en</strong>deerde eerst in te .... als het<br />

zoude gelevert werd<strong>en</strong>, alsoo hij soo lange hier geweest was. UEd: Mo: conn<strong>en</strong> d<strong>en</strong>ck<strong>en</strong> dat<br />

indi<strong>en</strong> sijn versoeck was toegesta<strong>en</strong> dat daar misnoeg<strong>en</strong> soude sijn geweest bij de andere<br />

capiteijns, maar dito heer <strong>en</strong> schreef noijt in die tijdt, dat hij sijne soldat<strong>en</strong> hadde lat<strong>en</strong> dixarmer<strong>en</strong><br />

; soud<strong>en</strong> de gedacht<strong>en</strong> dan wel anders geloop<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />

Want nadat hij het mij te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gaf van 't geweer, heb soo mondelingh als schriftelijck versocht<br />

dat hij e<strong>en</strong>s geliefde per memorije over te gev<strong>en</strong>, op wat forme sijn geweer was ontnoom<strong>en</strong>, op<br />

wat tijdt <strong>en</strong> met wat ...instantie, opdat op zijn tijdt dije soude conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> bevel<strong>en</strong>.<br />

de wijse wet<strong>en</strong>de, <strong>en</strong> door wi<strong>en</strong>s ordre, heb het nijet conn<strong>en</strong> crijg<strong>en</strong> ; soodat met 't vertreck van<br />

Banister hem Banister hij in persoon 't geweer a<strong>en</strong> mij overlevert (heeft), 't welck is geschiet<br />

sonder ijets meer te wet<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: de red<strong>en</strong> si<strong>en</strong>de, <strong>en</strong> daarbij de instructie om nijet feijtelijck a<strong>en</strong> te tast<strong>en</strong>, dat ev<strong>en</strong>wel<br />

soo verre is geweest, dat voor 't laeste protest haar wiert voorgeles<strong>en</strong>. In cax sij het zoud<strong>en</strong><br />

geaxcepteert hebb<strong>en</strong> & als rebell<strong>en</strong> sonder quartier te gev<strong>en</strong> a<strong>en</strong>getast soud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> geweest,<br />

dijeg<strong>en</strong><strong>en</strong> dije het zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> durv<strong>en</strong> bestaan de wap<strong>en</strong>s aan te grijp<strong>en</strong>.<br />

Verhoope UEd: Mo: sull<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> de saack in te zi<strong>en</strong> als bij do<strong>en</strong> laest nev<strong>en</strong>s d' ordre.<br />

En approber<strong>en</strong> 't ge<strong>en</strong> bij d<strong>en</strong> crijgsraet alsdo<strong>en</strong> is gedaan, 't welck bijde Capitns. overvloedigh<br />

UEd: Mo: sull<strong>en</strong> verstaan hebb<strong>en</strong>.<br />

Si<strong>en</strong>de UEd: Mo: ernstige meijninge in deser, t<strong>en</strong> waare e<strong>en</strong>ighe merkelijcke red<strong>en</strong><strong>en</strong> UEd: Mo:<br />

onbek<strong>en</strong>t war<strong>en</strong>. De saack, in haare nature a<strong>en</strong>gevadt, <strong>en</strong> ons soo claar hier hadde voortgecom<strong>en</strong><br />

als UEd: Mo: schrijft, soude met recht dije straffe hebb<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>, <strong>en</strong> bij ons nijet over 't<br />

hooft hebb<strong>en</strong> gesi<strong>en</strong> geweest & 't ge<strong>en</strong> UEd: Mo: hebb<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong>, daerop sla<strong>en</strong>de blijft<br />

gesecreteerdt.<br />

UEd: Mo: ordiner<strong>en</strong> mij wel te m<strong>en</strong>ager<strong>en</strong> <strong>en</strong> secreter<strong>en</strong> voor d<strong>en</strong> secretaris Tresserij ; heb noijt<br />

met op<strong>en</strong>e deur<strong>en</strong> ontr<strong>en</strong>t hem gewandelt(?) of mijn briev<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>t gemaackt, veel min lat<strong>en</strong><br />

schrijv<strong>en</strong>.<br />

Heeft bij occasije - gelijck als te deser tijdt - ijets getranslateert, waarop hij mijn concept<strong>en</strong> noijt<br />

heeft gewet<strong>en</strong>, want a<strong>en</strong> UEd: Mo: daerover schrijf.<br />

Ick heb vor<strong>en</strong> in dese missive a<strong>en</strong>geroert soo veel mij bek<strong>en</strong>t is van dito Tresserij, doe daerbij dat<br />

ick oordeele - in cas nijet can bewes<strong>en</strong> word<strong>en</strong> van hem - (het) sij vóór als noch onder e<strong>en</strong> goed<br />

oogh UEd: Mo: di<strong>en</strong>st zoude conn<strong>en</strong> waernem<strong>en</strong>, alsoo stoffe [personeel] hier ontbreeckt.<br />

Ev<strong>en</strong>wel sal soo veel mogelijck in stilheijt ondersoeck do<strong>en</strong>, <strong>en</strong> mijn plicht getrouwelijck daerin<br />

als in alle andre saack<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> Engelsch<strong>en</strong> predikandt daer UEd: Mo: over schrijv<strong>en</strong> is geresolveert met d<strong>en</strong> commandr.<br />

Ruijs over te var<strong>en</strong>, anders soude het nootsakelijck geweest hebb<strong>en</strong>, hem dije passagie a<strong>en</strong> te<br />

wijs<strong>en</strong>.


69<br />

UEd: Mo: zull<strong>en</strong> verstaan hebb<strong>en</strong> dat de kerckelijcke goeder<strong>en</strong> door Willoubie sijn afgehaeldt als<br />

de q<strong>uit</strong>ancy onder sijn handt gegev<strong>en</strong> uijtwijs<strong>en</strong>. Soo dat met goetvind<strong>en</strong> van UEd: Mo: - e<strong>en</strong>ige<br />

duijtsch<strong>en</strong> hier com<strong>en</strong>d <strong>en</strong> d<strong>uit</strong>sche schep<strong>en</strong> - dat ijets voor de kerck soude mog<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> & voor de di<strong>en</strong>aer desselfs .... de placat<strong>en</strong> spreeck<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> absolut<strong>en</strong> vrijdom.<br />

D<strong>en</strong> predikant Basseliers bevind (ik) seer getrouw in sijn di<strong>en</strong>st, <strong>en</strong> van e<strong>en</strong> goet lev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zoo<br />

bequaem om hier te zijn als weijnigh soud<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>. Nijet verleg<strong>en</strong> in verscheijde<br />

voorvall<strong>en</strong> hem ontmoet, welk met groot cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t heb gesi<strong>en</strong>. Meriteerdt e<strong>en</strong> heerlijck<br />

tractem<strong>en</strong>t welck nijet <strong>en</strong> twijfel of UEd: Mo: sull<strong>en</strong> hem dat toevoeg<strong>en</strong>.<br />

Si<strong>en</strong> mede UEd: Mo: van voornem<strong>en</strong>s sijt e<strong>en</strong> schip met behoeft<strong>en</strong> na hier te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Ick<br />

verhoope ga<strong>en</strong> er bequame werkluijd<strong>en</strong> daernev<strong>en</strong>s, opdat UEd: Mo: de cost<strong>en</strong> cordt mog<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> nijet swaarder geraack<strong>en</strong> bij manquem<strong>en</strong>t van de goeder<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> zonder te<br />

gebruijck<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: schrijv<strong>en</strong> mede, de fleuijt haest tegemoet zije ; met e<strong>en</strong>ige ladingh prime. trou.... hoop<br />

van hier te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Loopt wat teg<strong>en</strong> door de veelheijt van de scheep<strong>en</strong>, alsoo nu soo veel zuijcker<br />

nijet <strong>en</strong> zal becom<strong>en</strong>, dat wij in 't eerste - sonder 't arriver<strong>en</strong> van de schep<strong>en</strong> - meest d' oncost<strong>en</strong><br />

van de fleuijt soud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> topp<strong>en</strong>.<br />

Oock dat UEd: Mo: dese exseszive cost<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong> van schep<strong>en</strong> hier te houd<strong>en</strong>, is door<br />

Willoubie, daer UEd: Mo: in de missive breeder geliev<strong>en</strong> van te zi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> met recht op sijn<br />

kerfstock mach staan.<br />

A<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de de plantagi<strong>en</strong> van UEd: Mo:, sijn seer weijnich weerdt, alsoo 't bloote lant maar<br />

weijnich is, maer opdat de schade soude conn<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>t werd<strong>en</strong>, soo heb vijer persoon<strong>en</strong> gestelt<br />

om deselve te waarder<strong>en</strong>. Sal 't meeste profijt voor UEd: Mo: daerin zoek<strong>en</strong>.<br />

Ick sal dan hier besluijt<strong>en</strong>, dus verre [ik ga nu verder] met UEd: Mo: missive te beantw. van de 7e<br />

meij gedatteert.<br />

D<strong>en</strong> brief van UEd: Mo: a<strong>en</strong> de Gouverneur van Trinidaet & commandr. Berg<strong>en</strong>aer sal op tijdt<br />

z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, de snaauw gecom<strong>en</strong> sijnde ; verhoope e<strong>en</strong><strong>en</strong> vrije handel daer te crijg<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: schrijv<strong>en</strong> mij per d<strong>en</strong> schipper Heijman Adr. in dato d<strong>en</strong> 15e junij, welck hier<br />

gearriveert is d<strong>en</strong> 25e augustij, dat UEd: Mo: onderricht werd<strong>en</strong> dat het met de (ge)wicht hier<br />

nijet recht toe <strong>en</strong> gaet, invoeg<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong>ige daarop zoud<strong>en</strong> verloor<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dertich perc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

meer, t<strong>en</strong> hondert ; alsmede dat de zuijcker<strong>en</strong> e<strong>en</strong><strong>en</strong> compet<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tijdt behoord<strong>en</strong> in de vorm te<br />

sta<strong>en</strong> :<br />

A<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de van de wicht : na d<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong> julij deser jaers wert nijet anders als met amsterdamsche<br />

wicht vercocht.<br />

De suijcker<strong>en</strong> nijet wel gecureert wes<strong>en</strong>d, <strong>en</strong> ontfang<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>d, is de schuldt van d<strong>en</strong> ontfanger,<br />

want alle conditi<strong>en</strong> altijts segg<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> spreeck<strong>en</strong> te lever<strong>en</strong> bequaem suijcker<strong>en</strong> ; in cas sij<br />

will<strong>en</strong> siroop ontfang<strong>en</strong> als sij met fores [met force, persé] zoo will<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, can nijet gewet<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> a<strong>en</strong> die het levert.<br />

't En is ge<strong>en</strong> wonder dat 30 perc<strong>en</strong>t met de voorga<strong>en</strong>de schep<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong> is. Sal de vrijheijt nem<strong>en</strong><br />

om UEd: Mo: met e<strong>en</strong> woordt bericht te do<strong>en</strong>.<br />

In di<strong>en</strong> tijdt wiert nijet gebruijckt als Engelsch wicht, scheeldt 12 t<strong>en</strong> hondert met amsterdams ;<br />

blijft 18 perc<strong>en</strong>t ordinaris ; wert 3 a 4 prc<strong>en</strong>t op de vat<strong>en</strong> in patria verlor<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de rechte wicht<strong>en</strong><br />

daervan ; blijft maer 11 perc<strong>en</strong>t het ordinarij ; van de eijland<strong>en</strong> - soo UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> daer na<br />

te vernem<strong>en</strong> - is 13, 14, 15 tot 16 perc<strong>en</strong>t ; <strong>en</strong> op d<strong>en</strong> voorschrev<strong>en</strong> tijdt is mij bericht dat de


70<br />

schippers <strong>en</strong> andre 't suijcker ontfing<strong>en</strong> sta<strong>en</strong>d maer 7 a 8 dag<strong>en</strong> in de vorm<strong>en</strong> ! Geeft mij wonder<br />

dat zij niet meer hebb<strong>en</strong> verloor<strong>en</strong>.<br />

Goede Surinaemse suijcker, heb de proef g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, bov<strong>en</strong> acht t<strong>en</strong> hondert nijet laqueert.<br />

A<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>d 't ge<strong>en</strong> hier wel wilt groij<strong>en</strong>:<br />

Is a<strong>en</strong> UEd: Mo: in de missive met Capt: Cuvelaar a<strong>en</strong>geroert, maar privé sal 't mondelingh UEd:<br />

Mo: voordrag<strong>en</strong> ; In toecom<strong>en</strong>de vertrouw met goedtvind<strong>en</strong> van UEd: Mo: de fijne zad<strong>en</strong> beter in<br />

dichte blas<strong>en</strong> in de kajuijtt<strong>en</strong> opgehang<strong>en</strong> zoude goet blijv<strong>en</strong>. Alsoo 't meeste van 't zaedt<br />

legg<strong>en</strong>de onder de tarra verstickt was, <strong>en</strong> weijnich daervan tot prefeuye is gecom<strong>en</strong>.<br />

Ick sal mij a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> voorga<strong>en</strong>de nev<strong>en</strong>s capt. Cuvelaer gedrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> cort relaas do<strong>en</strong>, hoe het 't<br />

zedert dije tijdt in dese colonie heeft toegedrag<strong>en</strong>.<br />

De voorga<strong>en</strong>de schep<strong>en</strong> vermoet zijn ijder op sijn datum vor<strong>en</strong> a<strong>en</strong>geroert op haer arrivem<strong>en</strong>t<br />

capt. Jacob Bisschop d<strong>en</strong> 18e junij laest van hier vertreck<strong>en</strong>d na de Barbados, sonder ijmant de<br />

minste k<strong>en</strong>nisse te gev<strong>en</strong> ; schreef bij die occasie e<strong>en</strong> brief a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Lord Willoubie, daer de copie<br />

als a<strong>en</strong>geroert is onder no. 1 hiernev<strong>en</strong>s gaet ; <strong>en</strong> naderhandt d<strong>en</strong> 2e augustij e<strong>en</strong> dito a<strong>en</strong> hem<br />

geschrev<strong>en</strong>, gaet onder no. 2 ; dije milord bemerck ontfang<strong>en</strong> heeft, alsoo het schip van hier in<br />

drij dag<strong>en</strong> aan de Barbados seijlde, <strong>en</strong> 2 a 3 dag<strong>en</strong> maer aan de Barbados geleg<strong>en</strong> heeft, gev<strong>en</strong>d<br />

voor hoe het met de frans<strong>en</strong> <strong>en</strong> ons<strong>en</strong> Staadt stondt aldaar. Dito Willoubie roerdt nijet a<strong>en</strong> van d<strong>en</strong><br />

ontfangst, maar z<strong>en</strong>dt e<strong>en</strong> onverwacht<strong>en</strong> ambassadeur van de Barbados dije e<strong>en</strong> edelman g<strong>en</strong>aemt<br />

wert in sijn Instructie. Heeft over e<strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> hier gewoont <strong>en</strong> meest bij de Indian<strong>en</strong> in 't bos<br />

verkeert, alhoewel subtyl comt met e<strong>en</strong> brief van milord Willoubie, daer de copije van onder no. 3<br />

a<strong>en</strong> U Ed. gesond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

Daer bemerck met wat valscheijt hij daerin ageert alsdat d<strong>en</strong> schipper voornt. zoude verclaart<br />

hebb<strong>en</strong>, dat het hem verbod<strong>en</strong> was ge<strong>en</strong> briev<strong>en</strong> na de Barbados te nem<strong>en</strong> ; Om sijn valscheijt soo<br />

van 't e<strong>en</strong> als van het ander te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>, heb de voornaemst<strong>en</strong> (inwoners) alhier d<strong>en</strong> brief<br />

overluijdt lat<strong>en</strong> voorles<strong>en</strong> om haar de ontvangst te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat sij met haer mond<strong>en</strong> al<br />

hebb<strong>en</strong><br />

contrarij moet<strong>en</strong> getuijg<strong>en</strong> haer noijt sulcx belet was, maer nijet <strong>en</strong> wist<strong>en</strong> waar dat d<strong>en</strong> capt. zijn<br />

reijs soude nem<strong>en</strong>.<br />

Droegh haer bij die occasije voor, dat soo vals <strong>en</strong> onrechtveerdich hij hierin was, hetge<strong>en</strong>e hij<br />

haer wilde wijsmaak<strong>en</strong> dat het van d<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> aerdt was.<br />

Hij derf [durfde] gaan disputer<strong>en</strong>, 't ge<strong>en</strong> Sijn Majesteit door d<strong>en</strong> secretaris van Staadt aan Haar<br />

Hoo: Mo: geteijck<strong>en</strong>t z<strong>en</strong>dt, <strong>en</strong> lipt uyt 3 <strong>en</strong> sesde artikul<strong>en</strong>, welck de rechte meyning is dije<br />

hierop slaedt, <strong>en</strong> nijet - als hij wil - bewes<strong>en</strong> uijt artiq. 7, dat alle roerelijcke goeder<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> a<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> laest<strong>en</strong> overnemer, <strong>en</strong> derhalv<strong>en</strong> verwacht hij mijn oprechticheijt dat 't ge<strong>en</strong> van de Royael<br />

compangie <strong>en</strong> andre toebehoordt, <strong>en</strong> bij ons verconfisqueerdt <strong>en</strong> daarna soo hij secht weder<br />

ontnom<strong>en</strong>, mach gerestitueert werd<strong>en</strong> wanneer sulcx ver(h)eijst wert.<br />

Mij dunckt, dat d<strong>en</strong> Lord Willoubie in 't op<strong>en</strong>baer comt te spott<strong>en</strong> - nadat hij onrechtveerdich na<br />

d<strong>en</strong> tijdt dat de vrede in Barbados was ...... UEd: Mo: goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong>de e<strong>en</strong>ige van de inwoonders<br />

berooft heeft. Ick verhoop de ding<strong>en</strong> door UEd: Mo: zoo zull<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gederigeert dat d<strong>en</strong> hoon<br />

<strong>en</strong>de d<strong>en</strong> spot op zijn cop mach vall<strong>en</strong>.<br />

Uijt de instructie van de voorn. gouvr. sull<strong>en</strong> UEd: Mo: zij<strong>en</strong>, wat extravagante woord<strong>en</strong> dat hij<br />

dorst gebruijck<strong>en</strong> ; Dat hij soude vernem<strong>en</strong> of het met verraedt was g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, ofte in 's Conincx<br />

bevel. Artiq. 17 spreeckt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> noch van hare verdere roverij<strong>en</strong>.<br />

Uijt de copi<strong>en</strong> ga<strong>en</strong>de onder no. 5, dije sij voorgev<strong>en</strong> bije majesteijts order te zijn a<strong>en</strong> Willoubie,<br />

onderteijk<strong>en</strong>t van Willoubie voor de ware copije ; sijn majesteijt can met ge<strong>en</strong> recht UEd: Mo:<br />

onderdan<strong>en</strong> ruijner<strong>en</strong> want het wech nijet als tot verderf van haar zoude streck<strong>en</strong>. Soo dit "de


71<br />

ware copije" is gelijck Willoubie voorgeeft, steunt op e<strong>en</strong> slecht fondam<strong>en</strong>t. Nadat dese<br />

gecopieert war<strong>en</strong>, heb gesond<strong>en</strong> na d<strong>en</strong> gewes<strong>en</strong> gouverneur Banister sijn huijs, met order dat<br />

door e<strong>en</strong> getrouw persoon de briev<strong>en</strong> raack<strong>en</strong>de de overleveringh van 't landt mij soud<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />

toegesond<strong>en</strong> om te zi<strong>en</strong> wie mij het landt zoude overlever<strong>en</strong> in zoo e<strong>en</strong> forme als het geweest is,<br />

d<strong>en</strong> tijde dat d<strong>en</strong> vrede door capt. Heijndricx hier is bek<strong>en</strong>t gemaackt.<br />

In welck<strong>en</strong> brief /die onder no. 6 gaet/ nijet minder <strong>en</strong> bevind (dan in) d<strong>en</strong> dije van Willoubie<br />

onderteijk<strong>en</strong>t is, hoe dat onderdan<strong>en</strong> (door) haar soo verde verbastert conn<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> (dat) die de<br />

parool derv<strong>en</strong> eijssch<strong>en</strong>, <strong>en</strong> a<strong>en</strong> de andere zijde (voor)gev<strong>en</strong> van de colonie nijet te restituer<strong>en</strong>, al<br />

ware 't dat e<strong>en</strong> order quam van sijn majesteijt contrarij ;<br />

<strong>en</strong> wat dito gouverneur belast wiert ontr<strong>en</strong>t de restant<strong>en</strong> van 't ge<strong>en</strong> hij nijet heeft conn<strong>en</strong> roof<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de onderdan<strong>en</strong> van UEd: Mo: t<strong>en</strong> 't laeste van al, dat bevind abominael, dat hij ordineert e<strong>en</strong><br />

pertin<strong>en</strong>te lijste te mak<strong>en</strong> van dijege<strong>en</strong> dije van voornem<strong>en</strong> zijn te vertreck<strong>en</strong>, <strong>en</strong> oock dije<br />

g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> zijn te blijv<strong>en</strong>, daer hij d' laest<strong>en</strong> secht voor wederspannigh sull<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>,<br />

(<strong>en</strong>) met hare nacomeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> uijtgesloot<strong>en</strong> van de previlegie van haar natije, <strong>en</strong> met oneer<br />

gebrandmerckt werd<strong>en</strong>. Dat is ge<strong>en</strong> conincx ordre.<br />

Ed: Mo: de kits voornt. daer des<strong>en</strong> edelman mede in de cor<strong>en</strong>tijn a<strong>en</strong>gecom<strong>en</strong> is, gev<strong>en</strong> voor,<br />

door de onbeseijltheijt weder vandaar na de Barbados was vertrock<strong>en</strong>. Dito edelman met de<br />

briev<strong>en</strong> over landt com<strong>en</strong>de addreseerde sich a<strong>en</strong> 't fordt daer de heer Du Bois was, bek<strong>en</strong>t<br />

maack<strong>en</strong>d a<strong>en</strong> dit heer, dat hij briev<strong>en</strong> van de Barbados gecom<strong>en</strong> was, soo a<strong>en</strong> mij als a<strong>en</strong> de hr.<br />

Banister <strong>en</strong> verscheijde andr<strong>en</strong>. Alsoo do<strong>en</strong> met 's Lants schip bov<strong>en</strong> in 't versche water lach, om<br />

't bederf van de wor(m)<strong>en</strong> soo nijet onderworp<strong>en</strong> te zijn, <strong>en</strong> oock 's lants schip daer claar te<br />

crijg<strong>en</strong>, soo was mijn last a<strong>en</strong> de hr. Du Bois, in cas e<strong>en</strong>ige scheep<strong>en</strong> inquam<strong>en</strong> ofte ijets 't minste<br />

voorvall<strong>en</strong>, hij terstondt deselve zoude opz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> op 't spoedigst contschap do<strong>en</strong>.<br />

& Daer dito Joons twee dag<strong>en</strong> bij het fordt zijn liberteijt hadde gegev<strong>en</strong> voor(gev<strong>en</strong>de) dat hij<br />

moede was van reijs<strong>en</strong>, daer dito heer de saack van Nidem nijet onbek<strong>en</strong>t was, maar behoord met<br />

e<strong>en</strong> getrouwe persoon terstont opgesond<strong>en</strong> te sijn geweest. Welcke hem ge<strong>en</strong> vermoijtheijt zoude<br />

bijgebracht van 5 a 6 ur<strong>en</strong> te var<strong>en</strong>.<br />

Daer wiert do<strong>en</strong> voor hem 't veldt op<strong>en</strong> geset, om sijn valsch<strong>en</strong> briev<strong>en</strong> te zaij<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> derd<strong>en</strong> dach<br />

na sijn comste, sonder de minste k<strong>en</strong>nisse te hebb<strong>en</strong>, bracht mij d<strong>en</strong> brief, dije onder no. 3 a<strong>en</strong><br />

UEd: Mo: gaet. Heb terstondt gevraecht na zijn instructie, welcke hij heeft getoondt, daer de<br />

copie ervan op sijn nombre mede gaet.<br />

Oock wat briev<strong>en</strong> hij mede hadde gebracht, <strong>en</strong> a<strong>en</strong> wije [wie] geadresseert, <strong>en</strong> die de meeste part<br />

bestelt war<strong>en</strong>. Vraechde hem de nam<strong>en</strong> scherpelijck af, (hij) gaf do<strong>en</strong> het lijsk<strong>en</strong>, was do<strong>en</strong> te laet<br />

om hem te stutt<strong>en</strong>, gaf hem liberteijt om te ga<strong>en</strong> waar 't hem geliefde, mits onder dat pretext onse<br />

inwoonders nijet soeck<strong>en</strong> onrustigh te mak<strong>en</strong>.<br />

Op d<strong>en</strong> dagh do<strong>en</strong> hij bij mij gecom<strong>en</strong> was, creegh tijdingh dat de colonie seer onrustigh was,<br />

<strong>en</strong>de de colonijers seer ontsteldt door dese tijdingh, heb terstondt e<strong>en</strong>ige persoon<strong>en</strong> onder haer<br />

gesond<strong>en</strong>, het contrarij haer verseker<strong>en</strong>d.<br />

Sijn vele van de inwoonders bij mij gecom<strong>en</strong>, dije in de grootste becommeringh van de weerelt<br />

war<strong>en</strong>. Gev<strong>en</strong>d voor: blijv<strong>en</strong> wij, soo werd<strong>en</strong> wij gebrandmerckt <strong>en</strong>de onse nacomeling<strong>en</strong> ; gaan<br />

wij wech, soo sijn wij geruijwineert. Heb dije schrik <strong>en</strong> wech g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ; (Ik) thoonde haer onder<br />

de Conincx handt(?) de valsheijt dije hij hiertoe gebruijckte, alsoo zijne papier<strong>en</strong> strijdich war<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong> sijn majesteijts, daerbij do<strong>en</strong>de dat noijt van diergelijcke ding<strong>en</strong> - als Willoubij voorgeeft -<br />

van sijn Majesteijt selve vóór d<strong>en</strong> oorloch sijn gepractizeert geweest, maer dat soo in Engeland<br />

als Nederlandt geduijr<strong>en</strong>d d<strong>en</strong> oorloch a<strong>en</strong> wederzijts is gewoonte geweest ;<br />

<strong>en</strong> noijt (vóórdi<strong>en</strong>) diergelijcke ontmoet is ; <strong>en</strong> dat zij beschermt wierd<strong>en</strong> van dije daer sij onder<br />

leefd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> haer onderdanicheijt daer a<strong>en</strong> schuldich war<strong>en</strong> ; & verhale dat nijemant de minste<br />

swericheijt behoefde te maack<strong>en</strong>, dat sij niet minder war<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong> onder de regeringhe van<br />

UEd: Mo:, daer sij albereijt de proef van hadd<strong>en</strong> <strong>en</strong> verder het zoud<strong>en</strong> ondervind<strong>en</strong>.


