Geschiedschrijving, waarheen? - Groniek

476
Van der Dunk
mantel om geen positie te kiezen en dat kan een zwakte verhullen. Dat kan
zoals elke stijl een modeverschijnsel worden. In een samenleving die door
grote conflicten wordt verscheurd of dodelijke bedreigingen kent, is voor
een ironische geschiedschrijver doorgaans geen plaats. Ironie past bij een
herfststemming nadat de bloei voorbij is en de bladeren zijn gevallen. Dat
kan zowel op een colJectief als op een puur individueel vlak het geval zijn
en daarom kan de ironische historicus in elke epoque voorkomen, maar
hij zaJ niet altijd repre entatief zijn.
Doordat de neo-positivisti che pretenties hun overtuigingskracht verloren,
kon ook de esthetisch-literaire benadering van het verleden weer uit
het verdomhoekje komen. 5
Onder invloed van het postmodernisme had
men immers weer oog gekregen voor het verhalende element, dat feitelijk
niet uit de geschiedwetenschap kon worden uitgebannen. Sterker nog: hoe
men het ook wendt of keert, het verleden kan alleen in teksten zichtbaar
worden gemaakt en die teksten hebben hun eigen intrinsieke wetmatigheden
en structuren. Vooral Ankersmit heeft in zijn werk op de betekenis van
dit zogenaamd narratieve element gewezen. 6
De kardinale vraag is daarmee
ofwe in het geheel zinvol over een verleden als een buiten ons gelegen
voorbije werkelijkheid kunnen spreken en niet uitsluitend over de weergave
ervan in de teksten. Het agnosticisme heeft daarmee een nog veel verder
reikende consequentie. 7
Onbezien dit filosofisch-kentheoretische vraagstuk
leidde de aandacht voor taal en tekst tot een herwaardering van het literaire
element en daarmee van geschiedenis als verhaal, zoals ze dat vanaf Herodotus
ook altijd in de eerste plaats, althans qua vorm, was geweest.
Die omslag van paradigma kwam misschien onbedoeld tegemoet aan
nog een heel andere behoefte die was ontstaan ten gevolge van de onstuitbare
dynamiek van de institutionalisering en professionalisering van het
vak. Die waren op hun beurt weer een gevolg van de permanente uitbreiding
van de stof, van archieven en andere bronnen, en van de enorme toename
van het aantal historici - een proces van schaalvergroting dat in heel
de moderne samenleving op vrijwel alle terreinen plaatsvond. Konden historici
in de negentiende eeuw nog lang volstaan een boek over een groots
5 Zie in dit verband mijn Utrechts afscheidscollege 'De muze herrezen' (1991).
6 ER.Ankersmit, Narrative logie. Asemantie analysis ofhistorieallanguage (Den Haag
1983).
7 Ik heb dit probleem kort aan de orde ge teld in mijn beschouwing over Hayden
White, , arrativity and the reality of the past'. Storia della Storiografia 24 (1993)
23-44.