D oe dat hoorden sine ghesellen [170] spraken si tOgiere: “Ghi vaert ...

D
oe dat hoorden sine ghesellen [170]
spraken si tOgiere: “Ghi vaert ter hellen
diewile ghijt avontuert also. 12120
Om u lijf en gheven wi niet een stro,
soudi 1 enen voet setten buter 2 muren.
Hoe wildi wanen gheduren
jeghen Karels volk ghemeene?
Bi Jhesu Kerst van Nasarene, 12125
ghi werdet bestaen, 3 doedi sulke sake.
Blijft hier binnen 4 te ghemake,
so moochdi wel bliven jeghen Karels danc. 5
Alse wi verteren sonder wanc
onse spise in ses jaren, 12130
so mach ooc Karel van enen hare 6
an den castele niet ghederen.” 7
“Wat vraechdi daernaer,” sprac Ogier, “laet u sceren!
Soudic daer omme niet derren riden?
Ja ic, ende soudemen mi te riemen sniden, 12135
ic en saelt daeromme niet laten.
Siet 8 dat ghi mi te mijnre baten
die porte up doet als ic sal weder keeren.
Ic salse alle veroneren,
dat suldi sien, ende verslaen so vele, 12140
dattet met hem gaen sal uten spele,
ende dat si vort ane sonder sceren
van spelen gherne sullen ontberen,
ons te toorne ende te despite. 9
Het sal hem seker lettel vromen 12145
1. [Hertaling] soudi < Werdent ir.
2. [Hertaling] buter < uß der.
3. [Woordverklaring] bestaen: overrompelen.
4. [Hertaling] binnen < inne.
5. [Woordverklaring] jeghen enes danc: tegen iemands zin.
6. [Woordverklaring] van enen hare: volstrekt niet. [Hertaling] van enen hare < umb ein
hare. Mnl. ‘omme’ wordt niet met een datief verbonden en het MNW kent geen
uitdrukking ‘omme een haer’.
7. [Hertaling] ghederen < geduren. Aanpassing omwille van het rijm.
8. [Hertaling] Siet < Lugent.
9. [Woordverklaring] te despite: om iemand te honen.

eer dat si noch slapens gomen.” 1
Ende doe si saghen dat Ogier quite
[...] 2
12147a
der reise 3 niet ontberen 4 en woude,
ghinghen si twee alse die boude
ende wapinden hem wel ter cure. 12150
Dander drie ghinghen te dier ure
ende bereeden hem sijn ors goet,
dat si hem brochten metter spoet
bedeckt met isere wel ter cure.
Hi spranc daer up ter selver ure 12155
alse die ridens was bedacht.
Enen sterken scilt ende enen scacht
nam hi, men en sach nie enen so dicke
no so lanc. Hem ghemicke 5
was hi utermaten wel. 12160
Broyfort was van leden snel.
Het hadde bi eenre goeder crebben ghestaen,
hem gheluste 6 nu sonder waen
bat dan het dede seven jaer tevoren. 7
Ogier noopte sijn ors met sporen 12165
ende voer uten castele
ene strate die met meneghen torele 8
wel beset was te beeden siden.
Ooc was si so nauwe, dat daer riden
en mochte niegerinc mee dan 9 een rudder te samen. 12170
1. [Woordverklaring] slapens gomen: aan slapen denken. [Hertaling] eer dat si noch
slapens gomen < Ee denn sie nach slaffen kumment. De uitdrukking ‘slapen comen’
wordt niet vermeld in het MNW. Ons voorstel is speculatief.
2. [Hertaling] Omdat vers 12147 een weesrijm bevat en de verzen 12147 en 12148
syntactisch niet bij elkaar aansluiten, is het evident dat hier een vers ontbreekt.
3. [Woordverklaring] reise: expeditie, onderneming.
4. [Woordverklaring] ontberen (met genitief): afzien van.
5. [Woordverklaring] hem ghemicke: passend voor hem. [Hertaling] Hem < Sin. Mnl.
‘ghemic’ wordt met een datief verbonden.
6. [Woordverklaring] hem gheluste: het had er zin in.
7. [Hertaling] seven jaer tevoren < vor suben jaren. De aanpassing is nodig omwille van
het rijm. Is bedoeld: meer dan in de laatste zeven jaar?
8. [Woordverklaring] toreel: torentje.
9. [Hertaling] mee dan: toegevoegd. Onzeker.

Sine vijf ghesellen na hem quamen
wel ghewapint sonder ghile.
Die strate was lanc wel ene mile
ende wel ghebaent 1 ter goeder cure.
An elke side met goeden muren 12175
was si vorsien van reenen werke 2
met an den scote 3 ene porte sterke
ende daer voren valbrugghen drie.
Van snelre watere en hoorde men nie
dan onder die valbrugghen vlooch. 4
Dat seghet dat Waelsce, dat niet en looch.
Ogiers ghesellen lieten
die valbrugghen neder scieten.
Ogier voer daer over ter vaert.
Doe haelden sise upwaert 5
ende sloten weder hare porten vaste.
Also worden si quite haren gaste.
12180
12185
O
gier voer ten here waert. [171]
Doe hi voer, sach men 6 met snelre vaert
meneghen rudder spere breken. 12190
Hi begheerde ooc dat steken
ende joesteren doe hi dat sach.
Doe liet hi lopen wattet mach
Broyfort, dat goede paert.
Menech rudder wart daer vervaert 12195
van Ogiere, alse sine saghen.
Si wisten wel van sinen slaghen,
dat si dootlijc waren ende groot.
1. [Woordverklaring] banen: effen maken.
2. [Woordverklaring] werc: maaksel (ook: bouwwerk). [Hertaling] van reenen werke <
von reynem werck. Onduidelijk. WeNo vertaalt “mit rein steinernem Mauerwerk”.
3. [Woordverklaring] scot: afsluiting. [Hertaling] met an den scote < Bis in den stoiß.
[Weddige] WeNo vertaalt “bis hin zum Zusammenstoß (der Seitenwände).”
4. [Woordverklaring] vlieghen: snel bewegen, vlieden.
5. [Hertaling] Doe haelden sise upwaert< Da ließen sie sie nydder wert. De Dt. tekst is
niet logisch. De bruggen werden neergelaten om Ogier buiten te laten. Ze kunnen niet
nog een tweede keer worden neergelaten. En als ze niet opgehaald zouden worden,
zouden de belegeraars de burcht in kunnen komen.
6. [Hertaling] Doe hi voer, sach men < Als er nu fur, man sahe

Dies vlo vor hem een groot conroot 1
van Karels mannen upten pleine. 12200
Ende Ogier, die die quinteyne
vore hem upten plein sach staen,
begherde lettel hem te slaen 2
up die rudders, want si vloon alle seere.
Ten steke sette hi sijn spere 12205
dat grof was ende seere sterc.
Die quinteyne, die int perc 3
upgherecht stont ende eekijn was,
daer henen sette hi, sijt seker das,
sijn grove spere, dat seere was stide, 12210
dat die quinteyne van sulken nide 4
ter erden viel ende brac.
So anxtelijc was die crac 5
dien die quinteyne gaf doe si vel,
dattenne hoorde wel 12215
manlijc 6 over al there. 7
Doe riep die meneghe: “Were, were! 8
Hier es die duvel comen int lant!”
Ogier, die sterke wigant,
deckte hem onder sinen scilde 12220
ende liet iegheliken roepen dat hi wilde.
Hi achtet cleene sekerleke.
Sijn spere sette hi nochtan ten steke
ende reet 9 daer meneghen Fransoyse 10 mede,
1. [Hertaling] een groot conroot < stercke groß. Emendatie van HiWe.
2. [Woordverklaring] hem slaen: vechten.
3. [Hertaling] int perc < an dem berg. Tot nu toe was er nergens sprake van een berg.
4. [Hertaling] van sulken nide < in solchem nijde.
5. [Woordverklaring] crac: krakend geluid.
6. [Worodverklarng] manlijc: iedereen. [Hertaling] datenne hoorde wel / manlijc over al
there < Das man ine horte woel / Rannelich uber alles das her. Reconstructie onzeker.
[Weddige] HiWe vervangt ‘rannelich’ door ‘rumelich’. Het Mnl. woord ‘rumelike’ heeft
evenwel geen passende betekenis. Men zou ook aan een woord met de betekenis
“duidelijk, luid” (Mnl. ‘claerleke’?) kunnen denken.
7. [Woordverklaring] over al there: in het hele leger.
8. [Woordverklaring] weren: zich verdedigen, zich weren.
9. [Woordverklaring] riden: doorsteken.
10. [Hertaling] meneghen Fransoyse < einen Frantzoisen. Als Ogier slechts één

dat hi moeste ter erden stede 12225
souken ende vallen onder voet.
Karel wart in sinen moet
seere verbolghen ende gram
doe die niemare vore hem quam
dat Ogier sulc ene moort 12230
upten velde vulbrocht weder ende voort.
Dies maecti groot ghescal.
Charloot ende Macharijs, diet al
bedocht hadden, God gheve hem toren,
souden node comen voren. 12235
Si bleven 1 alnoch in den staert 2
doe Ogier hevet ghetoghen sijn swaert,
daer hi mede harentare 3
voer maken meneghe dodebare.
Meneghen man nam hi tlijf. 12240
Hi sochte seere die twee keytijf.
Dat was 4 hem al om niet.
Grote slaghe slouch dat coene diet
up alle, die hem quamen bi.
Karel, die coninc vri, 12245
maecte sulc ghescal sonder waen
dat sijn heer al te wapine moeste vaen
dat daer bi hem was inder stede.
Also daden ooc Ogiers maghe mede.
Also wapinden si hem al cleene ende groot. 12250
Ende Ogier die die bittere doot
vele min dan niet en achte,
jaghede dat volc wat hi machte 5
met anxteleke groten slaghen.
tegenstander doodt, hebben de verzen 12230-12231 geen zin.
1. [Hertaling] bleven < drieben. Van het intransitieve Mnl. ‘driven’ komt hier alleen de
betekenis “bezig zijn, doende zijn, werk hebben” in aanmerking. ‘Bliven’ lijkt in de
context waarschijnlijker. [Weddige] Sie drieben als nach in den stert > “sie zogen sich
ganz nach hinten zurück” (WeNo).
2. [Woordverklaring] staert: achterhoede van het leger.
3. [Hertaling] daer hi mede harentare < Da mit er umb her und dar.
4. [Hertaling] Dat was < Sust was es.
5. [Woordverklaring] machte: variant von ‘mochte’.