Zijn met groot cont<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>t vertrock<strong>en</strong>. Alhoewel vertrouwe dat wel e<strong>en</strong>ige zijn dije contrarij<br />

van gevoel<strong>en</strong>s mog<strong>en</strong> wes<strong>en</strong>, waerteg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> waak<strong>en</strong>t oogh sal houd<strong>en</strong>.<br />

72<br />

't Lands schip dat dese depeches UEd: br<strong>en</strong>ght onder directie van de schipper Jacob Tuew,<br />

verhoope de reijs in cordt in patria mach do<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> verdobbelt was - hoewel extreme cost<strong>en</strong><br />

voor UEd: Mo: - zoude in dese conjunctuer van tijdt noch 1 a 2 ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hier hebb<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>.<br />

Maer zoude nijet gaarne soo e<strong>en</strong> costelijck capitael de perickel<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> loop<strong>en</strong> van 't bederf.<br />

(OPM: Crijns<strong>en</strong> blijft voor alles e<strong>en</strong> zeeman. In de west-indische trop<strong>en</strong> maakte m<strong>en</strong> voor het<br />

eerst k<strong>en</strong>nis met de paalworm, die de scheepshuid aantastte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ware verwoesting<br />

veroorzaakte. M<strong>en</strong> reageerde hierop door de scheepshuid dubbel <strong>uit</strong> te voer<strong>en</strong>, <strong>en</strong> later met koper<br />

te bekled<strong>en</strong>)<br />

Van 's Lants matroos<strong>en</strong> heb bij mij gehoud<strong>en</strong> tot mijn di<strong>en</strong>st acht, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> quartiermr., twee<br />

timmerluijd<strong>en</strong> & twee jong<strong>en</strong>s om te gebruijk<strong>en</strong> daer het ver(h)eijst wert.<br />

Voor 't verwachte van de Barbados, sijn groote oncost<strong>en</strong> voor UEd: Mo: alsoo 't (d)<strong>en</strong> recht<strong>en</strong><br />

tijdt is om al de vaertuigh<strong>en</strong> te gebruijck<strong>en</strong> soo om de garnizo<strong>en</strong><strong>en</strong> op de plaets<strong>en</strong> te versi<strong>en</strong>, als<br />

om volck van de eyland<strong>en</strong> te crijg<strong>en</strong> ; zal geduijrich op mijn hoede moet<strong>en</strong> zijn met 1 a twee<br />

vaertuigh<strong>en</strong>, alsoo ick verseeckert zijn dat Willoubie nijet rust<strong>en</strong> zal <strong>en</strong> e<strong>en</strong>ijge schep<strong>en</strong> ofte<br />

vaartuigh<strong>en</strong> met d<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong> zal z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> gerust te zijn dat ick hoop door goede g<strong>en</strong>ade haare goddeloose desseijn<strong>en</strong><br />

met voorsichticheijt teg<strong>en</strong> te gaan, <strong>en</strong> soo ick merck<strong>en</strong> can uijt de schep<strong>en</strong> ofte vaertuijgh<strong>en</strong> dije<br />

gesond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>, macht weder const om ons gewelt a<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>.<br />

Sal alle middel<strong>en</strong> aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om sulcke vijand<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> te gaan na behoor<strong>en</strong>.<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong>, alsoo ge<strong>en</strong> balast van ste<strong>en</strong> cost crijg<strong>en</strong> zoo veel noodich was, zijn e<strong>en</strong>ige bij mij<br />

gecoom<strong>en</strong> om e<strong>en</strong>ige goeder<strong>en</strong> in te lad<strong>en</strong> ; heb haer les<strong>en</strong>cie gegev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> soo veel 't can suijcker<br />

<strong>en</strong> letterhout er ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> te si<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de lijste. Heb teg<strong>en</strong> al in 't<br />

g<strong>en</strong>erael gesecht van 's lants di<strong>en</strong>aers, dat sij nijets soud<strong>en</strong> verkrijg<strong>en</strong>, van op dese facture hare<br />

goeder<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>, daer anders het sal verbeurt zijn contrarij bevind<strong>en</strong>d. Ende de vracht na<br />

UEd: Mo: discretie sal betaelt werd<strong>en</strong>.<br />

Capt. Dimm<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van Middelb.. is op d<strong>en</strong> 20 augustij alhier gearriveert met 180 negros, was ge<strong>en</strong><br />

macht van de coloniers om te coop<strong>en</strong>. Als op tijdt hebb<strong>en</strong>de over de hondert duijs<strong>en</strong>t pt. suijcker<br />

claar van de negros van capt. Bisschop.<br />

Heb de inwoonders bij d<strong>en</strong> andr<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong> alsoo 't schande zoude zijn, om e<strong>en</strong> neger schip uijt<br />

de rivijer te lat<strong>en</strong> gaan. Heb, do<strong>en</strong> zij gecom<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, deselve gezocht tot twee duijs<strong>en</strong>t pt.<br />

suijcker de e<strong>en</strong> door de ander, te betal<strong>en</strong> 200.000 pt. <strong>en</strong> de rest in wissels, <strong>en</strong> haar gepres<strong>en</strong>teert<br />

dat wij dije zoud<strong>en</strong> verdeijl<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> meerder previlege begeerd<strong>en</strong> als de meeste ; welck wiert<br />

geoordeelt goet te zijn <strong>en</strong> a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong>ig<strong>en</strong>, edoch versocht<strong>en</strong>, dat zij mocht<strong>en</strong> ijder haer<br />

gerief neem<strong>en</strong>, alsoo op sommig<strong>en</strong> e<strong>en</strong> slecht lodt mogt vall<strong>en</strong> daer de luijd<strong>en</strong> tot groote schade<br />

dan streckt.<br />

Heb 't selve toegesta<strong>en</strong> om haer te meer a<strong>en</strong> te moedig<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vercocht op 2, 3, 4, <strong>en</strong> ses ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

& tot twaelf ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. En haar daerbij a<strong>en</strong>segg<strong>en</strong>d datter negros van d<strong>en</strong> Staadt sull<strong>en</strong> com<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

dat reflexie sal g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> op neerstige <strong>en</strong> eerlijcke persoon<strong>en</strong>, al was 't <strong>en</strong>ig<strong>en</strong> tijdt te<br />

wacht<strong>en</strong> na de betalingh, 't welck haer seer verbindt.<br />

Ick verhoope UEd: Mo: dit nijet qualijck zull<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> dat ick mij in dito coopmanschap voor<br />

deez tijdt heb ingelat<strong>en</strong>, oock in 't coop<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> plantagie in compangie met capt: Cuvelaar,<br />

alsoo ick ge<strong>en</strong> ander insicht <strong>en</strong> hebbe, alsmeede de ste<strong>en</strong><strong>en</strong> te help<strong>en</strong> a<strong>en</strong>draeg<strong>en</strong> tot opbouwingh<br />

van UEd: Mo: colonie ; op hoop van na de gedaane cost<strong>en</strong> de soeticheijt daervan mach vlo(e)ij<strong>en</strong>.


73<br />

't Zeedert de inwoonders hebb<strong>en</strong> gesi<strong>en</strong> UEd: Mo: met zulck<strong>en</strong> ernst meijn<strong>en</strong>, daerbij dat ick e<strong>en</strong><br />

plantagie heb bij de handt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zijn vel<strong>en</strong> dije bos kapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> verscheijde dije nijeuw<br />

plantagi<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, soodat ick nijet <strong>en</strong> twijfel, of zull<strong>en</strong> door dese ..... zijnde, het hooft opstek<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>s alle dije het zoud<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ijd<strong>en</strong> <strong>en</strong>de het verderf zoeck<strong>en</strong>.<br />

Wat ver(h)eijst werdt in UEd: Mo: colonie sal UEd: Mo: door de rapport<strong>en</strong> <strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oechsaam bek<strong>en</strong>t zijn. Sal daerbij voeg<strong>en</strong> dat veele 't ongeluck van dit jaer hebb<strong>en</strong> gehadt, van<br />

hare beest<strong>en</strong> te verlies<strong>en</strong>, soodat - soo op mijne als andere plantagi<strong>en</strong> - 't riedt nijet con<br />

uijtgemal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>, maer moet verbrandt werd<strong>en</strong> bij manquem<strong>en</strong>t van peerd<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>ige scheep<strong>en</strong><br />

daerom gaande is appr<strong>en</strong>tie van groot profijdt. Oock daernev<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> veel nijeuw plantages<br />

gemaeckt ; de nootsakelijckhed<strong>en</strong> hier betracht werd<strong>en</strong>d sal seer to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> <strong>en</strong>de veel suijcker<strong>en</strong><br />

gemaackt werd<strong>en</strong> .<br />

E<strong>en</strong> Engelsche schipper g<strong>en</strong>aemt Fletscher com<strong>en</strong>d met 's Landts schip over, met e<strong>en</strong>ige goeder<strong>en</strong><br />

van sijn geblev<strong>en</strong> schip alhier in de rivijer, bewijst met attestati<strong>en</strong> dat hij geforseert is geweest tot<br />

innem<strong>en</strong> van 's landts <strong>en</strong> kerckelijcke goeder<strong>en</strong>, dije hier hebb<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> smelt<strong>en</strong>(??) in de rijvier.<br />

Dito schipper comt a<strong>en</strong> mons. Jan Gill ; Sal UEd: Mo: versoeck<strong>en</strong> om lic<strong>en</strong>zie te crijg<strong>en</strong> om<br />

derwaerts te com<strong>en</strong> om van Seelandt peerd<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarna om slav<strong>en</strong> te gaan (hal<strong>en</strong>) ; 'k<br />

En twijfele nijet of UEd: Mo: zull<strong>en</strong> hem het eerste vergunn<strong>en</strong>.<br />

UEd: Mo: sull<strong>en</strong> hieruijt zi<strong>en</strong> dewijl veel bos <strong>en</strong> nijeuwe plantagi<strong>en</strong> gemaakt werd<strong>en</strong>, oock door 't<br />

a<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van slav<strong>en</strong> etc. waer de impost<strong>en</strong> naderhant conn<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>, soo van 't Landt<br />

hooftgelt, ballans, etc.<br />

Hiernev<strong>en</strong>s gaet de uijtteijk<strong>en</strong>ingh van UEd: Mo: fordt alhier, d<strong>en</strong> voortganck heeft soo nijet<br />

toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als ick wel gew<strong>en</strong>scht hadde, alsoo wij 't ongeluck hebb<strong>en</strong> gehadt van veele zieck<strong>en</strong>,<br />

zoodat maer twee metselaars dickwils gewerckt hebbe. Indi<strong>en</strong> macht hadde geweest van<br />

werkluijd<strong>en</strong>, soude 't fordt rontom in effect hebb<strong>en</strong> te des<strong>en</strong> tijdt gecreg<strong>en</strong>, (<strong>en</strong>) soo van de<br />

compangie daer soldaet<strong>en</strong> gecommandeert sijn geweest, de metselaars <strong>en</strong> timmerluijd<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />

uijtgespaart, (<strong>en</strong>) soude met minder cost b(a)rack<strong>en</strong> <strong>en</strong> al hebb<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> claer wes<strong>en</strong>, daer wij<br />

noch nijet aan conn<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong>. Ick <strong>en</strong> sal nijettemin alle devoir do<strong>en</strong> van dese voortganck<br />

desselfs te bevlijtig<strong>en</strong>, daerop UEd. Mo. t<strong>en</strong> volle mog<strong>en</strong> gerust sijn.<br />

Ed: Mo:, alsoo van noode is e<strong>en</strong> goede quantiteijt tot opbouwingh van 't fordt, <strong>en</strong> dat teveel<br />

klinckert daertoe zoude gebruickt werd<strong>en</strong>, soo e<strong>en</strong> a<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong> gedaan a<strong>en</strong> dege<strong>en</strong> dije negros<br />

g<strong>en</strong>oech hebb<strong>en</strong>, om ijder één a twee te gev<strong>en</strong> voor d<strong>en</strong> tijdt van twee maand<strong>en</strong>, lat<strong>en</strong>de daerin<br />

dije van 10 tot 20 negros hebb<strong>en</strong> gerust ; oock daerbij lat<strong>en</strong>d het mede a<strong>en</strong> de principaelste haer<br />

beleeftheijt, zoo zonder verlet geschied<strong>en</strong> can ; dito negros sull<strong>en</strong> gebruijkt werd<strong>en</strong> om ste<strong>en</strong> te<br />

kapp<strong>en</strong>, om 't fordt in postuur te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

In cas m<strong>en</strong> haer met force wilde dwing<strong>en</strong>, soude streckx schijn<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> 't placaet van vrijheijt<br />

zoude will<strong>en</strong> e<strong>en</strong> weijnich a<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zijde stell<strong>en</strong> ; sal sorg<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> dat na UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> in<br />

alle sijn del<strong>en</strong> wert nagecom<strong>en</strong>.<br />

't Fordt heb versi<strong>en</strong> uijt 's lants schep<strong>en</strong>, principael uijt 's lants schip <strong>Suriname</strong>, met zoo veel cruijt<br />

als 't mogelijck was ; behoud<strong>en</strong>de 2200 pt. a<strong>en</strong> boort, volg<strong>en</strong>s de lijst van de constabel. De comijs<br />

secht nu in 't fordt te hebb<strong>en</strong>, 47 vaetjes buspoeder, sal van de rest dat voor des<strong>en</strong> is gebruijckt<br />

geweest rek<strong>en</strong>schap moet<strong>en</strong> gedaan werd<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: ; sijn voorts in 't fordt voorsi<strong>en</strong> van<br />

ammonitije sooals UEd: Mo: van tijdt tot tijdt na hiertoe hebb<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong>.


74<br />

Ed. Mo., de coperslager - e<strong>en</strong> man seer goet van lev<strong>en</strong> - hebbe di<strong>en</strong>stich geacht noch e<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> tijdt<br />

hier te houd<strong>en</strong>, hoewel 't coper verwerckt is van 't landt ; sal hem onderwijl tot dij<strong>en</strong>st van de<br />

colonijers lat<strong>en</strong> gebruijckt werd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> 't ge<strong>en</strong> hij soud<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> com<strong>en</strong> te winn<strong>en</strong>, sal tot<br />

verlichtingh van sijn gagie zijn.<br />

De lijst van 't ge<strong>en</strong> hij versoeckt gaet hiernev<strong>en</strong>s, & is van ijder e<strong>en</strong> weinich méér com<strong>en</strong>d,<br />

conn<strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> getrouwe persoon tot di<strong>en</strong>st van de colonije <strong>en</strong> UEd: Mo: voordeel gebruickt<br />

werd<strong>en</strong>.<br />

Ed. Mo. Heer<strong>en</strong>, op d<strong>en</strong> 23 deser is alhier gecom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Pi<strong>en</strong>as schip com<strong>en</strong>d van de eijland<strong>en</strong><br />

met d<strong>en</strong> Lt. g<strong>en</strong>erael De la Bare, voer<strong>en</strong>d 22 stuck<strong>en</strong>. Dito La Bare is acht mijl<strong>en</strong> hierbov<strong>en</strong><br />

wes<strong>en</strong>d met e<strong>en</strong> advijs jacht na Cajana geseijlt met int<strong>en</strong>tie om binn<strong>en</strong> 3 a 4 weeck<strong>en</strong> hier te<br />

com<strong>en</strong>, daer 't voor<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. schip op wacht. Sij verhael<strong>en</strong> dat op d<strong>en</strong> 2e, 3e 4e alsmede d<strong>en</strong> 7e<br />

Augustij e<strong>en</strong> aertbeevingh is geweest a<strong>en</strong> 't eijlandt Martinice met schrickelijke donder <strong>en</strong> blixem,<br />

sonder windt, soo sterck dat het fordt dick zijnde 5 voet, de muer<strong>en</strong> om verre sijn gevall<strong>en</strong>.<br />

Ed. Mo., ick heb van d<strong>en</strong> commandr. Berg<strong>en</strong>aer e<strong>en</strong> brief ontfang<strong>en</strong> gedatt. d<strong>en</strong> 13e augustij,<br />

daerin hij schrijft dat met het eerste schip dat na patria gaet sijn versoeck sal do<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo:<br />

alsmede a<strong>en</strong> de Heer<strong>en</strong> van Peere (of van Rhee) om e<strong>en</strong> reijs int vaderlandt te do<strong>en</strong>. Secht op d<strong>en</strong><br />

handel van de verve wel goed ordre zal stell<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> getrouw persoon ; ageert voor red<strong>en</strong> dat<br />

hij UEd: Mo: sodanige informatie sal do<strong>en</strong> van dese cust, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong>ige ding<strong>en</strong> zal a<strong>en</strong>wijs<strong>en</strong>,<br />

waerdoor ick hoop de exsezive cost<strong>en</strong> van UEd: Mo: alle<strong>en</strong>sk<strong>en</strong>s mog<strong>en</strong> gestut werd<strong>en</strong>. De<br />

voorn. heer<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> weijnich opzi<strong>en</strong>.<br />

Ick heb in mijn<strong>en</strong> voorga<strong>en</strong>de brief gedattert d<strong>en</strong> 3e augustij, a<strong>en</strong> UEd: Mo: geadvijseert dat d<strong>en</strong><br />

commandr. Berg<strong>en</strong>aer sich seer beclaecht over de insul<strong>en</strong>tie bejeg<strong>en</strong>s (hem) van d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich<br />

Jolijt, dije hij secht hem uijt zijn huijs jaechde, <strong>en</strong> seer vileijn uijtscholdt. Secht verder indi<strong>en</strong> 't<br />

niet t<strong>en</strong> respecte hadde geweest van UEd: Mo: dat het feijtelijck soude hebb<strong>en</strong> uijtgebarst<strong>en</strong>.<br />

Secht alle<strong>en</strong> dese attistatie s<strong>en</strong>dt, dat t<strong>en</strong> respect van mij raeckt. (dije onder no. 9 medegaet).<br />

Ick heb d<strong>en</strong> commandeur Berg<strong>en</strong>aer over sijn fout<strong>en</strong> scharpelijk a<strong>en</strong>geschr. <strong>en</strong> dat alhoewel hij<br />

accoordt met mij gemaackt hadde, dat sonder k<strong>en</strong>nisse van de commandr. Jolijt nijet behoorde<br />

deselve a<strong>en</strong>getast te hebb<strong>en</strong>.<br />

Alhoewel 't accoordt daer lach over de slav<strong>en</strong> te gebruijck<strong>en</strong> in UEd: Mo: dij<strong>en</strong>st, maer dewijl d<strong>en</strong><br />

commandr. Jolijt - nadat hij 't accoordt hadde geles<strong>en</strong> - met sulcke woord<strong>en</strong> uijt quam te berst<strong>en</strong>,<br />

bidde UEd: Mo: d' oorsaeck geliev<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> ondersoeck<strong>en</strong>, wat dito tot mijn<strong>en</strong> last heeft, wat tot<br />

voordeel<strong>en</strong> van mij soude gedaan zijn.<br />

't Waare noodijch - om bevrijt te zijn van scheldingh - de instructi<strong>en</strong> van UEd: Mo: ijder voor te<br />

legg<strong>en</strong>, wat UEd: Mo: mij hebb<strong>en</strong> a<strong>en</strong>bevol<strong>en</strong>. 'k Verzoeck UEd: Mo: daerover gevoelich mog<strong>en</strong><br />

zijn, de saack soo bevind<strong>en</strong>d.<br />

Ed: Mo: werd bericht zoo door d<strong>en</strong> commandr. Berg<strong>en</strong>aer als ander<strong>en</strong>, dat e<strong>en</strong> garniso<strong>en</strong> van 14 a<br />

15 man volcom<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oech is ; daeronder e<strong>en</strong> timmerman, smidt, kuijper, <strong>en</strong> barbijer, maar wél<br />

versi<strong>en</strong> van geweer<strong>en</strong>, alsoo verscheijde negros daer zijn dije met 't geweer wel conn<strong>en</strong> omga<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> altijts daerontr<strong>en</strong>t zijn ; sal na de geleg<strong>en</strong>theijt des tijts, UEd: Mo: van de cost<strong>en</strong> daermede<br />

verlicht<strong>en</strong>.<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> di<strong>en</strong>aer ofte edelman van Willoubije daer de stuck<strong>en</strong> voornt. van gewach<br />

maeck<strong>en</strong>, dije soo stoudt heeft geweest om zich te lat<strong>en</strong> gebruijck<strong>en</strong> in sulck e<strong>en</strong> commissie<br />

ondernom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>d dat hij soo bij de india<strong>en</strong><strong>en</strong> als inwoonders de gemoeder<strong>en</strong> zodanich<br />

opgeraek<strong>en</strong>t (heeft) - segg<strong>en</strong>d dat sij most<strong>en</strong> vertreck<strong>en</strong>, of zoud<strong>en</strong> vandaer gehaelt werd<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

rebel<strong>en</strong> anders soud<strong>en</strong> zijn - teg<strong>en</strong> de waarschouwing dije ick hem contrarij gegev<strong>en</strong> hadde ;


75<br />

zi<strong>en</strong>de mede dat hij sijn logem<strong>en</strong>t begost te nem<strong>en</strong> in de mondt van de revier, ongetwijfelt op de<br />

verwachte schep<strong>en</strong> van de Barbados (wacht<strong>en</strong>d) <strong>en</strong> bedrev<strong>en</strong> als des schep<strong>en</strong> loots, om het volck<br />

te depeupleer<strong>en</strong> (debaucher<strong>en</strong>?), hebb<strong>en</strong>d bord<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gesicht ; soodat ick mij gedwong<strong>en</strong> vint<br />

vooralsnoch de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Willoubije UEd: Mo: toe te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, om sijne a<strong>en</strong>bevol<strong>en</strong><br />

instructie te ga<strong>en</strong> verantwoord<strong>en</strong> daer behoordt [naar behor<strong>en</strong>].<br />

d' Attistati<strong>en</strong> war<strong>en</strong> noodich om naer UEd: Mo: mede gesond<strong>en</strong> te werd<strong>en</strong> tot zijn beschuldigingh<br />

om 't voorn. tot sijn<strong>en</strong> last te bewijs<strong>en</strong> ; Indi<strong>en</strong> ick deselve hadde soeck<strong>en</strong> te crijg<strong>en</strong>, soude hem<br />

terstondt hebb<strong>en</strong> ter (h)oor<strong>en</strong> gecom<strong>en</strong> <strong>en</strong> in 't landt sich wech gemaackt hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer quaadt<br />

soude uijtgewacht hebb<strong>en</strong>.<br />

Ick verhoope UEd: Mo: de quade instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>d, <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> de bewijs<strong>en</strong> crijg<strong>en</strong>d,<br />

