Iconologia, of, Uytbeeldingen des verstands : waer in verscheiden ...

»t
H
%

ilHHHPJitliniiiiHiniJPiiiiiii^iHjHiHuiiinifiiiiHinii'iMiiinjiii4
illillllilll
COTSTOLOGi:
CXiSARE RiPA van Perugien:
V>aerirt
•^^erfcheuLen, 'BeeUmffhi van 'Deu^'hclA,
Ondeu^hd£n,^en0)1ykeJ£ertztochten,
:Konsten,Leerityhcti . cZr trt andere
ontallyke Jlofin. , ^Uerielytk
werden, verhand^lt.
^yyt n£t Staluttns QMrtnelé acor
" CD .SPj£'j'eyisz CBd^fis.
2^ Dirdc PieterlJj. 'Bers opfU^^aUr
over de 'Korennurckt-
'd
i
Jllil
iiBniBiyiHiDiinoymniiiiiiiiii
m^j^ il

ICONOLOGIA.
of
uytbeeldingen des Verflands :
van
Cesare Ripa van Perugien , Ridder van
SS, Mmriüus en Lazzaro.
W A E R IN
Verfcheiden afbeeldingen van Deughden, Ondcughden, Genegcntheden,
Menfchlijcke Hertztochten, Konften,Leeringen,SinIijckheden,
. Elementen, Hemelfche Lichamen, Landfchappen van ItaIien,Revie-
ren van alle deelen des Werrelts , en alle andere ontallijcke ftoffcn,
met hare verklaringen, werden verhandelt.
Een werck dat dienftigh is , allen
Keedmaers , Voeten , Schilders , Beeldhouwers , teyckenaers , en alle andere Kcnjl^
heminders en Liefhebbers der Geleertheyt en eerlijcke Wetenfihaffen,
Om uyt te drnellen ,
en te Vinden^
't Begrip van alIeSinnebeelden, Invallen, Devijfen ofSinteykenen.
Oock om te fpreecken ,
Van alierleyetoerufingen , 'tzyopBruylofien, Lijchjlaetien en Zeege-feejien,
Mede om re vertoonen, de Gedichten derTonneelfpeelders, en om / 1 te beelden,
met haere eygene teyckenen , al het geene , eenighfins, in der Menfchen
gedachte , kan vallen.
ycrrtjcl(t met veele Beeldmjfen en gee^he geleerde over-weglngen , door de uyt^cmende verhetcrim Van
Giov. Zaratino Castellini Romano,
tijf het Itdliaens vertaelt door D. P. PER S.
A xM S T E L R E D A M,
By Dirck Pieterf^Pers^ Boeckverkooper op 't Water,
recht over de Kooren-merckt, in 'tjaer 1644.

Den Kónftlievenden Hcere
MICHIEL LE BLON,
Agent wegen de Kroone en Koninginne
van Sweden , by zijne Ma' van
Groot Britannien.
Y N H E E R E
;
P Of Ichoon de Konften en Weten(chap«
^ pen , door het onweder der verbolgenthe-
Sden en drifc der verwoede krijgswapenen,
hier en daer, hebben fchipbreuck geleden,
niet te min zijn diefelve , door de wacker-
heyt der geeften^noch altijt,in haer weefèn
behouden. Dat ftlx waerachtig zyjbetoonen ons de overblijf-
(èlen der konftige werken,die de voorgaende eeuwen ons hebben
naegelaten: want de Konften en Wetenfchappen5Volgen,
hier in, de vruchtbaere jaren, die hoe zy meer van den Hemel
^werden begonftigt, te meerder vrucht leverenfe, hunnen Hee-
re, weder : van gelijcke aert zijn oock de konften , hoe die in
voorlpoediger tijden werden gequeeckt , (oo brengenfeons
mede overvloediger Ipruy ten, van haere volmaeckcheyt, voor
den dagh: gelijk men'tfelve aendebloeyende eeuwen, en aen
de barre tijden, feer wel weet te onderlcheyden. Onfe Eeuwe,
fchoon die over al, door krijgs-c^elchrey is vervult, en in ongeftegen
vlamme blakert, niet te min behouden de konften, ook
midden onder de krijgstrompetten, eenighfins daer in haercii
luyfter : daer toe dan geene y veraers ontbreecken,die diefelve
met alle vlij tjhelpen bevorderen. lek dan, willende onfe eeuwe,
met eenig blijck van toegenegenthey t verderen, heb dit boek
JconoJogiay van den Romeinfchen Pvidder C E s a r e R i p a , tot
vorderinge der Deughd, Konften en Wetenfchappen, in onfe
,
* 2 Neder-

Nederduytfche taeleovergeftelt, en u EE. 't felve, als eenen
rechten Mi^cemsymlkn opdragen : te meer u E E. my daer toe
niet alleene ernftig heeft aengeraden, maer oock,als met fpooren
voortgedreven.dat ick dit werck,tot dienft en nut der kon-
ften en liefde der Nakomelingen, niet behoorde te ftaken. Ick
dan, als van nieuws opgeweckt, hebbe 't felve foo veele te ernftiger
bevordert, als ick daer toeyvrigh wierde aengeport, en
't felve,door des Heeren genade,oock ten einde voltrocken.En
gelijck Jpelles zijne konft opentlijck vertoonde, op dat hv eens
yders oordeel mocht verftaen,lettende alleene op den verfhn-
digen, foo breng ick dit werck oock voor den dagh, op dat het
van ygelijck gelefen , van gonftige gemoederen bejegent , en
niet met al te nauwkeurige oogen mag werden belonkt. Hierom
heb ick 't u E E. oock te hever willen toefchrij ven , als die
uyt opener inborfl: en zeedige Hoofshey t, der vrienden feylen
niet alleene gonftig over 't hooft fiet,maer ook verfchoont,en
die daerenbo ven fich, van kindsbeenen af, in de goede konden
en wetenfchappen geoeffent en verluftigt hebbende, diefelve,
als noch, met een vafter en rijper oordeel , bey vert en bevor-
dert. Van de nuttigheyt defes Boex fal ick niet fpreken, alfoo
't werck felve , door den menighvuldigen druck, en de uytnemende
verbeteringe veeier geleerder Mannen ,
daer van kan
getuyghnis geven.
En alfoo dit boeck, van foo veele Edele, hooge, geleerde en
weetgierige Mannen, met foo grooten y ver en luft is aengenomen,
ben ick dier vafter meeninge , dat het van u E E. in ^een
minder vvaerde fal werden gehouden, maer na u E E. genegene
befcheydenheyt,alfo werden bevorderr,dat het allen konlllievenden,
foo der deugd, geleertheyt als eerlijcke weetenfchap-
pen,fal werden aengeprefen. Mijn Heere : Onfangt dan 't felve,met
foo groote toegenegenthey t, als't u E E. Achtbaerhey
wort opgedragen, van u EE. dienftwillige
D. PIETERSZ PERS. DES
t

DES OVERSETTERS
ONTSCHVLDINGE
over de
Il pin che noviffima I C O N O L O G I A,
van Cesare Ripa, aen allen Beminders der
Konften en eedele Wetenfchappen.
E lujii die my eygentltjck tot defe overfettinge gedrevenjoeeft
my te geitjek , veeIe moeyte over den hals gehaelt , die ick my^
in V eerjiei te licht hadde ingeheelt : Want alfoo ick dit rverck
maervan buyten befaghy dacht my geraedeny om de leergierige
verjlanden eenige aenleidinge te geven , dat ick het ontwerp
en de ftellinge der heeldnijjen , alleene wilde voor den dagh
brengen : Maer alfoo my dit, voor den weetgeerigen, al te ma»
gerjcheen, ben ick voort geraeckt in de verklaringe der reedc"
nen : Tioch ick had die f eIve naultjx aengeroert , en derfehen wichtigheyt overwo'
gen, ofick ivierde, door de dityfiere en geleerde Jloffe , dte hier en daerfchuylde, af-
gefchrickt , dat ick 'tfelve vermeende tejiaecken , vermits my V werck te treflijck
dacht e , dat ick't met ruwe handen foudebetaflen. Evenwel heb ick de luft niet
konnen verdoven , maer heb de gewoonte en V fiaedigh gcbruyck ter handgenomen:
waer in ick den Boernaevolghde , diefich dagelijx gewende , eenjongh kalf te dra^
gen , ter tijd het een koe wierdé. Bit is my oock wedervaeren : Want alfoo ick voor
eerjl de gemeene Jloffe ter hand nam , heb ick my , daer nae , verflout , de geleerde
en hooge floffe te verhandelen : doch hoe ick V hebbe uytgevoevt , Jlact een ander
te oordeekn. De dichtenfoo uyte Italiaenfche als Latijnfche Po'éten,heb ick na mijn
vermogen gevolght t en van vcelen denjin verklaert, achtende onnoodigh eencfake,
foo overtolligh, te herhaelen, als die weluyt veelc uytheemfche, in hunne eygene tac-
len , fondtr eenigen arbeyt , daer by konnen werden gevocght. Doch ick hebbe altijd
gepooghty dat mijne overfettinge en dichten ^ mochten kUer en als 't geldganghbacr
zijn. Wat defes Schrijvers arbeyt belanght, dat ick allcene, door des Heeren genade y
heb gevolght en aldm uytgevoert , daer van vertrouw ick, datyder zijn hoogh ver-
flandfal-^rijfen, fchoon iemant de goede konjlen en wectenfchaffen mocht verach-
ten. Dit boeck is van hem genaemt Iconologia , Jfruytende uyt een gekofpelt
Criex woord'. Want Icon bediet een beeld , en Logls, > j/^raecke. Alfoo dat dit
^^^W Iconologia tnet anders bediet, als Beelderpraeck,2./;WÉ" als Wcrckbeeïden
^3 des

ONTSCHVLDINGE.
deiVerflAYids : Want hier in werden ontallijcke beeldnijjen uytgeleyt ^ en met [eer
edeerde en hewijllijcke grondreedenen en deftiie overwegingen, verkUeri : w/ier ujt
d^n werden vertoont , de heerlljckhep der dcnghden en (cbundi^ekhcyt der ondcugh-
den , ten einde men defe vlieden en dandere jal omhelfen. Bit Boeek ü om zijne
uytnemende nuttigheyt en deughdjot verfcbeyden tijden gedruckt^en aldereerjl van_
den Romeinfchen Ridder Cesare Ripa toegejlelt ,
'twelck hy met on^
nAcvolghlijcke arheyt en vlijt , uyte Fgyptifche , Chaldeejèhe , Criexfehe , Latïjnfche
en andere Schavers beeft opgefoebty en daer toe veele dingen,vm zelf, gevonden,
noodigende zijne Vrienden en Geleerden , tot gelijcke naevolginge : geleek dan oock
verfchejden geleerde Mannen^fich tot vercieringe defes, hebben bevlijtightydcch in"
fonderheyt Giov. Zaratino Caftellini Romaiio. Dit Boeek Is eer ft te Romen,
dócbfonder beeldniffen^ gedruckt, daer na te Milanen in Lombardien : Nti we^
derom te Romen met beelden. Daer na wederom te Florenzen en te Siena vol-
trocken. Na wederom te Florenzen , en te Padua voleint, Daer nae wederom te
-Padu a in V jaer 1611, 1615-, 1618,162^, 1630, ^« miffchien noch meermaels.
Doch defen laeflendruck, onderden tijtelW. piu che noviflima Iconologia, heb^
hen wy oock nagefen,en dit werck daer na vermeerdert. Maer van andere drucken,
hebben wy nochgeene kenniffe. En op datmen magh beffeuren , dat dit boeek onder
den Grooten en Geleerden in hvoger waerde is gehouden, blijckt hier ttyt^dat deyvrige
natie de Spagniarts yin V laer 16 z 2, in een algemeen tonneel offchouwplaetfe, over
de Canonifatie vanden H.Ifidorus van Madrid, gedaen in 't H.Balihca bifinen
Romen , verfchcydcn beeldnifjcn , te langh om verhaelen , nae den inhoud van dit
heeck, hebhen tocgeftelt geltjck mede isgefchiet ;
, in de Canonizatie van S. Êliza-
beta Koninginne van Portugal, //? 't jaer 1 62 5". lae defe ïconc^Iogia ü de IVcrlt
foo aengenaem geweeft , infonderhcyt den Geleerden,en die lufi hebbenfich in de we-
tenfchappen te oefenen, datfewderdig is geoordeelt,om in alle openbare Bihliotheken
qefeit, en hefonderlijck by den konfbeminders,om in hunne Eoeck-kamerste werden
hewaert,en den nakomelingen, als een gedenckwaerdigb pand,nagelaetente worden.
Dit Boeek zal miffchien, ter eerf er opfichty en op fommigeplaeifen, wat te fitsfn-
nigh en te dityferfehijnen ,
maer als men de moeyte wil aenwenden, foo fal toonder
de hand, lichter vallen, OMenfringhtfoo terjlont niet met beflobdefchoenen totte
konf en : daer moet IeerInfl , naerfligheyt, overlegh en gefiadigheyt hy komen. De
weetgierige verfanden , die de konflen en tvetenfchap beminnen , zu/Ien defen Romeinfchen
Ridder danck weeten, dat Ijy zijne vlijt tetyders nut en onderwijfnge
heeft aengen^entje meer men hier uyt, als uyt een lufige Waerande,die tot allen tij"
den hloeyt ,liefijcke vruchten kanplucken,€n tot zijn vermaek gemeten, la hy zal van
al't geene de morale of zeedige Vhtlofophie en oock de natuyrl^cke infch begrijpt,
'/ zy van deughden ofondeugden,ofwat een geefigh brein weet te bedencken,ftoffe
"vinden^omficb te verlufigenite meer hft niet alieene heeft getroekentuyt de alder-
Qhdfe

^
ONTSCHVLDINGE.
öudl^e Vhtlofophen.Voeten en Redenaers, maeroock uyt de H. Schrift, Oudvaderen
hhfiorien en dddcytreflijckfie (chrïftcn. V Salden Predikheeren en Reedeuaers
'voor een locale offiictslijche memorie dienen. om een beeld van deugd ofondeugd^
in hunne gedachte te drucken.en datfehe na defe deelcn te ontleeden.en met eierlijke
ommewegen uyt te hreyden, Den Schilders,/?/'/ niet alleene leeren.alle ontwerpfcht
die hunjouden mogen voorkomen, uyt te beelden yt zy datfe hijïorien ofandere fmne-
heelden en invallen , op 'tpenned willen vertoonen , maer oock om hunne wercken te
verrijkenen met reeden te bevefligen.en dat niet al/eene in de jlellingen en kleedin^
gen, maeroock in de verwen.Den Beeldhouwers, Piaetrnijders en Teykeuaers
zaUt ondcrwfjfin, hoe zy fich in hunne teykningen en konft zttllen oejfenen, om alfoo
hunne wercken, met oordeelen geef,igheyt , te beleydenyten einde men magh (peuren ^
datfe foo welin de konfl , als weienfchap der vindingen , hebben toegenomen. Den
Poëten ofUichtQtsfal't onderrechten om hunne vindingen met oordeel en geejiig'
heyt te ontwerpen , en gelcgentheytgeven tot hoogcrjpieglingeofpricklinge tot dieper
navorfchinge : 't zy om hunne Dichten uyt te wercken , ofom hunne Tonneelen of
Schouplaetfen ie verderen, en hunne vertconingen met oordeel te beleyden. Int kort, •
foofat dit boeck eeny der Liefhebber der V/etenfchappen den wegh baenen^tot opwec»
hinge der deugden eerlijcke konflen yen als eenjjioore xvefenyOm deyvrige ver/landen
totte liefde de (f hen voort te drijven. Maerwat heeft nu d'Overfetterytot z^ne ver*
fchooninge voer te wenden? Niet anders dan fo den Lefer iet beri(flijx mocht voor"
komen y't zy dat hy eenïgefeylen merckt, ofdat het niet klaergefielty of den fin niet
genoegh was getroffen, dat Ijy't met een befheiden oogh en oordeel wil overwegenyen
gedenckendai hy-dit beek niet afgebroken uyren heeft moeten toefieHengen dat zijne
dagelijxe beefigheyt een hinderpael ü,jo V na rjjne waerdigheyt niet is bearbeyt. Oock
ist 'niet wel'mogchkydattcr in fo vele veranderingen vanfioffe en dichten^nictfom-
tijts eenige duyfierheytfoude konnen infuypen. Allen te vernoegen , is onmooglijek,
noch min myfclve, als dietegcns danck, en boven mijn groot e opficht^niet alles heb
konnen vermijden, Tder heeft fijn eigen oordeel. Doch ik zal fo welden onbefeheide"
nen^als be(cheidenen,danck wetenfoo mijne omvetenheyt^door hare opmerckinge ^zal
werden verlicht. Nochtans vertrou ik mede, dat mj vele edele verftanden fullen geluk
toe wenfhen, dat ick^met fo groote mocyte^defn Schrijver, de Werrelt heb vertoont^
en hem Nedtrduyts gelecrt^op dat ai/e weetgierige vernuften, de wetenfhappen en de
geleeühcjt mogen nafjeuren. Oock dacht my,dat het fcer onbetacmlijck was, dat ick,
door mijne Overfettinge,van des Romeinfchen Ridders fpoor en wit,foude afwijken
om dat ick de laperinge van eenfijdigheyt niet op my mocht laden. Smaeckt het den
eenen heter als den anderen , dat is de gemeene fleur. Alle kof} is opyders tonge niet
even fmaeklijck. Doch hier flaet het eenjdervry,dat hy fcodanige fpijfe verkiefe,als
hem befl gevalt, want hy f al dech fioffe genoeg vinden, die hem f al behagen. Is 't dan
ookydat ik in mijne overfttinge wercU hcrijityik fal nie?nant hierover 7no€ylijk zijn,
want ick hebgedaeninict hetgeene ik hehbe gewi!t,maer 'tgeene ik hcbbe vermocht,
^ 4 Der^

ONTSCHVLDINGE.
Verhahen fai ick my , met den Poëet Propertio , vergenoegen , daer hy aldm
Jinght :
Qaod fi deficiant vires, audacia certè
Laus erit , in magnis & voluifTe fat eft.
Dat üi
De koenheyt Jlreckt tot lof,[choon u befweeck de machte
Het willen tot wat groots, wort voor de daed geacht, .
Ick heb my oock foo (ïaefs aen de taek niet gebonden , dat ick nietfimtijts andere
woorden [oude hebben gebrnyckty die op de onfe beftpajlen, wantyder /fraecke heeft
haere eyoen aert en invallen. Oock laet ick my voorjlaen , dat een Overfetter defe
vryhqt toekomt , ah hyjlechts denfin des Schrijvers geen gewelt doet. Op weinige
plaetfen , heb ick eenige Critifche ofnaeuwefiftingen , foo eeniger woorden als op-
fchriften, voorbedachtlijck laeten doorjlippen, als die nergens toe vorderlijck waeren,
als tot oorketelingen voor den Geleerdenden voor den Duytfchen Leefers, blinde hin-
derpaelen, Somtijts heb ick oock daer tujfchen gevoeghty 'tgeene ick in verfcheydens
Schrijversyhad aengemerckty en'tfclvemetfierrekens * * ^, op eenige plaetfen^
onderfcheyden.
Dit had ick u.gonfiige Leefer,voor te draegen, met wenfih , dat het by u met f) o--
danigcn Itifi magh werden aengenomen, als het by my , met grootcn arbeyt enyver,
ü voltrocken, Gebruyckt het dan tot uwer onderwijfmge , en tot naejpeuringe der
deughti konjlen en geieertheyt» Vaert wel.
IRCK FIETERSZ PERS.
ÏNLEÏ-

K'%:')!^^^^P)w/^
I N L E I D I N G E
Over delcoNOLOGiA of Beelde^raeck ,
Ridder Cesare Rita van Perugie
:
van den
K^lrvacrj in 't gemeen y van verfcheyden gedaenten van BeeldniJJèn , met hacre
eigene grondregtilen , geleerdelijek wort gehandelt,
^?^^^v^^^^ E Betldniflen die gemaeckt zijn , om eene faecke , die verfcheyden is,
-^^^©^>*^'^f^ van 'r o;eene men met de oogen liet , uyt te drucken , hebben anders
Y!^^^^^'^^^\ geen fekerder noch algemeener regel , als de naebootfinge van de ge-
";^^ O ^^wv
'''^•chtniife, en dat van die dingen, dieder in de Boecken, Medaglien,en
)^i ^^^^èl) uyrgeh ouwen Marmorftecnen, werden gevonden : 't zy dat het gedaen
'''^y/door de naerftigheyt van de Latinen, Griecken, of van d'alderoud-
\{^^^^^fiL
ile, dieweicke Vinders van d^ti'Q. konfte geweeft zijn. En hierom fchijnc
2^^^^^^^^^-=-^^^ het gemeenlijck , dat die geene , die lich buyten ó^q.'ïq. naevolginge bemocyt
, doolt , of door onweetentheyt , of dat hy llch te veele onderwint. Welcke twee
vlacken , veele afichricken , van die lich onderftaen uyt hunne eygene arbeyt en moeyte,
eenigh lof en eere te verkrijgen. Om my dan aen defe Ichult niet verdacht te maecken,heb
ick geoordcelr, dat het een goedeen noodige faecke was, dewijl ick hebbe voorgenomen,
van'alle defe beeldniffen een grooter bondel toe te ftellen, als my wel, uyt de opmerckinge
van de alderoudfte dingen, mocht voorkomen, oock eenige dingen hier by te verlieren, als
mede,om verfcheyden nieuwe aen te nemen, en diefelve op 't waerfchijnlijckft uyt te breyden,
en eenige dingen ontrent het formeren of toeflellen te verhandelen, en de beteykende
ontwerpfels, in 't begin, van dit werck, te verklaeren : 't welck mifrchien,van veele vrienden
met al te groot verlangen, wort verwacht, in wien te vernoegen,ick my ten hooghften
kenne verplicht. Naelaetende dan de Beeldniifen,die de Reednaer gebruyckt,en waer van
t^ripotdes in 't iii boeck, van de Welfprekens-konfl, handelt, fal ick alleene fèggen, van die
geene, die totte Schilderkonft behooren , of van die geene, die door de verwen, of eenige
andere fichtbaere faecke,'t felve konnen vertoonen, of die eenighfins van dielèlve verfchillen,
en nochtans eenige gelijckheyt, met de andere, hebben. Want gelijck de Schilderbeelden,
door 't oogh iets overreeden , alfoo beweeght de Welfpreeckenskonft den wille door
de woorden. Want alfoo de Schilderkonft oock let op de gelijckheyt van de dingen , die
buyten den Menfch zijn , foo letfe oock op die dingen , die daer mede zijn t'faemen gevoeght
, en die in der daed , ejfenüali of welentlijcke genaemt werden. In de eerfte maniere
zijnie dickwijls van de Oude gehandelt , verfiercnde veele beeldniffen van de Godheyt
: dieweicke niet anders zijn , als hulfels en kleedingen , om dat deel van de Philofbphie,
't welck handelt van de voortteelinge en van de verdervinge der natuyrlijcke dingen,
of van de geftaltnilTe der Hemelen of invloeyingen der Herren , of vaftigheyt des Aerdrijx,
of andere diergehjcke, bedeckt te houden : die oock door lange naerftigheyt , daer toe
zijn gevonden , om het gemeene Volck daer door in defe kennilTe, te overtreffen. En op
dat niet te gelijck geleerde en ongeleerde de oorlaecken deler dingen fouden verftaen en
doorgronden , foo fpraecken zy oock door 't middel van defe beelden bedecktlijck onder
malkanderen : naelaetende alfoo den Naekomelingen de kennilfe van de geheyme beeldniffen,
op datfe in waerdigheyt en w'ijsheyt andere daer in fouden overtreffen. En hier uyt
is gefproren de groote menichte fabulen der Oude Schrijvers, die eene nuttigheyt van wetenfchap
hadden aen den Geleerden, en eene foetigheyt van fcherpfinnige vertellingen, aen
den onkundigen. Waer over oock veele trefïijcke Mannen hebben geoordeelt , dat dit een
welbefteede moeyte was, die dingen uyt te leggen , die zy in defe fabulen vonden verborgen
: Ons by gefchrifte naelaetende , datfe by de beeldniffe van Satumm , den Tijd verflonden,
die aen de laercn, Maenden en daegen haer weefen gaf en wederom wegh nam, alfoo
diefelve

I N L E I D I N G E.
En by den
dicfclvc ziinc eygene jongen, die zijne kinders waeren, weder verflont en op-at :
blixeinenden fupiter, verftonden zy, dat alderfuyverfte deel des Hemels, vvaer uyc alle hoot^e
Hemel iche wcrckingen heerkomen. Oock verftonden zy by de beeidcnifle van de
bverfchoone Fénus, de appetijt of luft van de eerfte materie of ftofte totte forme ofgedaentc,
die haer de volmaecktliCyt geeft, gelijck het de Philofophen noemen. En voor die geene,
die daer geloofden dat de VVerld een beweeghlijck lichaem was, en dat alle dingen gebeuren
, door de heerfchinge der Sterren (nae 't geenc AArrHfiwsTn/^m^^s inzijne P/md«-
(In verhaelt ) verfierden zy den Herder c^r^«< , die i«et veele oogen van alle fijden konde
iien. Ditfelve vertoonden zy mede door f«w, die aen de haad van ju^itcr in delochr hingh,
gelijck Homerus feght , als mede ontallijcke andere beelden , waer mede zy aireede vcelc
boecken hebben vervult , en veele Schrijvers moede gemaeckt , doch met voordeel van
wijsheyt en gelecrtheyt.
De tweede maniere van beeldenififen, bdielfl: die dingen, die in den Menfche fclf zijn, of
die daer groote gemeenfchap mede hebben, gelijck daer zijn de CoWf/-/f« of invallen, en de
/;ii///'of gcfchicktheeden , die van de invallen voortkomen, met menichte van veele befondere
handelingen. En de concepten of invallen, fonder ander fchefpfinniger oordeel, noemen
wy al het gcene dat niette woorden kan werden uytgedruckt : 't weick te faenr.en bequaemlijck
in twee deelen kan werden afgefcheiden.
Het eenc deel is, dat eens anders fake bekent of ontkent : 'r ander deel doet fulx niet. En
met dere,llellon die gene haer konftwerk toe, die daer Princelijcke Devij/en of Sinfpreucken
uytdrucken, waer in met wcinigh lichaemen en weinigh woorden, aileen een ontwerp wort
te kennen gegeven. Soo doen oock diegeene die E»;b!cm.it^ of Sinnebeelden maken, waer in
een meerder ontwerp,en oock meerder woorden en lichamen werden vertoont. Met defe
dan wort de konft van andere beeldnilTcn gefchickt , die tot ons verhael behooren , en dat
door de eelijckformigheyt, die zy hebben met haerebepaelingen, diealleenededeughdof
ondeughd omhelfen, of alle dingen, die met die of defe dingen, eenige gelijckheyt hebben,
fonder datmen eenigh dingh bekent of ontkent : En om dat die alleene zijn ontkenningen
van eenigh dingh , ofbloote dini^'-n die in vveefen beftaen , foo worden die feer bequaemlijck
door een Menfchlijck beeld uytgedruckt. Want gelijck de geheele Menfch be-
Ibnder is, gelijck de bepaelinge de maete is van 't bepaelde, alfoo kan van gelijcken de toevalli2;e
gedaente , die uyterlijck van bem wort vertoont , wel wefen een toevallige maere,
van de bepaelbaere hoedanigheden , hoe die oock mogen wefen , 't zy datfe van onfe ziele
alleene,of van den geheelen Menfch, zijn t'faemen geftelt. Laet ons derhalven toefien, datmen
dit, in ons voorftcl, geen beeld noeme, dat geen gedaente heeft van den Menfch , om
dat het beeld quaiijck is onderfcheyden, wanneer het voornaemfle lichaem, niet in eeniger
maniere zijn ampt doet, 't geene het gellacht doet in zijne bepaelinge.
Onder 'z getal , van andere dingen , dient men te letten , op alle wefèntlijcke deelen van
cie faecke felve : en hier van fal 't noodigh zijn , datmen feer nau acht neme , op de ftellinge
en op de hoedanigheyt.
De ftellinge van 't hoofd, fal wefen of hoogh of laegh,of vrolijk of rwaermoedigh,en na
de verfcheiden andere paiïien of hertztochten , die fich , als op een tooneel , in 't weefen
van 't acngeücht eens Menfchen,ontdecken. Oock moetmen letten op deflellinge,(bo van
armen, handen, beenen , voeten , vlechten en kleedingen, als mede van andere dingen , en
op de onderfcheidlijcke en welgefchickte ftellingen , die een yder lichtlijck , by fich felve,
fal konnen ondcrfcheiden, f:)nder dat wy daer van anders behoeven re fpreecken : Nemende
een voorbcclt van de Gade Rome!nen,die fbodanige ftellingc hebben waer;,enomen, en
infonderheyt in de Medaglie of Gedenckpenningh van den Keyfer ^yflriamn, alvvaer de verheuginge
des Volx T: iet afgcbeelr, onder den naem Hi!arir.is , met de handen aen de ooren.
De algemeenc Wenfch of 't Gebed , ft iet met beyde handen ten Hemel opgehev.n , alsof
zy iet wilde bidden of verfoecken. Men vind oock andere beeldniffen ui de IV .'daglien,
nietten liand aen den mond : andere fitten , leunende met het hoofd nie de recl er fijde :
andere knielen : andere ftaen recht over einde : andere ftaen vaerdigh om te gaen ; andere
jnec

I N L E I D I N G E.
met een been of voet om hoogh , en met veele andere ftellingen , die by t^do/ph Occo zijn
belchreven.
Belangende de hoedanigheeden , die fiillen zijn wit of fwart , welgeftelt of mifi-nieckt,
mager of vet, jonghof oud, of diergelijcke dingen , die niet lichtlijckkonnen werden "Cfcheiden
, van die dingen , waer in diefelve zijn gegronr. En hier op is re letren , dat alle
defe deelen te faemen een fbodanige eendrachtige overeenftemminge inaecken , dat in die-
felve te verklaeren zy ons een vergenoegen toebrengen , om de gelijckformighe) t der dingen
te kennen, en het goed oordeel van die geene, die diefelve in foodanige maniere heeft
weeten toe te ftellen, datter eene faecke alleen is voortgekomen, die vermaecklijck en volkomen
is.
Soodanigh zijn vaft doorgaens alle de beeld niflen van de Oude , als oock van de Nieuwe
, die niet, by geval, worden geichickr. En overmits de Phyfwgnomie of gellcht-kenninge
en de verwen, van de Oude zijn waergenomen, foo kan elck daer in volgen het aenfien van
t^nliotcies, die een yder, nae de meeninge der Geleerden, behoort te gelooven.als die alleen
hierin , gelijckmede in het overige vervult , al 't geene dat veele dier van fpreecken. En
wy fliUen dickwijls naelaeten iets te verklaeren ( en ons genoegen met het geene dat een of
twee mael, onder foo veele dingen, te gelijck geftelt is ) van 't geene, dat onderfcheydentlijck
in elck befbnder beeld is geopenbaert. Inlbnderheyt dewijJ de naerftige opmerckers
konnen gaen tot ^kxander van ^kxaudro in zijn 2 boeck acn 't xix capittel , alwaer hy in eea
geleert kort begrijp veele Sinteyckenen met haere verklaeringen , behoorende tot alle leeden
en verwen, voor den dagh brenght.
De gefchrevene bepaelinge,alhoewel diefelve met weinigh woorden gefchiet,fbo fchijnc
het dat dielelve in de Schilderkonft oock tot naevolginge , met weinigh woorden behoort
tegefchieden : i'oo is 't d.ierom niet quaed, datmen opmerckinge heeft van veele voorgeftelde
faecken, acngefïen men van veele , het weinige en befte kan uytkippen , en die meefl
tot ons voorftel, te paffe komen : of dat zy dan te gelijck eene tTaemenfl:ellinge maecken,
die nae de befchrijvinge der Redenaers of Poëten gebruycWijcker is, als de eygene bepaelinge
der DiakÜkiens of Reedenkavelaers. 't Welck dan , miffchien , foo veel te bequaemer
fal gefchieden, wanneer de Schilderkonft, meer door haer felve, en in het ovrige, met defe
feer lichte en vermaecklijcke konfte volmaeckt wort , als met die geene die feer fwaer en
verborgen is. Doch dit is een klaere faecke , darmen onder de Oude flet, dingen , foo wel
van d'eenc als d'andere maniere, die feer fchoon en met groot oordeel zijn gemaeckt.
Dewijl nu dan blijckt , dat defeflagh van beeldeniffen , feer licht totte i^elijckheyt , in
haere bepaelinge, konnen werden gebracht, foo flillen wy feggen, datmen foo wel van die»
als uyt dele viere, de hoofdftucken, of de voornaemfte oorfaecken, kan trecken, waer uyt
men de ordre kan nemen om diefelve toe te ftellen. En diefelve worden in de Scholen, met
haere gewoonlijcke naemen, uyrgedruckr, te weeten van de materie of ftoffe, van het cffickns
ofwerckende, vande/Wwf of gedaente, en van ^w of het einde : uyt welcke verfcheidenrheyt
deler hoofdftucken , fprnyt oock de verfcheydentheyt , die de Schrijvers dickwijls
houden, om eene faecke te bepaelen : vangelijcken mede de verfcheydentheyt, van veele
beelden , die gemaeckt zijn , om eene faecke alleene uyt te drucken , het welck een yder,
voor fich felf , uyt defe beeldniffen kan acnmercken , die wy uyt verfcheyden oude Schrijvers
hebben verfamelt , daer dele viere te faemen zijn gebruyckt geweefi , alleen om eene
faecke te vcrtoonen, alhoewel men dit alles, op eenige plaetfen,oock te gelijck bevinr. Soo
moetmen dan voornaemlijck hier op acht nemen , om eene verborgene faecke , op een ongemeene
ntaniere te teyckenen , datmen diefelve door een geeftige vindinge , aengenaeni
maecke : en 't is prijflijck, datmen dat in een faecke alleene doe , om geene duyfterheyt en
onlult in 't toeftellen te veroorfaecken , van datmen veele dingen in zijn gedachte moet
onthouden.
In die dingen dan, daer het laefte onderfcheyt , fboder eenigh is , kan werden vertoont,
foo fal dit alleen genoegh zijn , om loflijcke en feer volmaeckte beelden te maecken : of
by gebreck van 't felve^ dat nochtans mette felve fake vereenight is , wort het onderfchey-
^ ^ den.

tien, Coo inen de algemecne gebruyckt :
I N L E I D I N G E.
gelijck die dingen zijn, die te {acmen geflclt zijn-
de, even het felve vertoonen, datrfe alleene, voor haer felve, doen (baden.
Daer nie , wanneer wy dan door delen wegh onderfcheydentlijck weeten de hoedanigheyt
, de oorfaecken , de eygenfchap en de toevallen van een bepaelbaere faccke , om een
beeld op te maecken, foo is 't noodigh te foeckcn de g^lijckniire,gelijck vvy hebben gefeyr,
in de dingen , die in ftoffe beftaen , en die het beeld fiil hebben , in plaetfe van de fpraecke,
of van de bepaelinge der Rcedenaers , en dat van dingen , die in eene gelijckc proportie of
evenreedentheyt beftaen, hebbende twee onderfcheydcntlijcke dingen onder fich relve,tot
eene faecke alleene, die van beyden verfchcyden is, nemende dat geene, dat het minfte is :
als by gclijckniiTe van de Sterckheyt, Ibolchildertmen een Colomne of Pilaer,om dat diefelve
in een gebouw alle de fteenen en het getimmer draeghr, dat daer op gebouwt is. Tonder
fich te Bewegen of te wanckeicn : feggende dat i'ulx is de Stcrckhcyt in den Menlcii,
om de fwaerwichtighcyt van alle moeylijckhcdcnen fwaerigheden, die hem ovcrkomen,te
verdragen. En by gelijcknillc van de Weirprekenskonft,ftclrmen het Swaerd en het Schild,
want gelijck dit gerectlchap den krijghsman zijn eygen leven befchut , en zijnen vyand
quetft, alfoo houd'de Reedenaer, elck door debcwijsreedenen of onvolmaccktebefluyten,
zijne goede (aecke ftaende, en fet de tegenftrijdende terugge.
Boven dit, dient hier toe eenandere ilagh van gelijcknilfen, te weeten wanneer twee onderfcheydcne
dingen , in eene alleen , van haer verfchillende , over-een komen : als om de
Grootmoedigheyt uyt te drucken, fbo neemtmen den Leeuwe, waer in de Grootmoedigheyt
ten meeftendecle wort ontdeckt. Wclcke maniere niet foo feer prijdijck als wel gebruycklijck
is , en dat wegen de hchtigheyc van de vindinge en de verklaeringe daer over.
En zijn defe tweederleye flagh van gehjckniflen , de fenuwcn en de kracht van een welgeniaeckt
beeld, fonder welcke, gelijck datfelve beeld weinigh moeyte , van vindingen , aen
fich heeft, alfoo blijft het onlliiaecklijck en belachlijck.
Dit is van eenige nieuwe Schrijvers weinigh waergenomen,die de gebeurlijcke werckingen
vertoonen , om de wefentlijcke hoedanigheyt aen te wijfcn gelijck die ; doen , die in
plaets van de Vertwijflingh eenen afmaelen , die fich aen den keel verhanght : Voorde
Vriendfchap twee perfoonen die malkanderen omhelfen , of anderedingen van weynigh
geefts en luttel lofs. 't Is wel waer, gelijck ick hebbe gefeyt, dat het prijüijck fal zijn, defc
toevallen te ftellen , dieder noodfaecklijck by de bediedlijcke faecke van 't beeld volgen,
wanneermen die in onderfcheydene en bloote plaetfen ftelt, als in'tbefonder die geene die
totte Phyfiognomie of Menfchen-kenninge , en rotte geftalteBifle des lichaems behooren,
om alfoo uyt te drucken de heerfchappie die de eerfte hoedanigheeden hebben, in de t'faemenftellinge
des Menfchen, en die over zijne uytwendige toevallen beftieringe hebben, en
die fich nae defe paffien of neygingen buygen , ofte aen die geene , die daer mede zijn gelijckformigh.
Gelijck of men wilde de Melancolie of S waermoedigheyt , de Gedachten,
het Berouw en andere dingqn afteeckenen,foo filmen wel doen datmen een uytgedrooght
opfichr, mager, verwarde en wilde hayren, een ongehavende baerd, en van vlees niet al te
jeughdigh,afmaelde : Maer het Vermaeck, de Geneughre, de VroHjckheyt en andere duf-
danige dingen behoortmen fchoon, dertel, frifch, blofend en lachende af te maelen. En of
wel defe kenniffe weinigh plaetfe heeft onder 't getal van diergelijcke , niet te min foo iflc
gcnoegh in 't gebruyck. En defe regel van de toevallen en werckingen , als aireede gefeyt
is, fal oock niet altoos volgen : gelijck in 't affchilderen van de Schoonheyt,die een faecke
is buyten het begrijp van de prijsreeden : En ofwel in den Menfche eene proportie of
evenreedentheyt is van trecken en verwen , foo is daerom het beeld niet wel uytgedruckr,
om dat het re boven-maeten fchoon en wel toegeftelt is : want dat foude wefen een verklaeringe
van 't felfde, door 't felfde : of liever van een onbekende , tot een min-bekende
faccke, als of men een kaerfe wilde ontfteecken, om de Sonne befchcydcntlijck te fien,fulx
dat de bceldenilfe geen gelijcknifle foude hebben , 't welck nochtans de ziele van dien is,
Zy koll oock geen verniaeck by brengen , om datfi; geen veranderinge hadde in een voorilel
van fulckcn gewichte , waer op voornaemlijck pehoort gelet te worden, Waer over
\vy

I N L E I D I N G E.
wy de beeldnifTe van de Schoonheyt , op haere plaetfe , met het hoofd in de Woleken hebben
afgebeelt, met andere behoorlijcke toepaflingen. Om dan alle gelijckniiren en handliiif'^en,
en wat in yder voorftel bequaemft en gevoeghlijcklt is, \vel te voegen , falmen letten op 't
gcenede ^crorici of Reedenaers waerfchouwen , te vveeten , datmèn door de bekende dingen
de hooge moet foecken , door de prijflijcke de doorluchtige , door de verachte de
vuyie , door de lófwacrdige de heerlijcke. Vyt welcke dingen, een yder, foodaenige menichte
van invallen, in zijn verftand , fx\ flen voortfpruyten , indien hy niet meer als 'bot is,
dat hy uyt fich felve, van eene faecke alleen , die hem wort voorgeftelt , falbequaem zija,
om fm.ieck en vernoeginge te geven , aen de begeerte van veelen , en aen verlcheyden verflanden,
om een beeld, op verfcheyden manieren, en dat altijd wel, af te maelen.
lek weet boven defe aenmerckingen , die in der waerheyt , met meerder naerftigheyt,
wel koften werden uytgeleyt, niet meer te lIen,dattot kennilTe van deCe beeldenilTen waerdigh
is tefchrijven, zijnde, in der daet, onderwijfingen, die aldereerft zijn afgekomen uyt
de overvloet van der Egyptenaeren geleertheyt, gelijck C. Taatus getuyght, en dat die doer
nae , metter rijd , zijn verciert en opgepronckt , gelijck han. Gorof>iui Becams verhaelt : ful:^
datmen defe kenniüè kan vergelijcken by een verftandigh Man , doch die veelejaeren,
naeckt en bloot in eenfiemheyt geleeft hebbende , en daer nae in den ommegangh der
Menfchen verkeerende , fich herkleet , ten einde andere , door de uytweudige fchoonheyt
des lichaems , 't welck het beeld is , aengelockt zijnde , verlangen , om ten aldernauwften,
defe hoedanigheeden te verftaen , die de cierlijckheyt geven aen de ziele , dieder is de beteyckende
faecke, en die eenfaem was , terwijl hy in eenfaemheyt leefde , en die van weinigen
uytlanders was geliefkooft. Alleene leeftmcn van Pythagords, dcit die uyt oprechte Liefde
totte Wijsheyt , met groote flovernie door Egypten reyfde , alwaer hy de geheimniffen
der dingen leerde, die in dele raedfelen waeren verborgen, en daerover ouder en wijfer te
huys keerende , foo verdiende hy, darmen nae zijne dood , van zijn huys een Tempel
maeckte, diemen de waerdigheyt van zijne Wijsheyt toeheylighde. Men vind oock dat
Plato , een groot deel van zijne leeringen , uyt de geheimeniflen van Pythagoras heeft geput,
waer onder oock de heylige Propheten haere leere verberghden. En C/jn//;« die daer was
de vervuUinge van de prophetien, bedeckte een groot deel van de Godlijcke geheimniffen,
onderde duyfterheyt van zijne gelijckeniffen.
Soo was dan de Egyptifche Wijsheyt, als een leelijck en qualijck gekleet Man, die door
den tijd en door raed van de eervaerentheyt , geciert zijnde , aenwees , dat het quaed was
de kenteyckenen van de plaetfe re verbergen , waer in de fchatten waeren , ten einde een
ygelijck fich hier mede bemoeyende , door dit middel , tot eenige trappe van geluckfalig-
heyt moght geraecken.
datmen de lichaemen van de be;elden met onderfchcyden verwen af-
Dit kleeden was ,
maelde, na de evenreedentheyt van veele veranderingen, met een fchoone welftand en van
uytnemende frayigheyt , foo van de konft als van de faecke lelf , van de welcke niet eene
was , die ter eerfter opficht niet wierde beroert, om, met een leecker verlangen , te onderfoeckcn,
waerom diefelvein foodanigen ftellinge en ordre wierden vertoont.
Dele finlijckheyt wafl; noch aen , als men de naemen van de dingen onder defe beeldnif^
feu vint gelchreven. En my dunckt datmen de onderfchrijvinge van de naemen behoort
gaede te flaen : behalven alffe fullen wefen op de maniere van een raedfel , want fonder
kenniffe van den naeme , kan men niet doordringen , totte kennifie van de bekende fiecke,
ten wacre alleen dat het llechre en gemeene beelden waeren , die van een yder , door 't gebruyck,
ter eerfter opficht, gemeenlijck worden bekent. Mijne meeninge ftcunt op de gewoonte
van de Oude , die op haere Medaglien de naemen , van de vertoonde afbeeldingen,
uytdrucken : Waer over wy oock in diefèlve leelen , de woorden van Overvloed ^ Een»
ikacht , Sterck^tyt , Gcliuhfaligheyt , Vrcede , Voorfichti^beyt , Godfaligheyt , Heyl, Seec/icrhcyt, Ovenvinninge^
1
Dcuohd of Dapperhcyd, en duyfent andere naemen, die rontom haere beeldniffen ftaen.
Dus veele heeft my goed gedacht te fchrijven , tot voldoeninge van den goedertieren
goe
Leefer. Is 't nu dat hier in, of in 't o vrige, van dit werck, mijne onwetentheyt hierdoor
eenigt
,

I N L E I D ï N G E.
cenige lafteringe mocht overkomen, foo fal 't my lief zijn, dat ick, door hare naerlligheyr,.
ma>^'-h werden onderwefen.
Tot belluyt fal ick noch dit alleenc fcggcii , dat gchjck ick dit Boeck , tot Godes eere en
des Leefers nut , hcbbe gefchreven , dat hy 't oock aifoo , tot dien einde wil gebruycken :
Want dat foude wel een ondanckbaer en fchandigh gemoed weien , dat God geen danck
foude weeten , vooi al 't geene , wat hem , door een tweede oorfaecke , tot zijnen beften,
wort voorgeftclr.
CESARE RIPA.
ICONO-

ICONOLOGIA, of BEELDESPRAECK:
zijnde Afbeeldingen des Verflands:
Van den Edelen en hooghgeleerden
Romeinfchen Ridder
CESARE RIPA, en Andere.
ACADEMIA, Oeffen-plaets èar Geleerthfyty
tan den Hecre Giov. Zaratino CafleUini.
En vrouwe inweerfchijn
gekleet , bedaeghd van
opikht en van jaren,met
goud gekroont, hebbende
in de rechter hant een
vijle,al waer boven op 't
handvatfel gelchreven
^Itl^detrahk atqur pclit, dat
inde
JS , xy neemt af en maeck^ glad : hebbende
flincker hand eenkrans,te lanien gevlochten
van laurier, klim op en mirten,waer aen twee
granaet-appels hangen. Zy i;ü fitten in eene
Ioei
, die gecie;:t is met bladers en vruchten
van cedren , cipres en eycken , als mede van
olijftacken : dele plaets fal aen die fijde
ftaen , daerfe metten elleboge nae toe leunt,
een plaets die naaft aen dees beeldenis is. Zy
fal fitten in 't midden van een fchaduachtigh
voorhof, en in een boomrijcke plaetfe van
een hoeve, rontom met Platani of Arendoorii
bomen. Voor hare voeten falfe hebben een
hoop boecken,Avaer tulfchen een baviaen fal
fitten, die gekleet fal zijn met weerlchijn
van allerleye verwen , om de verfcheydene
wetenfchappen uyt te drucken , die in een
geleerde Academie worden verhandelt.
Bedaeghd wort zy gcmaelt , van wegen
de volmaeckte en rijpe kennilTe van de dingen
die zy befit , en waer van in dees ouder
wort gefproken : als die de jeughdelijckelichtvaerdicheyt,
noch de futachtige ouderdom
, niet is onderworpen ; maer als eene
die begaeft is met een vw: gemoed ,
güfbnt oordeeL
en een
Datle met goud gckroont is,geeft tekenncn,dat
wanneer 't verfland van den Academill
zijne gedachten fal voortbrengen , de
welcke in 't hoofd, of fo Platu in zijne Timje^s
fegt ,
moed ben:acn,foo it, 't v;m noode dat die ge-
in de verftandclijcke deelen van 't ge-
ftncert zijn als 't goud , ten einde die op alle
toütfcn mogen proef houden.
In de rechterhand heeftle een vijle mee
de ipreuck vonioiw, dctrahit atquepoUt, dat is,:ïy
neemt af en maeektglad : want gelijck de vijle het
yfcr vijlt en te geüjck glat maeckt,den roefl
afdoende, dat het blinkende wort, allo worden
oock in de x^cademie alle overtollige
wercken weghgenomen, verbeterende 't gene
gemaeckt is , 'r werck polijflende en verlichtende
: en daarom is t noodigh dat het
geftelt werde onder de vijle van^'een ernftnaftiger
oordeel der Academiflen ; en datmen
doe gelijck OVtd'm iegr
A lek.
;

:
Ukjal den \ijl Wi« metr en ffrenner nu gehruycken^
En latenyder "woord voor 't onrecht oordeel duycl^eH,
Waer over QumtiUama feyt dat de vijle het 'wercl;^
, ,
ACADCMXA.
om
de laetfte fchaef of vijle moet hebben ,
dat het niet fchoon noch genocgh gepohjft
is. Waer van de Latijnen dit fprceckwoord
hebben Umam addere , onder de vijle doen, op
dat het overtollige werde afgedacn :
het gevijlde noemtmcn glat.
want
De krans is met Luuyecr , iQmop , en Mirthe
omvlochten , om dat defe drie planten de
Poëten worden toegevoeght , en dat door
de verlcheyden manieren van Pocfie die in
de Academie bloeycn. Overfulx behoort
de Mtrth aen een honighfbet Minnedichter
die met foeticheyt en bevalügheyt zijne
minnefangen queclt : want deMhth is een
beeld van t vermaeck en de aeiigennemhcy t,
en Fénus is moeder van de Liefde. Oock fcyt
Ktcandcr,dat Vcnui tcgenwoordigh zijnde,terwijl
het oordeel van Paris wierde uytgelproken,gekroont
was met Mrth, om datfe haer
ioo aengeiiaem was .Waer over yirgilua fingt,
i^en Bacchus pafl de druyf , de Mirth is Ve-
rnis f'Vr
En Phoebus "Wort omkranfi mctfrijjche LauWC-
rier.
En OVidJui , willende het feeft van t^fprllis fingen,
roept yénuf aen,dat zy zijne hoofdflapcn
jnette Mn^th wilde aenraecken , ten einde hy
te beter de Minnedeuntjes , die haer paften,
foudc konnen ilngen.
Met veyl ofKJimop en met Laurier wierden
alle Poëten fondor onderfcheyt gekroont
en hier mede wierde Pmdarus gekranft. Niet
te min is de KJ}mop , in 't befonder , de vroiijcke
Poeren toegepaft, gelijck OVuUus , Prom
fertiui, en verlcheyden andere verhalen.
De La!

cedelt zijn , de overwinners derfèlver ipee-
len ,
met eyckcnlof gekroont zijn geweefl,
gelijck mede de kamerfpeelders , cyther-
^eelders en Poëten. Waer van MarHalis , f «-
venall! , en Scaligtr over tyiufonmmy wijtloopiger
verhael doen.
De Olijf om datfè altijd groen is , wort
oock voor de gedurichey t genomen/t welck
Plutarchus in Zijn Gaftmael aldus verklaert
d'Olij f, Laurier en Cypres worden door hare
vetticheit en hctte bewaert en onderhouden
gelijck mede de veyl of klimop. En
,
worden defe fcer nae aen 't beeld van de
t^cademie geftelt,wefènde cenplante,diewelc-
Ice van de Poëten , PaOas is toegewijt. Door
Mntrva^èsQ. uyt het hoofd van lufiter is geboren,
wort afgebeeld de aert en levendicheyt
des verftants , wijfheyts en kennifle , fbnder
welcke noodwendige gaeven , niemant een
^cadmifi kan wefên , want wie daer van berooft
is, die wort gelèyt , fidx te doen Craffa
Minerva, dat is,plomplijck en fbnder kennifle
ofwctenichap : gelijck 't felve van Hora^wi-
en Cicero dickwijls gebruyckt is. Als of zy
ghy fult niet doen of Ipree-
en Poëet naebootfen,raepen hier en daer eenige
dichten , doch fonder kennifle of aert
uyter Natuure daer toe te hebben, niet eens
denckende , hoe zy meer ipreken , hoe zy
haere onwetenheyr meer aen den dag brengen.
Soo is 't dan van node , voor die daer
begeert een onfterflijcke naeme van een wijs
AcadeiTiill te hebben,dat hy fich vocde mette
vrucht van de Olijve, dat is,dat hy befigh
zy,om de wetenlchap van Wijfheyd en kennifle
te verkrijgen , door nachrwaecken en
naerflige oefteningc : waer van de Olijve een
beeld is. Want onder den Studenten wort
dit fpreeckwoord gevonden , plu: oleï quam v;-
ni , als dat hy meer in oly als in wijn heeft
verteert. Verftacnde dat hy meer naerft:igheyt
en floverie mette finnen heeft gedaen,
om de wetenfchappen te verkrijeen, als met
Wandelen , flempen , of andere denelheden.
't Ander fpreeckwoord , oUum Gr operam perde-
re, paft op die gene, dewelcke alle haere tijd
en moeyte aenleggen, in dingen daerfe noch
met eere noch met voorded konnen uitge-
raken. Waer over S» Hcrorymuf feyt , ly heeft
,
C A D E M 1 Al
den oly en koflen verkoren , JicVi,'elcl;e den Os totten bal»
fem jent , fprekcnde dit van die gheene , diewelcke
fich onderftaen fbdanige per/bonen
te leeren , die bot van verftandt , en quaedt
van begrijp zijn, om de wetenfchappen te
vatten. Welcke wetenfcliappenverkreghen
worden met naerftigheyd en arbeyt , me in
defe plaets, door den Oly f,zijn uytgebeeld,
wiens blaeders fcherp en bitter zijn , gelijck
oock de vrucht is, wanneer die voonkomr,
doch rijp zijnde, wort die foet enaengenaem
, gevende een lieflijck fap : een beeld
van arbeyd en van geduyrigheyt,als 't welke
de lichaemen van t verrotten en bederven
bewaert : alfo is oock de wetenfchap eerfl
bitter en fcherp door den arbeyd en naerftigheyd
, diemen moet doen om diefelve te
verkrijgen , doch rijp en volwafTen zijnde,
dat is , de wetenfchap verkregen hebbende,
fo proeftmen de vrucht met overgroot vernoegen,en
mette geduyrigheyt van een goede
naeme, die fich dan de ftudent te gemoed
voerende,fbo verhetight hy fich in fijnen arbeyd
, als mede inde vrucht en in't genoe-
die hy vande wetenfchappen hoopt te
wilden feggen ,
gen ,
ken, waer in de Nature tegen u verftand, of
de gunfte des hemels , ftrijt : gelijck eenige
verkrijgen.
Zy jfal midden in een fchaduachtigh en
braeve geeften , die willende den Academiil bofchachtigh hofken , in een hoeve , fitten,
mette P/jwwi of Arendoorn-bomen rontom
haer,gelijckP/"»/KJ' diefelve int 1 1 boeck aen'c
1 capittel befchrijft , ter gedachtenilfe van
de eerfte ^Academie , diewelcke aengevangen
is ,
op de hof-fteede van eenen jEdehnan
iyicadcmus: in wiens Heflijcke hoeve,niet verre
van Athenen leggende , de Platoniften vergaederden
met haeren Godlijcken Plato, om
met hem te redeneren vande Platonifche
wetenfchappen : gelijck fulcxD, Laertius in'c
leven van PUto vcrhaelt. En Carolus Stephanus
feydt, dat dat-felve bofch duyfent fchreeden
van Athenen is geweeft j foo dat de Academie
haer oorfprong buyten op 't land heeft
gehadt j maer haere naeme heeftfe van den
Edelman cyicademus verkregen. Doch die
dient te wceten, dat de fedte en de vergaderinge
der deughtfaeme by de oude in driederley
wijfe zijn onderfcheyden geweeft , te
weeten , nae de manieren , nae de plaetfen,
en nae de eygen naemen der perfonen. Van
de fchandige manieren fijn de navolgers van
t^ntijlhenes Cynicus , de hondfche genaemt gewceft
, want zy hadden voor een gebruyck,
A 2
eens

4
A
een? anders leven en arbeyd met hondfche
CA bijt.ichtr^c cmdcii re verfchcurcnjOfce zy
Ichaeindcn lich niet , als de honden , haere
minne-lullen in't openbaer te plee'^hen , gc-
lijcknien van Cratirs en vaii Hip^rcha de philofophinnc.de
fuftcr wm Metroclus,hy Laertium
magh leien. V^in de ecrbacrc manieren zijn
de naevolghcrs van -^ri^oteles , peripatetici of
wandelacrs ghcniemt ghewceft , om dat zy
voor een gebruyck hadden , al wandelende
te difputeeren en redenkavelen. Vande publijcquc
of opcnbaere plactfen, hebben dele
haeren nacme verkreghen, die genaemt zijn
geweeft nac de Steeden, als de Eltenjen^Mcga-
ren/en en Cirenaifche. En van de gemeene plaet-
Icn de Stoici , diewelcke eerft Zenonifche , nae
haeren o verften Zfwo genaemt zijn.Maer van
die tijd af,om fich fcecker te ftellen voor de
ichandJijckc dacden , begoft dele Zcno , in't
ponael van t^ihenen , ahvaer 1430 Burgeren
waeren doodgeflagen, te reedeneren en zijn
aenhang te verfamelen , diewelcke Stoki genaemt
wierden , nae 't woord Stoa , 't weick
een portael bediet : waer-over die ghene
Stoïci genaemt zijn , die in dat felve portael
verkeerden : 't welck daer nae , met feer
ichoone Ichilderyen , van dien vermaerdcn
fchilder Po!ig>ioriis,is verciert geweclL Van de
peribonen. zijnfe oock genaemt geweert Sccrat'ici,
Epicurei en andere , nae de naemen van
haere meefters. En allo de naem van -^cade»
mie, gelijck gelcyt is, van den Heer i^cadcmus
af-komt, alwaer de Vlatonkï de eerfte vergaderingen
hebben gehad : foo zijn allevergaederingen
der deught en geleertheyt,daer
ixic (.Aciidemïe>i,]^Q. tot defen tijd toe,genaemt
ghe weeft : En worden als nu in een vierde
maniere gebruyckt,te weten tot verlcielïnge
van een nacme die hooghmoedighjeerfuchtigh,
dapper, ftatigh, vol vreemde grillen en
ipottigh is. En lbo wort defe naeme, by onlen
tijde,mcerten-deel gebruyckt. En om de
uytlegginge van onfe beeldenille te volgen,
ieggca wy, dat de veclhcyt der boecken,die
voor haere voeten leggen , grootelijcx vercyfcht
wort , wefende dit het voornaemfte
wit van den r_Academift , verlcheydene boeckcn
telefen en te herlefen , om tot veelderieye
kennilTe te geraecken.
Den Bdvtacn maecken wy datfe by ^cadc
me en tulTchen de boeckcn fit , om dat die-
felve van de Egypcenvierx voor een beeld
C A D E M I A.
vande konften gehouden \\nerdc : En daer-«'
om heylighden zy dienlelven aen Meramusy
die de ccrrte vinder vande konften en letteren
geweeft is, gelijck V'icrïHs fegt j \

SGhoon is de Jongeling ,
^Achthaerheyt. D e c o r o.
want de fchoon-
heven gemoedt , dat in alle dingen onverwinnetijckis
: waardoor hy alles doet en
fpreeckt met ordreenmct mate ; waerby
heyd is een cieraet van 's mcnfchen leven: hy
is eerb.ier , om dat het achtbaere altijd met
het eerbare is vereenicht: want de achtbaer- oock is zeedigheyt , matigheyd en alle verhcyt
gelijk die ièer gelccrdelijck van Ckcro
,
foetinge van een vcrfloort gemoed,in welc-
in zijne officien of onderlinge plichtenis be- ke laecke debetaemlijckheydbeilaet, wiens
Ichreven, wort in 't c^emecn genomen, voor kracht hier in is gelegen, datfe van 't eerlijcal
't o-eene dat in alle eerbaerheyt beftaet: en ke niet kan werden afgefcheyden: want wac
die ^Ive is tvveederleye , ,want tot de.alge- bctaemlijck is,dat is cèrlijck, en wat eerlijck
meene behoort noch een befondere , die tot is, dat is betaemlijck : gehjk Ocfro 't felvc
een yder deel van 't ecrUjke genomen wort.
De eerfte Achtbaerheyt plagh aldus bepaelt
doorgaens in fijn Burgerplichten uytdruckt.
Om dan de dapperheyci en hoogheydt vaa
te worden. De Achtbaerheydt is iü 't gee- de deughd des gemoeds , die de Achtbaer-
ne datter paft totte heerlijckheydt vaneen
menfch , in 't geene zijne nature van andere
dieren verfchilt. Het ander deel 't welck tot
het geflacht behoort , wordt aldus onderfcheyden^de
achtbaerheyt is 't gene, 't welck
foo betaemlijck is aen de nature , dat oock
daer in de matichey t en zeedicheyd met een
feeckere, edele, vrye en burgerlijcke maniere
uytblinckt , fulcx dat fich oock de achtbaerheyt
in alle dingen , die totte eerbaerheydt
behooren , in 't gemeen wijdtloopigh
verfprcyt , en in 't befonder in alle flagh van
deughden.Want gelijck de fchooiiheydt des
lichaems met een welgemaeckte geftaltenille
van leden , aenlockt, en de oogen doet
bewegen , en hier in behagen fcheppen , om
dat aJIe leden onder fich met een feeckere
bevalligheydt feer wel paffen en over-eenkomen^
allo beweegt oock de achtbaerheyt,
die in 't leven uytblinckt , de toeftemminge
van die geene mette welcke hy leeft met ordre,ftantv;iftigheytenmatigheyt,
foo wel in
woorden als in wercken. Waer uyt befloten
wert , dat de welftand fich voeght in 't fpreken
en in't eerlijck handelen,om te overleggen
en wat betaemlijck is te volgen , en wat
onberacmlick is te vlieden, volgende de dingen
die recht en eerlijck zijn , als recht en
eerlijck, vliedende de dingen die onrechten
oneer lij ck zijn , als quaed en onbetaemlijck,
ftrijdigh zijnde regens debehoorlijckheydt
en eerbaerheydt : en defe komt voort, door
€cne van defe deelen, of door vlytige opmerckinge,
of naerlHge waerneminge van 't
waarachtighe , of door den ommegang en
heydt vereyfchr, uyt te beelden, hebben wy
hem een leeuwenhuyd omgehangen,om dat
de oude den leeuwenhuyd voor een beeldt
van de dapperheyt der deughd en de fterckheyd
des gemoets uytdruckten. 't Welck zy
die geene plachten te vereeren,die de waarachtige
gelchickthey t hadden aengemerckt>
en haer dapper en grootmoedigh hadden
betoont. Overfulx al 't geene dat manhaftigh
en met een dapper gemoed bellaen
wort , datfelve wort geacht een man te paffen
die de Achtbaerheydt volght ; maer in 't
tegendeel is die van de Achtbaerheydt berooft
, die daer , als verwijft , leeft , fonder
grootheydt of beftandigheyt des gemoeds.
Bacchus die , by Or^-'ham , voor een beeld van
een Godtlijck verftandt gehouden wordr,
draeght by ^rifïo^hnncm een leeuwenhuydc
over de Ichouderen; Hcrcuks,dc voorbarighfte
en dapperfte onder de Argonauten , gaen
altijd in een leeuwenhuyd. Z^jax de Opper
Capiteyn , by de Griecken , onder ^{chilles,
droegh voor zijnen welftand een leeuwcnhuydt
j en feghtmen, dat waer men met den
leeuwenhuyd bedeckt is , kan men niet gewont
worden, maer op andere plaetfen wel.
Waer uyt wy dele fchoone bediedenilfe
konnen nemen, dat de menfch in alle handelingen,
daer hy fich behoorlijck in draeght,
met het vlim van laftering en fchande niet
niaer alles wat daer
kan worden gequetft ,
tegen flrijd , gevoelt de bittere ftekinge van
lal\er en Ichande tot in 't herte toe. Gelijck
t^jax , alfo lang hy hem manhaftigh en betaemlijk
in zijne aenfiagen droegh, hoorde
handelinge der menfchen , gevende een ye- nimmermeer eenige lafteringe, maar behaelgehjck
't zijne , na datter belooft is , in ver- de groot lof : doch hy wierde feer gelaftert,
fchillende faken , ofzy komt voort door de wanneer hy den leeuwenliuydt , dat is de
grootheydt ea dapperheydt van een ver- dapperheyadesgemoeds,wegh wierp, ge-
A 3
rende

A Achthiierheyt, D
vcnde diefelve de wanhoop ten roove,buyten
debehoorlijckheydt : Boven dit , is de
I^euwenhuyd , by de weliland gevoeght
welênde dit dier , fbo veele't lichaem belangt
, feer wel geflelt en volmaeckter als
andere dieren : En lbo veel 't gemoed belangt
, lbo ilVer niet een dier , dat meer de
bchoorlijckheyt gaede flaet als de Leeuwe,
want hy is inild grootmoedigh , , beminner
van de overwinninge, fachtmoedigh, rechtvaerdigh,
lievendc die geene, wacrmede hy
verkeert, gelijck t^ri/?ote/fr feght. Enhy vergrcmtfich
nimmermeer over een menfch,
ten zy dat hy geterght zy , en alfdan is hy
reedelijck in't llraffen , ncemendc eenen dia
hem een weynigh mil^lacn heeft by't hoofd,
doch verfcheurt hem niet met fijne klauwen,
maer fchuddet hem alleene } en als hy
hem een weynigh verfchrickt heeft,lbo laet
hy hem gaen. Doch hy Ibeckt dien fwaerlijck
te ftraffen , die hem lal geflagen of^wondt
hebben , 't zy met pijlen of fpielten,
Oock lijd hy niet , dat yemant overlaft gcfchiet
, maer ftraft dat felvc, gclijckmen oy
^/wwKwleell:, dat een Leeuw, Beer, en Hond
by malkandcren opgevoet zijnde , lange te
flemen, fonder eenige Huys-twifl: in vreede
leefden : maer op feeckere tijd, de Beer op
den Hond vergramt zijnde , verlcheurde
dien-lelven ; dies de Leeuw daer-over ontftelt,
ftrafte den Beer, als een rechtvaerdigh
Koning , metter dood. Plmlus verhaelt oat
het een danckbaer dier is , en der weldaden
gedachtigh , wefende goedertieren , vergevende
een ygelijck wie fich voor hem vernedert
, vertoonendc altijd een dapper en
cedel gemoed ; En fbo hy oy t, door de menighte
der Honden of lac^hers verftrickt
won om te wijeken, ^o fal ny fich niet iiiellijck,voor
de oogen in de vlucht geven,achtende
dat het hem geen cere is nch een ander
te onderwerpen , want dat foude eenen
Koning gelijck hy is ,
, onbetaemlijck zijn;
maer hy gaet met een ftaetige maniere voet
voor voet te ragge : En om allenskens fijne
achtbaerheyt té bewaeren , begeeft hy fich
midden in't veld, fich daer tegens wapenende
, als of hy niet op haer palle , ter tijd toe
hy elders eenige ftruyvellen fict , dacr in hy
d.m vliet en fich verberght , niet dat hy verfchrickt
is , maer om fich wederom van
nieuws te wapenen ; En foo brenght hy
:
E C o R o.
fchrick en vrcefe aen andere, In 't kort , hy
draeght fich foo achtbaer in alle deelen , als
eenigh Vorft of Koning. En dit is fbo veele
de Achtbaerheyd van de daed belangt. Na
fullen wy vande Achtbaerheyt in 't fpreken
handelen.
Het vierkant met het teycken MercurU,
bediet de Achtbaerheyd, vailigheyd en flantvafligheyd
,
om daer door nae de behoorhjckheyt
te Ipreecken : En daerom wierde
Mmurius Tetragonos of vierkant , dat is vaft en
wijs geheetciu Want men moet onvaft, onverfichtigh
noch \sifpekuyrigh zijn in't fpreken
, buyten de paelen van cerwaerdighey t,
noch men moet niet lichtvaerdigh zijn , om
op de perfbncn te laftcren en te fleken, verachtende
al wat men daer van hoort,wefènde
dit een vermetelheyt en ongebondenheyd
: Maer men behoort een feeckere eerbiedigheyd
tot een ygelijck te draegen, gelijck
Cicero verhaelt ; fulx datmen moet be-
dacht zijn ,
om eerlijck van andere luyden
tefpreecken. Want niet welvan yemant te
fpreken is een teycken van boosheyt,nijdigheyt
en oneerbaerheyt, gelijck de tonge van
Thafites was , daermen by Homerum van leefl,
te weeren , venijnigh, lichtvaerdigh en fnel,
om feer fchandelijck te fhappen en van fijnen
Koningh qualijck te fpreecken. Maer
yiyffti daer en tegen , was ftil-fwijgende , en
bcdachtfaem, al-eer hy fprack, wel vierkant
ter taele,voorfichtigh en oprecht, konnendc
als een kloeck en gauw Man , de achtbaerheyt
van een wijs Man in alles houden. De
Tonge moet niet fneller zijn als 't gemoed,
gelijck CWo«fèydt : Want de woorden zijn
aenwijfcrs van yders gemoed. En van de
Grieckcn is het fpreecken gcnaemt , hec
Merck^teeck^n V4« den Menfch, Want gelijck de
Dieren gekent worden aen't merck-teecken
van haeren aert, alfb worden oock de Menfchen
gekent door't fpreecken, van wat aert
en natuyre datfê zijn; gelijck 'tfêlve van Epm
Slem f in fijn hand.boexken is uytgedruckt,
alwaer hy feyt : Stelt u een feecker perc\\>oor om te
ondtrhouden , foo Wel -voor m alleen , als met Wienghy
ver /(eert , letter Wel op , dat ghy niet te flcchte redenen
voert , moer ijl mogelijck^ , fliertfe na de eerbaerheyd^
anderfins foo ifi beter tefwijgen. Onderhoudt dan
de achttDaerheyt om met reden te fpreken,
en niet om andere te lafteren, maer veel eer
te prijfcn , als ander luyden w":ck, dat nier
van

Achthacrheyt.
VÊii u handelingc of konfl is, te laecken,aengefien
veele gewoon zijn , hacr oordeel te
ftrijcken oock over alle dingen: Waer mede
zy haere onwetentheyt dapper te kennen
geven , en dat met kleyne eere , gelijck de
Vorft MegahïKus dede , diewelcke ten huyfe
van Ijfuxis eenige beelden willende berilpcn,
iprack mette leer-jongeren van "Zeuxjs van
de Schilderkonfl : waer op T^euxis antwoorde
ter\fijle ghy fweeghi j 'verwondcrdcyi haer defe Ion-
grlingen over u , als over eenen Pr'tnce in purper geI(!cet;
man m lachenfe om « , als die dacr ycilfpreecken , \m
een ko>ijl die ^hy met \erjiaet. Te meer moetmen
noch de Ichandige maniere van fpreken ter
en van eerbaerlijcke faecken
D E C O R O, ^
in eenblofènder ftand de5 gemoeds , als te
vooren , en berey t fich feive een krans van
lof en eere , in defe verwarde tijden , en die
alles doet hy door de achtbaerheydt. En
daerom is hy gekranft en geciert mette t^maranth,
houdende dees Letter-rol rontom
defe bloeme Sic Floret Crc. te weten , om dat
de eere door de Achtbacrheyd altijd fa!
bloeyen gelijck de e^maranth. Want de Menfche
wort door de Achtbaerhey t fterck , en
draegt fich tot aller tijd gefchickt,fich noch
in vooripoet verheffende, noch 't gemoed in
tegenfpoet verflauwende.En gelijck Cleobukt
fcght , Soo behoort om de aenlachende Fortuyne niet
fijden ftellen ,
hsvaerdigh te maecken , noch de tegenjlrijAige ons 't ge»
handelen : 't welck infonderheyt longclingen,van
fchoon opficht, (eer wel paft. Want
moed te doen befwijciien mch hreecl(en. En dit kan
men niet doen Ibnder datmen de Achtbaer-
by de fchoonheyd des üchaems behoort heyt voor oogen heefi: , die den Menfch
lich de fchoonheyd des gemoeds te open- fterck en grootmoedigh maeckt : gelijck
baeren : Ovcrfulx als de rhilofooph Viogenes Scipio (^fricams , diewelcke noyt wierde opcenen
fchoonen longelingh (agh , die Ion- geblaefen, door de gunfte der Fortuyne, al-
der eenige eerbiedigheyt fprack , fèyde hy
tot hem ,fchaemt ghy u niet , datghy uyt foo fchoonen
yvoren fchcde , een mes van loot treekt ? verftacnde
by de fcheede de fchoonheyd des lichaems,
en by het mes van loot , fijne flechte, onbe-
Ichofceen olijcke maniere van fpreecken.
De c^maraut of üuweele bloem , die hy in
de flinckerhand heeft , is een bloeme die altijd
bloeyt , houdende haere welftand door
haere fchoonheyd. Hier mede hebben oock
de Griecken in Theffalien , het Graff van
iJchilles , die haer eenighe fchoonheyd was,
bekranft ; om te vertonen , dat gelijck defe
bloeme nimmermeer verwelckt , dat oock
alfb de nacme van

8
oninaetdijck drAC^ht , is een tcycken van
lichtvaerdiclicyd, verre vande achtbaerhcyd
afgefchcydcn : Want de achtbaerhcyd begrijpt
in haer ecnc eerbacrhcyd , iachtmot;dif;heyd,
zeedigheyt en alle verfbetinge van
een onrllek gemoed. Vcrlbetinge fegh ick :
want eenmenlchc kan fich fbmler eenige la-
fteringe . wel mactighlijck verftooren , alfb
't gemoed door ecnighe onrftclteniire fich
kan wel ontroeren, doch daer door verlicft
hy de achtbaerhcyd niet. En gelijck t^riflot.
fcyt , foo is mi 'wijs Man niet fonder ontpeltcnifjc des
pimocds, tnacY hy gehruyckt maüghcyt. En dit is dcn
Menfchc eygen , dat hy treurc en vrolijck
zy : Maer niet te treuren en niet vrohjck te
zijn , wort eer by een block of rteen , als by
een menlch vergeleken, gelijck (yfugujlinus in
lijnc StadtGodes verhaelt. En Plïnius Ichrijft
in 't 8 b. van fijne brieven aen Paterms , diewelcke
treurigh was over 't verlies van fijne
Soonen , aldus j Ick^yceet met cf die groot of\vijs
Ktjn , altijd 't ^ijngeen Mcnfchen : jVant het is menfch"
lijcl^trcimgh te zijn, droefheyd te gevoelen, ooci^^diefelve
tegtn te f}iien, en fich te lacten vertrool}en,hehbende trooft
Achthacrhc)t. D n c o R o.
Van mde. Soo ill dan den Menfche eygen dat
de fincrte en blijdlchap haereplaetl'ehebbe.
Doch men moet niet foo ftuyrs welen als
Socratis, diewelcke nimmer eenig teyken van
droefheyd of blijdlchap vertoonde, naevolgcnde
daer in de ftuyrsheyt van i^naxagoras
en t^ri/?op/?a«M, diewelcke nimmermeer lachten.
Maer dele gaen de paelen d.er behoorlijckheyd
te buyten ,
en verdienen allo wel
gelafterr te werden , als die nimmermeer
treuren of vrolijck zijn. Want al wat buyten
Ichrcef gaet , is lallerlijck , gelijck de gelladighc
lach van Demoeritus , en 't gheduyrigh
fchreycn van Heraelitus. De Achtbaerhcydt
hout den middelwcgli, en vertoont ons, wat
billick,eerbaer en bctacmlijck is: En 't is betaemlijck
dat wy in de gemccne enbcfonclerclaecken
van Ouders, Vrienden en Mae-
j:hen oFdroefheyd of blijdlchap IchepfXrn,
geneughd of ongenciighd , nae 't geene da-
gelijcx voorvalt : fulx dat wy oock 't felve
moeten betooncn met gcluckwenfchineen
of met mcewarigheyt : Maer geHjck gell-yt
is , moeten wy, met onfc genegentheden en
tochten des gcmoeds , ons verblijden met
een gematighde eerbaerheyd , die de achtbaerhcyd
palL En in dele maniere, van d ap-
f>£rhcyd des gemocds , Hermen haer altijd
blocyen , gelijck de cJ^riaranth. Tot na toe,
hebben wy van de Achtbaerheyt in 't doen
en in 't fpreecken gehandelt , maer nu fullcn
wy oock gewagh maken van de Achtbaerheyt
in 't gacn , en in 't verkeeren by andere
luyden: Wacr over hy oock met een dapper
enltatigh broosken geftelt is, hebbende aen
het llinckerbecn een Hechte focke. Alhoewel
dat Hercules , by zy^rijlophanem, Bacchum bclacht
, van dat hy drocgh een kodle , en een
Leeuwenhuyd met brooskens aen de beencn,
als dingen die niet wel te famen paften,
wefende de Leeuwenhuyd een roof van een
dapper Man : achtende dat de brooskens
alleen paften aen teere en verwijfde pcrfoonen,
daerom leyde Hercules tot Bacehum : Wat
doen de brooskens hy de kodfe ? Icl^ kan my daer o\cr
met Man lachen onthouden, als icl{^den Leeuwenhuyd ont
fijne fchoone J(lcederen (ie, TJ at magh hem aengacn ?
Wat doen de brooskens by de kodfe ? Maer de Co'»
thurnus of 't Icerskcn paft Bacchus feer wel, diemen
niet voor fachr noch weeck-gebackeii
behoort te achten. Want defe Cothurm wierden
van de Helden gedragen, gelijk Ifidorusverhaelt,
wiens aenfien wy hier nae wat breeder
fullen uytbreyden. Hier uyt komt het datle
diefelve in de Treur-fchoulpelcn plachten
tegebruycken,naedemael in de Treurfpelerx
mede te voorfchijn quaemen groote Perfonagien
, Helden en Princen &c. en om dele
oorfaecke wierden diefelve van de Poëten gehouden,
datfe den Helden paften. Plutanhus
verhaelt in fijnG;iftmael, dat de brooskens
van de Hebreufche Priefters wierden gedragen.
Tcneerflen , feydt hy , foo bewijfl dit de
Hoghe Pric^cr , die op de Feeftdagcn met een Mijther
kpmt in treeden , hebbende ecnjongh Hericvel/cl^n , dat
uict ^oud bc f et is, aengetrockcn , dracgende een Rock^tot'
te enl^atcwen toe, en brooskens : daer handen vecle ^/ox-
kfns aen't liject, die int wandelen een gehtyt geven, gelijck^
als by ons, Door de gehjckheyt van defè klee-
dingc bewijft PlHtarchus als mede Tucitus , feer
onbedachtlijck , bedrogen zijnde, dat hy
oock w;vs een Pricfter van Bacchus , allo dele
kleedinge in die tijden van de Helden en van
de Priefters met groote achtbaerheyt wierde
gedragen. Bacchus die van de Poeren gehouden
was voor een beeld van een God»
lijcke Geeft, en een voorfitter vande Mufen,
en de eerfte Held diegctriumpheert hadde,
die konde te gelijck, mecte Kodfe en Leeuwen
huyd j oock wel draegen de Heldilche
Cothumusi

Mthacrleyt. D
Cothtrms,'En derhalven wierde hy in de dichten
en in de oude Beeldhoinveryen met een
broosken afgebeeld. /^rg////Mnodicht in zijn
1 1 Georg. Bacchim totte wijnlefin^^e, leggende
dat hy iïjne naekte beenen lal dopen in
denmoft, fijne brooskens uyttreckendc. Op
welcke paflagie Probm leyt , dat de Cothumi
feekere flagh van kouffen waeren , die de
lagers gebruyckten, want daer mede bedecktcn
en verfterckten zy haere beenen. VVaer
van men de gcdaente in de becldnilfen van
Bacchuf en Diana üen kan. Weick aenfien van
yirgtliut en van Frobus fijnen ouden uytlegger,
wy daerom niet by brengen als of de roe-
ten Baahus niet met het broosken afmaelden,
dat de Cothurnm
maer om te doen verftaen ,
gemaeckt was als een broosken of leersken,
dat rontom de beenen gingh , tot boven de
kuyten. En dit fegh ick,om dat veele Schr)'-
vers , van onfen tijd, houden , dat de Cothur^
nuf , die van de Helden , Princen en groote
perfonagien ,
dragen te worden,hoogh was, gelijk de hoge
patijnen , nae 't gebruyck van R^men , Spagnien,
yéneüen, Na[>els of andere volcken , doch
in de Treurfpeelen plagh ge-
inlbnderheyt van Italien, als C.Stcphanus feyt:
daer hy aentreckt dat Vrrgdtui dieielve den
bynaem van purper heeft gegeven. Maer
dat die hoogh fouden zijn daer in mül dele
Schryver. Doch yirgüü meninge is van de
purpre CothurnHs,t\\ niet van de purpre dickte
van de beenen , en dat dit waer zy, lbo leyt
hy in de 7 Egloga , de Carmolj'ne Cothurmsy
welènde een verwe die Diana aengenaem is,
als mede alle vrouwen paffende leer wel in
,
de treurlpeelen,gelijck Turnebm feyt.Sulx dat
dat de Cothumus niet hoogh onder de voeren
van der aerde is , gelijck hy *t woord qualijck
verftaet , maer is hoogh tot over de
kuyten. Dit heeft oock Tumebus wel waergenomen
, als hy aenmerckre dat Dm«j , een
lagerinne welende , gingh met een beknopt
kleed tot over de knyen. Waer over als Vnglim
gelcyt hadde , dat Vtnui haer kleed boven
de knye hadde ingeflagen , dacht MncM
dat dit de lagerinne Diana was : ^00 vraegde
hy haer of zy de lufter was van Vhxbm ? En
om datfe het kleed boven de knye droegh
lbo hadfe hooge brooskens, op datmen hare
bloote beenen niet foude fien. Siet dan hoe
de Ccthiirni leerskens waren , foo hoogh darmen
de bloote beenen daer mede koll bc-
E C o R O. 9
decken, alhoewel Scaliger en andere, diefclve
op andere wyfebefchryven : Daer nochtans
diefelvc, ten tijde van yirgilms, in de Ichouwen
ren-plaetfen, dickwijls gcbruyckt zijnde,
hem allerbell bekent waren. Want foo de
Cothumi hoogh waren , lbo fouden diefelvc
Diana en dc lagers hinderlijck zijn, die op
fteylren , heuvelen en klippighe plaetlën
't wild dickwils moften vervolgen.Wacr van
de Schrijver leer breet handelt,en wij ft feer
wijtlopig het onderlcheyd en 't gebruyck
van dele brooskens en Ibcken aen, &e.
Om nu te komen totte beteykniffe van
defe beeldenille , foo draeght de Achtbaerheyd
aen 't rechter been een ftatigh broolkenj
't welck bediet, dat een machtigh, edel
en rijck man fijne achtbaerheyd moet houden
met een edel kleed, dat fijnen ftaet paft.
Aen 't flincker been draeght hy een Hechte
focke , om te kennen te geven dat een man
van kleynder vermoghen en middelen , nedrigh
moet gaen, niet als een Prins of Edelman;
maer dat een y gelijck in fijne kledinge,
moet acht nemen , op 't geene hem betaemhjck
is , en dat na fijn ftaet of ouder , altijd
vliedende 't geene buyten fchreef gaet , foo
wel van die geene , die daer verachten hec
cierlel van haere perlbnen , en die daer op
niet paften offe met vuyle , flordige en naulijx
opgebondene kleederen voor den dagh
komen, als van die geene, die fich daeghlijx
laeten fien ,
gebruyckende befondere naer-
ftigheyd in fich te ftreelen, en met alle lichte
fatfbenen te vercieren, Cato van yiica gingh
in 't eerfte de paelen van een Romeinlch
Raetsheer te buyten , vermits hy fijnen hoogen
dienft vergetende, al te flordigh by fijne
vrienden gingh , en dat bloot voets met een
enckel kleed , en daer boven feer Hecht mee
een koorde toegegort , gelijck SabcUicm verhaelt.
Pcdiamu en Fhitarchüs feggen, dat hy op
den marckt gingh wandelen , niet een boere
kleed : en in deler maniere , fonder cenigh
ander opperkleed,fithy in den rechterftoeJ.
Sylla \\ierde oock berifpt , dat hy, wefende
veldheer , met weynigh achtbaerheyd door
Naprls gingh wandelen ,
met een mantel en
op patijnen. Inde andere buyten paelen Hepen
CatiguLi, Kero en Hclwgabalus Keyferen,diewclcke
voor den dagh quaemen, met bonte
en gebloemde kleederen, palfcnde berer een
dciiclc vrouwCjOls een doorluchtig Keyfer
B en
:

10
Achtkterheyt, D e c o R 0<
en defc twee lacfte ,
felfde kleed lan^^er .üs ccn reyfc. En Pomfejui
arbeyders , maer zy behooren de Ibcke en
brooskens gelijcklijck te dragen , dat is om
M'[!f>i:is wordt oock van M. Cicero en i^tücum hare ftatigheyd te matigen , nae de gemeene
acnt^emerckt,voor derrei en ydel,oin dar hy gangh van bcfadighde perfonen: Horatius bijt
aen lijne kouflen witre langhe kouirebanden met fijne fchimptanden, eenen Ti^Ilm Sardus^
droeeh , met een bcmaelt kleed , dat wei- diewelcke geen maete hielde in lijnen gang:
nigh*^ foo een Opper-vcldheer , betaemde : dan gingh hy, voet voor voet , als of hy een
waer mede Cicero geckt : en P. Chdius wort
oock van Cicero gelaftert , om dat hy roode
kouflen droegli , die hem een Raedsheer
zijnde niet voeghdcn paflcnde't Iclve beter
,
priefter van lum ware geweeft, dan rende hy
een longhman , diewelcke gheoorloft is,
droci^en iiimmer een
Ichoonc^hooge en fracye verwen te dragen:
Evenwelmoeten 7.ydaerom depaelenvan
y.ccdigheyt iiict te buyten gaen , ^ om fich te
palieren én kriülen met borduyrfels en Itricken
als de dcrrcle vrouwen , maer moeten
gedencken dat fy van een veel edeler nature
zijn. Dhgcncs ficnde eenen longhcling te feer
genegen rot de al te verwijfde opfmuckin^en
en pallerinf^cn , feyde , fchaoncty u met cLit^y u
lbo fnel , of de vyanden achter hem heer
waeren.
Totte vrouwen pafl: wel eenc ftatigheyd
in den gangh en een langhfaeme tret , om
meerder achtbaerhcyd wille ; en om defe
oorfaccke hebben zy meer reden om patij-
nen of hoogemuylente draghen , om dat/c
niet te fnel ibuden gaen : Maer den mannen
paft manlijck te gaen, en met grooter treden
als de vrouwen. A/. TuUm , als Pctrarcha ver-
haelt , fiende fijn dochter Tullia boven de
achtbaerheyt van een vrouwe al te fnel gaen,
en fijnen fwager Pifo daer tegen al te langhlaem
, een man niet welpaflende , feyde tot
Iclyckcr yc'dt r^ucckcn als de natiiere u gemaeckt heeft.
En gelijck defe ydelheyt der kleedingen be- fijn dochter in tegenwoordigheydt van Pi/o.
ftraft wort in longelingen , Veldoverften en
Princen, te meer Éehoortlè gelaftert te worden
in Philofophen en Doaoren , die niet
gaen met kleederen haere wijsheyd beramende.
Van gelijcken moetmen fich oock
onthouden van de flordigheyt van Diogenesy
C'.mc-.'.s en E[>amino>uLs : morfi'^e Philofophen,
diewelcke altijd een felfde kleed droegen.
Van welckc llagh juyft Sccr.ites niet was, diewelcke
bloots vocrs met een linnenkleed of
fixck gingh omwonden, waer in hy dickwijls
op de ftraet , in de ftoepen en mifthoopen
ging fiapen , met weynigh eere of achtbaerheydr.
Men moet niet alleen onderhouden
de aclirbaerheyt om fich in de kleederen te
buyten te gaen , maer oock in de bewegingen
j dienende daer toe feer aerdigh de pa-
tijne of broosken , om de ftatigheyt uyt te
drucken, een afkeer hebbende van die geene
, diewelcke al re grooten en gemaeckten
ftatigheyt over haer hebben , die 't hoofd in
dewindfteken , dan uytgeftreckt, daningetrocken
als fich niulijx bewegende, en fchijncn
of zy 't hoofd aen een pael ghebonden
hadden , alfo datfe , fonder achtbaerheydt
gaende , andere tot lachen verwecken , wie
haer oock fiet. Oock moet de focke niet al-
leen irenomen worden in de eane van flech
haer beyde beriipende , gact doch ah ccn man.
Willende te kennen geven , dat zy wat fach-
ter behoorde te gaen, en Pifo wat harder, als
een man toeftaet.
Boven dit alles foo paft het Broosken en de
Sockc beyde feer wel totte welftand ViUi een
Poëtifoh cierfel : Want de Poëten hebben
door gheen andere maniere onderfcheydt
gemaeckt van hare Poè'fie of dichtkonft, als
door de brooskens en de focke. Want ge-
,
lijck gefeydt is ,
foo wierden de brooskens
totte Treurfpelen van Koningen, Princen en
andere voornaeme perfonagien gebruyckt,
hoewel daer oock knechten , meefters , flaven
en dienaers onderHepen. En de Comici of
geneughlijcke kamerlpeelders gebruyckten
de focke , want haere ftofte was van llechre,
geringe en befondere perfonen, en alfo daer
van ghemeene dinghen , met een Hechte ftijl
ghelproken wierde , foo naemenfe de focke
voor de Hechte maniere van Ipreken. En als
men van Koningen en Vorften handelde,ge-
bruyckten zy een ftatige en dappere maniere
, nemende het broosken voor 't hoogh,
volmaeckt en deftigh Ipreken. Sulx dat het
broosken en de focke,loo veel de kleedinge
en 't fpreecken belanght , dubbelt voor een
Poëtiiche welftand, en een kort begrijp van
te en gheringe perfonen , als van knechts en alle fchoonheyd gehouden wert ; Want de
brave

Achthaerheyt,
brave Poëten onderhielden hare vercieringe
oock in wat faecke het mocht wefen.c/^n/^oteks
berifpt, in fijne dichtkonft, V'ly[[es,dai hy
te leer gehuylt en gekarmt hadde op de
klippe Scylla , want ten betaemde Flyffcs niet,
als een wijs en voorfichtigh man,fbo leehjck
D E C o R o. II
gekomen ; en te meer dat hy hem drcyghr,
en dat Tonder betaemlijcke manieren , Van
een ontflighHjck onderdaen , met wcynigh
Achtbaerheyd van den Keyfer ,
dicwelcKe
hem door fijne Kcyfijrlijcke macht,om fijne
lafteringe en dreygementen,rechtvaerdelijck
te karmen. En M, T. Cicero berifpt Hemaim, hadde Konnen doen hangen en ftraffen , al
dat hy den goden toegefchreven heeft, werc waer 't fchoon dat hy in hogen ftaet mocht
ken , die oock den menfchen befoedlen , als gheweeft zijn , daer hy nochtans maer een
kyvagien gramichappen, twiften, nydighe-
, llecht onderdaen was.
den , oneerbaere genegentheden &c. waer- Gelijck nu een verftandigh Poëet aen de
0\'er hy oock van Empedocles en Xemphanes is pcrlbnagie van fijne fpeelcn of dichten
eclaftert : En 't is geen wonder dat de Phi- Ibcckt tepaflcn behoorhjcke manieren , die
lolboph Heraclitus geoordeelt heeft , datmen niet buytcn de Achtbaerheyt loopen : allbo
Homerum behoorde uyt de Schou-lpeelen en behoort een ygelijck wel in acht te nemen,
van de Tonneelen te jagen , en hem dapper wat hy fchuldigis te doen, op dat wy in ow-
met \'uyftcn af fineeren; nergens anders om, fe handelingen niet gelallert werden: gelijck
dan dat hy de Achtbaerheydt niet hadde die Pocencn doen , die willende invoeren
waergenomen , daer hy anders een wonder perfonagien,tot een voorbeeld van de men-
is van een hoogh verftand en van wellpreichelijcke haiideHngen,ftellen diefelve voor,
kentheyt. Nae mijn duncken gcbreeckt So- ibnder eenige behoorhjcke manieren , mcr
fhodes de Achtbaerheyd , oock in 't Ipel van weynigh eerc en Achtbaerheyd.
t^jax ,
alwaer hy Tcucns de Ibone van een
flavinne, de baflaertbroeder van ^^jax , invoert,
om met Aff«f/aKj-,de volle broeder van
den Keyfer c^^wfwio», te kijven, fbnderee-
.nigh ontfagh of vreefe , hem toefprekende,
gelijck men oneerbiedighlijckfeght , f/«, du
En alhoewel het waer is dat Menelaus fcheydende,
op 't laeflefeyde, dat het fchayidelijcl^-wus
rnetfodanigen te Rijven ,
diemen met geyccldt konde tem^
meyi ent onderbrengen , fbo ontlafle hy fich nochtans
niet van de lelijckheydt , door dien hy
menichte van fcheltwoord en , aireede van
Teucris hadde ontfangen, infonderheyt als hy
hem geantwoord heeft,met feer groote opgeblafèntheyt
, feggende : 't is my feer fchande-
li]ck^ cenen fot te hoeren , die yeel ydele l^laps uytpaet»
Onder welcke woorden weynig Achtbaerheyt
is , noch van de zyde van Menelaus , die
daer lange kijft met Teucns een llecht Ibldaet,
een Ichutter , en gheHjck Homerus en Sophocks
feggen , die gantfch geen macht hadde : dat
diefelve 't hert foude hebben, te twiften met
een Koning,2ijnde broeder van een Keyfer,
om foo onbefchaemt, fonder eenig ontfagh,
duyfent fcheltwoorden uyt te braecken : te
meer doolt Sophoclcs in de Achtbaerheyd dat
hy Teucris doet opgeblaefen aen den Keyfer
fpreecken, van dat hy edel geboren is , verwijtende
cy^gamemnon, dat hy van een godlofe
vader,en overfpeelderfche moeder,is voort-
:
ScRoroLO. (yichcrdocht , JJrocginge
't z^moedt.
En oud mager en dorr' man, ftaende be-
E fchroomt enbefchaemt , zijnde in 't wit
gekleed, fiende na den hemel,houdende met
beyde handen een feeve, hebbende een keeten
om den hals, ftaende by een oven,daer't
vier ontfteken is.
De wrocginge is van de Griecken genoemt
Sjntrcjis , 't wclck anders niet luy t, als
opmercldnge en behoudinge , en is dat deel
van de ziele , dat de fbnde haet , en fich altijd
fbeckt lliyver te houden van alle fchuld
der fonde : En foo 't eenige feyten heeft begaen
, walght fich daer van altijd , en heeft
daer in mifhoegen. Hierosymus noemt het de
Confcientie. Bajilius verftaet dat het een natviyr-
hjck oordeel is ,
dat de mcnfche heeft in
goed of quaed te doen. S.Damjfccms feyt, dat
dit het licht is van ons gemoed. Ludov. Vtves
noemt het een beftraffinge van ons gemoed,
die de deughden voor goed kent , en verjaeght
de gebreken, knagende geftadigh het
gewifi"en.
Oud word hy gemaclt , om dat de oude,
door hare eervaerentheyt, veel hchtelijcker
van 't goed en quaed konnen oordeelen, en
hare confcientie of geweeten veel fuyverder
*"
B 2 foecken

12
:
^
Achterdocht i Wróéghgc int gemoed, Scrot6lo#
foeckcn te bchoutlen , als wetende dat zy
den dood luerder zijn als de longclmgen,
diewelcke dickwijls op de wellulten aclir
nemende, niet eens denclccn wacr in zy God
vertoornen, wefende de conlcicntic niet an-
gelijck Hiigo Icyt, als een keiinille des
ders ,
herten, want het hcrte kent fich Iclve, door
hare kennifle.
Pieni k^^'j:,cn ,
Dor en migcr is hy afgemaclt, overmits
hy geftadig

gen quaedfpreccldnge tegen de goede naeme
en achtbaerheyt'van andere luyden.
E
DeTRATTIONE. ^iihurkl'il^t
En vrouwe van een leelijck opiïchr , fittende
, en de mond een weynigh open
houdende, met een fwart laken op 't hoofd,
fbdanigh dat het bedeckt en een Ichadu in t
aengeficht maeckt. 't Kleed lal op veele
plaetfen gebroken zijn en van roeftige verwe,over
al befet met flange tongen,in plaets
van een keeten falfe een touw om den hals
hebben , daer een ftrick onder aen hangt
mette rechter hand falfê een mes houden.
als of zy iemant wilde fteken, en in deflincker
een muys of ratte , maer groot genoeg,
datmen die wel kan fïen.
LeHjck word zy gefchildcrtjOm dat defê
lelijcke fonde van Achterklap niet alleen
voor haer felve lelijck is , om dat ly altijd
vaerdigh is tot fchade en verderf van haren
evennaeften : maer noch is 't de allerlelijckfte
faecke, met die geene,die fich met fodanigen
gemeen maecken,hare ooren daer toe
leenende , gevende geloof o en de bedriegh-
liicke en verkeerde natuyre van de achter-
j
Achterhlap, Dë T R ATT I o SE. I3
klappers, diewelcke, gelijck lAttguflmui (èyr,
t/f >; iiuyvrl op de tonge dragen,
Sittende wordfe vertoont,om dat de leedigheyd
een groote en krachtige oorfaecke
van de Achterklap is , want men plach te
feggen, lVie[achtfit,dtc denckt qu.icd. De opene
mond en de llangc-tongen op 't kleed, drucken
uyt de vaerdigheyd vanden quaedfprcker
, om een ydcr te lafteren palfende op
,
(Xcn Pfüm Davids,:?)' hebben hare tongen gefcherpt,
en hebben, gchjcl^de jlungen , voiijn onder hacre lippen.
En Bcrnardui feyt in fyne predicatien ,

14 Achterklap, D
Een omiijï dn dacr l^rklt en ^vcclt,
Soo baert de tongh ooc/(^ongelucl^>t.
Her fwarte kleed op'r hoofd, dat een duy-
ftcrc fchaduw iii 't acnficht macckt , bcdicr,
de eygcnfchap van den lafleraer , wclck is,
heymlijck quaed te rpreken,en daerom fèyt
D, Töomjs fcer wel, dat de larteringe niet anders
is als verborgen quacdfpreken , regens
de eere en achtbacrhcyd van een ander, gelijck
oock haer aert is, de deugdlycke wercken
van andere luyden te verdonckeren,
verbergen en vcrdrucken,'t zy dat het door
qualijc'k Ipreken gelchiede ; of door ander
luyden goede wcrcken te vcrrwygen,gelijck
Tcrcnüui mede Ibgt.
Het kleed dat op vele plaetfen gefcheurt
en roellig van verwe is, bediet dat de lafteringe
veeltij ts fchaylt in flechte en verachte
onder welcke oock die geene zijn,
luyden ,
die van niet opgekomen zijnde, het zy datfe
in dienft van Edelen of Heeren geweeft zijn,
en van de fortuyne of andere deugdlycke
wercken , tot eenige verheventheyd gekomen
zijnde , daer door hovaerdig en opgeblafen
worden : en om niet te ontaerden
van haere aert , quade geboorte en fchandige
gewoonte , lbo zijnle den rocfl: gclijck,
diewelcke , gelijck zy het yfer eet en verteert,
als mede andere metallen , alfoo doet
de voddige natuyr der felve , door de lafteringc
de goede naem ^n faem van andere
menlchen verteeren.
De kccten van koordc,mer het neerhang-
fel van den ftrick, die zy aen den hals heeft,
kan men leggen, dat gelijck de oude onderfcheyd
maeckten tullchen perlbon en perloon,
gclijck Ficriiis lèyt , in goude en filvere
ketenen te dragen, die voor een neerhangfel
een bolle, en d'ander een hert drocgh : foo
was d'eene tot een tcycken van Edeldom,
d'ander voor een waerachtigh man , en die
niet koft liegen of bedriegen : maer die gee-
ne, wiens hert op de tonge lag , verre afge-
1'chcyden van alle bedrog en logen. Alibo
doen v/y oock, om nyt te druckcn,de Ihoode
en verachte hoedanigheyt der lalleraers,
en maelcn haer af met een koorde en met
een ftrick om den hals , zijnde een bewijs
van geringe , eerloofe , quaedfprekende en
fchandige menfchen.
Zy houd in de rechter hand een mes , als
offc yemand daer mede wilde ftckcn , om
ETRATTIONE.
dat de kifleraer een dootfiager is , en voor
foo vcele als men haere verkeertheyd aen-
fict, foo berooft zy de ziele van die kracht,
wacr door zy leeft. Waer over DaVid in fijn
fjy Pfalm Icyt, de tanden der menfchcn /{inderen, :iijn
hare "wa^^enen, en hare tonge is een fcharp fwacrd.
De muys of ratte die zy in hare flincker
hand heeft , daer by gelijckt Plautus de Achterklappers
en Laftcraers, want gelijck die-
fel ve altijt foecken van andere luyden Ipijfe
of andere dingen te knagen, allo doen oock
de lafteraers , diewelcke knagen , verftooren
en verteeren de eere, en al her goede en
fchoonc , dat zy in 't mculchlycke geflachte
konnen vinden.
Devotie, c^endacht, ofYver va» Heligie,
En geknielde vrouwe, hebbende de oo-
E gen ten hemel gefiagen , houdende in
de rechterhand een brandende fackel of
kecrile.
Devotie of innige aendacht , is een befbnder
bedrijf van de wille , diewelcke den
menfche vaerdigh maeckt , om fich geheel
totte gemeenfchap met God over te geven,
fo wel mette genegentheyd als mette wercken
: 't welck leer wel door het Hcht, door
het knielen op de aerde , en de oogen ten
hemel gekeert , word uytgedruckt.
AdoTTIONE. IQndsaenneminge,
En aenfienüjcke vrouwe , die in de flinc-
Eker hand een vogel Folua of Ojjifraga
heeft , en de rechter hand op den hals van
een longeling.
Defe Aenneminge , nae de meeninge van
fommigen, is een wetlijck werck tot troofl
van die geen kinderen hebben , waer in zy
fchijnen de natuyre te willen volgen ; maer
aengelien diefelve oock gefchiet in die gene
die kinderen hebben , foo foudemen dit aldus
konnen flechthjck bepaclen. De adoptie
is een wetlijck werck , waer in men tot een
kind ftelt , die het niet is , alleens of zy de
natuyre volgden. M, JEnulïiu Lepidus vader
van Lepiduf Triumvir , nam JEmiHum Paulum tot
fijn Ibone aen , terwijl fijn eygen loon noch
leefde , die fich nae de -^doptte liet noemen
Paj

KindsAenneminge,
ken natuyrlijcken fbone Britanmcum in een
bloeyend en frilch ouder , doch was mette
vallende fieckte gequelt j en volgens de natuyre,
gelijck Suetcma verhaelt;foo quam defen
de regeeringe toe, doch hy liet mede na
hem A/ifro.als een aengenomen füne,en overfulxquam
hem medejna burgerlijcke reden,
een deel van't Rijck toe;maerdefeom't felve
alleen in iekerheyt te befïtten , kreeg een
toverelTe , die Britannko een vijgc koockte
van fprinckhaenen , waer van hy onverfiens
de vallende fieckte kreeg , datter de dood
naevolgde.De Romeinen Ichreven de i^doptie
meer machts als hacr toe quam, fulx dat
de aengenomene fijn cygen bloedverwantfchap
verliet, en maeckten bloetvriend fchap
mette kind eren, van die haer hadden aengenomen.
De Keyl'er Claud'm deffelfden daegs
als hy Nero tot een fbone aennam,ib maeckte
hy hem oock tot fijn fchoon-lbone of
dochters man, gelijck D'ion verhaelt,doch hy
dede eerfl fijn dochter Claudja acnnemen in't
geflachte van de O^lavHs , om dat het niet
Ibude fchijnen ,
dat hy den Broeder aen de
Sufter ten houwelijck hadde uytgegeven.
Corn.Sfmur Roomfch Burgemeefter ïbcht lynen
foone in de vergaderinge van de Overpriefters
te hebben , die van haer gedacht
waren , maer door dien Faujlus, de foon van
SyBa , oock wefende van 't gedacht van de
CorneUen , in diefelfde v^ergaederinge was,
en alfoo de wet niet toe liet , datter twee
van een huys in waeren , foo dede hy fijnen
loon aennemen,in het gedacht van de Manlii
Terqmü: En in defer voegen wierden wel
de woorden van de wet gevolgt , maer de
kracht dedfelven wierde ontbonden. De
t^doptie word een ftatige vrouwe gemaelt,
want foo men de natuyre wil naebootfen,
ibo kan een minderjaerige niemand aennemen,
die ouder is als hy felve. Euripides houd
in fijn Menalippe voor geck, die geene kinderen
hebbende, vreemde in huys halen , feggende
, hy bekenne vry geck re wefen , die
by gebreck van kinderen vreemde te huys
haelt,want als de Goden hen weygeren kinderen
te teelen , foo behoorden zy dat felve
Ljdfaem te dragen, en den Goden niette
befchuldigen. Hier regens is Dcmocrim van
gevoelen,dat een vermogend man,een foon
van eenig vriend behoorde aen te nemen,
pm dat hy die nae fijn vyenlch kaïi krijgen,
AdOTTI ONE,
ïr
maer iemant die kinderen geteelt heeft:,diefelve
moetfe behouden, foo alfe zijn,fchoon
zy oock boos en ondeugende waeren.Maer
de aennemer kan uyt veele goeden den gemanierflen
en deughdfaemften verkiefen.
Waer over Petrarcha in fijne t'famenfprekinge
feyt, de aamemmge is een dienpmaegd van de natuy-
re , defe is edclder , maer die voorfichhgcr ; dcfe "wcrckt
[onder raed des teelders op lockjwel raeil^ •wel , maer die
gaet met een vafl oordeel des aemiemcrs. De Key fcr
Severus , roemde dat hy naeÜet twee fooncn
i^ntomni^d'ecneBaJJianus en d'andcr GfM,beyde
van hem geteelt , en dat hy hier in geluckiger
was als c^ntonhms Plus, die twee aen^^eno-
mene foonen naelier •,
Vaus en M. ^Antomm'.,
Maer de vaderlijcke hefde verbhnde, en de
hoope bedroog hem , want nae fijn dood
was Bajjianiis genaemt Caracalla^een feer bloetdorfHg
mcnlch, hy doodcGetam fijnen broeder
met veele Raedsheeren , en wilde oock
ommebrengen de moeder van Geta, om dat
zy den dood haeres foons beweende: Doch
van haere fchoonheyd overwonnen zijnde,
nam haer tot fijn vrouwe , hoewel datfe fijn
ftiefmoeder was , fonder de gedachtenifle
fijns vaders aen tefien. Getavjas oock in fijn
leven van wreede manieren, onkuyfch, gulfig,en
des broeders hifteren navolgende, ge-
lijck in D'ion te fien is , alwaer hy feyt , defe
Sevcri focns BaJJiams en Geta, ^^ijnde uyt de tueht hares
mecfters Plautia)ii, vingen aen^ alles na haer 'welgevallen
te doen , de vroWWen oneerlijck^ te handelen, de jongens te
fchenden, met onrecht geld te vcrfamelen, fich metjcher-
mers en "wagenaers te yergefeilen, en mallianders ondeugd"
lijc/^e voetfiappen nae te treden. Hier over feydc
Spartianus dat fchier geen groot man , goede
en nutte kinderen , die hem gelijck waeren,
hadde nagelatenj en dat het veel beter ware
geweeft , dat eenige londer kinderen waren
o;efl:orven ; en dit leyd hy niet alleen , ten
aenfien van de natuyrlijcke vaders , maer
oock van de vaders der aenncminge,als van
en van Trajanus die c^
t^uguftus die Tibermm ,
driamm naelict : Veel beter f oude men dit na
T/^fn'Hj,van Claudius gcfeyt hebben, diewelcke
Nero tor een kind aennam , twee boole en
fchandige Keyfers geworden zijnde door
aenneminge. Ten wekken aenfien i^dnanus
feer goed was , een kloeckmoedig , dapper
krijgsman , die feer veele overwinningen
verkreeg. De z^doptie die c^uguflus dede aen
Tilcrium, daer toe wierde hy gedrongen, foo
door 't
,

i6 kinds- Acnnemmge, Adottï okv.
door 't overlijden v.in fijnen roonc,als door
de moeylijckheyd van /./vu fijn huyfvrou-
\ve, die moeder Wiis van Tibenus, wiens quade
zeden i^uguflus anderfins wel bcwuit waren.
De wrecde minieren van Nero , willen
cenige , dat in 't bcpn , lbo niet bekent waren,
llilx datnicn inlijne joncklicyd een goet
gevoelen van hem hadde , nemende in de
vrye konften feer toe. Vertoonde fich fèer
meelydigcn lachtlinnig , en wanneer hy het
vonnis van eene , die rer dood was verwefen,onderrchrij
ven foude, feyde hy, al iüchrende
utinam , ncfcirem literju, oc\\ dat ick kofte
kfen nochfchrijven. Doch hoe hy ditvaa
herten meende getuyght fijn , nieefter Sincca
in "t boeck de Ckmcnua of fiichtfinnigheyt.
iVlaer nae de eygen uytwijfinge fijns levens,
wierde hy nae vijf jaeren fijnder regeeringe
geheel onbarmhertig. Van welcke vijf jae-
ren, de feer lofwaerclige Keyfer Trajanus feyde
, dat niemand beter als Nero hadde geregeert
: geduyrende diefelve, foude een yder
met hem zijn bedrogen geweefl , e^i hein ,
meer dis wiÜig, hebben aengenomen , doch
Cldudius lette op geen bedrogh , maer nam
hem aen op 't aenhouden van ^^gr/ppina , die
hy beminde. En hoewel het van nooden is
dat men eerfl eenige mudden fouts met yemand
cete,aleermen hem kenne, nadien het
alfoo f \\^aer is , een ander , als fich felve te
kennen,niet te min fbo heeftmen gefien dat
de Keyfers gemeenlijck in haere aenneminge
een »ocde verkicfinge hebben gedaen.
/. Cf/jr dede een goede verkiefingè als hy
o^.vph//z/j- acnnam. Goed was de verkiefingè
vanAWv-i, die Trajanus Adopteerde ofaentiam
: vangelijckcn was de verkiefingè van
Trjjiinss, hoewel Spartiamis dat alfoo niet toe-
fiaet,met i^dnanus. Goed was de verkiefingè
van i^dr'unus met Luc'm Virus, die (choon van
Velen en vol Koninglijcke ftatigheyd was,
verciert met geleerthcyd en g'roote wel-
fprekcntheyd , volmacckt van verllande
Qoch fwack van lichaem , 't welck c^liri-.wits
oock feer wel bekent w.is , waer over hy
dickwils feyde , de goden fuUoi ons dcfaifcchtsop
de '\x\-rdd \ntoonen , moer niet lawye laten blyven. En
als hy dacr n:\c was overleden , riep hy klagende
Oeh , hoe hebben 'wy op foo een i;ianeJ(e muyre
^e(}tunt> en daer door verlooren vier duyfent
Sextertien , die wy aen 't volck en aeii den
ibldaetcn tot een vreugdefceft ,
over defe
,
Aenncminge, hebben vereert. Drie andere
die van ^drtanus waren Aengenomen , zijn
oock goed geweefi: , als wanneer hy Mare,
^yfntomnum , Pium en A^are, ^urelium acnnani,
feer waerdige Keyfbrs: een rechte fbon van
de voorgefeyde Ceionii , die op eenen Iclfden
wagen met Mareo (^urelio , fijnen aengenomenen
broeder, triumpheerde. Meer andere
Aennemingen van geluckige verkiefingen
fouden wy hier by konnen voegen,maer ;iifbo
geene te boven gaet de aenneminge van
c^ntomnus Pius en van M. c^urclius , fbo willen
wy 't daer by laten, en komen totte uytleggiiige
vande beeldenilfe.
De Fohea feg^^en eenige dat duyflere roetachtige
verwe heeft, andere dat hy uyt den
witten fier , andere dat hy is defelve vogel
Herodius: En defen fchrijven zy oock natuerlij
cke dingen toe , die d'ander heeft , maer
fbo de Fohea een kuyf op 't hooft heeft ge-
,
lijck Flïmus feyc , en foo de Herodms een valck
is , gelijck B. ^ngkus feyt , i^oo konnen hec
geen eenderley vogels zijn , want de valck
heeft geen kuyf , en defe fb//

hmds'Aennemwge, Adottione.
door een moederlijcke Godvruchtigheyd,
en ftelrlè tot mede erven neffens hare kinderen.
Door foodanige godsdienftige natuere
is de Fiilica of Ojjifra^a een Sinnebeeld van de
Adoptie of Aenneniinge,die by de Romeinen
(eer in fwang was , als mede d'opvoedinge
van ander luyden kinderen, die niet waeren
in voogdylchap,noch in c^doptie,macr waren
gehouclen als eygen kinderen , en gaven aen
diefclve de geflacht-naemen van haer huys,
gelijckmen in vele opfchriften by Smetio kan
nae fien. Ia het quani foo verre , dat zy de
voetfterkinderen tot hare erven en geflachtnaemen
opteeckenden , gelijck mede in de
'opfchriften is te fien. En daerom hout de
beeldnifle van de tJdoptk de rechterhand aen
den hals van een aengenomen longeling,
welènde de omarminge een teycken van
vriendlijck onthael en omhelfinge.
Dion feyt dat de Aengenomene aennam de
bynaeminge des aennemers , doch behielt
eene van hjn vorige naemen, maer eeniglms
verandert. Hier van kan men overvloedige
getuygeniflfen vinden gelijck Caius OBavius^
,
zijnde lyiuguflus, die van Mins C

i8 Acnhrekcn öfkruchei^vdH den dagerdêt. Crë?. della Matisa.
niet te fien aen wien hy die doet , en die de- nen zy , wefênde d'een fbo nae als d'ander.
ièlve ontfangt behoort niet te onderfoeckcn Hierom word het bruyn gelchildert.
van wien of van waer diefelve komt.
Zy heeft bey de handen onder het kleed
verborgen , 't geld uytreyckende aen twee
kinderkens die onder haer fyde ilacn , hebbende
op 't hoofd een omlleken lantaerne
met een olijfkrans omwonden , daer de
vruchten en bladcrs aenhangen.
Aelmocire is een werck van liefde en
barmhertigheyd , waer door wy de arme te
hulpe komen in 't herbergen , fpijlèn , klecden,
befbecken, vcrloflcn en begraven.
De verborgen handen onder 't kleed bedieden
't gene Math^eus 6 verhaelt: Laet u jlincl^r
hand niet "weten "wat u rechter doff.En het ander
j^ebod ley t : Doet u aclnwejfen in *f verborgen y enu
ydderdie'tfetCrc,
Het aengeftcken licht vertoond , dat gelij
ckmen een licht ontfteeckt fbnder verminderinge
van 't ander, dat het oock alfbo
ïn de bedieningen van de aelmoeflen was
want God gedooght niet dat ye-
.gelegen ,
niand van fijne middelen Ibude werden vermindert
, maer hy vergelt het weder mildeiijck
met hondertvoudige winft.
De olijfkrans op 't hoofd betoont die
barmhertigheyd die den menfch tot aelniocircii
beweegt , wanneer hy fiet dat een
arm menfch dat lelve noodig heeft. Dacrom
vergelijckt D^ivid die/el ve by eencn vruchtbaeren
wijnllock in 't huys des Hceren. En
Hefichius van H/frK^z/fwj,uyrlegi^ende de plaetfc
Levittci van de viytgeltorte olie , feyt dat
het de Aelmoefle is.
Crepvisculo della Matina.
'/ cyfinbrel^n of l^lecl^n yan den dagcraed.
Een gevleugelt kind fullen wy vcrtoóncn,
zijnde als een deel van den tijd , om uyt te
drucken de Inclligheyt dieder tulfchcn beyden
komt, en die oock haeftig vergaet.
Het opvliegen vertoont, dat het kriecken
van den dag aenkomt , en dat door de wittighcyd
die in 't Ooften verlchijnt.
De grootc en helblinckende ftcrre , die
op 't hoofd ftacr , word Lucifer, dat is Lichtdraegcr
gchectcn. En daer door gaven de
,
Egyptenaers het aenbreken van den mor-
En naeckt kindeken uyt den bruynen, genftond te kennen. En Petrarcha willende
hebbende vleugels aen de fchouderen
van gelijcke verwe , llaende vaerdigh om
hoog te vliegen, hebbende op den top van'c
vertoonen dat dele llerre voor 't kriecken
van den dag komt, iWt aldus :
Geitjekadees lieve fierre jldct,
hoofd een groote klaerlichtende fterre ,
de llincker houd het een omgekeerde waeterkruyck,
waer uyt kleyne druppelen waeters
vnllen. Mette rechter hand houd het
een ontfteken fackel , nae achteren om leeg
gekeert ; in de locht fal een fwalu vhegen.
De dageraed, foo Bocatius fèyt,is een twijfeling,als
ofmen nae den dag raeden foude,
en of dat deel van den tijd, totte voorgaende
nacht of toue aenkouiende dag te reke"»
in
:
In *t Oüflen eer de Son opgact»
Dat het kleyne water druppels u>'t de
kruycke giet , bed iet dat het felve gefchied
des fomcrs door den dauw , en des winters
door den vorft
aldus finght
en rijpe , waer over i^riosfo
Zy bleef ter fchuyl en *t looft dier^
Olympia verfiep (Ich hier.
Ter tijd Auroras gulde radt,
2iaerl(il(e rij^ op iasrdejpatt»
De

V Aenhreken ofbiechn van den nacht. Crep. della Sora. 19
De brandende omgekeerde fackel vertoont,
dat het Aenbreken van den dageraed
een voorbode van den dagh is.
Het fwaluken plagh , in 't aenbreken van
den morgenllond, fijn droeve wee te fingen,
gelijck Dante in fijn Paradijs feyt
Op d'uyre als kefwalHW f{laegt,
: ^
JVacr yan Ky 'j ochtens rowxve draegt^
Afiffch'ien noch 't droeve "Wee gedachtig.
Wacr over oock t^mcreon in fijne Gricx-
Iclic dichten, de fwaluw aldus aen.lpreeckt :
11 at (Irafverdiendy 'weeldrig dier !
Alft al u tjilpen en getier '
Jl'at Tereus certtjts isgefchiet.
Dat [al oockswefcn u verdriet,
K^iefi een van beyden, my niet port
of dat icl{ heyd u vleugels l^ort^
Of dat ïckjny dat dertel lit^
En haelde tong uytic gebit.
Op datghy 's ochtens op ii hcurt,
2\fiet mar mijn foete droomen fleurt,
Crepusculo della S
o
r a. 't ^jienhrc»
l^n ofJ^iecken van den nacht ofavond.
En kindeken als't yoorgaende poefèlig
rbruyn,om laeg nae 't weften vliegende,
hebbende op 't hoofd een groote klaerblinckende
Itcrre , en fal in de rechter een
pijle houden als of hy daer mede wilde werpen
, en 't fchijnt dattcr alreede veel andere
in de locht zijn>die hy alreede heeft geworpen,
en om laeg v.üleni mette llincker houd
hy een vlecrmuys met ontflagen vlercken.
Het om laeg vliegen nae 't Weften,bcdiet
het Aenbreken van den avond : en de fterrc
die hy op 't hoofd heeft, word van de Egyptenacrs
Hefferus genaemt , diewclcke verichijnt
nae het ondergacn van de fonne. De
pijlen , als gefeyt is , bedieden de dampen,
die door de kracht der fonne om hoog ge-
trockcn zijn, diewelcke van ons vertreckende
, en dele dampen niet hebbende dat haer
ophoud, fbo vallen zy weder om leeg,en na
dar diefelve grof of fwaer zijn , foo befchadigenzy
meer of min, nae den tijdt , en nae
dat de plaetfen vochtig , of al te kout, of te
heet, ofte hoog, of te laeg zijn.
't Houd een vleermuys met opgeflageii
vlercken in de llincker hand , als een mer
dat eygen is, ontrent defê tijd te vliegen,
E
InVOCATIONE. cJinroepinge,
En vrouwe in 't root gekleet, hebbende
op 't hoofd een vlamme viers ,
en een
diergelijcke vlamme gaet oock uyt haeren
monde.
De Aenroepinge gefchiet,met grootebegeerte,nae
de Godlijcke hulpe, roepende en
verlangende.
Daerom wordfc bequaemlijck met twee
viervlammen gefchildert , waer van d'eene
uyt den monde , en d'ander boven uyt den
hoofde komt ; alwaer vertoont word , dat
de waerachtige en noodige Aenroepinge,
niet alleene beftaet in de ftemme,maer oock
in 't voornemen des gemoeds,waer uyt men
billijcke faken van God verfbeckende , dieièlve
vaerdig en lichtlijck van de Godlijcke
goedertierenheyd fal verkrijgen.
AUTORITA o POTESTA.
cyienjien ofOntfagh,
E En flatige vrouwe , die op een Koninglijcke
zetel fittende, met koftlijcke geftickte
, geborduyrde kleederCn , vol edelfteenen,
geciert is, niette rechter hand twee
C 3 fleu-

zo Aenfien ofomfagh. Autorita o Potesta,
llcutels oplichtende , heefcfe in de flincker
«en fccptcr , van d'eene fyde een deel boccken
, en van d'andcr fyde vcrlcheyden wapenen.
Zy word ccn bedac^Je vrouwe afge-
heelt , om dat een rijp ouder , eygcnrlijck
Aenllcn by fich heeft . Wacr over Ckero in
lijn boeek \\\\\ d'ouderdoni leyt , Het hooojle
•van douderdom is atyificnhjckhcyd ,
en vocgter by,
het eer'wacrdige ouderdom heeft 'mfonderhcyd jülel^aenfien,
dat die meer is ah atte yfclluflen : en dat VOOr-
naeniHjck door de wijsheyd en ervaerentheyd
, die daer in word gevonden. lob leyt
in iijn XII cap. hy den Voor-vaderen is de "^'ijshcyd
tn kloeel^eyd-vanveek jaeren, Waer uyt het getehied,
dat de longelingen om te gehoorlamen
, en de Oude om te gebieden, geflek
2ijn, gelijck Plutarehtis verhaelt.
Zy word fittende afgemaelt,want het fitten
is den Princen en Magiftraeten eygen :
En hier door wort het Ontfagh en Aenfien,
en te gelijck de ruftc en geruliheyd des gemoeds
vertoont, want die dingen, diewelcke
cntfigh en Itatighcyt vcreyflchen,behooren
niet gehandelt te worden ,
ten zy met rijpe
littingc en bcracr , gelijck de Rechters , eu
diewelcke macht hebben om tebeflayten,
vry te fprcken, of veroordeelen, haere uytfpraeck
niet wettlijck kan werden uytgevoert,
ten zy datfe fittenj gelijck de wetten
getuygen 2 § in honontm quis ordo O c
ff.
Zy word met een kolk-l en bÜnckeuJ
kleed geciert , want loodaenigh /ijnlc , die
daer macht hebben boven andere, in 't aenfien
der menfchen : En ioo bctoonen,boven
dat, de kleederen en kolUe Reenen ,. eere en
aenfien, in die geene, diele dragen.
De lleutels betoonen het Aenfien en d*
geefthjcke macht, gelijck C/;r//?«$ leer wel
betoont , wanneer hy , daer door aen Fetnrs
het opperfte aenfien gaf, leggende Math.i($,
[e/^fal u de f.cutelcn des hemelnjx geven CT'e,
Zy houd de lleutels inde rechter hand,
want de gecftlijckc macht is de voornaeni-
fte en edelfle boven ;ille andere ,
ziele edelder is als het lichaem.
Zy houd de rechter hand met de lleutels
ten hemel gekecrt , om te vertoonen dat alle
maeht van God is, gelijck S, Patdiis fi^yt, daerom
vermaent hy , dat alle :^/f/f der voomaemper maeht
fal onderdaenigh :iijn, Rom. XIII.
De Iccptcr in de llincker hand , betoont
de wereltlijcke macht en acnficn,geUjckeen
yder bekent is. En de boecken en wapenen
die ter lyden leggen , om dele beeldenifle
noch al gemeender te maecken , betoonen
in 't eerlFe het aenfien der Ichrifture en der
geleerden , cii het ander de wapenen , diewelcke
aen de llincker fyde gellelt werden
nae de ipreucke van Cicero : Cedant arma togSy
dat is : Lact de "Wapenen voor de gcleertheyd ^viJei^n,
DE
TfR'RJE MOTO. (jAèrdhevingtt
,
gchjck de
Aerdbevinge ibude men konnen ver-
toonen , door de beeldenilfe van eea
man , die de wangen opgeblalen hebbende,
't gefichte feer wreed en duylter draeyt
fchijnende met groot geweld,uyt een hol of
uyt een fpleet van d'aerde,op te rijfen, hebbende
de hoofd hayren lang en in 't wilde.
Men foude het geheele aerdrijck rontom,
geborften konnen maecken, de boomen uyt
der aerde geworpen,en de wortels daer van
om hooggekeert.
De Aerdbevinge is een fchrick die de
aerde doet,uyt ooriaecke van haere verhef-
finge , die door fèeckere wiiidcn in haer ingewalgd
,

Afgoderje. Idololatria* 21
gewatul genepen zijnde , ^oo foecktfe hier ftijgt, alfoo gaen oock de oprechtegebeden
en elders uytkomfte te vinden , openende ^'- ^' ' -- .---^ j.-- ---- ^ --j
tot God j maer niet die door Afgoderye
lich lelven een baene of ftract om met groot
gewekt uyt te burflcn.
Idololatria. ^4f^oderyc,
En blinde vrou\ve,gekniek, fittende met
E een wieroock v;it in de hand voor eencn
koperen ftier ncderknielende.
Afgoderye is een dienft , die men den
creaturen bewijft ,
daer men dieièlve Gode
fchuldig is.
De knielinge op der acrdcn is een wcrck
en tcyckcn van Godsdienft, door de welcke
Kien doet bckentniflc van nedrigheyd en
ootmoedigheyd, ten aenfien der grootheyd
Gods , dieweicke alleen de machtigfte is in
fich felve : en is alleen die geene, aen vvien
eygentlijck de aenbiddinge moet gefchieden
, door dereden die \vy indebefehryvinge
van 't Gebed Tullen verklaeren.
Het wieroock var , dat een aengenaeme
reuck uytwerpt, daer door word te kennen
gegeven, dat wanneer het recht ingeftelt en
gcbruyckt word , dat daer door verftaen
^'ord , dat gelijck de goede reuck om lioog
worden gedaen.
De ntetaele fticr , word voor de gefchapene
dingen genomen , 't zy datle door de
natuyre of konll gcmaeckt zijn : want voor
dielclve heeft de blindheyd des volx fotte-
lijck foodanige ecre bewelèn,die God allccnc
toekouit. VVaer uyt alldan de nacme van
Afgoderye is voortgekomen , 't welck is te
leggen , de aenroepinge van den vallchcn
Godsdienil.
E M u L A T I o N E. c^fgonfl^Pru/^l tot ecïe.
Strijd om lar, is pricl^l van eer,
En vrouwe die een Ichalmcyc in de rech-
E ter hand houd, en in de ilincker een eycken
krans , met een palmtack met quiipels
en lovers geciert , en voor haere voeten
plockhayren fIch twee haenen.
Hc[iodus bewijft in 't begin van fijn boeck
van de wercken en daegen , dat de prickel
tot eere en een goede naemc , icer loiiijck
is, aengefien door foodaenigenftrijd , de
deugdfaeme oock ftrijden met die geene,
die neffens haer loopendc,wat Ichijnen voot:
uyt te winnen. De meeninge Hclïodi
daenig :
Deen btiyrman draegt den andrtn haet^
Om dat het cFeen "Wat beter gaet
is duf^
D'een Smit den andren Smït bemjt^
D'een Backer doet den andren jfijt^
D'een Beed'laerd'ander is verdriet.
De Speelman aeht den "Pijper niet.
Hier uyt komt het Ipreeckwoord : Ftgum
Figidum odit , 't is d'eene Beed'laer leet dat d'ander voor
de deiire (lact. En dit fietmen doorgaens onder
alle konftnaers van eenen handel, hoe deugdig
oock diefèlve zijn, dat d'eene den anderenhaet.
Daerom fiet men dagelij x dat de
ftudenten des anderen werck verkleynen en
lafteren,want fy benijden het goed geruchte
van hare deugdelijcke landsluyden^ en 't gebeurt
dickwils , dat zy die geene , nae haer
dood,prijren, die zy, by haer leven, hebben
veracht :
zijnde de ftudcnt beweegt, en dat
door een lekerc eergierige nijdigheyt van
eere, die in hem verweckt is,door den pric-
kel van een heerlij ck geruchtj begeerig zijnde
om alleen uyt te munten door de hoog-
heyd , en voor d'opperfte boven alle andere
,C 3
gehou-
:

22
Afgonfli Vrkkd tot eere, E m r l a t i o n e.
gehouden te worden ; en {oo flooft en pijnt
hyfichaf, om te geraeckcn jac boven te
,
komen, alle de teyckencn van vohnacckt-
gclijck in het opfchrift van Panuims bKfckt.
De palm en krans die met quilpcls is '^eciert
, was oock de belooninge die aen de
heyd.
ecrrte ovcrwinnaers wierde gegeven ; macr
't HierogUphirch beeld van 't goed ge- de tweede kregen de krans mette quilpcls
rucht, is de Trompet,bediedendc vermaert- niet, gelijck Scaliga fegt uyt ^yiufomus. Alhoeheyd
en ccn goede naenic, l'cyc Picnus , want wel de kranskens wacren kleyne boirclkcns
diefelve moedigt den foldaetcn en wecktie
op van den flaep. Inf^cUjx doet oock de
v;in witte wollc gelijck Fcfm feyt. Maer
,
men vindt oock,dat de kranskens van veelc
Trompet van een goed geruchte , want zy genomen worden datfc van goud en lyde
weckt de deugdlijcke gemoederen op van iijn gcmaeckt gcweeft. Daer over Iceftdcn
flaep der luyheyt, en maeckt datic altijt men by c^kxandcr van ^lexandro , dat de Iraop
den Ichildwacht fbaen , zijnde vry willig, lianen de quifpels alleen van goud verccralieenomeen
goede voortgang te doen in den. ^nSidonius de Pocet (cyt , PJ>rta fmca,
haere oeffeningcn tot een eeuwige naemc
cneere. Van gelijcken doet oock de Tromdat
is een Palm ,
van lyde geciert.
met knopen en quifjicls
hecii Scaligcr cnTumebus
pet , die de gemoederen der foldaeten ont- over defe plaerle , alwaer zy dele palmen en
Ileeckt, endoctfe nae den krijg vlammen,
De Trompet van een goed gerucht en eere,
kranskens met quifÏ5els aen de eerfte o verwinners
geven. Wy hebben dan dele geftelt
ontfteeckt mede de gemoederen tot een tot een teycken dat de Emulatie of Afgonll
prickel van de deugd.^Waer over Pluturchus ons prickelt totte hoogftc eere , en tot het
aldus van de zeedeUjcke deugd feyt, dr Het- verkrijgen van de opperfte belooningen.
De haenen die llch te fiemen plockhay-
dienen tot een beeld van Afgonft en
gevers venvec/^en in de ftcdai eergicrighcyt en afgonif,
maertegens vyanden gebruycl^ufe trompetten en jiuyteny ren ,
om den vlam der ^ramjchap en begeerte van te veehten^ prickel tot eere. Chryfppus ftelt ons de Af-
te ontjlceel^cn : En voorwaer lbo ider 2,ecn fagonll en ftrijd der haenen tot een prickel
ke die de gemoederen totte deugd meer van dapperheyd. Jl^cmiftoeles moedigde fijne
ontftecckt als de trompet van lof en eere : foldaeten tegens de Barbaren, door 't ge-
en dat iiifonderheyd in den longelingen.
De krans en de palm geciert met quifpels,
is een beeld van de belooninge der deugd,
vecht van twee haenen, anders nergens om,
dan om daer door de overwinninge te verkrijgen.
Waer over oock die van i^thenen
waer door de deugdfxme in geduyrige flrijd alle jaeren twee haenen, in haere openbaerc
en afgonll: ftaen.
fchouwfpeelen deden vechten, tot een pric-
De eyckekrans was in 't fchoufpel van
Romen, een beeld van de belooninge der
kel van eere gelijck C. Rhodighius verhaelt.
,
PliniHs feyt in fijn x cap. dat die van Pfr^a^«o
deugd , en waeren de Redenaers van de La- alle jaeren een fchoufpel van haenen toelleltij
nUihe en Griexfche Profa,de Muficiens en den,als oft kampvechters waren. En /. Pollux
de Poëten daer mede gekroont, gelijck feyt, dat de Barbaren twee vechtende haezijnde
een
Mariklis feyt. Ick fou dit konnen beveiligen
jnet'et oplchrift van Luetus Vahrms dat hy van
fijn dertiende jaer te Romen onder de latijn-
Iche Poëten is gekroont geweeft,indek;imp
van lupiter Capïtolinus ,(X\Q. van Dom'itianus was ingeftelt,
gelijck Suctonius verhaelt. En hoewel
in 't opfchrift de eycken kroone niet word
Capitolinus wierden de overvsinners met eycken
blaeders gekroont.
Van de Cytherlpeelders icyt luvenalis :
PolUo verwacht de Capitolijnfche eycH^ Jfroon,
en de Ui^^riom of kameripeeldcrs mede
,
nen in haere medaglien fiieden ,
beeld van Afgonl^^ftrijd en prickel van eere.
E M U L A T I o N E, tyi^onjl VO» me, ofpricl^eU
En fchoone, jonge vrouwe, met naecktc
E
armen en blonde hoofdhayren gekrulr,
,
uytgedruckt , niettemin magmen dit anders met aerdiee locken geciert , en een Ichoon
niet verftaen , want in den ftrijd van lupiter hulfel op ''t hoofd. De kleederen fullen beknopt
en groen welen, ftaende vaerdig om
te loopen , hebbende de voeten gevleugelt,
en in de rechter hand fal zy een ipoore , of
een doorne bos hebben.
PeAfgonll,na ^^nllottk meeiuiige, is een
finerre.