Daeromme en dar niemen vraghen, 12255
waeromme dat volc vore hem vlo sere. 1
Ja, ten lette min no meere
ende vlo al, alsic vernam,
tote dat vore Karle, den coninc, quam,
die met hem in sijnre scare 12260
brochte mee dan tien dusent ruddare.
Wel ghewapint ende ghereden
up orsen van sterken leden
quamen al ghone rudders fier.
Ende als die sterke man Ogier 12265
die scare jeghen hem comen sach,
noopte hi, so hi best mach,
sinen destrier metten sporen.
Recht ofte hi sinen sin 2 hadde verloren
slouch hi in den hoep coenleke ghenouch. 12270
Helpe God, hoe menigheen stac ende slouch
daer up den stouten Danoys!
Daer was menech sterc Fransoys
up hem verbolghen in den pleine,
die daeran ghewan 3 harde cleine, 12275
want dat Ogier metten swerde
begreep, 4 dade hi jeghen derde
sterten, waert man ofte paert.
Corteyne, dat goede swaert,
hadde sine snede niet verloren. 12280
Meneghen rudder toten oren
spleet hi daermede up dien dach.
Doe 5 ten lesten Karel, die coninc, sach
Ogier so meneghen man verslaen,
wart hi 6 verbolghen sonder waen. 12285
Hi hatene seere, die coninc goet.
1. [Hertaling] vore hem vlo sere < sere vor yme fluhe. Aanpassing omwille van het rijm.
2. [Hertaling] sinen sin < syne sinne.
3. [Hertaling] ghewan < gewonnen.
4. [Woordverklaring] begripen: aanvallen. [Hertaling] begreep < Hergreiff.
5. [Hertaling] Doe: toegevoegd. Het voegwoord leidt een vooropgeplaatste bijwoordelijke
bijzin in. In de Dt. tekst staan twee hoofdzinnen.
6. [Hertaling] Wart hi < Er wart.

Een spere hiesch hi metter spoet,
dat men gaf den coninc vri.
Van groten toren riep hi: “Ay mi,
onghevallech 1 man, wats mi ghesciet! 12290
En can men ghonen keytijf niet
ghesaten, 2 hi saelt al verslaen!
Het sal mi costen sonder waen
mijn lijf, ofte hi sal bliven hier!”
Met sporen noopte hi sinen destrier 12295
ende sette ten steke sinen scacht.
Doe Ogier met sulker macht
den coninc up hem sach comen,
heeft hi sinen scilt ghenomen
ende warpene vore die borst. 12300
Also quam Karel al sonder vorst
wat ghelopen mochte sijn pert.
Ogier hief Corteyne, dat swert,
ende reet up Karel mede,
die sijn spere stac 3 daer ter stede 12305
vaste Ogiere upten scilde
met sulker cracht ende ghewilde,
dattet te sticken vlooch.
Dat Waelsce spreect, dat hem niet en booch
nochtan Ogier vandien steke. 12310
Den coninc stac hi so felleke
metten scoudren alse hi hem quam bi,
dattie coninc van herten vri
neder moeste up die erde
vallen van sinen goeden perde. 12315
A
lso viel die coninc van Parijs, [172]
die up sine beene, des sijt wijs,
weder spranc met snelre vaert
1. [Woordverklaring] onghevallech: ongelukkig.
2. [Woordverklaring] ghesaten: tot bedaren brengen, kalmeren. [Hertaling] wats mi
ghesciet! / En can men ghonen keytijf niet / ghesaten < was mir geschiet / Kan men
keynen keytiff nit / Gesetzen. [Weddige] WeNo vertaalt: “was mir geschieht, kann man
keinem Schurken widerfahren lassen.”
3. [Hertaling] stac: toegevoegd naar het voorbeeld van WeEm.

ende tooch Joyeuse, sijn goede swaert,
alse een die gherne wrake 1 sinen toren. 12320
Doe noopte Ogier sijn ors met sporen 2
alse een die niet langher begheert strijt.
Ten castele toe voer hi up dien tijt
wat sijn pert ghelopen mach.
Hi en was so sot niet, dat hi en sach 3
12325
dat hijt daer hadde onsiene. 4
Daeromme sette hi hem ten vliene
wat Broyfort ghelopen mochte.
Karel was te moede onsochte
alse hi Ogier sach ontfaren. 12330
Een pert brochtemen hem te waren.
Daerup spranc die coninc goet
alse oft hi van sinnen ware verwoet,
ende volghede vaste naer Ogier.
Den hertoghe Namels van Bavier 12335
ende sinen gheslachte sonder waen
was wel doen verstaen
dat Karel Ogier voer 5 volghen
vul van toren ende verbolghen.
Dies ghedochten die heeren sonder sneven 12340
dat hi verliesen mochte sijn leven.
Dies waren si alle seere vervaert.
Met sporen noopte ieghelijc sijn paert
ende reden na Karle, den heere,
die doe Ogier naer volghede seere, 12345
hem een ende te makene sijns lives.
Ende mettien Ogier es 6
1. [Hertaling] wrake < wolt rechen.
2. [Hertaling] Doe noopte Ogier sijn ors met sporen < Auch hiewe Ogier sin roß mit
sporn.
3. [Hertaling] Hi en was so sot dat hi en sach < er was so sot, biß er ensach / Wol.
[Weddige] WeNo vertaalt “Er war so außer sich, bis er genau bemerkte, ...”
4. [Woordverklaring] dat hijt daer hadde onsiene: dat het er slecht voor hem uit zag.
5. [Hertaling] voer < wer.
6. [Hertaling] hem een ende te makene sijns lives. / Ende mettien Ogier es < Yme ein end
zu machen sins lebens. / Und iemittes Ogier ist. In het Mnl. is het niet onmogelijk een
beklemtoond woord op een onbeklemtoonde uitgang te laten rijmen.

ghereden comen 1 ten scaren
die daer gheleit waren
van Charlote onder die muren. 12350
Ogier wildense te dier uren
vort laten varen niet.
Alse dat sach dat coene diet,
voer hi slaen in den hoop. 2
Si cochten nie so dieren coop. 12355
Een deel van hem tewaren, 3
si haddene bat laten varen
te sinen castele sonder blijf,
wantet coste hem haer 4 lijf,
dat hi daer hevet behouden. 5
12360
Ogier dede die groene moude 6
bewerpen 7 met roden bloede.
Mettien 8 quam Karel met stouten moede
den goeden Danoys so naer ghevaren,
die die vijf hondert rudderscaren 12365
dorebroken hevet, alsic hebbe vernomen. 9
Ter valbrugghen es hi comen
die men hem neder liet mettien. 10
Ende Karel riep: “Dat en sal niet ghescien,
dat ghi mi ontfaren sult, Ogier. 12370
1. [Hertaling] ghereden comen < Kummen geritten.
2. [Hertaling] voer hi slaen in den hoop < So fur er slahende in den huffen.
3. [Hertaling] tewaren < waren. Emendatie van HiWe.
4. [Hertaling] haer < sinen. ‘Haer’ correspondeert met ‘si’ in vers 12353, ‘sinen’
daarentegen met ‘een deel’ in vers 12356 (zie ook WeNo). Beide oplossingen zijn
denkbaar, maar om de tegenstelling met vers 12360, waar Ogier bedoeld is, duidelijk te
laten uitkomen, hebben we hier een meervoudig pronomen gekozen.
5. [Hertaling] behouden < behauwen. [Weddige] WeGl leidt ‘behauwen’ terecht af van
Mnl. ‘behouden’, maar vertaalt “standhalten”.
6. [Hertaling] moude < mewen. [Weddige] WeGl leidt “mewen” af van Mnl. ‘made, maet’
met de betekenis “Wiese, Gras”.(MNW: “weiland, hooiland”). Hij houdt geen rekening met
het feit dat dit niet rijmt op ‘behouden’.
7. [Woordverklaring] doen bewerpen: schilderen, verven (voor het gebruik van ‘doen’, zie
ST § 253).
8. [Hertaling] Mettien < In dem.
9. [Hertaling] alsic hebbe vernomen < als er es hatt vernomen. Wie ‘er’ in de Dt. zin zou
kunnen zijn, is onduidelijk. We opteren voor een stoplap.
10. [Hertaling] mettien < iemitten.

Keert jeghen mi uwen destrier,
oft ghi sijt van herten coene. 1
Ogier, het staet u wel te doene,
al en bem ic hier niet alleene 2
ende mijn volc es bachten mi ghemeene.” 12375
H
elpe God,” sprac Ogier, “dats een wonderlijc dinc. [173]
Mi dinct, woudic u, heere coninc,
sparen, ghi en constet ghedoghen niet. 3
Bi Gode, die Hem crucen liet,
heere coninc, hets diere ghesworen, 12380
mer weet dat wel te voren: 4
mijn sin es sulcs 5 ende mijn ghedachte,
dat ic wilde, dat uwer viere crachte 6
u sone hadde ende hi te ware 7
vore mi stonde openbare, 12385
heere coninc, als ghi nu sijt.
Versloughic dan niet te dier tijt
man ende pert tenen slaghe,
ic wilde mi bi desen daghe
laten hanghen bider kele inden winde.” 12390
“Entrauwen, dief,” sprac Karel, “minen kinde
suldi, oft God wilt, niet comen so naer.”
Enen slach die seere was swaer
hevet Karel mettien woorde verheven 8
ende hevet Ogiere so ghesleghen 12395
1. [Hertaling] oft ghi sijt van herten coene < Sint ir anders von hertzen kun.
2. [Hertaling] al en bem ic hier niet alleene < Wann ich bin nit hie allein. De Dt. tekst
klinkt eerder als een poging tot ontmoediging dan als een appel aan de moed van Ogier,
wat niet Karels bedoeling kan zijn.
3. [Hertaling] Mi dinct, woudic u, heere coninc, / sparen, ghi en constet ghedoghen niet <
Mich bedunckt, wolte ich uch, her kunig, / Sparen, ir enkondten es gedogen nit. De zin
schijnt te betekenen: “Mocht ik bereid zijn u te sparen, zelfs dan zou u dat nog niet
kunnen verdragen.”
4. [Hertaling] Mer weet dat wel te voren < Mer der das wol weiß zu voren.
5. [Woordverklaring] sulcs: zo.
6. [Woordverklaring] uwer viere crachte: de kracht van vier mannen zoals u.
7. [Hertaling] te ware < ware. Vgl. vers 12356.
8. [Hertaling] verheven < verhauwen. Assonantie.