UEd: Mo: te cort<strong>en</strong> expiditie sull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor sijn majesteijt. ; de attistati<strong>en</strong> te sijne laste sal<br />

met het eerste vaertuigh dat vertreckt UEd: Mo: toecom<strong>en</strong>.<br />

Op voorn. conn<strong>en</strong> UEd: Mo: staedt mak<strong>en</strong>, dat ick bewijs<strong>en</strong> sal ; op 't minste bidde UEd: Mo: het<br />

nijet qualijck mog<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> dat dito z<strong>en</strong>de tot grote last <strong>en</strong> cost is voor UEd: Mo:.<br />

Hier straff<strong>en</strong> soude meer quaet uijtgewrocht hebb<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> waare sooveel meriteerd met de doot<br />

gestraft te werd<strong>en</strong>. Ick hoope UEd: Mo: met dese waerachtigh beschuldig<strong>en</strong>d hem wat op mog<strong>en</strong><br />

houd<strong>en</strong> ; alsoo sijn verblijf hier gants schadelijck was.<br />

Mij in UEd: Mo: gunst bevel<strong>en</strong>d, oock 't afz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van 's Lants schip Surinaem bidde UEd: mij<br />

daer UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> gedachtich te zijn, <strong>en</strong> daer nijet mach van verstok<strong>en</strong> zijn. Edoch in 't<br />

ge<strong>en</strong> UEd: Mo: geliev<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>, <strong>en</strong> waar, <strong>en</strong> op wat schip mijn<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st noodich bevind, sal altijt<br />

bereijt sijn.<br />

De voorspoedige regeringe van d<strong>en</strong> almachtige bidde, dije deselve lange jar<strong>en</strong> met heijl <strong>en</strong> zeg<strong>en</strong><br />

gelieft te croon<strong>en</strong>,<br />

als waer mede blijve,<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong> de gecommiteerde Rad<strong>en</strong> van de Stat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

UEd: Mo: alderond. di<strong>en</strong>aer,<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong>.<br />

In 's Lants schip Surinaem,<br />

d<strong>en</strong> 3e octob. 1668 geanckert<br />

twee mijl<strong>en</strong> van de rio <strong>Suriname</strong>n.<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong>,<br />

Alsoo het volck e<strong>en</strong> weijnich door malcander a<strong>en</strong> de gracht van 't fordt gewerckt hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> in cas<br />

UEd: Mo: haer geliev<strong>en</strong> ijets wet<strong>en</strong> toe te legg<strong>en</strong>, soude de luijeaers nev<strong>en</strong>s de neerstige te<br />

voorschijn com<strong>en</strong>. Ick versoecke UEd: Mo: uijtgesteld moge werd<strong>en</strong> tot mijn comst.<br />

klein aan de hoofdbrief toegevoegd bericht:<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong>,<br />

Ed: Mo:, sooals des<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: geschrev<strong>en</strong> hebbe, comt a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> capt. Reijniers<strong>en</strong> van de<br />

Trinidaet, die op de missive van d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich Sael d<strong>en</strong> 9e augustij laest van hier is vertrock<strong>en</strong>.<br />

Soo vor<strong>en</strong> heb a<strong>en</strong>geroert, heb e<strong>en</strong> proef lat<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>, alsoo hij schreef d<strong>en</strong> gouverneur van<br />

Trinidades groot gebreck hadde van cleeder<strong>en</strong> etc. <strong>en</strong> zij met hanghmatt<strong>en</strong> cleeder<strong>en</strong> most<strong>en</strong><br />

haere naecktheijt bedeck<strong>en</strong>, oock dat d<strong>en</strong> gouverneur a<strong>en</strong> monsr. Sael hadde over dije materije<br />

geschrev<strong>en</strong>.


76<br />

Hadde om sijn assist<strong>en</strong>tije d<strong>en</strong> capt. Reijniers<strong>en</strong> (gezond<strong>en</strong>), com<strong>en</strong>d tot het oogmerck zoo verde<br />

dat de creeck daer india<strong>en</strong><strong>en</strong> logeerd<strong>en</strong>, heeft zijn briev<strong>en</strong> a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> gouverneur lat<strong>en</strong> ga<strong>en</strong>, is<br />

terstondt de gouverneur bij hem gecom<strong>en</strong>, (aan) hem (ge)pres<strong>en</strong>teerd d<strong>en</strong> brief dije ick a<strong>en</strong> hem<br />

hadde geschrev<strong>en</strong>, met a<strong>en</strong>bieding van de di<strong>en</strong>st van dese colonije, daerbij dat wij hem bracht<strong>en</strong> 't<br />

ge<strong>en</strong> wij dacht<strong>en</strong> vast verplicht te zijn, dewijl mij bericht was van d<strong>en</strong> commandr. van Pomero<strong>en</strong><br />

dat Sijn Ed: a<strong>en</strong> hem geschrev<strong>en</strong> hadde <strong>en</strong> assist<strong>en</strong>tije versocht, daerbij hem e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>t liet<br />

a<strong>en</strong>bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ocxhooft spa<strong>en</strong>sche wijn, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> stuck zijde (<strong>en</strong>) oock andere goeder<strong>en</strong> dije<br />

mede gesond<strong>en</strong> wierd<strong>en</strong>, soo stoff<strong>en</strong> als india<strong>en</strong>s cargeso<strong>en</strong> van UEd: Mo:, <strong>en</strong> hem<br />

pres<strong>en</strong>teer<strong>en</strong>de gelijck het ons coste ;<br />

heeft alles afgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> verclaert noijt ge<strong>en</strong> brief geschrev<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> na Pouroom a<strong>en</strong> ijmandt,<br />

<strong>en</strong> gaf voor hij sijn hoofdt zoude verlies<strong>en</strong> wanneer hij 't minste van alles toestondt. Daerbij oock<br />

seijde dat alle dag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schip verwacht wierdt met e<strong>en</strong> andere gouverneur, <strong>en</strong> hij noijt daertoe<br />

zoude resolveer<strong>en</strong>.<br />

Heeft niemant will<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> a<strong>en</strong> landt com<strong>en</strong> van capt. Clarijs volck <strong>en</strong> scheepwacht, <strong>en</strong> na ge<strong>en</strong><br />

protestati<strong>en</strong> <strong>en</strong> versoeck<strong>en</strong> van de capt. voornt. door d<strong>en</strong> taelman heeft will<strong>en</strong> luijster<strong>en</strong>.<br />

Nadat 5 dag<strong>en</strong> lanck de proef hadde g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> is met brief van d<strong>en</strong> gouverneur (onder 't no. 10<br />

ga<strong>en</strong>de) na hier gecom<strong>en</strong>, cost nijet crijg<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> weijnich brack water.<br />

De missive van d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich Sael sal per naest<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> - alsoo mijn goeder<strong>en</strong><br />

gepackt sijn <strong>en</strong> 'slants schip nijet langer op wil houd<strong>en</strong> - opdat UEd: Mo: conn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> met wat<br />

fondam<strong>en</strong>t <strong>en</strong>de de grootste appr<strong>en</strong>tie van de werelt de reijs begonn<strong>en</strong> is.<br />

Daer sal ev<strong>en</strong>wel moet<strong>en</strong> gepractiseert werd<strong>en</strong> om van d<strong>en</strong> coninck van Spanje sooveel te crijg<strong>en</strong><br />

dat schep<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> Staadt ijets gebreck hebb<strong>en</strong>d, daer mocht<strong>en</strong> a<strong>en</strong>loop<strong>en</strong> om verversingh ;<br />

soude dito beest<strong>en</strong> dan conn<strong>en</strong> vers <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>dich gebracht conn<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ter plaetse daer 't<br />

behoorde.<br />

Indi<strong>en</strong> de voet maer e<strong>en</strong>s daerin cost<strong>en</strong> crijg<strong>en</strong> was gedaan, want het t<strong>en</strong> hoogst<strong>en</strong> noodich is, <strong>en</strong><br />

ick heb dito gouverneur lat<strong>en</strong> versoeck<strong>en</strong> om e<strong>en</strong>ige plant<strong>en</strong> van Cauw Caun(?) ; Seijde ge<strong>en</strong> te<br />

hebb<strong>en</strong>, daer nochtans mij contrarij in Zeelandt van de Trinidaet bericht is.<br />

Beest<strong>en</strong> voor teg<strong>en</strong>woordich is 't noodtsakelijckst in UEd: Mo: colonije.<br />

Mij in UEd: Mo: gunst bevel<strong>en</strong>d, wi<strong>en</strong>s voorspoedige regering van de Almachtige zijn bidd<strong>en</strong>d,<br />

dije UEd: Mo: selve lange jar<strong>en</strong> met heijl <strong>en</strong> seg<strong>en</strong> laet becleed<strong>en</strong>,<br />

blijve,<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong> de gecommitteerde Rad<strong>en</strong> van de Stat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

UEd: Mo: Alderonderda<strong>en</strong>igste di<strong>en</strong>aer,<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

In 'slants schip voornt.<br />

d<strong>en</strong> 4e octob. 1668<br />

P.S.<br />

Ed. Mo. heer<strong>en</strong>, hiernev<strong>en</strong>s gaat e<strong>en</strong> lijste onder no. 11 wat de ondervindinge leert dat hier wel<br />

groeijt.<br />

1668 - 18 juli - verzoekschrift James Banister<br />

2035 - 077


Copie van no. 60 / 65 / 66 / 67 ; zie aldaar.<br />

1668 - october 3 <strong>en</strong> 4 – lijst van bijlag<strong>en</strong> bij Crijns<strong>en</strong>'s brief<br />

2035 - 079<br />

Lijst van de "nev<strong>en</strong>gaande stukk<strong>en</strong>" behor<strong>en</strong>de bij Crijns<strong>en</strong>'s brief no. 76a-77<br />

77<br />

no. 1 brief a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Lord Willougbij gesond<strong>en</strong> door capt. Bisschop d<strong>en</strong> 16e junij 1668.<br />

no. 2 copie van d<strong>en</strong> brief a<strong>en</strong> mijlord gegaan in dato d<strong>en</strong> 2 augusti 1668.<br />

no. 3 brief van Mylord Willougbij aan de heer commandeur Crijns<strong>en</strong> in <strong>en</strong>gels van barbados<br />

d<strong>en</strong> 28 junij 1668 oude stijl.<br />

no. 3 copie van e<strong>en</strong> brief van mylord Willougbij aan d<strong>en</strong> heer commandr. Crijns<strong>en</strong> in duijts van<br />

barbados d<strong>en</strong> 28 junij 1668 oude stijl.<br />

no. 4 ordre <strong>en</strong> instructie van mr. Jones geemployeert naer Ser<strong>en</strong>ame van de mylord Willougbij<br />

in duijts, d<strong>en</strong> 28 junij stilo veteri.<br />

no. 4 ordre <strong>en</strong> instructie van mr. Jones geemployeert naer Ser<strong>en</strong>ame van de mylord Willougbij<br />

in <strong>en</strong>gels, d<strong>en</strong> 28 junij stilo veteri.<br />

no. 5 copie van e<strong>en</strong> brief gesond<strong>en</strong> van Sijne Majt. a<strong>en</strong> Mijlord Willougbij, soo hij seijt, om de<br />

inhout in <strong>Suriname</strong> te executeer<strong>en</strong>, in duijts getranslateerd.<br />

no. 5 copie van e<strong>en</strong> brief gesond<strong>en</strong> van Sijne Majesteijt van Gr. Britt. a<strong>en</strong> Mijlord Willougbij,<br />

soo hij seijt, om d<strong>en</strong> inhout deses in <strong>Suriname</strong> te executeer<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> 28 junij stilo veteri.<br />

no. 6 copie van e<strong>en</strong> brief van Mylord Willougbij a<strong>en</strong> majoor Banister d<strong>en</strong> 28 junij 1668 stilo<br />

veteri.<br />

no. 7 facture van de ingelad<strong>en</strong>e goeder<strong>en</strong> int lands schip <strong>Suriname</strong>.<br />

no. 8 lijste van de goeder<strong>en</strong> tot begouste van slandts coperslager, nodigh tot sijn werck, d<strong>en</strong> 20<br />

7bris 1668.<br />

no. 9a attestatie weg<strong>en</strong>s d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drig Jolij, commandeur op Isequepe<br />

no. 9b lijste van de soldat<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>t op fort Zeelandia<br />

no. 9c lijste van de dood<strong>en</strong><br />

no. 10 e<strong>en</strong> brief van de gouverneur van Trinidaet<br />

no. 11 lijste van de gewasch<strong>en</strong> hier te lande.<br />

1668 - 16 juni – missive Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 080<br />

bijlage no. 1 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Missive afgezond<strong>en</strong> aan de L<strong>uit</strong><strong>en</strong>ant G<strong>en</strong>eraal<br />

Willoughby. Zie ook de copie 2035 - 032.<br />

Gesteld in beleefde diplomatieke bewoording<strong>en</strong> (Er was immers vrede tuss<strong>en</strong> Engeland <strong>en</strong><br />

Nederland). Crijns<strong>en</strong> meldt Willoughby dat hij op 1 mei met e<strong>en</strong> eskader schep<strong>en</strong> de colonie<br />

<strong>Suriname</strong> weer heeft overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, <strong>en</strong> verzoekt om schadevergoeding van de door Willoughby<br />

weggevoerde zak<strong>en</strong>.<br />

Crijns<strong>en</strong> meldt de komst van Nedham om volg<strong>en</strong>s instructie van Willoughby de indian<strong>en</strong> te<br />

beoorlog<strong>en</strong>. Hij meldt Willoughby dat Nedham is opgepakt, het jacht in beslag is g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Nedham <strong>en</strong> de bemanning naar Nederland gezond<strong>en</strong> voor verdere berechting. Hij meldt dat hij<br />

met fregatt<strong>en</strong> voor de kust zal kruis<strong>en</strong>, <strong>en</strong> iedere Engelsman met verdachte bedoeling<strong>en</strong><br />

opbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hij verzoekt Willoughby "dit alles wel te overweg<strong>en</strong> <strong>en</strong>de ge<strong>en</strong> verdere oorsaeck<br />

gev<strong>en</strong>"<br />

Verder beleefdhed<strong>en</strong>: Crijns<strong>en</strong> betuigt zijn medelev<strong>en</strong> met de zware brand op Barbados, <strong>en</strong> biedt<br />

Willoughby de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de kolonie <strong>Suriname</strong> aan bij de wederopbouw.


78<br />

1668 - 2 augustus – missive Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 081<br />

bijlage no. 2 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Korte missive afgezond<strong>en</strong> aan de L<strong>uit</strong><strong>en</strong>ant G<strong>en</strong>eraal<br />

Willoughby. Crijns<strong>en</strong> had nog ge<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>bericht ontvang<strong>en</strong> op zijn missive dato 19 juni, <strong>en</strong><br />

refereert daar in het kort naar. Hij stelt voor de route Barbados - <strong>Suriname</strong> gezam<strong>en</strong>lijk met<br />

<strong>en</strong>gelse <strong>en</strong> nederlandse schep<strong>en</strong> te onderhoud<strong>en</strong>.<br />

1668 - 28 juni – brief William Willoughby<br />

2035 - 082<br />

bijlage no. 3 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Gericht aan Abraham Crijns<strong>en</strong>, gesteld in de <strong>en</strong>gelse<br />

taal. Willoughby verklaart van de Engelse kroon het officieele bevel te hebb<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> om<br />

<strong>Suriname</strong> over te drag<strong>en</strong>. Hij stuurt Roger Jones om dit verder af te handel<strong>en</strong>. Hij b<strong>en</strong>adrukt dat<br />

volg<strong>en</strong>s de vredesartikel<strong>en</strong> de Engelse bewoners het recht hebb<strong>en</strong> om te vertrekk<strong>en</strong> zo zij dat<br />

will<strong>en</strong>.<br />

1668 - 28 juni – brief William Willoughby<br />

2035 - 083<br />

bijlage no. 3 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Gericht aan Abraham Crijns<strong>en</strong>, nederlandse copie.


79<br />

1668 - 28 juni – instructie Rogier Jones<br />

2035 - 084<br />

bijlage no. 4 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Nederlandse copie. Jones wordt door Willoughby als<br />

e<strong>en</strong> soort ambassadeur afgezond<strong>en</strong> om de <strong>en</strong>gelse belang<strong>en</strong> af te handel<strong>en</strong>. Hij moet nagaan of<br />

aan de inwoners het recht om te vertrekk<strong>en</strong> daadwerkelijk is toegek<strong>en</strong>d, <strong>en</strong> hij moet tracht<strong>en</strong> de<br />

geconfisceerde bezitting<strong>en</strong> van de Royale Compagnie vrij te krijg<strong>en</strong>.<br />

1668 - 28 juni – instructie aan Rogier Jones<br />

2035 - 085<br />

bijlage no. 4 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Engels origineel.<br />

1668 - 4 februari – instructie Engelse kroon aan Willoughby<br />

2035 - 086<br />

bijlage no. 5 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Nederlandse vertaling. Willoughby wordt opgedrag<strong>en</strong><br />

om <strong>Suriname</strong> aan de Stat<strong>en</strong> van de 7 provinci<strong>en</strong> over te drag<strong>en</strong>. Hij moet verder alle Engels<strong>en</strong> in<br />

<strong>Suriname</strong> bevel<strong>en</strong> om onmiddelijk te vertrekk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hun assister<strong>en</strong> bij de voorbereiding daarvan.<br />

1668 - 4 februari – instructie Engelse kroon aan Willoughby<br />

2035 - 087<br />

bijlage no. 5 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Engels origineel.<br />

1668 - 28 juni – brief William Willoughby<br />

2035 - 088<br />

bijlage no. 6 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Gericht aan James Banister. Nederlandse vertaling.<br />

Willoughby verwijt Bannister dat deze de kolonie heeft overgegev<strong>en</strong> zonder k<strong>en</strong>nisgeving aan<br />

hem. Hij draagt B. op om zorg te drag<strong>en</strong> dat de goeder<strong>en</strong> van de Royale Compagnie in hand<strong>en</strong><br />

blijv<strong>en</strong> van "de overwinnaar" (dus de Engels<strong>en</strong> t<strong>en</strong> tijde van het vredestractaat). B. moet voorts<br />

de Engelse bewoners instruer<strong>en</strong> om te vertrekk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> lijst daarvan opstell<strong>en</strong>. Hij moet e<strong>en</strong><br />

aparte lijst opstell<strong>en</strong> van deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die NIET will<strong>en</strong> weggaan. Deze zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> "<strong>uit</strong>geslot<strong>en</strong> van<br />

de privilegi<strong>en</strong> van de Engelse natie".<br />

1668 - 20 september – koperslagersb<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong><br />

2035 - 089<br />

bijlage no. 8 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77.


80<br />

Lijst van de goeder<strong>en</strong> tot begouste vant' landts coperslager, noodigh tot sijn werck, d<strong>en</strong> 20 7bris<br />

1668.<br />

4 blader<strong>en</strong> van 26 a 27 pt. 't stuck<br />

4 boodems, de grootste van 3 1/2 voet, de andere naer adv<strong>en</strong>ant<br />

12 roode copere boodems van ontr<strong>en</strong>t 1 1/2 voet de grootste, <strong>en</strong> de clijnste van ontr<strong>en</strong>t één<br />

voet.<br />

12 geele panne boodems, van de grootste slagg swarte ketels, de grootste van 2 groote<br />

emmer vat, <strong>en</strong> de kleijnste van e<strong>en</strong> stoop<br />

5 a 6 blader<strong>en</strong> van ontr<strong>en</strong>t 30 a 35 a 40 pt. 't stuck.<br />

30a40 pt. swart dick catto<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> rinck dun beck(?) keteldraet<br />

twee ring<strong>en</strong> pann<strong>en</strong>draet, d' e<strong>en</strong> wat dunder als d' andere<br />

200 <strong>en</strong>ckel bleck<br />

100 dubbel bleck<br />

200 pt. loot<br />

e<strong>en</strong> copere gewigte, dat in malkander<strong>en</strong> sluijt, tot 1/2 vier<strong>en</strong>deel, het merckijser van 't landt<br />

om op maet<strong>en</strong> <strong>en</strong> gewichte te sett<strong>en</strong>.<br />

..... merckijsers van A B C<br />

25a30 pt. omsin(?) tin<br />

1/2 ring van geel dun ijserdraet, om int bleck te legg<strong>en</strong><br />

één pt. salmiack<br />

één maet van e<strong>en</strong> stoop van tin<br />

één maet van e<strong>en</strong> canne<br />

één pintje<br />

één halff pintje<br />

één muddeker<br />

één halff muddeker<br />

geliev<strong>en</strong> Haer Ed: Mo: méér laet<strong>en</strong> s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, voor al dese ding<strong>en</strong> zijn noodigh, in cas dat Haer Ed:<br />

Mo: geliev<strong>en</strong> meer te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, ijdert naer proportie meer.<br />

1668 - augustus – attestatie Berg<strong>en</strong>aer<br />

2035 - 090<br />

bijlage no. 9a bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Opgesteld door Lancelot Kraechum <strong>en</strong> Lour<strong>en</strong>ts<br />

Wouters<strong>en</strong> <strong>en</strong> Lambert van Oserne. Gaat over e<strong>en</strong> dispuut tuss<strong>en</strong> Matthijs Berg<strong>en</strong>aer<br />

(commandeur van Berbice?) <strong>en</strong> Jolijt (commandr. Isequepe?). Berg<strong>en</strong>aar heeft ter <strong>uit</strong>voering van<br />

zijn contract met Crijns<strong>en</strong> de Lands slav<strong>en</strong> aan het werk gezet. Jolijt ziet het contract meer als<br />

e<strong>en</strong> privézaak tuss<strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aer <strong>en</strong> Crijns<strong>en</strong>, <strong>en</strong> acht het inzett<strong>en</strong> van de slav<strong>en</strong> daarom<br />

onrechtmatig.<br />

1668 - 2 september – brief Pacheo de Villoria<br />

2035 - 091<br />

bijlage no. 10 bij Crijns<strong>en</strong>'s brief 076a-77. Brief van de Gouverneur van Trinidad aan Crijns<strong>en</strong>.<br />

Opgesteld in de Spaanse taal.<br />

1668 - 15 augustus – brief William Willoughby


81<br />

2035 - 092<br />

Gericht aan Abraham Crijns<strong>en</strong>. Nederlandse vertaling.<br />

Willoughby komt over als e<strong>en</strong> geoef<strong>en</strong>d schrijver, die - in teg<strong>en</strong>stelling tot bv. Crijns<strong>en</strong> - duidelijk<br />

<strong>en</strong> bondig kan formuler<strong>en</strong>.<br />

Mijnheer,<br />

Ontr<strong>en</strong>t het begin van July heb ik expresselijk mr. Rogier Jones met sijn Majesteyts ordres aan<br />

d<strong>en</strong> Gouverneur van Surinam tot desselfs overleveringe gesond<strong>en</strong>. Hier was alsda<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geruchte,<br />

maar ge<strong>en</strong> seekerheijt daarvan. Maar drij weeck<strong>en</strong> na sijn vertreck heb ick uw schrijv<strong>en</strong> van d<strong>en</strong><br />

16 junij ontfang<strong>en</strong>, met advijs dat ghij het ontfang<strong>en</strong> hebt, & klachte over het overvaer<strong>en</strong> van<br />

verscheyd<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> uijt de colonie, <strong>en</strong>de van de commissie gegev<strong>en</strong> aan majoor Nedham teg<strong>en</strong><br />

de Arwack<strong>en</strong>.<br />

Wat het eerste aangaat, ick weet niet datter yets van daar gevoert is, als wat de artijckel<strong>en</strong> van<br />

Vreede toestaan ; <strong>en</strong>de daar is noch veel terugge, dat ons toehoort. Ick me<strong>en</strong> van roerlijcke<br />

goeder<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> oorlog, hetwelke, indi<strong>en</strong> de gerechtigheijt uw Leijdtsman is, ghij niet<br />

weyger<strong>en</strong> kondt van te restituer<strong>en</strong>, soo ghij als ghij seght de artikel<strong>en</strong> wilt onderhoud<strong>en</strong>.<br />

