studie-editie Bouman 1657, hoofdstuk 52
studie-editie Bouman 1657, hoofdstuk 52
studie-editie Bouman 1657, hoofdstuk 52
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Hoe de coningh van Indien met hem nam den coning Pepijn,<br />
niet wetende dat hy coningh van Vranckrijck was.<br />
Het .LIJ. capittel. 1<br />
Aldus soo nam de coning van Indien met hem den goeden<br />
coningh Pepijn sonder hem te kennen. 2 Maer als hy wech reysen<br />
soude van de .XIJ. Genooten, soo waren zy seer bedroeft onder<br />
hun, maer niemant en dedet blijcken datse bedroeft waren, om dat<br />
niemant mercken en soude. 3 De vrome heeren sagen hunnen<br />
coning aen, maer daer en was niemant die hem groeten dorste<br />
noch “adieu!” segghen, om dat hy niet bekent en soude worden. 4<br />
“Och lacen,” seyde hy in hem selven, “moghende Godt, wilt my<br />
helpen ende vertroosten! 5 Indien ick U gratie niet en verkrijge, so<br />
ben ick de armste man op aerden levende ... 6 Och lacen mijn<br />
1. [Maillet] Comment le roy dinde maiour pour sa part des prisonniers emmena<br />
pepin mais pas scauoit quil fust roy de france. lii. chapitre<br />
2. [Maillet] [O]R emmena le roy dinde maior le bon roy pepin. mais il ne le<br />
cognoissoit pas.<br />
[Verdussen] Aldus soo nam den Coninck van Ingien met hem den goeden Coninck<br />
Pepijn / maer zy en deden hem niet /<br />
3. [Maillet] Et au departir des douze pers et le roy pepin y eust entre eulx grant<br />
dueil et grant destresse. mais nul ne faisoit semblant fors le plus qui pouoyent en<br />
leurs cueurs couuertement leur angoisse.<br />
[Verdussen] maer als hy wech reysen soude van de twaelf Ghenooten / soo waren zy<br />
seer bedroeft onder hun / maer niemandt en dede’t blijcken om dat niemandt<br />
mercken en soude /<br />
4. [Maillet] les vaillains pers piteusement regardoient le roy pepin. mais nul ne luy<br />
osoit dire adieu pour doubte de la cognoisance. Ainsi sen va le Roy dinde et pepin<br />
va apres luy cheuaulchant qui nest pas sans dueil et souspy.<br />
[Verdussen] die vrome Heeren saghen haren Coninck aen / maer daer en was<br />
niemandt die hem groeten dorste noch adieu segghen om dat hy niet bekent en<br />
soude worden. Ende alsoo is den Coninck van Jngien ghereyst met den Coninck<br />
Pepijn die achter den Conick van Jngien reet die sonder druck niet en was.<br />
5. [Maillet] Helas dist il tout bassement vray dieu de paradis veullez moy ayder et<br />
secourir.<br />
[Verdussen] Och lacen seyde hy in hem selven / o moghende Godt wilt my helpen<br />
ende vertroosten<br />
6. [Maillet] car se vostre saincte grace ne mest en ayde ie suis de tous pourez qui<br />
iamais furent le plus dolent et maleureux.<br />
[Verdussen] indien ick uwe gratie niet en verkrijghe soo ben ick den armsten man<br />
op der aerden levende /<br />
646
Jan Jacobszoon <strong>Bouman</strong>, Amsterdam <strong>1657</strong><br />
goede vrient Milioen d’Angler, ick behoor u wel lief te hebben,<br />
want ghy u lijf om mijnent wille in alsulcken avonture set. 1<br />
Hendrick, Hendrik, ghy hebt u wel bewesen dat ghy my niet lief<br />
gehadt en hebt, als ghy my in mijnen noodt begheven hebt! 2<br />
’t Kint en behoort niet wel te varen, dat zijn ouders inden noodt<br />
begeeft. 3 Och mijn koninginne Barthem, ick en sal u niet meer<br />
sien. 4 Och mogende Godt, wilt toch bewaren mijn soon Carolus,<br />
want ick weet dat de verraders u sullen aen doen menigen last<br />
ende tribulatie, want ghy noch kleyn zijt ende hunlieden niet en<br />
kondt wederstaen ...” 5 Alsoo beklaeghde hem de coningh Pepijn<br />
met schreyende ooghen. 6<br />
Als Rosemonde verstont dat de koning van Indien quam, soo is zy<br />
hem te gemoedt gegaen, want sy hem seer begeerde ende bewees<br />
hem groote vrientschap, en zijn in ’t palleys gegaen ende<br />