Aflaet. r
fmerte , die welcke doet , dat Vi^ ons lieten
voorllaen eeni2:e eere of goed in yemand te
konnen hen , (iie met ons van gelijcke aert
en natuercis , enwaer toe ons mogelijck
dunckt, dat v.y oock konnen geraecken : en
defe droef hcy t komt daer van niet , dat hy
die eere of dat goed niet heeft , maer om
dar hy dat fclve" oock wil hebben , en hy
hecfrcr niet.
long word zy gefchiWert, om dat de Afgonll
meeft in jonge luydcn hecrfcht,\vefendc
alfdan ftoutft en kloeckmoedigft.
De blonde en gekrulde hoofdhayren zijn
de gedachten die de Afgonllige jonge luydeii
totte eere prickelen.
Het groene beknopte kleed , bediet de
hope om 't gcene te bekomen dat men be-
geert.
De naeckte armen en gevleugelde voeten
, en het bewijs van 't loopen , bedieden
de vaerdighey t en fiiellighey t , iflet niet om
voorby te loopen , ten miniten om fich , die
meteen loflijcke endeugdige aert gecicrt
zijn, gelijck te (lellen.
De fpooren, daer van fêy t Cavakante in fijne
wellprekens konft ; de Afgonft is een
ipoore , die dapper prickelt : en weckt niet
alleen de quaedaerdige op nae anderer luyden
goed en wclvaeren, gelijck als de nijdige
: maer zy drijft oock de goede en fracye
verllanden voort, om te verjcrijgen 't geene
zy in anderen fien , dat haer ibude mogen
ontbreecken. Hierom feytmen , dat de afgon-
pi7e deugd haer fpooren heeft gegeven, Stmdos dedit
amula yirtm,
Indulgentia. cJfl'iet, nae de uytbeeldinge
van lyfutoniiis Pius,
E
En fittende vrouwe met een ftock in de
üinckcr hand , die zy een wcynig voor
in de rechter hand houtfe een
waer mede zy eenigc dingen uyt-
uyt lleeckt ,
ichotel ,
reyckt.
Zy hout den ftock van haer af , want de
Aflaet keert de hairdigheyt der ftraffe van
haer af, en reyckt den ichotel uyt door mildadigheyt
, die zy doet als door een godlij
cke mogentheyd.
Indulgentia van Severuf,
Clhele word getoornt op 't hoofd afgcïïiaelt,
ftaende op eenen leeuw>houden*
NDULGENTIA. 23
de in de flincker hand een fpieïïc , en mette
rechter een blixem , die zy fchijnt weg te
willen werpen , en niemand te befchadigen,
mette letteren Imiulgentia (^ugu^orum,
Indulgentia Gordtani,
En vrouwe ftaende tuffchen een leeuw
E en fticr,want de.\flaet betemt de dieren,
en de wrecde gemoederen.Of de Afiaet verfoct
de hardigheyt.
O F F E S A. z^enrayid'mge^ hefchadingCy ongelijcli,
E En lelijcke vrouwe , wiens kleed roeft«
achtig lal zijn geheel , met tongen en
meffen , houdende met beyde handen een
roer, als of zy wilde fchieten : op der aerde
ftaen twee honden , die een yfere verckcn
willen aenranden , 't W'elck om fich te verweeren
tegen den aenval der honden , fich
als in een kloot geeft, en fijn icherpe borftels
vertoont , waer op zy haere randen bloedig
bijten.
Aenrandinge ofbefchadiginge is een on~
rechtvaerdig lluck,mct voorweeten gedaen
en met opfet ,
om dai perlbon aen te ran-
den, die daer door, regens fijnen wille,fchade
lijd. En ^r:(loteles verhaelt dat de befchadiginge
anders niet is , iüs om een ander,
buyten 't geene de wetten bepaelen, vry willigh
ongelijck te doen.
Daer zijn veele quetfingen , waer mede
men , foo veele 't recht aengaet , dat felve
overtreet : maer wy verftaen hier te ipreken
van Ibodaenige , die een ander beleedigen,
't zy met woorden of wercken.
Zy word door een vrouwe afgebeeld,
om eene te vertoonen , die eens anders eere
quetft , 't welck boven al een faecke is van
feer grooten gewichte.
Lelijck ifle gemaelt , om darter geene le-
lijckheyt is , die daerlsy is te vergelijcken,
allbo zy doet tegen 't o^eerxQ dat recht en
eerlij ck is. Het roeftige kleed druckt uyt,
het quaed en fchanddijck voornemen van
den befchadiger , dat den roeft gelijck is,
't welck over al, waer inen 't by leyt, fchade
doet, en andere dingen verreert.
De tongen en meilen op ^t kleed , bedieden
dat de lafteraer, niet alleene met woorden
, maer oock mctter daed befchadighr
;
dao

24 Adelregcennge. A
dan alles wat niet nae het recht is , wordt
onrecht geheeten , 't zy dat het met woorden
of wercken gelchict.Diogcwfj vcrgehjckt
de tongen by inefTen : want als liy cenen
longelmg oncedijck hoorde iiiappcn , leydc
tOX.\\Q.\Xi ^ [chmmAyumct ^ clatf^hy uyt cenyvorcn
Jijckc en quaede dingen. Dies (^Hgujlimn feyt:
il /f« moet daer o^ tiiet [ten "wat de menfehe doet, niaer
uyt "wat gemoed en "wille fitbc heerkpmt. De aenrandinge
die de honden op 't yfere vereken
doen, als gefeyt is, vertoont dat de fchacde,
diemen door de gramlchap doet , niet is de
oorlaecke noch aenvangh van 't gene yemand
door gramlchap doet , maer die geere,
die eenander tot gramfchap terght. En
daerom kan men daer \'an feggen
Jl'k ^vd ^uetfen, "wordgec^ttetftt
AriSTOCRATIA. z^dekegeemgc,
En bedaeghde vrouwe in hcerlijcke en
E eerlijcke kleedinge, fittende met groote
aenficnlijckheydt ineen prachtigeen rijcklijckgecicrde
zetel , hebbende op 't hoofd
een gulden kroone, houdende in de rechter
hand een boflel van te faemen gebonden
roeden , met een Lauwerkrans omllingert j
in de llincker hand lal zy eenen helm' hebben
, en aen d'eene f)'de leyr een becken, en
een flick vol geld,edelfteenen, goude ketens
en andere rijckdommen , van'd'ander fyde
fal een byie leggen.
t^riflocratia is een Regecringe van Edelen,
die van haer beftiert wordt door een gelijcke
ordre , foo wel in de maniere van leven,
als in de kleedinge , cenen ygelijcken , met
gclijck gewicht den arbeyd en de eere , de
fchaede en 't profijt, toewegende : altijd het
mitte ,
dat tor het gemeene befte behoort,
beoogende , foo wel wat tot de geduyrige
eendracht , als tot den aenwas van haeren
ftaet behoort.
Zy word van bedaeghde ouder gemaelt,
om dat daer in de oprechte volkomentheyt
:
RISTOCRATIA.
is, waer in zy alles , met oordeel, uytvoerr,
foo veel als de Regeeringe van de Republique
of 't gemeene befte bclanght.
Het geleydc kleed en 't fitten in een prachtige
zectcl, vol groote Majefteyt, vertoont
het voorftel van de Edelheyd van een perfoon
van hooge ftaet , die oock dicshalvcn
met een gouden kroon, is uyrgcbccld.
De bolfel met te faemen gebonden roeden
, dnicken uyt , dat de Rcpublique door
de onderhoudinge en door een gemeene
weldaet vereenight bhjft. Waer over Etiri-
fchccde , een mes van loot trcckt, David Icght : haer
tcnge is een [cherpfnijdenA fwacrd. Zy iioud met
beyde handen een roer om een ander tebc-
(chadigen : Want men moet daer by verflaen,
die gecne,die daer vry vvilHgh bclchadigiit
, en niet by gevaL Want by de ongereclite
werckingc word de wille gebruyckt, pides feght , de inlandfche oorlogen plaghten onder den
die op 'teynde liet , doende vrywilligh lee- burgers teontjlacn, 'wanneer de Jtadt t^veedrachtigh is.
Dies oock Salufi'm feght, Coneordia res parvx cre~
fcmtj door Eendracht 'Waffen kleyne dingen aen , en door
tweedracht gaen groote dingen te gronde. Geen dingh,
feyt Cicero tot Z^tticum , pall ecngcriiil burger be»
ter ,
houde»
dan dat hy ftch \an hurgerlijcke fweedracht ont*
te ver-»
Zy hoad een Lauwerkroone , om
toonen de belooninge die zy plagh te geven,
aen die geene die de RepubUque dienll
hadden gedaen , als mede , in 't tegendeel,
in 't ftraflen van de overtreders , 't welck
door den bijl die 'er ter lyden leyt , word
uytgedruckt. Waer over 5o/o« feyt , de Repw
blique 'word door trwee dingen onderhouden , te 'weeten
door belooningen , en door ^Tajfe, En Cicero fèght
in 't boeck van de Natuyre der Goden , Geen
huys noch gemeene befle l;an bejluen, foo de goede dacden
niet "werden beloont y en de quaedege^r aft. Salon plagll
te feggen , dtt die [lad feer "wel ^vierdc be^voont , al»
"Waer de deuphdige mannen in eere en "waerde "Wierden
gehouden, en in 't tegendeel daer men de ge'Woonte heeft
or>i dcfnoodc te [Iraffcn,
De helm die zy in de flincker hand houd,
als mede het becken , de fack vol geld en
andere rijckdommen, bedieden, dat londer
de Republique qualijck
wapenen en geld ,
kan werden onderhouden : en dit vertoont
mede , datmen her geld oock moet fpillen,
wantom fijne vryheyd te bewaeren , foo
moetmengeld noch goed fpaeren ; gelijck
Horatim oock feght, datmen om al het geldfijn yrj*
heyd niet moet vcrf^opcn»
P O u E R T A. iy4rmoede,
E En vrouwe als een Heydenfche bedelaerfter
geklcet , met den hals gebogen,
als of zy ècn aehnoelle begeerde , hebbende

ArmdedemeenireflijchverflaMd. Pouerta 5cc. 25*
bende een vogeltjen quickftecrtjen op 't den menfche nood igh zijn, om 't leven te
hoofd. onderhouden, en om dcughd te verkrijgen.
yalerianus verhaclt, Wanneer de Egyptenaers De \-lcugels aen de fiincker hand bedie-
een men(ch,die in de uyterlle Armoede was, den de begeerte van eenige vcrlhmdiae ar-
Nvilden afbeelden , foo maelden zy defen men , diev/elcke nae de fwaerwichti^^heyc
vogel, om dat hy van fich lelve wcynigh der deughd wel trachten, maer door haer
machts hadde,niet konnende fijn eygen neil eygen nootdmftigheyt nedergedruclct zijnmaecken,
en overiulx leyde hy fijne eyeren de, zijnlè gedwongen om veracht en onder
in eens anders neft. het fnoode volckjen verlchoven te blijven.
De Armoede word als een Heydens* be- En wort den Griecken den lof van de vindelaerftcr
gemaeckt , om datmen ter werelt dinge defcr beeldnilfe toegefchreven. Waer
geen olijcker gebroetfel , als dele flagh van van ^^laatm aldus fingt
menfchen vint , hebbende noch goed , noch
edeldom, noch aengenaemheyt, noch hope
van eenige dingen , die een kruymken van
^cCc gelucklaligheyt mede brengen, welende
het doelwit van een burgerÜjck leven.
Pouerta in uno ch'habbia bell'
I N G 6 G N o. Armoede in een trefijck verjiand.
E En qualijck gekleede vrouwe , die de
rechter hand aen een groote fteen , die
op der aerde leyt , is vaft gemaeckt. Houdende
de fiincker open en om hoogh , \vefende
diefelve gevleugelt.
Armoede is een gebreck van dingen , die
Mijn rechter druckt dejlcen ,
dracght
,
:
t7iijnfii}cl(er -vleugels
Cclijc^ my d'een -verlicht , noch meer my Pander
plaeght ;
/c^ /ip^ met mijn verflandf door al de 'wolcl^enf\ve-
"votj
Ten "waer my (ft^rmoe bracht tot een rampfaligh
leven.
Anders.
Soo dt^rmoe my niet hadgef^nelt,
Icl{ycaer oock^ecn doorltichtigh held:
Schoon of de vlugge fli>icl^' wil,
De peen van d^rmoe hout my [lil,
Pouerta. i^irmoede»
E En naeckte en magere vrouwe , die op
een fteyle rotfe fit, zijnde aen handen en
voeten gebonden, waer van zy de rtricken,
met haere tanden Ibeckt los te maecken, op
de rechter fchouder wortfc van een fchaefbijter
gefteken, hebbende verwarde hoofdhayren.
Wy bclchrijven alhier die Armoede niet,
waer van by ^rijkphanem in zijn Pluto wort
ghewagh ghemaeckt, te weten, daer hy die
lielr, dat cle Menfch lbo veele heeft, als tot
zijn onderhout noodigh is , Ibnder darter
eenigh overfchot is :
maer wy befchrijven
d'Armoede der geener, die niet hebben om
van te leven; en hierom is zy naeckt en mager
met verwarde hayren gellelt, zijnde op
een rotfe met ftricken gebonden, om dat de
arme van 't gebruyck van veele dingen, die
haer konden vermaert maecken, is berooft.
Derhalven fèyt Gregoriui 'Nayjdn:icmi ^ dat de
Armoede een reyfe is , die veele tochten en
handelingen verhindert, moetende de ftricken
metce tanden los maecken ; en gelijckmen
gemeenlijck feyt , foo maccki d't^Awioede
D tfc»

:
z6 Armoede, P o u e r t a.
êen menfch l{loecl{_ en liflïgh, DlCrom feyt Theocri-
tut tot Diophuntem , cl.it d'Armocdc alleen die
geenc is , die de konftcn opweckt , want
dacr is een uytbeeklende prickcl in dit dierken,
dat wy fchaclbijtcr of kever noemen.
P o U E R T A.
(Armoede,
EEn bleccke rafènde vrouwe, in 't fwart
'j;eklect,

^atJchrötf Schuldcmer, D e b i t o. 27
oeeflel in de eenc hand, alwaer aen 't eynde Tyher te koop geflelt.En foodcr veele Ichulloode
balletjes Tullen zijn j leggende een denaers waeren , mocht yeder nae fijn be-
h.iefe voor fijne voeten.
lieven een ftuck vleifch uyt des banckerot-
Defe beeldniiïe is ten deelc vertoont uyt
natuerlij ckc faecken , ten dcele uyt het tetiers
lijf fnijden , en mollen op een pond
brood 's daeghs leven gelijck , ^. GcUius
genwoordige , en ten deele uyt het oud ge- vijder fey t : TertUs autem niindtnis cayite poouis dabruyck
en de fchande, waer mede de fchuldige
wierden geftraft.
bant y aut trans Tyberim peregre vemtm ibant . Nam f
plurcs forait qmbus rem efet ptdkatus , fccarcf vel/oit
*^Iongh WOrclt hy gemaelt , om dat jonge aut partïri corpus dddicli fibi hommis pcrmifcrunt : Verba
hiyden veeltij dts onbedacht en fbrgeloos
zijn , 't goed weynigh achtende : en voor-
lpfa Icgis hxc funt : Tcrtiis Nundirns partcs [ecanto fiplut
m'tmfve fccueru>it,ftne fraude eflo. Na drie mercktwaer
foo yemant treurigh en bedachtfaem dagen wierdenfe aen den halfe geftraft , of
is, foo is 't die geenc, die fich in veele fchul- over den Tyber verre te koop gebracht. Soo
den fteeckr.
Hy is gefcheurt , want om dat hy fijne
goederen verquift heeft , en geen geloof
meer vind , loopt hy foo beroyt als een behy
van veelen fchuldigh was overwonnen.
mochtenfè hem in ftucken kappen, of onder
fich dcelen. De woorden van de wett zijn
defe: Op den derden mercktdagh hout hem
delaer. 't Groene bonet dat hy op 't hoofd in ftucken, foo zy te veel ofte weynigh gedraeght
, is een gewoonte die tegenwoordigh
in veele landen wort gebruyckt : waer
kapt hebben , laet het fonder bedrogh zijn,
En alfb dit al te wreed was, Qio feyt ^.GeU
in de fchuldenaers tot een eeuwige fchan- AW, dat hy noyt gehoort noch geleien heeft,
de, geen middel hebbende om hunne fchul- dat dit gefchiet zy. Men vind wel in 't eer-
den te betaelen , worden gedwongen , dat
felve te dragen. Daerom fèyt men, 't is een
Banckcrottier, hy is al in 't groen.
Hy wort vertoont aen voeten , armen en
hals geboeyt te zijn, om datfè van ouds alfbo
aen de Romeinfche wetten waeren verftrickt,wclcke
woorden vaniyi.Gcliius in't xx
capit. van 't eerfte boeck werden verhaelt.
JEris confcjf rebufque jure judkatis tr'iginta dus jufli
funtOt Poll deinde manus injeóiio ejïo , in jus ducito , in
judicatum facit, aut ftpfeudoeo in jure, vimfecum duci-
to, Vmcito , aut nervo aut compedibus quindecim pondo,
}ie minore , aut fi volet majore vincito. Si volet fuo vi-
"vitOt Ni fuo \'iva , qui eum vinflum hahcblt , libram
firrif in dient dato. Si volet plus dato, Als hy fij n
fchuldt heeft bekent , en alles door 't recht
is geoordeelt, fiillen hem derrigh dagen vry
zijn. Daer nae maghmen de handen daer
aen flaen, in 't'recht trecken , en foo hy niet
betaelt , of vallch wort bevonden , maghmen
hem mede nemen , en ten minften met
boeyen van ly ponden of daer boven kluy-
fteren ; foo hy wil , moet hy fijn flave zijn,
of anders magh hy hem een pond meels ^even
, of meer foo hy wil. En hierom is hy
met boeyen of kluyfters vaftgemaeckt. Defe
yfere boeyen mochten wel meer , maer
niet min als i y pond wegen. Zy wierden
cock nae drie marckt dagen wel aen den
hals geftraft , of zy wierden verre over den
fte boeck van Ttt. jLivius, dat de fi:huldenaers
van die geenc die
fich in den dienft gaven ,
zy fchuldigh waeren , en dat zy van den
fchuldeilTcher wierden gegeeflelt en gebonden,
gelijckmen van Lucius Papinus leeft , diewelcke
den longehng Publium in gevangnilTe
heeft geftelt, hem alle gewelt en linaet aendoende,
om dat hy fijne hoererye niet wilde
gedoogen : daer nochtans Publius , feyt hy
Papiru 'fchuldenaer was. Dionyf. Halicamajfxus
verlmek gelijcke ftraffe, maer hy voeghtcr
dit by, dat niet alleen de fchuldenaer , maer
oock hunne kinderen totte flavernye van
wierden overgegeven.
den fchuldeyflcher ,
En dit zy verhaelt tot vcrnoeginge van den
liefhebbers.Hy fal een korfken in den monc
houden , om datmen by t^kxandcr van c^/e-
xandro bevint , datmen in Boaia palende aen
Griccken , den fchuldenaers geen grooter
fchande koft aen doen, dan alfe werden gedwongen,
datfe op de marckten,voor 't gemeene
volck , moftcn fitten met een leedigc
korf in den mond , als eene , die al het fijne
verbrot hebbende, nu met den leedigen bedelkorf
moft ommegaen.
Hy heeft een geeiïcl in de hand met looden
ballekens,om dat debanckerotteerders
totte tijt van Conflantinus toe,met looden ballekens
wierden geüagen : en defe als een
vroom Chriften Reyfer , was de eerfte die
D 2
de
,

2g
Ballhighfchap,
de Banckerotreerderj van foo godloofê
flrafïc* bevrijde, gelijck Buronuu v.iii hein getuyght.
Alhoewel het wacr is, dat vecle jaercn'nie
de rcgeeringc van Conjlantum , wanneer
de Keyfers Thcodofun , Falentinijuui en cy^rcadius
regeerden , dar , foo wanneer eenigh
hooftnian , men 's Linds midlenbanckerot
fpeelde , dat hy nac de oude maniere met
loodc ballekens wierde gellaegen. Wclcke
gewoonte in 't breede wert uytgebreyc in 't
Codex van luitinumu lib. lO. tt:. ^ l. /rgf 40.
De Haefc voor fijne voeten wort voor
de vreefe genomen , zijnde het vreeflichtiglle
dier van allen, want hy is voor 't minfte
gerucht vertfaeghtjdat de honden achter
hem heer zijn. Allbo vreeft de banckerottier
oock voor citaticn, intimatien, mandamenten
Ikc. vol anghft zijnde, dat hy door
den Schout Hü werden i^cvangen. En dacrom
loert hy altijt op lilt , hoe hy 't fal ontiUppen,
en haes op Ipeelen,
E S S I L I o. Baiïmghfchap,

De poelelige wittigheyt , groote oogen,
en vernevcn neafe , ftelt ,^u[}ote!cs in hjne.
menfchkenninge ,
Barmherrigheyr.
voor een teyckcn van
De Olijfkrans diefe op 't hooft heeft , is
een waerachtigh beeld van barmhertigheyt
volgens de H. Schrifcuere , nae de welcke
wy ons behooren te verplichten, totte kennilfc
van dele heyhge deughd : de ccdertack
mette vruchten bediet even 't felve^gehjck
fulx PicriKf verhaelr.
Datfe met open armen llaet , bediet, dat
de barmhertigheyt , op de maniere van Icfus
Chrijlus , die de waere barmherrigheyd is,
met groote vaerdigheyt en met open armen
gereet ftaer , om alle die tot hem komen
, te omhelfen, en in haere ellende te
hulpe te komen. Dies Dante in lijn vagevier
aldus fingt
:
Mijnfonckn '\vaeren groot cnfrvaer,
M'irr Goiles gocdhcyd "Wonderbacr,
Had o\er my ontfarmeHy
En nam my hi hacr armen.
Een jongh kiexken wort by de Egyptenaers
voor de barmhertigheyt genomen,
gelijckmen by Oms (^pollo fien kan.
Fraude. Bcdngh,
En vrouwe met twee aengefichten,'t ee-
E ne jongh en fchoon , 't ander vaneai
oud leeüjck wijf, welènde bloot tot aen de
borften,gekleet in 't geel totte halve beenen
toe, hebbende voeten als een Adelaer,en de
fteert als een Scorpioen , die men tuflchen
haere beenen door fiet ; en fal in de rechter
hand twee herten houden , en in deflincker
een mom-aeniicht.
Bedrogh is een fbnde , dieder naelaetigheyt
van de behoorlijcke plicht , ten
goede, foeckt in te voeren. En die altijtmenichte
van nieuwe vindingen ten quaede
foeckt te verfieren , doch altijt , onder een
ichijn , het goede naebootfende , en met
haere gedachten, woorden en wercken, onder
bedrieghlijcke verwen, het goede voor
te Itellen. En hierom wortfe met twee aen-
gefichten gemaelt.
Het geel bereyckent verraderye, bedriegerye
en valfche veranderinge.
De twee herten zijn blijckhjcke reyckenen
van willen en niet te willen in een feifde
Bedrogh, Fraude*
29
faecke. Het mom-aenficht beteyckenr dat
het Bedroc^h de faecke anders voorftelt,als
zy in der daed is , om alfoo tot hacr voornemen
te ireraecken.
De fteert van een Scorpioen en de voeten
van een Adelaer, beteyckenen , het verborgen
venijn , dat haer , als een roofvogel,
altijt voed, om ander luyden eere of goederen
te berooven.
Fr AUDE. Bedrogh,
En vrouwe die in haer hand een angel-
E roede houdt , waer mede zy een vifch
maer d andere viflchen
heeft gevangen ,
waeren aireede doodt in een vat gedaen.
Want het bedrogh is niet anders als te fchijnen
een goede laecke te doen, maer buyten
de meeninee van andere doenfe quade dingen.
Infgelijx doet oock de viflcher, die de
viskeus te eeten geven , op datfe die mogen
vangen en dooden.
D
Fraude. Bedrogh.
^nte maelt hacr in fijne helle af, datfe
een aeniicht van een vroom menfch
P gelijckr,
3
,

30
Loofe Hedriegerye,
gelijckt , cii de refl van 't lichaem is als een
llange, met veelc vlacken en verwen, zijnde
hacre ftccrt gekrult als ccn rcorpiocn,die7,y
uyt de vloec Conto , de helle of het vuyle
waeter gekregen heeft , alibo afgefchildert
/ijndc, wortfc Gmon geheeten. Door 't def-
righ aenlïcht wordt verlhicn dat de bedriegers
mecrcndecls met een uytwendigli aengenaem
welen , lieflijcke woorden , zedige
klccdi ngc, Harige gangh en andere behaegh-
lijcke dingen , den menlchen verleyden ,
gaendc altijt fwanger van looshcyt en andere
fnictte van fchelmerye , bedeckt met
doodlijcke en venijnige lieken. En worden
d.ierom gefeyt Gmon te gelijcken,om dat hy
rcgecrende ontrent het eyland Bakarï , met
ccn lieflijck gcficht, met vriendlijcke woorden
en alle vriendlchap, voor een gebruyck
hadde de vrienden en voorbygangers,onder
fchijn van defe beleeftheyt, wanneer zy fliepen,
om hals te brengen, gelijck flux de oude
en nieuwe fchrij vers verhaelen , infbn-
derliey t Bocatiuf. ^riojlo fchildertfe aldus af
Bedrog die fchijnt een foetc maeght^
Dic deftigh bracve ckrfels draeght,
J^dn oogcn fchoon^ van :^cdcnfcry
y,in tael beleeft en goedertier :
lac fchijnt een Engel Gabric!,
Alucr onderfchuylt een morfigh ve/^
Dat iy dec^t met haer lange kleet^
En heeft een vinnigh mes gereet,
I N G A N N o. Loofe Bcdriegerye,
En man in 't goud gekleet,en van 't mid-
E den af nae de beenen toe , fbo eyndigen
fijne beyde beenen in fteerten van flangen,
ter fyden heeft hy een Panther-dier,met het
hoofd tuflchen de beenen.
Bedriegen , is een fchandige faecke die
yemant onder een geveynfde Ichijn doet,en
daerom heeft hy eens menlchen aengelichr,
zijnde met goud gekleet , maer het cynde is
van flange fteerten : vertoonende de bedrieger
in 't eerfte goedacrdigheyt en beleeftheyt
in 't gefichte, om de eenvoudige te locken
, en diefelve in de vuyligheyt van fijne
eygen laegen in te wickelen,gelijck het Panthèr,'t
welck fijn hoofd verbergende, en den
rugge vertoonendc,door de fchoonheyt van
fijn bonte vel verfcheyden dieren aenlockt,
die het daer nae met grootc kracht aenvalc
en vcrfchcurt.
:
I N G A N' S o,
E
:
I N C A N N O. Bedrogh.
En vrouwe met een mom-aenficht van
een fchoone dochter , die rijcklijck ge-
doch onder de mom ontdeckt zy
ciert is ,
een deel van haer aenj;eficht , dat een tiel-
lijcke, oude, grij(e,milmaeckte kol gehjckr.
In d'eene hand houtle een vat met waeter,
en in d'ander houtfe een vait met vier. Haer
kleed is vol momaenfichten gelchildert, van
alle fatioenen , omdat de menfche, 't zy
door de gewoonte of naruere , fijn looshej'C
en bedrogh dobbel laet blijcken.
I N G A N N o. Bedrogh, V^lfcheyt,
En man bedeckt met een geyte-vel,doch
Ealfbo , datmen nauwlijx het aengefichc
fien kan , houdende in fijn hand een vifchnett
met eenige visjens Sargi geheeten,op de
maniere als de vorellen, Waer van nyilóaius
: :
aldus fchrij ft
Maer dcncl^ eens om dces loofe guyty
De viffcher draeght eengeyten huyt
Het Visjen dat hetgeytjen mint,
Dat "Wort door dit bedrogh verhlint
Ghy Hoaen hruyckt oocli^dcfe lilf^
u^lsghy d( f echte Pollen Vtfcht,
Ovcf

Over al Bedrogh,
A/c/ lift en met balr'tegcry,
Gaet ha halve her voorhy :
Met bedrogh en [mode lift,
IVort de ander helft verquiH,
I N G A N N O. Bedrogh,
En man in 't geel gekleed , houdende in
E fijn rechterhand verfcheyden angels , en
in fijn flincker hand een bondelken met
bloemen ,
pen.
waer uyt een flange komt kruy-
Hy wort gcfchildert met de angels in de
hand , gelijck die gene zijn , die onder het
aes, den angel bedecken , en alfoo fteecken,
treckcnde aldus den roof al quetlènde tot
haer : allbo doet oock de Bedrieger, die de
gemoederen der eenvoudige verleydt,waer
het hem gelieft , en doet die reuckloos van
boven neer Horten en den hals breecken,
Waer over Horatius finght
Het Vifchjen fehiet dan fchklijcJ^toe
Nae een bedeelde angelroe.
De bondel bloemen, waer uyt een flange
fpringht , bediet de gemaeckte reuck van
de oprechtigheyt, daer uyt dan voortkomt
het valfche venijn van de ichadelijcke werckingen,
F A L S I T A d'A MORE. BedrieghlijcJ(heyt
:
der Liefde.
En vrouwe die (eer prachtigh en hoo-
Evaerdigh gekleet is, houdende in de handen
een IVieer-minne, die in den fpiegel fiet.
De vallche Minnaer , hout onder ae ^oqtigheyt
van een luchtige (chijn, en onder de
lieflijckheyt van gemaeckte woorden , de
bedrieghlijckheyt , en de feer mifmaeckte
deelen van fijnquade gedachten,verborgen:
voorgeftelt, foo is 't doch maer een gelijcknifle,
die in der daed geen wefentlijckheydt
heeft : dan wat fich vertoont aen de flinciier
iyde , dat Tal ftaen aen de rechter ; £n
,
Bedrogh, I k gG aA nN
N o, 31
dit is al 't geer\e dat defê naeme van valf^
hcyt mede brenght gelijck P/tT;«i leer wd
vcrhaelt.
CuPIDlTA. Begeaïtjcl-^cydt.
En naecktc vrouwe die de oogen zijn
E verbonden , met vleugels aen de fchouderen.
Begeerlijckheyt is een luft buyten de behoorhjcke
maete , die de reden ons leert
want de verbonden oogen zijn een teycken
datfe haer niet behelpt mettc oogen des
verftands. Waer over Lueret'm leght,
De A{enfehen,door begeerten hlint,
Doen dingen foit en onbefmt,
Die 't Vdljehe voor 't "waerachtigh mint.
De vleugels betoonen de fnelligheydr,
waer mede zy u achtcr-volght , te weten,
datfe onder de gedaente van 't goede en behaeghlijckc,
vertoont wort.
l^aeckt wortle gemaeckt , om datfe met
feer groote lichtigheydt haer wefen ont-
deckt.
PrINCIPIO. Beght.
En heldere en blinckende ftraele , die in
E een klaere hemel vol Herren wort gelïen,die
het land, dat met veele planten rontom
geciert is, van alle kanten,klaerfchijn6nde
maeckt. Waer in een naeckt longhman
ftaet met een fluyer over dwers , die de beichaemde
leden deckt , houdende mette
rechter hand de beeldnifle van de Natuere,
en in de flincker een vierkant , alwaer een
griexfche letter [A] ftaet ingelchreven,
Defe naeme of Begin kan veelc en verfcheyden
overeenkomende bediedeniflen
hebben : zy kan de eerfte oorfaecke beteyckenen,
de oorfprongh van aUe dingen : ge-
't welck door de voeten,en door de uyterfte
deelen gelijck , wy elders gefeyt hebben,
wort te kennen gegeven , en daerom fchillijck
Petrarcha leyt , "Waer van het begin van mijn
dood voortkomt.
Somtij ts bediet zy de grond van de wederen
de Oude de Meerminne,in defen fin.
De ipiegel is een oprecht beeldt van
tenfchappen en konfl:en , waer op daer nae
alle de regelen moeten fl:eunen , die daer in
valfcheyt, want alhoewel het ichijnt, dat in gegeven worden. Het bediet oock een bedefe
fpiegel alle dingen zijn dieder worden Ibndere aenvangh of Begin , re weten hec
eerfl:e deel van alle dingen , voor iho veel,
als het onderfcheyden wordt, van het midden,
en van het eynde, Waer van de Pocct
fey t ; Soo het begin en 't eyndc oyoran komt , foo fal
:

32 Bcgtfi. P R r
oockhet midden met hoer ffver een kpmc>i.\ Selvc bcvclHght
oock P/.J/0, van het eenigh Begin aller
Llinj;cn, alwacr hy fcyc , de deelen van
veders bcpaclingc 7.ijn , het Begm^ Midden, en
/ Eynde. En tcn laellen bediet het oock het
eerfte Begin, en het gcheele A 1. , waer uyt
alle dingen zijn gevlocyt , 't wclck niet anders
is als God , wefende diclelve het wacrachtige
en eenigc Begin , van dewelcke , en
door de wclcke , alle de natucrlijcke lichaemen
hacren oorlprongh hebben ; en hy is
niet allecne de ey;^ene oorlproncklijcke, algemcene,
werckcndc, bewegende, en voornacinllc
oorlaecke en voorbeeld , maer
oock liet algemecne laefte en uyterfte eynde
van alle dingen , die daer gelchaepcn
zijn.
De iinventiigc beginfclen van de natucr-
lijcke dingen , zijn verfcheyden , eenige die
het natuerhjcke lichacm toeftellen, en daerom
blijven die in 't felve lichaem : endefê
zijn twee , de ftofixi en de forme of gedaentc.
Her ander beginfel , 't wclck dient
torre herftellinge of veranderinge, is de na-
tucrlijcke beroovinge , die niet anders is als
een ydelheyt of hollighcyt , of gebreck van
de form in 't onderwerp , ofte de ftofFe die
delèlvc form of gedaentc kan aennemea.
En dit zijn de beginl'elen nae ^nflotelis feggen
in fijne Phyfca: ftellende defe bcpaelinge
in den 22 texr. De bcginjckn 'worden uyt andere
dingen met ^cmaeckt , mch uyt geen van heyden , niacr
uyt defe l^omcn alle dingen voort, 't W'elck OOck
Cicero in fijne TufculaciTlche vraegenleyt:
daer if geen oorfprongh des begins , ^\-ant uyt het begin
i(omen alle dingen voort.
En Pldto m de bovengeftelde plaetfe bcveftight
her felve , feg:a;ende , '/ eer (Ie van alle
N' C I P I 0«
De Poëet feyt mede :
Viniidium fafti qui bene eeplt halet,
Hy heeft joo veel als half^edaen.
Die Wel heeft gevangen aen.
Maer om her beeld re verklacren ,
fegh
ick,dat de heldere en klaerbhnckende ftracle
bedier , de oneyndlijcke macht Godes,
waer van alle dingen haer wefen , kracht en
wcrckinge iiebben , overmits hy in alle dingen,
de eerfte wercker is, wcrckcnde krachtiger
als alle de andere oorfaccken,wefende
felve de eerfte oorficcke ,
waer van alle de
andere oorfiecken haeren oorlprongh hel>
ben,foo wel de tweede als de derde : en alle
di;igen die gevonden worden, fijn liet werck
fïjnder handen; En of Ichoon alle dingen
van hem voortkomen ,
geen gcmeenfchap heeft met diefclve ,
en hy in der daec
foo
heeft nochtans de(e God fich vergeleken by
her licht , feggende, Icl^ben het licht des yverelts
't welck, foo wy wel willen overwegen, ful-
len wy bevinden , dat gelijck de Sonne fes
,
trappen heeft, die door ordregefchickt zijn,
alfoo heeft oock God fes prerogativen of
voorrechten , dieweicke met diefelve Sonne
wel over een komen : het eerfte van de
Sonne , is haer wefen ; het tweede is hec
licht , inwendigh en wefentlijck j het derde
is het licht dat van de Sonne voortkomtj
het x'ierde is de glants die het licht naevolghr
; het vijfde is de hitte , die door de
glants onrftcecken 'is; het fèfte is , de voortteelinge
van de hitte, die met den vlam ver-
eenight is ,
en alfoo brenght de glants door
de hitte voort , alle Hchaemlijcke dingen,
Maer alle defe dingen zijn noch met meerder
kracht en met een onuytfpreeckelijcker
wonder in God : want d'eerfte trap paft op
de Eenheyt ; de tweede op de gocdheyt ;
dingen, « het begin, van een en van alle dingen, maer nae
het begin gcfchieden alle dingen totten cyndc toe : Waer
over men kan leggen , dat het Begin het allerecdelftedeelis
aller dingen ,fulxdathet
geenc, 't welck ii;ccn Begin heeft, oock geen
de derde op een leeckere Godlijcke fin ,
cynde kan hebben, waer over oock niet gedaentcn , niet anders , als van een licht,
fondcr reden van Plato geprelen is het goede
begin, van de dingen : feggende, het Begin
door een ftraele ,
komen,
veele flraelen Hchts voort
u de hcljle van bet "wcrcl^^ , en daerom feytmen voor een Nae defè voorgebeelde werelt , volght
fprcccl(woort , die "wel heeft begonnen, heeft halfgedacn, ten vierden de ziele van defe Hchaemlijcke
en die "Wy/ heeft begonnen , die prijfen "wy al tefiemen : werelt , de reedelijcke werelt , die eerft gc-
maer my dunckt dat het begin meer is als het halve teelt is van de verftandelijckc wcrclt.geHjck
'wereJ(^ , en dat het Begin 7iO)t va» yemant genocgh ii ye- de glans van 't licht. Ten vijfden, foo volgt
de niruere van alle dingen , te weten , de
als
.een Hcht van een hcht heervloeyende , hec
welck in fich bevat (om foo te feggen) Idccn
of eerfte voorbeeldingen van verfcheyden
werelt,
:

werelt, die Vfuchtbaer of vol faets is,fpruytende
uyt de bovengenoemde , als de hitte
van den glans. Ten keften komt defe lichaemlijcke
wereld, allbo van de voorgaende
befacdede werelt voortgebracht , even
felijck de voort-tcelinge der dingen, van de
itte haer begin en oorlprong heeft, gelijck
als M. Fichius, in fijn kort begrijp over de 27wrfw
van Pldto, wijtloopigh beweerr.
De hemel vol fterrcn , bediet de macht
van de planeten , over de werelt die onder
de maene is gelegen , en over de lichaemen
die haer onclervvorpen zijn, dicwelcke, hoe
feer diefelve de voortteelinge van de fien-
lijckc en onfienlijcke dingen, door tuffchenkomenge
van de vier eerfte qualiteyten of
hoedanigheden vorderlijck is , daer aen is
niet eens te twijfelen:doch ter fijden ftellende
't gevoelen van eenige fterre-raeders,diewelcke
willen , dat alle dingen in dele werelt,
fbodanigh zijn verknocht aen den hemel,
datfe nae de bcweginge deflelven worden
beftiert.
Hy hout mette rechter hand het beeld
van de Natuyre , welende diefelve , gelijck
tyfrillotclcs fcyt :
Het Begin vun de be^veginge at van
de rujie 'm't geene daer in :^yii, Waer uyt wy fill-
len trecken , dat zy is het Begin van alle
voortteeUnge ; welende de voortteelinge
de voornacmfte hoedaenigheyt derbeweginge
, onder de viere die van z^riflotcks zijn
uytgedruckr. En Plato in fijn boeck van 't
gemeene befte , (ïek diefelve onder de ge-
wefcnde eenen
lijcknilfe van de Colomne ,
band van den geheelen A I^ , feggende, dat
de Natitere is levcndigh , .en . dat haer een faedcltjcl^
fyacht , aen de ftoffe des 'wcrelts , "vanAe :^tele des ivf-
Ycltsfebe,is ingcflort, Diewelcke daeromme het
Licht genacmt wort , want zy is levendigh
en doordringende : te meer wordtfe noch
een reclite Colomne genaemt , om dat zy
gelijck, van ianghfaemer hand,alle de ftoffen
en materien van alle fyden doordringht , en
veele trappen van gedaentcn, die onder fich
verfchillen , voortbrenght. Daer wort ge-
fcyt, dat zy fich uytftreckt door alle deelen,
en zy verknoopt fieh van alle fyden te faemen
metten hemel, want zy ftaet geheel, in
Wat plaets het oock magh wefen , en doordringende
verfpreyt zy fich , verfpreyende
vervult i^y , en vervullende beftiert zy alle
dingen , waer uyt dit ipreeckwoord is : S^i-
I K c I p I O. 33
ritus intiu altt. De Geefi Voed alles Van linnen.
De menlchlijcke beeldenilTe , wortcr als
het allereedelftc Begin van alle andere gc-
Ichapene dingen, by gedaen , overmits, ter-
wijl de Allerhooghfte God Ichepte, lbo ftclde
hy niet veel mocyte toe , maer fcyde alleene,
het worde een firmament of uytfpanfcl
des hemels , en terftondt was het ; hy
maecktc deSonne, de Maene, en andere
Hemellche lichaemen , en terftont foo waeren
(\q.[q. gemaeckt : maer wanneer hy den
Menfche wilde Icheppen, Icyde hy : Lact ons
den Menfch miKcken , nae onfen heelde en geltjcl^mjjê ,om
te betoonen dat de Menfche het allereedelftc
was van alle andere fchepfelen.
Het witte kleed bediet de fuy verheyt van
het Begin , 't vvelck alleene van de groot-
goedigheyt en fuyvcrheyt van den
heyt ,
Schepper voortkomt,en gelijck Marf. Ftcinsct
over het kort begrijp van Ttmxus aen 't vi 1
Capittel fêyt : Het Begin behoort voorxnaer aUcr-
Jlechfl, eenvoudigh§l en allerbefi te "Wefen , ^vant daer it
fdct eenvoudiger ah de Eenheyt , noch beter als degocd-
heyt :
noch is de Eenheyt niet beter als degoedhcyt, noch
degoedheyt eetrvoiidiger als de Eenheyt.
Het vierkant waer in de Griexfche letter
A ftaet , druckt feer wel uyt het Begin van
alle dingen ,
: 1
wefende de eerfte letter van 't
ABC, en de eerfte letter onder de vocalen
of geluyt-gevende letteren, (onderde welcke
men niet een woord kan uytdrucken,
noch eenigh ontwerp te kennen geven. Als
mede daerom, om dat God in de Opcnbaeringe
fcyt : Ick^ ben de Alpha en Omega , het
Begin en het Eynde,
AfpREHENSIVA. Begrij^lijckhcyt,
E En jonge vrouwe , van middelbaere
groote , met een kuyf , treckende nae 'c
blond , in witte kleedinge , ftaende, leer le-
vendigh en vaerdigh, als of zy toeluyfterde,
wat een ander feyde , houdende met ó.cn
flincker hand een Chamcleoii, en in d'andcr
een klaere fpiegel.
Begrijplij ckheyt is een redelijck en na-
door wiens
tuerlijck deel van 't gemoed ,
middel wy lichtlijck
voorgeftelt worden ,
die dingen , die ons
konnen begrijpen en
verftaen.
Zy is een redelijck en natuerlijck deel
W*int zy is de redelijcke natuere eygen, we-
E feade

3 4
lijckhep,
^^c>^^J^^ APfREHENSiVA.
fênde de Men(ch alleen bequicm te begrij- derc fich in wat verwe
pen, en alle begrijplijcke en verllandige dingen
te verll:aen,gcli)ck luve»ahs feyt. 'tWelck
lAnflütcla oock bevvijll , :d,s wanneer hy den
Menlchc by een gladde taetel af beclt, waer
op niet is gcichrcven , en dacr alle gefchrevene
diny;cn konncn op gcniack werden.
en Ho-
't Welck 'van Horatm is naegevolght :
merui heeft dat felve mede uytgebeeld , ter-
wijl hy dien vermaerden Mufijckineefter
Ph:mini invoert , feggende : /f4 heb'tvanfelf
pcleert en beyrcpen , dcivijl God m mijn gemoed vecle
/{.rn'lcn heeft ingejhrt. Zy is een deel van 't ge-
moed, want door hier lbo weeten \vy,
door hier lbo veriben , en door haer ioo
loeren wy.
lono-h wort zy gemaeckt, om dat ^rijlc-
telcs, 'm lïjne Rederij ckkonft , feyt tlat de ge-
negenrheden in de jeughd groote kracht
hebben , en oock de linnen de meelle wackcrheyt
en bequaemheyt om te begrijpen,
jae rotte werckinge felve van de verllandelijcke
dingen, en dat door de hittigheyt der
geeften.
Van micfdelbaere geftilte ifle gemaelt,om
dat P/.ifo feyt , dat de middclinatighcyt het
belle is van alle dingen. Want de middelnv.ictige
Itand der leden vereyfcht een maetlgc
vcrmenginge van de humeuren , of
vochtigheden, gelijck Porta in lijne Menlchkenninge
verhaelt,cn by gevolgh,een goede
bequaemheyt tot de werckinge des verftands,
wefende dit waerachtigh 't geene de
Piiilolbphen gemeenlijck feggen : De ::eden
yohcn de tcm^eratuyre ofgetnatigheden des lichaems,
Zy heeft een kuyf, nae 't blonde treckende
, want de kuyf alfoo gemaeckt , brenght
fichrigheyt van een goede gelteltheyt en
begrijp. En Porui ieyt : De blonde hoofdhayren
brengen voort \aerdigheyt om "Wetenjchappen te leereHy
tot heerlijcl^ fcherplimigheyt der gemoederen en konfl,
Zy heeft een wit kleed, om dat,gelijck in
de fchilderkonft de witte verwe de grond
en het fteunfel is van alle verwen , alfbo is
oock het begrijp , de grond en fleunlel van
alle redenen en overwegingen.
Zy wort flaende , wacker , vaerdigh , en
als toeluyfterende gemaelt,om uyt te druc-
ken , de geftaltenifïe en vaerdigheyt , waer
mede wy altijt moeten gereet Itaen ,
daer het by komr,
alfoo wort oock debegrijpelijckheyt heer-
Ichept in alle overwegingen en redenen, die
haer voorkomen.
Zy hout den Ipiegel in ó.en rechter hand,
want op de miniere van den (piemel, dnic.kc
zy haere bccldeniire ièlver in, en eygenr lich
toe , alledeughden , die zy hoort , begrijpt
en verftaer.
VAn
ieeren en te begrijpen.
om te
In de flincker hand,
houtfe QQnQhmdcon^ want dat dier yeraa-« Werpein
Z A L V E Z Z A. Bckoudinge,
ricr'm Vdkr'tmii wort de Behoudcnifl
fe afgemaelt by cencn Ddphi» , met een
room in den mond , zijnde dit een teycken
van de Behoudeniife , en dat ter gcdachtenilfe
, om datter vecle , door den Dolphin uyt
het waeter zijn geholpen en verloll:. Want
inden Tempel van Neptioms , diewelckete
Ijlhmos was plaghrmen dickwils , te belichtigen
het jonghsken Palemon , dat van goud en
y voir gemaeckt was , fittende op eenen Dolphin
, 't welck hy den Athenienlchen Hercules
hadde toegewijt : Want de Schippers, om
dat zy behouden mochten vaeren , dederi
groote eerbiedinge aen Palemon, Daerom
kan men Palemon op eenen Dolphin leer wel
voor de Behoudeniile afbeelden.
CONVERSIONE. Bekeeringe,
En leer Ichoone bedaeghde vrouwe,wo
E feniie naeckt , doch met een fijn en wit
kleedjen bedeckt , hebbende een groene
fluyer voor een hals gordel , alwaer op gefchreven
ftaet : In te Domine f^eravi, dat is, Heerf
in ti heb iel{_gehoopt. Voor haere voeten lullen
leggen , niet alleene koftlijcke kieederen ,
goude ketenen, peerlen, edele gefteenten en
andere rijckdommen, maer oock blonde en
opgetoyde vlechten en paruycken , diefe
van 't hoofd heeft afgenomen , toonende
datfe fonder cierfel of palleerfel is. Zy ftaet
met het hoofd verheven ,
en de oo^en ten
hemel gekeert hebbende , lletle een heldere
en klaerblinckende ftraele , ftortende overvloedige
traenen. Zy hout beyde handen
kruyllingh voor de borft,vertoonende teyckens
van groot berou en leetwelen. Voot
haere voeten fal een H'^dra of vreellijck gedrocht
ftaen met veele hoofden en krullen,
dat haer aenrant en onder de voeten wil
Schoon

Schoon wortfe gemaelt , om
Bckeerwge, Conversioke,
dat cefe le-
lïjck is,die daer leeft in doodelijcke fonden;
en in't tegendeel is die ten hoogften fchoon,
die verre van de fonde is , en fich rot God
bekeert.
Van middelbaar Ouder is zy geftelt , om
dat ^rïfioteks feght , dat de bedaegthey t het
midden is, tuflchen d'Ouderdom en lonckheyt
: om dat dees Ouder alle goed heeft,
dat tuflchen de longheit en Ouderdom is,te
weten van alle jeugdelijcke dertelheden en
ouder lieden gebreken, afgelcheyden; maer
in dees Ouder , als zijnde het midden , paft
het beft. En daer over kan men feggen, dat
om het
in dees Ouder de waere kennis is ,
quaede te vHeden , en het goede te volgen.
Overfiilx kan men tot ons voornemen defe
fpreucke paften : h medio confiflit Virtus , dat is,
^e deught beflaet in 't midden,
Zy is gelchildert offe naeckt was , doch
evenwel met een fêer wit en dun kleed bedeckt,
om te doen verftaen dat de bekeeringe
moet wefen fuyver, oprecht , en van alle
wereltfche genegentheden en bekooringe
afgefcheyden. En de ipreuck , I>k te Domine
J}cra\i, waermedc zy omgort is , bediet dat
35*
die geene die waerachtelijck bekeert is, het
voornemen heeft . om niet wederom van
God , door de fonde , te fcheyden , en derhalven
foo hoopt hy op God, komende fodaenige
hoope door 't Geloove, van dat hy
indegenaedcGodsis, (ulx dat dit Geloove
in de ziele aenwaflTcndc , het vertrouwen te
gehjck aenwaft , om fich in God te verblijden.
De prachtige kleedinge, goude keeten,de
koftlijcke edelfteenen, die op der aerde leggen
, verfekeren ons , dat die geene die tot
God bekeert is , alle de prachrigheyt, rijckdom
en ydciheyt defes W'erelts veracht.
Waer over Bernardus feyt,£^f Hcylige verachten alle
pracht des lichacms , foeel^nde alkene eer 'wclgccicrde
Haere koftlijcke blonde en gevlochten
hayren , die zy op der aerden heeft leggen,
drucken uy t,dat zy die niet meer gcbruyckr,
want Tieriui feyt d!at de hoofdhayren bedieden
de gedachten, fulx dat die fich bekeert,
defnoode gedachten moet wegh jaegcn en
verdrijven : dievvelcke, foo die niet worden
uytgeroyt en afgefneden, foo verblinden zy
het gemoed , en beletten de aendacht van
die ilch wilbekeeren.
Darfe haer hoofd om hoogh hout en ten
hemel fiet , wil feggen, dat het ons cerft betaemt
met een vaf^ vertrouwen tot God te
keeren , om van hem genaede te verwach-
ten, niet nae onfe verdienften,maer nae fijne
frondloofe barmhertigheyt. Faulm feght
et Geloove is een gaeve Godes ; oock
feght DaVul, de Heere lal fijn genade en eere
geven , 't welck wy door de klaere en lichtende
ftracle uytdrucken.
De overvloedige traenen die langs haere
wangen afdaelen, bedieden berouw en leetwefen,
engelijck Curt'm verhaelt, foo zijn de
traenen aenwijfers van't berouw.En de handen
over malkandercn gefiagen met het be-
wijs van droef hcyt , betoonen de innerlijcke
fmerre, die de bekeerde menlch gevoelt,
wanneer hy God heeft vcrroorenr.
Het /^c/r^z of veelhoofd igh Beeft, dat neffens
haer voeten ftaet geeft te kennen, ,
dat
hetbetaemJijck is de fonde te verachten en
met voeten te treden, diewelcke met groote
moeyte en fwaerigheyt wort overwonnen
en ter aerde geworpen. Daerom doetfe
groote tegenftand om de bekeerde tever-
E 2 hinderen.
,

3« BtkommcYnijfc, S
hinderen , v.m datfe op den wegh derfaligheyt
niet fouden wandelen. En daer over
vertoonen wy de(e Hydra die met wreede
krollen regens haeropftacr. En hier van
:zijn öock dele dichten gellelt.
Loet Wieren rijckdom, goud en fchattf
Partiyckoi, ckrfds, kjjlclhccdaty
Mijn :(t(l een heter cierfel vatt,
Btnfiiyver l^ced om mijne leedcn :
De i^dderflan^h moet :(.{jn vertrccHf
Op dat ons :^klgeen list m.igh decre,
lel^ftc den Hemel, en met een,
Een helder licht vm God den Hcere,
SoLLEClTUDINE. Bcko. #.
En vrouwe in 't root en groen geklcet,
E lioudende in de rechter hand een prickel
of Ipoore, en in de (lincker een fackel.
Het roode en groene kleed, bediet te gelijck
de hope en het verlangen, waer uyt de
Bekoinmeringe voortkomt.
De pricker bediet het krachtigh verlangen
om een faeckcte verkrijgen,of teneynuc
te brengen. D.ierom gebruyckte Theocritui
dickwils de Bekommeringe voor een
Minneluchtigc quetlinge of prickel der
Liefde.
Door de fackcl wort niede te kennen gegeven
het verlangen en de opmerckende
Bekommeringe , diewelckc in 't hert brandende,
niet toe laet,datmen in vreedc leeft,
'tcw zy men tot een goed eynde gekomen
is.
De vlamme beteyckent de Bekommer-
want zy doet met groote vierigheyt
nilTe :
en fnclligheyd haer werckinge , doch zy
verteert allcnskens 't geene zy noodig heeft,
om haer
houden.
cygen glans en wefcn te onder-
E
SoLLECl TUDINE. Bekommeringe,
En jonge dochter met vleugels aen de
fchouders en voeten , hebbende de ar-
men en beenen bloot , hebbende een roode
dwersfluyer , met een gefpanncn booge in
de (linckerhand , trcckende niette rechter
een pijle uyt den koocker ,
voeten fal een Haene Itaen.
en voorhaere
De vleugels aen de fchouderen en voeten
j bedicaen dg liielligheyt en de JJeJsoii^--
OLLECITUDINE.
mernifle , en daerom feyc men , hy heeft de
vleugels aengepaft , wanneer yemant Bekommert
is over fijne wercken , daerom
finght Virgdiui als Cdcm de dief vervolghc
was van Hrcules,
De vrccfc piifl hem "wiccken aen,
Diit hy vlucht in een holle haen.
De nacckte armen en beenen , bedieden
de fiicllighcyt en vacrdigheyt : en de roode
verwe komt door de gelijckeniire van \
vier , 't welck Bckommcrnilic bediet, door
reden die alreedc gefeyt is.
De geipannen booge en de vacrdige pijlen
om te fchieten, zijnde geftadige o^^
merekingen \\\\\ 't gemoed , diewelcke de
gedachten tot het werck,als nac haer eynde
ftieren.
Een Haene worter by gedaen,\vcfendc een
bekommert dier , 't welck op fijn bcpaelde
uyren,wacker wort om te kraeyen,en daerom
laet de Bekommcrniffe hem niet toe,
dat hy fijnen ilaep magh vol uyt llaepcn, ge-
lij ck Homeruf feght.
E
S OLLECITUDINE, Bekommetinget
En fchoone vrouwe ruftende op twee
vleugels , met een Haen aen haere voe-
ten, en een Sonne die uyt de Zee komt oprij
fen , hebbende in beyde handen eenen
uyrwijicr.
D&^e beeldeniffe wort fchoon gemaeckr,
want de Bekommernifle vat de Gelegentheyt
by de hayren, en houtfe vaft met al het
fchoon en goed datfe met haer voert.
De vleugels bedieden de fnelligheyt , en
de Haen de naerftigheyt. En om te betoo-
nen dat de Bekommernis geduerig fal zijn,
i^oo worden de
en datfe fal prijflijck zijn ,
uyrwercken en de Sonne daer by gedaen,
diewelcke door haere geftaedige en fnellc
loop, gedurighen blijvende is.
SoLLECITUDINE. Bekommeringe.
E En vrouwe met een uyrwerck in de
hand.
Het uyrwerck wort voor den tijd geftelr,
diewelcke fbo fnel is , dat men eygentlijck;
haer gangh een vlucht tnagh noemen , ea
vermaent ons allen , dat wy in onfe handelingc
fuüen veerdigh zijn en bekommert,
ten

ten e>'nde ^"j door 't vertraegen , van haer
niet onderdruckt ,
de liiHge laegen , die ons alrijd worden ge-
leyt.
Bdiichinge^ Bejpottirjge, D i: k i s i o n n. 37
en gevangen worden in
DeRISIONE. Bdiiih'mge, Bejpotthtge,
En vrouwe,die de tongc uyt den monde
E ilecckt, met Eeo;els vellen geklee: , met
bloore armen en voercn,hoiidcnde de voor-
C OR TE S IA. BcUefthcyt , Hof.'ijcl^hcyt,
En vrouwe in 't goud gekleet, gekroont
E als een Koninginne , ftroyende keetcns,
geld en eedelllcencn.
De Courteiie of HoRijckheyt is een aerdigheyt-die
dickwilsde oogen iluyt in eens
andcrü gcbreccken, om dat zy den weg van
eygcngoeddadigheyt niet foude lluyren.
ftc vineer van de rechter hand recht uyt, u „ x, . x, r ^ . d i m . %r. ,, r ,
hebbende in de flincker hand een bo. Pau- " '' ^' ^ ^' ^ ^ ^^ ^^^'^^h'^^ hmdcl^jcl^^eyt,
wevecren,waer mede 7.y lennn op een EfcLs p ^^^ ^^^^,^^^^^ ^.^^^^^^,^ ^^^^ .,^ j^^^^ ^^^^^^
rugtrc, die Jen kop hoogh uytllreckr, als of
hy'ïchreeuwen wilde
J— vcrlchcy den bloemen dracp-ht, en mette
, - , ,
,
laetende de tanden
^i^^^^j,,,^ ^^,,^^ j^^^^^^-^ ^^^^ ^,^^^j^,^ j.^^^^^^
licn.
Beleefthcyt ^^^
is't geene dar men gemeen-
Bclpottinge is nae de bepaelinge van jijjj^'r ortejlc noemt , en is een iêeckere ney-
wanneer e2n mcnfche met eens
D, Tkomxi ,
anders quaed en gebreken fpott ,
fich felve
door eygen vermieck, daer in ketelende,
flik dat, diemen befport, dacr in belch.iemt
wort.
De Tonge uyt Acn monde te ftekcn , en
van ttie aeene
't felve in yemandts te^nwoordigheydt te ^(- ^^^ ^^^^^^^^ '
ginge des gemocds,waer mede men een ander
Ibeckt te behacgen. Daerom wortle
met bloemen eelchildert , om dat dielelve
altijd aengen lem zijuj en mette goude keeten,
verbindfe feer geelHgh de genioederen
V,.. r^^^.-x, jj(, j;^ j]^]-j ^'^.lye Je vriend-
^^ belcefthey t , van ander«
doen, IS een fchandige daed, en een teycken
dat hy weynigh ventant heert gelijck de
,
j , j^, gevoelen.
natuere dat felve aen de kleyne kinderkens
leert. Soo is 't oock een oud gebruyck van
dien dertelen Gallm, waer van Titus Dvius ver-
Scoltura. Bcddhowwme,
"C En fchoone jonge dochter met een Hecht
haelt, diewelcke den Romeynen verachten- X-hulfel op 't hootd , waer op een groene
de, Itack regens Tuum Afanlium de tonge uyt, Lauwertack gevlochten is, gekieet weiènde
hem uytdaegcnde , waer over Manlm dien in laecken van feer fchoone verwe : zy fil
fmaet ter herten nemende , fijne dertelheyt
betoomde.
De Egelshuyd diewelcke flekeligh of
doornachtigh is , bediet dat de befpotter is
als de Egel , diewelcke fteeckt die geene die
hem naedert , en om dat de voornaemfte
gedachte van den fpotter is , op eens anders
onvolmaecktheyt te letten , loo is zy met
den vinger aldus geftelt, gelijck gefcyt is.
De Pauwe veeren woraender tot gedachteniffe
van dit dier by geftelt, om haere ho-
vaerdye uyt te drucken ,
die fich felve laet
duncken de alderfchoonfle te zijn. Want
daer is niemant, die om eens anders quaede
manieren fal lachen , ten zy hem is bewuft,
dat hy daer van vry is.
De Ezel , op de maniere als gefeyt is,
W'ierde van de Oude in defe gelegenthey t
gebruyckt, gelijck Picriui yerhaelt.
de rechter hand op een fteenen beeld houden
, en fal in d'ander hand verfcheyden inftrumenten
hebben , die tot defe konft noodigh
en gebruycklijck zijn,ftaende met hae-
re voeten op een koftelijck tapijt.
Zy wort met een bevalligh wefen gemaelt
, maer weynigh geciert , om dat, terwijl
de menfch mette fantafyen en gedachten
befigh is , om de dingen, door de konft,
mette natuere over een te brengen , en het
een met het ander te doen gelijcken , foo
bekommertfe haer niet feer met het cierfel
en opproncken van 't lichaem.
De Lauwenack , die nae de ftrengigheyc
van den Winter , noch de groenigheyt aen
haere blaeders behoudt , betoont dat de
Beeldhouwerie , door haer arbeyd , fchoon
en levendigh bewaert wordt ,
quaedaerdigheyt des tij ds.
regens de
Het kleed van fchoone verwe , ial haer
E 3
Beeld

38 'Eéeeftheyt in 't fprccchefi. Affabi lita.
Beeld gelijck zijn , 't welckror luir en vcrimieck
gebruyckt , en door hecrlijckheyc
wort onderhouden en gehandhacfr.
De hand op 't Beeld, druckt uyt, dat alhoewel
de Beeldhouwerie het voornaenifte
ontwerp van 't oogh is , foo kanfe niet te
min oock een ontwerp we/en van 't gevoel,
want haere vafte ftofrc , waer ontrent fich
dcfe konft oeftent, om konftelijck de natuere
p.ae te bootfen , kan fcer wel te gelijck
weien een ontwerp van 't oogh en van 't gevoel.
Waer over wy oock weeren, dat Michd
die een licht en glants
f^/irmhif van Buonarota ,
van dcfe konft geweeft is, wanneer hy,door
fijne geftaedige naerftigheyt , in lijn oudertlom
blind geworden was , foo plagh hy de
Beelden te betaften en te bev^oelcn , en koft
daer van fijn oordeel ftrijcken , of het oude
of nieuwe gemaeckte Beelden waeren ,
oock watfe in deughd of prijs
waeren.
waerdigh
Het tapijt onder haere voeten , betoont,
eelijck gcfeyt is , dat de Beeldhouwerie geheel
door de heerlijckheyt en {tracht wort
opgehouden, en datfe fonderden Rijckdom
vcraclit ,
hebben.
en miifchien geen kracht foude
Affabilita. Piacevolizze.
Amaeilita. Beleeftheyt in 't j^rcecken,
Gefpraec/ifaemheyi, Vrïendlijckhcyt,
En Maeghdeken met een witte dunne
E lluyer geklcct , met een vrolijck oplicht,
hebbende in de rechter hand een Roofe , en
op 't hooft een krans met bloemen. De
Vriendlijckheyt of Gefpraecklaemheyt is
een heblij ckheyt , diewelcke gefchiet met
befcheydenheyt in den lieflijcken handel en
wandel der Menlchen,met begeerte om een
yeder in fijnen ftaet ,
naem te zijn.
behulplijck en aenge-
longh wort zy gemaelt,om dat deleugd
fich in de Wercltfche luften en vermaecklijckheden
altijd jong en vrolijck vertoont.
En de fluyer, bediet, aat de geipraeckfaeme
Menfchen een weynigh min als naeckt en
bloot zijn in haere woorden en wercken,en
daerom zijnle vriendelijck. En die worden
vermaecklijck geheeten, die ter bequaemer
tijd en plaetle, uyt haer eygen aert,als oock
nae andere luyden , fich weeten te voegen,
(60 veel en wanneer 't gelegen komt , om
van al '.e dingen meteen aerdighcyt en bevallighcyt
te kouten , en fich felve geeftigh,
(onder ycmant te quetlcn , bloot te geven :
En wort oock mede vertoont , datmen fijn
gemoed alfoo niet moet ontdeckcn,datn";ea
daer over befchaemt \\'erde : en 't is een
fcer groot behulp totre vriendlijckheyt, dar
men van een vry gemoed zy en oprecht.
De Roofe bediet dicfelve aengenaemheyt
, door de welcke fich een yegelijck by
een beleeft en bevalligh menlche voeght,
en waer door die fmacck verkrijght in fij-
nen ommegangh, vliedende alle bcvalÜgheyt
van zeden en manieren , die mette hardig-
heyt en ftrengigheyt zijn vereenight : tot
welcke beteycknüTe oock de bloe'mckrans
wort gepaft.
HuMANITA. Beleeftheyt,
E En vrouwe gekleet als een Nymphe , die
met een lachende bevalligheyt een hondeken
onder haeren arm hout, 't welck haer
aengeficht met fijn tonge leekt, vriende-
lijck quifpelfteenende ,
Oliphant.
ter fyden ftaet een
Beleeftheyt beftaet daer in, datmen fijne
grootheyt en hoogheyt verberge , en fich
nedrigh ftelle , tot welbehagen en voldoeninge
van andere luyden , die van minder
ftaet zijn als zy lelve.
In 't kleed van een Nymph i/Te gemaelt,
om de lachende bevalligheyt , en dat door
de toeftemminge van de abelheyt : En dit
betoont oock het hondeken,'t welck zy liefkooft
, om haer doen aengenaem te maken,
ter begeerte van haeren meefter.
De Oliphant vergeet fijn grootheyt , om
aen den menfche dienft te doen , van óc
welcke hy fbeckt in eere en achtinge gehou-
den te welen. En derhalven is hy van de
Oude ,
voor een teycken van beleeftheyt
gehouden geweeft.
PrOMIS SIO NE. Belofte,
En vrouwe houdende de rechter hand
Een arm recht uyt , hebbende de flincker
hand voor de borft.
De uytgeftrecktc rechter arm is een teycken
van ecnige faecke te beloven , en door
°
de

Berlfplngé, Be/iraf/jngê. R i p r e s' s i o k e* 59
de (lincker hand voor de borft , wort ver- groote ervaeringe is : En om dat de betoont,
datmen een ander vcrfceckcrt op lijn daegtheyt bequaemft , en by een yeder eertrouwe
en eedr,en dat tot behoudeniile van waerdigh is , i'oo wel tot verbeteringe als
fich felve : welcke belofte voornaemlijck Beriifpinge, foo rechtfe te meerder uyt^en is
uyt het hert en de borft heerkomr.
van meerder aenlien ,
Burgerplichten ieyt.
gelijck Cicero in fijne
Ën Sawm:ii4Tiui feytin
TeNTATIONE. Bekoomge^ Beprocvinge,
fijne o/^

4° ^(rouw. Pentimento.
De krans van Alft, die zy op 't hoofd, als
oockiadelliiKkerhanddraceht,gcbruyckten
de Egyptcnaers voor de hulpraemc Bcnfpinge
die die gecne noodigh was,die van
den rechten wegh totre ondeughden was
overgeloopcn, en dacrnae, gewaerlchouwt
•'
,
''!;\'a
om dat hy van God vergiffenis bid over Hine
bedrevcne fonden.
De Pellicaen,feyt S.K,fronyn,us, naedat hy
met fijn nebbe fijne jongskens heeft f-edoot
blijft drie daegen in fijn neft ftaedi&klxe'
gcndc, 't welck een feecker werck is van be-
^^" -"^"^^'^^' ^^''^"tgclijckde
Alft bitter van Imaeck is foo , Ichijnt oock
rouw, gelijck K///rfi'«dèyt. Ov^Wfe^htiii
fijne herfchcppin^e over de allegorie van
de Bcrilpingc bitter aen yder quaedwillige
te wefen : Macr als de Alil nae beneden is
ingefwolgen ,
foo fuy vert zy alle de galachtigheyt
van de maeghe , en in 't tegendeel,
doetic den honigii wederom aenwaffen,
'r welck zijn de foeteen liefiijcke vleyingcn.
Daerom fcggcn de grondftellingen der Me-
dicijns, dat de fbete dingen in colere of gal-
Ie veranderen , waer door dan de menfchen
in ongcfontheyt vervallen.
Pentimento. Berourw,
En Man die met beyde handen aen den
E ploegli ftaet, als of hy wilde ploegen, en
die met fijn aengeficht te rugge fiet, en alfb
gcboogen,dat hy geheel en al een af keeringc
in lijn gemoed van defe handclinge heeft,
waer toe hy gefchickt was ,
me uytwijfen
Biblu , die in een tonteyn verandert was, tot
een voorbeeld van de traenen, dat, wanneer
men gebracht is tot Berouw van onfe fonden
, dat wy dan in traenen fuUen verfinel-
ten , tot een teycken dat wy waerachtelijck
Berou hebben.
E
PENITENZA. Berour»,
En vrouwe in 't blauw geklect , 't wcick
geheel in flarden gefcheurt is ,
ftaendc
feer treurigh , en klaegende , met een hand
vol doorens in d'eene , en in d'ander een
vifch. Want de boetvaerdigheyt moet gedoopt
zijn met vaften en met fuchten.
PeNITKNZA. Berouw , BoeK.
van de fpreucke lefu Chrifli m 't Euangelium, "C En uytgeteerde en magere vrouwe met
'tl'tcfijn hand aai den ploegh faet O'c, XZ-een treurigh en beroyt kleet,fiende met
root opmercken ten hemel, houdende met
Pentimenti de Peccati.
BeroWiV van Sonden,
Beyde handen een roofter: die van den Godgeleerden
genomen word voor een teycken
van de boetvaerdigheyt. Want gelijck die-
TI En Man in 't fwart gekleet , gcvocdert fclvc het midden is van 't vier en 't geene
JL-met taneyt, leggende op de knien, flaendc
met den rechter hand fijn borft, 't hoofd
een weynigh fcheef houdende, deoogen
ten hemel llaende,klaegende fonder ophouden,
hebbende een Pellicaen ter fyden.
't Berouw is foodaenige droef heyt , en
fulcken prickel,die den Menfche pijniglit en
angftight, door de lelijckheyt,fchandelijckheyt
en fchade van de bcdrevene mifledaet,
die door de confcientie is veroordeelt.
Daerom feght D.ivid in fijnen xxviii Pfalm
Daer is geen rufle in mijne beenen , \an "Wegen mijner
fonde.
:
daerop gebraeden wort , alfoo is oock de
boetvaerdigheydt het midden tuflchen da
droef heyt des Sondaers en de liefde Godes,
diewelcke is een beweger deffelven.
Boete of Berou , heeft drie voornacme
deelen, als daer zijn gebrokenheyt des herten,
bekentenilfe, en voldoeninge. Daerom
wort de gebrokenheyt des herten, door het
treurigh en fwaermoedigh wefen nytgcdruckt.
De bekenteniffe wort gcftek met
het gefichte ten hemel opgellagen, als of zy
van God vergifïenifTc verfoch te. De voldoeninge
wort door een roofter vcrtoonr.
De verwe van 't kleed , en 't flaen op de 't welck een inftrument is, dat tot lichaemeborft
, bediet , de droef heyt en de overtuy- lijcke ftraffc is gefchickt , waer uyt oock de
ginge van f chuld van de bcdrevene fonden :
verdienfle van defe levendige dcughd worc
om redenen als boven gefcyt. afgeiueten.
Dat hy gekiiielt ley t, fiendc ten hemel, is
Penï-

IBeroumy Boete,
PENITENZA. Berou-w, Bode.
En oude en grijfê vrouwe in 't wit ge-
E kleet, doch vol vlacken , fittende in een
eenfaeme plaetfc op een fleen, waer uyt een
fonteyne ipringht, daer zy metten halfe gebogen,
nae toe fiet, ftortende veele traenen,
en , als of zy haere kleederen wilde uyttrecken.
Boetveerdigheyt is een jfinerte van de
fonde , heerkomende meer door de Liefde
Godes, als door de vreeie van ftraffe, welcke
frnerte , als men fich felve befiet , fbo
fpruytfeuyt het herte, fiende delehjckheyt
van de bedrevene ibnde. En daerom wort
dele vrouwe vertoont , datle fich in de fonteyne
fpiegelt , fiende dat haere jaeren , aireede
aoor den ouderdom zijn verlieten,
klagende over den quahjckdoorgebrachten
tijd : 't welck door de vuyhgheyt op't witte
kleed wort uytgedruckt, welende 't lelve
de onnofelheyt, die ons door den H. Doop
is gefchoncken, en die alsnu, door onfe fonde
befinet is.
De Heen waer op zy fit, is anders niet als
Chlüui onfe Sahghmaecker, op wekken de
Sondaer ruftende, fijne gedachten heeft geveft
in de befchouwinge van de fonteyne,
die van hem komt
't welck is de genaede ,
af vloeyen gelijck hy ,
tot het Samaritaenfche
Vroutjen feyde. Zy treckt haer vuyle
kleed uyt , om 't lelve in dcfê fonteyne te
wafichen , macckende haere ziele wit door
hoz Berou , 't welck een verfègehn^e \s, die
hy uyt loutere genaede voor ons neefc in-
geftelt. En daerom finght DaVid tot God :
Heercghy juli my yeaffchm , en ic^ fil 'witter Worden
als fnectcv.
De eenfaeme plaetfe bediet het verborgen
des herten , waer toe hy fich kecrende,
en 't gemoedjVan de ydelheden des werelts
ontreckende , foo vind het vrede met God,
en komt alfoo door fmerte van de fonde,
Wederom in de g-enaede.
Penitenza. Bcromv, Boete,
EEn magere vrouwe inafchverwe gekleer,
houdende in de rechterhand een geelfcl,
en in de flincker een kruys , waer op'zy vaileHjck
ftaert.
De afchverwe bediet , dar de Boctvaer-
Pen I T E N 2 A. 41
dige fijn leven verre van de welluftlgheden
moet aflcheyden ,
koofen.
en 't vleefch niet lief-
De tuchtinge is de verbeteringe fijns felfs,
en 't kruys is de lijdfaemheyt , door de gehjckheyt
die de boetvaerdige verkrijgt mee
Chrifto 7fp,door de verachtinge des Werelts,
nae fijne woorden : ïVie fjn kruys met op hem
ttcemt,en "volght my nae^ die l^n mijn difcipel niet "Kefen^
DiSCRE TIONE. Befeheydentheyt,
E En vrouwe die bedaeght en flaetigh is
van opfichr. 't Kleed fal van goud zijn,
en de mantel van purperroot, houdende
't hooft fcheef nae de flincker fchouder , en
de fiincker arm om hoogh gefteeckenjCn de
hand open, alleens of zy met een ander medelyden
hadde , houdende in de rechter
hand een Icsbifch looden liniael,enop haere
knien fal een kameel leggen.
Bcdaeghd en ftaetigh wort zy gemaelt,
om dat in 't vohnaeckt Ouder oordeel en
Befcheydentheytis,waer over Bmmrdm Iprekende
van de Eelcheydentheyt , noemtfc
een moeder van de deughden.
Hetgulde kleed en de purperroodemanr
tel.

42 Befchiii tcgens vemted, R i p a RO DA I TRADIMENTI.
tel.bediet niet alleen de wijsheyc en de ftactighcyt,
mier oock de rechte reden ontrent
de waerheyt van de rechtvacrdige faecken,
die in een vroom en belcheydcn Man gevonden
worden. Waer over D. Thom.is ieyt,
de Belcheydentheyt behoort totte Wijsheyt,
en is een voort-tcelfter,bewaerfter,en
een meeltcrlche van de deughden.
't Hoofd houdiè wat icheef nae de flinckcr
ryde,en de llinckcr arm wat om hoogh,
en de hand open , als offe met een ander
jncdelijden haddc : Want c^rijïuteks verhaclt
in fijn Zedekonft ,
dat de Beicheydene fich
lichtlijck medelydigh vertoont aen diedaer
doolt, houdende, met groot oordeel,fekere
menlchlijcke onvolmaecktheden ,
die gevonden worden, te goede.
in wien
Zy hout het Lesbilche looden liniael in de
rechter hand , om te betoonen dat een befcheyden
Man de billijckheydt met aller
naerlligheyt onderhout , niet anders als dit
liniael doet , 't welck die van Lesbien gebruycktcn
om haere fteenen te meren, buygendc
't felve foo wel nae onderen als boven
: en om dat her van Joot was , ibo
voegde het fich nae de hooghtc en laeghte,
fondcr dat hetdaerom van fijne rechtigheyt
afweeck. Allbo buyght fich oock de rechte
Be(cheydenheyt nae de menlchhjcke onvolmaecktheyt
: Maer daerom wijckt hy niet
af van den rechten wegh der gerechtigheyr,
wefende diefelve in oordeel gegrondveft,
en van de bilhjckheyt verielichapt , van de
welcke zy nae haer vermogen , is een op-
rechte uytvoerfter.
't Cameel als boven gefeyt is, vertoont de
beicheydene natuere van dit dier , 't welck
ï^een meerder laft op fich laed,dan als 't kan
verdragen : En daerom lal een redelijck
Menfch rot naevolginge van dit dier met
Befcheydentheyt goed doen : Want al wat
hy met Belcheydenheyt doet, is een deugd,
en al wat fbnder Belcheydentheyt gedaen
wort , is een ondeughd. En gelijck Iftdonts
Ieyt , (bo wort een onbefcheydcn deughd,
voor ondeughd geacht.
RiPARO DA I TRADIMENTI»
Bcfchut tcgens Verracd,
En Man met een Oyevaer in den arm,
E die een taxken van ï^latanM in de mond
heeft. De Storck of Oyevaer heeft natuerlijcke
vyandfchap mette Nachtuyl,en daerom
Ieyt haer de Nachtuyl dickwils lagen,
foeckende haere nellen te breecken , en de
cyren felve uyt te broeden, een lake die den
Oyevaers feer fchadehjck is, komende alles
uyt een verborgen haer, die zy dragen. De
Oyevaer , om dit nu alles voor te komen,
voorfiet fijn neft met een taxken vande P/jtanui
, want zy weet feer wel, dat de Nachtuyl
voor Ibodaenigen ftruyck een groote
fchrick heeft , overfulx wanneer hy 't neft
komt naederen , (oo ruyckt hy dien tack.
En door defe befcherminge blijftfè vry van
alle verraderyen en liftige laegen van den
Nachtuyl.
D I F E s A contra nimici, malefici,
VE NEFICI. Befcherminge tegens Vyamlcn^
E
Quaetdoenders, en yénijngevers,
En vrouwe die een cierfel op *t hoofd
heeft ,
te faemen geftelt, van dele koft-
lijcke fteenen , als van Diamanten en u^gathcuy
hebbende Corallenom haeren hals, en in haer
hand een uytgewaflen ajuyn , by haere voeten
fal een wefelken ftaen , dat een taxken
ruyte in den mond hout. Van de Diamant
feght Iftdorui, datfe goed is tegen alle tooverie
der Swartkonilenaers. Van den ^gaet
fcyt Barth. ^nglicus , datfe goet is tegen de
Nachtmerrien, of queUinge derboolêgeeften,
by nachte : noch Ieyt hy, dat de Ade-
laer den e^gact in fijn neft brenght , om fich
te bewaeren tegen de venijnige beeten der
Slangen. Plinius getuyght dat zy het bijten
der Scorpioenen tegen ftaet. Plinm en Iftdorus
verhaelen van den Diamant , dat zy allerleye
vreefe wegh jaeght , en de tooverfche konften
belet. Van 't Corael Ieyt B. ^ngkus , dat
het krachtigh is tegen dts duyvels konften
en verfcheyden ipoockfels. Én het kruyd
Squilla of Ajuyn , is goed tegens de quaede
gelpenften of nachtgeeften : Want Plmms
Iprekende van dit kruyd , feyt dzx. Pythagor.is
getuyght , wanneermen Ajuyn boven den
ingangh van de deure hanght,dat daer door
alle quaede geeftcn , diecJer fouden willen
inkomen , worden verdreven. Van 't JVefelken
dat ruyte in fijn mond draeght , daer
van fchrijvcn alle Natuerkondigèrs, dat het
fich daer mede tcgens den Bafiliic en alle
venjj-

,
Befmettmge, C o NTAGIONE, 45
venijnige flangen , voorfiet. En dit is 't gevoelen
van foniinige Oude.
DlTESA CONTKA I PERICOLI,
Bcjcherminge tegens gcyaer,
EEn jonge vrouwe die in haer rechter
hand een bloot fweert hout , en aen de
fjncker arm een ichild, daer een yfere vere-
ken in ftaet.
om dat de
Zy wort jongh gefchildert ,
lonoheyt wacker en vaerdigh is , om fich
regens alle aenvallcn te belchermen. Het
fwaerd en (child betoonen , datmen fich
daer mede niet alleen moet befchermen
maer oock fijnen vyand aenvallen en befchaedigen.
Het Rondas en Schild worden
voor de Beicherminge genomen : en beelden
de Egyptenaers daer mede een Man af,
die voor allelaegen, gevaer,en allerley toevallen
der fortuyne , leecker was. En over-
fulx maelden zy het ylere Vereken daer in,
om dat dit dier , lbo haeft als het eenige
wilde beeften ruyckt , of geblaf der honden
hoort , fich draeyt in een ronde kloot , en
treckt fijn fnuyt en beenen in 't hjf gehjck
,
de fchildpadden doen , fich keerende en
draeyende, fiilx dat, waer men 't oock aenroert
, foo bevint men dat alle fyden , met
noodig tegenweer befet zijn,tot een fchrick
van die 't willen aengrijpen.
E
CoNTAGIONE, Bcfmettmgf»
En jonge, rancke, bleecke vrouwe , met
flordige en gefcheurde kleederen ,
van
fiende het Wiskonftige nergens anders op,
als op de buytenrte vlackten of andere maeten.De
tweede gefchiet altijd tuflchcn twee
lichaemen in een bellemde plaetfe : ander-
fins feytmen,dat die natuerlijcker wyfe niet
wort gevonden.
Willende dan de Befinettinge befchrijven,
fullen wy feggen, dat het is een fnoode
en bedorvene hoedaenigheyt van fieckte,
diewelcke of door de locht,of van het eenc
lichaem in 't ander wort overgelet, en defe
befchrijvinge wort by -M-rcwrw/fw in 't xvn
cap. van de koórtfc geltelt. Maer loan. Bn-
ptijla Montanm over het boeck F e n van o^v

fond er niiddel ., is die geene , dcwelcke geichicc
tulTchen twee lich;iemen, allbo darter
niet tuifchen beyden komt, gclijcker inde
V'enus-iieckte of Pockcn geiciiier. Het aenrocren
door middel , is , 't vvelck tuirchen
twee lich.iemen gefciiiedt , door tuirdien
beyden kominge,vMn eenigh ander licluxem,
jrelijck als door middel van de iocht twee
üchacmcn malkanderen raecken, foodanigh
dat d'ecne lijne kranckheydt overler aen
d'ander, want eerll lijdt de Iocht, diewelcke
daer nae haere Belaiettinge of iieckte ineen
valeer lichaem overdraeglit. De voorfeyde
Mcrcurialis trachtende nae defe waerheyd , in
d aengetogene plaerfe , feyt, dat de kranckhcden
, die door 't aenroeren gebeuren, gefchieden
, of door 't aenblaefen van den
waelVem, of door de vochtige aenraeckinge
: en daerom is 't onmogelijck , dat vafte
deelen, door onderlinge aenraeckinge kon-
nen befmct worden. En dit is de oorfaecke
, waerom de Minne-Befmettingen allerlichft
overfetten,wacr door naederhand een
groorc pcfte onlliet : gelijck Ecims over het
gaftmael v.in Plato, leyt. Alacr hoe is 't doch
mogelijck , dat een fijn ftraeltjen , of een
luchrigh geeftjen , of een aenblaèfinge , of
een kleyn weynigh bloets , van een leer beminde
vriendinne, foo ftrax met foodanigen
Hielheyt en kracht , den verlangenden IVlinnaer
, lbo Ichaedelijck magh quellcn ? De
oorfacckc daer van is anders nier, als de aenblaetende
waefem, en dat bloeyende bloed,
't welck vier eygenfchappen heeft , te ^^•ee-
ten , dat het klaer , dun , heet en foet is.
Want het klaere komt met de oogen des
Minnaers over een , lockende en liefkolende
den lelven foodanigh , dat hy daer door
feer vierigh wort gcrrocken.En om dat het
fijn is , ïoo vlieght het Ihelhjck in de ingewanden
, en komt fich door de aderen en
Hagh-adcren te vcrfpreyden , en foo door 't
werckende krachtighlijc-
-geheele lichaem ,
ken door de hitte , bewegende daer door
met geweld den Minnaer , Ibodaenigh , dat
hy in des felfs Natuere wordt herlchcpt^
't welck Lucrctm feer wel aenroert
Defoetc Venus floock^ïn 't hert,
Dicr op volght kiU( forph en fmert,
Aengefien dit met de foetigheyt voedet
en linaeck geeft aen de ingewanden , foo
komt daer door , dat, wie met foodaeiiigen
:
O K' T A G I o S' E.
:
quellinge wort geplaegbt , te gelij'ck geneughte
en fmerte in lich gevoelt; en die
overmits de klaeriglieyd en Ibetigheyd van
het vochte en bloeyende bloed van de beminde
, en dat door de hettigheyd en dunnigheyd.
't Is dan noodigh te doen 't geen
LitnctiHs feght
Dr'tjfyoegh de heelden van de A^in^
En keer danelderstnvcn [i;t;
Van 't voetfel daer de Mm hy leeft ,
Siet dat ghy daer "voor fihrïel^ en beeft,
Maer laet ons weder tor Mcnimakm keeren,
diefelve feitjdatde vochtigheden, (alhoewel
die ons quaede en krancke hoedanighcdeti
konnen aenfetten, ) lbo is 't oock noodigh,
daffe defe twee hoedaenigheden moeten
hebben , te weeren , darfe moeren op de
vlackre van 't lichaem , en daer by taey en
lijmachtigh zijn, gelijck z^nflot. en ^^lexander
verhaelen : en door dele oorfaecke, Ier lich
het fchurft of de ruydigheyt feer Hcht van 'c
eene lichaem over in 't ander. Maer waer
door zijn dan de inwendige lleckten be-
fmetlijck als de rceringc ,
de quiedaerdige
koortien en andere ? door 't middel van de
dampen, en door het in en nyx. afemen,waer
door lichtelijck de inwendige gedeelten
v.in de longe &c. aengefteken, en 't naebywefende
lichaem medegedeelt werden.
Maer daer mede wort niet gefeyt, dat de
Pelte en de Befmerringe een dingh is. Want
de Pefte is een algemeen quaea. Waer by
men moet verftaen darter eenige fieckren
zijn, die Sporadici, dat is, die verlpreyt,en an-
dere,die algemeen zijn. De verlpreyde zijn,
wanneer verlcheyden fieckren verfcheyden
volckeren en menfchcn overvallen. De gemeene
zijn van tweeder ley flagh , de eerile
worden van de Griecken Endimn ,
en van de
Latijnen Inquilini, dat is, in-\voonende, geheeten,
en zijn gemeen onder alle,maer gemeenfaemer
onder her eenevolck of narie als onder
het ander. De tweede flagh worden Epidc"
mn genaemt , en zijn gemeen aen alle menfchen
, en van die foorte is de Pefte : in
wiens tijd , de menfchen door eene verborgene
kracht ontlleken worden , fulx dat ly
haer nimmer vertoont, dan wanneer
De loeht ontjleee/^ het gooren land^
't Geboomt en "wattcr is geplant.
En dringt ooel^door de leeden heen,
£n brenght den Dood met "veelgeween ;
gelijck

^cfmetmge. C
gelljck de E.Vader t^lexander tegen de Star-
reraeders feyt.
Maerom tekeeren totte befchrijvlnge,
foo is ons noodigh de gelijckheyt^ van de
ftoffe , en dongelijckhcyt van de forni of
gedaente. Want nadien het werck gefchiec
door middel v.in tegcnilrijdigheyt en ono;e-
lijckheyc , en overmits 't een tegenftrijdige
't ander niet aenneemt , foo moeter noorwendigh
eenigh onderwerp wefen, dat dele
tegcnftrijdiü;heyt acnneemr. En dit is de
floffe, die io wel 't eene als 't ander lichaeni
genieën is , waer uyt het werckende beginfel
van defc verdervinge ^ctrocken wordt
En van defe bevi'egingc, diewelcke is de te-
Cenllrijdige vervuylende geflalrenifle van
fiet ontftcKen lichaem , dat de Beilnettinge
wil vorderen,en het lijdende beginfel, dat is
de ftoffe van het vervaylde lichaem/t welck
bequaem is om de verdorven tegen-vorm,
aen te nemen.Maer laet ons fien hoe de veranderinge
noodigh is in defè Befiiiettinge.
Het is een klaere faecke onder de Philoibphen
, dat de veranderinge gaet voor alle
vervuylinge of vxrrotcinge. En de veranderinge
gefchiet in de hoedaenigheyt , foo fü
het dan verwarminge zijn, diewelcke gefchiet
door 't middel vanhaer wercktuygh,
't welck is de hitte , diewelcke gewelt doet
aen het vochte en droüge,diewelcke lijdende
hoedaenigheden zijn , en dici'clve volmaecktfe
noch koocktfe niet t'ccnc-mael.
En hierom feyt men, dat wanneer de lijdende
deelen de werckende overmeeil:eren,dat
daer uyt de vcrrottinge voortkomt. Want
alfbo dickwils de warmte te fwack is , dat
zy 't vochic niet kan overwinnen, en datter
te grooteovervloet van vochtigheyd is, alibo
gefchierer eene medewerckinge, gelijck
t^rtlhteles dieielve noeint, waer op alidan de
verrotringe volght. En ditkant'laemen komen
in de twee manieren van koken , ioo
in 't fieden ils in 't braeden. Waer door wy
iien, dat dingen die een uytnemende warmte
hebben, nie: verrotten, maer verdrogen.
En hier van hebben wy een voordaed van 't
geen men feyt , datter onder het derde clima
of derde gelegcntheyt des aerdbodems , te
weeren in Arabien eenige plaetfen zijn , nae
by de Zee die vol iands zijn, door de welcke
, als wanneer de koopluyden naer 't Oo-
fsen reylènde,en foo van de hitte van't. faiid.
:
o N T A G I o N F. 45-
als door den brand der Sonne,in die plaetfê
komen te fierven , Coo verdroogen zy door
de brandende ftraelen der Sonne,foodanigh,
dat zy al haer vochtigheyt verliefeiide , de
Mimie , ibo men hout , daer uyt gemaeckc
wort,dicwelcke nimmermeer verrot, en die
daer nae in onfe landen wort overgebracht.
lae wy weeren dat oock ,
door de grootc
koude , veele dingen niet vcrvuylen of verrotten
: Waer over wy fien dat de geene,
diewelcke in de gcberghten van S. Bcr>u:rd ia
Vranckrijck fterven, vecie laeren in haer
wefen bly ven, fonder datfe verderven. Tot
nu toe hebben wy de Befiiiettinge verklaert,
en waer die van daen komtj nu gebreeckter
alleen dat wy de beeldenilfe uyrleggen.
long wortfe dan gefchildert , overmits de
Icughd , door den overvloet en hette des
bloeds , veel meer brands in fich heeft
't welck kracht heeft om ranck en dun re
maecken , en tot fich te trecken , en die by
gevolgh , groot behulp doet aen de oorfaecke
van de ftoffe , en van de werckende
kracht : te meer,al(bo de jonge luydcn vecï
lichter de befmerringe aen nemen,om haere
ongcregelrheyt en kleyne forge die zy voor
haer leven draegen.
Bleeck en ranck is zy, om de feer qaaede
Befmettcliicke fieckte uyt te drucken , die
den Menfch allenskens uyt teert : waer onder
zijn de Pocken of Venusfieckte,dcTeeringe,
Lazary en veele andere.
Haer kleed is gefcheurt , door 't groot
ongemack , dat ter ooriaecke van defe be-
fmerringe daer uyt lpruyt,'t w^elck denMenfche
ten laeften in groote armoede brenghr,
gelijck het droevigh kleed te kennen geeft,
't welck in defe gelegentheyt geen vrolijckheyt
kan aenbrengen, maer dickwils volgh-
ter den doot nae.
Zy hout een tack van een Note-boom,
wefende diefelve met haere Ichaduwe beflnettelijck
, gelijck Plimus feyt in 't xvir
boeck : volgende daer in de Taf:o 'm T^^irbom^
die nae 't getuyghnis van Diofcundcs, foo fchadehjck
is , dat wie daer onder flaept of onder
haere fchadu gaet lirren, fwaerfijck ontftelt
wort gelijck Fcmdm in de verborgen
,
oorfaecken , dit felve mede van den Noteboom
getuyght , als mede Ovulim , die daer
feyt , datfe op den uyterften kant word gejftdt
, Op diitfe het gefaeyde geen fchaede
F 3
fortdeo
,

4«
^({limt ofStUlcJliim desOorloghs. T R E G u
foudcn doen. Dies hy voorder van den
Notcbooni aldus finght
Icl^^'icutcboom, eyLies! flac aai den "wegh "vcrjlroyt.
En 'word Vin ^t gaoidc volcl^ met fttcnen noch gcqoyt.
De Bafililc, gclijck men (chrijft, is een leeckcr
fliigh van Slangen , waer van niet alleen
het geblas , niaer oock het gelicht en het
fijflcn bcfmctlijck is : en de dieren diewclcke
van hacr vergift gedoot zijn , worden
van d'andere dieren niet aen geraeckt, hoe
vractigh en guliigh die oock fouden mogen
welen : en loo zydiefelve, door den grooten
honger, komen aen te raceken, lbo fterven
die terftont. Waer over de Bafilifcus,
van alle andere dieren , hoe vergiftigh die
oock fouden mogen wefen, gelchouwt
wort : alle andere dieren , door haer venijn
, overtreffende j gelijck Mtius en Pim'm
verhaelen.
De bleecke rancke en half doode longh-
jnan worter geftelt, om redenen boven verliaelt
gelijck mede het ,
hchaem dat de Belinettinge
ontfmght, en die geene, die hem
dielêlve overlet.
T R E G U A. Bcjliint ofStilleftant des Oorloghs,
van den Heere Giov.Zarat'mo Cuftcllim
En vrouwe die midden in een ftille Zee,
Eop een eylandeken fit , boven een hoop
toegebonden IpiefTen , of ander krijghsgereetlchap.
Zy lal voor de borft gewapent
7ijn als Bellom, met een ftormhocd op de
rechter knie,en de rechterhand daer boven
op , waer mede 7.y een ftock vaft hout , al-
Waer defe twee vilfchen ; als de Zeefnoeck
en de Harder, te facmen verbonden zijn.
Mctte flincker hand hout zy een katte en
een hond aen een touw vaft , die ftille en
vreedfiem by malkanderen fitten.
Marcns Farro bepaelt het Bcftant op twecdcrley
maniere :
de Stilllant des Oorloghs,
feyt hy, is een leger-vrede van weynigh dagen
, of het Beftant is een verpoofinge van
den krijgh j welcke bepaelingen c^t Gellinf
niet behaegen, maer hem behaegen veel lie-
ver korte en foete befchrij vingen , als volniaeckte
bepachngen : en foo veele als het
tweede aenti;aet , feyt hy dat het meer aengcnaem
, als klaerlijck bepaelt is. Om dat
de Griecken feggen , dat het woort Eccchlria
bcdiet , darmen de handen moet te huys
:
houden j want men magh dan niet vechten.
Soo veele het eerfte beianght, feyt hy,datfè
geen vrede kan worden genaemt , omdat
de oorlogh noch op haercvrj-e voeten ftaet.
alhoewel de daedlijckheden ophouden.Men
kan 't oock geen legervrede heeten , of die
in 't veld gemaeckt is , of in de beichanfingen
of hutten der foldaeten , want men
maecktfe oock buyten 't veld enbuytende
hutten der foldaeten ; Zy is oock niet vaii
maer oock van maenden.
weynigh dagen ,
Liviui verhaelt in 't x boeck dat de Romey-
nen drie maenden ftilleftant aen die van Cjr~
thago hebben gegev'en , en fes maenden aen
den tyran Nabhles van Lacedemonien. ^^drigatitii
fi;yt oock in 't cerfte van fijne laerboecken
, dat Cajus Pont'ms Sammtui van den
Romeynfchen Dtflator een Stilftant verlbchte
van (es uren , fulx dat de Stilftant , gelijck
Vdrro feyt , niet altijt is van fèeckere dagen,
maer oock van ieecker uren en maenden.
Men leeft oock in T. Livius, dat Perugia , Cot'-
tona en tArcx'^o , die als hoofden van Tojcms
waeren , vcrfoeckende vrede vanden Romeynen,hacr
een Beftant is toegelaeten van
30 laeren. En foodaenigh Beftant van 30
laeren

^ejlAnt ofsn/ieflant des OorJoghs,
laeren Is van de Athenienfers met die van
Lacedemon gemaeckt,als wanneer Ie Eubea
hadden t'ondergebracht. Dielelve Lmui
verhaelt, dat van de Romeynen aen die Vejetanen
een ftillellant van 20 en4oIaeren
was toegeheren ; noch verhaelt hy , dat de
Vejetanen gefanten nae Romen fonden , en
maeckten een ftililant van hondert laeren,
gehjck aen CaM oock een IHlleftant van hondert
laeren was vergunt. Welènde dan het
Beftand van uren , dagen, maenden, jaeren,
van korte of lange tij ^,foo kan men feggen,
dat de ftüftand is eene overeenkominge van
R E G U A. 47
wijl de Stilftant duert, de Zee oock ftille is,
maer niet altijt , want zy barll: in 't eynde
uyt tot llorm en onweder : en gelijck,wnnneer
het onweer ophout , menYeeckerlijck
midden in Zee magh vaeren, allo maf»-hmen
oock wanneer het onweder van de wapenen
ophout, lbo lange de Stilllant geduerr, veyligh
en in 't midden van des vyands landen
vaeren en rrecken.
Zy lit op een hoop toegebonden fpieffen,
want alhoewel de wapenen in den rijd van
den Stilftand , ruften en wegh geleyt worden
, fbo ontgortmen diefelve wederom als
de oplchorfinge der wapenen , voor een fe- die ten eynde is , en ftaet dan de krijgh wekere
bepaelde tijd. Men moet oock de be- der op fijn vrye voeten,
fchrijvinge niet naelaeten, waer in de voorwaerden
van den ftilftant begrepen worden,
want daer in wort feeckerheyt gegeven aen
de faecke en aen de perfbonen, terwijl noch
het verfchil niet »eeyndight is. De afkomft
van 't woord Stilleftand of Beftand is klaer,
Zy heeft den borft gewapent als BcUona^
om dat het volck ten tijde van Stilftand de
forge van den oorlogh noch in de borft leyt,
alhoewel men van de wapenen ophout.
Zy hout al fittende den ftormhoed op de
knie , en niet op 't hooft , om ten meeften
Want lbo lange het verbond en de hande- deel, de rufte uyt te drucken, die men heefc
linge duert, houtmen op van oorlogen , tot
de tijt van 't verdragh toe.
De vinder van den Stilftand, nae dat Vïitim
in 't VII boecks lvi cap. (eyt, is geweeft
Ikanor , en Tbefem van de verbonden. De
ten tijde van den Stilftant , en zy heeft den
hand daer op, om te vertoonen, datfe vaerdigh
is, den Stilftant geeyndight zijnde , die
w^ederom op 't hooft te ftellen
De Zeefnoeck en de Harder , zijn een
Rechters fbo wel van den Stilftand als van beeld van den Stilftand , want diefelve vil-
de Verbonden , waeren de Fcdales of Heerfchen, alhoevvelfe doodlijcke vyanden zijn,
houten. Maer ick ben van gevoelen, dat de plachten niet te min op eenen feeckeren tijd
eerfte die den Stilleftant voorgertelt heeft,
geweeft is Priamui Koningh der Trojanen,
diewelcke nae een doodlijcke flagh tegens
te vcrgaederen, gelijckde Natuerfchrijvers
verhaelen , en daerom zijnfè oock om de
fp>iefrc gehangen, om te vertoonen, dat door
deii Griecken gehouden,fijnen Geiante Ibnt
aen

4S Bepmt ofSttllejtant des Oorloghs, T R E G u A.
üyt was , als Livim in 't xx boeck v^erhaelt.
Bcdricglijck waren de Longobarden, die onder
de re^ccringe van jM.viritm den Stilleftand,
in It:alien, dickwils braecken. Bedrie-^hlijck
wacrcn de Thrndcrs, diewelcke van de Beotien
by liet nioras Copaide overwonnen zijnde ,
vluchreden in Hcücona , en maeckten Beftant
metten Boeüers voor vijf dagen , gelijck Sui^
dds verhaelt, in weicken tijd, dcBeoücrs, met
opfêtten raede, daer uytfcheyden , verfeeckert
zijnde van de overwinninge en van den
en terwijl zy aen Mmcrvj. Itonu ot-
Seilftand ,
terden en haere gallmaelen hielden , als Po-
lunus leyt , zijn zy by nachte, vanden Thrac'icrs,
belprongen, ten decle doodgenagen,en
ten dcele levendigh gevangen. DtBeoticrs
klagende aen haere vyanden, van dat zy den
ftil/lrand hadden gefchent , lbo antwoorden
de Thmciers, da.t zy Beftant hadden gemaeckt
van dagen en niet van nachten. Mét groote
redenen worden defe van Cice.o beftraft in 't
cerilie boeck van fijne Burger-plichten ,
om
dat zy onder eene quaedaerdige en liftige
we, die leer treflijck was geciert , hebbende
in haere rechter hand een lwaerd,dat
in de Icheetle was verlegelt , mette fegclen
van iXQ.n Koningh van Hifpanien , en van de
Staeten der Vereeniuhdc Landen , alwaer
rontom was gefchrevcn , ad duodeclm amoSy
dat is : yoor uvaelf lacnn, In de flincker hand
hadfe een keeten, waer aen de Krijghs-God
Mars was vaft gebonden , die al fchoorvoetende
volghde, en achter hem een hoop geboeyde
krijghsluyden , die de trompen der
mufketten en 't Ipits der Ipielfen ter aerdc
keerden. Zy fat op een affuyt, daer een kartouw,
fpielfen, mufketten, trommels en andere
krijghswapenen o'p laegen. Aen haere
lyde fat cie Difcipline of tucht , en aen haer
rechter fyde Prcjperitus of Vcorfpoet. Onder
den waegen laegen vertreeden Lkcnüa ongebondenheyt,
en Cakmius ellende. Henricm 1 \r
Koni'.igh in Vranckrijck , hielp den wagen
door 't aenroeren der voorfte raeders , op
den gangh. \acobu,s v i Koningh van Groot*
Britannien beweeghde de achterfte : beyde
bevorderaers deler handlinge. Pater ^an Ney
•lat op den wagen met den toom in der hand
en mende de paerden. Op 't eene paerd lat
c^lbertus, Hertogh van Ooftenrijck en van
Brabant , en op 't ander paerd Ifabella Clara
Eugenu , des Hertoghs Huyf\TOuw , en des
Koninghs fufter,Stadrhouders des Konings.
De paerden wierden aen de toomen geleyt
van ^fmor Patr'tx, dat is van lands Liefde,en van
Modcslia Zeedigheyt : Suj}iiio , dat is quaed
vermoeden , en Cnra de Sorge , hingen aen
den wagen. Recht tegen de paerden over,
fat een Ichoone Macghd onder een heerlij cke
Zetel, en vertoonde de Landen,die noch
onder des Koninghs gebiet ftonden , en bo-
uytlegginge vandc Wet onrecht deden : gelijck
die ii;ene. , diewelcke met fijnen vyand
voor 50 dagen Beftand hadde gemaeckt,by
nachte quam en vcrwoeftede de velden,feggendc
dat hy Beftant van dagen en niet van
nachten, hadde gemaeckr.
Om beter de verbintcnilfe dieder inden
Trefves of Srilftant wort gemaeckt aen te
Avijlcn, fo o hebben wy een Hondeneen
Katte te laemen gebonden, om dat het Verbondt
van 't; BciLandt , de gemoederen der ven haer de wapenen van Bicrgundlen ,- ter fy-
vyanden en der tegenftrevige , te faemen den haer hingen de wapenen van yder Pro-
koppelt , die alfdan in tijde van Beftant ruvintie , en daer voor ftont Philippus 1 1 1 Kollen,
en in vrede blyven. Aiacr dicfclve geningh van Hiipanien met een kroone en Iceeyndight
zijnde,foo zijnlc als de Honden en pter cierlijck uytgebeelt, en onder lijn flinc-
Katten,die wel dickv/ils te laemen zijn verker hand op der aerde had hy een fchil'lr,
eenight , maer in korter tijt daer nae mal- daer in lïjnc wapenen wierden vertoont.
kandcren wederom plockhayrcn.
Aen des Koninghs fiincker fyde ftont c/f^r-
T R E G U A. Beflunt des Oorloghs. Nae de befchryvinge
van den E. Heere Droflart
P. C. H o o F T.
brofiKs Spinohi, zijnde fijn Veïdoverfte. Aen
d'ander fyde, fir mede de Maeghd der Verecnighde
Nederlanden in een ichoone Zeetel,en
boven haer hingh het wapen der Ver-
maelde het Beftant een ftatige HY vroueenighde
Staeten , en ter fyden de v/apenen
der beibndere Landlchappen. Aen haere
rechter hand vertoonden fich eenige gryfè
Mannen , ols Staeten derfelve Landen , en
aen de flincker fyde ftont Maimtm van Naffxtt •
als Veïdoverfte der Vereenighde Staeten,
die fijn rechteij hand op 't geveft van lijn
rapier

^evalligheytj Aerdighcyt, V e n u $ t a»
rapier Iiiel,en fijn flincker op een fchilr,daer
fijne wapenen in ftonden, In de locht vertoonde
fïch Mars , die fijn bloedige koets
verlaetende, Venm op de haere lieflij ck quain
omarmen,daer Cupido den wagen mennende,
die van treck-beckende duyfkens wierde
voortgetrocken. En blies voorts de tweetongige
Fdma met haere Trompetten defe
blyde maere,aen de geheele Werelt over.
Venu STA, BcvaBgheyt^t^erdigheyt, vanden
Heere Ciov, Zamüno CafieUini.
En fchooneA^'wpWanbevalligh opficht,
Egekleet in weerfchijn, met een riem omgort
, alwaer rontom Cupido met fyne brandende
fackels , mette gevleugelde Slangellaff
van Mercur'm geborduyrt is , draegende
in de rechter hand een Hckhrifus , of een
klaere goud-gecle bloeme, en in de flincker
hand het vogeltjen ^i«ge , by den Griecken
alfoo genaemt.
Bevallicheyd is een fêeckere aerdigheyt,
die een volmaeckte fauce totte ichoonheyr
brenght: Want alle fchoone luyden zijn niet
bevalligh. 5«etom«; befchrijvende het maeck-
fel van ClMdins iVcro.maeckt een onderfcheyt het fou^is begrepen. Want Aerdigheyt en
G Beval-
49
tufTchen fchoonhey t en Bevalligheyt,feggende
: Hy "Wds fchoondcr als bcvaliit^h v(^cht. Catullus
vergelijckende Quintia met fijn beminde
Lesb'ta. , laet wel toe dat Quhnid fchoon was,
maer niet geheel fchoon , want zy haddc
geen Bevalligheyt: Maer hy bewijft,dat fijn
Lesbia geheel fchoon was,want zy hadde alle
Bevalligheyt,daer van hy aldus finght;
Eenyder^acht Quintijntjen fchcon.
Doch ïck^jlclt op een ander toon :
Maer datfe isgeflreckt en blanc^^
Vanfchoon geUet enfiervanganc\y
Vborwaer hier in geen fchoouhiyt leyt^
Maerfchoonheyt is beVaSigheyt,
Zy heeft beval, noch fout, noch aerty
Dies acht ick haergeen boone "Wacrt
Maer Liflbet datgcefligh dier.
Die rooft der vrouiven fchoonfle cier,
uyt welck gedicht befloten wert , dat boven
de welgemaecktheyt van een groot en
blanck lichaem, de Bevalligheyt ten lioogh-
flen noodigh is. En dat felvebewijft CatuUus
niet lbo leer in 't woord FenufUs of Bevalligheyt
, als in 't woord mïcafalis , dat is , een
kruymken fouts : te weten , om dat Quïnua
oniapigh en ongefouten was, hebbende noch
Aerdigheyt, noch Bevalligheyt. Waer over
(y^lexander Guartnus (byt gel!Jcl(dc ,
IJjijfcfonder foui
onaengcnacm is, alfoo loonde Quintia,^/ is't datfe langh
en blancl{yi\is , met fchoon ^vcfen, fonder Bevalligheyt
't vvelck anders niet is als een ieeckere Aer-
digheyt, gelijck diefèlve fchrijver in 't felve
gedicht feyt, hetfchijnt dat Lesbia de Bevalligheyt
van alle vroicven gcrooft heeft , overmits alle aerdigheyt
en geeftigheyt in haer alleen uytbloncl{^ : Op
:
de ma-
niere van Zf«x« de Schilder , diewelcke aen
die van Agrigenten in Sicilien , om Juno Lact-
nia uyt te beelden , foo fochre hy de aller-
fchoonfte fchoonheyt, van de allerfchoonfte
en bevalHghfte Maeghdekens uyt , die hy
koft vinden, 't Selve wort van den Poeec
Lucretius uytgedruckt , diewelcke de Bevalligheydt
en Aerdigheydt een (uyver fout
noemt , feggende datkleyne Fumilio , is vol
liefdekens en geheel fout van zeeden. Willende
fêggen, dat aen foodanigen Vryer,dic
van de Liefde verbhnt was, een kleyn, kort
hem fcheen eene van de Charitcs
MeyfTcen ,
of Liefdekens , en eene van de Gratiën of
Danck-Goddinnekens te zijn : welcke gratie
of aerdigheyt, van veele Schrijvers onder
:

:
^o Beva/lightj't, Aerdigheyt. V e n' il S t a.
Bcvalli;^heyt is de Tauce van de fchoonheyt, acngcficht , op de blonde hoofdhayren , op
gclijckhet fout van de fpij fe is, als Plutanhus
iêyt. Om defe oorfacckc moet de fchoonde
bruyne winckbrauwen, op den glanrs der
oogcn, op de wittigheyt der tanden, op het
heyt V in een Vrouwe niet onbevaJlick,macr
fiengcnaem 7,ijn ; en om de gemoederen te
bewegen , wortfc gefoutcn genaemt. En
koracl van de lippen, &c. al tejacmen ver-
wen, diewelcke geelligheyt en Bevalligheyt
aenbrengen , wanneer diefelve met een ge-
daerom verfiertmcn , dat Fénus , die gehouden
wort een Goddinne van de Iclioonlieyt,
macckre gelijckmaetigheyt in eenperfoon
( al gclijck) werden bevonden. Hy let op
uyter Zee , dat is, uyt het Ibut gebooren is. haer gangh en op haer gelicht, op haer aen-
Sulx dat de Bevalligheyt,die Caudlus het fout
en de f'a'.crcs noemt , niet anders 7.ijn als de
genaem jpreecken en vriendlijcke lach , als
mede op haere geeftige trett en 't bewegen
gecilighcyt en de Bcvalhgheyt , een woort van haere voeten. In defe deelen dan, inde
clat van Ttmts hcerkomr, want Cicero ieyt,dat verwe, in de beweginge, in de lach, in 't ge-
Fom van Vcntiflai is voortgelproren. Daerom ficht , en in het fpreecken beftaet de Beval-
feyt Catullus dar LesbU haddc gerooft alle de ligheyt.En daerom hebben wy haer in weer-
Vcucrci , dat is alle de gcefligheyt en Bevalligheyr.
Want Fttm , als Goddinne van de
fchijn gekleer , dat van veele verwen is re
laemen gelet, om de veranderingen der be-
Ichoonhcyd , en het hoofd van de Bevalligvalligheden , die in een fchoon voorwerpfel
heyr , hadde boven de volmaeckte Ichoon- van een volmaeckte Ichoonheydt worden
heyt des lichaems , alle aerdigheyt en gee- vereyfcht. Want nae des Platonifchen Ficini
iHgheyt , die in een volmaeckt bevalligh meeninge , is de fchoonheyt een fèeckere
Menfch vereyfcht worden. Want Bevallig- geell:igheyt en aerdigheyt , diewelcke veelheyt
bcftact voornaemlijckin tweebefbntijts in 't befbnder heerkomt van eenigh opdere
gaevcn : in de acngenaemheyt van 't pronckfcl en fraejicheyt van veele dingen,
acnlien,en in de licflijckheyt van de rtemme. en die is van driederleye flagh : ten eerllen
't Aeniien bellaet in de aengcnacme en fbo wort door't vercierfcl van veele deugh-
vriendlij cke verwe . in de lieflij cke en hofden , de Bevalligheyt in de gemoederen gelij
cke beweginge , in de ibete lagh , en in 't
vrolijck opncht. De ftemme beftact in't bebracht,ten
tweeden komt door de overeenflemminge
en gelijckmaetigheyt van de vervallijck
rpreecken,waer in befbnderlijck een wen en trecken de Bevalligheyt engeefHg-
ihpige foutigheyt van Wijsheyt vereyfcht
wort, in geneughlijck, en om fbo te feggen,
heyt aen 't lichaeni : ten derden fbo fpruyt
de Bevalligheyt en geeftigheyt feer dapper
als een Engel te fpreken. En derhalven leyt door de licflijckheyt van de flemme,en door
Quintiliams , Bevallijckheyt is al 't geene dat de foete gelijck-khnckende woorden: Sulx»
niet eene fèeckere aerdigheyt en lieflijck- dat defe drie voor de fchoonheyt van 't gehey
t gefey t wort : En hy getuyght van Ifo- moed,van 't lichaem, en van de flemme gecrates
, dat diefelve alle de bevalHgheden
van 't wcllpreecken is naegevolghr. Van gehouden
werden.
De fchoonheyt van 't gemoed verheught
lijeken doet oock Petrarcha doorgaens in 't fich door de finnen , de fchoonheyt des liontwerp
van fijne beminde Laura , daer hy chaems door de oogen , de fchoonheyt van
haere Bevalligheyt, fbodaenigh afmaelt, dat de ftemme door de ooren. Waer over die-
zy oock den verftoorden lupiter lichtlijck
ibude hebben konnen bewegen,daer van hy
aldus finght
So hadl ah ::y my "wierdgcwacrj
Docntratfe my foo geefligh nacr.
Schoon lupiter volgramfchap iv.«.
Het Jiprfcl hoofd \ergingh hem rjfy
Hy [meet den bl'txem uyter hand.
En raeckte door haer Liefd' in brand,
In welck gedicht , gelijck hy in meer an-
fclve Ficinui feyt, de/e Bevalligheyt is fchoon die 't ge*
moed door de finnen cndoor'tgeficht en't gehoor bcm
•weeght en acnlocl(t.Waer uyt wy dit eygentlijck
befluyten ,
dat de fchoonheyt in ^efe drie
dingen beflaet, en dat defê drie met een ander
te faemen vereenight, de geeftigheyt en
BevalHghcyt maecken, gelijck Petrarcha daer
van wyder fIngt,noemende deughd en eere,
de fchoonheyt des gemoeds , die in de ge-
moederen de Bcvalligheydt veroorfaeckr.
dere dichten doet , fiet hy op haer blanck Wildy de fchoonheyt fien in de geeflige beweginge
?

Bevallïgheyt , Acrdigheyt
weginge ? fïet de aerdigheyt van 't lichaem.
De fo'ete redenen ? hoort de lieflijckheyt
van de ftemme. Siet, feyt Pctrarcha, hoe lief-
lijck heeftfe my 't herte verftrickr,ontroert,
acngelockt, en treckthet gemoed, door de
linnen, door 't oogh en door 't gehoor.
De aengenacme Bevalligheyt feyt I'hno
in fijne \vetten,paft den Vrouwen alderbeft
waer uyt het komt dat Cicero in 't eerfte
boeck van de Burgerphchten feyt, JVy moeten
een Vroidijcke hfvallighcyt en een Miinhafiigc achtbaer-
hcyt volgen. Sullen \vy mcenen , Bat Bevalligheyt
een yroulijcl^ faec/^e is , en dat 'waerdighcyt en dapper-
hcyt denmannen pafi f Doch 'tis te gelooven,
dat dit te verftaen is , van een feeckere ver-
"wijfdefachtigheyt , faertheyt envroulijcke
zeedigheyt : niet dat de Bevalligheyt en
aengenaemheyt een Man qualijck paft, want
eenMan ibnder geeftigheyt is onbevalligh,
en naer 't gemeen praetjen foo lal de Man
-cJcharif , altijd , als een ydel ipreuckjén , in
alle Mans mond zijn. c^cfc^W; wort genomen
voor een Man fonder Bevalligheyt , want
aerdigheyt en geeftigheyt maccken den
hoelelijckhy
:
V E N u s T A. )i
vergefelfchapt , dat oock luyden van den
morgen af rotten avond toe , fonder cctcn
of drincken fouden geftacn b.cbben , om de
fpijfe van fijne welfprccckenrhcyt te genieten
: En wy hebben meer als vier reyfcn gefien,
dat Taffo by 't tonneel ftont , den mond
open vergetende , fonder fich eenighfins te'
bewegen. Krachten voorwaer , van Bevalligheyt
en geeftigheyt , die den Menfch bctooveren
en de gemoederen wegh rucken.
ïnfgehjx bleef oock het gemoed van o^/crhiades
alfoo begoochelt,door't fpreecken van
Soera tes, hoe flordigh en lelijck hy oock was,
dat hy feyde meer foetigheyt te hebben in
de woorden van Soeratcs , als in de foete cii
lieflij cke gefangen van Adarfui en Olympias,
vermaerde Muficiens , foo geweldigh en
krachtigh was de aengenaemheyt in fijne
woorden en gebeerdenAVelcke gceftigheyd
van alle Rcdenaers genocgh wort acngcprcfen
, niet alleen door de foetaerdigheyt in 't
fpreecken, maer oock indeBevallijckhcyt
van 't geficht : En foo veel de pcribonc belanghr
, ifie in eenManprijfÜjck. Plutarchm
roemt het bevallige opficht van Pom-pcjus, dat
vol zeedigheyt en bcleeftheyt was , waer
door hy oock fijne redenen aengenaem
maeckte , en dat in hem alle de Bevaüigheden
en aerdiglieden met een ftaetigheyt en
beleeftheyt waeren te faemen gevoeght : en
dat in de kracht en in de bloem van fijne
laeren in hem een Koninghlijcke Majefteyt
uytblonck. Suetonius prees in i^uguflus de
ichoonheyt en Bevalligheyt van fijne tegenwoordigheyt
, en dat diefelve , in alle trappen
van fijne laeren, geeftigh was.
Van dufdaenige voimaeckte Bevalligheyc
roemen oock de Griecken dat haere t^kehiades
geweeft is, en M. Tl Cicero prijft Ibodanigen
opficht dat te gelijckAchtbaerheyt en
BevalHgheyt aenbrenght. Overfiilx is de
Man aengenaem envrolijck ,
oock magh wefen. Vlyfjes was lelijck, niet te
min bemachtigde hy door fijne Bevalligheit
en foete overredinge de gemoederen van
alle de Griecken : lae hy koft oock , door
iljne aengenaeme welfprekentheyt,de Goddinnen
op hem doen verlieven gelijck Ovi-
,

5^
BevAl/ighejttAerdigheyt, V e n u s t a.
del van Vcmif opgofchortjdatby deGricckcn
Ccjium ofB.iltci'.s '^ehcctcn is , 't wclck Knus ,
Moeder van alle Ichoonhcyt en t^eelVigheyt
plagh te dr.ieijcn , om bevolligh te zijn , en
dat ielve hadcte falckcn kracht in de Minneverrtooringen
, dat het oock den verftoorden
en rafenden A/jwkonde (lillen , en lum
die 't felve vanFé/us haddegelecnt , kond e
daer mede den donderenden blixem-draegcr
fupiur te vredcnilellen. Waer over oock
M^rtialis foctelijck icheril:, willende lulia prij-
{cn over haere geeftigheyt en Bevalligheyr,
fêyt, dat /«.'.o en Voms te gelijck,van haer het
gordel Ibuden moeten bidden. Dit koftc-
iijck gordel is van Homerus befchreven , dat
het fecr kotijtivh met de naclde "was geborduyrt, y\;acr in
dut alk acnloel(iwcn'\vacren , te'rvcten, de Liefde en het
yerhinycn , de t faemenfprr.ecl{^, de foetvloeyende reden
die 't remeed der 11 'lifen -verflriekt. Dit \vds haer in de
hand gegeven , en tot haer gefeyt , Neemt dit gordel, dat
yoonderlijek^ ge\ve\en is , en druckt dat om WWe fyden^
"Want dacr :{ijn alle dingen ingemaeel^, en gelooft dat het
ii niet onmogelïjek^fal M^efen uyt te voeren, al 'f geene ghy
fuh bcgeercn.\^\cx uyt blijckt nae 't getuyghms
van Homerus , dat in dit gordel mette naelde
geborduyrt waeren , de Liefde, het verlan-
en de foetvloeyende en aengenaeme
gen ,
welfprekentheyt.
De Liefde hebben wy gemaelr op de ge-
woonlijcke maniere van een gevleugelt
longhsken ,
en 't verlangen door den bran-
dendcn fackel : 't welck die geene zijn , die
op de maniere als een brandende toortfè,
't hert der Minnaers geftaedigh doet ontvoncken.
De foete en lieflijcke welfprekentheyt
wort door den ftaf van Macurius uyrgebceld
, dewijl de oude Poeeten Mercunum
voor een Vader van de Welfprekentheyt en
't hoofd van de Bevallighecien uytroepen.
Waer over oock Lueianus , Mercmium invoert,
als dat hy het gordel van Vénus foude hebben
geftolen,van wien hy oock wierde omarmt,
om de overwinninge,die hy door haere Bevalligheyt
hadde verkregen. En niet fonder
reden ftelden die van Athenen Mereurium, als
Taufanids verhaelt,voor den ingang van 't kafteel
en de BevaUigheden daer neftens. Sulx
dat de Slangenftaf van Mereurius dient voor
een beeld van de Welfprekentheyt en van
een lieflijcke welfprekende tonge : en door
dit gordel wil Homerus de kracht van de Bevallighcyt
;e yerftaen geven, fgnder welckc
de fchoonheyt niet om 't lijf heeft, f^««/ Was
wel lchoon,maer fonder het gordel, 't welck
een beeld was van de Bevalligheyt, foo koft
'/y Afurs niet verlbeten noch aen haere fyde
trecken. hno was wel fchoon , maer fonder
het gordel van yénus , dat is , fonder aengenaemheyt
en Bevalligheyt , koft zy lupiter
niet veriachten, daer door zy hem nochtans
vermorwde ,
gelijck yénus oock Mars dede :
willende te kennen geven, dat de fchoonheyt
gevoeght by de Bevalligheyt een yder kaïi
aenlocken , hoe wreed van henen dat hy
oock mocht wefcn als Mars , of van een foo
hoogh en verheven gemoed als lupiter: Maer
dat de fchoonheyt defe kracht niet hadde
fonder de Be valligheyt,diewelcke Liefde en
verlangen ver weckte inde gemoederen van
de wijfè Mannen , en dat door de aengenaemheyt
van 't ipreecken , treckende die-
felve fbodanigh, datfe van haer kan verkrijgen,
watfe fal begeeren.
Libanius de Griexfche Philofooph, ver/ïert
over het gordel en over de roofe een aerdige
kluchte, gelijck z^ngelus PoUtianus verhaelt,
dat Pallas en Iwio, wanneer zy voor den Herder
, die als Rechter over haere fchoonheyt
fbude welen , verfcheenen , leyde hy tot Fém
nus, dat zy haer gordel foude afleggen, want
het gaf haer fulckenBevalligheyt, datfe daer
door de luyden. betooverde; Venus antwoorde
dat zy tevreden was dien gordel af te
leggen , maer dat het daer tegens behoor-
nae dien d'eene geciert was mee
lijck was ,
een gulden Heimet en d'ander met een
kroon of bagge, dat zy voor haer dan oock
eenigh ander vercierfel mocht verkiefen :
waer in Vallas en Imo te vreden waeren. Venus
van haer fcheydende gingh in een Ichoone
,
warande, en las aldaer Leliën,Violen en andere
bloemen, om haer te eieren, maer verder
gaende , wierde zy den fbeten reuclc
van Roofen gewaer, diewelcke zy pluckende,dacht
haer dat defe de fchoonlle van alle
waeren , d'andere te faemen verwerpende :
dies maeckte zy daer af een Roofekrans,
mette welcke zy verciert zijnde , voor den
Rechter quam : Maer PalLu en hmo haer dus
bevalligh metten Roofekrans flende opgepronckt,
wilden 't oordeel niet verwachten,
en haer kennende overwonnen, quaemen zy
Venus alle beyde omarmen , kulfende den
Roofekrans, fettendediefelven, d'eenden
gndereü

anderen op 't hooft , en ten keften weder
op 't hooft van Vcms : En hierom zijn vvy
bewogen, om de Bevalligheyt met een Rojfekrans
af te maelen : en dat oock met reden,
want de Roofe is om hareBevaUigheyt
deKoninginne van de bloemen, een cieraet
van de aerde , een glans van alle planten, en
het oogh van 't geoloemre.Defe geeft Lief-
V E N U S T A,
S3
een bloeme die genaemt is nae de Nymph
Hdkrifa , als die de felve ecrft (oude liebben
gepluckt, gehjckT/w«//?dgoraa Ephefim Ichrijfr,
doch ick achte datfe genaemt is nae Helios^
't welck de Sonne,en van Chryfos \ welck gout
beteyckent,overmits de fchaduwe van defe
plante vol bef)'en hangende , die oock nimmermeer
verrotten, wanneerle van de ftrae-
de van Tich.en verlbent ?^nwx,fteeckende alle len der Sonne gefteecken zijn,een ichadu of
andere bloemen den loef af. Waer in de
Poëten oock meeft over een komen , onder
andere Munok , en tAnaaeon leggen , datter
de cieraet vande Bevalhgheyt in ichuylt,
't R^osjen aUer Goden bloemtje.
Vat den Menfch tot -wcIluH leyt,
Draeght van geur en rcuckj^et roemtje,
wcerfchijnlèl geveiT, als offe van goud wae»
ren : Waer over de Heydencn een gebruyck
hadden, hare Goden daer mede te bekronen,
't welck Ptolomxiis de Koningh van Egypten
met groote naerftigheit heeft onderhouden.
Wat voor een bloeme dele Helicrifm is,tot een
onderlchcyt van de Chnfanthemus en de cl
eentgh Aïenfeh onhevalliger en ongeluck^er als icl{^ ben ?
Waer uyt het komt dat die bevalligh is,
oock geluckigh is , want hy vindt hcht
by yenwnt gunft en aengenaemhey: ,
G 3
waec
toe

ƒ4-
Beval/igheyt, Aerdighejt,
toe defè bloemc , als een beeld , gcbruyckt
wort, als zijnde een eedele,lchoone en aengenaeme
bloeme. Niet datfe in der dacd
tien Menfche aengenaem en in gunfte by de
Princen brenghr,gelijckde Indianen fotlijck
meenen , dat de Roofe doet : 't wclck een
dwafe ydelheyt is. 't Is oock malligheyt dat
eenige fèggen , dat de Haefe den Menfche
ibude aengenaem maecken , wanneer men
van fijn vleefch foude eeten.'tls oock grootelijx
te verwonderen , dat Ficr'ms diewelcke
anderfins een dapper Manis,in defe doolin-
V E N U S T A.
vleefch fchoon macckt,foo hebdy Cdlii noyt
Haefevleefch geproeft , bocrtende op haer,
om dat zy foo Iclijck was.P/fmjmaeckt
oock gewagh van i^kxandcr Scvcrus, diewelc-
ke dickvvils Haefen at , maer feecker fijne
Bevalligheyt , quam niet van het Haefe ceten,maer
van fijne natucrlijcke Bevalligheit.
Want laet yemant die niet uyter natueren
Bevalligh is , foo veel Haefevlces eeten als
hy wil, hy fal daer mede geene Bevalligheyt
verkrijgen, want geeftigheyt komt door de
geeft der natuere , die door geen eeten of
i;e is geraeckt , aat hy de plaetfc Plimi mif«
anyt , duerhy ih-yt, dat Hafe vleefch, 7iac 't fcg^^en
leckernie kan te wege gebracht werden
'""
T.
' '' •-.
'
I
Waerover oock feecker Poëet boertendc
vat Cato faeperi^ maecht , daer verandert hy
, met den Keyfer , nemende oorf\ecke van
't woort/ÖOTwo/ój, dat is flaeperigh , en ftelter fijne Bevalligheyt, en van 't Haefe eeten,
xQor formofos , dat is fchoon en aengenaem. feght dat hy dickwils Haefevlees eetende,
Daer nochtans fchimpswyfe , de fottigheyt Bevalligh was geworden,waer op Lampridius
van 't volck , door Vilnius , beftraft wort, de- in't leven van den Keyfer, tot lafter van den
vijl zijt daer voor hielden, datje-ven dagen langh Poet eenige veerfen verhaelt , die de Key-
Haefevleefch gegeten , het den Menfche gunsl en Beval' fer daer 'op foude geantwoordt hebben:
ligheyt aenbrachte ; *t welck een groote beuie- Dat ghy meent,ellendige Poëet, dat u Kroning fich fchoon
lino-e is. Dewijl de Haefe by geene oude foude eeten, als ' gemeene praetjen is, daer over vcrgrarn
t
fchrijvers voor 't beelt van de Bevalligheyt icl^my niet; maer dit "wilde icl^y datghy foo Mecle Hac'
is gehouden , maer wel befpot. Dit fchijnt
evenwel P/VWkx tot fijn voordeel tetrecken,
dat in een afbeeltfel van Philolhatus ,de Liefdekens
afgemaelt zijn , onder een Orangeboom
fpeeiende , met een Haes , maer dit
heeft geen gemeenfchap mette Bevallijckheyt
, want diergelijcke boerterien fuldy
duyfent mael te Romen aen de gevels en
lijfien van de huyfcn, palleyfen en lufthoven
en aet , f
datghy de vlecl^n uwer z^iele uytgejaeght hchm
bende, fchoon mooght "werden , op dat ghy niemant meer
mocht benijden.
Dat de Keyfer Haefên at , dede hy niet
om Bevalligh te worden , want dat was hy
uyter natuere , maer om dat hy die opter
jacht hadde gevangen , en hy die gaerne ar,
gelijck Lampridius ieyt. Maer de Poëeten
fchertfen dapper met het woort Lcpre en If-
vinden,alwaer de naeckte Cupidoos fpeelen pore door de gelijcke uy tfpraeck,daer 't eermette
geytjens , apen , en andere geneughlijcke
(bieren. Want de Cupidootjcs wilden den
fte een Haefe is , en *t ander Bevalligheyt.
En overfulx kan die Haefe geenfins dienca
Haes niet quetfen met haere pijlen,maer zy
wilden hem levende vangen , om die , voor
voor een beeld van de Bevalligheyt , wanc
zy is geenfins fchoon, maer lelijck. Daeroni
een gefchenck aen Fénus te vereeren, niet tot
een beelt van Bevalligheyt,maer om dat het
ier was, en feer tot yépafter
de krans van KoienenvanHelichrifus
oeter , zijnde feer fchoone , bevallige en
fraeye bloemen : waer uyt de Oude oorfake
««f genegen; waer van Philopratus felve fëght,
dcfotte Minnaers hebben gemeent dat by de Haefe eenige
J(racht foude T^ijn , tot i>erwecl(inge van Liefde, Waer
over Pierius oock dit fchempdicht van Mar*
xialu gcbruyckt.
Michieltjen (ent een Haes en racd my die te eeten.
Voor feven da^en langh yOm fchoon te zijn, hermaecl^:
Doch foo ghy hier niet lpot,maerfcghtet by u 'weeten:
O GeWiz, ghy hebt noyt Haefevlees gcjmaecl^.
Doch hier fpot -Mir/w/wmede, fcggende,fbo
dit de waerheyt is die ghy feght,aat Haefet
hebben genomen,als ofmen daer door gonft
en bevalligheyt koft verkrijgen. En daerom
verfierden zy dit waerfchijnlijck gevoelen
van L'tbanius , diewelcke fèyde , dat de gulde
lr{ehr\,PalLis bevalligheyt aenbrachte, gelijck
oock de bagge ofkroone aen luno dede. En
evenwel wilde J^cnus ,
hoewel zy uyter na-
tuere, fchoon en aengenaem was , nochtans
haer fchoon geborduyrt gordel draegen :
doch zy verkoos daer nae de Roofêkrans,
om met foodaenige vercierfels bevalüger te
.' " ^ fchijnen,

Bevn!/igheyt,AerMghe)t. V e n u s t A.
(chijnen', dievvelcke aen de Dochters bedoch
die binnen de paelen
'WJs,hoehy'\vi!degefien'\vefe»^hoehymetfjnegehre-
' ^ ' taemlijck zijn ,
van zeedigheyt en eerbaerheyt blyven : we-
l(c>t Milde proncl^n. Wat dan] waereji fijne "Woorden
niet foo los, als hy [elfontgort en luy ycds ? 'waeren fijne
fende 't fèlve ieer mifprijflijck in een eerbaerc
Vrouwe , dat zy fich laet vervoeren,
redenen "Wel foo heerlijel^, als fijn aengeficht (Jont, als fijn
groote (leep
, fijn Huys en fijn Huyfvroww ? en noch
door de overvloedige begeerte van (choon breeder. Dele gemaeckte Ridders mishae-
en aengenacm te welen , door hovacrdige
en dertcle vercierfels. 't En bchaegde voorgen
een yder , alhoewel fommige haer niet
qualijck zijn toegedaen. 't Mishaegde t^«-
waer den Keylcr i^itgudm niet , alhoewel hy gullui van delen Tolcaenfchen Meexnds , dat
fweegh , dat hy fijn dochter lulia op eenen
dagh lagh gaen met een dcrtel en prachtigh
kleed, clat haer niet betaemde : Maer alshy
haer des anderen daeghs veel zeediger High
opgctoyt,lèyde hy,haer omarmende,0 hoe
veel loflijcker is dele kleedinge aen een
dochter van ^uguflm als de kleedinge van
gifteren ! 't Is waer , antwoorde zy ; Want
nu ben iel^opgetoyt nae 't oo^h van mijnen Vader , maer
^i(}er ivas iel^^opgeprone/^t naert oogh van mijnen Man,
Niet te min, Coo paft het beter, dat men geciert
is nae de oogen van een Vader, als nae
de oogen van Mannen. Maer in den Ridders
paft geenfins de konftige vercieringe,
't en waere alleen , lbo veele als haer Manhafte
Ridderlchap betaemlijck is , want een
Manlijcke fchoonheyt moet niet veel opgepronckt
wefen , gelijck Ovidm mede verhaelt.Defe
Ridders moeten belchaemt zijn,
dewelcke om bevalligh te Ichijnen, lïch met
alle vlijt en konft befonderlijck foeckente
Ï)alleren, 't hayr met kuyven te krullen,koft-
ijcke en dertele kleedinge vol borduyrfels,
reuckwerck en perfuym , te doen maecken,
hebbende fulcken gemaeckten gangh met
haer welen en draeyen van hoofd en oogen,
als mede door een aengewende lach,en met
fulcke honighlbere uytgelbchte en gefineerde
woordekens, dat in plaets, van datle fich
fouden aengenaem maecken, lbo maeckenfe
fich — met .— al haer gemaecktheyt j^„. ... haetigh : in
j
—
hy foo gemaeckte redenen voerde , daer hy
hem anderfins beminde, gelijck Suetonmvcxhaelt.
En Macroh'm fchrijft in 't i boeck
cap. IV van fijn Satumusfeejlen ^ii^oiicndit met
defes gemaecktheyt , en , nae dat hy veele
van fijne dertelheden en vercierlêls hadde
verhaelt , lèyt dat dit al te faemen opftoockingen
waeren van 't overfpel. De Ridders,
die op Ibodaenige maniere, de Bevalligheyc
en gonfte willen naebootfen met konftige
vercierfelen over haere perfoonen, kleederen
en woorden , worden op 't laefte van
hare eygene vrienden belacht en befchimpr,
en dat met groot verlies ,
van haere acht-
baerhey t en gonfte, by alle wylê en dappcrp
mannen.
HetVogeltjen,dat dit beeld inde flincker
hand hout, wort van de Griecken linge, maer
by de Latijnen MotaciUa geheeten , in wekkers
verklaeringe veele Schrijvers dolen,
alhoewel eenige daer over een lang verhael
doen. 't Is een vogel die den hals kromt,
ftaende voorts met fijn lijf recht op. De
Poëeten verfieren dat Imge een Vrouwe was,
die van luno in een vogel was verandert, om
datle door leeckere betooveringen lupiter,
haeren Man,dede verlieven op /o, een dochter
van InachuSy gelijck Sextus en andere verhaelen
: alhoewel d'uytlegger van theocr'itus
leyt, datlè dele betooveringe dediC om hem
. ..c.^..g^ tot haere eygen liefde te trecken. CaUimachus
plaets datle Manhaftigh fouden zijn , wor- feytfe te wefèn een dochter van £ffco.Andere
denfe verwijft , weeckgebacken en teeder,
foo datle, meenende geacht te zijn, worden
veracht en gelaftert. Want of wel de Ridder
Mccicnds om fijne groote mildigheyt van de
Poëeten is geprefen, foo is hy nochtans van
den Philofooph Seneea , om fijn groote gemaecktheyt
, die hy over hem hadde , veracht
, gelijck in fijnen 114 briefis te lelèn,
daer hy hem feer belpot. Hoc Mecenas heeft
gekeft,
is hekender, dan datmen 't nu [oude ophaelen, hoe
hy plagh te ivandckn , Jjoe Ucl;^r en yvecc/^^ehffc/^n hy
datle een dochter is van Pitho , die van de
Heydenen voor een Goddinne van de overredinge
gehouden wierde. Pindarus de Griexfche
Poëet in fijn Pithids in 't i v gelangh, alwaer
hy verhaelt deoverwinninge van i^gefilaus
Ciren£ns , verfiert dat Fénus delen bevalligen
vogel uyten Hemel opter aerde hadde
gebracht,en datfe dienlelven aen /j/o»; hadde
vereert , om Medxa te doen verheven , Src,
En om foodanige oorfieck ifle van de oude
GriecJ^CH bequaep geacht totteMinnefuchrlge

^6
:
BcvAÜigheyt, A€Ydigheyt,
tigc betoveringen.Tófo£-r;/;« voerc deNimph
Sintta, die op Dciphidcs Mtudius verlicfc vvas,aldus
in, fïngende
Gdijck^dit "Wafch "wort Wecck^ ^emaccl^t^
Loet Myndi hcfd" oock^:;.ijngcracckt^
Gelijck^iUes lippre IJ helt rok,
£n door vroityv Venus omgefolt^
Soo trcckt o lingc dcfcn Mm^
Dji hy mijn deur met mijden l^cat.
En om dat de Griexiche Poceten vcrficrden
dat in defè Vogel een ingeboren kracht
Was van de Minne bckooringen , daerom
komt het dat by de Griecken gemeenhjck,
by gelijcknifife , alle de aengenaeme dingen,
die rotte Liefde verwecken , en die totte
overredinge bequaem zijn , Unges genaemt
zijn , en dat door de kracht van de geeftigheyt
en bevalligheyt. Sexuts noemt de aengenaeme
woorden Imges: Want de woorden
trecken de gemoederen, hoe hart en onverfetlijck
die zijn, tot buyghfaemheyt. En de
Griecken feggen van Hekna datfe krachtige
lingti hadde,dat is fbo aengenaeme Bevalligheyt
, datfe iel f Priamus den Koningh van
Trojen, alhoewel hy wifte,dat zy de ondergangh
van fijn Rijck was, niet op haer kofl
vergrammen , macr door een Vaederlijcke
Liefde noemde hy haer fijn Dochter. Suidat
verhaelt van Cleopatra , datfe meende mette
felver«^e,dat is mette Bevalligheyt,tot haer
liefde te konnen trecken den Keyfèr i^uguftus
, gelijck zy /. Cjcfar en ^ntonius tot haer
getrocken hadde.Wy willen nu den verborgen
fm van Vhidarus , te weten, dat yénus defê
Vogel linge uyt den Hemel gebracht heeft,
onder een fchaduachtigh bedietfel, verklaercn
: to weten, dat de Bevalligheyt en geeöigheyt
een befbndere gonfl en gaeve van
den Hemel en van de l^aruere is , die daer
nae aen lafon is gefchoncken, zijnde een eedel
en fchoon Ridder , ten eynde hy Medxa tot
fijne Liefde foude bewegen, en diefelve tefjens
de wille van den Koningh van Cclchis
laeren Vaeder , en van de Koninginne haer
Moeder , overreden , om hem tot haeren
Bruydegom te nemen, geUjck zy dede. 't Is
openbacr dat noch cedeldom noch fchoonheyt
de kracht heeft , om de gemoederen
tot fich te trecken fbnder de Bevalligheyt
Waer over Suctomus willende de fchoonheyd
van den Keyfer Nero verachten , fèyt dat hy
fonder Bevalligheyt was, en als berooft van
:
V E ^ U S T A.
de licfllijckc aengenacmheyt,zijnde opgeila-
pclt van fchandige manieren , en cirieroni
was hy van een yder gehaet j 't weick niet
gefchiet in die geene diewelcke aengenaemneyt
en Bevalligheyt hebben, zijnde van
een beter aert als de fchoonheyt , want de
fchoonlicyt heeft uyt haerfelven de aendringentheyt
niet om de gemoederen aen
fonder de Bevallijckheyt
fich te trecken ,
maer de Bevalhgheyt en geeftigheyt , heb-
ben een feer groore kracht ibnder de
gelijck wy boven in de voor-
fchoonheyt ,
beelden van Vlyjfes , Sccmtes, en Quimus Rofcïus
f^efeyt hebben , diewelcke hoewelfe wel leijckwaeren,
footrocken zy nochtans,door
haere Bevalhgheyt en geefHgheyt de herten
tot fich ,
en verkregen alfoo ander luyden
gonfbe. Waer over men feght by maniere
van fpreeckwoord , hy heeft den Vogel linge, van
eene die foodanige aerdigheyt en BevaUigheyt
over fich heeft , dat het fchijnt dat hy
den Menfchen tot fijne Liefde dwinghr.
Daerom is by ons dees Vogel Imge voor een
beeld geflelt , van de kracht en werckinge
van de Bevalligheyt en aerdigheyt.
Logica. BevVijskonU,
En wackere levende envaerdi^
Edochter , in 't wit gekleet , houc
:
e jonge
ende in
de rechter hand een fleckade, en in de flincker
vier fleutels , met een helm op 't hoofd,
en op den kam deffelven een vreemde valck.
Logica of Bewijskonft , is een wetenfchap,
die de natuere en eygenfchap van de werckinge
des Verftands overweeght , en waer
door zy delichtigheyt om het waerachtigc
van 't valfche te onderfcheyden, verkrijghr,
Overfulx, dewijl diefelve fèer fcherpfinnigc
en verfchcydene manieren heeft om te ver-
{laen,fij wortfe met een fleeckade offleeck-
geweer gemaeckt , 't welck een teycken is
van een fcherp verftand , en de helm op 't
hoofd , betoont de vafligheyt en waerheyc
van de wetenfchap : en geHjck de Valck ten
opficht den roof fich in de vlucht geeft , alfoo
redenkavelt de Bewijskonfl: feer hoogh
om een roof van andcrer luyden redenen te
vangen, en die zy gewilligh, door haerè redenen,
t'onderbrenght.
De vier fleutels, oedieden de vier manie-
ren, om de waerheyt te openen, in yder fyl-
logifiifchs

ïogiftifche figuere , die van de Meeflers deler
konile , met feer groote vlijt worden
geleert.
In 't wit wortfê gekleet, door de gelijcknifle,
die de (uyverheyt met de waerheyt
heeft : en gelijckhet wit onder alle verwen
de volmaecktfteisjalfoo is de(è konfl: onder
alle volmaecktheden van de ziele , de alicrvolmaecktfte
en eedelfte : en dit moet oock
het cynde wefen van een yder , die een goet
bcwijs-reednaer , en geen fophift of ipits-
finnigh kakclaer, wil zijn.
Logica. Brivijsl^onl?,
En Vrouwe die bedeckt is vanaenge-
E ficht , in 't wit gekleet , met een bovenrock
van verfcheyaen verwen, vertoonende
dat zy met geweldige kracht van handen
eencn knoop wil maecken in een ruw dick
touw, ter fyden haer leyt vlas ofhennip om
andere touwen te maecken.
Het gedeckte aengeficht van defè beeldnifle,
vertoont de fwaerigheyt,en hoe 't onmogelijck
is ten eerflen aenfien , dielèlve te
kennen,gelijck het fbmmige meenen,als die
daer geloven , dat wanneerfe haer verftand
flechts les maenden daer in hebben befigh
gehouden, dat het noch al te veel is : daerfê
m fes jaeren daer nae noch haere bepaelinge
niet weeten : Om het eerfte aenfien uyt te
drucken, fbo wort het aengeficht vertoont,
overmits het gefichtehet eerfte is^ waer op
de Menn;he fiet.
Het witte kleet worter door de gelijcknifle
van de waerheyt by geftelt, gelijck boven
gefèyt is , dieweicke door veele waer-
fchijnlijcke dingen bedeckt is, waer op veele
ftaerende , foo fienlè defelvc daer door , en
datfe onder verfcheiden verwen bewimpelt
is.Want de waerheyt,door waerlchijnlijcke
dingen en door behoorlijcke manieren van
trap tot trap voortgebracht zijnde, Co komt
eyndlijck de bewijsreden , dieweicke is als
een kafle , waer in de waerheyt leyt beflooten
: en wort daer nae geopent door de
lleutels , als gefèyt is , van fchickelijcke be-
fiuytredenen,die door de verlcheydene verwen
worden uytgedruckt , dieweicke wel
eenige gelijckheydt hebben met het licht,
maer daerom hebbenfe foo veele lichts niet,
als het wit, 'twelck haere aUerfuyverfte
jyerckinge is,
Logica, $7
De koorde waer In zy den knoop flrickt,
betoont, dat dat een vall befiuyt is, 't welck
voornaemlijck beftaet in de meeninge van
den Bewijsredenaer : en van de gelijckeniflc
van 't touw wort gc(cyt,dat de JSewijsredenaer
den Menfche foodaenigh bind , dat hy
niet anders weet als jae te leggen : en in 't
tegendeel, in de waerheyt,die van hem vertoont
wort, en in fijne proeve, dieweicke 'm
defe konfl: gegronder is, ioo zijn 't onoploGfelijcke
knoopen,voor andere konftcnjhocdanigh
die oock mogen wefen , 't zy datfê
het door kracht of door 't vcrlbnd doen.
En de ruwigheyt van het touw , bediet de
fwaerigheyt van de ftoffe.
De hennip die op der aerde leyt,betoont,
dat het ampt van de Bewijskonft niet alleen
is een knoop te leggen in een gemaeckt
maer oock om 't felve touw te vcr-
touw ,
fbrgen door haere eygen konfl: , 't fclvc te
hulpe komende door eenige beginfclen van
de natucre , leerende haere naemen , voorftellen,
en alle andere deelen, kennen,als een
wercktuygh van de bewijfinge , 't welck is
haer waerachtigh en oprecht wercktuygh.
Logica. Bewijsi^onij,
En bleeck Maeghdeken met verwarde
E hoofdhayren , en uytgefpreyt op de behoorlijcke
langhte , in de rechter hand (ahe
een ruycker met bloemen houden , met een
fpreuck Fcrum CTfalfum , dat is , Waerachtïgh at
en in de flincker een Slange.
valfch ,
Defe Macghd is bleeck , door het veel
waecken en de groote oeffeningh die ontrent
diefelve konfte noodig is, welende gemeenlijck
oorfaecke vanbleeckheyt, en on-
gefl:eltheyt des levens.
De verwarde en uytgefpreyde hoofdhairen,bewijfen,dat
een Menfche die fich geefc
totte Ipiegelinge van de verfl:andelijcke dingen
, alleTaecken plagh ter fyden te fteUen,'
en de behoudinge des hchaems gantlch te
vergeten.
De bloemen zijn een teycken , datmcn
door de naerftigheydt van defe konft do
waerheyt fiet oprijfen , en 't valfche onderdruckt
blijven , gelijck men door 't werck
der natuere, tuffchen de kruyderen,de bloemen
fiet opkomen , dieweicke daer nae bedeckt
worden,
H De

Bevejlwge van Vrlcndfchap,
j- 8
De Sbnge druckt de vvijshcyt uyt , diewelcke
rot^iefe konfte leer noodigh is ge-
,
lijck oock in alle andere: lich nergens in be-
CoNFERMATIONE dcll' AmICITIA.
BcMejlmge "van Vriendfcha^,
En Maeghdeken met een krans van ver-
E fcheyden bloemen, wefende feer fchoon
in 't groen gekleet , houdende in de rechter
hand een criftallijne fchaele vol roodewijn,
die zy met een (bete bevalligheyt en aengenaeme
zeedigheydt , aen een ander overlevert.
longh wortfe gemaelt , met een bloeme*
:
,
C o N r E R M. deir A M I c.
krans en groene kleederen , tot een tcycken
van vrolijckheyr,gcIijck het den geenen betaemt,
die fich in de vriendichapTuUen ver-
binden en vereenigen.
figh houdende noch bevlijdgende als om 't
waerachtigc van 't valfche te ondcrrcheyden
: oni'daer mie door dit onderfcheyd te
Zy wort gemaclt , datfè een fchaele met
wijn aen een ander overlanght , om dar de
konncn werckcn, met een gelijckmatige ge- fchaele of beker , die zy malkanderen in de
lijckheyt torte bekende en beminde waer- banckettcn toebrengen , en waer mede zy
heyt. De Sl.inge ontdcckr oock, dat de Be- onderlin'j^c den anderen tot drincken noowijskonil
gehouden wort voor een venijnidigen, nier alleen een gebruyck is van onfc
ge en onverkrijgehjcke ftoR\2 , voor die niet tijd , macr oock een oude gewoonheyt. En
groot van verlhndis , en is bitter acn die,
die de felve fin leckt, jae zy bijt en dood die
hier door worden degecften of gemoederen
der vriendcn,opge\veckt om lichte ver-
eene , diewelcke met reuckeloosheyt Tich eenigen, en in de vriendfchap te beveiligen.
daer tcQ-en aen ftellen.
En tot teycken deffelven , feght Hcmcrus ii-j
fijn Il'us, dat

Biecke. CoNFESSiONE Sacramentale.
de is de macht om het gewelt af te keeren,
indien men 't felve ( om dat het den Meniche
foo kort op 't lij f is) noch met reden
noch met rijpen raede kan afweeren. Daerom
wortfe alleenHjck met een draeck afge-
Ichildert, geUjck Jdkïatui 't felve in fijne Sinnebeelden
uytdruckt.
De Draccl^is't 'watre beeld van PallaS de Goddht,
Der fuyvre maeghden wacht , Bfwaerfler yoor de
Min:
Moer 'waerom is 7 een Draecl^ ? Befchermingh aller
dingen,
Vracghtforgh voor IQreJ^en Bofch , en Maeghdom
fonderli>'gen.
Op dat haer eerbaer lijf, hlijfreyn en onheroerty
TVaeroj) de loofe Min met fcherpe pijlen loert,
CONFESSIONE SACRAMENTALE,
Biechte»
En naeckte vrouwe,die fèer aerdigh met
E een wit en dun kleed is omflingert , dec-
kende met fchoone fwieren de beichaemde
leeden , hebbende vleugels aen de (choude-
ren, met den mond open wijfênde datfe hare
fonden wil biechten. Zy fal geknielt ftaen
tegen een bafis of voetftal van een colomne,
afgefcheyden en alleene, met blootea hoofde
Ibnder eenigh cierfel , hebbende haer
voorhooft met eenen rooden band omwonden,
daer veele traenen uyt hare oogen rollen
, llaende mette rechter hand voor de
borlljde flincke recht uyt. Op defên bafis fal
een witte Duyve ftaen , en ter fyden op der
aerde fal een Hond, en van d'ander fyde een
Lammeken leggen.
D. Thomas ftelt i ö voorwaerden om wel
te biechten , te weten , datfe moet zijn eenvoudigh
, nedrigh , iiiyver getrouw, dick-
,
wijls , openhartigh , befcheyden gaerne,
,
fchaemachtigh , oprecht, ftille, befclireyende,
daer toe haeftende,krachtigh befchuldigende
, bereytwilligh om te gehoorfaemen.
Waer over ick fegge tot verklaeringe defer
deelen , datfe naeckt wort gemaelt , om
dat de biechte moet naeckt zijn,en niet met
verwen , op dat men de fwaerwichtigheyt
der fonden niet bedecke noch verdonckere,
€n daerom moetfe klaer en bloot zijn , fulx
dat de Biechter alle fijne fonden te kennen
geve , en dat de Priefter magh verft.ien alle
omftandigheden v.in plaets , tijd, hoedanij;-
Jieyt, perfoonen öwC
r?
Zy is met een wit kleed omflingert , om
dat defe handelinge van biechte , moet fiiyver
en oprecht zijn , met een vaft voornemen,
om fich met God te verlbenen, enalfo
genaede en vergifnis van de fonde , foo wel
van de fchult als van deftraffe te verkrijgen.
Zy moet gevleugelt ftaen , om dat de
Biechte niet alleene moet verhaeft zijn,
maer vertoont oock datfe ons anderfins opheft
totte eeuwige hecrlijckheyt.
Zy ftaet met den mond open ,
als bereyt
zijnde, haere begaene fonde te belijden,
vvant die daer Biecht , betaemt oprecht te
zijn : te weeten,dat hy alle fijne fonden aen
dien felven Priefter biechte , op dat hy niet
fiioode werde geacht , dat hy 't eene deel
hier en 't andere elders ftgge.
Zywort aeneenèd/Fy of voetftal geftelt,
tot een teycken van beftandigheyt en dapperheyt.
Dat is om fich felve te overwinnen
,
en haere eygene genegentheden door
de gehoorfaemheyt de reden te onderwerpen:
't welck doet dat de Sondaerhet geene
ieyt , dat de duyvel wel wilde dat hy door
ichaemte naeliet.
Zy wort in een afgefcheyden en ftiüe
plaets vertoont, om dat de biechte m.oet fti!
felchieden en niet in 't openbaer , en dat de
'riefter aen een ander niet magh openbaeren
, wat hem is gebiecht , maer alles moet
bedeckt blyvcn.
't Voorhooft fü met een roode bant ge«
bonden zijn , om dat defbndaer fich fchuldigh
kennende, en fijn confcientie hem knagende,
hy root wert en befchaemt,over fi)0
veele bedreven fonden. Want fchacmte , feyt
z^riftot, is een vrecfe van rechtvacrdige verfnaedinge,
daer degencgcntheyt eerlijcl^is,
Datfe met haere oogen vol traenen ten
Hemel fiet, bediet dat cle Biechte moet be-
{chreylijck zijn ,
vol fmerte en mishaegen
van datmen God heeft vertoornt, waer over
zy oock haer borft merre rechter hand flaet,
ftellende fich ftrafwaerdigh van hiere bedrevene
fonden. Want (^ Curtiiu feyt, de trac"
nen xijn aci^vijfcrs van de boete. En C

éo Bjfgeloovlghejt, S
wort opgelcyt. De witte Duyve bcdict
Eenvoudif;hcyt, want de Schrift fcyt: WccÏÏ
eoivoudi^h dis Dtiyvfn,cn belbiidcr in de Biecht.
De Ecuvoudifhtyl w ccn oprecht i^hcyt 'van de fuyy>cunge
des herten^ fmdcr vcynfm^e. Een Hond ley ter ter
/ydcn tot tcycken van de gctrouwigheyt,
ioo moet oock die daer Biecht getrouw
7a)n,oin alle Tijnc londen met haere omftandighedcn
te openbacrcn, niet verfwijgende,
wat hy heeft gcdaen , en niet leggende , dat
hy niet heeft gedaen. Een Lanimeken worrer
van d'andcr fydc gellelt, om dat dit een
beekl is van needri";heyt en fachtmoedigheyt
, en dat niet afieene in de Wereltfche
Egyptifche fchriften, maer oock in de Heylige.
En gebruyckten oock de Heydenfche
Waerieggers een Lammeken in haere offerhanden
, alleene om de aengenaemheyt van
een ruyver,nedrigh en lachtflimigh gemoet,
*t welck de geknielde boetvaerdige , met
bïooten hoofde Tonder cieraet , voor den
Priefter doen moet tot teycken van nedrigheyt
en onderwerpinge. Bemardta feyt , de
IVderacht'ige nedrigheyt is , diefich jchkl^t om dcfcbult
offonde te vabetercn,
SuPERSTITIONE. BygelooVigheyt.
van Giffv. Zarmno CdJieUini.
En oude vrouwe , hebbende op 'r hoofd
Eeen iiyl,en voor haere voeten een nachtuyl,
aen haer rechter , en een kraeye aen de
flincker fyde. Om de hals heeftfc een band,
waer aen veele briefkens van befweeringen
hangen , in de flincker houtfe een ontfteken
kaerfe, en onder diefelve arm een haefc* In
de rechter hand hceftfe een circkel vol fierren,
met de planeten , waer op zy , niet een
befchroomt gefichte, fïet.
De Superftitie oï Bygeloovicheyt heeft
haer ooripronck van 't land Tofcana , het
Welcke wnxvi^rnobm in fijn vu boeckgenaemt
is , een Moeder van de bygeloovig-
heyt. Zy is Superftitie genaemt van het Latijns
woord Su^erfles , of langhft levende.
Waer over M. Cicero in de Natuere der Go-
den feghtjdat de fuperftitieufe allo genaemt
Stijn , overmits zy God den gantfchen dagh
baden , dat haere kinderen haer mochten
overleven. Maer Lailanuui in 't i v boeck
XXVI 1 1 cap. feght, dat dit geen fuperftitieu-
fe zijn ,
ovemüts ecnyder wel begeert dat
IIPERSTITÏOHE.
fijne kinderen haer overleven : Maer daê
dcfc Superllitieufe of Bygeloovige genaemt
zijn , diewelcke de geciachtenilfc over de
dooden vierden : ofte die ^eene, diewelcke
Vader en Moeder overleeft hebbende , ftel-
den haere beeldenilfen in haere huylcn ,
als
Huys-Goden. Waer over die geene die-
welcke nieuwe gewoonten aen naemen , of
die geene, diewelcke in plaerfe van God^de
dooden vereerden, wierden SuperfHtieuie
genaemt. Religieufcn wierden die genaemt,
diewelcke de opcnbaere en oude Goden
vereerden , 't welck LaÜantm uyt het veers
yirgilü bewijft :
Hetydel Bygelooferlient 9cen oude Goo'n,
Serviui leyt het bovengefeyde veers allerbefl
uytjfeggende dat de Superltitie,is een overtollige
en lotte vreefe, van oude lieden, geheeten
Superftitie , en overmits zy langh leven
, en door d'Ouderdom raeskailen , foo
zijn zy lot ; ten d:cn aenfien wortic oock
oud gefcliildcrt»
't Is een klaere faecke dat de Oude allerfuperftiticuft
of bygeloovighft zijn , om dat
zy allervreefachtighft zijn. TTra^w/Zw fcyt in
de Houwlijx wetten , dat de Oudeinfonderheydt
totte Superilitie genegen zijn:
Waer

W'aer over C/rirfö inveele plactfen diefclve
oud-wijfs noemt, rchrijvcndediteygentlijck
d'oude Vrouwen toe : Waer door het
gefchiet dat de Vrouwen totte tooveric en
Iwane konftcn meefl: zijn genegen : gelijck
i^vilqui in 't I X boeck van njnen gulden
Elel verhaelt.
De uyl worter op 't hoofd geftelt , want
zy is genomen van de vrcefachtige en fuperltitieufeMenlchen
voor een dier van ongeluck
: en dewijl zy een nacht-vogel is,
is zy gcmaeckt voor een beeld van de door:
en gclijck Pierias verhaelt , foo dreyght zy
altijd, door haereningh,eenigc ramp of onfpoet
: V/acr op hy verhaelt de ongeluckige
gefchiedenilfe van Pirms , den Koningh der
lipiroten,diewelcke het hielde voor een ongcluckigh
voorteecken van fijn aenllaendc
en fchandelijcke doot,als wanneer hygingh
om '^r^M te bevechten, dat hy op fijn reylc,
cenen uyl boven op fijn fpiefle fligh ftacn :
Waer over hy die vervolgende,in meeninge
om fijne vyanden te befpringen, fbo wierde
hy een weynigh gewont , van een Sone van
fceckere oude Vrouwe , dieweicke van boven
neer fiende , gewaer wierde , dat haer
Soone van Pirrui wierde vervoIgt,dies greep
zy met beyde handen eenen regel van 'c
dack,en trefte Pirrm daer mede,dat hy dood
bleef. En dit is fuperflitieus,te gelooven dat
defc dood van Pirrus door defen uyl fbude
voorfeyt zijn. En ten dien eynde wort oock
een nachtuyl en een kraeye, die voor quade
voorteyckens van de fuperflitieufe gehouden
zijn, voor haere voeten geftelt gelijck
,
Virgduii van 't kraeyken feyt. ^PHniuf houd de
kraey en uyl voor vogels van een ongeluckige
fangh. Ifidoruf ieyt het felve mede, aentreckende
de woorden van Ovidius.dat de trage
fchaejüyt den Mcnfchfn een droefteycl(en is. Onder 't
Burgemecfterlchap van Scrv'ms Flaccuj , en
^Calphornius hoordemen een uyl op 't Caw-
pdigl'ium fingen, en doen gingen de faecken in
Numantia, vüor de Romeynen,fèer qualijck :
en overmits het fulck een grouwlijcke fake
was, feyt Plimus, dat onder t Burgemeefter-
fc hap van Scxtus PaUips Iflro en X. Pedianus,
een uyl quam loopen in de kaemer van 't
Campidoglium , foo wierde de Stadt dat laer
langh met offerhanden gefuyvert :
gedachten
die voorwaer fuperflitieus zijn : Want
iiet is fuperlUtie, waiineer men gelooft, dat
PERSTITIOS^E. 6t
eenigh ding foude moeten gefchiedcn door
eenigh teycken, 't welck natuerlijcker wyfe
dicfclve faecke niet fchijnt te beteyckenen.
lek fegh, natuerlijcker wyfe : want daer zijn
dieren daer men natuerlijcker wyfe , eenio^e
faecke door te vooren fiet,als door het vogclken
i^lcionc , om dat de Zee alfdan flille
wcrt. Welck vogclken des winters fijn neft
maeckt , en dan luoed het in fcven dacgen,
tcrwyien de Zee vaftelijck ftille flact. Waer
van Ijidorus brceder verhaelt, en P/;

62
Bygeloovigheyt.
/racyen [oude openhacrcn. Zy draej^ht aenden
hals veele briefkcns, wcfcnde dir de manie-
re van vreef'achtige luyden, veele Characleren,
haencpooten , brieven en woorden voor de
gefondhcyr, tegen de wapenen,om 't gevaer
te ontkomen , en veele andere dingen, over
£ch te dracgen, ahvaer zy gantlch geen hulpe
van konnen verkrijgen, o vermits zy noch
Schrift, uyt devotie, ofaendacht by fich hebben, O'c,
De ontfteecken kaeriïe draeghtie om den
brandenden y ver uyt te dnicken , die de fuperftitieufe
meenen te hebben, haer laerende
voorftaen datfe Godvreefende zijn,wefènde
feer Rehgieux, gehjck de Hypocriten. Wiint
de SHperfiitie komt de Hypocrifie aldernaefl, fèy t Tira-
:
SUPERSTlTlONEé
wey nigh . De fuperfïiticufe vrecH meer ah hy behoor i,
en de Gcdloofe vreeil niet met alle : gelijck F.Conanut
leyt. 't Welck oock met Sencca. over een
komt, feggende, de Bygcloovigheyd u een fotte doa-
linge, en met anders als een dienfl van een valjck Gcd,en
gelijck^ de Religie God eert , alfoo fchcnd de jB>^f/oov/^-
hcjd d'tenfeivcn. Defe dingen behooren alle
om dat dit
Chriftenen te meer te vreefên ,
kracht noch eenigh gewelt hebben.De Key- gebruyck van de Heydenen is heer geko-
(èr Caracal/a , alhoewel hy een Heyden was,
haetede foodaenige Bygeloovigheyt , en
men, gelijck men by verfcheyden oude Poeren
Iclèn kan , als by Oiidmm in 't vu bocck
ilrafre metrer doot , die geene , diewclcke Aktamorfh. te flen is, dat hy de fackels doop-
briefkens voor de derde en vierde daeghte in graften van fwart bloet , en aldus befche
koortfe, aen haeren hals droegen. Wilde
God ! dat dele Superftitie met 'het Heydendom
waer uytgebluft geweeft: Maer
fineert ftack hy die op beyde autaeren aen,
en fuyverde den ouden Man driemael met
vier, driemael met wacter, en driemael met
men vind eylaes ! diefelve overal noch by fwavel. Luciantu in fijne t'faemenfpreeckinge
den Chriftenen : jae daer ontbreken geene, van Menipptts, feyt, /« de middernacht voerden ;y r?iy
diewelcke noch de fbnde van Bygeloove
verfwaeren, om haer re behelpen in dingen,
(lillekcns totte revitre Tigris , reynighden en drooghden
my afen lichteden rontom metten /if^f/.Noch laeger:
daer toe haer de woorden van de H.Schrif- ondertiiffchen debrandende fackel houdende, niet meer met
tuere niet betaemen : diewelcke men be- een fhlle mommelinge , maer kreet foo luyts k^els als xy
hoort met innigheyt en aendacht eenvou- kpnde , roepende alle de Erynnes , HecatC en al de
digh by fich te draegen ; gelijck oock Na- X^achtmerryen,en de doorluchtige Proferpine tfaemen,
varra in fijn Handboexken feyt, dat dk geene Wefende ecrtijts dit heydendom vervreemc
ilieder raed vragen , Vcrficren , ofeenige briefjens hy fich van het heylfaeme en falighmaeckendehchc
draegen op vafle hope van 't begeerde te verkrijqen , Jon- van onfen SaHghmaecker , 't welck in alles
dhen doodlijc/;^ , alfoo foodaenige noemen gantfch geene en door alles uytblufcht de helfche en ver-
/{racht hebben : ten waere alleen, die eenige fpreuel^en der derflijcke fackel van de Bygeloovigheyt.De
ReHgie onderhout en eert den dienft Godes
, daerentegen foo fchentfe de Bygeloovigheyt.
De Godsdienftige Bygeloovige
wort door dit kenteycken onderfcheyden,
om dat de fuperftitieufe Menlche, voor God
fchrickt j maer de waere Godsdienftige
vreeftGod met eerbiedigheyd , als fijnen
Vader, niet als eenVyand. Waer van Budxui
^tiel/iis. Maer defè Bedelaers gevoelen niet,
datie berooft zijn van de Religie : en dat
haere vreefe , een fchandelijcke vreefe is
want de Superftitie , gelijck Po/ic/ww Firgilms
feyt , is niet anders , als een onbefchaemde
en een fotte Godsdienft , daer niet een ftipken
waerachtighs noch heylighs onder is :
Want gelijck de waere Religie God eert en
aenbid , alfoo vertoornt hem in 't tegendeel
de Superftitie , diewelcke van 't fpoor der ftrickt door de kille vreefe ,
Religie te fchandigh afwijckt : Want de
Religie, gelijck alle" andere deughden,is ge-
in fijne Pandecten, door 't aenflen van Varro
een feerfchoon ondericheyt maeckt,fbo dat
de fuperftitieufe menfchen door defè fchrick
diefe hebben van de Godlij cke macht, meenen
datfe oprecht Godvreelende zijn, brandende
in de goede Religie: Maer zy bedriegen
haer felve : overmits zy gantfch kout
en bevroren zijn in den Godsdienft , ver-
ftelt tuflchen twee fnoode gebreecken , als
tuflchcn de Superftitie en tulfchen de Godloosheyd
: Waer van d eene defer gebreec-
diefe hebben :
want het is niet genoegh datmen God door
fchrick bid , maer men moet hem te gehjck
vreelen en beminnen, en met eenen vierigen
yver eeren en ontfïen. De tyrannen en overdaedige
Menfchen worden gevTeeft doch
,
ken fondight in al te yeeJ, en d'andèr in al te daerom worden zy met bei'nint , maer gehaet;
,

Bjgeloovigheyt . Su
figh zijn, met andere Godsdienflige v>'ercken
: doch daeroai zijnfe niet vierigh in de
Religie, alhoewel zy 't van buyten Ichijncn,
m ler zijn veel eer uytgedooft en dood,we-
lehde berooft van de brandende liefde tot
God , tegens diewelcke zy dickwils kcrckroof
bcgaen , gebruyckende de heyhge en
welgefeyde dingen in een Godloos en vervloeckt
misbniyck , palTende die op hunne
bygeloovige inbeeldingen , om te vlieden
zijnde nochtans deByge-
PERSTlTlOrïE. 6^
iiaet , en over al doet men haer care uyt yver der Religie , van de fuperftitieufe ge-
vreefe , niet datmen haer dieielve doet uyt menght is mette Ichandelijcke vreefe , die
goeder herten,want nien dracght tot diefelvegeen
Liefde: MaerGod moetmen vreefèn',
doch met Hcfde, want v^y moeten God
hy in lijnen boefem verborgen hout , waer
van de Hacle een beeldfel is, ftaende aen de
fiinckcr lyde by 't hart , om dat de fuperfti-
nae het voornaemlle gebod hef hebben, met
een brandende Liefde boven aile dingen.
Waer over de fuperftitieufe menlchen, God
niet beminnen , maer vreefen , alhoev/ehè
door die vreefe vaften,en in de gebeden betieufe
menfchen , 't herte klopt gelijck , de
vcrtfaegde Haefcn. Corw^rwj- de Pocet plagh
de bloode ibldaten gehelmde Haefen ,
te
noemen. Bn Suulu verhaelt, dat de Calabrcfen
van R^gio waeren als bloode Haefen.
Boven dat zijn oock de vertfaeghde luyden
fiiperftitieux , want als zy eenen Haes over
dtn wcgh fien loopen,fbo houden zy 't felve
voor een cuaed en ongeluckig voorteecken»
Zy hout in de rechter hand een circkel
met Sterren en Planeten, alwaer zy met befchroomtheit
en vreefe op {\tx..lucrcnus Ieyt,dat
de Supcrftitic is een overtollige en yde-
le vreefe van dingen die boven ons zijn , als
\ geene zy^ vreefen , én om te verkrijgen
van Heinelfche en Godlijcke gelijck Scrvuis
,
verhaelt.Want dit is haer eygen, datfe vreefe
't geene zy hOt^cn , tot voordeel en gemack voordeHemelsteyckenen hebben, doende
van dit fterfiijck leven. Waer over Tiraquellus een faecke liever op Woenfdagh en Don-
met groote reden ieyt , datfe de Hipoaifie of derdagh,'als op Vrydagh en Saterdagh, Hel-
Geveynftheyt gelijck is : en Budccus bev/eert, lende d'eene dagh boven d'ander , en met
datfe oock voor Ketterye wort gehouden. een verkeerde ordre foo fc:hrijven zy diea
Plutiirchu! Ieyt in fijnverhael vandefuperfti- dagh de Planeet toe, dieder loopt. Welcketie,
dat het nootwendigh volght,dat de Bydoolinge hecrgekomen is door de i^jlnlogie
geloovige den Goden haet en vreef!: 8:c.'t is of Sterreraedinge,en hier van Ijuuyt de Su-
oockf^,een wonder, dathy dien vreell:, aenbid
en eert, en by haere templen fit. Want
perflitie , gelijck C. K^cdogmus feyt : Dat defe
vertfaeghde Bygeloovige,de ydele Superfti-
"vvy fien oock datmen den Tyrannen eert en tie doch laeten vaeren , en de ydele vreefe
groet , en dat dieielve goude eerbeelden der Sterren en Planeten : want zy konnen
werden opgerecht , en dat van die , die hun
heimlijck haeten en vervloecken. En hy be-
noch goed noch quaed doen , maer fullea
liever geloove geven aen den Vaeder der
wijft in 't relve verhael, dat de Bygeloovige Waerheyd,als aen de Aftrologen,dievvelcke
zijn de Godloofte van alle, en dat de Bygeloovighcyt
is d'ooriprong van alle godloof^
kinderen des leugens zijn ; waer over lerc-^
mm haer vermaent in 't x cap. En -wilt niet kc-
heyt: lulx datfè anders nier brandende konren nae de "Wijje der Heydencn , en viet vreefen voor de
nen zijn, van y ver en van Godsdienft,alhoewelle
vertoonen datfe zijn ontfteken in den
tcyckemi des Hemels O'c. en laeger feyt hy, "want
;y konnen noch helpen noch fchaeden, en dieshalver»
dienfl: deiTelven ,
feyt S» Gregor'ms , de Men/ch is niet om der Sterren
loovigheydt afgefcheyden van den Gods- 'Wille , maer de Sterren zijn om des Menfchen 'wtllegC"
dienll, gelijck c^u^nïlims dat felve in't iv maeckt.
boeck van fijne ftad Godes en in 'c vi boeck
in 't lange vertoont. Want de Rehgie on- E Qji I T A. Billijcl(heyt, nae de Medaglie
derhout den waeren Godsdienft , maer de
van Gordianui.
Bygeloovigheyt de valfche : gelijck LaBan^
zins verhaelt.
Wy hebben oock onder diefèlve fiincker
En Vrouwe in't wit gekleet , die in de-
E rechter hand een weeghlchaele hout, e»
arm daer in zy de ontfteecken keerfle hout, in de fiincker een overvloets horen
een Haele gemaecktjOm dat de fchijnbaere ïn 't wit wortfe geTchildertjOm datfe door?
.
de.'