Aangaande het tweede, ick sal het gev<strong>en</strong> van commissi<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de Arrawack<strong>en</strong>, ofte e<strong>en</strong>ige van<br />

die nati<strong>en</strong> die vijand<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>s ons sijn, def<strong>en</strong>der<strong>en</strong>, vermoed<strong>en</strong>de dat ghij diege<strong>en</strong>e b<strong>en</strong>t, niet sij,<br />

die vervat sijt in onse geluckige vrede. Noch kan oock niet geloov<strong>en</strong>, dat ghij soo verre soudt<br />

gheabuseert sijn, als uselv<strong>en</strong> in te beeld<strong>en</strong> dat ghij met het besit van <strong>Suriname</strong> heer<strong>en</strong> sijt<br />

geword<strong>en</strong> van 't heele vaste Landt van America, ofte dat alle die barbarische nati<strong>en</strong> uwe<br />

onderda<strong>en</strong><strong>en</strong> daardoor ghemaakt sijn, <strong>en</strong>de van uw moog<strong>en</strong> geprotegeert word<strong>en</strong> van onse<br />

rechtvaardige wraak over de injuri<strong>en</strong> die sij ons aangedaan hebb<strong>en</strong>.<br />

En schoon dat ghij goet gevond<strong>en</strong> hebt om e<strong>en</strong> arme sloep te surpr<strong>en</strong>eer<strong>en</strong>, die ge<strong>en</strong> injurie teg<strong>en</strong><br />

u voorhadde, <strong>en</strong>de teg<strong>en</strong> eere <strong>en</strong> gherechtigheijt hetselve a<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de persoon<strong>en</strong> daerin<br />

(ghij seght) nae Zeelandt te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> : Soo geloof ick, dat wanneer ghij considereert 'tge<strong>en</strong> ick<br />

gheschrev<strong>en</strong> heb, het sal berouw<strong>en</strong> wat ghij gedaan hebt, of soo het ongedaan is, sulcx niet te<br />

do<strong>en</strong> ; Want ghij mooght verseeckert sijn dat volkom<strong>en</strong> satisfactie sal gherequireert word<strong>en</strong> van<br />

uwe hand<strong>en</strong>, van alle de schad<strong>en</strong> die sij hebb<strong>en</strong> geleed<strong>en</strong> of sull<strong>en</strong> lijd<strong>en</strong>.<br />

Aangaande de persoon<strong>en</strong> die ghij seght vijf indian<strong>en</strong> van de riviere van Marrawijn g<strong>en</strong>oom<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong>, ick weet daar niet van. Indi<strong>en</strong> ick te wet<strong>en</strong> krijge dat hij yets teg<strong>en</strong> de artyckel<strong>en</strong> van de<br />

vreede gedaan heeft, twijfelt niet aan justitie, als hij in mijn macht komt.<br />

Ick verwachte de restitutie van Collonel Codringtons sloep, alsoo ick niet <strong>en</strong> vinde teg<strong>en</strong> d<strong>en</strong><br />

Commandeur gheallegeert, ofte van hem gedaan, als 'tge<strong>en</strong> sijn commissie medebr<strong>en</strong>ght, die ik<br />

moet verdedig<strong>en</strong>. En ick gelove beeter, als ghij kont het s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van haar nae Zeelandt, op sulck<br />

e<strong>en</strong> slecht<strong>en</strong> pretext, indi<strong>en</strong> ghij soo gedaan hebt.<br />

Het is onmoogelijck om e<strong>en</strong> vrii<strong>en</strong>delijcke visite te do<strong>en</strong>, op de term<strong>en</strong> daar ghij alsnoch op staet,<br />

waarom ick dat uijtstelle totdat ick satisfactie ontfange van de injuri<strong>en</strong> gedaan aan mijn<br />

Souverain, <strong>en</strong>de mede-onderdan<strong>en</strong>. Ende ghelijck als hij beveelt, soo sal ick ghehoorsaam<strong>en</strong>.<br />

Ick hebbe naaderhandt e<strong>en</strong> brief van u ontfang<strong>en</strong> gedateert d<strong>en</strong> 2 Augusti st. no. [stilo novo] <strong>en</strong>de<br />

daerin e<strong>en</strong> verhaal van u str<strong>en</strong>gh comportem<strong>en</strong>t teg<strong>en</strong> Collon. Banister Gouverneur van <strong>Suriname</strong><br />

<strong>en</strong> de reste van mijne mede-onderdaan<strong>en</strong> onder sijn commando, waarin (soo ick recht


82<br />

geïnformeert b<strong>en</strong>, als ick geloove dat ick b<strong>en</strong>) ghij ghebroock<strong>en</strong> hebt de artijckel<strong>en</strong> van vreede,<br />

alsmede uw eijg<strong>en</strong> artijckel<strong>en</strong> met de inwoonders, als ghij de plaats eerst hebt ing<strong>en</strong>oom<strong>en</strong> ; met<br />

aan hem <strong>en</strong>de andere haare vrijheijt te weyger<strong>en</strong>, om haar selv<strong>en</strong> met haare goeder<strong>en</strong> te<br />

transporteer<strong>en</strong>, daar 't haar ghelieft.<br />

Bij de artijckel<strong>en</strong> versta ick het Landt alle<strong>en</strong> u toe te behor<strong>en</strong>, ofte uwe meesters, <strong>en</strong>de dat de<br />

onderdaan<strong>en</strong> van mijn meester niet als gevang<strong>en</strong> behoor<strong>en</strong> gedesineert te word<strong>en</strong>, ofte<br />

gheweygert haare goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong>de negros te transporteer<strong>en</strong>. Twelck ick verstae dat se sijn, nae de<br />

maat hij <strong>en</strong>de ander<strong>en</strong> sijn van UEd: afgeslaag<strong>en</strong> geweest om te vertreck<strong>en</strong>, met wat van<br />

rechtsweg<strong>en</strong> haer toekomt. Ende Collonel Banister, als asserteer<strong>en</strong>de de artijckel<strong>en</strong> van vreede,<br />

<strong>en</strong>de de privilegi<strong>en</strong> van 's Koonincks onderdaan<strong>en</strong> onder sijn commando, gevang<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong> aan<br />

uwe Hoogh Mog<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Indi<strong>en</strong> ghij <strong>en</strong>de ick van onse meesters ghestelt werd<strong>en</strong> als richters in deese saacke, ick sal<br />

tracht<strong>en</strong> om mijn eyg<strong>en</strong> acti<strong>en</strong> te justificeer<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de u misschi<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige moeyte toebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, maar<br />

in dat sal order ghehoorsaem<strong>en</strong>, ghelijck als ick tot noch toe gedaan hebbe, <strong>en</strong>de seer cautieus sijn<br />

van 't breeck<strong>en</strong> van die gheluckige vreede, tot Breda gemaeckt.<br />

[OPM: vrij slecht vertaald. Het origineel luidt: ... I shall <strong>en</strong>deavour to justifye my own nation,<br />

and perchance trouble you. But in that I shall obey orders, as I have hitherto done, and be very<br />

cautious of the breach of that happy peace concluded at Breda]<br />

Ick verneeme uijt deselve brief, dat ghij niet voorhebt om mij toe te laet<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige Engelsche<br />

scheep<strong>en</strong>, bij middel van traffijck te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ; 't Welck ick oock niet <strong>en</strong> sal do<strong>en</strong> totdat ick uwe<br />

directe antwoord<strong>en</strong> hierop ontfange, dat ick met deese gheleg<strong>en</strong>theyt b<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong>de, <strong>en</strong>de<br />

s<strong>en</strong>de hetselve tot ge<strong>en</strong> ander eynde <strong>en</strong>de opsight.<br />

Ende met hetselve verwachte ick de weederkomst <strong>en</strong>de restitutie van Coll. Codrington's sloep,<br />

<strong>en</strong>de de person<strong>en</strong> daertoe behoor<strong>en</strong>de. Ende naadat ick uw antwoordt ontfangh, sal ick vervolg<strong>en</strong>s<br />

voorraadt maack<strong>en</strong> tot het transporteer<strong>en</strong> van soodanige van sijn Majesteyts onderdaan<strong>en</strong> die<br />

begeerigh sull<strong>en</strong> sijn om te vertreck<strong>en</strong>.<br />

Mijn voorneem<strong>en</strong> is op<strong>en</strong>hertelijck met u te handel<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de in deese affayre (verder te handel<strong>en</strong>)<br />

als e<strong>en</strong> getrouw onderdaan toestaat aan mijn Souvereyn, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> lieve vri<strong>en</strong>dt aan alle in<br />

vri<strong>en</strong>tschap met hem.<br />

Hetwelck ghij altijdt sult bevind<strong>en</strong> van<br />

Uw Di<strong>en</strong>aar,<br />

William Willoughbije<br />

Barbados, d<strong>en</strong> 15 Aygusti 1668 st. vt.<br />

1668 - 15 augustus – brief William Willoughby<br />

2035 - 093<br />

Gericht aan Abraham Crijns<strong>en</strong>. Engels origineel van 2035 - 092.


83<br />

1668 - 5 october – brief William Willoughby<br />

2035 - 094<br />

Gericht aan Abraham Crijns<strong>en</strong>. Nederlandse vertaling. Korte begeleid<strong>en</strong>de brief bij e<strong>en</strong> tweetal<br />

docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong>:<br />

- copie van Willoughby's brief dato 15 augustus<br />

- copie van de orders van de Engelse kroon aan Willoughby.<br />

Volg<strong>en</strong>s de orders moet Willoughby accomodatie bied<strong>en</strong> aan alle Engels<strong>en</strong> in <strong>Suriname</strong> die van<br />

daar will<strong>en</strong> vertrekk<strong>en</strong>. Hij stuurt e<strong>en</strong> schip naar <strong>Suriname</strong> om deze landverhuizers te vervoer<strong>en</strong>.<br />

1668 - 5 october – brief William Willoughby<br />

2035 - 095<br />

Gericht aan Abraham Crijns<strong>en</strong>. Engels origineel van 2035-094.<br />

1668 - 10 october – brief Abel Thisso<br />

2035 - 096<br />

Bericht over de situatie op Tabago de eerste week van october 1668. Thisso heeft groot gebrek<br />

aan alles, <strong>en</strong> verwacht bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> met indian<strong>en</strong>.<br />

Eedle Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt<br />

Mijne Gebied<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijn<strong>en</strong> Laest<strong>en</strong> a<strong>en</strong> Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is geweest d<strong>en</strong> 2 deser october 1668, over de<br />

Caribische Eijland<strong>en</strong>, waervan hiernev<strong>en</strong>s coppie gaet. Hebbe daerin geschrev<strong>en</strong> wat hier passeert<br />

& d<strong>en</strong> rechte toestandt van 't Landt.<br />

Hier is 't sedert niets gepasseert. Dan hebbe op de rapportt<strong>en</strong> van oorloch met de indijan<strong>en</strong>, met<br />

raet van de albereijts gestelde officier<strong>en</strong> van dit landt, wachtplaets<strong>en</strong> beraemt, corttuguardes te<br />

maack<strong>en</strong>. En hebbe soo de gem<strong>en</strong>te op Sondach d<strong>en</strong> sev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> deser vergaadert gehadt & haer<br />

voorgehoud<strong>en</strong> te waack<strong>en</strong> <strong>en</strong> wacht te houd<strong>en</strong> ; Soo hebb<strong>en</strong> sij daerop geantwoordt, dat haer<br />

goede beschermingh was belooft & dat sij hierontr<strong>en</strong>t het fortt wel wild<strong>en</strong> waack<strong>en</strong>, maer op de<br />

buijt<strong>en</strong>wacht<strong>en</strong> niet. Dat de soldaat<strong>en</strong> dat do<strong>en</strong> moet<strong>en</strong>. Zijn confuijs gescheijd<strong>en</strong>.<br />

Maer hebbe daernaer één voor één laat<strong>en</strong> roep<strong>en</strong> & haer afgevraaght of sij reuizeerd<strong>en</strong> te waack<strong>en</strong><br />

met de inwoonders & de soldaat<strong>en</strong> verdeelt om te waack<strong>en</strong> ; ijmmers soo veel moogelijck sal zijn.<br />

Maer si<strong>en</strong> ondertussch<strong>en</strong> het grootste jaamer van de werelt met het volck ; d<strong>en</strong> e<strong>en</strong>e heeft ge<strong>en</strong><br />

geweer, d<strong>en</strong> andere is sieck, d<strong>en</strong> derde heeft niet te eet<strong>en</strong>. En hebbe noch order noch cost om haer<br />

meede te deel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> deel <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> oock ge<strong>en</strong> gereedtschap om meede te werck<strong>en</strong>, noch beijl<br />

noch cappmes, & van cost moet al uijt het bosch beschaert word<strong>en</strong>. Die sieck is moet verga<strong>en</strong>.<br />

Als zij jaag<strong>en</strong>, soo can ge<strong>en</strong> voortsettingh van werck do<strong>en</strong> in de plantagie.<br />

Soo dat int cortte gesecht : soo hier met alder spoet ge<strong>en</strong> ontsett <strong>en</strong> comt, soo vreese voor e<strong>en</strong><br />

groote confuijsie onder het volck sal ontsta<strong>en</strong>. Want lied<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> niets, soodat d<strong>en</strong> e<strong>en</strong><strong>en</strong> d<strong>en</strong><br />

ander<strong>en</strong> niet kan help<strong>en</strong>.


84<br />

Soodat ick nu g<strong>en</strong>ootsaeckt b<strong>en</strong> om de onheijl<strong>en</strong> voor te com<strong>en</strong> die daerdoor mocht<strong>en</strong> ontsta<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> kleijn bercque alhier hebbe gehuurt om naar Surniam te ga<strong>en</strong>, om mijnheer Crijns<strong>en</strong> sulcx<br />

bek<strong>en</strong>t te maack<strong>en</strong>. & oock om te verneem<strong>en</strong> of aldaer ge<strong>en</strong> naader missive s ofte advijs is van dit<br />

Landt ; om alsoo de inwoonders wat te still<strong>en</strong> tot naerder <strong>uit</strong>comste.<br />

Hebbe moet<strong>en</strong> voor vracht van de bercque beloov<strong>en</strong> 2200 pt. suijcker & hebbe sulcx a<strong>en</strong> mijnheer<br />

Crijns<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong>, dat hij de man aldaer betaelt met e<strong>en</strong>ige waar<strong>en</strong> ofte suijcker<strong>en</strong>.<br />

'k Hebbe hier niets soodat ick anders niet can do<strong>en</strong>.<br />

.... meede weeg<strong>en</strong>s het guarniso<strong>en</strong> met mijn cost t<strong>en</strong> eijnde, soodat noch maer voor ontr<strong>en</strong>t<br />

veerti<strong>en</strong> daag<strong>en</strong> ofte drij week<strong>en</strong> t<strong>en</strong> langste sal conn<strong>en</strong> toecom<strong>en</strong>.<br />

B<strong>en</strong> seer beducht in dees<strong>en</strong> de soldaat<strong>en</strong> staat ; hebbe twee timerlied<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> haer afscheijt<br />

gev<strong>en</strong>, want hebbe noch cost nochte spijckers ; het geruchte van dit landt is a<strong>en</strong> de franse<br />

eijland<strong>en</strong> seer goet & groot geweest. En comt dese tijdingh daer, vreese dat het tot groote naedeel<br />

sal streck<strong>en</strong>.<br />

En meede soo isset duijs<strong>en</strong>t jaar<strong>en</strong> van toegega<strong>en</strong> dit schoone vruchtbaere landt ; dat alle zijne<br />

vrucht<strong>en</strong> soo wel geeft, dat de handt daer niet a<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong> wordt, gelijck g<strong>en</strong>oeghsaem voor<br />

des<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> hebbe.<br />

Wat a<strong>en</strong>gaet de planters die ge<strong>en</strong> geweer hebb<strong>en</strong>, b<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oodsaeckt deselve te help<strong>en</strong> met<br />

geweer, cruijt, & loodt., soo veele ik sal conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />

Eijndige & naer mijn ootmoedige gebid<strong>en</strong>isse beveele Haare Eedle Moog<strong>en</strong>dhed<strong>en</strong> in de<br />

g<strong>en</strong>aaderijcke bescherminge van Godt almachtich, & verblijve ondertussch<strong>en</strong>,<br />

Haare Eedle Moog<strong>en</strong>de heer<strong>en</strong><br />

Geaffect. & Getrouwe di<strong>en</strong>aer,<br />

Thisso<br />

Actum Nova Walcher<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> 10 Octob. Ao. 1668.<br />

1668 - 18 september – brief Claes Reijnisch<strong>en</strong><br />

2035 - 097<br />

Schrijft: "... ick zoude niet naegelat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: tr schrijv<strong>en</strong> van tijt tot tijt, indi<strong>en</strong> ick<br />

soo wel ter p<strong>en</strong>ne was als veel ander<strong>en</strong>. Maar hebbe dat geluck niet ..."<br />

Schrijft verder dat hij als commandr. op de hoecker is aangesteld in de plaats van de overled<strong>en</strong><br />

commandr. Daniel Verdiest. Hij is onderweg naar "Tabago, Martineco <strong>en</strong> Garloupe" om - zo<br />

mogelijk - <strong>en</strong>kele inwoners aldaar te verhuiz<strong>en</strong> naar <strong>Suriname</strong>. Daarna gaat hij naar<br />

"Bauwerona" om vivres af te lever<strong>en</strong>. De brief is geschrev<strong>en</strong> op zijn schip, de hoecker Wester<br />

Souburg.


1668 - lijst van kleding<br />

85<br />

2035 - 098<br />

"Lijst van de hemd<strong>en</strong> broeck<strong>en</strong> <strong>en</strong>de scho<strong>en</strong><strong>en</strong> op 29 november par commandr. Claes Reijniers<strong>en</strong><br />

ontfang<strong>en</strong> <strong>en</strong>de op 22 december a<strong>en</strong> dese naervolg<strong>en</strong>de soldat<strong>en</strong> uijtgelevert". De lijst is<br />

ondertek<strong>en</strong>d door J. Falloo. De volg<strong>en</strong>de nam<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voor:<br />

Jan Franss<strong>en</strong> onder collonel Sid<strong>en</strong>skij<br />

Adria<strong>en</strong> Lijs onder capt. Carbonnier<br />

Pr. Dupuis onder capt. Carbonnier<br />

Jan La Briere onder capt. S<strong>uit</strong>lant<br />

Jan Olivier onder capt. S<strong>uit</strong>lant<br />

Cornelis Bogaert onder capt. Camp<strong>en</strong><br />

Jan van Oost<strong>en</strong> onder capt. Van Camp<strong>en</strong><br />

Meeus van Cappelle onder capt. Van Camp<strong>en</strong><br />

Jan Ding<strong>en</strong>is onder capt. Van Camp<strong>en</strong><br />

Jan Moinje onder capt. Gijselingh<br />

Matthieu Anglo van Cajana gecom<strong>en</strong><br />

Jan Jeulj<strong>en</strong> van Cajana gecom<strong>en</strong><br />

Pierre Anderiess<strong>en</strong> van Cajana gecom<strong>en</strong><br />

Louijs Lutel van Cajana gecom<strong>en</strong><br />

Dijngeman Jobs<strong>en</strong> onder capt. Sijdemissrij<br />

Jochem Corneliss<strong>en</strong> onder coll. Merucault<br />

Louwerijns Engels onder coll. Merucault<br />

Willem Tittebacq onder capt. Enout<br />

Francois Chambonnois onder lt. coll. Bruese<br />

Matthieu Cottemi onder commandr. Hoedemaker<br />

Jan Du Bloije onder coll. Merucault<br />

Dircq Vogelsanck alhier door mij a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

Jan Janss<strong>en</strong> d<strong>en</strong> tolck alhier a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

1668 - 12 december - 1e contract Robert Bartlett<br />

2035 - 099<br />

Contract van koop <strong>en</strong> verkoop.<br />

capt. Robert Bartlett, ter <strong>en</strong>er zijde, verkoopt 96 slav<strong>en</strong> "soo jongh als oudt, mans, vrouw<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de<br />

kijnder<strong>en</strong>, de suijgeling<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> op de coop toega<strong>en</strong>" voor de prijs van 3500 goede "Bullijhout<br />

boomstuck<strong>en</strong>" per negro. De kopers ter andere zijde zijn capt. William Lea, capt. James Maxwell,<br />

Alonso de Fonseca, <strong>en</strong> Raphael Aboab. Het contract wordt ondertek<strong>en</strong>d in teg<strong>en</strong>woordigheid van<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong> <strong>en</strong> Johan Tressry secretaris.<br />

1668 - 19 december - 2e contract Robert Bartlett<br />

2035 - 100<br />

Vervoerscontract. capt. Robet Bartlett chartert het schip van capt. Simon Aerts<strong>en</strong> voor het<br />

vervoer van e<strong>en</strong> lading boomstukk<strong>en</strong> naar Barbados. Het contract wordt ondertek<strong>en</strong>d in<br />

teg<strong>en</strong>woordigheid van Johan Tressry, secretaris, <strong>en</strong> twee getuig<strong>en</strong>.


1668 - 9 october - kledinglijst<br />

86<br />

2035 - 101<br />

"Lijste van de kleder<strong>en</strong> gelevert a<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de officier<strong>en</strong>, ambachtsluijd<strong>en</strong>, soldaat<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

bootsgesell<strong>en</strong> door ordre van d<strong>en</strong> heer Commandr. Crijns<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> 9 octob. 1668". De lijst is<br />

aangevuld met de levering van e<strong>en</strong> set timmergereedschap aan commandr. Jolijt, <strong>en</strong> de levering<br />

van bouwmaterial<strong>en</strong> aan de commandr. Voys. De lijst is opgesteld door de commies Combe, <strong>en</strong><br />

werd op 21 december 1668 geaccordeerd door Abraham Crijns<strong>en</strong>. De goeder<strong>en</strong> geleverd na 21<br />

december werd<strong>en</strong> geaccordeerd door Pieter Versterre.<br />

De volg<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> op de diverse lijst<strong>en</strong> voor:<br />

gelevert aan officier<strong>en</strong> <strong>en</strong> soldat<strong>en</strong>:<br />

Jan Simon, chirurgijn<br />

Carst<strong>en</strong>, ondercommijs<br />

Corbet, sergeant<br />

Larmy, sergeant<br />

Liev<strong>en</strong> van der Bosch onder col. Vrijberg<strong>en</strong><br />

Adrian Vercrust onder Vrijberg<strong>en</strong><br />

Jacob Haspel onder Vrijberg<strong>en</strong><br />

Pieter Ramaker onder d<strong>en</strong> heer Rijngraeff<br />

Jan de Coster onder Rijngraeff<br />

Philippe Bossart onder Rijngraeff<br />

Ar<strong>en</strong>t Houn onder Rijngraeff<br />

Pieter de Castro onder vice-admiral Everts<strong>en</strong><br />

Martin Bronges onder Everts<strong>en</strong><br />

Philippe de Sout onder Everts<strong>en</strong><br />

Anthony Viring onder de heer van Noortwijck<br />

Gerrit D<strong>en</strong>ijs onder van Noortwijck<br />

Pieter Herbert onder van Noortwijck<br />

Gillis van Heff<strong>en</strong> onder van Noortwijck<br />

Herman Corneliss<strong>en</strong> onder commandr. Louche<br />

Anthony leFevre onder lt. col. Boerese<br />

Jan Grison onder prins Fritz<br />

Liev<strong>en</strong> van Brakel onder Fritz<br />

Machiel Volleman onder Fritz<br />

Casar Pulmul onder Fritz<br />

Jan Kerckhoff onder capt. Vrijberg<strong>en</strong><br />

Raijnier Casmer onder Vrijberg<strong>en</strong><br />

Willem Homs onder Vrijberg<strong>en</strong><br />

Jan de la Fosse onder Vrijberg<strong>en</strong><br />

Francois Garde onder capt. Eijnhout<br />

Pieter Pieterse onder lt. col. Seijs<br />

Joost Rombouts onder Seijs<br />

Gillis Teunisse onder Seijs<br />

Dominicus la Voor onder Seijs<br />

Guillaume Ville onder capt. Bedaride<br />

Daniel Lambert onder Bedaride<br />

Jan de la Haije onder maj. Lyon<br />

Albert Suntz onder capt. Giff<strong>en</strong><br />

Isaac la Haije onder Giss<strong>en</strong>


87<br />

Jacob Jans<strong>en</strong> onder Giss<strong>en</strong><br />

Thomas van de Winckel onder capt. Beaufort<br />

H<strong>en</strong>drick Willems<strong>en</strong> onder capt. Van Heck<br />

Pieter Machiels<strong>en</strong> onder Van Heck<br />

Gerrit L<strong>en</strong>ders<strong>en</strong> onder Van Heck<br />

Gisebret Vessel onder Van Heck<br />

Jan Calvier onder capt. Old<strong>en</strong>burg<br />

Andries Ijs onder Old<strong>en</strong>burg<br />

Jan Machiels<strong>en</strong> onder maj. Valandre<br />

Jaques Perrin onder Valandre<br />

Bon la Rue onder Valandre<br />

Anthony van Loke onder capt. Cabeliau<br />

Noe Bastianse onder Cabeliau<br />

Jacob van Liev<strong>en</strong> onder de vacante comp. van capt. Boreel<br />

Marijn Bavus(?) onder capt. Rollandt<br />

Maliaert Hagebaert onder Rollandt<br />

Pieter Hagebaert onder Rollandt<br />

Willem Marou onder capt. Van Borstel<br />

Jan Rott onder Van Borstel<br />

Jan Hemelsberg onder col. Sauge<br />

H<strong>en</strong>drick Derickse onder Sauge<br />

Abraham Rogiers onder capt. Berrij<br />

Laur<strong>en</strong>s de Cock onder Berry<br />

Olivier de Blick onder Berry<br />

Jacob Masareel onder capt. Winckelman<br />

Anthony Segelaer onder Winckelman<br />

Jacob Rames onder Winckelman<br />

Robert Sarasé onder capt. Beerlandt<br />

Egbert Jans<strong>en</strong> onder Beerlandt<br />

Jan Gouliart onder Beerlandt<br />

Joost Sanders onder Beerlandt<br />

Jan Crous onder capt. Looper<br />

Willem Scot onder Looper<br />

Jan Lavart onder capt. Arsolt<br />

Jan Vrijlandt onder Arsolt<br />

Hans Pere..... onder Arsolt<br />

Berne Dingemans<strong>en</strong>, constabel<br />

Cornelis Mart<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, constabel<br />