maeckten groote vreughde. 7 De vrouwe besagh den coningh<br />
1. [Maillet] Helas millon dangler ie vous doy bien aymer quant pour moy en tel<br />
danger vostre corps mettez.<br />
[Verdussen] och lacen mijnen goeden vriendt Milion Dangier ick behoore u lief te<br />
hebben want ghy u lijf om mijnen’t wille in alsulcken avontueren set /<br />
2. [Maillet] Henry henry tu mas bien monstre que tu ne maimes pas quant a mon<br />
besoing mas fally.<br />
[Verdussen] Hen[rick] Henrick ghy hebt my nu wel bewesen dat ghy my niet lief en<br />
hebt ghehadt / als ghy my in mijnen noodt begheven hebt /<br />
3. [Maillet] bien doit mal venir a lenfant qui au besoing laisse son pere.<br />
[Verdussen] dat kindt en behoort niet wel te varen dat zijn Ouders begheeft in<br />
haren noodt /<br />
4. [Maillet] mamye berthe iamais plus ne vous verray.<br />
[Verdussen] och mijn Coninghinne Barthem / ick en sal u niet meer sien /<br />
5. [Maillet] helas charlot mon beau filz dieu te veulle resconforter. car bien scay de<br />
vray que les trahistres assez te feront de peine souffrir et tu es ieune et petit et ne<br />
pourras contre eulx auoir nulle resistance.<br />
[Verdussen] och almoghenden Godt wilt doch bewaren mijnen Sone Carolus want<br />
ick wel wete dat die verraders hem menighen last ende tribulatie sullen aendoen /<br />
want ghy noch jonck zijt soo en moocht gy hun-lieden niet wederstaen /<br />
6. [Maillet] Ainsi se complaingnoit pepin et plouroit moult piteusement.<br />
[Verdussen] alsoo beclaeghde hem den Coninck Pepijn met schreyende ooghen.<br />
7. [Maillet] Or a tant fait le roy dinde la maior que la dame qui moult la venue<br />
desiroit courut tantost au deuant et en menant grant ioye doulcement lembraca et<br />
647
Valentijn ende Oursson<br />
Pepijn, die seer wel gemaeckt was van lichaem hoe wel dat hy<br />
kleyn was, ende vraeghde den koningh van Indien: “Mijn heer, wie<br />
heeft u desen kleynen man gegeven? 1 Hy gelijkt wel een eerlijck<br />
man te wesen en uyt eenen eerlijcken boesem gekomen te zijn.” 2<br />
“Mijn vrouwe,” seyde den koningh, “hy is my gegeven ende is<br />
metten koningh van Vranckrijck ende met de .XIJ. Ghenoten<br />
ghekomen in Jerusalem, daer hy mede ghevanghen is gheweest. 3<br />
Ende indien hy zijn gheloove versaken wil, ick sal hem veel<br />
deuchden doen.” 4<br />
De coning Pepijn sprack niet een woort, die wel een ander hert<br />
hadde. 5<br />
ainsi monterent au palais en faisant grant feste et grant chiere<br />
[Verdussen] Den Coninck van Jngien heeft hem soo ghevoert tot dat hy ghecomen is<br />
in de Stadt van Jngien / ende alst die Vrouwe Roosemonde vernam dat den Coninck<br />
van Jngien quam / doen is zy hem te ghemoet gegaen ende bewees hem groote<br />
blijdschap ende zijn alsoo in’t Palleys ghegaen ende maeckte groote vreughde /<br />
1. [Maillet] la dame regardoit pepin lequel non obstant quil fust petit il estoit bien<br />
furny et fait de tous membres et de face et a regarder tresplaisant. Si demanda la<br />
dame au roy dinde mon amy dites moy qui vous a donne cestuy petit homme.<br />
[Verdussen] ende zy besach dat Coninck Pepijn die seer wel ghemaeckt was van<br />
lichaem / hoe wel dat hy kleyn was soo heeft zy den Coninck van Jngien gevraecht :<br />
Mijn Heer wie heeft u desen kleynen man ghegheven<br />
2. [Maillet] car moult semble honneste et gracieux et si peult estre a veoir sa<br />
semblance que de bon et hault lieu soit extrait et descendu.<br />
[Verdussen] hy ghelijckt wel een eerlijck man te wesen /<br />
3. [Maillet] Dame ce dist le roy il ma este donne et si estoit venu auec le roy de<br />
france et les douze pers qui estoyent venus en hierusale[m]. parquoy il a este prins<br />
[Verdussen] mijn Vrouwe seyde den Coninck hy is my ghegheven / hy is met den<br />