upten scilde, dat hi hem clovede 1
den harden helm, dien hi upten hovede
hadde. Daerin maecte hi hem ene scaerde.
Doe 2 dat swert sanc nederwaerde. 3
slouch hi 4 Ogiere, den wigant, 12400
up 5 den vergulden nesebant 6
dwers up dat beckineel. 7
Int vorhovet wonde hine een deel
mettien 8 slaghe, die was fel.
Ogier sprac: “Ghi verghelt mi wel, 12405
heere coninc, dats anscijn,
mijns kints doot Boudijn. 9
Ic moete nemmer ontgaen der hellen viere,
vergeldic u dien slach niet sciere,
so dattet u tenen male ware vergouden.” 10
Boven up des helms moude 11
slouch met Corteyne den coninc Ogier
so seere, dat daer ute dat vier
vlooch so anxteleke ghedichte,
12410
1. [Hertaling] dat hi hem clovede < das er ine yme clovet.
2. [Hertaling] Doe < Also.
3. [Woordverklaring] nederwaerde: neerwaarts, naar beneden.
4. [Hertaling] slouch hi < Da slug er.
5. [Hertaling] up: toegevoegd. [Weddige] WeEm voegt ‘Dorch’ toe. Maar als de slag door
de ‘nesebant’ gaat, dan zou de neus getroffen moeten worden en niet het voorhoofd (vgl.
vers 12403).
6. [Woordverklaring] nesebant: met de helm verbonden ijzeren band, waarmee de neus
werd beschermd.
7. [Hertaling] dwers up dat beckineel < Tzwerort uf das beckenel. [Weddige] WeEm
houdt de interpretatie ‘dwars’ voor onwaarschijnlijk en stelt ‘Das swertes ort’ voor. Het is
echter onwaarschijnlijk dat een dergelijke slag met de punt van het zwaard uitgevoerd
wordt.
8. [Hertaling] Mettien < Mit einem.
9. [Hertaling] Ghi verghelt mi wel, / heere coninc, dats anscijn, / mijns kints doot
Boudijn < ir gefallent mir woel, / Her kunig, das ist mir wol anschin. / Mins kinds doit
Baldewin. Reconstructie onzeker. Met de aanpassing in vers 12406 wordt de herhaling
van ‘wel’ vermeden. [Weddige] HiWe plaatst een punt na ‘anschin’ en maakt van de
verzen 12407-12410 één zin.
10. [Hertaling] Ic moete nemmer ontgaen der hellen viere, / vergeldic u dien slach niet
sciere, / so dattet u tenen male ware vergouden < Muße nymmer entgeen der hellen fier,
/ Vergelten ich uch den slag nit schier / Als es uch eyn male was vergolten. Reconstructie
onzeker.
11. [Woordverklaring] des helms moude: de helm.

dat hare sestich bidien lichte 12415
hadden ghesien, waert nacht ghesijn.
Mer die helm was so fijn
dattene doresniden mochte gheen swert,
hoe goet dat ware ofte hoe wert.
Dat dede, als ict verstoet 12420
sinte Gratiaens bloet,
daerinne hi ghewrocht was een deel. 1
Dat goede staline beckeneel
dat wel ghetempert 2 was ende dicke
ghefrotseert, 3 dat brac in sticken 12425
vander pinen vander smeten. 4
Die helm en mochte niet werden ghesleten 5
met gheenen slaghe no met gheenen kere.
Nochtan was hi Karle, den heere,
int hovet ghebogen drie vinghers diep 12430
van groter perse, so dat hem liep
tbloet metten hersenen ghemanc
over den baert. Van pinen sanc 6
Karel met sinen perde
ende 7 viel vor Ogiers voete up die erde. 12435
Dat pert stant up nemmermeere.
Seere bleef ooc ghequetst die heere,
alse hem was anscine.
Namels van Bavier ende die sine
quamen toe ghereden seere 12440
te helpene haren heere.
1. [Hertaling] daerinne hi ghewrocht was een deel < Darin er gewircket was int nastel.
Vgl. de verzen 2157-2159. De oplossing met een stoplap als rijm is speculatief. [Weddige]
WeGl leidt ‘nastel’ af van Mnl. ‘nastel, nestel’ en vertaalt “Riemen”. Alternatief ziet hij een
verbinding met Mnl ‘nettel’ met de betekenis “Nesseltuch”. De betekenis van ‘nastel’ is
“veter, rijgsnoer”, die van ‘nettel’ is “netel” (plant). WeNo vraagt zich af: “Ist ein
Nesseltuch mit Gratians Blut getränkt? Also nezzel statt nastel (Riemen).”
2. [Woordverklaring] temperen: op de juiste graad van hardheid brengen.
3. [Woordverklaring] frotseren: kneuzen, blutsen.
4. [Hertaling] vander pinen vander smeten < Von der pijne und von den smißen.
“Vander pinen ende vander smeten” is niet ondenkbaar.
5. [Woordverklaring] sliten: splijten, vernielen. Denkbaar is ook: “ghespleten”.
6. [Woordverklaring] sinken: vallen (meestal niet voor personen gebruikt). [Weddige]
WeEm voegt een onderwerp toe: ‘er sanc’.
7. [Hertaling] ende: toegevoegd.

D
oe Ogier sach sine maghe [174]
te hem comen, niet langher daghen 1
woudi daer in gheenre manieren.
Sine goede ghetrauwe portiere 12445
hebben hem die porte up ghedaen.
Ooc hebben si alle sonder waen
die valbrugghen neder ghelaten.
Dat quam Ogiere wel te baten.
Hi voer over vele sciere. 12450
Doe trocken die portiere
die brugghen 2 up van metale.
Doe waren si versekert wale
vor Karle ende vor sinen here,
dat men hem ghedoen mochte gheene dere. 12455
Si waren van 3 Ogiere blide.
Gode dancten si te stride 4
datti also ontfaren was.
Mer doe si saghen, sijt seker das,
sijn anscijn bevarwet 5 met bloede, 12460
wart hem allen wee te moede.
Si clagheden utermaten seere.
Nu hoort vort van Karle, den heere.
Hi lach oft hi was doot in waren saken. 6
Dies worden die heeren tonghemake 12465
harde seere in haren sin.
Si daden hem of, ic seker bin,
sine wapine altemale.
1. [Woordverklaring] daghen: toeven, zich ophouden.
2. [Hertaling] brugghen < thore. De bruggen worden opgetrokken en de deuren
gesloten.
3. [Hertaling] van < vor. In het Mnl. wordt ‘blide’ verbonden met een genitief of met de
voorzetsels ‘van’ of ‘te’.
4. [Woordverklaring] te stride: om het meest.
5. [Hertaling] bevarwet < beferwet was.
6. [Hertaling] Hi lach oft hi was doot in waren saken < Er lag als ob er doit were sach.
[Weddige] WeNo ziet in de combinatie van ‘doit’ en ‘sake’ (< ‘sach’) een omschrijving
voor “dood”. Het MNW kent geen vindplaatsen met de combinatie ‘doot sake’ en in de
regel wordt de Mnl. woordgroep niet door andere zinsdelen zoals het predicaat
gescheiden.We opteren daarom liever voor een stoplap.

Sinen goeden helm van brunen stale,
dien men niet en mochte dore slaen, 12470
ontbonden si hem vele saen 1
vanden hovede, daer hi inne was
drie vinghermale, 2 sijt seker das,
ghesonken van sinen groten smerten.
En 3 ware Karel niet van herten 12475
sterker ghewesen dan een ander man,
hi ware doot bleven, bi sinte Jan,
dat jamer ware ghewesen ende scade.
Up ene orsbare 4 sine legghen daden
ende voeren also sciere 12480
te sine tente met tween teldenieren,
daer hi inne lach, weer vor waer
drie weken ende een heel jaer
eer hi mochte gaen upter erden.
Sijns ondancs liet hi ghewerden 5
12485
Ogier, den Danoys, in ware dinc.
Doe ghenesen was die coninc,
swoer hi met eeden diere
dat hi en soude resten in gheenre maniere
no of laten nemmermeere 12490
vore dat hi Ogier, den heere,
ghevaen hadde ende dat casteel tebroken.
“Ay heere, dat en helpt niet ghesproken,”
sprac die hertoghe van Bavier.
“So helpe mi God! Al ware Ogier 12495
alleene hier up sijn ors gheseten
ende wi al omme hem, vant wel weten,
1. [Hertaling] saen < schoen.
2. [Woordverklaring] vinghermael: vingerbreedte.
3. [Hertaling] En < Und.
4. [Woordverklaring] orsbare: overdekt bed dat door of tussen twee paarden of muilezels,
één voor en één achter, gedragen wordt.
5. [Woordverklaring] laten ghewerden: zijn gang laten gaan, ongemoeid laten. [Hertaling]
ghewerden < mit werden. [Weddige] WeNo vat ‘werden’ als een werkwoord op en
vertaalt ‘mit’ als “zuteil”, wat hij dan blijkbaar met een genitiefobject ‘sins ondancks’
verbindt. Vermoedelijk bedoelt hij iets als: “Hij (Karel) deed Ogier zijn ondank
toekomen.” ‘Laten ghewerden’ en ‘sijns ondancks’ zijn vaststaande uitdrukkingen in het
Mnl.

waren ghewapint al ghemeene,
nochtan soudi met sinen wrene
ende met sijnre macht ons ontvaren, 12500
hoe vele onser alre waren.
Heere coninc, hets al verloren. Besiet:
an Ogier en moghen wi ghewinnen niet.
So meer gheorloghet, 1 so meer verloren.
Ghi blivet emmer in den toren.” 12505
C
harloot hoorde dese tale. [175]
Si en beviel 2 hem niet wale.
Hi sprac ten hertoghe van Bavier:
“Uws neven Ogier
tale, scijnt, wildi spreken, 3 heere hertoghe. 12510
Dat wi laten dit orloghe
ende ons leet te niete gaen,
also spreect ghi sonder waen.
Nochtan 4 sullen wi onsen toren wreken.”
“Entrauwen, Charloot, u hoghe spreken,” 12515
sprac Namels, “hebben wi wel onthouden.
Mer doe u vader upter mouden 5
van Ogier was ghesleghen,
doe sout ghi 6 alse een coene deghen
met rechte sijn 7 comen voort. 12520
Laet staen u beroemeghe 8 woort!
Waendi Ogier in sine behoude 9
1. [Hertaling] gheorloghet < gekriegt.
2. [Hertaling] beviel < gefiele. Alternatief: ‘baghede’.
3. [Woordverklaring] enes tale spreken: iemand verdedigen, het voor iemand opnemen.
[Hertaling] Uws neven Ogier / tale, scijnt, wildi spreken < Uber uwern neven Ogier, / Das
schynt, woltent ir sprechen. Het MNW kent geen uitdrukking “over enen spreken” in de
betekenis “iemand verdedigen, het opnemen voor iemand”.
4. [Hertaling] Nochtan < Dennoch.
5. [Woordverklaring] moude: schedel, hersenpan; helm.
6. [Hertaling] doe sout ghi < Da solten ir tun.
7. [Hertaling] sijn < wesen.
8. [Woordverklaring] beroemech: blufferig, laatdunkend.
9. [Woordverklaring] in sine behoude: in zijn toevluchtsoord, in veiligheid. [Hertaling]
behoude < gehelde. Het MNW kent geen woord ‘gehelt’ in een bruikbare betekenis.
[Weddige] Het door WeGl als bron voor ‘gehelde’ aangewezen ‘ghehout’, synoniem van
‘ghehoude’, heeft in tegenstelling tot ‘behoude’ niet de door hem voorgestelde betekenis