64 Bill^ckheyt, ntii^mjejt, Eü qQ u i t a. Byjlantt&c.
de oprcchtiglicyt van haer gemoed , fbnder
datfe fich laet omkoopen , ofdooreyi^cn
baet bewegen , de vcrclienften en gebreken
van andere luyden oordeelt,dierclve beloonende
offtraffende, doch alles niet vriendlij
ckheyt en quijtfcheldingc , 't welck door
de weeghlchael en overvlocts horen worc
uytgedruckt.
E Q^u I T A. Mijckheyt, in vecle Medaghcn.
En Maeghdeken dat onrgort is, houden-
Ede met d'eenc hand een Waeghfchaele,
die in den evenaer hanght , cn met d'ander
een elle of maetftock.
E Q^U I T A. Biltijckheyt, van P. Frtit, Ignatm,
En Vrouwe die een Lesbilch Hniael van
Eloot in de hand heeft. Want die van
I.esbien , bouwden met ruwe holle fteenen,
en maeckten die alleene glat van onder cn
boven , en om dat dele lijne van loot was,
foo boogh fich dielelve nae de leeghte van
den fteen , fonder dat het daerom van fijn
rechtigheyt iet verloor: alfoo buyght en
neyght fich de Billij ckheyt nae de menlchlijcke
onvolmaecktheydt , maer daerom
vvijcktfe niet af van het Rechtfiioer derGercchtigheyt.
Defe beeldenifle is gemaeckt
v;in P. Igndt'm , Biflchop van Alatri, een treflijck
Wiskonftenaer.
SOCCORSO. Byflant, Hulpf,
En gewapent Man, die een bloot fwaerd
E in de rechter hand draegt, en in de flincker
een eycken tack mctte vruchten.
De Hulpc heeft twee voornaemfte dee-
Icn : d'cene helpt en ftaet den anderen by
met nootdruft en onderhout des levens om
den honger te verjaegen : en d'ander ftaec
lijnen vyand tegen met gewelt , tot behoudenis
van die geene die hy helpt. Daerom
won hy gewapent gefchildert , om dat hy
den fwacken en behoeftigen Tal helpen tegen
al 't gewelt der vyanden, en mettc tack
van eyckelen is hy gelaeden, om daer mede
in den hongersnood onderftand te doen :
want door t behulp vandefi; vruchten,hebben
de Menlchen in oude tijden fich daer
mede geholpen en gereddet. Want deie
vrucht IS lupitn opgeoffert , om dat hy helpt
en de gchecle werclc byftact, wefende h^ifcr
de fuyvere en gercynighde lucht,Waer door
wy ons aelTem haelen en leven.
Am ARITUDINE. Biurrheyt.
OM de Bitterb.eyt uyt te drncken ,
wor
J,
van eenige een Dochter gefchildert in't
fvvartgekleetjdie in beyde handen houd een
byekorf vol honig, waer uyt een plante van
AUt komt oplclnetcn , mogelijck daerom
wanneer wy zijn in de mccfie voorlpoet des
levens , dar V\y ons dan vinden in de meefte
tegenfpoet der fortuyne , of om dat wy alfdan
kennen , alle de hoedanigheden van het
tegenri:rijdige,op datmen te berer en volkomender
kenniile magh hebben van de foetigheyt,wanneer
wy eenige uytwendige Bitterheyt
hebben geproeft^ oock daerom,om
dat men , by gelijcknÜTe , door den Alll een
bitter en flijfhoofdigh Menfch plagh uyt te
drucken. Daerom /eght lyfriofto
Men i^ntgccn Vut r^h achtfe niit^
Voer datmen eeri} den Krijgh befietf
Blijdlchap. Vide (^^^'-egrexKi*»
C E Cl T A delle M e N T e. Blindheyt def Virflants',
\ En Vrouwe in't groen gekleet,gaende in
-een yeld vol fchoonc bloemen ^ 't hoofd
neer*
:

nccrgeflacgcn ,
met een Mol voor haere
voeten.
Blindheyt word genomen voor de bcroviuge
van het licht cler oogen , en door gelij
ckniffe lbo wort het ve'rflicn , voor de
BUndheyt des Verftands : Daerom wort het
ons yiw de Egyptenaers, door een Mol vertoont
gelijck Om ^polh ieyt. Het ander
,
door het neerhangende hoofd , dat totte
aerdfche en Ihcl verganghlijcke bloemen
gebogen is , 't welck de Werekfche dertclhcden
zijn , die ons gemoed aenlocken , en
fonder eenige nuttigheden, befigh houden
want hoe veele goederen ons de bedrieghlijcke
Wcrelt belooft , foo is dat maer een
weynigh aerde,die niet alleen onder de valfche
hope van een korte Welluft is bcdeckt,
maer die ons oock brenght in groot gevaer
van ons gantlche leven. Luactm finght
In "wat Blindheyt en gi^acr,
S%V{rft de Mnifchejaer opjaer,
Ovid'mi finght mede
O "Wat heeft het htmd verjïand,
Duyjlre nachten oen hoer hand.
:
I L T A. Bloodigheyt.
En Vrouwe die flecht gekleet , en in een
E flickrige plaetlè op der aerde Ieyt , houdende
in d'eene hand een Weehop , ftaende
als of zy haer' oogen van der aerde niet
dorfl opheffcn,ter lyden ftact een konijn.
Die Man wort bloode geheeten, die fich
lijck eerder als den Maimcn , om iet treflijx
uyt te voeren.
Het gelcheurde kleed bcdiet , dat in een
blood Menfch geen gedachten zijn, om het
lichaem op te pronckcn, als twijflendc.of zy
haere ftaetigheyt en kleedinge in een ftaet
Tallen koenen onderhouden , dieder toe
vcreyfcht wort ; of om dat het gemeene
fpreuckjen feyt,
Den fouten 't lucl{hrtnght fchatten an^
Vin Uoodin jlootfe vcrr' dacr van.
;
:
V I L T A. 6^
En om dat de Man geen floutigheyt heefc
van wegen fijne blodigheyt , om iets irefiijr
uyt te rechten, foo Ieyt dele Vrouw in Oijck
en dreck , met een vuyl en flordigh leven,
fonder datle immermeer in 'c licht komt, of
tot kennilfe van Menlchcn , die haer niet
noodtdruftigc dingen mochten te hulpe
komen.
De \Veehoppe,wort van veele Schrijvers
voor een leer moode en vuyle vogel gehou-
fich met dreck en andere vuyligheyt
den ,
voedende , als hebbende geen hert, om fijn
koft met eenige moeyte te gaen Ibecken.
Dat zy de oogen nederflaet , bediet haer
kleyne hert en moed gelijckmen daer van
,
de werckingen fien kan. Het konijn is uyter
natuere feer vuyl , gelijck veelen leer klaer-
lijck bekent is, die de natuere van defc die-^
ren hebben befchreven.
ScELERATEZZ A. Boeverye,
Ondeiighd^ Schelmcryc,
En mifiiiaeckt dwerghjen , Ichcel eii
Ebruynachtidi, met root hayr , hebbende
een fevenhoofdige Hidra ofSlangc omarmt.
De mifiiiaecktheyt des lichaems word
genomen voor een gebreck der natuere.
Want gelijck een Menich die bequaem :s
goed te doen , fich nochtans ten quacde
neyght , foo word dat quaed een boosheyd
genaemt : Want dat feive quaed hangt aen
den wille , door dien hy 't quaed vcrkiefl
door een ingewortelde aenwenft. AUb wort
dat een gebreck gcnoemr, 't geene niet is in
een lichaem nae fijne proportie ofmaete,
minder hout als hy' vcrmagh , en die niet
derf beftaen , 't geene hy met lof en ceren
kan uytvoeren, Ibnder dat hy van die meeninge
is af te brengen , en dat door 't kleyn
vertrouwen dat hy heeft , dat het met de daerom wort de gedaente gemaelt, als heb-
dapperhcyr foude beftaen. En d.ierom is de bende gebreck aen de Natuere : van gclijc-
bloodighcyt by een Vrouwe vertoont , die ken doet men in 't tegendeel inecnlchooa
ter aerden Ieyt en qualijck gekleet is , want lichaem , als de Dcughd wort uytgedruckt.
de Vrouwen befwijckt den 'moed gemeen- Want gelijck de Philofophen feggcn, foo is
de proportie of gclijckmactigheyt van de
fchoone trecken des lichaems een uytbceldfel
van een fchoon wcrckend gemoed : En
gelijck het laecken fich paft om den rugge,
alfoo moeten oock de trecken en hoedae-
nigheden des Uchaems paffen mette vol-
Waer over Socrates
maccktheyt der ziele :
oock van gevoelen was , dat de hoedaenigheyr
des Hchaems en der ziele, een gelijckc
overeenkomiuge hebben.
Scheel, lelijck, en van root hayr wort hen
I vertoont.

66
Boeédmckerye,
van kiert.
Hy wort gefchildert dat hy een fcven-
om datfe meer hoofden by haer heeft ,
door den wille, ten quacde zijn ingenomen,
foo ftaetfe terftont weder op , en komt met
haere verkeerde werckingen, krachtiger en
hartneckiger voor den dagh als oyt te vooren.
Maer 't is ten laeften noodigh dat men
de boosheyd geheel overweldige en overwinne
, 't zy met tegen re ftaen of met te
vluchten , als die geene die van den beginne
des Werelts onfen eerften Vader bedrogen
heefn, en als noch een verderfis van ons ellendige
Menfchen.
:
Stampa.
om fonder ophou-
vertoont, om dat defe hoedaenigheden gc- wy oorfaecke hebben ,
meenlijck in denMenfch iet gebrecklijx beden , Godt den Hecre te dancken , datter
duydca : Waer over Martiai'.s feght
O Zoilc 't ts vreemd foo^hy x'jt ^^cd van aert,
door een algemeene weldaed , Vinders van
{oo eedelen en hoogen Meefterftuck zijn
B.ierghy ::ijt mMc\ en fchcc! jhvanmondigh root
,
, gevonden, waer door llch het gerucht opter
vlucht geeft , en met een heldere en lieHijcke
troinpet aen de Werelt de verlcheyden
wercken van geleerde Minnen voor den
hoofdigc Htdra omarmt , waer mede de leven
dootfonden worden uytgebeeld : want
foo 't gebeurt dat eene van defe hoofden
wierden afgekapt, (daer nochtans wederom
andere aenwafTen ) foo verkrijgen die dan
wederom nieuwe kracht , om regenftand te
dagh brenght. O ! wat Ibudemen al konnen
leggen over de heerlij ckhcyt van de
Boeck-Druckerye : en alhoewel ick foo
ftout ben, dat ick mybcmocyc over foodanigen
eedelen ontwerp te Ichrijven, foo ben
doen,die fich tegens haer fouden willen opftellen.
Aldus doet oock de boosheyd in 't
lichaem,diewelcke,hoeweire van de deughd
ick ten hooghften trearigh , dat mijn verftand
daer toe te fwack is , om cenige ontwerplèls,
die bequaem zijn, om foodanigen
geheel fchijnt te neder gedagen, niet te min, hoogen lof, als haer toekomt , uyt te vin-
die den. Ick fal alleen leggen, dr.t de eerfte die
defe konft gevonden heeft , gelijck Polldorui
VirgüMf verhaelt , is geweeft loan Guthenbcrgh
een Duytfcher, Ridder, diewelcke in 't laer
1442, of als andere feggen 14^1, eerftmael
de Druckery binnen de Stadt Ment:^ heeft
in 't werck geftelt , hebbende oock gevon-
den de Druck-int, die de Druckers als noch
en in 't laer 14^8 ifle van een
gebruycken ,
Stampa. Boeckdrucl^ye,
En bedaeghde Vrouwe in 't wit ,
E wiens
kleed geheel aen.ruyten verdeelt is,waer
ander Duytlcher,met naeme Conradus in Italien
gebracht, doch eerft te Romen , en van
daer ifle overal wonderlijck aengewaflen en
verbreyt. Doch lov'ius ièyt,dat niet de Duytfche
daer af Vinders zijn , maer datlê veel
ouder is, als men meent, en van dat gevoelen
zijn oock veele,door reden diezy geven
van d'oude Medaglien,alwaer de Griexlche
in de letteren van *t Alphabet ftaen , in de
rechter hand falie een fchalmeye houden,alwacr
een letter-rol omgcdingert is, met het
en Latij niche letteren ingedruckt zijn , te
rugge fettende de lègels en andere oudheden
met haere ommelchrijvingen. Nu, het
woort tihique , dat is over al j in de llincker
falfe een bloemc van Sonper }1ve hebben,^ met
zy dan lbo 't wil , (00 is die geene, die dele
konft eerft heeft gevonden , een Mm ge-
het woord Semper , dat is ^hijt , van d'ecne
fyde fal een Druckpers met allerleye Druckers
gereetfchap ftaen.
In wat grooter eere en waerdigheyt de
konft der Boeckdruckerye is , daer van kan
de geheele Werelt getuygen: Want uyt haer
is de kennilfe van het goed en quaed,van de
deughd en ondeughd,Van de geleertiieyd en
onwetenthcyd , neergekomen : Door haer
weeft van een hoogh en eedel verftand.
Bedaeght wortfe gemaelt, om te vertoonen
, dat de Meefters der Druckerye , behooren
te welen Mannen van verftand en
oordeel , ten eynde haere wercken , in alle
volmaecktheyt mogen gedruckt werden.
De witte kleederen , drucken uyt , dat
haere wercken moeten fiiyver en net zijn,
en de letteren van 't xA B Ö in de pereken,
worden de Menfchen onfterflijck , want aleer
zy bekent was , waeren de eedele verftanden,
als begraven, en veele wercken van
bedieden de letteren die in de kallen verdeelt
zijn , om yder op fijn plaetlè te vinden
, om daer af een volkomen werck te
doorluchtige Mannen vergaen ; Waer over macckeii,
De
,
I

Bóêcldrucheyye,
De Schalmeye met het woord uhique , is
om de faem uyt te drucken,die de Druckerye
doet om iemants werck over al te verbreyden.
De bloeme met het opfchrift Smper , bediet
de geduerigheyt die de Druckèry aenbrenght
, vergelijckende defe met dat felve
kruyd/t welck door haer eygen aert geduerigh
en altijd groen is.
De Druckpars worter ter fyden geftelt,
mette Letterkas &c. wefende te laemen
noodige wercktuygen van defe eedele kon-
ÜQ-f waer van dit dicht ter eeren is gelbngen.
LOFSANGH
Ter eeren de Eedele Ifpnft der loflijcker Boeckdrucl;eryet
EEle
Stemme : Polyphemus aen de ftrande.
I.
Gcepen , en Beminden^
Kjof(ke Vinders y
fande KonHder DruckERY %
Daergeenfchoonder oytfal leven ,
Noch f algeven y
Meerder heerlijckjpeyd als ghy^
I I.
Door u paen degulde lichten^
Die nochpichteny
En omfchijnen al dit rond
Door ft Konü ^tjn -voortgekomen^
t^l de Vromen^
o/fl de TVijsheyd diemen vond,
III.
Mannen door den tijd verflorven,
i^ls verdori'eny
En allangh tot jiofvergaen :
Hebt^ van den Dood genejèn.
Dat haer'Wefen y
Nu hlinclit klaerder als de Maen,
I V.
ijil der Prtncen, VriejlcrSy Graven,
farmer Slaven,
Handel^ doeden en befluyt,
Hoe de trotje Fjjc/(en praUaij
En weer vallen.
Dat trompet ghy overlnyt,
V.
yromen diendy tot een fpoorey
Moerden Dooren,
Zydyfchricl^^ enfwaer verdriet
We den Laifwcr wil ontfangen
Moet u tangen,
Stojfe , v«n 't geen U gefchict.
:
^ :
) T A M P A.
VI.
Even als de Son hoer prachif
Laetghy daelcn,
Oocl^u "wijsheyd in 't gemeen :
Chy verciert door tirwc handen,
f^lle landen.
En dat door u K^nfi alleen»
VII.
Dies moet elcl^ u l(ransl{cns vlechten^
En die hechten,
t^en den Lauwer en den JVijn
IVantu I^nlifdipadigh grocyen,
Enfrifch bloeycn,
i^lfoo langh daer Moifchen Kijn,
AENMERCKINGE N
op de I\mil der Druckeryc.
wel de Schrijver defês Boex, uyt Pa-
OFUdorui Virgiliuf bericht is,dat de konft der
Boeckdruckerye tot Ments by eenen Hans Gutenberg
ontrent den laere 1442, of als andere
i^g'g^^'^ , in 't laer 14^ eerft foudezijn gevonden,foo
is nochtans defe Schrijver,door
onkunde , feer misleyt ; doch wy fullen de
waerheyt daer van wat klaerder ontdecken,
Hoe ontrouwhjck eenen Hans fijns Meefters
gereetlchap heeft wegh gedragen , en fich
heimlijcken te Meyits nedergefet , daer van
kan Haerlcm van hand tot hand getuyghniffe
^even : 't is dan Haerlem , dat, (00 lange de
hier
:
«7
Sonne haeren ringh fal ommeloopen ,
van de eere fal wegh draegen : Want eene
van eer-
Laurens ^anffen Ko^er Burger aldaer ,
iijcken geflachte , is hier van in 't laer 1440
de eerfte Vinder geweeft,diewelcke, gelijck
hy een Icherpfinnigh Man was,veeltijts in 'c
Haerlemmer Bofch gingh wandelen , en aldaer
verfcheyden letteren uyt de boeckefchorfen
gefneden,en te faemen geftelt hebbende
, heeft daer van eenige fpreucken gedruckt
, en aen fijns fwagers kinderen vereert
: 't welck hem nae wenfch geluckende,
heeft allenskens grooter dingen beftaenjfiiJx
dat hy dien vaften en tayen druck-int , daer
by vond , waer mede hy groote tafereelea
en formen mette voorfe>'Qe letteren heeft
gedruckr. Waer van ick felvc gefien hebbe,
een boeck in Nederlandfche taele,geheeten
Spicgd onfer Behoudenijfe in fol.tamelijck wel gedruckt,
doch hy hadde doenmaels noch de
I z kennifle

68
:Boosheyi,J^aitaerdighe)t,
kcnnifl'e niet om op de wccrlydc te drucken,
lülx dat de bladeiijtuflchcn beyden wit
zijnde , aen malkaaderen wacrcn gepapt.
Macr daer nae in fijne vindin;^en allcnskcns
toenemende, heeft hy fijne ftóffe,en 't gcenc
daer aen gcbrack , verbetert, fulx dat de
konft door de winninge aenwalfendc , hy
werck-gaften toeftckle,die hem,onder eede,
gccrou\vigheyt moften beloven,\vaer onder
oock eenen Duytfchcr was 'lohtm of Hms gehceten,
dievvelcke nae dat hy de konfte van
het letter-fetten, gieten, drucken,en watter
voorts toe-behoorde , ieer wel hadde befpiet,
heeft hy fijns Meefters gereecfchap op
Chrift-nacht , terwijl al fijn Hayfgefin het
geboort-feeft vierde , opgepackt , en hem
't felve dicflijck ontdragen, vluchtende over
s^mpclredam op Cf«/f/i , en foo voorts nae
Ment:: , alwaer hy hem feccker houdende,
heeft aldaer van fijne geftolcn konfte een
rijck maeyfel verkregen , want hy heeft het
laer daeraen, met even dielèlve letters, die
Ldurcns I.vijfcn IQfter te Hacrlcm gebrayckt hadde,
te MentK-, de Gramtnatka jAlcxandri Galli gedruckt.
En aldus is defe konfte verlpreyt,en
daer nae te R$mcn over gebracht. Wie hier
over naerder wil zijn onderrecht , die Iele
de naerftige en freleerde opfoeckincjcn van
P. Scrïvenus , die hy m iijne Liunvcr~l(rans , ter
eeren denVindcr,cn der konft, in'c licht heeft
uytgegcven.
Macr wat lovim belanght , die de konfte
van Alcdaglicn,oude oplchriften en zegelen
te fiiijdcn ; als mede defe vindinge, den
Grieckcn en Romeyncn \xcl foude toevoegen,
als of dicfclve, defe konft al over lange
ibude zijn bewuft, dat felve is meer belach-
lijck als beftraflijck ; want foo dat alfoo
wacre , de gelcertheyt en de naeme van lbo
veele overtreflijcke Mannen, wiens fchriften
de tijd en de nijd heeft verdonckert, foude
als noch den Naekomelingh tot eene onftertiijcke
roem uytblincken, en niet onderdruckt
zijn gebleven. •
AIalignitA. Booshcyt, Quaetaerdigheyt,
EEn lelijcke bleecke Vrouwe , met kleederen
ais de roeft , houdende een quackel
, die 't hoofd ten Hemel gekeert , en de
vleugels uytgefpreyt heeft.
JLelijck worïfc ^euwek, om ilat de werc««
M A L 1 G S' 1 T A.
ken der quaedacrdige lelijck en affchoulijck
zijn , voor alle ftaethjcke en burgeriijcke
oinmegangh.
De bleeckhcyt bediet,dat wanneer de inwendige
deelen befmet zijn door een quaetaerdige
vochtigheyt , foo veifprcji het iich
aen de uyterfte deelen.
De verwe van 't kleed druckt uyt , dat
gelijck de roeft aUc Metalien , waer oock
diefelve by gelegen zijn.geftadigh doet verteeren
, alfoo hout een quaedaerdige oock
door lijnen boofen aerr,
nimmermeer op ,
om alle loflijcke en deughdlijcke wercken
hinderlijck te zijn.
De Quackel bediet by den Egyptenaers
quaedaerdigheyt,gelijck Pierha feyt, om dat
zy is van baofierdige natuere , want als zy
heeft gedroncken, aan beroert zy,met hae-
re beek en klauwden ,
het overblijfiel van 'c
waeter , fulx dat geen ander dier , daer van
magh drincken.Tcn felven eynde leyt Eaechiel
X X X 1 V , den loden haere boosheyt
verwijtende , JVannetr ghy reyn "waUr drmckt /foo
beroert ghy het overhlijffeh
RiVALITA, Boelfchap, Soeckt Mede*
Boelfchap,
Stupidita. Bcttighcytj. OKverflmdi^eyt,
En Vrouwe die de rechterhand op'r
Ehoofd van een Geyte leyt , dicwelcl-LC
het kruyd Eringhn in den mond hebbende,
felve in de llincker een Narcisbloem hout,
waer mede zy oock gekroont is.
Bottighcyt is een traegheyt des Verftanduierfiig"
heyt, en iffoodanigh dat hy voor alle dingen bott en verhacH
huift. En elders feyt hy inlljnZcede-
konft, de Bottrick praet over al daer 't riet
te pas komt. Oi ac Bottrick is van d'eene
fyde in 't goede tegen de vlijtigheydt en
naerftigheyt, en aen d'ander iyde in 't quade
onbefchaemt. Want de onbcfchaemdc is
reuckloos en ftout in alle plaetlen en teg-ea
alles , foo wel in 't fpreecken als in 't doen,
inacr de boccc is kout cii vreefachrigh , (oo
vel

Settigheyt, Onverfiandigheyt, Stupidttii. (")
Wel in *t goede lAs in 't quaede,door de bot- ftaen , en daer op kijcken. *t Kruyd Erin^ion
heyt van fijn verftand en de traegheyt van dat het in den mond heeft , heeft een fleel
de finnen. De Bothcyd is in de Menfchen of als een eilebogc lang,met quaften en doorn-
uyter Nacuere , of door toeval : uyter Natuerc
is die traegh van finnen , die van een
grof verftand en van een veriae^ht gemoet
is. Door toeval komtfe in veelcrleye manieren,
of door kranckheyt , of door verwon-
deringh en verbaèftheyd van eennoytge
achiige biaeders , waer van ghy Matholatn
kont leien , als mede Plhimm, Flutanhuf ver-
haelt , dat foo een Geyte 't kruyd Enngion in
den mond neemt, fal het eerll: felve,cn dacr
nae fal de geheele kudde als dom wefen,ter
tijd dat de Herder 't felve kruyd het Geyt-
hoorde fiiecke, die hy hoort of fiet in ande- jen weder uy t den monde treckr.
re , of proeft in fich felve , of van te groote De Narcis die zy in de flincker hand als
Ipiegclinge in de geleertheyt , ftaende die mede op 't hoofd hout , is een bloeme die 't
gecne, die daer ftudeeren, ïoo vaft op haere hoofd l\vaer enbaloordigh maeckt,en daerboecken
, datfe bot , onfinnigh en arwefigh om \woxx.(c Narafus geheeten, niet na de fabel
fchijnen. De Keyier ClanHius, gelijck Suctonm van den longman Nardffus, maer nae 't griex
verhaelr , was bot , onbedachtfaem , en als
fondcr memorie. De natuerlijckc Botheyt
woord Narce,'z welck vadfigh en bot beteyckent
: alibo neemt oock de verfierde Iongelingh
fijn naem van Narce, want hy fich in
wort overwonnen door de oeffeninge van
dedeu^hd, gelijckfe door de leedigheyt defonteyneipieglende,hemfulckevcrwon-
aenwaft , naedemael 't verftand in diefclve deringe over fijne gedaente inbeelde,dat hy
vcrdrooght en bot wort , en door de duyllernifle
der onwetentheydt verdonckcrt.
Zoftrus de gefichtkenner , voor Socrates gebracht
zijnde , en van hem bekent , fiende
hem in 't gefichtc , feyde, dele is van natueren
bot,en plonip. De omftandcrs kennende
de wijsheyd van Socrates, ti\ dat hy alles dede helfchc Goden, te weten van de Dooden.
met een fchcrp oordeel, begoftcn te lachen
Maer Socrates antwoordc
lacht doch niet,
want Zopims feght de waerheyd , want ioO'
daenigh ^oude ick gewecft zijn , indien ick
mijn gebrecklijcke natuere inet de oefninge
van de Philofopliie niet hadde overwonnen.
Een Ij^ireeckwoord dat van GaLma genomen
is, dacr Mircurm felve en de Mufen hem niet
koftcn helpen, 't Welck tot eenen gefeyt is,
die boven maeten bot en onwetende is,
willende feggen, dat hy foo plomp is,datter
geen helpen aen is , want Mercurm felve , de
vinder'van de wetenfchappen,cn al de Mufen
fouden daer toe geen raed vinden : fulx dat
de oefninge van de deughd en kennifrcn,bequaem
is, het verftand opte fcherpen,ende
bottigheyt en plompheyt wegh te nemen.
Het Geytjen aen de flincker fydc is een
daer over verfmolt en in een bloeme keerde
: en terwyle hy fich verwonderde,fcheen
het een marmore beeld. Plutarchus leyt datie
van 't Griex Narce komt , en maeckt de Iceden
vadfigh : Waer over Sophocles , de Narcis
naemde een oude kroone van de groote
IndoCILITA. Bott'iaheyt, Onlcerfacmhcyt»
En Vrouwe met een root aengeficht,
Eleggende op der aerde , houdende in
haere flincker hand den toom van eenen
Eefel, die daer by ftaet , leunende met haer
rechter elleboge op een Swijn, dat oock ter
aerden leyt , hebbende op liacr hoofd een
fwart hulfel.
Op de aerde leggende wortfè gemaelr,
om dat de Bottigheyt niet bequacm is op
den wegh des Deughds te wandelen , maer
ftaet altijd traeghlijck by de vertoonde onwetenheyr,die
door den Eefel is uytgebeelr,
InCgelijx maelen de Egyptenaers den Eelel
met den toom in den mond , mede voor de
onlecrfaeniheyt af,als een beeft dat leer on-
beeld van Bottigheyt. z^rijhtcks feyt in fijne bequaem is om wat te leeren. En door delb
Menfch-kenninge, dat wie oogcn heeft, die reden feggen de Sterre-raeders of o^//ro/o^/»
de verwe, van v^'ijn, gelijcken, is bot : want dat als eenMenfch geboren w^ort onder dci^
foodanige zijn den Geyten gelijck. Voorder i6 graed van Leo , dat het als een voorteec-
feyt hy,wanneer yemant uyt een hoop Geyten
eene by de hayren van de kinne treckt,
aUt de andere fullen als ftom en ftiUc blyven
ken is, van fijne onbequaemheyt int leeren,
verfierende , dat alfdan een Eefel geboren,
wort met den toom in de mond»
i 3 7-1

70 BomvhnsL ArchitettUra,
Zy leunt op 't Vereken, want j^elijck P/V- Fontam en Caroliu A/

Brajferie» C
Krijghs Bouwkonft, onder alle vernuftigheden
, van de meelte waerde en kracht : En
gelijck de diamant, onder alle eedele fteencn
de hartÜe en valle is, lbo is oock de Vefting
bouw'inge,hct ecdelüe juweel van een Prins,
als 't geene hem verlekert voor den aenval
der vyanden.
Zy hout mette rechter hand het Compas,
't \\'elck gedeelt is in drie hondert en feltigh
graeden , met het bewegen door den feyliicen
, waer door men dan wcrckr , ^oo nae
de winden, als door de gelegentheyt, waernien
ecne Veftinge wil toelt.eilen: en is oock
waer door men 't plat neemt van de Ve-
ftinge.
hiet tafereel waer op de Swaluw ftaet,
druckt uyt , dat als men een Veftinge wil
tocftellen,men de gelegentheyt wel fal overwegen
, en den grond wel vatten , en datmen
daer op 't ontwerp, 't wekk het werck
van foo grooten gewichte vereiicht,ial toeftellen,
en daer in volgen de Swaluw : Want
Picrm Valer, heeft daer door een Man willen
uytdrucken , die fcherpfinnigh en tot het
bouwen geheel was genegen , en die groote
gebouwen hadde ontworpen, als oock Sloten,Steden
en andere van konft en verftand.
De fpaede en 't houweel worter ter fyde
geftelt.want dit zijn de eerfte wercktuygen
om te veftigen : als die geene daer men de
gr iften en de gronden mede begint,en daer
men de loopgraven mede toeftelt , om de
Ichanflên van de vyanden te belpringcn.
R A P U L A. Braderie.
E En vette , lelijcke en qualijck gekleede
Vrouwe, mette mage geheel bloot,hebbende
't hoofd totte oogen toe verbonden,
houdende in de hand een Leeuwskop , die
metten muyie open ftaet , ter aerden fullen
eenige doode Vogels leggen , als mede pafteyen
en andere dingen.
Zy wort lelijck gemaelt, om dat deBraf^
ferie de gedachten der Menfchen verwijft
en t'onder hout , beforgende alleen wat de
fiiuillerye en de keucken aengaet.
Armlijck wortfe gekleet , om te vertobncn
dat de BralTers meeftendeels menfchen
zijn, die alle nettigheyt verachten, en alleen
paiTcn op de vette keucken, en om 't buyckl^n
te vullen , zijnde daer over beroy t van
R A P a L A. 71
deughd , ftreckende haere gedachten niet
verder als nae dcfe fnuillerye.
Debloote mage vertoont, dat de BrafTer
van een gefonde aert moet zijn,om alle veranderinge
van fpijfe te verteeren. En daer-
om is hem 't hoofd verbonden ,
alwaer de
dampen opftijgen en 't hoofd befwaeren.
De vettigheyt is een werckinge,die door
de Brafterie wort veroorfaeckt , en die niet
om eenige moeylijckheyt denckt,waer door
het aengeficht mager wort'.
De Eeeuwskop is een oud beeld van de
Braflerie , want dit dier vult fich i^oo overvloedigh
op, datret daer nae wel drie dagen
kan vaften , en door fijn quade verduwinge,
foo ftinckt hem den afem altijd gelijck Pk"
,
rins verhaelt.
De doode vogelen en pafteyen,&c. worden
genomen voor dingen , waer in fich de
Brafler vermaeckr.
E
C R A P U L A, Brafprie,
En Vrouwe in 't groen, die qualijck gekleet
is , doch fal vet zijn, uyten rollen,
en fich leunen mette rechter hand op een
fchild , waer in een taefel met veelerhande
Ipijfe gefchildert is , met een omfchrift Véra
fciicius, dat is waere geluckfaligheyt,d'ander
hand falfe opeen Vereken houden.
De Braflerie is een werck van gulfigheyt,
en beftaet in veelheyt en hoedanigheyt van
fpijfe , en plagh gemeenlijck te heerfchen in
grove en botte Menfchen , die niet anders
weten te bedencken, als dingen , die de fin«
nen niet raecken.
Met groen wortfe gekleet , om datfê een
geftadige hope nae veranderinge van fpijfe
heeft , om 't leven van tijd tot tijd , in vrolijckheyt
door te brengen.
Het fchild, nae de voorfeyde maniere , is
om het eynde,van die geene,uyt te drucken,
die totte BrafTerie is genegen , te weren de
Smaeck , diewelcke zy geloven dat de geluckfaligheyt
van deleWerelt mede brengt,
gelijck Epicurus leyt.
Het Vereken is van veele Schrij vers,voor
de Bralfene genomen , om dat het nergens
anders om dei ickt , als om telchocken , en
terwij Ie het de vuyligheyt uyten dreck op
eet , foo fteeckt het fijnen kop niet op , fich
nimmermeer terugge keerenae,maer fbeckc
altijt voorwaertSjOm beter fpijfe te foecken,
F R A G S»

72 troöshjt, Fragilita*
E
iurgêrUjch Oproer, S^c.
FragILITA. Brooshcyt,
Eyckentack, voor haere voeten fullcn twcc
En Vrouwe die in yder hand wat Cihonden
ilaen', die nialkanderen aeablalfen,
en de tanden fien laeten.
cuta hout , 't wclck llrgilius in fijne Oflcftal,broos
naemt.Waer toe alle dingen konnen
vergeleken worden , die den nacin van
broos hebben.
Fragilita. Broosheyt,
En Vrouwe met een dun kleed, hebben-
E de in de rechter hand een tack van tigHo,
en in de ilinckcr een groot glas dat acn een
draet hanghr.De draet palkr oock wel toe,
om datfe Ihcllijck brccckt. De tt

^urgirlijck ö froer, S ed
wille, en dlefelve geheel uyt te roeyen , ^q.~
lijckPWo//'''"«« ie^ht. Derhalven is het een
oodlofè faecke, ctat de Burgers , onder haer
lelve quaed en Ichelmerye bedencken ,
gc-
iijck HomcYHi leyt. Solon is voorwaer in fijne
Wee niet te prijfen :
oneerhjck acht , die hem niet opd'eenof
d'ander lyd^e voeghde, wanneerder een Burger
oproer ontftonde. Waer van Plutirckis
aen ^^pollomum gedenckt. En in fijne verhandelingc
van 't gemeenc befte , ieyt hy, Men
mae^h niemand berchiüdigen,vandar hy fich
riet wil voegen nae d'eene fyde,om geweld
te doen , hem aflbnderende van de Burgeren
: Maer veel eerder is een gemeen Burger
te befchuldigen , die den oproer helpt
Iden
wanneer hy een Man
iHjven: En men behoort dien Man niette
I alteren , om dat hy aen der oproerigen el-
men komt van de particuhere of befondere
dingen totte algemeene. Oock komt niet
alle brand uyt de groote huylcn,maer dickwijls
ontfteeckt een verachte vonck of
kaerfle wel een geheel huys , 't wclck dacr
nae tot een algemeene Ichaedc uytbarft.
Dierhalven \'oeghter Plutarchus by ,
dit alkcne
gchrccckfcï aen ccn politic Durgcrlijcl(^j\fun, dat hy fijne
Burgeren van pltchts "wegen , eendracht en onderlinge
vrtendfchap leere gehruyckcn , en dat hy dacr nae trach"
te , dat alle t^vi|lcn , fWecdrachten , oproeren en vyand-
fchappen mogen te niete gedaen en uytgeroyt "Werden.
De tack van Elce of cycken die zy in de
flincker hand hout , wort voor een beeld
van Burgerlijck oproer geftclt, om dat defe
boomen fich tegens malkanderen ftooten en
llacn , ter tijd toe dat zybreeckcn. Waer
over tyirifloteles door 't aenficn van Pericla
Icyt , dat de Beotiers defe Eycken gcUjek^'waeren :
JJ ar,tgelijck^ fich diefelve onder nidlkanderen Verfehcur-
f/pn , alfoo foegen fich oock^ de Beotiers onder malkan-
éroit Dqqx wclcke beeldcniilc wierde ver-
ITIONE ClVILÊ. 73
ftaen , dat gelijck defe boom groot , fterck,
vaft,dick,hart en fwaer was om te houwen,
en mette bijl te kloven , dat zy niet te min,
fich onder malkanderen ftootende,lichtlijck
braecken. Alfoo was mede een Republiquc,
hoewel die oock voorfien enbeveftight is,
niet lichtlijck door 't fwaerd , noch met
\7'andlijcke macht te winnen , maer als fich
de Burgers onder malkanderen ftieten, dan
vallen zy lichtlijck, en worden geheel, door
den Burgerlij eken oproer , te gronde geworpen.
De Honden, die voor haere vocten,malkanderen
aenblaffen , dienen tot een beeld
van een Burgerlijck oproer, en alhoewel zy
beyde Huys-dieren zijn , en van eenderleye
aert^ niet te min zijnfe gewoon, malkanderen
aen te blaffen en te plockhayren , 't zy
om de fpijfc , of om de jaloufie van de Vrijfter,en
om fich te tergen, blaffen zy ten lac-
lende geen deel heeft : Want het blijckt dat
die Man , fich in 't gemeen, over den ongelückigen
toeftand der Burgeren , bedroeft. ften en laeten haere tanden fien, niet willen-
En men behoort, feyr Plutarchus daer voor al de d'een den anderen wij eken : AKbo oock
nae te trachten, datter nimmermeer oproer de Mannen , die , alhoewelle huyfgenoterï
foude mogen komen. En dit is als een Bur- in eene ftadt zijn , komen door de gefeyde
gerlijcke gauwigheyt voor een groot en reedenen in twift en verlchil , ftroyendc in
heerlijck werck te achten. Daerom be- haer Vaderland fchadelijcke oproeren van
hoort een Burger fich in'tbegintuffchen de Burger rwiftcn , even als dolle beeften en
verfchillen te llellen,alhoewel die maer par- huyshonden, dorftende nae haere medeburticulier
of befonder zijn , op datter onder
Burgeren geen oproer gefchiede : Want
gers bloed , die van alle Menfchen voor onbefchaemde
ftoute en boofe Menfchen worden
gehouden. Waer over Cicero icyt in de
-. Oratie voor Sepius Defe yvorden quaede enfcha-
delijcke Burgers geacht ,
Burgeren tot oproer ver'weel^nt
diey['elel;e de gemoederen der
Vnione Civile. Burger lijci^e Eendracht»
En Vrouwe van een vrolijck opficht,
E houdende in de rechter hand een Olijftack
, die met een Mirthckrans omwoelt is,
en in de flincker hand houtfe het vifchken
Scaruf.
Eendracht is een bewaerfter der Steden
Want ^ugufinui fcyt in fijne Stadt Godes,
dat een Stadt niet anders is, als een menichte
van Menfchen, die in Eendracht zijn verecnight.
En genomen, dat defe Stadt tweedrachtigh
wort , foo fal daer fcheuringe en
d'ondergangh deifclven , uyt voortkomen.
\''an hoe groote kracht de Eendracht zy,
kan men door de Hiftorie van Scilums , den
Koningh der Schyten,leeren,die fijne t'ach-
K
tigh
:

74 Burgcrlijcke Eendracht, VrTlÖi?E Cl7ÏLf#
tigh Sooncn, wanneer hy nu foudc llerv'en, gene2;entlieyr en liefde , behooren ooc\ dt
liec voor lich brengen , en beval een yder gemoederen der Burgeren te wefen^die ond.iE
hy ecnen omwoelden bollel met pijlen der mdkanderen vcreenight zijn : niet om
fbudc breecken. Maer ;ils een yder,rijne on- ni;ilkanderen onder re dompelen , maer om
vermogentheyt te kennen gaf,trock liy die, niiilkanderen te verlichten , en v.m het onalsnu
luUf llcrvende , vaneen, en bracklc weeder der ellenden en vervolgingen re
alle lichtlijcken van malkanderen, leggende: verloiren : Welcke God,sdienftige plichten,
O Sooncn'. Iiidimglrfu macht cendrachtclijc\ te fac- de herten der Menfchen verbinden , waer
tncn vQc^ht, foo fuldy ^crck^xijn , 7mcr foo ghy diefcbe door de gemoederen grootelijx vcreenight
door t^\•ccdracht yan een ander jchcurt , foo fuldy licht- blyven: Waer uyt dan het lichaem der ftad,
lijcl{^ ^vordcn oxcrhccrt. Defc racd van Scilurus is
oock ten hooghllcn in eenc Biirgerlijcke
regeeringe noodigh. De Eendrachtighcyt
der Burgeren , brengt altijd aengcnaemlKyr
groote aenwas en kracht , geduerendc dele
Burgerlijcke cenigheyt geluclvigh , lol ge-
nieten,
en foctigheyt, min noch meer als een inftru'
ment met veele welgetoonde Ihaeren , en
een gelnyt van veele Hemmen, een lieliijcke
overeenllemmingc maecken.
De Olijfcack met de Mirth omwoelt , is
een teycken van welbehagen, en wort genomen
voor de onderlinge Eendracht en liefïijckc
Vreede der Burgeren : Naedien defe
boomen, door de Natuere vcreenight zijnde
, in onderlinge liefde , hacre wortelen,
door verwilfelendc on"ihelfingen,in malkandercn
llin

:
Cokricd öf^ ophopende Naiuere, Colerico. 75-
midden gefchildert is , en van d'andcr fyde lijck is , als ^Iciam mede verhaelt. Boven
een wreedeLeeuwe. dat , is de Leeuwe van Natuere o-rootmoö-
Mager wort hy ^efchildert, om dat Gj/f- dighenmild: van gelij eken wanneer defe
w/x in fijne grondftellingen feyt, dut de hette
in hem d'overhand heeft , diewekke oorde
middelpaelen overtreden/oo worden 7.y
verquiftende , gelijck de Schole van Sakme
faecke wefende van fijne drooghte , foo in haere dichten te kennen geeft
Wortfe door de viervlamme uytgednickr.
De geelachtige verwe , bediet , dat de
De korfek Natuer "wilyder een ver heeren
^
Sijn vraetenjangh g(fhreekf,engeefligh in het keren:
heerfcliappie van de voclirigheyt des lichaeins
, fich dickwijls aen den huyd openbaen.
Waeruyt het komt dat de witte verwe
het Phkgma of flijm bediet , de geclc het
CoUra of de galle,dat is de korfele. Het roode
, met het wit vermenght , de Sanguine of
biygeeftige,en het donckerbruyn, de Melan-
yerquifend en jeer groots, loos
, [chakk^, oocJ{ jlout
en licht
,
Bedrieghlijcl^
, fne! en heet, en geel in 't acngeficht.
SaNGUIGNO of Blygeeflige , door de
lucht afgebeeld.
colie of fwaermoedige aert , nae dat Galmit
Ycrklaert.
Met een wreet geficht wort hy gemaelt,
wefende dit de cygen aert van Co/fr4.'twelck
Ovidrus in fijne Minnekonft aldus aerdigh
uytdruckt
yun boosheyd fwelt hy om den J!(pf>^
En 't f'warte hloedflijght baders op :
Sijn oogen^kkren ah een vier,
Soo fel als Slangh ofTygher dier»
*t felve fèght Perfius mede.
Het bloote fwaerd ,
en de vaerdighcyd
om te vechten, druckt niet alleen uyt (lat de
Chokrique genegen is tot twift , maer oock
tot alle andere wercken , gelijck oock door
de viervlammen wort te kennen gegeven,
wefende dit het vier eygen , alles te vernie-
len en te verfinelten.
Een longelingh by nae naeckt , wort hy
gemaelt met een fchild ter fyden , overmits
hy gedreven zijnde door een geweldige
drift van 't gemoed, hy niet eens let op fijne
tefcherminge , maer geeft fich fonder oordeel
en overlegh in alle gevaer. Daerom
(èght Seneca : Het is eai gehreck^ in de jonge liiyckn,
datfe haere tochten niet lipnnen breydekn. En daerom
feght -^Vicenna feer wel, wanneer de daeden
werden overgeleyt met rijpheyd des verftands,
foo zijn'tteyckenen v^an eenvolniaeckre
natuere : maer als zy met een barft
of geweld, fonder overlegh, gefchieden,foo
is 't een teycken van groote hette of brand.
De Leeuwe worter geftelt om de wreedheyt
en moedigheyt van 't gemoed uyt te
drucken ,
voortkomende door de oorfaec-
ken aireede gefeyt, daerom wort gcfeyt dat
de Qkokri^ue dei; yerftoorden Leeuwe ge-
EEn blygeeftigh lachend longhman , met
een krans van verfcheyden bloemen op'c
hoofd, poefeligh van lichaem, en boven dat
met roode en v/itte
blonde hoofdhayren ,
verwe in 't aengeficht gemengelr,flaende op
een Luyte : en door 't herdrayen van de
oogen ten Hemel geeft hy te kennen dat
,
het vier en de fangh nem aengenaem is. Aen
d'eene fyde fal een Geyte flaen mer een bos
druyven in den mond, aen d'ander fyde een
opgellagen Mufijck-boeck.
Een vroiijc^ lachend longhman met een
K Z
bloe-.
:

7.^ M'^^^/^^

Swaermedige» Malemconic
MaLENCONICO of S-waermoecti^e^
door de aarde afgebeeld.

78 T>e oude Cómedie, Comï dia Vecchia.
d'ccne voor e£n Harmonie of gelijckftem-
init^h G:eluyt, en d'ander toreen n.ivolginge.
De focken waercn der Coniedyfpeelders
fchoeyrels, als gefeyc is.
C o M E D 1 A.
En bedaef^hdc Vrouwe met eeneedel
E opficht , die een fluyte in de hand heeft,
en focken aen de voeten , hebbende op 't
hoofd veele krullen en f\vieren,die feerver-
•Vi'art zijn met knopen , met een opfchrift
dcfcTiho mores hominum.lck beichrijve de zeeden
der Menfchcn.
CoMEDiA Vecchia. Dc oude Comedie,
En oude lachende Vrouwe met een ver-
E rompelt en lelijck aengeficht, hebbende
een kaele kóp , feer verwart , de kleederen
iullcn gelapt en gefcheurt zijn met vodden
van verfcheydcn verwen.In de rechter hand
lalfc eenige pijlen of een geeflel houden, en
voor hacre voeten fai een Aepe ftaen , die
haer een toegedeckt korf ken rocreyckt,
't wclck zy van d'eenc fyde ontdeckende,
vertoontfe daer in,mette flincker hand,verfcheyden
Iclijcke en venijnige gedierten, als
Hangen, adders, padden, en andere.
Zy wort de oude Comedie genaemt tot onderfcheyt
van de nieuwe , als die in haere
plaetfe is gekomen, doch leer van een ander
verfchillende. Want de Poëten in de Schole
van de oude Comedie,verlufligden 't volck,
by wien doenmaels de opperbeftieringe
met het uytlpreeckcn en verhaelen
medie feer was afgefondert ,
gelijck men,
foo van d'een als d'ander flagh by luLScaliger
in fijne PofWra kan naelefèn. Het ampt dan
van d'oude Comedie was.de gcbreecken cx\
handhngen der Menfchcn in lagh en fpotternye
voor den d^h te brengen : en daerom
is defe beeldni/I? van foodanige geftaltc
en geficht , gelijck wy voorts lullen verklaeren.
De gefcheurde en gelapte kleederen , als
oock 't voorftel dat zy ter hand neemt , als
mede de perfoonen die de vertooninge
doen,daer komen geene Koninghlijcke perfonagien
by , gelijck in de Treorfpeelen,
noch gelijck in de Comedie tegata , dat is in dc
ücchte,en preteflata van de Romeynfche Burgeren
van aeniien.
Door de verfcheyden veru'en van't kleed,
wort de verfcheydentheyt en onbellandigheyt
van veele dingen vertoont , die zy in
eenigh gedicht Helden , als mede den verfcheyden
ftijl van fchrijven, mengende verfcheydcn
;iert van dingen onder een.
De Aep die haer 't korfjen langt, betoont
de fotte naevolginge , waer door zy de gebreecken
en vuylighcden, van andere Men-
Ichen, openbaerden, 't welck door de vuylc
en venijnige dieren wort uytgedruckt , die
zy door lachernye en fotternye aen 't volck
openbaert en vertoont. Waer van men een
voorbeelt hy Plautum iniïjne Curgulw, kan
naelelên.
Tune 'tjii Gr

TlaetsPfLAndbefchrljviHge.
heft (Je vêf^aederln^e fchamhgh gcfwegcn , Hora*
t'm feyt noch wijder : fi^int de Poëten Eu-
polis frt Ariilophanes die de oude Comcdie hebben
,
gevokht , "Wanneerfc 'iets yonden , dat 'lemaiit een boef,
tiicfy /^neveldcr ofhocrenjaega 'w^s,dat brachten Ky vrj-
moedigh voor 't volcl;^,
CoROGRAFIA. P/

80
Tia?iclhaerheyt, Gratitüdike.
door de oogen , op den Pamvenfteert verib.ea
wort. Tor naevolginge van d'Oude,
(Üc daer verficrden dat jmo de fuyvcre en
\'ol;'n leekte locht \vas,\vacr over oock hare
koets van Pauwen wierde voortgetrocken.
tenders,
En gevleugelt longeling , die in de rech-
E ter hand een ruycker niet bloemen hout,
en in de llincker een ontrteccken fackek
GraTITUDINE. Danck^acrhcyt.
En Vrouwe die een Oyevaer in de hand
Ehout niet een tack erten of boonen. Oms
^polio Icght , dat dit dier de meefte danckbaerheyt
aen fijne Ouders of voortteeklers
wanneer zy oud 7.ijn , betoont , en op de
plaets, waer zy opgevoet werden, ruften zy
weder haer nefl toe , hacr lelve van de onnoodige
veeren beroovende , veribrgendc
diefelve v;m ceten ter tijd de longhskens
bequaeni zijn , om haere koftekierste gacn
foecken. Daerom vercierden de Egyptenaers
oock haere fcepters met defen vogel,
en hielden dienielven in grooter waerde,
geUjck Pihms in 't x v 1 1 1 boek x i v cap.
verhaelt gelijck oock de erten en boonen
,
het land vet niaecken, waer op diefelve zijn
gcwallen , alfoo behooren wy de goede
"unfte altijd te verdubbelen. aen diegeene,
die ons goed hebben gedaen.
Men fouder oock een Oliphant ter fyden
Gratie. Dancl(^Godin»c^e»f,
DRie Maeghdekens met een fijnkleetjen
bedeckt , waer door haere naecktheyt
wort gefien , gelijck haer de oude Griecken
afbeelden. Want de Danck-Godinnekens
zi\n foo veel te fchooadcr en 'worden te
meer geacht, hoefe meer van eenige cVgenbaet
berooft zijn, diewelcke haer 'een

Ddpperheyt, Sterckhejt.
nimmermeer moet gebreecken,noch de ge-
lieiigenifTe deirdven vergaen,maermoet altijr
groeyen en bloeyen.
Vrolijck zijnie , om dar wy alfoo behooren
re wefen , lbo wel in 't geven , als in de
wekhed t'ontflmgen : daer door komt het
dat d'eene heet ^.^.u van de vrolijckheyd,
de tweede Tmha. van degroenigheyt,de derde
Euphrofine van de vennaecklijckneyd,
FORTEZZA & VaLORE DElCoRPO,
Congiunto con la Prudenza & Virtu del
animo. Dapperheyt en JVacl^rheyt des IkhaemSf
Vercemght met "Wijshiyt en kracht des gemoets,
En gewapende Vrouwe met een Borft-
E ftuck , Helm en Schild : hebbende in de
rechter hand een bloot Sweert , waer dat
aerdigh een Slangh is omgeflingert , op den
Helm lalfe een Lauwerkrans hebben gevlochten
j met dit oplchrift Hu Fmgtbuu Het
Rapier bcdiet ftcrckheyt en kracht des lichaems
, en de Slange wijsheyd en kracht
des gemoets , door welcke twee deughden
men dickwijls flechte luyden fiet klimmen
totte triomphale Lauwerkroone ,
hoogeeere van denkrijgh.
dat is tot
FoRTEZZA. Dapper heyt, SttrckJ:eyt,
En gewapend e vrouwe in kaftany bruyn
E gekleet , welcke verwe fterckheyt beduyt
, gelijckende den Leeuwe j leunende
aen een pijlaer, wefende die/èlve de meefte
vaftigheyr van een gebouw. Voor haere
voeren flü een Leeuw leggen : een dier dat
van de Egyptenaers hier toe alibo gebruyckt
is.
FoRTEZZA. Dapperheyt,
En Vrouwe die iner ccn kodle , als Her-
E cules , een groote Leeuw dootllaet , en
voor haere voeten leggen boogh ,
kooker
en pijlen. De(e is getrocken uyt een ieer
Ichoone Medaulie. Siet Picrium in 't i boeck.
Dapperheyt des ltchacms,vcrvjcght met eedelheyt
"van 't gemoet.
Eu gewapende Vrouwe als gejfèyt is,
E die in de rechierde kodlè vasiH^rcKh
F0RTEZZ/l# 8l
hout ,
en voor een Helm op 'r hoofd een
Leeuws kop.Dit fietmen indeoudeftatuen.
FoRTEZZA d'A NIMO &C0RPO.
Dapperheyt aen Lichaem en Gcmoet,
EEn Vrouwe met een Kuras , Helm, Rapier
en Spieile , houdende in de flincker
hand een Schild daer een Leeuws kop in
ge(childert is , alwaer een kodfe boven op
fiaetjverftaende hier door de fterckheyt des
lichaems, en door den Leeuws kop de dapperheyt
van 't gemoed, gelijck dit ineen
feer oude Medaglie te fien is»
FoRTEZZA. Dapperheyt, Sterckhiyt,
En gewapende vrouwe in kaftaniebruynr
E gekleet , doch dat men lette dat het geficht
manhaftigh zy,met een frirch,geftreckc
en vaft lichaem , grof van leeden , vol vani
vlees , bruyn in 't aengeficht , gekrulde era
harde hoofdhayren , luchtige oogen , doch
niet feer op?:enagen,houdende inde rechter
hand een fpieire met een eycken tack.en aen
de ilincker arm een fchild, ilwier in 't midden
op gefchildert is een Leeuw die met
een wilt Yercken yechr.
L Sicli

S2 Dd^p€rhcji,Sterckhey
Sich ontrent fvvacre rieckcn te oeffcnen,
paft acn alle deiighd in 't bclbiidcr , niet te
min i^oo let de dapperhcyt hier o-^^ , en al
hacr ooghwit ftrcckt daer toe om. alle gevaer,
mcr een onvcrwinlijck gemoed uyt te
ftaen, en dat uyt liefde der deughd.
Een Vrouwe is zy gcmaeckt , niet om te
verklaeren dat een dapper Man ficli moet
^QVQw tot verwijfde manieren , maer alleen
om dele bccldcnilic wat te voegen nae de
ofte om dat alle
maniere van Ipreecken :
deughd een gedaente van Ichoonheyt en
nengcnaemheyt met fich brcnght, waer in 't
verlhnd fich verheughd.En dewijl men den
Vrouwen gemeenlijck het fchoone toepaft,
door
foo kan men oock de dapperheyd ,
haer,bequaemlijck vcrtoonen j of liever om
dat een V rouwe, het geruchte van een fonderUngeeereverkrijght
enbewaert, door
dien zy haer van de wcUuften onthout,waer
toe 7.y van niraere genegen is : alfoo doet
oock een dapper Man , in groot halart van
met een gemoed dat
lijn lichaem en leven ,
door de deughd ontfieecken is, datmen een
groot gevoelen en een heerlijck geruchte
van hem hebbe. Niet dat hy hem daerom
in alle gevaer des levens moet ftellcn, want
door de inbeeldinge van dapperheyd en
.
ftcTckheyd,kan men fich hchrlijck Itortcn in
tlel.illcringe van reuckloosheyt , vermetel-
-^:- hcyt, en f othcyt : als een vyand van de Narnere,
loopende in gevaer van fich lelven,en
falck een eedel beeld , dat van Gods hand
felve gcmaeckt is, om hals te helpen, en dat
om dingen, die niet zijn te gelijcken,by 't leven
dat hem God heeft gegeven.
Daerom wort geleyt dat de dapperheyt
met de
een bepaelde middelmatighcyt is ,
waerachtige reeden , ontrent de vreefe en 't
vertrouwen , om fwaerc en fchrickehjcke
iaeckente verdragen , waer en wanneer het
foude mogen te paffe komen , om geene
Ichandelijcke dingen te begaen. Maer om
iet hcerlijx te doen , en dat uyt liefde van
het eerlijcke, foo zijn haere wercken of
buytcn gangen foodanigh, datfe haer al wat
te llout maecken gelijck wy fullen fcggen.
,
En de verlaeghtheyt doet dat men, door
gebreck van de waere reeden , weynigh
acht neemt om het aenftaende quaed te
ontvluchten, alfoo men fich vaftüjck inbeelt,
datincn 't gevaer als is te boven gekomen.
/. r O R c Z Z A»
En gelijck men dicfelve oock niet danper
migh noemen , die fich fonder onderfcheyt
en me: opletten wille , in alle gevaer overgeeft
, alfoo maghmcn diefclvc oock nier
iberck noemen, die alles vliet uyt vrcefc v.ui
deiich icmlijcke dood.Om een onderf;hcyt
te tooncn dat een fterck Man kan heerlchen
over de gebreecken van fijn gemoed, als
oock mede om de onderdruckers van fijn
lichaem te overwinnen , wanneer hy daer
toe rechtvaerdige oorfiecke heeft , alfoo

Dnrielheyi, Lascivia,
Hercules geftclr , in de gedichten der Poeren
en veel andere , die mette Leeuwen hebben
gekampt en die overwonnen.
De Spieflc bediet,datmen lijn kracht niet
alleen moet aenleggen om de Ichaede te
keeren,die ons van buyten wort aengedaen,
gelijck het Schild en de Wapenruftingh te
kennen geven,maer oock om de hoogmoed
Cï\ vermêtcntheyt van andere , door haere
eygene kracht , re onderdrucken. De Spies
bediet oock hoogheyt en heerfchappye, die
lichthjck door dapperheyt en llerckheyt
wort verkregen. De Gefichtftellinge is uyt
t^rijhteles genomen, om niet in gebreecke te
blyven van ons voornemen uyt te drucken.
De Leeuw die 't wild Vereken aenvalr,
bedier de fterckheyt van 't gemoed,die met
het lichaem vergefelfchapt is. Om dat de
Leeuw met goede manieren en gemaetigtheyt
tot fijne daeden komt ; maer 't wild
Vereken valt , fbnder eenige maete , onbedachtlijck
aen , al wat het oock magh ont-
inoeten.
Democratia. Soeckt Gemcene Volx
vegiainge.
Lascivia. Dartelheyd, Brooddroncl^enheyd,
En jonge Vrouwe , rijcklijck en prach-
E tigh gekleet , houdende in haer llincker
hand een fpiegel , waer in zy met groot opmercken
fier , en mette rechter hand is zy
beligh om het aengellcht te fuyveren en
't hayr te ftreelen, ter fyden van haer, fitten
eenige dertele engeyleMuflchen, endaer
by een Armclijntjen. Waer van 5^/fw//« aldus
Ipreeckt :
lcl{yect niet ofNatuer ofDertclheyd l^n ycercken ,
De f ere Fronckery^d'ie m den dit Dier l^an niereden :
Jiet preek ftjn fuyver bont , fjnhoofd , foojuy^ï en
net,
tAU ofhet tot een becld,den Fronekers "wacr'vefet,
c/inders,
EEn Vrouwe met een barbarifch of fclfaem
vercierfel , vertoonende datlè haer
met d'eene vinger foeteliick het hoofd
krabt. Aldus maelden haer de Oude af, als
by Picrium te Hen is.
E
Deu^od. ViRTU. 83
En fchoone en aengenaeme longhc
Maeghd , met vleugels aen de fchoude-
ren, houdende in de rechter hand een fpieffe,
en met den llincker hand een Lauwerkrans,
hebbende een Sonne op de borft.
long wort zy gemaelt,om dat de Deughd
nimmermeer oud wort , maer alrijt wacker
en fterck blijft , want haere werckingcn
maecken een plooy en heblij ckheyt in den
Menfche,engeduyren lbo lange als deMenfche
leeft.
Schoon wortie vertoont , om dat de
Deughd het fchoonfte cieraet is van 't gemoed.
De vleugels bed ieden, dat dit de Deughd
eygen is, datie met haer vlucht ileygerr bo-
ven de gewoonte van de gcmeene llagh van
Alcnfchen , om die vcrmaecklijckheyt te
fmaecken, diewelcke alleen de deughdelijcke
Menlchen proeven , die , gelijck Virgilius
feyt, totte lierren toe, van de brandende en
vierige Deughd verheven zijn ; en wy iiil-
len feggen datfe ren Hemel toe verheft, die
gccnc , die door 't middel van de Deughd,
L 2
ficli

8 4
Detighd»
ilch felve doorliichtigh in.icckt : want hier
i(oor,lbo wort hy Godt gelijck, die daer is,
de Deughd en de gocdheyd felve.
De Soiine vertoont , dat gelijck die /clve
uyt den Hemel het acrdrijck verlicht, alfoo
en bc-
ivie dat Chnjlum in 't herte draeght, dat diefelve
heeft het voornaemfte cieraet van de
waerachtige en volmaeckte deughd.
De Lauwerkrans bediet , dat gelijck de
Lauwer altijd groen , en nimmermeer van
den blixem geraeckt wort , alfoo hout (Ich
oock de Deughd in haer kracht , en wordt
rimniermeer van eenige rampen, hoedanigh
dicfelve mogen wefen ,
te neder geflaegen,
noch wort oock door brand,fchipbreecKin-
jre , noch door tegenfpoet of ongeluck ver-
looren.
De SpielTe wort haer tot een teycken van
voortreflijckhe)t gegeven, om dat de Oude
hier door de Deughd re kennen gaeven.
Zy bediet oock het geweld en de macht die
zy heeft over de fonden ,
diewelcke alrijd,
door de Deughd, zijn overwonnen en t'onder
gebracht.
I R T U. Deughd,
EEn Vrouwe in 't goud gekleet , vol van
Majefteyt , in de rechter hand falfe een
Spieffe , en in de flincker een Overvloets
hooren houden , vol verfcheyden vruchten,
niet een Schildpadde onder haere voeten.
Het goude kleed bediet, de vvaerdigheyd
van de Deughd, diewelcke den geheelen
Menfch verciert en eedel maeckt.
Zy hüutde SpieilejOveröüts zy geftadigh
V I R T U.
de Sondeu bellirijt ,
volght.
te neder werpt en ver-
V I R T U. Deughd.
komt oock de dcu:;hd van 't herce ,
fchcnnt hacr \vcl;j;(jrchickte mogentheyd,
En ^e vleugelt Maeghdckcn/zeedighlijck
E gekleet en met Lauwer gekroont , hou-
oni te bewegen en krach: te geven acn onfe dende inde hand een eycken tack,met defe
gchcolc lich.icm,'t wclok is de Kjcme ll'rrdd, fpreuck in de fbom van't kleed waZ/j tmijjirna^
gelijck de Checken leggen: en daer nae dat is, de niuldclmaet is allerfeee/^ril.
veilichtfe , verwarmtle , en wackertfe door Sitiui Itdheus feyt in 't x 1 1 1 boeck van den
de Deughd, 't felve alfoo op, dat een groot Carthaginenfchen Krijgh , dat de Deughd
dcci van de oude Philofophen geoordeelt
,
hebbe:i,dat(c genocgh was om onle begeer-
een bequaem loon aen haer felve is : en dar
komt leer wel mette meeninge der Scoiken
lijckheyt te vervullen , ea't geene onfe verir.
lecklijckheden in dit Menlchlijcke leven,
ibude mogen wenfchen. En overmits de
Hccre Jefics Chrif}i(s m de H. Schrifture ge-
over een, diewelcke feyden,dat buy ten haer
geen fiecke was , die genocgh was om hacr
te beloonen : en die wierde van de Oude
aldus afgemaelt : Want gelijck de Eyckeinemt
wort de S^me der Gercehtigheyd, vcrftaen- 'ooom tegen het bulderen der ilormwinden
tle de algenieene gerechtigheyd, die andere onbeweeghlijck blijft , alfoo bleefoock dö
(leughden omvat : daerom worter ijefeyr, Deughd onbeweeghlijck tegens alles wat
haer, van flinxe bejegeningen, Ibudc mogen
ontmoeten.
Door de betey'cknilTe van den Laurier,
fal dienen 'tgeene inde volgende beelde-
niife van 't een en 't ander van defe plante,
ial worden vertoont.
De fpreucke betoont , dat defe wcrckingen
, alleene aenhanghfels van de Deughd
zijn , die oock haere buyten wegen hebben,
die daer zijn als graften en putten vvaerin
de Menfche valt , en verdrenckt , vallende
allbo van fijne rechte wegen en finnen,
Daerom leyt Horatm feer wel
Hout doch m alle dingen maet,
Dïe d'Eyndcn met te buytengaet :
MMr wie wil fitnxe "wcgen jlaeny
Ddt l^n niet mette Deughd befiacn,
V I R T m. Deughd , nae de Medaglie van
lucius Virus,
DOor BcÜerophon , de fchoone longelingh
fittende op het paerd Pegafus , met een
fwaerd in de hand,waer mede hy 't monfter
Chimera ver(laet,wort de Deughd verftaen.
Door Chtmera by gclijckniife gelproken,
wort verftaen een veelvoudige veranderinge
en verwandelinge vande gebreecken,die
Bellerophon om halsljrenght : welcke naeme
door de beteyckenifle van fijneafkomft,wil
feggen j dogdingc van de gebreecken. En
;
iy{icia:'.:s

Ifeldifche T)eugljd ofDafperheyd. V i r t u
cAïcUfus feyt in fijne Sinnebeelden, aldus :
Bellerophon de Held i^n met doorluchtc finnen,
Chiniasra, en 'toedracht van Lycien verwinnen ;
Indien ghy "wilt om hocgh op Pegaes "wiec/ien gaen,
Ghy fultoock^t trots gedrocht van ugemoed verpden,
Defc dichten vercoonen, darmen door't opklimmen
tot God, en door goede raed, der
Deughd , de Chimaera, dat is het hovaerdige
gedrocht van de Sonden, kan overwinnen.
Een fchoon longelingh is hy gemaelt,om
dat de Deughd in der daed en waerheyd
fchoon ii , en dat het haer eygen is , de gemoederen
tot fich te trecken , en tot haer
gebruyck en nuttigheyt te vervoegen.
V I R T u , nae de Medaglie van ^^exandcr.
E En fchoone gewapende Vrouwe , en
Mannelijck van opficht , die in d'eene
hand de Werelt , en in d'ander een Lancie
hout, beteyckenende dat de Deughd de geheele
Werreld beheerfchr en beftiert.
Gewapent wort zy gemaelt, overmits zy
geftadigh met defbnden ftrijt.
Vaneen Mannelijck opficht is Vtrtusvtrtoont
, om dat haer n lem van Vrro of l^irihus,
diM is, van 't Mannelijck afkomt , en toont
alfoo haere dapperheyd, die een deughlijck
Man betaemt.
V
DAer
I
R r u , nae de Medaglie van
Domitiaiius en Galba,
wort een Vrouwe vertoont als een
cJmax^ore, met een heimet en een langh
fwaerd dat Tonder punt is , en met een Lancie,
fetrende den voet op een Helmet.of op
een Werreld.
ViRTU HeroiCA. Helêfche Deughd
MEn
cf Dapperheid,
vint in 't Campidolam te Romen , een
metaelen beeld van Hercules verguit
gekleed met een Leeuwen huyd en met een
kodfe , hebbende in de flincïcer hand drie
gulden appelen , die gebracht zijn uyt de
Hoven Hej^erides : diewelcke beteyckenen
de drie Heldifche Deughden , die Hercules
worden toegefchreven.
De eerfte is , Verfoetinge van gram-
fehap.
,
H ER o I CA. 8f
De tweede , gemaetighey t tegen de gierigheyt.
De derde , is de mannelijcke verachtinge
van de wellul'iigheden en genuchten.
En daerom wort gefeyt , dat dit de Heldifche
Deughd in den Menfche is, wanneer
de Reeden , de finnelijcke genegentheden
foodanigh heeft t'onder gebracht, datfê ge-
voeght is aen het ondeelijcke eynde van de
deughdelijcke middelwegen , maeckende
fiilx dat zy de
haer reyn en doorluchtign ,
Menfchlijcke heerlij ckheyt te boven gaer,
en fich tot de Engelen naedert,
ViRTu Heroica, gelijck diefêlye
vao den Ouden afgemaelt is , en gevonden
wort in de Medaglie van d«iljKeyfer
Cordittm^,
E En naeckte Hercules , leunende op fijne
kodfe,zijnde een Leeuwenhuyd rontom
fijne fchouderen en arm geflaegen gelijck-
,
men in twee fchoone beelden in 't Paleys
van den Cardinal Odoardus Famefius , een oprecht
beminder van de Deughd, fien kan.
Deughd is een eygen gelchicktheyt en
yoornaeinAe Hiachl van 't gemoed^ foo wel
1^5
in

85 Ileldifche Deughd, V l
in daeden als gedachten , geftiert ten goede,
en dat onder de bcftieringe van de Reeden,
of het is de Deughd fclvc.
De Leeuwen nuyd,cn dat hy leunt op de
kodle , iübr geftclt , om datfe beyde leer
fterck zijn: en de Deughd dicweicke geplant
is met fcer flercke wortels , die kan
oock tnet geen geweld uytgeroyt noch van
lijn placrfe beweeght worden.
Naeckt wort de Deughd gemaelt , als
cenedie geen rijckdomnien foeckt, macr
onfterfiijckheyt , heerhjckheyt en eere , gc-
lijck in een oude marmor geilen wort, vvaer
op ftaet : De Deughd is met een naeckt Menjch "vcr-
noegkt, Virtm nudo hom'tne contcnta,
ViRTU HerOICA. Heli\'i(ch Den^hJ.
nae de Medaghe van Maximmw.
En naeckte Hercules^ die een Hert by
E de hoornen hout : 't welck eene is geweeft
van fijne twaelf moeylijckheden of
icrachten,
ViRTu Heroica. nae de Medaglie
van Geta.
VOor
de Heldifche Deughd wort Her-
cules vertoont , die de rechter hand om
hoogh hout, om een Draeck te dooden, die
fich rontom eenen appelboom llingert , en
aen de flincker arm heeft hy een Leeuwen
huyd gellagcn.
Dit felve bediet dat Hercules , re weeten
door de Deughd, fijne begeerlijckheyt had-
Je gematight , nemende den Draeck voor
de begeerhjcke genegentheyt van de welluft
des vleclches.
De roof van den Leeuw,bcdiet in Hercules
de eedclheyt en dapperheyt van 't gemoed.
De kodle is de Reeden , die de Hertztochren
beftiert en temt, want defe Deughd
is van grooter voorrreflijckhcyt in Hercules.
Waer over oock defe kodfe hem van een
vaft en fterck hout gegeven is , te weeten
van Eycken , 't wclck een teycken is van vailighcyt
en Iterckheyt.
De kodfe wort vol quaften verfiert, door
de fwaerigheyt die van alle lyden die geene
ontmoet en voorvalt , die de Deugh(i volgen
en Ibecken. En daerom worter geleyt,
dat Hercules noch ecn longehngh zijnde, fich
:n egiif^euiheyt bevond , alwücr hy by fielt
RTU HerOICA.
overleydc wat maniere van wegen hy /oude
ingaen , of die van de Deughd of van de
Welluften : en 't felve leer wel hebbende
overgeleyt ,
verkoos hy den wegh van de
Deughd , alhoewel diefelve hart en van
grooter fwaerigheyt was.
ViRTu del'Animo e delCorpo*
Klacht of Deughd aen lichacni en gemoed,
nae de Medaglie van Trfijamu,
FJErcules worter naeckt vertoont met de
1 kodfe in de rechterhand, houdende
diefelve over den fchouder in geeftige ftellinge
, leydende mette flincker hand eeneii
Leeuwe met een wild Vereken , te faemen
gebonden.
Door de naeckte Hercules mette kodiè
over de fchouderen , en den Leeuwen huyd
moetmen verftaen het becldelijck ontwerp
van alle Deughden , en door de Leeuw de
grootmoedigheyt en dapperheyt des gemoeds
: gelijck Orus ^polh verhaelt : en
door 't wild Vereken de lichaemlijcke
kracht , om de macht en fterckheyds wille.
Alen Ichrijft dat c^dmctus den Leeuw en
't Vereken hadde te faemen gevoeght , willende
door dit gelelfchap te verftaen geven,
als dat hy de kracht van lichaem , en van 'c
gemoed hadde te faemen gekoppek , waer
van Picriiis reeden geeft in 't teycken van den
Leeuw.
ViRTu Insuperabile,
On'ver'winnclijcke Deughd of Sterc/

De Eyckc die in 't Schild is gemaelt , bediet
niet anders, dan dat de Deughd vaft en
beftandigh is, gelijckdefeboom, diewelcke
diepe wortels, en breede blaeders en tackcn
hcefr, en hoc die meer behouwen wort, i^oo
veel te fterckcr wort(è,en hoe die meer gefolt
en geilagen wortjfoo veel te meer walife
en rpreyt haere tackcn en bladers uyt: daerom
wortfe by de Deughd geleken , die lich
vooruaemelijdc in aenvechringen enfwac-
ri"-heden ontdeckt en fien lact.
Men kander oock wel ter fyden een yfer
Vereken maecken,'twelcko^cen andere locruftinge
doet om lijn leven te beichermen,
als fich lelve in te trccken , en lich allbo te
beichermen : van gelijcken wort oock de
Deughd,door haer ielve,beIchermt,ophaer
fel ve"^vertrouwende,om alle flinxe voorval-
len en gewclt fnellijckte overwinnen. Flier
op /peelde oock Horatiu!^ (eggende, datmcnfich
mojly door fijn eygen Deughd, befchcrmm,
Attione Virtuosa. Dmghdlijck^
Bcftaoi.
EEn bedaeght Man , fchoon van opfïcht,
lulx dat alle deelen des lichacms met
cene welgemaeckte fchoonheydt over een
komen. Zijn hoofd fal met heldre en bUnckende
llraelen, als nara>jt, zijnde
gewapent, doch daer boven fal hy noch een
goude waepenrock hebben. In de rechter
hand fdhy boven 't yfer een gebroken ipics
hebben , die geflelt is op 't hoofd van een
leer lehjcke en vreeflijcke Slange, die dood
teraerdeii Icyr. Hy hout in de nincker hand
met groote bevaliigheyd een Boeck, en onder
een van de voeten fal hy een doodshoofd
hebben, en nae dat het den geeftigen
Schilder fal goed duncken. Daer zijn veele
Menlchlijcke daeden , maer ick verftae alleene
te vertoonen,de deughdlijcke, en in 't
befonder de geleertheyt en de wapenen,die
alle beyde den Menfch beroemt en onfterflijckmaecken.
Bedaeght wort hy gemaeckt,om dat dees
Ouder het aldervolmaeckfteis,gelijck c/^i-
potulc: fèght, en wier door men lichtlijck
komt totte waere kennille en werckinge der
Deughd. Het fchoone opficht komende
jiiette welgemaeckte deelen des lichaem§
tTl ÖNE Vl t^rUOSA, 8f
over een , bediet de vrolijckheyt die men
uyt het gelichte van een fchoon Man
Ipeurt , zijnde een kenteycken dat lich de
fchoonheydt te gelijcke van buyten vertoont,
en gelijck Virgilm leyt, /> de Deughd aen-
genaemfl aljjè van een fchoon Man toornt . Flet uytwendige
geeft het inwendige te kennen,
daer uyt het klaerblijckt dat lljnwercken
zijn fchoon en deughdelijck. De heldere en
klaerblinckende ftraelen om 't hoofd,bcdieden
dat de Sonne alle dingen befchijnt,
oock waerfc haer keert , alfoo maecken de
deughdlijcke wercken den Menfche heer-
lijck en doorluchtigh. Waer over l^trgilm
leyt ,
'/ IS een "[venl^ van de Deughd , als het yverc^
mette dacd overeen kprKt,
't Hoofd is hem met een krans van t^ma"
r

88 T)ichtkofiB, P o E s I A.
een Boeck fn de fiincker hand , om dat de
oefningen foo wel van de konften als wapenen,
den Menfche beroenin en doorluchügh
maecken.
Onder fijn voet hout hy een doodshoofd,
om te verrooiicn,dat de deughdJijcke werc-
kingen altijd lullen bloeyen , jaefuUenfoo
lani^e alller eeuwen en Ichriften zijn ,
eeu-
wiiJ-h leven. Waer over Plautm lèyt : Sok virtus
expers fepulchri , dat is , de Dcughd alken yvort in 't
grafniet opgcjlootou
P o E S 1 A. Dicht^nff,
En fcer Ichoone Mae^hd in Heaiels blau
E gekleet,waer op vecle Sterren ftaen,weiendc
met Lauwer gekroont , vertoonende
haer bloote borften,die vol melck zijn,hebbende
een ieer bedachtfliem en blolend opilcht,
rontom haer kan men drie gevlerckre
kinderkens doen fweeven, waer van 't eene
een Licre hout, 't ander een Fluyr,het derde
een Trompet : En om het werck niet al te
feer te ftoppen, lbo kanmen eenige v^an dele
bovengefchreven
voeten leggen.
inftrumenten aen haere
Poefic of Dichtkonflt , is nae 't leggen van
rhto , niet anders als een uytdructónge van
Güdlijcke dingen, die inde gemoederen,
door een yver enGodlijcke genade worden
verweckt.
longh en fchoon wort zy gefchildert, om
dat een yderMenfch, alhoewel hy plomp en
bot is, door haere foetigheyn: verhcught, en
door haere kracht wort gerrocke».
Met Lauwer wortle gekroont , om dat
diefelve altijd groen ftaet en voor den Hcnielfchen
blixem onbevreefl is. Want de
Poëfie of Dichtkonft macckt denMenfch on-
fterflijck, en verfekert hem van de llerflijckheyt
des tijds , die anders alle dingen plagli
in vergetenheyt te brengen.
Het kleed vol lierren bediet de Godlij ckheyt,en
door gelijckheyt van diefelve, wort
geleyt ,
dat ere Poeren haeren oorfprongh
uyten Hemel hebben.
De borllen vol melck,bedieden de overvloedigheyt
van de invallen en vindingen,
diewelcke zijn het leven en de ziele van de
Pocfie of Dichtkonft.
Datle bloofênde in 't aengeficht en vol
gepeynfen is, bediet, dat een Poëet-, fijn gemoed
altijd vol heeft, van vliegende bewegingen
, die dacr in , den yver of drift ge-
lij ck is.
De drie kinderkens zijn de drie voor-
naemfte manieren van dichten,te weeren de
Pdfioïdu of Herderdichten , ijyrka of Lier-
dichten, Hcroka of Heldendichten, diewelcke
meer haeren oorfprongh, van de natuerhjcke
bequaemheyt , als van de konft nemen
, want men feyt, door een gemeen eevoelen,dat
de Poëten geboren, en de Rcucnaers
of Orateurengemaeckt worden.
Veele jae ontallijcke dingen kondemeu
van de Pocfie fe^gen, (onder van ons voornemen
af te wij eken , maer nu weer gewis een
yder kloeck geeft , door de geftadige oefningen
van de Academiën en Hooge Schooien
, lbo veele van defe konft , dat foo wy
daer in wilden treden , wy de Sonne een
fiickel fouden opfteken , indien wy 't felve
pooghden te onderllaen, door de overvloedige
getuyghnilfen , die over al te vinden
zijn. Waer over wy dele fpreucke van deti
Prins der Romeynfcher Wclfprekentheyr,
die hy aen 't huys van den Athenienichen
Rcdenaer Ifocratcs gaf, tot lof van de geleerde
Huyfen , hier by wel, mogen voegen, d^t
het huys "van Ifocratcs "Wju ds een feeckere Schoole en
yfinek^han de Ifelj^reJ^ntke^t,
Poësis

E
P o E S I A , of D'ichkonH,
En Vrouwe in Hcinclsverwe gcklect
houdende in deflincker liand een Licrc,
en niette rechter een ftrijck-ftock , wefcnde
met Lauwer crekranil, hebbende voor haere
voeten een bwaene.
Zy wort niet Hemels verwe gckleet, om
dat de Hemel Vraws in't Griex genaemt
V»'ort , en de Sangh-Goddinne die de geeft
aen de Poefie of Dichtkonft geeft , wort
Jn^Mna of Hemelfche geheeten. En nae 't geruyghnis
van alle Poëten , ^00 kan niemant
jn defe konft: duchtigh of bequaem zijn, ten
y.y hy met eene befondere gaeve van Godt
js begenaedight : En hierom worden de
Poëten gefcyt, datfe uyt den Hemel haeren
ooriprongh hebben.
De Liere wort haer in de hand gegeven,
om dat het Harmonilche medeklinckende
geluyt , feer vorderlijckis totte medekUnckinge
van de Poefie. En in 't befbnder
plachtmen dit inftrument by oude tijden te
gebruycken, by die geene die flechte dingen
ibngen , waer over zy van de Liere , Lyrici,
dat is Lierenfpeelders wierden genaemt.
De Lauwerkrans betoont, dat het ooghvAx.
van alle Poëten niet anders is , als om
vermaert te worden, daer nochtans alle andere
konften voordeel en profijt uyt de
haere foecken re trecken. En gelijck de
Lauwer geen meer verwonderinge in haer
heeft als de geduerige grcenighey t van haere
blaederen, alfoo hebben oock de Poëten
P o E S I A.
En Vrouwe met vleugels op 't hoofd en
Emet Lauwer gekranft , hebbende een
boeck in de flinckèr hand , in de rechter een
Scepter oock met Lauwer omwonden.
Door de vleugels wort de vacrdigheyt
«n krach: des verftands uytgedruckt , en
,
Dkhihonfi, P o e s i a. 89
door den Lauwerkrans , boven 't geenc aireede
gefcyt is , wort de arbeyt en'n icrftigheyt
te kennen gegeven , want gelijck ia
haere blaedcrs een groote bitterheyt is, allo
is't oock een feer groote floverie,fijn werck
tot foodanigen volmaeckthcyt te brengen,
dat hy daer van lof en ccre fal konnen wcgh
draegen.
MEn
P o E S I A.
kan oock i^potlo, nae 't gemeen gC"
bruyck,naeckt (tellen, met ecnLauwerkrans
in de rechter hand, waer mede hy, de
mijne maeckt , om een yder daer mede te
willen kroonen , houdende in de flinckèr
hand een Liere met een ilrijckftock,
lier-Dicht,
En ionf>h Maeghdeken met een Liere
E in de flinckèr en de ftrijckftock in de
rechter hand , wefende met veele verwen
gekleet,maer aerdieh,bequaemen beknopt,
om te vertoonen clat onder een faecke alleen,
veele dingen worden begrepen. Zy fal
een Letterrol in de hand hebben , met hec
opfchrift , brey'i compkóior fmgula cantu , dat is,
Ic/^begrijp aSes in l^ne dichten.
Poema HeroiCO. Helden-dkhts
En Vrouwe in Koninghlijcke Majefteyr,
Eprachtelijck gekleet , en ftatigh, hebbende
op 't hoofd een Lauwerkrans , en in de
rechter hand een trompet,met defè fpreuck,
dit alleene , dat haere naeme magh altijd
leven.
De Swaene kan door d'Ouder haere
non tiifi grandia canto ,
dappere faecl^eno
dat is , kl{ fnge niet als van
ftemme gcftadiger en foeter drayen, door 't
uytftreekeii van haeren hals , en alfoo worden
oock de Poëten, door den tijd- van laeren,
in haere konfte vafter en beter, gelijckiiien
verhaelt van Ocd/pw Colomu-i en aiidcre,
Poema Pastorale. Harder-dichte
En Maeghdeken van flechte ennatuer-
Ehjcke fchoonheyd, met een Rietpijpe of
Herdersfluyt in de hand,met reys-leerskens,
doch alfoo darmen de bloote beenen fien
kan , met dit oplchrift , Pdfiorum carmina ludo^
dat is, kk^l^cel der Harders dewitjens.
Poema SaTIRICO. Schempdicht,
E En naeckt Man , met een vrolijck gefichtj
doch dat geyl en ftout is,dic mettc
M tonge

9^ Dteverye» F u r t o.
tonge fpcclt , hebbende een Tirfus oflchcrpc De bleeckhcyt van 't geficht en de oorcn
fpiciie in de hand , met dele onifchrijvingc van den Hacs, bctoonen het gcducrigh ver-
Irrïdens cuspulc f-.fo , t^/ grentckcndc , boor icli^haer moeden cn de geftacdige vrcefc, waer in de
ff/l ch door den iicus.
Furore Poetico. Socckt Poetlfche
érifi.
F u R T o. Dicvcryc.
Dief lecfi:,vrcclende altijd ontdeckt te zijn,
en daeroni vUet en hact hy het hchtjWelende
een vriend van de nacht, die een gunfbige
medcgelellinne van haere oncerhjcke werckcn
is.
Met een Wolfs vel is hy gekleet,\vant de
Wolf leeft alleen van iiiderer luyden ";oederen,
cn van den roof, gclijck de Dieffdiewelcke
door fijn lichthoofdigheyt en met
dielelve gedachten gelooft ,
voornemen fal geraccken.
dat hy tot fijn
Het dievcHonsjen , breeckyfcr , en het
bcurle liiyers Mes,hebben gcene uytleggin-i
ge van noode.
De bloote armen en knyen bedieden de
gauwio^heyt , en de vleugeis aen de voeten,
de fiielligheytjdie de Diefmet groote naerftighey
t ter hand neemt , uyc vreelè van de
verdiende ftrafïe.
F U R T o. Dieverye,
En Tonghman met korte kleedcren , een
EMutsjen op 't hooft , met vilte of woUe
fchoencn , in d'eene een dieveflons , en in
d'anderebreeckylers en een ladder van touwen
gemaeckt , fijn kleed fal vol groorc
hummclbyen belaeyt wefen.
De Byen worden op 't kleet gemaeckt,
mogelijck om datfe overal uyte bloemen
het foete rooven , en te gelijck in haere korven
fleepen, of om nae te bootfen de/«fw of
hommel, een valfche flagh van Byen,die anders
niet doet als den honigh te fteelen, die
door anderer vlijt en lloverye is veriamelr,
die eens anders
even als de Dieven doen ,
goed verteeren , dat met fweet en armoede
verkregen is , waer van Virgiliusin fijne M>ism
1 finght Igmvim pctui &c.
Het Byken naerfl't^ om hoer huyt.
E
Drijft d'hommel van hoer larven uyt,
S E R V I T u. Dienflbaerhcyt, SUvernye,
En onthulde Maeghd me: korte en be-
hebbende op
knopte witte kleedcren ,
haere Ichoudercn een jock of een groote
Avaerwichtige fleen , zijnde de voeten
nacckt cn geVleugek, wantlelende door on-
2-emack-

"Licnpiacrhyti Slavewye, S e r v i t u. 91
«emacklij'ckc en doornachrigc wegen. Ter Hcriockopdc IchouJcrch , wasby outs
iyden haer fnl een Kracnc ftaen,dic een fteen gefct voor een beclt van Slavernye , «jiclijck
in' d'ecne klauwe heeft. Men ibude haer i"f«ffd in fijnen rafendcn Hn-n/fofeyt, h'^rrow
oock een brandende kaerfle op 't hoofd dienthydc»Kciii>i^bcnli/dhct'focl^? en PLututi 'm'
konnen Hellen, met dit fpreeckwoord, /o /frvo fyd vanden Krijghsman fcyt , Füonvacr een
altrui c me pejfo confumo, dat is, kk^dien een ander ^ m Slacxe moet getoonde oc

9 i I^ï^y^ ijj^- C A R E s T I A. Dc Dood. Mort e.
van dc beroovinge der vryhcyt, j^clijck ineii
noch tc^fcnwoordigh fict. Dc kcetens en
yfere boc)cn , gcvcii te kennen dc harde
boeyc!i,die altijd het ongeluckigh leven der
flaven druckcn.
S E R V I T U. Dlen^hacrhcyt , Slavcrnye.
En onthukle , bloot gebeende magere
E \'rou\ve, gebonden met ketens en ylêre
bocyen aen handen en voeten.
OnchiiJt wort de SJavcrnye gemaelt,want
alibo haere gedachten bcügh zijn om fich
te onrloiibn van de gewichtige ongemacken
van ketens en banden, ibo achrfe niet op
haere vercierlcls. Zy vertoont oock dat de
flaetiche gedachten zijn dienftbaer, veracht
en aerdfch.
Zy is bloots bcens , om datfc niet heeft
wacr door zy haere hope verlicht, en haere
aenvallen vcrbetert,noch haere lelijckhedcn
bedcckt.
CarESTIA. Diere tijd.
En inagerc en flecht geklecde ] Vrouwe,
^hebbende in d'cenc hand ccn dorre \Yil-
ligcn tack , en in d'andcr een pnymflccn , en
ter fydcn een magere koe.
Dc diere rijt wort mager gcfchilderr, om
te vertoonen dc werckinge v:m 't c^cbrcck
van dodingen , dietottetlvlenfchlijcke leven
noodigh'zijn , want het geld plagh veel
overvloc.liger in vooripocdige tijden uytgcgeven
te worden , en m dorre tijden veel
minder : 't welck alles gebracht wort in dc
hcerlchappyc van weynige , luix dat de arme
mager en quahjck voorilen blyven,door
dc diere tijd, ibo van brood als van geld.
De Puymfteen en de plante van den Willigen
boom zijn onvruchtbaer , endeonvruchtbaerheyt
is de voornaemlle oorlaccke
van de diere tijd : Doch zy komt oock
dickwijls voort , door de onveriadelijcke
gierigheyt van eenigekoopluyden,diewelcke
( bedriegende de Natuere plat^hten het
)
arme volckjen te benauwen met naere bedriegerie.
De magere Koe dieder ter fyden ftaet, is
een reycken van diere tijd, en defe beteycknilFe
vertoont fofephm uyt de heylige boecken
, wanneer hy den droom van Pharao
verklaert.
M o R T E. De Dood,
Ci^nuUm van Ferrara een verftandig Schil-
maelde den Dood af met het ge-
der ,
beente , '.filmde daer de Mulculen of fpieren
en de fenuwen , al te faemen waercn door
gelheden , hebbende een koftlijcke mantel
om 't lijf van goude broccade : Om dat hy
den Rijdeen en Machtigen van haere Rij ckdom,
en den ellendigen en armen van haer
lijden en fmerte verloft. Op 't hoofd maeckte
hy dicfelve een leer netMomaenficht van
fchoonc gcdaente en verwe , om dat dc
Dood fich aen yder Menlch niet alleens
vertoont , maer om dat hy fich met duylenderlcy
gedaenten ftaedigh veranderde , foo
vcrachtfc d'eene,en d'andcr ille aengenaem,
d'ecne verianghter nae en d'ander loopter
voor wegh,en zy is het eynde van een duyflere
gevangenis aen de aerdige gemoederen
, en aen anderen ilfc een mocylijckheyt,
jae men kan fèggcn , datfe ibo veel Maskeii
behoort re hebben , alllcr linnen van Men-,
ichen zijn.
En om dat ons in't Burgcrlijcke leven, dc
Gods-

Godsdicnft/t Vaderland, de goede naem en
bchöndingc van il:;iet , fecr ter herren gaet,
ïoa Ibudemcn hier in mogen oordeclen, dat
het ftervcn Ichoon was : en om die oorfake
Ibude men verlangen om overredct te werden,
dat een hcerlijcke dood het gehceie leven
foLide mogen vercieren , 't welck men
cock op 't kleed Ibude konnen pollen.
Defe Schilder omkranfte oock den hoofdfchcel
met een groene Lauwerkrans , om
haere heerlchappye en gcduerige wet , over
alle Menlchen , te betoonen. In de liincker
hand maelde hy een Mes,dat met een Olijfkrans
was omwonden , overmits men tottc
Vreede en 't gemack" dios, Werrelts niet kan
geraecken , ten 7,y darmen oock den Dood
iiaedert : En de Dood brenj^ht , door haer
felve, vreede en ruft aen, en haere wonde is
een wonde van vreede en niet van oorlogh,
want daer is niets dat haer kan tegenftaen.
Hy heeft een Pelgrims ftaf over fijne
fchoudcren , gelaeden met Kroonen , Mij-
ters , Hoeden , Boeckcn , Muficale Inftrum
enten , Ridder-keetens , Trouwringen en
JEcdelgefteenten , al te Ciemen dertelheden
van de Werreltfche geneuchte , diedenatuere
en konft voortbrengea ; en jiy afg.oa-.
T)ood* M o R T E. ^3
ftigh zijnde over defe beyde ^ .fóo gaet hy
overal onruftigh , rotfen en reyfen , om te
rooven en al 't geenc weder tot fich te nemen,
dat hy aen de naerftigheyt enmenfchiijcke
v/ijsheyt hadde gelchoncken.
M o R T E. Dooi.
MEt
grootc overlegginge is door het
aenlien der H. Schriftuerc de Dood afgemaelt,
naer't geene x^mos de Prophete in
lijn V 1 1 1 capittel verhaelt , alvvaer God aen
hem
o^woi den Dood willende vertoonen ,
vraegde wat hy fagh ? antwoorde, /c^/;? een
korf met jruyt, of als andere lelcnjff» boomhacck^:
en dit was de Dood. Niet gelijckmen diefel-
ve in 't gemeen fchildcrt mette feyfTen in de
maer oock met een boom-
liincker hand ,
haeck in de rechter : Want gelijck de Seyl^
het gras en het Hechte kruyd en wat
fen ,
kort by der aerde ftaet , af maeyt , v^aer by
de Hechte , arme en gemcene luyden worden
afgebeelt , alfoo wort de fruythacck
gebruyckt, om de appelen diewelcke op
hoogh verheven tacken ftaen , en van alle
fchaede verlceckert Ichijnen, vaa boven neder
te trecken : Waermedc de Rijke werden
bediet , en die geene , die in hoogheyd.
en in al 'rgemack, van dele Werreld, geftelc
zijn. De Dood aldus afgelchildert zijnde,
kan leer wel haerampt uyrdrucken,'t welck
is, noch kleyn, noch groot, noch rijck,noch
arm , noch hoogh , noch laegh, en hoe veracht
dielelve oock zijn , te verlchoonen,
mayende de Hechte met dcSeyflen,welènde
dielelve het grootfte getal,en d'andere met-
te haeck van boven needer ruckende, en al-
Ibo neemtfe die alle te fiemen , en ftortle
ter acrden: en dat nae 't feggen van de hcerlijcke
fpreucke Horaui in fijn v i ii Ode of ge«
fangh, daer hy aldus finght
De Dood l(lopt onverfaeght aen *t hofl
En roept Monarch ! ghy moeter of.
De Prins moet met den Beed'iaer heen^
Dees VPegh ts rijel^en arm gemeen.
En in fijn x x v 1 1 1 gelangh feght hy:
ybor harde bol, noch "Wreed gerucht
De Dood in 't aldermwfie vlucht.
M o R T E. Dood,
EEa
bleecke Vrouwe, met geflooten
M I
van
oogen , in 't r>yarn ^ekleet , nae 't feggen
:
,

94 Doodjhghy MAnJlacht. Homicidio. Doolinge, 5cc.
van de Poeren , die 't berooven van 't licht
voor de dood nenicn , gelijck Virgihu en I«-
erctui mede verhaelcn. Want gelijck de flacp
een korte dood is,airoo is de Dood een lange
flaep , en dickwijls wort in de H. Schrifturc,
de flaep voor den Dood genomen.
MEn
Dood,
fbudc de Dood konnen afmaelen
met een bloot fwacrt in de hand , als
en in de ander hand een vier-
drcygcnde ,
vlamme , uyrdruckendc , dat de dood het
ftcrflijcke van 't onflcrflijcke wcgh neemt,
en merte viervlamme foo vernieltlè alle gcvoclijckc
machten, weghnemende de kracht
van de finnen , verreercnde het lichaem tot
llofenaildie.
Homicidio. Doodfagh, Manflacht.
EEn lelijck gewapent Man met een roode
Mantel,die voor een Heimet een Tygers
hoofd heeft , wefcnde bleeck , hondende
niette flincker hand eens Menfchen hoofd,
dat van den romp is afgehouwen, hebbende
in den rechter hand een bloot en bloedigh
Iwaerd.
De Dooddagh wort op het allerlelijxt
afgemaeli,want zy is niet alleen afgryfelijck
by den Menlchen , maer dat meer is , zy is
fchrickUjck voor God,diewelcke onder andere
wetten dendoodiWh heeft verboden,
als de alderfchaedlijxte laecke die hem op 't
hooghfte mishaeghde , willende dat defe
oock van den altaer foude werden geweert,
Exodus XXI.
Gewapent wort hy gemaelt , om dat de
Doodflagh den Menfche tot weerwraeckc
verweckt , en daerom moet fich de Doodllager
wapenen.
De Tyger bediet de wreetheyt en felheyt
, die den Menfch tottcn Doodflagh
prickelt en aenhitft.
De bleeckheyt is een werckinge van de
gramfchap, die den Doodflagh by blijft: als
mede de Vreefe die hem roept tot berou en
leetwefen. Daerort) wort in Gencfi gefeyt,
Wanneer als Cain fijnen broeder hadde dood
geflagen , fbo vluchtede hy , vreefendc de
llrafie van de rechcvaerdigheyt Codes.
E R K o R E. Dooliii^, Mifva ftatid.
En Man als een Wandelaer , hebbende
E de oogen verbonden, tafl:ende met fijnen
fl:ock nae den wegh , om
dat hy fbude fcec-
kergaen, want de doolinge gaet gemecnlijcl<
by de onwetentheyt.
De doolinge nae de meeninge der Stoiken
is van den wegh afflaen , en van den
rechten ftreeck af wijeken, gelijck niette
dooien , is op den rechten wegh wandelen,
fbnder van d'een of van d'ander fyde , daer
van af te treden , alfoo dat alle de wercken
onies lichaems en verfl:ands konnen gefèyc
worden een pclgrimagie of reyfe te zijn,
nae de welcke, foo wy niet fl:ruyckelen,totte
gelucklalighey t verhopen te geraecken.
'Dit vertoont ons Chrïflus onfe Hcere,
wiens wercken ons al te facmen tot onderwijfinge
dienen , wanpeer hy fijne Difcipulen
als een Pelgrim verfcheen. En God be-
veelt aen 't Volck 'jfrael in Lcvitico, datfe niet
van hem fouden afwijcken,noch ter flincker
noch ter rechter fyde.Hierom behoort men
de doolinge als een Pelgrim of Wandelaer
af te maelèn , oai dattcr geen doolinge kan
wcfen.

\ de
i het
Doorluchtigheyd, C
Wcfên, fbndcr ovcrtrcdinge van onfc werc-
kcn ofgedachten ,
gclijck geleyt is.
Dq verbonden oo.;en druckten uyt, wanneer
de oogen des verft.xnds verblint zijn
H I A R E 2 Z A. 9r
Men feyt het gceneklaer ofdoorluchtigh
, darmen klaer en wel door 't Hcht kan
lien, en dat Telve wort dan doorluchtighcyt
pfklaerheytgehceten : 't wclck wy oockde
met het deckfcl van Werekfchc voordee- facmc of het goed gerucht fullen noemen
len of anders, dat men dan HchtUjck in doo- dat den Menfche doorluchtio-h macckt, het
linge vervalt.
De Stock , waer mede hy nac den wcgh
taft, wort genomen voor de finnen gelijck
,
het oogh voor het verfland,want gelijck de
flock meerder gevoelijck en lichaen-dijck is,
'/y dan dat het door dedeiighd of door
d Eedeldom verkregen wort , geHjck Fter'mi
dat bewijlh En ^mbrofiui noemt defe fijne
alierheflle , die in de Wcrreld in heyHgheyt
en in de rechte leere doorkichtigh zijn. En
ibo is daer en tegen het oogh min gevoe- hy feyt voorts,dat de doorlucht'ïgheyt ee^e
lijck en meer geeftelijck. En (oo wort dit van de vier gaven der Salisheyt in den Hein
't kort aengemerckt , dat die geene die mei is : en in yder van dele beteyckniffen.
door den weg van de finnen gaer,kan licht- longh wort zy gcfchildert,om dat door*'t
lijck in alle fyne treden dooien , indien hy bloeyen van de waerdigheden , een yder
overweginge van 't verftand daer niet doorluchtigh kan worden gehee'ten, en dat
toe breneht, het zy oock tot wat faecke dat door de gelijckhifTe van de^Sonne, die alles
wil. Dit iclve en noch meer, betoont de lienlijck maeckt,
onwetentheyt noch klaerder , die daer neffens
oock is afgemaelc. Minaccie,
ChiarEZZA. Doorlucht't^eyd,
En Vrouwe die naeckt is en van alle fy-
E den met een glans omfchaduwt , houdende
in de hand een Sonne,
Drcygcmetit,
E En Vrouwe metten mond open , en een
huiïèl op 't hoofd , dat een vreeflijck
Monfterdier gelijckt. Zy is in 't grauw gekleetmet
root en Iwart geftreept^hebbendc
in d'eene hand een fwaerd , en in d'andcr
een ftock, dreygende daer mede te llaen.
Dreyginge is een bewijs om te doen
vreefen, en andere fchrick aen te jaegen , en
daerom kan de verbaeftheyt in vierderleye
maniere werden aengemerckt, gelijck 't felve
Euflachiiii befchrijft , te weten met het
hoofd , met de kleedinge , met het fwaerd,
en met den ftock.
Mette open mond wortfe geftelt y om te
betooncn dat de kracht van de dreyginge
door de ftemme gcfchiet , diewelcke daer
nae een verfchrickinge ,
door haer krijten,
aenbrenght; en om diit door het krijten het
JDloed ontroert wort , foo draeghtfe altijd,
ick weet niet wat verfchricklijckheyt in 't
aengeficht. En gelijck de ftemme de ooren
beweeght, alfoo brengen oock de rimpels
en kreucken door het mifmaeckte aenge-
ficht , fchrick aen , als mede het vreellijcke
hul fel dat zy on haer hoofd draeght.
Het gryfe kleed, wefende van fwart en
wit te faemen geftelt , dient om de voorbode
van den nacht uyt te beelden , niet alffe
op 'talIerdonckerftis,wanneermen niemanc
kan fien , macr waiineerfe naer 't yffelijck.

(^6 DroncLe/ifcha^, V b r a c h I E Z Z A. Hygenbaeti &c.
en ruflchen licht en duyftcr is , en daerom
^vort^c gcftcit om mecft te vcrfchricken, als
men noch een weynip;h ficti kan. De Poëten
iegrcycn,
\ bonlLiyrlcl \-a\\ root en fwart , bcdict dat
de drcvirementci^ daer toe ftrecken om verichrickinp;e
ncn te jaegcn, het zy ten bloede dc tot veele en verfchcydcn voorvallen, nac
otter, doode.
de genegenrhcyt der Menfchen , mier ge-
De ftück en 't bloote geweer , drucken meenlijck in 't verkrijgen en bewacren der
iiyt , wat foorte van dreygementcn men te- goederen : en daerom wort hy oud gcgen
de moedige vyanden , en hoedaenigc maelt , om dat d'Ouderdom , gclijck ^rïflz-
inen tegens knechten, en 't gemeen volxken teles feght , uyter natuere meeit tot gierig-
moet gebruycken , die weynigh wceten of heyd , die een befonder hoofdftuck van de
kenneii wat de eere is.
Vbrachiezza. Dromkciifchap,
Eygen-baet is, genegen is.
De Angelroe met het aes , betoont , dat
Eygen-baet fich dickwijls pijnt om andere
weldacdtedoen, doch al met meeninge v\in
Eygen-baet , en niet alleen om de deughd,
't welck ten iaeftcn van fich felve, oock ^een
goede uytkomft kan hebben. Want de Vil-
ichers werpen den Viftchen het aes wel toe,
doch al met meeninge van Eygcn-baet, om
dielëlve te vangen, enbuyten 't waetcrte
treckcn.
Diefelve aert van cygen genegcntheyt
wort oock door de egge vertoont , een
wercktuygh , dat by de Boeren gebruyckt
wort, nergens anders toe dienende, dan om
nae fich te trecken.
Met fwart is hy gekleet, om dat,gelijckmen
dele verwe in andere verwen niet kan
veranderen, alfo blijft de Eygen-baet, altijd
vaft op haer eygen profijt : en boven dat, is
de Eygen-baet 'een vlacke , die van alle kan^
ten de fuy verhcyt van de Deughd beibedek;
en om dat de Eygen-baet een ander afgunftigh
is , om haer eygcn profijt , houdende
geftadige wacht, foo wel in 't gemoed als in
cie finnen, foo ilfer de Haen, als boven gcfeyt
is, bygcftelt.
De Wolf ftaetcr ter fyden,oni dat Evgenbaet
van eender natuere is als de Wolf, we-
(cndc altijd roofachtigh en inÜockendc.
Intbre s s e.
Eygtn-hdct,
E En Iclijck mager en naeckt Man, die tcp.
Wolfshuyd over fijne fchoudcren hcett,
mei

P
:
Eendracht van Vreede» Cokcordia dx pace. 97
met Wolfs ooren aen 't hoofd, die een ronde
kloot, waer door de Werk bcdiet wort,
die te fliemen vereenight zijn door den band
der Liefde en oprechtigheyd : dewelcke
met grootcbegeerlijckheyt,omarmt. Aldus fwaerlijck te breecken zijn , allfe onder een
is diefelve van Hier. Majfsns , een leer ver- ander haer kracht en fterckheyd behouden :
ftandigh Schilder, vertoont.
daer nae is de Eendracht een voorttecUler
CONCORDIA Dl PACE. Eettm
van de aengenaeme vruchten , gelijck in 't
tegendeel de Tweedracht niet anders kan
dracht van Vnede,
voort brengen ,
als doornen en diftelen van
quaedfpreken en twift, diewelcke het gelel-
En Vrouwe met tweeOvervIoets Ho- Ichap verftooren, en oock alle die geene,dio
gaerne minnelijck, burgerlijck en redelijck»
J-^rens , die aen malkandercn gehecht zijn,
wefende dit de vereeninge vandc gedachten
en van den wille van vcrfcheyden perfoonen.
In de ander hand lal zy een vat
met vier hebben , vermits de Eendracht uyt
de onderlinge liefde voortkomt. Dit wort
tot gelijckenifle genomen van het materiale
vier, zijnde een werckinge van inwendige
brand des gemoeds.
Eendracht nae der Ouden ttythecldinge»
En oude Vrouwe die in de rechter hand
E eenige Granaetappels hout,enin de flincker
een Ov'ervlocts Horen met eenKracye,
j^elijck men op de oude Medaglien vind gefneden
, oock van Fauflma ^upfta met defe
woorden Concordia, en dat om de getrouwigheyt
die defe dierkens met haer wederpaer
gebruycken : gelijck oock e^ldatus te ken-
nen geeft
Der K^aeyJ^ns Eendracht, trouw vanfinf
Staet vall met oyigekrcuckte Aihi.
De Granaetappels, bedieden by de Oude,
Eendracht^ om dat de Herten allbo behooren
te faemen gebonden te weien , even als de
Granaetappels haere korrels bellooten houden.
Want wacr vereeniginge is , daer waft
Overvloed , 't welck de fenuvvcn zijn om
Burgerlij eken Eendrachtigh te leven.
Concordia. Eendracht,
En Vrouwe met een01ijfkrans,houden-
Edemette rechter hand een bondel pijlen,
aen d'eene fydc met een witte band omwoelt
, en aen d'ander fyde met eenroode
band, in deflincker een Overvloeds Horen.
De Olijfkrans is een teycken van Vrede,
die een werckinge is van d' Eendracht.
De bondel pijlen , op de maniere als gefeyt
is, bediet, de vecihey t der geinoederen
in de gemeenlchap der Menfchen , willen
leven.
Concordia. Eendracht,
En Vrouwe diewelcke met groote flae-
Etigheyd een fchaele in de rechter hand
houd, waer in dat een Granaetappel leyt#
In de llincker hand een (cepter , op wiens
fpitfe bloemen en allerleye vruchten zijn*
Hebbende op 't hoofd een krans van Granaetappelen
, mette blaederen en vruchten
te faemen gevlochten , tot een vercierfêl
kander een kauwe by gevoeght werden,
gelijck die op de oude McdagUen gefnede^
is*
N C o «•

98
C O N C O
E En
EendriXcht, Concordia.
R D I A , n.ic de Mci.iaglie Concordia Militare. ^^'^^*
van Vtipientu. 'Eendracht, nae de Medaglie van üervn.
fittende Vrouwe, diewelcke in haere
en in de
rechter hand een Kclck houd ,
ilincker twee Ovcrvloets hoorens , met het
opfchrift Concordia , ÖJC.
DeKelckbediet.d.it Eendrichteen heylii^e
faeckeis, diewek"ke men 1'ü eere en offerhande
doen : en de Overvbets hoorens,
driickcn uyt , dat terwijl nienin Eendracht
leeft, de Óvervloet verdubbelt.
Concordia Militare.
Oorloghs Eendracht,
Concordia insuperabilis.
Onver^vmnelijclie Eendracht,
VOor
de onverwinnelijcke Eendracht,
wort de gewapende Spaenfchc Gerion
nytgebeeld met drie hoofden , clck met een
gouden kroon, fes armen, en foo veele beenen
, die in de rechter hand een Spielfe
draeght,in de ander een bloot Sweerd,en in
en de drie flincker
de derde een Scepter :
handen, ruften op een Schild.
Men feght dat Gerion geweeft is Koninck
van Hifpanien, en overmits hy drie Rijcken
hadde,lbo wierde hy drie-ly vigh genoemt,
als of hy drie lichaemen hadde. Hy is van
Hercules vermoort , andere feggen dat het
drie Broeders waeren,en foo Eendrachtigh,
als of het een hchaem geweeft waere.
Concordia. Eendracht,
E En ftaende Vrouwe ,
die twee Koorenayren
in d'eene hand, en een fchaele vol
levendige Vogeltjens of Herten in d'ander
hand hout.
De fchaele vol Vogeltjes of Herten , bediet
de gelijckheyt van veel perfoonen : en
tVOvervloed wort door de Koorenayren
wytgedruckt.
En Vrouwe die in de rechter hand een
ESteven van een Schip hout , alwaer een
vlagge op ftaet, dacr in 't midden twee handen
, die te fiemcn gevoeght /ijn , ftaen,
waer mede de Trouwe wort beveftight,mcc
defe letteren ConcordLi exercituum.
o N C O R D I A. Eendracht,
En \''rouwe die in haer rechter hand een
E bondelken met pijlen of roeden hout,
die vaft zijn te laemen gebonden.
Eendracht is een verccniginge van verfcheyden
ftriblijge gemoederen , die te laemen
leven en verkceren : Daerom wort de
bondel roeden geftelt , om dat een yder,
E En gewapende Vrouwe , diewelcke in
haer handen houd een hoop Slangen in
een gellingert. Want zy is veerdigh haer
felve mctte wapenen tebefchermen , en an- alfle alleene zijn , lichtlijck kan worden gederemet
het venijn te befchadigen,'! welck broken , maer vercenight zijnde , foo zijnfe
de gramfchap mede brenght.
vaft en onverbreecklijck. Sahmon feyt : Een
drie dobbel toiav i^an niet licht "werden gebroken. En
d'Eendracht gevcftight zijnde , worden de
groorfte dingen ter werelt uytgevocn ge-
,
lij ck Saluftius ieght : Concordia res parvx crefcunt,
CJT" difcordia maxi>n£ dilabii>rtnr , dat is , door d'Een-
dracht v.'ajj'en J^leyne dingen , en door fw-eedracht jlorten
groote te gronde. Aen welcke fpreucke , gelijck
Seneca in fijnen xciv brief aenwij ft, A/'.c^^r;pp

Eenduch,
Eendracht,
En Vrouwe die in hacr rechter hmd een
E Granaerappel , en in haer llincker een
hoop IVlirtenblacderen of een Mirten tack
heeft.
Domcrhui feit dat de Mirten en de Granaetappels
, fulcke Hefde tot malkanderen hebben
, dat of fchoon haere wortels , wat van
Ai:v\ anderen worden geplant , foo naedren
zy doch en voegen fich by malkanderen.
E
CONCORDIA MaRITALE di Viet,
Leone Cafclla. Eendracht des Houlijx,
En Man ftaende aen de rechter /yde van
een Vrouwe , beyde in purper gekleet,
alwaer een goude keeten beyde halfen verbint
, waer uyt een Hert op de borft neder
hanght , 't welck niet de hand van den Man
en van de Vrouwe wort opgehouden.
De goude keeten op de" maniere als gefeyt
is , betoont dat het Houwlijck is gemaeckt
van liefde , van vrietidfchap, en van
gocddadigheyt , tuflchen Mm en Vrouwe
gefchickt door de Natuerc en door de Wet
:
CoNCORDiA. Edelhcjt. N o b i l t a. 99
Godes, dievvelcke gebiet dat Man en Vrou-
we twee in een vlees fullcn wcfcn ,
als door den Dood
fcheydcn.
die niet
konnca worden src-
N o B I L T A. Edclhcyd.
En Vrouwe , deftigh gekleet , met een
ELancy in de rechter hand, en in de llincker
het beeld van Mncrva , gelijck men fiet
in de Medaglie vanKcyfcrGtt^z.
De deftigheyd van 't kleed bediet de maniere
en ftatige gewoonte , die in een Edel
perfbon vereyfcht wert.
De Lancy en 't beeld van M'merva bedieden,
dat door het geruchte, of door de geleertheyt
, of door de wapenen de Edelheyn
wort verkregen. Wefende gelijck Mmerva,
een befchermeriche fco wel van d'eene als
van d'andcr, overmits zy uyte hcrflenen van
^H^iter was gebooren , 't welck is door overweginge
en verftand , door wclcke , defè
haere dapperheyd en heerlijcke naeme,
verkrjiigen.
N 2 No.

xoo Ed€i}je)t. No BILT A. Tenfaewhéyt, Sca
N o B I L T A. Edclhtyd,
EEn Vrouwe rijcklijck met lange kleederen
gcklcet , met een fterre op 't hoofd,
en met een fcenter in de hand.
Het lange kleed was by de Romeynen
niemand geoorloft te dragen, als alleen den
Edelen.
De fterre op 't hoofd en de fcepter in de
hand , bctoonen , dat de handelingen van
een edel gemoed fïch eerll neygcn nae de
doorluchtigheyd of glans van 't gemoed,
*t welck door de llerreisuytgedruckr.Daer
me tot het vermaeck of gemack van'tlichaem
door den fcepter uytgebeeld. En dat
de Edeldom voortkomt , door de kracht
van een helder en doorluchtigh gemoet. En
defe wort lichtlijck onderhouden door wereltiche
Rijckdommen.
En Vrouwe in t wit gekleet met een een-
E faeme Mufch op den top van 't floofd,
houdeode«enHafe onder den rechter arm,
CU in de flincker een 3oeck } ilaende in een
afgefcheyden en eenfaeme plaetfê : en hier*
om fcycmcn dat de ecnfaemheyt een wooningc
is van luyden,dic op't landby de boeren
wooncn, en verre afgelcheyden van den
ommegangh v;m 't volck, en van de gemeene
en bclondere befticringcn van 't Vaederland
, fich ocfnende in den Godsdienft , of
eenige dcughdlijcke handelinge. Hierom
fcyt Petrjrcha in fijn c X X 1 1 klinckdicht
Icl{ mijmer flects in '; "Woeli alken
En meet het veld met tracge fehreen.
De witte verwe van 't kleed , bediet de
aendacht die die geene heeft,dic in eenfaemhcyt
leeft,'t welck is om fich reyn en fuyver
te houden van alle flagh van bcfinettinge,
die de ziele konncn befoedelen , 't zy door
dingen die haer fchoon voor d'oogen ftaen,
ofdoor de Werkfche Liefde , die haer verduyfteren.
Waer over Petrarcha wijder fingt,
'/( Heb fleets nae d Eenfiemheyt gejaeght^
N o B 1 L T A.
En fulx (Irandy \eld en bofch gel^aeght
Dat let^^yvou vlieden 't loos gef^uySf
EEn Vrouwe van een rijp Ouder , we(ênde
volflagen van aengelicht,en welgeftclt
Ooel{^dk verlaeten 's Hemels huys.
De Mufch gehjck geftyt is uyter natuere
een eenlaeme Vogel gelijck de xc Pfaltn
,
van lichaem, en eerHjck in 't fwart geklect, feyt : le/^ben gtworden als een eenfaeme Mufch on»
draegende in de hand twee kroonen, d'eene der 't dack.
van goud, en d'ander van filver.
Zy wort bedaeght gemaeckt , om te vertoonen,dat
noch de beginfelen van de Edeldom
, noch het eynde , 't welck wy by de
Ouderdom afbeelden,noch eenige oudheyt
Onder den rechter arm hout zy eenHaele
, want de ^gyptenaers willencie gelijck
,
Pieriiii vcrhaelt,ceneenfaem Man afbeelden,
foo maelden zy een Hafe in fijn hol,om dac
dat Dier veeltijts alleene is , en men vinter
der Stamhuyfen , daer anders niet als de felden twee in een felfde hol , en allfe noch
naeme by is , een waerachtigh Edelman
magh genoemt werden : gelijck fulx t^mi-
al by een ander zijn , fbo ftaenle noch ecii
ftuck weeghs van malkanderen.
flius feght. Het fwarte kleed, paft den Edelen
feer wel , om te betoonen , dat tonder
Het Boeck vertoont,dat hetoo»hwit vaa
een eenlaem Man moet weten de Uefde van
eenige uytftekentheydt van kleederen de de wijsheyd en van de leeringe, anderfins is
Edcidom door haer felven klaer en door- d'Eenfaemheyr een fake die iafterens waerluchtigh
is.
digh is. Hierom feyt i^rifloteles in 't i boeck
Door de twee kroonen, worden de goe- van fijne Staetbeftieringe , dat een eenfaetn
deren des lichaems en der ziele uytgebeeld,
die te gelijck den Edeldom maecken. De
oude kroone , de ziele , en de filvere , het
Echaem
toepaffende.
Man, of een Engel of een Beeft is.Verftaende
door den Engel de latheyt van de Werrcltfche
dingen , om fich te keeren totte
fpieglingen,fich verheugende over de Enge-
SOLITUDIKE. Eenfaemheyt,
len ^Mcnfchen , Planten jae in alle dingen
,
fijnen Heere en Schepper lovende. Door
het beeft, van d'ander fydc , verftont hy die
geene die in eenlaemheyt leefde , als een
Juycrt en vuyl Mcnfch. Want het eenfaeme
leven , waer by geen opmercken en
leeringc is , is vol ontrouwigneyt en vree-
^
:
:
Te,

léti^dighe^f, Tariyfchaf» Partialita. loi
Ie , gelijck Cictro feyt. En voor die geene, te ftieren,maer d'eene meer als d'ander gnndiè
geen Godsdienft heeft, is 't lafterlijck en fHgh zijnde, ilfe vyand en partydigii van
üchandio-h. goed te doen. Daerom feyt ^rijhteksm
Partialita. Eenfydi^eyt »
Partyfcha^,
EEn lelijcke Vrouwe die de rechter hand
houd geilooten,en den arm een weynigh
nae de borft gebogen hebbende : de flincker
arm uytgeftr'eckt met een opene hand. Tot
een hulfèl op 't hoofd , heeftfe een letterrol,
waer op ftaet Eadem non omnibus, 't Gefichte
heeftfe nae de flincker fydc gekecrt , en onder
hare voeten heeftfe twee weeglchaelen.
Partylchap is een Ibnde die tegen de
rechtvaerdigheyt flrijdigh is , vermits zy
een yder niet geeft wat hem toebehoort,
gelijck 't felve de bovengefeyde fpreucke
wel uytdruckt. En D. Thonids fêyt : De aennemnge
der perfoonen , is een ongelijcl^eyt "van de uytdee^
liyt^e gerechtigheyt , voor (oo'^>eele een ygelijcJ^iet boven
de proportie ofgehjcl^maetigheyt Wort uytgedeelt, "Z/f
wort lelijck gefchildert , om datfe veele ge-
breecken met fich fleept. Waer over Ortgenet
fijne Welfprekens konft : Lïefde , haet en ey^en"
boet , doen veeltijts dat de Rechter de ^vaerhcyt haet.
De Schaele onder de voeten,druckt de verkeerde
aert van defc pefte te klaerder uyt,
want naedien zy geftadigh tegen de Rechtvaerdigheyt
ftrijd , ibo foecktfe de rechte
gerechtigheyt niet voeten re treden. Men
foude haer oock om de verlcheydcnheyt,
boven datfè de waeghfchaele onder de voeten
treet , afmaelen , datfe aen een fchoon
jonghsken , met een Lauwerkrans adeUjck
gekleet , eenige gefchencken metre flincke
hand foude geven, maermette rechter foudefe
van gelijcken een Ichoon jonghsken,
als boven gekleet , met een geefiel van haer
wegh drijven. AJles om haere boofe partydigheydt
en eenfydige boosheydt uyt
drucken.
te
SiMïLICITA. Eenvoudigheyt,
Slechtigheyt,
in den xxxvii Pfalm b'ewijfl , dat de ielifckhey
t van 't aengeficht een beeldfel is van de
"C En Maeghdeken in 't wit gekleet , heb*
-*-/bende in de hand een witte Duyvc eii
ibnde , die buyten alle ordre is begaen , en
om dat de Partyfchap een fwaere fonde is,
Phaiiant.
longh wort her gemaelt,door de gelijck-
van de ongerechtigheyt,fbo is't behoorlijck heyt van d'ouder , diewelcke in 't begin van
datfe een yder lelijck een afgrijflijck ichijne. de kenniflejCen wit papier gelijck is.Wefèn-
Cicero feyt , datter geen quaet u , dat niet te gelijcl^ de de Eenvoudigheydt niet anders als een
fchandigh en laperlijcl^ ry» verfchoonhjcke onwctentheyd van 't goede
Datfe de rechter hand gelTooten en toe- en quaede , die fonder eenige quaede meegevat
hout, en de flincker open , bediet, dat
de Partyfchap niet handelt nae de gerechninge
gefchiedt : en wortle in defe plaetlé
daer voor genomen , om dat het gemoed
tigheyt , die met beyde handen een yder het fich totte gebreecken niet heeft geneyght,
fijne, oprechtlij ck geeft , maeruyt eygen- alhoewel men die geene oock eenvoudigh
bi»2t of^uyt andere verkeerde oorfaecken noemr, die van kleyn verfland zijn»
gedreven zijnde , fbo deeltfe 't fêlve on
rechtlijck uyt , fonder datfe op Recht en
Reeden let,gehjck fulx Innocentiut m't tweede
boeck feer wel betuyght , Van de nuttigheyt der
Menfchlijckc toej}and,foo letghy niet op de "waerdtgheyt
der oorfaec^ny maer op de perfoonen ,- niet op- het recht y
maer op de gaeven ; niet op t geene de reeden eyjchty
Met wit is zy gekleet , om dat defe fïiy»
ver en fbndèr eenige vennenginge is.
De Duy ve wort van Chriilm geflelt voor
de oprechte en prijflijcke eenvoudigheyt,
met de welcke men ten Hemel gaet, en hiet
door fêyt hy : Loet de /(inderliens tot my karnen.
Voor de lafïerlijcke eenvoudigheyt wort de
maer "wat den -wille 'Wel bevalt ; niet "watft daer \angc^ Phaifant geflelt , diewelcke meent van nie«
voelt , maer "Wat het gemoed begeert y niet "Wat geoorlofi
iSy maer "Wat haergelufi te doen,
Datfe 't geficht ter flincker fyde afkeert,
bediet dat de partydige geen oprecht gemoed
heeft, om de finnen nae de waerheyt
mant gefien te wefen , wanneer hy flechu
fijn hoofd verberght.
N| V4«4