Coninck van Vranckrijck ende met de twaelf Ghenooten ghecomen in Jerusalem<br />
daer hy mede ghevangen is gheweest /<br />
4. [Maillet] et si veult renoncer sa loy et son dieu iesus ie luy feray moult de biens.<br />
[Verdussen] ende in dien hy zijn gheloove versaecken wilt ick sal hem veel<br />
deuchden doen /<br />
5. [Maillet] riens ne respondit pepin qui bien auoit aultre couraige.<br />
[Verdussen] den Coninck Pepijn en sprack niet een woort / die wel een ander hart<br />
hadde /<br />
648
Jan Jacobszoon <strong>Bouman</strong>, Amsterdam <strong>1657</strong><br />
Doen ’t tijt was dat de coningh eten woude, ginck Pepijn in de<br />
keucken, ende de coningh vraechde hem oft hy niet koken en<br />
konde, dat hy hem een sause maecken wilde van gebacken broot. 1<br />
Pepijn hevet van stonden aen alsoo wel gemaeckt, dat de<br />
coningh van Indien gheen sause noch spijse eten en wilde dan die<br />
Pepijn bereyt had, ’t welck de keuckemeesters al te samen seer<br />
speet, ende hadden op Pepijn grooten haet. 2<br />
Het ghebeurde dat de coningh Pepijn beval te bereyden eenen<br />
pauwe, soo is hy nae de keucken ghegaen om te doen dat hem de<br />
koning bevolen hadde, ende zy begosten alle met Pepijn te<br />
spotten, soo wel de kleyne als de groote, ende sloegen hem al<br />
spottende. 3 De coning Pepijn nam ’t al in patientie en is gegaen<br />
om de spijse aen ’t vyer te leggen. 4 Ende d’opperkock, die hem<br />
1. [Maillet] Ainsi fut tost leure venue que le roy deust soupper pepin entra dedens<br />
la cuisine et le roy luy demanda se riens il scauoit de la cuisine et qui luy fist la<br />
saulce du pain qui rotissoit.<br />
[Verdussen] doen wast tijt dat den Coninck eten woude. Pepijn ghinck inde<br />
keucken / ende den Coninck vraegde hem oft hy niet koken en konde / dat hy hem<br />
een sause maken soude van ghebacken broodt /<br />
2. [Maillet] pepin tantost la fist si bien que depuis le roy ne voulut menger ne saulce<br />
ne viande que pepin ne luy appareillast. dont tous les aultres maistres de la cuysyne<br />
royalle auoient grant despit. et sur pepin eurent enuye<br />
[Verdussen] Coninck Pepijn hevet van stonden aen alsoo wel ghemaeckt dat den<br />
Coninck van Jngien gheen souse noch spijse eten en wilde / dan die Pepijn bereyt<br />
hadde / d’welck de keucken meesters al te samen seer speet / ende hadden op<br />
Pepijn grooten haet.<br />
3. [Maillet] tellement quil auint vne foys que le roy luy commanda aprester vng<br />
paon sy ala vers le cuisine par le commandement du roy et quant il entra dedens la<br />
cuisine tous grans et petis le prindrent a mocquer Et lung par derriere lautre le<br />
frappe.<br />
[Verdussen] Het ghebeurde dat den Coninck van Jngien Pepijn beval te bereyden<br />
eene Pauwe / soo is hy na de keucken ghegaen om te doen dat hem den Coninck<br />
belast hadde / ende als hy inde keucken quam soo begosten zy alle met Pepijn te<br />
gecken soo wel de cleyne als de groote / een die van achter ende die ander van<br />
vooren / ende sloeghen hem al spottende /<br />
4. [Maillet] il prenoit tout en pacience comme sage et vertueulx. et apres il ala<br />
deuers le feu pour le paon mettre en la broche.<br />
[Verdussen] den Coninck Pepijn nam het al in patientie als een wijs man / doen is<br />
hy gegaen om de spijse aen dat vier te legghen /<br />
649
Valentijn ende Oursson<br />
seer hate, die quam by hem ende nam een brandende kole ende<br />
wierpse na Pepijn, die hem daer af verbrande ende swoer dat hy<br />
hem wreken soude, ende is by den Sarazijn gekomen ende heeft<br />
hem alsulcken slach gegheven tusschen hals ende hooft, dat hy ter<br />
aerden storte. 1 Doen gaf hy hem noch een slach op zijn hooft, dat<br />
hem ’t bloedt over zijn aensicht liep. 2<br />
Als de andere dienaers vanden kock sagen dat hun meester<br />