Ambachtsluijd<strong>en</strong>:<br />

Willem van Duijne, timmerman<br />

Joannes Gillis<strong>en</strong>, schiptimmerman<br />

Jan Jans<strong>en</strong> Caspers<strong>en</strong>, schiptimmerman<br />

Francois Coppé, smitt<br />

Andries Nicasius, kuijper<br />

Maert<strong>en</strong> Gerriss<strong>en</strong>, commandr van nigros<br />

Cornelis Pieters<strong>en</strong><br />

Baes Lau<br />

gelevert a<strong>en</strong> volck van d<strong>en</strong> jacht g<strong>en</strong>aemt jacht Marowijne:


Jan van Drijweg<strong>en</strong>, commandr.<br />

Francois Bonnet<br />

Matthijs Fransch<br />

Joost Pieters<strong>en</strong><br />

Guillaume Zaquers<br />

Pieter van Mal<br />

88<br />

gelevert a<strong>en</strong> volck van d<strong>en</strong> jacht g<strong>en</strong>aemt Ser<strong>en</strong>ame:<br />

Jan Brussel<br />

Gerrit Ferdinandus<br />

Jan Brans<br />

gelevert a<strong>en</strong> volck van d<strong>en</strong> snauw g<strong>en</strong>aemt Tijtverdrijff:<br />

Erasmus H<strong>en</strong>drickse<br />

Jan Isaacs<strong>en</strong><br />

Will<strong>en</strong> Vermeul<br />

Cornelis H<strong>en</strong>dricks<strong>en</strong><br />

Andries Bruijnstaart<br />

Leijn Adrians<strong>en</strong><br />

gelevert a<strong>en</strong> volck van d<strong>en</strong> hoeckert g<strong>en</strong>aemt Wester Souburg:<br />

Jan Stev<strong>en</strong>se<br />

Pieter Rotiese<br />

Jacob Liv<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

Joost Joost<strong>en</strong><br />

Adrian Corneliss<strong>en</strong><br />

Het achterdeel van het docum<strong>en</strong>t bestaat <strong>uit</strong> e<strong>en</strong> aantal kleine levering<strong>en</strong> aan diverse person<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

plaats<strong>en</strong>. De volg<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd:<br />

ing<strong>en</strong>ieur Mogge debet één trecksage met e<strong>en</strong> feijl<br />

mr. Simon, chirurgijn<br />

Jan Louijs<strong>en</strong> Baeck<strong>en</strong>baert, sloup roijer van d<strong>en</strong> commandr. Crijns<strong>en</strong><br />

Abraham de Keijser sloup roijer van de sloup van d<strong>en</strong> hr. commandr. Crijns<strong>en</strong><br />

Jacob Pieters<strong>en</strong> sloup roijer van dito sloup<br />

Theunis Bellart bootsgeselle op de fleuijte Landt van Beloft<strong>en</strong>


1669<br />

89<br />

1669 – januari 4 – brief Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 106<br />

Crijns<strong>en</strong> schrijft met e<strong>en</strong> moeilijk leesbare hand, waarschijnlijk zijn eig<strong>en</strong> handschrift <strong>en</strong> niet<br />

gecopieerd door e<strong>en</strong> schrijver. De stijl is ook niet die van e<strong>en</strong> geoef<strong>en</strong>d schrijver.<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong>,<br />

[eerste regels niet leesbaar] ..... Heb d<strong>en</strong> Commandr: Reijniers<strong>en</strong> daer op gestelt,..... zijne di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

a<strong>en</strong> d’Eyland<strong>en</strong> wel a<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong>, om volck van daer te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

s'Lants hoecker Oesterhoud is op d<strong>en</strong> 24e passado gearrivt: mede br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>de 12 passagiers van<br />

cleijne conditie doch sehr di<strong>en</strong>stig. Heeft mede eerst a<strong>en</strong> Tobago gebracht, daer waer<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige<br />

planters van Martinica claer om over te com<strong>en</strong>, wat meerder craght hebb<strong>en</strong>d om sich e<strong>en</strong><br />

plantagie te maack<strong>en</strong> , maer d'gouverneur daer nijet zijnde, speelte d<strong>en</strong> g<strong>en</strong><strong>en</strong> dije t Commando<br />

daer heeft ..... veijns<strong>en</strong>t.<br />

dito commandr: op d<strong>en</strong> 16 novb: omtr<strong>en</strong>t t Eylandt Martinico com<strong>en</strong>de, hebb<strong>en</strong>de ontmoet e<strong>en</strong><br />

pinas com<strong>en</strong>de nae gem: toe, met e<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong>vlagge a<strong>en</strong> gem: bevall<strong>en</strong>d, zo ontr<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> half meijl<br />

van 's lants hoecker zijnde, sont sijn boodt na gem:. Dichtbij wes<strong>en</strong>d, riep<strong>en</strong> sij uijt de boot<br />

vanwaer sij waer<strong>en</strong>, - antwoordde: van Vlissingh<strong>en</strong> <strong>en</strong> sij haar ..... seijd<strong>en</strong> van t Ierlandt te wes<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>de van Ca<strong>en</strong> te com<strong>en</strong> ; versogt<strong>en</strong> uijt d'boot e<strong>en</strong> touw, om van de hoecker naer haer schip<br />

gesleept te werd<strong>en</strong>. & d<strong>en</strong> Commandr: bemerk<strong>en</strong>d in dit gespreck, veel volck daerin <strong>en</strong> sach e<strong>en</strong>ig<br />

geweer uijtsteek<strong>en</strong>, heeft terstondt haer afgewes<strong>en</strong>, <strong>en</strong> niet e<strong>en</strong>e a<strong>en</strong> boort begeert ;<br />

het schip onderwijl a<strong>en</strong>com<strong>en</strong>d, riep<strong>en</strong> dergelijcx, van waer sij war<strong>en</strong>, - antwoordd<strong>en</strong> als vor<strong>en</strong>, -<br />

<strong>en</strong> sij riep<strong>en</strong> van Jamaci<strong>en</strong> te wees<strong>en</strong>. Sij vraeg<strong>en</strong> waar d<strong>en</strong> Command: nae toe seijlde. -<br />

Antwoorde: nae <strong>Suriname</strong>. - Waerop d<strong>en</strong> Engelse begeerde, [dat] hij sijn boot zoude uijtzett<strong>en</strong>, 't<br />

welcke hij excuseerde. (<strong>en</strong> seijde, e<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> schip hadde sulcx nijet bij nacht versocht te do<strong>en</strong>,<br />

maer gelijefde hij zijn sloep te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> met 5 a ses man, hij willkom zoude wes<strong>en</strong>).<br />

D<strong>en</strong> Engelsmn, nijet begeer<strong>en</strong>de om sulcx te do<strong>en</strong>, seijde ..... verruiner<strong>en</strong> sijn schip .....<br />

.... <strong>en</strong> d' musquett<strong>en</strong>, die in de boot waer<strong>en</strong>, ..... stil wees<strong>en</strong>d, heeft s’Lants hoecker d'rijem<strong>en</strong> te<br />

boordt gelecht <strong>en</strong> is met geduijrich schiett<strong>en</strong> achtervolcht, <strong>en</strong> dewijl nijet........... eer sij buijt<strong>en</strong><br />

schoots war<strong>en</strong>, wijl de laegh van de Engelse op haer gelost, <strong>en</strong>de is soo van hem gescheijd<strong>en</strong> ;<br />

heeft ge<strong>en</strong> schade geled<strong>en</strong>, a<strong>en</strong> volck ofte schip, als alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige schoot<strong>en</strong> door zijn zeijl<strong>en</strong>. Hij<br />

schrft: het <strong>en</strong>gelse schip op hadde 30 <strong>en</strong> 32 stukk<strong>en</strong> & soo verre mij bek<strong>en</strong>t is (uijt journael van<br />

d<strong>en</strong> Commandr: & stuijerman, <strong>en</strong> welcke twee UEd: Mog: is voortgedrag<strong>en</strong>)<br />

D<strong>en</strong> hoecker alsoo het d<strong>en</strong> beste tijdt is, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong>ige veranderingh a<strong>en</strong>sta<strong>en</strong>d is, a<strong>en</strong> d'eijland<strong>en</strong><br />

sal binn<strong>en</strong> 4 a 5 dag<strong>en</strong> weder uijtzeijl<strong>en</strong>, verhop<strong>en</strong>d e<strong>en</strong> volle vracht met bequaeme luijd<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> Commandr: Thiso heeft op d<strong>en</strong> 11e: novb: e<strong>en</strong> barcq gesond<strong>en</strong>, bevracht voor 2200 Pd:<br />

suijcker alle<strong>en</strong>lijck met e<strong>en</strong> brief, vermeld<strong>en</strong>de dat hij bov<strong>en</strong> de drij weeck<strong>en</strong> cost niet <strong>en</strong> hadde,<br />

daerbij dat e<strong>en</strong><strong>en</strong> January e<strong>en</strong> schip van de Hrn: Lampsins e<strong>en</strong> dach daer was a<strong>en</strong>geweest, <strong>en</strong> uijt


90<br />

hadde gestroijt, dat eijlant weder a<strong>en</strong> dito Heer<strong>en</strong> zoude com<strong>en</strong>, waerdoor 't volck weijnich moet<br />

creeg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> e<strong>en</strong>igh vertrouw<strong>en</strong> dat hier zull<strong>en</strong> com<strong>en</strong>.<br />

Ick heb d<strong>en</strong> Commandr: geantwoort daervan nijet weet<strong>en</strong>t, <strong>en</strong> dat het afz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van de boot nijet<br />

nootsakelijck was, alsoo hij wel wist d'suijcker<strong>en</strong> hier schaers vall<strong>en</strong>, <strong>en</strong> noijt gemanqueert hebbe<br />

vivres te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, want d<strong>en</strong>selve ge<strong>en</strong> drij dag<strong>en</strong> na t vertreck van d' barque a<strong>en</strong> Tobago quam.<br />

Twijfel nijet, of de reijs van de Commandr: Reiniersche succes hebb<strong>en</strong>, alsoo d' G<strong>en</strong>erael De La<br />

Bare, die van Cajana acht dag<strong>en</strong> hier heeft geweest, zal ter d' selver tijt a<strong>en</strong> d' eijland<strong>en</strong> wes<strong>en</strong>.<br />

Heeft mij belooft, nijemant af te wijs<strong>en</strong> die vertreck<strong>en</strong> wilde na dese plaets. Heeft mede op mijn<br />

versoeck gelic<strong>en</strong>tieert e<strong>en</strong><strong>en</strong> monsieur Ver.... van Amsterdam met alle sijn Negros & diverse<br />

hiernae a<strong>en</strong> habitants.<br />

E<strong>en</strong> van sLants vaertuijg<strong>en</strong> is na Ap<strong>en</strong>wacka, dat bij die van Amsterdam beset is, <strong>en</strong> bij d<strong>en</strong><br />

Commandr: <strong>en</strong> e<strong>en</strong>ige wert verlat<strong>en</strong>, die hier com<strong>en</strong> habiter<strong>en</strong>. Heb UEd: Mo: Comissie daer<br />

overgelecht <strong>en</strong> lat<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, neev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> instructie a<strong>en</strong> de bequaemste persoon aldaer ; sal<br />

alleslijck di<strong>en</strong><strong>en</strong> om vremd<strong>en</strong> daeruijt te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, sal weijnich voor UEd: Mo: cost<strong>en</strong> voor<br />

teg<strong>en</strong>woordigh, dewijl ge<strong>en</strong> guarniso<strong>en</strong> daer gelecht <strong>en</strong> hebbe, <strong>en</strong> altijts naderhant UEd: Mo:<br />

ordres daer op in conn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Hebbe alle<strong>en</strong>lijck e<strong>en</strong> ancker brandewijn nev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> ancker olij<br />

beschickt ; zijn van cassavij al versi<strong>en</strong>.<br />

Heb in mijn<strong>en</strong> voorga<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo: geschr: , dat d<strong>en</strong> v<strong>en</strong>drich Versterre zoude afz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

primo November met d'stuck<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewijs<strong>en</strong> van t wech g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>e, alsoo alle d' boeck<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

bescheid<strong>en</strong> door onachtsaemht: of pur<strong>en</strong> moetwillichht: wech geraeckt zijn. Soo van de vercochte<br />

negros van Capt: Loncq <strong>en</strong> comt alles op e<strong>en</strong> slordigh ..... voort. Heb om veel red<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> sachte<br />

wech ingega<strong>en</strong>, opdat dije dijv<strong>en</strong> naderhant mog<strong>en</strong> in de clem gerak<strong>en</strong>, voor ald’ werelt mach<br />

blijck<strong>en</strong> hoe seer d’ welvaert van ijder was gesocht, met soo e<strong>en</strong> ruijme tijt pati<strong>en</strong>ty te gev<strong>en</strong> (<strong>en</strong>)<br />

na alle d<strong>en</strong> Tijdt die verloop<strong>en</strong> is, soo voor d’ laeste reijs e<strong>en</strong> placaat lat<strong>en</strong> a<strong>en</strong>sla<strong>en</strong>, dat dije g<strong>en</strong>e<br />

die noch e<strong>en</strong>ige negros schuld e.. nijets gereserveert van d<strong>en</strong> Staadt mocht<strong>en</strong> in hand<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>,<br />

sulcx binn<strong>en</strong> d<strong>en</strong> tijt van twee ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> belet <strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, op po<strong>en</strong>e dije naderhandt<br />

daerop bevond<strong>en</strong> wiert, te drag<strong>en</strong> de straffe die sulck weerdig zijn.<br />

Soo dat met 't fergadt de Sev<strong>en</strong> Gebroeders,, Ued: Mo: d’ stuck<strong>en</strong> soo ver daer zijn zull<strong>en</strong><br />

toecom<strong>en</strong>, is binn<strong>en</strong> 8 a 10 dag<strong>en</strong> claar, soo dat door d’ Loop nu e<strong>en</strong>ige dag<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>d / <strong>en</strong> noch<br />

bijblijft /, mijn plicht daarin niet hebbe afgeleijt <strong>en</strong> oock om in het breed, e<strong>en</strong> omstandich bericht<br />

te gev<strong>en</strong> a<strong>en</strong> Ued: Mo:<br />

Doe bij 't voorige dat bidde Ued: Mo: het nijet qualijck zull<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>, dat de v<strong>en</strong>drich Versterre<br />

noch bij ons houde tot uijetcomste, alhoewel ick UEd: Mo: ges. hebbe met de Commamdt: Ruijs<br />

soude volg<strong>en</strong>, dewijl nijet <strong>en</strong> meer bij de ..... Hoop selve ge<strong>en</strong> sieckte van ongemack verder<br />

voortcomt .<br />

Zedert mijne laeste is hier geaariv: Schipper D: Tobiass<strong>en</strong> d<strong>en</strong> 20 octob: daer de missiv<strong>en</strong> van<br />

UEd: Mo: <strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s vracht van Ued:ontfange hebbe. Die, nadat hij e<strong>en</strong>ige mans hier<br />

gelost heeft, in d<strong>en</strong> compange van de Lt g<strong>en</strong>erael De Labare vertrock de 20 e Novemb: naer d’<br />

Eyland<strong>en</strong>.<br />

Oock is geweest e<strong>en</strong>e Schipper J: Cleyne van Middel ....... noorweegh & de soute Eyland<strong>en</strong>,<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>de paerd<strong>en</strong> <strong>en</strong> 4 a 5 koebeest<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong>de 40 paerd<strong>en</strong> ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> welcke door gebreck<br />

a<strong>en</strong> water gestorv<strong>en</strong> zijn ; sijn vercocht van 700 pt. tot 1700 pt., edoch de Coopers hebb<strong>en</strong> schade<br />

geled<strong>en</strong>, dewijl door de groote ongemack <strong>en</strong> gebreck uijtgestaan, de helft qualijck in 't lev<strong>en</strong> zijn.


91<br />

Mede is e<strong>en</strong> buijsk<strong>en</strong> van Amsterdam, gecom<strong>en</strong> van de soute eyland<strong>en</strong> met 26 koebeest<strong>en</strong>, heeft<br />

deselve hier vercocht tot 650 e<strong>en</strong> stuck, alsoo deselve seer slecht war<strong>en</strong> ; Hebbe daermede<br />

gehandelt volg<strong>en</strong>s Ued: ordres.<br />

Verder is hier gearriv: de barcq, voor des<strong>en</strong> gega<strong>en</strong> nae d’ Barbados, van Banister met e<strong>en</strong><br />

weinich kalckste<strong>en</strong>, daer e<strong>en</strong> missive van d’ Lord Wiloubie mede heb ontfang<strong>en</strong>, ga<strong>en</strong>de onder<br />

La: J.<br />

Schipper M: Stoop, d<strong>en</strong> 5 e dez<strong>en</strong>d , daer e<strong>en</strong>ige goeder<strong>en</strong> van Ued: Mo: mede ontfang<strong>en</strong> hebbe<br />

zonder connossem<strong>en</strong>t ofte missive, als alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> recommandatie ontr<strong>en</strong>t ........ p<strong>en</strong>ningh daerin<br />

nyet hebbe gemanqueert hem in 't bijsonder 't effect te do<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> van Ued: Mo: geliev<strong>en</strong>(?),<br />

alsmede d' ordre volg<strong>en</strong>s mijn plicht .......<br />

Zijnde met dito Stoop ingecom<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> Engels Coopvaertschip com<strong>en</strong>d van Guinea, wes<strong>en</strong>de zeer<br />

leck, dat het schip nijet bov<strong>en</strong> water conde houd<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong>de 94 negers soo groot als cleijn, die<br />

versocht preaemissie om zijn schip te mog<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de grondt hal<strong>en</strong>, ’t welck hem hebbe vergunt.<br />

Onderwijl e<strong>en</strong>ighe inwoonders bij mij com<strong>en</strong>de, versocht<strong>en</strong> van de negros te mog<strong>en</strong> coop<strong>en</strong>,<br />

daerbij remonstreer<strong>en</strong>de dat sij dan in betere capaciteit soud<strong>en</strong> wes<strong>en</strong> om meerdere negros in<br />

toecom<strong>en</strong>d te conn<strong>en</strong> coop<strong>en</strong>. De betalingh te do<strong>en</strong> in boomstuck<strong>en</strong>. Hebbe haer toegesta<strong>en</strong> van<br />

haer soo allerweg<strong>en</strong> te verplicht<strong>en</strong>, <strong>en</strong> strickte ordre gestelt ge<strong>en</strong> Zuijcker na e<strong>en</strong>ige quartiere<br />

magh afgevoert werd<strong>en</strong> als naer Zeelandt. Sijn gecom<strong>en</strong> 48 neegers mans <strong>en</strong> 20 vrouw<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de de<br />

rest kinders tot de 94. Hebbe vijer van d’ beste lat<strong>en</strong> uijtkies<strong>en</strong> tot di<strong>en</strong>st van Ued: Mo: om cost te<br />

plant<strong>en</strong> voor ’t fordt, soo boontjes, spaans coor<strong>en</strong>, patatt<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. dije daer pres<strong>en</strong>t besig mede sijn,<br />

alsoo meijne d<strong>en</strong> tol soo veel wel bedrag<strong>en</strong> sal, dewijl dit schip per accid<strong>en</strong>t zoo is ingecom<strong>en</strong><br />

(sooverre Ued: Mo: welgevall<strong>en</strong> zal wat dies a<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>d is geda<strong>en</strong><strong>en</strong>).<br />

Soo meer quam<strong>en</strong> soude nijet toelat<strong>en</strong>, <strong>en</strong> achterdocht hebb<strong>en</strong> dat het was e<strong>en</strong> desseijn ons<br />

geda<strong>en</strong> ; maer alsoo van dese schip bewijs is door de noodt hem gedwong<strong>en</strong> hadde, <strong>en</strong> het tot<br />

voordeel van d’ Colonie streckte om d’ luijd<strong>en</strong> wat te lat<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> ( <strong>en</strong> het haer meede<br />

verhelpt om in toecom<strong>en</strong>d negros te coop<strong>en</strong>, dewijl ge<strong>en</strong> zuijker<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> voor gegev<strong>en</strong> ) <strong>en</strong><br />

onderhand(?) geschickt tot het zuijker werck<strong>en</strong>.<br />

Op de 7 e des<strong>en</strong>d is mede van de Barbados gecoom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> pinas met e<strong>en</strong> missive van d’ Lord<br />

Willoubie sijnde copie van d’ voorga<strong>en</strong>de, onder Ltra. J.<br />

Daerbij e<strong>en</strong> order a<strong>en</strong> hem gesond<strong>en</strong> van t hof van Engelandt bij hem geteijk<strong>en</strong>d d’ waere Copie<br />

te zijn, dije vóór des<strong>en</strong> heb gesond<strong>en</strong>, onder No: 5, daer bij e<strong>en</strong> brief ga<strong>en</strong>de onder No: 2.<br />

Heb d<strong>en</strong> Commandr: van ’t Schip geexamineert tot wat eijnde hij hier quam, <strong>en</strong> daerbij zijn<br />

instructies afgevraecht ; heeft geantw: hij a<strong>en</strong> particul(ier<strong>en</strong>) behoorde <strong>en</strong> zijn instructie daervan<br />

hadde, die hij a<strong>en</strong>thoonde ; daerneev<strong>en</strong>s dat hem belast was van Milord Willoub, des<strong>en</strong> brief a<strong>en</strong><br />

mij te behandig<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hem gerecommandeert was soo e<strong>en</strong>ige wild<strong>en</strong> meecom<strong>en</strong>, hij deselve<br />

passagij soude gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> accomoder<strong>en</strong> na behoor<strong>en</strong> ;<br />

& (Ik) antwoordde hem mij verwonderd e<strong>en</strong>ige particuliere schep<strong>en</strong> war<strong>en</strong> com<strong>en</strong>de, dewijl<br />

contrarije advijs hadde ; maar dat hem zijn versoeck zoude premit<strong>en</strong> [= permitter<strong>en</strong>] , om zijn<br />

kalckste<strong>en</strong> te loss<strong>en</strong> met twee pijp<strong>en</strong> wijn <strong>en</strong> <strong>en</strong> wat tabacq die hij in hadde, <strong>en</strong> hij boomstuck<strong>en</strong><br />

in de plaats conde nem<strong>en</strong> ; oock dat hij sich nijet soude bemoij<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>ige affaires, onder<br />

schijn deses, <strong>en</strong> borge stell<strong>en</strong> daerover ; oock zonder premisses, nijet soude wegvoer<strong>en</strong> noch<br />

m<strong>en</strong>sch<strong>en</strong>, noch goeder<strong>en</strong>.<br />

Met dito sijn gecom<strong>en</strong> twee a drie vrouw<strong>en</strong> van d’ Barbados die haer mans hier waer<strong>en</strong> soek<strong>en</strong>,<br />

moet<strong>en</strong> borge stell<strong>en</strong> bij Milord , met dit schip weder soud<strong>en</strong> retour wes<strong>en</strong>, & doch <strong>en</strong> houd<strong>en</strong>