102 Ecre ofRoem dieydcl is, Vana Gloria,
Vana Gloria. Eerc of R^cm die ydel IS.
vao dien dapperen Academicus Ph'dopontps
befchrevep.
En Vrouwe met een lichtvMerdif2;h op-
E ficht, en twee hoornen on't hoofd, waer
tullchen een bondclkcn hoy lt:ccckt,en voor
een hangende h.vjr'yc lal zy twee bloedfuygers
hetben , oock eene aen 't oor : In de
rechter hand ialfe een Trompette , en in de
llincker een draed houden , waer aen een
Wefpe is gebonden , die al fuyfelende om
hoogh vlieght gelijck deByen , doch veel
,
grooter en oock grooter van vleugelen.
De ydele Roem of Eere is een ongemaetighde
bevveginge van 't gemoed,waer door
yeniant nae iijneygen hoogheyd vcrlanght,
om meerder als andere geacht en geeert re
zijn gelijck 't fclvc Hieronymus in feeckeren
,
brief verklaert. De Eere prickelt in der
waerheyd,den Menlche totte deughd: want
foo men de paerden opter loop drijft, door 't
geluyt van den Trompet,en den Wind honden
door 't geroep en 't gekrijfch op der
jacht moedight, om den buyt te vervolgen,
ibo kan men oock door 't geluyt der handen
maecken , dat de ftomme beeften fïch
veel fneller op der vlucht geven. Hoe veel
te meer fuUen wy gelooven , dat de reedelijckc
geeften der Menlchen in ons wacker
worden en opllijgen , dieder zijn gebooren
tot een blijck van Lof en Eere ? die geene
die door den fackel en prickel van roem, tot
eerlijcke aenllagen wort beweeght,daer van
jkan niet anders geieyt worden , dan dattet
komt uy t een heerlijck gemoed en een eedel
verftand. 't Is een Ichoone faecke een goede
naem, door eerlijcke faecken, te verkrijgen.
JVut jjTer fehoofier ,voor een Adan, dan dat hy eerc en een
goede niume onder den Menfchcn magh 'vcr^vcr^•cn ?
feydc Theocritui. Onder alle belooningen der
deughd , is de eere het voornaemfte loon,
diewelcke aen dit korte leven de vergeldint^e
doet , dat haere geheughniflc oock den
naekomelingen by blijft, jae maeckt dat wy
verre zijnde, als tegenwoordigh,en dood als
Icvendigh zijn.Maer van d'ander fyde,moet
fich een yder wachten van de begeerte tot
eere , diewelcke nac 't gevoelen van Cieero,
in fijne Burgerplichten , de vryheyd wegh
neemt,en voert de gemoederen tot onrechtvaerdigc
dingen, di^ordu voorwendingen
van hoogheyd en eere, nae voortreckingen,
nae Rijcken en Mogcnthcden.Dc Mcnfchen
zijn gemecnlijck lbo vcrblint door de begeerte
van Lof en Eere , dat om gehouden
re worden,boven andere uyt te niuntcn, loo
komen zy de Eere bedelen , door een one,ematighde
gemaeckthcyt ,
waer in zy fich
ganfch lot en ydel betooncn.
Dit is waere Eere, bcfich te zijn in goede
fïiecken, alleene om goed re wercken,en om
de eeuwige Eere te verkrijgen, verachtende
het gcjuygh en de eere des Werrelts : diewelcke
oock aen de ydele roemfuchtigé
Menfchen een walge heeft , met alles watle
doen , om totte Eere te geracckcn. 't MiCftont
c^/exander Magnus , hoewel hy een onoverwinlijck
Keyfer was , dat hy roemende
van fich lelven, wilde gehouden welen voor
een Soone van fupiter Huwmon , en voor een
God. 't Mishaeghde M.irm^dAt Si'li ikh al re
ftaetlüchtigh vertoonde, en re leer was verlopen
in de linaeck van Eere, als wanneer hy
den Koningh 'jimirtam gevangen krijgende,
deflelven beeld in fijnen ringh liet fiiijden.
En daerom ontlettede hy hem van fijn
Rentmeelccrlchap , en verjaeghde hem van
fich: Waer over SdU fich verftoorende ,;
maeckte den aenvangh van den Burgerlijcken
Oorlogh : gewiflijck ontftcecken zijnde
door de ydele Eere. Marim Iclve, diewelcke
de ydele Eere v^an andere mishaeghde, hebbende
veele Hiccken heerlijck uyrgevoert,
gedreven zijnde door een feeckere opgcblafentheyt
van fich lelve , heeft de goede
naeme van fijne Eere verlooren : en om dat
hy fich felve aennaem toe te Ichrij ven,'t gee-
ne hy uyt eens anders mond behoorde te
ontfangen , foo verdiende hy niet de fteinmen
van de algemccne aenprijfinge. 't Milftond
oock den Romeynlchen Redcnaer
Cicero, diewelcke fich foo leer verhief in fijn
Burgemeefterlchap,en van de t'lacmenrwee-
ringe van Catllina , die van hem was t'ondergebracht
, dat hy dci^c woorden uytriep : O
gcluckl

Ber ofRoem die ) del is, V
b.iert , ^oö verlieft hy fijne verkreg-en Eere,
y.wit de Eae vlucht vjor dicfefceckt, en rd^ht tlie gcene
d:( ducr \oor vlucht. Ydcle fothcyd van den
Mcnfch, die fich tot het goede Ichickt , uyt
liefde van de broofe Eere : en die niet re
vooren fiet dat dat goed 't geene hy ter hant
neemt , quaed is , om dat het niet wort gedaen
uyt liefde van God, diewelcke het opperfte
goed is, oniè eenige wit en waerachrigh
eynde , en om de eeuwige Eere te verkrijgen
? Waer van roemt fich doch de
Alenfch? Van Wijsheyd ? DeroemvanJFijs-
heydüfchande, feyt de Wijfe Man cap. x v 1 1.
Die fich roemt dat hy wijs is , is een weet-
n:cr. Daerom Ipreeckt de wijfe Philolboph,
Dii alkoi 'wcct icl:^ , dat tc/{ niet ^vc€t. Waer uyt mede
geoordeelt wierde , dat hy fich roemde,
als diewelcke wikie gehouden zijn veele te
W'ceten : Daerom dees ander loofcr zijnde,
wilde veel liever feggen , Nochuk^-wcetvoor-
ivacT met of ick^ met -wcctc. Maer waerom bemoeyt
fich dan de Mcnfch in ccnigh werck
te maecken? om acn de toekomende eeuwe
fijne wijsheyd en kennifie te vertoonen ? en
waerom verfpreyt hy fijn naeme door de
Werreld ? ofwaerom drijft hem defe ydele
Eere : Want hy wort (elf in fijn leven van
veynige bekent , en of zy hem al van 't gefïchte
kennen, foo kennen zy doch de deugd
deflelven en fijne wcrcken niet, en foo veele
als fijn naeme door fijne wercken is bekent,
daer
die hem door 't geficht niet kennen ,
van verkrijgen zy doch by haer leven de
gewenfchte Eere niet : Niet min verkrijgen
zy oock diefelve door den toekomenden
tijd , want de langheyd en de veranderinge
van de tijden onderdruckt het goed gerucht
van de verledene dingen. Maer wat fmaeck
fullen zy gevoelen , datfe, nae haer dood,
fouden werden vermaert? lae hooren zy
niet dickwijls in haer leven met warsheyt,
alffe mereken dat haere wercken van de
quaedaerdige en van de veelheyd en ver-
Icheydenheyd van neuswijfige oordelaers
werden beknabbelt, vindende datfe in plaetfe
van Eere die lullen lafteren ? De Profefforen
van eene wetenfchap en konft, achten
ten meeftendeel niet veele eens anders wercken.
't Is op feeckere tijd gebeurt,dat in een
ringh van geleerde Mannen , aengetrocken
wierde een plaets uyt Titm-LiVius , waer op
een Spaenfch Godgeleerde, dietrefüjck was
AïïA Gloria. 105
in fijne konfle,vraeghde,Wat was Tituf Lmm
voor eene ? en waer van handelde hy ? alfo
dat de Eere van dien eedelen Schrijver , en
van de Romeyncn , waer van hy handelde,
delen gantfch onbekent was. En wat ih-w
belanght , diefelve , als Vlmm getuyght, aen
den Keyfèr Vclpjfumis , roemde dat Liv'm foo
veele Eere hadde verkregen ,
niet meer behoefde te fcnrijven :
dat hy oock
nochtans
is fijn Roem en Eere aen yder geleerde niet
bekent, veel min noch aen die geene die van
minder aenfien zijn : 't is een fwaere faecke
de Eere te verkrijgen , die men fbeckt , en
dat by een yder Mcnfch, en in alle plaetfen.
De Cortegianen of Hovelingen die fich roe-
men dat zy op den hooghlien trap ,
en de
mecllie gunfle in't Hofhebben, zijn van yde-
le Eere opgeblafen , denckende dat zy de
meefte ter Werreld zijn,en dat haere naeme
vermaert en bekent is van de Indiaenen af
totte Mauritaenen toe. O ! hoe feer bedrie-
gen fich die geene ,
die wy weeten dat fich
laeten noemen de voornaemfte Hovelingen
van denKoningh vanVranckrijck,vanSpagnienen
van den Keyfer ? en dele weeren
niet van die , noch die van defe : en felve
zijnfe in Romen noch van al den Eedeldom
geacht noch bekent. Maer wat fegh ick van
de Hovelingen ? Hoe veele Princen, Baroenen
en Prelaeten zijnder in de Werreld,
wiens naeme ons is onbekent , en foo men
van d'eene weet, van d'ander weet men niet
met alle. Hoe veele opgerechte beelden
wapenen van Princen en krijghsruftingen
fietmen in de PalleyfiTen , Templen en Begraefniffen
die ons onbekent zijn? De alder-
groorfte eere en die fich wijtft verfpreyt,be-
hoort den Romeynen toe : En niet te min is
haere eere ten tijde des Reedenaers , als zy
vi(5lorieufelijck de overwinninge uyt Afnca,
Parthen ,
des Werrelts , hadden verkregen , niet over
de reviere Ganges, noch over den bergh Caticaftif
gepaffeert. Waer over in den droom
van Sclpïo, diewelcke van M. T. Cicero is ver-
{icn^J^kaym aldus fpreeckt : Heeft ivel iemants
en andere verre gelegen plaetfen
naeme en lof onder ons , uyt defe beleende en beivoonde
Landen, dejen bergh Caucaflim, êenghyfiet , konnen
cverkl'mmen ? of de reviere Gangem konnen overf-wemmen
l En "Wie falin de andere deelen van het Oo~
f en , jVcflen , Noorden ofZuydcn «Tve« mem hooren ?
Defe deekn iles^-Wtnehs da» nf^'^fnuAey^ pijnde , kondf
,
\ooyyfaer

104
aldus fpreeckt
:
^ereofRoemdieydelü, Vana Gloriai
Xoor-WMY UchtU]c\ fien , in hoe kleyn begrijp uVfe Eere O arme Menfehe ! Vö/ van pracht !
fUh -wil hebben verbreyt. En hier kondy noch Dan fleeck^ ghy u^xen trotfen l(pp^
meerder van dcfe lloffc vinden , die waer- Hovaerdigh nae de jlerren op :
digh is te werden geleien gelijck oock by
,
MacrobiM en Bo'étim in de VI profa van 't twee-
En ondertiiffchen is de Hel,
O/Pluto urwe Mee-gefel.
de boeck te fien is , alwaer hy de foeckers
van de ydele Eere vcrmaent , datle lullen
aenlchouwen de Eere van den onmetelijc-
Defe voorgaende g-uigen hebben wy cerfl
willen ontdecken , op dat wy voorfichric^h
zijn, om door de ydele Eere ons niet te Lieken
Hemel , in dier manieren, dat een yder
voor veracht lïxl houden de Eere des Werrclts
, en lïch fchaemcn dat fijn naeme het
ten inwicklen,en dat onder de gedaente van
de geprcfene eere. Laet ons nu tottc uytlegginge
van de beeldcniflc komen.
kort begrijp des acrdrijx niet kan vervullen. Een Vrouwe is de ydele Eere afgcmaelr,
Die Menfchen mogen fich veel beter fchae- alhoewel het waer is , dat onder .-ülc flagh
mcn dicdaer ydelcEcre foeckenin brole en van Menlchen ydele roemluchtige zijn
vcrganckclijcke goederen, die maer wind nochtans hebben de Vrouwen , als de aller-
en Ichaduwc zijn , voerende den naem van ydelfte en lichtveerdighfte , dacr toe den
rchoonhcyd.Dcfe ftact- en eerfuchtige moe- meeften treek, 't Welck Tiraquellm in fijne
ten bclchaemt worden , diewclcke lich roe- Houlijxwetten door 't aenfien van Chryjoflomen
van dat zy hebben de gemecnfchap der miu aldus ftelt ydel en roemfuehtigh is al ,
't geflacht
Princcn , en noch met giften en overtollige
onkoften, haere vriendlchap koopen. Oock
der Afcnfchen , doch tnfoniLrheyt het Vroulijcks. Diefelve
feyt vorder : De y'rou'wen hebben in fich eenim.
moeten fich wel te fchuyl houden die dacr
gcmeenc Burgers zijn : en om datle grootmoedige
en rijcke Burgers mogen werden
ge oefninge vanydele Eere,
De ydele Eere is een onbefchoft Beeft.
De ydele Eere feyt Philo de 'fode , 'm 't leven
gehouden, too ftellen zy, gelijck Princcn, al van den Burgcrlijcken Menlche, draeght,als
haer vermogen in kollelijcke timmeringen een groot Beeft , hoornen op 't hoofd , die-
en gebouwen , en dickwijls in nieuwe Sloowelcke by andere wel zijn beelden van
ten en Burghten op te maecken , fich roe- macht en waerdigheyd, maer by ons is 't in
mende , dat aldaer hunne wapenen , naeme defe plaetfe de Hovaerdye , diewclcke van
en opbouwingen ftaen , diefc met veel duy- de Waerdigheyt , Macht en Rijckdom , die
fcnden hebben bekoftight : een ydelheyt die iemand door ecnige gave of deuijhd in fich
haer al foetjes in armoede brcnght,een Eere gevoelt , ten meeftendeel voortkomt , en
die haer feer dier koft : gelijck haer oock de
Hoere Fhry»e , of als andere feggen Phimt,
daer uyt wort de ydele Eere gebooren,dicwelcke
re gelijck mette Hovaerdye komc
die ydele Eere, van haere gedachtenilTe, foo aen treden, overmits gcencHovaerdige fbn-
dier liet koften , dat zy de winlle van veelc der ydele Eere is , nochgeene roemfuchtige
lacren liet aenleggen tot hermaeckinge van fonder hovaerdye. Lucifer die fich aen yder
de muyren van Thcben , ftcllendc daer dit roemde van fijne hoogheyt , Ichoonheyt en
opfchrift rontomme : Alexander heeft -wddtfe uytftekentheyt , verhovaerdighdc fich fbo-
miieren ncdergtyvorfen , maer Phryne heeft diefelve danigh , dat hy wel verdiende van de Wer-
"Wediromme opgebon-\vt. 't Zijn ellendige en onrelt met een paer hoornen gekroont te wergeluckige
Menfchen , die haer roemen van
haere Macht en Rijckdoom , die zy in een
den, diewclcke, hooghmoed van hovaerdye
en van ydele Eere te kennen geven. God de
oogenblick konnen verlielen,niet fiende den Hcere wilde dat van het hovacrdige en
Dood , die aen haere Cydt ftaet. Waer van
Sofiphanes mccr Chriftelijck , als Heydenfch,
roemfuchtige volck Moab,dcn hoorn van de
Hovaerdye , en den arm van haere Macht
t'Vel ongeluci^^h is de Menfch,
Dic/chtjnt te hebben fijnen "wenfch^
En roemt op Kijcl{dom, Eer, en Stael^
Die in een dagh l(pmt en \ergaet :
foude gebroken worden, gelijck Hitrcmids
fèyt in t x l v 1 1 1 cap. Den Hoorn Moabs « af"
gehouwen , en haer ^rm is verbroken, fpreeckt de
Heere y &C. iVy hebben de hovaerdye Moabs gC'*
hoort, hy U feer flout, hovaerdigh, hooghmoedigh, trotm
flh
cit «yermoedi^hf Moab fai yfict mtr een yhlct^
:

"EeYè ofRoem dteydells. Vana Gloria; loy
\m y 'want het heeft fich tekens den Hecre vcrhovaer- bloed der Princcn en te gcüjck tnct haer
dioht. GodtdeHeere drcyght die van //raf/, eygen bloed fich tocfchrijvcn de onftcrf-
die door de Wcrreltfche geneughten en lijckheyd , ick wil liever feggcn in de llerfhaere
geluckfacligheden , de ydele Ecre en lijckheyd van de ydele Here,met verlies van
Hovaerdye hadcfe aengenomen , leggende haer leven. Hicronymm Olgiatm ( opgeweckt
door i^moi aen't vi capit. Die u felve trooft zijnde , door de gierige en onverfaedelijckc
in'tgene doch niets is , en j}rcccl^ , zijn^vy ddnnkt luft van ydele Eere,en dat door de vvellpre-
fUrc\gaioegh met onfe hoornen ? Daeroni fict , ic/{^'wil kenthey^d van Cola Montunus fijn Mcclier )
oycru liedc'i , -van denhuyfe Ifraeh , een vo/c^vfrivrc- vermoorde in de Kercke met fijne andere
f^cn , dat H fal vertreden va>i dier plaetfe aen , van dacr t'niemengefvvorene Gakax^us Sfor:(,a , niet foo
men nae Hetnat gaet , tot aen de bel^e in der JVoeflijne. feer om Milanen fijn Vaderland van de tyran-
W\ier over de Koninghlijcke Propheet David nige regeeringe te verloiren,als door de yde-
fin^hr : U^dt inven Hoorn niet verheffen, maer ick^fal Ie Eere; gelijck hy in 't laefte van fijne ftraffe
verkondigen ee:PX'ighlijcl{^ en loffingen den Godt lacobs,
en [al alle irwe hoornen der fonden verbreiden. Want alfoo
de Stier met fijne hoornen hovaerdigh
en wreed is,doch diefelve verbroken zijnde,
foo verlieft hy fijne wreedheyd en hovaer-
(om fich felve moet te geven) bekende, leggende
: Grijp moed Hieronyme ! de M^reede dood,
en de eewwige tiaeme, fal a/tijd (iaën tot een oudegedacht
tenis van defe dacd, Tot onfen tijde \\'ilde F.facol»
Clement, oock fijnen naeme onfterflijck maec-
dye : De Hoorens worden van Horatius in ken , door de dood van Henrkus de 1 1 1 Ko-
fijne Schimpdichten en Geiangen , als mede ningh van Vranckrijck , daer hy nochtans
van Torqtiato Taffo , Petrarcha en andere , voor dood bleef, eer de Koning ftierf. ^can Chaflel,
de Hovaerdye genomen. Aldus wort de Student van Paris, i ^"94 den 17 Decembris,
Hovaerdye met hoorens van ydele Eere, oockbeweeght zijnde door de overredinge
gelijck de Becften afgemaelt. De roemfiich- van fijn Mecller, wilde denKoningh Hcmicns
tige zijn rechte Beefl:en,diewelcke gedreven
zijnde door ydele Eere,dickwijls feer groote
en ongelooflijckebceftigheyt bedrij ven
De Philofooph Empedocles was een beeft , die
ten fijnen tijde geacht wierde voor een op
de IV met een Mes den ftrot aflleken, macr
't felve rnifte hem , alfoo de Koningh hem
buyghde , om wederomme eere te bewijfen
aen een groot Heere,dies ftack hy hem in de
lippe datter een tand mede uytbrack. De
recht en wijs Man,en die door eergierigheyt Raedgever die raeckte aen een galgh, en de
wilde zijn geacht voor een God : Defc als ïongelingh tot belooninge van fijne ydele
of hy was verdweenen en ten Hemel opge- Eere , zijnde eerft fijn hand afgehouwen,
klommen , en men niet wifte waer hy was wierde daer nae met vier paerden in vier
gebleven , wierp hy fich felve ftilfwijgendc ftucken gereeten , ende ellendigh verbrand.
in de brandende fulpher poel van den bergh Levende deCe onverwinÜjcke Koningh , die
JEthna: maer de kracht van de vlamme wierp een bhxem des oorloghs was, nae dat hy dit
fijnen yleren Ichoe , dien hy plagh te draegen
, om hoogh uyt de klove. En op defer
wyle openbaerdc het vier de brandende
vlamme van fijne ydele Eere. Bceften zij n
dit j diewelcke om datfe niet zijn gebooren
tot eedele daeden,foecken vermaert te wor-
gevaer was ontkomen , noch i ^ Lieren en
vijf Maenden,totte tijd toe,van 't laer 1610
den 14 May , dat de Koningh binnen P.m/,
wefende in fijne Koets, die hy dede ftille
den door Ichelmrtucken. Soodanieh eene
ftaen, om te fien een triumphboge, diewelcke
ter eeren deKoninginne Af/jrWjfijnehuylvrouwe,
opgerecht was Zwierde, met alge-
Was Eroflratui , die den Tempel van Diana af- meene droefheyd van geheel Chriftenrijck,
brande, alleene om in de Werreld vermaert met een Mes met twee fteken doorfteken,
te werden , gelijck hy bekende : Daerom en dat van eenen Francois Kavaiüac van i^ngou"
verboden zy dat fijn naeme niet foude ge- Icfme , daer toe , buyten twijfel, aengedreven
dacht worden ; alhoewel diefelve niet koft zijnde , door de beeftigheyd van de ydele
verdonckert blijven, als eens brandftichters
van een foo wonderlijcken gebouw, dat onder
de feven wonderen des \Verrelts getclt
wierdCt Beeften zijn die geene, die mee het
Eere : want Iclve in 't pijnigen fpottede hy
en belachte den Rechters , fich roemende
van fidcken grouwel , willende hartneckigh
en onbekeerlijck fterven: de rechter arm,
O wacr

I o 6 Eere ofRoem dieydel k.
waer mede hy 't feyt gcdacn h xdlc, wicrdc
totten elleboge gcbr.mt , en met gcfmoltcn
loot al foecjens daer op gegoten, de refi: van
het lichaem worde met glocyende tangen
genepen , waer in dat gelinolcen loot en
Brandende Iblpher gedaen wicrde, als mede
fijne borft. Ten laellcn wicrdc hy met vier
paerdcn in vecle llucken getrockcn , diewelcke
door de rafcrnye des volx , al eerfè
konden verbrant werden , nae dat het vonnifle
luyde , over al door de Sradt worden
gefleept. Alle dcfe dingen zijn bceftlijckhcden
, diewelcke zijn voortgekomen , door
het groote beert de ydclc Eere , waer door
de reuckeloofe, hovaerdige en roemfuchtige
Menfchen, haere hoornen opfteken,macr
blyvenbelchimpt enbefpot met verachtinge
en fchande. Wy lallen hier laeten de beefligheyd
van de Hipocriten ofgeveynfde,
diewelcke, gelijckCaiZorDwraumjfeyt, haere
verwe verwiirelen en veranderen, maeckende
fich vael en bleeck , door 't roet uyt den
fchoorfteen,en haer aengeficht mager,alleene
door ydele Eere.
Het hoy rontom de horens te hebben,is by
de Latijnen een rpreeckwoort,'t welck Hora-
tiui verhaelt in 't i boeck in de iv Satyra,d^Qr
hy leyt: Wijckt •van van hem,\vant hy heeft hoy in de
hoorens. Van Pierio wortet genomen voor een
beeld van wreedhey t , diewelcke niet verre
van de ydele Eere is afgefcheydcn.Want de
Stieren , door de overvloet der weyden vet
zijnde, worden oock ftout en ongebonden :
allbo worden oock de kinderen desWerelts
door den overvloet van weelde, gemack en
mogentheyd hovaerdiger en opgeblafencr
en door dit alles , als mede door andere infichten,ftellen
wy het hoy rontom het hoorn
van de ydele Eere : om te vertoonen dat
hetfwaere hoorn van hooghmoed, gebracht
wort totte lichtigheyd van 't hoy, tot ydelheyd
en tot niet. En dat de hovaerdige en
hooge gedachten, die de roemfuchtige in 't
hoo^d hebben, ten laeften verdonckert blyven
, door een verachte fnootheyd ; Overmits
de gedachten van de roemfuchtige het
hoy gelijck zijn , diewelcke wel in de linnen
een weynigh bloeyen , maer zijn ftrax vergaen
in de dorrigheyd van 't hoy, 't welck in
een fchoone weyde opgeworpen zijnde, en
bloeycnde te nederleyt , doch in korter tijd
verdiooght , fulx dat de blocmkens daer af
:
A N' A G L o R I A,
vallen, gelijck Efiias aen 't x l capittel fèyt
i^üc h.ierc Eere is a.L een bloem: dei vcids , het hcy n
verdort , en de bhenie is afgevallen. Een ontwerp,
dat van S. Petrus en van faeobits in fijnen eer-
ften brief is naegevolght :
:
Een ncdrigh Broeder
roeme in jipie vcrhooginge , een rijeke in fijne vernederin-
ge^ ^v,^nt hy fdl als een bloeme des grxs vervaen. iVant
gilijck^ de Sonne is opgegaen met hette
, foo is het ^r.is
verd-wcenen, haer blceme is afgevallen, en de cierlijekhcyt
haers acnfcns is vergaen.
De bloedfiiygers die aen de ooren han-»
bedieden dat de ydele Eere is als eea
gen ,
worm, diewelcke de ziele geftadigh knaegt
en de finnen fuyght,fulx datfe niet op houd,
dan totter dood toe : Want by den Menfchen,
hoe v/ijs diefelve oock zijn, blijft geftaedigh
, terwijle zy leven, in de gedachter!
een begeerlijckheyt van Eere. Derhalven
feyt Plato , dat de begeerlijckheydt van de
Eere, het laefte kleed is , dat de ziele plagh
af te leggen. Gelijck Comelm Tacitus mede
fpreeckt van Peto Thrafea , een verachter van
Rijckdommen,en een ftantvaftigh en onverfieght
voorftander van de gerechtigheyd :
doch hy fcheen aen veelen , al te begeerigh
nae een hooge naem : want oock aen
de kloeckfte Mannen beklijft oock de laefte
genegentheyt, die zy hebben totte begeerte
van Eere : die wel ftilfwijgende inkruypr,
maer zy flockt leer vraetigh op het goedy
't welck men ter handen neemt , fulx dat-
men 't lelveniet gewaer wort, gelijck Chryfoftomus
feght. Waer over Climacus de ydele
Eere een bloedluyghfter noemt , die , foo
I. Granada in fijn Predicatie feyt , dat defè
heylige Man de gierightyt, door de barmhertigm
heyt plagh te overweldigen , de traegheyd door de over-
denel(t>i^e des doods , en de ydele Eere door fieh feldcn te
laeten ficuy door "Weynigh re fpreecl^n, door eenfaemheyt^
endoor flilfwijgentheyt. Middelen , in der waerheyt,
die bequaem zijn om dele bloediuygfter
te ontvluchten, die foo krachtelijck aenvalt,cn
diemen met foo grooten fwarigheyt
uyt de gemoederen kan weghdrijven. Van
welcke kracht t^Hgnjlinus feght : Dat men nkt
gevoelt "wat l^aeht de Liefde van de Menfchlijcke Eere
heeft , ten xy datmen diefelve t'oorlogh heeft aengefeyt
TJ'ant alfoo hetfeer lieht is, geen lofte begeeren, als men
dat niet verkrijgen kan, foo is 'r nochtans f^vaer, datmen
fich daer in met foitde verblijden, aljfe ons ivort aengebo»
den. Maer defi; bloed fuyghfter is Coo inflockcndc
, datfe niet wacht tot dat een ander
haer

Eere ofRoem dieydel is, V
haer 't lof aenbrenght, maer maeckt dat wy
die gaen foecken , wanteen ygclijck heeft
van natuere defe blocdruyghftcr,van Liefde
haere naemen op de boecl^en , dïe T^y \an de "verachtinge
van de Eere gefchreven hebben , en "waer in zy dccedel-
heyt en 't lof verachten, daer in ^jy yi-iUen gerccmt en gefrefcn
scijn. Hoe foetjes dat defe bloedfuygh-
fler fiiyght , kan men mereken van fulcke
per/bnagien , die van hooger macht en aenüen
zijn, diewelcke met eerlijcke daeden en
wercken haer leven hebben verciert , en te
gelijck ftofïe gegeven aen de brave verftanden,om
een hiftorie tebefchrijven.diewelcke
niet vertoeft hebben tot dat andere diefelve
aen den dagh brachten , maer hebben
haere dappere daeden met haer eygcn hand
befchreven,gelijck I.C^far.De Keyfer c^^/rw-
riif maeckte boecken van fijn leven, en gaffe
die
ANA Gloria. 107
welcke'tampt doet van haer eygcn naeni
uyt te blaefen : en dit fict op die geene, diewelcke
haer in de ydele Eere te buyten
tot Eere , by fich , en dacrom kan men die- gaen , en die met haer eygen mond haer lof
felve foo lichtlijck niet uyt de finnen drijven
: niet min oock diegcene,dic daer mee-
uytbrommen,cn methooghdravcnde woorden
hare wcrcken verheffen, en foole eenigh
nen dat zy de ydele Ecre verachten : want
als zy daer in felve behaegen Icheppen , dan
goed werck maecken , foo maecken zy datmen
't fal weeten , en op dat men 't immers
verfinaeden zy die immers niet : ondertul- dan wel fiil weeten , foo geven zy diefelve
ichen roemen zy fich felve inwendigh van aen den dagh. S. Chryfofïomus feyt over de
haere Eere , diewelcke zy feer reuckcloos fpreucke Mathjei vi, ^Is ghy aclmocffen doet, foo
en onbedacht omhelfcn. Een groot infwel- lact gheen bafuyne vcor u blacfcn. Sulx dat de bager
van ydele Eere is die geene , naer 't gefuyne is alle handelinge of daed , door de
voelen van V.MdximM, diewelcke fich roemt welcke de roem of lof van't werck vertoont
dat hy verre van de Eere is , diewelcke van wort , en dat het uytblaefen met de Trom-
doorluchtige en vermaerde Mannen gefocht pet , is te verlangen nae de pompe of j^racht
\vort,door needrige dingen : defe diewelcke van de ydele Eere. Het is eenlelijcke laecke
vermaenen van de verachtinge van Eere, en fich te roemen: jae haetclijckaenGod en
verachten diefelve niet , alfle over haere
boecken en fchriften gefchiet, gelijck Tullius,
aen den Menfchen , waer over oock God,
Moab haetede , om dat hy roemfuchrigh en
in fijne reede voor z^nhia den roeet te ken- hovaerdigh was. t^rijtides de Griexfche Renen
geeft, daer hy feyt : JTy ^von^en, feyt hy, denaer,hielr het daer voor,wanneer de dae-
al te jdcmen getrocken door lof en prijs , eai ydcr focckf den mette woorden over een quaemen , dat
rae de hocghpe. lac felve de Philofophen , fchripen het alfdan betaemlijck was fich felve te
fijne meeninge te beveftigen
prijfen : Om
voert hy de woorden van ,_Jchilks in , ohvacr
hy roemt dat hy rwaelf Steden met defcheepsvloten heeft
ingenomen, en elfte lande , en veele fchatten en rijcI;dom-
menycegh gevoert , en had alle defe gefchencken de God--
dinne Atridse vereert, (^rtfltdes voeghter by :
Niemant van de Griccken , ycort hier crvcr toornig»
J^^aerom ? fVant haere "Woorden J(omen met haere dae-
den over een. Daer is geen faecke , die 't lof
meerder verdonckert , als datmen in fijne
wercken pocht en roemt, alhoewel oock de
roem mocht waerachtigh zijn: eygen lof flinc^,
't Is niet waerdigh datmen voor goed kennc
de veranrwoordinge van o/^ri/?i^f^, diewelcke
hebbende geprefen fijn eygen vertoogh, dat
hy over Minerva gedaen hadde, worde nochtans
berifpt , om dat hy fich felve geroemt
hadde : evenwel hielt hy ftaende,dat hy wel
fijne geleerde vrygemaeckte (laven , om
onder haeren naeme , uyt te geven : onder
welcke,foo M.Spartiamis feyt,de boecken van
Thlegeton mede van ^drianui waeren befchre- gedaen hadde in fich felve te prijfen , en dat
ven. Septïmius Severus gafle uyt onder fijn ey- met veele voordaeden , infonderheyt van
gen naeme. Pius de 1 1 heeft met fijn eygen
hand de gefchiedcnilfen geduerende fijn
,
Paufiiom vooreevallen,befchreven, waer in
Homerus , diewelcke fich aennam het Vr'mCdom
van de Poëfie of Dichtkonft , en dat
Hefodus het felve mede doet. lek antwoorde,
hy met fijn eygen penne doorgaens fijn ey- datmen nae de voordaed van de Poëten in
gen lof verhaelt,daer van men Fulgofum bree- fich felve te prijfen en te roemen, geenbcderkan
lefen.
De Trompet in de rechter hand , is een
fluyt moet ftellen ,
gebruyck is ,
overmits het haer ydel
gemeen gereetfchap van de ydele Eerc,die-
dat zy meer de ydele Eere als
(ie daed felve bcgeeren,en oock met openen
O Z monde

io8 "EereofRoemdieydelti,
mor.Jc roemen , dat zy nllc Poeren die oyt
ter Werrcld ge weeft zijn, re boven gaen.
Want ick heb ecnigc lioorcn leggen , dat
Virgiliiis ibo leer niet te verwonderen is , als
hem de Werrcld wel uytrocpt : als o F zy
meer oordeels hadden, als al de Wcrreld, en
•dat haer rtijl foerer en aengenaemer was,als
de fijne : Andere die uiccnen dat zy bearbeyder,lieflijcker
en foeter welfprekentheyt
hebben als Catullus, Tibiillus, en Propertius, Andere
dat de Dichten v:\.n Petrarcha niet zijn
om te volgen , alfoomcn diefèlve niet meer

Een ofRoem dieyddü.
So \vy hoorden fcggcn van ccnc die vvij-
fer is als Vly^ts , of als Saiomon felvc , Mijn lof
wy ibiiden daerom lac-
reyckt aoi den Hemel ,
clicn en oordcelen , dat hy niet wijs was
macr lot. Tc meer lal men lachen , als men
dit hoort WA.n ecnen kaelen vreemdelino;h,
die van ons niet is bekent. Hoe komt dan
dat fijn roem en lof foo is verheven , daer
hy hem nochtans aen t^ikmous openbaerde
, die niet wifte wie hy was ? En dat dit
waer zy , lbo figh t^lanous , dat l^^iyff" bitterlijck
klaeghdc", dies hy hem vraeghde
waerom hy dus jaminerde , hoe 't met
hem was , hoc hy heetc ,
was ? Hy at^twoorde : Ic/(
en van waer hy
ben Viyffes. ^Jlcï-
nous , n.ie dat hy hem in 't lange hadde aengchoort,
feyde dat hy hem niet kende,
noch min door 't geruchte : allbo hy in 't
midden van fijn elfde Odyffea aldus leydt
Van 't aenfien kan ick niet oordeelen of
ghy een Gauwdief of een Bedrieger zijt,
gelijcker veelc zijn,, die als Landloopers
over al fwerven , en klaegen met bedrogh,
met lictjens en met logenen , fich beroe-
mende dat zy dit en dat gedaen engcfpro-
macr ghy hebt een fraye ma-
kcn hebben ,
niere van fprckcn en goed ovcilegh. Maer
genomen dat de Keyier i^iuinom hem door't
gerucht kende , foo betaemde het Viyjfes niet
van fich felve te roemen , dat fijn lof den Hemei
bereyckte. Gclijck OOck Vir^d'ms , Homerum
volgende , mede doet. Men kan fijn lof en
ccrc aén andere en dat met achtbaerhcyt
wel te kennen geven , fonder datmen felf
fijn naeme met ophoopinge van woorden,
en byvocginge van bynacmen en loftijte-
len , uytbrcydt. Kefor roemt fich oock te
fecr , fpreeckende met den Key fer o^^rf-
mcmnon en met den Koningh (^ehillcs , dieder
was de dapperfte Held van de Griecken
: jae hy konu van 't roemen aen 't verachten
, leggende tot haer : Ie/^hebbe behan-
delt met Mannoi die \eel dapperder "waeren als ghy :ziit,
'[V.ier hy iek^ ooek^ altijd hoogh geoiht bengcweeR. Hy
hadde mogen de grootheyd verbrcyden,
van die gcene waer mede hy in fijne leughd
hadde verkeert , fonder dat hy tot Ibo'een
fnoode vergelijckingc was gekomen , ftreckcnde
tot kleyne achtbaerhcydt van die
Princen , mette Wclcke hy fprack. cJchiUes
Iprack al te vermetel totten Keyler ^gamc-
tnmi,in tegen\YOordigheyt van allcGrieckcn,
:
Vana Gloria. 109
Ghy hebt my nietgenoegh geeert, feyde hy, als K'inde
de dapperpe van alle Grieel^n: en klagende acn fijn
Moeder Jloetn, bcvelHghde hy 't felvige. Hy
hadde groote oorlaecke om fijne redenen
en de verkeerde dacden van i^gaynemnon aen
te wijlen , fonder dat hy fich felf ibude beroemen
de dappcrife der Grieckcn te wefen
: Voorwaer diergelijcke redenen maken
hem opgeblafen en onbefchoft , gelijckfc
oock van Cicero in fijne 7'ulculaenlche vraegen
aengemerckt ziin,dacr hy feyr, J lat {ander
leliiekcr i^ijn als de Hcmerifhc J/iehiHes. Hy
fpreeckr wel op een billijcke maniere in fijne
I X Iliudc , als hy wcygert weder te keeren in
den dienil: vmi. ^goimrtmon, feggende tot l^'lyf"
fes^^jax en Vhxmx fijne Gelanten,dat hy altijt
hadde gevochten, en fijn leven gewacght ia
den dienrt van c^gafmwnon, hebbende ter Zee
verovert twaclf Steden , en te Lande elf,
hebbende gekregen veelc kallen vol kofte-
lijcke Ichatten ,
die hy alle aen ^4gantemnon
hadde overgegeven. Vv'ant dit alles feyt hy
niet om fich te roemen over fijne overwinningen,
maer om fijne oprechte daeden, van
fijne dienll:baerheyt,te doenblijckcn, en het
onrecht , dat hem tot vcrgeldinge deflelven
wierde aengedaen. Want de goede daeden
op te haelen , tot fijnder belcherminge , en
om fich lelve te ontlchuldigen , is de eerlle
oorlaecke die Plutarehm toelaet , in fich felve
tcprijfen. Derhalven neemt c^rijhdes geen
gelijcke voordaed,wantin t^chilles was 't in
dit geval noodigh,dat hy fijne dappere daeden
verhaeldc , die in der waerheyt waeren
gefchiet , te meer hy dit allcene llechtlijck
verhaelt , fonder daer door fijn lof uytte
breyden : Maer 't was ^Jriflidcs niet noodigh,
en 't betaemde hem niet, fijn eygen
vertooghreeden te prijlen. 't Worde
wel toegeftacn , datmen fijne wercken vcrdcdight
en ftaende hout , datmen wel heefc
gedaen , alfle van andere onderdruckt worden
: Maer alfoo die noch van niemant ge-
lallert waeren , lbo pallc hem niet tiie-
noch ftaende te hou-
lelve eerfc te prij fen ,
den dat hy wel gedaen hadde , in fich lelve
te prijlen ,
dat hy fich felve hadde geroemt. Degrootfte
Redenaer van alle de Griecken , lal hem
overtuygen , leggende dat het geen beftardigh
Man betaemt , die van eenige befon-
dere gcleercheyt is ,
als wanneer hy bcrilpt wicrdc%
alleen eenige dingen
O ?
"te
'

1 1 o Eere ofRoem dieydelis,
tefèggen die hooghmoedigh zijn, en tot fijn
eygen lof ftrecken , maer hy lal oock be-
Ichaemt worden, als hy 't, van andere,hoort
leggen, Die gecne,die van alle waere lecringe
vreemd zijn , dacr van zy licli nochtans
roemen, brengendoor haere onvvetentheyt
dingen van haer lelve voor den dagh , die
oock moeylijck zijn om hooren. Overfulx
jal niemandr de Trompette van fijn eygen
lof Waefen,'! zy oock oft waer of logen zy.
De \\''efpe , diewelcke fuyfelcncle om
hoogh vlieght, is een groote flagh van Byen
oock hummels genocmt , diewelcke een ge-
luyt van fich geven , zijnde onbcquaem om
honigh voort te brengen, maeckende haere
doch binnen zijn zy ledigh
cellen van kley ,
van werck : een Icecker bequaem beeld van
een ydel roemiüchtigh Menlch,die gemeen-
lijck veele hooghdravende woorden heeft,
en veele de vlagge voert , maer in de refl is
hy onbequaem , bouwende kalleelen in de
locht, gedachten die bloot zijn van kennifle
en wijsheyd , van kley en dreck te iaemen
geftelt, overmits diefelve gegronder zijn op
de ydele Eere van de aerdfche dingen. Deie
xijn foodaenige Menfchen, als Tkeophrii[}u5 in
fijne merckteeckenen van de zeedekonft be-
fchrijft, onbequaem, ftaetfuchtigh,fwetrers,
diewelcke vergeleken worden, by die geene,
die opgeblaefen voor den dagh komen en
hovaerdigh, met welrieckende weytfe bonte
kleederen, met Lackeyen en Moeriaenen
achter haer : Om datiè te meer befchouwt
fouden werden , draegcnde ketens aen den
hals , en eedelgeftéenten op 't hoofd : diewelcke
oock in 't minfte watfe doen , een
ydele gemaeckte fchijn van eere foeckcn,
vertooncnde fich daer na ftatigh by 't volck,
houdende fchier een ygelijck op , die haer
tegens komt , gevende reden van haer bedrijf
, en op yder woord fchier een uytlegginge
iriaeckende. Die geene , die met een
Ichaedelijcke pocherye braveeren op den
Adel, en van haere Voorvaders, als mede op
haere Rijckdom en waerdigheden , noodigende
anderen tot haeren huyfe,niet uyt een
belceftheyt, maer uyt ydelheyd,op dat hae-
re prachtige cierfelen en haer overtollige
frayigheyt magh werden befien , die men
oock geen meerder verachtinge kan aendoen
, als darmen de noodinge niet aenneemt,
noch niet let op 't geene, waer iivzy
V .-A
N A L O R I A,
achten dat haere grootsheyt bcftaet : Die
geene,die boven al en over al de voorfittinge
,
de hooger hand en de voorgangh ne-
men : Die geene die fich laeten dunckcn,
datzybyecn Prince wel geacht zijn, en
ftaen grootfer en llaerigcr als de Prince fclver
, en infondcrheyd buyten de Carollcn.
Die geene die om datfe fchijnen groote
koopmanfchap en handchnge te drijven, en
oock dingen vangroeten gcwichre te doen,
de luyden van ter fyden aftrecken , en dat
om beufelingen , luyllcrende de Menichen
dit en dat in d 'ooren, even offe heym.elijcke
aenflaegen hadden te verrichten, die zy in 't
openbaer niet dorfiien leggen. De geene,dic
haere tijtelcn en opfchriftcn toonen , van
datfe feer doorluchtigh zijn , en oock wel
dickwijls van de allerdoorluchtighfte : feggende
dat zy dagelijx brieven krijgen , nu
van die , dan van dees Prince : lae zy vertoonen
fich, als dat zy feer v\'el by haer zijn
gefien , niet als gedienftige , maer als ydele
roemfuchtige , om te doen verftaen dat zy
alles by den Prince vermogen : Met duldanige
lichtvaerdigheyt worden zy gevoet,
en zijn lbo wel onnut voor haer felve , als
voor andere: wefende al haere vlijt en naerftigheyr
in de ydeUieyt geveftight , 't weick
ten laellen met een barll: of geïuyt in korter
tijd verdwijnt : fulx dat ;üle pracht en Eere
van de Menfchen in defe Werreld , met een
barft en weerflagh vergaet , gelijck David
leght ; Haere gedichten:fje u met een barli ofgelukt
vergden.
Ethica. Soeckt ZcedekonU,
H o N E S T A. Eerhaerheyt,
E En Vrouwe met neergeflaegen oogen,
zeedighlijck gekleet, hebbende eenen
fluyer op 't hoofd, die haer oogen bedeckr.
De deftigheyt van 't kleed is een teycken
van 't eerlijck gemoed dat in den Menlche
is , overfulx ceren wy en houden den perfoon
, om fijne deftige klecdinge in waerden
, al is 't ichoon dat hy ons onbekent is»
wefende de uytwendige dingen van den
Menfch, kenteyckens van de inwendige,
die op de volmaecktheyt van de ziele fien.
De neergellagen oogen zijn kenteyckens
van deEerbaerheyt : \Vant de dertelheyt in
de oogen fwevendc , foo gaet de Liefde ot
Minus

"Eerhaere fchaêmte, V e
En Vrouwe met een aengenaem wefên,
E het gelicht en de oogen neergeflaegen,
wefende de wangen rotte tippen van de ooren
toe,root van Ichaemte. Haere kleedinge
fal oock root zijn , hebbende op 't hullel
van 't hoofd een Oliphants hoofd , in de
rechter hand een Valck , en in de flincker
hand een letter-rol , met het oplchrift Dyfo-
ria procul.
De Schaemte,alhoewel die geen Deughd
is , wort nochtans van ^r'ifluteks geprefen
voor een Deughd , haer ftellende tuflchen
tweegebrecklijcke buyten pereken, als tul^
Ichen onbefchaemthcyten vreefe. De onbefchaemde
Ichaemt fich geens dinghs , maer
de vrcelachtige fchacmt fich in alle dingen.
De fchaêmte wort dan rulfchen beyden geftelt
, want zy ichaemt fich in 't geene, waer
in zy haer behoort te fchaemen. En ^rijh'
tcles in 't VII boeck van fijn Zeedekonft,
fchaêmte en befchacmthcyt. Befchaemtheyt feggenfe
, is die fchaêmte en foodanic^e vreelè,
die daer is,om geene feyten re begaen,w

112
Eerhacre fchacmte. Vergogka Hosesta.
breek. De bovengefeydc ^Iccus , wanneer
hy tot Sappho feydc : Icl{_ jou 't yvd feggcn , moer
de fchacmtebclct my ^ wacr op Sappho hem antwoord
e : // hctcerlijcl{_, -wanom fchacmdy't u te
/r'^cn. Dacroni is het nllerloflijckll niette
doen wacr van men lïch behoeft te Ichaenicn
, als befchaemt te worden , alhoewel
Ibodacnigc bcfchaemrhcydt niet is fondcr
nucl-rce'cken van de dcughd , want het is
«2;ocd lïch tclchaemen, droevigh te zijn,be-
roii te hebben en root te werden , om fijn
bedreven quaed. Diogoies Lacriius feyt dat de
roodighcyteentcycken van deughdis.:>/^whrofinsk-yz,
dat dc fchuld aenwaft met de
«juaede 'liiecke re vcrdedigen,cn zy vermin-
».lcrt door de roodigheyt en fchaemte. Maer
l.'.c: ons komen totte vcrklaeringc van de
bccldcnilTc.
Zy is aengenaem van opficht gemaeckt
nac 't goetdiincken van S.Dcmardm over 't
Hooge-Lied , dacr hy leyt : Schaemte braight
bcvdlüghcyt arn , en vermeerdert de giinfle. Zy llaet
de oogen nederwacrts nae de maniere van
Ichacmre. Socraies \\411ende Ipreecken van dc
laefdcjlchaemdefichals eenbedaert Philolooph,
fijne oogen verbindende. Dcrhalvcn
fcy t oock Euripidcs : Mijn Dochter in de oogen komt
de jchjcmtc der mcnfehen \Dor den dag.-^thjnxi'.i fegt
door 't acnfien van t^r'tjloteks, dat dc Vrycrs
geen deel des lachaems van 't geen zy beminnen,
meer befchouwen,als de oogen, alwaer
de zcetel is van de fchaemte. IHïmus
Helt de plaetfe van de fchaemte in de wangen
door de roodigheyt, die fich dacr al om
verlpreyt,daerom iffe oock met roode wangen
geftclt. Wy maecken de tippen van de
ooren root , overmidts t^rifloteles in fijne
grondftellingcn feyt, dat dc fchaemte te gelijckTnette
vreefe fekere koude aenbrenght,
waer over dc hette de oogen verlaet , en
klimt foo rotte ooren , maer de reft van 't
lichaem fchaenit fich niet. Om dele oorfiiccke
wortfe oock geheel in 't rood gekleet,
wefendc dir de cygen vervvc van de Ichaemachtige
, fcer wel paffende aen Dochters en
ïongclingen, tot een teycken van hacre zeedigheyt.
Puha. de dochter van (yiriüoteles, gevracght
zijnde , welcke verwe allerfchoonft
was ; antWOOrdc , die geen: , die^vclcl;e de eedele en
hraeve Dochters de fchaemte aenbrenght, Cato DfCCS
veel meer die ïongclingen die rood wierden
als blcecki Ea Mcwndcr^h^h te k^^cn ; fyil
die fich fckaemctt ofroot ^vorden, dmckcn my \Yoom va»
gemoed te ^^Ijn.
Op 't hoofd hecfrfe een Olyphants kop,
om uyt te drucken,dat de Mcnfehen bchooren
van een befchaemt gemoed te wefcn,
^elijck de Olyphant is , tlie , '[oo Phmui verhaclt,
fcer fchaemachtigh is. De overwonnene
fchaemt fich voor den overwinncr,
vliedende fijne ftemme , jae nhnmermcer
lullen zy haer Minneluft in 't openbacr plegen
, maer vertreckcn in heymelijckc plactfen
; alfoo behoort oock de Menlch,als hen
volmaecktfte van alle Dieren, fich niet alleen
in 't openbacr, maer oock in 't verborj^en te
fchaemen. Pithagor.is die fcer zecdige Philofooph
gaf defe goede Iccringe , Doet , fèyde
hy j nimmermeer iet fchandelijx , noch aen andere , noch
acn u fclve , maer voor alle dingen vrcelï en ontfiet u fel-
\c. Een fpreucke die , die van Democritm gc-
lijck is , dcCe feyt : lyïlhoe'wel men alleen niet moet
eenige fnoode faccl^e dcen, maer men moet Iccren fich fehx
foo "wel te ontfien als andere. S. Hieronymus leyt kor-
ter : o/^/ "wat^y u fchaemt te f eggen, dat fchaemt oocl{_
te dencken. Het is cen fcer Ichoone racd van
TJjeophraflus , dacr hy feyt : Hebt fchaemte by u
felven , indien ghy niet "xvilt root ofbefchaemt v)n lisn
andere. Laet ons nu van de eerbaerc Ichaemtc
van den Valck fpreecken. De Valck is (oo
eedel van herten, dat hy fich oock fchaemr,
van het aes gevoet te werden , lijdende hever
honger, Iclaamende fich over 't gebreck,
gelijck B. ^nglicus verhaek uyt S» Gregorius,
dacr hy feyt, dat defe Vogel, foo hy niet tea
eerflen of tweeden aenval den buyt krij«iht,
fchaemt hy fich op den hand van den Valke-«
nier te komen , en uyt fchaemte fteygcrt hy
in de loclit verre uyt fijne oogen. £)erhal-
ven fchijnt het dat defe ontaerden, die geen
overwinninge weghdraegen , voor die de
fchaemte van natuere is gegeven, gelijck de
Elephant dat eedele Dier, èn den Valck, die
fich fchaemt over fijn mifgrepen,endaeroin
in 't geficht der Menfchen niet wil komen
Waer uyt te verftacn is , dat de eedele DiQren
de Eere meer druckL,en fich meer fchamen
wanneerfè cenigh feyl komen te bcgaen
: En dit doen ^ccn fnoode oneerbaere
en verachte gemoederen , die , alhoewel zy
grove en fchandigc flucken bedrijven , fich
niet ecnmael fchaemen , maer derven fich
noch,als of zy een berderen aengeficht had-»
den, over al vertoonen, DeKeyfert^«g«/^w
die
:
I

Herhaerefchaewte. V e R GOGNA HONESTA, "3
dic in grooter Eerc en achtbaerheyt was,
worde dapper belchaemt , wanneer hy de
hoercrye en Inoode Itucken van fijn Dochter
']uli>i verftont : en in delen heeten toorn,
liet hy hacr vonnilTe van den Rechter openbaerhjck
voor den Raed aflelen , vol fchandeUjcke
llucken , met fulcken meeninge om
haer te doen ftrafïen en dooden. Maer dacr
na, de gramlchapwat verkoelende.fchaemdc
hy fich , dat hy haer vonnilfe hadde afgelefen:
Wantjin der waerheyt,fo betaemde het
eenen Prince niet, gcHjck hy was, dat hy de
hocrerye van fijn Dochter fbo foude openbacren
en fl:raffen,daer't hem betaemde diefclve
te verfwijgen en te bedecken. Want
de lelikkheyt en fmtttc \an emgejdccke, l^crt dicl(\vijls
een diegeene ^\}€d(rom , diefe "wrcec/^t
, gehjck Seneca
feght. Waer over oock t^ttgafim, merckcnde
den misflagh , by hem begaen , van dat hy
dele IcHjcke daed niet hadde verfwegen,
fchaemde fich , dat hy eenigc daegen daer
naé fich voor't volck niet dorfte vertoonen,
gehjck Stictonm verhaelt. Hier door wort
dan te kennen gegeven , datmen niet buyrcn
fchreef moet loopen, om niet in al te groote
befchaemtheydt te vallen : daerom is haer
oock de rolle in de flincker hand gegeven,
mette fpreuck Dyforta procul ; te weeren, dat
de overtollige en Ichandige fchaemte verre
van ons moet zijn. En gelijck men door
droefheyc de oogen ter aerden keert , foo
doetmen oock door fchaemre , die de ftoutigheyt
niet heeft, om yemant onder de oogen
te fien. En dele Ichaemte is al te teer en
verwijft , en om dan defè verwijftheyt te
bedecken , is hun feer voorderlijck datmen
den naeme van eerbaere fi:haemte gebruycke
: en hier door zijnfcdan gedwongen, die
moediger zijn, te wijckcn, jae konnen oock
niet beflnyten om eenige eerlij cke fiiecke
brccklijcke fchaemte van hem te verjaegen,
die een ycder fchadelijck is , maer aldermecft
aen Armen , diewelcke eens anders
hulpe van noodc hebben. Flyffcs in 't x v 1
boeck OclyJJca van fijne reyfen wederom te
huys keerende , bckleede iich als een Bcdelaer
jae als een , belchaemt en ongefien arm
Man , die 't hart niet hadde te komen in 'c
gaftmael daer de Pollen en Vryers laten-.Tflemachui
denckende dat het, in der waerheyt,
een armBedelaer was, Ipracktot £«wf«j,dac
hy dien armen Man foude feggen , dat hy
fich (oo leer niet foude Ichaemen , maer dat
hy foude by haer komen, en wat hy van koft
noodigh hadde , van den Vryers eylTchen j
JVii>Jt , feyde hy, fchaemte is den armen lieden fchadclijcl{.
En gelijck de belcheydene en gcmae-
tighde befchaemtheydt prijflijck en nut is,
alfoo is de onmatige fchaemte laflerlijck en
fchadelijck. En dit is 't geene Hcfiodus wil invoeren
, leggende : Dacr is een fchaemte die den
Menfchen vorderlijck^ en fchandelijcl^ is, W'elverftaende
op een behoorlijcke maniere. De
eerbaere en betaemlijcke fiihaemte , is nut
en profijtigh ,
de overtolhge en fchandigc
fchaemte , is fchaedelijck. Waer van oock
Plutarchus handelt, in fijn kloeck enwijs vcr-
hael, van de fchandigefchaemte.
Fine. Bndf,
E En ftock oud fittend Man , met neergeftrecktc
hoofdhayren , en een grauwe
baerd , gekleet in geel en groen , hebbende
om 't hoofd een krans van veyl of klimops
bladeren,en aen fijn flincker fyde een Sonne,
die van 't Ooilen opgerelen zijnde , nu aireede
haere ftraelen uyten Weftcn Ichiet :
houdende in fijne hand een Piramide,aiwaer
in 't midden tien M ftaen , en in fijn flincker
hand een vierkant tafereel , daer een gricKfche
letter r2 Omega op getcyckent fi:aet.
Defe Naeme Einde, kan verlcheyden
faecken beteyckenen. In den eerften kanfe
bediedcn de laelle en uyterfte merckpael
van alle dingen , en in dcfcn fin letfc Pctrar-
in 't openbaer te ftellen, maer llaen altijd in
den hoeck van de befchaemtheydt , jae zy
gaender niet een ftip uyt , fonder van een
ander aengeprickek te worden. Ifocrates de
Athenienfche Redenaer , hadde twee fcholieren,d'eene
heetc 7^fo/'Dw|^Kj,dic al re ftout, cha, als hy feyt
en d'andcr Ephoms, die al te befchaemt was :
waer van hy dit plagh te feggen , dat hy aen
d'ecne eenen toom moft gebruycken , om
hem te rugge te houden , en aen d'andcr
fpooren.om hem voort te drijven en de ge-
Dt Hemel die dm lieert en drci/t,
:
IVat Eind' is haer op 't lacft bcreyt ?
Het kan den Dood uytbeelden,wefende het
Einde van alles wat leven heeft ontfangen.
En daerom fi^yt dielelvc Poëet : O Heere van
mijn Bcgtn en Einde l Men foude konnen feggen
P dat
1

11^
Einde»
cl.it liet Einde liet doel en wit is van alle ge-
Ichapcnc dingen, te wectcn, een voorltel of
uyterllc oorlaecke , wacr nae lbo wel de
Konll als de Natuire haete werckiiv^e
voei!;ht. Want de \verckin;i;e die geen Kimle
noch ruil beooght, is ledigh en vergeefs. In
dele twee betcickenillen ilfe van imT^verftien
in den x 1 1 Sentbrief, terwijl hybefigh
is om het' Einde te belchrijven, lbo leyt hy,
de Adcrckj>dclcn uytrocyingc -van alk din-
alleen om her werck ren Einde te krijgen.
Doch hier by is aen te mereken , dat of
Wel het Einde en de eindlijcke oorlaecke,
Ibuden mogen eene felfde laecke genacmt
worden, lbo zijnfe nochtans onder haer felve
verfcheyden , want die faecke diemen in
der daed verkregen heeft , wort Einde genoemt.
Maer aleer zy tot het werck gebracht
word , heeft zy den naem van eind-
lijcke oorlaecke ;
ch hier op gaec de bepac-
b I N E.
lingh die de Philolboph doet in 1 1 Phyfica
tcxt. XXIX, en in het 5' vande Mctaphyfua, leg-
gende, dat het is de oorlaecke, waerom alle
dingen gcmacckt worden, alfoo dat wy lullen
feggen uyt verlcheydcn fpreucken win
(_Ar/lhtclcs, d.iz het Einde niet om andere c^orlaeckcn
, maer dat alle andere fiecken 0111
het Emlc gemaeckt worden.Waeroverc^vt-r-
rofi,dit alles uytlcggende, leyt : 't Is betont, dat
dat her is ,
dit de cmdlijckc oorjacckc is
, "wacr door alle M'cfenüijckc
gen, In den derden fm wortle \\\n ^rislotdcs
verll.ien, te weeten, dat het Einde het^ocd
js, om welckers oorlaecke alle dingen, 't /y
door de Konll, of door de Natuire worden
gem leckt : M ler hy vocghter dit by , dat
dingen gefchieden^ en 't is foodamge faecke, 'welci^n'wefen
niet is in ecnigh dim'h , om eens anders oorjaex %'illc
in datfcive , wacr alle andere oorfaecken die datrin bejlacn,
:iijn om dcffelfs "wille, te "Wetten, agens het "Werc->
kfndc, nrxtcria. de llojfe,en forma de gcdaente,"\velen-
de din.ren die by avontuyr of geval gelchiede agens het "werckende, voor de jloffe en gcdacnte ,Scc,
den , niet gefchieden tot een leecker wit of Welènde dan tle konilcn verfcheyden , lbo
Einde. In'teerllc boeck van de bovemia- moeten oock hacre Einden verfchej'den
tucrlijcke konllen , bevcftight hy , dat het zijn, door dien zy door het Einde onder-
Einde de oorlaecke is waer door alle bewefcheyden worden : W'ant eenige belchougingen
en werckingen gefchieden. Siet hier wen alleen de dingen door 't gemoed, en de-
"dan de werckingen ten aenfien de konften, fe veftigen haer Einde in de overdenckinge
en de bewegingen ten aenfien de natuere. van de nituerlijcke dingen , diewelcke van
En in 't I boeck van de deelen der gedierten de Griecken Theoretici, dat is, Ipieglende din-
leyt hy , dat her Einde is het gene , waer in gen genacmt werden. En vandcfc llagh is de
lïch de beweginge bepaelt, indienfe ganrich Phyfiülogi.i of Natuyr-Reedeningh , welckers
geene verhinderinge heeft. En het Einde Einde is de overweginge van de natuerlijc-
wort in alle dingen, die in de Werreld voorke dingen , fonder eenige lichaemlijckc
vallen, eerll overdacht , alhoewel het noch- werckinge. Andere Hellen haer Einde, in de
tans het laetfte is van't geene men uytvoert. werckinge,doch ^ccn handwerck nae laren-
En gelijck het Emde een naeme heeft van
voltreckinge, om dat dat belleek, dat alrecde
, en dele wierden Praclicx , dat is Daedvverckende
konften genaemt , en van dele
de in 't geraoed begrepen was , nu uytge- fiaghzijn,herfpeelen op inftrumenten,danlvoert
en voltrockcn is , alfoo is het oock de fen en diergclijcke. Andere laeten van haer
oorlaecke , die alle andere oorfaecken bewecght
om 't felve in fijn geheel,of ten Ein-
arbeyd ecnigh handwerck nae , en die worden
P/Ara-, dar is werckkonften,genaemt. En
de te brengen , en wort alfoo het Einde ge- daer zijn oock eenige andere konften , die
dient van al de drie andere oorlaecken , te geen geniaeckt werck maecken , maer zijn
weten van de fonmle , dat is van de geftalte, daer alleen op uyt,om dat re verkrijgen, als
van de miitcrialc,dai is van de ftoffe,en van de
efficicnte , dat is die de uytvoeringc werckt,
overmits alle defe drie gcbruyckt worden,
daer zijn Vilïchcrs,Vogelvangcrs en Jaegers
om wild te vangen.
Men moet geloven , dat Coo wel de Natuere
, als de andere voornoemde konften,
wanneerfe niet verhindert worden , niet anders
te kennen geven , noch iet anders ton
haer Einde hebben , als de volmaecktheyr,
gelijck (^rifïotclcs leyt ; waer over de Men-
Iche, welende onder alle gefchapene dingen
de allervolmaecktfte, moet voor fijn wit en
Einde hebben, de volmaeckthcyt des levens:
aengefien hy niet is van eene Hechte natuere,
maer t'faemcn gcvoeght van alle de hoedanigheden

,
^Inde, Fine.
clmiighedcn des levens van die onder den
Hcn'iel gevonden worden. En daerom fal 't
oock noodigh zijn, dat de vermogentheden
der ziele, (om wclckcrs wille wy Menfchen
7.ijn , en mede deelachtigh van alle natueren
der levendige dingen, die men fbnde mogen
noemen ) oock haere Einden of goederen
hebben : En dat defè Einden gemeenlijck
met haere drie vermogentheden of hoedanigheden
der ziele, die in ons zijn, overeen
komen: weicke goederen zijn het nutlijcke,
\ wclck liet op de krachtgevende vermo-

II6 "Eere, H o n o r e.
nierckpacl ftclt: en dat dit

'Elementen of Eoofdftoffen,
het Purpre kleed , beeld de alderhooghfte leeft , alfoo dattet Vier veel eer fal uyt£>c
dooft werden ,
tere af, wefende een Koninghüjck cieraet.
De Spies en Overvloets Hooren, als mede
de Lauwerkrans , zijn drie voornaemfte
oorfaecken, wacr dooreen Man plaght ver-
re weten door de Konden,
een re werden :
Rijckdommcn of Warenen. De Lauwerkrans
bcdiet de Wetenfchap; want overmits
defe boom altijt groene blaeders heeft,doch
bitter van fmaeck , alibo maccken oock de
Wetcnkhappcn den Mcnfche wel onitcrflijck
, niettemin worden dielelvc niet verkregen
fonder Iweet en fuvrcn arbeyt.DacronVieyr
Hcfiodus, dat de Mufen haer hadden
gegeven eenen Scepter win Lauwer, wefen-
'de van kleynen llaet , opgeklommen door
veel arbeyd , totte kenniüe van de Weten-
Ichappen der dmgen , en totte onilerfiijckheyd
van haercn naeme.
H O N o R E nelle mcdaglia de l^«/. Fh.
En longelingh in lange en luchtige klce-
E deren,met een Lauwerkrans in d'eenc,en
een Overvloets Hooren in d'ander hand,
dicwclckc aerdigh gevuk is mctblaeders,
bloemen en vruchten.
Elementen of Floofd/loffcn,
F u o c o. Ha Fier.
En Vrouwe diewelcke in beyde handen
Eeen fchoon vat met Vier hout , daer van
d'ecne Ivdc een Salamander lal midden in 't
Vier ftaen ,
en van d'ander iydc oock een
Thxv.ix mede in de vlamme, boven diewelcke
een klacrblinckcndc Sonne üi\ zijn ,
ofte in
placts van den P'hxiux lal een piracl of worm
als dat dit Dier eenigc hinder
daer van lal cntfan^en.
Aria. Luch,
117
En Vrouwe met opgefpreyde en in de
E wind fwaeyende hayren, fittende op een
Wolckc , hebbende een fchoonc Pauwe aen
de hand, wclendc een Dier,dat f^no de Goddinne
van de Lucht , tociVcheylight is : en
men flü in de Locht vcele en vcrlchcyden
Vogelkcns fien , en voor haerc voeten lal
een Chamdeon ftaen , een Dier 't welck nimmermeer
eer oft drinckt, maer alleen by de
wind leeft, gelijck IHmm vcrhaelt.
A C Q^U A. Tl 'laer»
E En naeckte V^rouwe , v,'iens belchaemde
declen bcdeckt zijn , met een Hemels
blau kleed, fittende aen de voet van een klip,
die van de Zee omcingclt is , waer dat in 't
midden twee of drie Zce-monfters zijn :
houdende mette rechter hand een Iccptcr,
leunende met hier ilincker cUebogc op een
kruyck , die veel Waeters en Villchen uyt-
werpt , hebbende op 't hoofd een krans van
groen riet dat in de poelen wafl:,maer 't ioude
noch beter zijn datfe een goude kroone
droegh.
Aen dit Element of Hoofdfioffe van 't
waeter,wort de fcepter en kroone gegeven,
overmits geen Element gevonden wordr,
't welck den Menfche tot onderhout fijns
levens en tot vervuHinge des Werreltsnoodiger
is als dat felve : Wacr van oock de
Poëet Hcfwdus cnThales Ji-filcfiu! 2,cCcyz hebben,
dat het Wactcr niet alleen 't beo-inlel is ire-
komen, 't welck een Dier is met veeren, dat weeft van alle dingen , maer oock heerfchc-
Ibo lange leeft als het in 't Vier is, maer daer rinne over alle Elementen : Want dat felve
uyt loopende,vlieght het een weynigh,doch verteert het Land , blufcht het Vier uyt , en
fterft terftont , gelijck Plinius en Thomas ver- kUmt boven de Locht : en uyt den Hemel
haelen. over al nedervallcndc, is oorfiiecke, dat alle
Plimus fcyt van den Salamander , dat het een noodwendige dingen door de acrde voort-
Dier is als een HagediiTe , vol llerrekens, gebracht werden : Waer over het W'ater by
't welck nimmermeer voor den dagh komt, de Heydenen in lukken achtinge en eerbic-
ten zy als 't ovcrvloedigh regent , maer by dinge was,datfe oock vreefden by 't felve te
fchoon weder, ilfet niet te vinden. Dit Dier fweeren : en allfe daer by fwoeren (gelijck
is lbo koud, dat oock het Vier daer van uyt FirpÜius in fijn vi lEnciad. vcrhaelt) waflet een
gaet, niet anders dan of het ys waere, oock onreylbaerc en vafte eed , gelijck verlcheyleyrmcn
dat dit Dier in 't Vier verkeert en den andere raede getuygen,
P 5 Terra

Ii8 Acrde, Terra.
T E R 1^ A. e^crclc.
E En fittende Vrouwe , wiens kleed is van
'Verfchcyden kruydcn en bloemen , houdende
in de rechter hand een Globe , op 't
hoofd een krans van blacdercn, bloemen en
kruyden , waer van oock een Overvloets
hooren fiil gcvukzijn/twelck zy in de rechterhand
hout, ter lyden haer is een Leeuwe
en andere aerdlche c;ediertcn.
Zy wort een deftige Vrouwe gemaeckt,
lijcke wetenlchap , gevonden. Doch alloo
dcfc vier Elementen wel en aengenaem met
haere llenlijcke wercken vertoont konnen
werden , fonder datter Hierogliphifche of
Hguerlijcke manieren by komen, lbo hebben
\vy diefelvc fienlijcke dingen,gclijck de Oude
dickwijls hebben gcdaen , voor het ge-
fichte vertoont , en derhalven fullen wy "al-
leen door de floffelijckc bepaelinge, van het
Aerdrijck beginnen.
Terra, tyienlc,
En oude Vrouwe, met een lange bruyne
EMantel , die op een ftock in de locht
wort opgehouden, hangende de flock in gelijck
gewicht aen het beeld , en dat foo wel
van deen als d'anderfyde, hebbende aen
yder eynde van den llockeen fterre. Achter
dc^Q. ftock nederwaerts kan zy de armen
recht uyt i^eecken,ftaende over eynde,riacnde
de handen aen den ftock. 't Hoofd iallê
om hoogh hebben geheven, en in plaets van
de vlechten of hayrlocken lalfe bofichen en
boomen hebben , en op de fchouderen in
om datfe van de Poëten Grootmoeder van
alle Dieren genaemt wort gelijck fulx Ovi-
,
plaets van halsbanden , lullen twee Piraniiden
ftaen,waer door de Steden worden vertoont.
De borften falfc buyten bloot ver-

De Locht, Aria.
nendc op ccn riet , riem , of klip]ic, al wacr
rontoinme verlchcyden foorten van V^ilichen
fwemmen , nac dat de verllandigc
Schilder lal goed duncken.
De Oude niaeckten voor 't Wacter , den
o-rij Ten Ncptiams , voortgerrocken zijnde van
twee Zeepaerden, met een drietande Vorck
in de hand , waer van andere gcfchreven
hebben.
Voor dieielve wierden oock Doris ,Ga!athea,
de Niij'idcn en andere genomen, nae datfe, of
de revieren , of de /ee, wilden uytdnickcn,
't zy dat zy of die fdl of k;ilm was.
Aria. Dc Locht,
E En jongh Macghdcken , fchoon van oplicht,
en in 't wit gekleet , en noch doorfchijnender
als 't kleed van 't Waeter : zy
vertoont met beyde handen een ronde
W'olcke op te houden , die haer kleed omcingclt
, en boven defc Wolcke, liet men de
gedaente van een Regenboge.
Zy hout de Son op haer hoofd, diewelcke
haer dient , door haere flraclen , voor een
Parruyck, met vleugels aen de fchouderen,
en onder haere naeckte voeten een Zeyl.
Men foude oock het Cameleon daer by
konncn fchildercn , allbo dat felve door de
locht gevoet wert, gelijck men feyt en oock
gelooft.
De Sonnc betoont dat dit element, door
haere natuere luchtigh en doorlchijnende
is, engevoelijckcrals d'andere, ons oock de
weldaden van de Sonnc mededeelendc.
Her Zeyl bediet , dat haere natuere is boven
't Water te iv^'cven.
De Oude verlierden voor de Locht Jupi'
ter en Iwio, lupiter voor het alderfuyverfte
deel , en luno voor het onder een geraenghde
deel : en door alle de fabulen, dicwelcke
oneindlijck zijn ,
hadden de Poëten haere
l]''iegelingen,oock in delen deele,in de locht
en in de verfcheyden veranderingen , die
door haer gefchieden.
F u o c o. 't Vier»
E En naeckt longhsken , levendigh van
verwe , met een root kleed over de
fchouderen,welck kleed fich in verfcheyden
deelcn YOu^yt als een viervlamme, Dracght
*f Vier. F u o c o. 119
een kael hoofd , met een hayr-locke , overeinde
ftaende.Op't hoofd heeft hy een rock
daer de Maenc in gefchildert is. Om te betoonen
dat het Vier onder de Elementen de
hooghite plaets heeft. Houd d'eenc voet in
de locht verheven , om lijn lichtigheyd re
vertoonen , onder fijne voeten fiermcn de
Winden,diewelcke van alle fyden onder het
\'ier fpeelen.
Vulcanus en de Goddinne f^/ï^j-waeren van
de Ouden gehouden , voor Goden van 't
Vier , en oock van de Wyfc daer voor bekent,
waer van d'eenc bediede de kooien, en
d'andcr de vlamme. Macr hier van hebbea
andere breeder gcfchreven.
ELEMENTEN.
't Vier,
En Vrouwe met een Phccnh op 't hoofd,
E diewelcke lich verbrand, houdende in de
rechter hand den blixem van /;/;';/fr,die over
al uyt Ichittert, zijnde in 't root gekleet.
Bc Locht,
E En Vrouwe , die met beyde handen een
Regenboge hout , hebbende op 't hoofd
een Nachtegael met uytgefpreyde \-lercken,
en den mond open, wefende gekleet in feer
helder blau^^'.
Het Wacter,
E En Vrouwe , die een groote Vifch op 't
hoofd heeft , hebbende in de hand een
Schip Ibnder Zeyl, maer met Maft, Roer,en
Kabels, zijnde de baeren van de Zee over al
op 't kleed geweven.
E
De c/^erde,
En Vrouwe met een Cafteel op 't hoofd,
en een tooren daer op , houdende inde
hand verfcheyden planten. Het kleed ial
taneyt zijn,dochmet eengroen opperkleed.
De Ae rd e,
DE Aerde is het laeghfte , fwaerfte , en
kleynfte van alle andere Elementen
gelegen in 't midden van de Werreld , tuf^
fchen beyde Polen , van natueren fwaer en
onbewceghlijck , opgehouden zijnde door
,
fijn

120 .
' 'Elementen of Hoofdjlojfen,
fijn cygen fwaertc , vafl gebonden zijnde
op 't centrum , 't welck het midden dcflelven
is. Want alle Twaere dingen daelen nae't
centrum. En vermits het fwaer is , heeft het
^twccntrum of middelpunt in rich,en foo ftaet
het Aerdrijck door haer felvcn , rontom op
haer centrum.
Om dan een beeldenis van 't Aerdrijck
te vcrtoonenjbo lal 't onmogelijck zijn dat
fêlve met liacre oncindlijcke cygenfchappen
te ontwerpen, \vy willen dan wat haer eygen
Het Waeter als mede de Slangen, die zy
onder haere voeten heeft , zijn de onderacrdfche
hooien en waeteren, daer de Sl.ingen
in zijn , die in de holiigheden werden
bellooten.
De Stad, die zy op 't hoofd dracght, vertoont
, dat de Aerdc onfc aller ondcrhüud-
fter, en onfer aller woonitedc is.
De Eedelc^elteenten aen hals , handen en
voeten,zijn ae verlcheidentheden van gout,
filver en andere metallen ,
ais mede van de
is,en tot ons voornemen dient,voorftellen.
Een bedaeghde Vrouwe , doch niet feer
groot , met een duyfter grau kleed als de
Eedelfteenen die in haere ingewanden zijn :
die tot ons nuttigheyt en vefmacck tot ons
werden overgebracht, en zy is gelijck P/wiw
Aerde is,waer op eenige padden loopen, en
boven dat kleed heeftfe een groene Mantel
verhaelt een goeddadige Moeder, die altijd
behulpfiem is, en die nimmermeer befchae-
van verJcheyden kruyden,bloemen, koorcnayren,
witte en blauwe druy ven ; met d'eene
dight.
iiand hourlè een kind dat fuyght , mecte an- De' Elementen nae 't gevoelen van Empedcclert
der omarmtfe een dood Man,uyt de andere
borft fpringht een Fonteyne, diewelcke on- "C* MpeJocks feght , dat de vier Elementen,
der haere voeten loopt , alwaer oock ver- --'als Vier , Lochr , Waeter en Aerde , de
ichcyden Slangen zijn. Op haer hoofd eerfte beginfjlen zijn geweeil, doch met
heeftfe een Staat , en aen hacren hals , goud twee voornaeme machten , als vriendlchap
en kollele fteenen, gelijck mede aen de voe- en vyandfchap,verlelichapt, waer van d'eene
ten en handen. fich vereenighr en d'ander fich affcheyt.Van
Bedaeghd wortfe gemaeckt,om datfe als
eenige zij nfe gcnaemr mogelijcke en onmo-
een Moeder is van alle voortteelingc,en gefchaepen
in't begin der W'erreldjen lal oock
gelijcke t'laemenvoegingen gelijck die by
,
Loirtiun: werden verhaelt , te weten van den
ren laelten einde blyven : Niet feer groot witten 'lup'iTcr , hooge Jwio , derijcke Ttuto, en
"' "'
ilfe , om datfe de kleynrte onder alle Ele
inenten is.Hct duyfter grauwe kleed met de
Padden daer op, bediet, dat de Padden van
de Aerde leven.
De groene Mantel met kruyden , bloemen,
kooren-ayren , witte en blauwe druyven
, is 't eygen kleed van de Aerde , want
nae dat de tijd van 't laer is, lbo wortfe daer
medebckleet, om overvloedigh foodaenige
goederen te fchencken , die (Een Menichen
noodigh zijn.
Het kind dat zy aen de rechter Mamm'
houd , bediet , dat zy onfe Voetfter is , ons
het onderhoud verforgende.
De doode Man ,
diefe van d'andere fydc
omarmt,druckt uyt,dat gehjck zy de levende
fpijft , zy oock alfoo de doode omarmt,
houdende diefelvc in haeren fchooc, ter tijd
der algemeene opftandinge.
De Borft daer het Waeter uyt fpringht,
de fchreyendc AV/i; , die de revieren mettc
traenen der Alenichen vervult. Waer over
hy te gelijck verilaet het vier , darter is boven
de locht , en noemt dat , naruerlijckcr
wijfe, jupiter , om datter geen krachtiger
hulp-middel wort gevonden als het V^ier.De
hemelfche f«>w wort by de. locht verftaen,
en hier mede komen vcele Poeeten overeen,
die Iiino maecken een Vrouwe en Dochter
van fuivtcr, om datter diefclve hoedanigheden,
of ten minftenweynighonderfcheyt,
tuffchen d'ecn en d'ander is, gelijck oock
Homerus uytdruckt. De vaeder Dms wordt
oock voor 't Aerdrijck , en oock P//

'Ellende, Calamita. ErgêrmJJèj Sec, 121
Ca^cïïim , alWcier hy met een verborgen fin
van Empcdocles , in manieren van een raedfcl,
als door de dood van een Nachtegiel , alle
de vier Elementen wilde uytdrucken , terwijl
hy ftont te fingen op den top van een
Lauwer boom, aen wiens voet een bceckjen
voorby liep.
,
Vylfchatcni" hacre bange krop,
Dooifloegh kier PlutO cene 'Wondy
Die luno niei verdragen kond
jVaer over ^y in flervens nocd,
In Xeilis traenen viel ter dood.
Die lupiter mi Unghfaem hlaeckt.
En hier haer Grafpee heejt gemaeckt»
Calamita. Ellende,
En treurige Vrouwe in 't fwart gekleer,
E en flecht in den dos of harnafch, vertoonendefich
fvvackjleunende op een riet, houdende
in de hand Qcn boflel gebroken koorenayren
, als die door de ilormwinden zijn
te neder geflagen.
Het fvvarte kleed bed iet fwaermoedigheyt,
die een geduerige Medegefcllinne van
de Ellende is. 't Riet daer op datfe leunt,
vertoont ; datfe geen grooter Ellende weet
als te ftaen in gevaer van te verderven, fulx
datmen dickwijls wort vervoert om den
dood te wenfchen , tot fijn verlofTinge. En
't Riet om dat het leedigh en niet dick is,
breecktlichtlijck alifer eenig fwaer gewicht
üp leunt, alfoo komt oock de hope van dele
W'erk lichtlijck te gebreecken , om dat alle
fiagh van winden , oock hoe fwack die zijn,
machtigh zijn om in den grond te ftorten
alle gcbou\ylèls en gronden van onfe hope,
en hier door wort oock Cd/^.w'fj, Ellende,van
de Calami van het Riet genomen.
Het bondel koren, als boven geleyt is,bediet
de bederfnilTe en ondergangh van de
vruchten 'twelck het beginfêl is vanonic
Ellende.
E
Calamita.
En uytgeteerde Vrouwe die mclaets is,
fober gekleedt , die fechts haere befchaemde
leeden deckt , met eenige hondekens
, die de Aveeren van haere bcenen af-
keken, fteeckende de hand uyt,als oik AeliüoelTe
begeerde*
:
Calamita, o Miseria. ELhide,
En treurige naeckte Vrouwe, fittende op
E een deel gebroken riet , midden in een
rietachtige plaetfe.
Treurigh wortfe gemaelt, om dat de Ellendigheydt
den Menfche treiurigh maeckt,
en alhoewel defortuyn haer fomtijts gunftigh
en goedertieren vertoont, niet te min,
foo verheugen zy fich nimmermeer terech-
te, gelijck Seneca in Thyejleieyz :
Dees mangel heeft d'ellende Marty
Sehoon of Fortuyn hem lachten an,
Sao "wal^ht hy doch van groot verdriet,
JJanneer hy iemand lacehcn fict,
Zy fit, om re vertoonen,dat al haer hope
ter aerden leyt,enzy felven mede,wantc^/^guPmus
feyt , de Ellcndighcyt is een Overvloei van
^uellinqcn.
De gebroken rieten , zijn altijd by de
Oude voor de Ellendigheyt genomen, waer
uyt de Romeynen oock den naem CalamitAs
genomen hebben, heetende CaUmi,Cannji,'\\xz
is de ellende, rieten.
Calamita. EÜoide in 't gemeen, ^ ^ ^
EEnigebefchrijven de Ellende aldus: Ellen-
de ts al'tgeene yvat tegen des Menfchen Natnyre
fchijnt te prijden, als aenvechtinge des vl(efehes,verfoec-
l(mg des Satans, kranckheyt des liehaems , al/e heimlïjcke
en openbaere ramp[f>ceden des houlijx,ongehoorfaeme k^n-
deren,ondanckbaere vrienden, fchaede en verlies aengoe-
deren, herovi>ige van vryheyt, fchendinge aen ecre,oprocr
en tegcnpellingen vanydcr een, honger , diere tijd, pclff^
oorlogh , gevangenis , dood. Hier onder "Wort oocl^ Vfr-
f}aeu,allekruysen lijden, het :::y gecpiijckof luh'acmlijc/^y
t:(y dat het trejfe vrienden en bekenden, of ons en de onfe
aUeen,ofde gemeene pact als Religie, Overigheyt ,Regee-
ringe en Politie , heimlijeke en bekende fwaerigheden , en
alles y^at "Wy moeten lijden,' t zy fchuldig ofonfchuldig,
SCANDOLO. Ergernife,
E En oud Man, metten mond open , en de
hoofdhayren konftlijck gekruk, met een
witte baerd, fchoone kleederen die leer koftelijck
gcborduyrt zijn , houdende in de
rechter hand een troeffpel opentlijck ten
toon, mette flincker een Luyte, en voor fijn
voeten leyt een Fluyte met een opgellaegcu
Mufijckboeck,
. CL
T^e

12 2
Ern/lhaftfgheyd.
De ErgcrnifTe wort oud gefchilJcrt , om
dat de Ergcrniiren , die by de Oude begacn
worden, van meerder opmerckingc zijn, als
die van jonge luyden gedaen worden gc-
,
lijck Pctrarchd fcyt : '/ Is metjoo fchandigh, wanneer
eenjonjefondi^ht, als ccn oude.
Dat hy den mond open hout, bedicr,datmcn
niet alleen met wcrcken , macr oock
met woorden, die buycende paclen der eerbaerhcyt
gcfprokcn zijn , groote Ergerniire
geeft , want zy doen daer door andere tot
quade wercken vervallen, tot fchacde en ondcrgangh
der felven, gelijck D. Thom.n mede
verhaclt.
De gekrulde hoofdhayren,de witte baerd
konlHijck gellreelt , 't fchoone kleed en de
bovengenoemde inftrumenten , vertoonen
dat het een groote ErgernifTe in een oud
Man is , fwaere laccken te laeten verlooren
gaen , en fich totte dertelheyt gaftmaclcn,
,
fpeelen , troeven en andere derrclheden te
Degeven. Waer over Corncl.Gaüui fcyt
't Is fch.vidïgh d.it ccn oud A£vi praclt.
En door 't fnoo leven fchatid bchaelt^
Door lootten, bra[fcn, viiyl gcfanel^,
Dces vreughd cUendi^h valt en I^ancl^.
Seneca fèyt OOck in lijn Hippolitus:
'De longhlïngh jlaet de vreugkd bcFl aiij
Maer (lactigheyt past d'oude Man,
Dat hy 't troeffpcl hout,dat het een yder
fien kan, is een klaer teycken van ErgernifTe,
en bcfonder in d'Oudc , om dat hy alleene
het Ipel nier verlaet, maer geeft daer boven
den longclingen lloffe, om fijn quade voordacd
nae te volgen.
Severita. Ernjlhaftighcyd,
EEn oude Vrouwe, feer Koninghlijck ge-
!s;leet,en met een Lauwerkrans gekroont,
houdende in haer flinckcr hand een vierkant
of citb:(s,\\ acr op een blootc Poignaert ftaer,
en de rechter arm uytfteeckende j zy hout
ccn Scepter in de rechter hand, als of zy iets
by haere voeten ftaet een Tyger
gebood ,
die flch leer wreed vertoont.
Oud word zy gefchildert , om dat den
Ouden eygcn is, fich Ernfthaftigh of flraf te
vertoonen, hebbende dit de Erntl:haftigheyt
voor een wit,darfc door geenderhande fake
wort bewecght , noch datfe haer eyndlijck
laec buygcn door eenigc Hechte of ydelc
:
,
Severita,
dingen , in wat gelegcntheyt het foudc mogen
welen.
Met een Koninghlijck kleed wort zy gcmaelt
, om dat aen Konin.ghlijckc pcrlb'na-
gien en die van groot bewint zijn, de Ernflliaftighcyt
wel p;lft. Palrït'm Icyr, Een ]\omngh
betacmt de Ernfthaftigheyt ,
't pasï oocl^fijnc hecrlijck^
heyt yccl, en vermeerdert fijne "Wacrdighcyd,
Met een Lauwerkrans is zy geniaelt , om
te vertoonen dat de dapperhcyt en hoogheyt
de Ernflhaftighcyt wel palt , overmits
de Kcyfcren , als treflijcke dappere en ern-
flige Mannen niet den Lauwerkroon ziji;
gekroont gcwecil.
Zy hout den Cubuiln de flinckcr hand,om
dar de Cubus vaftigheyt bedier, want op wat
fyde die komt te ftaen , lbo ftaetle vaft en
van alle fyden in 't gewicht, 't Weick de licchaemcn
in d'andere beeld eniilen niet hebben.
Allbö is oock de Ernllhafcigheyt beftandigh
, vaft en altijd van een ftcrck gemoed,
volherdende in haer voornemen, niet
weyflcnde nae d'een of d'ander fyde.
De blootc Poignaert in 't midden van
denC;/i;«,bcdiet,dat de Ernfthaftighcyt ccn
Deughd is,die onbuyghlijck is in de benautheyt'derftraflfe,
wanneer 't de rechte reeden
vereylcht, fcyt D. Thomas.
Zy hout met de rechter hand den Scepter,
op de maniere als oflc iet gebood, zijnde
de Ernfthaftige,altijd als Ernfte en waerachtigc
, 't welck het .eygcn teycken is van
Rechters en Koningen, die den Scepter voeren
, en gebieden. Wiens woorden altijd
moeten waerachtigh , beftandigh en onveranderlijck
welen , gelijck Franc, Patritim
fchrijft.
De Tyger wort aen haer fyde geftelt,
want gelijck dit Dier uyter natuere wreed
is, foo'laet fich oock dit Dier van geen per-
Allbo buyght fich oock de
foon handelen :
Ernfthaftighcyt niet , noch door gebeden,
noch door eenige faecke , hoedacnigh die
zijn , hebbende dit voor haer oogliinerck
niet een ftip te wijeken van haere naruer-
lijcke genegentheydt. Waer over Virgilim
fin^ht Mens in mota rfianet &c.
Vcrgecffehe traenen portmen uyt,
Jl'dcr 't hert rujl op een va[i bejluyt.
Anders.
De traenen :zijn vergeefs gedaen^
't Gmoed blijft ah een ^tfeflaen,.
Am BI-

'Eerjuchty Sfactfncht,
A M B 1 T I o N E. Ecrfticht, Stactfucht,
En jonge Maeght , in 't groen gekleet,
Emet korte kleeders, bloote voeren, hebbende
vleugels acn de fchouderen , toonendc
datlè geheel in 't wilde een hoop kroonen
op 't hoofd werpt , hebbende de oogen
verbKnd.
Ambitie of Ecrfucht , is naer D. Thomds
feggen,een ongematighde fjcht of begeerte
om tot hooge Sraeten en Eer-amptcn te geraecken
, het zy dan door een geoorloft of
bedrieghlijck middel : waer uyt dan komt,
dat dele ftaetliichtigh gefeyt wort, diewelcke
meer als betaemlijck en nut is , nae.Ecrampten
jaeght.
ïongh wort zy gefchildcrt , om dat de
longelingen die geene zijn, die fich veel Lieten
duncken , en nae veele dingen hoopen.
Wcfende haer dit gebreck eygen , om dat
zy, gelijck Smcca in fijne Troadc feyt , de driften
van haer gemoed niet konnen beftieren,
betoonende oock dat zy begeerighzijnen
ftoutlijck verlangen nae 't geene haer niet
betaemt : dat is , om boven andere te vliegen,
en allemans meelter te wefen.
M B I T I O N E; 123
Het beknopte kleed en de bloote voeten,
bediedcn de moeylijckhcden, ongcmackcn,
fchaede, fchande enfchaemte, die dellactfachtige
onderhout , om tot foodanige eere
tcgeraeckcn , die hy lloutelijck bcmindt,
waer over hy oock alles met lijdlacmhcyt,
en met gedult wil verdragen, gelijck Clauau~
ma in 't lof van Sulicon v/el vertoont.
Zy wort vertoont datle de bovengefeydc
dingen op 't hoofd werpt , en daer mede
wordt verftaen , dat de Eerfuchtige alles
rcucklooflijck aenvat, gelijck 5.PW. Hcbr-^;"
Icy t : Niemand neme Eere ae>i , dan die daer toe ran
God geroepen is , ah cJaron , niet wetende of hy
dievvaerdigh is. En daerom zijn haer de
oogen verblintjOm dat zy dit gebreck heeft,
van niet te konnen onderfcheyden. Waer
van Sencca in fijnen c v brief feyt : Sco groot is
de rafernye der Stactfucht , dat zy niemand fiet 'wie h.ur
yolght , "wanneer :g een ander yoor haer uytjiet. Het
onderfcheyt der kroonen geeft te kennen,
dat zy niet te vreden is,gelijck5f«ff(z feyt,wff
laerlijxfe Eere, maer foo 'f kojle ^ijn, :(,y foudeoock^ met
eenen nacme , alle hoogheyd innemen , en door de gehecle
TVerlt hacre eertijtels enyi'apenen te fronck^flelkn.
V
Ambi TIONE. Eerfucht,
En jonge Vrouwe in 't groen gekleer,
met khmops blaeders rontom , ftaende
vaerdigh als of zy een fteyle klippe wilde
beklimmen , op wiens ff)itfe verfcheyden
Scepters en kroonen leggen,by haer heeftfe
een Leeuwe die 't hoofd om hoogh fteeckt.
Ambitie of Eerfucht , gelijck ^lexander
,^phrodifiiii feyt , is een begeerte nae hoogheyd,
of gelijck D.Thomdi leyt, een ongematigde
janckinge nae Eere.En daerom wortfc
als een Vrouwe in't groen gekleet.Want het
herte van een eergierigh Menfch , wort niet
anders als met liope van groote ftaet eu
eere gevoet, en derhalven wort zy gemaelt,
datfe op een hooge rotfe fteygert.
De boorden van de kUmop geven te kennen
, gelijck dat kruyd altijd om hooge
ftijght, en dickwijls de mueren breeckt , die
haer ophouden, alfoo doet infgelijx de Eerfuchtige,
die noch fijn Vaederland, Ouders,
Religie, noch die hem hulpe bewijfen , ontfiet
, dat hy fich niet geftadigh met een gie-
rige begeerte foude quellen , om
dere geacht en ge-eert te wefen.
CL2
boven an-
De

124 Lcrfiicht, A M B I T I o N
De Leeuw met het opftceckende hoofd,
bedict, dat de Eerfucht iiimniermccr is fbnder
hovaerdye. En wort de Leeuw, foo Lmdt)i-(s
lcyt,vooï de Eerfucht genomen. W.int
hy do(i\: geen geweld , tegcns die voor hem
\vijckt,cn gcUjck PLiutus feyt, foo doen oock
de Eerluv:htige,want zy hovaerdigh zijnde,
Coo verachtenfe haer niinder,en haer mccrder,benijdcniè.
Boctius fcyt, degramfchap des on-
^cmathhdiii brult foodanigh , datje oocl{^ manen een
Lcaavcn hert te heoben,
A M B I T I o N E. Ecrfiieht,
van Marco winton. Cataldi,
: :
gcl(;jfcn haet en fwecdraeht "waere rocl^^cr,
OV.i»
Diefcg^e Viin de Eer, der deugden roofenfehoikfi^r,
ftacn , dat leer fel brand , en aen de flincker
fyde een toetsfteen , met het bewijs datter
goud en filvcr opgeftreken is.
Oud wortfe gemaelt , overmits men niet
allcen,door den tijd,in kcnniüe komt, uwer
:
c, Eervaeremheyt,^c»
men krijght oock de Eervaerenthcyt in aile
dingen , gchjck Ovidius in fijn iicrlchcppinge
fej't : 't gibruyek^ komt door veele keren. AiinUius
\CX\ïXC\x.,dat ons door't lang

E
E TA deir O R o. "De guldai Eeitwcy
- onder Satumus*
En fchoon Meyskcn ,
fitrende onder de
Ichaduwe van een Beucken of Olijf-
booni.alwacr in 't midden een byefwarm is,
die hacr gcbouwfel of cellekens gemaeckt
hebbende, daer uyt menigte van honig konit
druypen , hebbende de blonde hoofdhayrcn
als goud, nederwaercs, Tonder ccnige konft,
over de ichoudcren gefpreyr, doch dat men
uytcr natuere haere ichoonheyt llen kan.
iVlet goud falie alleen gekleed zijn fonder
ander vercierfel , houdende in de rechter
hand een Ovcrvloets Hoorcn,voI bloemen,
vruchten, caftanien,moerbelïen,eekeIen &c.
longh en in 't goud geklcet iife vertoont,
oni de fuyverheydt van die Tijden uyt te
druckcn. En het flechregoudc kleed, en de
hoofdhayren fonder konft gcipreyt , bcuicden
, dat in de guJden Eeuw , de Waerheyd
een yder bekent en openbaer \vas,gehjk fulx
Ovidius fegr in 't i boeck van fijne herlchcp-
pinge,die wy wat wijder hebben uirgebreyt:
De Eein\\df gulde EeaW ,-\vas fonder Opperhoofd,
Daer folder Ifltten troirx' en liejdev:ierd geloojd.
Djcr ^vas noeh fcbroorn , noch ftraf, noch boeven , plcy
noch biwdoi,
Maer yder '\vds gent]} , nochvreefde's Rechters handeit»
Alen velde gceiicn boom otn een uytheemj'che J^isï,
Tefoelie'i,macr haer land -wxis al hoer vreugd en /«/?.
Men dt!fde graft noch ^val om fchanfjên noch om peeden ^
Men koordegeen trompet, noch liet geen VJapens fmecden,
Mier fonder 's l^iigcrs hulpgenoot elcJ^fjne vreu^'d,
En dcor decs focte weeldjcefdyder in geneiigd.
Het land behoefde ploeg, nochfchop noch vcrj^ te f jijden.
Moer bracht v.yt harefchoot^de vruchten t'allen tijden,
Elcl{_ Uoeyden in fijn tier, de eykels-en hetgraen,
En yCiUfijn hert geluft^clit vont hy voor fich (hen,
V JVas een geflaede Lent: En Phoebus ?jng fich baden,
E» queeckte veld en bloem met allerley cieraeden.
Het 'wir.djen (pcelderfoet: daer droop een honi? vloet,
Entfdig vcl\^vjts vroom en Godlijcl^yan gemoed,
fit 7^Y onder de fchaduwe van een Beuckenbüom,
overmits men in die geluckige tijden
op geen koftele wooningen pafte, iich genoegende
om onder den lommer derBoomcn
te lltten.De Overvloets Hooren vol van de
bovengefeyde vruchten , wil leggen darter
alles overv-loedigh en vol op v/as , gclijck
door vruchten en honighbyen wort te keniïcn
gegeven,
Van de vier eeuwen. i2y
E T A del A R G E N T o. De Silvere Eeu-wr,
onder lupiier.
E En jongh Maeghdeken ,
doch niet foo
Ichoon als 't voorgaendc, ftacnde by ecu
ftroyen hurtc,in 't filver gekleer, dat met allerleyc
koftlijckhcyt fil verciert wcfen,oock
flü 't hoofd met een konftigh gcfwier van
peerlen en geftcentenopgepronckt fijn, mette
rechter hand lalfe op een Ploegh leunen,
en met den fiincker lalfe een bondel koorenayren
houden , hebbende filvere brooskens
acnde voeten.
Dat dit Maeghdeken foo fchoon niet is,
als dat van de gulden Eeuwe, en gekleet op
de wyfc als geleyt is met Iict vercierfel op 't
hootd , vertoont het verfchil darter is tuffchen
de gulden en de filvere Eeuwe , waer
van Owhf aldus in 't cerfte boeck Metamor-'
phofis gedencki :
Nae dat de gulde Eeuiv door afgonfi W.« verflreccl{en,
BcgoFt de filvre EeuW,>J« voor den dagh te breecl^nf
Jl'aer dcor dcgroote rufl ten deele 'Wd.sgefchenty
Diesyder fich om "winfi en totte l^onften ivent.
Men ftelder "wetten in, en 't voorfchrift om te hvcn^
Gchjck^hun lupiter n^e fijne lujl wou geven.
De tijd die ccirtvigh fchecn , die "Wicrde thans gt^-
deelt.
En 't liefijck, Sonne-Iacr in vieren afgebeelt,
Doen vielder jneen en vorj}, en bracht veel rampen mecde
yanficcktc kports en jicht, foo datmen fieh mof kleedaty
En bowwen huys en hoff, met forge voor 't gefin.
De Ofjcn in den ploegh, enfacyen cmgey^tn.
De Ploegh en de kooren-ayren,als mede de
ftroyen hut , bedieden de Landbouwinge en
heeginge,diewelcke in de tijd van de filvere
Eeuwe begoft is, en de timmeringe van huyfen
, die men als doen aenvingh , gelijck uyt
Oviüius te vernemen is , in fijn eerfte boeck
van de herfcheppinge.
De Kopere Ecwwe,
E En Vrouwe inct een wreed geficht , ge-
\\"apent en met een beknopt kleed , geheel
geborduyrt en op verfcheyden manie-
ren. Hebbende een Helm op 't hoofd , alwaer
een Leeaws kop boven op ftaen fal,
hebbendein de hand een Spielie , ftaende in
een wreede ftant, gelijck men by Ovidium in 't
eerfte boeck van fijne Metamcrfhofts kan nae
CL3
^»

126
:
A'/< ^«.iw ie dcïde EcuWVtf» kopcr,

Eeuwigheyt. E
c;ukle Baftlifcus hebbcn,om dat dit Dier by de
(3ude,voor een teycken van de Eeuvvigheyt
was genomen ; oock om dat dit Dier niet
koft Werden gedood.gclijck Oms ^épcüo verhaelt,
vermifs het door iijn geblas alleen, de
Menfchen en Dieren om hals brenght,cn de
planten en bloemen vcrdrooght.
kraydcn ,
De. B~ilihfc!is wort van goud gemaeckt, om
dat her goud,boven alle andere Metallenjde
bcderfniiïe minft is onderworpen.
Eternita.
En Vrouwe die twee gekroonde hoof-
E den draeght, in yder hand eene, met dit
oplchrift : jEtcrmt.ts Augusti tk Sc.
Eternita. Eeuvvigheyt ofgeduynghcyt,
En Vrouwe die boven op een Hemel-
E Iche Sphxra fit , houdende in de rechter
hand een Sonne met haere ftraelen, én in de
llincker een Maene, om te betoonen,gelijck
P/fTOj verhaelt,dat de Son en Maene geduerige
voor.tteelders zijn van alle dingen : En
door haere kracht lbo baerenfe, onderhoudenlc
, en voedeni'e alle defe benedenfle licchaemen.
't Welck leer wel van de Oude
Egyptenaers, om de Eeuwigheyt te vertoonen
, is aengemerckt , vaftlijck gelovende,
dat defe twee lichten des Werrelts,oneynd-
lijcke Eeuwen fouden geduyren , en datfe
Onderhoudftcrs en Voedfters fouden' welen,
van alle gefchapene en aerdfche dingen.
Zy fit op een Hemelfche Sphxra , als op
een faecke die geduyrigh en eeuwigh is. In
de Medaglie van Domitiams en Trajanus , vindy
oock de Eeuwigheydt , die een Son in de
rechter , en een Maene in de flincker hand
heeft, met een langh en opgegort kleed.
Eternita.
En Vrouwe als een deftige Matrone,
E die in de rechter hand een Slange heeft
in 't ronde gekrult , hebbende den fteert in
den mond,en een fluyer op't hoofd, die beyde
de tchouders bedeckt.
Zy deckt haere fchouders,om dat de verloopen
tijd inde Eeuwigheyt niet wordt
gefien.
De Slange in 't ronde,bediet,dat de Eevi-
T E R N I T A. 127
wigheyt fich felve onderhout , en van o-een
uytwendigh dingh wort gevoet. En by de
Oude bediede de Slange, clc Werreld en hec
laer, die fich geduyrighlijck, in haer Iclvcn,
als eenige Philofophen leggen , keerde en
draeyde. Dit lelve is in weynige laeren vernieuwt
ter gedachteniifc van Gregcnus x 11 1,
en van 't laer dat van hem is verbetert : het
welcke een getuyghcnilfe fal welen dat de
Eeuwigheyt van de naeme , foo een groot
Prince wacrdigh is : Alles nae de meeningc
van de Pithagoriften , die daer feyden , dat
het beeld van de Eeuwigheyd de Tijd was,
en voor den tijd naemenfe Plato en Mcrcunus
TrifmegiflHs. En nae de belchrijvinge van Clauciiai-Ms^m
't lof van St'dico, leyt hy, debemorfte
Moeder der laeren , fit in 't hol der onmeerclijcker
Eeuwc,die de tijden in haeren wijden
bocfcm Hort en wederom wegh neemt.
Dit hol heeft een Slange omfiingert , die
door een ftille kracht alles verteert. En hy
grocyt ftaedighaen met lchubbcn,hebbende
den lieert ingetrocken. Hy Hoekt alles ten
monde in , en brenght de beginielcn weder
tot den val.
Se C U L o. Een Ea'Ave , van
hondert laeren.
En oud Man met eenPhoenix in de hand,
E al brandende, ftaende in de negenfle Sphic
ra of Hemels circkel.
Oud wort hy gemaelr , om dat Sccukm of
de Eenwe de langhlle Ouderdom is van.
's Menfchen leven ,
of van hondert laeren,
als mede d'ouderdom van den Phcenix , als
mede de beweginge van een graed van de
negenfte Sphxra of circkel.
E
;
Eternita, nae de Medaglie
van Taujiiri.
En ftaende Vrouwe , die als een deftige
Matrone gckleet is, houdende de Werk
in haere rechter hand, hebbende op 't hoofd
een Sluyer,die haer de Ichoudcrcn bedeckt.
Dat zy llaet fonder eenigh bewijs van beweginge
, doet onS' begrijpen datter in de
Eeuwigheyt geen beweginge noch veranderinge
in den tijdis , noch van de begrijplijcke
noch onbegrijplijcke .dingen.
tmmh feghc
Dies

123 Eeuwigheyt, E T E R N I T A.
iVat "Wonderyi'crcli^Cie icl^hicr acn^
t^h kk^^ic op mijn voeten fiaoi^
Htm die dacr mmmer ftilk bh-fr,
Alacr alles tot \eramlrhmi d^iijt ?
Dc Reeden wacrom \vy did'iQ. bceldnifle
niet lirtende uvieckcn , is om dat het fitten
een kenteyckcn is van grootcr valHgheyt,
en dat het iitten een geduyriiic rufte plai];h
Tcbcdieden, 'twelck ccn te;^cnik'llinge is
van de be\veginge,en Ibnder diewelckemen
die niet kan verllaen. En is de rufte van de
Icuwigheyt niet begrepen onder deleflagh,
en moet oock niet óp defe wyie uitgedruckt
\vo! den, alhoewel het ielve van allen niet is
waergenomen gelijck hier onder fal wor-
,
den verklaert.
Een Vrouwe is zy gemaeckt , om de gelijckheyt
van de n:icmQ.Matrom , zijnde van
Eternita, nae de Medaglie van Tiuu,
E En
gewapende Vrouwe, die in de rechter
hand een SpielTe , en in de llincker een
hebbende onder
Ovcrvlocts hooren hout ,
haere voeten een kloot.
Door defe beeldenide van de Eeuwigheyt,
fal de rechte Eeuwigheyt , die boven verklaert
is, niet verftaen worden, maernlleea
een leeckere lange geduyrigheyt , die door
de goede Regieringe heerkomt , dicwelcke
voornacmlijck beftaet , in 't verlbrgen y;A\\
dingen, die tot het leven noodigh zijn. Want
de Burgers de Overvloet der Weldadigheyt
van den Princc kennende, hebben gelladigh
haer gemoed daer heene gewent , om licni
"t fclve te vergelden door deverbintenilfe
van Eendracht en getrouwigheyr.
En daerom fchilderden dc Oude dele
•Geduyrigheyt af door een Overvlocts hooren
vol vruchten :
want de Langhduyrigheyt
van de Regeeringe fpruyt oock door
het onderhout der Wapenen en Oorlogen,
tegens dc Vyanden en andere Barbarifche
Volcken. En dit ge/chiet om twee oor/aeckcn
: d'eerfte is,aat zy de ftrijdbaerc en be-
dreven Volcken fouden ftaende houden,om
de ftoiitigheyt en 't gewelt van andere uytheemfche
Volcken , die haer wilden over-
vallen, tegen te ftaen. Dc tweede is , dat 7.j
de Vreede en Eendracht tuifchen den Burgeren
verlekere, want (oo veel te meer verecnight
fïch het geheel met het deel, als hec
harder en heftiger van fijne tegenpartye
wort beftreden. En dit fclve is altijt gefien,
en fietmen als noch dagelijx in veele Steden
en Koningrijcken, daer de Burgers foo veel
te meer onder malkander oncenigh zijn, als
zy te min van de Vyanden worden beoorloght
en geplaeght , en alfoo verdubbelen
fich dan de Burgerlijcke twiften , door de
tot lach en fpot van haere Vyanden.
ccn beiiandigh Ouder.
ruft ,
Daerom is dan de Eeuwigheydt mci een
Zy hout de Werrelt in de hand , otn dac fpielle en krijghsruftinge afgemaelt.
de Werreld den tijd voortbrengt met haere
beweginge, 't welck bediet, dat de Eeuwigheyd
is buyren de Werreld.
De SJuycr die beyde fèhoudercn bedeckr,
vertoont, dat die Tijd die niet tegenwoor-
Eternita. Ecu-wlghcyt , van Frane'ifco
B.vbar'mi, in't vethad van de Liefde.
digh is in de Eeuwigheyt , fich vcrberght,
hoewel die blijcklijck aldaer is.
FKancifeta Barharinus Florentijn , heeft in fijn
boeck , dat hy van de Liefde heeft gefchrevcn
, en in ichriftc by den Cardinael

^mvtghcyt, E t e r n
Miijfeo Barkr'im , Wort bcwaert , de Ecuwigheyt
met een leer acrdige vindingc afgc-
bcclt : en 't felvc met een leer groote llnaek
geiïen hebbende , heeft my goed gedaeht
diclelve alhier te verroonen , en dat nac 't
oorfpronghlijcke fchrift , dat ick uyt des
Hecrcn B.nbcrini bocck, die God lange in den
Paullijckcn ftocl laet leven , hcbbe uytgctrocken.
Hymaelde een Vrouwe af met een leer
en lange guldenc
eerwaerdigc gedaentc ,
hoofdhaircn,aie over de fchonderen nederdaelden
, foo wel aen de rechter als flincker
fyde : hacre beyde fyden waeren uytgeftrcckt
, alsof die fich verlengende, twee
halve circkels maeckten,buygende fichd'eene
van de rechter,en d'ander van de flincker
fy'de,boven het hoofd,alvvaer zy fIch te fae-
men vereenighden. Zy fal in yder hand een
goude kloot om hoogh houden , wefendc
geheel in Hemels azuyr blaeu , vol fterrcn,
afgebeelr. Elck van dele dingen,drucken de
Eèuwighey t feer wel uyt, oni dat een ronde
noch begin noch eynde heeft, 't Goud is onbederfiijck,e«
onder alle metallen het aldervolmaecktfte
, en de Hemel wort door het
azuyr blaeu uytgedruckt , om datter niet is,
dat de bederflijckheyt minder onderworpen
is, als de Hemel.
EternitA. Eeiavigheyt,
E En Vrouwe met drie hoofden , die in de
flincker hand een circkcl, en mette rechter
de voorfte vanger om hoogh hout.
Dewijl de Eeuvvigheyt geen begrijplijcke
of tafl:lijckc fiikc is, foo kanfè van 't Menlch-
iijck vernuft, dat aen de finnen hanght, niet
ren zy door ontkenningc,
bekent worden ,
fcggende dat het een plaets is Ibnder verandcringc,
een bewcginge fonder bcweginge,veranderingc
en tijd, ibnder datter voor
of nac tijd , be'gin of eynde is of welen lal,
gelijck fulx Petrarcki op" 't laeft van fijn
Triumph de omllandigheden van de Eeu-
Wigheyt verhaclt , datje geen phctfe heeft, gcweeii
is, noch IS , mch hebbenJul , maer :zy is tegeyfwoonligh
en nu , en dat daer in de xcaere EeWW'ighcyd is begrepen,
Daerom fijn de drie hoofdcn,de drie declen
des tij ds , te weten , de tegenwoordige , de
toekomende en verledene tijd , diewelcke
alle in eene Eeuwigheyt zijn verbonden.
De voorfte opgeheven Yinger,bcteyc^ent
I T A . Td'rttajyen, Scc. 129
de bcflandige vafligheyt , die inde Ecuwigheyd
is, zijnde verre van alle veranderingen
afgcfcheyden : want door 't opfteccken'dcs
vingers geeft men te kennen , een llantvaftigh
gemoed , dat van 't geene , hy alrccde
heeft voorgeftek , niet Q veranderen nocli
afwijcken.
De Circkel is een tcyckcn van de Ecu-'
wigheyd , om datlc noch begin noch eynde
heeft , en om datfc het allervolmaccktfte is
van alle dingen.
F A M A. Soeckt Geruchte,
C APRICCIO. Fantafyen, vreemde InvaUen»
§-

130 \_yiVOnttiyr, F
maniere van gclijckhcyt, de Idcen, Capriccien
Fantaiycn of Invallen \'x\\ \ ontwerp
, fenacmt die fich lbo wel in de Mufijck,
chilJerkonll als in andere ko;ii"lcn openbicreH;
verre aft^efcheyden van de gemecne
maniere; De onbeilindigheyt Vv'orc door de
en de veranderlijck-
lonckheyt af;;ebeek ,
heydt , door de yericheydentheydt van de
verwen.
Het Bonnet met verfcheyden veeren,ver-
toont, dat dele verlcheydentheyt van onge-
voornaemlijck uyt de
mcene handelingen ,
fantalyen hecrkouit.
DeSpoore en de Blaesbalck betoonen,
dat de FantalHke vacrdigh is,om 's anderen
Deughd, te vlcyen en tcllreelen , of dielTelven
gebreecken met Spooren te pyckeercn
en ftekcn.
F o R T U N A.
i^vontuyi.
En Vrouwe fwcvende op eenen boom,
E die mettc oogen verbondenis, en die
met ecncn langen ftock op de tacken delfelven
(laet , alvvaer van boven eenige gercetfchippen
ncdervallen, die tot verfcheyden
bedieiiinjjeii bchooren , als Scepters, Kroo-
o R T U N A,
nen, Edclgen:ecnten,Wapenen, Boccken S:c.
En aldus maeltfe Dovm af.
Eenige noemen de Fortuyne de werckende
kracht der Sterren,diewelcke de natuere
der Menichcn verfcheydentlijck beitiert,
bewegende de linnelijcke genegentheyt : en
daer cloor , buyghtfe diefelvc oock , op een
feeckere maniere, doch Tonder de reedclijcke
genegentheyt gewelt aen te doen, en Tonder
datle daer cioor in 't wercken eenige
dwangh gevoelt : Maer in deTe Beeldeniiic,
wortTe alleen genomen voor die laecke, die
by geval geTchiedr ,
die dingen ,
en dieder kan weTen in
die Tonder opmercken van den
Werckcr akemets plaghtcn te gebeuren
dicwelcke , om dat dieTelve dickwijls groot
quaed of groot goed, aenbrengen, lbo hebben
de McnTchen , die dit niet konden begrijpen,
wat het voor een Taecke Toudc niogen
welen , die iets Toude konncn te wege
brengen , Tonder dat de Wercker daer van
weet, door haere inbeeldingen, een Vrouwe
verflert,die daer Toude welen een HcerTche-
rinne van dit werck, haer noemende de lortuync.
En aldus wortTe, door den Mond van
de omvetende,alrijtgeheeten. Blind wortTe,
in 't gemeen, afgebeclt, om uyt te drucken,
datie d'eene niet meer als d'ander guniligh
is, maer Heft en haet dicielve fonder onder-
Tcheyt , vertoonend e wat teycken 't geluck
haer vertoont.Waer door het gebeurt, datlc
eenen boeveop den hooghften trap van eerc
verheft , diemen behoorde aen een galge re
hangenj en een ander die groote eere waerdigh
is,doetTe in groote ellende en armoede
vervallen. Maer dit iêgh ick,nae 't geene de
Heydenen en 't onwetende volckjen daer
van verhaelen : Doch dit is de waerheyd,
dat alles door de Godlijcke VoorTienighey t
wort beftiert,gehick D.Tlwm.is Teyr. De Mcn-
Tchen die onder den boom ftaen geven ge-
,
tuyghnilTe van de oude Tpreucke , te weten,
dat een yder Menlch Heer of Wercker is
van lijn eygen Fortuyne. Hoewel 't waer is
dat ienïant, gclijckmen leyt , kan geluckigh
welen ,
oordeel is , om den wegh des levens , door
cenbehoorlijck middel re rechten , Too is 't
nochtans foo hy niet van een goec
niet mogclijck dat hy kan komen tot het
cynde , waer toe hy , door fijne werckinge,
begeert te gcraccken,
:
Fo R-

K^vontttyu F o R T u N A, Gaflmael,^c, 13Ï
F o R T U N A.
En Vrouwe die op een kloot fit, hebben-
Ede vleugels aen de Ichouders.
F o R T u N A.
En Vrouwe met een Hemel fche Globe
E op't hoofd,en in de hand een Overv^loets
Hoorcn. De Hemellche Globe wort daer-
om vertoont , om dat gelijck de Hemel in
gcftaedige beweginge is , dat fich oock de
Fortuyne allbo bevvêeght, veranderende aen
een ydcr haere gedaente , nu defcn verhoo-
G;cnde, dan den anderen te gronde werpende.
En om dat het (chijnt dat defe de uytdeelfter
van de Rijckdommcn en goederen
defcs Werelts is ,
daerom worter de Over-
vloets Hooren by gedaen, om te betoonen,
dat oock dele dingen niet anders drayen en
keeren als de Hemellche Globe doet. Waer
o^'er c^ufmus Galks Icyt
FortttytJ, die isgeltjc\ een rad,
Seeryvancl^el, rond en fibber glad
Zjy /{eert en draeyt gelijcl^een top,
IVat onder leyt kïimt boven op.
De globe kan oock uytdrucken,dat de For-
tuyne overwonnen is ,
fchickinge ,
:
door de Hemelfche
diewelcke veroorlaeckt en be-
ftiert is door den Heere van de Fortune en
van de Natuyre,nae 't geene hy van eeuwigheyt
heeft gelchickt.
De goede Fortune»
TC En Vrouwe die mette rechter arm op
-t-'een rad leunt,inplaets van de Hemelfche
kloot ,
hebbende in de ilincker een Over-
vloets Hooren.
D ongeluekige Tortune,
En Vrouwe fittende op een Schip fon-
EderRoer/tSeyi van den Wind gefcheurt
zijnde.
Het Schip is ons fterflijcke leven,'t welck
een yder Menfch in een gerufte haven foeckt
te brengen : de Maft, 't Seyl en 't ander gereetfchap
gefcheurt zijnde, bedicden,deberoovinge
van de rufte : wefende de quaede
Fortuyne een ongeluckigeuytkomft,buyten
de meemnge van die geene die 't wel anders
foude yerkiefen.
:
Be hdplijcke Fortnyne tot Lkfde,
En Vrouwe die mette rechter hand een
E Overvloets Hooren hout , en de (lincker
heeftle op 't hoofd van ccn Cupido, die rontom
haere kleeders fpeelt.
De vreedigc of goedertierene Fortnyne ,
nae de
Medaglie van Antoniu4 Fm.
E En fchoone Vrouwe , die mette rechter
hand op een Scheepsroer leunt,en mette
flincker houtfe een Overvloets Hooren ,
mettet opfchrift F o r t u n a o b s e q^u e^
& s c. Defè Fortuyne is te Romen vertoont
geweeft onder't vierde Burgemecfterfchap
van t^ntoniui Plus , nergens anders om,
als tot fijn roem en eere, om hier door fijne
voorlpoedige en gocdertierene Fortuyne
uyt te drucken , en dat diefelve hem onderdaenigh
was :
loofden ,
Alhoewel de Heydenen ge-
datfe oock was een Goddinne die
de Koninckrijcken en Wereltfche dingen
haeftigh veranderde.
FortuHCt
En Vrouwe hebbende in de rechter hand
E een Overvloets Hooren,en in de flincker
een Lauwertack,Ieunende mette flincker op
een Scheeps-Roer , bediedende dat zy doet
triumpheren wie zy wil , 't welck zy door
den Lauwertack te kennen geeft.
Degulde Fortune , nae de Medaglie van
cAdrianm,
En fëer fchoone Vrouwe, die op een rol*
E koetfe leyt, hebbende een Scheeps-Roer
aen haere voeten. Dit is de gulden Fortuyne,
die de Keyferen in haere iaelen plaghten
te ftellen,terwijlen zy leefden,en die'tRijck
door haere Fortuyne beftierden,
C o N v I T o. Gaflmael,
En fchoon lachend longhman , van fijti
E eerfte melckhayren,ftaende recht op fijn
voeten , meteen feer fchoone bloemekrans
om 't hoofd , houdende in fijn rechter hand
een ontfteecken Fackel,en in de flincker een
Lance, wefende in 't groen geklect gelijck
,
R 2 hem
^

132
hem rhïkHratui afmaelt , oai dat dccs onder
jnecll: toe banckettcii en galbnaelen genegen
is.
De gaftmaelen worden gehouden tottc
algemccnc vrülijckheydc onder den Vrienden,
en daeroni wort hy fchoon en lachende
gem lelt, met een krans van bloemen, om de
openherrigheyt van 't gemoed in defe lief-
Gasivr)hc)t, H o s p i t
lijckheyt , die door 'tby een komen en aenwaiVen
van de Vricndfchappen, die door de
gaftmaelen ]i]aghten veroorfaeckt te worden,
te verrooncn.
De aengefteecken Fackel fchilderden de
Oude in handen van Hymawa den God der
Bruylofren , om dat hy de gemoederen en
verflanden in de galhnaelcn , wacker en luftigh
hout , koftelijck opfchaffende , grootnioedighcyt
verweckendc , om fulx van geil
jcken wederom te pleghen , en van den
Vrienden de phchten der danckbaerhcyt te
ontfan2:en.
HoSPlTALITA. Gafivryhcyt,
E En fèer Ichoone Vrouwe , hebbende om
het voorhoofd een goude circkel van
kollclc fteenen , door een gevlochten , met
blonde en gekrulde hoofdhayren , en met
een fchoon en aerdigh hulfel , wefende bedacghr,
vrolijck van wcefen en lachende,
ftacndc met open armen om een ander te
onthmgen, houdende in de rechter hand een
Ovcrviocts Hooren , als of zy 't felve wilde
nytltorten,welènde vol koorenayren, druyven
, verfchcyden vruchten geld en andre
,
dingen,die tot des Menlchen gebruyck noodigh
zijn. Zijnde in 't wit gckleet, daer boven
fü /y een roode Mantel hebben, ftaende
als gelèyt is, met open armen, houdende
onder tXcw Mantel, van de rechter fyde, een
n.ieckt kindeken , 't welck zy eenige vruchten
mette rechter hand fchijnt toe te reyc-
kcn , en van d'ander lyde leyt een Pelgrim
op der acrde.
Schoon wort zy gcfchildert , onidatde
Gaftvryheyt eenc van de Ichoonfte wercken
is, en Gode foo aengenaem, dar oock loan-
lies X 1 1 ï leyt : IVw dier cntfanght dengenen , dien
ici;^ feilden fa! ^ die ontfanght my^ en die my ontfimght , die
ontfun^ht hem die niy pjfonden heeft. lae zy is van
fulcke volkomentheyt,dat wy door haer tot
kennilfc van God gcraecken , als i^-^ugulïimi
%r.
A L I T A.
De gulde circkel en de hoofdhayren , als
gefeyt is , balicden de grootmoedige en
hooge gedachten, die in dclè eedele deui'-hd
7.ijn, nergens anders om denckende, als'gcftadigh
door de liefde te wercken.
Bedaeght wortfe gemaelt,om dat de jonge
luyden meell torWelluft zijn genegen,
en de Oude tot gicrigheyt,fbo wort daiUicc
middel Onder, voor de Deughd gehouden,
waer by de Gaftvryigheyt wel paih
Meteen vrolijck en lachend aenge/Ichr,
en met een Over\ loets
niet open armen ,
Hooren,wortfe vertoont,om dat de Waerd
den Gaft alfoo moet ontfangen, datter niets
gebreck zy j want ^mbrofun '/ leght : Is een
openbaere aat van beleefiheyt, dat doeh een Pelgrim niet
jH.igh 0)!tbïeecl(cr,, en hy ^vort gcdienfigh aengenomen^op
udt de aenkomendc de deure nugh open ftaen.
Het witte kleed betoont dat een Waerd
behoort fuyver en oprecht re zijn, fonder
vlacke van eygenbaet , maer alles moet ter
Liefde Gods gelchieden.
Zy wort gefcliildcrt datfe een kindeken
onder haer roode Mantel heeft , als gefeyt
is, en van d'ander fyde een Pelgrim, om dat
de Gailvryheydt een leer groot wxTck is,
want men komt, door de Liefde , die geene
te hulpe, die nootdruftigh en van haer lelvc
onmachtigh zijn, om haer te voeden mcc
belioeftigheyt van 't geene haer noodigh is:
gelijck Ac Pelgrim is , diewelcke verre uyt
fijn Vaderland zijnde,eens anders hulpe van
noode heeft.
Hier uyt kan men afnemen ,
hoe aenge-
naem onlcn Heere je/u Chriflo de Gailvryigheyt
is , wanneer hy ieyt : Ji'utghy den minften '
\an defe gedaen hebt , dat hcbdy my gedaen : tOt bc-
Ichaemthcyt van die geene , die in haerc
Huylen prachtlijck die geene ontfangei>,
die 't niet van noode hebben , gelijck de
Ipreucke leyt : Eenigefuyten de Vircme biiyten, maer
de grootcn Rovers.cn Rijel^en onthaelenzy praihtelijcl^
Ora TIONE. Gebed.
E En oude nedrige Vrouwe ,
die van dan
hoofde rotte voeten toe, met eenen witten
Mantel bekleet is en knielende, hebbende
bloote arnien, en in de rechter hand fallè
een Wieroock vat, en in de flincker een Hert
houden, en ter fyden lal een Haene ftaen.
Oud is 2y,om reeden die alrcede gelèyt is.
1

Zy deckt hacr hoofd totte voeten met een
JVlanteljOm tevertoonen dat het Gebed niet
in 't opcnbaer , macr in 't verborgen moet
gcfchiedcn, nae de ipreucke Chrlslr. t^hghy
bid , gaet in u jldcpk-umer. De witrc Mantel bedict
, dat het Gebed , ecnvoudigh , fuyver,
klacr en van gewicht en defcigheyt moet
welen, niet met een gemaeckte fraeyigheyt.
Het geiicht is ten Hemel gekcert,om dat
dat fclve een optreckingc des gemocds is,
gehjck oock het knielen ecrbicdigheyt vertoont,
en het Wieroockvat, het Gebed.
Dat zy een Hert in de flincker hand hout,
drucktuyt,dar,indien het Hert niet bid,roo
is 't geklap van de tonge vergeefs.Want het
is beter ftille in 't hert te bidden, Tonder gc-
Iiiyt te flaen, als alleen met woorden,fondcr
aeadacht des gcmoeds.
De Haen worter ter fyden geftelt , als
lijnde een beclt van de wackerheyt,om dat
Chrijhis by Math^um xxvi cap. leyt: iVaeckf en
hid,op dat ghy in geen verfoccI(inge valt, gelijck OOck
Liïcas XXI en elders meer gefeyt wort.
OratiONE. Gebed,
] En oude Vrouwe van een nedrigh wefen
-in korte witte klecderea, knielende met
Cehcd. Oratione^ j^j
ontflagen armen , houdende in de rechter
hand een roockend Wieroockvat, waer van
de ketens , als Pater nofters , fullen wcfin,
houdende 't hoofd verheven , fiende ecni'4
^
glans.
In't wit wortfè gekIeet,om datfc behoort,
gelijck ^4mhrofiHi fèght, fuyver, eenvcudigh,
klaer en blijcklijck te wefen.
Datfe metopgellagen armen geknielt is,
vertoont de eerljiedigheyt die zy aen God
den Hecre behoort te hebbcn,en in 't befonder
als zy in 't Gebed is.
Het verheven aengeficht dat een glans
fïet , vertoont, gelijck''D. ThomM feyt , is een
opheffingc desgemoeds,eneen opweckinge
van de genegentheyt , door de welcke de
Mcnfch Iprckende, Gebeden tot God ftort,
cpenbacrende hem fijne vcrborgentheden
en 't verlangen van fijn-herte.
Het roockendcWieroockvat is een beeld
van 't Gebed , want DaVul feyt in den c x l
Pfalm : Hcere ! mijn Gebed moet voorugclklt :itjn^
als een reiiekpfjer voor u gefichte.
De Paternofters zijn als keercns van 't
Wieroockvat , om dat het Vader onfe het volmaccktfte
Gebed is , dat ChisJus ons felvc
heeft leeren bidden, &c.
Oud wordfe gemaelt , om dat in dees
Ouder meeft wordt gebeden , vermits de
reyfe uy t defe Werreld , den Ouden alder-
naell is.
OraTIONE. Gehed,
En Vrouwe in't groen gekleet en ge-
E knielt, deoogenten Hemel opflaendc,
uyt wiens mond een viervlamme komt
houdende de voorfte vinger van de flincker
hand op de borfl , als of zy 't Hert wilde
vertooncn,naende mette rechterhand voor
een poorte die toegcflooten is.
't Gebed wort in 't groen gemaelt , door
de hope die zy heeft om de genade die God
belooft te verkrijgen , en die infonderheyc
door onfe ootmoedighcyt verweckt wort,
die door 't knielen wort vertoont , 't welck
van ouds af ge weeft is een teycken van ccrc
en onder werpinge. Dies de Schrijver feyt,
dathy niet weet , of dit door eene natuyrlijcke
inflortinge gefchiedt , ofom dat de
vinder van defe ceremonie geweeten , en
daerom gcftelt heeft,dat de küiderkens ter-
R 5
wijlen
,

iM Gehe^, Oratione.
wijlen zy nochby de Moeder zijn , gelijck
G'orof . Becanus verhiclr, mccte knycn de wangen
en oogen raeckcn , wier uyr de traenen
rollen, en dit, dier door, fich God lact vcrfbenen,wannecr
men hem vertoornt.
De oogen ten Hemel gckeert , bedieden,
dat het gecne men van God , door het Gebed
begeert , oock ten Hemel behoort , alwaer
onic Vaderland is , en niet op der aerde,
alwaer wy flechts Pelgrims zijn.
Door de vlainme die uyt den monde gaet,
de brandende genegentheyt
f'.lt verkrijgen , foeckt en ghy fult Vinden^ l^o^t en u fil
epen gedaen "Worden, Lucae X l.
OraTIONE. Gehed,
En oud Priefter , in witte Priefterlijcke
E kleederen , knielende voor een Altaer
niet een Wieroockvat in de rechter hand,
om te roocken , de oogen ten Hemel gekeert,mette
flincker een Hert toereykende.
De oude Priefter vertoont,dat de Menfch
eer hy met God fpreeckt door het Gebed,
{ijn ziele met goede wercken moet voorbereyden
, wefende vreemd van alle onfuyverheyt,die
hem kan befiiietten : 't welck in
de Ouderdom begrepen is , als wars zijnde
om de Wereld te Volgen,toonende fich,in 't
gemeen, allervierighft om God te dienen.
vertoont diefelve fuy-
niffe fijns felfs,dieVk'elcke needrigheyt baert,
en kenniife Godes die een vaft vertrouwen
geeft, leerende dat men in 't bidden niet (oo
needrigh en verflaegen moet wefen , dat wy
fouden wanhoopcn , noch foo vaft vertrouwen
, dat wy niet fouden twijflcn over onfe
fondcn.
Ceheden, Aewóefingetty Sec,
Het Wieroockvat wort voor het Gebed
genomen , want in plaecfc van 't Wieroockvar
in 't Oude Tcftament , foo zijn in 't
Nieuwe Teftamenc de Gebeden der Vromen.
Het Hert dat hy in de ander hand hout
om te oftcrcn,bediet, gelijck ^mhrofm fcyt
Indim 't her te niet bid, foo klapt de tonge te Vergeefs,
PregHIERI. Gebeden, t^enrcepingen,
TWee
wort verftaen ,
des Gebets,'t wclck het gemoed in de Lief-
oude befchrompelde , droeve,
mancke , fcheele en fwaermoedighe
de Gods ontfteeckt.
Vrouwen, in 't blaeu gckleet, gelijckfe Horjx-
De voorlle vinger waer mede zy 't Hert
vertoont,is een teycken dat het Gebed eerft
«yt het hert, en daer nae uyten monde moet
rui afmaelt : Manck wordenlë , milfchien,
gemaelt , om als men wil bidden , men de
knyen buyght : ofte om datfe met een twij-
komen. En 't kloppen aen de poorte bedier, felachtigh of manck gemoed gaen te bid-
dat de Menfche door fijne gebeden , God
moet mocylijck vallen, met vafter hope om
fijn voornemen te verkrijgen, met een feker
vertrouwen in de woorden Chrifh : Bid en ghy
den , hebbende gantfch geene leeckerheyt,
om te verkrijgen 't geene zy bidden.
Het aengeiicht ftaet droef, overmits de
Gebeden zijn werckingen die den aflaeruytdruckcn,
en een gebrcck van dingen, die zy
niet hebben : of een vreefe van die niet re
verlicfcn,'t geene zy vrywilligh befitten : en
dcbehoeftigheyt, alhoewel die een oorfakc
van volmaecktheyt is in de ftad, gelijck o/^npotelcs
feght , niettemin iffet een teycken van
gebreck ,
baerende treurigheyt en mager-
heyt in befondere Menfchen , gelijck hy
voordcr feyt, en daerom wortlc oock aldus
afgemaelr.
Scheel zijnfc, om uyt te drucken door de
verfcheydenheyt en 't gelicht haerder oogen
, het onderfcheydt van 't op mereken
hacres verftands , wefende gemeenlijck van
tegenftrijdige meeninge , te weeten, die gecne
die een ander bid , en die geene van wien
wat wort gebeden.
Het blaeu kleed beeld af, dat de Gebeden
Het witte kleed ,
van Hemelfche verwe moeten welen , niet
verheyt van't gemoed, diemen in'caenfchijn vermomt noch gevcinft,noch met gemaeck-
des Heeren moet draegen.
te reedenen opgefnuckt, maer reyn,{liyver,
Knielende , mette oogen ten Hemel ge- oprecht en waerachrigh, indien de Menfche
keert, is hy gemaeckr, vertoonende de ken- wil verkrijgen 't geene hy wenfcht en be-
geert.
PregHIERE a DiO. Gebeden tot God,
E En knielende Vrouwe ,
met gevouwen
handen , en 't hoofd ten Hemel gekeert,
uyt wieus mond een viervUiiaine komt.
Defe
:

Gehiet, Heerfchappye . Cehrokenhcyt des hertin, 135-
Defe beekleniffe f^elijckt fcer de Oratie Co;un//o of Gebrokenhcyt ck's herten,is de
of Aenroepingc , hebbende een felve voor- allergrootfte droefnis die een fondacr hcefr,
werp eneengelijck eynde. van dat hy de hooge Majeftcyt Gods ver-
De crevouwen handen en gebogen knyen toornt heeft ; waer over de Schrijver van
drucken de uytwendige werckingen van
den Menfch uyt : M.ier het hoofd' ten He-
defe Dichten aldus feyt :
O aengcname fnicrt ,doch uyt een hittrc grond.
mel verheven , en de vlanime daer uyt vlie- Die my f?2ijn:^ie! beroert door 't roeren van de fond.
gende , bedieden de inwendige genegenthe- Die tropfl en heylontfangh door't fuckten en door 't Ree»
licn van hert en linnen.
Edifitio overo un sito.
Gehonyf of JÏ-'bom/:^h,
DE
Oude gaven door een fteen , die aen
een draet was vafl: gemaeckt , een Gebouw
ofWooninge te kennen, ofeenigh
gemaeckt werck , om dat de Gebouwen in
geender manieren konnen gerecht werden,
ten zy men met naerftigheyt foccke de rechtigheyt
van de fyden , en dat door het Waterpas.
Daeroin moetmen in 't bouwen dit
dat alle wercken mettet
ecril waernemen ,
V/aterpas of loot mogen over een komen,
en dat die van geener fyde eenige Icheevighey
t of nederhanginge,in iich hebben.Daer-
om foo kan men defe beeldnille door een
nen.
Die my baert veel gelux door treurIgheyt en 'weeney..
Die fmert die andren druekt^doet my ten Hemelg^n.^
En doet my al dien roiCW en droejfenis verfmaen :
In ttfoo vi!uliel{_troo^l, veelfoeter als de lujicn,
'ï Geen andren is als roet, dat doet my lieflijcl^ruflen^
Adits ghy in mijn gemoed u "Z^eetel hebt gevesf.
Verliet ieli^dife poel, enjacgh nae 't allerbcfi :
Nae een verhemelt Choor, alwatr icl^ fonder vreefen^
Een TVandelaer gclijcl{_ en fcer verheught fal ^veefenf
Die yiae een fnoode "xvcgh van doorens en verdriet^
Sijn moede voeten rufi en bloemkens "weer geniet ,
En Pezrarcha feyt :
lel^hel^age mijne verleden tijden,
CONTRI TlONE. Beroww^
Gebrol^nheyt des herten,
Man vertoonen , die een Waterpas of loot
in de eene hand heeft , om 't felve met oordcel
en konft te gebruycken,
GlURISD ITTIONE. Gehiety
E En Man in purper gekleed , En fchoone ftaende Vrouwe, met uytge-
E fpreyde hayren,in 't wit gekleet,de borll
open , als of zy die met haer rechter vuyfl
wilde flaen , mette llincker trecktfe haer
afchgrauwe kleederen uyt , diewelcke ge-
Icheurt zijn , vertredende met aendachtige
die in de
rechter hand eenen Scepter draeght ,
\ welck een waerachtigh kenteycken is van
de natuerhjcke heerfchappye, en in d'ander
en ootmoedige mynen een Momaenlicht.
't Berou wort van een leer fchoon opficht
gemaeckt , om te betoonen , dat een boetveerdigh
en verflagen herte van God nicc
wort veracht , maer is een middel om de
handdroegh men de Fd/ci Confulare: ^ of de
Borgemeellers Roeden, die om de bijlen ge-
gramichap Gocis te verlbenen, gelijck David
in den li Pfalm fe}'t,en is defe als een tegenbonden
waeren , tot een teycken van heerfteUinge der fond e, o f gelijck de Godgeleerfchappye.de
dat bcpaelen , eene droefheydt die de
Menfche neemt over fijne cygene fonden,
CoNTRITIONE. BtTOWlv, Gehrokcnhejt
des herten.
met voornemen om die te belijden en te
voldoen : De naem felve feyt S. Thotnas, be-
EEn Vrouwe van een fchoon en bevalHgh
oplicht, ftaendc metten vuyft gereet, als
diet anders niet , als een verbrecckinge en
wcghneminge van alle recht en verichooninge,diede
hovaerdie foude konnen voort-
of zy haer naeckte llincker boril wilde flaen: brengen , in eenigh goed dat in ons foudc
de i'incker arm houtfe recht uyt nae benecden
, doch de hand open zijnde , de oogen
kenbaer zijn.
De Mom onder haere voeten bediet de
zijn vol traenen ten Hemel gekeert,met een verachtinge van de Werreldfche dingen, die
droevigh en trciirigh wefen, ons fchoon voor d'oogen fchijnen , die ons
vleyen.

1^6 V Gchomv des Werrelts. Cedjchte,
vlcyen , bedriegen , en de wacre kennifTc in Blceck , niaegcr en fwaermoedigh is hy,
ons fclvc vcrtraegcn. om dat de gedachten , en infonderheyt die
Zy ftaet om fich van haerc gejcheurde gcene , die door eenigh mifnoegcn heerkoklcedercn
te berooven , om dat d"e gebro- men , oorfaecke zijn , dat een I^enlcbc fich
kenhcydt een deel is van de Penitentie of quijnt, verfi^elten uyttcert.
Boete, waer door \vy de klcederen van den Het wcerfchijne kleed bcdiet, dat de Gc^
ouden Menfch verfcheuren, ons van nieuws dachten vcrfcheyden zijn, en rijfcn, foo van
in Chrifio en fijne genade klecdende,die onfc d'eenc als van d'andcr fyde , oneyndlijcken
Ziele verciert en vcrfekert tcgens alle fiioo- op, dacrom feyt Petrarcha, dat in alle treeden
de rampen en aenvechtingen.
Machina dcU M o n d o. 't Gebouw
E En
des iVcrrclts,
Vrouwe , hebbende om 't hoofd de
iwieren van de fcvcn Planeten , en in
placts van de hayren,vier vlammen: 't kleed
lal in drie deelen gefchakeert welen , doch
yder van befondere ver we. Het eerftc deel
lal den boril bedecken, en dat deel van 'tlicchaem
lal blauw en vol woleken welen. Het
tweede deel fal licht blauw of azuyr wefen,
als de bacren van de Zee. Het derde deel
fal groen wefen met ber-
ia de longc gedruckt zijn.
nieuwe gedachten waflcn.
Hy is gcvleugelt , om dat diefelvc Poect
Icyt , dat hy mctte vleugelen der gedachten
in den hooghften Hemel klimt , daer van
Tufjo aldus mede finght :
Indien ghy met u blancke veeder s^
't Gedacht en boril, als lichte l^eeders^
Ctert,engenaecl(t des Hemels top,
Ey ! voert daer 't fchoon onfwerpfcl op.
En toyt het toe, als regen dropten.
Die in de locht fich t'jaemen \oplcit,
En fem het om de IVcrrelt heen.
torte voeten toe ,
gen, ftceden, en kafteelen. Zy fal een Slange
Te fien waer da^h en nacht verdyceen,
Oock feyt Dmtes m fijne Helle , dat het gedachte
een fnclle bewegingc van 't gemoed
in de cene hand houden, diewelckc in 't ronde
gekrult zijnde, den lieert in den mond
is, 't wclck fnellijck vlicght, waer het voornemen
fiechts henen wil, en is bequaem om
hout , 't welckbediet , dat de Werreld van
ikh fclven,en door fich felven gevoet wort,
en datfe in fich felve en door fich felvc,altijt
alle vcrlcdcnc , tegenwoordige en toekomende
dingen te vatten.
De ileyle hoofdhayren en de luchter hand
met een gemaetigheyt en gewoonlijcke be- onder de wange , zijn reyckens van de opweginge
, in fich wederkeert, loopende het hcffinge des gemoeds , die veroorfacckc
begin nae 't einde,en het eynde keert weder
nae hacr felve begin. En hierom worden do
worden door de rulle des lichaems.
De bondei of hctroof verwart gaeren,
feven Planeten aldus afgemaek.
Het vier dat zy boven op 't hoofd dracgt
zijn den gedachten gclijck , want hoe meer
men 't felve drayt , hoc meer 't felve ver-
en de verwc van 't kleed , bcdieden de vier
hoofdftoffcn , diewelckc zijn de vier mindere
deelen van 't groot Gebouw dcfes
wart , en hoc 't oock grooter wort jae'c
,
wort wel lbo verwart, datter eindhjck geen
hope is om 't lelvc te ontwarren. En de ge-
Werrelts.
dachten groeyenoock aen.omfich lelf door
PeNSIEHO. Gcdiichtf,
EEn oud Man , bleeck , mager en fwaermoedigh
geklcct in 't vveerichijn , heb-
,
bende fteyle hoofdhayren , met twee vleu-
fijn eygcn macht re befchadigen. 't Is waerachtigh
dat de gedachten fomtijts een vaft
voornemen geven, om uyt te voeren en gelegenheyt
te krijgen, om fich oock daer uyc
te redden, gclijck de draed van r^'r;(5 begels
op 't hoofd , en acn de fchoudcrs , leutoont,diewelckeeen leydfinan was,we(endc
nende merte wange op fijn fiinckcr hand,
houdende met fijn rechter hand een boflel
te gelijck een bacckcn voor alle vcrRandige
luyden, om te gaen uyt het dooIhof,dat ons
niet heel verwart gaeren , alwaer ter lyden
een Adelaer is gevoeght.
Oud is hy gemaeckt , om dat de gedachten
veel dieper en krachtiger in de Oude als
fterflijck lichaem met fich draeght j doch
om de eedelheyt van de gedachten uyt te
drucken, ilfer de Adelaer by gevoeght , een
cedelc vogel, en vaii grooter faclligheyt.
PEltV

E
Gedachten. P e n s i e r
Pensier o. Gcddchten»
En Man in 't fwart gekleet ,
hebbende
't hoofd vol Perlïc noten,en fullen over 't
kleed veel Doornen zijn gelpreyt,dic mette
Icherpe punten nae 't vlees gekeert zijn.
De Perfic noten bedieden,dat gelijck die
gedeelt zijn in veele en vreemde gootjens
en fyde gangen , alhoewel die van harde en
valle ftoffe zijn,niet te min lbo is onfe ziele,
gedeelt door de
hoewel die onfterflijck is ,
gedachten in vericheyden declen : gelijck
Ficriuf 'tfelve feer wel aenmerckr.
De Doorens vertoonen , dat de gedachten
't gemoed niet anders drucken,fteecken
en quetien , als de Doorens het lichaem des
Menfchen plaegen , gevende haer gelegeniieyttotte
Melancolie of Iwaermoedigheyt,
die door 't fwarte kleed wort uytgedruckt.