aldus ghehanteert was, soo hebbense Pepijn van alle zijden<br />
besprongen, d’eene met stocken, d’ander met messen. 3 Pepijn,<br />
die stout van herten was, die en weeck niet, maer swoer by Godt<br />
dat hy liever te sterven hadde dan sulcke versmaetheyt te lijden<br />
van alsulcke honden, ende is ghetreden nae eenen jonghen die<br />
een schotel in de handen hadde om hem daer mede te slaen, ende<br />
Pepijn gaf hem alsulcken slag dat hy doot ter aerden viel. 4<br />
1. [Maillet] Et le maistre cuisinier qui dessus luy auoit trop grant enuye sapprocha<br />
pres de luy et vng gros charbon ardant au giron luy getta et trop fort le brusla. et<br />
alors iura pepin quil sen vengeroit et vint au sarrasin et tel coup luy donna entre le<br />
front et loreille quil labatit a terre.<br />
[Verdussen] ende den oppersten Cock die hem seer haette / quam by hem ende hy<br />
nam een bernende cole ende wierpse na Pepijn die hem daer verbrande / doen<br />
swoer Pepijn als dat hy hem vreken soude / ende is by den Sarazijn ghecomen ende<br />
heeft hem alsulckenen slach ghegheven tusschen hals ende hooft / dat hy ter aerden<br />
viel<br />
2. [Maillet] puis le frappa vng aultre coup si grant qui luy a fait la ceruelle saillir.<br />
[Verdussen] doen gaf hy hem noch eenen anderen slach op zijn hooft dat hem dat<br />
bloedt over zijn aensicht liep /<br />
3. [Maillet] Et quant les varles et soullars de la cuisine veirent que leur maistre estoit<br />
mal atourne ilz assaillirent tous pepin a bastons et a cousteaulx.<br />
[Verdussen] als d’ander dienaers vande keucken saghen dat haeren meester was /<br />
soo hebben zy Pepijn bespronghen van alle zijden / d’een met stocken d’ander met<br />
messen.<br />
4. [Maillet] Et luy qui fut hardy et preux ne sest point recule. mais iura iesucrist quil<br />
ayme mieulx a mourir que longuement souffrir liniure de telles gens. si est ale vers<br />
vng garson que dung grant pestoil le vouloit assommer et tel coup luy en a donne<br />
que a terre labatit mort.<br />
[Verdussen] Pepijn die stout van herten was die en weeck niet / maer swoer dat hy<br />
liever te sterven hadde dan dat hy sulcken versmaetheydt lijden soude van sulcken<br />
honden / soo is hy ghegaen nae eenen jonghen die een schotel hadde in zijn<br />
handen om Pepijn daer mede te slaen / ende Pepijn gaf hem sulckenen slach dat hy<br />
doodt ter aerden viel.<br />
650
Jan Jacobszoon <strong>Bouman</strong>, Amsterdam <strong>1657</strong><br />
Dit geroep ende gekrijsch quam voor den coning. 1 So ontboodt hy<br />
datmen Pepijn vangen soude en brengen hem om justitie daer<br />
over te doen nae gelegentheyt der saken. 2<br />
Als hy voor den coninck was, so heeft hem den coninck geseyt:<br />
“Ghy quade katijf, hoe zydy soo stout dat ghy mijnen opperkock in<br />
mijn hof dootgeslagen hebt? 3 Nu seght my hoe dattet toegegaen<br />
is, of ick sal u doen dooden!” 4<br />
“Heer coninck,” seyde Pepijn, “ick sal u de waerheyt seggen: 5<br />
Ick waer inde keucken om u pauwen te bereyden, also ghy my<br />
bevolen had. 6 So is daer gekomen den opperkock en heeft my met<br />
een brandende kole gheworpen ende my verbrant, en ick en weet<br />
niet waeromme. 7 Soo heb ick een groot hout genomen ende heb<br />
1. [Maillet] La noise et le bruit tant fut grant que le roy en eust les nouuelles.<br />
[Verdussen] Dat gheroep ende ghekrijsch quam voor den Coninck /<br />
2. [Maillet] si manda tantost que pepin fust prins et deuant luy amene pour en faire<br />
iustice selon sa faulte et ainsy fut fait.<br />
[Verdussen] soo gheboot hy datmen Pepijn vanghen soude / ende brenghen hem<br />
voor den Coninck om daer justitie over te doen naer gheleghentheydt van die<br />
saken /<br />
3. [Maillet] Et quant il fut deuant le Roy il luy a dit mauuais garson comment as tu<br />