at dwinghen dan ghine upter moude 1
vermeestren mochtet, doe hi was alleene?
Nu merket al ghemeene: 12525
vuldi 2 die gracht toten mure,
en betaelt hijt u niet binnen 3 ene ure,
ic wil dat men mi hanghe bider kele!”
Karel sprac: “Ghi maket dinc 4 te vele,
heere hertoghe, met uwen sermoene. 12530
Ende ware u neve noch so coene,
hi en wert langher niet ghespaert.”
Karel gheboot ter grachten waert
te draghene dat volc ghemeene
stro, bome, hout ende steene 12535
voerde men daer met waghens ende met kerren. 5
Karle was leet dat langhe merren.
Menech man was daer te werke.
Si vulden alle vele sterke 6
die 7 gracht, sijt seker das, 12540
so langhe datse ten lesten was
emmer ghedamt ineen. 8
Karel en maecte der manne gheen,
“Aufenthalt, Festung.”
1. [Hertaling] upter moude < zu felde. Aanpassing omwille van het rijm op (het
gereconstrueerde) ‘behoude’ en in aansluiting aan vers 12517.
2. [Hertaling] vuldi < Und fullent.
3. [Hertaling] binnen < uf.
4. [Woordverklaring] dinc: praatjes. [Hertaling] dinc < sin. Onzeker. Het MNW kent geen
uitdrukking ‘sin maken’.
5. [Hertaling] Karel gheboot ter grachten waert / te draghene dat volc ghemeene / stro,
bome, hout ende steene / voerde men daer met waghens ende met kerren < Karle geboit
zum grahten wert / Zu tragen das volk al gemeyn. / Stroy, bame, holtz und steyn / Furte
man dar mit wagen und mit karren. Tenzij LuFl in het eerste deel van deze zin het object
heeft laten verdwijnen, hebben we hier met een in OvD zeer zeldzame apokoinouconstructie
te maken.
6. [Woordverklaring] sterke: in groten getale, met man en macht.
7. [Hertaling] die < An den. Het MNW kent geen werkwoord ‘aenvullen’.
8. [Woordverklaring] gedamt ineen: volledig gedempt? [Hertaling] so langhe datse ten
lesten was / emmer ghedamt ineen < So lang, das zum lesten was / Ymmer getan ein und
ein. Speculatief. Mnl. ‘een ende een’ betekent “een voor een” en past moeilijk in de
context omdat het kasteel vermoedelijk slechts door één gracht omgeven was. [Weddige]
WeNo interpreteert deze zin als: “so lange, dass es zuletzt durch kontinuierliche Arbeit
(immer eins nach dem anderen) geschafft war.”

hi ware belet, 1 quite vant werc. 2
Langhe leeren 3 ende sterc 12545
dede Karel vele maken.
Ooc dedi in waren saken
met piken ende martelen 4
ute halen steen ende quarelen 5
die die muren fonderen. 6
12550
So langhe werken 7 si ende mineren
so meneghen dach, so menech ure,
tote dat 8 si die mure
vergraven 9 souden 10 ant casteel,
dat nochtan was al gheheel. 12555
Daer ghinghen si nu aen werken seere.
Ogier, den sterken heere,
bequaemt lettel wale, 11
want hine hadde gheen helpe in den sale,
ende 12 alleene en mochte hi doen gheene were 12560
1. [Woordverklaring] belet: verhinderd. [Hertaling] belet < besetzt.
2. [Woordverklaring] enen van iet quite maken: iemand ontslaan, vrijstellen van iets.
[Hertaling] Karel en maecte der manne gheen, / hi ware belet, quite vant werc < Karle
ließ der mann kein, / Er were besetzt, an das werck. Speculatief. [Weddige] WeNo vertaalt
vers 12544 als: “[...] an die Arbeit, wenn er nicht dafür eingeteilt war.” Het lijkt
waarschijnlijker dat Karel alle beschikbare krachten inzet dan dat er een strikt
werkschema wordt ingevoerd..
3. [Woordverklaring] leere: ladder.
4. [Woordverklaring] marteel: hamer.
5. [Woordverklaring] quareel: baksteen.
6. [Woordverklaring] fonderen: grondvesten. [Hertaling] die die muren fonderen < Und
ted die muren fundieren. De Dt. tekst is twijfelachtig: men gaat geen muren bevestigen,
die men daarna wil doen instorten. Als men de muren tot instorten wil brengen, lijkt het
zinvoller om stenen uit het fundament weg te breken. [Weddige] WeNo geeft als
verklaring: “Karl läßt anscheinend die Mauern fundieren ‘befestigen’, um sie so abgestützt
desto sicherer unter-minieren [...] u[nd] hergraben zu können.”
7. [Hertaling] werken < arbeiten. In verband met het volgende ‘mineren’ lijkt het zinvol
om ook hier het praesens te gebruiken.
8. [Hertaling] tote dat < Biß das. [Weddige] WeNo stelt voor ‘ommedat’ te interpreteren.
9. [Woordverklaring] vergraven: door graven onbruikbaar maken, ondergraven..
10. [Hertaling] souden < wolten. LuFl vervangt ‘sullen’ vaker door ‘willen’, maar ons
voorstel blijft onzeker.
11. [Hertaling] lettel wale < ein weynger wol. De comparatief van LuFl zou erop kunnen
wijzen dat in zijn legger de typisch Vlaamse variant ‘letter’ heeft gestaan.
12. [Hertaling] ende < Auch.

jeghen also groot een here. 1
Dies claghede hi utermaten seere
Gode. Doe sprac die goede heere,
dient casteel was te voren, 2
eer dat hem die dieve daden toren, 12565
diet valsceleke up hem wonnen.
Hi seide: “Ogier, ic sal ons connen
van enen keere 3 wel beraden,
dat wi Karle sullen scaden
ende alle sine mannen scofferen, 4
12570
oft ghire die cracht toe cont viseren.” 5
“Ja ic,” sprac Ogier, die heere,
“cracht en sal ons ghebreken min no meere,
updat ghi weet die behendichhede.” 6
“Ja ic,” seede hi ter stede, 12575
“ic weet ene sluse staende hier,
bi mijnre sielen, hoort, Ogier!
Mochtewise ontsluten sonder ghile,
wi souden ene sterke halve mile
omtrent 7 dat casteel besopen 8 wel.” 12580
“Ja,” sprac Ogier, die helt snel,
“es dat waer, so hebben wi gheen erch, 9
al ware een hoghe berch
1. [Hertaling] jeghen also groot een here.< Gegen eyme als großen here.
2. [Hertaling] dient casteel was te voren < dis castel was vor hyn. [Weddige] HiWe
emendeert: “dis castel was sin vorn”.
3. [Woordverklaring] keer: streek, list.
4. [Woordverklaring] scofferen: verjagen, overwinnen; ook: te schande maken. [Hertaling]
scofferen < zu ontschauffieren.
5. [Woordverklaring] viseren: iets voor een bepaald doel ter beschikking stellen.
[Hertaling] oft ghire die cracht toe cont viseren < Ob ir die krafft zu konnent visieren.
De bedoeling lijkt te zijn: “als u er de nodige kracht voor ter beschikking kunt stellen,
(dan zorg ik voor de rest).” [Weddige] WeNo stelt de lezing “zu konnen visierent” voor en
vertaalt: “wenn Ihr eine Möglichkeit das zu können seht.”
6. [Woordverklaring] behendecheit: list, truc.
7. [Hertaling] omtrent < Zu ringe umb. Mnl. ‘te ringhe’ betekent “op de rij af, achter
elkaar” en past dus niet echt in de context.
8. [Woordverklaring] besopen: overstromen, onder water zetten. [Hertaling] besopen <
tun fliehen. Mnl. ‘vlien, vlieden, vlieten’ e.d. hebben geen passende betekenis. Alternatief
eventueel ‘vervloeyen’.
9. [Woordverklaring] van iet gheen erch / arch hebben: geen hinder van iets ondervinden,
ergens geen moeite mee hebben..

te verdraghene, 1 bi sinte Simoen,
mijn ors Broyfort sout wel doen. 12585
Dies en ontsie ic mi niet.”
Ende mettien ghinc dat coene diet
metten goeden manne, die hem wijst
die rike 2 sluse verprijst, 3
daer die slotele an was van lode, 12590
so groot ghegoten, dat hi 4 node 5
qualijc verporret 6 mochte sijn.
Ogier haelde dat ors sijn,
dat Broyfort geheeten was.
Met ketenen spien 7 hijt, sijt seker das, 12595
an den tappe lodijn swaer.
Ende Ogier spranc daer up daer naer
ende mende als een goet waghenaer. 8
Die tap van lode was so 9 swaer,
dat ict niet ghesegghen en soude connen. 12600
Hi was dicker dan twee wijntonnen
alse die men brinct vanden Rine.
Nochtan waest een cleene pine.
Broyfort tooch hem ute lichteleke
ende dat water begonste vervaerleke 12605
utwaert wintelen 10 met hopen.
1. [Woordverklaring] verdraghen: verzetten. [Hertaling] so en hebben wi gheen erch, / al
ware een hoghe berch / te verdraghene < so haben wir kein erch / Alwart einen großen
berg / Umb zu tragen. Onze oplossing is speculatief. In het laatste vers schijnt de
betekenis “bergen verzetten” in het spel te zijn. [Weddige] WeNo vertaalt: “wenn das
wahr ist, so haben wir keine Schwierigkeit, selbst wenn ein großer Berg zu passieren
wäre.” Omdat het plan van de voormalige slotvoogd niet kan lukken als er een berg
tussen de sluis en het kasteel ligt, is de interpretatie van HiWe weinig evident.
2. [Woordverklaring] rike: machtig, geweldig, sterk, groot. [Hertaling] rike < rijlich.
3. [Woordverklaring] verprijst: hooggeprezen.
4. [Hertaling] hi: toegevoegd.
5. [Hertaling] node < ode. Mnl. ‘ode’ betekent “graag” en past dus niet. Daar staat
tegenover dat ‘node’ en ‘qualijc’ elkaar wederzijds opheffen, wat niet de bedoeling kan
zijn. Onzeker.
6. [Woordverklaring] verporren: van zijn plaats bewegen, in beweging brengen.
7. [Woordverklaring] spannen: vastbinden, ergens aan vastmaken.
8. [Woordverklaring] waghenaer: voerman, wagenmenner.
9. [Hertaling] so: toegevoegd.
10. [Woordverklaring] wintelen: neerstorten, voortrollen. [Hertaling] wintelen <
winckeln. Mnl. ‘winkelen’ betekent “verstoppen” en komt dus niet in aanmerking. Er is