138
Gcesi of Engel.
Genius. CeeU ofEu^tl, nac der Ouden
befchrijvinge.
VJnccnüui Catarrm vertoont vcele bccldnil^
Icn van Gcmuf of de Geeft, die hy uyt L:~
liui G:r.:!duf hccft i^ctrockcn. \Vy iiillen oock
esne vcrtoonen die in Minnor uyteeho;iwcn,
eertijts te Romen is gevonden. Waer ia
een kindeken ftont met een vrolijck en Licchend
gehcht, o;ekroontmet mienekoppen,
en in de recliter hand een boiiel koorcnayren,en
in de Üincker cenigc trollen Druyven
met di: opichrifc : zy4o!Jprucc/{^cn Geest.
A. Ji^-'f Ky^iy '^oor een -vrolijcl^ i(!ntl ?
G. lek ben een Geeft van clck bemint,
A. W'J- r toe de Druyven in d'ecn hant^
In d'dndcr "weer een /(oorenflMt ?
En 't hoofd met bollen dm omleidt ?
G. Dces kroon is tot den flaep gehult.
B.v\ Ceres als OOck Bacchia wijn, "-
Doet 's menfchen Geeft vol levens zijn.
De goede uytkomft is oock met koorenayren
in de llincke, en met een fchael of beker
in de rechter afgebeeld in een beeldnifle
vaii Trajanus, By de oude Romeynen is hy
voor de bcwaeringe en bcicherminge der
daerom wicrde die den
acht, gelijck Martidlis lïnght
£en boeck^ dat nimmermeer vergaet^
M-)et :^ijn vol Geefl en l;^!oecl{_ beraet.
Men vint overal veele van defcGceften in
de Oude opfchriften. Voor de Geeft of Katuyre
die wy gemeenlijck noemen den acrt,
de treek of natuyrlijcke genegentheyt diemen
heeft tot eene konft of laecke, kanmen
«en gevleugelt kind maclen,om de beeldnil-
fe y\m de gedachten , die altijt in de finnen
fpeelen, uyt te drucken, nae dat de invallen
neyy;en, 't zy totte geleertheyt , door boecken'd'ander
tot fingen en fpeelen met Mufijckboecken,
Fiolen, Luyten,Lier«-*n Jn^rumenten,
met Wapenen, Boere ruygh, laght,
Viichvanghft , of wat een geeftigh Schilder
invalt om uyt te beelden. Overiuix maghnicn
hem kroonen met Platanus , van d'Oude
gehouden voor een boom van Geeftigheyt
en Bevalligheyt,alfo die door haere breede,
haer tegen de hette der Sonnen belchermdCjCn
desWintcrs voor de koude befchutte.
:
G E N 1 U Si
Waer over de Academie te Athcnen , by
hacre Oeffenplaets veele Platani hadde , die
dacr bloeydcn en 36 elbogen hoogh wielfen
als Plimtis verhaelt. De Koningh Xerxes verniacckte
fich aen dc/e plante, aen wiens racken
hy goudc ketens en armbanden j'la"-h
te hangen , gelijck JEHanus verhaelt. Men
kanfcoockmetre bloemen kroonen, gelijck
Ti'oulius dielelve in fijne Dichten doet. De
Gemif of Geeft van 't Romeynlche Volck, als
ecnc die altijt plagh krijgh te voeren , en
triumph te bedrijven , is gcmaclr op fekere
gedenckpenningh van r_,4nton. Vius met een
l>auwer tack , of een Olijf in de rechter , en
een Spielfe in de flincker hand. In een ander
de Overvloets Hooren voor overvloedige
Rijckdoin des Werrelts, of totte overvloet,
dr. er in geirieenlijck een yder behaegen
fchept. In nwcc andere Mcdaglien van TVj-
janus en i^uret. -^Antoninus , hout hy in de rech-
ter een drinckfchacle , en in de liincke koorenayren,
om uyt re drucken dat defe Kcy-
Icrs uytbloncken in Overvloet en Godsdienft
, waer van de fchaelc een beeld was.
ahvaer die
In Iceckere Medaglie van Nero ,
dingen genomen ,
een Ichaele in de rechte en in de llincke een
fteeden , plaetfen planten , , en tot alle din- Overvloets Hoorn hadde,voor een Outacr,
gen jaeten laeften de boecken toegewijt,
,
die wegen hunne maeckers door gemeene
fchijnt fonder twijfel, uyt vleyingh geflagen
te zijn , want de Geeft of aert van Nero, was
toejuyginge, mogen aengenaem werden ge- niet ten goede , maer ten boolc geneyghr,
totte Godloosheyt, niet tot Godsdienft, toe
verwocfting, niet tot overvloet. Men vinter
noch by Oceo vcrfchcydcn andere. Piutarchus
noemt by de naem GoiH , de ontfteltnilTen
van 't gemoed , die in fich felve zijn ftrijdig.
De eendrachr,cn kivagie by de ontfteltnis en
rufte des gemoeds; fchoon en leelijck,by de
fchoonheyt en Icelijckheyt des gemoeds ;
licht en fwaer , voor de lochrigheyt en ftae-
tigheyt des gemoeds. Nemer tes voor de lieflijcke
en foete waerheyt , ^fipheia voor da
dubbigheyt van 't gemoed , dat duyftere en
fwarte woleken voortbrenght te2:en de heldri
i;heyt der waerheyt ftrijdigh. Veele meer
andere konnender werden voortgebracht,
die oock in marmor zijn uytgehouwen, ge-
vleugelt , naeckt , eenige die vleugeltjes
draegen , andere korfkens met bloemen en
vruchten, eenige die flaepen, en die beknopt
gekleet zijn , oock gevleugelt met palmtacken,
rropheen , kroonen , fackels en andere
dingen in de handen.
Genius»
(

VOorts
CeheughniJJèt GedackmJJè. M e m o r i a, 139
C E N I u s. G(c^. wederom in flaen. Dacrom wordt gcleghr,
dat wanneer Viyjfes nacr 't verloop van twinvintmen
in verfcheydcn marmo- tigh laren wederom in fijn Vaderland keer-
ren de Gouui ofCctIi uytgebeelr,naeckt, de , dat een Hond , dieder in fijn vertrcck,
gevleugelt, en dat hy hout tuykjens, kranf^ van hem gelaeten was,hem allercerll; kende,
kens , korf kens met bloemen en vruchten : en alle vricndfchap beweei>AVaer over oock
oock andere dic daer flacpen, andere dieder
kort en beknopt gekleet gaen, oock gevleu-
gelt , met palmen , zeeghreeckenen , cer-
kranfen, tackels en andere dingen meer, die
nae dat hy iemants
een yder kan verfieren ,
Sonates by Plato^in fijne PhxJro rwoer,by ccncn
Hond , als dat Phxdrus had van buytcn geleert
, de geheele Oratie of Vertoogh ,
Lif.is hadde gemacckt.
die
Geelt of Konll: wil uytdruckcn. M E M o R 1 E.
]VI E M O R I A. Geheughniffe, Geduchtuijfe.
En Vrouwe van middelbaer Ouder,heb-
E bende op 't hoofd een bagge of een kofferken
vol juu'eelen,in 't fwart gekleet,treckende
mette twee ecrlle vingers van de
rechter hand aen 't klieken van 't rechter
oor, en mette llincke hand^houtfe een fwarte
hond.
Van middelbaer Ouder iffe geftelt , om
dat (^rijhtcks feght , dat de Menfchen in 't
befte van haer leven van beter en vafter memorie
zijn, als in d'Ouderdom, en dat door
de vergetenheyt, om dat de kindlcheyt fulx
noch niet heeft geleert.
Het cierfel op 't hoofd bediet,dat de Memorie
een fèer getrouwe opfluyrfter en bevaertfter
is van alle dingen , die onlè finnen
door de fantafyen of invallen werden vertoont
: en daerom iffe genaemt een-kifte van
W^etcnfchap,en van de ichattender ziele.
Met fwart ifiè gekleet,om dat dele verwe
vaftigheyt bediet , waer van voor is gefproken
: Welendc dit de memorie eygen,darle
vaft hout 't geene den finnen is vertoont en
ingebeelt.
Zy treckt aen 't kikken yan haer oor , tOt VCrgelijckinge
van 't geene Plinm (eyt , in 't dkffle
\an 't oor is de plaetfe van de Memorie , 't ^velc/{_^Xl'y te
linnen geven, als men daer aen roert , gelijck Virgdiui
mede getuyght.
D&pxxrte Hond is om diefelve reeden als 't
fwarte kleed : om dat de Hond een Dier is
van een groote Memorie en onthout,gelijck
wy door de daeglijxfe eervaringe fien,vvant
als hy in onbekende wegen gebracht wort,
en verre van huys is om weder te keeren,
jae waer hy is , foo fal hy fonder eenigh be-
raeE , den wegh van waer hy is geliomen,
Geheughnijjê,
EEn Vrouwe met twee aengefichten , in 't
fwart gekleet, die in de rechter hand ecu
Penne,en in de flincker een Boeck hout.
De Memorie is een befondere gave van
de Natuyrc , en van veel overleghs en bedenckens
, omhelfende daer door alle vcrlcdene
dingen met den regel derWijsheyd,
foo wel in 't geene gefchiet als 't geene noch
kan gebeuren,en daerom iile met twee aengefichten
gemaeckt.
Het Boeck met de Penne, betoonen , gelijckmen
plagh te leggen , dat d^e Memorie
haere volkomentheydt krijght door 'tgebruyck
, welckgebruyck voornaementhjck
beftaet of door 't lefen of door 't fchrijven.
MemoRIA GRATA. Dancl^aere Gehcugh-
nijfe van de outfangene J4 'eldaeden,
En aengenaeme longe Dochter , die ge-
E kroont is met een tack vol Geneverbeefien,
houdende in de hand een groote Spijcker,
ftaende tulfchen een Leeuw en Adelaer»
Zy wort met een Genevertack gekroont,
en dat om drie reedenen, d'eene, om dat zy
noyt wormfteeckigh , verout noch vermol-
femt wert, even gehjck een goede Memorie
nimmer eenigh verderf van vergetentheyt
gevoelt noch veroudert , en daerom wortfë
jongh gefchildert. De tweede reeden is,ora
gelijck Plmm feyt,
dat de Geneverboom ,
nimmermeer haere blaedcrs laet vallen, allo
behoort een Man de weldaed die hem is
aengedaen, nimmermeer uyte gedachten te
laeten vallen. De derde reeden is , dat dele
beefien,gediftilleert met andere kruyden,de
Memorie ftercken , en dat Lavendeel mette
affchejVan defe Genevcrbeefien, opgefoden,
de gedachtnifle Teer vorderlijckis gelijck
,
S Z GhuU

1 40
Damkhaere Geheughnijjè van de ontfwgene Wddaedert^
Gualthcrui en andere Natuyrkundigers verhaelen.
Caftor Durantin fcyt, dat de Geneverbcefien
de herlTenen ftercken en een goede
Memorie maeckcn,'t wcick die geene moet
onthouden, die daer weldaet heeft ontfanecn.
De Spijcker die zy in de hand heeft,is uyt
datmcn de
dit ipreecicwoordt heer gekomen ,
TVcldiict met een [pijckcr in de balcl{ moet vai? malden,
dat is darmen de GeheughnilTe van de Weldaet
altijt moft gedencken. Datfe tuflchen
den Adelaer en Leeuw in ftacr,bediet,dat alhoewel
dele Dieren van de reeden zijn berooft,zy
nochtans een danckbaere Geheugniire,tegen
hunnen Weldoender,hebben be-
weelèn.Voor-foo veele de Leeuw belanght,
hoe e^ppianus de Griexfche
gctuyght Gcllius ,
Hiftoryfchrijververhaelt, 't geene hy niet
heeft gehoort,maer dat hy met fijne eygene
oogen binnen R^men , in de groote fchouwplaetfe
heeft gefien , terwij'! de beeltejacht
aldaer gefchiede: En datter een flave cJ>'dro-
ilus, of (^ntrocki, in 't perck wierde geftelt,alwaer
een fchricklijcke en vervaerlicke Leeuwe
tegen uyt quam. Maer foo haeft fagh hy
^&(c\-\

Geduerigheyty Ge/iaedigheyt, A s s i d u i t a,
i^ntrocliis van de ftraffe wicrde vry gekeurt,
en door 't befiuyt des Volx wierdc hem defe
danokbaerc en beleefde Leeuwe verecrr,die
hy inec eencn leer braeven halsband gebonden
, door geheel I{ome>i omme leydc : den
wekken 'i Volck ontmoetende,tot hem Icyde
: Sic: her, de/t Lccioxc is de nuerdvan dcfcn Alan^
en dcje Mm is de Afcdkijntnec^cr van dcfcn Lccmve.
Soo veelcdeno^^/c'/rfer belanght, daer van
verhaek Cmtes van Pargamcm , datrcr IclHen
Maycrs leer verderft zijnde, icydcn, tot eene
van haere.Medegefellcnjdat hy foude heene
gacn om Water te halen: dele vint ter fyden
de Fonteyne eenen Adclaer, die by nac verftickt
was van een groote Slange,als die des
Aedlers h;üs met veele krullen hadde omflingerr,
en hy fijne Seyffen by hem hebbende,
houwt den Slangh in flucken, en liet den
Adclaer vry vliegen. De Mayer dit gedaen
hebbende ,
vol Waeters ,
keert wederomme met fijn vat
gevende aen fijne kameraets
't lélve te drincken,en willende daer na oock
felve drincken,fbo komt de Adelaer met een
barft aengevlogen , en fmijt hem 't Waeter
van den mond af, op der aerde : de Mayer
fulx tot een teycken van groote ondanckbaerheyt
duydende, als hebbende den Adelaer
verloft, lagh dat fijne Mackers,die daer
vangedroncken hadden, nedervielen en hae-
ftigh ftierven: fbo dacht hy,dit Waeter mofi:
vergiftight zijn : en hy bemerckte terflont,
dat dit gedaen was van den Adelaer , om de
weldaet te vergelden,die hem was bewefèn.
alleVogelen inde locht,en hoe eedelder dat
een Perfoon is , hoe hy oock Moediger en
Manhaftiger behoort te wefen.om dedanckbaere
gedachteniffe van de ontfangene weldaeden
in waerden te houden,
141
AssiDUlTA. Gcduerighcyt^ Gcflaed'tgheyt^
En oude Vrouwe , die in beyde handen
Eeen Sandlooper hout , en ter iyden ftaet
een klippe , die met veyl of klimops-blacderen
is omwoflen.
Het Rijck des tijds dat geftadigh nae on-
De/è fiiecke is oock gedenckwaerdigh te fè ondergangh ijlt , wort aengemerckt door
vertellen, die Plinius gedenckt, dat in de Stad d'Ouderdom van dele Vrouwe , en hierom
Seflo , een Stad in Thracien , een Maeghdeken
was , die eenen Adelaer hadde opgebracht,
houtfè den SandIooper,die zy noodig heefn
totte geduerigheyr , en om dat diefelve niet
welcke Adelaer orn danckbaerheyt, aen fij- foude ftille blyven ftaen , foo keert en drayt
nen weldoender te bewijlen , fbo bracht hy
,altijt aen 't Maeghdeken den roof, dien hy
zy die geftacdigh om. Óp de aenmerckinge
van den Rots en Klimop wil men dit feg-
hadde gevangen : en als 't Maeghdeken was gen , dat die geenc die fich verbinden aea
j^eflorven, en op het Lijck-hout fbude wer- den dienft der grooten , en daer in al hunne
den verbrant, foo ftorte fich de Adelaer van gedienftigheyt en plicht te wercke ftellen,
felf in de vlamme , en verbrande te gelijck
met -het Maeghdeken. Daer by maghmen af
dat het die gaet gelijck de Klimop , , want
defè in hunne geduyrigheyt en befigheyt alnemen
dat de Leeuw Koning is van de aerdfche
Dieren, en de Adelaer Koninginne van
tijt fteygrende , foo klimmenfe alïenskens
om hoogh , en fich aen -de groote leunende,
gelijck (ie Klimop aen de Rotfe , foo kan 't
niet zijn, of fbo zy om hoogh klimmen,dat
zy hier en daer geen groote aenlloot fouden
komen te lijden.
S 3 Os£«

142
Gehoorfiemhcyt, O
Obedienza Gehoorfaemheyt.
EEn Vrouwe van een cedel en ftatigh opficht
in geeftlijcke klcedinge , houdende
in de flincker hand een CruciHx , en in de
rechter hand een lock , met het opfchrifc
S u A V E, dat is Itc^ijcl^oïfoct.
De Gehoorfaemheyt is uyt haere naruyre
een Deughd, want zy beltaet daer in,dat zy
haere eygene luften,vry willigh nae den wille
van andere buyght.en dat ten oplicht van 't
goede,*t welck van ecnlichthertige nietge-
tlaen wort , die niet gevoelt de pricklinge
van lof en ecrbaerheyt.
Daerom wort zy met een eedel opficht
^eniaelt , wefende de eedele de mecfte lief-
ïiebbers van 't eerlijcke en de lucefle vrienden
van de reeden.
Het Crucifix met het geeftlijcke kleed,
zijn teyckens, dat uyt liefde van denGods-
B E D I E N Z A.
de lichtigheydt van de Gchooriaemhcydr,
wanneer die vrywilligh is. Dit was de Sin-
Ipreucke van Leo x terwijl hy noch een longc
was , 't welck hy noch bchicl , nac dat hy
tot het Paufdom was gekomen,
ObedieKZA. Gehoorfaemheyt,
En zecdige en nedrige Vrouwe, met het
E hoofd gebogen, die de oogen ren Hemel
opgeflagen hebbende, een heldere ftraele uyc
den Hemel fier fchieren , alwaer een toom
aenhanght , die zy met groore vrolijckheyt
omarmt. En boven dit,wanneer de Egyprenaers
de Gehoorfaemheyt wilden afmaelen,
foo vertoonden zy een Hond die 't hoofd
nae fijnen rugge keerde : Want men vind
geen Dier fbo gehoorfaem als dit, dat oock
fijn Ipijle fal laeren leggen , en dar boven de
aert van alle andere Dieren , alleen op 't
bloot woord en 't wencken van fijnen Hecre,
om hem te hooren en te gehoorfaemen.
Daerom foo kan men den Hond hier toe
oock wel gebruycken.
Obedienza. Gehoorfaemheyt,
En Vrouwe in 't wit gekleer,die al gacn-
E de , in den Hemel een bHnckende ftraele
fiet , dracgende defe Vrouwe een kruys op
haere fchouderen.
Alhier wordt gemerckt dar de Gehoorfaemheyt
moet fuyver wefen van alle bcfinettingen,vol
hope van onfterfiijcke belooningen,
die haeren wegh verfekeren,en hacr
lijdfiemmaecken om 'de gewichtighcyt van
den lafl des Wers te dragen, die voor de finnen
fwaer valt,maer dichaer nochtans cedel
maecken. Het cerfle wort verftaen door 'c
witte kleed , en 't ander door 't opmerckeii
nae den glans des Hemels , en het derde
door het kruys, dat zy op haere Ichouderca
draeght.
Obedienza verso
Gehoorfaemheyt tegem God,
Dio.
dienfl: , de Gehoorfacniheyt ten hooghften
prijfÜjck is , en hierom feggen de Aendachtk;e
en Godvreefende , ciatmen door defe
Deughd de goedheyd Gods lichtlijck doet
En Vrouwe met een langh en cerlijck
E kleed , ficndc met groote opmerckinge
nae een Offerhande , die op den Autacr
ncderdaelen op onfe gebeden tot vervuUin- brand , en mctte eene hand gedoopt zijnde
gc van on(c begeerten.
in de (lachtoffer, foo riccktfe het tipjen van
. Het lock met het woord Suaye vertoont h^cr rechter oor acn.

Geylheyt, L u
De bedie>Jni)Te v.indefe beeld ni (Te isuyt
de H.Schrifc gc:rocken,al\vaer gefcyt wort,
dat Moy^es merrc vinger in den flachtofter
gedoopt hebbende, het rinjen van de ooren
geracckt heeft van i^uron de Hoogepriefler
en van fijne Sooncn.'tWelck van de H. uytleggers
beuiet is op de Gehoorlaemheyt en
op de vaei'dighcyt van'tgehoor,om de heylige
dingen , die tottcn Godsdicnil behooren,
uyt te voeren.
O B E D IJE N Z A. Gehoorfaemhcyu
E En Vrouwe bloots beens , met een kort
kleed , vertoonende haere vaerdiglicyt
door een Spinv/iel in de hand , 't weick zy
lbo nae d'eenc als nae d'anderc fyde draeyt:
ahbo uioet lich de Gehoorlaemheyt oock
be^^•egen nae het \venckcn van die daer
Wettelijck gebiet.
VOor
LUSSURIA. Gcylhcyd.
de Geylheyt maelden de Oude
een Taimui met een krans van Eruca of
Raket, en een bofch druyven in de hand om
eenen geyleii Faunm te maccken,en de Raket
diende tot een prickel aen Vma,
Eneygentlijck zijn diegeenegeyl die in
de Min te overvloedigh zijn , veroorfaeckt
door den W^ijn , diewelcke verhit , en door
andere dertele hulpmiddelen.
L U S S U R I A.
Geylheyt.
DE Oude plachten Vtnm , op een Geytjen
fittend e,voor de Geylheyt af te maelen,
vertoonende dat de Reeden door de finnen
en door de ongeoorlofdebegeeriijckhceden
was t ondergebracht.
Lus SUR IA.
Geylheyt,
En Maeghdeken dat haere hoofdhayren
E gekruk en konftlijck geciert heeft , zijnde
bykans naeckt , maer dat het laecken
'c welck de leeden bedeckt van verfcheyden
verwe zy,gevende groote fchoonheyt aen 't
oogh , en die op een Cocodril fittende een
Veldhoen of Patrijs
d'eene hand heeft.
liefkooft , dat zy in
De Geylheyt is cen.heete en ongebonden
S S U R I A.
1^3
genegentheydt totte vleefchlijcke wellufl,
fonder darmen op gebruyck van wetten, natuyre,
ordre of gellacht pafh
Met gekrult hayr konfligh vercicrt , en
met het bovengelèyde laecken wortfe gemaelt
, want de Geylheyt ritiT: aen, en is een
wcgh nae de Helle, en een Schoolc van alle
fclielmeryen.
Als naeckt wort zy vertoont , om dat het
de Geylheyt eygen is , te verftroyen en te
gronde te werpen , niet alleen de goederen
des gemoeds,a!s daer zijn de goede naeme,
vrolijckheyd , vryheyd en aengenaemheyc
des hchaems , maer oock de fchoonheyt,
fterckheyr, wackerheyr, gefondheyr , jae de
deughd f elve , maer zy rooft oock de goederen
van fortuyne,als daer fijn geld,eedele
gefleenten, huyfen,vee en landen.
Zy fit op de Cocodrifom dat deEgyptenaers
feyden , dat dit Dier een teycken van
Geylheyt was , want het is feer vruchtbaer
en baert veele jongen gelijck Pierius Valer
,
'm 't XXIX boeck verhaelt. En het is van foodaenige
befhietlijcke Geylheyt , datmen gelooft
, dat als het fijn rechter kinnebacken
aen de rechter fj'de vaft hout,dat de tanden
de
m

H4 Geld, P E c u N
de Geylhcydt verwecken en voortdrijven.
Aicu leell: oock in de Magiichc Schrijvers,
als mede by Diofcondan en Plmium , dat , lbo
men de beek van een Land-Cocodril , die
van ccni2;e Scincur gehecten wort, en de voeten
in wiacn Wijn leyt en daer van drinckr,
dat het den Menfch dapper tottc Geylhcyt
fal onrfleecken.
Zy lief kooll: en hout een Patrijs of Veld-
Want daer is geen dingh bcquaemer
hoen :
noch dat meer paft , om de ongemaetighde
Welluft en ongetoomde Geylheyt te vertoonen
, als de Patrijs , dieweicke wel dickwijls
van fulcken rafernie,in't by een komen,
en door foodaenige ongema-
is aengehitft ,
nierde Geylheyt ontfteken, dat het Manneken
dickwijls de eyren breeckt , die 't Wijfjen
broet , wefènde daer door in 't broeden
verhindert en verlet om fich daer mede te
paeren.
Pecunia. Gdd,
EEn Vrouwe in 't geel gekleet, van wit en
caneyt te faemen , zijnde fchoon op 't
lioofd gehult , waer op een Nacht-uyl ftaet,
Iioudende in de hand eenige ftempelen,hacaiiers
of fchroeven , zijnde werckgereetfchappen
om te munten.
De verwe van 't kleed bedict de verfcheydentheyt
van 't Geld, 't welck men van
Goud , Silver , Koper en andere metallen
llaet, en de fchroeven , ftempcls en haemers
zijn wercktuygen , waer mede 't Geld geflagen
wort.
De Nachtuyl was by den Griecken, voor
Geld,uytgedruckt.Waerover om den Athenienfen
danckbaerheyt te bewijfcn , die dit
Dier in haer Wapen voerden, lbo lloegen de
Griecken de(en Nachtuyl op haere penningen
gelijck Plutarchus in 't leven van Lifander
,
gedenckt.
Noch druckten zy op het Geld eenen
Vlcermuys,en dat door de fonderlinge loofheyt
van den knecht Gilippus te Athencn , als
Plutarchus verhaelt. Want allbo Gilippus lalt
hadde cenigh Geld nae Lacedemon te lenden,
verberghde hy een groot deel van 't felve
onder 't dack van fijn Huys : 't welck defe
knecht gefien hebbende, en aldacr een Wet
was, dat geen knecht totnaedeel van fijn
eygen Meefter mocht gctuyghnisgeven,foo
I A. Celijckheyt.tCC.
komt hy voor 't Rechr,en fcyt dat onder het
Dack van fijnen Meefter , een leer groote
hoop Vlecrmuyfen verborgen wacren. Het
\\'elcke yan de Ichrandere Rechters verftaea
zijnde gaven zy diefclve ,
penningen weder
aen de Republique, prijfendede geelligheyc
van defen Dienaer,cn naemden hier nae het
Geld , in alle voorvallen, met den naem van
Vleermuys.
Het woort Vccuyüa ,
Af' Jf At
waer van het gemunt
Geld naemaels den naeme heeft verkregen,
heeft haeren oorfprongh van Pecu, dat is van
de Becften, alfo de Rijckdoom,by de Oude
meeft beftont in de menichte van Beeften
Maer als daer nae het Silver en Goud dapper
infwangh gingh, heeftmen evenwel,om
de lange gewoonte , den naem van PccuniA
behou(^en : 't welck als noch gemunt Geld
bediet.
VgUALITA. Gclljck^cyt,
En Vrouwe die mctte rechter hand een
E Wccghfchaele hout, en in de flincker een
neft mct'jonge S Wiüuwen,die de Moeder te
eeten geeft.
Door de \\''eeghfchaele wort verftacn de
oprechte en waerachrige rechtvaerdigheyt,
dio. een ygelijck geeft, dat hem toebehoort.
Door de Swaluwe in 't neft , als boven,
verftonden de Egyprenaers een Man , die
aen fijne kinders,ingelijcke deelen, fijne erf-
nifie uytdeelt, en te gelijck een Princc,die in
fijn onderhout van koft, kleederen en eygene
gemacklijckheden,niet wil boven andere
uytfteken, maer die fich met fijne Burgeren
wil gelijck ftellen : Even als de Swaluwe
doet, die nimmermeer, tweemael, fijne lon-
gen de fpijle toereyckt,aen wicn hy diefelve
eens heeft uytgedeelt ,
maer onderhout die
op eendcrleye maniere.
Van defe gelijckhcyt is de Keyfêr Hadria-
nui een feer eroot liefhebber geweeft, die in
fijne gemeene Ipijle de maniere van Homerui
wilde nebben onderhouden , als die aen niemant
fijne gewoonlijcke lp ijle liet gebrcck
hebben. lae hy beftclde dickwijls , dat op
fijne 'taefel fobere gemeene koft foude worden
geftelt , en dat om alle oorfaecke wegh
te nemen, aen die geene, dieweicke nyt hovaerdigheyt
of anders met hem ter taefel
gingen,
:

gingen , ten eynde zy hem niet foudcn be-
Celtjckhêyt, V g u a l i t a.
ftraffen , dat de Icckerheyt , \':in monde , in
iicm Ibude heerlclienAVant liy wilt leer wel,
dat om de

i4é Celegenthep. O
ti'fi uyter Stadt f^channen Worde». AlWacr men ilet
dat hy dit feïve tocftcmt,maer liy ftelt geen
verdedigende den Kacd van Pcnander,
nus verllont, dat hem, in feeckerc maniere,de
billinghlchip wierde toegewefen: en Tonder
vertreck , foo gingh hy van felve in ballinghfchap
, wacr uyt'hy niet wederkeerde,
vobr dat hy vanT/irr/wv in lijn Vaderland
wierde hcrllek. \Vy Ibuden veele dingen tot
ons bewiis konnen voortbrengen , maer om
onlè reeden kort te maecken, Tullen wy be-
dat deTe Gelijckheyt van een yge-
ilayten ,
lijck wort bemint en omhelfl:,dieoock inde
Natuyre Telve en in de temperatuyre oTgemaetightheydt
van des MenTchen lichaem,
v/ort aengemerckt, 't welck terwijl het vereenight
, en niet ontftek oTopIoopendc is,
door te grooten overvloet van vochtigheden
of overtolligheyt van d'cen of d'ander,
Too blijft het ftil en vereenight , en het licchaem
bchout Tich geTont en volmaeckt , en
dat door een belcheydene uytdeelinge van't
bloed , dat Too wel aen de naefte als aen die
verder afgel'cheydenc declen , wordt vcr-
ipreyt.
E Qj.1 A r. I T A. Gelljchjoeyt , gelijck die te
Komen in de Boeckzaele is gefchilderc.
ZY
maclden een Vrouwe af, die in yder
hand een toortfe hid, ontllekcnde d' eene
toortle door d'ander.
Occasion E. Gekgenthcyt,
PHidui de oude geeftige Beeldhouwer
maelde de Gelegentheyt afbyeennaeckte
Vrouwe, met een Sluyer over dwers , die
haer de bcichaemde leed en deckte , oock
met hayrcn die haer over 't voorhoofd ge-
Tpreyt hingen,Tulx dat de nccke gantTch kael
en ontbloot was ,
oock met vkugelsacnde
,
CCASlOMf.
voeten , ftaende op een rad, hebbende in de
rechter hand een Scheermes.
De hayren die te Taemen over 't voorhooft
gekeert zijn, geven te verfl:aen,datmen
tijd ,
die hy aen Trajibulus gegeven hadde , van dat
hy de verhevcnfte ayr'enjoude iiyt de ande- de Gelegentheyt moet voorkomen, palTende
re wegh doen. Defe maniere van fl:raffe,be- op haere gangen , fbnder darmen die moft
hae ï-hde ^u

CiithoUjck ofalgemeen Geloof, FedeCatiiolica. 147
FeDE CaTHOLICA. Catholijck^ of
algemeen Geloof.
9
Het hert mette ontftccckcn k:icrfie in Je
bcdiet de verHchrin

148 Caiholijck ofalgemeen Geloof, Fede Catholica»
foo fen n\7 hier door ecne fpiegel , in een duyjler YMdfcl,
Waer over Chriftm tot Thow.is Icyt loan. xx
Saligb ::ijnfc die niet fien en doeh i^clovcn. Men kan
oock feggen dat(c gedcckt gact , want het
kleed van 't Geloof, als de Godgeleerde feg-
gen , komt flechtlijck door een dujfter en
gedeckr voorftcl voon , te weten door ecu
ontaftlijck en onfienlijck voorftcl.
Zy is cotte fchoudcrcn en borft toe, bloot,
om dat de Euangelifchc Prcdicatien niet
met cicrlijckc woorden moeten opgepronkt
verden, noch met raedfcls en dobbellinnige
reedenen, nwer moeten klaer zijn.
Zy dracght den Lauwerkrans tot een
teycken van Overwinningc,tegens de vyandtn
deirclfs,alsDuyvel,\Verreld en Vleelch.
En dierom hadden de oude Keyfcren een
gcbruyck, om met Lauwerkranllen in haere
rriumph-fceften te gaen. En van de Marte-
lacrs fmght de H. Kercke, dat zy (uilen met [eer
blinekcndc Liii(\Yerkr,in^cn vcrrijckt ^vorden,
De Scepter die zy in de hand heeft , bediet
niet anders iils de Majefteyt en laeerliickheyt
van ons Chriften Geloof, wefende
nis een Koninginne en Heericherinne, oock
een Dochter van een ceuwigh Koningh, die
;
ilclc beclJniirc de \'oircn onder hacre voe-»
tcii, want ons Geloof ilaetfe , ovcrwinrfc en
vertrcecfc ten keften.
Zy vertoont een vaftighcyt in haere ma*
overmits het Chrift-
nicre en in haer gacn ,
lijcke Catholijcke Geloof lal duyrcn , fbo
langh de Werrcid ftaet , en fal nimmermeer
ophouden , van Eeuw tot Eeuwen , en dat
nac de reeden die Chnflus voor fijn lijden met
Petrus hadde, Lucx xxil cap. Smon kl{ hib voor
u gebeden ^ d.u u geloof niet ofboude. En hierom
vertoont zy haer ftandtvaftigh en fterck,
want zy ftaert en oogiit op een voorftcl , en
op ecne ongefchapene waerheyt.
£DS Catholtci.
of'iilgemcen Geloof,
CMholijfl^
En Vrouwe in 't wit gekleedr , die de
E rechter hand op de borft hout , en in de
flincker ccii Kelck ,
op fiet.
daer zy aeudachtelijch;
Daer zijn drie Deughden , die ons van
Chrijlo ^cfi in het nieuwe en laeftcTeilamenC
zijn naegelaeten,cn als drie ringen in een ander
«revlochten : Maer het Geloof is hcc
'zy heeft by objeól of voorwerp,op diewelc- eerfte , van de twee andere , konnendc nicke
zy als op een Scepter leunt , om de va- mand noch Hope noch Liefde , fondcr hec
ftighcyt en 't goed voornemen te vertoo- Gelove, hebben. Van defe hangen d'andere
nen, 't weick wy in die dingen moeten heb- nootfaecklijck in dit leven. Dele wort dan
ben, die 't Geloof ons voorftcit om te gelo- wit gekleet en Ichoon van oplicht, want geven
, wclck Gelove , gelijck lucobi^s feyt , niet lijck ons dewitte verwe de gelijcknifle van 't
twijf'dt, licht vertoont , 't welck fcer uytblinckcndc
De Vollen die zy onder haere voeren en'volmaeckt is,en delwarte verwe de duyhout,
zijn de Ketters , die zy overwint en fterniflie , welende een beroovinge van'C
vanght , maer foo die in haere trouwloof. licht , aifoo moeten wy geloven, dat lbo ic«
heyt \s'illen volherden,lüo vertreetfc en ver- mant een welgeftelt en volmaeckt Gelove,
drucktlê dielelve.
Volfen worden zy genaemt om hacre
boosheyt , want zy ibecken akijt door be-
drogh en liftigheyt de zielen der Gelovigea
te vangen , zijnde akijt voorlien metlpits-
fïnnige, dobbele en bedrieghlijcke voorftellingen.
Waer over S. Bcrnardm wel te pas
op 't II cap. van'tHoogeLied Salomons fcyt,
Vanght ons de l^leyne Fofen^-WdHt zy "wroeten den JVijnbcrgh
OW,want men moet de Ketters niet (00
ftraxdooden,macr men moetle overwinnen
met reeden en mette waerheyt, ftellende de
Werreld haere bedriegeryen klaer voor 00gen,gelijck
S.PauIus feyc i Cor. 1 1 1: Zy moetai
in de Liefde , heeft , dat die het weelcn en
het levendige Gelove heeft, en die daer van
berooft is , dat die de eeuwige Dood en
Verdoemenis aldernaeft is.'tEerlte feyt onle
Hecije 'jcfus Christus , in dele woorden, ll~ie in
my gelooft, fiil leven y ahvaer hy fchoon gcflorven, Hcc
ander feyt het Symbolum cyithMojii , Dit u'top»
rechte Ciuholijcke Geloof, "ivie dat niet yait tn oprechm
telijcl^gcloofi, die l{an met faligh'Wcfen,
De wittigheyt van't kleed vertoont oock,'
dat defe Deu^hd niet wort verkre»en,door
veele wetenlchappen in 't gemoed te bren-
~en, even gehjck de witte verwe aen 't laecen,
oock geen andere verwe magh werden
in hoert lilii^hejt geyangenfvordcn i daeronihout gcgevcn,Mi\crhcc vcrkrijghtde wjttigheyr,
als

Het ChrifJijcke Geloof, 1
als men het heckcn fiiyvcrc VAn andere verwen
: \m gclijckcn is oock liet Gclovc,
en de ziele vol genade
W'.innecr hccYay\-cr ,
en liefde is : lae foodanii^h dat zy niet veelc
wcrx niaeckt , van die dingen , die groore
vrolijckhcyt toebrengen aen de finnen , die
totte hovacrdye opltoockcn , maer het Geloof
werckt krachtiger en heeft haere volmaecktheyt.
Mcrckt oock op dele verwe,
hoe lichtlijck dat het zy van defe heyligc
gelijck het licht is
Deughd af te dwaelen ,
een leer wit en luyvcr kleet re bemoriTcn.
Derh.üven leydt
aldus ;
c^rw/Zo toe ons voorllel
't Gclovc Wori in 'f ivit gccïert^
En is Vdn d'Oude foo gcvkrtf
Om ddt hoer kleed 'van yvit fitijH^
Oock^lichtlijck^Iioit hcfoedtlt vj>i»
En om defe oorlaeckc, zijn veelc , die iii
€ene Ibnde hartneckigh zijn vervallen , van
de Ho Kercke verworpen, wetende, dat ibo
iemand het ccne overtreet, in allenis Ichuldigh.
De hand , die zy op deborfl: heeft , vertoont
, dat in 't hert het waere en levendige
Gelove ruft , wacr over wy oock fullen geloont
worden, naer'tgeene S.Ian in fijne
Openbaringe aen 't tweede Capit. fêyt,n ee[l
gctrou totter dood, en ïel^fai u,feyt de Hcere, de kroone
des /£Vf«j|fVfn,niet van het verfierde,dat veel-
tijts vertoont wert in dds, doodlijcke fchijn
van de /choonheyt des lichaems.
Zy hout in d'ander den Kelck , een teycken
van 't Geloof, alwaer alle onfe hoope en
het eynde van al onle begeerte,op ruft : wefende
het Geloof een vaft vertrouwen :
buyten twijfel gcgrondveft op her feeckere
Wefen Gods , op üjne vooriienigheyt en
mogentheyt.
F£t>£ Chhistiana*
Hst Chriflelijcks Geloof,
En Vrouwe ftaende op eenen vaftcn
E grondfteen , in 't wit geklect , hebbende
in haer üiucker hand een Kruys ,
rechter een Kelck.
en in haer
Het Geloof is een vaft vertrouwen, door
het aenfien Godes , van dingen , die door
devoorftellen en bewij Tredenen niet blij c-
Iccn , en waer op nochtass de Chriftlijcke
hope gegronde: ij»
EDE ChRISTIAKA» I49
Op eai grondfteen of bafis ifle gcftelt,o^^^
dat zy is de bafis of Koninginne van alledomt uyten ycoorde Godcs, 't Andec
middel is , het lefen van de heylige Boecken
, en dit is van niinder kracht : Want
het Woord Gods is levendigh en krach-
en (cherper dan eenigh tweefnijdend
tigh ,
fwaerd , raeckende totte deylinge der ziele
of des geefts , oock tot:et mergh en
ingewanden , en 't is een onderfcheydfter
der kennifTen en opmerckingen des herten
; 't felve feydt diefelve Apoftel me-
de totten Hebreen aen't\ierde Capittel.
X 3
Boveii

Geloof, goed Vertrouwen, C R n d i t o.
Boven dat , bcJiet het oock, dat op het Gclovc
, de hocckllccn , als op een fondament
aile andere Deughden rullen : oock kan
men bewyfen dat de(e gronditeen , Chrilhis
U ,
in den wclcken wy moeten geloven (gclijck
hy in der vvaerhcydt is ) vvaerachtigh
God en waerachtigh JMenfche.VerlolTer des
Werrelts, en het begin van alle onfe geluck-
falighcyt.
E En
C R E D I T o. Cdoof, goed Vértrotnven,
bcdaeghd Man , met een hngh kleed
adclijck geciert , met een gouden kecten
aen den hals , fittende met een Koopmans
Grootboeck in de hand ,
op wekkers om-
flag of rugge gefchreven is ,folutus ommfxuore,
dat is,f^jy v

Geluckfiligheyt die eeuwigh Is, FelicitaEterna, lyi
cenii^e Iceninge, die haer nimmermeer wort
weder gcc^even : noch acn pluymftrijckers,
die t goccl in gaftmielen en banckcrten verdoen
: noch aen Speclers, Hoeren, en ander
onnut gcrpuys,dieoock: een gat ducr in Tonden
maecken, al waer de goude bergh noch
ibo groot : fulx dat zy,delc vliedende,altijd
in goed Credit lullen blij ven, en in haere goede'ichtbaerheyt
leven : andcriins foolc ibodanige
forghroofe en fchandige pcrlbonen
van iiaer nïet verjaegen , foo lullenic hacr
•XOC'\ en Credit verliefen , en al quynende
druypcn in fmaet en Ichande.
FeliCIIA Eterna. Cdackfalighcyt
die ceuyvigh is.
En naeckt Maeghdekcn met goude loc-
E ken en met Lauwer gekroont, zijnde
Tchoon en blinckende, httende op ecnen gefterreden
Hemel , houdende een Palmtack
in den llincker , en in den rechter hand een
A'hiiimc Vier, llaende haere oogcn, met een
vrolijck gebet, ten Hemel.
Zy wort jongh gefchildert , om dat de
eeuwige geluckf-iligheyt niet anders in fich
heeft, alseengeduyrige vrolijckheyt, oprechte
gefontheyt , onvcrderflijcke goederen,
en alle belbndere aengenaemheden,die
. de leughd volgen , waer van al het ander
Ouder gebrecklijck is.
Naeckt ille gemaeckt,om dat ^y niet van
noode heeft , lich mette broofê aerdfche
goederen te decken , noch fich te vercieren
en op te proncken , noch by 't leven te on-
derhouden, maer al haere en andere goederen,komen,
Tonder eenigh middel, van haer
felven voort.
De gulde hoofdhayreti, zijn defbete gedachten
van de eeuwige vreede en van de
gerufte eendracht. In dele beteyckeniire is
oock het goud voor de gulden Eeuwe genomen.
Want de eerfte Eeuwe was noch
van den Menlchen niet bedorven , maer zy
leefden, Tonder eenighilns de Wetten te be-
foedelen.
Op een gefterde Hemel wortfe geftelt,
om te vertoonen, dat de waere gelucklaligheyt,
die Tich alleene in den Hemel verblijt,
den rafTen loop der fterren, noch de onderlinge
bewegingen der tijden , niet is onder-
\VorDen,
De Lauwerkroone mette Palintack be-
datmen tot de HemelTchc geluckTa-
toont ,
ligheyt nici kan komen , ten zy door veele
verdruckingcn, zijnde waerachtiïrh 't"-eene
S. Pau lus fcyi , Nictr.Mt ^vort gcl(roont , ten ry hy
'wetlijck, heeft getreden.
De brandende vlamme vertoont de Liefde
Godes : en het om hoogh fien,bedier de
aenfchouwinge deflelven, want in defe bcyde
d celen beftaet de Tiligheydt en de volmaeckte
gelucklaligheyt.'
Felicita breve. Korte GchieJ^
p En Vrouwe in't wit en geel gekleer,hou-t
--'dende op 't hoofd een gulden kroonc,
geciert met veele eedellteenen, hebbende in
de rechter hand een Scepter , die zy om
hoogh houdt , ahvaer een Koewoerde met
haere blaederen omflingert is , die by haere
voeten komt opTchieten , mette llincker
hand houdTe een becken met geld en ccdelfteenen.
Het witte en geele kleed is een kenteycken
van genoegen , de Kroone en Scepter,
zijn vanHeerTchappye, en het Becken, van
groote Rijckdoom , in welcke dingen de
korte en ydele geluckTiligheyt beIl:aet,'tTelveby
eenc Koewoerde vergelijckende , die
in korter tijd hoogh opklimt , maer wederom
in korte tijd alle haere kracht verliefl
en ter aerde neder valr,'t welck \a.ï\(^!ciatus
op defe inaniere is uytgedruckt
De Koewoerd al/oo ras opfckictf
Dat :tjy de» Pijn den Loefaf'fict
En -vlecht fich om haer tact^n heerty
: :
En acht fich trotfer als gemeen
De Pijnboom lacht omfulckjendaet^
Enfcght, dijn grootshcyd hacFt vcrgaet,
Jiaiit als defneeu en vorfl dy /(lic/ty
Dan is dijn hooghmoed haelï ga-tlt,
Eelicitas Public a. t^kemeene
Gelucli/aligheyt.
E En Vrouwe die met bloemen omkrand
is, fittende in een Koninghlijcke Zeetel,
houdende in de rechterhand de gevlerckre
Slangeftaf van Mercurm^ en in de llincker de
Overvloets Hooien vol vruchten en bloemen,
DS
:

'/ Gemeen Gevoelen of de IKten, O p i n i o s e.
De Geluckfaliï^hcyt is een riiftc dcsgcmoeds
, in een welftant , dat van yder bekent
, begeert en wcnfchlijckis, en dacroni
fitfc mcitc Slangeft.if of' t Caduccim, tot een
teycken van Vrede en van Wijsheyt.
Het Overvlocts hooren bcdiet de vrucht,

Ccmcenfihap van 's Menfchen leven, C o m m e r t i o, 6cC. 1 5'3
deren van noode hecfr, en d'ccnc allccnc de Menfchen vcrbonJcn d'een des anderen
niet kan niaelen : alfoo kan ooek de Menlch hulpe re Ibccken , nac 't fprecckwoord , dat
niet alles alleenc doen. En daeroni noemen van de Griecken is genomen, (i'mic hci)-A ^^h^Jcbt
\vy onle vriendlchiippen,noot\vendiche(.len, den amlcren, d'ccnc Aloijch bchuut doi anderen, j,ic d'cc~
om dat een yder noodlaeckclijck eenigen nc Stad den anderen. En dit gefchiet, door geen
Vriend moet hebben, waer mede hy lijn ander middel, dan door'degemcenrchap en
voorlrcl en meeninge kan overwegen , en handelinge, te weeren, jVclljck c^n/Zo/c/a onmet
onderlinge Weldaed d'een den ande- der de vijf redenen, de fe de vierde plaerfe
ren te recht helpen en te hulpe komen, geeft = van' t gceneuyt en inde Stadt gebracht y^xrt.
Onder welcke twee handelingen oock de
gemecnfchap beftaet : Want wy krijgen in
onfe Stadt 'tgeene ons ontbreeckt,en 't geene
wy in overvloet hebben , deelen wy weder
uyt. Daerom heeft God de Oppcrmeefter
van dcfe Werreld wijlfelijck befchickt,
dat hy in eenc plaetfe niet alle dingen heeft
gegeven , maer hy heeft gewilt dat dele gemecnfchap
met cene gelijckmatigheyt oft
proportie foude over een komen , te meer,
alfoo d'cene des anderen arbeyt van noode
heeft : hebbende 't eene Volck , hier door,
gelegentheyt om met het ander te handelen
en malkanderen te vergefcllchappen. En
hier uyt is voorts gekomen de vervvifiTelinge
Even gelijck de Oyevaers doen , diewelcke
om darfe langh van hals zijn , lbo wort haer
diefelve door 't langh vHegen moede , alfoo
datfe d'een achter d'ander met hacre hallen,
op malkanders rugge leunen , en d'eerfte
voorgevlogen hebbende ,
komt dan weder
op de achterfte ruften, gelijck Plm'uu feyt, ter
tijd de vermoeytheyt over is. Ifdormyer-
haelt even 't felve van de Herten , want als
7,y eenigh Waerer over fvvemmen,lbo worden
zy in korter tijd moede,door de fwaer-
re der Hoornen,fulx datfe 't hoofd niet langer
konnen boven houden , en dan fwenit
Let voorfte Hert weder achter aen , en ruft
^an met fijn hoofd op des achterften fchoft,
en aldus verpofen zy malkanderen , tot zy
alle zijn over gef>Yoinmeni AUbo zijn oock;
van het koopen en verkoopen , en de ge-
'
mecnfchap van het A&nlchlijcke leven.
Vulgo. V Gemeen VoUk of Heeromies,
DEwijl
in onfe afbeeldingen de Adel is
afgemaelt , lbo moeren wy oock het
gemeen Voixken affchilderen. 'tVv^elck men
magh doen, 't zy door een Man of Vroa\\e,
nae dat her iemant belieft , alleen dat de
kleederen kort zijn, geel van verwe , de
hoofdhayren recht over eynde en heel verwart'.
Hebbende Efels ooren,en boven op \
hoofd fil hy den Vogel ^jjloto hebben, boekende
en liende naederaerde, houdende
met beyde handen eenBee(iem,om de vuylnis
te keeren, en een Spaede ter fyden.
't Gemeene Voixken wort gcfeyt , die
flagh van Menfchen in een Stadt, diewelcke
Regieringe,
onbequaem zijn totten Raed ,
Leeringc, Vryekonllen,en Burgerhjcke bedieningen
, om met Burgeren en Edelen re
verkeeren.
Een kort Ideet wort haer gegeven ,
om
dat het gemeene Volck by den Romeynen
niet geoorloft was een langh kleed te dra-
gen, en om de fiechtigheyt noch meer uyt re
clruckenj ilfe in 't geel gekleer, \ weick men
V mcc

154 Gemecne VoU of Burger Regter'wge, Democratia.
niet als andere verwen mrii^h paflcn tot eene
focckcre Deuj^lul , als hebbende geen oprechte
noch vafle grond by fich.
De verwardIcenfteyle
hoofdhayrcn, zijn
de V'cracr.te e n flcciite gedachten die 't gem^ene
Vokken altijd , hier op der Aerden,
houden gevefti ;ht, fondcr datl'e nae hooger
dingen trachten, daer van CKao fcght,fcy Mmet
te achten onda den uruotcn , die d.icr ha»^h: acn t ge-
meen yjxk->i.
De Eïels-ooren bcdicdcn de onwetentheyd
gelijck de Egyptifche Prielters leg-
,
alfoo dit Dier berooft foade zijn vin
gen ,
de kcnnine en reeden : lood lenigh is oock
het genieene Volck , 't wcick van natuyren
is onverfl mdigh , ongeleerr , niet kennende
het goed van Yquaecie, oock verandcrhjck,
iille uyrcn vin haer voornemen afwijcken-
de. En ioo men e:emeenlijck feghtjCen Beeft
met veele hoofden. Dies oock Dcmjfthcne!
feght , 't verjland van 'tgemeene Volck is f:o licht en
houdende inde rechter hind een Granaetappcl
, en mette fiincker een hoop Slangen,
en op der Aerde ft iet een hoop koorens in
lacken, en een deel leyt los op der x\erde.
Democratia. \s ccn Regceringe van een gemeenc
Staet , die gerecht en gcleyt wort,
door eene mcnighte Volx , op de maniere
van eenen Raed,waer toe een ygelijck van 'c
gemeen Volck bequaeni is , don Eedeldoin
uytiluyende : alwaer zy alle haere Ordonnantien
en Raedllacgen bciaiytenjCndac nae
haere wijfe en wicrdigheyt.
Van bedaeght Ouder wort zy gemieckr,
om dat in dees Ouder alles met meerder
oordeel gefchiet,als wel in ander.
Zy wort met Wijnrancken en Olm te
ficmen gevlochten gekranft , om d it , , gelijck
fich defe planren onder malkanderen
vereenigen, alfoo vereenight fich de hoedanigheyt
en het wefen van dit Volck.
Het middelbaere kleed bediet , den ftand
onge^ladigh , dat het niet \vcet, "wat het met ernjl^ ^vïl of van 't gemeen Volck , 't welck , door haere
niet iv//.
Het vogeltjen ^jfiolo draeght zy op 't
hoofd , om dat de Egyptenaers willende de
Boersheyt en 't gemeen Volck afmaelen,
ftelden daer voor delen Vogel , diewelcke
(i'elijck Fieriui verhaelr) geheel anders is alffe
fchijnt , wefende fwaer van lichaem , maer
fon.lcr ftemme , hebbende gecne vaftigheyt
van 't gecne zy is, of hoedanigh zy is.
Metten hoofde geboogen , en nae der
aerden ficnde is zy geftclt , om dat het gemecne
Volxken,maer nae flechte en verach-
te dingen fiet.
Zy hout den Beefrem,veegende met bcyde
handen , en ter iyden leyt een Spaede
om dat het gemeen Volck, dat gellacht van
Menl'chcn is, die maer als Boeren en Slootgravers
leven, wefende onervaereninGodlijcke,
zeedige en natuerlijcke faecken.
Het gemeene Volck racft en kijft om de
Religie , en het weet niet eens wat ketterie
is, fcyt CPachym. in fijn vijfde boeck.
DbMOCRATIA. Gemeene Volx of
Burger Regieringe,
En bedaeghde Vrouwe met een middel-
Ematigh kleed , diewelcke 't hoofd met
een Wijnranck , en een Olmtack daer door
gcilingcrtj omkranft is, ftaende over eynde.
:
behoeftigheyt, nae haere macht, haere eergierige
begeerte niet kan betoomen , om
andere die \\\n hooger Staet zijn gclijck te
,
wefen. Daerom ftellen wy haer datfe ftaet,
en niet fit.
Zy hout in de rechter hand een Granaetappel
: 't welck Pierius feght , een beeld te
wefen van een Volck , dat op eene plaetie
verfimelt is , wiens vereeninge geregeert
wordt , nae de maiiiere van haere flechte
ftaet.
Het bewijs van een hoop Slangen, bediet
de vereeninge en de Regceringe van 't flechte
Volck , diewelcke nier lettende op de
waerachtige Ecre , kruypt gclijck de Slange
langhs der aerde, niet konnende tot faecken
van gewichte fich verheffen : Alfoo wort
oock vertoont , dat het flechte Volck , van
natuyre , totte fnoodfte dingen gedreven
zijnde,de honde-wegh alrijt uyt wil, gclijck
Pffr.2rf/).z verhaelt; en F/r^i/i«5 finght mede,
het olijck Volckjen raeji in haere gemoederen.
Het kooren wortergeftelt, op de manie-
de gemeene voorforge
re, als gefeyt is , om
te betoonen, die het vereenight Volck, totte
gemeene nuttigheyt van allen plagh te doen,
en om te vertoonen dat het gemeene Volck _
meer bemint den overvloet van voorraer,
als dat het begeerigh foude zijn toteere.
Ru-

V Gemoed dat minlijck is» A
R U M o R E.
Gf//Vr, Gerucht,
E En gcwapent Man , die inctte rechter
h-incT pijlen uytwcrpt. Aldus beelden de
Egvptenaers dien Iclven af, gclijck Oms
i^poUo verhaelt.
Animo piacevole. 'r Gemoed
dat minlijck is.
En Dolphijn daer een kindeken op rijd.
E 't Is waer dat PicriHs,door: bet aenflen van
Taufani.K , den Dolphijn voor 't gemoed dat
minlijck is, ftelt. Overmits in de Stad Porfeietit'
in lonien , een Dolphijn was , geheeten
Simon : en dat nae de naeme van een longhlken,'t
welck het placht te voeren en te brengen
van d'een oever aen d'ander , want hy
was door defe longe genomen uyt de handen
van de Vifichers ," hem genelende van
een Wonde , die de VifTchers hem gegeven
hadden : evenwel foo paffen wy diefelve tot
een minnelijck gemoed , overmits de Dolphijn
den Menfchen feer aengenaem ,
min-
lijck en goedigh is,niet ten opücht van eeni-
g^ weldacden die hy heeft offal ontfangen,
NI MO PIACEVOLE. If^
macr uyt iïjn cygene natuyre. Dies oock
Fluuirehm fïch verwondert over de beleefthcyt
van dit Dier , Vnvijife mt docv opvofdv^e
als de Honden en P.jcrden, noch door andere ncodfacd^e-
lijelihcyt dis de Oliphantcn, Panters en Lcewwenyan de
menfchen rjjn 'vry genniccht ^macr :z'p' door ern iKgcbourcH
genegenthcyt hcmnders van het Menfchclijcke gtflachr'
te. AKoo datfc van felf defe goeddadighcyt
doen Tonder datfe eenige weldaed hebben
genooten , dat dit waer is getuygen vcr-
,
fcheyden Schrijvers , als mede Paufinuu en
andere, dat zy niet zijngelockt, 't zy door 't
werpen van kruymkes brood , gelijck men
by bocrccrie den Viffchcn wel doet , noch
door eenigh ander voet (el , want den Dolphijn
heeft de gantfche Zee tot fijn voldoen
om lijn koft te foecken , en hy heeft Menfchen
gedragen , niet door danckb.-.erhcyt,
maer uyt een huyflijcke goedaerdigheyt
gelijck hy veele perfoonen , fonder onderlcheyd,gedaen
heeft, wefènde van natuyreii
meewaerigh en goedaerdigh. Solmm verhaek
dat aen de A&kaenfche oever,ontrent Hippo
een Dolphijn fich metrer hand liet grijpen,
en dickwijls op fijn rugge het fitten , wien
het begeerde : onder andere, de Oud Burgemeefter
IlaVianus uyt ^frica raeckte hem
felf aen , en fineerde hem met welrieckende
falven , maer door yeranderinge van den
reuck wierde hy feer duyfeligh , foo dat hy
boven waeter bleef,als halfdood zijnde, en
onthielt fich eenige Maenden van dien gewoonlijcken
ommegang. En daer uyt wierde
beflooten, dat hy fich niet door gebreck
van fpijfi;, maer alleen door de vriendelijcke
ommegangh van die van Hippo liet handelen.
Noch verhaelen So/inus en PHn'ius wijder ^ dac
ten tijde van den Keyfer cJugnfus in 't Rijck
van Campanien een longhsken eenen Dolphijn
aefde met ftuxkens brood , en wierde
foo vrypoftigh met hem , dat hy dien felven
fonder Ichroom uyt fijn hand liet eeten , en
fittende op fijn rugge , bracht hem de Dolphijn
naer 't Lac van Lucrimu , en niet alleene
dat , maer bracht hem oock van Daia naer
Po:;_iiuolü , en 't felve dede hy foo veel laeren,
dat het een wonder gerekent wierde ; maer
de longeUngh ftervende,fi:ierf oock de Dolphijn,
uyt grooter rouw (om dat hy den
longen in foo lange niet hadde gefien) voor
yders oogen. 't Selve wort bevelHght door
de brieven van Fabiams en Mecayias. Egcftdcriui
V 2
:

1^6 Godlijcke Gemede. G
fchrijfr, dat een longc gchcctcn Hcrmii ^oocXs.
(ioor de Zee met een Dolphijn vacrcndc,
door een onvcrfien onweer , verdroiKken
'/ijnde , hem de Dolphijn evenwel te Lunde
br.ichte.en oordelende tl;ir hy de oorlaecke
v.m des Ion;^hlin

Genegentheyt, Nejgtnge. Imclinatione.
:{.Q\\ (Ic üinckcr fj^dc , ccn weynigh klcyndcr
als ei ie van /"f Ut > , wefendc duylter bruyn,
houdende in de rechter hand een bos niet
Roofcn , en ia de liincker ccn hoop Doornen
, zijnde haerc beyde voeten gevleu-
^elt.
Ion[^h wort zy gefchildert,oni dar de gcncgcntheyt
een macht is , die het gemoed
beweeg) it en opweckt rot haet of Hcfde, toe
goede ciï quaede dingen : en daerom feghc
clc rhdofjoph ,
dat de longeHngen al te vie-
righ hacrcn en beminnen , gehjckle oock
doen in andere dingen: en de oorlaeckc
hier van is niet anders , dan dat het eene
natuyrhjckc neygingc is : en om dat alle
genegentheyt niet is als tot een goede laecke
, of dicmen voor goed oordeelt , daerom
nemen de Jongelingen diefelve voor
goed aen , zijnde daer dapper toe genegen
, fonder darle eenige rechte kennïiie
in
om (.lat de llcrrc van In^iur van natuyre
'gocdaerdigh,en die van Saiur>n

1^8
Genccslonfl,
vereyfcht wort, kan doen en niet doen, willen
en niet willen; En alfoo kan,by gevol^h,
de neyjjinge welen goed en quaed , d'eenc
ten goede, d'andcr ten quacde, doch niet op
cenê tijd, maer al vervolgens nae een ander.
Want willen en niet willen zijntweetegcnftrijdige
dingen , die op cene laccke en op
^qn tijd niet konnen welen.
Jvl E D I C I N A. Cencah^nH,
Medicina.

GemeghetJjVermaecL Content o. 1^9
Met groen wortfe geklcet , uyt hope die blijven alfbo fijne belooningen bedricgh-
,' totten krancken iieeft,en door de kracht lijck, by hem felven.
zy
die zy 't leven n:iede deelt , dat de krancke
be_t;ofl te ontbrcecken.
Door de grove iMarioleyne wordt de
fwackheydt van des Oyevaers mage bevvaert
, en hierom wortfe van de Egyptenaers
tot dit voorilel gebrtiyckt , en clat rot
een verborgen beeld der Medicine. De
Eo;yprenaers gebruyckten oock daer toe
den Vogel //"^ , diewclcke, gelijck elders ge-
feyt is, met haercn fnavcl hacr fclve een kli-
llcr)- kan fetten , en den buyck fiyveren :
gelijck het Hert , naedat het iXcnChamdeon
lal hebben gedood, (oo verdooft hy het venijn,
knauwende Lauwerblaeden/t welck de
Duy ve mede doet , om haere kranckhcyt
regenefen.
i
De Sonne vertoont, dat de natuyrlijcke
kracht van 't Hert , door de hette van de
Sonne, wort be2onftight,door wiens kracht
de gelcndheyt in alle de leeden des lichaems
wort bewaert en onderhouden, en daer boven
ftortfe oock in de kruyden een feer
groote kracht en eygenfchap : door welck
middel de Medicine wort geoeffenr.
C o N T E N T o. Genoegen»
EEn longelingh in 't wit en geel gekleet,
toonende de naeckte armen en beenen,
met de voeten gevleugelt , en in de rechter
hand fal hy een gouden Appel hebben, en in
de flincker een ruycker van bloemen, wefende
gckroont met Olijftacken, hebbende
op 't midden van de borfl een Rubijn,
Content o. Genoegen^ Vermaeckf
En longhman prachtigh gekleer,met een
E Rapier op fij ne zyde vol Eedellleenen
befet, en een V^ederbos op den Hoed , hebbende
in de rechter een fpiegel en een illvere
becken , dat hy aen fijn zyde houdt , vol
geld en koftele juweelen.
Het genoegen , dat aen defe kleyne geluckfahgheyt
hanght,waer door men fich in
dit leven verheught , komt voornaemlijck
door de kennifle van de goederen , die men
befit , want wie fijne eygene goederen niet
kent , hoe groot diefelve oock mogen weien
, die kan geen genoegen voelen ; en
Daerom wort het beeld van Genoegen
geftelt , dat het fich felve in den Spiegel 'befiet,
en alfoo fpieglende, verblijt hy fich, dat
hy rijck.fchoonen prachtigh is, fooaen ziel
als lichaem : 't welck het'geld en de kleederen,
te kennen geven.
CoNTENTO. Genoegen , VermaecJi;,
EEn longelingh in 't wit en geel gekleet^
toonencle fijn naeckte armen en beenen»
De voeren lullen gevleugelt zijn, houdende
eenen gulden Appel in de rechter hand , en
in de flincker een Ruy ker met Ichoone bloemen.
Hy fal met Olyven gekranft zijn , en
midden op fijn borft fal een Robijn uytblincken.
CoNTENTO AmOROSO.
Minlijck Genoegen,
E En longhling van fchoon opficht en vanr
een lachend Veefen. Zijn kleed fal vol
bloemen zijn gcmaelt , en fal op 't hoofd
ee»

léo Geru^hc)t. Tra
ccn krans hebben van Mirte. In de llincker
hand fiil hy een korfken met Roofen hebben
, en daer tuirchcn lal ccn Hert lei2;gen.
Stacnde met d'ander hand als ofhydcbloemen
wilde van 't hoofd lichten,om dit Hert
noch meer te doen blocycn : wcfendedit de
eygenlch ip der Vrycrs , dutl'c altijd een an-
der mede dcclichtigh willen maeckcn van
hacr cygen vrolijckheyt.
E
TranqjiILLITA. Gcruj}hcyt,
En Vrouwe fchoon van oplicht,lcuncnde
aen een Schip , houdende mette rechter
hand een Overvloets Hooren , en mette
llincker de ployen van haere kleederen , op
der aerde ft.iet een verroert Ancker , en op
de top van den Maft lletmen
viers.
een vlamme
Zy leunt aen 't Schip , om.dc vaftigheyd
en Geruftheyd uyt te druckcn , dieder beftaet
in de ftilligheyt van de Zee, diewclcke
fich niet bewegende, maeckt,dat Ó.Qk. Vrouwe,
aen 't Schip geruftelijck magh leunen.
De Overvloets Hooren bc'dict dat de
ncluillita,
ftilligheyt des Hemels en der Zee overvloct
aenbrengen,d'eenc doorliet aenbrcngen der
koopmanlchappcn, d'ander door de natuyre
van de Hemcllche inftortingen.
Het Ancker is een gcreetlchap om't Schip
te verfeeckercn , wanneer 't felvc door de
ftormen gewekiigh in Zee wort gedreven,
en wederom lal het een tcycken vanGcruftheyt
welen , wanneer men dat felve fiet gc-
bruycken tot een ander eynde,als ter Zee.
T R A N QJl I L L I T A. Gmifihcyt.
EEn Vrouwe met een vrolijck gelicht,
houdende met beydc handen het Vogel-
De vlamme viers boven het Schip, bedict
't gcene de Schippers noemen het hcht \m\
S. Ermo of het Vreede-vier , 't welck op den
top des Aliftbooms vcrfchijncndc , iliet een
ken :^lcion , 't welck in fijn neft llaet , en een
ander V^ogel vlicght rontomfijn hoofd.
vaft teycken van de aenftaende ftilligheyt.
Dele Vogelkens maecken haer nefc , met
fondcrlingc konll acn l\q{-\ Oever van de
G^rufihcyd , nac de Medaglic van
Zee , want zy verg.iedcrcn becntjens en
^raetjens, doch met foodaenigcn konll in
malkanderen gevlochten en gel'cerckt, datlê
Y^ En Vrouwe die mette rechter hand eea
-L-zRoer van een Schip hout, en mette llinc-
verfeeckerc zijn voor een llceck van een ker twee kooren-ayrcn , betoonende door
rapiei ,cn is op de maniere als eenKoewoer- dcfe ayren de overvloedigheyt van 't graen,
de, hebbende alleen een kleyn gacrjen, waer 't welck men magh genieten door de Zee,
door het met moeytc uyt en in gact. Dit
was by de Oude Egyptenaers voor de Gc-
in een geruite en vrecdiaemc tijd.
rullhejT geftelt, want door een natuyrlijcke
inllortinge kent het de tijden, en het maeckt
F A M A of
iijn neft , wanneer het liet dat het veele dagen
acliter malkanderen lal ftil en fchoon
weder zijn. Daerom de Romeyncn hier van
de gelijcknifle nemende,hebben diefelve genaemt,
de Alcionifchc dagen , in welcke het
niet geoorloft was in 't Recht te gaen noch
te pleytcn, zijnde een tijd dieby ons Vacantic
geheeccn wort,
Gerucht,
E En Vrouwe met een dun kleed , dwars
over , tottet midden van de beenen opgefchort
, als of zy luchtigh wilde loopen,
hebbende twee grootc vleugels , en overal
lullen pluymen en oogen, monden en ooreii
'zijn. Zy hout in de rechter hand een Trompet,
gelijckfc Virgiliiii bclchrijft
't Gerucht is ccnr^h qiiacd, daer Van geen fnclder leeft
En dat alleen hacr kracht van haere Jnelheyt heeft :
Schoon 't IS noch kleyn en teer , foo kfijght het gacndc
vleugels y
En vliegt door aerd en loeht met los gebonden teugelst
En kort daer onder feyt hy,
yiin voeten is hetficl, vanvicugels ranck en licht
Een monjlcr groot en "Wreed, daer ydcr ccn voor fivicht.
Een vvomlcr die het f et ^ vol monden en vol oorcn.
Het vlicght by nacht ni krijt, fecr yfi]ck^om te hooren,
Hacr oogen noyt de nacht noch fcctc jlacp bcfuyt.
En 's dacghsfoo fit het jïil. Vul veeren is hacr huyd,
Adet oogen gau ter V);acht, en menigjne van tongen.
Die bovenop de fpits opkcrck cndacckenfprongcn,
Vcrbaefcnde de Stad, met ccn hartncckte fiicht,
Baodinfoo Vfel vaa V ivwcr' aU Viviha valfch gerucht
:
y
,
Fa MA

^en goed Gnucht i>fNaem, Fa ma Buona,&c. léi
FaMA Buona. Eengoed Gerucht
of "Naem,
En vrouwe met een Trompet in de rech-
E ter hand , en in de flincker een Ohjftack,
hebbende acn den hals een i;oude keeten,
aiwaer een Hart aenhancrht, hebbende witte
v'cuv^els aen de fchouderen.
Het Trompet bediet het gemeen geroep
dat door de ooren van de Menfchen gefpreyt
wort.
De Ohjftack bediet de goedheyt van 't
Geruclite , en d'oprechtigheyt van een vermaert
Man, door trefl-chjcke wcrcken: want
de Ohjftack mette vi-uchten wort altijd ten
goede genomen. Want de H. Schriftuyre
Ipreeckende van de Olijf, verftaende Chr't^
flum , feght, « 2

102 Cefondhejt, Sanita.
Om Domhiaiius tc vcrecrcn , floegen zy een
Med;i

Cetroumgheyt. F e d e l t a.
\vio;l"ieyt , diemen moet houden rotte ondcrho'udincj;e
eii trouwe der Vrieudlchap. De
Hond is door een Ibndcrlingc gave der Natuyrc,
iljnenHecre getrouw, gclijckhier
nae lal worden gefeyr.
F E D E L T A.
Getroifwiahcyt,
En Vrouwe in witte kleederen , houden-
E de met twee vingeren van de rechter
hand eencn Trouw of Scgelnngh, en ter fy-
•
den ecnen witten Hond.
De Segdmgh is een rceckcn van Gctrou-
\vighcyd , want met diefelve fluyt en ver-
berg ht men eens anders geheymniifen. Het
witte kleed ,
heyt der Trouwe.
is een teycken van de fuyver-
*
De Hond is het getrouwde Dier,waer van
Vlïniui in 't VIII Doeck verfcheyden voorbeelden
ophaelt , doch onder andere dit gedcnckweerdige,
van den Hond van Titm Labicnus,
't welck binnen Romen gebeurt is, wanneer
c^fpiiis liiniui en Piiblius Siliui Burgeniee-
fters waeren : want Tïtus gevangen zijnde,
foo liet de Hond niet nae, geftadigh aen fijn
fyde te leggen, en hy daer nae als mifdadigc
overwonnen zijnde ,
wierde geworpen van
een fekere Looghte (^ca/aGfwoxwgeheeten:
een ftrafïc, die te B^mm over den mifdadigen
^ebruycklijck was : De Hond nochtans
bleef altijd ftaen aen het lichaem van fijnen
dooden Hecre , betoonende feer deerlijckc
teykenen van droefheyt en medehjden, dragende
alle de rpijle,diehem voorgefet wierde
, aen den mond van fijnen dooden Mee-
fter : ten leften het lichaem in den Tybór
geworpen zijnde, ipringht dat arme beeft
uyt groote liefde daer nae toe , hem houdende
een groote wijle boven 't vvaeter, tot
veru'onderinge van alle toeficnders.
Men leeft van Erajlui een Room Ich Ridder
, die een eenigh foontjen in de luyeren
hadde,waer by alle tijt een Huyshond lagh.
't Gebeurde , dat hy op feeckcre dagh uy'ten
huyfe was om eenigh Tournoy-fpel te fien,
foo wilde de Vrouwe om haere nicuwsgierigheyt
mede daer heen , belluytcnde den
Hond met het kindeken te gelijck in eene
plaetfe, met haer nemende alle haere dienft-^
maeghden,gaende voorts boven op een fol-'
deringe van 't Huys , alwaer zy de Feefte
^en konde ; even ten dier tijde, kruypt een
) ,
Cévaer, P e r i c o l o. 163
Ichrickhjckc Slangc door een gat van de
muct c 'm de kamer, en geeft fich nae de wiege
daer 't kindeken lagh, om 't Iclve te dooden
: De Hond bcfpringht den Slange dap-»
pcrlijck , dien hy overwint en doodct , wefcnde
Ibcr bebloet vandcbeeten der Slan*
ge , en onder al dit gevecht , vak de wicge
omme , en ftulpt het onderfte boven. De
Voetftcr fiende het bloct en de omgeftorte
wicge,giirende dat het kind dood was,loopt
metYeer droeve en benaude traenen nae des
kindts Vader, hem dit onheyl klagende : De
Vader door éc(c woorden,als rafende, loopt
op ftaende voet , en houwt met eenen llagh,
fijnen getrouwen Huyshond , in twee ftucken
, 'en haeftende nae de Wiege om het
doode en verfcheurde fchaepken te fien,
vind hy het felve Icvcndigh en frifch,tot fijn
overgroote bhjdfchap en verwondcringe :
en fiende aldaer de doode Slange , komt hy
tot kennifle der Waerhcyd , van harten bedroeft
zijnde , dat hy oorfaecke was vftn de
dood van dat onfchuldigh Dicr,dat hy hadde
behooren weldaet tcbewijfen, over fijne
ongehoorde Getrouwigheyt. Veele ift^dere
hiftorien op te halen is niet ons voornemen.
Pericolo. Gcvacr,
En longhman die al wandelende door
E een veld dat vol kruyden en bloemen
ftaet , op een Slange treet , die fich ommc-
krullcndc, wreedelijck toefchiet,om hem in
fijn been te fteecken, ftaende aen fijn rechter
hand een fteyle hooghte , en aen de llincker
een fnelloopcnde reviere , fteunende op een
fiende van den Hemel ee-
fcer kranck riet ,
nen bhxem affchitteren.
Alhoewel het leven der longen ,
lbo wel
als der Ouden bedrieghlijck en twijfelachtigh
is , nae 't geene de Heerc Chrisluf fèyr,
Tïeen bereyt^'Wantghy -weet noch ure noch t:jt ,n]et tC
min, fooisdelongc in meer gevaer als de
Oude , en dat om fijne kracht , moedigheyt
en ftoutigheyt , diewelcke doet , dat hy fich
onbedachtclijck waeght en in ontallijck gevaer
en perijckel ftort.
Dele beeldnille van dat een longelingh
in een bloemrijck veld gaet en van een Slange
gebeten wort , is gebeurt te Bagnaca\al!,z
161 f aen een longhman, die al wandelende
door ecu luftige plaetle met een Roer op de
X 2
fchou-

1^4 Gevaer. P li
ichoadcrcii gingh,en die een SLinge gewaer
worik-ndc , lijn Roer d.icr op :ica Icyc om
dienlelven te doorfchieten ,
mier het Roer
barlletide , brenght hy lich Iclvei; om hals,
en de Slaiv^e ontkomt her, i^elijck door een
kl.ighdiclit is uytgedruckt.
Men Ibude het Roer oock wel by 't perijckel
mogen paffen , om d.itter naulijx iet
«gevonden \vert,dat gevaerlijcker is, vermits
liet den vyanden niet met fijn wille doodet,
maer oock tegen fijn wille fijn eygcn vrienden,
onderen, jaeoock den perfoon felvedic
het draeght; en dickwijls,als die geenc,die 't
Koer draeght , fijnen V^yand oock niet wil
tloorfchietcn, dan barft het los.
Het wandelen door eenen weg vol kruy-
(Icn en bloemen , en van de Slange een onvoorfienelleeck
re krijgen, geeft te kennen,
dat de Menfche wandelende door de gebloemde
wegh van de verganglijcke voorfpoct
defcs Werrclrs, wort, wanneer hy daer
minll om denckt , door een ellendigh on^^eluck
overrompelt. Men konde oock leggen,
dat de wegh vol bloemen, ruiTchen een
fteyle hooghtc en een ftortcnde reviere gelegen
, terwijle men het wandelpat v.m dit
arme leven , door den wegh vangcnughtcn
R I C o L o,
en W'errcltfchc welluden paflfeert , bediet,
,
dat het icer vecle gcvaer , lbo te w.ieter als
te lande, met lich iloepti en dat wy, wandelende
Tonder dcughdlijcke en eedelc overleggingen
, of ons rtortcn in de Zee der Ellenden
, of ons llorten in de eeuwige ver-
doemenilfe.
Het iCied ,
bediet de broosheyt van ons
dat het
leven , dat altijt in gcvaer ftact , om
lich nieeftcndeel leunt op fwacke en broole
dingen , en niet op die , die te recht loflijck
en aenmcrcklijck zijn.
De blixem , op de maniere als gcfeyt is,
verroont ons, dat wy niet alleen,op der aerde
en op 't waeter ontalliicke periculen zijn
onderworpen , niacr ilat ons boven diefelve
d* drijvingen des Hemels , noch dreygcn,
dicwclcke daer in haere werckingen ftorten,
i^oo vcele zy mogen : lbo dat men kan leggen
, dat God dickwijls toelaet , dat wy om
onfe fondcn en mifdacden worden geftraft»
en dat door verfcheyden toevallen en wangunften,die
ons overkomen. Daer over legt
Piiului , als de Sonde fd vervult ::iju , foo baertfe den
Dood. Allb dat \^een Menfclilijck vermogen,
kan tegenftand doen, acn de macht des geenen,
diewelckc wetten en paelen in alles ge-
ftelt heeft. Het heeft JEfchdm de Poëet niet
geholpen, dat hy in 't veld wandelende, het
gcvaer des doods , dat hem voorfeyt was,
fochtc te ontvliedcn:\Vant een Adelaer dragende
cene Schildpadde in fijne klauwen,
iagh van boven uyte locht , den kaelen en
grijfen kop, van defen ongeluckigen Poet,en
meenende dat het een blinckende fteen was,
liet dienlel ven, daer van boven op vallen, lülx
dat hy,op dien lelven dag,om't leven quam,
waer in hy vreefdcdat hy llerven ibiide, gc-
lijck Phma in't x boeck in't ui cap. vcrhaelt.
S I M U L A T I o N' E. GeVeinjlhcyt , Veinfmge,
En \'rouwe met een Mom voor't hoofd,
E die twee aengefichten vertoont , in 't
weerlchijn gekleet , houdende in de rechter
hand een Exter , in de flincker een Granaetappel
, en voor haer voeten fal een Aep of
Meerkat ftaen.
\^einfinge is door een dobbelheyt en gelaet
, fijn eygen hert en gemoed verbergen
En hierom houtlc de Mom voor 't geficht,
dcckcnde het waerc om hcc valfche te vertooncn»
:

Gcveinfihejtt Schïjnhéyligh(ji, Hippocresia. léf
toonen, 't wclck mede door het weerfchijiie
kleed vertoont wert. Zy hout een Exter in
de rechter hand , om dat dcfe Vo.;cl Geveinfthcyr
bedicc, vermits die van d'ccne iyde
witte en van d'andcr fyde l'warte veeren
he^ft. De ( «ranaetappel in de llincker hand,
e;elijck Via'm verhaelt,vertoont,dat de meehe
Menfchen begeerii;er zijn, meer in fchijn
als in der dacd te we/cn. En om dat de Gra-
van. binnen waeren die verrot. Dele flagh
van Menfchen zijn van Horatius in fijne dichten
aengemerckt.
Lucidmii vergelijckt defe luyden by de boccken
van Tragedien of treurrpelen,dic\vclcke
feercierlijck verguit, met purper overtrocken
en fray gebonden zijn , fulx darfe van
hayten feer fchoon zijn om aen te Hen, maer
vanbinnen begrijpen diefelve niet anders als
Moetfchandcn, verkrachtingen, rafcrnien, vadermoorderien,
ellenden, jammeren, ondergang
van eerlijcke geflachten, wxn Heden, en
alle llagh van wreede en beellachtige Ichelmerien.
De Aep worter ter lyden geli:elt,om
dat de Egyptenaers als zy een perfoon die
lijnegebrecckenveinll,en lijn eygcn vuyligheyt
'oedeckt, wilden uytdrucken , foo nae-
)T>en zy eenen Aep die daer pifte, om dat dit
Dier foo mijdfaem en belchaemt van natueren
is ; Want als het fijne blaefe heeft geloll,
op de maniere als gefeyt is, foo doet het geïijck
de katte , die een kuyl in der aerde
graeft,waer in zy haer vuyligheyt verbergt,
werpende aerde daer over tot diefelve geheel
bedeckt is.
Hippocresia. Ge\

i66
Mager en blceck is zy gefchildcrt , want
i^JmbrofMi fcy t ,
weynigh nac ,
de Gcveynfde vracgen Jacr
hoe datle lucr lichneni uyt-
hongeren, alleen datfe maer vroom en hcyligh
mogen gehouden worden, gclijck Mat-
thari V I verhaek llaet , als ghy vrfi?, doet met als
de gcveynfdcy O'c,
Gevewjiheyt i Schijnhcylighcyt, Geiveld^ Verkrachti^ge.
lijck, gclijck Matth. x v i verhaclr, doet niet afs
dcgevcyiifdc , die inde Syniigogen en op de hoccl^cn van
de \hacten L^elmoc[J(ii geven, om van den Mcnjchcngej'ien
en geeert te ycürden.
De voeten en beencn als een Wolf.gcven
te kennen 't gecne Matha-us v 1 1 capit. verhaek
, datfe Liytwendigh zijn als Schaepen,
maer inwendigh als grijpende Wolven.
VlOLENZA. Gtrweldy Verkrachting!,
En gewapende Vrouwe,hebbende op de
E flincker fyde een Kortelas , in de rechter
hand een ftock,en mettc flincker een kindeken,
dat zy om den hals brenglit.
Geweld is een kracht diemen gebruyckr,
tegens eene diemen feer lichtelijcken ovcrmagh
, en daerom wortfe gewapent en tegens
een fwack kindeken geftclt , fondef
dattet icuwcrs hulpe heeft. Soo fcytmeil
oock dat de bewcginge van den fteen , diemen
tegen den flroom aenwerpt, geweldigh
is , vermits zy lich boven het waeccr houdt,
maer haer geweld geduyrt niet lange , vermits
de kracht en dé konft van 't werpen,
tcrftont de natuyre moet onderdanigh zijn.
I M p E T o.
Gcyveldj Drift, t^enval,
En longhman met een ftout en wreed
E opficht, wefcnde by nae naeckt , ftaendc
fchrap om fijnen Vy'^nd met geweld aen te
Het kleed van linnen en wollen , druckt randen, en n-ictte blootc degen vertoont hy
nyt,ais .L.4>nbrofms feght, haere wercken door oock ecnllckade iiyt te trecken : hebbende
dewclcke zy met woorden en gev^ey nfde de oogen verbonden , met vleugels aen de
handelingen de fchalckheyt van haere in- Ichouderen , en ter lyden lal een wild V'ercnerlijcke
boosheden foecken te bedccken,
vertoonende uytwendigh de eenvoudige
ken ftaen, dat ichuymbeckende vaerdigh is^
om met geweld ieinant aen te vallen , van
onnofelheyt. En dit wort door het Laeken, die fich dacr tegen wilde verfctten.
en de boosheyt door het l-innen bediet. Een longhman by nae naeckt met een
Het neerhangende hoofd , dat met een wreed en ftout opficht,wort hy gemaelt, als
Sluyer bedeckt is , mettet Rofirium of Pater
rofler ikc. geeft te kennen, dat de gcveynfdc
wclende by de lonckheyt weynigh vreefe,
maer rafTigheyt en ftoutigheyt , om fich re-
hem verre acht afgel'cheyden van Werreltgens alle voorkomende Geweld en Aenval
fche eere en goederen , maerfchijnt altijt te verfêtten, daeroui ftaet hy fchrap met fijn
met geeftlijcke gepeinfen van de Wcrcken Rapier in de hand.
Gods befigh te zijn.
De oogen worden hem verbonden, want
Datfe haere Aelmoefle opentlijck aen een die fijne wcrcken met geweld en dolligheyt
^rm Menfch geeft gelijck gefejt is , bediet
, wil uytvoeren , betoont dat hy van 't licht
de ydele eere van de Geveynide, diewelcke
óm by deWcrrelt in goede achtin^e en eere
des Verltands berooft is , wefende 't 1'clvc
een regel en richtfuoer van de Mcnfchlijckc
te zijn, lbo doenfe haere Aelmocncn opent- handelingen,
De

Ceiveeterj oft Gervljfen.
De vleugels vcrtoonen de fïiellighcyt en
vaerdigheyc, die de ongeftnymc longelingh
niec weynigh oordeel ter hand neemt , lae^
tende fich door fijne drift vervoeren.
Het vinnige wilde Swijn wort, als bovcii,
want het wilde Vereken
by hem geftclt ,
wort door de gemeene toeftemminge van
de Poeren , voor 't Geweld , genomen ge-
,
lijckmen in 't i x boeck by Pierium ficn kan.
En in 't fpel van .^it>lophanes , Lififlr.i geheeten
, dacr fweert het Choor van de Vrouwen,
by de Goddinncn fooghy my halen terght,
,
foo fal kk mijn 'wild Vereken los mjeekcn. En in 't
dreyght de Rey der Laccdemo-
fclve fpel ,
nifche Vrouwen, LeoauU, d.tt :ry haer -wilt') 't gefuhtgaen^
als een "wild VérekeK. Want de liefde en
genegentheyd tot vechten is dit Dier foo
eygen,dat het oock van den lagers geterght
zijnde, niet fil vluchten , maer grijpt van
jfèlf den ftrijd aen , en als niet twijflende,
loopt het van felf, als met een barft , op der
lagers fprieten en wapenen, die hem^wordcn
voor den neus gehouden. En hier uyt is 't
Jfprccckwoordt gekomen , wanneer men
Iprceckt van al te ftoutc en rappe Vechters,
datfe tegen de fpiellen loopen , als de wilde
Verekens.
FORZA CUM INGANNO. GnVfW
met bcdrogh,
En fterck longhman als een Soldaet ge-
Ewapent, houdende in de rechter arm een
Leeuwenhuyd , en in de flincker een VofTcvel
: fchrap ftaende om fijnen vyand aen te
vallen , 't zy door Geweld , 't welck door
den Leeuwenhuyr,of door bedrogh,'t welck
door 't Volfe-vel wort te kennen gegeven,
C o S Cl E N z A. Gey^eeten oft
Gewijfe»,
En Vrouwe met een Hart in de hand,
Evoor d'oogen fal een ichrift ftaen met
goude letteren Oi kei a SineSiS,
te weeten, haere eygen Confcientie,Il:aende
midden tuffchen een Weyde vol bloemen,
en een Veld vol doornen.
De Confcientie of het Gewiffen is de kenhiffe,
die een yder heef^van fijn eygen doen
en van fijne verborgen gedachten, die andere
Menfchen zijnonbekent : daerom ftaetfe
C O S C I E N Z A» ié7
en ftaert op haer eygen Herte , waer in een
yder fijne geheimnilfen verborgen hout, die
zy haer allcene en voor haer felve, door een
levende kracht, openbaer maeckt.
Zy ftaet met bloote voeten in foodanigh
velt,om te betoonen,den goeden en quad'en
wegh, waer door een yder wandelende,'t zy
door de deugd, of door de lbnden,bequaem
is, om de fcherpe doornen der fonde,te ge»voelen,
gelijck een Ibete reuck der deughd.
COSCIENZA. Ge-Weeten,
E En Vrouwe van een fchoon wefcn ,
gekleet
in 't wit, met een fwart opperkleed,
houdende in de rechter hand een ylere vij-
Ic , hebbende den borft nae de fyde van 't
hert geopent , alwaer een Slangc ofWorm
gelLidigh aen bijt , die 't gemoed des Sondaers
pnckelt en knaeght, waer over LHcmn
in 't v 1 1 boeck feer wel feyt :
jVat [}raf eylaes ! 't ge^viJJ'e doet,
(^en een beyvufl en hangh gemoct.
Coiï.

i6B Ge)v0Oftie, Consuetudise. Gierighi)t, Scc.
EFn
C o N s u E T U D I N E. GrKOontt,
oud Man, die daer gaet,ttier een grlj-
Icn baerd , leunende met d'cene hand op
een llock , ahvaer een letter-rol aen vaft: is
met dele woorden, Vircs acquint emulo, dat is,
al ^acnde krijght het l^rdcht. Drae;jendc op de
fchouder een hoop konftigc inltrumenten,
en ter lyden is een rad om Melfcfi te flijpen.
De Gewoonte druckt in onfe finnen de
gedacnten van alle duigen , en bewaertfe
voor de Nackomelingen , en niaeckt datlc
billijck en betaemlijck zijn, en ftclt nae haer
behcvcn vcrlcheydcn wetten , in 't leven en
omniegangh der Menfchen,
Oud wort hy gemaeckt,vermits door het
lange gebruyck,de achtbaerheyt of het aenlïen
beftaet , en hoe ouder zy is , dies te vallet
flaetic op haere voeten, 't weick beduyc
wort door de fpreucke, die de oude Man in
de hand heeft , 't welck oock paft op het
rad, dat wclckc foo 't niet bcweeght en omniegcdrayt
wort , lbo heeft het geen kracht
om 't yfer af te nemen noch re fcherpen :
Infgelijx mede, wanneer de Gewoonte,door
de oeffcninge niec bcweeght wort , foo vcr-
krijght het geen aenfien , macr keerende
rontom , wort de Wille in 't willen ibodaenigh
vereenight , dat Tonder te verkrijgen
de kennilTe v'an de bepaelinge der Realen,
houtle evenwel de gemoederen vcrccnif>-ht
in een felve beligheyt , en bewaertfe daer in
ftantvaftelijck. Daerom feytmen , dat de
Wetten van de Gewoonte ioo vaft zijn als
de Keyferlijcke Wetten felve , gelijckoock
in alle konften en werenfchappen , om een
twijfelachtige iaecke te beproeven , lbo
wort het gebruyck in bedcnckinge genomen
, 't welck hergekomen is door een algemeene
tocftemminge,als of het Ichier onmogelijck
was, darter iet ftrijdighfoude zijn
tegen 't geene aireede beproeft en goet o-evonden
was. Daerom feght HorMm dat de
hecrlijcke woorden vaneen Poëet , moeten
oenomen worden van de gewoonte. In 'c
korte ioo wort dit gemerckr en waergenomen
in alle dingen j ten eynde defe nootwend
ige Ichoonheyt niet worde gelchent iii
den loop van denburgerlijcken ommegano;,
en daerom draeght hy op fijne Ichoudercn
een bondel met konftige inftrumenten of
wercktuygen die de Schilder hem kan geven,
nae dat het hem lal believen,
AvARITIA. Gkrigheyt,
En bleecke lelijcke Vrouwe met fwarre
E hayren, mager met een llaefi'che kleed inge
, op wiens voorhoofd Phito lal ftaen , die
gehouden wert voor den God der Rijckdommen
, welêndc met een gulde keeteii
omgort , die haer achter nae , op der aerde
fleept. Zy toont haere bloote borften vol
melck, hoewel zy achter haer een kindeken
heeft , dat wel onnoofel en beroyt gekleec
is , 't welck zy metre rechter hand , foeckt
wegh te ftooten, om 't lelve geen melck uyt
haere borften te geven ,
houdende diefelve
met haer flincker hand gellooten.
Bleeck wortlc gelchildert, om dat de geftadige
forge van fchatten te vergaederen,
en dèonverladelijcke begecrlijckheyt, haer
bleeck maeckt,om fich anderer luyden goederen
eygen re maecken,fonderoplïcht,'t zy
aen de kracht der wetten of aen eenige bctaemlijckheyr
, foo is mede de bleeckheyd
een werck van vreefe, die der gierigen ingewanden
dapper heeft bc^etjiüemant betrou-
W'cndcj

wende, Jac fomtijts naulijck fich lêlvcn, om
(.ie jaloufic die zy heefc,dat het niinfte decltjeii
, van 't geene zy befit , Ibudc vcrlooren
gaen.
De flaeffchc en vuyle kleedingen,de gou-
de keeten , toegeniaeckt als Soven , zijn
blijcklijcke teyckenen ,
en flivernyeder Gierigen.
Het Ichrift nen 't voorhoofd , verklaert
ons dat een Gierigh Menfch , hier door fich
Ckrighcjts A V A R I T ï A.
van de oneedelhcyt
altijtontdeckt, konnende in al fijn bedrijf
en om dat dele manie-
fich niet verbergen :
re van teyckenen by de flaven onderhouden
wort, toont hy den aert der fclven, wefende
flaven vanden Rijckdom.
De goude keeten die zy achter haer
fleept , betoont als mén op de Schatren
en Rijckdommen wel let , datfe fwaerwichtige
laften en fchaedelijcke bindernif-
fen zijn.
Het weghgejaeghde kindeken, wij ft acn,
dat niemant te recht Gierigh is , die niet te
gelijck wreed is. En wefende de Godlijcke
Majefteyt gewoon , den eenen meer als den
anderen te verrijcken : foo is 't nochtans
alfoo , datter geen oorfaecke ontbreeckt
omyderin fijn ftaet en beroepinge deughdelijck
te handelen : De Gierige verkeerende
de(e ordre , lullen veel liever , met
een inflockende begeerlijckheyt , 't geene
zy hebben, laeten bederven, als dat zy't
Ibuden gebruycken ,
derftant doen.
en de behoeftige on-
V A R I T I A. Gierigheytt
En oude magere bleecke Vrouwe , in
Ewiens wefen hertzeer en fwaermoedigheyt
uytblinckt , hebbende ter fyden eenen
mageren Wolf, en op de maniere van de
Waeterfuchtige, fil (e een dick lichaem hebben
, alwaerfe de eenc hand op leyt tot
mette ander hand
een teycken van fmerte ,
falfe een Beurffe vaft toe-geflooten houden
, daerfè , met groot opmercken , nae
£et.
Chri(}ophorus Landims verhaelt , dat de Wolf
een feer vraetachtigh en gierigh Dier is,
levende niet alleen opentlijck van eens anders
goed , maer oock met loofe "en dieffchc
laeghen , en hem niet ontdeckt vindende
van Honden of laegcrs , foo ruft hy
,
169
niet voor hy de gantlche kudde heeft 0111
hiils gebracht , mccnendcalrijt dit hy niet
roofs genocgh heeft : Alfoo doet oock de
Gierige, nu met bedrogh en fchclnierye, dan
met openbaerc rooverye , eens anders goederen
ftelende, foo kan hy noch dagi- boven
{00 veele niet verfimelen , datfijnluft en
begeerte verfaedight zy.
Op de maniere van een Waeterfuchtige
ifle gemaelt , want gelijck diefelve haeren
dorft door 't veel drincken niet wordt gelefcht
, maer aenwaft : Alfoo waft de Gicrigheyt
foo veel te meer in den Menfchc,
nae dat de fchatten op hoopen , dies fèght
Horatius in fijn tweede Gefangh in'ttweedo
Boeck :
De doril die yi\zlf te meerder nen.
En 't drhickcn l{angeen dorfi verflaeitf
Ten ;?>' de oorfaccl^yan de pijn.
EerII uyt het lij f gedreven ^ijn.
En S. Gregorius feght , de Gierige vcrmeertiert den
dorff door '
/ drinel^n , yfunt foo haefl heeft by 't eens
niet verkregen of hy janckt nae het ander, Daerom
fèght Scneca. : De Gierige gebreeektfoo Vel 't geene
/ry heeft ,
als 't geene hy niet heeft
»
Y De

:
,
:
170 Cierighcyt. A
De magerhcyt van den Wolf, bcdiet, de
onverfadclijckc luft van de Gierige , en de
onbctaeuiclijcke vafthoudcnrheyd der goe-
deren, die hy bcflt. Wacr over Dmtes leyt
Zy hteft een boofe enfioode aat^
Die ahijt ^cld en fchattcn gaat
Doeh h f ;ïjy meer nae fchatten porty
Hoe dat haer honger grootcr -wort.
Mette geflooten Beurlfe ifTe gcftek , als
meer vermacck icheppende oaiciiefelve uyt
lull re bcjlen , als om die tot nut en nodrufc
te gebruycken. En hier over heeft eener
van defen fin gedicht
Hoe ji reeft ghy dm om fchat en vluchtigh goed.
E En
Stelt ghy geen maetin al dit greetigh fchraepen }
Hout op vanfckit te ftaeplcn int gemoed,
llant H gebrceckt,^t geen ghcht,en (occkt te roepen.
H-je roemdy dan, en blijft hart op u flucl(^ ?
De Vrome Man befit alleen den :(,(^egen.
Dan :zydy rijek^, als ghy foeekt fchat noch huk»
IVant êe fleetsfchraept blijft arm en feer verlecgen,
AvARITIA. Gierigheyt,
qualijck gekleede Vrouwe, bloots
voets , hebbende een Padde in de rechter
hand , en in de flincker een toegeflootea
Beurlfe.
De Gierighey t feght i^RguHinui , 'u een onge-
hreydelde heb-luH, die nimmermeer ophoud , om met een
rroote Sluyer hetgeficht voor de reeden te bedccken, vrr-
breeckcnde door een onge\voonlijcl{?e'\veld,den teugel van
demaeti^heyt, en alfoo zy geen opjicht op eenigc deughde
V A R I T I A.
van haerc dingen , 't wclck door de geflooten
Beurfl'c wort te kennen gegeven.
Gierï^eydt.
DE Oude beelden Tantaksaf , die in een
vloed tottc kecle bedeckt was , d icr
hem fchoone boomen vol vruchten boven 't
hoofd hingen, alwaer hy mette handen niet
koft aen geraeckeii,noch merre mond aen 't
waeter. 't Wclck Horat'ms en Petromus aldus
uytbeelden
:
Tantalus lagh in den flroom.
En boven hem een -Appelboom :
Hy jarxkt vaH nae de kfiiere vliet,
Maer hoc hy janckt^ hy krij^tfe niet
;
Duf doedy Vreezen met ugocd
Ghy iiijt benout in overvloed,
Ghy hongert en ghy dorli benout
E>! eet n'tct van u fchoonegout,
AvARITIA. Gierighcyt,
EEn Oude Vrouwe met gefcheurdejcleederen,
mager en bleeck , hebbende in de
rechter hand een tange , en aen eene van de
beenen , heefrfe een yfere boeye met een
keeten als de (laven, die ter aerde flecptjleunende
met de flincker op een Harpie of
Grijp vogel , diewelcke vaerdigh ftaet om
iemant aen te vallen.
Gierighcyt is een onmaetige bcgeerlijckheyr
, en dorflige heb-lufl , die in den Gierigen
wreedheyt , bedrogh , tweedracht , on-
danckbaerheyd en verraed baert,in't geheel
Liefde,
heeft , jfoo doetfe de barmhertige herten in ^vrecde veranderen,
en xy maechf hacr een algemeene verderfjler van de weghnemende de Gerechtigheyd ,
Deu^hd.
Getrouwigheyd en Godvruchtigheyd , en
De Gierighcyt beftaet voornaemlijck in
tkfe drie dingen.Ten eerften in'r onbetaemlijck
begeeren van ander luyden fchat en
ïi;oedcren , maer haer eygen hourle vaft , en
alle Zeedelijcke en Chriftclijcke deughden.
Oud is zy gemaeit , niet alleen om dat de
Gierighcyt mecft in alle Ouden heerfcht,
maer zy wort genaemt Moeder van alle
tlacrom worter de Padde by gedaen , die- fchelmerye gelijck Claudiams feght. , Het gcwelcke
groote overvloet van aerde hebfcheurde en verbroken k-ced bedict , dat dele
bende , daer door zy gevoet wert , niet te duyvelfche pefte,fbo veel in de gemoederen
min is zy bevreeft, als die fich daer van onthout
, en doch altijt meer begeert. Ten
tweeden beftaetfe daer in dat men door
kromme wegen meer tot hem foeckt te
der Gierigen vermagh , dat die geene die 'n
goed van een ander neemt , die neemt het
oock van fich fclf: weiende in fijn Overvloed
armer als eenigh Bedelaer. Derhalven
rrecken als bchoorlijck is;geen opficht hebbende
op eenigh gevaer of ongemack ( hoe
feght Horatiiii, ^Itijtisde Gierige behoeftig.
De bleeckhcyt en magcrhcyt bed iet anders nict,
o-root dicfelve oock zijn jae niet op haer
)
eygen leven, 't welck daerom door 't fnoode
als haer gefladige en onverladelijcke honger,
wacr mede dele ellendige gierige Menkleed
ende bloote voeten wort uytgebeeld.
Ten laeftcn beftaetfe in de vafthoudentheyc
Ichen altijt zijngeplacght.
De tange of haecke in de rechter hand is
cea
:
^

Cjfte, offer. Offert A-, Ob
een gcrcetfchap dat altijt nae fich trcckt, aifoo
is cock de verkeerde natuyrc van de
Godloole Gierigaert , die nimmermeer ge-
of /y doerct
le*i-cnthcyt lact voorby gaen ,
mede , aenliendc noch pcribon noch ftaer.
De Harpic of Grijpvogel aen hacrc fydc,
is het rechte becki van de Gicrigheyt , hebbende
te recht den nacmc van 't grijpen.
Het yfer en de keten aen de becnen,beelden
af, dat de Gierigheyt niet alleen een flavinne
van de goederen , maer oock van den
Duyvel is gelijck Paulus rotte CobfT. aen 't
,
3 Capit. en totten Ephef. aen 't 5: Icyt, dat de
Gicrigheyt een jlaVmnc is van de afgoderye,
Offerta, Oblatione. Gifte,Offcr,
En jongh Maeghdeken geheel in 't wit
E gekleet en met bloote armen, houdende
in de flincker hand , met feer needrigc mijnen
een Hert , 't welck zy met groote eerbiedigheyt
vertoont te willen opofferen,
houdende de oogen en 't geficht ten hemel,
daerfe met groote nyverheyt nae ftaert, en
mette rechter hand falfe goude en fdvere
munte met groote vaerdigheyt uytreycken.
Zy wort jongh en in 't wit vertoont , om
te béwijfen , dat de gifte fuyver en fonder
vlacke moet wefen,gelijck Malach.i,Exodi
12, en Num. i, te fien is , alwaer Moifcs den
Ifraeliten gebiet , datfe een jaerigh Geytjen
of Lammeken , fonder vlacke, fouden offeren,
en dat voor den avont, als 't noch klaer
dagh was , om te vertoonen , dat de gifte
oock luchtigh en klaer zijn.
Mette bloore armen iffe vertoont , om te
bewijfèn dat het wel paft dat het offer vry
zy. Siet daer van i Reg. 2. Zy hout het
Hert in de hand als gefêyt isAVant wy moeten
gelijck als verbonden zijn , om niet alleene
onfe middelen en ons felve,maer oock
onfe herte den Schepper en onfen Verlolfer
^eft Chriflo met alle ootmoedigheyt en eerbiedigheyt
op te offeren, &c.
Het bewijs en de vaerdigheyt om mette
rechter hand goude en filverc munte te
fchencken , is om te vertoonen, als een fake
van groote overweginge, dat het gefchenck
niet alleene aen de behoeftige armen wort
gedaen ; maer dat geene , dat van grooter
belangh is , dat de ziele wort opgeoffert
d,oor gebeden en aelmoeflen.
,
L A T I o N E. Godsdïcnff &[C» 171
ReLIGIONE. Godsdiniff,
En Vrouwe met een eerwaerdigh op-
E ficht, gekloet in wit linnen laccken, houdende
de rechter hand open , en de (lincker
op een Outacr, waer op een vier brand.
Het vier op den Outacr is genomen gewecfl
voor een o.fferhande van de aldcroudfte
volkeren tottc komftc Chifti toe,'t welck
verfachtende de gramfchap Godes niet met
het bloed der Boeken of Rammen , maer
door fijn eygen bloed en vleefch,dat hy om
onfent wille ons wonderbaerlijcken in de
Eucharillie onder de gedaente van brood en
wijn doet voordragen. De opene hand met
het Outaer komt oock in een Medaglie van
^lius ^ntonmus.
Met wit linne laecken wortfegekleet,om
diewekke in
defuyverheyt uyt te driacken ,
de Religie vereyfcht wort , en daerom wouden
de Egyptenaers niet datter in haere
Tempelen woUe laecken gedragen wierdc,
gelijckfe mede haere dooden met linnen begroeven.vertoonendedaer
door hareGods-
dienft en fuyverheyd. En Plutarchus feght in
Ifis en Ofïrls , dat God geen dingh behaeght,
ten zy dat het fuyver zy , en overmits hec
linnen laecken fich fuy verder en netter lact
waffchen als het ander , foo oordeelden zy
dat haere Priefters geen ander laecken tot
haeren Godsdienft, fouden gebruycken.
E
ReliGIONE. Godsdtenif.
En Vrouwe die 't hoofd met een fijne
Sluyer heeft bedeckt , houdende in de
rechter hand een Boeck met een Kruys , en
in de llincker een vlamme Viers ,
ter fyden
haer ftaet een Oliphant.
De Religie nae de bepaehnge van D. Thomas
en andere School-lecraers,is een deughd
der zeeden , waer door de Menfch eere en
eerbiedigheyt aen den waerachtigen God
bewijft, foo wel inwendigh in 't gemoed, als
uytv/endigh door 't Hcbaem. En is oock de
ReHgie of Godsdienft den Menfchen foodanigh
van natuyren ingeplant, datfe oock,gelijck
(^rifloteles feght , hier door , om datle
reedelijcke dieren zijn, meer van de onver-
nufre dieren verfchillen, fiende dit felve hier
in klaerlijck , datfe in een onverfiene noot,
fonder datfe ccnige andere overweginge
y a
hcb^

172 Goaidiensi, R i-
hebben , ftr.ix haer kecrcn om de Godlijcke
hulpe acn re roepen.
Het gefichre wort haer bedeckt ,
om dat
de Mcnlchen, door de Religie, op God fien,
geU;ck S. Patilus fcyt, door een Spiegel in een
tloncker Raedfel, -werende dicfclve verbonden
aen de lichaemlijcke finnen, en overmits
de Religie altijt bedeckt is geweeft , foo ifle
onderhouden , door myfterien en geheymriffen
, 't welck zijn figuren gebruycken en
,
ceremoniën , als offe onder verfcheyden
kleedercn verborgen waere.
Door 't Kmys wort Chrijlus de gekruyfte,
of het Wapen en Vaendel van de Chriftli joke
Religie bediet, tortet wclckc de Chriftcnen
een groote cerbiedighcyt beioonen, erkennende,
daer door de fonderhnge Weldaed
van haere verlofTinge.
Het Boeck geeft te verftaen de H. Schriftuyre
, de opcnbaeringc en overleveringe
waer door de Religie in de herten wordt
gcbeclt.
Her Ficy druckt uyt de aendacht van ons
fuyver en oprecht gemoed tot God,'t welck
het eygen is van de Religie.
Mcttc Oli^hm ifle afgcniach , om dat dit
L I G I o N' E.
Dier het Godsdienftighfte van allen is , in
goeddaedigheyt geen' wee rgac hebbende,
voorfichtigh , beminnende de billijckheyt,
en is fecr beleeft, want als 't een Men fch
in de Woeftijnc van den wegh vind afo-edoolr
, wijft het hem feer vriendlijck^en
lachtfmnigh den wegh. 't Is befchcyden ,
want komende tUiTchen een kudde beeftcn,
wacht het fich (eer voorfichtighlijck,op dat-
ter niemandt Ibude befchaedigen , gelijck
Pllnm verhaclr.
Maer 't geene meert tot ons voornemen
dient , foo is die Dier een beeld vanden
Godsdienft gelijck Plinm , mede feght , dat
her de Sonnc en de Sterren in eeren hout,
en als de Nieuwe Alaene aen komt , gact
her fich van felve walTchen in een loopende
vliet , en kranck zijnde , roept her de Godlijcke
hulpe aen, werpende kruyden ten Hemel
, als middelen , omgiinll te verkrijgen
tot fijne gefondheyu
ReliGIONE. Godsdienif.
En Vrouwe met een Hembd , Stok en
EKercklijcke gewaeden, ftaende op eenea
fteen , houdende feer bevalligh mette llincker
hand eenen Tempel , op d'aerde fal
een Oyevaer , met een Slange, in den beek,
ftaen.
E
ReLIGIONE. Godsdienft,
En Vrouwe van Majefteyt en ftaetig-
gekleet met een kolbelijcke Man-
heyt ,
tel , tot een Pivial of opperkleed , hebbende
't hoofd bedeckt , waer op de Heylige
Geeft met fijne ftraelen , in de gedaente van
een Duyf, uytghnitert. Sraende op eenen
vierkanren fteen, Chnflum uyrdruckende, die
daer is de waerachtige Hoekfteen,die als de
Propheer feyt, van de bouwluyden des 'Ou-
en daer
den Wers is verworpen geworden ,
nae geftelt zijnde rot eenen vaften fteen van
de Heylige Kercke , foo kander dan geen
ander Fundament geleyt worden gelijck
,
Paulus feyt.
Defe becldnifife heeft aen d'eene fyde een
met eenige
kindeken merte Wet Moyfs ,
Rooien en dorre tacken , om uyt te drucken
de verledene ceremoniën van de oude
Offerhanden , en aen d'ander iyde Tal een
andex

ander kindeken ftaen , dat het Euamdium 'm
de hand hecfr. Want in Chrilio houden alle
Prophetien en Ceremoniën van de Oude
Wet op.
Zy hout in de flincker de Prieftcriijcke
roede van zy^aron, en in de rechter de Kercklijckc
üeutelen, om nae der Menfchen wercken
of verdienflen den Hemel te fluy ten of
te onrfluyten.
Nae dit beeld , is het ontwerp van on(è
vvaere en heylige Religie van de H. Apoftelen
en Vaderen getimmert,op den waeren
Hoeckfteen : en dat door de vier Euangeliften
, ichrijvers van de Nieuwe Wet , vol
des H. Geeftes , des Godsdienfts , Yver
Vriendlijckheyt en Liefde,
ReLIGIONE, GodsdienH,
En Vrouwe van een feer Ichoon oplicht,
Erontom met blinckende ftraelen,de borft
\V'it en open, hebbende vleugels op de Ichouderen
, met een gefcheurt en flordigh kleed,
•ftaende ter fyden een Kruys , en de rechter
hand ten Hemel opgeheven hebbende,
houtfe een Boeck, als een Spiegel , alwaer \
inhoud des Wets gefchreven ftaet : Ghy [uk
God WWen Heere lief hebben uyt gantfcher herten
siide en gemoed , dit is 't hooghfte Gebod : Het fweede
is dit gelijcl^ , Ghy fult uMm naeFlen lief hebben , als
V [elven : in dc/e twee gebodeu hanght de Met en de
Prof'hetett,
Zy leunt op \ dwars hout van 't Kruys,
alwaer aen de fiincker hand een toom
hanght , met haere voeten den Dood vertredende,
fchijnende of 't Kruys op den
bergh van Calvarien ftont. Alwaer een feer
treflijck verftand een gedicht op gemaeckt
heeft , foo aerdigh , dat het oock gcene
iiytlegginge van noode heeft , van delen in-
hout, aldus.
t'SAE MENSP RA ECK,
de Menfch en Religie.
M. O yaders hefjïe /{tnd, vol GoddelijcJ^e R^edcru,
Hoe gasdy foo beroyt in deesgifcheurde /(leeden ?
R. Ick walgh van'sWereks prael en van
der Menfchen eer.
Zvlt iVat Boeek is 't dat ghy draeght ? R, MijnS
Vaders Wei; en Leei,
,
GodsdieHB, ReligIone.
173
M. En "Waer toe mecl^t van horïl ? R, Olll 't oprecht
hert te toonen,
M. Hoe dus geleunt op 't Kzuys ? R, 't Kruys
overtreft de kroonen.
M. En "wacrom doch gevlerc/^t ? R, Ick leer ten
Hemel gaen.
M« Wat leert dees heldreglants ? R, Het donckre
hert verfmaen.
M. Wat tengel aen u fy i R, Ick tem de doUc
finnen.
M. En ycaerom hier de Dood } R, Ick kan deii
Dood verwinnen.
ReLIGIONE FiKTAt
yhlfche Godsdienlï,
En Vrouwe met een ftaetigh en langh
E kleed , fittende in een gulden troon , op
een Hydra met fi^ven hoofden , hebbende
defe Vrouwe op 't hoofd een gulden kroone
vol koflele blinckende fteenen,met veele
vercierde kleederen van fyde en goud : houdende
in de rechter hand een goude fchaele',
alwaer een Slange binnen is. By haer
leggen veele luyden , knielende , als of zy
haer aenbaeden , oock eenige dood ter aerden
: om dat haer valfche ieeringen , den
Menfchen door haere fchijn, bevaÜigh zijn,
of dat de waen van des Werrclts gemack
haer die doet behaegen : Maer in 't eynde
bereyden zy de Helle in 't ander leven , en
de ellendigheden hier tegenwoordigh ,
die
haer door een onverwacht oordeel Gods
over den haife komen.
ReLIGIONE of GodsdienFl van S.La^arê
en S.Mauritio,
En oude Vrouwe, maer van een ftout en
E moedigh opficht, wetende meteen Har-
hebbende
nas gewapent op de oude wijfe ,
op 't hoofd een Hehn , alwaer een goude
kroon om gemaeckt is : in plaets van de
kam op den Helm, lal vier komen, de locken
van 't hoofd fullen nederwaerts hangen toe
op de fchouderen, toonende eenluchtigh en
lieflijck wefen, op 't midden van de borft fal
zy het groot Kruys van S. Mauritius en La:^^''
rus hebben. Haer onderkleed fal van root
laecken welen , en daer boven een goude
Mantel , die zy mecte Hincker hand pooght
Y 1 te

174
Codhep, Divinita.
te ontdeckcn, om cenen I^eprofe te hulpc te
l':omcr.,die by haer leyt, hebbende oock een
Boeck in haer rechter hand. Acn haerc vog:ten
falie goude brooskens hebben , met eedele
fteenen j.^ecicrt , onder haer flincker
voet ialfc tuylbanden , fchilden , pijlen , bogen
en andere Turxfche wapenen hebben,
diefe vcrachtelijck mette voeren trcet , vertredende
te gcHjck te kettericiiictte rechter
voet. Waer over de kerterie vertoont wort
door een yfelijcke lelijcke Vrouwe , die van
de fpiclfe die de ReHgie in de hand heeft,
een rokige vlam uytgeefc,
gewond zijnde ,
hebbende Je hayren over einde en in 't wilde
gefpreyt. De borft, de mammen, en een
deel van'tlich.icm leyt bloot, drooghen
vcrdort,flaende de rechter hand op een toegeflooten
boeck , alwaer veele vrecilijckc
Slangen uytkomen.
DlVlNITA. Godhcyt,
EEn Vrouwe in 't wir gekleedt meteen
vlamme Viers boven op 't hoofd , hou-
dende met haer beyde handen twee blauwe
Hemels-klooten , alwaer een vier uytgaet,
of'/y lal op 't hoofd een vlamme hebben,
die in drie gelijcke dceicn fal opg^en,
Codvrttchtighcyt. Piet a.
De wittighcyt des kleeds bcdiet de fuyverhcyt
van 't weien , dattcr is in de drie
Goddclijcke periboncn. Een ontwerp van
de kennilfe der heylige Godgeleerde , vertoont
door de drie even gelijcke vlammen,
om te bewijfen de evengelijckheyt der drie
pcrfoonen , of van eene vlam die in driea
gedcclt is , oock om te kennen te geven de
verccniginge der Naturen , met de puderfcheydinge
der pcrfoonen.
De witte verwe is befonderlijck de Godheyt
eygen, vermits die gemacckt wort,lbndcr
nienginge van andere verwen , lbo is
oock in de Godlij cke faecken geen menginge
van eenige andere dingen. En daerom,
wanneer de Heere Chriflus, op den bergh Ta»
hor vcrheerlijckt was , foo verlcheen hy, gcklcet
zijnde, ais in een wolcke.
De twee Hciiiels-klooten , bedieden de
eeuwigheyt , die by de Godheyt is onfcheydclijck.
En datfe diefelve in de flincker en
rechter hand houd , bediet, dat de Mcnfchc
door de verdienden Icfu Chrïllt en door Godfalige
wandelinge het eeu\^'ige leven deelachtigh
wort.En die zy hier mede genoegh,
laetende dacr van het langer verhacl , aen
den Godgeleerden.
P I E T A. GodvruchtigheyU
En poefcligh blanck Maeghdeken van
E fchoon ophcht , met dicke oogen en een
verheven neule, met vleugels aen de ichóuderen,
in 't root gekleed met een viervlamme
boven op 't hoofd, houdende de flincker
hand voor 't hert , en mette rechter hand
keertfè een Overvloets Hooren om, dat vol
is van verlcheyden vruchten , die tot des
Menfchen onderhout noodigh zijn.
Zy wort als boven uytgebeclt,om dat de
Natuyrkondigers die alfoo befchrijven. In 't
rood is zy gcklect , om dat zy een medegefellinne
en fufterken is van deLiefde,en hier
om pafl: haer defe verwe fecr wel.gelijck elders
op fijn placts is geleyr,
Zy draeght vleugels , om dar defe onder
alle Deughden voornaemlijck gefeyt wort
re vliegen , want zy vlicght van God nae 'c
Vaderland, van 't Vaderland totte Oude-
ren, van de Ouderen geHadigh op ons felve.
De vlamme die zy op 't hoofd heeft , bedier
het gemoed dat van de Liefde Gods
ont-

Codgeleeriheyd. T
ontfleecken Is ,
vruchtigheyt , die uycer natüere vlamt nae
Hemelfche dingen.
tot oeffeninge van de God-
De flincker hand op 't hert,bediet,dat een
Godvmchtigh Min plagh rcyckenen te vertoonen
van lij ne liefde, en dat door levende
en eedele wercken, die gedaen worden mee
Tonder
een vaft en volmaeckt voornemen ,
pochin2;e of begeerte van ydele eere. Derhalven
leggen eenige , dat Firgdms en andere
Poëten, dat om alle Ichaduvven totte Godsvrucht
van ^neis wegh te nemen , hy de
nieefte wercken van fijne Godvruchtigheir,
gepleeght foude hebben ,
van den nacht.
in de duyllerheyt
De OvervloetsHooren, bedier, dat men
in fi.ecke van Godvrnchrigheydt weynigh
werckx moet maecken van de Rijckdommen
des Werrelds. 't Weick onder andere,
met een beicndere voorcTaed in de grootlle
dierte van onfen tijd betoont heeft binnen
Komen de Heer Patritita Patr'itii, diewelcke daer
over veel meer lof waerdighis,
penne hem kan geven,
als mijn
Theologia. GodgekertheyJ,
EEn \''rouwe met twee ongehjcke aengclichten
, fiende met het jeiighdelijckfte
HEOLOGIA. ^1$
ten Hemel , met het oudfle nae der aerde,
fittende op een Hemels kloot,of een blauwe
ronde bolle vol fterren , houdende haere
rechter hand voor de borft ,
en de flincker
uytgeftreckt nae der aerde , de flippe van
haer kleed ophoudende,alwaer een Kadt ter
lyden ftaet : 't welck is het eygen Hierogliphifch
beeld inde H. Schriftuyre , van de
Theologifche kennifle : want gelijckerwijs
het Rad de aerde niet raeckt,ten zy alleene
met den ommetreck of onderfte rondigheyt,
hoewel 't fich nochtans beweeght,alK>
moet een oprecht Godgeleerde, fijne finnen
ftiercn nae de kennifle, doch alfb,dat hy die
flechts , gaende maecke , en niet alles over
hoopfmijtende, verwarre.
De twee aengefichten waer mede zy nae
ó.cn Hemel en liae der Aerde fier, bedieden,
eelijck t^ugufïimu tot Volit^uinum feyt , dat de
Godi^eleertheyt is geveftight in 't gefcadigh
opmercken en in 't flantvalHgh beniinnen
van God en van fijn evennaeften, en daerom
kan zy tot God niet opv/aerts fien , ofzy
moet oock het oogh nedervvaerts op hae-
ren naeften flaen : en dit bediet , dat een
Godgeleerde niet van noode heeft ,
dat hy
foo

176 Codvrtichtigkjt der Kinderen tegens haere Ouderen.
ibo hooc^h ftijf^c met fijn vcru.iiid , dit hy
met eciien oock niet Ibude dcncken, dat hy
een Menfch vvaere , en dat hy lichtlijck in
veel doolingen kan komen te vervallen , en
daeroin moerhy voorfichtlijckgaen,enmet
opmercken voor hem fien ,
hoedacnigh hy
Gods Woort lal uytlcggen en verkondigen.
Met een jeughdigh gelicht wort zy gcmaclf,
ten Henicl fiende, want gelijckhooge
en wijt afgefcheydenc dingen nicuws-
^ierigh zijn en aengenaeni.alfo zijn de aerdicheen
nedrige dingen,om datfcveel mocy-
lijckhcyt en fwarigheyt onderworpen zijn,
onaengenaem en verdrietigh.
Zy fit op ecnen Hemel vol flierren ,
ver-
mits de Godgeleertheyt haer rufte niet ftelt
in eenige aerdlche ficcken, maer gaet regelrecht
il:reven nae de kenniflc Godes , van
waer zy daer nae , een regel en 'richtliioer
krijght van werenfchap en kcn.nilie van alle
dingen, die haer licht maeckr, in die dingen,
die wy met groote verwond eringe , hier op
der aerde, met onl'e oogen aenlchouwen.
De handen voor de borft , drucken de
ftaetigiieyt uyt,om dat defe een kennilfeal-
ier kcnnillen is.
De llippe van 't kleed die mette handen
opgehouden wort , bcdiet dat het eene deel
•van de Godgeleertheydt , fich ftreckt tot
aerdlche, doch noodHiecklijcke dingen, diewelcke
daer in beflaen , dar wy onfe handelingen
oprechtlijck nae de deughd flillen
fticren , om de Tonden te mijden , om God
inwendigh en uytwend;gh te cercn ,
en andere
dingen, die daer zijn als een kleed waer
onder wy niet doordringen , ten zy de gemoederen
van God verlicht" zijn.
God-vïuchti^heyt der kinderen tegens haere Ouderen,
EEn jonge flaetlijcke Vrouwe , hebbende
met haer rechter hand , haer flincker
Mamme gevat, als of zy die wilde uytdrucken
en iemant te fuygen geven , aen haere
voeren fal eenKraeye flaen.
De oude ilomeynen willende de Godvruchtigheyt
van M, tylntonla Pm uytdrucken,
maeckteneen Medaglie van Mncas, die
fijn Soontjen i^fcanim acn fijn hand hour,
dragende op fijne fchoudercn fijnen flockouden
Vader cyinchifoi : Waer van Vtr^tlius gcdencktt
In een ander Gricxichc Medaglie
van (^>itM, Piia , is de Goddinnc de Godvruchtighcyt,
httendc afgeinaelt , hebbende
een n leckt Kindeken m den arm, dat zy haer
borll vertoont.
Doch is defê tegenwoordige becIdenilTè
hier toe niet gemaeckr , maer wy willen al-
leen uytdrucken de Godvruchtigheyt der
Kinderen tegens haere Ouderen , aie op de
maniere van de Godvruchtige Dochter geflelt
is , die hacrcn Ouden Vader , in de gcvanghnilTe
hcimlijck (met haere borftien) on-
derhiel , ahvacr hy veroordeelt was te fterven
, fulx dat het een yder verboden was
hem eenige fi->ijfe toe te bren^-en : Maer
't felve wierde door den ftock-bewaerder
ontdeckt , als dat hy noch leefde , door de
Godvruchtigheyt van fijn Dochter. Defê
trouwe en Godsdienftige daed behaeghde
den Burgemeeflers C.Qui"tio en M.-^Mtulio foo
feer, dat zv, bov^cn de mifdncd, die zy hem
en ^(^^Q weldaed ter eeren,
quijt Icholden ,
ecnen Tempel , in plaets van de gevangenis
deden bouwen, en heyli 'hdcndienfelvenjde
Kinderlijcke Godvruchtigheyt roe. Sextus
Pompcjui en Solinu! verhalen diergelijcke daed
van een flechte Dochter tegens'haren Vader
ais
1

als oock regens haere Moeder. Vukrlui Maxi^
mui verhaek diergc'ijcke dacden meer.
Hier en elders is geleyt dat de Oyevaer
een Hierogliphilch beeld is van de Vaderlijcke
Godsvruchtighcyt : nier re inin lbo
dient ons tegcnwoordigh deKraye voor een
beeld van GodvruchtighejT regens Vacder
en Moeder. Wanr als Kaer Vaeder of A'locder
door d'ouderdom de veeren uytvallen,
foo decken haer de kinderen met haer eygen
pennen, haer fpijfe toebrengende , waer
mede zy worden onderhouden, en wanneer
haer Ouders machteloos zijn te vliegen,roo
dragen zy diefelve op haere wiecken,en bewegen
haer rorre vluchr, ten eynde zy haere
leeden wat reppen , en tot haer felve mogen
komen gelijck llilx B. cJnglims verhaelt.
,
Welck aenfien is genomen uyt t^Jmbrofim, die
den Kraeykens een Godvruchtige Natuyre
toefchrijft.Hier door moeten alle ondanckbaere
en verbafterde kinderen befchaemt
worden , die haere Ouders laftren, fchelden
en flaen : Daer een Kraeyken,een onvernuftigh
beesjen, meer befcheydenheyt en Godvruchtigheyr
roonr regens die geene die 't
heeft ter Werk voort gebracht.
E
P I E T A, Godsvruchtigheyt»
En Vrouwe met een fchaele in de rechter
hand , en met de flincke elleboge op een
kindeken. Ofte een Vrouwe met een kindeken
op den arm, en eene voor haere voeten.
Wanneer de Egyptenaers de Godvruchtigheyt
wilden uytdrucken, foo maelden zy
twee longelingen , die te faemen een karre
ofkoerfe trocken, ter gedachtnilfe van Bito-
ndcs en Cleobes gebroeders, diewelcke uyt
groote Godvruchtigheyt, haer eygen Moeder
nae den tempelVan f ««o trocken,
tydnders,
En Vrouwe met een Wieroock vat , en
E voor haer een Autaer met een Vierkleed
tontom, alwaer een vlam ontfteecken is om
te offeren.
Ciccrc feyt dat Godvruchrigh te welen,anders
niet is , als eerbiedigheyt tot God , tot
overheden.ouderen.vrienden en't vaderland.
E P I £ T A. Godvruchtigheyt»
En Vrouwe die mette flincker hand een
Oyevaer hout,hebbeade de rechterhand
Godvruchtigheyt, Piëta.
177
boven een Autaer met een bloedigh fwaerd^
ter lydcn ftaet
deken.
een Oliphant en een kini
Godvruchtigheyt is de Liefde tot God,
tot het Vaedcriand, rotte Kindercn,Vaeder
en Moeder :
en daerom wort zy met her
longhskcn geichildcrt.
De Oyevaer bcdiet het beeld van de Godvruchtigheyt
tegens Vaeder en Moedcr,gclijck
clclcrs gefèyt is. Dar zy het blobtc
fwaerd, boven het Autaer hout, betoont de
GodvruchtigJieydt diemen behoort te gebruycken
tot voorftand van de Religie, alle
gevaer te rugge Hellende.
Flutarchui verhaelt van den Oliphant : dat
feekere Jongens te Romen aen de fiuiyt van
eenen Oliphant Honden ,
om dienfdven te
tergen , en hy toornigh w^ordende , neemt
eenen uyt den hooi) , als of hy hem wilde ui
de locht werpen. De Jongens fiende haercn
mxcede-maet in delen nood , krijten en bidden
den Oliphant om genaede, die met een
fonderhnge Godvruchtigheyt, hem foetjens
wederom op der acrde fielt, fonder hem
eenigh leet aen te doen,hem genoegendedat
hy de ftoutigheyr van dele" bengels hadde
getuchtight,en dat alleen door de vreele,
I M P I E T A. Godloosheytt
"P En lelijcke Vrouwe , wiens oogen zif
s:
n
-Lverbonden, hebbende Eefels ooren,en in
haer rechter hand eenen Haen,in de flincker
een tack van een ftekelige dooren.
Godloosheyt is eene onmenfchlijcke en
beeftlijcke hartztocht van een opgeblaefen
gemoed , ftrijdigh tegens de eygenlchappen
der Vromen en der I)eughd , wiens aert is
de plichten tot de heyligè dingen,tot Ouderen
, Evennaeften , totte Wetten en rot hec
Vaederland , te verachten en te verwaer-
lofen.
Met verbonden oogen en Eefels oorcn
iiïe gemaelr, om dat Hordtius Rl>ia!diu feyt, dac
de Godloosheyt fomtijts fpruyt uyt onwetentheyt
,
diewelcke niet opgeholpen noch
onderftut wort door de Genaede Godes
Wanr veele onverHchte Menfchen , konnen
door de dicke nevelen der Wereltfcher
duyfternifle , de waerachtige Hemelfche
goederen nier liefhebben noch beminnen.
PeH^ea die zy in de rechter aniihour, f
Z by.

178 Godlooshcyt. I m p i e t a.
by den E(^ypten;iercn voor ccn beeld \':{\\ de
Godloosficycgcftclt, gelijck P'iahs verhaelr,
ovcnnits dit Dier fijn cygcn Moeder verkracht
, en dickwijls tooiiL her lichharten
wreed tegens fijnen V.ieder : lü!x dat w.ier
deGodloosheyt regeerc,daer part de wreecheyd
oock wel by , en door defe bereyckcnillc
is haer een rteeckelige Doorne in de
hand gegeven , die van de Egyptenaers gcftelc
wie'rde , om daer door een Godloos,
verkeert en radend Menfch uyt te beelden,
die nae fijne maniere van trots te leven,
grootlijx de zeeden van alle anderen , heeft
verongeiijckt en verdorven : Want defe als
dor zijnde, fal veel eerder breecken, als dat
zy fich een weynigh foude buygen.
:
Im PIËTA E Violen ZA lbi2:"-e:ta alk
Giuftiria. GoiiLoshcyd en Gnvefd\loor de
iKJliücofhet Richt t'ondergebracht,
E En Hippotamus of een Nijlpaerd ,
aerden ncdergeleyt ,
ter
onder een Scepter
daer een Oyevaer boven op ftaet.
De Hippjtamm is een Dier , darter in de
vloed Nilui leeft, gelijck Pliniu! fcyt , heeft de
rugge , hayren en het brie'lchen gelijck eer»
Paerd , maer fijn klauwen zijn geklooft , als
de Oifen, en de fnuyt verheven, en de rteerc
en de tanden krom, gelijck een wild Swijn,
is van natuiren Godloos, want om fijn Moeder
te verkrachten, foo doot het fijn Vaeder.
De Oyevaer is in 'r tegendeel oprecht van
gemoed , want hy is Godsdienrtigh tegens
I M p 1 E T A, Godloosheyt,
En Vrouwe in koper-roeftige verwe ge-
E kleet , wreed van gefichre , houdende in
fijne Ouders, haer inden Ouderdoom te
hulpe komentle gelijck BafUus en Pl'mm , leggen.
De vericheyden natuyren van dele
de flincker arm een Nijlpeerd,en in de rech- twee Dieren , drucken ons voornemen feer
ter een brandende Fackel , waer mede zy wel uyt. Pliitarchus feyt in fijne uytleggingen,
een Pellicaen met haer longen in 't neft leg- dat de aerdfche Dieren foo tochtigh niet
gende, op der aerde verbrant.
zijn, als die in 't water \even,Soo ghy^ieyt hy,
Godloosheyt is een fonde die tegens de (Ic Nijlpacrdcn by de Oyevaers vcrgclijc/^
, joo Moeden
Godlaligheyt ftrijdigh is, niet alleene tegens defe haere Vaederi , maer de/e Paerden , om datfe met
de Gerechtigheyt , maer oock tot fchaede haere Moeders mogen verfacmen,dooden fZ/V/f/vt'. Waer
van het Vaederland,van Vaeder en Moeder over Su'idds , willende de Godloosheydt en
en van haer lelve. Met koper-roefte verwe 't geweld die door 't Recht t'ondergebracht
wortfe gemaelt , wefendc dat felve een ken- was, vertooncn , leyt datfe een Oyevaer op
tcycken van een quaedaerdige en fchaedelijcke
natuyre , diewelcke in die geene ge-
een Scepter, daer een Hippotamus onder lagh,
plaghten af te beelden. En dat om redenen
vonden wort, die haere handelingh tot fcha- die boven geleyt zijn,
de en verderf van haere weldaeders aeiileggen.
In de flincker hand voertfc een Nijlpaerd,
want als dat Dier tochtigh wort om met
fijn Moeder te verraemen,foo dood het fijn
cygcn Vaeder,die 't hem foeckt te beletten
Alïoo doet oock de Godloofe , die om fijne
ongebrcydelde hertztochten genoegh te
C L E M E N Z A. Gocdertkrentheyt,
En Vrouwe fittende op een Leeuvv,hou-
E dende in de flincker hand een Spiefie, en
in de rechter een Pijl , als of zy die uyter
hand wilde wegh werpen , niet om iemant
daer mede te quetfen gelijck het in de Me-
,
doen, brenght fijnen Weldocndcrs in verderf
en ondergangh.
In de rechter hand hout zy een ontfteecken
Fackel , verbrandende den Pellicaen :
daglie van den Keyfer Sevcrui gevonden vverc
met dele letteren Indulgentia Au-<
GUSTI InCaRTHAG.
De Leeuw is een beeld van Goedertie-
Want de wercken van de Godloofe zijn niet rentheyt , want gelijck de Natuyrkondigers
anders als verftooringen van liefde en God- feggen , indien de Leeuw een Menlch mer
laligheyt , 't welck leer wel door den Pelli- geweld overwint en ter aerden werpt,en hy
caen is uytgedruckt, gelijck wy elders broeder
iUllen verhaelen.
alfdan felve niet gewont is , foo fal hy dien
Man gantfch geen hinder doen , maer hem
alleen iuchtighlijck fchudden.

Coederticrentheyt, Cleme nza. 179
ClEMENZA & MODERATION E,
De Pijl , op de manier als wy fuUcn fego-en
, is een tcycken van Goedcrticrcntheyt,
want zy wilfe niet gebruyckcn tot achterdeel
van die geene diclirat'waerdigh '/ijn.
Waer over Se>Kca leght in fijn boeck van de
GoeJcrtierenthey t : Goedertkrenthcyd i< eenfacht--
moalighcyt van een opperhoofd , over een ffimdcr , in 't
oplepgcn der Prajfe,
ClemeNZA. Goedertierenthep,
Goedaerdigheyt.
En Vrouwe , die met haere voeten een
E bcrgh van Krijghswapenen vertrect , en
Zy wort fittende gemaelt ,
moedigheyt en rufte te vcrtoonen.
De ftock vertoont , datfe kan en niet wil
ftrengigheyt gebruycken, overfulx kan men
wel fcggcn, fpeelcnde op den tegenwoordigcn
Pau (lij eken ftoel , Laet vaeren duyfent
hangen.
'Severi of ftrenge , tegen een Clemens of goedertierene
Paus. Men foude oock met Oviliifs
mogen -^ feggen _,-, -
Goederrierentheyt is niet anders als een Daer is geen beter Prins ge/nati^ht va» verflarJ,
die mctte rechterhand een Olijftackuytreyckt
, leunende met den llincker arm op
den tronck van dienfelven boom, alwaer de
Fafei Con/ulares of Burgemeefters roeden aen-
Goedcrticrcntheyt en Taeht,
En Vrouwe die mctte flinckcr hand een
E Eaux^'crtack hout , en in d'andcr hand
een ftock, diefe wat verre van haer hout.
Goedertierenthcyt is een deughd,dic den
Menfche tot medelijden beweeght , en die
vaerdigh is om quijt te fchelden , en gerect
om iemant te helpen.
om de facht-
Ophoudinge van ftrafïe aen de mifdaedige, ^y^h donfs,die fijn macht, nae 't reeht,hout in den band.
wefende de(e een verfbetinge van de ftreni^io-heyt,
maeckende een volmaeckte maniere
van luftitie , of Recht, wefende, voor die
in Regieringe geftelt zijn,feer nootwendigh.
Zy leunt aen een tronck van een Olijf-
te vertoonen, dat de Goederrie-
boom , om
rentheyt niet anders is , als een neyginge
van 't gemoed, tottebarmhertigheyt.
Zy reyckt een tack uyt van diefelve plan-
om een teycken van Vreede te vertoo-
te ,
nen : en de Wapenen ter aerden geworpen,
mette Borgemeefters roeden die opgehangen
zijn,bedieden, darmen regende mifdadige
geen ftrengigheyt van Recht wil gebruycken
, als men w'el konde ; Daerom
feytmen dat de Goederrierentheyt eygentlijck
een aflaet van God is, over onfe fonden.
Waerover degeeftlijcke Poëet yida verfiert,
dat in plaets van Mcrcurius^'fupiter de Goeder-
rierentheyt fent , die een Dienaereflche fal
wefen van 't Ambaftketfchap. En Seneea
druckt in fijn fpel Ofiavi.i,{eer wel uyt/r geene
boven gefeyt is, feggende
'/ Is braefte munten uyt by trcjfelijeke Helden,
ybor 't land te-:(ijn beforght, te (paeren den geleidden,
Sieh j^ecnen van den rnoord^en doen de ^amfehap af.
En gunnen 't land de ruH, fijn Eeww den Vrredc-ftdf:
Door dees verheven Deugd, fo lilimtmen nae de JVolcken,
En hier door is de Held Auguftus van de Volcken,
^Is Vacder van het Kijek^, voor eenen God gt kroont,
Wiens Sterre, t\ijnder eer, de K^rcf;j:n Hemel toont.
:
De Lauwer-tack vertoont, dat die gccne,
die de Goden hadden vertoorentjhier mede
wierden gefiay vcrr.
C L E M E N z A. Goedertiefentheyt,
En Vrouwe die mette flincker een Proces
E oft Rechtspleyt hout, dat zy mette rechter
in ftucken fcheurt of met een penne
doorfchrabt , en onder haere voeten falfe
eenige boecken hebben,
BeniGNITA. Goedertierenthcyt,
Goedaerdigheyt,
En fchoone jonge lachende Vrouwe met
E een braef vercierfel en blonde hoofdhayren
met een goude kroone en een Sonne
op 't hoofd , en een luchtigh gouden kleed,
met een opper-rock,die met purper geboorc
is , alwaer drie filvere waflende Maenen op
ftaen : Zy fal nae de rechter hand gekeerr,
iich wat buygen , mette armen open , en fal
in de rechter een tack van een Pijnappel
houden , fchijnende offc in een goude Zeetel
wierde opgelicht , ter fy'den ftaet een
Elephant.
De Goederrierentheyt is niet anders,voor
foo veele men uyt de leeringe van t^rifïote^
les kan bemercken , als een natuyrlijcke ge-
negentheyt van een doorluchtigh perfoon,
Z 2
om
*

i8o
Geedertiennthejt ^ GoedaeYdigheyt, B ë n i g n i t a«
om teyckenen ic vertoonen , d?.r hy de eere
gioor aclic, die hem van flechrer perfoonen,
als hy is, wort aengedacn. En die is een eygen
dcuglid van grootc Mmncn voor foo
veel 7,y groornioedigh zijn. En degroorinocdigheyt
wil nier anders uytdruckcn als
een Man die in glans en cicraet van een volniacckrc
denglxl uyrblinckt. En gelijck het
fwaer is, grootmoedigh te zijn, om darmen
alle goede hoedaenigheden daer roe van
iioode heeft , allbo eedel is 't oock goedertieren
te zijn. De genegentheden van een
grootmoedigh Man zijn vierderleye,welcke
genegenrheden wy die dingen moeten noemcn,die
geen verkiefinge hebben : Als Weltladigheyt,
Heerlijckheyt, Sachtmoedigheyt
en Goedertierentheyt j waer toe alle andere
moeren werden gebrachr. Wanr een grootmoedigh
Man acht fich felve niet hoogh,
noch hy veracht niet,als eene die noch vreeft
jioch hoopr:Voor ibo veele hy nier verachr,
is hy goeddaedigh , voor foo veele hy fich
!

Ccederftcrentheyt , Goedacrdigheyt.
Deus 'impnre gaud(t , dat is , de Goden verheugen fich
't welck een teycken is, dat de Maene aen 't
waffcn is , volgehde de Sonne : alfoo wafl
mede het doorluchtigh Huys van Stro^Vy
volgende den glans van de grootmoedigheyt,
in de eere geflaedigh aen. Als mede in
den glans van den goeden nacme, door diefelve
Goedertierentheydt. En de Maene
wort oock Lueïna van de Oude gehccten,
om datle het licht brenghr aen de nieuwgebooren
kinderkens, en dat zy als Vroetwijf,
diefelve voor den dagh brenght , wefende
goedertieren , en een vochte Planeet , komende
den Vroukens , door haer inilortin-
e;e, in 't baeren te hulpe, gelijck Horatun feyt.
En van de Maene kan men leggen datfe
goedertieren is, want zy hcht in de duyiterheyt
van de nacht , zy verfeeckert en moedight
den armen wandelaers , en den Harderkens
op de wacht van haere kudde : En
daerom is zy van den Ouden een geleytfler
en helpfter genaemt. En de Egyptenaers
beelden haer , Hierogliphifcher wyfe , in ,
dat defe twee Planeten , als Sonne en Maem,
waeren de Elementen ofbeginfelen van alle
dingen , als die door haere eygene kracht
baerden , onderhielden , en alle benedenfte
dingen g^duyrigh maeckten : Boven dat
dat oock onlè leven door haere befHeringe
wiefde beleyt , en door de vochtighey t des
eenen ,
houden.
en de warmte des anderen , onder-
leughdigh , vrolijck , lachende , luchtigh
en beleeft ifle gemaelt , om datter geen
dingh aengenaemer noch lieflijcker is , als
de Goede: tierentheyt. Waer over Tfra/Z/W
feght , Ickheht metter dact bevonden , datter niet beters
voor den Menjehe is als goedertieremheyt. Daerom
is zy oock beerüjcls gekleed; en met
,
B ËNIGNITA.
goud gekroont,als die foodanigc hcerfchap-
in oneffen getal.
]-)ye,gelijck de Godertierentheyt is,wel pall:
Eli de Pythagoriften feyden, dat het drie
maeldrie, waèrin het twee begrepen is,
was van ongelooflijcker macht. Wacr mede
en het neygen van de voeten , en'tbuyocn
van 't hoofd, als mede de open armen , zijn
in den Princen teyekens van grooter Goe-
Pktooock overeen ftemt , fcggende darde dertierentheyt , verre afgefcheyden van de
ziele' van her getal van drie , drie mael verdubbelt,
haere oorfprongh hadde : en oock
felfdeMaene, wort van de Poëten drievonnigh
genoenit, gclijck men by ^4:'.[oniiiyn
grootsheyt des gemoeds en derflraffigheyt.
De tack met Pijnappels houtfc , om dat
defe boom een beeld is van de goedaerdigheyt
, want alhoewel dele boom hoogh':s
in fijn boexken Griphui kan leien, vvaerom hy en een breede fchadu maeckt, foo ilfe noch-
van dit drie-tal verhaeldoct. lek lal niet tans geene plante , die daer onder ftaet
naelaecen te feggen dat defe Maenen nae de fchaedelijck , maer yder tiert en bloeyrer
rechter hand zijn gekeert,dat is ten Ooften, vrolijck. Want zy is tegen een yder goedertieren
,
gelijck de Philolboph Theophrafhs
verhaelt lib.3, c.i f, van de Planten, daer hy
feyt, Men hout dat de Pijnboom daerom tegen een yder
goedaerdigh is, om datfe een fleehte v.'ortel heeft en hocgh
is, Daer ^vort Adyrthe en Laurier onder gefaeyt , en
'Watter onder jlaet ^vort van haer jVortel mei belet , dat
de kruyden fieh niet vrylijek^fouden vermeerderen, iVaer
by men kan verjlaen , dat de JVortel even ^vel meer hin-
dcrlijcl^ IS als defchadu : plant alfoo de Pijnboom een
breede fchadu maeckt , en de iVortcls hier e» daer hoo-
ger uytfieecken , foo "Weygertfe nochtans niet , naer haere
maete ^ andere in haer ^efelfchap aen te nemen, Wacr
uyt is aen te mcrcken , dat de eedle Pijnboom
, met een hooge flechre wortel , fcer
goedertieren onder haere fchadu, de Üechtc
kruyden en planten ontfanght, gelijck oock
de andere boomen van een hooge wortel
doen, die oock niet weygeren mindere piai:ten
in haer gelellchap te hebben : 't welck
ons tot een beeld fal verftrecken , dat een
cedel Perfbon van een hooge v/ortel , dar is
van hooger ftam en afkomft,onder de fchadu
van fijne befcherminge moet aennemen,
oock andere , die minder van ftaet zijn , en
dat met alle Goederrierentheyt , en dat hy
haer eenig deel geve, foo in fijne vriendfchap
als gelelfchap : En dat doen geen verachte
perfoonen, die uyten dreck zijn opgeklommen
, alhoewel die door de fortuyne zijn
verheven : Maer dele blijven, in 't gemeen,
plomperts, en als dobbelde en geen eenvoudige
Menfchen , gebruyckende veel liever,
tegen andere Menfchen, haere quaedaerdigheyt
als Goederrierentheyt.
De Elephant , een eedel Dier en grooter
fuUen wy ftellen voor de
als eeni'^h ander ,
Goedertierentheydt van Princen en groote
Heeren ; vün wiens Goedertierenrheyt
•^ 3
,
t^r/]?fl.