este si hardy de tuer dedens mon palays mon maistre cuisinier.<br />
[Verdussen] als hy voor den Coninck quam / soo heeft hem den Coninck gheseyt<br />
ghy quaedt katijf / hoe zijt ghy soo stout dat ghy mijnen oppersten Cock in mijn Hof<br />
doodt gheslaghen hebt ?<br />
4. [Maillet] or me dy tost comment la chose va ou par mon dieu mahon ie te feray<br />
mourir.<br />
[Verdussen] Nu seght my hoe dat toe-ghegaen is / oft ick sal u doen dooden.<br />
5. [Maillet] Sire dist pepin ie vous diray la verite<br />
[Verdussen] Heer Coninck seyde Pepijn ick sal u de waerheyt daer van segghen :<br />
6. [Maillet] Il est vray que ie estoye en la cuisine pour aprester vng paon pour vostre<br />
soupper ainsi que mauiez commande<br />
[Verdussen] het is waer als ick inde keucken was om u Pauwe te bereyden om voor<br />
u te eten soo ghy my bevolen hadt /<br />
7. [Maillet] lors vostre cuisinier ie ne scay pourquoy ne a quelle cause il a gette<br />
dessus moy vng gros charbon ardant dont moult il ma dommage.<br />
[Verdussen] soo is daer ghecomen den oppersten Kock / ende heeft my met een<br />
bernende cole gheworpen / ende my alsoo verbrant / ende ick en weet niet<br />
waerom /<br />
651
Valentijn ende Oursson<br />
hem so grooten slach gegeven op zijn hooft, dat hy my niet meer<br />
verbranden en sal!” 1<br />
De coninck ontboot de ander dienaers vander keucken, die<br />
beleden dat de saecke also geschiet was. 2<br />
Als de coninck de waerheyt wist, so had hy hem liever dan te<br />
voren en gheboot dat niemandt in sijn palleys soo stout weesen en<br />
soude, die Pepijn eenich verdriet aen doen soude. 3 Sint die tijdt<br />
was Pepijn ghe-eert ende ghepresen, soo wel van kleyne als van<br />
groote. 4<br />
Nu sal ick hier laten van dese materie ende spreken vande schoone<br />
Escleremonde. 5<br />
1. [Maillet] et quant ie me veis ainsi brusle ie prins vng gros tison et sur la teste luy<br />
en ay donne tel coup que ie croy bien que na mestier de mire.<br />
[Verdussen] als ick sagh dat ick verbrandt was / soo hebbe ick een groot hout<br />
ghenomen / ende hebbe hem eenen alsoo grooten slagh ghegeven op zijn hooft /<br />
dat hy my niet meer verbernen en sal.<br />
2. [Maillet] Le roy fit tost venir les aultres et ilz confesserent le cas tout et en telle<br />
maniere que pepin auoit dit.<br />
[Verdussen] Den Coninck ontboodt de andere dienaers vander keucken / die<br />
beleden dat de sake alsoo gheschiet was als Pepijn gheseyt hadde /<br />
3. [Maillet] Et quant le roy dinde sceut la verite de la besongne plus que iamais tint<br />
chier et aima pepin. si commanda que nul de son palays ne fust si hardy de luy faire<br />
oultrage.<br />
[Verdussen] als den Coninck de waerheyt wist soo hadde hy hem liever dan te<br />
voren / doen gheboot den Coninck van Jngien dat niemant in zijn Palleys soo stout<br />
wesen en soude / die Pepijn eenigh verdriet aendoen soude.<br />
4. [Maillet] tant fist pepin depuis que des petis et grans il fut moult ayme et prise.<br />
5. [Maillet] Si laisseray ceste matiere et parleray de la belle et plaisante doulce et<br />
amiable esclarmonde.<br />
6<strong>52</strong>
Colofon<br />
Kritische synoptische <strong>studie</strong>-<strong>editie</strong><br />
van de druk van Jan Jacobszoon <strong>Bouman</strong>, Amsterdam <strong>1657</strong> (Sint Petersburg,<br />
SSSPL: 6.10.3.3), met daarin verwerkt de druk van Hieronymus Verdussen jr.,<br />
Antwerpen ca. 1684-1713 (Boston Massachusetts, Houghton Library, 27283.48.4)<br />
en die van Jacques Maillet, Lyon 1489 (Paris, BnF, RES Y2 82).<br />
bezorgd door dr. Willem Kuiper,<br />
Leerstoelgroep Historische Nederlandse Letterkunde UvA<br />
Amsterdam 2012<br />
Bibliotheek van Middelnederlandse Letterkunde<br />
http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/bml/bmlindex.htm<br />
È È<br />
È