So wie van den castele alre meest mochte lopen,
en begherde daer langher niet te blivene. 1
Goet waest te draghene ende te drivene. 2
Dat ghewin dat Karel daer haelde, 12610
weet wel dat ment hem betaelde
met seer ende met smerten. 3
Hi was selve nat toter herten
eer hi conste comen van dan.
Doe verdronken wel dusent man 12615
ende meer inden vloet.
So wat 4 daer up den leeren stoet
ende an die mure werkende was, 5
verdronc al, 6 sijt seker das.
Also betaelde Ogier 12620
van Parijs den coninc fier,
die so gram was van desen bade
dat hi no dor vrome no dor scade
daer langher en wilde bliven niet.
Te Parijs voer dat coene diet 12625
ende liet vort tcasteel sinen sone,
daertoe ooc alle die ghone,
die daer alre meest int lant gheacht waren.
Ooc dede hise alle swaren 7
dat si na hare macht souden crenken 8 seere, 12630
wat si mochten, Ogier, den heere.
blijkbaar weer een verwisseling van ‘c’ en ‘t’ in het spel. [Weddige] WeNo vertaalt: “und
das Wasser begann sich gefährlich aus allen Ecken anzusammeln”.
1. [Hertaling] en begherde daer langher niet te blivene < Und der begert lenger nit zu
bliben.
2. [Woordverklaring] draghen ende driven / driven ende draghen: zijn bezittingen ergens
anders naar toe brengen, verhuizen, zich uit de voeten maken.
3. [Hertaling] Goet waest te draghene ende te drivene. / Dat ghewin dat Karel daer
haelde, / weet wel dat ment hem betaelde / met seer ende met smerten < Gut was es zu
tragen und zu drijben / Den gewynn den Karle da holte. / Mere ich weiß wol, das man
yme bezalte / Sin sere und sine smertzen. HiWe’s interpunctie wijkt grondig af van de
onze. Onze reconstructie is speculatief.
4. [Woordverklarng] So wat: iedereen die.
5. [Hertaling] werkende was < arbeyten was.
6. [Hertaling] verdronc al < Ertruncken alle.
7. [Woordverklaring] swaren / sweren: een eed doen.
8. [Woordverklaring] crenken: schaden, benadelen.

Dat moesten Ogiers maghe ooc sweren
want Karel en wildes niet ontberen.
D
oe si alle hadden ghesworen, [176]
voer die coninc utvercoren 12635
te Parijs also boude 1 alse hi mach.
Ende Charloot bleef daer 2 nacht ende dach
dat casteel te waerdene 3 vor Monforten.
Sine mochten nemmeer 4 ter porten
al met allen 5 van buten in comen, 12640
daer, alsic hebbe vernomen,
Ogier ute reet hier voren. 6
Nu hadde Charloot groten toren
dat men Ogier niet en conste ghevaen.
Hi dede maken sonder waen 12645
vor die porte twee sterke muren,
dat Ogier te gheenre uren
daer ute soude moghen riden.
Sijn vichten ende ooc sijn striden
begherde Charloot daer niet mere, 12650
want hi ontfinc daervan cleene ere.
Sonder verlies te doene ende scade
bleef hi legghende 7 onberaden 8
vore Montfort, dats waer,
al stille ommetrent vijf jaer, 9
12655
dat Ogier, alsic vernam,
1. [Woordverklaring] boude: snel.
2. [Hertaling] Ende Charloot bleef daer < Und bleib da Cherloet.
3. [Woordverklaring] waerden: bewaken.
4. [Hertaling] nemmeer < nu mer.
5. [Woordverklaring] al met allen: gheheel en al, te enen male.
6. [Hertaling] Sine mochten nemmeer ter porten / al met allen van buten in comen, /
daer, alsic hebbe vernomen, / Ogier ute reet hier voren < Sie enmohten nu mer zu porten
/ Almit al von bussen zu komen. / Das was, als ich han vernomen, / Da Ogier uß reit hie
vor. Reconstructie onzeker.
7. [Hertaling] Sonder verlies te doene ende scade / bleef hi legghende < Sunder zu verlust
und auch zu schaden. / Also bleib er ligen. HiWe laat vers 12652 bij de voorgaande zin
aansluiten.
8. [Woordverklaring] onberaden: besluiteloos, radeloos.
9. [Hertaling] al stille ommetrent vijf jaer < Gantz still unzertrennt funff gantzer jare.
[Weddige] Onder het trefwoord ‘umbtrent’ noemt WeGl deze variant niet.

in dier tijt nie ute en quam.
Onderwilen 1 was na 2 vertert
die spise. Onnutte 3 was sijn goet pert
hem ende sinen ghesellen. 4
12660
Wat soudic vele daerof tellen?
Ogier was vermaghert seere,
want hi en mochte bi ghenen kere
ute sinen castele varen.
Also moeste hi sine lijftocht 5 sparen 12665
sijns ondancs vele groot.
Hi hadde liever ghehat die doot
vore tswert upten velde tontfane,
dan dat hi moeste, na minen wane,
in cameren legghen ende in muten. 12670
Sine porten mochte hi wel ontsluten,
mer buten 6 die muren en mochte hi niet comen,
ende 7 soude hem alle die werelt vromen. 8
Dies haddi groot verdriet.
Up die uterste porte ghinc dat coene diet 12675
legghen ende sach ten here wart.
Meneghe nacht hi slupende wart
upter porten, alse oft hem iet smerte. 9
Omme ute te siene hadde hi begherte.
Die tijt verdroot hem seere. 12680
Ooc wiste wel die sterke heere
dat daer binnen 10 was lettel 11 broot,
want den hongher hadden groot
1. [Hertaling] Onderwilen < Darzuschent. Mogelijk is ook ‘hierenbinnen’.
2. [Woordverklaring] na: bijna.
3. [Woordverklaring] onnutte: nutteloos, onbruikbaar.
4. [Hertaling] Onnutte was sijn goet pert / hem ende sinen ghesellen < unnutz sin gut
pfert / Und yme und sinen gesellen. Speculatief.
5. [Hertaling] sine lijftocht < sin leben. Speculatief.
6. [Hertaling] buten < zuschent. ‘Tussen’ is niet van toepassing.
7. [Woordverklaring] ende: terwijl, terwijl, ook al.
8. [Woordverklaring] vromen: helpen, bijstaan.
9. [Hertaling] alse oft hem iet smerte < als ob er nit horte. Speculatief.
10. [Hertaling] daer binnen < darinn.
11. [Hertaling] lettel < clein. Speculatief.

sine ghesellen ende hi.
Dat verdroot den helt vri 12685
daer inne so langhe te sine
dat hem die hongher soude doen pine,
want hi bedorste 1 wel spise vele
eer hi sat wart. Uten spele 2
begant met hem te gane seere. 12690
Gode, onsen lieven Heere,
claghede hi sine noot
ende sprac dicke: “Heere, ons broot
beghint harde seere tontgaen. 3
Ende wildic onderstaen 4
12695
ende 5 meer broots te ghewinnene pinen,
so en quamic niewer 6 uter carinen.” 7
Ende dit jamerleke claghen al
verstont Charloot. Groot ongheval
gheve hem God, die Goedertiere. 12700
Alghereet 8 riep hi weder up Ogiere:
“Ay, Ogier, God si ghebenedijt,
dat ghi so wel ghespiset sijt.”
Ende alsene Ogier hoorde spreken
stac hi sijn hovet ut 9 haesteleke, 12705
ende als hi Charloot sach,
sprac hi: “God, die vele vermach,
die moete u scenden, quaet glottoen.
Hoe valsc sidi in al u doen.
Wat hebdi mi al ghedaen te scaden 12710
ende hoe qualeke hebdi mi verraden.
1. [Woordverklaring] bederven: nodig hebben.
2. [Hertaling] uten spele < zu sinem spiel.. Mnl. ‘te sinen spele’ betekent “voor de grap,
alsof het niets was” en past dus niet in deze context.
3. [Woordverklaring] ontgaen: op raken.
4. [Woordverklaring] onderstaen: proberen, beproeven. [Hertaling] onderstaen < umb
zubestaen. Speculatief.
5. [Hertaling] ende: toegevoegd.
6. [Woordverklaring] niewer: volstrekt niet, geenszins.
7. [Woordverklaring] carine: pijn, smart, lijden, droefheid: vasten. [Hertaling] so en
quamic niewer uter carinen < So enmag ich nyergent uß der karijnen. Speculatief.
8. [Woordverklaring] alghereet: dadelijk, aanstonds.
9. [Hertaling] stac hi sijn hovet ut < Stieß er sin haubt hin uß

God late mi noch ghecrighen wrake.”
Charloot sprac: “Hore mine sprake,
Ogier. Nu laet staen dijn ghecastien, 1
Mer bestu van herten so vri 12715
dattu een dinc ghedorst bestaen,
dat ic di sal segghen, ende ane gaen,
des so vant mi ghewaghen. 2
Ic sal u spisen te veertech daghen
ghenouch bi te levene gheven, 12720
wildi daernaer als een stoute deghen
te velde comen jeghen al mine man.”
Ogier antworde: “Bi sinte Jan,
Charloot, weet dat tevoren wel:
ic en beghere gheen dinc el 12725
up ertrike so seere
alse dat ic u met eneghen kere
uwen vader in despite 3
des lives mochte maken quite.
Mer so ic te velde come up die dine, 12730
so en connen di die oghen mine
niegherinc ghesien in gheenen kere.
U spise begheric min no mere,
mer wildi mi gheloven up ene tijt
sint ghi eens coninx kint sijt, 4
12735
al es u selves doghet cleene,
dat ghi al u manne ghemeene 5
legghen wilt, die sijn van herten coene,
tusscen u pawelioene
ende minen castele sterc – 12740
neemt wel up mine redene merc – 6
ic sal coenleke die aventuere bestaen,
dat ic dor hem alle sal gaen
up mijn ors van sterken leden,
1. [Woordverklaring] dijn ghecastien: je zedepreek.
2. [Woordverklaring] vant mi ghewaghen: zeg het mij.
3. [Woordverklaring] uwen vader in despite: om uw vader te schande te maken.
4. [Hertaling] sint ghi eens coninx kint sijt < Als ein kunigs kint ir sint.
5. [Hertaling] ghemeene < alleine.
6. [Woordverklaring] neemt up mine redene merc: let op wat ik zeg.