182
t^r-^^o/f/f/ c;ctuyf;ht ,
Goedcrticre^nhcyt, Goedacrdighcjt. B
dat de Oiiphunt boven
alle andere Dieren het lachtmocJir^hfte en
goedi;j;hfte is. B. ^ngWaa feght , dat de Oliphantcn
uyter natuyren goedertieren zijn,
om ditfe geen galle hebben. Maer wy leggen
dat de Elcphant daerom niet goedertieren
is, om dat hy geen galle hceft,aengelïen
de Cameel oock geene heeft, nochtans
heeft diefelve fulckc cedele goedertierenthcyd
niet als de Elcphanren. Want de Naruyre
heeft diefelve meteen feecker licht
\x\\ een wijs verftand en finnen beseft, die
bynac Mcnfchlijck zijn. Dh Dier Jal mnmcY-
fNCcr, icmdm die in de iVocftijne, van den "Wegh is af^e~
avaclt , verfchricJ(e», wet fjn vrcefijcligcficht , w.icr
/(eert fieh feer aerdr^h "Wüt van \erre van den "wegh af,
tn om den JVandelaer tmet te geven , bt'Wijsl hy dien al/e
heleeftheyt en faehtrnoeêigheyt, engaet hem al foctjens op
lien M'egh voor , hem dkr.fehen "Wijfende : gclij ck
Barth. ^fglicii! cn P/iw/w verhaelen. 'tWeIck
voorwacr in der waerheyt een gocderticrcne
en vreemde daed,in een Dier is, 't welck
macht hebbende om tebcfchaedigen, nochtans
niet wil, maer veel liever wil helpenen
vordcrlijck zijn. Van defes Diers cedele cn
vricndelijcke aert , mogen haer mede dele
Hecrentoepaffen, diewelcke gedreven zijnde,door
haere ingeborene vricndlijckeNaruyre
, haere Onderdaenen en Dienaersbefchcrmen
, en haer geleyden in den wegh
van 't geluckfaligh genoegen, haer te hulpe
komende in haere uyterfte bchoeftigheden.
Jiant een eerbaer Prins heeft dit ooghrwit , dat hy fijne
onderdaenen geluekigh tnaeel^e, feydc t^ntipater. En
boven dat, fullen de eerbaere en goedaerdigc
Princen en Heeren om re meer gevreeft
cn gceert te wefen , haer voegen om een
yder te hooren ipreecken , en de minde gehoor
te geven : 't welck oock de dapperfte
Princen hebben gedaen , naelactendc van
.
haer , een goed lof aen den nackomelingen.
f_Jlexander Sevcrus was ftrengh van Naeme,
doch vriendlijck van aert , cn dat tegens die
geenc die 't niet dorden wagen om iets van
hem te begcercn : En roepende diefelve tot
hem, fcyde haer, iVaerom begeerdy met ? Meendy
mogeltjck dat ick u fchuldcnaer hlijve ? eyfeht doch , op
dat ghy over my niet hebt te l^agen. Want ^lexander
vcrftont , dat een Prins gehouden was goedertieren
gehoor te geven, en onderftand te
doen aen geringe en mindere perfoonen : cn
daerom vertoonde hy fich vriendlijck, vrae-
E N I G K I T A.
gende watfe begeerden ,
ren cyndc hy haer
niet foudefchuldigh blijvcn.En om dat dele
Keyfereen Heydcn was , foo worden hier
door befchaemt die harthoofdige en ftiiyrie
Heeren , die haere Onderdaenen gehoor
wey geren , cn foo hacft zy diefelve maer
eerit aenfpreecken, fooverjaegen zy diefelve
, en dat tot fm.iet van haere perloonen
, van haer wegh , en verfchricken die
door haere ftrenge en bittere gcbeerden,
I,acr ons een voorbeeld nemen van Titus de
Soone van Vef^afanuf ,
diewelcke fich altijd
vriendlijck tegens 't Volck heeft vertoont,
alfoo dat hy oock door defe goedaerdigheyt
genaemt wierde De Liefde cn de geneught e
van het Menfchlijc/(_gcf!dchtcSNoyt liet hy icmant
ongetrooft van hem gaen : Waer over hy
oock van fijne bcfbndere Vrienden acnge-
Iprokcn wierde van dat hy meer beloofde
als hy koftc houden : daer op hy antwoor-
de, dat het met hetaeffuic, dat iemant, als hy den Prince
hadde gcfprcl(cn,djcr van treurig behoorde "wcgh te gaen,
Snetoniui voeghter noch by , dat hy in alle
voorvallen het Volck met foodanige vriendlijckheyt
en aengenaemheyt bejegende , dat
hy oock de feellen van de Swaerdvechters,
niet nae zijn, maer nae der omftanders goet-
duncken toeftclde. En nimmermeer wey-
gerde hy iets aen die geene , die 't van hem
verfochten : haer daerby vraegende , of zy
oock meer begeerden? En fittende aen 't
avondmacl, fchoot hem eens in 't gedachte,
van dat hy dien dagh fijn gcwoonlijcke
Goedertierentheyt niet hadde gebruyckt,
foo borft hy uyt met defe gedenckwaerdige
fpreucke : Vrienden ! dcfen dagh hebhen "wy verloo^
ren. Achtende dat dit des Princen (chuldige
plicht was fIch dagelijx in de Goedertierentheyt
te oeffenen. Niet min goedaerdigh is
ge weeft de Keyfer Marcus ^urelms^wticx van
Herodianui fchrijft , dat hy aen ygelijck , die
wilde, en hem tegen quam , vriendelijck de
hand gaf, en wilde oock niet lijden, dat fijn
lijfwacht , iemand foudc verhinderen , by
hem te komen. Dit zijn Princen, die in haer
leven bemint , en nae haer dood geroemc
worden, die de Volckeren,door haere Goedertierentheyt
, tot willige flaven maecken.
En voorwaer foo een Heer alleen , vierdagen
foude mogen regceren , foo behoorde
hy hem een gedachtenilfe van fijne goederricrenchcyc
nae te laeten , want fijn heerfchappye

Goedertterentheyt i Coedaerd'tgheyt,
fchappye flil ras vergaen , maer fijne deughd
lal ceuvvigh gcduyren : Een waerdige
fprcucke voorwaer , van dien groonnoecUeen
Prince , Philippus van Maccdmen , Vaeder
van iJlexamler de Groorc , daer hy 1'eyt : Icl^
'Wi! veel liever lange tijd goedertieren , als een lentetijd,
Jicere genaemt 'werden. Wacr uyt aengemerckt
kan werden de beleefde ziele van Ack onvervvinnclijcke
en goedaerdige Princcn , als
mede de eedele Natuyre van den Oliphant,
het grootfte Dier van allen , dat met llilckc
Goedertierentheyt is begaeft : Hier uyt belluyt
ick dan , hoe een Ferfoon eedeldcr en
grooter is, hoe dat hy beleefder en vriende-
iijckcr behoort te wefen, en 't welck het aldermeefte
is , behoort hy fich te voegen nae
de goedaerdige natuyre Godes , wiens eyo-enfchap
het is , Goedertieren te wefen :
Want daer niemant is , die lijne Goedertierentheyt
in 't uytdcclen,van iijne goederen,
gelijck hy dageiijx doet over alle fijne fchep-
Alfo kan oock
Tden, meer in 't werckftelt :
e'en Heer of Prins voor foo veele de fterflijckc
aert belangt, de Goddelijcke Natuyre
als door
in gcenen deele naerder komen ,
Goedertierentheyt. En 't is buyten twijfel,
of God bemint meerder eenen goedaerdio-en,
als een hovaerdigen Heere, jae hy haet
den opgeblaefenen : gelijck P//«arfkjklaer-
lijck,in fijnen onwetenden Prince,getuyght,
feggende, dat gelijck God in den Hemel ge-
als teycke-
rentheyt,
Benignita, 183
BeniGNITA, Goedertierentheyt,
En Vrouwe met een blaeu kleed vol
Egoude fterren, druckende de borftenmet
bcyde hander\ , waer uyt veel melx vloeyt,
't welck verfcheyden Dieren drincken , aen
de flincker fyde ftaet een Autaer met een
brandend Vier»
De Goedertierentheyt verfchilt niet veele
van de gefpraecklaemheyt, goeddaedigheyt
en beleeftheyt , en voornaemlijck wordtfc
ftelt heeft de Sonne en de Maene ,
nen van fijnen glans, allbo is oock het beeld
en het licht van een Prince in de Republique
, die een rechtvaerdigh en oprecht gemoed
draeght , en geen blixeni of drietand,
gehjck eenige plachten te doen , om alfoo
vreellijcker 'en hooger te Ichijnen , alszy
7,ijn. Defe mishaegen God,die zijn donder,
blixein en ftraelen willen nae aepen. Maer den , om de "Wetten fonder eenige hardig-
daer en tegen behaegen defe den Heere , die hey t uyt te leggen. En is by nae 't geene de
fijne deughd nae volgen , en haer foecken,
hem gehjck te ftellen in de eerbaerheyt,zee-
Griecken 'L^tuUhu. noemen, dat is een vriendelijcke
en goedertierene uytlegginge der
digheyt en Goedertierentheyt: en haer meer Wcrrcn.
en meer verhoogende,maeckt hy haer deel- Zy heeft een blaeu kleed vol fterren , nae
achtigh,vanfijnebillijckheyt,gerechti^^hcyr, de gelijcknilfe van den Hemel , die welcke,
waerheyt , fachtmoedigheyt en Goedertie- hoe meer zy van fterren is uytgefpreyt en
rentheyt : door welcke Deughden, zy dan, verciert , te meer ieytmen datfe ons toege-
als de Sonne en Maene fuUen uytblincken, niet
foo feer by de Menfchen , als by God , diedaen
en gunftigh is gelijckmen oock een
,
Man goedaerdigh noemt, die met ecu
welcke een Vaeder is van alle Goedertie- vriendlijck geficht fijne groeteniife aen andere
doetjfonder te fien op profijt of werlt-
gcoeffent tegens de Onderdaenen. En 't is
een Medehjden dannen heeft door de Ree-
lijcke

i84 Goede uytkdmsiy &c. Goedïgheyt, B o n t a.
lijcke vergcldinge, macr vocrc het uyt door
ccn meedogende llcchtvderdigheyc.
Zy druckt mclck uyt haere borften, daer
veclc Dieren van driiicken : want het is te
gelijck een werck vin Goeddadigheyt en
Liefde , dntmen vriendlijck mededeelt , het
gcene de Nitiirc heeft gegeven , me de
fpreucke P^uii, de Liefde is iw/i-ia/i^fc. Hier door
wort vertoont , dat om Goedertierentheyt
tes^ens d'Onderdaencn teoeffenen , gclijck
t^efeyt is, foo moetmcnde hardigheyt van 't
Recht of de lallitis te rugge fetten , nae't
c'Ctuvghnis van Pnpimanu, de i

CoedwtHightyt cfCenegentheyt,
tien wil|Ie Codes, en derhalvcn wort de Pcllicaen
hier by gefcr , vermirs diefclvc uyt
loutere goedheyt, hare eygcii borlt oppickri
om hacre longen in hacre nootwcnaigheyi^
te voeden, gcHjck fulx verfcheydcn oude er^
nieuwe Schrijvers vcrhaelcn. En de Waaaproom
is een eygcn beeld van Goedigheyr.'
SyQaet nitt hunt ocgen ten Hemd oj>gcjlagen,M.S wefcnde
befigh mee heylige over\vcgingen,om
te verjagen de "uyle gedachten, waer mede
zy ftacdigh heeft re ftrijden. Daerom wor-
ter de Kl'"" V'»" ^^^ by gedaen , om dat dit
kruyd de quaede geeften verdrijft , en de
Minne lullen vermindert. Waer door open-
baer is , dat de Goedigheyt al haer eygen
die de Goe-
liefde en voordeel laet raeren ,
digheyt plagh te verftooren , en de goede
overeenftemminge van delen lang te verbreken.dieweicke
anderlins overeenkomt mette
licflijcke melodye van alle andere deugden,
Benevolenza o Affettione.
CcedwiBigheyt ofGenegentheyt»
En bcdaeghde Vrouwe, met vleugels, en
Ein 't groen gekleet, houdende met beyde
handen een Henneken , en voor haere voeten
(al een EgedLfe ftaen,die het hoofd verheven
hout,3s of zy oveir het be^ van dele
Vrouwe wilde fpringen.
Gocdwilligheyt of de goede Genegentheyt,
is genoegh de Vriendlchap geRjck,
. maer daerom \& de Vriend fchap niet.Want
de Gocdwilligheyt , door feeckere Genecenthey
t, die zy in ons,als in een oogenblick
bacrt , maeckt , dat men op eene njd meer
genegen is , tot d'eene Menlch als tot den
anderen, 't Welck wy fpeuren als wanneer
Hechts twee hand tegens hand vechten of
lpeekn,ronder datmen deperfoonentevoorcn
heeft gekent. 't Selve gebeurt niet in de
- Vriendfchap , want diefèlve kan noch behoon
niet verborgen te zijn. Bedaeghd
wort zy gemaelt , overmits de Goedwillig-
hcyt met moet M^efen als der longelingen,
maer met beftandigheyt en vaftigheyt ge-
,
Üjck Cicero vcrhaelt. Gcvleugeit is zy gemaelt
, om dat deCem^ntheyt op ftacnde
oct,(bnder cenigen ommegang, voortkomt
en haer beeinfel in ons neemt. Met groen
wortfc geldeet , om dat de Gocdwilligheyt
nyt hacrc aert , een tcycken is vaa vrolijck-
. ^^,ea daerom wonie mee een blygee^h
BetïevOlenza &C. 18^
en lacchcnd gelicht af^emaelc, geheel afgefchcydcn
/ijnde van rfaet en Nijd , als cwec
regcnrtrijdigc deden.' Zy hout met beyde'
hp.nden , acrdighlijck een Hciuieken , en op
der aerd een I iagcdilfc , om dat beyde dele
Dieren ( door een verborgen inftortinge uyrcr
natuyrc ) rcyckens zijn van de Gocdvvil-
li'^hcyt. P/rr/Kilcyt in'txxiv boeck van fijn
Hierogliph. dat by het Henncken verftaen
wort een goedwilligh en bemind Man , nae
dien men bcvint , aatter geen ander Vogel,
torren Mcnfche ,
meerder treek en genegentheyt
heeft. Van de Hagedis weetinen
door 't algemeene geruchte , dat hy tot den
Menlche is goedaerdigh: En 't is bekent dat
hy den Meniche befchermt regens de liftige
laegen der Slangen , "wanneer hy in 't veld
flaept. De vertooninge dat de Magedis op
het Deen Ipringr, en naedert deecddtie deelen
van de beeldeniirc,is om uyt te drucken,
't geen de Philofooph indeZeedekonft fegt,
dat de Goedwil/igheyt van nvee,metteT tijd eerfwaaachm
üge en volnuuckte wcndfcha^ "XXfort,
I R A. Gramfchap, Toorn,
' En jonge Vrouwe.ros van verwe en duy-
^fteryan geficht : en om dat dit paft tottc
Aa hooda*

i8é Crjmfchdf i Toorn, I r a.
hocdanigheyt van toornige Ivlenfchcn , ge- door 't ontflellen van 't bloed , en verweckt
lijck ^rijktelcs in fijn v i en i x cap. van lijn altijd wraeckc , tot fchaede en ondergangh
ijck i^rijlcteles in lijn VI en I X cap
Phyfiogn. vcrhaelt , foo ial zy met brecde
fchouders, opgebhfen k:?.ccken,vicrige roodc
oo>^en,cen rond voorhooft.cn een fchcrpc
ncuie met wijde gaeren gefchildcrt zijn,
foo men 't kan te p^Tc brengen. Zijnde op
haeren Helm gewapent met een Beyre kop,
die vier en roock uytfpouwt , houdende m
de rechter hand e^n bloot fweerd , en in de
flincker een brandende toortlè,heel in't root
gekleer.
DcGramfcljap wort jongh gemaelt,want
t^ijloteiet fe^ht, dat de longelingen haeft tot
Toorn en Gramfchap kennen werden verweckt
, en zijn oock va«2rdigh om haeren
toornigen aenvai uyt te voeren,waer van zy
dickwijls overwonnen werden. Maer om
dat(e eergierigh zijn, foo konnen zy niet lijden,datfe
werden veracht,waerover zy bit-
terlijck fullen treuren alilê bevinden daife
worden gelaftert.
Het Beyre hoofd ftaer op fijnen Helm,
om dat dit Dier, boven maeten , tot Gramfchap
is genegen,waer uyt dit (preeckwoort
VOOrtkomt,iw«a«/fw ur[ï tuajum ne tctigcru,d3.t is,
JRMfJ(t èenroocksgn-neufe yaa. denBtyr mttaern Als
zijnde vol roock envicx, datdaerbygeichÜdert
wort , om dat de Gramfchap een
ontftcltnifle van 't gemoed is.
De bloote Deegen bedict , dat de Gram-
Icha» de hand haeftigh aen't geweer flaet,
om nch te wreecken.
Door de'ontfteecken Fackel wort het
hert vaii den toornigen Menlch verftaen,
't wekk geftadigh aen , vcrrbrant en veneert
wort.
De opgdDlaefên kaeckoi bedieden,dat de
Gramfchap fich dickwijls cr.tftclt , en 't lic-
:haem veranden door de cpfiedïnge van 't
bloet, die oock de oogen, als vicr,doet ont-
jieccken.
I m A. Gramfchap, ToonU
En Vrouwe in 't rood gekleed,met fwart
E gckoort, zijnde blind, /chuymbeckende,
hebbende tot een cierfcl op't hoofd,cen kop
Tan eef» Rinocnostcn ter fyden een CinocephJiu.
'Statim befchrijvende 't huys van Mars in't
hnd van Thracien, feyt onder veei^ andere,
dat de Gramfchap root wais. Want zy komt
van andere luyden , en daerom is zy met
fwart gekoort.
De R^wccros is een Dier dat fêer traegh is
tot Gramfchap, en moet lani^^h geterght zijn,
maer als 't vergramt is , is 't wreeder als eenigc
andere dieren. En als de Egyptenacrs
de Gramfchap wilden uytbcclden , foo maelden
zy een G'iocfpfcd/w ,
Dier van allen.
zijnde het granifte
Blind en fchuymbeckende Üfe vertoont,
om dat de Menlch , die van de Gramfchap
overheert is , het licht van de reeden ver-
heft , foeckende met woorden en wercken
een ander te befchadigen. Waer van defc
Dichten zijn gcmaeckt
Gramfchap u ccn xoreed be^egen^
*'
j
•
Dit de 3iiele maecl(t verleden.
En met donckre miff btiléckt
Uu het hert doet bitter fedetty
En "voert in den dood die tieden^
cyils 'tfchuym op hoer tippen trech.
Die de borH vo/ vlam ontjieeckpt^
Drijft tot "Wraeck^ert boofe trcetifen^
En verbtmt dat eel \afland :
Dat 'm onbeddchte floutheydj
Vhlgevaer en vol benoutheyd,
Werpt Gods goedheyt van der hand.
En flort foo (teüende 3iiclcy i
In een doodciijcl^ vernielen
Dat jy is van God beroofi,
Soodatxy Gods gunil verdttyflert^
*/ Richt en ai de Reeden l(luy(lert.
En haer fchoone glants verdooft,
Petrarcha finght
Toorn it l(orte R^efcnye^
Soofe ftrax niet "wart geflut,
tenders boertfe dotltryey
Die fijn Meeflergraeft een put,
:
GbNEROSITA. Groot- ofEedelnhedigheyt,
E En feer fchoone longe Dochter,daeralIè
deelen des lichaems met defè fchoonheyt
overeen komen. Zy faJ hionde en gekrulde
hoofd hayren hebben , en foo fchoon
datfê den fienders verwonderingh aen brengen.
Zy fal in goud gekleet zijn , doch de
rechter arm naeckt , oie zy om hoogh hour,
alwaer zy inde hand goode keetcncn en
ccdelgcfleenten hoat ^nact meer dingen van
grooter
:
,
:
j

Gr90t' ofEedelmoedtgh^t, Gene rosita. 187
jrrooter wacrdye , met bewijs of zy iemant
wat wilde vereeren , houdende de llincker
hand op 't hoofd van eenen Lccuwe.
De •Groot- of Ecdclmoedighcyt wordt
longh gemaeckt , om dat ^injhtcles in *t 11
boeck van fijne Rhetor. reyt,dat in den loneclingcn
het groot gemoed meerder uyt-
ri'^c , over fijne ecdelhcyt en grootmocdij^
hcyt , aldcrinccft is te verwonderen , want
her vrccil: niet, voor 't gcenc hem foiide mogen
ontmoeten ,» en \i\\ gclijcken lbo vertoont
het, nis een onvcrwonncne en grootmoedige
, alhoewel hy fich ftelt om te wijeken,
nlrijt her gcricht,acn die hem Ibude geblinckt
, en dit is een faecke van een Eedclweld doen. Bcrnardus Icyt in fijne brieven,
moedigh enGrootmoedigh Man,dat hy geacht
wort om groote dingen uyt te voeren.
Zy wort fch'oon gemaelt , dat alle deelen
des lichaems met haerc Ichoonheyt overeen
komen, want de Eedelmocdigheyt heeft
niet allecnc haer ooghwit datie verre van
dit is gceite dapprrhtyt foo't^emofd', y fclf onder de
f-tvdcrwichthheyt da ramplj>0fde>i,met aenycalf. Waer
uyt wy d::n fullcn beÓuyten , dat de Ecdelmoedighcydt
een heerlijck weefen inden
Menfch is, en dat door de eygen dcughd en
dapperheyt van fich ielve en niet van an-
allelelijckheyt en fiihande fal zijn afgelcheiden
, maer oock om datfè alle deughdcn in
fich bevat , die haer, boven maeten , fchoon
nuecken. Waer over Plutarchus feyt : 't Bctaemt
^ van
'
ttn Eedelmoed^ih Min , dathyde o'verwinmnge door
ecrlückc "iVfgenfoeclte, en de fchiindlijckt ma aenfic.
De blonde , fchoone en gekrulde hoofd-
hayren, dieder verwonderinge aenbrengen,
vertoonen , dat de Eedelmocdigheyt geen
fiioode noch vuyle gedachten heeft , maer
eedele en hooge, om daer mede dingen uyt
te voeren , die met fijne moedigheyt overeen
komen.
Het gulde kleed bed iet de Eedelheyt, die
in defe groote Deughd beftaet,want gelijck
het goudjUyt fijn aert altijr eedel is,roo ont-
dere.
GENEROS ITA. Grootmoedlghcyt , Erdrihcyt,
Aen fijn doorluchtige Hoogheyt CjtcI
Emanuel Hertog^ van Savoycn.
En feer fchoone longe Dochtcr,die ncf-
E fens hare fchoonheyt leer wel gemaeckt
van leeden is ,
hebbende blonde hayrcn die
achter neergeftreeltzijn,op een aerdige maniere
, wefende Konincklijck geklcet , met
een kroone op't hoofd,hebbenae de rechter
hand uytgeftreckt en naeckt,waer in dat een
gulden keeten hanght met eedelgefteenten,
en andere koftlijcke dingen, als of zy dicfel-
ve iemant wilde vereeren , leggende haer
llincker hand op des Lecuws kop ,
fydén ftaet.
die ter
aert de Eedelmocdigheyt oock niet een ftip
hiere grootheyt en eedelheyt , en dit De _^ Grootmoedigheydt _, ^ wort lon^h ^ ge- .^
feyt de PhiIofi>oph mede, dituEedelmoeSgh dat maelt,venr»its ^r'iflottlcs (eght,dat in de jon-
Vtfi haerejuauyre niet omaert. De naeckte rechter
arai.die zy om hoogh hout,en daer zy inde
h ind veele koftelheden heeft ,
als of zy ie-
imnt wat wilde vereeren, druckt uyt,dat de
Eedelmocdigheyt fich fèlvé berooft van al-
le voordeel. Waer over ^ugufl'miu feyt , de
mtldaedigheyt 'u een feect^nre ^fTfr^fjc/jt deigemoeds, die-
der doet en toejlemt , datmen milde belooningen uytdreltj
fonder hoopt \an "wedervcrgclSige. En Horatm feyt
in fijn VI 1 Ode 1. I v. ,^1 watghy een Vriend lult
hebhen gege^^en , dat hebt jfhy u gemoed gegeven, Alwaer
wy don klaerlijcVfien.dat de wercken
•van defe eedele Deughd, zijn doorluchtigh,
om dat zy een groor en mild herte heeft,
welcke mildigheyr zymet het uytreycken
van gcfchencken,wiluyrdrucken.
Dat zy den flincker hand op des Leeuws
lioofd hout,verroont, gelijck Ptmu* en Pieriui
verhaclen, dat dit Dier, onder alle yicrvoc-
ge luyden de Moedigheyt meefl uytblinckr,
waer door zy geoordeelt werden om groote
dingen te doen , die zy daer nae oock
grootmoedigh üytvoeren. t Welck de Paus
loannes bcveftight , Nae dat een ydcr eedel of groot"
moedigh van herten w , foo veel is hy te eer^iger : -waer
toe hy oocl{^ door de natuyre Vfort -wcgh genomen. En
Ovidius tot Livium geeft dc leughd den eygen
bynaem van Grootmoedigh :,
De [(ughd, yol moeds , din frrijd begint :
Met kloeckheyt hy den laft verwint.
Schoon van gcficht wort zy vertoonr,oni
dat de Eedelmocdigheyt tot haer wit heeft
niet alleen hcerlijcke daeden uyt te voeren,
die uyt een cedel en geciert gemoed hecr-
kcfmen,macr oock om van fich te verjacgen
alle vuyHghey t, fnootheyt en gebreken : en
daerom paft haer de uyterlijcke fchoonheyt
fcei wel , en 't is gemeenlijck een klaer teec-
Aa 2
ken,

188
Grootmoedighgyt , "ËMheyt,
keil, dat het uytwendigc met het inwendige
overeen kome,gchjck fulx tyitihrcfnu fcyr, de
gcfioJtent^e des Itchaems v ten bttUlcmjfc da gemoeds, en
een "voorfiel van de vrotn'i^heyt. En ^'fikvo-fegllt in
fijn XXXVII fendbrief : De Ealelh

Crootmoedigheyt.
en dat
iuc de gelijcknUTe van deo Leeuw ,
nae de Menfchkenninge van eytriftoteUs.
Met goud ifle geklcet, vermits defe ftoffc
bequaeni is pra veele eedele invallen van
,
een milddaedigh en grootinoedigh gemoed
in 't werck te itellen.
De kroone,die zy op 't hoofd draéght,en
de Scepter in de hand , daer van beoiet de
cenc de Eedelheyt van de gedachten , en de
Scepter , de macht om diefclve uyt te vocren.om
te doen weten,dat fonder defe twee
dingen, het onmooj^hlijck is,de Grootmoedigheyt
te oefnen. Wefende alle goede aen-
•wenft een werck van fonderlinge naerftigheyt.
De Grootmoedigheyt wort venoont,
datfe is een heerfcherinne van de vuyle
hertztochten , en een milde uytdeelfter van
de middelen om eèn ander weldaet te doen,
en dat niet uyt een ydele eere of gemeene
toejuyginge.
De Grootmoedige, zijn door de Poëten,
by den Leeuw vergeleken , want hy vreeft
niet voor de macht van groote Dieren , de
kleyne niet waerdi^h aditende : hy is een
milddadigh vergelder van 's anders weldae-
M AGN A NIM ITA« i8.^
in groote koften en vcrquiftingen van geld,
als totte Grootmoedigheyt , die een bcltier-
fter is van de genegentheden. 1c Weet niet
waerom mogelijck Domu fal gemift heöbcn,
ten waere dat hy müTchien wilde1eggen,dac
de Prachtigheyt niet -fonder de Grootmoc*
digheyt voor den dagh komt. ' ,
V an den Leeuw fchrijftmen , idat als hy
met fijnen vyand vecht, foo fiet hy hem niet
aen, om dat hy hem geen vreefe foude acnjagen,
en daerom komt hy hem te moediger
onder oogen, en daer nae treet hy met trage
fchreeden of dappre fprongcn weder nae 'c
bofch,met vaft voornemen,om niet te doen
dat fijne eedelheyt fbude onbetaemlijk zijn.
De twee kinderkens venooncn datmea
alle fwaeri^heden met een gehjcke maete,
moet omhellên , uyt liefde van 't eerbaere
voor 't Vaderland , Ouders en Vrienden, en
voor de eere , om rijcklijck uytdeelinge to
doen, tot alle cerlijcke ia»:ken.
Grandezza e Robustezza d'aimj
MO. Grootbeyt en fkrcl^eyt des gemoeds»
man , die fijn hand hout
den,en hy verbCTght fich nimmermeer,wan- TC En ftout lor^i
neer hemde laegers vervolgen: en als hy •*-' op 't t hoofd üoora van een feer wreede Leeuw,
fich vind ontdeckt , {oo wijckt hy niet an- diewelcke in een wreede pofture ftaet , de
ders.dan dat hy 't gcvaer, fonder de uyrerfte
nood , niet wil ont wij eken. De(e beeldniife
ismet ^ toegedooten oogen op de munte geftelt
: want de Grootmoedigheyt, moet, om
flincker hand in de /yde heobende.
Aldus wort hy. ^ gemaelt , om dat de Egy-
.
ptenaers klaerlijcken hebben uytgedruckr,
dattergeen Dier onder alle viervoetige en
een ander wat te vereeren.,lDetrachteh , dat
de gedachten niet moeten wefen om eenige
is dat grooter van genvDed is als een Leeuw,
en over geen ding en is meer verwonderens,
vergeldinge,daer voor te gepieten,waer uyt als over fijn grootmoedigheyt , waer in hy
oocK dit ipreeckwoort is geKomen,GVf/i Man 't
uve met geflooten oogen , mier ontfanght met open oogen
feer doorluchtigh is, uytdruckende dit felve
tot een moedign en dapper teycken : en om
geen andere oorfaecke leggen veele , dat de
Leeuw onder de Hemel tevckens geftelt is,
om dat de Sonne pallèrende door clat teycken,
alfdan op 't alderfterkft en krachtigft is.
ffeder \an een ander.
Dvmt raaelt deie beeldniife een wevnigh
vcrlcheydenaf , leggende, menfouaeeen
ichoone Vrouwe maecken met een Keylers
kroone, prachtigh gekleet , met een Scepter
in de hand,en rontom haer eedelePalleyfen,
en Hoven van fchoon uytficht , fittende op
een Leeuw, met twee kinderkens voQr hare
voeten , die malkanderen omhelfen , waer
van 't eene veel goude en filvere penningen
werpt, 'z ander hout een waeghfchael en het
xechtfwaerd van de luftitie m handen. De
prachtige en koftelijcke timmeringen,pafren
veel beter tone prachtigheyt als tot een ander
hddifcke deughdjwant die beiUet meer
Magnanimita. Grootmoedigheyt,
En Vrouwe die m plaets van een Helm
E een Leeuwskop op 't hoofd draeght,
waer op twee kleyne Overvloets Hoorens
geftelt jzijn,met goude fluyers en koftelijcke
vercierfels, zijnde als een Krijghsheldinne
gekleet, en 't kleed fal licht blaeu zija, hd>
bende goude brooskens aen de voeten. •
Aa 3
OoLA«

X90 Cul/ighcft, G o L A.
G o L 1. Culfighcjt,

Cunjle» F A Y o R E. Handgrepen, kênjigh en fvrder Werchte/gh.^c, 191
fcylt , om te vertoonen dat de Gunft een
waer door men geen flechte perfoonen wil
kennen , en dit wort door haere blindheyt
aengemerckt , en,de Heerfchappye van de
Fortuyne , waer door de Gunfte meeft wort
. verkregen , is door het Rad afgebeeld. Dit
\ F
wordt aldus gefêyt nae 't gemeene Mans
praetjen , maer wy moeten gantfch geene
Heerfchappye de Fortuyne toefchrijven
wetende, oat alles hanght aen de Godlijcke
voorfienigheydt. En m dcfê moetmen de
Waerheyt volgen , die van D, lUmjs tegens
de Heydenen, is verdédight,
A V o R E. Gun^e , nac dat die
jtpeUts afmaelc
TT En gewapent longhman met een groot
-CSchfld, dat op de aerde ftaet, alwaer een
Zee met een E)olphijn is ingefchildert, dra-
datK)p
. tot ons^ voornemen konnen gebruycken :
Want dcGunft moet wefen fonder verbintenÜfe^en
fonder fchade van die dieielve doet,
maer tot profijt en eere van diefe gedaen
wort.Welcke hoedanigheden wy uytdruckr-
Üjck.in den Dolphijn,hen,diewelcke fonder
fijne fchaede den Harpeflaeger door 't waeter
dtaeght en berght hem fijn leven. Men
feght oock dat iemant wort gedr^en, wanneer
hy door de Gunfte wort opgeholpen,
en door fulck middel , komt men lichtlijck
tot het wit van fijn voornemen. In phets
van den Dolofaijn kan men éen Schip diep
la Zee maecKen , dat recht toot de Wind
,
hulpmiddel is tot vervullicge van fijne begeerte.
De Scepter ter aerden gekeert , is een
teycken waer door de Perüfche Koningen
haere onderdaenen Gunfle betoonden,raeckende
daer mede aen haer hoofd,waer over
men in de H. Hiftorien leeft , dat i^ffurrus
van de Heydenichc Schrijvers tyirtaxmus
genaemr, om fijne Huyfvrouwe He^cr Gunft:
te beroonen,raeckte haer met fijnen Scepter
aen 't hoofd.
De Oude maelden oock de Gunft af by
die in de hand was ge-
de grootfte vinger ,
bogen ; de reeden daer van kan men by Pie»
rium en andere lefèn.
MXCBANICA. Mt/i^efcif fy^'%^

192 Jidet of Wreek die doodl^ch is, Odio Capitale,
wcrckingcn, mecrendcels door de bewegincc
van den circkel,haer ooiipronck hebben.
Alle defe inftrumenren en werckffcreetfchappen,
worden by hacr geftelt, als boven
is gefeyt , om dat dicfelve krachtige dingen
oytvocren , als daer zijn Windacfen , Dommekrachten,
Heyblocken, Sethaecken, Vijlêls,
Spillen, Beytcls of Wiggen,en meer andere
aingen,die boven natuerlij cke krachten
aytrechten.
Odio Capitale. HtetofJVml^
En oud gewapent Man , die op fijnen
EKelm twee vleugels draeght, re weetcn,
een Cardellino en Ègitale , alle beyde Vogels
met opgeflagen vlercken , fchrap ftaende
om tegcns nialkanderen te vechten: houdende
in de rechrer hand een blopte Deeeen,en
in de flincker arm een Schild, alwaer
m 't midden een Riet met blaeders gefchiléxn.
is , en een tack met Felce of Reynaercn.
•De Haet nac de bepaelinge van D. Tlxnuuy
is een tegeiiftrijdinge en vervreemdinge van
den wille des geenen,die fich fchaedlijcke en
tcgenihijdige faecken inbeeld.
. Oud
wort hy gemaeckt, om dat de Haet
in de verouderde laeren vaft plagh ingewortdt
te blijven, gelijck daer en tegen dielelve
. in de longelingen alleen is om fich te be-
•
Ichcrmen, en andere te befpringen.
De Vogels op den Helm , worden voor
den Haet afbeeld , om dat diefelve tuf-
' fijne
ichen dele Dieren leer groot is. Plutarchus in
werxkens-, handelende van de Haet en
Nijd, en het onderfcheyd van b^den, feyt,
• dai het bloed van de(e Vogels, niet kan on-
- der een ander verinenght worden.en als 't al
gcmenght iS , fbo (chejt het fich ftrax weer
' van den anderen , verweckende allbo noch
den Haet nae haeren dood.
Het Riet en de Reynvaeren in 't Schild
gemaelt,bedieden mede de doodliicke haet,
want als dielêlve d'cen neffens d ander geplant
zijn , foo moet d'cene noodiaecklijck
verdrogen.
Odio Capitale. DoodeHjcl^^ Hiet,
En oud Man, die gcwapcnt is om fich te
Ebefchermea en een aadcr aea te vaUen,
ftaende in 't midden van een Zee-fcorpioci»
en Cocodrille, die beyde vacrdjgh ftaen om
malkanderen aen te randen. Aldus hebben
de Egyptenaers den Haet afgebeeld , want
foo haeft defe beyde Dieren, d'ecnc den andren
fien , foo fullen zy ftrax malkandrcn
aen vallen om te vermoorden.
PertiKACIA. Hdlsparrlghtyd.
En Vrouwe in 't fwan gekleet , met veel
EKlimop, die op haer kleecl waft, hebbende
op 't hoofd een looden dobbelfteen.
De verwe van 't kleed bedict vaftigheyr,
onveranderlijckheydt en onwetentheyat
't welck wcrckingen zijn , die door de duyfterhcyt
worden te kennen gegeven, en hier
door komt de onwetentheyt voor den dag.
Om dele oorfaecke wort de loode dobbelïleen
op 't hoofd gefet , die wichtigh en
fwaer is , om fich te Dcwegen : En het loot
is een ke:nteycken van de onwetenthej't, ge-
en de onwe-
lijck op fijn plaetfe gelêyt is ,
tentheyt ftoocktfe op , als een Moeder en
Vocdfter van de Halsftarrigheyt.
De Klimop die rontom haer geflingert
is, wort geftelt om te bctoonen,dat die diefelve
wcrckingen doet,als de hartneckighcit
in de gemoederen van de halsftarrige luyden
: want als de Klimop een goede grond
v,oelt,waer in zy haer wel kan wortelen, foo
yerlieftlè haer kracht niet , maer doet oock.
wel fulcke naerftigheyt, dat zy dickwijls de
plaetlê felve die haer ophiel en onderftuttc»
doet ter aerden vallen.
Harmotua . Mufuael ^luyt, Soeckt Onder dC
Mufên.
- C
,1 E L o. De Hemel»
En longhman van een eedel opficht,'
EKeyferlijck gekleet in 't blau vol Aerren,
hebbende een Mantel of Wapcnrock , met
een Scepter in de rechter hand , en in de
flincker een vat daer een vlamme viers ayt
vlicght : alwaer in 't midden een Hert leyr,
dat niet verbrant wort. Op de rechter borft
is de Sonne gemaelt , en op de flincker de
Maenc. Hy lal omgort welen met een gor?
dei daer de twaelfteyckens van den Zodi^
op gcfien worden,dragendc op 't hoofd eea
koftelc kroone , Tol verfcheydcn ecdelge*.
^
ftcentcn,"
,

:
T>e Bemel. C i e l o. Hcyh
Heenten , hebbende aen de voeten goude
brooskens.
Car/Kw,of de Hemel, is in (even deelen onderfcheyden
, gelijck B. ^nglkm fèyt , als
JEreum de luchtige , Sthereum de Hemelfche,
Olympicum de verhevene , Igneum de vierige,
Brmamentum de gefternde,o/^^Kf«wdewaetrige
en Emfyreum deYalige. Maer het paft ons niet
te herhalen 't gene hy heeft gefêyt, als mede
van 't getal der Hemelen. Daer toe wy den
Lefer fèlve wijfen, als tot Plimrchum, Pereriim
over Gertcfin, tot ClaVium,Sacrobofcum,TholojJanium
en verfcheyden andere, 't Is ons genoegh te
feggen , dat de Hemel de geheele kreyts en
ommeloop is van het Aerdrijckaf, totte
Empyreefche Hemel toe , alwaer de falige
zielen haere woonplaets hebben. H^fiodm de
Griexfche Poëet feyt in fijneT^t-o^owidjdatde
Hemel een Soone vaa't Aerdrijck is,op dejfèr
maniere
Het r^erdrijck hracht ^oort haers z^ltjcl^.
Een Hemel fchoon en jlerre-njck^:
Op dat hoer /(leed het al hedecl{^ ,
£n 'tfaligh \okk^een Burgh verfïrecli»
En hierom hebben wy hem een Hemelsblauwe
Mantel vol fterren gemaeckt , om
dat de blauwe verwe Hemels genaeait wort,
en als men een fchoonc en heldre Hemel wil
noemen, lèghtmen datfe blauw is.
Koninghlijck is hy oock met een Scepter
in dehina gcmaeltjOm de Hccrlchappye die
hy over de bcnedenfte dingen heeft , uyt te
drucken , gelijck ^rijhtdcs in 't i boeck van
fijne Mereoren Icght. En z^pollodorm wü dat
de cerfte , die de Heerlchappye over de ^^cheele
Werreld gevoert heeft , is genaemt
yrams.Qn van ons gefeyt Hemel. Nu de Hemel
of de eerfte Coclm lèyt hy , heeft het ecrpe gebist
over de geheele JVerteld gehat.
Een longelingh wort hy gemaelt , om te
vertoonen , dat alhoewel de Hemel een be-
ginfel gehadt heeft , foo blijftfe nochtans in
dienielven ftand , en fd oock door de lanckheyt
des tijds geen eynde hebben , om datfc
onbederfiijck is : gelijck i^riflctth-s in 't i b.
feghr. Hier uyt komt het dat de Egyprcnaers
, om de geduyrigheyt des Hemels te
kennen te geven , en die oock nimmer oud
wierde,een Hert fielden in't midden van een
vlam, gelijck Plutarchus in fijn Ifs en Ofris ver-
haelt. En daerom hebben wy hem in deflincker
hand een Hert in't midden van den vlam
geftelt.En om dat wy in't geheele hemelfche
lichaem geen fchoonder lichten fien als de
Sonne en Maene,foo hebben wy diefelve als
op 't eedelfte deel des lichaems, op de borft
geftelt, de Sonne ter rechter, zijnde de opperile
van alle Planeten, van de welcke oock de
Macne hacr licht ontfanght,die op de flinckec
tepel geftelt is: En fo veel te meerder om dat
de Egyptenaers door de beeldeniffen van de
Sonne en Maene , den Hemel uytdruckten.
Met het gordel van den Zodiac wort hy
omgort , om dat datfelve het voornaemftc
Hemels gordel is.
Een koftlijcke kroone van veelderleye
eedelgefteenten wort hem op 't hoofd geftelt
, om te vertoonen, dat daer door , hiec
en elders, op veelc manieren, koftelijcke eii
verfcheydene gaeven der natuyre , worden
voortgebracht.
Met goude brooskens wort hy gemaelr»
om dat het goud een metael is , dat boven
alle andere onbederflijck is , tot beveftinge
van de onbederflijckheyt des Hemels.
S A N T I T A. Heyligheyt,
E En Vrouwe van uytncmende fchoonheytj
met blonde hoofdhayren,als goud,
Bb diQ

194 Heylïghejt, Heerlijdheyt ofghm vin een goede Naeme.
die flechtlijck over de fchouderen gcftreelc
zijn : hebbende een Mantel van filver lacc- Splendore del nome. //ffr/ÜVA.
ken, en 't aenp;ericht ten Hemel c>ekeert, als A/.«»or„/.„ , j n^r
• r j r^ n. ^ n. j "O^ of glans van (en Qoedc -^
Nieme,
or zy m den Geelt was opgetoogen: Itaendc
mctte handen te liemen toevouwen, en verre
van der aerde ten l-4euiel opgeheven :
boven hier hoofd is een Dayve , uyt wiens
mond een ftraele ichier, die hacr omlchijnt,
maeckendc 't (jantlche lichaem van dit beeld
klaer en doorluchrigh.
De hooghfte fchoonheyt , die dit beeld
vertoont , wordt uytgedruckt , dat hoe de
Creature naerder by God is ,
hoe zy meer-
der van fijne Ichoonheyt deelachtigh wort
en daerom geli jck een heylige en [alige zie-
le , met haere fchoonheyt , voor den alderopperften
God uytblinckt, alfoo gaet zy
oock alle paelen van Ichoonheyt te boven.
De hoofd hay ren, op de maniere , als gefeyt
is , beJieden , datmen fijne gedachten
niet moet keeren nac de ydelheyd en cierfelen
des lichaems , wefende bcletfels van de
ialigheyt, maer datmen altijt op de eenvoudigheyt
en fuy verheyt der ziele , moet acht
ilaen. Haer wort een filvere laeckens Mantel
gegeven, om te doen verftaen,dat het de
Heyligheyt betaemt,datmen reyn en fuyver
zy van alle befinettingen die in eeniger wijle,
diefelve fouden mogen verdonckeren en
befoedlen. Waer over D.Tnomu leyt,^f Hey-
ligheyt IS volmaeckt en vry van alle onfuyvcrheyt , en Pf-
hecl een onhefmetbjcke rtyyugheyt,
Zy hout haer geficht ten Hemel gekeert
en de handen te famen gevoeght, als wefende
in Godlijcke verwonderingen opgenomen
, overmits de Heyligheyt geheel met
God vereenight , in de locht opgeheven, en
tot God gekeert is , om te betoonen , datle
van de Werreltfche en aerdfche dingen verre
is afgefcheyden.
De Duyve,met de klaerblinckende ftraele,
die defe beeldenüTe op 't hoofd heeft, en
haer omfchaduwt,bediet,dat God de Heere
niet alleen eene heylige en falige ziele bedeckt,
tot fich neemt, en fijnder heyliger
genaede waerdigh maeckt , maer oock alle
die geenc, die in oprechte en heylige wegen
wandelen , die ons ter faligheyt geleyden.
Waer over hannes (eyt , de genaede en "Waerheydis
e-is door Chnflunj ^efehiet : en in den 84 Pialm
icyt David, genaede en eerefal de Heere geven.
:
/ a &
EEn welgemieckt Man van lijfen leeden,
en van trefiijck aenfien , bedaeirht van
Ouder , gekleet in goude brocade met purper
ondermenght , wefende gekroont met
een krans van bloemen of roode Hiacinren,
draegende aen den hals een goude keeren,
leunende mette rechter hand op de kodie
van Hercules , houdende met groore bevallieheyt
in de flincker hand een ontfteecken
fackel.
Welgemaeckt en (choon van leeden is hy
gemaeckt, om dat de lichaemlijcke Ichoonheyt
, n ie de meeninge van Plato , een bewijs
is , van een dapper gemoed. En ^rifJoteles
feght in fijne Zeedckonft,dat de fchoonheyt
des lichaems een kenreycken van de ziele
is , die in een fchoon lichaem is verborgen,
overeenkomende met het geeneuytwendigh
vertoont wort.
Van Manlijck Ouder is hy , want die tijd
bevat al het goede dat van de longhey d'C
pn van d'Ouderdom afgefcheyden is , winr
d'andero

Heerlijchheyt ofglans vnneen goede Naeme. Splendore, &c. 1,9 j
tl'andere hebben vcele gebreken, maer dees gefclioncken , op wiens naeme de Romey-
Ouderis't niiddelft en aldcrbcquaemll. nen , dickwijls haerc opfchrij vingen daer
Me: goud e brocade is hy gekleet , want nae flckien , maeckende oock gewagh van
het cerfle met iel dat iijn verwe vertoont, is goude kectcns.dic hun wierden vereert, gelictgoud
, wefende uyter natuyreklacren lijckmcn inibnderheyt ficnkan,tot decededooVlachti*j;h,
en daeroni wierde het gedra- Ic gedachtniife van L.Stamus Dcntatus, gcHjckgen
van kiydcn die uytbhnckende eere had- men by ^4. Gdhum in fijn 1 1 boeck kan leien,
den verkre^rcn , gelijck Ttn^umins Prifcus , die Hy leunt niette rechter hmd op de kodle
deerde was, die onder de RoaieynfcheKo- vx^ Hercules , om dat de Oude hier door
iiingen in triumphinreede, komende binnen 't ontwerp van alle deughden wilden uyt-
Rü»:c.-! met eenen o-ulden rock: Maer hier drucken. Waer over alle die daer lof en een
wortfe gemenght of met purper geweven,
om dat\ie triumphkleeden van foodanigen
ftoiTe en laecken waeren. Plima feght datfe
met goud gemenght w leren. 3y verfcheyden
Poëten, als mede by H.'werum, lecftmen,
datter gefchilderde kleederen waeren, waer
uyt de triumphkleederen zijn voortgeko-
heerlijcke Naeme fbecken,fich oock aen de
Deughd moeten leunen , verwerpende alle
gebreken die de duyAerniile veroor faecken
en de goede Naeme verdonckeren , gelijck
Ciaro mede feyt in *t 1 1 1 boeck van de on-
derlinge plichten , fciakmen 'wel ecmge faecl^c of
profj[foo jecr be^eercn ,
d.Uihcn dier docr de hcerlijekc
men , gelijcki^/fxa'/Jfr ab ^^kxandro , in fijne glMits en goede Naeme eens vrcv/oi Mans [oude "wilïen
o-eboortdaegen te kennen geeft , datfe van verliefenf Hut ijjer doeb djt gefeyt magh -worden , foo
purper en met goud waeren doorweeven : veel pmfjts :en te brengen^ als hci fchaede [oude Kipi-, de
en darmen den Triumpheerders uyt het Ca- goede Naeme eem \romen Mans, fijngelouye, tïowwe en
^ttolium en uyt het Paleys geene andere plagh gcrechtigheyt te rooven en "wegh te nemen.
te geven. De Heydenen gaeven niet alleene Hy hout mette llincker hand en met groo-»
een purper kleed,m ler oock fclve waft in de te bevalligheyt, een ontlleecken Fackel, paf-
Heyhge Schrift gebruyckhjck, gelijck Exodus fende op 't geene Mathgei 5" ftaet , Laet u licht
XXVI II telefenis: En ^y faUen goud en Hyacint Voor de Men/ehen lichten , op dat yr tt goede "wereken
nemen , en daer nae , Ky fuUen den Lijfrocl{ maecken f en , en daer over taven Vacder , die in de Hemelen is^
van Goud en Hyacint , dat is van goud eq purper,
om dar de Hyaemt ros van verwe is ge- ,
iijck Oruhus verhaelt. En is 't datmen fooda-
mogen pri/fen. En de Oude waeren gewoon het
licht , Hierogliphifcher wijfe te nemen , om
een Man uyt te drucken, die door de kracht
nigh kleed aen treflijcke perfonagien plagh
te vereeren, foo paft het feer wel rotte doorluchtigheyt
van den naem. Hy is oock met
des Verftands of des Lichaems , lofiijckeeii
treflijcke daeden hadde nyrgerecht. En de
uytleggers druckten door fbodaenige be-
fbodanige bloemen gekroont : want Hyacint teyckni/fe de eere en glans van de oprechte
tas wefende een feer fchoon longelingh , en deughdlijcke Mannen uyt , die altijd en
wierde van t^poUo in een fchoone purpre by alle naekomelingen uytbloncken , nae de
bloeme , geheeten Hyacintus verandert : En
omdat Ap:lio een befchermer was van de
fpreucke der Wijsheyt cap. 1 1 , 1 Zyfulkn uytblincl{en
en daer heene vaeren als de vlampie door de
Zangh-Coddinnen , van'tverftand en van floppelen, en dit niet alleen op defe verganghde
konften , foo worter gefeyt , dat defe lijcke aerde , maer oock in 't eeuwige leven
bloeme een beeld is van voorfichtigheyt en Waer over de H. Muthxus xiii feyt, De
wiisheyt, die een heflijcke reuck van fich
geeft, falx dat defe bloeme, niet buyten ons
voorftel , tot een krans bequaem is , aen
JMannen , die daer uytblincken in lofjijcke
daeden , de Werreld een goede reuck , van
haer felve, naelaetende : daerom ftelt c^pollo
diefelve bloeme tot een roem en
fijnen nieme.
eere van
De goiide keeten wierde , tot een vereeringe
,
aen dappere entreffelijcke Manneu
R^chtvaerdige fuUen in 't K^ninghri]el{^ haers Voeden
uytblmelien , als de Sonne, Derhalven als ick
dencke op de heldre lichten en den grooten
glans van de onfterfiijcke naeme van't doorluchtige
Huys-van Sahiati , dunckt my , fbnder
dat ick een ftip van de waerheyt afwijcke
, dat foo wel in 't gemeen als in 't befbnder
, in de doorluchtige Hoogheyt van deti
H. Ji^arquii Salviiti , alle deughd en eere uyt-
blincken ,
die hem een eeuwige naeme en
Bb 2
eere

1^6 TJcerfchappyf.
eere konnen ver\vcrvcn,'t welck het geluckfalighftc
is voor een Man. Waer over men
feer wel dit eedel dicht van Virgdm hier op
kan paircn :
E En
Vloft u naem en eer,fal eeuwighl'^ckm dnyren.
DOMINIO A SE STESSO.
Uecrfchappye (tjns felf 's.
Man fittende op een Leeuwe ,
hy den toom in den mond hout ,
dien
voerende
mette eene hand den toom , hebbende
in d'ander etntn prickel ,
liy hem fteeckt en voortdrijft.
waer mede
De Leeuw is by de Oude Egyptenaers
voort gemoed en delfelfs kracht en fterckheyt
afgebeelt. Waer over Pierius Valerianus
verhaelt , dat in eenige oude plaetfen een
Man wort gefien , even gelijck die boven is
vertoont, om uyt te drucken,dat de Reeden
her gemoet , indien 't te ftout wort , moet
in den toom houden , of foo 't te traegh
of flaeprigh is , aen pricklcn en voort-
drijven.
D O M I N 1 O,
D O M I N I O, Heerfchapfiye,
En Man met eedele en kofteUjcke klee-
E deren , hebbende 't hoofd met een Slange
omflingcrt , houdende in de lüncker een
Scepter ,
ahvaer een oogh boven op ftaet,
ftecckende de eerfte vinger , van diefelve
hand, recht uyt , gelijck die geene doen, die
eenigh gebict of gcfigh hebben.
Hy wort om 't hoofd met een Slange gefchildert
, om dat Picriui yalerunui wil , dat
dit fclve is een mercklijck teycken van
Hcerfchappye, feggcnde, dat daerdoor het
Rijck acn den Keylèr SeMcna was voorleyt,
gelijck JElius Spartiamis getuyght : Want als
Scvcrus in feeckere Herberge was , foo wierde
's nachts fijn hoofd van een Slange omllingert
: Waer over als eene der Vrienden
wacker wierde , en dit figh , kreet diefelve
vervaerlijck : foo dat de Slange hem wederom
verliet , fonder datfe hem eenige
fchade had aengcdaen. Noch meerder , als
de longelingh Mdximïnui , diewelcke , te gelijck
, met den Vaeder , Keyfer was verklaert
, in flaep lagh , llingerde hem oock
een Slange rontom fijn hoofd,tot een voorteecken
van fijne aenftaende waerdigheyt.
Wy fullen de Oude laeten vaeren die Plmus
wijder verhaelt, maer wy fullen een verfche
voordaed nemen van 't geene Pctrarcha
in fijn Latijns werck in 't iv boeck aen 't
XXIII capit. verhaelt , te weten , hoe de
Marckgraef c^^ok een ftrijdbaer longhman,
door bevel fijns Vaeders met een Heerkracht
den Appenin pafleerde, hebbende
de overwinninge verkregen van t^hopafjo^
foo keerde hy met diefelve moedigheyt en
geluck tegens den Bolognefen : in diclclve
tocht zijnde van 't Paerd geftegen , om fich
wat te verfriflchen , nemende 't Heimet van
den hoofde , 't felve ter fyden hem , op der
aerde , ftellende , foo ifier een Adder ingekropen
, fonder dar het iemandt gewaer
wierde , welck Hclmet als tyf^jn daer nae
op den hoofde fctrede , foo is de Adder,
met een fchricklijck geblas , by de wange,
van dien onverfieghden en dapperen Capiteyn
, nedergedaelt , en dat fonder eenige
quetfinge hem aen te doen : en hy wilde
oock niet dat die van iemant foude werden
achteryolght , maer dat fdye als eea
goec

Hc!dr}ghc)ij Cepm weder.
goet voorteecken houdende, foo gcbruyckte
hy de Slange , voor fijn krijghswaepen
enbaniere. Een voorteecken niet alleenc
van fijne twee overwinningen, die hy aireede
haddc verworven , niaer oock van
de regicrinGcc , die hy daer nae van 't Hertoghdoni
Miivicn verkreegh. En al dit lelvc
feyt Petranha haddehy gehoort , terwijlen
hy te Dologikn ftudeerde. Maer dit voegh
ick daer by , hoe dat andere Schrijvers
voortkomen met verfierde Helmen , brengende
verlcheyden oorfaecken , waerom
de Marckgraeven een Slangc tot haer Wapen
of Devijs voeren. Maer men behoort
niemant beter te geloven als Petranha. , die
dit weynigh laeren , nae dat dit is gebeurt,
in diefelve plaetfe , daer 't gefchiet is , verftaen
heeft. De longhhngh dan die uyt der
Slangen mond komt , is de longhelingh
o/^^o» , dieweicke vry raeckt van den beet
der Slange. Doch laet ons tot de beeldenilfe
keeren. De Scepter met een oogh
daer op , met het uytfteecken van den ann
en de rechter hand , is Ibnder eenige verklaeringe
een reycken van Heerfchappye,
,
Salubrita, Sec, 197
gcmaeckt, zijnde het voornacmfte teyc-
ken van. gcfondheydt of fuyvcrin;>e
" der
locht.
Zy heeft een gouden kleedt , want c^;/rum
, het Goud , komt van ^ura , de I.ochr,
gelijck ![idorus feyr. Want dat blinckt foo
veel te meer , als het door de locht wordt
geilagen : en hoe 't felve fuy verder is , foo
veel te vermaecklijcker en heylfaemer is
het. Waer van het Goud een finteycken is
in defe beeldniife , want dat is boven alle
metallen , het alderfuyverfte , vermaecklijckfle
, gefondfte en van een verfiierckende
kracht , gelijck E. tJnglicus feyt. Alfoo heeft
oock een gematighde fuyvere en verfterckende
locht, de kracht van 't goud.
Zy houdt met d'eene hand een Duyve,
want Picrius feyt , dat diefelve een beeld-
en in tijde van Pefl
niife van de Locht is ,
en befinettinghe , foo waeren die geene
die alleen Duyven vlees aeten , noyt met
eenige befinettinghe aengetaft , en 't was
gelijck veele fchrijven , doch infonderheyt
in 't gebruyck , als wanneer de Pefte den
Menlchen begoft te overvallen , dat dan
den Koninghen geen ander vlees wierde
verfchaft , als Duyve \kes. Al hoe wel
Pythamas , dieweicke onder de verborgene Dtod. Siculus verhaelt , dat de fpijfe defer
beeldeniffe fijne Philofophie uytdruckelijck Koninghen alleene was Kalfs- en Ganfle
'
den Koninck Ofnis vertoont , een Heer vlees.
met een Oogh en een Scepter , die van vee- De Wefte wind die zy om hoogh hour,
len genaemt is Fcd-cogh gelijck Plutarchm wordt , haer gegeven , om dat eenige feg-
van Ofiru en Ifu verhaelr. Weicke beeldegen, dat de Winden haeren oorfprongh
niffe wy konnen rotte Heerfchappye paf- uyte locht nemen gelijck , Ifidorm feyt , en
fen , want een Heere om fijnen Scepter de locht wort gefuyvert door de gemae-
of Rijcksftaf wel te beftieren , moet wactighde en lieliijcke Winden , gelijckle door
ker zijn en over al een oogh in 't feyl de quaedaerdige en ongemaetighdewordt
houden.
bedorven. Want de Zuydewind kan een
Zuygewind worden gefeyt , en om datfe
Salubrita o puritadel aria. hetWaeternae haer treckt , foomaeckr'è
de locht dick , zy voet en verfimelr de
üddri^heyt , Gefont -wedir. Van den Heere
Woleken , en wort van de Griecken Nothut
Ciev. Zaratino Cajiellini,
genaemt , om datfe de locht verderft
Waer uyt dan Peil en andere kranckhe-
En Vrouwe van een lieflijck en fchoon den , die door de ongetempertheyt van den
E opficht in 't goud gekleet , houdende regen of uyt de groote drooghrc worden
in d'eene hand een Duyfken , en d'ander veroorfieckt , voortkomen, die terwijlen
om hoogh , komende de Wind Zephyrus de Zuyde wind geduyrt , in veele Landen
door de Woleken dringen , met een letrer- wordt over gebïiefen. Maer als de Wefte
roUe , Waer op ftaet : Spirüt Icvis aura Favoni wind waeyt , die een aenbrenghller is van 't
dat is (Lcr bLe^ ., defoete pkp -wind ; ter fyden leven , foo verdrijftfe de Pefte , fuyvert de
fcieeftle een Adelaer.
locht , en verftroyt de woleken gelijcke
j
Mqi een lieflijck; en fchoon opficht ilfe lilvicht heeft oock de Noorde wind , maer
Bb 3
wy
:

198 Tlertenleet. Cordoglio. Hertteer^ c^^/Z/W , Src.
wy hebben deWeftewind als de lieflij ckfte
cii roetfte wytgekoren , zijnde den Poeren
aengenaemft. Homcrm willende de gelonde,
fuyvere en gematighde lucht van de Elylifche
velden befchrijvcn, feyt dat de Zephyrus
daer licflijck blaeft, alwaer hy fin^ht
Indien de Goden u '^ebien,
Ddtfchoo» Elyfifch veld te fien
: :
JVaer in dat Rhadamantus/^vff/?,
El clcl{^ ecu Jcughdigh hven heeft
Hier IS 't diier ugcen IVtnter l{>iclt^
E'i diicYu [neeu noch regen ^nc/t,
Daer 't Ifeflc^vindjen tiytn Ze,
Vtrfrifcht den Adcnfchen en het /^ff,
Waerover oock Plutarchns uyt Himerm te kennen
geeft, dat de geniactighde locht gelond
en de gelond heyt van des Mcn(chen lic-
is ,
chiem vorderlijck, en dat de oorrnrong van
de Winden Ipruyt van de vochtigheden , en
dat de ingeborene hette in de Dieren een
verkoclinge van een foele Wind noodigh is.
En om dcfe heyllaemheyt en maetigheyt
van de locht uyt te drucken, iller de fpreucke
by gedaen , daer blaelï de liefiijckc H'iiie'Wind ;
dan waer een gefonde locht is , daer waeyt.
de lieHijcke VVind van Favcnius , 't welck is
diefelve van Z:-'.hyrtis. Wy hebben defe \\''ind
om hoogh in de locht gcllelt , om dat hoe
de locht hooger van de aerde is,zy foo veel
te fay verder is , en by gevoigh , veel gefonder.
Want hoe de locht laeger op der aerde
hanght,hoe zy kouder en dicker is, nae haerehoedanigheyt,en
by gevoigh, ille daerom
oock ongefonder.
De Adelaer die ter fyden flaet , bediet de
heyllaemheyt van de locht , want zy weet
vanneer in eenigh Land de locht ontfteken
is , vliegende nae een fiiyverder , en 't lelve
doen oock alle andere vogelen uyter natuyre.
Maer *t is genoegh dit felve door den
Adelaer af te beelden , allo defe KOningh is
van alle andere vogelen.
''-
Cordoglio. Hertenlecd,
E En treurigh , fwaernioedigh , knorrend
en ky vend IVlan, die de borft met beyde
handen opent, (lende lïju hert met veel Slangen
omwickelt.
In 't dnyfter grau, uyten fwarten, metgefchcurde
kleederen is hy gemaelr, alleen om
het mifi-ioegeii te vertoonen , dat hy over
fich fclve heeft, Wawt als iemant bcnautheyt
:
in 't gemoed heeft, ibo kan hy daer weynigh
op paffen hoe hy 't lichaem lal vcrcieren en
proncken. De Iwarte vervve, bediet de laefte
ondergang en de duyllernifle des doods,
w ler in fich de hcrrkn.aegers en fwacrmoedige
Mcnfchen, felve Horten.
De opene borft en 't hert dat met Slangen
h omwickelr,bedieden de Werrekiche walgingen
en moeylijckheden , die ons 't hertc
geli ledigh knaegen , ftortende daer in het
venijn van rafcrnye en hertlèer.
A F F A N N o. Hcrtfeer, Q^diingf,
E En treurio;h en fwaermoedigh Man , die
j'eer flordigh is , openende met beyde
handen den borft, laetende fijn hert lïen,dac
met verfchcyden Slangen om'lingert is. Hy
is in duyfter grau uyten fwarten gekleer,
heel befcheurt.aüeen om re toonen het milnoegen
fïjns lelfs , oock om datdiegeene
die droefheyt in 't iremoed heeft , niet acht
op 't cieraet des lichaems. De fwarte verwe
bediet den 1 leftcn ondergangh en de duy-
w.ier in fich de hert-
fterniife van de dood ,
knaeeers ftorren. De opene borft en 't hert
met Slangen bcfet , bedieden het verdriet,
en

Harijfler, Sorgf. HcrJieHinge, HeYvorminge, &c. ic^9
en de Werreltrche floverye,dic altijt inwcndit^h
het hert knae^en.daer in ftorteiule het
veri^if van raicrnye , vol verborgen haec en
Aas af te trect^cn van de quaede manieren , meer door
fmccct(in^c ah doorflrajfc , -Wen l(e>idc men tc^em haer
met licftjckheyt als metfluyrfMyt , meei' met vermac-
afgonft.
mnlcn , als met dreygcmenten , meer met liefde, als met
gebkt ofontfzj^h.Maeralf alle vermae>ii>i^en geen plaets
A F F A N N o.
Hertfeer, Sorge,
flcht, bedieden d it defe quellmge een aert is
van mehncolie of fwaennoedigheyt enmil^
noegen, die den wegh van 't herte,voor alle
flagii van vertrooftinge envermaeck toellu'yt.
En om te doen verft.ien, dat de quel-
lingeeen mifnoegen is , dar aldermeeft overeen
ander gaet , foo wort de Aliièm tor een
teycken van bitteraeyt der fïnerte daer by
gevoe.-ht, om uyt te drucken 't geene Pe-
trurcha lêyt :
Mijn vreughd pil bitter fchreyen x.ijn,
Het lachen^ fmat, allt en yenijn,
R ï F o R M A. Herfleïïtnge^ Hirvorm'mge,
En oude Vrouwe,met een ftaetigh kleet,
E maer flecht fonder cierfels , houdende in
de rechter hand een

20©
:
:
Gefchkdcmjfe, H
Wetten toelaeten. Van gelijcken kan men
oock van de Scheere feggen ,
die oock het
overtollige befiioeyt en vvegh ncemt,gelijck
een yder bekent is.
Het boeck, vertoont de Wetten en inflellingen
, waer nae de Overtreders moeten
leven en fich verbeteren, en alhoewel, voor
foo veel haer aengaet , de Wet verlooren is
om dat zy die niet onderhouden , maer
daer recht tegen doen. Soo vergaen daerom
de Wetten fclf niet in eeniger maniere,
geiijck 't lelve Lucauus in fijn 1 1 1 boeck uytdruckt
Offchoon de iVct alfchijnt vergaen,
Soo blijft \y vafl en ectcwigh ftaen.
En gclijck door dit boeck, de naegelatcn
Wetten, nae 'tgebruyck der Ouden, wederom
voor den dagh worden gchaelt, l'oo wel
in de gewoonten als in 't gebruyck en maniere
van kleedingen, alfo wort by de Menfchcn
, van nieuws de Deughd , door 'tgebruyck
en de ftaet van de goede regeeringe,
herltclt en verbetert
VOor
Ji at Zecdcn, IVet en Reeden leert.
Die ^vorden by 't mnbruycli^vcrkeert ;
Jl antfoo de boom in 't yvilde fchiet.
Een rijpe appel geeftfe niet.
Soo oocl(ycanneer de Sonde bloeyt.
Dan leyt de Deughd in 't hertgeboeyt.
Dies moet de flraf hetfehandigh l(ruydy
Befnoeyenydatter 't goed komt uyt.
H I S T o R I A. Gefchiedenifjê,
de Hiftorie kan men een Vrouw
afmaelen , die haer hoofd keerende,
over de fchouderen , nae der aerde fiet , alwaereenige
bondelkens ichriften , halfin
malkanderen gewonden leggen , houdende
een Ichrijfpenne in de hana , in 't groen gekleet
, zijnde 't felve befteecken met bloemen
, Semper Vive genoemt , en van d'ander
iyde fal een kromme reviere gemaeckt
worden geiijck die , in Phrygia was , Menander
eeheeten ,
die altijd wederom in fich felve
draeyde en keerde.
E
HlSTORIA.
En Vrouwe met vleugels ,
in 't wit ge-
kleet , die te rugge fiende een boeck in
de rechter hand hout , daerfe fchijnt in te
I S T o R 1 A.
fchrijven , ftellende haer flincker roet op
ccnen vierkanten ileen , en ter lyden haer
fü een Satumm ft.ien ,
op wiens fchouderen
't boeck leyt, daer zy in (chrijft.
Hijloria is een konfl: , door de welcke men
fchrijvcndc uytdruckt de gedenckwaerdigc
handelingen derMenrchen,de dechngen der
tijden , de Natuyrc, en de verlcedene en tegenwoordige
toevallen van perfoonen en
iaeck'ïn : begrijpende in fich drie dingen , te
weten , Waerheyt , Ordre en Overecnftea>
minste.
Gevleugelt iffe gemaelt, wefende diefèlve
een gedencknilfe van vervolgende dingen
die waerdigh zijn te weeren , en die fich
verfjireyt door alle deelcn des Werrelts,
rennende vantijd tot tijd opdenaekome-
lingen.
Dat zy fich omkeerende over de fchou*
deren fiet , vertoont dat de Hiftorie een geheughnilfe
is van gepaffeerde faecken , ais
gelchapen en geboren wort voor de naeko*
melingcn.
Zy wort fchrijvende geftelr , op de maniere
als gefeyt is , om dat de gefchreven
HUlorien gedachtniflen zijn van de gemoe-«
deren.

Honger, F a m e.
deren, en becldeniflcn van 't lichacni. Wner
over Pf/wc/7d in fijn lxxxiv Klinckdicht
aldus finght
:
Pandulph dït "wcrclijfvcd te broos.
Om te duyrcn voor altoos.
Doch o»fe l{on}t die altijt blacckty
Is 't die den Menfch onflerfliji\maeckt.
Zy liouc hacren voet op oenen vierkanten
Om dat de Hiftoric altijd moet vafl
ftcen :
ftaen , en fich niet Lieten omkopen of onder
het jock brengen, door d'een of d'ander fy-
de,*t 'zy door logens ofeygen baet: en hierom
wortfe in 't wit geklect.
SAHirtuif wort aen haer Cyde geftelc , om
dat de Hiftorie van Cicero genaemt is een
C^etuyghnis van de Tijden , een Meefterfche
van 't Leven, een licht van de geheughniffe,
en dcgeell of leven van alle handelingen,
F A M E. Honger,
OVidius befchrijft diefelve op 't laefte van
zijn VIII boeck aldus af, daerCcrf;
gebiet datfe den Honger foude haelen die
Erifichtonm hun foude inblacfen, hy vont den
Honger , die in een fteenachtige plaets , het
gras , dat feer fober was , met nagelen en
tanden uyter-aerden krabde , haere hayren
Honden groulijck, end'oogen vervaerlijck
en diep in 't hoofd , met een bleecke mond
en lippen , wiens tanden van feever en quijl
raerelden , de huyd was hart en doorluchtigh,rulx
datmen al 't gebeente en ingewand
koft fïen. ^Haer buyck hingh als een lack,en
over al ftaeckcn haere dorre Ichinckels uyt
met hooge bulten , haer borften hingen als
een geflanckte blaele , vertoonende een dor
geraemte , daer een levende ziele in was bc-
flooten.
En is de Honger , op dicht , in defer
wijfe naegebootft.
d;
k£ oogen fchcenen uytgehoolt.
De lippen vaet en 't hayr g^foolt.
De aederi bloedeloos en dor.
Het Voorhoofd mager, droefen fchor :
't Geraemt -was flechts met vel bedcckty
Gekreuekt, gefonil en vuyl bevleckt,
S00 dat docrluchtigh, al'tgebeenty
Met bulten (tch te faem vereent,
Haer fchihckels puyiden krachtig uyt,
En raetelden met beefch geluyt.
Haer boril verflenft hmgh,fancl(enfmal,
Geleek een yvindeloofe bal^
^tHóf. C o R T E. 201
E
De hiiyck lagh in den buyck ge fj-ckt^
En 't fcheen of die V^^a ingcpackt,
Zy lecck de dolle raferny ,
Een rifi duer flechts de :^iel Wxs by,
C O R T E. 't Hof.
En jonge Vrouwe met een fchoon hul-
fel o}5 't hoofd ,
gekleet in groen wccr-
houdende met beydc handen haer
fchijn ,
kleed voor op , fulx datlè de knyen ontdeckt
, draegendc in de opgelichte Ichoon
vecle kranskens van verfcheyden llagh vaa
bloemen , en met eene van beyde handen
houtfe angels aen groene fyde draeden, leunende
een weynigh aen het beeldeken vaa
MercuriHi , dat voor haere voeten ftaet : eii
aen d'ander fyde heeftlc twee gulden of yfc-
re boeyen , diemen aen beyde beencn pla;4li
te fluyten , waer van de keetens oock v\\\
goud fullen wefen,zijnde het aerdrijck,daec
zy op ftaet , fteenachrigh , doch met veele
bloemen beftroyt, die van 't kleed afvallen,
hebbende loode fchoenen aen de voeten.
Het Hof is een verfamelinge van Mannen
van aenfien , tot dienft van een trcflijck cii
voornaein perfoon.En alhoe\^'cl ick daer van
met goede grond, foude konnen fpreeckcn^
vanden tijd af die ick van mijn longheycl
aen,tot delen tijd toe,daer mede hebbc verlieten
, foo fal ick nochtans allccnc het lof
xaw eenige verhalen, die daer leggen, dat hen
Hof een Groot-Mecftcrfche is van 's Mcnfchen
le\'cn , een onderhout van de nettigheyt,
een ladder van wclfprecckentheytjCeti
tonneel van ecre , een trappe van hoogheyt,
een open velt van ommegang en vrientlchap:
dat daer leert gehoorltiemen en gebieden,
een Vrije en een Slave te zijn , te fwijgen en
te fpreecken , eens anders wille re volgen
en zijne eygen te veynfcn , den haet te verbergen
datfe niemant belchadige, de gram-
Ichap te vcrheelen datle niemant quctfcDac
daer leert flaetigh te zijn gcfpraeckfiem ,
,
mild en fpaerlijck, gellrengh, geneughlijck,
faert en lijd faem , die alle dingen weet , die
alles verftaet , lbo van de geheininiifen der
Princen als van de macht der Koningrijckcn,
't verlbrgen derSteden,van de onderhoudinge
der fortuyne: En om alles met een woorc
te feggen,fo is't van alle dingen het eerlijxte
en waerdigfte dat ter werld is, waer in fich iil
ons arbdt ea verftant^rontvefl en verfekerr*

202 *tnof. C
D.ierom wort zy oock met allcrlcye flagh
van kranskens , in 't opgelichte klcet , afgemaelt
, die haere welrieckende hoedaenigheyt
, die zy voortbrenght, vertoonen : alhoewelfe
in der waerheyt veekijts aen veclen
wort belet, {bo door de fchade van haer
eygen middelen , als door feecker gevaer
van eere , en door het geftadigh quaed vermoeden
van datmen de gunfte heeft verlooren
, als mede om dat de tijd is verloopen,
't welck alles door de bloote knye bcdiet
wordt, zijnde naeft by de plaets daer men
de ichaemte vertoont , als mede door de
die haer breydlen en verhinderen,
boeyen ,
Waer over -^kiatus aldus (eyt
Ha ydel Hoftemt hoer geftnd.
Die Ky ingulde /^tiyjkrs bind.
De bloemen die op de dorre ,
;
onvrucht-
\)aere en fteenachtige aerde geftroyt zijn,
vertoonen alleen de fchoone fchijn van den
Hoveling, diewelcke konftiger en gemaeck-
ter is, om fijnen Heere wel te believen, alfle
uyter natueren is, om fich felve te voldoen.
Het hiilfel meefterlijck op 't hoofd geniaeckt
, is een teycken van faertigheyt en
hoflijckheyt , en een bewijs van hooge en
eedele gedachten.
Het weerfchijne kleed vertoont , dat het
Hof oock foo veranderlijck is gevende en
,
wegh nemende in korter tijd , nae haer welgevallen
, de goedgunftigheyt van den Prince
, en te gelijck mede alle fijne middelen,
eere en Staet.
Zy hout met d'eene hand de Angelroede
aen een groene lyde draed gebonden, om te
vertoonen , dat het Hof den Menfchen ,
door de hope, vanght, gelijck de Angelroetle
den Vifch doet.
De loode fchoenen betoonen , datmen in
den dienft moet ftatighzijn,en niet hcht beweeo-ht
worden , door den wind van woorden
, of door t'faemcnrottingen van andercn,om
niet te vervallen in haet,gramfchap,
rreurigheyt en nijdigheyt , nae den wenlch
of genci^entheyt van andere luyden.
Zy wort neffens het beeld van Mcreurius
"•eftelt, dat van de Oude voor een beeld van
de Welfpreeckcntheyt was gehouden , diewelcke
men fiet, dat een geliadige medege-
fellinne van den Hovelingh is.
Zy is van veele perfooncn op verlcheydcn
manieren gelchilder: , nae de vcrandc-
O R T E.
: , :
ringen der Fortuyne , dlemen aen haer ka»
kennen en merckcn. Onder andere heeft
de Heer Cefar Caparatc van Periigio , een Man
van een treflijck verftand , geleertheyt en
ernfthaftigheyt, haer afgemaelt, geüjckmen
uyte volgende Dichten eenighfin's kan fien ;
Het Hofwort als een VroHgebeelt,
Die 't -voorhooft rieckend' opgcjlreelt^
Met een verfchrompelt aengepchty
Seer teeder,' t groene kleed verlicht.
Die naebootfl Herclis Leeuwen drachtf
Doch haer bcdeckt een Eefels vacht
De keeten, die haer hals omringht,
Js hart, die haer tot traegheyt dwinght»-
Van plas en beejfems heefts' een kroon»
"En fit met d'eene voet op 'tflroom.
En in 't bordeel, by 't licht gefpuys
Maer d'ander rent nae 't bedcl-huys :
Eenpenninck daer de Hoop opfiaet.
Die ii haer troofl en toeverlaet,
Zy wacht vafl op het gladdeys
De tijd wort oud, beloften grijs.
En ofz.yfuyr ofvrolijckftet,
Zy hoopt vvatgrêots, maer vordert niet»
Den Vleyaertftet zy van terfy,
Diefolt en werpt haer in de ly.
En hlaefi haer op gelijck een ton,
Enjpeelter mee als een Ballon.
De Mufen brenght hy voor den dagh,
Waer door 't hert wat verlichten maghf
De Deughd eylaesl dieleyt verdruckty
En ti door d'armoe wegh geruckt,
Diesflaet z.y alles in de wind.
En draeght een laft die haer verflint.
En 't Avontuyr, dat nimmerfiaet.
Dat ii eenfnoode toeverlaet.
Zy heeft een gulde angelroe,
Met harde en koftle j^ijs daer toe:
Doch heel onflrecklijck en verdaft.
Is 't brood verfchimmelt en vermuft.
tinton, Cataldus befchrijft het
Hof aldus
E En 'wanckclhaere Staet, en een te [nel gehcl^; .
Eenongc-wiffe -winfi, en ecngCWilfe druck^;
Een leven volgcvacrs, een arbeyd volvanlhtjd,
Dacrm' om den dicnfl -van 't lijf, -wort eer en leven qitijt»
Een l^~rcl{cr vm 't gemoed, eenjhicl^ die ons bek>ielty
En daer men vryhcyt veylt, om een onjekagelt.
En daer men llïdf ver-wacht in plaets vaneerlïjch^loon,
Dits,datmen in het Hoffielt in' t gemeen ten toon.
Hier heeft Pluyniflrijckery,haerherbcrgh ingebrachty
Bedrog dat heerfeht by daeg,cn Deugde Jekuylt by nacht»
Daer heeft de Ki/d een ncfl, Eergierigheyt haerjloel,
Duer kertmcn o^ bcdrogh o^Ucgpi cnge-wcel,
:
Uk

JIcoghte metwge.
?f 7c* M(c(!crisVM 'tj}el,dien certmcn als een Godt,
En een onrechtgemoed, dat "wort een ontrou Sott,
En haelt/oo ^rootea lof, datyder een verfiieht,
En roept o tijd ! o ^ice'n ! 't is hier een bange lucht,
Altimetria. Hoóghte metinge.
EEn jonge M.ieghJ , die met een aerdige
rtand met beyde handen een Geometrifch
quadraet hout , om de hooghte van
een fteyletooren te meten.
Altimetria , is die daer meet , fbo wel de
hooghte van een tooren , of fpitfe van een
bergh, of van wat gebouw of wat hooghte
het zijn magh.^
longh wortlè gemaelt,om dat de Hooghte
metinge een Dochter is van de Geometrie,
dievvelcke niet een ftipken ontaerdende
van haere Moeder, let met alle naerftigheyt
op alle maten, die zy van haer geleert heeft.
Zy hout het Geometrilch quailraet, om dat
dit Inflrument werckt door de deelingen,
dieder opgeteyckent ftaen , en dat nae de
beweginge of ftellinge van 't geene men wil
aflien.Doch hier van kan men meer lïen in't
beeld van de Geometrie en Planimetrie.
A LTEREZZA. Hooghmoedtgheyt ,
in een geineen jober Burger Man,
Grootsheyt
EEn jonge Maeghd die bHnd is , met een
hooghmoedigh' opficht , hebbende een
kollele en cierlijcke roode wapen rock ge-
,
ftickt met eedelgefteenten van grooter
waerde , en onder 't opperkleed falie een
flordigh onderkleed hebben,dat gantlch ge-
fcheurt zijnde , de aerde of de afch gelijckt,
hebbende onder den rechter arm een Pauw,
en de flincker ftaet open en om hoogh gekeert
, ftaende met d'eene voet , op een
groote kloot , en met d'ander als offe daer
vanboven afllibberde.
Grootsheyt heeft haer oorfprongh uyte
hovaerdye, niet feer ontaerdende van haere
Natuyre , diewelcke nergens anders uyt
voortkomt als uyt een valfche inbeeldinge,
van dat men fich waent beter te zijn als een
ander: Waerover t^ugufiinin feyt in'txiv
boeck van de ftad Godes , dat de Hovaerdye niet
anders u als een hertstocht van een verkeerde grootdunc'
/pitheyt. Dit felve beveiligen Hugo, Ifdorus en
D. Thomas, en bepaelen de Hovaerdye die al-
ireede bcveilight iSjfeggendejdatCe 15 (cn o«^f-
TJoögjomoedt^jejt, Croötshcjt, Sec. 20
fchicklc hcrt:;tOcht tot Hocghcyt. longll WOrtfc ^^Cmaelt
, om dat de Philofooplfin lijne \Vel-
fprckens konll feght , dat het den longelingcn
eygcn is , cergicrigh, groots en hovaerdigh
te zijn.
Blind is zy gemaelt , om dat de Grootsheyt
den Mcniche foodaenigh verblint , dat
het quaede, waer in meeft ons verderf gelogen
is, alderineeft van ons wort begeert, en
wy zijn altijd beforght dat wy meeft daer
nieftaen,waer in het meefte gevaer is, zijnde
berooft van het licht des Heeren. Waer
over oock de H.Oudvaedcr de Hovaerdigheyt
by de blinde vergelijckende,aldus lèyt:
Gelijcli^de blinde,van eeny der, licht ^an "worden befcha-
dight , alfoo J^an oock een hovaerdige , die God niet kent
(^vant het hcginfcl van de hovaerdye is God niet te kennen
j lichtlijck van de menfchen gevangen "worden , ah
Kipide van 't c\->pcrfle licht berooft, Zy WOtdt CCmaelt
datfe het aengeficht en haer wefea
om hoogh fteeckt,om te vertoonen,'t geene
Dante'm fijn Vagevier feyt:
Om dat de Grootjlnyt plaeght dit broofe Adumsfaet^
So btiygt het noch fijn hals, noch kentjijn eygen quact.
Het koftle en rijcklijcke roode kleet,met
eedele ftecnen geborduyrt , bediet dat de
Hooghmoedigheyt in fijne longheyt veele
bloeds heeft , 't welck een oorfaecke is van
de natuerlijcke hette, gelijck Galenus feyt, alfoo
dat hy door deie hette en overvloet des
bloeds, fich in fijn doen fterck en welgeflelc
vint ,
door de fubrijlheyt en opheliin'ge der
geeften, achtende fich .laer door veel machtiger
en rijcker als andere.
Het gefcheurde kleed van verwe als de
aerde of als aflche , bediet dat de groothertige
en hovaerdige van geener waeVde is»
Hecht en veracht als dreck en aflche, gelijck
Syrach feytjGijy drec/^en aflche -watvrrhovacrdi^ht
ghy li ? Hierom is 't infonderheyt in de Arme
ondraeghlijck en lelijck ,
groots en hoogh-
moedigh te zijn,gehjck .^nguftwus mede feyt,
de Hovaerdye wort meer in de Arme, als in de Rijc-
ke, gelajiert.
In de rechter arni houtfe een Pauw , ton
een teycken,dat dit Dier behacgen fchept in
fijne uytwendige veeren, fich te groots houdende
by 't gelelfchap van andere vogelen :
alfoo veracht oock een groots en hovaerdigh
Menfch alle andere perfoonen. Waer
over

2 04 Hcoghejt vd'4 ten. S u b l
SuBLiMiTA della Gloria.
Hoo^hcyt vu>i Eere.
OM
dit af te beelden maeldemen een
beeld dat op een hooge colomne of piiacr
ftont die fcer cieriijck met beelden en
iofwerck was uytgchouwen , 't beeld ial in
de rechter hand een Lauwerkrans hebben,
en in de flincker een fpielfe.
De Romeynen plaghten haere Burgeren
flkius in den hooghftcn top rotte Hoogheyt
van Eere te verheffen, ftellende verheven
beelden op colomnen , tot haerder eercr
VVaerover de Poëet £«'!;/« van ^np/o leght,
hoc groeten beeld [uilen de Romcyiicn , ivf/ovrr u maec-
f^en ': met hoe licyt
heeft, en dacrom wortfe gertclt, als
ortc met d'ander voet daer afviel , hebbende
de grootsheyt geen grond , wacr opzy
ilaen kan , iich felve ftortende van boven
lieer in armoede en ellende.
Seecker aerdigh Latijns Poect , heeft op
dcfer wijfe van de Hovaerdye gefchrevcn
S'tedy iemand '/ ftelde. 't Is leccker dat Cj/;« Dueltim, de Gcrfle
geweeft is , die de colomna Roftraca ter eeren
is opgerecht , hebbende aldereerft in de
Scheepsftrijd getriompheert regens die van
Carthago in 't laer 4933 waer van men noch
een lluck van de voet Jlet , mette omfchrijvinge.
Tegenwoordigh fictmen noch binnen
Romen die van Tni/a>m die 123 voeten
hoogh is , en van -^htomnus , hoogh wefende
17 f voeten, waer op een naeckt beeld
flaet , dat een krans in de rechter en een
l]iies in de llincker hand heeft , welcke colomnen
van buyten met veele llachtenen
overwinningen &c. feer cierlijcken zijn
uytgchouwen : Defe van (^'ifwïw.v/ daerltaet
hoofd opfteecken
Veel -vanfiam en fchatten fpreecken y
tegenwoordigh boven op , een Sint Paidus,
die van koper verguk is. Op die van Trajanui
Trots van opflagh , 't hert vol wind,
is S. Petriii gcftelt , door Lift van Paa Sixtm V,
Segh vry, dat fijn val begint.
met veel meer andere , die by verfcheyden
Schrijvers als by ^^hhm , Smciiim , /. Lipjïim,
Gniterium en andere zijn te vinden.
De LauwerkranlTe ifler in de eene en de
fpiefTe in d'ander hand gcftelt , om dat defc
dingen leer wel paiTen , voor die van een
doorluchtige gecfl , foo wel door de goede
konften als door de waepencn verheven
worden , want de brave Poëten plaghten
too wel als de Manhafte Capiteynen , met
een Lauwerkrans gekroont te werden , gclijck
OviMus in fijn i boeck Maamor^h.^poÜQ
daer van doet aerdigh iingen :
O Lauvcrboom my toegevvijty
Die altijd onfe vreughde zijt,
0?7s/laepen vvoeldy met u lof.
Ons Ve'el en Harpen vinden (tof,
Ghy hranft dien Held die met trophéCy
Met pomp en pracht hetjlot in rée.
De fpiefTe is een teycken 'van den krijgh,
en dacrom wierde die Bcllomi in de hand gegeven
, en dat voor den Tempel , aKvaer
cle Krijghs-fuylc ftont : van waer oock de
Romeynen , gelijck wy elders getcyt hebben
, een fpieffe wierpen , nae wat lyde zy
den krijgh wilden voeren. Zy is oock een
beeld vkn Wijsheyt , waerom zy oock Palljs
'm de hand is gcftelt , die vAn de Heydenen
voor een Goddinne van de Wijsheyt gehouden
wierde : door wiens hulpe , gelijck
mede door de trel^ajckhcyt van de Krijghskonfte
, men toctc hooghfte top van eere
geraeckte,
Spr-

Hope,
SpERANZA. Hope,
S r
En Maeghdcken in 't groen gckleet,t"net
E een bloemekrans, houdende een Cupido
in den arm , dien zy haer eygen borllen te
fuygen geeft.
De bloemekrans om reeden , die in de
Medaglic van CLmdius van de Lely is ge(èyt,
bediet'de Hope, om dat wy de bloemen
ilcnde geopent ,
wachten.
de acnftaende vrucht ver-
De Cuf'ido die de borften fuyght , is een
tcycken waer door vertoont vvert , dat de
Hope een vvaerachrigh voedlcl van de Liefde
is, en waer de Hope ontbreeckt daer verdwijnt
de Lief^ie in aller haeftjWant om dat
zy is een ontftellende quellinge van 't verlangen
, om de beminde laccke te genieten,
ibo ilfer geen twijfel acn,of zy kan niet fonder
de liefde , noch de liefde kan fbnder de
Hope beftandigh zijn. En gelijck men nimmermeer
nae 't quaed C\\ verlangen dat een
Men/ch heeftjfoo hoopt hy altijt nac't goede
, te weten van een Man , die wel nae de
Natuyre en nae de reeden leeft : En gelijck
het goede lichtiijck is re kennen, fo beweegt
het oock denMenfch lichtiijck om'tlelve te
beminnen, te hopen, te belitten en fich daer
in te verblijden. Waer over ^Aumflmus over
den 104 Plalm feyt , dat de Liefde jonder de Hope
met kan komen tot het ivif vm haere begeerte»
S P E R A N Z A. Hope.
EEn 'Vrouwe in 't geel gekleedt met een
bolfel bloenien op 't hoofd , 't kleed lal
vol kruyden en planten wefen , houdende in
de füncicer hand een Ancker.
De hoedaenigheden van 't goede, die ons
flaen aen te mereken, zijn tweederleye : de
eerlleishet eerhjcke,d'ander het profijtlijcke.De
eerIle,wort door de bloemen te kennen
gegeven , wefende cierfels van de eere.
De tweede,door't ancker, welende een noothulp
in 't grootlle gevaer van de fortuyne.
De Hope wort geel gemaeckt,en dit kleet
wort oock o^;

2 o6 Hope die Godlijch enpeelerli.
Nopedievnlfch is,
In 't groen is zy geklcct , nac de gelijckniHe
van de kruyden,dic\velcke Hope geven
v:iv\ een goede inkomft of ooghft.
E En
Speranza. Hope,
Vronwe in'r groen,die niette rechter
hmd de fiippc van 't kleed oplicht, en in
de flincker hourfe een fchaele waer in een
Lely leyt. Aldus vintmen diefelve gefneden
in de Medaglie van Keyfer t^dr'mus,
Speranza divina & certa^
Hope die Godlijcl^ cnfceckcr is,
ê
jongh Maeghdeken, gekleet als voor
E En
niet anders als een verwachtinge van die
dingen, waer in wy vertrouwen hebben.
Speranze delleFatiche,
Hope \an den

Hovaerdye, S
afgemaelt,en daerom fêytmen dat dcfe Hope
defe naevolgers heeft , als logens, drooinen
, valfche wercken en logenachtige gif.
üngen.
Merte naeckte borften wortfè gcmaelt,
wantfe voeden een yder vrywilügh met
haermelck.
De Koeworde die in korte tijd feer waft
en fich verheft, maer in der haeft ter aerden
vak en verdort,venoont dat defe Hope,die
qualijck gegronder is, hoe hooger men die-
dies te eerder ftaetfe in
felve liet opftijgen ,
gevaer van te niet
verdwijnen.
te gaen , en in roock te
SuPERBlA* Hovaerdye,
En fchoone en hooghmoedige Vrouwe,
Efeer adeHjck in 't root gekleet,met goud
gekroont en groote menichte van eedelge-
Iteenten , houdende in de rechter hand een
Pauw , en in de flincker hand een Spiegel,
waer in zy fiet, en haer felve fpiegelt.
De Hovaerdye geHjck S. Bemanliu feyt , is
een ongeregelde genegentheyt van eygen
hoogheyt , en daerom plagh diefèlve mee-
(lendeel te heerfchen in lichthertige en ongeftadige
Verftanden. En hier uyt komt het
datfefchoon, hooghmoedigh enrijcklijck
gekleet wort.
Het fpieglen vertoont dat fich deHovaerdige
fchoon en lieflijck laet duncken,
fich felve in defe geluckfaligheyt,die in hem
is, lief kofende, waer door hy de ftoutmoedigheyt
in fich voed, fonder dat hy oyt fijne
oogen die hem fbuden mogen moeylijck en
verdrietigh maken , nae fijne onvolmaecktheyt
wil keeren : Daerom wort hy de Pauw
vergelcecken,diewelcke in fijne uytwendige
fich te groots
veeren behagen fcheppcnde ,
hout , om in 't gefellchap van andere Vogelen
te verkeeren.
De kroone op de maniere als gefeyt is,
bediet, dat de Hovaerdige leer begeerigh is
om over andere luyden te heerfchen en te
gebieden, en dat de HovMcrdye een Koninginne
is,of gelijcki'd/owo; feyt,een wortel van
alle gebreken. En dat de Hovaerdye voornaemlijck
onder de kroonen en hoogheden
wort verberght en verkregen : waer van
Luafer een klaer voorbeeld is , diewelcke
eijnde op dcfpitfe vanüjnegeluckfaligheyt,
n P E R B 1 A. 207
vak in d'ellendige flavernye van deHovaerdighcyt,
gelijck Dame feght
t Bcgm Van cfeerjle val "Wm jnoode hovacrcly
Die ghyfaeght hartgedruckt met 's li 'errelts flavevr^.
En 't fpreeckwoort luyt : Wie hoogh klimt,
valt leegh.
Het roode kleed geeft te verflaen,dat de
Hovaerdye meefl gevonden wort in cholerique
of oplopende , en in fanguine of blygeefHge
luyden, diewelcke fich altijt groots
houden , foeckende , dit gevoelen van haer
felve met geweld flaende te houden , en dat
door de uytwendige vercierfelen van haer
lichaem.
Fede Maritale. Houlïjx Troww,
En Vrouwe in 't wit gekleet , houdende
E met beyde vingers van de rechter hand
een gulden trou-ringh,
E
Vyt de Medaglie van Tlumiüa,
En Man en Vrouw ,
deren trouwen , gevende malkandercn
de rechter hand.
E
:
diewelcke malkan-
Matrimonio. Houlycf^,
En longhman van fijne eerfle melckhayren
, die aen de flincker hand een goude
trouvvringh heeft ,
op een flock.
leunende mette rechter
Matrimonmm of Houwlijck is de naeme van
een wetlijck werck , dat den Menfch te fliemen
doet vereenigen , en maecktfe tot Man
en Vrouwe , gehjck Math. xix wort verhaelt.
De gulde Trouwringh bediet getrouwigheyt
en fuyverheyt'"des gemoeds, die
tuffchen Man en Vrouwe behoort te weien.
En 't eerfte gebruyck van den Ringh,gelijck
Pieriui verhaek , is geweefl ter gedachte van
eenigh belbnder werck uyt te voeren. En
wierde diefèlve Ringh oock gemaeckt ter
gedachtnilfe van dingen die al te fnoo waeren.
Maer naederhand als de naerftigheyc
en de voorwendingen van de flaetllicht ea
grootsheyt van pracht aenwies, fbo brachtmen
het goud en d'Eedelfteenten ter baen,
die men tot een cierJel , aen de handen
droegh : fbo dat de Ringh, ten opficht van
dit eèrlle gebruyck , nae der hana , als tot
CCIl

20
8
HomvUjck, M a
een Wet is acngenomen , danncn diefclve
tot ccii tcyckcn van 't Homvlijck behoorde
te drac^cn ,
ter gcdachtniirc van datmcn de
v;ille rioinve , die cenmacl belooft was, gcduyrigh
wilde onderhouden.
Het lock vertoont, dat het Homvlijck de
jonge gemoederen betoomt,en maeckt datfe
haer iêlve en anderen nut en profijtigh zijn,
^i A T R I M o N I o, HoWwlijck.
En longelingh prachtigh met een lock
Eom den hals , en boeyen aen de beenen,
met een gulde Trouwringh aen den vinger,
houdende in dielelve hand een Quee-appel,
en onder fijne voeten een Slange.
Door 't lock en de Boeyen wort verftaen
, dat het Houlijck een laftigh en fèer
fwaer pack voor den Man is, en een hinderpael
om in veele handelingen met vryheyt
te treden, wefende het Houlijck een verkopinge
fijns felfs, en een verbinteniire aen een
geduerige Wet : boven dit alles ifTet nochtans
aengenaem en behaeghlijck , en dat om
veele inlichten , doch inlonderheyt om erfgenaemen
tot zijne middelen te verkrijgen,
diewelckc als rechte erven fbuden zijn,
vai\ de goederen, vaii het goed gerucht, van
T R I M O N 1 o.
de eere e» van 't aenfien dat hy in de Stade
heeft verkregen. Nemende dcfc laildaerom
aen, datfè, door haer, {oik\c werden onderhouden;
En om in de Liefde haervermaeck
en vrolijckhcyt , die geoorloft is, te plegen.
Daerom is hy niet een Ringh gemacckr,
't wclck een teycken is , van voortrefiijck-
heyt en eere-ftand.
De Quee-appel wierde, door 't bevel van
Solon , te i^thenm , aen de Bruydegoms vertoont
, als zijnde door de vruchtbaerheyt
Vom toegewijt : Zy wort oock in veele Medaglien
daer roe gefiieden , want zy is een
bewijs van onderhuge Liefde , gelijckP«en

:
Fcm^el^xe Vereemnge en Cccdm
De Bjwck aen ctÖlm niet heter voeght.
Dan ah ditjon^e Paer genoeght.
Cokmclla , Horatitiij CatuUs , en Brnbui verhae-
len 't fclve.
Op defe gedancken gact oock Taffo, wanneer
ny leyt, de boomen beminnen malkanderen
mede, en men kan fien,met wat genegentheyt
de Wijnftock haeren Man omarmt
en bemint. Dit lelve doet niet alleen
de Wijnftock en Olm, maer oock de Eirche
en Populier. Hier wort de Olm alleen genomen
om niet al te overvloedigh te zijn,
noch de krans met al te veel tacken te ver-
Warren. Maer alderbequaemft fal de Wijnranck
met haeren Man den Olmboom, omslingert
zijn : tot een beeld van Goeddaedigheyt
en Houlijxe Vereeninge.
tiet; VogoJX^fl ^Icyon 4aüe in (de han4
:
:
heyt, Benevolenza, &c. 209
De ll1jnfiocl{ [ich als 't JVcenkcn qiidt^
•
lï'anncerfe eenfaem pact op i veld»
En noch lager feyt hy , mogclijck ts de JVijnnock^
met hoeren Man den Olm vereenight. En
Martialii in 't vierde boeck over de bruyloft
van PrudeutiiM en Ciaudia heeft, is een weynig grootcr als een Mulch,
by nae geheel Hemels blaeu , hebbende aU
, willende vertoonen
hacre Vereeninge en Goedwillighcyr,
feyt hy
leen eenige witte en purpcre pennekens , cu
eenen dunnen en langen hals, r\vervct>de aen
den Oever van de Zee , klagende en kermende
met een beweeghlijckc llcmme , alwaer
het oock fijn neft maeckt , broedende
feven dagen, dievvelcke om datlè geluckigh
zijn ,
wordenfe de Alcyonifche dagen ge-
heeten, want in die tijd,ftaet de Zee gantlcli
ftille : gelijck Plinm en Ifidorm verhaelen»
waer over verfcheyden Poëten als Fiigarm,
Bfita , Petrarcha en andere , daer over Dichten
hebben gemaeckt, ge[V]ck Zanaiana o^
deiè maniere mede gedaen heeft
't Alcyon temt de Zee, enftilt de dolle winden^
Mijfchien fd 't oock den brand in mhne bcrfi vtr-
fiinden.
Men feyt dat ^Jkyoyte de Vrouwe gewcefl:
is van den blinden Koningh van Thracien»
en alfoo zy dienfelven in den droom hadde
gefien , dathaer Man , die zy foo hertlijclc
Beminde , in een grouHjcken ftorm fchipbreeckinge
geleden en geftorven was , ibo
heeft zyfichmede, uyt groote droefnis,
in de Zee geworpen. De Poëten hebben
verfiert datfe in foodaenigen Vogel herfchept
was , en datfe in Zee op het doode
lichaem van haeren Man heene vloogh,
jammerlijckaen den Oever weenende. Men
groot oordeel heeft Ovuliui in 't x boeck
van fijne Herfchcppinge , defe Vrouv/e ia
een c^lcyon herftelt , om dat de (e Vogel, uyter
Natuyre , aen haeren Man fbodaenige
goetgunliigheyt betoont : en dat niet voor
een wijl, maerfoeckt alle tijd met haeren
Man vereenight teblijv^en , niet uyt geylheyr
of dertelheyt , maer uyt vriendlijcke
toegenegentheydt , die een Vrouw haeren
Man behoort toe te dragen , en neemt oock
geenen anderen aen , al waer 't fchoon , dan
d'Ouderdom haer de kracht , om te vliegen
, hadde benomen. Waer over Pluiarchm
in de verhandelinge van de naerftigheyt der
Dieren,van delen Vogel zJl'-yon aldus ièght
Tfumieer dtOuderdom hd Manneken fwacl^^maa'ki en
traegh om te volgen , dan neemt :zy hem op den rugge^
jae draeght , en wet hem , hem noyt vcrftootaide noch
alken lactcnde, maer ter dood by hem blijvende.
Men behoort de vriendlijcke natuyre vaiï
dit Vogeltjen ^kknc te volgen , wcfende
iia^r iiiedCj door de liefde en door goedda-
Pd " digheyi;

Homvlïjxe Vereentnge en Goetwillighejt. Benevolenza
dij^heyt vcrceiii(^hr,hcbbendein rwce licha-
•i.ien eene 2ielc,en ecnen wille, en dat d'eene
hch uerfcheppe in d'andcr , levende vrolijck
en blijde , ficli genoegende met fijn wederpaer
, die hem v.in God is toegcvoeght. En
lOt dien eyndc lal ick het Diclit hier by voegen
dat op de Bruyioft van B^pcifta Cnxoni en
lijn Bruyd is vereert , 't welck aldus is naegevolght
:
jVacr hcbily doch Natuyr foo fchoofien beeld gcfudoi
Soo Hemels, foo volmaecJ^t,füO aerdighiijcli van leden ?
, :
Een xiel.ht^ ^vitder deugd,een richtfnoer van de Afin,
Soo falighj jae gelijc/i^de hooghjle Koningin :
Die met haer glants verheugt, en met veel faltgheden,
Hdcr Brtiydcgom herfchept in haer volmaeckte zeden :
En leyt hem op het fhoor,om dat hy 't lieve kind,
Adrxa.'s Hemels licht, foo vierïghlijcl{bemïnt,
O onx'cr'won'ien Held! in Wijshcyt 'wel bedreven,
Gy z'/f vj/i 's hemels Choor^al lang haer voorgefchreven,
Van "waer een vrolijc/{^hert,hec liefiijck gaet te moet.
En yoaer gellidigh bloeyt, het alderfchoonfïe goet.
Door ufal Koma jleetsgelijcl{ een Lente hloeyen.
En hier uyt fui dan voorts een gulden eeicwe groeyen.
6cc.
mettc 'Welcke hy ^() loeren fonder ecn'igc onruU heeftgt'
leeft , andere leggen fonder temge , quetfmge des gemocds.
Noch iller een ander graflchrift by
den cerfteu Wijnberghbuytende Latijnfchc
Poorte gevonden , ahvier hy totten Lelèr
feyt , !ck yfeet datgoy bcnijt 't geen ghy hier leeït , tn
dat om drie oorface ken, l, kk^ heb mijn cere vehadt
terwijl icl{ leefde. 2. Ick hen gefcnt geyfcesl. j. Iel'
hebbe middelen gchadt teryvijlicl^lecfle, en daerenboven
heb icl{gehadt een feer lieve Hnysvroifwe,
Hebben de Heydenen defe Deughd gehadt
om met haere Vroukens fonder eenigh
verlchiljtwift, aenftoot of ergernis te levxn,
en haer met alle vriendlijcke goeddadigheyc
te omhelfen , hoe veel te meer behooren de
Chriftenen te verforgen, om heyhghlijck en
vreedfiem inden band des Houlijx te leven,
en dat in alle ecadrachtighcyt en goeddaedigheyt
, op darfe hier nae in het ander leven,
't welck is de eeuwige hcerlijckheyt, in
C/jn/?o mogen blijven vereenight.
A j u T o. Hulpe,
Een treffelijck geflacht,en /(inders nae u "wenfch.
Tot cierfcl van decs Stad,van -wcrretd en van menfch.
En voorwaer daer kan geen grooter ge-
EEn Man van bedaeghd Ouder , in 't wie
gekleet,en op dat kleet een purpre Manluckniügheyt
tuflchen twee mede-^efellen teljUyt den Hemel komt een klaerblincken-
wefen , als Eenigheyt en Goedwilligheyt,
waerdigh om ge(iruckt te worden in de gede
ftraele ftraelen,*t welck dit beeld verlicht,
wefende gekroont met een Olijfkrans, hebmoederen
van die gcene,die door den band bende een goude keeten aen den hals , waer
des Houlijx met een ander verknocht zijn. aen een Hert hanght , de rechter arm recht
Phocilides feght :
uytftekende : mette flincker hand houd hy
Waer is gevvenfchter Stand,dan als ge/ronde lieden.
De onderlinge min en gunjl malkander bieden :
VVaer d' Ouderdom , noch tijd , de Liefde niet verfioort,
"En vvaer dat noch verfchil noch tvveejpalt word
gehoort.
Hier uyt komt het dat de Oude Romeynen
ons veele gedachtniiren hebbcn'naegelaeten
van die geene die lange tijd in den
Houlijcken ftaet geleeft hebben, en dat met
onderlinge hefde , fonder twift of gefchil
waer van verfcheyden graffchriften zijn te
vinden , als van fidius Primogcnius , die van fijn
Huysvrouwe Jir.ia een graflchrift geftelt is,
van dat zy i f laeren en 6 Macndcn met
hem fonder eenigh gefchil geleeft hadde.
,
Ilavtus heeft met Flavia 4^ lacren fonder twill
geleeft,en veel meer andere. Pliuius verhaelt
üen Geminms, O, feyt hy, Onfe Macrinus heeft een
diepe ^vonde tnfijn hcrtc gekregen, verhoren hebbende fijn
een ftock in d'aerde , alwaer een groene en
draegende Wijnranck omflingert is , aen de
rechter lyde lal een Oyevaer llaen.
Hy wort Manlijck afgebeeld, vermits de
longelingh de deughd wel kan oefnen,maer
is door de nieuwighcyt en hcttc van't bloed
geheel genegen tot wercken die aen de fin-
nen hangen ; En de Oude, nae 't leggen van
HnysvroH ,vanfoo fomlcrlinoe deugd^ aljfcr oyt gc)\eefl is,
lyfrifloteles, is genegen tot gierigheyt, om dat
hem de eervaerentheyt geleert heeft , hoe
fwaerlijcken fiecke het zy, het goed te verkrijgen,
en hoe licht het is om dat te verliefen
', en daerom is hy feer vafthoudende om
een ander te helpen , hebbende altijd twee
Honden aen fijne fyde : d'eene is de begcerlijckheyt
om te hebben , en d'ander is de
vreefe om te verhelen : alhoewel het waer
is , dat een Oude wel kan goeden raed gcven,van
wegen fijn eervaerentheyt, van din-»
geujdie lange tijd zijn geleden,
tic:
\

Het witte kleet dmckr uy t dat de handelin'^en
moeten oprecht en fuy ver vvefenjVry
v.\n alle eygen baet , 'r welck tot des Menichen
eigen nur gekeert fijnde,doet de eedele
en deughdlijcke wercken te rugge fcrten.
De pnrpere Mantel beeld de Liefde af, diewelcke
alrijr tor haer ooghwit heeft een ander
te helpen , en in haer ellende te hulp te
koinen : wefende in haer een Godlijcke gencgentheyt
die fuyver en in 't gemoed vie-
righ is , regens God en tegens fijne fchepfe-
len ,
gelijck fulx de Schriftuyre doorgaens
leert. S. Gregoritts feyt: 't Is een V-rrcl^va» Liefde
den [ycaekenby te flaen.
De heldre en klaere ftraele uyt den Hemel
daelende en dele beeldeniife verlichtende
, driickt de Godlijcke hulpe uyt , die alle
Menfchlijcke hulpe verre overtreft. Waer
van oock Homerm (eyt , yder Menfch verlanght me
de Godlijcke huipe. Voorts in de Officien : God
fiet doch op mijn hulpe» Heere ! haeft u om my te helpen.
En elders , ffi'jn hulpe is van den Heere , en
verder , mijn hulper en be^vaerder ^ijt ghy , en in u
^voort heb icl^gchoopt.
De Olijfkrans om 't hoofd, wort in veele
plaetfen der H. Schriftuyre de Olyve voor
€cn vroom Man verftaen, die in 't befonder
vol vruchten van Barmhertigheyt is, die den
Menfch beweeght tot Godvruchtigheyt om
de arme en behoeftig by te ftaen , gelijck
D^ividfeyt in den )2 Ffalm : Maertck , als een
vmchtdras-gcnde Olijfboom , in 't h'iys des Heeren , heb
in eewwichcyt, op de barmhertigheyt Gods, gehoopt.
Hy draeght een goude keeren , en door 't
hangen van 't hert daer aen , wort verftaen,
datmen niet alleen niette wercken der Barmhertigheyt
een ander moet te hulpe komen,
maer oock met raed ( waer van 't hert een
beeld is ) om hem alfoo totten wegh der fahghcyt
te brengen. Waer over Gregmus in
fijne Moralen ïkyt, Een fot Man raed te geven is een
"Werel^ van Liefde, datmen een "Wijs Man fulx "Wil doen is
vermctelheyt , maer een Man in tegenfpoet "wat te raeden
is -wijsheyt.
Hy wordt mette rechter uytgeftreckte
arm en opene hand uytgebeeld , om de
Menfchlijcke hulpe uyt re drucken die van
" de Hebreen Zcroha gen^emt wort : dat is te
feggen Arm, waer in de macht en de fterckheyt
van de Menfchelijcke hulpe beftaet. En
by de Oude was het handreycken een teec-
fien van geftaedige hulpe ,
:
:
:
y
I-ltdpe, A j U T o. 211
waer door wy in
alle dingen de hulpHjckc hand bieden. En
gelijck Vterius verhaelt foo wnlfcr foodanige
beeldeniife waergenomen in 't beeld van de
Goddinne Ops , dat in verfcheydcn Medaglien
geftelt was,als of dat felve aenygelijck
iDcloofde hulpe te bieden :
als die gecne,die
mette Godlijcke hulpe ondcrftut 2ijndc,het
algemeen voetfel gaf aen alle Schepfelcn,
die zy oock, te gelijck , wederom in hacren
fchoot onrüngh.
De ftock die in de aerde ftaet en den
bloeyenden en vruchtdragenden Wijnftock
onderftut , bediet de Echtplicht en Hulpe_,
want de Vrouwe vermagh {'qo weynigh fonder
de hulpe des Mans , als de VVijnranck
fond er hulpe van den ftock. Waer over
^riüfto finght
De iVijnranck M\ier geyins vertreden en veracht
Indien haer niet een jliit of pael in ecren bracht.
De Oyevaer worter aen de fyde geftelt,
als zijnde de waere beteycknilTe van de
Godsdienftigheyt en van de Hulpe, fulx dat
d'eene qualijck van d'anderkan zijn afgefcheydeh.
Waer door het gelchier, datmen
in verfcheyden Medaglien van Romeynfche
Princen,diefelvemet groote vercierlels vind
uytgedruckt , die door de eedele natuyre
van dit Dier worden afgebeeld.'tWelck een
Man bediet , die tegens fijne Ouderen meelijdigh
is en vermaert , om aen dielelve de
hulpiaeme hand te bieilen : Want dcfe Dieren
draegen groote forgen tegens haere
Ouderen, wanneerfe tot haere grijfe lacrcn
zijn gekomen , alfoo die haer nimmermeer
verlieten : lae niet alleen wanneerle tot
haer Ouderdom zijn gekomen, de hand bieden,
maer oock altijd,als 't noodigh is,Wordenfe
onderhouden door de naerftighcyt
van de eygen jongen. Waer over ^Uiatus
finght
De Oeyvaer draeght tot fïj^w vrucht.
Veel hulp en trorft en goede fucht
Het longh, wanneer Y h op^eiioet,
Sijn Ouders weer z>eel deughde doet :
lae djfe z.ijn beroyt en mat-, ^ »»,
X'ayï kracht eyi bloct, van 't levenftit, ^^
Sao queeckefi z,y haer'' Ouders ö/>,
£« araegens' over bergh en top. ^
OecoNOMIA. Huys-hefiieringc,
E En Vrouwe van een eerwaerdigh opficht
met Olijftacken geciert, houdende in de
D "d 2 üinckcr

212 HuysheJIiermgê. O c c o n^ o m i a. V ïder, A ^^ s* o.
fiiiicker hnncl ccn PafTer , en mcrte rechter
ccii Stock of Rijskciijtcr fydcn Tal een Roer
van ccn Schip ftacn.
Om dat tottc gelncklaligheyt van 't gemcene
BurgerHjckc leven vereyfcht wordt
een vcreeninge van vcele Huysgefinnen, die
onder gcHjcke Wetten leven , en vvaer door
xy werden befticrr , ioo is 't noodigh dat
ydcr Huylgefin met behoorlijcke O/dre
en onder befondere
worde onderhouden ,
XVctten gebracht , die veel nauwer gaen als
de algemeene. Daerom is i\c(c nauwe ma-
«licre van 't Huy fgefin te beftieren , van de
Criecken Oeconnm'm ^c\\ccr.Q.n :"'En heeft allbo
yder Huyfgefin in fichdrieinfichtcn , om
datlc tot het leven als tot haere lecden behoorcn
, re weeren de Meeftcr en fijne Die-
11 lers, de Vaeder en fijne Kinderen, de Man
en fijn Vrouwe. Daerom wort dit beeld met
ccn ftockjen gemaeckt , om de Heerlchappye
die de Meefter heeft over fijne Die-
jiaers. Het Roer bediet de (brge en beftieringe
die een Vaeder behoort te hebben
over fijne kin.leren , op datfe in de Zee van
de kindfche dertelhedcn, van den wegh der
Dcnghde niet fouden afAvijckcn, waerin
men haer met alle \ lijr en naerlllgheyt bc*
hoort re ftieren.
. De Olijfkrans bcdict,dat een goed Huysbelliefdcr
voor al moet belbrgcn datrer
vrecdc in fijn Huys onderhouden worde.
De Pafler leert, hoe een yder fijne macht
en midlcn moet mceten, en dat hydaer nae,
fbo wel in 't nyrgcvcn als in andere dingen,
fich daer nae moet voegen,om fijn Huyfö-efin
te onderhouden , en door de maete van
geduyrigheyt te verforgen.En daerom wort
de Huysbeftieringe een bedaeghde Vrouwe
afgemaelt , die oock in foodaenigh Ouder,
dele beftieringe beft paft , als hebbende eer-vaerentheyt
van de Werreldfche handlingen.
Hier van heeft ecner den inhout defer
Dichten ingeftelt:
Dit Huys heeft eengcvvenfchteftand,
VFaer troulijck vvaeckt eem Moeders hand:
En die met tengels vajl bewaert,
't Geenfiiynigh Pi hy een vergaert :
Die ireedjaem alles overfet,
Die 't Huysgefm met tucht gehief,
"En die met oordeel en met maet.
Op alle dingen gaedejlaet
Wat Huys eenfidcke Moeder derft
Dfit gaet -verloren en verflerft.
Anno. 't her,
En Man van middelbaer Ouder, met
E vleugels aen de fchoudcrs , en metten
hoofd, hals, baerd en hayren,voirnceu en ys.
De borft en de fyden root, en rontom veele
kooren-ayrcn , de armen groen en vol v^an
alderleye flagh van bloemen , de dyen en
beenen aerdighlijck bedeckt met drnyven
hebbende ccn ilange
en wijngaert bl aders :
in de hand , die in een circkel gellingcrt en
de ftecrt in den mond houd , in de llinckec
hand heeft hy een fj-iijcker.
Gevleugclt wort hy gemaclt, door 't aen-
fien van Pctrarcha, leggende, clc urenjclagcn^mucn"
den e» j,iereH "vlieden.
Het Iaer,nac de gemecne maniere,begint
in lam/arim, wanneer de fnccu en het ys overvloedigh
is. En daerom is hem de liieeu op'r
hoofd gefet. En overmits de Lente het
aerdrijck met allcrlcyc bloemen verciert, en
de velden en kruyden,in defen tijd beginnen
voort te komen , daerom zijn de armen aldus
verciert.
t>e Somcr om datfe feer heet is,en 'tkoorcD
:
,

*tlaer. Platte grondhcfchrifvinge, Tdelheyt, 21
ren over al rijp , füo wort hy mette borll
en fyden root gemaeckt en met kooren-
ayrcn.
De Druy ven aen de beenen , vertoonen
den Herfll, 't wclck het laeile deel des laers
is. De Slange in 't ronde mette lieert in den
nio nd , is een feer oude beeldenille van 't
laer , want het laer keert wederom tot iich
felve , en het beginfel van 't eene laer verteert
het eynde van't andcr,gelijck de Slan-
ge, indencirckel, fijnen cygcn fleert bijt.
Fellui Pcmpcju! verhaelt dat de Oude Romeynen,
het laer aen demuyre fpijckerden,
flacnde alle laeren aen den Tempel eenen
fpijcker , en nae 't getal van defe Ipijckers,
telden zy de Iaeren,en daerom kan men feggen,dat
de ipijckers het getal der laren zijn.
Anno,
En Man in 't belle van fijn Ieven,gevlett-
E gelt , fittende op een Wagen met vier
witte Paerden , geleyt door de vier tijden
des laers. Waer op een yder kan maelen
vruchtai en wat hem geracden dunckt nae
de verfcheydentheyt van de tijden.
De vier tijden des laers , foeckt onder,
Tijden des laers,
ICHNOGRAPHiA. Platte grond-
befchryvinge,
E En middcljaerige Vrouwe , flarigh geklect
, houdende met hacr rechter hand
een vierkant , liniael en pafler , en op der
aerde van diefclve lyde flact een Kompas
om de grond te nemen, hebbende in de ilincker
een tafercel , waer op een ontwerp van
een eedel Palcys gemaecktis, en in de fèlve
hand, een mierllock.
khiogra^hui is nict anders als een ontwerp
van de dingen , diemen in 't platte met lij-
nen, en in Wiskonftige beelden wil brengen
door de welcke alle llaeli van platte_ gronden
en gebouwen gemrofii worden ,'"fonder
bewijs van de perfpedive, maer worden
door de voorfeyde mllrumenten bearbeyd
en befchreven : en de maete die zy in de
flincker heeft , worr in vcrfcheyden landen
:
gebouw te mcetcn is. Waer uyt men dacr
nae de maetc neemt , en maeckt liet groot
in 't kleyn , en dat wort, door den Pafler, ia
een evengclijcke mate en ontwerp gebracht
en afgeteyckent.
Het Compas is 't geene waer door men
neemt de afwijckingc van de fyden en hocckcn
v'an 't gehecle plat , en dat door 't middel
van de naewijfinge van 't Compas.
Van middelbaer Ouder en met flaetige
klcederen wordt zygemaelt, overmits de
oeffeninge van defe konfl moet op 't papier
gebracht worden door de maete , en door
groot verfland en oordeel , foo veel tot de
waerheyd van defe konfl, die van ïoo groo«
te bedenckinge is, vereyfcht wort.
V A N I T A. Ydelheyt,
En Maeghdcken feer prachrigh geciert
Emet een geblancket aengeficht , draegende
op haer hoofd , een fchotel daer een
hert in leyt.
Ydelheyd wort in den Menfche geheeten
, al het geen , 't weick niet gerecht is
tot een vaft en volmaeckt eynde , wefende
het eynde of de uytkomfl , gelijck de Philofophen
beweeren , een regel van alle on-
Ie handelingen : en daerom klecdfe hacr
prachtigh , en blancket hacr aengeficht om
andere luyden te behaegen , fienae op vuyle
en Hechte dingen , die weynigh om 't lijf
hebben, en korte tijd geduyren , en daerom
magh dat met recht geftelt worden voor
een reyckên van Ydelheyd.
't Is oock Ydelheyd aen yder Menfch
fijn hert en gedachten te ontdccken , want
het is nergens goed toe , on kan u feer licht
fchaedelijck zijn , fontl^^fetmen 't dan
weder te recfs^kan brenghen , en daerom
is haer het Hart boven op 't hoofd
geflelt.
G 1 o V E N T U. feughd of ihcm
der laeren*
E En lichthertigh longelingh ,
gekleedt in
verfcheyden verwen, met een krans van
llechre bloemen , hebbende van d*een4j/yde
gedeelt of in ellebogen palmen , , of in voe
,, , een Windhond ^ . , en van d'ander fyde een
ten of andere , deehngen , en dat is 't geene welgefadelt Paerd , (laende ais of hy mette
.wat aen de buyten of binnen fyden yan 't
jrechter hiuid geld ilroyde.
V d 3 Na$

2 1 4 leughd ofllocm der Ucven, G i o v e n t u.
Nac dar cy^riflctcks feght,is de Teughd dees vcrtoonen , dat de longelingen bcgecn'ger
Ouder die van twinrigh laeren begint tot zijn op de (choonheyt en den fchijn , nis op
% ijf en dertig toe : in welcke tijd deMenfch het noodige,en'c geene in der dacd,gocd is.
verftand heeft , en alles nae de Deiighd kan
aenleggen : Maer door de frilcheyt en het- G 1 o V E N T u. leughd,
tigheyt des bioeds , is alle iïjn luit nae dingen,
die in de linnen vallen : en oock werckt
tie Reeden nier in de Dcughd , dan met
groote tegenlland , 't 7.y door de begcer-
iijckheyt of door de treek van eere.
Lichthertigh wort hy met de Dieren aen
cTe fyde gefchüdert, en met het bewijs van 'r
iield ftroyen , oin de bcfondere genegcntheyt
van den longelingh uyt te druckcn :
't welck is om lichtliertigh , een liefhebber
van der Iagr,en een geldVerquifter te wefen:
v:e\\]ck Horat'm in fijne dichtkonft uytdruckt:
^Jiiamet eenVakk^of Homl,clacr met een paerd ter la^t,
JjchthoofHi^h, [onder raed, die 's Voeders raed veracht :
yerfmaeder van hetgoed,verqutfler en hovccrder,
yhl op7eblafcn tocht, ccnjJcmper en verteerder.
De verfcheydenrheyt van verwen, bedieden
de menighvuldige veranderingen van

gaende de deughdiijcke hoedanigheden van
die hy mint , niet wegh neemt debefittinge
van de beminde faecke.
Men fchildert de leloursheyt met eenen
Haen op of onder den arm, om dat dat Dier
het aIderjeloarfte,wackerfte en loofte is van
nllen. De vieugels bedieden de vaerdigheyt
en fnelligheyt van haere wilpekuyrige gedachten.
De oogen en ooren op 't kleet gemaek
, beelden af de geftadige ibrge van de
jalourfche lieden, om alles te ilen enhoo-
rcn, en op de aldcrkleynfte dingen fcherp te
letten, jae op de ooghwencken,van die men
bemind. Wacr over r.!//o aldus finght
'f [clourfche Jlfcy/l^n loert met hondert oogen uyt,
En duyfent ooren jlaen te luy^ren op 'tgeluyt.
De ftruyck met doornen , betoonen de
moeylijcke pricklingen ,
waermede de jalourfche
niet anders gepijnight worden, dan
ofte met fcherpe doorens worden gefteken.
En daerom worden haer defè in de hand
gegeven.
G E L o S I A. leloursheyt,
En Vrouwe gekleet als boven, hebbende
E in de hand een ftruyck van een SonnebiüCin,
:
idcurshqt , CAiinyz'er, G e l o s i a.
215-
De verwc van de bovengefeydc klcedinge,druckt
cygcntlijck de Icioufie uyr, -zijnde
dit de vcrwe van de Zee , die fich nimmermeer
foo ftille vertoont , of ons bchooren
haere ftormen verdacht te wefen : Alfo is 't
mede gewis , dat een Menfch , hem op eens
anders Compas,van tuflchen de klippen van
leloufie te feylen,betrouwende, niet fal mogen
pafleren,dan met groote vreelè, verdriet
en onluft.
Voorder iiïe gemaelt,datfe in d'eene hand
een Sonnebloem draeght , die fich flaedigh
nae de Sonne keert , volgende daer in fijne
beweginge : van gelijcken doen oock de
lelourfche, die met haere treeden, woorden
en gedachten , altijd de fchoonheyt van fich
felve befien, haer laetende voorftaen, dat zy
door de eygen Hefde die noch by haer is,
geacht worden voor de braeffte en voor 't
puyckjen van de Werreld.
¥ ¥ -Vi ¥•
A R I o s T o doet fijnen R e i n A l d
van de lalonfie aldus fpreecken :
JVolcken drongenfich in een. DBEn 's Hands heyr raeckt op de heen :
De Son verfchocl haer fchoon gebet.
Om dat een Monfter "wreed en quaety
Gehjel^een Vromven beeld verfcheert.
En uyt een doncl^er hol quam treen :
't Had duyfent oogen in haer hooft.
Geen "Wincl^brau "Waffer omgekjooft^
lae tfoct de ocgen nimmer toe.
Van "waeckcn 'Wierd het nimmer moe.
Veel ooren had het noch daer by,
Inplaets van 't hayr, foo hads' een ry
Van Slangen, om h.ur h :ofd gekrult
En "WM te vreefjelijcl- gchult.
En huyten 't groulijck duyjler hol,
Q^am treeden de/e "wrcede kol
Die eenfeerfchrkkelijcke Slangh^
Een fleert Verftreckte fel en langh.
Die om haer borsï geflingert lagh.
En quam dmyfijc/-^ voor den dagh,
IsPIRATIONE. Inblaefnge, Injlortinge,
MEn
fal uyt de heldere Hemel vol fier-
ren,een vlammige f^raele flen,diewelcke
nederfchietende valt op den borfl: van
een ïongelingh, die in 't geel gekleet is, hebbende
:
,

2i6 Inhlicfmgey ïnjlorunge, Ispiratïone. Inheldirme^ Sec.
bende harde hoofdhayren , vol Slangen gemenghr
, 't gelicht ten Hemel kecrende,
waer in hy met groot opmcrcken fiet , hy
hout in den rechter hana een bloot i'wccrd,
niette punt op der aerde , en in de llincker
heeft hy ccn Sonne-bloem.
Door de klacre gefterde Hemel, waer uyt
een vlammige (Iraele Ichiet, vallende op den
borll van een longhman, als geleyt is, wort
verftacn, dat dcfe klacre Hemel vol lierren,
is de gocdertierentheyt van den Almachtigen
God , diewelcke door lljne oneyndige
goedigheyt den Ibndaer ontfteeckt en ver-
iicllt. Chrifius ley t , Icl{ bengil(omcn om Vur op der
acrde te fènden , en M'at "wilde icl^^amlers dan dat het
hrande ? En dacrom bid de H. Kercke altijd,
dat de Heere haere herten wil ontftcecken
met het vier fijner Liefde.
Hy wort met geel gekleet , om dat door
dele verwe de gewoonte tot quacd doen,
wordt uytgedruckt , als niet konnende tot
cenige Deughd gepaft worden , waer over
Avy ,
ibnder de hulpe en inftortinge Godes,
ons lichtlijck werpen inden afgrond van
alle ellenden.
De harde hoofdhayren met Slangen , be-
dicden ,
dat terwijlen de Sondaer het eerhjcke
verlaet en in de fonde verlopen leyt,foo
kan hy niet anders hebben als quaede en
Ichricklijcke gedachten, gelijck Gregor'm leyt,
hy l{.in de quaede gedachten met ontvlieden , die geen eet'
haerheyt by hem heeft.
Het Rapier mette punt ter aerde gekeerr,
bediet dat dit een werck is van Godlijcke
inftortinge , want het werck des Menfchen,
die ten quade genegen is, verdient geen loon
by God , ten zy door fijn genaede ; van de
wclcke hy een rijck vergelder is aller goeder
wercken , gelijck Djv/c/feght , Eere enge-
vaeilc fai he?n de Heere geven.
Dat hy 't hoofd ten Hemel keert, alwaer
hy met groot opmercken naetoe fiet,druckt
uyt, datmen (onder de genaede en Godlijcke
inftortinge , het gemoed en 't verftand
niet kan opheffen van dele gevoelijckc en
aerdlche dingen : gelijck ^tiguiUmts leyc , «
genaede doet het dat de fonde in ons niet heerjchc.
De Sonne-bloem hout hy in de llincker
hand , om te betoonen, dat gelijck fich dele
bloem geftadigh nae de Sonne keert , alfoo
keert èn draeyt fich de verlichte Sondaer,
^n die van de Licf4e Godes ontfte^oH^ij isj
met foodaenige groore genegenthcyr , foo
veel mogelijck is, nacdien grooren God.
ImAGINATIONE. Inheeldinge,
En Vrouwe in verfcheyden verwen ge-
E kleet , hebbende fteyle hoofdhayren , en
wiexkens aen beyde hoofdflaepen ,
gelijck
Mercurius,en tot een kroon heeftle verfcheyden
beeldekens van helder bruyn, hebbende
de oogen ten Hemel gekeerr, ftaende in gedancken
, als ofle in den geeft was opgetogen
, houdende d'eene hand boven d'andcr
op de borft.
Deinbeeldinge,(eght ^ripoteles int iii b.
van de ziele , is een beweginge , die in der
daed,van de finnen heerkomt : te weten een
kennilfe van 't geene dat de andere finnen,
foo wel" de gemeene als oock de uytwendige
hebben gehoort , en gelijck hy oock in
fijn 1 1 boeck van de ziele leyt , ifte gemeen
mette Menfchen en Dieren, 't Welck oock
van Themillms te gelijck in fijn 1 1 1 boeck van
de ziele is uytgeleyt , alwaer hy feyt dat de
inbeeldinge volmaeckt en onvolmaeckt is.
En om dit van ftuck tot ftuck te verklaeren
en haere bccldnille uyt te \q^^qi\ fuften wy
,
'
•
Teggcn,.

Inheeldtnge, Terjle gednenie ^voorhidddijck ontwerf, 217
feggen , dat het kleed met verfcheyden ver
wen , bediet, dat de inbeeldende kracht, de
fantaflen of inbeeldingen , van al 't geene
haer oock vertoont werr, door de uytwendige
finnen,ontfanght. Daerom bediet èic'^o.
verfchcydentheyt van de verwen, het 'ff:o

2l8 Eerjle gcdAcnU , voorheeUel^ch ontwerp, I d iE a.
l/mJoinvc , daer op zy ft:ict , welende bcmaek
met Steden , Bergen, \''Lickten, Waeteren,
Planten, Boomen, niec Vogelen in de
locht en andere aerdlche dingen.
Idca ofte eerlle voorwerp , nae D.Thonus
feyt, is een voorbeeldend patroon in den fin
ot" begrijp des konltenaer.s,door wiens middel
de dingen worden gemaeckt en bekent
aleer hy de han-
Want lbo de konftenaer ,
den acn 't werck flaet,niet te vooren,'t lelvc
tloor de inbceldinge, als een geeftigh model
of ontwerp van lijn voorgenomen werck,
hadde verfiert , hy foade tot lijn opfet niet
geraecken jae foude fich te vergeefs , , mee
veel moeylijcke befigheden belaeden , om
in 't werck te ftellen , 't geene hy (oude willen
uyrbeelden. Maer iHato verftaer , door
defc naem Ulxa , een weefen in 't Godlij ck
gemoed, afgefcheiden van alle ftofFe,'t welck
de gedaente geeft aen alle dingen ,
:
die ge-
Ichacpen of noch te Icheppen zijn, en die is
d'oorlaecke dat alle gefchapene dingen haer
weefen hebben, gelijck Ptuuirchiu verhaelt.
Van dele dan fpreeckende in fijnen Timxo,
feyt hy, dat het is een dingh , dat altoos het
felfde bhjft , fonder begin en londer eynde,
en dat niets van andere ontfanght, noch fich
oock niet wijder uytftrcckt , noch van iemants
fin kan worden begrepen. Maer om
^^Q\\ fin van IHato beter te verklaercn , moetluen
dit weecen, dathy feyt, dat drie dingen
te faemen eeuwighzijn, te weten, het Goede,de
Sin en de Ziele van de Werrcld.Door
het Goede, verftaet hy God, Werckmeerter
wm alles , die hy, in 't boeck Parmemdes , verklaert
te welen enckel en onbeweeghlijck,
en dat boven 't verftand en de Natuyrc van
alle dingen. Van dit Goede, als van een Vader
, komt voort de Sin als een helder licht,
van het ingeboren licht der Sonne. Van de
Sin komt wijders vloeyen , de ziele der
Werlr.gelijck een glans van 't licht, diewelcke
fich over alle verfpreyende , diefelve in 't
leven behout. In 't eerfte dan als een Vader
van alles, bevint fich,eene cnckele en onverdeelijcke
Idea. van Goedhcyr. En iiyt dele
ii/f

'Eerflegedaentei voorbeeUelijck orjhverp.
datfè een feer enckele felfllanJighcyt is , gelijck
Marfil. Fichna inden VII blief over de
Platonifche Philolbphie ieyr. En hy leert
OndertulTchcn, dat de Ide.l vj/i d'andere verre vn-
fchïlt y en dit voornacmüjck in vier manieren. Ti 'int de
Idea ii eene fclfjiandi^heyt , die^'elcl^e is Enckel , onbf-
ivce^hhjck^ en niet vermenght met het tegenjhijdige.
De witte fluyer bediet de lliyverheyt en
de oprechtigheyt van de Idea , als die onderfchcyden
is van de lichaemlijcke en gevoelijckc
, waer van de ftoffen met vecle gebreken
zijn befoedelt , en duyfent veranderingen
onderworpen. Maer de Ideen zijn af-
• Sefcheyden van alle materiele of ftoffige
vermengingen ,
hoedanigh die oock onder
lich zijn vereenight , als hebbende in fich
noch bevveginge noch afmetinge , wefende
verre van 'alle lichaemlijcke grootheyt of
kleynheyt , oock foodanigh dat in haer een
oprechte eenvoudigheyt, en een eenvoudige
oprechtigheydt is, ^Q\\)c\aThomas lamm in 't
boeck van de voorfienigheyt feyt , Indiendcr
Q-cene Idea'Wiif, foo fotider niets opreehts,ncch niet fuy-
vers in'tgebou des iVerelts l{onnen "wefen^M'ant alle din-
gen, met de flojfe vermenght, en hegoSÏ, ^(ijn manek f« o«-
volrnaeclit : en 't is fwaer, gelijck Plato in fijne
Tm^us feyt , iet feeekers ofva^ d,ier van te beyvecren,
Tythagor.is , miifchien op defe Eenvoudigheyt
'c oogh flacnde, vergelijckte de Ideen, die in
den fin zijn , by de getallen , die alle aen de
Eenheyt hangen, 't welck het alderenckelftc
is. Want gelijck door de getallen alles tot
lijn bepaelde ordre wordt gebracht , ol^oo
wordt oock door de mededeelinge van de
Idea, alle dingh gelijck gemaeckt,en tot haer
aert , ordre , Ichoonheyt en eenigheyt gebracht.
Waer over diefelve Pythagor^u , ons
defe bepaehnge bybrenght,die feer wel met
de werckinge van de Idea, overeen komt, als
hy feyt , Idea is een uytbieydinge , ofkandelinge van
fxeylijcl^, dat is,verbreydende reedenen, die in de cenheyd
regeeren. Maer om wat nacrder tot onfe ver-
klaeringe te geraecken , fbo bediet het F'ier
eUtfe op haer hoofd heeft, het eerfle van de
bovengenoemde dingen, diewelcke eeuwigh
-. xijn , nae de meeninge van Plato en dit was
het Goede, waer door hy verftont God den
Schepper van alles , gelijck boven gefeyt is,
€n van wien alle Ideen heerkomen. Gelijck
dan oock ^uflinm de Martelaer en Philofooph
inde vermaeninge totte Heydenen
gefeyt heeft , dat Plato verftoni: dat God eeji
Idvea. 219
fcifllandig'p.eydt van Vier was. Mogelijck
daerom , om dat het Vier onder alle Elementen
en onder de benedcnlle werckhjcke
dingen het alderwercklijcklle is, alle dingen
verteerende , en felve onvcrrottchjckbhjvcnde
, onder alles wat 'hier beneden is ge-
,
lijck ^J^rijloteles vcrhaclt. AHoo is God oock
alleen Almachtigh , fulx dat hem niet kan
regenfl:aen,maer"alle dingen hebben van hem
haer wefen. Ca-Hia^urelianus, verhaelt,dat de
Perfianen en andere Volcken,het Vier voor
haerenGod hielden, gehjck oock veele Philofüphen
gedaen hebben , onder de welcke
zijn Hippafi'.s Metapontinus en Heraelius Ephcfttis,
gelijck Clemens ^lexandrimis verhaelt. En eenige
Stoici hebben gefeyt dat de Natuyre Godes
Vierigh was : gelijck loan. Damafeen. van
de Ketteren verhaelt. Maer laet de Heydenen
vaeren : In de H. Schriftuere wort God
dickwijls onder den naeme van 't Vier yer-
flaen, Waer over in 't boeck Deuteron. in 't iv
Cap. van den f^ader gefeyt wort , u^ve Heere
is een verteerend Fier. En S. Paulus tot den He-
breen aen 't eynde van 't xii Capittel fprekende
van den Soo^ie , feyt, k If'ocrt is te feer vic^
righ. En aen 't 2 Capit. van de Handelingen
der Apoflelen , van de derde Perfoon fpre-
kende , fèyt , en daer 'uerfchcenen op henlieden ge-
en zijn -vervult gewor-
deelde tongen als van Vier ,
den met den Heyligen Geefl. Daerom is 't geen
wonder, o^clijck loan. D.mafcnus verhaelt, dat
het Vier in de Tcmplen bewaert wierde, op
dat het een teycken foade wefen van de
Godlijcke Naruyre : en 't waer een hals-
flraffe wanneer de Priefters het Vier in c'e
Tempelen lieren uytgaen : en zy hieldcnt
daer voor,alsof de Godheyd uytdic piacrlè
gedreven en uytgeblufcht waere. En ten
dien aenfien, worden daer eenige reedenen
by gevoeght : de eerfte is,dar het Vier is de
oorfprongh van de warmte , waer door alle
ge/chaepene dingen haer kracht en leven
hebben. En daerom feyt Farro , dat ignis het
Vier, komt vangignendo , dat is , van baeren,
overmits daer door alle dingen voortkomen
en beftiert worden.
De goude hoep die zy om 't hoofd heeft:,
met eedel lleenen en daer by een feer groote
glans , bediet de volmaecktheyt van 't gemoed
, wefende het aldervolmaecktfle datmen
vind, om dat daer in alle de voorbeelden
zijn van de dingen, als mede de gedaen-
' £e z ten.