92<br />

haer belofte nijet, maer blijv<strong>en</strong> hier, daerbij beter conn<strong>en</strong> voortgerak<strong>en</strong>, als in e<strong>en</strong>ige van haer<br />

gewest<strong>en</strong><br />

alsoo Ick weet ge<strong>en</strong> <strong>en</strong> conn<strong>en</strong> vertreck<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun valscheijt omtr<strong>en</strong>t d<strong>en</strong> andre dat ick stracx<br />

notizie can hebb<strong>en</strong> & soo is dese liec<strong>en</strong>zie toegesta<strong>en</strong> om in Stilheijt te zi<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> proef hoe de<br />

gemoeder<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> (want als ick sach e<strong>en</strong> gedeelte begeerig war<strong>en</strong> om te ga<strong>en</strong>, soude onder e<strong>en</strong><br />

of andere pretext h<strong>en</strong> wech z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, alsoo fundam<strong>en</strong>tele red<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oegh can vind<strong>en</strong> dewijl haer<br />

nam<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s gebruijck drie weeck<strong>en</strong> van te vor<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> opsta<strong>en</strong> eer zij conn<strong>en</strong> afga<strong>en</strong>).<br />

Dit schip is binn<strong>en</strong> 14 dag<strong>en</strong> claer, sal daer ‘t mede beantwoord<strong>en</strong> d’ voornoemde brief van de<br />

Lord Willoubie <strong>en</strong> de Copie dan a<strong>en</strong> Ued: Mo: z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong>ige Duijtsche schippers g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> zijnde om met boomstuck<strong>en</strong> naer d’Barbados te ga<strong>en</strong> voor<br />

vracht voor hunn<strong>en</strong> schip, hebb<strong>en</strong> mij om raedt gevraecht of zij die reis soud<strong>en</strong> onderneem<strong>en</strong> ,<br />

soo [heb ik] haer geantwoord vooralsnoch liever het sekerste zoude kies<strong>en</strong>, om e<strong>en</strong> ander reijs te<br />

practiseer<strong>en</strong>, alsoo d’ onrechtveerdig<strong>en</strong> acti<strong>en</strong> gepleecht van Willoubie in d<strong>en</strong> tijd van vreede<br />

oock weinich werk zoude mak<strong>en</strong> om op e<strong>en</strong> ongesonde pretecx van e<strong>en</strong> barcq haer e<strong>en</strong>ige<br />

moeijlijckheijt a<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>, maer dat ick nijet <strong>en</strong> twijfelde of zoude in cort<strong>en</strong> daerin voorsi<strong>en</strong><br />

wes<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de’ vaert reciproque soude ga<strong>en</strong>, soo met Duijtsche als met Engelsche schep<strong>en</strong>, of<br />

anders ge<strong>en</strong> vaert soude wes<strong>en</strong>. Maer om haer nijet te schijn<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> te wes<strong>en</strong>, hebbe het a<strong>en</strong> haer<br />

gelat<strong>en</strong>, dewijl bij haer meesters rek<strong>en</strong>schap most<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> van haer gedane reijs – maer vooral<br />

haer gerecommandeerdt voorsichtig te wes<strong>en</strong>, <strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> suffisante borge voor alle<br />

inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>t<strong>en</strong> alsmede voor de vracht.<br />

D<strong>en</strong> schipper Kleijne voornt: heeft e<strong>en</strong> vracht a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met het Amsterdamse buiske "d<strong>en</strong><br />

uijtslach". Hoop 't haer<strong>en</strong> beste.<br />

In het com<strong>en</strong> van het Engelsche schip voornt: war<strong>en</strong> 1 a 2 planters na drij dag<strong>en</strong> daerna bij mijn,<br />

versoek<strong>en</strong>d om premissie om af te gaan na d’ Barbados om haere vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> te besoek<strong>en</strong>. ’t Welck<br />

hebbe toegestaan (dewijl vrouwe & kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> ’t ge<strong>en</strong> zij hadd<strong>en</strong> hier liet<strong>en</strong>), maer daerna<br />

versta<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>de dat Milord niemant wilde premitt<strong>en</strong> om van daer te rebarquer<strong>en</strong> als onder<br />

borgtocht, zijn bij mij gecom<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedanckt voor de gunst a<strong>en</strong> haer gethoont, <strong>en</strong> staeck<strong>en</strong>t haer<br />

reijs, <strong>en</strong> koos<strong>en</strong> sekerheid.<br />

Ick verhoop Ued: Mo: wel mach gevall<strong>en</strong>, dewijl soo veel [als] in mij is, sal wak<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> zijn<br />

listige a<strong>en</strong>slag<strong>en</strong>, ofte onder schijn, ofte met geweer, sal nijet toelat<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong>ige wechgevoert<br />

werd<strong>en</strong> van onse onderdan<strong>en</strong> die sij de hare noem<strong>en</strong>. De valsheijt van alles sal haest in ’t licht<br />

com<strong>en</strong>, (want de groot<strong>en</strong> in Engelandt, ontr<strong>en</strong>t sijn Majesteit daar zeer ........... als andre quartier<strong>en</strong><br />

dije op haer versoeck seer veel conn<strong>en</strong> obtiner<strong>en</strong>), .... sij zeer nijdich zijn <strong>en</strong> niet gaarn soud<strong>en</strong><br />

si<strong>en</strong> dat d’ Duijtsch<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bequaemer plaets hadd<strong>en</strong> om Zuijcker te maack<strong>en</strong>, want in d<strong>en</strong><br />

Engelsch<strong>en</strong> tijt al jaloers sijn geweest van dese plaets ; oock daerbij declineert d’Barbados, <strong>en</strong><br />

weet<strong>en</strong> zeer wel laet<strong>en</strong> de prijs met d’ Zuijker loop<strong>en</strong>, zoo het riedt het landt hier meer geeft [met]<br />

minder oncost<strong>en</strong>, & &. Zoodat wij altijt d’prijs van d’Zuijcker minder soude conn<strong>en</strong>(?) gev<strong>en</strong> /<br />

des noots sijnde / als sij, <strong>en</strong> te bov<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>. Ick loof d<strong>en</strong> Almachtige, ons het hooft te lat<strong>en</strong><br />

bov<strong>en</strong>stek<strong>en</strong> <strong>en</strong> Ued: Mo: Colonie florissant zal groeij<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrucht gev<strong>en</strong>, tot spijdt van dege<strong>en</strong><br />

die ons b<strong>en</strong>ijd<strong>en</strong>.<br />

Schipper Pr: van Delft is de laeste des<strong>en</strong>t hier gearriveert, daer Ued: Mo: missive mede ontfang<strong>en</strong><br />

hebbe, met extract uijt Ued: Mo: Resolutie in dato d<strong>en</strong> 25 e augustij ; ‘t ge<strong>en</strong> Ued: Mog: in dito<br />

missive a<strong>en</strong>roer<strong>en</strong>, sal gem..... werd<strong>en</strong> daar 't behoordt <strong>en</strong> ge...... werd<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> 'tge<strong>en</strong> UEd: mij<br />

ordiner<strong>en</strong>.<br />

het vertoef van d<strong>en</strong> br<strong>en</strong>ger dezes, soo e<strong>en</strong> lange tijdt inde 't rivijer, is alle<strong>en</strong>lijck , daer gedacht<br />

hadde dije van de Barbados wat in t werck zoude gestelt hebb<strong>en</strong> , <strong>en</strong> hoopte door godes g<strong>en</strong>ade


met 's landts fluijt <strong>en</strong> d'vaertuijg<strong>en</strong> dije wij hadd<strong>en</strong> - soo sulcx hadde gebeurt - na geleg<strong>en</strong>theijt<br />

des tijts behoorlijck hebbe teg<strong>en</strong> gegaan.<br />

d'Cost<strong>en</strong> van UEd: Mo: zijn door Willoubie seer hoogh a<strong>en</strong>geloop<strong>en</strong>, alsoo door die red<strong>en</strong> - als<br />

voor des<strong>en</strong>, UEd: Mo: heb geadviseert - altijts e<strong>en</strong>ig vaertuigh inde buurt houde, dije tot ander<br />

emploij tot e<strong>en</strong>ig voordel<strong>en</strong> soude conn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gebruijckt geweest.<br />

93<br />

d'Missiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> stuck<strong>en</strong> met 's Landts schip Surinaem gegaan, sull<strong>en</strong> de deels(??) met Capt:<br />

Bar<strong>en</strong>s<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> a<strong>en</strong> UEd: Mo:, alsoo door mijn krankseijn nijet mogelijck ; <strong>en</strong> ick refereere mij<br />

verder a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Commandr: Ruys, dije ick heb gerecommandeert <strong>en</strong> geordineert om getrouw<br />

rapport na waerheijt a<strong>en</strong> UEd: Mo: te do<strong>en</strong>, gelijck UEd: Mo: breeder geliev<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> in dese<br />

nev<strong>en</strong>ga<strong>en</strong>de instructie.<br />

afbreeck<strong>en</strong>d, bidde d<strong>en</strong> almagtige UEd: Mo: regering lange jar<strong>en</strong> met heijl <strong>en</strong> seg<strong>en</strong> gelieve te<br />

croon<strong>en</strong>, am<strong>en</strong> & waarmede blijf,<br />

UEd: Mo: heer<strong>en</strong>, mijn heer<strong>en</strong> d' gecomiteerde Led<strong>en</strong> van de Stat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

<strong>Suriname</strong>n, d<strong>en</strong> 4 Januari 1669,<br />

UEd: Mo: alderond: di<strong>en</strong>:<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

P:S:<br />

Ed: Mo: heer<strong>en</strong> hierneev<strong>en</strong>s ga<strong>en</strong> e<strong>en</strong> weijnich appels van China hier groeij<strong>en</strong>d, wert oock<br />

voortgeplant.<br />

UEd: Mo: zij mede bek<strong>en</strong>t dat d' Cost van e<strong>en</strong>ige kalck te s<strong>en</strong>d<strong>en</strong> verhoop<strong>en</strong>de t<strong>en</strong> eijnde is,<br />

omdat als 's lanst hoecker van Tobago hier comt <strong>en</strong>de sonder verlet ga<strong>en</strong> daermede .....<br />

te belast<strong>en</strong> ; heb alreeds e<strong>en</strong> goede quantiteijt goede kalckste<strong>en</strong> hier becom<strong>en</strong>.<br />

1669 – 4 jan. – instructie Abraham Crijns<strong>en</strong> aan de commandant Ruys<br />

2035 - 107<br />

Ordre <strong>en</strong> Instructie voor de Commandr: Ruijs<br />

Eerst zal d<strong>en</strong> Commandr soodra mogelijck is uijt d’rivier zeijl<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn coers nem<strong>en</strong> na patria.<br />

2 e – Oft het gebeur<strong>en</strong> in het uijtzeijl<strong>en</strong> om e<strong>en</strong>ig schip ofte schep<strong>en</strong> ontmoet<strong>en</strong>, sult haer nijet<br />

soeck<strong>en</strong> te spreeck<strong>en</strong> maar haar mijd<strong>en</strong>, ’t zij van wat natie die zijn, maar zi<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> schip van<br />

gewelt, weder binn<strong>en</strong> com<strong>en</strong> onder ’t fordt.<br />

3 e – Sult U:E: pertin<strong>en</strong>t lijste met U:E: comste a<strong>en</strong> d’ Heer<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> Raad overlever<strong>en</strong>, van d’<br />

Inga<strong>en</strong>de suijker<strong>en</strong> in ’s Lants schip.<br />

4 e - Sult U:E: getrouw rapport hebb<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> a<strong>en</strong> d’ Heer<strong>en</strong> van d’ Raedt – wat hier pazzeert / <strong>en</strong><br />

daernev<strong>en</strong>s U:E: Journael ofte dachregister overlever<strong>en</strong><br />

<strong>Suriname</strong>, d<strong>en</strong> 4 e Jann ri 1669<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong>s


94<br />

1669 – 4 jan. – instructie Abraham Crijns<strong>en</strong> aan de commandant Ruys<br />

2035 - 108<br />

Copie van de voorgaande instructie<br />

<strong>uit</strong> andere bron:<br />

advert<strong>en</strong>tie oprechte Haerlemse courant, 1668<br />

De advert<strong>en</strong>tie stond dat jaar 2x in de krant, maar werd daarna niet meer herhaald.<br />

Waarschijnlijk heeft m<strong>en</strong> in andere krant<strong>en</strong> <strong>uit</strong>gebreider geadverteerd (bv: middelburgse<br />

courant)<br />

De Gecommiteerde Rad<strong>en</strong> van d'Edele Mog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong> Stat<strong>en</strong> van Zeelandt, maeck<strong>en</strong> e<strong>en</strong> yder<br />

bek<strong>en</strong>t, dat, alsoo het Casteel <strong>en</strong> Provintie van <strong>Suriname</strong> eyndelingh op d<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong> dagh van de<br />

Ma<strong>en</strong>t van Meye, dese loop<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Iaers, is gerestitueert <strong>en</strong> overgegev<strong>en</strong> in hand<strong>en</strong> van d<strong>en</strong><br />

Capiteyn Commandeur Abraham Cryns<strong>en</strong>, die wy tot die eynde derrewaerts hadd<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

dat nu alles aldaer in goede ordre <strong>en</strong> dess<strong>en</strong>tie wierde gebracht, <strong>en</strong> di<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de alreede in<br />

soodanig<strong>en</strong> staet is, om alle e<strong>en</strong> yder, die haer derrewaerts will<strong>en</strong> begev<strong>en</strong>, a<strong>en</strong> d'e<strong>en</strong>e zijde e<strong>en</strong><br />

seeckere Protectie, <strong>en</strong> a<strong>en</strong> d'andere zijde bequaeme Grond<strong>en</strong> <strong>en</strong> Land<strong>en</strong>, tot Culture van Sucker<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> andere Gewass<strong>en</strong>, te gev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> Quartier <strong>en</strong> Climaet, daer toe bov<strong>en</strong> alle andere Land<strong>en</strong> in<br />

die gewest<strong>en</strong> bequaem <strong>en</strong> vruchtbaer, mitsgaders vry van de dangereuse Storm<strong>en</strong>, die m<strong>en</strong><br />

Orcan<strong>en</strong> noemt, dat a<strong>en</strong> alle <strong>en</strong> yder, die g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>theydt hebb<strong>en</strong>, 't zy alle<strong>en</strong> ofte met haer<br />

Huysgesin <strong>en</strong> gevolgh van di<strong>en</strong>, haer naer <strong>Suriname</strong> te begev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> aldaer neder te sla<strong>en</strong>, om<br />

Suycker<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere Gewass<strong>en</strong> te queeck<strong>en</strong>, ofte wel sich met e<strong>en</strong>igh Ambacht te g<strong>en</strong>er<strong>en</strong>, dat<br />

aldaer seer profitabelijck geschied<strong>en</strong> kan, niet alle<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> vergunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vry<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

onbekommerd<strong>en</strong> toeganck <strong>en</strong> derselv<strong>en</strong> transport derrewaerts, haer a<strong>en</strong> ons a<strong>en</strong>gev<strong>en</strong>de, so veel<br />

mogelijck, sull<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>, maer oock soodanige persoon<strong>en</strong> <strong>en</strong> Famili<strong>en</strong> daer te Lande sull<strong>en</strong><br />

voorsi<strong>en</strong> van bequaeme <strong>en</strong> ruyme Plaets<strong>en</strong> <strong>en</strong> Veld<strong>en</strong>, tot Culture <strong>en</strong> d<strong>en</strong> queek van de voorsz.<br />

Gewass<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderhout van M<strong>en</strong>sch<strong>en</strong> <strong>en</strong> Vee; <strong>en</strong> voorts a<strong>en</strong> de selve toe sta<strong>en</strong> vrydom van alle<br />

Last<strong>en</strong> <strong>en</strong> Impositi<strong>en</strong>, voor d<strong>en</strong> tijt van vijf achter-e<strong>en</strong>-volg<strong>en</strong>de Iar<strong>en</strong>, te reeck<strong>en</strong><strong>en</strong> van d<strong>en</strong> Dagh<br />

dat sy in <strong>Suriname</strong> sull<strong>en</strong> wes<strong>en</strong> a<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>, gelijck a<strong>en</strong> de jeg<strong>en</strong>woordige Ingeset<strong>en</strong><strong>en</strong> aldaer<br />

gelijcke Vrydom voor d<strong>en</strong> tijdt van twee Jar<strong>en</strong> is vergunt.<br />

1668 - 10 October – Brief Abel Thisso<br />

2035 - 111<br />

Duplicaat van 2035 - 096 ; Bericht over de situatie op Tabago de eerste week van october 1668.<br />

De brief was sam<strong>en</strong> met twee andere dato 24 october, <strong>en</strong> dato 9 januari 1669 verstuurd. (zie<br />

hieronder)<br />

Copie<br />

Eed: Moog<strong>en</strong>d: Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

Mijne gebid<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne laast<strong>en</strong> a<strong>en</strong> Haere Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is geweest d<strong>en</strong> 2 deser October 1668 over de caribische<br />

Eyland<strong>en</strong> waervan hiernev<strong>en</strong>s copie gaet. hebb<strong>en</strong> daerin geschrev<strong>en</strong> wat hier passeert & d<strong>en</strong>


95<br />

recht<strong>en</strong> toestandt van 't landt. Hier is 't sedert niets gepasseert , dan hebbe op de rapport<strong>en</strong> van<br />

oorlogh met de indijan<strong>en</strong>, met de albereijts gestelde officier<strong>en</strong> van dit Landt wachtplaats<strong>en</strong><br />

beraamt corttuguardes te maack<strong>en</strong> & de inwoonders met de soldaat<strong>en</strong> verdeelt om te waack<strong>en</strong> ,<br />

ymmers soo veele moogelijck zal zijn.<br />

Oock hebbe de geme<strong>en</strong>te vergaadert gehadt op Sondach d<strong>en</strong> 7: deser & haar voorgehoud<strong>en</strong> te<br />

waack<strong>en</strong> & wacht te houd<strong>en</strong>. Soo hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> deel geantwoordt dat haer goede beschermingh was<br />

belooft & dat sijlied<strong>en</strong> hier dichtebij wel wilde waack<strong>en</strong>, maer op de buijt<strong>en</strong>wacht<strong>en</strong> niet. Dat de<br />

soldaet<strong>en</strong> dat doch most<strong>en</strong> zijn consuijs gescheijd<strong>en</strong>. Maer daernaer E<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> laet<strong>en</strong> roep<strong>en</strong> &<br />

haer afgevraeght of zij d<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st van 't Landt reuiseerd<strong>en</strong> & haer alsoo daertoe bewillight.<br />

Maer si<strong>en</strong> ondertusch<strong>en</strong> het grootste jaamer & armoede van de werelt met het volck. D<strong>en</strong> e<strong>en</strong>e<br />

heeft ge<strong>en</strong> geweer, d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> is sieck , d<strong>en</strong> derd<strong>en</strong> heeft niet te eet<strong>en</strong>. En hebbe noch order<br />

noch cost om haer meede te deel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> deel hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> gereedtschap noch beijl nochte<br />

cappmess, & van cost moet alles het bos beschaart word<strong>en</strong>. Die sieck is moet vergaan. Als zij<br />

jaag<strong>en</strong> soo conn<strong>en</strong> zij ge<strong>en</strong> voortsettinge do<strong>en</strong> in de plantagi<strong>en</strong>. Soo dat int cortte gesecht, soo<br />

hier met alder spoet ge<strong>en</strong> ontsett <strong>en</strong> comt, soo vreese voor e<strong>en</strong> groote confusie onder het volck sal<br />

ontstaan, wandt de lied<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> niets, soo dat d<strong>en</strong> e<strong>en</strong><strong>en</strong> d<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> niet can help<strong>en</strong>.<br />

Soodat ic nu g<strong>en</strong>oodtsaeckt b<strong>en</strong>, om de onheijl<strong>en</strong> voortecom<strong>en</strong> die daerdoor mocht<strong>en</strong> ontsta<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> cleijn bercqu<strong>en</strong> alhier hebbe afgehuert om naer Surniam te ga<strong>en</strong> om mijnheer Crijns<strong>en</strong> sulcx<br />

bek<strong>en</strong>t te maack<strong>en</strong>. Ende oock om te verneem<strong>en</strong>, of aldaer ge<strong>en</strong> naerder order ofte advijs is van<br />

dit landt, om alsoo de inwoonder<strong>en</strong> wat te still<strong>en</strong> tot naader <strong>uit</strong>comste.<br />

Hebbe moet<strong>en</strong> voor de vracht van de barcque 2200 Lbs: suijker beloov<strong>en</strong>, & hebbe sulcx a<strong>en</strong><br />

mijnheer Crijns<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> dat hij de man aldaer betaelt met e<strong>en</strong>ige waer<strong>en</strong> ofte suijker. Ick<br />

kan anders niet do<strong>en</strong>.<br />

Ende b<strong>en</strong> meede weeg<strong>en</strong>s het guarniso<strong>en</strong> met mijn cost t<strong>en</strong> eijnde, soo dat noch maer voor ontr<strong>en</strong>t<br />

veertigh daag<strong>en</strong> ofte dreij weeck<strong>en</strong> sal conn<strong>en</strong> toecom<strong>en</strong>.<br />

B<strong>en</strong> seer beducht in deese desolaat<strong>en</strong> staet, hebbe twee timmerlied<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> haer afscheijt gev<strong>en</strong>,<br />

want hebbe noch cost, noch spijkers.<br />

Het gerucht van dit Landt is a<strong>en</strong> de franse eyland<strong>en</strong> seer goet & groot geweest, <strong>en</strong> comt dese<br />

tijdinge daer, vreese sal tot groote nadeel streck<strong>en</strong>.<br />

En meede so isse t duijs<strong>en</strong>t jaamer vanweege dit schoone vruchtbaare Landt, dat alle zijne<br />

vrucht<strong>en</strong> soo wel geeft datter de handt niet a<strong>en</strong>gebood<strong>en</strong> ... wordt gelijck g<strong>en</strong>ouchsaem voor<br />

dees<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> hebbe.<br />

Wat a<strong>en</strong>gaet van de planters die ge<strong>en</strong> geweer hebb<strong>en</strong>, b<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oodtsaeckt deselve te help<strong>en</strong> met<br />

geweer, cruijt & loodt, soo veel sal conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Eyndige,<br />

Actum Nova Walcher<strong>en</strong>,<br />

d<strong>en</strong> 10 Octob: 1668,<br />

A: Thisso.