wildi mi bi uwer waerheden 12745
gheloven, oft mi God die avontuere
verlijt 1 te doene, dat ic hem alle dore 2
gheriden mach ende behoude mijn leven,
dattic u dan sonder sneven
vinden sal in u tente. 12750
Ic en beghere uws gheene rente
te hebbene vor die aventuere.”
Charloot sprac ter selver ure:
“Bi Gode, onsen lieven Heere,
ghi en dort u ontsien min no mere: 12755
moochdi al mine man dore varen,
versleghen moetic werden te waren. 3
Dat ic u segghe, dat sal waer sijn.
Ghi sult mi vinden upten bedde mijn
legghende naect ende stille 12760
met mi te doene al uwen wille,
updat u ghevalle die avontuere
dat ghi mijn volc ridet al dore.
Hoe groot dat si der doot meskief, 4
ic wille – dat si minen vrienden lief – 5
der avontuere verbeeden.” 6
[...] 7
A lso
12765
12766a
sciet 8 die tale tusscen hem beeden [177]
ende Charloot gheloofde met vasten eeden
1. [Woordverklaring] verliden / verlien: vergunnen, verlenen.
2. [Hertaling] dat ic hem alle dore < daz ich dorch sie al. Omstelling omwille van het
rijm.
3. [Woordverklaring] te waren < in baren. Speculatief. [Weddige] WeGl vertaalt ‘bare’
met ‘bed’.
4. [Woordverklaring] meskief: onheil, leed.
5. [Hertaling] Hoe groot dat si der doot meskief / ic wille – dat si minen vrienden lief <
Wie groß ir mir den doit meskieff / Ich wil das sij minen frunden lieff. [Weddige] HiWe
vervangt ‘dat sij’ door ‘bij’.
6. [Woordverklaring] der avontuere verbeeden / verbeiden: afwachten wat er gaat
gebeuren.
7. [Hertaling] De regels 12766-12768 leveren een drierijm op, wat erop kan wijzen dat
hier een vers verloren is gegaan.
8. [Woordverklaring] sceiden: eindigen.

dat 1 die ghelofte soude sijn stade. 2
Also wart Ogier in hem selven te rade 12770
dat hi als een deghen coene,
eer dat men des andren daghes lude noene,
varen wilde dore Charloots here.
Ende Charloot gheloofde den heere
sijn ghelofte wel te houdene te dier ure. 12775
ende te brekene die muren 3
die vore die brugghen waren ghemaect
te voren vast ende wel gheraect.
Die dede nu Charloot breken te dale. 4
Ogier ghinc vore in die sale 12780
dese dinc sinen ghesellen
al segghen ende vertellen.
Ooc seide hi hem te waren
dat hi, na dien dat hi ute wilde varen,
nie weder en soude keeren. 12785
Des casteels slotele gaf hi met eren
den heere, dien si met rechte toehoorden.
Aldus scieden si met hovescen woorden,
Ogier ende die andre vive.
Mer Ogier ghinc met stouten live 12790
hem wapinen ende bereeden wel.
Hoort van Charlote, die sijn spel
ten selven male
van beghinne tende te male
began legghen te voren 12795
den hertoghe goet vercoren,
dien men hiet ‘van Bavier’.
Dien ghinc hi rekenen 5 hoe Ogier,
1. [Hertaling] dat: toegevoegd.
2. [Woordverklaring] stade: bestendig, duurzaam, van kracht.
3. [Hertaling] ende te brekene die muren < Ab zu brechen tett er die muren. Het Dt. vers
loopt syntactisch mank (‘doen’ kan niet met ‘te’ gevolgd door een infinitief verbonden
worden) en past ook niet in de zinsconstructie van de verzen 12774-12778. De ingreep is
speculatief.
4. [Woordverklaring] te dale: neerwaarts. [Hertaling] Die dede nu Charloot breken te
dale < Tett nu Cherloet brechen al Aanpassing omwille van het rijm.
5. [Woordverklaring] rekenen: uiteenzetten, vertellen, meedelen. De gewone betekenis
“rekenschap afleggen” schijnt hier minder passend te zijn. [Hertaling] rekenen < rechen.

sijn neve, ende hi hadden ghevaren.
Doe Namels dat hoorde, seede hi te waren: 12800
“Dat ware een sorghelijc 1 spel
met Ogier. Ic rade u wel 2
dat ghijt so niet onderstaet 3 tavonturen,
want mettien spele moochdi tlijf verboren, 4
want Ogiers macht es wonder groot. 5
12805
Wert ghi van hem ghesleghen doot,
u vader sout ons witen al.
Ghi sult weder groot no smal
up u bedde legghen, Charloot,
want Ogiers vroetscap 6 es al te groot 12810
hem selven tavontuerne so.
An dese ghelofte en es niet een stro
te houdene. Hoort, ic wil in beeden siden: 7
latet ut u herten gliden.
Ghi moghet daer die doot bejaghen an.” 12815
Alse dat hoorde die valsce man,
die daer Macharijs hiet van der Losane,
sprac hi ghereet: “Ghi wout 8 tontgane,
heere Namels, Ogier helpen gherne,
doe ghi den coninc riet tontberne 12820
dat hi sijn volc soude doen 9 wapinen.
Beede rudders ende cnapen
sal men wapinen doen.
1. [Woordverklaring] sorghelijc: met levensgevaar verbonden.
2. [Hertaling] Ic rade u wel < me ich rate uch woil.
3. [Woordverklaring] onderstaen: iets wagen, zich verstouten iets te doen.
4. [Woordverklaring] tlijf verboren: het (recht op) leven verliezen. [Hertaling] want
mettien spele moochdi tlijf verboren < Wann mit dem spiel mohten ir verliesen den lip.
Aanpassing omwille van het rijm.
5. [Woordverklaring] wonder groot: bijzonder groot. [Hertaling] wonder groot < sunder
groit. Het woord ‘sonder’ resp. ‘besonder’ is in deze betekenis in het Mnl. zeer zeldzaam.
6. [Woordverklaring] vroetscap: slimheid, bekwaamheid.
7. [Woordverklaring] in beeden siden: van beide kanten, van beide partijen. [Hertaling] in
beeden siden < in beyden sijden. [Weddige] WeNo interpreteert: “ich will ihn später
(sijden) erwarten (beyden).”
8. [Hertaling] Ghi wout < ir sollent.
9. [Hertaling] soude doen < nit solte tun.

Ogier sullewi verdoen. 1
Men saelt 2 dor u niet laten nu.” 12825
Ende Namels antworde: “Mate u! 3
Verslaet ghine, so es hi doot.
Inne onderwinde 4 mi sijns cleene no groot.”
Mettien ghinc wech die heere
ende die verradre ghinc seere 12830
Charloot beraden alse hi wel conste.
Alse davont naken begonste
gheboot men den volke ghemeene
hem te wapinen groot ende cleene
ende hem ooc wiseleke 5 te scaren. 12835
Ogiers maghe moesten ooc mede varen
ende helpen dat gheleede doen
jeghen Ogier, den baroen.
Also waren daer ghewapint, als ic best can
gheweten, hondert dusent man, 12840
die ghedeelt waren in vier scaren.
Nu moete God Ogier bewaren,
als 6 hi ute rijt.
Macharijs ghinc ooc ter selver tijt
te Charloots tente, daer si stoet, 12845
die costelijc was ende goet
ende van siden wel ghewrocht.
Een scoon bedde wart daer inne brocht 7
dat wel wide was ende breet.
Enen hasenwint dede hi ghereet 12850
1. [Hertaling] verdoen < tun erslaen. Aanpassing omwille van het rijm.
2. [Hertaling] saelt < sol ine.
3. [Woordverklaring] hem maten: zich matigen, zich inhouden, [Hertaling] Mate u < nu
hait u. Reconstructie speculatief. [Weddige] WeNo interpreteert: “Nun haltet an Euch”
(“beheers u”), maar verklaart niet hoe hij daarbij komt. Mnl. ‘hem hebben’ resp. ‘hem
houden’ betekent “zich gedragen”.
4. [Woordverklaring] hem onderwinden (met genitief): zich het lot van iemand
aantrekken, met iemand iets te maken willen hebben.
5. [Woordverklaring] wiselike: behoorlijk.
6. [Hertaling] als < So.
7. [Hertaling] wart daer inne brocht < stunt daerinn gemacht. Omdat ‘ghemaect’ niet
kan rijmen op ‘ghewrocht’ of ‘ghewracht’ is een andere oplossing noodzakelijk. De onze
is puur speculatief.

inghen ende in dat bedde binden. 1
Het quam evel an 2 den hasenwinde
dat hi daer inne was ghebonden.
Het was jamerleker 3 van den honde
dant van den verradere hadde ghewesen. 12855
Dat declaken 4 nam hi mettesen
ende spreedet over den hont ter vaert 5
Die dief ghinc wech onghespaert 6
uter tenten an ene side.
Hi dede ooc an sijn ghesmide. 7
Also dede ooc Charloot, sijn heere.
Den verradre gheve God oneere.
Jeghen hem hevet ieghelijc tontsiene. 8
Hadde Ogier te doene ghehad jeghen die payiene, 9
si hadden hem bat wort ghehouden. 10
12860
12865
Nu hoort van Ogiere, die gherne woude
wreken sijns kints doot.
Hi wapinde hem met haesten groot
alse een diet avonturen wilt.
Een spere ende een scilt 12870
nam hi ende spranc up sijn pert.
1. [Hertaling] binden < winden. Mnl. ‘winden’ betekent “wikkelen, wentelen”. Uit de
tekst blijkt dat de hond vastgebonden wordt (zie vers 12853).
2. [Woordverklaring] enen evel ancomen: iemand duur te staan komen.
3. [Hertaling] jamerleker < schedlicher. Mnl, ‘scadelijc’ heeft geen passende betekenis.
4. [Woordverklaring] declaken: deken, beddedeken. [Hertaling] declaken < decke. Mnl.
‘decke’ heeft geen passende betekenis.
5. [Hertaling] over den hont ter vaert < uber den hunt von ferrem. ‘Van verre’ levert
geen enkele zin op. Onze reconstructie is speculatief.
6. [Hertaling] onghespaert < sunder melden. De Dt. tekst heeft weinig zin. Aanpassing
omwille van het rijm, dat echter ook al op een reconstructie berust.
7. [Woordverklaring] ghesmide: wapenrusting.
8. [Woordverklaring] tontsiene hebben: op zijn hoede moeten zijn (‘hebben’ gevolgd
door ‘te’ met een infinitief drukt een noodzaak uit, zie ST § 243 Opm. V).
9. [Hertaling] Hadde Ogier te doene ghehat jeghen die payiene < Hatt Ogier gehabt
gegen den payene. Reconstructie speculatief. [Weddige] WeNo wil in deze zin een object
als “Zeugen” of “Freunde” invoegen.
10. [Woordverklaring] wort houden: zijn woord houden, zich aan zijn belofte houden.
[Hertaling] si hadden hem bat wort ghehouden < Sie heten yme bass furwort gehalten.
Onzeker.