220
EcrJlegediXentey voorheddclijch ontwerp, I d js a.
ten,roo wel die nituerlijck als konftigh zijn,
en Jic meer in denwercker bloeyen en uyc-
blincken , alfle wel in 't werck of in het
wercktuys^h doen : Alfoo zijn oockde formen
en gedaentcn van het A L of Geheel,
veel volmacckter en krachti'^er in den
Werckmeefter deffelven , als in de bcfbndere
oorfaecken of in de ftoffe 5 trclijck Th3mts
Lvvm van Je Voorfienigheyt ieyt : Sooyiy
d.'>or Godes toelaetinge , of vlijtige overpeinfinge, totte
Terjlaniiel'jcke Werrelt [tillen opvvaerts klimmen :
'vvacrinhet heerlijckfie licht van de Ideen [eer hel
hlinckt,en het waere VVefen der dingen wort begre-
pen, "wyfuUen buyten twijfel, defe dingen die ons in
de finnen "jaüen verdicht en valfch houden ; en ons
fal dit leven verdrieten , in 't vvelcke vvy al te lichtfelovigh
geweefl zijnde , door de finnen, van de vaU
fche inbeeldingen der dingen,fuUen bedrogen worden,
jae vvy fuUen naulijx de teedere glans dejjelven lichts
konnen aenfchouvven , 't vvelck in de verftandelijcke
We>reltfoo klaerlijck licht , alfoo dat oock haer licht
pch feer wijd uytbreyt , en tot alle dingen behoort.
En dit gefchiet om dat dit licht feer naeby
God is , uyt wiens onuytputtelijckefontey-
ne,het ontallijcke lichten ontfangt. En daer
over feyt Flato -.
By
den K^ningh yan alle dingen , is
«Hes. En hier by is aen te mereken , dat PUto
verftaet datter twee Werrelden zijn , eene
verllandelijcke en eene gevoelijcke, de eerlle
is de voorbeeldeHjcke , de tweede is het
r Acmaeckfel, die lichaemlijck en van ftoflfe is
i;eaiaeckt. Maer boven dit fal ick om de
kortheyds wille by brengen , de verklaringe
van Philo, Over het gebouw des Werrelts,
leggende : Kae dien God door fijne Godheyt voorfienhadde,
dat geene naemaeckinge fchoon kojle vve-
ftn.fonder een fchoon voorbeelt, en dut geen gevoeligh
dingh.fonder eenige uytvlucht , kofie voor goed gekent
i-vorden , indien het 7iiet met fi]n voorbeelt ( van de
•verjiandelijcke Idjea ) over een quam : Nae dat hy
dan beflooten hadde defe fichtbaere Werrelt tefcheppen
, foo heeft hy eerfl fijne verflandelijcke beeldeniffe
gemaeckt , ten eyndt h'j nae het voorbeelt van de on-
iichaemlijcke Werrelt , die Godgelijck vvtn , de lic-
chaemlijcke Werrelt opmaeckte en volvoerde : die-
ivelcke infichfoude begrijpen fio veele gejlachten van
gevoelijekhcden alffer verflandlijckheden in diefelve
jouden gebonden ^vo^Aen. En nae eenige woorden
VOeght hy daer by : Indien iemandi noch klaerder
redenen wilde gebruycken , foofoude men [eggen, dat
de verflandelijcke Werreldt niet anders is als het
VVoort van defcheppende God : VVant eene verjiau'
delijcke Stad, ii niet anders als de vteden vAndert
Bouvvmeefer , dievvelcke by fich [elve oi'erleght hoe
hy de Stad bouwenfal , die byhem aireede in de />»-
nen u be^eepen.
Zy liout het beeld van de T^atuyre in den
arm , 't welck zy den borft geeft te fnygen,
om de Ziele des Werrelts uyt te drucken,
diewclcke de derde was onder de te gelijck
eeuwige oor fiecken, dieder hanght aen den
Godlijcken fin gelijck de glans , aen 't licht
Waer van Ferneluu in de verborgene oorfaecken
der dingen in 't i boeck, aldus fpreeckt
i^ochfoude , te weten dat Licht , foo 't by aventuyr
de kracht haerder inflortir.ge foude te rugge tretken^
en het leven mocht ontbreken, alles vervallen enfierven
, want dit is het leven Gods , dit is [tjne vverC'
kinge , de dingen nae de beweginge van ygelijx ntt-
tuyre verwecken, en het leven een yder in te blaefen :
Hy befaeyt voorvvaer den Hemel met de faeden der
onfierfltjckheyt ,
:
:
:
maer de aerde mette [aden der ver-
anderinge.
Derhalven is de Werreld , die alle defe
vier beginfelen en Elementen van deNatuyre,
in fich begrijpt, een leecker lichaem, dat
in fich is verecnight , wiens deelen in fich
felve zijn verknoopt, door de hulpe van den
eenigen Geeft en ziele des Werrelts. Waer
van Firgilm finght in 't vi boeck van ^neas :
De Geefi voed' in fich d'acrd, den Hemel mette Meeren^
Den lichten Inloot des Macns,de Sonne met de fïecren :
De Geesl dm hel \'erf^reyt,be\Yeeghdcn al dien romp^
Ent qrootc lichacmfweefd'cn mcngd' fich met dien l^omp.
En Cicero feyt in fijne Tufculaenlche vraegen
, djt alle dingen , door ecnen Godliicl^en engefladi-
gen Geefl worden begrepen : En dcfc Geeft vcr-
Ipreyt fich en doorfbecktden geheeien A L,
op de maniere als een leven van de Werk,
dat vergefclfiihapt is met een Heaiclfche
warmte j waer aen, een voortteelcnde, voedende
, vermeerderende en onderhoudende
felfftandigheyt, vaft is : gelijck men die tcr-
ftont fiet in alle gefchaepene dingen , inftorten
, als oock in alle Dieren die door den
melck leven , wallen en onderhouden wor-
den,en daerom feyt de Poëet in de verhael»
de plaerfe
Daer uyt heeft Men[ch en Vtfch, de Vogels en de Dieren,
Haer oorjfrongh en haer l^acht , haer faeden en haer
vieren.
Doch daerom zijn de Métallcn ,
fteenen en
andere ruwe dingen daer van niet berooft
want daer wort geen faecke,hoe veracht die

Berjle gedaentêt 'uoórheeUeïijck ontwerp,
zy, o cvonden , die van defe Geeft niet wort
bei^onrtight; want doordringende verfpreyt
hy, verfpreyende vervult hy,en vervullende
En tot
foo voed hy en beftiert alle dingen :
delen eind e, hebben wydicfelve geftelt,datre
iiielck geeft aen de Natuyre,als een beginfel
van alle bewcginge , en van de rufte , en by
gevolgh van de voortteelinge, verdervinge,
vermèerderinge , verheffinge en plaetfiijcke
verandcringe : begrijpende in fich alle de
naruyrlijcke dingen.
Het Land met de bovengefeyde dingen,
waer defè beeldniire Ichijnt op te wijlen,
bediet , de benedenfte gevoelijcke en van
ftoffe te fliemen gefielde Werreld,diewelcke
in alles en door alles van de Ideale, of van de
cerfte gedaente, hangt. Maer om veele dingen
in weynig woorden te begrijpen,en van
alles een kort bciluyt te maken: iegh ick,dat
het Goede is een feer uytmuntent Welen in
God. De Schoonheyt is een ieeckere werckinge
ofte eene ftraele,dic alle dingen doordriiight.
De eerfte fchoonheyt is in der En-
gelen Sin. De tweede is in de ziele van dit
gcheele A L. De derde is in de Natuyre. De
vierde is in de lichaemlijcke ftoffe. En zy
pronckt deldeaellche Sin op,met ordre.De
ziele volmaecktlè met een Ichoon gevolgh
van Ideen. En de ftoffe verciertfe mette formen
of gedaenten. En gelijck een enckele
Sonneftrael alle de vier Elementarilche of
hoofdftofEgc lichaenien kan verlichten, allo
verlicht oock de eenige Godlijckeftrale den
Sin, de Ziele,de N:ituyre,en de ftoffe. Derhalven
waer men in defe vier Elementen of
Beginfelen , het licht fiet , ^oo komt men te
en hier door
fien op de ftraelen der Sonne ,
lbo keert men fich,om haer licht te fien. AIfb
befchouwt men van gelijcken,in defe vier
dingen, den Sin, de Ziele,de Nature en 't licchaem,
yder in haere overeenkoininge : En
men bemint daer door , dien Goddelijcken
glans,en komt allbo God te fien,te lieven en
tot hem tekeercn , als zijnde Schepper van
alle din:zen.
Prima Impressione. Indruckinge
ofeer^e \auingc in 't gemoed,
EEn oude Vrouwe in t fwart gekleet,hebbende
aen yder fyde van 't hoofd een
yleugel , mette rechter hand falfe een fegel
Id^ A« 221
houden , waer mede zy aen haer voorhoofd
fil drncken , en aen de flincker een lAjju of
Slange, die over einde, op eenaenbeeld,
ftaet.
De eerfte vattinge in 't gemoed is een begrip,
van 'tgeene 'tgemo2d,aldcrecrft door
de inbeeldinge, wort voorgeftelt,en een heblijckheyt
van een hartneckigh gemoed , dat
fijn eerfte meeninge , hoewel die valfch is,
wil vaft enftaende houden,en tegen alle reeden,
twiften, die tegen fijn gevoelen werden
voort gebracht : en hierom wertfe oud gemaelt,
als uyter natuyre en door de hoedaenigheyt
hartneckigh : IVant onder alle misbruyc-
/(cn d((cr eeu"we is der Ouden hartnecl{igheyt de alderm
hiirtneckighfïey fey t Hwo.
En om uyt te drucken wat fake de Waen
of opinie zy, en hoe diefèlve, als mede waer
de harrneckigheyt heerkomr , (bo fegh ick
dat de opinie of Waen van iAnjloteles is be-
paelt , feggende , dat xy w een vattinge van een los
voorjlcl , 't ^y dat het "wacr of valfch xy , en dit onderfcheydt
ftelt hy tufïchen de Wetenfchap
en den Waen , te weeten dat de ïVetoifchap is
van Waerachtige dingen en die niet anders linnen uyt"
vallen , m.ier de JVaen is oocl{^ van valfchc, Dc Waen
fpruyt hier uyt, a!s wanneer her vcrftand de
beeldniffen in de inbeeldende kracht gevat
heeft, overwegende offe valfch of waerachtigh
zijn: en door eenigh blijck zijnde overreedet,ftemt(è
de ovcrrcedinge toe,endaerom
veroorfieckt de verandcringe van het
gevoelen heetigheyt in dc herffenen. Want
de Philofbphcn feggen,c//f heet van Natuyre :zij>iy
die "Worden haell beroert en beyceeght, Maer hier in
hebben oock de ingeboren hette en de geeften,
die van 't herre komen , haere kracht
want gelijck door de beweginge en de hette
van de geeften, veelderleye'werkingen voort
komen, alfb komen oock daer door de veranderingen
van't gemoed. De ftijffinnigheyc
van deWaen,komt door de koude temperature
of aert der herffenen, want de Philofophen
feggen, het loonde is oor/al^e van de onbe^veeghm
lijckheyti\ welck oock van Gakma is beveftigt,
als hy fey t , de lichte verandcringe van de H'aen yvort
dehcete her[fenen toegefchreven , maer de vaflhoudent-
heyt de kpude. Oock heeft de drooghte haer
deel daer aen , gelijck ^viccnna fèyt , want
om wel te behouden , 't geene wy eens hebben
aengenomen , daer toe is de drooghte
en grovigheit dergeeften een groot behulp:
Ee 3
gelijck
:

222 Indruchinge o f eerJ}e valtinge In V gemoed. Toch, lonckheyd.
gclijck die geene , die droogh en heer van
herten zijn, feer lange toorni;^h blijven, ge-
lijck Gaknui feyt , ailbo zijn die geene , die
heet van harfenen zijn , hartneckigh in haer
gevoelen , en in haere cerfte vattinge. En
hicroai wordt dele Vrouwe oock oud gcmaelt,
om dat haere temperature of acrt de
acrde gclijck is : en daerom zijn die geene
die grove geeften en bloed hebben , bot en
fagh van her:::irorhten en hegeerlijekhcdoi plaetfc , en
cm 't "weipaens "Wille, het hy fieh oycrwinnen^vj'ide defe
Menfehcn met anders als flijfhoofdi^e en fintaflique
Want de onverllandige , boerfche en borte,
rlachten dit gebreck te hebben, datfefich in
beftaet.
De Slange diefc in dè flincker hand hout,
bediet de fnoode natuyre der geene , die
ipahjck ingenomen zijnde,de reedenen van
luidcre luyden niet willen aennemen , hoe
«.icughdigh en goed diefelve niogen wefen.
Daer over feyt David Pf. lviii , dat haere
rafernie den Adder gelijck is, als een doove^^d-
lier , die de ooren flopt voor de pemine des bef\\rerd£rs,
die -wel /(an befweeren. En Galenus uytleggende dc
werckinge van de waen of het valfch gevoelen
, feght , ^vanmer de valfche y^^aen de herten der
Menfehen eerfl heeft ingenomen, foo matxl^fe die niet al-
leene doof maer oocl{hLnd ,
alfoo datfe niet kannen fien,
*tgeene andere foo klacr als de Sonne, voor oogen hebben.
Dat de Slange onbeweeghlijck over eynde
op 't aenbeeldt ftact , betoont , dat gelijck
'y aenbeck vaft ca onbeweeghlijcis blijft te-
.
gen het flaen van den haemer, dat alfoo, die
cie eerfte inurnckingc in 't gemoed hebben
gevat, vaft in haer gevoelen blijven ftaen,
hoe yalich het oock foude mogen wefen.
G I u o c o. locJ^ofboerte,
ilecht van verftande gelijck (^rijlotcles daer
,
van in fijne Zeedekonft leer Goddelijck
jpreeckt : Dit rmamcn -wccten , icyt hy , dat ik
hawiccl^i^e nae gccnc reeden luyflerl , rnaer geeft alle
E En naeckt gevleugelt kindeken , griipende
met beyde handen om hoogli geftreckt
, cene van beyde vlechten , die van
eens Vrouwen hoofd komt af hangen,\velck
hoofd foo hoogh fal ftaen dat het daer niet
kan by raecken. Dit hoofd fal met laecken
geciert wefen , foo langh , dat het midden
tuifchen de vlechten komt. Waer op fal gtv*
fchreven ftaen locus.
't Wort gevleugelt gemaelt , om dat de
lock het fpel of de boerte beftaet in de fnelligheyt
van de beweginge,en met boercerie.
haere hartneckighcyt verheui^en , trcurigh
zijnde, dat haere uieeninge, als vallch wort
vertoont , fich inbeeldende dar diefelve als AdOLES CENZA. lonekjpeyd,
H'alle en onvcrbreecklijcke benuyten bclioorden
te zijn. Maer in 't tegendeel , zijn
cÜe geene , die van een fpitsfinnige geeft en
jiiyver bloed zijn, wacker van verftande, en
ivc], nae de reeden, te verfetrcn.
Met fwart wort zy gckleedt, om datgeïijckde
fwarte vcrwc , geen andere verwe
iienneemt , als zy aldereerft heeft aengenoinen
, alfoo druckte oock de ftijffinnige fijn
gevoelen foo vaft, als met een zegel, aen fijn
En longhsken prachtigh gekleet, leggen-
E de mette rechter hand op een Harpe om
te fpeelen , mette llincker fal hy een fpiegcl
houden , hebbende op 't hoofd een bloemekrans,
en d'eene voet lal op een Sandlooper
geftelt zijn. 't Welck te kennen geeft,datter
aireede eenigh land van de kindfcheyt verloopen
is ^ van d'ander fyde fal een Pauwe
ftaen.
voorhoofd.
De vleugels aen 't hoofd, bedieden de
üicUe begrijplijckheyt die in de inbeeldingc
AdOLESCENZA. lone^heyt.
En Maeghdeken van fchoon opficht met
E bloemen gckranft,lacchende en vrolijck,
met een kleed van verlcheyden verwen.
longelinghlchap is fbodanigh Ouder des
Menfchen, dat fich van het thiende laer toe
het twintighfte bepaelt , in welck Ouder de
Menfch, door miadel van de finnen , begint
te leeren en te verftaen , doch niet om iet
vafts te wercken , ten zy alleen in 't wilde,
Dees Ouder begint als nu kracht te krijgen
in de finnen, waer door de reeden wort opgeweckt
om te verkiefen en te willen,en dit
wordt genaemt het aenwalfen of vermeerderen.
Het kleed van verfcheyden verwen is een
oude vindinge : Want de Egyptenaers als
zy in haere Tcliilderyen de longelinghfchap
wilden afbeelden,maelden zy eenldeet met
veelc verwciijuytdruckende de vluchtigheyc

longhvroufchAp , C^'UeghJc l/jcLe Staet. V i r g i m i t a. 223
van't leughdclijck vcrl]:and,en de vemndcr-
lijckheyt van de luften , die den Iongeliniders.
En Maeghdeken dat met beyde handen
Eeenen Eenhoorn ftreelt , om dat eenige
Schrijvers verhaelen , dat dit Dier fich raec
lact handelen noch vangen , dan door een
Maeghdelijcke hand.
Z E L o. Yver,
E En Man in Priefterlijcke kleedinge , die
in de rechter een geclTel , en in de ilincker
hand een ontfteken Lampe heeft.
Pe yver is eeii feeckere Liefde van den
(3od&-

224
Itdlkn met haerc Vrovimten en een deel van de Ejlanden.
Godsdienfl: , wacr door men behertmhr d.it
die dingen die totten heylig-cn Godsdienft
behoorèn,in alle oprechtigheyt,vaerdighcyt
en n-ierfligheit inochteii werd en uyrge voert.
Om dit uyt te drucken zijn twee dingen
in dit beeld fcer noodi^^h, te weten, den onwetenden
te onderwijlen , en de dolingen te
ftraften en te verbeteren. Beyde defe dingen
heeft Chrijluf vervult, drijvende den koopers
en verkoopers uyt den Tempel te Hierufakm,
leerende daerin den gantfchen dagh fijne
leeringe. Vergelijckende 't een (oo wel als 't
ander, feer bequaemlijck door de lampe en
de geefTel. Want waej- Chrïflui ons flaet, daer
is geen ander die ons geneert: j waer hy ons
voorlicht, daer is niemant die'tkanverdonckeren.
Wy fullen oock bidden, dat gelijck
wy , in fijnen naeme , onfc arbeyd en
y ver hebben aengevangen , wy 't felve daer
in geluckigh mogen eyndigen.
J T A L I E N nut haere Proyintien e» cm deel van de
EyUnden gelijck het vertoont wert op
,
de Meaaglien van Commodtts, Tim,
en ^Ahiommut
En fèer (choone Vrouwe geciert met een
E Kollel en rijclilijck iUced, en een M^itel
:
: ^
daer boven: fittende op een kloot,hcbbei]de
't hoofd gekroont met toorens en muyren,
houdende in de rechter hand ccncn Scepter
of een Spieire,die foo wel op d'een als d'ander
fyde van de Medaglie vertoont wort, en
met de flincker hand houtfe een Overvloets
Hooren,vol verfcheydcn vruchten,en boven
dat , fullen wy hacr een leer Ichoone flerre
op 't hoofd flcllen.
Italicn is een deel van Europa,en is eerft genaemt
Heljxria, van Hc[j>erns den broeder van
cy^ti-tf, diewelcke van fijnen broeder verdreven
zijnde, gaf hy den naeme aen Hifpanien
en aen Italien : Ofte het is genaemt Hefpcris,
nae 't gevoelen van Macrobms van de fterre
van ff«w, die des avonts Hefj^erus is genoemr,
om dat Italien gelegen is ten Weiten van
dele flerre. Het wierde oock eertijts Of«e-
tria geheeten , of van den goeden Wijn die
aldaer waft, van «Vy®-, 't welck by de Griecken
Wijn bediet, of van Oemtrio der Sabinen
Koningh: eindlijck wierdet Italien genaemc
nae haius Koningh van Sicilien , die den Italianen
leerde de maniere van 't Land te bou-
wen, en gaf haer oock de Wetten,overmits
daer Turrm
hy aen dat deel te lande quam ,
regeerde , en noemde alfoo het land Italien
nae fijnen naeme,gelijck VtrgiliHs in't i boeck
van -£>ieas verhaelt. Nu noemen wy 't Italien^
nae diens naeme die daer regeerde : maer
Tirnxus en VaïYo willen dat het alfbo genaemt
is van de Oiren,die inde oude griexlche tale
Itali wierden geheeten, omdatter Ichoone en
groote menichte van Oliën waeren. Maer
om met de naemen niet verdrietigh te wefen
, die dit ecdelfle deel der Werreld magh
gehadt hebben, fal ick alleen kortlijck treeden
totte verklaeringe van het kleed, en van
andere dingen , die torte voorfeyde beeldeniffe
gehooren. Ick ^t^^o- dan, datfe fchoon
wort gefchildert , door de waerdigheyd en
groote heerlijckheyd der dingen, die aldaer
in voortijden en geftaedigh oock by onfêa
tijde, noch werden gevonden. Waer over
Petrarcha weder keerende uyt Vranckrijck,ea
Italien naederende en 't felve flende , met
iêer groote vrolijckheyt uytriep
Salve cara Deo tellus fanÜtffima falve^
Tellus tuta boniSy tellus metnendafuperbis
Tellus nobilibus multum generofior oriu
f^heyligh God gcvalligh Lant^
Z^ heyl^eyvet^iht och êüe Ifant

Jtalten met haere Trovhuen en een deelvm de "Eyhnden.
ttn Land 'Wacr in de Vrome leeft
Een Land yvacr in de trotfe heeft.
Een Land dat elck fijn luyjler geeft.
En Virgdiui fich oock verwonderende over
Sahewagna
haere groote Ichoonheyt, feght :
parens pugum , Saturnia Tellus , Magna virum &Ct
En Straho in fijne Landberchrijvinge,alsmcde
Dionyf, Haiiearnaf. 'm 't begin van lijne Hiltorie
van i^ff«'«,rprekcnde van Iralien,roo vertoonen
zy hoe lofwaerdigh dat het lelvezyjom
dat in dit aldergeluckighfte Landfchap de
locht ten meeftendeele feer is gematight;
waer uyt volght dattet vol Hjftochr en feer
wel te leven is , vol verfcheyden Dieren en
Vogelen , foo wel tamme als wilde , tot het
gebruyck des Men(chen,niet io feer tot haer
iiodrufr, als wel tot haer luft en vermaeck.
De llerre wort haer boven 't hoofd geftelt
om reedenen boven gefeyt,
Zy wort met een rijck en prachrigh kleet
gcmaclt , om dat men in defe Provintie veel
revieren , ilaende waeteren en meeren vint,
als mede vermaecklijcke fonteyncn,aederen
of baeden van gelbnde waeteren ,
foo wel
heete als warme, van verfcheyden krachten,
die foodanigh uyter naruyre zijn voorrge-
bracht,en dat tot onderhoudinge en herftel-
linge van de gefontheyt des Mcnfchen ,
^
als
mede tot fijn vermaeck. Waer vaii Virgüm in
üjne 2 Georgka feyt
:
i^^n mare qiwdjupra memorem &C.
Siilicl{_ , feght hy, f^rcee^en van de Zee, die dit Land
boven en beneden be/poelt l o f van foo veele fiacnde "wae-
teren falsdaer ;?//'« de groote I.aer en de Benacus die
met een groot gedruys en boeren opfyvelt ? offa! ie\ ver-
htulen van de haevens, ofvan de Lucrinfehe fluyfen f of
hoe de verfloorde luehtruchtigc golven, by dit ^vere/(^ van
Iulia,/f ruggelhrten,enfootot te Tyrrenifehe Zee en de
e^vernifche cnghten invloeyt ? Daer zijn OOck niet
alleen tot meerder i ijckdom en koftlickheit
verfcheyden kopermij nen , maer oock vee-
Icrhande marmor en andere koftle fijne fteenen,
gelijck f^trgilius mede fcyt : Hcc eadem ar-
genii rivos &c. aJs datter oock zijn revieren
daer filver en goud in is, en aederen van koper
en metael.
De kroone van toorens en muyren , bedict
het cieraet en de eedelheyt van de Steden
, Landen , Cafteelen en Vlecken , die in
defe uytblinckende enbefondere Provintie
zijn, geh]ck Firgilius in fijne Georgi(4 feyt;
^dde tot ^rc^i4s urbcs &c.
22 y
De Scepter of Spic(fe,die zy in de rechter
hand hout, daer door wort beydc rcgeeringe
en hecrfchappye , die zy heeft boven alle
andere Volckcrdi uytgedruckt , niet allcci-c
door de voortreflijckJicyt van haere ongcmeene
dappcrheyt in de Wapenen, maer
oock in de geleertheyt : naelaetcndc vccIc
treflijcke dingen die tot haer lof dienen. Eu
om den lefer niet verdrietigh te zijn : fal ick
alleene ftellen 'tgeene Virgdiu$ in fijne 2 Geor-
giea icyt. Hoc genus acre virum Marfos', &c. dat is,
hier uyt dit land is voortgel^omen het dafpere Mannen-
geflaeht de Marfii , de Sabelltfche 'feughd , de Ligurcn
die totten arbeydgeycent :^ijn, de Sftesdragende Volfcen,
hieruyt:Z'Jngefp'otendeDecii,de Marii, de groote Cam
tniHi , ah mede de Scipiones en die dappre K^rtjgs Helden^
en eyndlijek, ooel^ghy aldcrgrooifle defir , die als ovcr-
"Winnaer tot aen de uyterfle paelen van ^fien,den ont^vafiamis,ditx\ de vocten van d'eene fydc ftaec
een Adclaer op een kloot , die v^m ^dolph
Occo op d'ander fyde inde Medaghe van
yéfpafianus geftelt is, in 't laer Chnfny^.
Defe beeldeniffe wort nae de voorgaende
uytgeleyt,alleene dat wy den Arenr daer by
hebben gevoeght, ftaende op een kloot, om
de fnelligheyt en dapperheyt , .waer door
Italien mee een geftadige Oorloge de ge«
F f heelq

226
ItAÜin met hdere Vrovintien en een deelvun de Eylitnden,
hcclc Werk licefn overloopen. Want Romen macr nicc tot een krijghstcj'cken , wanrde
bcmoc/de fich vijf hondcrt lacrcn Lini^h
(met binnenlmJlchc Oorlogen) om Icalicn
onder haer

ïtailen met hnere Trovinticn en een deel van de Eyhnden, IV
oacn,dic /ijnc benden en fijn hoofdman hadden
geleden , van het machriu^h heyr der
Parthen. Dit fclfde (gebeurde mede aen hmus
Qmilki Smbomis , zijnde Amballaet in Dalmatien
, diewelcke iijne benden tot opilant
en oproer verweckende , de wapenen acnnam,
om reo;ens den Kcyfer Cimdmm te rrecken
: Maer /y koftcn de Arenden van hacre
plactfen niet vcrfetten, waer over de Soklatcn
berouw krij-^ende floepen delen roer-
,
die fich' lelve tot Keyler wikie op-
vinck ,
werpen , dood. Defe gefchiedemlTe verhaek
Paul.Orofus,en Cafar Baronhis in fijn eerftc
deek De Spielfen waeren hoogh en de
Arenden kleyn van filver , en vcele daer van
hadden blixems tuffchen haere klauwen. De
Pompejaenfche Arenden in Hifpanien voor
óqvl Mundenfchcn kriJG;h,floen;en hare vleuoelcn,
als o'i zy tot cJfar wikien vlic en, en
\vierpen den gulden blixem uyt haere klauwen
: en op deler wijle zijnfe als voorboden
, van een quade uyrgangh , aen Pompejus
"eweell, gelijck Dm in 't x lui boeck ver- ^
hack. De reeden waerom de Romeynen
cerft filvere Arenden gebruyckten gelijck
,
cock Brutus dede , wordt by y^ppUmm vermeit.
Daer van feyt Plmms 'm 't xxxiii boex
111 cap. dat het filver alderhelderll: en den
dan-h gelijxt is, en derhalven alderbequaemll
toreen Oorloghsteken,en dat meeft blinckt
en aflleeckt , noemende het een openbaere
doolinge van die gecne, die daer willen, dat
in 't goud een aengcnaeme verwe van de
fterren zy. Maer 't "is feecker dat in 't goud
cene verwe en werckingc mette fterren, jae
want het flickert en
gelijck de Maene het filver ,
goud wierde toegefchreven,tot een teycken
dat het goud door fijn glans het filver overtreft.gelijck
de Sonne de Maene. Ifidorus wil
dat c/^wrww het Goud , fijnen naeme hebbe
van iAura. van de Locht , alfoo het door den
weerfchijn van de lucht,meer glans van fich
geeft. Oock is het de gedaente en het cieraec
van de verwenen metallen , jae in geen
'
dingh meerder als in het goud , en dat door
den wecrlchijn van de Sonne. Boven dat, is
het goud oock veel vallcr en gcduyrigcr, en
't ilijt niet door't gebmyck.hcr krijghtoock
geen fchrnbben noch krafTingen , het hout
fich lange klaer en helder inde locht, in ftof,
in regen, in Iheeu en in ijs, geli|ck de ecrva-
ringe ons vecle Taeren heeft doen ficn , aen
de" vergulde ribben van'rgewelfre vandc
Kercke van Vaticanus^cn degoude knoop, die
diemenveelc mijlen kan
daer boven op is ,
fien. Maer 't filver wort haeft verdonckert,vvaerover
het goud veel bequaemer is in 'c
openeveld. Dereden van Phum ftrijd hier
tegens. Maer het filver klaer en den dngh
gelijck zijnde ,
foude te min konnen gehcn
worden,wanr gelijck by gelijck geftelt zijnde,maeckt
geen onderfcheyt,als wit op wit,
of filver op filver; maer het goud als geel cii
blinckende op de helderhèyt cnklaerheyc
des daeghs , ftceckt lbo veelc te meer , van
verre af, als het filver doet. lae het tjotid
op het filver fteeckt meer af als het filver
felf, daer het niet vcrgult is. Het goud dan
in de lucht , als een fackel aengeftekcn zijnde
, overtreft in glans alle metallen : en als
men iet uytblinckende wil uytdrucken,feytmen
het blinckt als goud , en niet als filver.
Soo de Romeynen eerft filvere teyckens
hebben gebruyckt , dat hebben zy gedaen
om datle in alle dingen te nau gefet , en in 't
begin te (paerfaem waeren, maer op'tlaefte
weecken zy niemandt in overdaedigheyt,
pracht en prael,jae oock felvc niet den Per-
iianen. Het fdver wierde van hacr leer laet
op haere munte gebruyckt,nac dien het Romeynfche
volck eer deKoningh Pirna overwonnen
was,noch geen filver tot hare mun-
felf metre Sonne is ,
vlamt met fijne ftraelen, als de fterren doen,
en door foodaenige reeden noemt Virgdius
de fterren van goud , Fmt aurea fuicra ckmor, te hadden gebruyckt jae meer als honderc
,
dat is , 'tgekrijt nuiecktc een •wetïjlagh aen de gitlde en feventigh laeren daer nae , hadden zy
flerren. Vakrius Tlxcus geeft aen de Sonne gou- noch geen gepreeghde of geflagen munte,
den locken : En (^poüv wordt van Homerus als alleen rouw koper. De Koningh Scrviui
met een goviden Scepter afgebeeld, om dat, Tuliius dede de eerfte koper munte drucken.
hem alfoo het In't laer 580 nae de opbouwinge van i^wfw,
feyt Plimus , datmen begoft filver te munten
onder het Burgemeefterfchap van J^ Fabuu^
vijf laeren voor den oorlogh van Carthago,
Maer dat was in 't laer 484 en niet y8o van
d'opbouwinge van Romen. En de gouden
munte is gcflaegen 62 laeren nae de filver
munte , maer van trap tot trap opklimmende
, vingen zy aen in de Republiquc., met-
F f 2 filvere

228 ItaïUn met haeré TrovinüeH êH etn deel van de Eylanden,
maer het Roomfche
filrere VelJteyckcns ,
Rijck gcbruycktein haere knj

V Overrvimend Romen,
Room fche Rij ck, de kooren-ayren voor de
overvloet van de deutrhdelijcke o:cdachtcn.
De W'olvinnemcttetwee gebroeders Bmmlus
en R^iTHs vintmen in verichcydcn onfccckere
Medaglien , voor de voeten van Romen,
fïtrendc op een rad en een deel waepencn,
mo;2;e]ijck dat het de Herder Fatilfulus lal
welen , en de twee vleugels die daer in 't
midden vliegen , worden voor exters geno-
maer veel eer maghmen die houden,
iricn ,
voor een geluckigh voorlpoock van Romai.
De Wolvinne llaet oock aen de wcerfyde
van de iMcdaglicn van Vefpafunui en Domitiams
jnette tweelingen uytgedruckt , waer van
Vir^ilhti fèyr, -^neid, oÜava, Fccerat C^ V'iricU
ROMA ViTTORIOSA.
't Overwinnend R^tnen,
ROmen
in verfcheyden Mcdaglien te lien is.
Van het Overwinnend Romen , is maer al
te veele (tof om van re fpreecken. V'^an de
\'irtorie die Romen kroont , feyt Tumebus , dat
de Oude de Victorie gevleugelt maelden,
als die uyt den Hemel vloogh , en cierdc de
uytkomllc van haere daedcn.
De Egyptenaers willende dielelve afmielen
, m.iecktcn eenen Adelaer, om daclc
alle andere Vogelen overtreft , en om dat
deViilorie de Heyrkrachten derVyanden
overwint , ioo wortlc gevleugelt , als een
Adelaer,afgebeeld. Alhoewel die van Athenen
diefelve fonder vleugels afmaelden, om
datfe niet wilden datfe van hacr Vaederland
vloge. De afbeeldinge mette vleugels
koil den Romeynen wel te kennen geven
, dat de Overwinninge fnel en vluchtigh
was , en derh:^dven , "datfè ten hoogh-
ften met alle dapperheydt nae heerlij'cke
daeden moften trachten , ten eynde de Vi-
«5torie niet quam te vervliegen/ 't Is twijfelachtigh,
ofmen oock het geenedat door
^eVidtoric verkregen is, altoos kan be-
RomaVittoriosa. 229
houden. Hier uyt komt het , dat de Overwinninge
bloods beejis wort gemaelt , opgeheven
zijnde , gclijckfe de Pocct Pru-
dcnüui befchrijft , als dielc niet wift vaft te
maecken.
Het R^ma Vincïtrice van den Keyfer Tituf^
fit op een roof , hebbende in de rechter een
tack , in de flincker een (pies , met dit op-
fchrift Roma Viclrix.
Rpma Felicc, hetgeluckigh Romen, van dcii
Keyfer i^drianui, is een fittende Vrouwe, die
in de rechter hand een Lauwertack heeft,
als overwinnende , en in de llincker eea
fpieile als een ftrijdbaere. Oock een ander
van ^driamis , daer een Vronwe fit met een
Heimet op 't hoofd , in de rechter hand eea
blixem , en in de llincker een Rijxftaf , tot
bewijs van de Heerfchappye des geheelcn
Werrelts, mette woorden R^ma Fehx.
R^rna R^iafcaite , het nieuwgeboren Romen
fal fitten op drie fchilden,maer het
middelde fal op fijn kantftaen , om het van den Keyfer Galba , wort afgebeeld met
bovenfte te draegen , waer op dat R^ma Hil een Heimet op 't hoofd , houdende in de
ütten , maer het derde fal regens den grond
leggen : mettc rechter hand om hoogh,lalle
aen een lange fpies leunen , achter dele beel-
rechter hand Vïclor'ta,
FidVius Vrfmui ftelt een ander Medaglie
waer in Romen geftelt wordt met een bedenifle
van Romen llaet de Viftoric of Overknopt kleed . boven de knien , als of hec
v.'inninge gevleugelt,die mette rechter hand wandelde , met brooskens aen de becneii,
boven Aomen eer. Lauwerkrans hout gelijck
, een Hclmet op 'r hoofd , houdende mette
flincker een Spies ,
die van achteren mettc
en die achter de fchou-
fpits verheven is ,
deren boven het Helmet komt , houdende
mette rechter hand de Viitorie gevleugelt,
die met een verheven rechter hand,ha€r een
Lauwer-krans oplet , mette fpreucke, R^na
R^nafccns.
Rpma Riforgente , het wederopftaende R^men,
een ftrijdbaere beeldenilfe, hebbende niette
rechter hand de Vidlorie of Overwinninge,
en mette flincker de SpiciTe , R,oma refurm
g*nSf &c,
Roma ^terna. Ectnvigh R^men,
van den Keyfer luliui JEmdimM,
En flaende beeldenifife met een Helmet
E op't hoofd, houdende inde flincker hand
een ipies met een driekant yler op de fpits,
in de rechter een globe ,
ft:aet met een langen nebbe ,
waer op een vogel
en aen de voe-
ten is een ronde kloot. Een Medaglie van
den Keyfer \u[m^milïanus metten tijtel R^mtt
,

220 ^cmvizh Romen.
']uïms JF.milums bcgoft, van kinds benen af,
te oorloj^cn; liy was Capireyn van den Kcyfer
Dccitis in Mclicn, verdreef den Scyten,nae
de ovcrwinningc wierdc hy oppcrlle V^cldhccr
;>enoenit;' hy fchrecf aen den Raed dat
hy Kcylcr verkoren was ; hy beloofde Tracien
en Meloporaniien te bevrijden, om Armcnien
weder in te nemen. Onderriiirchen
verkoren de Sokiaren , die in de Alpes wae-
ren, Kihrïamm, 't Heyrlcgervan iï^. ""/;./«;« dit
gehoort hebbende ,
om malkanderen door
denBurgerlijckcn oorlogh niette vernielen,
floe.ren hem by SpoUta dood,nae dat hy drie
of vier maenden hadde geregeert. Van de
Pil'.ts of Spies handelt Lipfms over Polyh'ium
wijtloopigh. Vcgetius feyt datfe vijf voet en
een half langh is , met een driekantigh yfer
yan negen oneen. De vogel op den globe is
de P/)£Fwx,of de Adelaer,alle beydc uytbeeltlels
van de eeiuvigheyt,door de vernieuwingedie
zy doen, door de onverdeelijckheyt.
Men verfiert dat de Ph(snix eenigh in de
Werrcld is , foo groot als de Adelaer , die
rontom den hals van goud is, de reft is purper,en
de fteert die groen is , is onderfcheyden
van Roosverwe, het geficht en 't hootd
is met een kuyf geciert , en leeft 660 laer in
Arabien.Wanneer hy nu out \Vort,maekt hy
lich ielve een nefl: van Caflie en W'ieroock,
en 't felve met reuckwerck gevult hebbendc,llerft
daer op. Daer nae waft uyt fijn gebeente
en mergh eerll een kleyn wormtjen
, dat wordt daer nae een vogeltjcn , en
maeckt fijn eerlle werck daer af om de doodc
vogeI,den uytvaert te vieren, en brenght
het geheele neft by Panchjja een Stad der
Sonne. Plinius 'm fijn x boeck cap. 1 1 , hout
het voorbeufelcn dar die eenigh in de Werrekl
foude wcfen. CTaatus Icyt dat het onfecckere
dingen zijn die men voor een fabel
hout, maer dat defe vogel dickwijls in Egypten
is gefien ge weeft. Pcrerm bewijft over
Genefin lib.ii met Philofophifche redenen,
van nieuws niet kan
datfe uyt haer felven ,
waflen. (^ntiphancs de Grieck verhaelt , dut
men feyt ilat tn der Soniien j}ad Phoenixen geteelt "Worden
te f^ithenen 'Ndchtuylen^in Cypres uytticmende Duyven^
tn in Stimos het gulde Vogdgejlacht en de fchoone oen-
\:enli)cke Pauwen. Het zy dan foo 't wil , foo
zijn daer uyt feer fchoone voorwerpfels en
finteyckcns genomen,van de vcrnieuwinge,
weder opft^üdingej eq eeuwishcyt» En t9ï
^
ROMA ^TERKA.
onfcn tijde heeft Clemensyjij den Phoenix
tot fijn finbeeld genomen , die wy dickwijls
in fijnen Paufiijcken Stoel hebben gcficn.
De Adelaer wort oock voor een beeld van
de eeuwigheyt gehouden , om dat hy fich
oock verjonght. Want nae 't gevoelen wm
S. Hicronyrnu! , lbo befwaeren hem in 't ouder
fijne veeren,en foeckendc nae de fonreynen,
treckt hy alle warmte by een,en wafcht fich
daer in drie reyfen,hier door foo verkrijghc
hy wederom fijn gefichte en wort wederom
jongh, gelijck in den cm Pfalm ftact. Hier
o\er lèyt tAugufhnus dat de Adelaer gebracht
zijnde tot fijn uyterfte ouderdom, verkrijgt
lukken krommen nebbe , dat hy den mond
niet kan openen noch fpijfe gcbruycken,
waerover hy fijnen nebbe aenecncn fteen
flact en breeckt die in ftucken en werpt het
en verkrijght allbo fijn
overtollige wegh ,
kracht weder,en wort geheel jongh. 't Selvc
verhaelt CaJJiodorus mede over de Pfalmen.
De tijtel van Ectavigh P^men is van Lipfius
belpot in fijn i boeck van Stantvaftighcyt
cap. X v I > daer hy lèyt , dcfc Hecrfchahmc v\cr
alle dingen en Vblc lieren , en ycel tonrecht ff/nv/^c Stjdt
genaemt ,-
"Waer
is die ? vertreden, verwoeii, verbrand,
"Wcghgefpoelt , ach :cjy is aen ecne dood niet gc\}orycn , en
Ky "Wort heden "Wel vermetclijeJ^'^efocht^macr :y "wort op
hacrcn grond niet gevonden. Macr dcfe Man ge-
,
lijck hy met uytnemendc vlijt de dingen van
het oude R^men heeft
verheven ,
verbreydt en hoogh
allbo heeft hy geibcht te verne-
deren en te verdonckeren,doch vergeefs, de
grootheyt en den glans van het nieuwe i

Eetmigh Romen. Roma ^terna.
Hiërarchie ofte Eiv^cl-oorde. Vcrwarringe
walTcr in Babiion , ca verwarrini^c waOer'in
Lip(ius , n Vaders ftad foo groot mocht wefen
als de nieuwe, en dagelijx toenemende acnwas
van Romen. Lipfius feyt wijder , -wanneer
ghy dan de oude plaetfen en gedenekteeekenen [uit hebben
geficn en geeert , ah mede de overblijfjelen en de velden
-wacr Troyen gejlaen heeft , foo pael(t u daer vry van
daen. De oudheyt der gebouwen,der ftatuen
en beelden , en der uytgehouwene fteenen
opfchrifren,zijn wel waert darmen daer met
vlijt op lette : want daer uyt konnen de
Bouwmeefters,Beeldhouwers,konftnaersen
geleerde groot voordeel trecken.Maer men
magh

232 Ecmvigh ROTTscn, R
magh de Oudheyt geen heylige ccrc doen.
S. Chryfoftcnius Icyr in lljiic Predic.iricn : lek
kan Romens heerlijck!icyr,oudhcyt,(choonheytjinenichtevnnVolck,
Macht, Rijckdoni,
en 't L;e\vcld datlè door den Oorloirh hebben
i;cd;ien,\vel priiicn. Maer alle dele dingen
overii;e(laecn,roo noem ick liomoi laligh,
om dat de H. P.i"/«^,ter\vijlcn hy leefde, den
Romeynen y;unftigh was, dat hy die beminde
, en mondelini;e met haer fprack , en ten
laeften aldaer fijn leven eyndighdc.Alsoock
de H. Pcirui, die Para op de vvcicke onfe Salighmaecker
fijn H. Kercke wilde bouwen,
die in Rome» gcfticht is , door het dierbaere
bloed der verheerlijckte Apollelen : waer
door dele ftad meer vermaert is als door
eenigc andere dingen. En zy heeft gelijck
een groot en fterck lichaem oock twee
doorluchtige oogen, te weten de lichaemen
van defe twee Heyligen. lae de Hemel is
foo niet verlicht , wanneer de Sonne hacre
ftraclen uyrl'chiet , als R^me>i , die dele twee
groote fackels , door de geheele Werreld,
uytftort. Hierom foo roem ick dek. ftad,
niet o\n d'overvloet van goud , noch om
haere Ipitfcn of fuylen , macr om defe colon^nen
van de H. Kercke. Als Colomnen
zijn dele geacht, als wanneer de Paus Sixtus v
de bceldniife S. Petri liet ftellen op de Itatuc
van Trajanus, die van kooper verguit was , en
de becldnifife Pjh// op de colomne van den
Keyfer c^momms, dacr van men de oudheyd
niet moet eeren noch de Heydenfche overblijflelen,maer
de lichaemen der H. Apoftelen,
van (00 veele Martelaercn , Maeghden,
Geloofsbekenners,als daer zijn; als mede de
H. Kercken , die vervult zijn van H. Reliquien
of haere o verblijffels. Onder de welcke
is de Hoofdkcrcke van S. Pieters nieuw
gebouw, die de oude naeme des Tempels te
Ephefien, die onder de fcven wonderen des
Werrelts gerekent \vas,gehecl verdonckert.
Hoc komt hy dan te fcggen , vwi ck ver-v,iUc>ie
plactfen en ydilcn waer Trojen heeft geflaen. Alleen
de gooten en riolen van Rpmen gaen in grootheyt
en heerlij ckheyt andere ftceden te boven.
Men hoore Theodoncum den Koningh,
bier van by CaJJiodorHm in 't 1 11 boeck , daer
hy feyt, door de aenfienlijcl^ j^ooten of riolen van ÜO"
Kfn , krijgen de aenfiendcrs futel^n yeryionderinge , datfe
anderer fieeden "wonderen "Wel Jannen overtrejfen. Hier
ihor 1^1 rr.m o F^nnD u)t h vcrpacn , uyvefonderlingt.
OMA m T E R N A.
groothiyt : -wat fiad derf tegens u'Wt f^itfen en hoogten
te velde komen , aengcfien tcu'c laeghten peene yceergae en
konr.en vinden ? Diell'lve gooten en riolen zijnder
nocii tegcnwoordigh,dieder waeren ten
tijde Theodcrici : en boven d'aerde zijnder
waeterleydingen,fonteynen,ftraeten,hoven,
die een Menfch vcr-
palleyfen en templcn ,
baeftheydt en verwonderinge aenbrengen.
In 't gemeen lbo verwondert fich het Volck
meer over 't geene zy van 't oud R^men hoo-»
ren , als van t geene zy in 't nieuwe fien.
Maer het nieuw R^men is in alle de(è bovengeleyde
dingen niet minder als het oud R^
men, in eenige dingen is het gelijck,in andere
gaet het ooj:k'toude te boven. Maer het
nieuw Romen wijckt het oude , in de hooge
columnen en bovenmaeten groote marmorfteenen,
die uyt Numidien, JEthiopien,iEgypten
, uyt Phrj^gien en andere deelen des
Werrelts te R^men waeren over gebracht, niec
foo (eer tot gemeene wercken, als tot befondere
, om een meerder pracht voor haer
Huys engeflachtte vertoonen, gelijck Piimui
die befchrijft : Maer niet in Ibodaenigen
grooten getal, als ^.Fulvms ftelt,in't huys van
dacr 200 colomnen Ibuden ge-
de GordiMu ,
weeft zijn.Alhoewel l.Capitolinus het huys van
Gordiams voor fcer Ichoon prijft,maer de 200
colomnen die ftclt hy in het affchutfei van
haere hoeve op den wegh van Prjencjhne. Niet
re min fonder Ib vcele colomnen van vreemt
Marmor , fietmen tegenwoordigh in Romen^
feer koftlijcke Pallcylèn , die fchoonder van
bouwkonft zijn als d'Oude. Indien Cieero de
Redenaer en Burgenieefter tot (^tticnm feyr,
dat het plat van lijn Huys gefchat wierde
vkui fe[lertium , dat is nae de reeckeningh van
c^. Mamtius op icftigh duyfent kroonen, i^oo
koft alleen de cornice lijftc of cieraet van 't
Paleys van Farnefius wel feftigh duyfent kroonen.
Men fiet oock op de placts van 'r Pa-
daer veele
leys van den Cardinael Bor^^efe ,
colomnen ftaen van uytheems Marmor. In
\Vaeterleydingen,Fonteynen en Lufthoven,
magh dit tegenwoordige fich met het oude
wel vergelijcken.Van breede en luftige ftraeten,gaether
nieuwe het oude te boven. In 't
oud Romen waeren de ftraeten engh en krom,
gelijckmen uyt de laerbefchrij vingen van
Taeitus kan afnemen. Doch nae fijne en F'itruvii
meeningc , foude het gefbnder zijn en
nüüder van de ichadclijcKe ^yinden konnen
door*

Teumgh Rome», R o
doorWaeyt en des Somers van de heete
ftraelen der Sonne gcfteecken worden. Kao
dcdc de ftraeten, nae den brand, veel fchoo-
iicr en wijder maccken,niaer niet foo i;ehccl
recht en breed. Men fier gcene ftraere ia
oud Komen, die foo langh als'zy is, niet hebbe
ccnige kromte van veele treeden. Maer van
luliui 1 1 , Faulus III, Viui iv , Gregoriui xill,
Stxtiii v en van Paulm v zijn de ftraeten veel
breeder gemacckt, en men fiet lijnrecht van
het een cynd tot het ander , ibo verre het
oogh magh tocdragen.Met Tempelen wint
nieuw Komen het oude af, fulx is af te nemen
liy t het Panthcum van c^grippa , dat van Pliniiu
onder de wonderbaerfte Tempelen is gerelt,
en dat noch in fijn geheel gefien wort,onder
den naem van Ko/«>?c/a,dat is de ronde Kerck,
wiens ronde gewelfte , nochtans 't gewelfte
van S. Pieter, in hooghte te boven gaet,opi^ehouden
zijnde door vier boogen, ftaende
KotuKcLi Iccgh en van minder omloop of begrijp.
De vierkante Tempel van de Vrecde
tloor l^'éfpjftams den Keyfer gemaeckt, alhoewel
men die in 't geheel niet (iet , niet te min
foo fiet men daer van fijnen grond , en een
deel noch overeynde, daer voor oock de
Farnehaenfche Tempel , van de Vacders de
lefuiten niet behoeft te wij eken .Totte heerlijckheyt
van'tBafilka van S.^ean Literanen
van S. Pauks die van Con^anthm de Grootc
gcbouwt is , daer magh geen Heydenfche
j'empel wat by haelen , en nimmermeer by
de Kerckc van Maria Majore,die van den Romeyn
loats Pd/m(V«gemaeckt,en van Sixtus i ji
hcrmaeckt is. Waer in oock een Capelle is
van Sixtui V en Paulus v Paulfen , die in heerli^ckheyt
en fchoonheyt veele andere Heydenfche
Templen, den loef af ftrijckt. Maer
dit is niet de minfte , maer het aldermecfte
lof.dat Nieuw Kome>t het oude te boven gaet
in den waeren Godsdienft,en in menighte en
grootheyt van heylige plaetlen, Lipfus kan
dan niet (eggen , ubi Troja jmt ? waer heeft
Trojen geftaen ? 'ris waer het is dickwijls
verwoeft, verbrant en onder gevloeyranaer
't is oock menighmael hcrre(en,herboren,en
van de eygen Vyanden weder opgebouwt,
als van Totila en andere Koningen der Gothen
en uytheemfche Vorften , diewelcke
daer op verlieft zijnde , zijn gekomen meer
om 't felve te befchermen, als te verderven.
Die geene die met vier en fwaerd daer tc-
gcns hebben ingelpanncnjiobben oock ftraffe
moeren geven van hacre vermetenhcyr.
De Keyfer Clamlm de ii fiocgh door het
fweerd 300 duyientGothcn, en bracht 2ood
van haerc fchepen om ha[s.wbusdcn Koningh der Gothen t'ondcr, en
verfloegh ^'coo van de fijne. Kadag

Eétmgh Romen, RomX ^terna.
op den 14 Mcy 1 5*27 op cencn Lidder in de
Voorftad van Romen wilde klim men, met een
kogel vvierdc doorfchoten , ten eynde de
moetvville en fmaet , niet foudc ongeftrafc
blijven , die zy de heylige ftad hadden aengedaen,en
in't befonder^deplaerlCjWaer den
H. Paus Leo 1 V de inuyren om S. Pieter
Ivouwde : waer van (^>u(l.:fii5 de Boeckbewaerdcr
verhaelt , dat in 't laer 8 j i de eerwaerdige
Bilfchop met fijn eygen mond, op
diefelfcie muyre , drie gebeden met veele
fuchten en traenen heeft uytgefproken, biddende
ca verfoeckende dat defc ftad mocht
in eeuwigheyt worden bewaert, door ChriHi
hulpc en aller Heyli^en en Engelen byfland,
en datfe mocht bevrijt,en ten eynde toe,onverfchrickt
blijven, van de geheele inval der
vyandcn. Op dele muyre die by d'andere
PaulTen in een bolwerck verandert is, quam
Bourbon om 't leven,blijvende fijn lichaem by
den lijnen verborgen , lulx datmen 't felve
noyt meer High. Zijne Soldaeten zijn oock
diewelcke of zy
derintz;h van Bourbon foo veele fchoone nieuwe
gebouwen zijn opgerecht , datmen daer
van' een andere ftad 'ibude konnen toeftellen
, die noch by andere fteeden niet was te
vcrgclijcken. Gheen wratjen kan Romem
jiciioonheyt fchaeden , macr 't geene Lipfius
ontleent heeft Hodic qiuntur nee 'wvenitKr in fuo
folo, dat fcive kan men oock van alle fteeden
icr Werk feggen : want daer is niet eene
jlad die met'diefelve gevels, gebouwen, manieren
en moederlijcke taele , die zy hadde
voor 2375" Iaren,in eenen ftand is gebleven,
jae oock geene ftad die i foo Lieren geftaen
heeft, 't Is genoegh datmen R^wen tegenwoordigh
vind veel fchoonder als oyt te
Vüoren op fijnen grond. Het alderoudfte
s^ebouw , t welck noch in 't geheel gefien
\vort, is het Vantheum , 't welck geeyndight is
in 't derde Burgemeeftcrfchap van i
lOttCf*

lËemvhh Romen, R o m a
totten dagh des oordeels fal ftaen, geeft han.
Chryfojlomus te kennen, daer hy over den brief
torten Romeynen in de xx x 1 1 Homilia aldus
fêyt , tiiir van dacn fal Petrus , daer fal Paulus
ivcph genomen y:crden :
leght eens hy u over en ontjct u,
over 'tfchoufpel dat Romen fal aenfen,dat Paulus en
Petrus in der haefl uyt hoer graffuücn opihen , en den
Heer: te gemoet , op^vaerts "worden gedragen. Wat een
B^ofejal Rornen Chrijïo toefenden ,
met "wat dobbele
/(Toonen fal die (ladgeeiert "Worden, en met watgtüdc kstenen
ijjè omcingelt? ^vat fonteynen heeft zy? Wel
maghmen fèggen wat Roofe fal Rpmen Chrifto
in den laerten dagh toefenden, dewijl van
de H. drumpelen der Apoftelen af , men te
gelijck met haer fal fien opftaen ,
dienfelven
lean chryfoflomus .w'iQns heylige lichaem ruft in
de Sacreftie van de hoofdkercke van S.Pie-
ter: diewelcke hoe Godfaligh hy was in
in fijn leven, gcriiyght Percr'm in't xi v boeck
over Dame!, en dar nae de mecningcn van de
voornaemfte fchrijvers ,,het eene overgeleverde
Apoftolifche lecre is , dat het Roomfche
Rijck fal ftaende blijven , en met de
Werreld eerft fal re gronde gaen,geduyrende
torre komft van den Antichrift. De Keyferlijcke
Majefteyt van het Roomfche Rijck
houd fich noch in Duytsland, en Rcmen houd
door de geeftlijcke wapenen en de Sleurels,
die Chriffttf op aerden fijne Stadhouders ge-
geven heeft , over de gchcelc Werk ,
het
liooghfte gebiet en de oppcrfte regecringe.
Immers zijnderby onfen rijde verfcheyden
Amballltden of Gcfanrcn gcfien,uyt de verre
gelegenfte Koninghrijcken van Egypten,MihiO'
fiincn Mufcovien,om fich voor den Paus Grego-
rius de XIII eerbiedigh voor fijne voeren te
buygen,en van drie Koningen te gelijck, die
nae een drie-jaerige rcyfe gekomen zijn uyt
het Koninghrijck van lapon^ \ welck de oude
Romeynfche Mogentheyt onbekcnt was.
De groote Sophy Koningh van Perficn fandt
anno 1601 voor Gefante aen den Paus C7fmeni
VIII Cucheni Olü Beag , zijnde een Heyden,
die noch met fijnen tulband op*t hoofd
afgefchildert is, in de fael van Clcmcr.s 'm Fati"
cano, en beneffens hem ^>nomo Serhers Engelsman,als
tweede Geiante enTolck,die Chri-
(len zijnde , binnen Rpmen eerft voorgingh.
Vand'uyterfte deelen van

zs6 Eeuwlgh Romen > Roma
Pïui II verhaelt in fijne VerantwoorJiiige :
^j -n _ u.-_£L /?:__ f^^-t^^:— n.^1. i-^r. r.x
CbriBut heeft fijne Kercke ingeftclt datfe lal
duyren tot hec cynde der Eeuwen.
RoMA ^TERNA. Eeuyvigh Hamert,
E En Tempel niet acht pijlaeren , alwaer
Komen '\\\ fit , hebbende in de rechter de
Overwinningc , en in de flincker hand een
Spicde. De Keyler Probt» heeft een ander
Tempel met lo pi j laren. t-/^«to««« Pm heeftfc
fonder bceldenille , met het opfchrift R o-
M JE JErnwti m. Daer zijn noch veele
Med iglien van Roma ^tema. Oock wordc
Porncn op een Schild 'i^c^Qt , hebbende het gewoonüjcke
beeld de Vióioric, en in de (lincker
een Staf. Hec Schild zijnde rond, word
genomen voor een beeld \.\\\ de Eeuwighcyd,
onder alle wort dele volgende de beibndcrile
en fchoonlle gehouden.
Roma, van Theodoftas de Alder-
Chriftlijckfle Keyfer.
EEn Vrouwe met een Heimet op 't hoofd
en een Sterre daer achter , houdende in
de rechter hand een Globe met het Cruys
daer boven , in de flincker een lange Spies,
daer achter ftaet een kleynder Spielfe recht
over eynde ,
leunt. Voor
met een Schild dat aen haer
haere voeren fal een Hond
llaen metten
om den hals.
mond open , en een halsband
t^ilolph Occo maelt dele Medaglie niette
woorden af in 't laer 379. De llerre wort
oock geficn achter 't hoofd van R^men in eene
Alcdaglie van 't geOacht Poiihumia. Oock
vinrmen eene by Fuhius Vrfimis van 't gedacht
tut.itiu ,
Jioed ,
een iioofd van Romen niet een llormhebbende
boven hem eenen circkel,
by nae als een Ovael met een koorenayr, en
tLilfchen de twee lierren flact de llerre van
R^men, om haeren glans die zy over de Werreld
verfpreyt. Het kruys (laeter , om dat
Theodofius de Keyfer altijd ibrge droegh dat
iclve te verheffen,en de Chriftlijcke Religie
^Etern
om't Rijck in te nemen, gaf hy hec teyckeii
^^^ j^^j.
Cruys ,
y^^chtcn , door het tcyckcn van 'c
en hy bracht daer van een wonderbaerc
ovcr\vinnin

Eeuwigh Romen, Roma ^terna. Heyligh Romeny &c.
t^'thiiichti^e God , ghy "Weet , dat ir^ '« ''''" «JfWf
Chrilli «"ivf j- 5oo'u , dtfen kdmprechtvcerdcliJL\tot
r.Ydcc/^e , t^lijck ick^ vertroWWf , hcbhe acngc\KiiiN:n,
indien het u>idcrs is , foo fïraft my macrfoo ick^nn t een
goede faee/(e en op u vertrowwoide , alhier gel^^mscn bc>i,
Jlo biet u yJcl{_ de rceht:r hand , op dat mifjehien de
Heydenen niet fe^pe» , M^aer is nu haer G'd. V^'^cl
was dit ccn Godlacligh baflcn vaneen leer
getrouwe Hond , gelijck 'c by ï^ijjx.us is opgercyckcnr.
Hy Jiout den mond open , oiu
dat een Prinee geen llonimc
te vertoonen ,
Hond moet welen , die niet kennen baflcn
noch bijten : Macr hy moer als een wackere
en kloecke Hond , bkiften , en dat regens
d'ongcloovige, moed\viUii2;cen weder-
Jpannige Vyanden ; op lijn behoorUjcke
tijd met aüe voorlïchtigheydt , om de roovende
Wolven en Vyanden re bijten : En
gelijck de onverlaeghde Hond fijne kudde
bewaert, ibo belchermt een goed Prins,
die hem vertrouwr zijn : En gelijck Theo-
dcfms in fijn leven diefelve bewaerde , alloo
blafte hy oock in fijn fterven , als een kloecke
Hond , een liefhebber van de Chrilllijcke
Republique regens dar hy de Moordenaers
fiigh opkomen , fcggendc dat hy
flaen. Waerover hy in acht Maenden niet
dorft ter Kercke komen , fonder vergif-
,^
237
niïfe te hebben , die hy ootmoedigh van
den heyligen Biftchop verfochte , waer in
hy de liichtmoedigheyt en gehoorlaemhcyt
vanden Hond , tegens fijnen Heere , nacvolghde.
Roma Santa.
Heyligh Romen,
En ftaende Vrouwe met een borft-ftuck
E gewaepent , en een purperen kleed op
een gouden grond , en voor een Kam op
den Helm, llüfe dit teycken ^ hebben,
in de rechter hand een Spies , waer boven
een kroone lal ftaen mcr cedelgefteenten,
ahvaer het felve teycken lal Iben
met eenc dwers-lijne om leegh , die een
Kruys lal maecken ; onder de SpielTe fal
een Slange leggen. In de llincker hand een
Rondas of Schildr , waer in twee Sleutels
kruyslinghs over malkanderen leggen, d'ecne
van goud en d'ander van filver , in een
roor veld , met het Rijck van de drie Paullijcke
kroonen , boven de Sleutels. Het
purper was de klccdingc van de Koningen
, Raedsheercn en Rome^Milche Kcyle-
gelijck regenwoordigh van de Cardi-
wiUigli uyr dit leven wilde fcheyden., als
vermoeyr en door den lall des Kijcks afgcllooft
zijnde : Alaer dar hy meer bekomren
,
naelen en Paulfen. Het purper in 't goud
mert en befwacrr was over den ftaet der was eygenrlijck voor de overwinnende
Kcrckc nae hem , als over fijn leven j en
dar hy wel wiftc dat de Kercke ^ nae hem,
triumpheerders. In Vi.B^mm zijn de overwinnende
triumpheerders niet hooger als
nieuwe dieven foude hebben, gelijck het
in der daed gebeurde. De Hond draeght
die gccne. , die den Palm van 't Martelaerfchap
hebben verkregen , fulx datfe zijn ge-
in defè Aledaglie denhalsband. Pknus hout kleet met het purper van haer eygen bloed,
dat de halsband bedicr de eed daer door en van 'r goud, door de volmaecktheyt van
men onder de gehoorlacmheydt ftaet , en
dat de Hond het ampt van een foldaet uyt-
haer gelove , door wekkers verdienften
B^mcn heyligh wort geheeten , en dat door
vocrr , die bereyr ftaet op 't bevel van fij- de beecken en ftroomen van 'r bloed der
nen Capiteyn : En fulx kan men pallen op Marrelaeren, die haren grond hebben voch-
Vxodofius , zijnde een foldaet en voorvechtigh en nat gemaeckt.
ter ChrijH , ftaende vaerdigh onder de gehoorfaemhcyr
des Opper-Priefters gelijck
,
hy oock gehoorfiem was te Mdaencn aen
S. c^inbrofius , die hem de ingangh rotte
Kercke verboot, want hy hadde teThcIJalonica
Conjianttnus de Groore, was de eerfte Keyfer,
die fijn befte deede, om delchoone ftaJ
H^men heyligh re maecken , door den naeme
Chrijli , en fijn heyligh Cruys te verheffen*
De H. Conftantinus ftont bekommert over de
in een oproer , die regens des Keyfers Die- fchricklijcke en gevaerlijcke krijgh , die hy
naers verreefen was , 'feven duyfent van dat foude aenvangen tegens Maxcntim: , als wan-
Volck , fonder darhy onderfcheyr maeckte neer hy tegens den avond , in den Hemel
van fchuldige , of onfchuldige, doen doot- boven de Sonne , fagh ftaen, het triumphteecken
des Cruyces , niet dir opfchrifc
daer by, Eo Vinces, gelijck 't E.nfehh'.':
Gg 3
in 't

2 3^ ^cyJ'tgh Komen, R
in 't tweede bocck vm fijn leven verhaclt
I3yt de ey^en mond van den Kcyfer Conih'f
tinus,cn andere p:cruy

JL, U G U
A. 239
ia dcCe plaetfe met fijnen Vacder is komen
wooncn , aïcer de Griecken van ^^ttku acnj:^komen
\vaercn,mct ^notrim van

240
ros
van'tEylant Scio , Gcncracl foo ter Zee als
te Lande , onder den Keyfer Couflantmus van
Conllanrinopcl. z^r.drcjs üorui Generacl van
de Zee, voor den Pan«>,Konint^ van Vranck-
rijck , voor Carol. v Kcyfer, en l'hilippufKo-
en ten lacIlen.G/üv.:»;.
niiv^li van Hifpanien ,
t^W. Dor/J , oock voor den Iclvcn Konin^h.
Macr waer heb ick Hehms l'ertinax gclaeten,
die door lljnedapperheyt en deu[^hr,tot het
Roonilchc Rijck is opgeklommen ? Macr
't wclck noch meerder eere waerdigh is, (00
hebben zy in den GeeiHijcken lt;iet gehad
ontaliijcke Prelaten van de H. Kercke , Billöhoppen
, Cardinaelen en Paufen , als daer
KicoUusXy
Vijn liiuocoititis de IV, i^^drianus V y
Srxttis IV, Imoccmius ix cn lulius 1 1. Ick ioudc
hier veele andere konnen by voegen , maer
om niet verdrietiirh te zijn, fal ick 't naelacten
, dfoo dele Provintie ved meerder lof
als het mijne is waerdigh»
1 o S C A N A.
En feer fchoone Vrouwe met koftelijck
E laccken gekleet,waer over zy lal hebben
de Mantel van't groot Hertogdom van root
fluweel, en met armelijnen gevoen,en zy Uil
op 't hoofd een kroone van den grooteii
Hertogh hebben, 't Kleed onder den Mantel
lal welen als een fijn wit linnen hembd,
van de llincker lyde fullen verfcheyden wapenen
leggen, en de reviere ,^rno, zijnde een
oud Man met een baerd en lange hoofdhairen
, en die met eene elboge op een Emmer
fal leggen,daer waeter uyt loopt,zijnde dele
reviere geciert met een krans van beuckenblaeden,
en ter (}'den h\ een Leeuw leggen,
en aen de rechter fyde een Autaer op lijn
antics,met vier daer op, en rontom dat Iclvc
fA gcfiieden zijn de aerde pot , de drinck-
Jchaele en Lituus of Wichelroede , en daer
op verfcheyden Priefterlijcke gereetlchappen
nae het valfche Heydenfch gebruyck,en
niette flincker hand falie feer bevalligh een
roode Lely met een boeck houden.
Dit Landfchap heeft veele naemen ge-
Iiad , d'eene Tirmtia , gelijck Berofus de Chaldeer
en Trogus verhaelen. Seggendc dat het
is genaemt van Tirrenm foonc van o^m

i o s
nllc weetcnfchappcn , lioiulendc dacr van
opentJijckc Leilcn als te Pcmgioi^Sioui en Pif^',
Her witrtf onderklccul bediet de oprcchrii^hcyr
van de Zeedcn , liiy verhcyt des geaioeds
en oprechte trouwe.De rcvicre c^irm
loopter als de voornacinfle reviere , rer fy-
den , loopende midden door Tajc.vui , waer
(;elijckmcn in
Her Autaer op fijn antics met het vier en
de Priellerlijcke gereetlchappen , zijn kenceyekens
van der oude Goden vallche Godsdienft
, want hier was de Hoofdkerck en
Schoole , al waer de Romeynen en 't Latijn-
Iche RijcTc , qu.iemen om de ceremoniën en
Godisdienrten re leeren, en waeren haere
I.eeraers in lulcker achtinge en eerwaerdigheyr
, dat de Raed en 't Roömfche Volck in
groote Iwaerigheyt van algemecnc faecken,
.lbo van de uytkomften als toevallen van de
dingen, haeren raed verlochten, als mede in
de uytlegginge ontrent de Wet van haere
vallciie Goden : waeruyt klacrlijck blijckc
dat dit volck altijd leer Godsdienftigh en
Religieus is geweell. Soo fietmen oock te
Uefcn tijd in den waeren Godsdicnll van
Chriftm onlen Heerc , dat dit Landl'chap fecr
vermaert is geweeft van heyligc Minnen.
Men viiït in de oude beroemde Ilad Luca alken
36 heyligelichaemen, behal ven andere
i^roote Prelaren der Kercke,die daer zijn als
goed-
Ipiegels en voorbeelden der laefde ,
dadigheyt en andere Chriftlijcke en zeedige
dcughden : oock andere die meer lof, als
het mijne, waerdigh zijn : als dacr is FrMcifcus
Maria. Cardinacl van Monte, die door de Koninghlijcke
waerdigheydt van fijn perfoon,
wel vertoont.dat hy is van de befte afkomli
der Werlt.Maer daer zijn oock in dit Landfchap
gewceft, vcrmaerde leeden der Kercke,die
tot Hoofden der felve zijn gebruykt,
als Linuf die den overften der Apoltclen Petrui
inde befticringe der Kercke is gevolght.
Wefende een Tofcaner van heyligh leven
die dit Land feer vermaert heeft g'emacckt.
Dacr zijn veele vermaerde Mannen in de
volgende tijden geweeft , die wy om kortheyt
naelaeten : evenwel kan ick dien groo-
:
: A N' A. 241
t€n Leo I niet naelaeten ,
ligh cyt en diepe geleerrhcyt,oock fijne dapperhcyt
en acnfien uytblinckc , als die de ra-
Icrnye van den Koningh zJttila , dicder genaemt
wierdc de Geeifel Godes , met li)ne
tcgcnwoordigheyr en eenvoudige woorden,
die door fijn Hey-
verlchrickre en breidelde.Maer d'Oudc lactendc
vaercn , lbo zijndcr oock in defe jonger
tijden , vcrfcheyden Prelaeten uyt dit
door /y leer gerijtn worden ,
de belêhrijvinge van de (^rm llen kan.
De waepenen betoonen dar Tufcana heeft I.andlchap voortgekomen , die te Romen den
en altijc gehadt heeft vennaerde Mannen
van wacpcncn , doch infonderheyt die van
Pauliijcken Stoel vau S. Pieter hebben bedient,
als A'/ro/. v, Pm II, Pha lil -^ Leo x en
fijn Neef C/ewfH/ VII , V^n de Medices -^ A'f.ir-
cellui II en 'f«//«j III ; van d'Opper-Priefter
Clemens vil I , fiet yder klaerlijck fijn won-
derlijcke Godsdienft en rechte befticringe»
die hy heeft ingeftelt foo over de gebeden
der traenen. en andere werckcn van ibndcrlinge
Liefde, en hoc alles, onder fijne bedieuingc
,geluckigh is uytgevallen en van God
gelegenr torre rufte en algcmeenc Vrecdo
van Chriftenheyt, en aenwas van den Godsdienft
en Kerckelijcken ft int, waer van gedcnckwacrdigc
gehcughnilfen zijn naegeblcvcn.
Waer op gevolghr is Leo xi oock
van 't Huys de Mcêices , en PaulHs v Ronieyn,
doch van afkomft een Tofcaner uyt hec
eedele gellacht van Borghefoi , leer ond vaa
Sïena. Mcn fieter nu den hcyligen polit,ic[ue
Sc pter waer door VrbMui vi 11 van de Bar^
bariiü , de Heylige Kercke bcftiert , als een
doorluchtige ipruyt van Fiorencen,
M B R A.
Ene oude Vrouwe op 't antics gekleet,
E met een Helm op 't hoofd, ftaeiuie midden
acn den voet van feer hoogebergcn,die
een deel van haer lichaem befchaduwen
met de reehrer hand houdfe een Tempel
buyten de fchaduwe niet eenige ftraclcn
daerfe op fiet , en mette ftincker leuntlc acn
een rodfe, waer van het waeterin menighre,,
feer fteyl komt afdaelen, en boven de rodle
ftaet een regenboge, van d'ecne fyde fal hcc
teycken Gfwi>j/ of Tweelingen ftaengefchildert,
die te faemen een Overvloets Hooreii
vol bloemen en vruchten vertoonen , van
d'ander fyde een groote witte Stier , mee
veelc daelen en wijde platte velden rontomme.
Dit Landfchap is Ffnhm genaemt , en nae
Hh aat
,

2^1 V M B
*lat cenige meenCn van Imlre , ebt is van den
ilaghrcgen , want de oude Griccken geloofdcn,dat
^«^rw was behouden gebleven voor
den ftortregen der algcmeenc Sondvloet.
*t Wclck een loirc fabel is die de H. Schrift
wederfpreeckt : Doch andere feggcn beter,
dat f^tnbru heerkomc van ^iru.dat is van de
fchaduwe , overmits dit Landlchap fchaduachtigh
is door de hooghte en naegelegentheyt
vin de Apeninfchc bergen. Ten lacften
is oock een deel daer van genaemt , het
Hertoghdoin van Spchta , welcke naeme, als
Blondiis verhaelr, zy heeft van Longimn de eer-
fte Exarch of Stadhouder van Italien. lek
heb «^eleyt een deel , want ick verftae te befchrijvcM
[-^.'ibrit nac de llellinge van de leer
oude fchrijvers , waer onder oock zijn begrepen
de k-'hibri S.ibi'i,
Oud en op lijn antics is zy gekleet , om
dat de F>nbri , de alderoudfte Volcken van
Italien zijn gelijck Ptiniui lèyt in 't 1 1 1 boex
,
XIV cap. alleen om haere groote oudheyc
te vertoonen. Alhoewel deGriecken feer fabelachtigh
daer van geloofden , gelijck boven
is !:Z;elcyt.
Zy heeft een Helm op 't hoofd , om dat
de y^nbri feer machtigh en verfchricklijck in
S, FrancifcHs,
R I A,
Zy hout metter rechter hand een uyt"»
blinckende Tempel, want in f^mbria zijn twee
groorc hoofden van de Religie,de grootlte,
dieder in de Werlt geweeft zijn; d'ecne daer
van was de groote Vaeder ücmii&us van A'brfu.waer
onder kampten 30 andere llclifrien,
en zijn van deesKloofterlevens ordre voortgekomen
60 Pauiren,en veele Oollerfc'ie en
Welterfche Keylers , Hertogen , Princen,
Graven , Keylerinnen , Hertonnnen en andere
doorluchtige V'roawen,d*?or de eedelhcyt
en haer hcyligh leven vermaert. Hec
tweede hoofd was Francifcm jftichter van de
Minre-broedcrs , Capuci:ien , Obfervanten,
Conventualen,K.ooivledracgers en vecle andere
die daer leven onder den regel en bcichermingc
van S. Frandfctis , die God , door
de verdicnften van delen grooten Heyligh,
door Chrillenrijck geheel verfpreyt. Ick'lïU
naelaeccn te leggen \-^n S,Clara,\ hoofd v'aii
ontallijckelonghvrouwen, die in boeven en
banden den hoogen God hebben gedient.
En dat Fmbria van ouds vol Godsdienft is
geweeft, getuyght Pr.feruus.
Nctfens haer wort het fchricklijckftortea
van 't waeter van 't Lac Vdoto geftelt , als na
geheeten P/r di Ikco, als een laecke niet alleen
in dit I.andichap aenmercklijck , mier oock
door geheel Italien : want daer is fulcken
grooten overvloet van waeter , en fulcken
de waepenen waeren , en gelijck Uvius verhaelt
, lbo dreyghdenfe Rgmn , alhoewel het
triu;npheerde. Bourm beveftight dit felve
mede, dat de Vmbri, de rtrijtbaerfte Volcke- fteylte waer van het geweldclijck af valt,
ren van gantfch Italien zijn.
mede Vir^^iliui en Silim ItMïcus.
Dit getuygen
Hier uyt was
dat de flagh en 't geraes des waerers , voor
die 't hoort , een wcerllagh m leckt wel van

iijck,macr om datfc oock midden in Icalien
Icyt !
:
gelijck Virgil.'m't vii hocck ^'Inciad.
bcl'chnjft , £i? locm Itdix in medio fiib montihus
altn &C.
Niet Tonder reeden wort de Ovcrvloets
want Strabo feyt
Hooren daer by gcdacn ,
dat het geheelc Landlchap vruchtbacr is
lac 't is lbo vruchtbaar op eenige plaetlen,
datle het vette van Italicngenaenit worden.
Buterui en andere Schrijvers , lbo oude als
nieuwe, bevcftigen 't relve,als mede Stepha>iits,
dat de Dieren tweemael in rmbria 's laers
hacr vrucht voortbrengen , en oock dick-
wijls tweelingen, gehjck mede de Vrouwen,
en de boomcn dobbelt bloeylel en vruchten
toeven , daerom dachte my dat de Ovcrvloets
Hooren en her teyckcn Gcmim haer
wel pafto , i'oo datmen van haer met recht
wel magh Teggen 't geene Virgihiis van Italien
Iprecckr
Bif "ravidx pecuJes, bi.' poniis utitis arhos.
De witte Stier wort ter fyden dcfc beel-
want dit Landlchap brenght
denilfe gefet ,
leer Ichoone Stieren voort , en ten mecftcndcel
groot en wit , die by den Romcyncn in
groote achtbaerheyt waeren,want de Üver-
\vinnaers gebruyckren diefelve in de triumphen
en offerhanden , walTchende diefelve
cerft uyte reviere Cl'mimne , waer van Virgd'ms,
S, Itahcus en andere gedencken. Van binnen
moet Vmbna daclcn en platte weyden hebben,
om de aert van dit Land te vcrtoonen.
LAet
A T I o. 't Latij'ifchc Rijcl;^.
:
*/ Lat^nfche Rijck. L A T I O. 243
ons voor het Latium fien den ouden
Saturnus , een Man met een lange baerd,
dick en grauw , fittende in een grotte, houdende
een lèyfen in der hand. Boven op de
grotte fal een Vrouwe fitten op een hoop
wapenen en krijghsgcrcerlchap : hebbende
op 't hoofd een Heimer, dat met een Ichoone
Veederbos geciert is , en in de flincker
falfe een kroone ofte een Lauwertack, en in
de rechter een korte deegcn hebben , doch
niet (pits.
Lat'aim door de Zeetel die 't Romcynfche
Rijck bcfit , is niet alleen het voornaemfte
deel van Italien , maer oock van de gehcele
Werk.
Door Saturms in de grotte,wort dele Proviiuie
afgebeelt , hebbende defe nacmc Lw
tii'.m verkregen,om dat hem Saturnu.shicv vci-
bcrghde, terwijlcnhy vluchtcde voor fijnen
Ibone '^upur ,
die hy berooft haddc van fijn
Koninghrijck, gclijck Virgdms vcrhaclt in 'c
VIII bocck van JEnas^cn Ovulius in't 1 boeck
van fijn Fjju of Rechtsdagen.
Hy hout de Scyllén als een cygcn gerectfiihap
of waepen, waer mede hy van de Poeren
is afgelchildert, oock wortle hem gegeven,
om dat eenigc fcggcn , dat hy daer van
de Vinder is ,
van Italien het Land leerde bouwen , en het
graen en koorcn veriaemelen. Andere fcggcn
dat dele wacpenen hem van fijn Moeder
gegeven zijn, als hy regens fijn Vader ftrect
en opftont om fijne broeders te verlolfen
uyte gevangenis, en dat hy hier mede CfAvw
lubde,gelijck c^polijmus 'm 't iv boeck van de
terwijlen hy den inwoonders
tydrgonauten verhaelt.
Voor de Vrouwe die op de Grotte fit,
wort l\omai verflacn, die boven Latium geftclr
is, niet allccne als dealdervoornacmf}:e,maer
oock als de glans en eerc van 't lelfde. Want:
Home» wierde van ouds Satumia geheetcn ,
't welck Ov'idius oock vertoont in't vi boeck
van fijne FajU , daer hy 'funo invoert die van
haer ipreeckt: Si gems aifidtur, &c. en dat op
de wijfe als gefcyt isj gelijck men oock hecden
Romen fiet in een oud , eedel , marmrc
uytgehouwen beeld in K?rirj'ioin 'tHofvaii
de Ccfii, De Lau\^'ertack of de krans delTel-
ven vertoont, dat deletotte overwinningen
en triumphen wierden gebruyckt , en oock
totte wapenen , en dat die in dit Land , met
groote menighte wierden gevonden. En P//-
nius verhaelt in't xx v boex xxx cap. als
datter een Adelaer was die een witte Hennc
hadde opgenomen, die een Lauwertack vol
befj'en in den mond hebbende , liet hy die-
felv^e ongelchcnt vallen in de fchoot van LiviaDrujiüii,
die noch daer nae de Vrouwe
wierde van z^ugufhir. Over weicke geichicdenilfe
men de Priefters raed vraeghde , die
daer op antwoorden, dat men de Henne en
Kiexkens die daer van quaemen , foude bewaeren,
en datfe defen tack fouden planten,
't Welck gedaen zijnde in de ftad Cefare by
den Tyber , foo wies daer uyt een groot
bolch van defe boomen, van weicke de Keyfers
, die daer nae triumpheerden, altijd een
Palmtack in de handen , en een krans om 't
hoofd droegen. En van defe zijn veele an-
H h 2 dere

244 Ca LAB R IA. CaM PAG^A Felice, Scc.
clcrc boflchnglen gefcr, fulx dat in dit Landfchap
daer van een grootcr mcnichcc is , als
in ecnigh deel van Italicn.
cielè plante en van geen andere, eenen krans.
De verlcheyden Druyven vertoonen de
overvloct van eedcle Wijnen , die in dit
J.andichap voortkomen, en in verfcheyden
tleelen van Italien overgevoert wordende,
maecken de naeme van dit Land vermaert.
De tack van Braembefyen mette bolTels !>'ile,de
Boomwolle en Suyker-ricdcn zijn de
andere bclbndere vruchten , daer door dit
I.and leer beroemt is, om dat aldaer groote
jnenichte van Sijde, Boomwolle en van
Suycker geteelt wort.
Campagna Felice o//f Terra
Dl Lavoro.
DEle
geluckige Provintie wordt in ccn
bloeyfaem veldgefchildert met debeel-
dcnilfe van BucchH) eii Ccrc; , dicdcr llaen ais
oflc fterck worllcldcn.wacr in men nier (Tcit
kan dat d'eene voordeel heeft boven dandere.
A L A R I A.
Bacchus fa! om't hoofd hebben een krans \\\n
een wijnranck met troffen en druiven.enCaf;
En brliyne Vrouwe in 't root gcklect,
E hcbbetidc op 't hoofd een (choone krans
van bl ieders van Ornellcn , die met Manna
beftroyt zijn, in de rechter hand l-üle een
Overvloets Hoorn houden v:in vcrfcheiden
witte en fwarte Druyven , en in de üincker
een rack van Bracinbelycn geladen met een
bollelkcn fyde.en een tack BoomwoU niette
bhders en vruchten, en op deraerdc lal leg-
fal van gelijcken een krans hebben \\\n koorenayren.
Aen de fyde van Bacchus iuWcn leer
groote Olmboomen llaen met blocyendc
Wijnrancken , die tot boven den Olmboom
opklimmen vol Druyven , en om meerder
fchoonheytjkan men daer ccn Tygcr ter fyden
ftellen , zijnde een Dier d^t Bacchus geheylight
is,en van d'ander fyde van Ccres ecu
veld vol groote hooge kooren-ayren,en een
groote Slange,zijnde een gedierte van Cacs,
gen ccn boflcl met Suycker-ried.
De naeni van Cubbrta , Ichijnt van de
Griecken af te komen, die aldacr hebben
gewoont , om dat dele nacm bed iet overvloet
van goederen. Want gewis in dces
Dit Landichap magh in der daed geluckigh
worden gen lemt, want het vloeyt over
van veele goederen, doch infonderheyt vau
die geenc die tot des Menfchen onderhout
noodigh zijn. als van brood en van wijn. En
Provintic wort de Fontcyn van alle goede- als de oude Griecken in eervaeringe quaeren
gevonden. Dit Land is leer vruchtbaer, men dat dit Landichap foo vruchtbaer was,
vol van bequaeme bergen, fpitfen, heuvelen
en leer gcneughlijcke daelcn , die leer aengenaem
maecken 't geen de natuyre voortbrenght.
De bruyne verwe en *t roode kleet
verfierden zy een geneughlijckc fabel , gelijck
Plfiitts in 't 1 1 1 boeck verhaelt,dat Ccns
en Bacchus hier altijd omftrijd worflelden,
om te beroonen , dar Ccrcs in haer koorcn
bedieden de wcrckinge van de verwe der
Sonne, die daer Teer hcerfcht. De krans van
Ornellen met iManna geladen , druckt uyt,
voort te brengen, niet weeck aen Bacchus, lViq
fijne Wijnen voortbrachte , fulx dat door
dele twill foodaenige overvloct was van 'c
ilat de lucht in dele plactfe leer Ichoon is, en een en van 't andcr,dat oock van de tijd der
Jildaer leer lieflijck regent,oock van de heylfhemc
dauw van Manna. En om dat op de
Ornellen de befte en volmicckrfte Manna
vcrlaemelt wort, foo maecken wy haer van
Griecken af, dele twee blijven worltelen,
wordende geen van beyden moede.
OM
Campagna Felice.
verlcheyden bccldenilfen van dit
Landichap te vertoonen , fullen wy een
fchoon en aengcnaem M.ieghdeken in een
gencugiilijcke j-'laetle Ichilderen, meteen
krans op 't hoofil,die van verlcheyden bloemen
is te faemen gevoeght , met een groen
kleed, waerop allerlcye fchOone bloemen
gemaeltzijn. Zy fd onder de rechter arm
ccnbofch van koorenayren hebben, en in tle
llinckcr hand eenen bloey enden Wijnranck,
waer door zy betoont dat fy overvloct heeft
van dele vruchten, en ter fyden lal een kuyl
welc-n waer uyt roock en water voortkomtr
Piims noemt het in fijn 1 1 1 boeck Campagna
rJice , om de geluckige voortbrenginge
van haere vruchten , hier nae iife genaemt
Terra dt Lavoro, dat is, van de arbeyd, om dat
met groote arbcyd dit Land beeght , bc-
plocgh»

, kooren-ayren
plocLi;ht en bcHieyt moet worden. Andere
ic;2;i;cn dat het allbo heet om dat het goed
is'oni te bcarbcyden, want men doetcr geen
verloren kotten aen. Andere gelijck. mede
Livtus leggen , dat het ahbo genaemt is , om
dat de Romeynengrooten arbeyd en moeyte
hadden, om 't felve in te nemen, en ingenomen
•/.ijnde,om 't kWc te bewaercn.
Schoon en aengenaem iHe gelchildert,
om de Ichoonheydt uyt te
met bloemen ,
druckcn, die clc Naruyre aen dele Provintie
hccfi niedegedeelr. Als mede om de gcmati'^hdc
en loete Incht, wacr door vcele Keyicrs
en Romeynlche Raedtsheeren , deler
Wereld wars zijnde, hacr alhier hebben begeven
om een flil en geruft leven te leyden,
doch inibnderheyt te Puxiolo en Bdja, gelijck
oock vcele geleerde Mannen hebben gedaen
als f^irgdius, Livius, Horatius, Claudianus ,cn F.Petrjrcha
, die een i^root Vriend was van den
Koningvan Naples: en oock niet alleen om
de Ibcte locht,maer om dat alhier alle de lufligheden
tot vermaeck en nuttigheden der
Menfchen worden gevonden, hebbcmle van
alle kanten overvloct van vruchten , en boven
al Kooren en Wijn met volle fchuyren.
En hierom wortle met koorenayren,en met
rijpe énblolénde Druyve-trofien vertoont.
W'aer van ManuLs in 't bclbnder finght , Hic
tsi pampincis viridis fefuvhis umTis &c.
De kuyl wacr uyt wacrer en roock rijft,
vertoont de gelbnde Badftoven die in dit
l.and over al worden gevonden,cn door dit
deel Talmen 't geheel verftaen.
P U G L I A.
En Vrouwe die van de Sonne verbrant
E is, zijnde luchtigh gekleet, waerop eenigebeeftjens
loopen Tlzr^/i/o/c geheeten , welendc
als groote Spinnen, geftrecpt met verfcheyden
verwen: en lal defebeeldniire ftaen
otTe danfte, hebbende om 't hoofd een krans
van Olijven met fijn vruchten, houdende
fcer aerdigh mette rechter hand een bos
, en een tack Amandelen met
blaeden en vruchten , hebbende aen d'eene
Tyde eene Oyevaer , die een Slange in den
mond hout,en aen d'ander lyde verichciden"
inrtrumenten om te rpeelen,doch in 't befonder
een Trom,of eex\ Schalmey.
Dit Landfchap is van d'Oude (^pulhi geuoemt
j Yiin ,^^tm, dien leer ouden Ko-
L I A, 245*
ningh van dele plaet/è , die alhier , lange
voor den Trojaenfchcn krijgh , quam
wooncn.
Verbrant en licht gekleet iiregeniaelt,om
die ren mee-
de groote hette en drooghte ,
ftendeel in PugUa wort gevonden. Wacr over
Horatt'is en Pcrjius dit Landlchap nacmdcn,hec
dorftige ^ptdu.
De Tarantok mcttc verfchcyden verwen
geplackt, als DierkcHS die feer bekent en alleen
dit Landfchap cygen zijn, worden op 't
kleed geftelt , om de verlchcydentheyt van
haer venijn te vertoonen , gelijck Afatlnol,
over Diofcoridem verhaclt : Want als defc Dieren
iemant fteecken , ibo gebeuren daer uyn
wonderlijcke , vreemde en leer feltfaeme
toevallen : want eenige llngen , andere lacchen
, andere klaegen, defc krijten, dieflaepen,
die waecken, die danflen , die trillen en
beven, die fweeten , en andere lijden andere
quellingen en fleckten, jae worden mal , eii
als offe wacren befetcn. En dit komt ner-
d.ui door de verlcheydene
gens anders van ,
Natuyren van deie Dierkcns,als mede door
de Natuyre van die geenc, die van haer zijn
gebecten,cn oock nae de daegen en uyren.
De verfcheydcnhcyt van de inftrumentca
om te fpeelen,vcrtoont,geli)ck Mathiolm verhaclt
, dat het venijn van defe dierkens llch
geheel laet verlachten en overwinnen door
de Mufijck van 't fpeclen , en daerom- heeftmen
aldaer een gewoonte om altijd dagh
en Uvicht te lactcn fpcelcn , ter tijd de ge-
quetfte is genden. Enhetlangh fpeeleneii'
daniren,'t welck in defe beeldnilfe wert vertoont
, doet het fweet voor den dagh komen,
't welck dan, door 't geweldigh bewegen
, de quaedaerdigheydt van het venijn,
krachthjck overwint. En alhoewel defe inftrumentcn
, op andere plaetlen alleenc tot
lurt en vermaeck worden gebruyckr, niet te
min, (bo gebruyckt men die in defe Provintie,
niet alleen tot luft, maer oock tot noot-
faecklijckhcyt, gelijck gefeyt is.
De Oyevaer wortcr mette Slange in d^
mond geftelt, om dat dit Dier in geen ander
deel van Italien zijn neft maeckt als in die
Landlchap , wacr over men leyt , dat hec
oock by lijf ftraftc verboden is,eenigen Oyevaer
te dooden , door de Weldaed die zy
't land doen, om dat zy't fclvc van de Slan-
gen Tuy ver houden.
Hh 5
Pe

24 f. r^ R u z z o.
De Koorcn-iyr , de Olijfkrans , de rack de Spiefle wel voor een te^'ckcn van dap-
3nccx-\niandcleii , bctoonen ilit in dit Land- perheyt en nioedighcyt. Want de Sammttn
J'chap grootc ovcrvloct is van Koüren,Riis,
Oly , cii Amandelen , lülx dat het wel mee
Lceheel Italicn mai^h ftreeck houden. Heb-
beginnende ophaefe cere te letten, als n->ede
op luinr.c dappere M innen , -foo maccktcn
7.y , foo wel m tijd van vreede als van oorbende
niet alleen overvloet voor haer felve, logh, dacr groot werck af, en wierden oock
iiiaer ireriiti: oock vecle andere Landen. lbo moedigh , datfe alle de nacgcbuyren
f.ch dorften ondertlaenigh maken,\-erwoe-
A o.
(tende groote Landen , niaeckende den Romcynen
tot V'yanden , diewelcke, foo Straho
Fn \''rou\vc van Manlijck en fterck op-
vintie den naem heeft gekregen, C^r. gelijck
.S.*r.z/>5 verhaelr.
Zy is een Vrouwe in een fteylc enberghnchrige
plaetfcgemaeltjOm dat dit lanrfchap
jiilüo gelegen is. Met een Manlijck en fterck
i, Sayaccen
't fèlve niet konnende verkrijgen verloorcn
zy de vriendfchap der Romeynen , en
hier uyt ontftont den krijgh,die men Murfca
»:>!, Pc/igHcit, Mturicmen, Preiutiucn, fcftnioijrphien, noeint, geduyrendc defe twee laeren , doch
cn andere naemen , nae de plactfcn en ftee- ten laeflen verkregen zy , 't geenc zy betlen
van dit Landfchap , maer in t gemeen geerden.
liielden zy den naem van Samuten,nxe de Had
i'

. Dc
R o M
Hond wort om haerc getrouwigheyt
oock om dat in die Lind-
ciaer by gcdaen ,
Icluip Honden van grootc deughd en wacrdyc/ijn,
die door geheel Italien gevoert
werden. En om rotte getrouwighcydt van
de Soldacrcn te kecren" lbo icyt J-^Putcrculm^
dat Powpcjui door dit Lmdlchap een groot
getal Soldaercn veriamelde, en dier veel op
betroiide. Ey onicn tijden als de Paus C7ftrx'is
VII op 't kalleel van S. c^n^elo door den
Spagniarts en Diiytrclien befèt was , ibo
quaemcn die \\\n Marca dickwijls om hem
van 't kalleel te verlollen.
R o M A G N A.
En Vrouwe met een ichoonc krans van
E vlas en van Mee of Krap met de bloem-
kens en vruchten ,
houdende in de rechter
hand een tack van een Pijnappeiboom mctte
vruchten, en mettc üincker hand de Bolller
van Heerle, van Panieken, en de Peulen van
Boonen en Erten, CT-f
.
Dit Landfchap heeft verfcheyden nacmen
, onder andere wordt het Fkminia gcnacmtnaede
wegh van de keylclfteencn,die
win Fluminm Pvoouilch Burg(^meelèer verbetert
isjgelijck i>trabo ieyt, Lnuus ix boeck van
d'Oorlogh van Macedonien leyt dat FLimimis
hebbende de Liguren t'ondergebracht,
en Vreede mette naegebuyren gemaeckt
hebbende , foo kofte hy niec hjdcn , dat de
victorieufe Soldaeten Ibuden lecdigh zijn,
derhalven liet hy den wegh van K^woi met
keylelileenen beleggen en hermaecken,door
Tofcaiioi en Vrnbria tot Kimnii toe. Zy is dacr
nae genaemt ^mHU van M. L, ^milms^ diewelcke
een wegh liet maecken van Viaceyi:^
af, die fich voegen fbude mette Flaminifche
wegh. Zy is eent genaemt Gallia Ci/alpvu,o\n
datfe lange tijd van de Gallen, Boyen, Infu-
bren, Cenomannen en ander gebroetl'el , als
Polybius leyt, is bewoont gevveeft : leggende
dat de Gallen ofFrancoifen de Alpen gepaffeert
zijnde,vielen in dit Landlchap, verjaegende
de Tolcanen die aldaer twaelf fteden
hadden gebouwt, en die fich aldaer vaft
maeckten , lbo wierde daer nae dit geheele
Land Gnüia Cijalpina genaemt. Daer nae
is 't Gallia Cijpackna en Tranfpadana geheeten,
om dat het van de Oude was verdeelt in
twee deelen , te wceten op dees en op geen
iyde yaii de Pe, Daer nae is 'c Gallia Tu^ata
A G N A. 2^7
gcheeten, gclijck Manialif Cc'yht , want als de
Gallen en Boyen of Bcyeren in Italien quaemen
, en als gclèyt is, de Tol'cancn hadden
verdreven, hebben zy allcnskens dcRomeinfche
manieren , niet alleen van leven , maer
oock van ommegangh en kleedinge ncnoenomen,
en liendc datic tabbacrden 'droegen,
hebben zy oock dele Romeynfche kleedinge
gevolghr.
Ten laeftcn is 't gclijck Bhulus , verhaelt,
F^magna van Carolus Adcz^^iius,en van Paus t^drianiis
I genaemt , nae de vcrwoelHnge van de
Longebarden ,
om dat die van Ravenna met
eenige andere fteedcn en nacburige Landen,
altijt ten tijde der Longebarden,'iêergetrou
zijn gevveell aen de Romeyncn.
Dit Landfchap wort een krans van Vlas
gegeven , om dat Phnius het Vlas van Faen:^^
in grooter waerde hout, Hellende dat in den
derden van de Hjnigheyt en in den tweeden
graed van de wittigheyt.
Dc Mee of Krap van H^ema wordt van
Diofcorïdcs fcer geprelen. De Bolfters van
Heerfe en Panickooren , druckten uyt de
vruchtbaerheyt van 't Land , voor foo veel
allerleye fborten Terwe, Erten, Heerfe, Panickooren,.
Boonen O'c.
De tack van de Pijnboom mctte vmchten,die
zy in de rechter hand hout, is om te
vertoonen het eedele bofch van Pijnboomen,dat
rontom Kavemaen Cm/tf]eyt,zijnde
geen Provinric ioo aenmercklijck in Iralien
van andere als defe. Waerover Sixtus v in
fijne Bulle over de bewaeringe van 't Pijnbolch
,
dat lèlve noemt het cieraet van Italien.
Daer zijn oock veele vruchtbaere
Wijnftocken van fjf«^a en van Cefena , die
onder de cedellle , by de Oude wierden gehouden.En
die Mecenaüm van Mecerus o-enaèmc
zijn , daerom foude het oock geen misflagh
zijn, foo men eenige Wijngaertblaeden in de
krans vl ochte.
Her Sout foudemen oock afmaelen ,
dac
van Vlato waerdigh en Gode behaeghlijck
genoemt is , en van Homerus Godlijck', waer
van Piimui dit oude fpreeckwoordt fchrij ft,
lak mhd uulius , tlaer is niet nutter als Sout,
't welck te Cavia fo overvloedigh gemaeckt
wort , dat zy andere Landen daer van konnen
mededeelcn. En my dunckt het niet onaengenaem
, dat zy in de hand of in een ander
places een vat hadde waer in de Majolica.
vertoont

?.48 L o M B i
verLOont wort , clicmcn in rani::^ \n fondcr-
lingc waerdc liccft:. tn ten lacllen foiidc
Hicn , boven de gcleydc dingen , hacr oock
f^ewapcntmaeckcn om haer dappere krijjjsocftcningc
, en datle eerrijrs voor den dagh
gebracht heeft en noch doet,rccr llrijdbacre
en vcrmacrde Mannen , die wel een langer
bericht noodigh hadden.
LoMBARDIA.
Fai Vrouwe rchoon,vet envrolijck,wiens
E kleed lal groen wclèn.geboort met goud
en iilver en niet bordiiyrlels van kolHijcke
en heerlijirkc cierlcls , /.y ial feer aerdigh op
nichte van waeter uyt loopt , dat fich in fes
iidcrs verljTeyt , houdende mctte flincker
ccn Ovcrvloccs Hooren.
Dit eedele Landfchap heeft nae de verfcheydentheyt
van tijden, oock verfcheyden
inemen gehad. De eerllc is gcwcell Bunoruy
,
R DIA.
den, oock vermaerde vloeden, fontcyncn en
llaende waereren , daelcn , velden en bergen
vau alle aengenaemheyt der nature en konll.
fdvcr en andere
De wercken van goud ,
fchoone borduyrfels en cierièls bedieden
hacre pracht , glans en ftatie van dit Volck,
die in Konft en Kijckdom ovcrvloeyen ,
als
mede in alle eedele wercken, die hare ecdelheyt
pallen.
De lilvere Keyfers kroone , vertoont de
doorluchtige eerwaerdigheyt v^ui dit Land,
allbo de Romeynlche Koningen, wanneerlc
de füvere kroone alhier
de rechjer hand een filvere Key/èrs kroone
hebben , en op de llincker een bccken waer
in Italien quaemen ,
ontfingen. En de gloiïc van Clemem hout, dat
de Keylêren met drie kroonen wierden gekroont.
De ylere kroone kregen zy van den
in veelc Hertoghlijcke goude krooncn op Bilfchop van Ceukn tot ^ikf'A^ filvere wier-

MaRCA TREtlSAN
acnmercklijcke faecke van defe Provincie,
diewelcke midden door dit Landfchap loorende,veele
gerijfscn vermaecks aenbrengt,
en zy is vermaert door den blixemenden
phacton,dïe daer in viel en verdronck.
Zy worde oock gekroont , om dat zy de
grooi;fte is van Iralien, vergaderende in haeren
fchoot de Rijckdommen van veele andere
vloeden , oock om datiè niet wijckt
door haerc grootheyt de vermaerdfte revieren
des Werlts , te weten den Ni/l en Ijïher^
gelijck Lucanuf in fijn 2 boeck feyt Quoque
,
TttagM nullim tellus. En geJijck gefeyt is/oo kan
men de Po fchilderen met een Stierekop met
hoorens, om dat,gelijck Servius en Prohus ver-
haer geluyt het bekken van OlTen
haelen ,
gelijck is,en datfè aen haere boorden kromten
heeft , die de Hoorens van Stieren ge-
lijck zijn.
Het Overvloets hooren bediet,de groote
overvloet , die veroorfaeckt wort door dele
vermaerde reviere,overmits in de Hontsda-
gcn, gelijck Plinius verhaelt,\vanneer de fiieeu
in de Alpifche geberghten komt te fmeken,
en die wateren aenwaffen en fich verl j? reyen,
Co worden de plactlen daer van fcer vruchtbaer
, en deylende dit Landfchap in twee
deelen , komt de reviere met (even monden
in de Adriatiiche Zee , met foodaenigen
overvloet van waerer ,
datfe aldaer maeckt
feven meeren, gelijck Plinius vcrhaelt.
Marca Trevisana.
En luchtige en fchoone Vrouwe, met drie
E aengefichten , hebbende 't hoofd geciert
op de maniere van Bmcmtia , Moeder van de
oude Heydenlche Goden , met een tooren-
kroon van acht toorens rontom ,
maer in 't
midden eene die boven d'andere uytfteeckt;
zy fal met Azuyre verwe gekleet zijn , hebbende
een opperkleed of Mantel van goud,
met kooren-ayren geciert , en geboort met
bloeyende en vruchtdragende Wijnrancken.
Zy fal fitten op den rugge van een ge-
vleugelde Leeuw , en met de rechter hand
Tal zy leunen aen eene Eyckenboom, alwaer
een fteyen van een Schip of Galeye aen
hanght , houdende mette flincker hand een
Boeck, als mede een Olijftack.
De Provintie van Venetien is van de Longobarden
Mina TreVtfam genaemt, om datfe
249
haer Hof hielden in 't Marckgraeffchap in
de ftad Trevigt, zijnde foo een eedcl Land,als
Italien heeft j 'tiscertijts bewoont van de
Etiganei , daer nae van Emtï en van de Trojanen,
die nae den ondergangh van Troyen met ^ntenor
in halten quaemen.
Zy begrijpt in haer negen voornaeme
fteeden, die hacre Bifdommen hebben , boven
dat veele bemuyrde Landen en Kafleelen
, als mede veele Dorpen , niet alleen oui
de vettigheyt van 't Land , maer een grooc
deel om de vermaecklijcke gclegentheyr,
fülx dat al het fchoone wat men in Italieii
fiet, hier alleen fchijnt gebracht te wefen,eii
dat door de grootmeeflerfche de Natuyre,
die 't alfoo gelieft heeft te maecken.
De fleeden zijn ^wtifn.welende het hoofd
en de heerfcherinne van de Yxo\'mnQ,Verona,
V^icenT^a , Pacloua , Trevigi, Ceneda, Bellmio, Fcltro eil
dat aen de grenfen van Duytsland iti
Trento ,
de Alpes leyt. Vyt welcke plaetfên veel treflijcke
Mannen in geleertheyt en waepenen,
foo in den ouden als nieuwen tijd , zijn
voortgekomen. Men fbude oock konnerr
vernieuwen de Scahgcri , die eertijts zijn geweeft
Heeren van Vércna , ykenxe en andere
fteeden buyten defè Provintie. De Carrarejen^
Heeren van Padoua. De Canmefen , Heereti
van Trevz/o, en veele andere dappere Mannen,
die wy, om niemant ongelijck te doen,
willen verfwij gen. |
Soo veel de gelegcntheyt belanght , ilïe
beflooten tufTchen Lomhardien , Romagna en de
Adriatiiche Zee,'t Herto^hdom van Friuli en
de Trevifaenfche Alpen, die't van Duytfland
fcheyden,van't Noorden is 't berghachtigh»
maer de reft effen , vol fchoone gebouwde
heuvelen , alwaer leckere en fmaeckhjckc
Wijnen waffen.
Schoon en luchtigh wortfe met drie aen-'
fichten vertoont,om datfe inder daet fchoon
is, fpeelende oock op 't woord Trevif, dat is
drie-ficht. Men kan oock defe gelijckniffe
feggen,datfe gelijckheyt heeft met het beelc
van de Goddinne Prudt'n:za of Wijsheyt , die
alfoo afgebeeld was : Wiens dapperheyd
in't befbnder in den Raed van Venetien uycblinckt.
De getoornde kroonen zijn debovengefèyde
fteeden, waer in Venetien boveit
andere uytmunt.
De azuyre verwe van 't kleed , bediet de
Golfe van de Adriatifche Zee , die aldaer
I i
fpoek.

2JO F R I
fpoelt , en waer over de Venctiacnen heerfchen.
Het opperkleed of Mantel met goud
i^eciert , vol Kooren en Wijndruyven , wil
]re(«>en dat door defe twee vruchten groote
rijckdom verkregen wordt. Datfe op den
rugo-e van een gevleugelde Leeuw fit, fpeelc
op't waepen van Vvieiioi.
Mette rechter hand leuntfc aen een Eyc-
kebooin,daer een voorgeven van een Schip
aenhanght , om te vertoonen dat defe Pro-
vinrie is fterck en machtigh,foo wel te waeter
als te lande, (eer geacht van den Chriften
Princen gevreeft en ontfien door haere
,
hebbende mercklijcke over-
heerfchappyc ,
\Vinningcn ter Zee verkregen , door de me-
cichte van haere Schepen,Galcyen en krijgsluyderf.
Hebbende oock ovcrvloet van Bof-
Ichcii, tottetimmcringe noodigh, en befonder
in Tnvïftna , alwaer dM vcrniaerde boich
is van groote en harde Eycken, langh zijnde
tien en breed fes mijlen , en van 't Lack van
yéneüen 20. Gelijck mede in 't Beümcfe andere
bolTchen zijn van hooge Abeelen en Beuckeboomcn,om
Scheeps-roers,maften en rierien
te maecken. In 't Femiees , yicaitijns en
Paduam wordt groote menichte van Hennip
jrewonnen tot Seylen , Kabeltouwen en andere
noodige toeruftingen.^
Oock wordt aldaer op 't geberghte van
Trentcn, Bellune en Veronefe (oo groote menichte
van yfer gegraven,dat daer mede de gehecle
Scheeps-ruftingen konnen toegeftelt worden.o-elijck
in't Arfinal van Vencticn.x^n veele
Meefters daer aen gearbeyt wort.
Het Boeck in de Üinckcr hand , bediet
riet alleen de geleerde Mannen , maer oock
de eedele Academie van Patka ,
waer uyt
d vgelijx en in voortijden veele treflijcke
peieerde Mannen, in alle konften eervaeren,
zijn voortgekomen, die niet alleen aen dees
Provintie , maer oock aen gantfch Italien
een luyfter hebben gegeven.
De Olijftack die zy te gelijck mee het
Boeck hout, bediet de rufte en vreede waer
in haer Heere en Prince haer onderhout.
F R I U L X.
EEn Vrouwe prachtig en vreemt ^gekleet,
met een getoornde kroone op 't hoofd
als Berecimia gefchildert wort , falde rechter
arm gewaepent hebben met een Spies in de
U L I.
hand , en die te gelijck cenige Privilegiën
houdt met byhangende Zegels. Zy fil leunen
aen een groote en vruchtbaere Wijnftock,
en fitten op twee Overvloets horens,
die gelaeden zijn met Kooren-ayren , Rijs,
Heerfe, e^r. end'anderfal vol zijn vmallerleye
foorten van boomvruchten. En inde
flincker hand falfe houden een Boeck , en
aen haere voeten brooskens als Diana,
In dit Land zijn foo veele en verfcheyden
hoedanigheden , dat het wel een langer
verhael noodigh hadde. 't Heeft in fijn ommekreits
2f o mijlen , veele hooge en fteyle
bergen, overvloet van hour,en fchoone dae-
len tot onderhout der beefteii, en een v/ijde
en luftige vlackte,totte AdriatifcheZee toe.
Daer zijn veele Beecken, Revieren,Mceren,
MoraiTen , doch fbmmige fcer Vifchrijck :
waer van de Vilch veele wort vervoert, CT'c»
Het koilele kleet bediet , de verfcheydentheydt
van de Heeren die alhier zijn. De
kroon met toorens heeftfe , om dat hier
over al op de hooge bergen ,
veele toorens
en fpitfen zijn, en dat komt van de versheiden
heerfchappyen en gerechtigheden die
van de oude Keyleren en Patriarchen van
^quikia, hun zijn gegeven, als mede van de
onder wiens ge-
Heerfchappyc van ycneticn ,
biet het bynae geheel ftaer. En 't is wat befonders,
want men telter 72 heerfchappyen,
die alle een rtemme in 't Parlament hebben,
datter alle laer eens of meer wordt gehouden.
En dat in tegen woordio^heyt van den
algemeenen Plaetshouder , die te Vd'me fijn
woonplaets heeft. Soo dat haer de kroor»
met toorens wel paft : 't welck oock te beter
paft om Vdine de hoofdftad van Fr'tuli, uyt
te drucken , die in 't midden een feer fteyl
geberghte heeft , daer een kafteel op ftact,
waer van men tot aen de Zee kan fien. De
gewapende arm mette lancy druckt uyt,dat:
defe Heerfchappyen in tijde van Oorlogh
eenigeRuyters en gewapent volck tot dienft
van den Princc,moeten uytleveren. En hier
door hebbenfe van d'oude Keyferen groote
vryhcden. Zy leunt aen een bloeyende en
vruchtbaere Wijnftock, om dat door deffelven
overvloet , hier in haere meefte Rijck-»
dom beftact. En niet voor haer alleene,
en zijn
maer oock voor Vênetïen en Duytsland ,
oock foo geacht , dat Pltnius daer van in fijn
XIV boes XIV cap. gedenckt. Maer om geera
gcwagb

L/ o R S ï C A.
cewag^i van veele te mflccken, fal ick allecne
fej^geii, dat de Wijn van P^ipdch niet verre
yanGüuts, kracht heeft om den Vrouwen
vruchtbaar te maecken , wacr over oock de
naeftgelegen Duytfche , defen Wijn by nae
alle iiillorpen. En hier uyt is een fprceckwoon
van defen Wijn heergekomen : f^ipa-
(her, ï^indamacher.
Zy fit tuflchen twee Overvloets Hoo*
rens. Want dit is de gemeene aert der Landen,datfe
allerley flagh van Terwe,Boonen,
Rijs en andere aerd vruchten voortbrengen,
daer van dit Land overvloedigh isjmaer dit
is 't alderwonderlijxt/t geene men de groo-
te vruchtbaerheyt magh toefchrijven,dat in
diefelve velden , waer op de Druyven zijn
pefneden, zy terftont het Kooren faeyen, en
daer nae de Geerfè , en defc drie vruchten
krijo-enfe alle in een Iaer,daer anderelanden
moeten braeck legghen en fich verpooien.
Waer dit Land als 't wel geheeght is , bedrieght
de hope niet van den Ackerbouwer.
*t Brenght oock veelc boomvruchten voort,
die fèer Ichoon zijn , daer van u^thcnxm in 't
III boeck gedenckt : Uitheb my altijd, yrleyidcn,
infondaheyt over die appelen verwondert , die ie Ro-
tnen "worden verlooft en Mutiacnfche zijn gehnen , die
uytfeecker Dorp , in de hergen van Aquilea hier "wor»
den overgebracht, Wet Boeck in de rechter hand
vertoont , dar dit Land leer vruchtbaer is
van treflijcke verftanden , wiens fchriften in
alle konften vermaert zijn , O'c. En om dat
het Land bequaem ter jacht is,fbo zijn haer
brooskens gegeven : Want in 't Zuyderdeel
zijn poelen en moera/Ten, daer kan men dan
biefen en riet op maelen.
En Vrouwe rouw van oplicht, boven op
Eeen hooge fteen , die van 't waeter omcingelt
is , om 't hoofd lalfe een krans van
Wijnrancken hebben , zy fal gewapentzijn,
en fal mette rechter hand een Swijn-fpriet
houden, met een Windhond aen d'ander fyde
, doch die groot is en vreeflijck in 't ge-
fichte.
Corfica is een Eyland in de Zee Ligufiicum^
en is van den Griecken eerft Cyr>m genaemt,
eenige willen dat zy defen naeme heeft van
den foone van Hercules en den broeder van
Sardus^ diewelcke komende uyc Libien en fich
Sa r d e g n a. 25"!
aldaer willende necrflaen , dat felve alfoo
naemde , daer het te voorcn Tcrapne heetc
Daer nae is 't Corfica geheeten van een Vrouwe,die
in dit Eyland gekomen was om hacr
kalfken te foecken,en 't felve aldaer vindende
, kreegen de ruwe inwoonders in haere
manieren fulcken behaegen,dat zy 't Eyland
nae haeren naeme , Curfua heeten. Andere
feggen dat het genaemt is nae een dapper
krijghsman, die aldaer Heere was, Corfui genaemt,of
als andere willen van de menichtc
van de fpitlên der bergen,die in 't Griex Corfus
wierden geheeten.
Op een fteen fitfe, om dat dit Eyland van
wegen de hooge bergen, feer quacd is om te
bouwen , en daerom ille rouw van oplicht
gemaelt, om dat de inwoonders meeft rouw
en boerlch zijn. De krans bediet dat in dit
Land feer leckere Wijnen zijn , die te R^men
en elders feer worden geacht.
Gewaepent vvortfe afgemaelt , met een
Swijn-lprier, om dat dele wapenen van haer
veele gebruyckt zijn ,
die voor goede Soldaeten
worden gehouden. En de lachthond.
worter geftelr, om dat alhier de aldergrootfte
en felfte Honden tegens de wilde Dieren,
en feer geacht, zijn te vinden.
En Vrouwe fterck van lichaem en geel-
E achtig, ftaende op een fteen,die een Menfche
voet gelijckt , met waeter omcingelt.
Zy fal een krans van Olijven om't hoofd
hebben,met groene kleederen.Ter fijden falfe
een Dier hebben Mufalm geheeten, dat gelijk
Leand.tyilbertui kyi^hnyd Qn voeten heeft
als de Herten,en de hoorens als de Boeken,
maer die verkeert zijn om gebogen , foo
groot als een middelbaer hert. In de rechter
een boflel kooren-ayren , en in de flincker
hand een tack Sardonia of R^mmcula.
Pliniui verhaelt dat Sardegna genaemt is Sanm
dalion , nae de gelijckenifle van een Ichoe of
voet , waer over die oock op een fteen gefèc
is,daer het waeter omme ipoelt,om een Eyland
uyt te drucken.
M En
E G K A<
fêy t dat Sardegnien haeren naeme ver*
isregen heeft van Sardus de foone van
li 2 üenuUs

2J2 ö 1 C
Hercules cn Thefpia, die aldaer uyt Libicn quani
met veel gefelfchaps : fterck wortfe eemaelt
opeen fteen.om dat de Sarden fterck,plomp en
boerfch zijn,en totten arbeyt feer bequaem.
Van geelachtic^e verwe is zy gemaelt,iiiet
alleen door oorfaeck van den brand der
Sonne.maer gelijck Strabo reyt,fo ifTer infonderheit
des Somers een quaedaerdigelocht,
waer door zy altijt ros fien,doch meeft daer
men de vruchten famelt in de laege velden.
De olijfkrans heeftfe om datfe aldaer
vreedfaem onder malkanderen leven , hebbende
geen oorlogh,oock ifler geen konftenaer
die enige rapiers of noigniarts maeckt,
maerdiefebegeeren, ontbieden die uyt Italien
of Hifpanien.
Met groene kleedren ilTc gemaelt om de
vruchtbaerheit van alle dingen uyt te beelden.
In de rechterhand hourfe kooren-ayren.om
dat hier fulcken overvloet is, dat lbo
de Sardegniers beter op haere fake in 't bouwen
van haere Landen wilden letten , het
Ibude Stalie» verre overtreffen.
't Kruyd Scirdonia of Ramncula wort haer
gegeven als een aenmercklijcke laecke,
van't welck als Mathhlm verhae]t,lbo iemant
datfelveeet moet hy daer van il:erven,en dat
by maniere van lachen , allcene door 't intrecken
van de leenuwen , en hier uyt is dit
fprceckwoord gekomen , rijia Sardonkus , de
Sardinifche lagh.
De Miifdki flaet aen haere f>'de , om dat
clelè in geeneplaetfe van Europa worden gevonden
als in Corfica en in dit land. By outs
C;ebruyckten de Sardi dele vellen tot hare
\vaepenruftinge jae hadden daer van foo
,
groote menichte,datre die om ha^re vellen
deeden dooden,en lieten daer af Corduaens
leer maecken, waer mede zy groote koop-
met groote
nanfchap door geheel Italien ,
Vinft drijven, behalvenal het voordeel datfe
trecken , foo van 't vlees dat feer goed
is , tot onderhoud des levens en leer fmaec-
kelijck om te eeten.
S I C I L I A.
EEn feer fchoone Vrouwe, met een rijcklijck
en prachtigh kleed, fittende op een
driehoeckige plaetfe , met waeter omvangen,
't hoofd falfe verciert hebben met een
feer fchoon hulfel van verfcheyden koftele
^cfteenten , houdende in haer rechter hand
L I A. ^
het Caducetim of de flange ftaf , en in de flincker
een bos van allcrleye bloemen , en daer
onder fullen ecnige Maenkoppen gemenght
zijn. Aen de fydc falfe twee boffelen graen
hebben ,
en een bos van'twonderlijck riet
Endofia of Suycker-riet, en van d'ander fyde
fal men den bergh ^thna fien ,
vlam uytwerpt.
die vier en
Sic'dien
^ ^Q\\]ck Straho fêyt, is TW«

Kerchroof, Sacrilegio
drucken , waer over Cicero dat felve noemde
de kooren-fchuyre van de Romeynen.
De bergh ^thna worter ter lyden geftelr,
als een faecke die in dit Eyland aenmerckcns
waerdigh is, waer van veele Poeeien als
Oviduii , üiCMM , Silius Italicus , en andere verhaeldoen,
In de Medaglie van G. Lentul, Marcel/inus
wort een Vrouwen hoofd vertoont met een
kuyf van drie fteelen of beenen,endrie kooren
ayren , de drie eerfte voor de drie kapen
of uy tftceckende hoofden in Zee,en de kooren
ayren voor de vruchtbaerheyt defielven,
en defe waeren Ceres geheylight , gehjck Ci-
cero verhaelt. In eene MedagHe van Luaus
i^üienus 46 laercn voor ChrtlU geboorte , als
hy Onder-Burgemeefter was van dit Eyland
, foo wafler een naeckte becldenifle gemaeckt
, die haer rechte voet ftelde op de
voorfteeven van een Schip , houdende met
de rechter hand drie kooren-ayren om
en de flincker van achteren op de
hoogh ,
iyde een kleedjen : Het naeckte beeld was
Neptumis , om de heerfchappye , uyt te drucken
, die de Burgemeefter ^llums te dier
tijd over de Zee hadde,in 't Eyland van Sici-
lien^ gelijck F, Vrfims verhaelt, door 't aenfien
Van Hirüus^mx. y boeck,om dat ^Ifums in de
iaft-lchepen fettede xi i Legioenen en noch
XIV ; waer van Cicero^Straboyi^^ppiams en Dion
verhael doen.
Sacrilegio. Kerckroof,
En longhman die feer leelijck is van op-
E ficht.met koper-roeftige kleederen, hebbende
aen fijn rechter (yde een Autaer,waer
op zijn verfcheyden Priefterlijcke cieraden,
nae 't gebruyck van de Roomfche Kercke,
houdende in de rechter een Kelck, en onder
de flincker Ichuylt een Choorkleed met
een Stola,en 't geene hy van 't Outaer geftolen
heeft. Siende dat hem de Myther,op der
aerde leggende, ontvallen is , houdende zijn
geficht , nae de plaetle daer hy 't ontdragen
heeft , twijflende of hy ontdeckt is. En ter
fyden 't Outaer ftaet een Swijn , dat met de
voeten ,
Roofen en verfcheyden fchoone
bloemen, vertreet.
longh wort hy gemaelt, om dat dees Ouder
alles onbedachtlijcker voorneemt wat
Iwer in den ünne kgmc , die al§ eeo Yyancl
Ketterde, Heresia. 25-3
van wel te doen, maeckt dat de oneervaren
en onvoorfichtige longelingh veele feylen
begaet, waer over Chryjolhmus feght,de ^eughd
is feer tot haer venlerfgenegen,
Lelijck wort hy gemaeckt,want de Kerck-
waer
roof is uyt haer natuyre leer lelijck ,
door de H. plaetfe , waer het oock zijn
maghjbefiiiet wort, en daerom is 't noodigh
dat hy fich met de Kercke verfoene, wefende
dele fonde van leer fhoode en verkeerde
aert. ^fopm feyt, defchandige Natuyre brenght
geen goede manieren voor den dagh.
De verwe van 't kleed bediet de quaedaerdige
genegentheyt en vuyligheyt , waer
door de quaede manieren volgen. Het heyligh
kleed , de Kelck en Myther , drucken
kiaerlijck den Diefftal uyt , en is de Kerckroofnae
D. Thomas (eggen een fchendinge en
roovinge van heylige dingen. Het gelichte
keert hy nae den Outaer, uyt vreele van dat
hy ontdeckt is, komende de vreele, een genegentheyt
die't gemoet ontftelt,uyt fchrick
van de ftraflfe.
Het Outaer en de genoemde dingen, oock
dat het Vereken de Roole en bloemen mette
voeten treet, is gelijck Pierins verhaelt,om
dat in de H. Schrift door de Roole en bloemen
de oprechtigheydt des levens en der
goede Zeeden bediet wort , waer door bewefen
wort dat dit Dier de Roofen en bloemen
, die by den Outaer leggen, veracht en
met voeten treet. Waer by dan verftaen
wort, dat die geene, die de Deughd verach-
ten, verlopen zijn in de Ibnden, doch inlbnderheyt
in de fonde van welluftigheyt en
geylheyt , waer van 't Vereken een beeld is,
diewelcke bedreven zijnde in watheyHge
plaetfe en van wat perfoon het zy , verftaen
wort, Kerckroof begaen te wefen.
Heresia. K^tteryc,
En oud uytgeteert Wijf van vreeflijck
E opficht , werpende uyt haer mond een
roockige vlamme : hebbende verwarde en
wilde hoofdhayren , bloote borften, gelijck
oock de refl: van 't hchaem is , de Mammen
verflenft en flap neer hangende, houdende in
de flincker hand een Boeck dat doorboort
is,daer veele Slangen fchijnen door te kruypen,ftroyende
mette rechterhand verfcheyden
Toorten v«m Slangen.
li % Ketter

Kctrerye , nae de meeninge van D. Thomas
en andere , is een doolingc in 't Verftcind,
aen 't vvelcke de wille hartncckelijck hangr.
Oud wordt zy gemaelt , om de uytcrfte
trappe van de oude ingewortelde verkecrthcyt
des Ketters uyt te drucken.
Van fchricklijck oplicht is zy , om datfe
van alle fchoonheyt en het kherfchijnende
licht desGeloofs en der Chriftlijcke Waerheyt
berooft is , waer door de Menfche le-
lijcker wort, als de Duy vel felve.
Zy fpouwt een roockige vlamme uyt haer
mond , om te kennen te geven haere Godloofè
overredinfjen en verkeerde genes-entheyt,die
alles vernielt wat haer tegen is.
De wilde en verwarde hoofd hayren zijn
haere quaede gedachten, die altijd,tot haere
verdeainge, vaerdigh ftaen.
Het naeckte lichaem bediet,dat(e van al-
le deughden naeckt en bloot is.
De uytgedrooghde hangende Mammen,
vertoonen de dorheyt van haere kracht/onder
welcke men de wcrcken nier kan doen,
die het eeuwige leven waerdigh zijn.
Het Boeck daer de Slangen door kruypen
, zijn de vallche leeringen , als mede de
ichadelijcke en verfchricklijcke fpreucken,
zijnde als venijnige Slangen.
Het ftroyen van de Slangen zijn de werckingen,om
haere valfche meeninge te fayen.
IntelligeNZA, Kfnniffe, Verfland,
EEn Vrouwe in 't goud gekleet , die io de
rechter hand een Sphxra of Hemelfche
ronde hout , en in de flincker een Slange,
zijnde met bloemen bekranft.
Kennilfc noemen wy die vereeninge , die
ons gemoed heeft, niette faecke die van
haer verftaen is. En zy wort in 't goud gekleet
, om datfe doorluchtigh , lielder en
blinckende wil zijn , niet nae de gemeene
flagh.maer cedel en verre afgefcheyden van
de loflekenniilè van't flecht Volxken en van
lan Rap , 't welck alles door de fonderlinge
fchoonheyt van 't goud wordt onderfcheyden.
Men foude noch veele manieren van
defe beeldenifle konnen maecken , als d \t(e
de HemellcheSpharren beweeghr.nae't feggcn
van de Philofophen. Maer om dat ons
voornaemfte ooghwit is , vin dic dingen te
i:aiidelen,die aeii' t werck en aen de Menfcb-
KerjmJJèy Verftand. KwMeytt Sec.
lijck'e kennilfe hangen , fbo fiilleti wy oock
daer van alleene fprceckcn , gelijck wy fulx
door de Sphsra en door de Slange vertoonen
, want om hooge en fwaere dincjen te
vcrftaen , is 't noodigh, datmen eerft/als de
Slange,op deraerdc kruype.enmet ons verftand
de beginfelcn van de aerdfche dingen
leere verftaen ,
die niet foo volkomen zijn
als de Hemelfche. Daerom is haer inde
fjiiicker hand de Slange en in de rechter de
Sphsre gegeven.
De blocmekrans op 't hoofd , vertoont
ons in wat deel des lichiems defe moeentheyt
is gevèüight: w^er door verftaen wort,
en tege'iick door deb'^enien isaengewekn
, dat de kcnnifle uyt haer natuyre , een
volkomcntheyt (ie^ gemoeds is ,
zijnde van
een goede rcuck om een goede naeme te
verwecken, door het goed gevoelen, dat an«
dere,in haer gemoed, van haer hebben.
InTELLïCENZA. Kinnifff»
En Vrouwe die een Luyte in de rechter
Ehand , en een gefchreven taefel in de
flincker hand heeft.
Hier door wort getoont , dat de kennifle
ten meeften deel, door de eervaerentheyt of
door vlijtige naefpeuringc of leefinge der
fchriften, voortkomt,gelijck een yderlichc-»
lijck kan begrijpen.
PUBRITIA. IQndsheyt,
En kind met verfcheyden verwen ge-
E kleet , rijdende te Paerde op een riet,
Kindsheydt is het eedle Ouder van den
Menfch,beginnende van de geboorte af,ge«
duyrende tot het tiende laer : in 't welcke
de Menfch de reeden niet kan gebruyekens
door de middelen die hy heeft , vermits de
finnen fwack zijn in dees ouder : En daer*
om wort dit het begin/el genaemt.
De verfcheydenheyt van de verwen, paft
op de kindfcheyr.gelijck oock het riet, want
't een en 't ander bediet veranderüjckheyd
en onbeftandigheyd.
E
P U E R r T I A.
En kindeken 't welck merte rechter han4
een papiere Meiüenrjen houd ,
dar door
den

5en wind omloopt ,
Klache, Klachte tot God, Klapachtigheyf,
en mette flincker heeft
aen de riem hanght een
Jicr een Vogelken :
fick met b'oecken en een fchrijfkoocker;
fettende zijn rechter voet op een Sandlooper
: 't vvelck betoont,dat hetfant om ieegh
besjint te loopen , en van de flincker fyde
ftaet een Aepe,
om de meninge van de Oude Latinen te volgen,
die daer wilden dat dele fbude zijn een
plan te van klachte en van treur icheyt , feggende
dat onder dele plante het woord van
rouw en van klachte gefchreven was : waer
over y-ifto verbood dat de Priefters die felve
niet fbuden ecten. 't Luft my oock , tot dit
voorftel te verhaelen de Sotheyd van Pythapor^j,
dieweicke van de V^yanden belprongen
2iinde,konnende fich gemacklijck bergen in
een veld met boonen datter na by was, heeft
üch veel liever willen laeten dooden, /eggende,
dat hy de afgeftorvene zielen niet wilde
ontruften of verftooren , die hy dwaeflijck
waende, dat onder dele bloemen ruften.
De Swaluwe wort voor de klachte geftelt,
om dat haer fangh feer treurigh is. Waer
over de Poëten verfieren,dat ProgMf Ichreyde
over het ongelijck , dat haeren man Tereus
was aengedaen , gelijck veele Schrijvers dat
iëlve wydlopigh verhaelen.
Qu ERELA a Dl o. Klachte tot God,
EEn Vrouwe met een wit kleed, die welcke
haer aengeficht droevigh houdende en
i3cfchreyt,'t geficht ten hemel heeft gekeert,
de rechter hand voor de borft hebbende,
toonende mette ander hand» dat zy van co
,
nige venijnige en doodelijckc Dieren en
Slangen gebceten is.
De droefheyd van 't gefichte druckt uyt
hoedanigh de benautheyd van de klachte isl
De fchreyende oogen ten hemel gekeert,
feggen,dat zy heeft hare klachte tot God gekeert,die
daer in den Hemel woont.
Met de Hamlvandc Slangengebtüm WOrt uytgedruckt,dat
de klachte gefchiet uyt oorfaeck
van darmen befchadight is, en de lafteringea
worden door de Slangen verftaen.Het witte
kleed en de hand voor de borft,bcroonen de
onnofelheyd en oprechtigheyd ,
P I A N T o. Klachte,
En Vrouwe in'tfwart gcklcet en ont-
E hult, die mette rechterhand haere hoofdhayren
uyt treckt , wefende gekroont met
een krans van ly^pwwof jonghvrouvvn-icrck,
waer door
houdende inde flincker een booneftruik met
bladers en vruchten,en ter fyden lal eenSwa-
de klachte kracht heeft.
luwe ftaen.
Hetfwarte kleed is altijd een kenteicken
van rouwe en klachte : en de hoofdhayren
in 't wilde verfpreyt, als mede de krans van
e^p/ttw,bedieden de klachte,\vant by de oude
wierden diefelve gebruyckt , om daer van
bedden voor de doeden te miecken.
De ftruyck v.m Boonen worter gellelt
Kl'ichte.
En Vrouwe in 't duyfter taneyt gekleer,
E overmits de Oude in haere rouwdagen
ofin andere tegenlpoeden, fich plachten hier
medetekleeden.
Zy heeft op't hoofd een eenfaeme JMufch,
of een Sreenrotel, een Vogel dievvelcke een
fwaermocdige en droeve fangh heeft.
L o QJl A C I T A. Kl'^l'iichu^heyt,
En longe Vrouwe met een opene mond,
E in weerichijn gekleer, wiens kleeders vol
Krekels en Tongen fulJenbelett zijn , hebbende
op 't hoofd een Swaluwe die in 't neft
over eynde ftaet om te fingen , hebbende in
de rechter hand een Exrer.
longh wort zy gemaelr, om dat de long©
noch niet genoegh weet : lVa»t de longelmgh I^m
geen "wijsheyd hebben, om dat de -wijsheyt eervarenthcyt
vereyfcht , en daer toe is lange tijd van noode^ gelijck
i^rifloteles feght in zijne Zeedekonft.en daerom
kanmen feggen dat de longe geen eervaerentheyt
hebbende , lichtlijck vervalt in
't gebreck van klapachtighcyt.
Zy word metten mond open geftelt , oui
dat fich de klappert vaerdigh en ftout vertoont
in 't Jpreken, gelijck Plutanhus feyt , de
klappers hooren nietnant , maer fprcl^n altijd. HcC
weerfchijne kleed vertoont , de verfcheydentheyt
van de invallen der klappers , die
niet vaft noch beftandigh zijn , maer verre
van de redelijcke overwegingen afgefcheyden,niet
bequaem zijnde om andere metbewijllijcke
en krachtige ftellinge te overreden.
Plutrachus feyt, de Kl'^p^htigheyt is eenlhute
enmati^cjt m't f^ïikin cndat[onder reeden.
,
Do

2yé Klapachtigheyt, Konwghlijche mildtghép ende ffoogheyt»
De Krceckels die op 't kleed zijn, neemt
Tropertius voor een beela van de Klapachtigheyt
, om dat van dit Dier het verdrietigh
klappen hcerkomt , en de ooren van andere
luyden dapperlijck beroerende , niet anders
als de fnappert en klappert doer. En gclijck,
£urip'tda leer wel bev\'ijll, gelijck't Stobxus aen-
treckt , het veel klappen , leyt hy , IS met alleenden
toehoorder lafttgh, moer is oock onbequacm otn iemant te
overreden.
De Tongen op 't kleed bediedcn groote
klappernye,\vaer over Plutarchus fcyt, De klap^
f erts berifpen de Natuyre hier over , van datfe maer eene
tonge en fwee ooren hebben, Waer uy t volght dat
de klappert, gclijck Stilomon leyt , Féele logens
fpreeekt» IVant in 't veel Jprek^ngebreeekengeene logens.
Het Swaluken opt hoofd,bediet de fchaedelijcke
en laftige aert der klappers , die
welcke defè Swaluwen geliickende,beletten
en onrftellen de gemoederen van de geruftige
en naerftige luyden.
Den Exrer die zy in de rechter hant hout
vertoont, gelijck Picrhis rcyr,het beeld van de
klapachtigheyt,welckeVogel nae de meenin-
^e der Grieckcn, van PuU^s was weg gejaeght,
ïils zijnde door haer vecle Ihappen, fchaede-
lijck, gelijck c^/aa/w feyt
Athenen had ge-wijt den Nachtuyl tot haer teecl^n^
Hen Vogel Wel berucht van Ji'ljsheyt en Vun Kaed,
ITies Pallas (/'Exrer //rax, als ;ï^'k/c volgebreceken,
yant heyligh Godtn-Choor ^verjaegt heeft uyt dees Staet^
Om dat haer rappe tongh,tot /(lappen "was genegen
Een M^'iJJe fwijgt en hoort,al "watter dient verjyvegen,
ReGALITA. Kiffninghlijcke mildigheyt^
Riaelsheyt,
En jonge Vrouwe, die vrolijck en met
E blijde mijnen , ftaet om met te rechter
Land een gulde kop te vereeren. Terfijden
ftact een Adelaer,
longh wordt zy gemaelt en dat zy een
gulde kop geeft, om dat het den longen eygcn
is wegh te fchencken en reaels ot open-
Rertigh aen andere te zijn, vermits zy groots
en moedigh van gemoed zijn. 't Welck oock
door den'Adelaer vertoont wordt , om dat
defe Vogel de moedighfte en iiüldfte is van
allen.
MaESTA ReGIA. Komnghlijcke Hoogheyt,
En fittende gekroonde Vrouwe , vertoo-
Enende ceuftatigh \Yeefen,houdej;vie in de
:
:
rechter hand een Scepter , en op de flinckci
borll een Adelaer.
De Scepter, Kroone en het fitten , bediet
eenKoninghlijcke doorluchrigheyt.En door
den Adelaer druckten de Egyptifche Prie-
fters de Koninghlijcke macht uyt, want fwp/ter
gaf aen defen alleen , de Heerfchappye
over alle Vogelen , wefende onder allen, van
dapperheyt en fterckheyt de uytnemenfte,
dicvveicke uyter natuyre begaeft is met Koninghlijcke
manieren, naevolgende geheel in
alle dingen,een Koninghlijcke waerdigheyr.
Arte. Ksn^e,
En Vrouwe van een beftandigh ouder,'
E beknopt en in 't groen geklcet,hebbendo
in de rechter hand een pael , diewelcke in de
aerde is vaft gemaeckt , alwaer een teedre en
jonge fpruyt is aengehecht , houdende in de
flincker hand een Pinceel,en een Beytel.
De Konftis een bequaemheyt of gefchickt^
heyt des verftands, hebbende haer oorlprong
van 't gebruyck,van onderwijfinge.en van de
reeden , die in 't gemeen geoeffent wert ontrent
de nootwendige faecken tot des Meniclien
gebruyck.Deie bcpaünge is getrocken
uyK

uyt T>'iome(\es, tArïüoteht en D.T??ow.w. Macr om
diefelve befonderlijck uyt te druckcn, lullen
wyfegeen dat dele naeme vauKonfl, kan
drie dingen te kennen geven, ten eerllen het
ontwerp of de gelijckcnifiè , te weten de in-
gebeelde en bevatte gcdaenteder dingen in t
gcmoet : en in dele eerfte maniere Tullen \vy
lèegen, datzyis een gelchickrheydt van'r
V'crlbnt. De tweede faecke is, het Alecfterftuck
of Kon(t-werck,door diefelve maniere
in 't wercken uytgedrnckt , door v/clcke de
Konll was in 't Verftand als een begrijplijckheyt.
De derde ishetAverck ofdeuytvoerin^-e
ïdvc , die door konftigheyt is t'faemen
'j;cftek. Soo dat wy Tullen Teggen , dat de
konftfchuylt in de finnen of in 't verftand,
maer het Meefterftuck blijckt door 't gefich-
en het werck in de uytvoeringe.
te ,
De Hdvtui of gefchicktheyt des Verftands
heeft twee deelen : voor eerft de Tpieglende,
dieder is de overweginge , wiens eynde is de
Wetenlchap , waer van wy tegenwoordigh
niet Tullen Ipreecken , de tweede is degc-
Tchicktheyt van't werckende verftand,datter
heeft twee wegen om tot het eynde te geraken
, 't welck is het werck lelve. De eerfte
weg is degeftadige oefninge in de gemaeckte
wercken,waer uyt dan Tpruyt eene geTchicktheyt
, die 't Verftand , in de werckinge, bequacm
en vaerdighmaeckt.De tweede wegh
is de Wijsheydt, die 't werck beftiert nae de
waerheydt , en maeckt dat de Konftenaer,
in fijne handelinge gefchickt en vaft zy.
Wy hebben gefeyt dat de Konft haer oor-
Iprongh heeft van 't gebruyck , van de Wetten,
en van de reeden. Waer uyt te merckcn
is,dat het woord, gebruyck,twee dingen kan
beteyckenen. Voor eerft de eervaerentheyt,
l R T E. 2)'7
Teggen , dat de Wetten van. de Konft gchaelt
zijn, door lange eervaerenihcyt , gelijck het
gebeurt in alle konftige handwerckcn , uyc
haere natuyre,als mede in de Schildcrkonft :
Oock door de reeden , gelijck 't in Teeckcre
konften, die geene konften gcnaemt worden,
gelchiet, ten waere oneygcntlijck : Datmen
haer liever WectenTchappen als Konften
magh noemen, gelijck onder andere de Mcdicine
, wekkers Wetenlchap niet anders is,
als de dingen te kennen door haere oorTaec-
ken, gelijck de PhiloTooph Teyt. Oock vintmen
geene Konft die niet haere regulen ea
opmerckingen heeft gelijck Dion:edcs
, feyt
overmits zy alle dingen door nauwe regulea
en Wetten beiluyt. Daer worden oock konften
gevonden , die van de reeden gedienc
worden, gelijck (^rijhtcks feyi,dc i^(/ir;/(>^-4 "ƒ?
is een K^onjl die m Reeden beflaet : En dat in der
waerheydt. En hoewel het Tchijnt dat alle
konften haere grond hebben door de eervaerentheyd,geli)ck
boven geTeyt is,Too is 'c
nochtans noodigh datTe oock mette reeden
zijn vergelelTchapt.Tonder welcke geen konftenaer
ecnigh goed werck kan uytvoeren*
Waer over Trivtrm in fijne Tpreucken Tcghr,
fco veel de rechter hand jlcrcl^er is ah de ftincl^er^lco veel
krachtiger ts de Bieden als de eervaaentheyt. Om delC
reeden ,
zijn de Vrye en aldereedelfte Kon-
ften noodigh, diewelcke men daedwerckende
Wetenfchappen magh naemen , 't welck
van '^rifloteles is bcpaelt , Teggende , de K^nsl
is etnjeeckere hcquaemhcyt, om alles te doen niette "waer-
achtige reeden. En VOOrtS ; de I\0»Il is de recht:
reeden van 't ivcrcl^ , gelijck OOck D.Thonus ieyt.
Wy hebben gefeyt dat de naem Konft hec
algemeen aengaet , maer de eervaerentheyn
gaet een yder in'tbeTonder aen. En de Konft:
oeftent fich ontrent nootwcndige faeckea
ten tweeden de oefninge d&s konftenaers.
Dat de eervaerentheyt nootwendigh zy,leyt
de Philofooph , datfe is 't begin van alle bewijs
der Konften en WectenTchappen. De
die 's MenTchen leven aengaen , en om dac
diefelve veel en verTcheyden zijn, fbo is 't dac
de konften oock veelderleye zijn, Wy heb-
Poëet Man'dim ieyt , de eervaerentheyt heeft , door 't ben gefeyt dat de Konft fich in 't gemeea
Im^h gtbruyck^, dm 'ivegh gchacnt tot alk j^onjloi. En oefent,om te verftaen de bequaemheyt van'c
Cardanui Teyt , door ccrvacrir.ge is de I(^nfl Moortgeko' Verftand, in de mogentheyt van te wercken,
fften, wanneer die door 't Ftrfland is beveflight. ^riflo- en niet in het werck of handelinge van de
tcles Ceytydat de K^nH door de Oefiw^e en jVctenfchap Konft : waer van zy veele eer kan genaemc
'wort xerhegen. Vegetiw betuyght mede , dat alle worden een proefftuck van de Konft , als
K^nfl en Wercken door gejiadige ocfn'mgen , f>j het dage- zijnde een befbndere faecke. En derhalven
lijxgehruyck^-werdengevordert. Dat de Konft, onderwijfingc
en oordeelvan noodeheefr,daer
feyt de PhiloTooph , de K^nli if van de algemeenc^
maer de proeve is Vén befonderc dingen. Ten laeften
aen is niet te twijflen. Daerom Tullen wy Tullen wy Teggen, dat zy fich oefent ontrent
Kk
il©
,

8 KonsL c.
de noodwendige dingen tot des Menfchen volmaeckrheyt fal komen, en daer toe /al hy
leven , en vermits dele dingen veelerleye en alle zijne vlijt en neerftigheyd aenlco-i-ren :
verfcheyden zijn , daer uyc gefchiet het, dat willende niet anders feggen , dan dat her
de konden oock veelerleye zijn. ^rijioteks groen de hope bedier,van de eere,nntticheyc
onderfcheytfe in dryerlcye llagh , terwijl hy en proHjt , die de konllenaer van zijnen aricyt
, de gcbïuycl^tKic l(onil is't [cylcn ter Zcc door de beyd lal verkrijgen. Ten derden om de
ecrva(r:ntheyt,'ti.v(rcl(eude IS als die ducr't hout /{looft, wackerheyd des verftands , en de vaerdi'"^e>i
die gebiedende is als de Bou'\vl{znn, P/j/o onder- heyd der vindingen uyt te beelden , en de
icheytle in twee ,
als die 't -werck^ofunacekt en die 't vrolijcke arbeyd die in een goed konftenaer
oeffent. Maer voor als nu wil ick geen ander vereylcht wort. Boven dat Ibude men oock
onderlcheyt nemen, als 't felve datter genomen
wordt van de cyndlijcke oorfaecken :
Wy mogen in 't beeld van de Natuyre wel
feggen , dat het eynde en 't wit van de Natuyre
WIS , het goede te beoogen , en om
dat de Konft een Naevolghfter van de Natuyre
is , foo fil 't geen wonder zijn , dat zy
mede her goede beooght. Het goede nu,nae
de onderlcheidinge der Philofophen,is oock
tweed erley, 'reene, dat geheel en voor fuh flfgoed ts : 't ander , dat icmant ten goede en ten nutte I^an ge-
hriiyckjyi. Het eerfte is het goed datmen het
eerbaere noemt , het ander dat ten dienfte
van den Menfch , nut en varmaecklijck is :
en daerom feggen wy , dat fich alle konften
oeffenen in nutte en nootwendige of in verin
aeckelijcke dingen , die tot het leven der
Menfchen behooren.
Om nu defe beeldnifte uyt te drucken, (ui-
Jen wy feggen , dat de Konft bedaeght wort
afgebeelt , om dat een longhman , van veele
dini^en, geen eervaerenrheydt kan hebben,
vermits hy hem dner in weynigh heeft geoe{i'ent
; Oock om dat de oude luyden,door
haere fwackheyt , de kracht niet konnen re
^verck leggen, 't geene zy met groote arbeyt
en moeyte , door lan^e tijd, hebben geleert.
"t Welck infonderheydt gebeurt , in fwaere
Werckiijcke konften. Xenvphon fcyt , deleedcn
ihor den arbeyt ontfenwwt , moeten nocdfaeikhjck de ge-
moederen verfvacken , en foctjes aen ^verckcn.
Met groen wort zy om veele reedenen fchermen.
daer door eenelijdlaemheyt , of foo men
wilde Tegt^en eene ftijflinnigheit konnen uitdrucken,aie
altijd frifch en groen isin't uytwercken
; en van defe beteyknifTe , krijghtie
den naem van 't groen. Peirareha finght
Om 't ^verck 'iln;d te doen,
Z-jn rtvni hc'jeaten ^roor.
Met een beknopt kleed is zy gemaelt,oni
dat dat felve den handwercker minft in de
wegh is.
De pael mette longe en teedere fpruyt,
bediet de Ackerbou,een konrt waer uyt alle
nutticheyt totten Menfch komt , gelijck wy
boven gefcgt hebben, datfe een aert is van 'c
goed, 't welck het ooghwit en merckpael is
van alle konften. Defe konfl: is van Xer.e^hon^
boven andere,de heerlikll:e en noot wendiglle
genoemt , als waer uyt de Menfche onderhouden
en gevoet wort. I.aet ons horen wac
Cicero in 't eerfte boeck van zijne Burger-
plichten (egt. Vyt alle dingen, daermcn 'wat uyt o«-
derfoeckt ifjcr niet foeter, niet vruchtbaerder , dat een vry
man beter paft, als de ackerboit. fvlaer Om niet al te
verre te lopen in *t verhaclen van de nuttigheyt
en nootwendicheyt van dele konll , fal
't mv genoegh zijn, de woorden van Vitrtaius
hier by te voegen,daer hy feyt, geliuk^een longh
kindikcn fonder des Voefters mclck niet kjin gevoet ,
:
noch
tot :^ijne volle jaeren gebracht "Werden, alfoo kan oock een
Stadfonder Velden en Vruchten niet oen •wajfcn,noch fon-
der overvloed van fj>ijfe haer volcl( noch de gemeente be»
j^ekleet. Ten eerften , dewijl door 't mid- Het tweede deel van 't goede fal het verdel
van de konften , alle dingen , die tot het maecklijckezijn,gelijck gefeyt is. Maer wat
leven der Menfchen noodigh' zijn, van nieuws fieck is doch ter werreld die Ichoonder en
worden hermaeckt , als wannecrfe door de vermiecklijcker is , als de Schilderkonften
quaedheyd des tijds zijn verdorven , even de Beeldhouwerie. Defe hebben wy door
relijck de Natuyre hec aerdrijck,allelaeren, hetPinceelendenBeyrel willen uytdrucken,
wederom herkleet, met kruyderen, boomen Konften die voorwaer leer eedel en nimmercn
met nieuwe bladeren. Ten tweeden, om meerte volprijlen zijn. Waer over oock de
tiat een konftenaer altijd fal in hoope leven, eedcle Schole van .^thenen , die felve verma-
\an dat hy door zijne konft , tot meerder kelijckheyt in de eerfte trappe van de Vrye
konftcii

Konïï. Arte. Könsi-flüch Artificiö. 2^9
konften ftelt : lek Tegge dan dat de Sthiklerkonft
vermaecklijck is, om dat fc een Np.evolgfteris
vanonfe algemeene Meefterfche
de Nature, niet alleen in detaftelijcke,maer
oock in alle iienlijcke dingen , vertonende
door de verfcheydentheyr der verwen alle
iïnlijcke voorwerpfels. Xcnephon ieyt,de Schil'
da konü is een Nuevolghjltr van dingen dit leven. Plato
windaesofVijfel te heb'ocn, wefende't felvc
een inllrnment , 'tvvelckvandc konlt door
Menichiijcke naerfticheyd |.>evondcn zijnde,
feer verre de Natiiyre overtreft-, doende mee
\veini(^h kracht feer ^2:root geweki. ^nü^^haws
de Poëet verhaelt in feeker gedicht waer van
c^rijlotcles in zijne Mechanica of konftwerckcn
leert, dat wy door de konil: die dingen te boven
gaen,waer tegen de Natuyre v-^an de Hdte
fey t, de SehUderieflaet offe
felve fchijnt te ftrijden , want men beweegt
daer mede fvvare gebouwen van hare plaetweld.
leefde.
De Beeldhouwerie daer na ftelt alle de leeden
toe niet anders,dan ofle de nature taftelijk
hadde gemaekt,rulx darfe niet alleen het fen,doende doorWindaefen, VyfelSjDomme
oogh voldoet , mier oock volkomelijck het
o-evoel : Waer over defe twee eedele konften
krachten , en Hcyblocken wonderjijck ge-
"" '
wel liifters mogen werden genaemt , als van
een Vaederherkomende,die het ontwerp is,
hebbende oock beyde een oogh wit , te weeren
, een konftige naebootlinge van de Na-
tuyre.
E
Arte. K^nil.
En Vrouwe meteen Windaes en een {etthaeckof
handfpaeck, in dellincker hand
lalfe een viervlamme hebben.
Alle konften die inftrumenten of werckgereetfchappen
gebruycken , gelijck daer
veele zijn,haelen ae kracht van hare proeve
nyt het bewijs van den circkel , en van daer
krijgenie haer reeden en vaftigheyt. Daerom
wort zy met een fethaeck en windaes gcmaeckt
, die beyde hare kracht uyt liet gewicht
en uyt den circkel hebben,gelijck J^ri'
jloteles in zijne Mechanica verhaelt.
De Viervlamme worter geftelt als een
voornaem werck-gereetfchap van konftige
wercken , want daer medefoldeert men , en
maeckt de ftofFe gedwee enbequaem,om van
de Menfchen , tot alle konftige wercken, gebruycktte
werden.
E
Artificiö of K^nH-ftuck.
En Man koftelijckgekleet en feer konftigh
gemaeckt, hebbende de rechter hand
wijfende met de
op eenMeule of Windaes ,
voorfte vinger van de ilincker hand op een
korf,die ter fijdenftaende,vol Byen is. Waer
van men oockverfcheyden Byen boven dit
werck in de locht fiet vliegen.
Konftigh en eedel wort hy gekleet , om
dat de konft door haer felven eedel is , die
men oock detweede Natuyre kan heeten.
Hy wort gemaeltd,e rechter hand op een
'
De Byekorf worter geftelt, omdat de/c
dierkens een beeldenifle van een konft-ftuck
en van de naerftigheyt zijn. Waer over Salo-
tnon leer wel feyt , Gaetotte Byen en leer van haer hoe
hefige-werckjlersTiy :iijn,Firgdius befchrijft oock
feer wijtloopigh het konft-ftuck en de naerftigheyt
vande Byen in zijn eerfte boeck van
^neds, en overvloediger in zijn vierde Geor»
gica of boerewerck , daer toe ick den Leefer
wijfe : want het foude anders te langh vallen.
Derhalven fal 't genoegh zijn te leggen,
dat wy willende van^'t konft-ftuck en van de
Kk a
ujr«yr

263 Kracht vM V gemOêd, Sec.
n iiuyrlijcke nacrftigheyt der Bycn fpreken,
aileeii vcrhuclcn , hoc y'irgd'ius zijnen Mxcenas
iioodii^hr,dat hy van dele ftoffe foude horen
fïngen , als van een wonderlijcke en groote
iaecke.
Mxcenas fchou dit ^vonc^er aen,
Dfï lichte Dicr/^ns^ die beflac»,
Den Vorsl en Prince>i voor te fchrijvnif
Om Icercn 't Vohk de ord' en tucht,
Afet y\.\ick-trheyt, om jlects ter vlucht y
Den Vyaiid van haerfchans te drijven,
V I R T u del A N I M O & del C O R p O,
Hier
I\racht van ^t gemoed en van 't lichaem.
wort Hercules nacckt vertoont , die
inctte rechterhand zijne kodfe met
groote dapperheyd over zijne Ichoudcren
hout,en met zijne llinckerhand, hout hy een
Leeuw , met een wild Vereken te lamen gebonden.
Door den naeckten Hercules met zijn kodfe
over de fchouderen en een Leeuwen huyd,
moet verftaen worden het beeld van alle
tiapperiicyd , en door de Leeuwe de grootnioedigheyt
en fterckhcyt van 't gemoed,
gelijck Oriis^poRo in zijne beelden verklacrr,
en door het wild Vereken de fterckheyd
van 't lichaem. Men verhaelt dat i^dtmctus
óen Leeuw en't wild Vereken te lamen had-
de gebonden ,
willende door dit gefellchap
te vcrllaen geven, dat hy haddetefamen gevoeght,de
dapperheyd van 't lichaem en die
van 't gemoed , gelijck Pienus 't 1'elve mede
verhaelt.
VlRTU INSUPERABILE. 0«Vfnvi««f-
E En
lijcke Kjracht of Dapperbcyt.
Vrouwe inet een fchoone wapenruiHnge
, houdende in de rechter hand een
Ipieire, en in de fiincker arm een fchild, waer
in een Eyckenboom ftaet , hebbende op
den Helm een Lauwer tack , die wel gedreight
maer niet van den blixem neder ge-
Hagen was , met een Ipreucke, nec/orte nee fato,
^Xi is, noch hy geval noch door 't noodlot.
De dapperheyd is als een Krijgsheldinne,
die geftadigh mette fonde te velde gaet , en
Wort gewapent geichildcrt , metten bHxem,
diewelcke, gelijck Plimus verhaelt, lbo veele
J-nacht niet "heeft, dat zy den Lauwer kan
fluetfen, gelijck oock de dapperheyd mee
Onvertvirwcl/jcki Kracht, &c.
geen ongeregelde toeval, hoedanigh die zy,'
kan gefchondcn werden.
De Iltx of livke wort in 't Ichild gcmaclc,
anders nergens om , dan dat de dipnerlieyt
gelijck een boo n die
vaft en beftandigh is ,
diep geworreltliaet, hebbende wyde tacken
en breede bladers , en hoe die lelve meer
befnoeyt wort, te meer botle uyt,cn krijght
te grooter kracht : daerom wortfe de dapperheyd
tocgepafl , die in vervolginge of
aenvechtinge fich voorna.iielijck ontdeckc
en fien laet.
Men fouder oock een yfer Vereken konnen
ter fijdcn maelen , 't welck anders geen
voorbereydfèl doet om zijn leven te befchcrmen
, als dattet fich lelve intreckt
om fich felve re verdedigen , ftaende op zijn
eygen kracht , om haeftelijck alle aenvallen
en geweld , die van ter fijden acnkomen , te
wederftaen. Waer op Horaüas oock fpeelt,
feggende.datmen iich moet door zijn eygen
kracht belchermcn.
F E fl R B, K°ortfe.
EEnjeughdige Vrouwe met een mageren
uytgeteert aengeficht met fwarte hoofdhayrcn.
,

Kóortfe,
hayren, houdende den mond open , al waer
een vierige damp uytgaet , die als een vhnijne
Viers omcingelt is , wefende met vier
Verwen gekleet : te weten van 't begin des
hals totté gordriem toe moer het geel of
cijtrocnigh van ver we welen, van den gordriem
af torre navel, lal het wit zijn , en al 't
ovcrbiijffel van 't kleed lal ropt welen , de
foom of boord van 't kleed lal fwart zijn,
hebbende op't hooft een ronde Maene,voor
haere Voeten heeftfeeen Leeuw,die fwaermocdigh
en kranck by haer leyt. Uccwo.
hand h'outfc voor de borrt:,aen de fijde van't
hert, en aen d'ander hand hont/è een yfere
boeye of keeten, met een letter rol, waer in
defe woorden gefchreven ^\Qn,Mcmbra cunóia
fdlifautt,d

2^2 Koortfe. F
van 't kleed is rood 't welck het bloed betliec
, weicnde dat felve alfdan in meerder
overvloed als d'andere vochtip^heden , en
dat maeckt een «^eftadis^e koortlè S'mocha geheetcn
, dievvelcke of zy befpringht den
IVlenCch hefcelijck, gaende al loerjens en flijtcnde
af toeren eynde toe,ofzy blijft ineenderleye
kracht totren eynde toe.
De fwarte boorde van 't kleed , bediet de
MelancoHfche of fwarte vochtigheyt , die
door haere grovicheyt,als wefende de heffe
van 't bloed , altijd fKkt nae de benedenfte

:
C A S T I T A.
melijntjen in de hand, dat een guld e halsband
aen den hals Ibude hebben, met een topaes
daer aen,i^ehjck Petrarch.i'm 't Zeeghlied
van de Suy vcrheyt finght
't Zeeghteycken in dees dappreftrijdfd zijn,
In 't groene Veld een vzitte Armelijn.
Het eroene kleed bediet dat de kuysheyd
tot haer ooghnierck heefr.de hoope van die
dingen die van /. Chnfio zijn belooft.
C A S T I T A. Kuysheyd, Suyverheyd,
En fchcyie Vrouwe van een eerbaer op-
E ficht , hebbende in de rechter hand een
G;ee!Tel opgeheven, als of zy daer mede wilde
Üaen, leggende voor hare voeten een Cup/Jo,
die mette oogen verbonden is, wefende
met lange kleederen , als een Veftaelfche
Maegd.gekleet, en met een gordel in't midden
opgebonden,als tegenwoordigh de Weduwen
te Romen gekleergaen, waerop de-
fe woorden gefchreven ftaen , Cafligo corpm
meum , dat is , kk tiichtigc mijn Uchaem , met een
Seeve in de flincker hand wortfe gemaelt ter
gedachtnille van de Veftaelfche Maeghd,die
hiere Kuysheyt voor de Werreld vvillende
beroonen, waerer op een Seeve goot, dat zy
daer in behiel.
Kuysheyt, Suyverheyt. 263
C A S T I T A. Kuysheyt,
p En Vrouwe in 't wit gekleet,rich leunen-
•*-'de aen een Pijlaer , waer boven een Sifte
met waeter ftaet , houdende in de hand een
langh ftuck k ineel , in d'ander een vat vol
ringen , hebbende onder haere voeten een
doode Slange , leggende voor haer geftroyc
geld, peerlen, eedelfteenen, eire.
Wit iszygekleet , om de Suyverheyd des
gemoeds uyt te drucken , die defe Deughd
onderftut,en doetfe leunen aen een vafte Pijlaer,want
zy is verfiert noch fchoon voor de
oogen, maer is geduyrigh en oprecht.
De Seeve of Sifte met waeter op den Pij-
laer, wort genomen van de vreemde gefchie-*^
denüTe , die de Roomfche Nonne of Veftale
gebeurde , om haere Kuysheyt te betoonen,
draegende daer in waeter , Tonder dat het
daer uyt liep : en dit wierdevoor een teycken
of aenwijfinge van de Kuysheyd ge-
ftelt.
De welrieckende en koftlijcke Kaneel betoont,
datter geen dingh kcfdijcker noch
aengenaemer is als de Suyverheyd : En waffende
dele Boom veeltijts in klippen en tuA
Ichen de doornen, bediet,dar de Suyverheyt
geboren wert , tufichen de doornen van ons
doch infonderheydt van de
felfs doodinge ,
Alaeghdelijcke Kuysheyt.
De Ringh is een teycken van de Houlijxfche
Kuysheyt.
De Slange is de begeerlijckheyt die ons
geftaedigh prickelt , door 't middel van de
Liefde.
Het geldt voor haere voeten wil feggen,
dat iemand die de Gierigheyt veracht , 'eert
bequaem middel gevonden heeft , om de
Kuysheyt te bewaeren.
E
Castita Matkimoniale.
Houlijxfche K.uysl-(yt'
En Vrouwe in witte kleedinge, hebbende
om haer hoofd een krans van Ruyte,
en in haer rechterhand een Lauwer tack, en
in de flincker een Tortelduyve.
De Ruijre heeft eygenfchap om de wellult
te breydelen,door de fcherpicheyt van hare
reuck , wefende van een doordringende
kracht, en door hare hette lbo doetfe de opgeblaeien
wic^ücheyt ilancken,en lefcht den
brand

264 1'uysheyt, C a s t i t a. Reymgheyt^ Schaetnachtigheyti Scc»
br ind van de Venerifche Liefde uyt. Gelijck
M-O-liJtii over Diofcortdem\cr[\1c\x.
De Lauwer tack iHer by gellek , om de
groote gelijckheyt die dele boom metre
kuysheyd heeft, want die (êive moet gediiyrigh
zijn , even gelijck liet groen van den
Lauwer gedurigh is , zy moet oock krijten
omdenbraiul der Liefde tcgenllant te doen,
even als de Lauwer blaeders «locn.diewelcke
als zy met haeretacken op'tVier worden ge-
worpen , (00 fallen zy krijten en den brand
tegen Ilaen. KHer over veriicrt Ov/c/h«, dat
Dapbis , de kuyfTche Vrouwe, verandert is in
een Lauwcrboom.
De Tortclduy ve leert ons, door haer ey-
datmen niaimcrmecr zijn
gen voordaed ,
eere moet bevlecken , noch de Trouwe die
in 't houlijck belooft is, verkeerende alleeniijck
en altijd met die geene die zy eenmael
tot haer gefelfchap heeft aengenomen.
Alen kander het Armelijntjen oock toe ne-
om de groote forge die het draeght,
men ,
x'an zijnen witten en fuyveren huyd niet te
belinetten,rLiliendcliever in't Vier lopen, als
diefelvc bemorlTen.Van gelijckcn doet oock
een kuyfche Vrouwe.
A S T I T A. Kuysheyt,
En Vrouwe wiens hoofd met lampers
E bedeckt is, in lange witte klecdinge , als
of zy wandelde, hebbende in haer rechter
hand een fcepter ,
Tortelduyven.
en in haer llincker twee
De kuysheyd of (uyverheyd nac D.thomM
feggen is een name van die Deughd,die daer
komt van defuyveringe of kaliijdinge des
vleefchs en der begeerlijckheyt,die den Menfche
in alles fuy ver maeckc , Ibnder eenige
vlcefchlijcke befinettinge.
Het bedeckte geficht is de kuysheyd eygen,
om dat zy de oogenbreydelt, want ge-
lijck Gregorhii in zijne Zeedekonft verhaelr,
ibo moeten wy de oogen bedwingen die
ons totte fonde leyden.
Het witte kleed , bediet dat de kuysheyd
moet reyn en fonder finetre zijn, gelijck de-
fe Dichten te kennen geven :
Den Goden Kuysheyt "Wel hehaeght:
K^mt hitr die reyne l(!eeders draeght
Enfchept uyt dees fonteyn den Wijn,
Doch lact H handen fttyver z'fi*
^
Datfc ftaet of zy wandelde,dn.ickt uyt,dar/e
altijt moet beligh zijn , want de ledigheytis
oorlaecke van alle quaed, gelijck Ovtdiui feyt:
Drijft ghy df Lyhcyt uyt u ftn,
Ghy brceckt de pijlen van de Min,
DeTortelduyf kens zijn nae P/f»-/; nytbeel-»
dinge,voor een voorlchrift van de kuysheyc
gehouden,om dat zy, haer gefelfchap verloo»
ren hebbende, niet meer vereenigen.
De Scepter bediet de Heerfchappye die
de kuyfche over fich ièlve heeft , alhoewel
het vlees een befondere vyandinne van den
Geeft is, niet te min als de Geeft wiUbo Ivin
die nimmermeer van haer verjaeght noch
overwonnen werden , en alhoewel daer gefchreven
ftaet , eengeduyrlge flrijd en ovenvinmnge
die jclden gebeurt , niet te mm als een Menfcli
een vaft voornemen heeft om iich daer tegen
te kanten, lbo kan hy geenlins overwonnen
worden , en aldus moctmcn in 't werck
ftellen 't geene Ovidhn leght
Eerfierfick^duyfent doo'n, Eer k/{^volgh u gebocn,
PuDIClTIA. Kjiysheyd, I^y>:igheyd,
Schaetnacktigheyd,
E En Maeghdeken in 't wit gekleed , hebbende
op 't hoofd een fiuyer van diefelve
:
vcrwc.