96<br />

1668 - 24 October – Brief Abel Thisso<br />

2035 - 110<br />

Verslag van de situatie op Barbados de tweede <strong>en</strong> derde week van october 1668. Inmiddels zijn<br />

<strong>en</strong>ige vivres gearriveerd, het ergste leed is geled<strong>en</strong>, <strong>en</strong> Thisso schrijft aanmerkelijk rustiger dan<br />

in zijn voorgaande brief.<br />

Eed: Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt<br />

Mijne Gebied<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijn laeste a<strong>en</strong> haere Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is geweest d<strong>en</strong> 10: deser ma<strong>en</strong>t October van Surniam,<br />

waervan hiernev<strong>en</strong>s coppie gaet. Hier is ’t seedert niet sonderlings gepasseertdan dat d<strong>en</strong><br />

Commandr: Evert Everts<strong>en</strong> met d<strong>en</strong> hoecker van Surniam op d<strong>en</strong> 20 e deser ma<strong>en</strong>t October alhier<br />

gearriveert meede br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>ige vijvers [= vivres] & dat het verders in Surniam alles wel is.<br />

Wat d<strong>en</strong> Oorlogh a<strong>en</strong>gaet met de Indijan<strong>en</strong>, soo hebb<strong>en</strong> noch nerg<strong>en</strong>s van gehoort. Wat daer<br />

verder van com<strong>en</strong> sal, dat sal d<strong>en</strong> tijt leer<strong>en</strong> & hoop<strong>en</strong> om het beste.<br />

Hier zijn e<strong>en</strong>ige plackaat<strong>en</strong> van mijnheer Crijns<strong>en</strong> gesond<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de Surniam, met order om<br />

deselve alhier te laat<strong>en</strong> pupliceer<strong>en</strong>. Hebbe deselve van de inwoonders laat<strong>en</strong> lees<strong>en</strong>, maer achte<br />

onnoodigh deselve hier a<strong>en</strong> te slaan, alsoo het e<strong>en</strong> ’s Heer<strong>en</strong>landt is.<br />

Ende wij zull<strong>en</strong> hier met de hulp van Godt beeter placcaat<strong>en</strong> int gemoet zi<strong>en</strong>, want hier meerder<br />

armme lied<strong>en</strong> sijn, soodat d<strong>en</strong> e<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> ander niet can help<strong>en</strong>. Soodat zij meerder privilegi<strong>en</strong> van<br />

do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> Comandr: Everts<strong>en</strong> gaet nu soo naer de franse Eijland<strong>en</strong> om passagiers van planters te<br />

crijg<strong>en</strong>, voor hier & Surniam.<br />

Hebbe meede gecoght van Comandr: Evert Everts<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cleijn visnett, voor vijf <strong>en</strong> twintig<br />

guld<strong>en</strong>s. & van stuurman Pieter Symons e<strong>en</strong> ancker brandewijn voor dertig guld<strong>en</strong>s.<br />

Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> mijn toch te verexcuseer<strong>en</strong> dat ic nu <strong>en</strong> dan wat stercke dranck<br />

coope, want ick can zonder deselve niet wees<strong>en</strong>, want m<strong>en</strong> moet soo met de Eversz com<strong>en</strong>de<br />

lied<strong>en</strong> als anders verkeer<strong>en</strong>, & de lied<strong>en</strong> besch<strong>en</strong>ck<strong>en</strong> om haer alsoo couragie te gev<strong>en</strong> & k<strong>en</strong>nisse<br />

te maack<strong>en</strong>.<br />

Hebbe meede gecoght van Commandr: Everts<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tonne vleijs voor acht <strong>en</strong> twintigh guld<strong>en</strong>s &<br />

a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Chiruchijn Robbert Chullier op zijn gagie gegev<strong>en</strong>.<br />

Haere Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> gelieve te do<strong>en</strong> betael<strong>en</strong> ; ic sal hem daerover Debet stell<strong>en</strong>.<br />

Eyndig<strong>en</strong>de & naer mijn Rever<strong>en</strong>telijcke Salutati<strong>en</strong>, soo beveele Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de<br />

g<strong>en</strong>aad<strong>en</strong> <strong>en</strong>de protexctie van Godt d<strong>en</strong> alderhoogst<strong>en</strong>, & verblijvealtijt die ick b<strong>en</strong>,<br />

Actum Nova Walcher<strong>en</strong>,<br />

d<strong>en</strong> 24 Octob: Ao: 1688<br />

Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Geafecteerde <strong>en</strong>de Getrouwe wat ick vermach,<br />

A: Thisso.<br />

1669 - 9 Januari – Brief Abel Thisso


97<br />

2035 - 109<br />

Verslag van de situatie op Tabago december 1668 - januari 1669<br />

Eed: Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt<br />

Mijne Heer<strong>en</strong>,<br />

Naer mijne Rever<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Salutati<strong>en</strong>,<br />

Mijne laeste a<strong>en</strong> Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is geweest d<strong>en</strong> 10 decembr: 1668 waerin hadde<br />

geschrev<strong>en</strong> watter do<strong>en</strong> passeerde ; Hier is ’t sedert niets sonderlings gepasseert.<br />

Op d<strong>en</strong> 5 deser Januari 1669 soo is capitein Pieter Constant voer<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> schip van mijne Heer<strong>en</strong><br />

Lampsins alhier gearriveert, br<strong>en</strong>gt 12 a 14 persoon<strong>en</strong> meede voor dit landt ; alsmeede e<strong>en</strong> brief<br />

van de voorg<strong>en</strong>: Heer<strong>en</strong> waer uijt sta<strong>en</strong> dat de Heer<strong>en</strong> Lampsins hier int landt meede zull<strong>en</strong><br />

participeer<strong>en</strong>.<br />

Maer verlange met seer groot verlang<strong>en</strong> naer briev<strong>en</strong> van antwoordt op mijne voorega<strong>en</strong>de<br />

schrijv<strong>en</strong>s a<strong>en</strong> Haere Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ; om regulam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te moog<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> & adsist<strong>en</strong>tie a<strong>en</strong> ’t<br />

Lant te conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />

Wat de coltuere & populatie a<strong>en</strong>gaet : soo gaet daermede heel wel toe. De quartier<strong>en</strong> vóór des<strong>en</strong><br />

bewoont zijn nu al meest bewoont op ’t nieu : & b<strong>en</strong> beesich om sta<strong>en</strong>de bos te begev<strong>en</strong>, soo<br />

bov<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de cleijne baijti<strong>en</strong>s als hier omtr<strong>en</strong>t de roode Clipbaij. Hebbe meede e<strong>en</strong> begin gemaekt<br />

om de Zantpunct te besett<strong>en</strong>.<br />

Verwachte de hoecker Ooster Souburg alle uur<strong>en</strong> van de franse eijland<strong>en</strong> met habitant<strong>en</strong> voor hier<br />

& voor Zurinam.<br />

Versta <strong>uit</strong> de brief van de Eed: Heer<strong>en</strong> Lampsins dat d<strong>en</strong> vorst van Coerlandt e<strong>en</strong> schip met volck<br />

hier naertoe heeft gedestineert, om de Coersijnde also zij hier soo g<strong>en</strong>oemt wordt, te besett<strong>en</strong>.<br />

En alsoo ick ge<strong>en</strong> order <strong>en</strong> hebbe om andere nation<strong>en</strong> van volck op dit landt te gedoog<strong>en</strong> / t<strong>en</strong>zij<br />

dat zij onder onse commissie will<strong>en</strong> staan / derhalv<strong>en</strong> soo sal ick haar Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Landt<br />

soeck<strong>en</strong> suijver te houd<strong>en</strong> ; ijmmers soo veel moogelijck er sulcke nati<strong>en</strong> af te weer<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> zij<br />

met order van Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Ick b<strong>en</strong> nu alle daag<strong>en</strong> mijnheer Crijns<strong>en</strong> van Zurniam verwacht<strong>en</strong>de & si<strong>en</strong> hem tegemoet.<br />

Watt mijn person a<strong>en</strong>gaet : soo b<strong>en</strong> ick Godtdanck van hertte gesont. Maer Godt beetert seer<br />

qualijcq te pass<strong>en</strong> aant rect<strong>en</strong> van het lichaem, alsoo door colijcque heel lam van arm & be<strong>en</strong> b<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> soo wanneer mijn verlossinge nu met mijnheer Crijns<strong>en</strong> niet <strong>en</strong> comt & dat het met mijn niet<br />

beeter wil, soo w<strong>en</strong>schte ick wel dat Haare Eed: Moog: geliefd<strong>en</strong> mijn te verloss<strong>en</strong> om naer het<br />

patrija te com<strong>en</strong>.<br />

Soo mijn verlossing met mijnheer Crijns<strong>en</strong> niet comt, soo sal ick met Godt met mijnheer Crijns<strong>en</strong><br />

bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemt perttin<strong>en</strong>te lijst<strong>en</strong> overs<strong>en</strong>d<strong>en</strong> met naem & to<strong>en</strong>aem van alle die hier op ’t Landt<br />

zijn, nev<strong>en</strong>s de gestalt<strong>en</strong> van de plantagi<strong>en</strong> als anders.<br />

Ick hebbe g<strong>en</strong>oodtsaackt geweest om ½ oxhooft franse wijn te coop<strong>en</strong> met 1 ancker brandewijn<br />

van capitein Pieter Constant ; de wijn tot F 25,- & de brandewijn tot F 24,-. Haare Eed:<br />

Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> geliev<strong>en</strong> t te do<strong>en</strong> betaal<strong>en</strong> ; het monteert F 49,-


98<br />

En alsoo ick nu soo lam b<strong>en</strong> dat ick mijn handtteek<strong>en</strong> niet kan sett<strong>en</strong>, soo sal ik a<strong>en</strong>der, singnatie<br />

ervan getrock<strong>en</strong>, mijn singnett do<strong>en</strong> sett<strong>en</strong>, tot e<strong>en</strong> teek<strong>en</strong> der waerheijt.<br />

Eijndige & beveele Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in bescherming van Godt d<strong>en</strong> alderhoogst<strong>en</strong> &<br />

verblijve di<strong>en</strong> ick b<strong>en</strong>,<br />

Mijne Heer<strong>en</strong>,<br />

Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Geaffecteert & getrouw di<strong>en</strong>aar,<br />

Tot last van<br />

Abel Thisso<br />

Actum Nieuw Walcher<strong>en</strong><br />

D<strong>en</strong> 9 Januarij 1669<br />

1669 - Januari 16 - kort bericht Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

2035 - 112<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong>,<br />

Per d<strong>en</strong> Commandr: Ruijs, voor 6 dag<strong>en</strong> heb Ued: Mo: geschrev<strong>en</strong> , dat d' stuck<strong>en</strong> <strong>en</strong> bescheijd<strong>en</strong><br />

zoude afz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> met Capt: Dimmey, maer t zedert heeft de Loop dagelijcx soo toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, dat<br />

mijn swackheijt sulcx belet heeft, <strong>en</strong> mij onmogelijck van in teg<strong>en</strong>woordige Ued: Mo: breeder<br />

satifaije te do<strong>en</strong>. Sal mij verder moet<strong>en</strong> refreer<strong>en</strong> a<strong>en</strong> 't mandels rapport van Capt: Drimm<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ander<strong>en</strong>.<br />

W<strong>en</strong>sche <strong>en</strong> bidde d<strong>en</strong> almachtige Ued: Mo: regeeringe met heijl <strong>en</strong> seg<strong>en</strong> wil croon<strong>en</strong>, blijf,<br />

Ed: Mo: Heer<strong>en</strong> de gecommitteerde Rad<strong>en</strong> van de Stat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

Ued: Mo: alderonderda<strong>en</strong>:<br />

Abraham Crijns<strong>en</strong><br />

Surinaame, de 16e Januari 1669.<br />

1669 - Januari 31 - brief Abel Thisso.<br />

2035 - 113<br />

Messeigneurs,<br />

Messeigneurs, Ces lignes sont pour vous assurer de la continuation de mes tres humbles<br />

obeissances, et vous donner advice comme le Capne: Clas est arrivé depuis deux jours <strong>en</strong> cette<br />

isle avec 27 a 28 personnes pour y demeurer. Il y <strong>en</strong> a bi<strong>en</strong> autant et davantage qui vont avec luy<br />

a <strong>Suriname</strong>.<br />

Je fitz hyer faire justice d Ms Iroiz condamné au fouet et au banissem<strong>en</strong>t perpetuel hors du pays.<br />

Je ne manqueraj point de vous <strong>en</strong>voyer par la premiere occasion, l'Instruction de son proces.<br />

Je suis toujours incommodé et veritablem<strong>en</strong>t tant que l'ordinaire. mais je ne puis <strong>en</strong>cores agu que<br />

me fesant porter <strong>en</strong> chaise, sans quoy il me seroit impossible de faire mes affaires. J espere par la


premiere comodité vous r<strong>en</strong>dre plus amplem<strong>en</strong>t mes devoirs. Cep<strong>en</strong>dant, agreez 's Il vous plait,<br />

les protestations que Je faits d estre toute ma vie avec respect et fidelité,<br />

99<br />

Monseigneurs, Je vous supplie s' il est possible d' <strong>en</strong>voyer un autre secretaire pour cette isle, celuy<br />

que Jay pour le presant se croist si fort capable et si <strong>en</strong>t<strong>en</strong>du dans les affaires, quil ne veut<br />

recevoir d' instruction de personne, outre quil est suiez a des desfauts que je ne veux pas vous<br />

desduire ici par respect.<br />

Messeigneurs,<br />

Vostre tres humble tres obeissant serviteur<br />

Abel Thisso<br />

De Tabago le dern: Janvier 1669.<br />

1669 - 19 februari - placcaat<br />

2035 - 114 - 115<br />

Dit plakkaat regelt de rechtsverhouding in de kolonie. Het introduceert het Hollandse<br />

rechtssysteem, tot die tijd was het Engelse recht van kracht.<br />

D<strong>en</strong> Gouverneur met sijn<strong>en</strong> politiek<strong>en</strong> Raet, all<strong>en</strong> die dees<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> si<strong>en</strong> ofte hoor<strong>en</strong> lees<strong>en</strong>,<br />

Saluijt. Do<strong>en</strong> te weet<strong>en</strong> alsoo volg<strong>en</strong>s de artijcul<strong>en</strong> van accoort met d' inwoonders van dese<br />

provintie gemaeckt, dese Land<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> geregeert word<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de Nederlantsche Wett<strong>en</strong>,<br />

sonder k<strong>en</strong>nis van dewelcke ge<strong>en</strong> van de ingeset<strong>en</strong> van di<strong>en</strong> conn<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> waernaer dat sij haer<br />

hebb<strong>en</strong> te reguler<strong>en</strong>.<br />

Soo ist dat nae rijpe deliberatie goetbevond<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gelijck wij goetvind<strong>en</strong> mits dese, bij<br />

provisie over dagelijx voorvall<strong>en</strong>de saeck<strong>en</strong>, deese naer volg<strong>en</strong>de Wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> Statuijt<strong>en</strong> te<br />

estabileer<strong>en</strong>, begeer<strong>en</strong>de <strong>en</strong>de bevel<strong>en</strong>de alle <strong>en</strong>de e<strong>en</strong>ijeder, van wat natie die soude wes<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de<br />

in Surinaem woon<strong>en</strong>de ofte comm<strong>en</strong>de, om deselve preciselijck te gehoorsam<strong>en</strong> <strong>en</strong>de te<br />

optempereer<strong>en</strong>, op de peine daer in vervatt.<br />

Ende opdatt niemandt vremt vinde, dat in sommige wett<strong>en</strong> de peinne <strong>en</strong> straff<strong>en</strong> niet sijn<br />

gespecificeert, maer a<strong>en</strong> de rechter gelat<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> hierin de wett<strong>en</strong> breder geexprimeert. Soo<br />

wordt e<strong>en</strong> eijgelijck verseckert midts des<strong>en</strong>, dat hetselve alle<strong>en</strong>lijck geda<strong>en</strong> is, opdat de meest<br />

<strong>en</strong>de minst sondig<strong>en</strong>de in sodanige voorvall<strong>en</strong>de saeck<strong>en</strong> niet mog<strong>en</strong> egaliter gepeineert werd<strong>en</strong>,<br />

maer dat e<strong>en</strong> eijgelijck volg<strong>en</strong>s de groote <strong>en</strong>de swaerte van sijn feijt sijn rechveerdige s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>tie<br />

daer over ontvange.<br />

Verseker<strong>en</strong>de insgelijcks alle inwoonder<strong>en</strong> dat in cas e<strong>en</strong>ige saeck soude conn<strong>en</strong> comm<strong>en</strong> voor te<br />

vall<strong>en</strong>, waerover noch ge<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> sijn gestabilieert, dat deselve volg<strong>en</strong>s gerechticheijt,<br />

oprechtichheijdt, <strong>en</strong>de eq<strong>uit</strong>eijt ompartijdelijck <strong>en</strong>de soo veel als mogelijck is conform de voorige<br />

usanti<strong>en</strong> ahjier sull<strong>en</strong> gedecideert werd<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de ondertussch<strong>en</strong> op alle incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> saeck<strong>en</strong><br />

mettertijt bequame wett<strong>en</strong>, act<strong>en</strong>, statuijt<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de ordonnantie<strong>en</strong> geformeert word<strong>en</strong>, dewelcke<br />

sull<strong>en</strong> bevond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> tot beste voordeel van de Colonie <strong>en</strong>de respective inwoonder<strong>en</strong> van di<strong>en</strong><br />

te streck<strong>en</strong>.<br />

Wett<strong>en</strong> <strong>en</strong>de Ordonnanti<strong>en</strong> ontr<strong>en</strong>t erff<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />

Alle Erff<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> devolveer<strong>en</strong> a<strong>en</strong> de naeste erffg<strong>en</strong>aem<strong>en</strong> defr<strong>en</strong>deer<strong>en</strong>de in directe linie,<br />

dat is van ouder tot kinder<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de soo voorts, soo langge als van de directe linie gevond<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong>, dewelcke cesseer<strong>en</strong>de, soo neemt de colatoral linie plaets, dat is van broeders <strong>en</strong> susters,


100<br />

<strong>en</strong>de dije van ge<strong>en</strong>er afcomstigh sijn, welcke in cas daer ge<strong>en</strong> testam<strong>en</strong>t is gemaeckt, alle<br />

gelijckelijck hebb<strong>en</strong> te erf<strong>en</strong>, sonder onderscheijdt van sex, ouderdom, ofte ponckheijt,<br />

welversta<strong>en</strong>de, dat in cas de naeste erfg<strong>en</strong>aem is coom<strong>en</strong> te overlijd<strong>en</strong>, sijne kinder<strong>en</strong> int selve<br />

recht sull<strong>en</strong> succeder<strong>en</strong> t ge<strong>en</strong> hij in sijn lev<strong>en</strong> gehadt heeft <strong>en</strong>de niet verder.<br />

2 – E<strong>en</strong> Iegelijck vermach sijn testam<strong>en</strong>t te maeck<strong>en</strong> <strong>en</strong>de in deselve vrijelijck van alle sijne<br />

goeder<strong>en</strong>, roer<strong>en</strong>de <strong>en</strong>de onroer<strong>en</strong>de, disponner<strong>en</strong>, het sij absoluijt Fide Commis off bij Legaet<strong>en</strong>,<br />

mits observeer<strong>en</strong>de dese naervolg<strong>en</strong>de solemiteijt<strong>en</strong> :<br />

Alle ouders, coom<strong>en</strong>de te sterv<strong>en</strong>, sijn gehoud<strong>en</strong> om t<strong>en</strong> minst<strong>en</strong> a<strong>en</strong> haere kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong>de die in<br />

directe linie van haer desc<strong>en</strong>der<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> legitime portie te gev<strong>en</strong>, ‘twelck is het derde part van<br />

‘tge<strong>en</strong>e hij ofte sij soude gehadt hebb<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> de testateurs zonder testam<strong>en</strong>t hadd<strong>en</strong> com<strong>en</strong> te<br />

sterv<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> sij in cas van groote ondanckbaerheijt als volgt, ontdeckt in att<strong>en</strong>tat<strong>en</strong> op het lijf <strong>en</strong><br />

lev<strong>en</strong> van hare ouders, desamatie, ontroovingh van haere lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> credit, het luxurieus <strong>en</strong>de<br />

ongebond<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> van dochters, nadat hun van haere ouders e<strong>en</strong> bequaem persoon a<strong>en</strong>gebod<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> behoorlijcke portie, <strong>en</strong>de diergelijcke meer<br />

Welversta<strong>en</strong>de, dat deselve legitime moet suijver <strong>en</strong>de onbeswaart sijn met legat<strong>en</strong>, Fide Commis<br />

<strong>en</strong>de alle andere last<strong>en</strong>, welcke onbeswaert sijnde vermach e<strong>en</strong> testateur sijne goeder<strong>en</strong> Fide<br />

Commis te maeck<strong>en</strong> <strong>en</strong>de andersindts niet.<br />

2 - E<strong>en</strong> jongman sijn testam<strong>en</strong>dt will<strong>en</strong>de maeck<strong>en</strong> moet sijn veerti<strong>en</strong> jaer<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> vrouwe<br />

twaelff jaer<strong>en</strong> int volcom<strong>en</strong>tlijck.<br />

3 - Eijmandt e<strong>en</strong> testam<strong>en</strong>t will<strong>en</strong>de maeck<strong>en</strong>, sal gehoud<strong>en</strong> sijn daerover te roep<strong>en</strong> twee<br />

getuijg<strong>en</strong> van goede name <strong>en</strong>de lev<strong>en</strong>, mitsgaeders d<strong>en</strong> secretaris ofte soodanige publijck<br />

persoon, die tot di<strong>en</strong> eijnde in elck divisie onder wet sal gestelt word<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong>de alle andre<br />

testam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die deese solemniteijt<strong>en</strong> niet in hebb<strong>en</strong> nil <strong>en</strong>de van ge<strong>en</strong>der waerde sijn.<br />

3 - Alle persoon<strong>en</strong> sich in d<strong>en</strong> houwelijck<strong>en</strong> staadt begev<strong>en</strong>de sonder voorga<strong>en</strong>de houwelijcx<br />

contract word<strong>en</strong> de goeder<strong>en</strong> gemeijn, <strong>en</strong>de beijde ofte e<strong>en</strong> com<strong>en</strong>de te sterv<strong>en</strong> met testam<strong>en</strong>t,<br />

mog<strong>en</strong> van haere competer<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> Junctim aut Separatim disponneer<strong>en</strong> naer welgevall<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>de beijde ofte e<strong>en</strong> com<strong>en</strong>de te sterv<strong>en</strong> sonder testam<strong>en</strong>t, soo vervall<strong>en</strong> sijn ofte haere goeder<strong>en</strong><br />

a<strong>en</strong> de naeste vrind<strong>en</strong> <strong>en</strong>de erffg<strong>en</strong>am<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> afsterv<strong>en</strong>de.<br />

4 - De doot van Testateurs, ofte die e<strong>en</strong>ige goeder<strong>en</strong> nae gelat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> sal van de erfg<strong>en</strong>am<strong>en</strong> -<br />

vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ofte ander<strong>en</strong> daerin geconcerneert - binn<strong>en</strong> acht dag<strong>en</strong> naer haer overlijd<strong>en</strong> a<strong>en</strong> d<strong>en</strong><br />

gouvernuer te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de sull<strong>en</strong> deselve noch ge<strong>en</strong> van haer<strong>en</strong>, vermog<strong>en</strong> a<strong>en</strong><br />

te nem<strong>en</strong> de administrati<strong>en</strong> van haere goeder<strong>en</strong>, totdat haer sulcx van d<strong>en</strong> gouvernuer vergunt is,<br />

op p<strong>en</strong>e van de erff<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> te sijn a<strong>en</strong> het Landt.<br />

5 - Bij gebreck van Testam<strong>en</strong>t <strong>en</strong>de wettelijcke hetsij directe ofte collaterale vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om te<br />

erv<strong>en</strong>, soo gaet de erff<strong>en</strong>isse a<strong>en</strong> de naeste asc<strong>en</strong>deer<strong>en</strong>de, te weet<strong>en</strong>, vader, moeder, ooms,<br />

moeij<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de die van haer desc<strong>en</strong>deer<strong>en</strong>, maer die cesseer<strong>en</strong>de, soo vervall<strong>en</strong> de goeder<strong>en</strong> a<strong>en</strong> 't<br />

Landt.<br />

6 - E<strong>en</strong> eijgelijck vermach Testam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te maeck<strong>en</strong> soo lange als hij leeft, doch in alle gevall<strong>en</strong><br />

soo breeckt het laeste testam<strong>en</strong>t alle voorga<strong>en</strong>de, <strong>en</strong>de sal alle<strong>en</strong>lijck effect sorter<strong>en</strong> mits dat het<br />

op behoorlijcke wijse geschiede <strong>en</strong> sijn volcom<strong>en</strong> solemnitijt<strong>en</strong> hebbe.<br />

Wett<strong>en</strong> <strong>en</strong>de ordonnantie<strong>en</strong> ontr<strong>en</strong>t Vooghschap <strong>en</strong>de Voogdije


101<br />

1 - Imandt com<strong>en</strong>de te sterv<strong>en</strong>, onmondige kinder<strong>en</strong> ofte erffg<strong>en</strong>am<strong>en</strong> sonder in sijn Testam<strong>en</strong>t<br />

voogd<strong>en</strong> daerover gestelt te hebb<strong>en</strong>, soo sal d<strong>en</strong> Gouvernuer met sijn Politijck<strong>en</strong> Raet de voogdije<br />

daervan a<strong>en</strong>veerd<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de daertoe onder haer authoriseer<strong>en</strong> <strong>en</strong>de constitueer<strong>en</strong> sodanig<strong>en</strong> persoon<br />

ofte persoon<strong>en</strong> van wi<strong>en</strong>s oprechtigheijt <strong>en</strong>de eerbaerheijt sij wel geinformeert sijn, hetsij uijt de<br />

naeste vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, ofte die sij daertoe sull<strong>en</strong> bequaem vind<strong>en</strong>.<br />

2 - Alle voogd<strong>en</strong> hetsij bij Testam<strong>en</strong>t ofte d<strong>en</strong> Gouvernuer met sijne politicque Raet gestelt,<br />

sull<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> sijn a<strong>en</strong> deselve rek<strong>en</strong>schap te gev<strong>en</strong> van haere administratie <strong>en</strong>de voogdije ter<br />

expiratie van d<strong>en</strong> onmondigheijt van haere pupill<strong>en</strong>, ofte eerder soo sij sull<strong>en</strong> bevond<strong>en</strong> ofte<br />

gesuspecteert werd<strong>en</strong> fraudeleuselijck te handel<strong>en</strong>, ofte dat sulcx van haer wordt gerequireert,<br />

opdat daerin met alle voorsichticheijt tot meeste profijt <strong>en</strong>de preservatie van de pupill<strong>en</strong> mach<br />

tijdelijck voorsi<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

3 - Vaders ofte moeders com<strong>en</strong>de te hertrouw<strong>en</strong>, sijn gehoud<strong>en</strong> vooraf het vaderlijcke ofte<br />

moederlijcke goet a<strong>en</strong> haere kinder<strong>en</strong> te bewijs<strong>en</strong> <strong>en</strong>de uijt te keer<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> ware hij ofte sij tot<br />

voogdt daervan gestelt sijn die haer in dat Cas als andre voogd<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> te drag<strong>en</strong>.<br />