Onder den 1 wapinen wel bewert 2
so waren al sine lede wel.
Ende Broyfort, die wrene snel,
was verdeckt uptie ure 12875
met eenre 3 couverture wel ter cure.
Hi was erre, 4 die sterke Danoys.
Des ontgout menech Fransoys.
Dat suldi wel horen in mijnre tale.
Ogier voer dor die sale 12880
met overmoedeghen live. 5
Daer waren vor hem rudders vive
die hem die porten sciere up daden
ende die valbrugghen. Gods ghenade
baden si, dat Hem Ogier moeste ontfarmen. 6
12885
Ogier hoordese seere carmen
ende bidden vore hem seere
Gode, onsen rechten Heere,
dat Hi hem wilde bewaren.
Ogier beval ooc die ruddaren 12890
Gode, onsen lieven Heere.
Mettien noopte met sporen seere
Ogier sinen wrene openbare.
Den rechten wech hevet hi vercoren,
die ten here waert lach. 7
12895
Men riep seere als menne sach:
“Nu slaet ende vanc!”
Dat hoorde Ogier, die niet cranc
en was, mer hi hielt dat spere
ende reet manleke in dat here 12900
alse een die niemen wilde sparen.
1. [Hertaling] den < allen.
2. [Woordverklaring] bewert / bewaert: beschermd, beveiligd.
3. [Hertaling] Met eenre < Mit.
4. [Woordverklaring] erre: woedend, buiten zichzelf.
5. [Woordverklaring] met overmoedeghen live: (negatief:) trots, driest; (positief:) fier, met
een gevoel van verhevenheid. [Hertaling] met overmoedeghen live < Mit einem
ubermutigen libe.
6. [Woordverklaring] dat Hem Ogier moeste ontfarmen: dat Hij zich over Ogier mocht
ontfermen.
7. [Hertaling] waert lach < zu was nahe. Aanpassing omwille van het rijm.

Dandre die sijns begherende waren, 1
stierden up hem hare perde,
een metten spere, dandre metten swerde,
alse die 2 hem gherne daden verdriet. 12905
Ende Ogier senkte 3 sinen spiet.
Hi stac den eersten die hem quam te ghemoete,
dat hi tumelde onder voete.
Nochtan hielt stijf Ogier sijn spere
ende dede daer mede grote dere 12910
den andren ende den derden mede.
Hi dede 4 vallen uptie heede
twintech metten sterken scachte.
Hi dede met sijnre machte
so vele upten velde vore hem vlien, 12915
die qualijc waren te noemene mien, 5
oft 6 ic mi daer omme wilde pinen seere.
Alse hem of ghinc 7 sijn spere, 8
greep hi te sinen swerde.
Hi besprengde ooc gras ende erde 12920
met der Fransoysen bloede.
Hi dore reet met stouten moede
die erste scare sonder haren danc.
Helpe God, hoe meneghe glavie 9 lanc
quam daer uter andre scare 12925
upten sterken Danoys ghevaren,
diese alle seere ontsach.
Nochtan mochte men uptien dach
1. [Woordverklaring] die sijns begherende waren: die het op hem gemunt hadden.
[Hertaling] die sijns begherende waren < die sin begirig waren. Het MNW kent het
woord ‘begherich’ niet, en ‘begheren’ wordt met een genitief verbonden.
2. [Hertaling] alse die < Also lute die. Het woord ‘liede’ is overbodig omdat het
antecedent van de relatieve zin niet uitgedrukt hoeft te worden.
3. [Woordverklaring] senken: vellen, ten aanval richten.
4. [Hertaling] Hi dede < Ted er.
5. [Hertaling] die qualijc waren te noemene mien < Das ubel were zu nennen mir.
Onzeker. ’Mien’ komt in jonger Mnl. als variant van ‘mi’ in het rijm voor (VL Vl § 26d).
6. [Woordverklaring] oft: zelfs als.
7. [Woordverklaring] ofgaen: onbruikbaar worden, verloren gaan.
8. [Hertaling] Alse hem of ghinc sijn spere < Als yme nu ab ging an sinem spere.
9. [Hertaling] glavie < glene.

menech spere horen kraken
die alle upten stouten helt braken. 12930
Daer voer menech man quellen. 1
Nochtan en constene nieman ghevellen
no ute sinen ghetughe 2 bringhen.
Mer hi voer in haren ringhen 3
seere slaen metten swerde. 12935
Meneghen dede hi up die erde
vallen van Charloots ghesellen,
die ic niet en conste tellen
no ghenoemen dat ghetal.
Hi dore reet die scaren al, 12940
dandre, die derde, die vierde mede.
Broyfort, dat van sterken leden
was, halp seere sinen heere,
want meneghen ruddre dedet met seere
vallen vanden orse ter erde. 12945
Ogier slouch ooc met sinen swerde
Charloots man also seere,
datsi hem te haerre oneere
scieden 4 ende beghonsten vlien.
Ende Ogier gaf mettien 12950
enen hu 5 ende reet ter tenten wart.
In sinen sinne hi blide wart
omme dat hi wreken soude sijns kints doot.
Dies noopte hi met haesten groot
sijn ors alse een man van herten fier. 12955
Nemmeer en wart so blide Ogier
alse hi was up dien dach,
ende quam hem doch daer an so lettel bejach.
Dies hadde sijn herte daernaer ghewach. 6
1. [Woordverklaring] quellen (intransitief): zich afsloven, zich inspannen. [Hertaling]
Daer voer menech man quellen < Da fur manig man quelen.
2. [Woordverklaring] ghetuuch: paardetuig, zadel.
3. [Woordverklaring] rinc: legerafdeling, gewapende schaar.
4. [Woordverklaring] hem sceiden: zich opsplitsen, zich verwijderen.
5. [Woordverklaring] enen hu gheven: een strijdkreet slaken. [Weddige] WeGl
interpreteert ‘hu’ als een tussenwerpsel.
6. [Woordverklaring] ghewach: nood, druk. [Hertaling] ghewach < ungemach. Het Dt.

N
u reet hi ter tente [178]
alse die wel waende die rente
van sijns kints doot weghen ontfaen.
Die seele 1 slouch hi na minen waen
ontwee, die waren sidijn root. 2
Doe viel die tente ende bleef bloot 12965
dat bedde staen in den grase.
Ogier riep: “Nu bem ic taise 3
dat ic sal mijn kint Boudijn
wreken. Ghebenedijt moete sijn 4
die mi nu hier heeft verleent macht.” 12970
Dat swert slouch hi met al sijnre cracht
ende hieuw up die vergulde couverture,
dat tswert den hasenwint al dore
hieuw ende dat bedde mede.
Die hasenwint gaf ter stede 12975
enen galp 5 met luder 6 stemme.
Ogier began van herten vergremmen 7
alse hi den hont galpen hoort.
Die couverture trac hi vort 8
ende sach upt bedde legghen enen hont. 12980
Van herten wart hi ter stont
bedrouft utermaten seere.
Hi seede: “O God, lieve Heere,
nu waendic wel sijn comen
ter wrake. 9 Dat hebben mi benomen 12985
die verradre, dat nu wel es anscijn:
woord past wel in de context, maar het Mnl. pendant ‘onghemac’ rijmt niet.
1. [Woordverklaring] seel: tentzeil, doek.
2. [Hertaling] root < gros. ‘Groot’ past niet bij net voorafgaande ‘sidijn’.
3. [Woordverklaring] taise sijn: blij zijn.
4. [Hertaling] Ghebenedijt moete sijn < gebenedyet muße es sin.
5. [Woordverklaring] galp: schreeuw (van dieren).
6. [Hertaling] luder < heller. Mnl. ‘hel’ heeft geen passende betekenis. Alternatief: “met
groter stemme”.
7. [Woordverklaring] vergremmen / vergrimmen: toornig worden.
8. [Hertaling] trac hi vort < slauffte er naher vort. De reconstructie is om meerdere
redenen onbevredigend, maar ‘slepen’ en ‘nader’ passen niet in de context.
9. [Hertaling] ter wrake < Zu rechen.

mijns kints doot Boudijn,
dinct mi, en mach ic niet ghewreken.”
Ogiere waende dat herte breken
van jamere ende van seere. 12990
Van den bedde trac hem die heere
een deel bet acht 1 met snelre vaert.
Broyfort, dat goede paert,
noopte hi int vel met sporen.
Ende die hem daer ghemoeten te voren, 2
12995
dat waren, als ic verstoet,
Macharijs maghe, die groten moet
hadden van herten fel.
Dat Ogiere verghinc so wel,
dat wilden si hem doen 3 becopen. 13000
Heere God, hoe menech ors men daer lopen
dede upten groenen werde. 4
Colven, fautsone 5 ende swerde
voerde daer die meneghe 6 upten deghen,
dat beter ware, hi hadde 7 gheleghen 13005
thuus in sine camere stille.
Ogier hieuw met stouten wille
Corteyne, dat goede swaert.
Daer 8 wart niemen van hem ghespaert,
1. [Woordverklaring] bet acht: terug.
2. [Hertaling] ghemoeten te voren < begegenten zu mußen vorn.
3. [Hertaling] doen: toegevoegd.
4. [Woordverklaring] waert: stuk land (in of aan water gelegen).
5. [Woordverklaring] fautsoen: degen, zwaard. [Hertaling] fautsoen < runckonen. Het
woord ‘runcone’ bestaat niet. Wat hier oorspronkelijk gestaan heeft, is niet meer te
achterhalen. Zeker is alleen dat het om een of ander wapen gaat. Ons voorstel is puur
speculatief. [Weddige] WeNo leidt ‘runkonen’ af van Mnl. ‘rone-kijn’, waaraan hij de
betekenis “Knüppel” toeschrijft. HiWe overweegt daarnaast ook een verbastering van Mnl.
‘tronsoen’, waaraan hij de betekenis “Lanzenende” toekent. Beide voorstellen zijn niet in
overeenstemming met de betekenis van de genoemde woorden en daarom niet
overtuigend.
6. [Woordverklaring] die meneghe: menigeen. [Hertaling] voerde daer die meneghe <
Furen da menigfelticlichen. “Furen” is een vorm van ‘varen’, dat met een of meerdere
voorwerpen als onderwerp “gaan; laten varen; een goede of slechte uitgang hebben;
gebeuren” betekent. Geen van deze betekenissen komt hier in aanmerking. ‘Voeren’ in
verband met een wapen betekent “dragen, hanteren”.
7. [Hertaling] hadde < were.
8. [Hertaling] Daer < Es.

sonder 1 hi maecte meneghen man des lives ane, 2
13010
die daer riep: 3 “Welup 4 Losane!”
omme sine vriende te makene coene,
die selve in den grase groene
vor Ogiere, als ic vernam,
neder doot ghevallen quam. 13015
D
us taste 5 Ogier die vasale. 6
[179]
Die hem sijns levens meenden wale 7
hebben berooft, moesten dat te haren onbaten 8
daer selve te pande laten. 9
Menech man verloos daer tlijf. 13020
Helpe God, hoe menech edel wijf
wart doe wedewe up dien dach.
Ogier voer emmer, 10 slach in slach
hauwende metten goeden swerde.
Hi en ontsach 11 man no perde. 13025
1. [Woordverklaring] sonder: maar.
2. [Woordverklaring] des lives ane: dood.
3. [Hertaling] riep < rieffen. De enkelvoudsvorm is een voorstel van HiWe.
4. [Woordverklaring] welup: vooruit. [Hertaling] Welup < woluß.
5. [Woordverklaring] tasten: “[a]angrijpen, aantasten, beetpakken, lichamelijk
aantasten, met het bijdenkbeeld ‘tuchtigen’” (MNW). [Weddige] WeGl vertaalt ‘tasten’ als
“treffen”.
6. [Woordverklaring] vasael: leenman. Het woord wordt meestal met een negatieve
connotatie (iemand van mindere rang) gebruikt. [Hertaling] Dus taste Ogier die vasale <
Sust taste Ogier uf die vasalle. De vorm “taste” kan afgeleid worden van Mnl. ‘tasten’ of
van Mnl. ‘tassen’ (“bijeenbrengen, verzamelen”), maar geen van beide werkwoorden
wordt met een bepaling met ‘op’ verbonden. We opteren daarom voor ‘tasten’ onder
weglating van het voorzetsel. Het woord ‘vasael’ heeft in OvD een lange vocaal in de
tweede syllabe. Het rijmt op ‘smale’ (7900/7901), ‘wale’ (155586/15587, 21164/21165,
22674/22675, 23392/23393) en ‘tale’ (23458/23459). Om deze reden vervangen we het
rijmwoord ‘alle’ in vers 13017 door ‘wale’.
7. [Hertaling] wale < alle. Zie commentaar bij vers 13016.
8. [Woordverklaring] onbate: schade, verlies, nadeel.
9. [Woordverklaring] te pande laten: verliezen. [Hertaling] Die hem sijns levens meenden
wale / hebben berooft, moesten dat te haren onbaten / daer selve te pande laten < Die
yme sins lebens meyndent alle / Han beraubt, die das selb laten / Penden musten zu ir
unbaten. De Dt. tekst bevat twee zonder conjunctie naast elkaar geplaatste relatieve
bijzinnen bij ‘vasale’ in vers 13016. Onze ingreep, die van de tweede betrekkelijke zin een
hoofdzin maakt en het geheel loskoppelt van vers 13016, is speculatief, maar maakt de
hele zin syntactisch en inhoudelijk vlotter.
10. [Hertaling] emmer < ymmer zu.
11. [Hertaling] Hi en ontsach < Ogier ubersahe.

Wat hem vore quam in sijn ghemoet,
dedi vallen onder voet
met swaren slaghen ende onsoeten.
Broyfort slouch ooc metten voeten
ende beet ooc metten tanden. 13030
Meneghen rudder te sijnre scanden
dedet 1 daer den sadel rumen.
Helpe God, hoe meneghen sach men tumen
vor ghonen goeden orse over voet. 2
In gheenen bouke ic nie verstoet 13035
van sulken wonder alse dat ors daer dede.
Het deder sine sterke lede
toe werken up dien tijt,
dat niemen mochte in den strijt
vor sinen heere 3 daer gheduren. 13040
Ende Ogier slouch van uren turen 4
up die verradre jeghen haren wille.
Al waest dat si niet en hielden stille
ende si hem weerden met groter macht,
Ogier hadde ooc so grote cracht 13045
an hem in allen sinen leden.
Ooc hadde sijn swert wel goeden snede, 5
dat gheheeten was Corteyne,
daer hem die rudder in den pleine
mede dede sonder waen 13050
so erren ende achter gaen
dat si someghe hadden groot grief. 6
Nochtan, waest hem leet ofte lief,
hi ontreet 7 hem jeghen haren wille.
1. [Hertaling] dedet > Ted. [Weddige] We interpreteren ‘dedet’ (of ‘deet’) als een
enclitische vorm, die het onderwerp (‘dat’) insluit. Het is daarom onnodig om zoals
WeEm in vers 13031 een relatiefpronomen ‘der’ (Mnl. ‘die’) als onderwerp in te voegen.
2. [Woordverklaring] tumen over voet: neerstorten (en) onder de voet (gelopen worden).
[Hertaling] vor ghonen goeden orse over voet < Vor geen gute roß zu fuß. [Weddige]
WeNo vertaalt: “(und) guten Pferden zu Fuß vorangehen.”
3. [Hertaling] heere < harren. Onzeker.
4. [Woordverklaring] van uren turen: aanhoudend, zonder ophouden. Vgl. vers 10939.
5. [Hertaling] wel goeden snede < gar ein gut snede. Speculatief.
6. [Woordverklaring] grief: pijn, smart, letsel.
7. [Hertaling] hi ontreet < Entreit er.

Doe hi niet langher en wilde houden stille, 13055
so en conste hem niemen weder staen.
Ten castele wilde hi sonder waen
niet weder keren, die deghen fier.
Den rechten wech voer Ogier,
die te Rome wert ghelach. 13060
Ende als Charloots heer ghesach
dat si niet mochten houden 1 Ogier,
keerden si alle weder scier
upt velt, van danen si quamen. 2
Nu hoort hoe die vijf ghesellen namen 13065
raet, 3 die Ogier liet int casteel.
Si duchten hem 4 te hebbene riveel 5
van Charlote ende sinen meisnieden.
Dies berieden si onder hem lieden
dat si hare slotele namen 13070
ende droughense te Charlote samen.
Hi ontfincse ende vort an
blevense sine man,
ende hi wart haer heere daer ter stede.
So worden ghevelt 6 die quade seden 13075
die men daer hadde gheploen tevoren,
dies menech man daer hadde ontfaen toren.
E
nde als dit dinc was ghedaen [180]
quam Namels gheslacht ghegaen
vor Charlote bi waerheden. 13080
Sine wisten waer noch te gheenre stede
Ogier te volghene, seeden si.
Ende Charloot sprac: “Ghi heeren vri,
1. [Hertaling] houden < han an. Onduidelijk.
2. [Hertaling] quamen < waren komen. Aanpassing omwille van het rijm.
3. [Woordverklaring] raet nemen: beraadslagen.
4. [Woordverklaring] hem duchten: bang zijn.
5. [Woordverklaring] riveel: verzet, moeilijkheden.
6. [Woordverklaring] vellen: een einde maken aan iets. WeNo vertaalt: “So wurde mit den
schlechten Gewohnheiten Schluß gemacht, die man vorher ausgeübt hatte.” [Hertaling]
ghevelt < gevel.

wat radi mi 1 meer te doene?”
Doe rieden hem die heeren coene 13085
dat hem niet en ware up ertrike
beter dan hi te Vrankerike
voere sonder enech letten mere.
Ende up dat swoer hem een ieghelijc heere,
waer si vortmeer 2 bi daghe ofte bi nacht 13090
Ogier vonden, dat si hare macht
souden doen hem te vane.
Ende van desen niet buten te gane
swoeren si hem alse getrauwe liede.
Hiermede si van hem scieden 13095
ende ieghelijc voer ten lande sijn.
Mer metten bisscop Tulpijn
waest anders, alsic hebbe vernomen.
Die paeus omboot hem dat hi moeste comen
te Rome ontfaen, dat verstaet, 13100
penitentie omme sine mesdaet
die hi vulbracht hadde, dat hi langhe
seven jaer al ommeganghe 3
up enen kerstijn orloghe hadde ghehouden.
Dat sijn neve doe was ghescouden, 4
13105
hieromme was ontboden die heere. 5
Nu voer Ogier met groter ghere
dien selven wech, dats een waerheit fijn,
dien naer hem quam die bisscop Tulpijn.
So voer hi emmer sonder respijt; 13110
hi en gheerde te lettene gheene tijt,
hi was haestech upter vaert.
So langhe voer die helt waert
tote dat hi quam, alsene God sinde,
1. [Hertaling] mi < nu.
2. [Hertaling] vortmeer < furbaßer.
3. [Woordverklaring] seven jaer al ommeganghe: volle zeven jaar.
4. [Woordverklaring] Dat sijn neve doe was ghescouden: wat zijn neef toen ten laste werd
gelegd. [Hertaling] Dat sijn neve doe was ghescouden < Das sin nefe zu was geschalten.
Onzeker. [Weddige] WeNo verbindt dit vers als relatieve zin met wat voorafgaat en
vertaalt: “den sein Neffe damals (mnl. toe) in Bewegung gesetzt/entfacht hatte.”
5. [Hertaling] hieromme was ontboden die heere < Herum was enbotten dem herren.

ghereden teenre scoonre linde. 13115
Ic wane, 1 God ghescien doen wilde.
Te vakene 2 began die helt milde
so utermaten seere,
omme dusent marc en hadde die heere
up die stonde vorder niet ghevaren. 13120
Hi beette neder sonder sparen
ende dede 3 den wrene goet ter stonde
den costeleken toom uten monde,
die scone was ende vergouden 4 claer.
Den sadel dedi hem of daer naer 13125
ende lietet weeden waert henen wilde gaen.
Die sterke man ghinc also saen
of doen sijns selfs wapine.
Lettel 5 wiste hi van Tulpine
die hem was so naer bi. 13130
Dat hovet leide neder die helt vri.
Slapen bleef hi in sinen scilde,
bedi 6 onse Heere wilde
datti van Tulpine wart ghevaen,
want hi 7 hem node soude laten verslaen. 13135
Mer die ghevanghenesse was harde goet, 8
want daer liet seder omme sijn bloet
menech quaet fel payien,
dat anders niet en hadde moghen ghescien.
1. [Hertaling] Ic wane < Ich woende.
2. [Woordverklaring] vaken: slaperig worden, slaap krijgen.
3. [Hertaling] ende dede < Ted er.
4. [Woordverklaring] vergouden: verguld.
5. [Hertaling] Lettel < Gar wenig.
6. [Hertaling] bedi < Also als
7. [Worodverklaring] hi, nl. Ogier.Ogier zou zich door Tulpijn niet hebben laten verslaan
en gevangen nemen, daarom zorgde Gods voorzienigheid ervoor dat Tulpijn hem slapend
aantrof.
8. [Hertaling] Mer die ghevanghenesse was harde goet > Wenn die gefengniß were hart
gut.