4 - Alle manspersoon<strong>en</strong> sijn mondich met vijf <strong>en</strong> twintich <strong>en</strong>de vrouwspersoon<strong>en</strong> met twintich<br />

jaer<strong>en</strong>, ofte wanneer dat sij getrouwt sijn, t<strong>en</strong> ware d<strong>en</strong> Gouvernuer met sijn Politicque Raet<br />

noodich houde om eijmandt op bewijs van desselfs bequaemheijt <strong>en</strong>de capaciteijt tot het bewint<br />

van sijn goeder<strong>en</strong> mondich <strong>en</strong>de jarich te verklar<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de vermog<strong>en</strong> ge<strong>en</strong>e pupill<strong>en</strong> voor di<strong>en</strong> tijt<br />

sonder dees red<strong>en</strong><strong>en</strong> van selfs sich van haer voogdije te onttreck<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de andere te kies<strong>en</strong> in<br />

desselfs plaets.<br />

5 - E<strong>en</strong> ijder is vrij te trouw<strong>en</strong> als hij wil, mits dat e<strong>en</strong> man veerti<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> vrouw twaelf<br />

jar<strong>en</strong> gepasseert sij, <strong>en</strong>de dat het geschiede met cons<strong>en</strong>t van hare ouders ofte voogd<strong>en</strong>, sonder<br />

welcke hetselve niet gepermitteert <strong>en</strong> is.<br />

6 - Alle persoon<strong>en</strong> die sich will<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> houwelijck<strong>en</strong> staet begev<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> persoonlijck<br />

bij d<strong>en</strong> Predikant veschijn<strong>en</strong> & aldaer hare naem laet<strong>en</strong> a<strong>en</strong>teijck<strong>en</strong><strong>en</strong>, <strong>en</strong>de ondertrouw do<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>de sull<strong>en</strong> dan verder drie gebood<strong>en</strong> drie achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de sondag<strong>en</strong> in de kerck afgeroep<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong>, opdat dege<strong>en</strong>e die eijts daerteg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> , hetselve mog<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, maer die<br />

tijt geexpireert sijnde, sull<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> te trouw<strong>en</strong>. Sull<strong>en</strong>de alle soodanige persoon<strong>en</strong> die sonder<br />

het opserver<strong>en</strong> van dese solemniteijt<strong>en</strong> haer 't saem<strong>en</strong> .... gestraft <strong>en</strong>de gecorrigeert werd<strong>en</strong>, als<br />

die ge<strong>en</strong><strong>en</strong>, die hoererij bedrijv<strong>en</strong>.<br />

7 - Alle die ge<strong>en</strong>e, die getuijg<strong>en</strong>isse moet<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> haer achti<strong>en</strong>de jaer volbracht hebb<strong>en</strong>,<br />

sonder hetwelcke niemants getuijg<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> voor valide a<strong>en</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> werde.<br />

Van Publijcke Act<strong>en</strong> <strong>en</strong>de Instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Alle Contract<strong>en</strong>, Verkoop-briev<strong>en</strong>, Obligati<strong>en</strong>, Procurati<strong>en</strong>, Attestati<strong>en</strong>, Hypothek<strong>en</strong>,<br />

Transpoort<strong>en</strong>, Opdracht<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de alle andere publijcke act<strong>en</strong> <strong>en</strong>de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, van wat nature<br />

ofte qualiteijt die sull<strong>en</strong> moog<strong>en</strong> wes<strong>en</strong>, dagelijck tuss<strong>en</strong> man <strong>en</strong>de man occurer<strong>en</strong>de, sull<strong>en</strong><br />

geda<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in de secretarije voor de secretaris <strong>en</strong>de twee getuijg<strong>en</strong>, ofte diege<strong>en</strong>e die daertoe<br />

in iedere divisie sal gestelt <strong>en</strong>de beedigt sijn <strong>en</strong>de twee getuijg<strong>en</strong>.<br />

Welcke aldus geda<strong>en</strong> wees<strong>en</strong>de, sull<strong>en</strong> voor alle andere, die op die mannier <strong>en</strong>de met de<br />

voorverhaelde Solemniteijt<strong>en</strong> met geda<strong>en</strong> sijn, valideer<strong>en</strong>, welversta<strong>en</strong>de, soo se onder de


102<br />

Duijs<strong>en</strong>t pond<strong>en</strong> Suijcker<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong>. Maer alles dat daerbov<strong>en</strong> is, sal geda<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij het Hof<br />

van Justitie, ofte bij d<strong>en</strong> Secretaris <strong>en</strong>de twee Raed<strong>en</strong> van Justitie.<br />

Criminelle <strong>en</strong>de p<strong>en</strong>aele Wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> ordonnanti<strong>en</strong><br />

1 - Alle Criminelle saeck<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> afgeda<strong>en</strong> bij d<strong>en</strong> Gouverneur met sijn Politijck<strong>en</strong><br />

Raedt, <strong>en</strong>de alle Civiele saeck<strong>en</strong> bij d<strong>en</strong> Gouverneur met sijn Raedt van Justitie, sull<strong>en</strong>de van<br />

ge<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>tie gewees<strong>en</strong> of int Criminel of int Civile e<strong>en</strong>igh appel vall<strong>en</strong> ,<br />

<strong>en</strong>de alle saeck<strong>en</strong> hoor<strong>en</strong>de tot het Criminele Hof sull<strong>en</strong> <strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> afgehandelt ter eerster<br />

sessie, indi<strong>en</strong> hoorsaecke gehoud<strong>en</strong> wert,<br />

<strong>en</strong>de die van het Civile Hoff, ter weder sessie, nae de citatie.<br />

Sull<strong>en</strong>de de Sessie van de Gouverneur met sijn Politijck<strong>en</strong> Raet alle drie ma<strong>en</strong>d<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong>, beginn<strong>en</strong>de met d<strong>en</strong> tweed<strong>en</strong> Wo<strong>en</strong>sdagh in Junio naest com<strong>en</strong>de, <strong>en</strong>de soo vervolg<strong>en</strong>s.<br />

Ende die van het Hof van Justitie op d<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong> Wo<strong>en</strong>sdagh in elcke ma<strong>en</strong>dt.<br />

2 - Alle geciteerd<strong>en</strong> die alhier plantagi<strong>en</strong>, famili<strong>en</strong>, huijs<strong>en</strong> <strong>en</strong>de seekre woonplaets<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>,<br />

sull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> te comparer<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aller langst<strong>en</strong> op d<strong>en</strong> tweed<strong>en</strong> rechtsdagh nae d<strong>en</strong> ontfangst van<br />

haere citati<strong>en</strong>, op p<strong>en</strong>e van in contuinatie te vervall<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>de alle diege<strong>en</strong>e die alhier ge<strong>en</strong>e plantagi<strong>en</strong>, famili<strong>en</strong>, huijs<strong>en</strong> <strong>en</strong>de seekre woonplaets<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong>, arrestabel sijn <strong>en</strong>de gehoud<strong>en</strong> op d<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong> rechtdagh te comparer<strong>en</strong> op peine van<br />

contuinatie.<br />

3 - Alle Crim<strong>en</strong>, van Lasa Majestatis, rebellije, seditie, <strong>en</strong>de alle andere diergelijcke hooge crim<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>de feijt<strong>en</strong>, moordt, dootslagh, kerckroverije, sla<strong>en</strong> van ouders, huisbraeck, onwettelijcke<br />

destructie <strong>en</strong>de stel<strong>en</strong> van vee, sull<strong>en</strong> met de doodt geboet werd<strong>en</strong>.<br />

4 - Alle persoon<strong>en</strong>, die subitelijck viol<strong>en</strong>telijck <strong>en</strong>de onnatuurlijck ofte sonder dat m<strong>en</strong> oorsaeck<br />

daervan weet comm<strong>en</strong> te sterv<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> gevisiteert <strong>en</strong>de beschoudt werd<strong>en</strong> van de beedigde<br />

persoon, ofte persoon<strong>en</strong>, in elcke divisie gestelt, in teg<strong>en</strong>woordicheijt van twee getuijg<strong>en</strong>,<br />

sonder welcke deselve niet mog<strong>en</strong> begrav<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, uijt wat pretecxt het soude conn<strong>en</strong> ofte<br />

mog<strong>en</strong> wes<strong>en</strong>, bij e<strong>en</strong>ige persoon ofte persoon<strong>en</strong> wie die oock soude mog<strong>en</strong> wees<strong>en</strong>, op verbeurte<br />

van schuldich gehoud<strong>en</strong> te sijn voor de onnatuurlijck subijte <strong>en</strong>de viol<strong>en</strong>te doot van sodanige<br />

persoon ofte persoon<strong>en</strong> als hij ofte e<strong>en</strong>igh van hun sal contrarie deese Wett, statuijt <strong>en</strong>de<br />

ordonnatie vervoer<strong>en</strong> ofte begrav<strong>en</strong>.<br />

5 - Alle die Godts naem laster<strong>en</strong> <strong>en</strong>de misbruijck<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> nae exig<strong>en</strong>tie van de saecke, of met de<br />

doodt, of andere straff<strong>en</strong>, met grootste rigeur sonder conniv<strong>en</strong>tie gestraft <strong>en</strong>de gecorrigeert<br />

werd<strong>en</strong>.<br />

6 - Alle persoon<strong>en</strong> die d<strong>en</strong> Christelijck<strong>en</strong> Sabbath niet behoorlijck onderhoud<strong>en</strong>, ofte sull<strong>en</strong><br />

bevond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> haere di<strong>en</strong>stbod<strong>en</strong> ofte slav<strong>en</strong> op di<strong>en</strong> dach a<strong>en</strong> 't werck te sett<strong>en</strong>, ofte op de<br />

riviere sull<strong>en</strong> bevond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in boot<strong>en</strong> ofte cano<strong>en</strong>, ofte e<strong>en</strong>ich ander vaertuigh groot ofte<br />

kleijn te reijs<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> sonder exepstie van natie vervall<strong>en</strong> in de boete van 200 Lbs Suijcker voor<br />

ijder persoon, waervan de helft te sull<strong>en</strong> geappliceert a<strong>en</strong> het publijck , e<strong>en</strong> vierde part a<strong>en</strong> d<strong>en</strong><br />

arm<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> vierde part a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> officier.<br />

7 - All<strong>en</strong> die eijmandts goede naem ontrov<strong>en</strong>, vecht<strong>en</strong>, smijt<strong>en</strong>, krakel<strong>en</strong>, ofte e<strong>en</strong>ige questie<br />

moveer<strong>en</strong> , tot ontrustinge van de gemeijne vrede <strong>en</strong>de rust, sull<strong>en</strong> nae verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong>de<br />

grootheijdt van het delict gestraft werd<strong>en</strong>.


103<br />

8 - All<strong>en</strong> die in diefstal bevond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, het sij wat het is, sull<strong>en</strong> na de qualiteijt van het delict<br />

a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> lijve gestraft werd<strong>en</strong> , waeronder oock versta<strong>en</strong> wordt begrep<strong>en</strong> te sijn, het wechnem<strong>en</strong><br />

van boot<strong>en</strong> <strong>en</strong>de cano<strong>en</strong> sonder permissie van de eijg<strong>en</strong>aer.<br />

9 - Alle die dronck<strong>en</strong> int Hoff van Justitie coom<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> a<strong>en</strong>stont hecht<strong>en</strong>isse g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong>de<br />

daer<strong>en</strong>boov<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> swaare boete gecorrigeert werd<strong>en</strong>, de helft daervan te sull<strong>en</strong> geappliceert<br />

word<strong>en</strong> a<strong>en</strong> het publijck , e<strong>en</strong> vierde part a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> arm<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de e<strong>en</strong> vierde part a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> officier.<br />

10 - Indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> getrout man ofte e<strong>en</strong> getroude vrouwe, met e<strong>en</strong> getroude vrouwe ofte man comt te<br />

boeleer<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de alsoo haer Echt te buijt<strong>en</strong> ga<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> met d<strong>en</strong> doot gestraft werd<strong>en</strong>.<br />

11 - Indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> getrouwt man ofte e<strong>en</strong> getroude vrouwe, met e<strong>en</strong> ongetroude vrouwe ofte<br />

ongetrouwt man compt te boeleer<strong>en</strong>, in soodanigh gevall sal de getrouwde man ofte getrouwde<br />

vrouwe met d<strong>en</strong> doot, <strong>en</strong>de de ongetrouwde man ofte de ongetrouwde vrouwe nae exig<strong>en</strong>tie van<br />

saecke swaerlijck <strong>en</strong> rigoureuselijck gestraft werd<strong>en</strong>.<br />

12 - Alle hoereerders, <strong>en</strong>de die in onkuijsheijdt leev<strong>en</strong>, sull<strong>en</strong> rigoureuselijck gestraft werd<strong>en</strong>, nae<br />

verdi<strong>en</strong>ste van saecke, sonder conniv<strong>en</strong>tie ofte a<strong>en</strong>si<strong>en</strong> van persoon.<br />

13 - Sal niemandt hem vervorder<strong>en</strong>, ofte verstout<strong>en</strong> om de hooghste souvereijniteijt van dit Landt<br />

int meest oft minste directelijck ofte indirectelijck te calomnieer<strong>en</strong>, ofte te laster<strong>en</strong> - ofte tot haer<br />

naedeel te spreck<strong>en</strong>, <strong>en</strong>de de regeringhe alhier van haer dep<strong>en</strong>der<strong>en</strong>de, met woord<strong>en</strong> ofte werck<strong>en</strong><br />

te injurieer<strong>en</strong>, op peine van behoorlijcke riguer a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> lijve ofte andersints gestraft te werd<strong>en</strong>.<br />

14 - Ende alsoo het onbetamelijck <strong>en</strong>de ontoelatelijck is dat particulier<strong>en</strong> qualijck spreck<strong>en</strong> van<br />

gekroonde hoofd<strong>en</strong>, principaeldelijck dege<strong>en</strong>e die in e<strong>en</strong> nauwe aliantie <strong>en</strong>de religieuse<br />

verbint<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> sta<strong>en</strong> met ons<strong>en</strong> Staet, als daer is Sijn Conincklijck<strong>en</strong> Majesteijt van Groot<br />

Brittanj<strong>en</strong> int particulier, waertoe e<strong>en</strong>ige sonder dese restrictie de vrijpostigheijt mocht<strong>en</strong> op ga<strong>en</strong><br />

neem<strong>en</strong>, het sij uijt d'e<strong>en</strong>e oorsaeck ofte d'ander, soo ist dat het selve mits deese strictelijck wert<br />

verbood<strong>en</strong>, soo a<strong>en</strong> Nederlanders als Engelsch<strong>en</strong>, ofte ander<strong>en</strong> van wat natie die sull<strong>en</strong> mog<strong>en</strong><br />

wes<strong>en</strong>, teg<strong>en</strong>woordich woonachtich <strong>en</strong>de rissideer<strong>en</strong>de in dese colonie ofte die hier sull<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>de rissideer<strong>en</strong>, op peine van met behoorlijcke riguer te sull<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gestraft <strong>en</strong>de gecorrigeert,<br />

volg<strong>en</strong>s de trappe van haer misdaedt.<br />

15 - Ende alsoo dickwils door scheldt <strong>en</strong>de verwijdt woord<strong>en</strong>, de nati<strong>en</strong> raeck<strong>en</strong>de, veele<br />

dispuijt<strong>en</strong> <strong>en</strong>de krackel<strong>en</strong> coom<strong>en</strong> te ontsta<strong>en</strong>, tot ontrustinge van d<strong>en</strong> gemeijne vreede, soo<br />

werd<strong>en</strong> deselve soo a<strong>en</strong> de duijtsch<strong>en</strong> als <strong>en</strong>gels<strong>en</strong> 't e<strong>en</strong>emael verbod<strong>en</strong>, op po<strong>en</strong>e dat se sull<strong>en</strong><br />

gestraft werd<strong>en</strong> als pertubatuer van de gemeijne vreede.<br />

16 - Werdt gelast, dat ge<strong>en</strong> ander gewicht nae des<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> Provintie, Rivier<strong>en</strong> <strong>en</strong>de District<strong>en</strong><br />

van di<strong>en</strong> sal gebruickt word<strong>en</strong> als de Amsterdamse, besta<strong>en</strong>de 100 Lbs uijt uijt 112 Lbs<br />

Engelsche, <strong>en</strong>de ge<strong>en</strong> andere mat<strong>en</strong> als de Middelburghse in Zeelandt, waer ...... Ell<strong>en</strong> ......<br />

Engelsche gaerd<strong>en</strong> maeck<strong>en</strong>. Op p<strong>en</strong>e van telck<strong>en</strong>s als sij ter contrarie sull<strong>en</strong> bevond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> te<br />

do<strong>en</strong>, verbeur<strong>en</strong> hetge<strong>en</strong>e, dat anders sal gewog<strong>en</strong> <strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> 500 Lbs Suijcker,<br />

waervan de helft te sull<strong>en</strong> geappliceert werd<strong>en</strong> a<strong>en</strong> het publijck , e<strong>en</strong> vierde part a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> arm<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> vierde part a<strong>en</strong> d<strong>en</strong> officier.<br />

Actum Paramaribo d<strong>en</strong> 19 Febr: 1669<br />

onder stondt:


104<br />

Ter ordonnantie van d<strong>en</strong> Gouverneur met sijn<strong>en</strong> Politijck<strong>en</strong> Raet.<br />

Johan Tressrij, Secr:<br />

1669 - 6 maart - brief M: Matiss<strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>aer.<br />

2035 - 117<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Geschrev<strong>en</strong> aan de rio Isepeso (vroege schrijfwijze van<br />

Isequebe = Berbice). De schrijver meldt de aankomst van de nieuwe gouverneur Licht<strong>en</strong>bergh, <strong>en</strong><br />

stelt de persoon van Lankslot Craerkon voor als commies van koophandel aan de rio Isepeso.<br />

Onder aan de brief vermeldt de schrijver iets over zichzelf: "...alsoo ick deese land<strong>en</strong> nu al 26<br />

jaer<strong>en</strong> ghefrequ<strong>en</strong>teert hebbe ..." Bij de brief is e<strong>en</strong> lijst van b<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong> gevoegd.<br />

1669 - 12 Maart - brief Le Lisle<br />

2035 - 118<br />

Gericht aan de Stat<strong>en</strong> van Zeeland. Geschrev<strong>en</strong> in <strong>Suriname</strong>. Het is e<strong>en</strong> verslag van e<strong>en</strong> kort<br />

verblijf op Tobago.<br />

1669 - 16 Maart - brief Abel Thisso<br />

2035 - 119<br />

Verslag van de situatie op Tabago januari t/m maart 1669.<br />

Eed: Moog<strong>en</strong>de Heer<strong>en</strong>,<br />

Mijne Heer<strong>en</strong> Staat<strong>en</strong> van Zeelandt,<br />

Mijn<strong>en</strong> laest<strong>en</strong> a<strong>en</strong> haare Eed: Moog<strong>en</strong>dh: is geweest d<strong>en</strong> 9 Januarij laestleed<strong>en</strong>. Waerin d<strong>en</strong><br />

toestandt van 't Landt hebbe geschrev<strong>en</strong> gehadt.<br />

Op d<strong>en</strong> 16 Februarij is hier a<strong>en</strong> de Coer zijde e<strong>en</strong> schip gecom<strong>en</strong> van de vorst van Coerlandt, &<br />

alsoo de oude plaatse vant Fortt besett hadde, soo hebbe haer afgehoud<strong>en</strong> dat sij met ge<strong>en</strong> goet<br />

a<strong>en</strong> Landt sijn gecom<strong>en</strong>, dewijl ge<strong>en</strong> order van haare Eedle: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebbe, om freemde<br />

Nati<strong>en</strong> op het Landt te admitteer<strong>en</strong>.<br />

Ditto zijn de Coersche officier<strong>en</strong> hier in de Roode Clipbaij gecom<strong>en</strong>, te weet<strong>en</strong>: d<strong>en</strong><br />

Commandant, met d<strong>en</strong> Coopman van 't schip ; zij thoond<strong>en</strong> e<strong>en</strong> donnatie brief van d<strong>en</strong> Coninck<br />

van Engelandt van jaar 1664, van dit geheele landt Tobago. Waervan de coppie pr: naaste, nev<strong>en</strong>s<br />

de rolle van al het volck der vrije lied<strong>en</strong> van dit Landt. Sal overs<strong>en</strong>d<strong>en</strong> met het oorloghsschip<br />

gelijck voor dees<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> hebbe.<br />

D<strong>en</strong> 19 ditto soo zijn de Coersche volcker<strong>en</strong> met schip <strong>en</strong> al vertrock<strong>en</strong>, vertrouwe naer de<br />

Barbados, & seijd<strong>en</strong> sich breeder bescheijt te zull<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van Haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> hoecker Wester Soeburgh is op de 8e Februarij naer de b<strong>en</strong>eed<strong>en</strong> eijland<strong>en</strong> gega<strong>en</strong>, om<br />

passagiers voor hier <strong>en</strong> Zurniam. Verwachte d<strong>en</strong>selv<strong>en</strong> alle ure hier weederom.<br />

Ditto 18: soo is e<strong>en</strong> schip van mijne Heer<strong>en</strong> Lampsins alhier op de Reede gecom<strong>en</strong>, waer capitn:<br />

op is Marcus Pieters<strong>en</strong>, heeft niets meedegebracht als vier paerd<strong>en</strong>, e<strong>en</strong>ige jonge koebeest<strong>en</strong> &<br />

schaap<strong>en</strong> voor de plantagie van de voorg<strong>en</strong>: Heer<strong>en</strong>. Hebbe meede van ditto Captn: versta<strong>en</strong> dat<br />

het oorlogsschip Schaackerloo al ses weeck<strong>en</strong> voor sijn vertreck naer Zurniaem was vertrock<strong>en</strong> &<br />

d<strong>en</strong> meer gemelt<strong>en</strong> Capitn: Marcus is nu vijf week<strong>en</strong> van Vlissing<strong>en</strong> hier op de reede overgeseijlt.


105<br />

Hebbe tot noch toe vant g<strong>en</strong>: oorlogsschip niets vernoom<strong>en</strong>, noch e<strong>en</strong>ige tijding<strong>en</strong> van Zurniam.<br />

B<strong>en</strong> daer over t<strong>en</strong> hoogste verwondert.<br />

Want si<strong>en</strong> alle daage met groot verlang<strong>en</strong> haare Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> naadere order & resolutie van<br />

dit Landt tegemoete. Weete niet wat ick d<strong>en</strong>ck<strong>en</strong> sal, dat het soo lange a<strong>en</strong>loopt. Wil verhoop<strong>en</strong><br />

dat het ge<strong>en</strong>sins door foute is van grondich onderricht, dewijl mij altijt daera<strong>en</strong> hebbe laat<strong>en</strong><br />

geleg<strong>en</strong> sijn.<br />

Hebbe de twee post<strong>en</strong> met guarniso<strong>en</strong> besett, te weet<strong>en</strong>, hier inde Roode Clipbaij & a<strong>en</strong> de Coer<br />

zijde.<br />

Het volck is noch reedelijck te pass<strong>en</strong>, maer gants naackt van cleedinge, soo van scho<strong>en</strong>, cous<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> alles, soodat daarmeede gants ge<strong>en</strong> raat weete hoeda<strong>en</strong>igh te stell<strong>en</strong> met de soldaat<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> toestandt van t Landt is meede reedelijck<strong>en</strong>, & alle daag<strong>en</strong> teeg<strong>en</strong>woordigh schoon weeder,<br />

alle<strong>en</strong> manqueert e<strong>en</strong>ige adsist<strong>en</strong>tie van slav<strong>en</strong> & meede eijndelijck wie dat wij toebehoor<strong>en</strong>. De<br />

inwoonder<strong>en</strong> verhoop<strong>en</strong> immers met de hulpe van Godt anders ge<strong>en</strong> meesters te hebb<strong>en</strong> als haere<br />

Eed: Moog<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

De vrije lied<strong>en</strong> zijn sterck ontr<strong>en</strong>t de twee hondert ziel<strong>en</strong> behalv<strong>en</strong> s'lants di<strong>en</strong>ars & slav<strong>en</strong>, &<br />

daer is verleed<strong>en</strong> al e<strong>en</strong> goet getal naer Zurnaem gega<strong>en</strong>. & al het volck dat hier op t landt is<br />

hebb<strong>en</strong> zulcke goede moet om voorwaerts te com<strong>en</strong>, soo wanneer haer de handt maer gebod<strong>en</strong><br />

worde om e<strong>en</strong>ige macht te hebb<strong>en</strong> om ijts te conn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> ; warvan de neegroos de fleur zijn.<br />