Kuysheyt, Keynighcyt, Schaemachtigh^t. Pudicitxa. 265-
verwe , drewelcke haer acngeficht bedeckt
tot aen den gordel. In de rechter hand.
houtfe een witte Lely,en onder haer rechter
voet een Schildpadde.
Met wit wortle gekleet, want onder defe
veiwe , wort de Suyverheyd afgebeeld , als
-mede de oprechtigheyd des levens, waer uyt
de Suyverheyd voortkomt. Waer over Sak-
Pion , willende de oprechtigheyd en Suyverheyd
desgenioedsuytdrucken,(èght, uklecderen
[uilen alle tijd -wit "wefen. Zy is bedeckt, op de
maniere als gefeyt is, want een kuyfcheVrouwe
behoort "de fchoonheyt van haer perfoo-
ne te decken, en de gelegentheyt van de 00gen
wegh te nemen , die veeltijts oorfaecke
zijn, van dar de Suyverheyt befmet wort, en
ten dien aenfien, noemt Tatulltanus dufdanigen
(luyer ecu JTaepenruftwae voor de vrees van fchande,
'•'
tiuk een Harn.is van eerbaahtyd, een Bohverc van ;?? f-
dhhtyd , een nmyre voor 't Vrowweltjck gcflachte , yfaer
i» eens anders oogh noeh niet ^^'d! gaen 'wcyden : Diefclve
Schrijver bepnelt de m.uiiere waer toe
en hoe langh de fluyers fouJen geftreckt
hebben, te weten Coo langh als de hoofdhayren
ftreckten, wanneer die ncergeftreelt zijn,
en alloo langh moften oock dele fluyers welen,
lulx darfe totten gordel toe, moften komen
: Totte navolginge van de Romeynfche
Heydenen ,
diedeGoddinne van de Kuysheyd
met het aengelicht bedeckt plachten af
Ijen is. Tcrtuliianus feght dat de Vrouwen in
"^itd^ii haer aengefïcht decken , waer door zy
onderkent worden. Pauim feyt van de Vrouwen
die daer nie Chriftenen zijn geworden,
Corhith.i r, datfe fouden bidden met gedeckten
hoofde, anderfins fouden zy haer hoofd
onteeren. Platina verhaelt dat S. Petrus foude
bevolen hebben , dat de Vrouwen gedeckt
fouden ter Kercken gaen, 't welck zijnNaevolger
Ltms foude hebben uytge voert. Wie
hier van wijders begeert , lefe Tcriullla>:iim.
Doch 't is ons genoegh dat wy tot bcveftinge
van de Kuyshcyd , gelèyt hebben , datfe
gedeckt moet wefen.
Zy houdt een witte Lely in de rechter
hand , want Hteronyrr.ui fchrijvende tegens ^0-
vin'unum, feyt, dat de Lelye een bloeme is vaxi
de Suyverheyd en van den Maegdom : Om
dat in het Hooge-Lied. Sahmoms de Hemelfche
Bruyd finght , Zy "wort onder de Leliën opge-
vort,dat is, onder fuy vere en kuyfche perfoonen.
De Schildpadde onder de rechter voer,
bed iet dat de ftaetige Vrouwen geftaedigh
,
fullen by huys blijven, als de Schildpadde
uyter natuyre doer gelijck PhidiM het beeld,
,
van de Kuysheyd afmaelde : en Thucuhdii
fpreucke by Pl«rjrf/7K«»is gedenckwaerdigh,
dcor de Vrculijcke fchooihcyt , feyt hy, moet een \rcmc
VrcHvve hacre naem en lichaem , tujfchen dt huys-
muyren laeten beJlHyten.
UDICITIA. I^uysheyd, Befchaemtheyd,
En Vrouwe in 't wit ge]deet,hebbende in
E de hand een Armelijn en 't aengefïcht bedeckt.
re beelden, gelijck in veele Medaglien te Alle fbnde is een befmetringe aen de zie-
iïenis.
De Romeynfche Bruyden , tot teyckeii
le, maer het fchijnt e}'gentliick,dat de Mcnfchen
die met de Minnciieckte befmet zijn,
der Suyverheyd , oock wanneerfe tot den
Man over gingen,bedeckten het hoofd : een
befmer en onfuyver blijven , want die werden
alleen by den I.atinen poL'mi of belmet
U'.aniere die de Romeynfche V^rouvven gebruyckten.
Poppxa SAvua , de Vrouwe van
Nero , defe om dat zy kuyfch foude fchijnen,
geheeten , die in defe Weüuften zijn verlopen.
Dan wie fich in dclh befmertinge al te
leer verliep , die wierde , in de Oude Wet,
boewelfe onkuyfch was,quam altijd gedeckc mette Lazerie geftraft , door de gelijcknüfe
voor den dagh.
van defe befmetringe. En fuliende 't Volck
Cajiii Snifituii Gallui een Romeyn, verliet fijn
Huyfvrouw , om datle ongedeckt was uytgegaen
: en niet alleen de Romeynen , macr
oock de Griecken gingen bedeckt,om haere
Ifraels de Wet van'God ontfangcn , was 't
noodigh , dat fich een yder drie daegen van
zijn Vrouwe moft onthouden, nae de fpreucke
: Jfecsfrcyn gclijel{ic/{reytben. En om delè
Ichaemachtigheyt tebetoonen, gelijck Hero, oorfaecke wort her kleed wit gcmaeckt.
Pf w/ope,en Hdena, als by Homerum en andere te Het Armelijntjen is een foo net en lliyver
bceftjen ,
dat het zijnde met een moddrige
plas omvangen , w.er uyt het niet kan komen,
fonder fich felve te befnettenjAl liever
kiefen te fterven , als zijne Suyverheyd , in
eenigh deel, te willen verliefên.
Het bedeckte aengefichr, bediet Zeedig-
L
1
hfei'E

z66
heyc en Kuysheyt : En 't gebruyck. van 't
acnge'ficht te bcdecken, is met de Kuysheyd
acngcvangen , ter gedachtnilfe van Penelopey
dicwelcke van hacren Vaeder gebeden zijnde,
om haer eygen voldoeninge, datfe in La-
en van d'andcr fyde
cdemonien foudc blijven ,
haer voelende geprickelt , door de Liefde
\An yiyffcs om haeren Man te volgen , (bo
hadfe de ftoutmoedigheyt niet , om haere
meeninge te openbaeren,en uyt Zeedigheyt,
foo fvveeghfe itille , met een gedeckt aeii-
geiicht.
FoRTEZZA del Corp o. Kz^cht,
Sterckluyd van 't Lichacm.
En gewapende Vrouvve,gelijck ge/èyt is,
E houdende in de rechter hand de kodfe
van Hercules , en op 't hoofd voor een Helm,
een Leeuws kop, gelijckmen in d'oudebeel-
dcniiien üti.
F o R z A d'i\ MORE, fi nel Acqua , come
nel Terra. Klucht der Liefde , foo te fVaeter
als te Lunde,
En naeckt kindeken met vleugels aen de
]
-fchouderen, houdende inde rechter hand
Krachti Stcrckheyd. Krach der Liefde.
en in de flincker een bloeme-
eenen Vifch ,
krans gelijck (^laatus 't felve , uytet Griex
overgefèt heeft.
F o R Z A. IQacht, Stercl(hcyt.
E En ftercke Vrouwe mette hoorens van
een Stier , en ter fyden een Olyphanc
mette fnuyte voor uyt ftekende. Want als
de Egyptenaers een fterck Man wilden uytbeelden
, betoonden zy datfèlve door defe
Dieren. En bediet de hooren het felfde.
Dies oock Cuto in't boeck Ciceronis van d'Ouderdom
feyt , als hy jongh was en wenfchre
hy hem niet de fterckheyt van een Stier of
Olyphant. Houdende defe beyde Dieren
voor de fterckfte.
F o R z A d'x\ MORE. I^acht der Liefde,
CFpido met vleugels aen de lchouders,mct
boogh en pijlen in de hand , en de kooker
op zijn fyde , de flincker hand nae dea
Hemel verheven hebbende , alwaer eenige
vlammen afdaelen met veele gebrooken pijlen,
die van alle fyden om hem regenen : vertoonende
alfoo dat de Liefde foo vcele ver»
magh datfe de macht van Jitpttcr verbreeckr,
en cle geheele Werreld in brand ftceckr.
Oui 't felve te vertoonen beichrijft hy de
Liefde,datfe in een koets van twee Leeuwen
wort voortgetrocken.
FoRZA MINOR E. Minder Klacht
OM
door een grooter t' ondergebracht.
dit ontwerp uyt te drucken, 't welck
beter tot een Sinncbeeld paft, foo worc
hy 2;efchildert met een huyd van Hiena en
een Panters vel daer by, gelijckmen door de
eervaerentheyt, in de verfcheydcntheyt van
defe twee Dieren , kan fpeuren , en in de
kracht van haere vellen : want het vel van
Hiena leggende by het Panter-vel , verderft
het felve. Even alfoo vertecren oock de
Arents veeren, de veeren van andere Vogels.
Daerom als wy ftellen de macht, die van andere
wort overwonnen , foo kan een kloeck
Schilder de gedachtnifie van defe werckingen
fich voor oogen ftellen , in fbodaenige
maniere, dat het wel ftaet en hem oock vermaecklijck
Tal duncken.
FOR'

Kracht hy de lufiïüe ofhet Redt. Koctfe van de Locht, &c. 2^7
f!uyer,die haer 't hoofd decktc , zijnde om-
F o R Zz A. Kjacht. cingelt met een windel , op de m^-nicre v-ia
T j \;-^^.,«,o rv,^,- ^^^ Kr^^n- cn mitique of oudekroone, die Konin'Hi-
En frewapende Vrouwe meteenboritr
JUftuck cneen Helm op 't hoofd, houdende
in de rechter een bloot Swaert , in de flincker
een ontlleecken Fackel, en ter fyden een
Leeuw , die leer wreed elijck een Lammeken
vericheurt.
,..
, \ , ,', . o
FORZA ALLA GlUSTlTIA.
Klacht by de lufïitie of het Recht,
b*^ i ', , . 1 .ri , _ j. j^ lijck vol (groene , roodeen bhuweeedeL-efteenten
befet wasrdeverwe van 't aen"-eflcht
lal blinckcnde zijn.
Het kleed la! van verwe zijn als 't glas, en
daer boven een ander van duyflere verwe,
zy
heeft rontom de knyen,een windel van ver-
Icheyden verwen. In de rechterhand (al zy
een bhxem houden , en in de flincker een
trommel. Haere koetfe fal voort getrocken
werdeai van twee fchoone Pauwen ,
PIcriHs
Vakrïamis verhaelt , dat hy een oude
Medaglie heeft gelien, diewelcke by zijnen
tijde gevonden was, waer op een Vrouwe
ftont.leer Koninghlijck gekleet, met een
kroone op'thoofd , fittende op denrugge
van een Leeuwe , maeckende mynen om de
hand aen 't geweer te naen,'t welck van diefelve
Vkrius op de luftitie uytgeleyt is, en de
macht door een Leeuwe.
_ -*»
C A R R o del Aria. Koetfe yan de Locht.
"XAt^rmmi CapeL'a maelde ^uno voor de
iVALocht af, zijnde een Vrouwe, die Adeüjck
op een ftoel fat verciert met een witte
als
Vogelen die dele Goddinne zijn toegewijt
De verfchcyde verwen en andere bovengefeyde
dingen , bedieden de veranderinge
van de locht , door de toevallen die daer in
werden vertoont, al? reegen, fchoon weedcr,
ftorm winden, nevel, onweeder,lheeu, dauw,
donder en blixem : en dit druckten zy door
den trommel uyt , die zy in de hand heeft,
en boven dat noch de Comeren , Regenbogen
, vlammige dampen , Weerlichten en
wrokken.
C A R R o del' A C CLU a. IQetfe vm't TJaeter,
PHormüm heeft in 't boeck van de Natuyre
der Goden, Nefttmm voor 't waeter af-
gebeelt,rrellende een oud Man, met een langen
baerd , en de hoofdhayren als het Zeewaerer,
daer een fluyer van die felve verwe,
om heer is gaflingert, houdende in de rechter
hand een drie tandighe Vorck , ftaende op
een feer groote Zeelchelp , voortgetrocken
van twee Walviirchen,oftwee Zeepaerden,
midden in de Zee, al waermen rontom veele
Viilchen 't hoofd fict boven 't waeter fteecken.
Neptmmsis geweefteene v4n drie gebroeders
, die by lootinge het waeter te beurt
viel , en daerom is hy genaemt den God der
Zee , diewelcke de oude nu ftille , dan leer
verbolgen, plachten af te maelen.
De verwe van de baerd , hoofdhayren en
lluyer,bedieden de verwe van de Zee.
De drietande vorck bediet de dryerleye
aert van 't waeter , want eenige van de fonteynenen
revieren, zijn loet ; de Zeewaeteren
zijn fout en wrang. en eenige zijn brack,
en in de ftaende meyren zijn (e wel niet fout,
doch droef en onfinaecklijck.
LI 2 .
De
.

2é8 T^e'^óêii'üdn'deAerii. Carko del TerrXJ
De koetfc is hem gegeven , om zijne beweginge
inde groote wijde en vlacke zee te
betoonen , en de ruyfchinge en bulderinge
die hy doet ,
kirre.
zijn gelijck de raeders van de
Defe karre wort van wrcede Zeepaerden
voortgerrocken, om tebewijlen,dat Neptimus
de eerfte vinder van de Paerden geweeft is:
gelijck de Pocten fêggen , want als hy mee
'zijne drytande Vorck, op der aerde lloegh,
lbo quaemcr een Paerd uyt(pringen. En gelijck
Dindorus verhaelt , foo was iiy de eerfte
die de Paerden bctemde.
C A R R o del Terra. De I(oets
van de i^firde.
BOccat'ms'm de afkomft der Goden , maelc
de aerde af een Vrouwe , met een hullel
op 't hoofd, en met een kroone van toorens,
waer over zy van de Poeren _g«fciorf>/f geheeten
wort. Zy is geciert met een kleed van
veel bladers van boomen , en van groene
kruyden en bloemen , houdende metten
rechter hand een fcepter en mette -(lincker
een Heutel. Zy (al fitten op een vierkante
wagen met vier raeders , en op die felve
wagen zijn eenige fitplaetfen ledigh , voortgetrocken
zijnde van twee Leeuwen.
Y)t geioorendc /(jcco^/e betoont , dathetaldus
op der aerde geftelt is , wefende de ommeloop
der aerden als een kbninxkroon geciert
met fteeden, toorens, kafteelen en dorpen.
Het klad mette vercierfels van kruyd en
bloemen, bedieden debolfchen eo oneindelijcke
andere dingen, waer mede de vlackte
4es aerdrijx bedeckt is.
• Koningrijcken,Rijckiiommcnen
De fce^ner in de rechter hand , bediet de
macht vaa
de Heerfchappers der Werreld.
De fleutel,nae dat ïfidoim verhaelt, is om te
bewijfen dat de aerde by winter rijd wort
gefloten , en verberght het laet dat onder
haer gefïieyt is, ter tijd dat het begint als
bloeyende in de Lenten uyt te komen , en
wort dan gcfcyt dat de aerde haer ontfluyt.
De Leeuwen , die de karre trecken, vertoonen
het gebruyck van den Landbouw in
't faeyen , want de Leeuwen (gelijck Sdmitt
verhaelt in zijne wonderwercken ) zijn gewoon
haerercyfe door 't ftof te doen , en
4an decken zy haere voetftappen weder-
om met ftof toe,en dat door 'tflingeren van
hacren ftcert , ten eynde de Laegers haeren
wegh nier fouden befpieden.
inlgelijx doen oock de bouwlieden, want
als zy het f -iet inder aerde hebben geworpen
, foo decken zy haeftelijckde voorens,
ten einde de Vogels het gefaeyde niet fouden
op pieken.
De fittplaetfen,als wy gefeyt hebben, willen
wy nergens anders toe invoeren , als oin
te betoonen dat niet alleen de huyfcn , maer
oock de fteeden dickwijls door den krijgh.
of Pefte leedigh blijven. Ofte dat op hec
vlacke der aerae, veele plaetfen leedig ftaen
en onbewoont zi)n. Of dat de aerde veele
plaetfe leedigh houd , voor 't geene dacr
noch op fal wafiTen.
^ets -van den Nacht , gelijck diefêlve van
veele Poeeten , en in 't befonder van
Boccatitu is befchreven.
En Vrouwe op een Wagen met vier rae-
Eders, om te betoonen de vier nacht waecken.
Tibuüus geeft haer twee fwarte Paerden
, daer mede hy de donckerheyd van de
nacht uytbeelt : andere doen haer voorttrecken,van
twee fchuyfuyten of uylen, welende
nachtvogels. Virgditu geeft haer twee
groote fwarte vleugels,geftreckt op de ma-
niere datfe fchijnt te vhegen , en toont als
offe 't aerdrijck daer mede overfchaduvvde,
en Ov'id'm omllingert haer iioofd , met een
krans van Manekoppen^den llaep daer mede
uytdruckende.
C A R R o di G I o V E. Df K^etfe of
lJ'agen\an\i\mier.
IFpiter wort \Tolijck en goedertieren afgebeek,
een Man van vcertigh laren : en nae
de Medaglie van t^ntommu Pius en Gordiamu
wort hy naeckt afgemaelt : maer om hem.
wat meer bevalligheyt te geven en de befchacmde
leeden te decken , fullcn wy hem
in pi lers v.in een h ils fluyer, een blauw laccken
of f'jden kleed geven, dat met verfcheyden
bloemen is geweven.
Fly ial in de rechrerliand een fpiefTe en ia
deilincker den blixem houden, (laendc over
eynde op een Koers , die van twee Adelaers
wort voortgetrocken.
My wort naeckt gemadt, om dat de Oude,

ï)e 'koetje ofWdgen van liipiter en van Saturnus. 269
de , gelijck tAlexamia ly^pkrodifcm verhaelt,
hunne becldeniiren van de Goden n.ieckc
plachten te vertoonen,oin daer door hunne
mogentheyr,die yder naeckt en bekent was,
iiyt te drucken.
De vcrfcheyden bloemen op 't Ideed, be-
dieden de vrolijckheyt en goeddaedigheyt
alsoock van defe bloe-
van defcn Planeet ,
men, gclijck Firgiüui mede feyr.
De Oude plachten hem een fpiefle inder
hand te geven, tot teycken van Oppervoogdyfchap
, en dit wort daer meede oock be-
diet in 't beeld van lapiter.
De blixem vertoont de ftraffe : maer om
dat dele Planeer goed aerdigh is , foo bout
hy die in de llincker hand , als zijnde niet
ftreng , want foo hy die inde rechter hand
hiel, lbo fbude hy vertoonen , ais of hy den
blixem wilde wegh werpen.
De koetfe wort van twee Adelaers voortgetrocken
, niet alleene oin dar defe Vogels
lupiter zijn toegewijt , maer oock omuyt re
drucken de hooge en eedele gedachten en de
mildadiglieyt ; en eindelijck, om dat hy anderen
behulplijk is : waer over hy oock den
naem lupiter of hw van luvare of helpen heeft
verkregen. Noch worden hem de Adelaers
gegeven , om het goede voorfpoock dat hy
hadde , terwijlen zy regens zijnen Vader 5^-
tiirniis ten ftrijde gingh, wanneer hy als overwinnaer
weder keerde. Oock om dat hy
wert uytgeleir,voor de alderfuyverftelocht,
waer uyt de blixcms haeren oorlprongh
hebben, 't Welck alles door den Adelaer
wort bewefen , vermits defe boven alle andere
Vogels , alderhooghft iiae den Hemel
ftijght.
Carro di Saturno. De JK^etfe van
Saturnus , nae de befchrijvinge van Boccatius.
En oud,lelijck, vuyl entraegh Man,die't
E hoofd met een flordiglaecken heeft omwonden,
lïende droevigh en van fwaemioediger
aert , met gefcheurde kleederen. Hy
fal in de rechter hand een feyifen houden, en
mette llinckerhand een kindeken , dat hy,
met opgefparde kaecken , fchijntte willen
verfcheuren.
Dele beeldniffe fal ftaen op een koetfe,die
van twee fwarte ofTen , of van twee groote
flangen wort voortgetocken. En boven op
defe Koetfe f^I een Tmo?» ftaen, zijnde een
Zee-God , met een Trompet of een groote
kinckhooren aen den mond, als of hy wilde
blaefen, doch dat fal fchijnen,als of de fteerc
van dele Triton , in 't platte van dele koetfe
begraven en in de aerde vaft was.
Hy wort, nae dat Boccatius hem , in de Afkomft
der Goden, afbeelt, feer treurigh geflelr,
om de fwaermoedigheyt van deie Planeet
uyt te drucken. En om dat Saturms^ndLQ
der Ouden af beeldinge,voor den tijd wierde
genomen , daerom maelden zy hem oud
af, om dat dees onderde melancolie of
fwaerhoofdigheyt wel paft.
Het ingewickelde hoofd en traege oplicht
, bedied het droevige opficht van de
fterre van Satumm en van haere traegheyd.
Lelijck wort hy gemaelt, vermits het Sa-*
turnus eygen is , vuyle en oneerlijcke manie-
ren toe te ftaen.
Met een feyifen wort hy vertoont , over«
mits de Tijd alle dingen mayt en weglt
neemt. Gelijck oock door den feyffen worc
verftaen de bouwinge van 't land, 't welclc
hy aen de Iralianen leerde, zijnde haer 't felve
eerft onbekent.
Het kindeken dat hy verllint,betoont dan
de Tijd die fel ve dagen verwoell , van de
welcke hy vaeder en voorttcelder is.
De fwarte Olfen voor zijn koetfe worden
hem gegeven , overmits Ibodanige aeri'
hem plachten geolfert te werden, gelijck fcjhs
Pompejus feyt.
Men kan oock feggen dat hem defe Ol^fen
tottet ploegen van den Ackerbouw gegeven
zijn.alfbo de Ackerbouw hem moeylijck
viel,fonder de hulpe van de Olfen.
De Triton boven fijne Wagen met den begraven
fteert, bediet, dat de Hiftorie beginc
in den tijd van Saturnus, tn dat achter de tijd,
alle dingen onfeker en duyfter zijn , 't welclc
de fteert van Tri/o'i bediet , diewelcke in de:
aerde vaft en verborgen is , want voor de
Tijdwalfer geenftoffeom een Hiftorie te
befchrij ven»
VAn
De Koetfe ofWugeu \an Minerva.
Paufaiiids is Minerva in ^ttica op een
Koets geftelt,als een driehoeck,die vans
alle drie fyden gclijck is , van twee Nacht-,
uylen voortgetrocken,en gewapent op 't an-
tijck of d'oude wijfe ,
nièt een kleed boven
Li l d«

270
De Koetfi ofWagen van Minerva en van Luna.
deruftinge totte voeten roelan;2;h, op de
hcïit hec'ct zy gehouwen het hoofd van Meiiufa,
dragende op 't hoofd een Hehiiet, daer
tot een kam een Sphinx op gcllelt is , en op
yder fyde ftaet een Grifiiocn : Zy fal een
Spiclfe in de hand houden, alvvaer op 't eyn-
(ie een Draeck omgefiingert is , en aen de
voeten van die beeld is een Schild van Cri-
llal , waer op /y met haer llincker hand fal
leunen.
De Koetfe , op de maniere als een driehoeck,
bediet, dat nae der Ouden meeninge
Jilinerva toegefchreven wort,de vindinge van
de wapens, de konll van weven, borduyren,
en v.\n de bouwhandelinge.
Gewaepent wortfe gemaelt , om dat het
gemoed v^lu een wijs' Man wel voorfien en
gevvapent is tegens de flagen of rampen der
fortuyne. De Spieile bediet de kloeckheyd
des verftands. Het Schild bediet de Werreld
, die met wijsheyd moet geregeert en
befliert zijn.
De Draeck om de Spiefle geflingert , bediet
de vvackerheyd , die men in de konften
noodigh is te gebruycken : of dat iich de
LIaeghdekens behooren liiyverlijck tebewacren
, als ^Idatiis in zijne Sinnebeelden
fcyt.
Het hoofd van Medii[a , bediet de fchrick,
die de wijfe doet aen de boofe Menfchen.
De Griffioens en de Sph'tnx Op den Helm,
bedieden, dat de wijsheyd alle twijfelachtigheyd
wegh neemt.
De uylen die de Koetfe trecken, zijn niet
alleen geftelt als Vogels diewelcke Minen^a
zijn toegewijd , maer overmits de oogen
van defe Goddinne, van diefelve verwe zijn
als van de uylen, die feer wel by nachte ilen:
foo wort verftaen dat een wijs Man, de dingen
kan onderfcheyden , fchoon of diefelve
duyfter en verborgen zijn.
C A R R o della L U N A. K^ets van de MaenCy
gelijck diefelve van Boccatius in d'afkomft der
Goden befchreven is in't iv boeck.
En Vrouwe van een Maeghdelijck op-
E ficht , fittende op een Koets met twee
wielen , voortgetrocken zijnde van twee
Paerden , 't eene wit en 't ander fwart , om
te betoonen dat de Maene haeren loop by
nacht en by dage doet. Oock wort haer
I^QCtfe ,
gelijck J5ocf

vochtigheyt die ty tot nurtigheyt doet aen
de boóinen, planten en wortelen, die boven
de aerde uytbotten ,
aerde zijn.
en aen die onder de
De Otuiemaelden diefelve af gelijck gelijck
gefeyt is , met boogh en pijlkoocker,
vermits zy verftonden , dat de Miene een
fchietller was van haere pijlen, die den Men-
fchen dickwijls fchadelijck zijn,oock om te
bewijfen de wee'n en ftekingen,die de Moeders
lijden in 'tbaeren : foo was oock defe
Goddinne geftelc over't baren derVrouweru
Koetfe -van Mercurius,
En naekt longhmaiimet een enckel laec-
Eken voor een hals kraegh , met goude
hoofdh.iyren , en tuirdien dé locken oock
gulde pennen , of hy fal een bonnet hebben
met twee vleugels, aen elcke fijde eene,houdende
in de hand een overvloets horen, met
bro.iskens. En vleugels aen de Voeten : gelijck
't fe! ve by de Schilders wort gebruyckt,
en dat niie de ftellinge der Poëten , doch infonderheydt
by ^pulcjum in zijne Herlcheppinge.
Defe beeldnifTe fil op een koetfè ftaen,
alwaer veele fteenen op leggen. En dat om
de gewoonte van d Oude nae re volgen, die
wanneer zy voorby dit beeld palleerden, lbo
wierp yder altijd een fteen voor zijne voeten,
alfbo datter voor 't beeld MercurU groore
fteenhopen lagen, gelijck Phormtius 't ïtlve in
de Natuyre der Goden verhaelt.
Defe koerfê wierde van twee Oyevaers
voortgetrocken , zijn de Vogels die Mercurio
waeren geheylight. Want defe Vogels wierden
in Egypten Ibis genaemt,zijnde een flagh
van Oyevaers. Gelijck (^ri^cteles in zijn
dierboeck verhaelt. Mercums regeerde oock
alhier, en gaf aen 't volck wetten, en leerde
Koetje van Mercurius en vm Venus.
^71
lijckinge , die Mercurm , God van de foctvloeyentheyten
Welfprekentheyt,heeft mee
de wackerheyt , die door de haene worc
uytgedruckt. Van het Caduceum ofde Slano-en
ftaf, waerdoor Mercurius, nae 't gevoelen der
Heydenen,den dooden verweckte, feytmen,
dat hy oock te gelijck , door zijne Welfprekentheyt
de geheughniffe en 't verfland der
Menfchen koft opvvecken. De gevleugelde
brooskens en de pennen , bedicden de fiiel-i
ligheyt van de woorden,die flch in eene verhandelinge
uytfpreyden. Hierom noemt
Homerus de woorden fnel , gevleugelt, en dat
zy pennen hebben.Wie \u(i geeft hier in wyder
te weyden,kan de I>atijnfche Schrijvers
en oock Boccatium nae lefen.
I^ets van Venus.
VEms wort longh en fchoon gefchilderc
met een krans van Roofen en Mirthen,
houdende in d'eene hand een Zeelchelpe.
Venus was naeckt gemaeckt , om de genegentheyt
van dedertele omhelfingen,of om
dat die geene dieakijt te rugge gaet nae de
dertle welluften, dickwijls \vert berooft van
al het goede. Want de Rijckd ommen worden
van geyle Vrouwe verflonden , her licchaem
wort verfwakt,en de Ziele wort mee
foodanige vuylicheyt bemorft , datter oock
niet goeds noch fchoons overblijft.
De Roofen en Myrthen zijn defe Goddinne
toegeheylight , door de c^elijckheyr,
die defe reucken met Venus hebbcn,en door
de aenftoockingen en kracht , die de Mirtli
aen de geylheyt doet. Waer over de Comedyfchrijver
J/

ft'7i
Koetje vm de Sonne.
en foo veel te meer ver- om de jeughdelijcke werckingen te vertooren
, die de kracht van de Sonne op d'aerde
acn de dood zrin ,
büjr fich de verliefde, hoe hy meerder quel-
Jinge in de LieWe heeft. En om eenige vcrfchcydentheyt
in defe beeldnille te maken,
feyt Giraldus , dat ycm-i koft naeckt werden
vertoont , op een Koetfe , voort^etrocken
y.ijnde van twee Swaenen en twee Duy ven.
Haer hoofd ibudemen met Mirthe omkranlfen
, hebbende voor haer borft een
vlamme Viers , en in de rechter hand een
ronde Werrelts kloot , in de flincker hand
ibudefe drie goude Appels hebben , en neffens
haer fouden de drie Gratiën of bevalligheden
ftaen, mette armen over malkanderen
geflagen.
De Globe of kloot bewijft,dat Ventu heerjfcherinne
Werrelr.
en behoedfter is van de geheele
De drie Appels zijn ter gedachtnilfe
van 't oordeel van l^aYis,r.oi lof van hare
fonderlinge ichoonheyt. De Gratiën zijn de
Kamenieren van J^cmi , die de gemoederen,
van die niet wel in de Deughd zijn geveftight,
lichtlijck aenlocken en vervoeren.
DE
^etfe van de Sonnc,
Sonne wort vertoont door de beel-
denilTe van een Hout en naeckt longhman,die
geciert is met een goude kuyf,waer
«yt veele ilraelen Ichieren, mecte rechter
arm recht uytgellreckt, houdende in de opene
hand drie beeldekens, die de drie Gratiën
vertooncn : in de flincker hand lal hy een
boge en pijlen hebben , en onder de voeten
£e fiemen door zijn licht voortkomt, en dat
het felve , ten meeften deel daer door is
voortgebracht.
Mcl de doode Slangh en mette pijlen
wort hy gemaelt, om de fabel van Phitun nac
ie bootfen , diewelcke van ^poUo doorlcho-
%&l\ wierde , die alleen daer toe verliert -is,
werckt, opdroogende de overtollige vochtigheden,
en de verrottinge wegh nemende.
D(t(ii beeldnifle ftaet met groote beval-
ligheyt op de koetfe , die in Ovid/j Metamor^h,
in 't 2 boeck befchreven wort
Huer I\oets ntet parJen is bemoeit^
J^ï'^tens ,_y4s en R.oer metgoud beflraelty
J-Viens "wielen door 't gefwaey vervult
Tkn dagh heejt helder opgehitlt :
Fan filver, peer l en iuehtigh goud^
Zy fulck^n licht te faemenjlout.
Dat nicmant l{an dces Koets bef^itn^
Hoe piel hy maghten Hemel fien,
Defe Koetfê,gelijck Boccatïus verhaeIt,heefE
vier raeders , overmits diefelvc in haeren
Ïaer-Ioop , vier veranderingen des tijds veroorfaecken.
Zy wort voorts getrocken van
vier Paerden , van de welcke het eerfte van
de Poëten Pirous genaemt is, het tweede Eousy
het derde £r^o« , het \'\erAe'Phlegcn , en met
defeviere is vertoont dehoedaenigheyt en
de wegh van den dagh. Derhalven wort Pit
rotis , 't welck het ecrfle Paerd is , root gemaeckt,
oiti dat in 't begin van den Morgen,
de Sonne fich uyten rooden vertoont, en dar
door de dampen die zy van het Aerdrijck
treckt. Eotis, het tweede paerd vertoont fich
wit , overmits de Sonne fich verfpreyt en de
dampen verjaeght hebbende, helder en klaer
is. Het derde paerd is Ethon en wort vlamroot
vertoont , treckende nae den geelen,
om dat de Sonne,gaende in den derden He-
(al een Slange leggen die hy met lij ne pijlen mel , fich felven alderhelderft en blinckenft
heeft gedoot.
vertoont. Het vierde paerd is Phkgon, en dat
longh wort hy gemaelt , door 't aenfien
van de Poëten, onder de welcke Tibulbts feyt,
wort met geel gemaelt, maer dat nae't fwarte
treckt : om te bewijfen de afwijckinge
dat Bacchus en Phabusm dereeuwigheyt jong
blijven. En door de lonckheyd wilden zy
uytdrucken de kracht van de Sonne , altijd
voortbrengende door fijn warmte , nieuwe
eii fchoone dingen. De drie Gratiën hout hy
met de flincker hand , om re betoonen , dar
alles wat fchoon en goed in defe Werreld is,
'
der Sonne nae der acrde, ter tijd, dat zy on- 1
dergaet en 't aerdrijck verduyflert.
De K,oeti of Hagen vau Mars.
M(^rs was van d'Oude vooreen wreed
Menfch vertoont,fchricklijck van aengeficht
: en StJtim warenr hem met een Curas
vol vreciTelijcke Monfterdieren, met een
Helm op 't hoofd , en met een Exter daer
boven op : houdende in de rechter hand een
en in de flincker arm hout hy met
SpielTe ,
groote ftoutmoediü;heyd eenen Schild , van
breyn en bloed bcfvvaddert , metten deegen
op
:
^

Kcnnijje, C o
öp de fyde , ftaende op een Koets , die van
twee wreede Wolven worc voortgetrocken.
.ij^chricklijck en vreellijck van opficht is
hy , om zijne vyahden te verfchricken , en
vrcefeaen te jaegcn. De monfterdieren in
fijn Waepenrullinge , drnckcn uyt , dat by
Man zijn de doiligheyt, Godloosheyt en andere
diergelijckegebreecken.
De Exter wort op't Hclmet geftelt , om
dat dele vogel Mars is toegeheyliglit , door
de fterckheyt van fijnen beek , mette weicke
hy fich alleene vertrouwt regens andere
Dieren aen te gaen.
De Spies bediet,het gebiet : overmits alle
die geene , die nae de Waepenen luyfteren,
gaerne Meefter willen wefen en boven anoere
heerfchen.
Het Schild bediet het gevecht, en't Rapier
de wreedheyd.
Op een Koetfe wort hy gefteit , vermits
de Oude in't vechten de Koetien gebruyckten
, waer van Boccatius in de afkomft der
Goden gedenckt.
De Wolven werden hem gegeven , om
dat defe Dieren aen Mirs geheyhght zijn,
en om te vertoonen de onverfaedelijcke
ilockluft der geener,die den Krijgh volgen :
zijnde nimmermeer verfadight gclijckde
,
Wolven oock doen. l^nHmurus maeckt dat
de Koetfe van Mars getrocken wort van
twee paerden, als Dieren, die tot Krijgh bequaemzijn,
den wekken VirgHim naevolgende,
feyt, dat de Poerden ten oorloge uyt^cru^, den
oorlogh dreygen,
CoGNITIONE. Ksmijfe der dingen»
En Vrouwe die in haer rechter hand een
E roede of Scepter hout , en in de flincker
een boeck : Waer door verftaen wort , dat
de kennilTe der dingen , door middel van
naerftige opmerckinge en lefinge der boecken
, 't welck een Heerfchappie der ziele is,
wort verkregen.
COGNITIONE. K^nraffe,
En Vrouwe die in een Zeetel fittende,
E een ontfteecken toortfe hout , hebbende
een open Boeck by haer , daer op zy, mette
.voorfte vinger van de rechter hand, wijft.
De ontfteecken toortfe bediet, dat gelijc-
G N ï T 1 o N E. 273
kerwijs onfe lichaemlijcke oogcn , het licht
noodigh hebben om te fien , allbo heeft inlgelijx
ons inwendigh oogh,'t welck het vcr-
Itand is,om de kennille van de verftandelijcke
deelcn te vatten, noodigh de uytwcndigc
gereetlchappon van de finnen , en infondcrheyt
die van 't gcficht/t welck door de ontfteecken
toortfe wort te kennen gegeven.
Daerom feght i^riflottks, daer is niet int verflam!^
dat niet eeril ge^vce^ is in de fimien. Hierom vcrtoontfè
het opene boeck: Want door hec
gefichte en door het hooren leien ,
gen wy de kennifle der dingen,
verkrij-
MetaphysicA. Ki'^nifc boven natuyre,
En Vrouwe met een Hemelfche Globe,
E en een uyrwerck voor haere voeten,hebbende
de oogen verblint,en een kroone op 't
hoofd, maeckende met haere rechter hand,
fbodanige myne, datle daer mede een diepe
fpieglinge of verwonderinge te kennea
geeft, houdende in de flincker hand een
Scepter , als wefènde Koninginne van alle
andere Wetenfchappen, die door 't licht der
Natuyre,worden verkrcgen,en verachtende
l/i iü
all«>

274
alle andere dingen , die de Tijd en het verderf
zijn onderworpen, betrachrfe hooge en
treflijcke , en dat alleen door de kracht des
verftands, niet paffende op de finnen.
MbtaphvsiCA. Boven-natuyrlijck^ /^mi[fe,
En Vrouwe die onder haer llincker voet
E een Globe hout, en met de rechter hand
ieuntfe aen haer wange,ftaendefeer bedacht,
en niet de flmckcr hand ftaetfe offe iemand
\vilde wencken of wat bcduyden.
Door de kloote , wort de geheele Werrcld
verftaen,en alle de verderflijcke dingen,
diefe verwerpt , ils verachte fiecken om regens
defe wctenfchap te gelijcken ,
die lich
alleen verheft nae Hemelfche en Godlijcke
dingen.
Befchrtjvinge der vier Element ett»
Vier, Locht, Waeter, Aerde.
Koet[e of Vl^agen \an Vulcanus, ^oor het Vtfr»
VVlca>m is van de Oude genomen voor
het Vier , en wort gemeenlijck naeckt,
lelijck, beroockt , manck, en met een blauw
Mutsjen op 't hoofd afgemaelt, houdende in
d'eene hand eenen haemer , en met de flincker
een tange. Defe beeldnilTe fal ftaen op
feker eyland , aen wiens Voeten een groot
Vier fil leggen , en daer in velerleye ilagh
van wapenen : en dit eyland fal met groote
aerdigheyt op een Waegen geftelt zijn , die
van twee honden wort voortgetrocken.
Boccaim verhaelt in de afkomft der Goden,
dat hier vier van tweederleye flagh is :
het eerfte is de hoofdftoffe of het element
des Viers,dat wy niet lien,en dit noemen de
Poëten dickwils f
«prffr.Het tweede is hetVier
dat van ftoffen gemaeckt wort , waer mede
wy ons op der aerde behelpen. En door dit
Vier wort Vulcanus verftaen. Het eerfte wort
in de locht ontfteken doordefnelle ronde
bewegingen der wolcken,en hier door wort
de donder verweckt. Het tweede is datVier,
*t welck wy door hout of turf ontfteken , of
't geene wy verbranden.
Hy wort lelijck gemaeckt,om dat hy alfb
is geboren, en dat hy van zijnen Vaeder, die
men feyde lu^im te zijn,en van fijneMoeder
Èefchrtjvmge der vier ikmeftten,
lum , van boven neer , uyt den Hemel is geworpen
, vallende op 't Eyland Lcmms aen
de Egeefche Zee. En daerom worter het
eyland ter fijden geftelt, als waer in hy gevallen
zijnde,manck en kreupel bleef. Waer
over hy oock,van de Goden in haer banckct
(eer wicrdc befpott en belacht , wanneer hy
hun opdifchte.Gelijck fulx Homerus int laefte
van fijne eerfte Iliadc vexliert.Nergens anders
om , dan dat de hinckingc een belachlijcke
onvolmaecktheyt is , in fodanigen Perfoon,
wanneer die fich bewecgt,en eenige befighcden
doet: waer van Zarat'mus CafleUinus mijnen
Vriend, een Eedelman in der daed van treflijck
verftant en geleertheyt.een aerdigh gedicht
aen Vétms van den kreupelen herder
Dmdymus heeft gemaeckt,van defen inhout
Ghy Venus u te /eer verpHt,
Want dits u Mans, noch oocl^u K^nt l
Dits blindden '^hy hebt klacr geficht
Zijn Vaeder hmckt en hy vlieght licht,
Maer Dindymus, jeer -wel terfnee,
Gelijckt u mond en ooghjes mee,
Hy (lingert met x>jn hincke-Moety
(yil even als Vulcanus doet,
Verlaet u K^ind , ^vant dit ü fchoon^
Enfchoonder als u blinde Soon,
Welcke onvolmaecktheyt door Vulcanui
wort uit^eleyt,als dat de vlamme van't Vier,
nu hoogh, dan leegh , nae boven vliegt. Of
gehjck Plutarchus (eght , fbo won Vulcanus
kreupel geheeten ,
om dat het Vier fbnder
hout of andere ftoffe, niet meer voorrgangb
kan hebben , als een kreupel fonder ftock of
krucke.
Naeckt en met een licht blauw Mutsjen
wort hy gemaelt , om te betoonen , dat het
Vier geheel fuy ver en reyn is. Eufcbius leyt
dit in zijne Euangelifche voorbereydingen
in 't III boeck klaerder uyt , en feyt dat
Vulcanus gedeckt was met een blauwe tuylibant
, tot een bewijs van de Hemelfche omdrayingen
, alwaer het Vier fiiy ver wort bevonden.
Maer *t vier, dat uyt den hemel op
d*aerdevalt,is van kleynder waerde,alfoo 't
fonder ftoffe niet kan branden : en hierom
wort Valeanusofhet Vier, kreupel genaemt.
Den hamer en tan2:h,die hy in beyde han«
den heeft,bedieden dat het yfer door 't Vier
wort toebereyt. De honden wordender
ter fijden geftelt, om dat de Oude geloof-
den, da: wêiè honden , den Tempel van Vu!»
,
:

d«r«,diein AfoH^ifcfi'o was,bewaerden,en blaf-
ten alleene den Boeven en fchelmen aen, jac
beetcnlè oock , niaer die om hunne Gods-
dienft aldaer verfcheencn , bewefenfe alle
Vriendichap.
Een groot Vier ,
nen, wort ter Tijden hem geflelt, tot reycken
van overwinninge , als der geener , die van
ouds overwinnaers waeren van eenigh oorlog,
en die de wapenen van de overwonnen
vianden,op eenen hoop plachten te brengen,
en als een offer aen Ftdcamize verbranden.
Siet de Koers van de Locht,Waeter en teerde
fol. 267 en 2Ö3.
E
De Koets of Wagen van Pluto.
met verfcheyden wape-
De Koets oflVagenvan P l U T O,
En naeckt Man ,
vreeflijck in 't gelicht,
met een krans van Ciprelfen om't hoofd,
houdende in de hand een kleyne fcepter, en
een (leutel , ftaende op een waeren met drie
raeders, voortgetrocken zijnde van drie
vreelelijcke paerden, waer van het eene, gelijck
Boccutiui feyt , geheeten wort vJmatheus,\\tx
tweedecJlajlor, het derde 'NoVm. En
om dat dit beeld te beeter zy bekent , ^00
1'almen aen zijn voeten Cerberus ftellen , gelijck
dielèlve plagh gefchildertte werden.
Jslaeckt wort hy gemaelt om te bewijfen,
dat de zielen der dooden , die in 't rijck van
J'luto komen, te weeten in de helle , berooft
zijn van alle goed en gemack ,
gelijck oock
Fctrarcha finght,
Schricklijck wort hy gemaelt, om dat de
ichricklijckheyt wel paft den geenen die
daer geftelt zijn, om anderen over haere
fchelmerye en bedreven mifdaden te ftraf-
fen.
Hem wort een Ci(>rcfe kram gegeven , om
dat defc boom P/«io is toegewijdt gelijck
,
Plinius feght, en d'Oude maeckten van delen
boom kranflfen , om dat het een droeve en
treurige boom was , want als die eenmael
wierde opgenomen, lbo wilde zy daernae
niet meer bloeyen.
De kleyne Scepter die hy in de rechter
hant hout , bediet dat hy koningh is van de
laefte en alderneederfte deelen desWerrelts.
De fleutel is het waepen van Pluto , want
zijn Rijck is op die maniere als gefloten,
datter oock niemantkan van weederkeeren,
gelijck Virgil'm in 't vi boeck van zijn i^eas
Mder uyt dccs Hel ten Herrei flij'^e»,
K^lïarheyt, fwcet en moeyitjckjvjgcn.
27 f
Doch MYynigh :^if>it,dic Iiipiter /oo mint.
De Karre bcdied de krullen of kromme
wegen, van de geenedic daer verlanö;cn om
rijck te werden : want Plnto is van d Oude
gehouden voor een God der Rijckdommen.
De karre loopt op drie raeders om demoeylijckheyt
en 't gevaer, dat rontom haer is,en
om d'onfeeckerheyd van de aenftaende veranderingen
uyt te beelden.
Van drie Paerden , als gefêytis , won het
eerfte t^m.itheus dat is duyjler genaemt,om dat
daer onder begrepen wort de fotte overlegginge
van't verkrijgen , en dat van die geene
die 't weinigh van noode heeft , waer mede
de gierige gejaeght en getrocken wort.
Het tweede Paerd 'heet c^/

27^
Koets öf]Vagen Dan Bacchus ên v.m Aurora,
ronroin met Wijni^ierrrancken , vol witte
en bl'.inve Druyven is omwofien , zijnde
v:>0'.'rgetrockeii van P.inthers en Tygers.
De Po'j'ten leggen dat B-icchis vinder is van
dtn Wijn , en dat hy hier van wort God ge-
il .^emt.
longh wort hy vertoont met een krans
van kli;iiop , o;ii dat de klimop hem toegc-
Avijt zijnde, akijd groen is : waer door mccde
de kracht van den wijn verftaen wicrJe,

Koeife van den nMtieyltjcken. digh^ &c.
Paerd is het begin van den Morctenilond,
die de dampen verdrijft , die van der aerde
OP o-elicht worden, terwijl deSonne op weg
is, V'^"'^ door 't vertrecken van

278 De Koetje van de Kuyshey t, é'c-
JVaer voor vier Witte l^eppers gingen :
Hy had yjn kooiker op ^ijn ;?)»,
En met Jii/n pijl en boogh J^oif hy,
Schild, Helm en alle ^ael doordringen.
Twee vleugels voerd hy op K'i>} ''«f fc,
Fan duyfent verwen : Naeckt en vlHgh^
Ontjlack^hy 't hert van aüe dingen.
De Koetje van de Kiiysheyd, uyt Petrarcha.
EEn fchoone Vrouwe in 't wit gekleet,
voortgetrockcn zijnde van twee Eenhorens
, houdende in haer rechter hand een
P.ilmtack, en met de flincker een (child van
Criflal , al waer in 't midden een pijlaer van
liïfis ftaet , en voor haere voeten leyt een
Cupido gebonden , mette hand op den rugre
, en mette boogh en pijlen in ftucken ge-
troocken.
Men ibude noch veele op deie ftofFe konren
by brengen , maer om dat het foo een
beroemt Man is, moet hy fond er eenige andere
verklaringe oock plaetfe hebben.
DE
. Koetfe van de Dood, uyt Petrarcha.
Dood wort geftelt op eenen Waegen,
die van twee Twarte OlTen wort voortgetrockcn,
met een Seyiren,daer men 't koorcn
mede maeyt , in der hand, waer op verfcheydcn
perfoonen dood leggen , als Paui^
fcn,K.ey(ers, Koningen, Cardinalen,Princen,
en Heeren, &€, oock flechte perfoonen, ge-
lijck HoratiHs finght
:
De Dood %lopt onverfaeght aen 't Hof,
En roept Monarch:^ moeter ofy
Dees Wegh vooryder ts gemeen,
De Prins moet met den Beedlaer heen,
Statiui finght in fijne Thebaide:
DE
Door duyfent wegen pranght de Dood,
En brenght ons in een droeve nood
Door krtjgh, door honger, pefl en brand,
Soo helpt :(y menigh menjch van l(ant»
De Kstt/e van V AU A of 't Geruchte,
uyt Petrarcha.
F A M A op de maniere , als wy die-
fel ve op zijne plaets hebben geflelt
ftaende op een Koets,die van twee Elephanten
wort voortgetrockcn. En alfoo wy dit
elders hebben verklacrt, fal't onnoodigh
:
,
E
Koetfe van de Tijd, uyt Petrarcha.
En oud Man met twee groote vleugels
aen de fchouderen , leunende op twee
kruyskens, houdende op 't hoofd een Sandlooper
, flaende op een Koets, die van twee
fnelle Herten wort voortgetrockcn.
Koetfe v

ZipigeUegenMnderliB. Land'hejchrljvwge. Landbouwmge, 279
ke ftien : ^mara ufu tempera. De bittere dingen
fuldy met lacchen maetigen.
E
I N S I D I E. Lijïige laegen, hinderliff.
En c!;ewapende Vrouwe ,
die een Vos op
hacren Helm heeft,rontom met een dic-
houdende een bloote Po-
ke nevel befct ,
gniacrt in de rechter hand , en in de Üincker
drie pijlen : op de aerde Cal een Slange leggen,
wiens hoofd, tuflchen de groene kruyden,
een weynigh uytlleeckt.
Liftige aenllaegen, zijn verborgen handelin^^-enAlie
toegeleyt zijn om zijn evennaefte
te befchaedigen, en daerom is zy gewapent,
om dit zy al gereet ftaet metten Pogniaert
en Pijlen te quetfen, foo wel die daef na by,
als die daer verre afzijn.
Zy heeft een Vos op haeren Helm , om
dat haere voornaemfle gedachten tot loofheyt
ftrecken.
De dicke nevel , is de ftilligheyt en verborgen
gangh , die den wegh totte liftige
aenflagen feecker maeckt.
De Slange gelijckt de liftige,nae't gemeen
(preeckwoord , Ijtetan^m inherha, dat is, daer
fchuylt een boe f jen onder , 't welck van deiaytleggers
op de liftige gepaft wort.
E En
I N S 1 D I E. Liftige laegen.
gewaepende Vrouwe ,
dif ie aen haer
flincker arm een fchild hout, en met haer
rechter hand een net , 't welck van d'Oude
voor een teycken
genomen wort.
van een liftige aenflagh
Wanneer P'ntacm, zijnde eene van de fêven
Wij (en van Griecken,met Phrino in 't gevecht
foude treden , die een Man was van groote
dapperheyt,we(endc Capiteyn van de Athenienfen
, foo droegh Pittacus een net onder
zijn Schild , en als hy zijn open fagh , wierp
hy 't Phrmo over zijn hoofd, en heeft hem al-
Ibo overwonnen.
E En
GeoGRAPHIA of Land-hefchripmge,
oude Vrouwe die met aerd-verwe
gekleet is , en die by haere voeten een
aerdfche Globe heeft, houdende in de rechter
hand een Pafler, waer mede zy de Globe
wil afmeeten ,
en in de flincker houdfè een
CcometriTch ^uadranc»
Geographia'n een konft.diegebruyckt wort
om de Landen te befchrijven en te onderfcheyden,
gelijck daer zijn, Pro vintien, Steden
, Havens , Ze'en , Eylanden , Bergen,
Meyren, Vloeden CTr.
Oud wort zy gemaelt , om haer oudheyt
te bewijfen , want in 't eerfte werck dat de
Almachtige Schepper dede , deelde hy het
Chaos of de woefteromp, en fcheyde de vier
hoofdftoffen, als Vier, Locht,Aerd,en Waeter,erf.
en tot teycken daer van, hebben wy
de aerdfche Globe geftelt, en haer oock,nae
her aerdrijck gekleet , want Gea , bediet in 't
Griex de ^erde , en Grapko , bediet fchrijven,
't welck door de maete en palTer uytgedrukt
zijnde , hier in al haere werckinge'beftaet.
Alfbo dat Geographia alleene is , een befchrijvinge
van het gefchapene Aerdrijck , Zee,
Water en Locht , 't welck totte woonplaets
der Creaturen gefchapen is
Zy hout in de flincker hand een Geometrifch
quadrant , want daer door komtmen
tot waerachtige kenniflfe van de langhte,
wijde, hooghte, en diepte te nemen, Crc. en
druckt door haer gebruyck re gelijck uyn
al 't geene de Geographte in fich bev'at.
AgriCOLTURA. Landbowwerye.
En Vrouwe met een kleed van ver/chey-
Eden planten gevlochten,met een fchoone
krans van koorenayren en ander graen , mee
Pompoenen en Druyven , draegende een
fpaede feer aerdigh op de fchouderen , hebbende
in d'ander hand een fnoeymes , en op
der aerde fal een ploegh-yfèr leggen.
Landbouwerie is een konft de aerde te
bouwen , te faeyen en allerhande flagh van
boomen enkruyden te planten en te heegen,
lettende op den tijd , plaets en andere dingen,
't Kleed vah allerleye planten geweven
, en een Krans van koorenayren op 't
hoofd, zijn iltefaemen rijckdommen van d«
Landbouwerie.
Gelucl(igh -Wds dees ^eughd daer ae».
Wiens heyl befiont in boom ofgraen,
fêyt de Poëet Propertm.
De Spaede wort haer over de fchouderen
gegeven , en het Snoeymes in de hand,
en de Ploegh aen d'ander iyde , om dat die
wercktuygen zijn , noodigh tot de Land»
bouwene,
A C K !•
.

«So Landhoutv. A g r
Agricoltura.
En Vrouwe in *t geel gekleec , met een
E krans op 't hoofd van kooreniyren, houdende
een Seyffen in de rechter hand , in
d 'ander een Overvloets horen vol vruchten,
bloemen en blaeders.
De geele verwe van 't kleed wort genomen
voor de gehjcknille van 't rijpe koren,
als wanneer de Landbouwer befigh is ,
om
de belóoninge van zijnen arbeyt t'iacmen te
vergaederen. Waer over Cera van de oude
Poëten wort geel gehecten.
Landbou-ws'oejmng , nae de Medaglie van
Gordtanus,
En ftaende Vrouwe,met bjoote open ar-
E men, vertoonende twee Dieren diewelcke
voor haere voeren ftaen , te weeten , \\m
u'eene lydecen Stier , van d'ander lyde een
Leeuw.
De Zf«nvbediet de Aerde, want de Oude
vcrfierden , dat de karre van de Goddinne
Cibcle voortgetrocken uierde van twee Leeuwen
, en daerdoor verilonden zy de Landbouwerie.
De Stier vertoont den arbeydc
van't Aerdrijck re ploegen, en de aerde waer
uyt ons de nuttigheyt van 't koeren komt,
dat met vlijtigheyt is ingelaemelt.
Agricoltura. Landboww»
En Vrouw in 't groen gekleet met een
E krans van kooren-ayren om 't hoofd,
houdende in de llincker hand een circkel
mette twaelf hemels teyckenen,omarmende
mette rechter hand een boomken , 't welck
blocyt,fiende daerop dat het felve vaflftaet.
Ter fyden haer leyt een ploegh.
Hec groene kleed bediet de Hope,fonder
dewelcke niemant foude gevonden werden,
die immermeer de floverye van den arbeyd
en 't land te bouwen , foude willen by der
hand nemen.
De krans met koorcn-ayren ,
wort voor
het voorniemfle wit van defe konfl: genomen,
't welck is, om het graen te vermenighvuldigen
, dat noodigh is, om den Menfche
by 't leven te onderhouden.
Het omannen van 't bloeyende boomir^en
, datfe fterck aenfiet , bediet de Liefde
I C O L t U I^ A,
van den Ackerbouw ontrent de boomen,
diewclcke zijn als liaere Dochters,waer van
zy de njpe vruchten verwacht,die de bloeyfels
haer beloven.
^^^^B^hI
De twaelf Hemels teyckenen zijn de veranderingen
en de layfoenen van't Laer: waer
nae de Landbonwerye wort acngemerckta
De Ploegh worrer, als een voornaemfte Inftrument,
by dele konft gevocght.
LoNGANIM ITA. La'ighmoedi^hcyt,
En bedaegde Vrouwe, fittende op cenen
E fteen , met de oogcn ren }-Iemel opgeflagen,
en de armen van een, hebbende de handen
verheven.
De Langhmoedigheyt is van den Apoftel
P(i?

langhfacmheyt, Lafiev, Lajlerwgey Achcrklap.B^c. 281
tc"-enftrijdige dingen geduldelijk vcrdraegt,
-win L-inger hand de eeuwige belooninge yerwachrende.
En 't fchijnt wel of zy diefelve
deughd is , als do Geduldi^hcyt. Niettemin
foo Tifc vedchcydcn , nae 't fèggen van delè
ichrijvcrs. Dim, Ccrtofmus ieght , de Langhmoedigheyt
is met de hope vcrgefeirchapt,
diewclckc doet , dat wy ten eynde toe de
goederen, die ons, van God onfen Hecre,be-
En Vrouwe in 't blaeu gekleet, hebbende
E een breed weefen en voorhoofd , rijdende
op eene groote Schildpadde , die zy met
een tootn belHert , en fal gekroont zijn met
ïujuben,een boom die haer vrucht feerlangfaem
voortbrenght.
BlASiONO ViTioso, Idfler die
fchamligh is,
EEn oud mager en bleeck Man metten
mond open , nae de aerde gebogen , daer
hy met een flock op flaet , die hy in de hand
heeft. Aldus beelden de Oude Momus af,den
God der lafleringe en berifpinge , wefènde
zijn kleed vol oogen en ooren.
Oud wort hy gemaelt, want het is den
Ouden eygen, om altijd andere luyden din-
gen te lafl:eren , ofom datfe haere wijsheyd
kennen , die zy , door ccrvaercntheyt van
veelc lacren, hebben gelcerr,of om de voor-
gaendc Ouder of tijd te prijfcn , of om een
toom te geven aende jeughdclijcke ongebondenheyt.
Hy wort oock oud gemaeckt , om dat
ïooft zijn , verwachten ; en daeroni fchijnt
het dat defe Deughd , meer op de hope en
op het goed (iet, als de vreefe,fèoutigheyt of
fwacrn'ioedigheyt doet. Maer de lijdfaem-
d'Ouderdom de Winter gelijck is, die de tijden
berooft van alle gelegentheyt van.playficr
en aengenaemheyt.
Hy is dor en bleeck , om dat hy , die daer
laftert , dickwijls daer toe vervalt , en dat
door de Nijdigheydt , die by nae, altijd de
heyt verdraeght het quaede,de verfinacdingc
, en de tegenwoordige quellingen totten
eynde toe. Doch alfbo het niet genoegh is,
alleene het tegenwoordigh verdragen , foo
moetie te vreeden zijn, in alles, en lbo lange
tijd als het den Heere believen f al. Daerom
laflringe opwroet.
Hy flaet met den mond open , wefende
't kleed , als gefeyt is , met tongen , oogen
en ooren : Want de Laftringe is altijt vaerdigh
om te hooren en te flen, en eens anders
lof, van wat perfbon het oock magh wefen,
iite oock bedaeght gemaeckt ,
ccnen fleen.
fittende op te laflren en te verminderen.
Hy fiet nae der aerde , om dat het oogh-
Zy wort gemaelt datfe de oogen ten Hevvit van den Lafteraer , niet anders als vermel
flaetjWaer mede zy fich toepaft 't geene acht kan wefen , leunende ten meeftendeele
Dayid lèght , God is langhmoedigh en van op den dorren flock van de quaedfpreec«
grootcr barmhertigheyt , ten eynde zy de kentheyt.
eeuwige goederen , die van God belooft
zijn, magh verkrijgen.
Mette handen vvortfè verheven geftelt,
om de hope die haer vergelèlfchapt : want
het fchijnt , dat zy die in korter tijd op dele
• *.
Calumnia. Lafïeringt , c^chterl^lap.
En fittende Vrouwe,vervaerlijck van ge-
E fichtjftekende haer venijnige tonge verre
Werrclt fal verwachten.
uyt den mond , die als een adder gefplifl: is.
Arm en flecht van kleedercn ilTe , die ge-
A R D I T A. Langhfiemhcyt, fcheurt en gebroken zijn , van roeftige verwe
, diergelijcke heeftle mede om haer
hoofd getogen , daer zy 't aengeficht mede
befchaduwt : om haer bloote hals heeft zy
een baft in plaets van een perlfiioer,acn hare
ooren heeftfe twee heeckels hangen , en irt
haer rechterhand een dagge,en in haer flinc-«
ker een Schalmeye met een Muys.
De Laiteringe van spelles vindy in't lange
by C. yi Mander befchreven.
Calumnia of Lafierlngh , zJcherkiap^ .
EEn Vrouwe die een verfloort geflchc
vertoont, houdende in haer flincker hand
een ontfleecken fackel, en met haer rechter
hand vatfe een naeckt kindeken by de hayren,
datfe bind : welck kindeken de handen
flaet ten Hemel, enaen d'anderfydeftaet
een BaWc,
Nn U^

2 Si Lécdïgheyf.
Met een verftoort geficht wortfe gefchildcrc
, want zy komt voort uyt toorn en
wraeckgierigheyt.
De brandende fackel vertoont, dat de lafteringe
een bcquaeni wercktuygh is om het
Vier van tweedracht ,
tot ondergangh van
L inden en Koninghrijcken, t'ontftcken.
Dat zy het naeckte kindeken by de hayren
te riigge treckt , 't welck de handen ten
Hemel heft , daer mede geeftfe te verftaen,
datle niet anders doet,als de eere van de onnoofele
te verfcheurcn. Datfè ter fyden haer
een Bafdtjau heeft , daer van geeft Pkrm reeden,
om dat de Egyptilche Priefters,ditdier
de laftcringe toevoeghden , want gelijck de
Bafdifc , Tonder te bijten , den Meniche van
verrc,al!een door 't gefichte (chaedehjck is,
alfoo is oock de L«ftèraer ofAchterklapper,
die den Princen heimelijck in de ooren luyftcren
, en brengen, die geene, die zy willen
befwaercn, UfteUjck, in 't verdriet, die oock
daer door fchaede, verderf, pijninge, en dickwijls
den dood verkrijgen, fonder datfe daer
uyc konnen werden geholpen : onbewufl:
zijnde van al defe bedriegerie, die al in haer
afwefen gefchiet : gelijckmen oock 't (elve
in veele hoven fiet gebeuren; waer over He-
rodotiii fprekende van de lafteringe, aldus ieyt,
de :_Jchtcrklapper doet den befchul.li^^den ongelijck ,
"ïvi// hy hem 'm T^ijn afwefen befchuldight.
c/f-
O T I O. Leedigheyt,
En oud Man in 't geel gekleed met een
E Momaenllcht , hebbende dwars over de
fchouderen een blauwe band, met een Phafant
op den helm , in de rechter hand een
geele Fackel, die uytgebluftis,en inde flinc-
waer in
ker een Ovael in een gulden veld ,
een Ratte is.gemaelt , met het opfchrift, in-
^uieta voliiptas, oïongerujle "WeHuji,
:
O T I o. Leedigkeyt»
En vet en fwaerlijvigh Man, fittende, met
E een fchild gedekt,dat vol flitfen en Pijlen
fteeckt, die van alle fijden daer op gefcholen
zijn, als ofde Leedigheyd een IchÜd was
van alle fchande en fonde. Vett wort hy
gemaelt,om reeden aireede gefeyt , en aldus
niaeltfe cJrïo[}o af
Jn defe Hcrbergh Ieyt de die^flre flaep en ronckt^
Pn pamp/ac/^van ter J^^dif luy en leedigh lom^%
O T I O.
Het fchild vol pijlen vertoont , dat een
Leedigh Menfch alle ellenden op hem lacc
komen. Ten ecrften om dat hy ^edenckt
dat hy fü worden verlicht door de'Lecdi'.'heyt
en door tijdverquilHnge,doch weyni^'^h
op 't einde dat hy noch heeft te leven , 't zy
dat hy het met lof of met lafter,met eere of
met fchande , met fchade of met voordeel
overbrenght. En overmits zijn quaed ingekanckertis,
foo is 't niet van noode dac
felve te genefèn met aderlaten of met koppen
, maer hy heeft genoegen , dat het allenskens,
allenskens, tot zijne groote fchande
verteere en vergaet , tot verdriet van de
Vrienden, en lafteringe van zijn felve en van
zijn huysgefin. Otia dantVnia, Leedigheyt is
desDuyvels oorkulTen.
O T I O.
En qualijck gekleet longhman, die met*
E tet hoofd gêlDoogen ea ontdeckt, beyde
handen in zijnen boefem hout.
O T I o, Leedigheyt,
EEn Vettlongelingh, fittende in een duyftere
plaetfe, die mette fiincker elleboge
op een Vareken leunt, dat ter fijden hem op
der aerde Ieyt uytgeftreckt, krabbende met-
te felve hand zijnen kop , wefende leer flaeperigh.
long wort hy gefchildert,als die gene die c
ongemack des ouderdoms noch niet heeft
geproeft. Vet is hy,om dat hem noch de bekommering
en forge,door alte groote befigheyt,niet
in't hooft maelt,en dat het verftant
door de verfpreydinge van 't bloed door de
leeden, geen hinder gefchiet. Hy fitt in een
duyfiere plaets, om dat een leedigh Menfch
niet bequaem is , om eerlijcke en heerlijcke
wercken uyt te voeren. Waer door het ge-
fchiet dat hy zijn leven veracht, en als in
't duyfter , doorbrenght. Hy leunt op een
Vereken,om dat een leedigh Menfch,by den
ommegangh van andere Menfchen , door
zijn vadficheyt entraegheyd , een Vereken
gelijckt.
't Is het gevoelen van cyiriffoteles , dat dic
dier,uyt zijn geficht-kenninge,het alderbor*
fte is van allen. Defgelijx is de Leedige
meede , als die gantfch geen treek heeft tot
eenige prijflijcke oefiüngen ; En gelijck dit
beeftji

Lccdïghc'jt. O T I o. Lee
bce{l,oock anders nice u enckt als mcr fchockcn
en fwelgen zijn lutl en geylheyrrc vcr-
r-;d'.2;en , alloo geefu de Menlch ,^die v-in de
I,eccii':heyt befcten wort , fich felve acn de
vciluften en zijne evixcnebegeerlijckheedcn
over , mee verlies en ichaede van zijn eygen
ccrc.
Hy kra'or den kop , als ecne die qualijck
racd \vcet, hebbende geen wijslieyd gelcerr,
fDÜlcnde zijnen meeften tijd in 't pemlen en
overlei^i^en, fubsfoo hy iet goeds bedenckt,
ioo is 't "doch onnut en komt niet voor den
d.v-^h, maer lbo 't iet quacds is, foo is 't zijn
evi^en eere en goede naeme ichaedclijck.
o T I o, Leedi^heyt,
roeit ploeghyfer.
Boven is van de Vettigheyd , en van 't
Vcrcken gelproken, alleen willen wy feggen
dat de eygen beteykenilTe van de Leedigheyd,
is als een verroeft plocghyler : gelijck
daer en tegen een fuy ver en net ploeghyler
een reyken is van werckingeenbeficheyt
want dit is onfe voornaemfte werck om die
dingen te doen , die 't leven aengaen. En
gelijck het ploeghyfer verroell: wort,door 't
niet befigen , even alfoo wort oock een
Menfch , die daer flof is in 't doen wat eerli^ck
is , want hy volght 't geenc oneerlijck
en fchandigh is , fich over gevende tot een
roof van de leedigheyd, jaetot alle lafter en
ichande: makende alfoo dat hy God en den
Menfchen een walge zy. En defe leedicheyt
is niet anders als een traegheyt des verftands
, die de (innen niet lïiert , nae den
wegh om deughdlijck te leven , waer inzy
oock als verfopen zijn , en 't geene noch ergher
is,lbo drijftfe dienoch van den rechten
wegh af: waer over S. Gregonin ieyt, de kedig-
heyt IS eengrafvan een levend Maifche, en de Schrift
leyt , dat de leedigheyt al het qiiaed de Herrekl heeft
geleert.
De leedigheyt wort hier in defe plaetie
niet genomen voor de fpieglinge of Co«-
templatie, gelijck Scipio de groote,die al fcher-
fende heeft genomen, feggende van fich fel-
ve, dathy dan aldermnji teedighyvas, "Wanneer hy lee^
égh ivoj, Wüleade te kennen geven, hoe
:
rpien/hcyt. Docilita. 2R3
hy minder werck had de , d'''.t hy d.m te
meerder bef giiCyt hadde in de fpieglinge.
En van defe leedigheyt verblijden iich ailcene
die geene, diedoor dcleiingevan vccle
bocckcn , en om hooge en cedcle d:n;:en te
vcrRacn , fich hier in alleen onderhouden,
fonder van andere faeckcn veel werx te
mnecken , als vm de tv^nge en de renne : en
dat torre Godvruchtigheydt , Godsdiei;i> ,
Godlijcke yver en totte genieenfchap der
tot al het geene
,'
Menfchen , en in 't kort
war goed en heylfiem onder defe ellendigheden
, en dit fterfiijcke leven magh werden
genaemt.
E
Doei LITA. Lcafaemheyt,
E En Vet en Lijvigh longhman leggende
,
op der aL'rde,het)bendc tot fijn kleet een
Verekens huyd , en voor hem leyt een ver-
En longh Maegdekcn , in 't v.'it fleclitlijck
gekleet , ilaende mer beyde armen
oopen, als of zy iet wilde omarmen, dar
haer van vooren getoont wert, fich met een
eerbiedigh bewijs, daer naebuygendc, hebbende
een Ipiegei voor de borfi , in plaers
van cedele gefteenren.
Het hoofd hulfcl fil fchoon en heerlijck
geciert wefen , waer op feer aerdig een Peroquijn,
zijnde een kleine flagh van Papegajen,
lal gemaeckt welen of een Exter. onder
de Voeren falfe een \'ercken hebben.
De Leeriaemheyt is niet anders als een
fnellicheyt des verftands en een vaerdigc
kennilfe van voorgeftelde dingen, ^yfnrrctiia
wildarfe is een gauwicheyd en vaerdigheyd
van de overwegingc , zijnde van hem genaemt
naernichèyt,gauwicheyt en fcherpfinnicheyd
des verftands : welck yerftand , gelijck
Galemis fey t, wort veroorfaeckr, om dat
de herffenen teer en dun zijn,gehjck de bortigheyd
komt van de dicke herifenen : en
voor foo veel de Leerfaemheyt een Maeghdeken
wort gefchildert, gefchiet, om dat de
leughd faerte en teedere herffenen heeft, en
dat uyt oorfake van haere vochticheyd : en
daerom feght (^Irgeyiterm, de kinderen r^^ijnMaerdi^
en Iteht om te leeren , maer de Oude feer f-\vaer en otée"
5«jfw,Endit^efchiet ook mette Planten, hoe
jonger die felve zijn , hoe beter die zijn te
buygen , en tot foodanigen rechticheyt te
brengen , als men begeert : Anders wort zy
oock jongh gemaeckt , om dat in de jeughd
de geeften veel vaerdigeren wackerderzijn,
als opgetrocken zijncie van'tdunfte en 't
heetfte bloed j gelijck mededejeughdbe-
Nfl a quaemer

284 Leêfjkemhep. Docilita.
ofte grooten of te kleynen hoofd hebbau De derde
reden isjde humeuren en de geeften: 'c welck
van ^riftotdcs mede is beveftight , fèggende,
itic D'ierai zij'i ((delil van verftand, die^vclcke cenfuyver
f II dun bloed hebben. De vierde reeden is de ocf-
iiinge , want hy feyt dat het gebruyck de al-
om te leeren en te
ilerbclle Lccrmeefter is ,
onderwijfen , 't welck Hippocrates , Galonn en
Piaio wijtloopigh verhaelen.
Het ilechre en witte kleed met het bewijs
van lich te wrncderen en buygen voor een
binder, dracktuyt,dat de Lcerlaemheyt lich-
tclijck acnneemt wat ftoftc of konft liet zy,
't zy gcleerrheyt of handwerck.
Zy hout de armen open , om alles te omvatten,
om uyt te drucken, de vaerdighcyt,
niet alleen van te onttangen, al 't geene hacr
van 't verftand wort voorgeftelr, maer oock
van alles wat haer flechts wort vertoont. De
Spiegel draeghtlc voor de borft, om dat,ge-
lijck de Spiegel alle gedaenten aenneemt die
haer worden vertoont, allbo neemt de leerlinij;h
de beeldenis van alle dingen aen.Waer
over z^rgentcriui leyt : Dr herfjOicn nemint met an-
ders iicn , ah het oogh de vereven , en de Spiegel dcge-
liucntcn.
De Ichoone vercieringe op 't hoofd , betliet
de fchoonheydt van 't verftand en de
kracht van de memorie , want nae Quintdiuni
feggen, zijn de teyckens, van de Leeriaemc,
twee , te weten de memorie of gehcugnilfe,
€n de nacvolginge ; maer de memorie, heeft
twee Deughden , te weten om lichtlijck te
vatten en vaftelijck te bcwaeren. Van 't eer-
fte leyt i^riHoteles , diefaehtvan vlees \ijn , :(ijn be-
^lueinfl om te begrijpen, en van't tweede feyt hy,
^ie ^ijn feer verflandigh dievvelcke de herfenen van
dicke gedeelten hebben , en van koude en drooge temperatuyre
of gemaetigtheyt. Tot wekkers beve-
ftinge c^vieenna ieyt , ten eerflen heeft de aentrecéende
kracht vochtigheyt van mode , maer de behou-
4ende kracht, drooghte.
Op't hoofd houdfe (eer aerdig een Pero-
«juet of Papegaeytjen, om cUt defe Vogelen
LêÉYtnge, D o T T R I N A.
qiwciner is , totte noodige oeffcningcn, van
tlingcn die zy leert. Waer over dicfclvc
t^h{Ciimm de oorfaecken van de Lcernicm-
Jicyt ftelt_ , fcggende , d 'ecrfte is de vochtigheyt
en lachtigheyt vandchcrfrencn,geli]ck
(eer leerlaem zijn,om de fpraeckc te Iccrcn»
en de Menlchlijckc Itemnie nac te bootfcn'
waer van M. dcL'aCaja aldus finght
De bonte Papegaey ^eciert met vreemde veeren^
Die kan als vreemdeling,cns Moeders taele leeren.
gclcyt is : de tweede oorfaecke is , liet gebouw
en niaeckinge delFelven. Waer over
Gdkniii lêy t , -^y Z'p' m 't ver(]and?eq!ictf}, dtc-ivcL/^
Van den Exter feyt Phnm , datfc veel eerder
fpreecken, vermaeck hebbende in de woorden,
diefe leeren , en zy ocfncn lich nacrfte-
lijck om de Menfchlijcke fpraecke uyt te
drucken. En dat di.t[c naebootfinge noodigli
is aen de Leer(^iemheyt,leyt Quintdun:i!.
Zy hout een S\A-ijn of Vareken onderde
voeten , om datfe de bottigheyt veracht ea
met voeten treet. Waer over Pierius (eyt,
dat de Oude hebben gewilt,dat het Vareken
een beeld foude zijn van de bortigheyt :
gelijck
oock by de Gelicht-kenners het voorhoofd
van een Vereken , te weten kort ea
fteylhayrigh,ecn klaer reyckcn is van de on-
Icerficmheyt en grovighcyt des verftands.
Wefcnde dit Dier het borfte en plompfte
van alle andere, en gantlch onleeriaem.
DoTTR INA. Lceringe,
I En bedaeghde Vrouwe in Violet of Pur-
'per root gekleet,lictende,met opgeflagcn
armeja^
:

LcêYtnge. Dottrina. Lctterhonfl, Grammatica. 285-
armen, als ofle icmant wilde omhclfen, hou- wetcntheyt des Volcx: onder de welcke de-

236 LtW^j levcrj. V
hebben bcfchrcvcn , met een Schild aen dicxx
ar:n.waerop ;^elcliilderc wacren twee Tempels
: d eenc van Mncclb» , van de Ecre , en
d'andcr y:(n de Dcw;hd, fittende dele Vrouwe
op een Eyke : mette rechter hand om hooa;,
vijftfe op eenige krij;;skranficn,n^et (ceprers
en Keyferlijckc wapenen, hoeden, mijterSjen
andere waerdii^hccdcn van cere , die aen de
racken van dien boom hangen : alwacr een
lerrer-rol met dit opfchrift geilclt is Hi".: cmri.i,
dar is, hier vundu". I^^rntalia. En boven haer
hoofd is een ander opfchrift , daer in ftier,
Mi ducc , dar is , door mijn^elcyi. 't Wclck alles
vertoontjdat van V'vr''"',den gever aller gunften
, wien oock dizk boom was toegewijd,
of om Vv-cl re feggcn,van God felve,allc qq^c
eere en Werreltfchc waerdigheyr, den Men-
{d\2 , door het vafl geleylie der Denr^hd,
v.'icrdc rocgevocgt^ 't wclck de bcyde Tcm-
Y-z.i oock re kennen gaven.Want de Tempel
cl ie de E
ben, en hy voeghter by , dat voor hondern
laeren Herren gevangen zijn met goude
halsbanden , dieder van c^kx.vidcr Jviag^nn
waeren geftelt gewecr:,daer de huyd al was
over gewo:Tcn. 't Selve verhaelt hy van
^ylgaiochkui i^cw Tyran van Syrücufa , die op
de jacht een Hart om hals bracht , dat een
kopere ringh om den hals hadde, alwaer
deie nacme was ingefneden , D i o m k d e s
Ar TEM I-DES. \Vv hebben in de nieuwe
Hiftorien , dat Cir-c'.-o- de vi Koningh van
Vranckrijck , by 't bolch van Sndy een Hert
gevangen hadde , dat een vergulde Metale
'liaLsband hadde met defe omfchrijvingc, Hoc
r>:e Ctjar dcmVit. Waer uvt dir fprceckwoord
is voortgekomen , A^ // me ta>:g: r-f, dfaris fum^
dat \s,hcertmy met aen, khhcvr de>i Keyfer toe,
Waer van Pen^reha in zijn klinck-dichten
oock gewagh maeckt. Voordaeden, die
het lange leven der Herten te kennen geven
: gèlijck oock het leven der kraeykens
langh is : want zy leven veele laeren. Eu
daerom hebben wy een kraeyken op de
flincker hand,van defe Vrouwe,gefteIt. Van
wekkers ouder als mede van der Herten,
VirgdiHs gewagh maeckt in eenige dichten
van 't ouder "der dieren, die hem worden
toegefchreven,dat een Man fes en negentigh
laedeeft , maer dat de klapachtige kraeyo
dit negenmael te boven gaet,en dat hetHerc
vier mael foo lange leeft als de kraeye.
V I T A A T T I V A. Het hefige ofyverc^'
DAer
lijeke leven,
zijn twee wegen die welckeons
totre geluckfaligheyt brengen , en defe
zijn verfcheydentlijck gevolghtj nae ^If ver-

Tiet wmU^ch Leven.
fcheydenheyt of van de genegenthcyt , of
v.m de overruygende reeden : en die worden
uyrgedruckt , door de Naeme van liet
fl(f?ivf,dat is van het wercklijcke, en Comct'pbmr,dat
is, van het overpeiniènde leven : welènde
bcyde geprefen v^in onfen Sahgmaker
/. Chrifi'.is, 'm (ie Perlbon van Marta en yl/.;rw,
en alhoewel Maria meer voor getrocken is,
als Marta , die in haeren arbeyd beiigh was,
foo is het niet te min waerdigh beloont en
geprefen te worden.
\Vy maelen dan het Wercklijcke leven af,
met ceiigrootenbreedenhoedop 't hoofd,
en een fchoppe over de fchouder , leunende
metre flincker hand op't ftier van den ploeg,
en ter fyden hem leyt ver/cheyden boeretuygh.
Want de Landbouwerieis het aldernoodigftewerck
tot onderhout des Menlchlijcken
Levens, en dat door de oefninge der
leeden , fonder dar de finnen daer mede befïgh
zijn , wordende gemeenlijckgepleeght
by Boeren, die bot van verftant zijn. En konnen
dtCo. inftrumenten of wercktuygen vertooncn
het geene,datter tot een onderlc'rieyden
kenniile van die dingen behoort, waer in
de naerftigheyt door de noodruft, voorrgeprickelt
zijnde, den wegh feernaerftelijck
' en in foo veele wegen heeft geopent , als de
konftenen andere handwercken onderfchei-
dcn worden.
A^tchicl ^ngehis Biomrctta, vertoonde voor
het Wercklijcke leven , aen de fepulture of
het graf van fulius de tweede,Ifjde dochter
van Lab.m, 't welck een beeld is met een f j^iegel
in der hand , om te overwegen, hoemen
Jich moet dragen in onfe handelingen : In de
-ander hand hadfe een kransken van bloemen,
't welck zijn de Deughden , diewelcke
onfe leven verderen terwijl wy hier zijn, en
maecken 't felve nae den dood noch heer-
lijcker.
Het Wercklijcke Leve»,
EEn Vrouwe met een becken en gietvat,
als of zy wilde waeter uytgieten,met defè
fpreucke DaVuls , lek, [al met een oprecht yertrou-
'wen handden en niet vreefen. Hier mede wil hy te
kennen geven, dat wy onfe handelingen
moeten doen met gewaflchen handen , 'dat
is , fonder eygen baet , diewelcke dickwijls
onfen goeden naeme befbedelen, verhindefende
iiet goed vertrouweo van een goede
Leve» dat hort is» 287
iiytkomn: ,
diemen doordeGodlijckegoc-
digheyt foude verkrijgen: Want als men oprecht
te werck gaet, foo maeckt hy alle onfe
handelingen voorlpoedigh,
ViTA BREVE. Le\en dat ki^rt u.
ii miu j nji.'u. j «'!i.i.;.di.j- i ii] i ii»j»i
En Vrouwe van een jenghdigh opficht,
E gekroont met verfcheyden groene blaederen,
hebbende voor de bord een kleyii
beefijen als een Vliege, i^fw^iroZj/ww genaemr,
of om beter te feggen, het kleed fal vol foodanige
beeiljens welen, en inde rechter hand
ülfe een taxken met Roofen hebben , mee
dit Opfchrift, ip/adies apcrit, coaficit ipfa dies, dat
is, diefclve dagh opent de bIocnie,en dicfclve dagh hrowtfe
ten eynd ; 't welck een fpreuke was van den
Heere Fredcrko Ccmaro Bilfchop van Padua,
en in de flincker hand fdfe het Vifchken
Calamoro of^ef/'/d hebben.
DeMenfch,gelijck oock alle andere dieren,is
Ibodanigh Liefhebber van't leven,dac
hy dickwijls treurt , om dat het foo kort is.
Tkeophrafhii op zijn fterven leggende, klaegde
Over de nature,van datfe den herten en kraykens,daer
doch niet aen gelegen is, een langli
leven hadde verleent , maer den Menfche
die foo waefdigh was,hadfe een foo kort leven

i88 teven dat kort is. V r TA BREVE.
ven j;egeven , een tijd waer in hy wel langer
kondc /ijn, om alle konflen en weLcnfchappcn
volinaecktclijck te leercn : xMaer dat hy
Üicrf, wanneer hy cerft kennille begoll te
kri jgcn.Tegcns dele woorden vanlhcopbr^pus
die van C/ra 5 in fijne l^ifculaenlchevraei^en
'/ijn voortgebracht , llrijd Salufmi, 'm 't be^in
>^an den oorlogh van lu^urtn, ahvaer hy feyt
Dit Mcnfchlijck gcjluhtc kl.iegt al te onrecht over :^ij'ie
fiuuyrc,v,vi iiUfef-wac/^en hort if^maer acn de Menjch-
Itjekc njtuyre (':k*cccl:t veel eer de naerpirhcyt , als de
ficrekheyt of de tijd. Willende te kennen geven,
- dat de Mcniche altijd tijds genocglV heeft
üni deughdigli te worden, wanneer hy macr
'/ijn gemoed en naciftighcyt wil acnvN'enden,
or.-j de Detii^hd re verkrijgen, 'r V/clck Senec.i
oock bcvcdight, als hy Icyt, Waerom kla^en-wy
tl:ch over de Natuyre der dingen 1 dicfelvedraeght fch,
irsh gcfdertïcren te^en ons. Sooghy 't leven "ivel "weet te
g^yruyekcnjMilJetiingh. Macr het laet daerom
r.jcr nie dat het leven niet kort foudezijn.
NVy hcbl.^C'-i onrecJK om re klagen, maer wy
bchoorcn ons te laetcn genoegen mctrebcpaelinge
van dit leven, 't welck ons van den
Opj)ei:lcnSclicp|H.-ris voorgcllek, die alles
tcu beften , van zijn fchepfcl , uytdcclt en
rijcklijck voorfict : En van dat lèlvc,van dat
ons \c\cn kort en onfeeckeris, wil God, dat
Avy dit voordeel fullcn trecken, dat wy altijt
tegejis den Dood mogen vaerdigh ftaen , en
vcriorgen dies te meerder , in dit korte leven,
dat wy mogen befigh zijn met geftadige
oefningen,van goede werckcn,omde beloo-
«linge van 't eeuwige leven te verkrijgen.
Sonder twijfel is onie leven kort. Ditaenuierckt
Zeno leer wel,als hy feyde, In der -waerhcyd
, on/e Uven-u i^ort, en "wy hebben niet meer gebrecl^
«ii den tijd. ^ne.is Sylv'ms , die daer nae Paus
Pii'.s 1 1 genaemt wierde, vergcleeck het kor-
te leven by eenen droom, want hy feyde, het
Leven des Menfchen is als een [nellen droom^ nïernant l^n
hem den Morgen ver[eimeren, "Wy :{ijn met als een ^v'md en
Jckulu-w. Op defe fpreuck van Piui u paft dit
zeedelijck gedicht van mijn Landfman Frane:
Coperta, 't welck hy fchrijft aen zijn Moeder,
wiens broeder geftorven was, en om diefelve
te trooften , lant hy haer een Sandloper , in
een kalTe, die met rouwkleederen overtrocken
was, luydende aldus :
Hy, die door konsi enfoet ledrogh,
't Verdriet [dat in de VVerrcldnoch,
Dtt Menfihen Leven komt bejinjden : >
:
Soo matight, dat hy kan den tijd,
En 't/loven, dat dks ru/le/lijt,
J 'erdeelcn , en fiil laeten glijden :
VVIC71S rouwkleed recht op droe/J^ejdp/tïf,
Dt^t tot bewijs van naere lafl^
Met traenen is geheel bedoven :
Die komt nu en vsrlieht ufmert^
Die totte klachten drijft u herty
E}2 tl dej'oete rufi quam roven.
Hier kondy in eenjpiegel fien.
Dat [Kei en onhe/chouUjck vlien.
Van die daergaen en nimmer keeren ;
En hoe ons leven is als glas.
Ons hoop, eenfchadujjlofen afch,
VVaer uyt ons broosheyd is te leeren.
Te recht is des Menfchen hoope een broos
glas , en derhalven is oock het leven kort.
't Welck ons doet vermaenen , dat wy niec
^00 diep onfe gedachten in iXcic vergancklijcke
en nierige dingen lullen inwicklen
Een groote cllendigheyt van de iMenichen,
die in hacr gemoed een webbe van Werreltfche
bcgeerlijckheyt aenvangen,dat door de
kortheyt van dit leven , doch onvolmaeckt
blijfr. Sulx dat wy te gelijck m.ct Pfrrd>-fl?

:
: , : : :
:
Leven dat hort is. V I T A BREVE. 289
in de vloet Hii->ant , diewelcke regens 'c Solfti-
tium, als de Sonne op 't hooghfte is, iècckcre
fwacke bicCen voortbrenglic , waer uyt het
Hcmorobium voortkomt , en dat (clve kan ons
dienen tot een beckieniire van de kortheyt
des levens : Want het fterft m de felve daj^h
als her wort gebooren. En alhoewel vvy in
dielelve da;j;h niet fterven, lbo is nochtans
onfe leven kort, en wort geheeten het leven
vin eenen dagh. En aldus noemt het t^nü-
vho» : Onjc leven is ah een ge\a.ngeni(fc van cenen ihgh,
en icJ^ [oude het gcheele Adoifchlijcke leven ,
een geitje ke
tijd van een dagh mogen noemen , "waer door wy flcchts
in de l'J'er/dfien, en den Naekpmelingcn het lichten
het leven overleveren. En Vetrarcha fèyt inzijne
Trjumph over den Tijd aldus :
lek, f( /^A'A' my alfoo veel 'uk kan,
En (ie het e'md van verre an :
Jck overweegh mijn karte tijd,
Die [{hiel i jek vlieght en 't leven fijt
't h- 's morgens als een leughdigh kind :
Maer nt4 foo "word iel(^ oud en blind
Ons leven is maer eenen dagh,
yjlroww, en pijn, en naer geklughy
yhl fformen, dampen en verdriet
Het fchijnfwel fehoon, maer 't ifj'et niet.
En om dat het leven alfoo kort is , fbo
vergelijcktende Griecken dat Iclve , by een
vinger, fpan enelleboge. Van 7>'

290 Het ovcYpéjnfcnd Leven,
veil, te weten in een fuy ver en levendigh geloove.
De vleugels op 'r hoofd, bedieden de ophcHin^e
van 't verfl:and,*t wclck niet toel.ict
d it onfe gedachten fich fouden vernederen,
me de aerdfche en verdcriiijcke dingen , alw-er
iiet dick\vi)ls leert de eedclhcyt der
ziele en de lliyvcrhcyt van de kuyfchcof
reyne begeerte: Daerom wortfe gclchildert
i\.\i^Q. meden Menel riet,vin vvaer een glans
komt die hier verlicht : Want een gemoed
bcquaem te hebben tot aendachtigheyt, is
een befondcre gaveGodes,geHjck Dav/ti ieyt:
Hccrc helpt my , en icl^ fii aenüacht'tgh k'J>i m «nw Gf-
rechti'hcdcti.
om dat God den nee-
Zy itxct ncedrigh ,
clrigen verheft , en den hoveerdigcn tegen-
Itaer. D'ccne hand recht uyt en om hoogh,
en d'ander '>eflooten en om leegh , betoont
de ontloTnge van 't gemoed inde hooge
Hem-lfche gepeynfen ; en 't kleyn behagen
datfe heeft tot needrige aerdlche begeer-
lijckheden.
E En
ViTA CONTEMPLATIVA»
Het overpeynj'oid Leven.
naeckte Vrouwe , die de eene hand
open nae den Hemel hout, en in d'ander
een boeck , waer in gelchreven ftaet , dat ïel{^
God ae>iha>ige is myvped.
Mickiel ^ftn^ehts ,

V I T A H u M A N A. Eet Menfchlijck Leven,
Mcrte rechterhand hout zy de Liere en den
ilrijkftokjWacr door P/fr.w verlhet de ordre
van 't Menichehjckc leven. Want van eeni-
^cn is bevonden dat deLiere heeft fcven verichcyden
toonen, die op den Menfch gepaft
zijnde, wort vcrftaen, dat de Alenkhe oock
door dicfelve veranderingen wort gedreven.
Want in leven weecken is de geboorte een
kinds volkomen geheeld in 's Moeders Jicchaem.
Sevenuyrennae de geboorte, ^eeft
het blijcküjcke teykenen van 't leven of van
de dood. Seven dagen dacr nae , wort de
Navel vaft en geftrengelt. Tweemael feven
dagen daer nae , geeft het een klaer teyken
van 't gelicht ,daer nae fèven mael feven daegen
krijght het vafticheyd van zijn gelicht
en oock kenniife. En nae de leven Maenden
begint het zijn tanden te krijgen , en tweemael
(e-s^vi daer nae, begint het vaftehjck te
fitten, en driemael leven daer nae begint het
te fpreken , en viermael leven daernae , begint
het te gaen , en vijfmael feven daernae,
begint het de Melck wars te worden. Nae
leven laeren verwilfelt het zijn eerfte tan-
wort ftercker en krijght zijne llemme
den ,
vall. Nae twee feven laeren begint hy maniijck
te worden, enbequaem totte voortteiinge.
Nae driemael feven laeren komt
zijn baert voor den dagh,en hy hout op van
walfen. Nae viermael feven laeren ,
komt
de volheyt van leeden en fterckheyr, en nae
vijfmael feven laeren, is de volkomene
fterckheyd en kracht , foo veel een yder fil
verkrijgen , en die tijd , waer in ]?lato ftelde,
datmen trouwen mochte. Nae fes-mael leven
laeren bewaert hy zijn fterckheyd en
verkregen dapperheyd. Nae feven-mael feven
laren, voelt hy verfvvackinge van krachten
, maer een volkomen aenwas van reeden
en verftand. Waer over de Soldaten in defe
tijd vry wilden weien van den Oorlogh , en
een Vry-roede hebben, om dat zy nu mochten
in den Raed, of tot 's I,ands dienften gebruyckt
werden j waer over Horaims aen Mdicouu
fchrecf , dat hy de Vry-roede al hadde
verkregen, om dat hy aireede hadde geleeft,
viermael tVEDecembres, dat is , dat hy nae het
fevenmael fevende jaer toegingh. In het
achtfte levende laer konde men de volkomentheyt
der Reeden en des verftands fien.
Het negenmael fevende laer , bracht beleeftheyt
eii fachtuioedjcheyt mede. üet liei;-
291
de feven laer verlanghden meerendecis nae
de dood , waer over oock Sohn het menfcii-
lijckc leven fcer aerdigh afmaelt , dat in 't
70'^^ laer alle de liefiijcke ftemmen van
zijne Liere, te gelijck met het leven des
Menfchen,üphiel ; en alsmen't lèlve voorby
was , foo fcheen het dat de Menfchcn ^w^
wierden, en dan van d'cen dan van d'andcre
ihaere afdoolden.
Het kindeken 't welck drinckt,bediet dat
ó.Qs Menfchen leven door 't voetfel en door
de welgefteltheyt, wort onderhouden. Het
voetfel maeckt het felve welvaerende , en
wort door den mond genutticht^of door het
opperfte deel, en de welgefteltheyt bewaert
het in goeden ftant , en die moet welen in 't
geheele lichaem , als in de tcedere kinderkens
die daer wailen en toenemen. Gelijck
oock elders is gelèyt,
V I T A H U M A K A. Het Mufchlijcl^ Lncn.
En Vrouwe die haere Voeten tulTchen
E een rad heeft, daer fes dwersftockenni
komen , op een ronde voetftal , konnende
fich noch ter rechter noch ter fiincker fijdc
bewegen, houdende in d'eene hand de Sonne
en in d'ander de Maene.
Daer zijn lbo vecle en menigerhande
toevallen in't menfchlijcke leven, darfe door
de menichte felf in de pennen van die 't
fchrijven, en in de verftanden,die daerovei"
verhael doen, verwarringe aen brengen, fchijnende
onmogelijck , datmen tot foodanige
menichte van onverdeehjcke dingen foude
geraecken , die door veele gelijck-vormige
werckingen , een kennille voor fich felvea
konden baeren : nochtans foo kanmen van
alle dQÏc dingen een befluyt maecken , van
dat het leven onleker en vluchtigh is : En
daerom worden door de Sonne'^en Maene
de bovenfte noodwendighe oorlaecken ver-
toont , en door het Rad de benedenfte toevallen.
En alhoewel het Lott of de Fortuyne
geen faecke heeft buyten de voorvallen,
die felden gebeuren , en dat buyten de meeninge
van den wercker , niet te min , heeft
ons gemoed, door al te grooren geloof in 't
waer in het fich vont ver-
fêlve te ftellen ,
kort of beledight , lichtlijck plaetle van befondere
heerlchappye,in fich felve gegeven,
tot defe ingebeelde Godheyt ,
- Oo
van die dina
gen
-

292 Tld ongCYtiJle Leven, Vita Ikcluieta. Liefde, Uc,
gen, waer van men geen oorHiccke weet aeii
te \vijien,noch aen de Fortuyne,noch aen de
ftrafFe,noch aen 'tloff. En wy fullen re^i;en,
dac het Rad bediet de gcfchiedeniflèn ,"die
toevallige en bcncdcnlte oorfaeckcii hebben
, te wceten van de Fortuync, die van de
Oadc , met een Rad wort afgefchildert , als
die geene , diedeStaeten enhoogheeden,
nae haer welgevallen, drayt en keert.
Vita Inq^IIETA. Het onganse Leven,
DAt
het leven der Menfchen een gefta-
dige ongerufthcyd is onderworpen,
vort ons door Syfiphiu te kennen gegeven,
die vvelcke,nae de verlieringe van veelc Poëten
, nimmermeer ophout v.\n een fwacre
fleen op de fpitfe van cenen hoogcn en fleylen
bergh re rollen , tUewelcke altijd daer
iiae nederÜorccnde , ioo pooghrdeic ellendige
Moi";lche,die(clve wederom van nieuws
op de rpitlb des berghs te brengen , alwaer
om dien felven aldacr
hy niet machtigh is ,
vall te ho-iden. Waer over Ovidm feyt , dat
hem altijd een Iwaere fteen quelt.
De bergh is het beeld van onie leven.
Het opperilc des Berghs is de rufteen vernoeginge
waer nae dat yder verlanght.
De fteen is de arbeyt en moeyte , die een
yder acnnecmt , om daer toe te konnen geraecken.
Syfiphiu,nzc dat het Baptifla Rcnahhn uyt leyt,
iseeniiitbeelder van de ziele, diewelcke,tcr-
altijd nae eenige
wijl zy al hier beneden is ,
rulle verlanght : die welcke zy naulijx ver-
Icregcn hebbende , terftont nae een ander
lioopt. Want d'ecne ftelt zijne waere ge-
•lucklalicheyt in de eere defes werrelts.dVin-
dees in weetenfchanpen,
clcr in Rijckdom ,
die in de gefontheyt , dees in den rrcüijcke
naeme , die in den Eedelnian : En hier door
wert hy gedwongen dat onl'e begeerlijck-
Jieyd,aldaerhaere waere riifle moet vinden.
C A R 1 T A. Licfile»
"C En Vrouwe in 'r rood gekleet, hebbende
JLlboven op 't hoofd een brandende vlamyne
Vicrs , houdende onder den rechter arm
een kindeken, 't vvelck zy te fuygen geeft,en
1wee andere fpeelen aen haere voeten , waer
Tan 't ecnc haerby de flincker hand vat.
Ecji Nae volger Chrifti fondcr Liefde , is
als een ongetoondc en gantfch ontflelde
Luytc. En daerom wort de Liefde gefeyc
iugclijft te zijn , om dat zy ons met God en
d[Q.\\ iVlenfchcn iir Liefde en genegentheyt
vercenight , die al hoe langhs lbo meer acnwalfentle
, ons wacrdigh macckt der ecuwigerheerlijckheyt.
Het roode kle^d, bediet Liefde, om ree-=
den boven gefcyt , waerom oock de Eru) d,
in 't Hooge Lied Salomow , dele verwe , van
haere beminde, fêer lief hadde.
De vlamme Vicrs op 't hoofd , is door
haere wackerheyt, een teycken,dat de Liefde
, \\\Q. haere gewoonlijcke maniere , nimmermeer
ophout te wercken : eenige willen
voorders,dat door 't v\er,Chri(}ui fal verftaen
worden, in dele woorden : Ick^hcn gekomen dat
kk^Vier op der derden fende , en "Wat Wilde ie/^lievcr dan
dat het fchoo» hrande ?
De drie kinderkens , betoonen dat de
Liefde wel ecnc Deughd is , maer nochtans
heeftfe driedobbclde kracht , overmits het
Geloof en de Hope , fonder de Liefde dood
zijn ; 't welck oock dit gedichte uytdruckt
O heereli}cl{gcfehcncl{^ en oycrlipjielpand
Dat uyt den Hemel doelt^yan Gods vermogen handy
!
:

xji^foo kl{^haê een ftijlgc-adelt en verheven,
Liefde, C A R I T A. LiefkofcYtjCy &C. 29 3
Jck^fciui' u "waerde Lof den hoogflen luyfier geven :
Om dat ghy nhntier y\:oont m een hovaerdïgh }?ert,
24och in 7 ecrfuchügh hoofd, dat alle dingh vcnvart,
^iier fchuy'iiii \ f acht gemoed, dat flil en goedeniercn :
yerdracght,cn iaet u -Wirckniet in het 'wildc fwiercn :
Noch :ti/> door' t "wel doen floui, als't opgeblafen brcyn,
Jilaer hout door 't "waer Geloofen Hoop u ^iick reyn.
In 'Bjjckdoom,EiY of Stiet,joo fteldy lufl noch klacrheyt,
iAacr yjjt vervult met detigd, oprechtigheyt en 'wacrhcyt,
Ghy dcnckt van ntcmant quaet, O Liefdefuyckcrfoet
Ghy jiocckt een hcete vlam in mijn ver /^out gemoed :
yèrjaegt rmjn vuyl gepeins, en v;i!t mijn hert vcrwarme».
Dat -wondcrhjcken janckt, om rufien in u armen,
C A R I T A. Liefde,
En Vrouwe in 't root gekleet, houdende
E in de rechter hand een brandend herte,
en in de fliucker
armt.
een kindeken datfe om-
De Liefde is een bequaemheyt van den
wille , die van God is ingeftort , ons bewegende
om hem boven al , en onfen naeften,
iiXs ons felven, te beminnen.
Alet het brandende herte en 't kindeken
in den ra-m wortfe gcfchildert , om dat de
Liefde eenefayvere en brandende werckinge
in 't gemoed is, tot God en de fchepfelen.
Het hert wort gefeyt te branden wanneer
het bemint : Want de Geeften beweeght
vordende door cenigh vvaerdigh onderwerp
, doen het bloed te gelijck nac 't hert
optrecken , 't welck door de hette ontftelt
wordende , foo wort het gefeyt te branden
, daerom leyden de difcipulen van Emaus
OOck , hranden onfe hertai niet als hy met ons fpracJ{^ ?
En dit wort gemeenlijck van de Poëten mede
gefeyt, van degeyle Liefde.
Het kindeken "worter geftelt door gelijckheyt
der woorden Chrilfi y Wat ghy den
ninjien hebt gedaen dat hebdy my gcdaen.
Het roode kleed , hebbende gelijcknifle
van 't bloed,toont dat de vvaere Liefde,fich,
jiae *t getuyghnilTe Pj«/» ,
bloeds toe, uytftreckt.
C A R -1 TA. Liefde,
totte ftortinge des
En Sr. ifidoro Ruberti , Auditeur van den
Xardinael Saiviaü , een Eedelman van
groote^oeddadigheyt en geleertheyt , was
!
de Liefde , door een Olijfboom , vertoont.
alvvaer eenige tacken waeren afgehouwen,
uyt wiens tronck een vochtigheyt quam
vüeten, die eenige kruyderen en planten
voedfel aenbracht : een deel van die felve
quaemen uyren wortel van dien grooten
boom, en een deel derfelver,wat veerder.
lek gelove dat liy hierdoor heeft willen
afbeelden , dat de Liefde en die geene die
defelve wil gebruycken ,
eenigh voetfel van
fich felve fal affnijden, om een ander 't felvc
medctedeelcn. Voor eerfl fü hy zijn vrienden
byftaen , en daer nae , aen die vreemd
zijn. De kraydjens houde ick, dat zijn eenige
behulpfclen aen arme Maeghdekens,
om uyt te hylijcken. En de Boomkens acht
ick , dat eenige longehngen zijn, die hy hier
in Romen in de konrten en geleertheyt dede
opbrengen. Waer onder feer treflijcke mannen
zijn gevveeft , die in hooge Staet en eerampten
by verlcheyden Paufien zijn verheven
geweeft. En om dat boven op clen boom
een gelchrift llonde , Momns revivifcit , dat is,
al ftervende "Wort hy rccdcr ltvendi^h,\^c^\^nz het, dat
hy oock daer mede wilde feggen , dat ter-
wijlen hy oudt v/ierde en nae zijn eynde
liep, onderhoudende eenige Iongelini2;en,dac
hy in en door haer weder nieuw gebooren
wierde.
Care z ZE Amatorie. Utfkofcrye,
En fchoon en bevalligh Maeghdeken,
Emet fchoone Verwe gekleet , met ver-
fcheyden ftrickcn en luchtige loofwercken
geborduyrt , gekranft met een kroone van
klimop , houdende met een leergrooteaerdigheyt
twee duyfkens , een Manneken met
een wijfken, die met malkanderen liefkoofen.
Om dat de Liefkoofèrie een dochter varv
de leughd en van de /choonheyt is , daerom
maelen wy 't ontwerp van defe beeldnifTe
fchoon en longh.
Het fchoone en als boven geborduyrde
kleed, bedier, de boerterie en de veelerleye
en verfchcyden Mallerien en aenlockfelen,
waer door de Vryers tochtigh worden totte
Minne verfamingen.
De krans van klimop is 't eygen Minnebeeld
, dat iXti^e. plante gelijck , verlcheyden
Poëten feggeDjüm armt en over al vafl hout,
O o j waer

194 Liefdes pijnhgc of quellinge. Liefde totte Bcughdy Si. C,
W:iar zy mier aen komt. Waer over oock
Catitllui lèyt
:
o-f/f 't hert clcor Liefd is aeni^etafl,
Het hout, gf/f'f^ de l^inop, vafl.
Twee Duyf kèns hoirjfc mee beyde handen,
o:ndac de E;j;yptenacrs door dele dierkcns
de Minnekolerie uytdruck:en , om d.ir de(è
dieren niet verhe:nden,voor dat fy eerllliefkooldcn.En
omdat de Duytkens lbo groote
aenlockingen onder haer hadden, ib hebben
deGrieck'cn , diefelve Kiw toegewijd , om
d itfe uyt haer lelve , fïch verwecken torre
ÏVlinnchiften.Mcn Ibude hier van vecle meer
dingen verhaelen, maer ahbo van de Duyfjens
als van de klimop by {oo veel gewichtige
Schrijvers en brave verftanden , daer
af isverhael gcdaen,hoed'eene voor de kuljens
en d'ander voor de omheliïngen genomen
worden , paffende dit rotte hefkoferie,
foo wil ick my totte verklaeringe van dele
beeldeniile niet wijder uytftrecken , noch
ook het gemoed des LeferSjin't verhandelen
van geyle en gevaerhjcke dingen, ophouden.
A M o R Dl V I R T U. liqdi: toUc Dcughd, .
E En
naeckt kindeken met vleugels , hebbsnde
een Lauwerkrans on; 'c hoofde en
drie andere kranffen inde handen.Want van
alle andere Lietlien , die lbo verlcheydcii
van de Poëten werden afgemaelr gact dcfc
,
Liefde totte Deughd , alle andere in Eedciheyt
re boven, omdatle oock alle andere
dingen overtreft. Het wort met een Lauwerkrans
gem.ie!n,tot een teycken vanecrc,
die dcfe Deughd toebehoort. En oui te bctoonen
dat de Liefde tot dek Deughd on»
verderllijck is , oock hoe de Lauwer altijd,
groen blijft , en oock hoe de krans, die van
een Sperilbherondicheyt is,geene bepalinge
heeft, foo foumen oock konnen feggen , dac
de krans op 't hoofd Wijsheytbediec,en andere
Zeedehjcke of Hooftdeughden , als
Gerechtigheyt , Wijsheyt , Dapperheyt en
Maetigheyt, en om diclèlve Deughd dubbel
te vercoonen , ^oo wortfe door den circkel
en re gelijck door't getal van dryen/t welck
een volmacckt getal is , door de kroonen
uytgebeeld.
T o R M E N T o d' A M O R E. Lkfdcs
pij>'-!'!^e of quelimge.
E En rreurigh en fwaermocdigh Man , in
duyfter bruyne kleederen, mee doornen
omwonden , voor zijn hoofdcierfel lal hy
een hert hebben ,
dit mer een pijl is doorfchooren,met
twee Hangen die daer ronroni
fungeren. Hy fal de opene borft,die van een
Gier vcricheurt is, vertonen, en mer beyde
handen zijne droefheyd en zijn pijnlijcke
quellinge.
A M o R del PROSSIMO. Liefde
des Naeflen,
En Vrouwe diewelcke adelijck gekleet
E is, hebbende ter lyden een Pellic len met
haer Iongen,diewelcke met haer eigen beek
haeren borft opent, waer uyt het bloet komt
fpringen, met d'eene hand toontfedatle een
arm Menfch van der aerde wil oplichten, en
met d'ander reyckt zy geld uyt , naer do
Ipreucke Chrifit.
Amor di se stesso. Eygot'Liifdré
't NAer oud gebruyck wort Naniffus afgebeelt,
dat hy fich in een fonteyn fpie-
gelt ; Want de Eygen Liefde is niet anders.

Liefde tot God, Amor vebs
als fich fchoon te laeten duncken in zijn eyecn
werckeii, en d.it met groot genoe>^en en
yervvonderiiige. En dit is een verdrietige en
bclachlijcke laecke,geli)ckre oock befpottelijck
en ong.luckigh van de Pocten over
den fabel van Hirciljin befchreven is :
Ghy die lil iii u jot bedrijf.
Jicht -welgevallen aen u lijf,
^oifchoonheyd, Kijcl^doom, en aen Staet^
f_y(e>ieygen Jl'ijsheyd, eygen haet.
Die bityten 't fpoor van 'i algemeen
V Wtphcyd acht en anders geen,
IQotni hier en pet Narciliiis aeny
yd Eygen-Liefl en pitte ^vaen,
Die in -iijn cygen jVtjsheydfinoorty
jVaer uyt dan I^JWt een biiemken voort,
, , De Ey/en-Liefd is oock^ ccn bloem,
„ Van "wind, van ^vaen, en valfche roem,
Amor verso Iddio*
Liefde tot God,
,
s
EEn Man aendachtelijck met het gefichte
ten Hemel gekeert , alwaer hy mette
flincker hand nae wijft , en me«e rechter
toont hy zi}n bloote borft.
O I D D I O. Eygefi Lreflejècc, 295*
Amor DT Stesso. lygen-LUfde.
van Giov- Zaratino Cafiellini Rotnani.
En Vrouwe met Véfteana of Winterkers
E gekroonr, dragende nae de fiincker hand
een volle opgehoopte fack op hacren rugge,
en in diefelve hand een roedeken daer een
rolle aen vail is gehecht, daer't woort Philautia
op ftaet, hebbende in de rechter hand een
Narcis bloeme,en voor haere voeten lal ecu
Pauwe ftaen.
Daer is geen fvvaerder (aecke als fich felve
te kennen. Het Orakel of Wonderfpraek
te Delphos van eener gevraeght zijnde , wat
wegh hy , om rotte geluckfaehgheyt te geraecken,
foude inüaen ? wierde geantwoort,
Soo ghy u felvc leert /jennen. En gelijck dit een
fwaere faecke was , lbo wierde dit door een
gemeen Raedbefluyt derGriecken, bovenhet
portael van den Tempel te Delphos gehouwen
, K^nt u fctven. Een fj:>reucke die Socrates
, (^pol/o toeeygent. Dele fwaerigheyd.
van lïch felve te kennen wort door de Eygen-Liefde
veroorfaeckt, die een yder ver-
blinr. Horatm leght : de blmde Licjde :^ijns felfs,-
En om datlè blint is,doet(e dat wy ons leive
niet kennen , om dat yder fich laet duncked
dat hy hupfch, aerdigh en wijs is. Varro feyt
het felve. ^ocrdto plagh te leggen , foo men
in eenigh Ichouwlpel belafte, dat alle kleermaeckers
of andere handwerx luyden Ibu-
(\ex\ opftaen,dat niemant anders alsdefefouden
voor den dagh komen : Maer lbo men
geboot , dat fich alle wijle luyden Ibuden
vertoonen , hy geloofde, datle al te faemen
fouden opftaen. Want yder laet fich voor-»
ftaen dat hy wijs is. ^^rijloteles hout, dat, om
dat fich een yder Menlch felve bemint , hy
dat al wat hy doet
fich oock laet duncken ,
of leyt,aengenaem enbehaeglijck zy : nae 't
Ipreeckwoort, yder dunckt dat ^ijn nyl een Vakl^xy»
Yder Ichept in 't zijne behagen, lbo in zijne
kinderen , vaederland , manieren , boecken,
konlten , inbeeldingen , vindingen en werc*
ken. En hierom leyt Cicero tot i^tticum datter
geen Poëet of Redenaer is gevonden,die
niet hout dat het zijne liet befte zy.'t Welck
Catullui, als een gemeen gebreck, beveftighc,
alhoewel hy van Sufftnus fpreeckt. cJrifioteles
ftelt in zijne Zeedekonft tweederleye llagh
van eygen Liefde : d'eene die daer is Ichan-»
djgh en lafterlJjck,4'ajitler die daer is loüijck
CD

io6 ^'^^^^ Lh'fde,
en prijfclijck , en da: n.ic de reeden. De
Liefhebbers van fich fclvc , en d.itnacdc
reeden , foecken andere in c]e Deughd , eer-
baerlieyt en andere in'-vemiige goederen re
overtreffen. Maer daer is eenander ilagh
van deaghdi:;c en wij(e, dieniet feer prijl-
lijck zijn , diewe'cke vermcrelijck door eyecn
Lief.le vcrblinr , fich lieten voorflaen,
aatfe wij (er zijn als andere, verheffend e haer
eygcn v.'erck, iich over haeren ilijl verwonderende
, verachtende en tegelijck metonbetaciiilijcke
woorden qcv\s anders doen
vernietigende, en dat buyren alle reeden,
hacr felven Acn loff, buyten wacrdigheyt,
toefchrijvcnde. Derhalven feyde 71?^/^^ , de
ecrlle onder de v.'ijfen van Griecken , darter
geen Iwaerder faecke was als fich fêlve te
kennen , en geen lichter als een ander te berifpen.
't Welck de eygenfuchtige Menfchen
doen. Want wie lichrlijck een ander
berilpt en laftert, geeft te kennen dat hy vol
eygcn Liefde en roenvgierigh is , gelijck Plutarchi's
in zijn verhael van den Vriend en
V'leyaerr aenwijfl: , feggende , de berifpinge
ftratt de eygen liefde en ontdeckt eenige karicheyt
des gemoeds. Roemgierigh en vol
cygen Liefde is geweeft fu[}i(s Lipfïus, die fich
in veele plaetfen ontdeckt mild te zijn in 't
lafteren, niet om zijn goed duncken te openbaeren,maer
om andere te berifpen. Voorts
haelt de Schrijver Lipfum over den heeckel,
door zijnen opgepronckten en gemaeckten
(lijl, die hy uyt de oude dichters en verlepte
Poëten hadde getrocken : en alfoodit ey-
^entlijck de Latijnen raeckt , hebben wy dit
llechts aengeroerr. Om dat den voorgenoemden
Lipfim op verfcheyden treflijcke
fchrij vers, doch infonderheyt op Bcmhum bijt.
Doch defe vermetelheyt baert haet , maer
Zeedicheyt Liefde , gunfte en goedwilligheyd.
De Nimphe feyde tot Narciffum, ge-
lijck StücUs verhaelt, Veele fullen u haften ,
N fehe te feer bemint. Inde eygen Liefde blijft
foo ^hy
de Menfche befpott, gelijck zy de onreedelijcke
dieren befpotten , om dat zy meer be-
hagen Scheppen in haer eygen gedachte,
sds in andere. PUto feght, de Henne heeft behagen
in de fchoonheyt van haer geflachte,
de Hond in de zijne , de Os in den Os , den
Ee{el in den Eefèl, en 't Vereken dunckt dat
hy de fchoonfte van allen is. Cicero feyt in
ïijne Nacuyrc der Goden,wwt|/7 dotter eem^h
A M O R Dl S T E S S o.
gciljcrtc in 't "w'acter of der jcrde is , dat r.iet ïn ^^ïjn cym
gtn aert cox fondcrlhigh vcrfmaccktfchcp: ? en VOegh-
ter dit by : dtttcrfoo grcutc kracht m de A'dtuyre /V,
dut de McKjch r.kt "Wil uii c-:n /'ienfche gel.rk x.ij>', foo
"w'd occk de Mieic denl\iicrc. Mier de eyo-en lief-»
de heerfcht noch te meerder in den Mcn-
Iciie , om dat hy lich vcc-l tref.ijker en braevcr
achtj als andere iVleidchen, alfoo hy ikh
iribeeld dat niemnnt cenMcnlchis, als hy
felvc , alhoewel hy weafcht nae 't geluck,
daer in andere Menlchen ,
en voorijroet overtreifen.
hem in welvacrc
De eygcn Lief ie i? aoor een Vrouwe afgebeeld
, om dar diefelve den Vroukens
mecfl is iiigewortelt, aengelien een ygelijck
hoe lelijck of mal darfe zijn , haer fel ve laeten
voorllaen datfe fchoon en verltandigh
daerom wort haer de Letter rol met
zijn ,
het woord Phd.iiitut , dat is cy^en Liejde ,
hand gegeven.
in de
Met Vef.caruh zy gekroont,een kruyd dat
in Egypten wies als klimop, met klavierkens
uyten purperen, met een witte wortel.Wanc
de Griecken , infonderheyt Ti-.cophralhn getuyght
, dat wie een dragma daer van indronck
, fich foudc beten voorllaen, dat hy
de alderfchoonrte is. Daerom feytmen,
door boerte , dar die met eygen Liefde geplaeght
is, drinckcn fal van dele wortel j eta
d'oorfaccke waerom zy oock de Narcis in
de hand heeft, is yder bekent,om dat geüjck
Ovidius van hem verhaelt,hy fich inde fchoonheyt
van zijn eygen beeldenilfe Hefkofende,
verandert is in een Nurcts bloeme. Welcke
bloenie vcrwonderinge aenbrenght. En de
Minnners van de eygen Liefde verwonderen
llch door ontroeringe, van haer eigen felve.
lae daer gebreeken geene, die door eygen
Liefde overgevoert gedencken , , datfê
in alle haer doen zijn Niirci[fen. Maer defe
fïen de groote iack van onvolmaeckthedea
niet, die over haeren rugge hanght , gelijck
Stiffcnus , die fich voor een fchoon , lieflijck
en braef Poëet uytgaf.niet eens merckende,
dat hy onfapigh en een lompe Poëet was.
Waer over C>2tuüui befluyt dat yder die in de
eygen liefde is verblint,een rechte Suffenus is»
Want yder vol gebreecken, kan zijnen faclc,
die op de rugge hanght, niet mereken. En
dit komt door eygen Liefde , die de finnen
verdonckertjdatfe als betovert zijnde, andcrcr
luydcn gebreeken » oocK hoe kleyn die

"Behorïnge ofhe^YOevinge der Liefde, Liefde die geUmi li, 297
zijn , wel weeten te fiften , kennende haer
ey*>-en,hoe groot die oock zijn, niet bemerc-
ken. 't Welck

298 Liefde die geumt Is» A MOR Do M A T O.
bl\i(chte fackel hont, hebbende in Je rechter
liand een Sandloper , en in de flincker een
inager en teeder Vogelrjen Q'indM geheeten.
Hy hout den boogh, pijlkoocker en uytgebluichte
fackel onder zijne Voeten , tot
een teycken dat hy is geteiiit. Want zijne
wapenen af te leggen , is een tcyken , dat
men t'ondcrgcbracht is en verncerdert.
Daer is ter werrcld gecne faecke die de
ï icfde meerder kan temmen en uytbluf^
ichen als de Tijd end'Armoede.Dc Sandloper
die hy in de hand heeft, is een beeld van
den Tijd , die een Lccrmecller is van alle
Mcnfchlijckc hertztochten en ontfteltniflen
des gemoeds , infonderheyt van de Liefde :
ten wclcken einde hy verlanght om zijne
beminde ,
genieten ,
fwacke en broofe ichoonheyt te
maer als de fchoonheyt door den
Tijd is verandcrtjfbo verkeert oock de Liefde
in andere gedachten. IcL hebbc haer ccrtijts
hcmuit , Icyt Pldi'.tm in zijne Epuhcus , maer nu kyt
7rjy een ander jorgc in't gemotd, VoortS lêyt hy in
zijne MiificUurtv. Ghy ^ijt em rechte Sotünne^dat ghy
tr.ccut , dat ghy han gciuyrkh tot uyi'en goedgunftigen
ynend fult hebben, Ic/{ "waerfchoww u , dat hy n door
ikn tijd, of als hy ii fait is , fal verlaetcn. En nOch
laeger vertoont hy, dat de gelegentheyt ophoudende,
oock de Minncicracht fal ophouden,
wanneer de leughdlijcke verwe , door
den tijd lal werden verandert. c/fA d'Ouderdom
dit hoofd van :^ijnc ver^xc hadde ver\vi[feh , is hy
"Van wy i , en heeft my oock^verljeten , en dit fal u
cocl^ gebeuren. lek gclove dat dit het feggen is
j];ewecft: van Demojihaies , d.it de Minnebrand
tiie binnen de borft is ontfl:eecken,niet door
nacrlHghcyt maer door traegheyt , en door
inieldei van den tijd , wort uytgcblufcht en
verlmolten. Mijn Landsman Coppetta , be-

ylen ,
Liefde Vtw een goedgerucht»
doch zy geveii ilch daer door niet in
dielèl ve. Hierom voerc de Ridder Guarmus,
7.ijncn IJirtiüH! in, die in zijne heftige Liefde
aldus kIriC'j;ht: hk^Vmd' geen rucd ais door den dood.
Waer op c^Jmmlln antwoort
Den Dood ; ey luypcrt 't is macr M'ind,
't Zijn -woorden van ccn VcilUS kindi
Die doiir de [.i(fd' is ocngehrant,
En y,-cnliht fich, uyt verdriet, van kant,
Hn Tcrqiuiio Tajjo in zijn Harderlangh van
Anunta, i'cylJct{fie datyder dicdcr mm,fichjhax met
den dood d>eygt,doch de dacd vohhtcr feldcn. \ Is ons
dan ycno'ci^h dat wy hebben vertoont , hoe
de Liefde "voornaenihjck, van de rampfalige
Armoede , en door den Tijd , WQrt getemt en
t'ondergebracht»
A ^! o R di F A M A. Liefde van een goeA gerucht,
En nackt kindeken mfetLauwertacken ge-
E kroontjdacr denbakelaer noch aenhangt,
hebbende in den rechter hand een Burgerkroone,
die 't fchijnt over te leveren , in de
(linckcr lalt een Beleegerkroone hebben , en
ter lijden op een voetftal, fallen de kroonen
bclbnderlijk ftaen,-nie de Romeynen rot een
teycken van dapperheyt gebruyckten , te
wceten de Muyrkroone ,
Scheepskroone,
Legerkroone , en
c^idus GcUiiii verhaelt in zijne Attiithe
nachten, dat de gulden triumph oï Zeegkroone^
wacrmede de Capireinen of Veld-Overften
van outs wierden gekroont , van Laurier
•was , en de Belcghkroone van gras. En dele
wierden aen die geene gegeven, die alieene,
in eenigh uyterrte gevaer, het gehcele heyrleger
hadden verloft. Of die 't heyrieger
rontom hadde verlicht. De Burger kroonc was
vaneyken loof : en d'Oude kroonden oock
alki de beelden van lu^iter met eyken loof,
als of hy een kenteyken was van 't leven. En
de Romeynen plachten een krans van eyken
acndie gene te vereeren , dieeenRomeyns
Burger by 't leven hadde behouden , willende,
daer door , een bediedeniffe van't leven
uy tdrucken , als die aen andere was gevveefl:
de behoudinge van't leven. Zy plachten
oock een krans van larcio,of Eyeken te maken,
nae de gelijcknifle van dien boom. De
A/«_jfr;{Toow,wierde aen dien Soldaet of Capiteyn
gefchoncken , die eerft op des Viands
Muyrejj was gekloniman. De Lcegerl^^oom
:
Liefde tot het Vaderland, Scc. 299
wierde vereert aen die gecne ,
die ecrft des
Viands borftx^'ceringcn en Wachthuyfcn
hadde befprongen. De Scheepskroone wierde
gegeven aen die geene , die eeril des Viands
Scheeps-vloote dorll aenvallen. En dcfc
drie wierden van goud gemaeckr. De Aluyrm
kroone was met toorens, als dickwijls de llads
muyren waeren,diemen was opgeklommen.
De Ixegerkroone was nae dc maniere van een
bolwerck. De Scheei^skrooie was als een gallioen,of
rteven van een Schip, afgebeelt. En
dit is het geene ons heeft goed gedacht ten
dienfte van den Schilders , aldus uyt te becU-
fien?
A M o R d^li* ^P A T R I A. Liefde tot het
Vaderlaniéff' ran Zaratino CafleUini.
EEnjeugdighlonghman, ftaendc tuffcheti
opgerèiene roocic en viervlammen, maer
die lich met een vrolijck gelicht na den rook
keertjhoudende in de rechter hand een krans
van Gras , in de flincker hand eene van Eycken:
voor fijne voeten,van d'eene fijdeis een
diepe kuyle , vertredende van d'ander fyde
feer onverfaeght Sabels AVapenen,Schilden,
Harnaflen,en Meffen, en overmits dit over»
een komt jne: gelijcke omflandighcden , als
Pp a wy;

300 Liefde tot het Vaderland.
wy iullcn fèggen,foo hebben wy hem op de
oude krijghsmaniere afgebeeld.
Ecu frilch en jeugdigh longman wort hy
gefchildert , om dat hoe de Liefde tot het
Vaderland ouder is, hoe zy krachtiger wort
en meerder bloeyt,want zy verfwackt, noch
verheft haer kracht nimmermeer.daer nochtans
alle de andere Minne-Liefden ophouden.
Een Ridder nae dat hy lange tijd, zijn
Beminde fal hebben gedient,foo fal de Minnefickcl
door de kille tijd en door d'oudere
laeren uytgeblufcht zijnde, andere gedachten
mede brengen , en metter tijd verkoelen
: maer de Liefde tot het Vaderland,
nimmermeer. Een koopman door dewinft
en gcldhonger acngelockt, fal zee,onweder,
noch eenigh gevaer aenfien,maer fal tenlae-
llen noch verlangen, om den Oever zijns
Vaderlands te Betreeden. EenHovehngh
verleckert zijnde, door eerlïicht en ftaet, en
hooghdravende te Hove levende, gevoet
zijnde door een bedrieghlijckehope,denckt
niettemin dickwijls om zijn neft daer hy gebroet
is. Een Capiteyn nae dat hy veele
lacrcn in den krijgh fal zijn geweeft,om een
heerlijcke naeme en eere teverkrijgen,keert
noch ten laeften nae zijn Vaderland, om rulle.
Laet ons hier de fchrandre Vlyffes tot
een voorftel dienen,diewelcke verkeert heb-
gelijck een doorluchtigh Capiteya
bende ,
betaemt', in de aldereedelfte deelen van
Grieckenland , en boven maetenlieftalligh,
zijnde aen des Keyfcrs Hof, verlanghde al-
tijd nz&Ithaca , zijn Vaederland , te keeren,
hoe klippigh,leelijck en dorr' het oock was.
Defe Liefde tot het Vaderland is een eeu-
Vi\o-c en gedurige verbintenis en eere,die een
ygelijck van natuyrlchuldigh is gelijck een
,
kind acn zijn Vaeder , weïcndc daer in ge-
hebbende locht en leven daer in ont-
teelt ,
fangen : En voor foo veele Vlato in Crito>K,Q\\
Uicrocks beweeren , foo is het meerder verbintnis
en eerediemen bewijft aen 't Vaderland
, als aen Vaeder en Moeder , waer van
't Vaederland den naemeheeft. Van 't felve
o-evoelen is mede Plutarchus in zijne Zeedehandlingen
, daer hy feyt, Vbonvaer ka Vaeder-
land , 0^ dat 'ick^nae der Cretetifers maniere (^eecl^ , is
meerder in u als u Moederland, en heeft meer recht als it
Vaeder of Moeder. Door foodaenigen treek en
natuyrlijcke genegentheit komt het, dat een
ygelijck zijn Vaderland, fondej: uytneminge
A MOR della P at ri a.
van plactfe.hoc flecht ofgroot dat liet oock
magh wefèn , bemint, pe VlylXesyldefoo [eer
nae de harde /(lippen van Ithaca, als Agameainon,
nae de cedele muyrcn van Mycenen.^ flhit nicmant
bemint yjpt Vaederland , om dat helgroet , maer om dat
het :^ijn Vaederland is , fcyt Seneca de Pililolboph,
De Liefde waft noch foo veel te meerder in
de herten van de Burgeren, dar zy oock,ais
verblint zijnde,niet acnfien de heerlijckheyt
van eens anders Vaderland ,
maer een ys^elijck
bemint zijne daelen , weyden, bergen,
hoyblocken , jae zijn woeft en wild Land,
meer als de eedele ftad van I^men : en hier
uyt komt het gemeene fpreeckwoorr , dat de
Vaederlandjche roocl^ ons doorluchtiger fchijnt , als der
vreemden vier , en daerom is hy by den roock
geftelt, daer de vlam hem over de fchoudcrenvlieght.
Hier uyt fpruyt hetgeenedat
Homerus van Vlylfes verhaelt , dat hy wenfchte
te fterven, wanneer hy flcchts den roock van
zijn Vaederland mocht fien. En dit finghc
Ovtdius mede in zijne Dichten, de Ponto :
Vlyfles :(ijnd een Man vol wijsheytengeeerty
Wenfcht "wederom te fien den roocl{_ aen 's Vaedcrr
heert t:
Icl(yveet niet hoe defucht des Vaederlants l{an trccken^
Die in elx hert gegrift ,dees vreughde i^an ver-\vccl(en ?
IVat overtreft doch Room ? "waer 's kouder Land
als Schyt ?
Het [nootje hy ver /(iep, en 'tfchoonfle hy verfmijt,
Lucianus feyt mede in 't lof van 't Vaederland,.
dat de Vaederlandfche rooc/{ycel luchtiger brand, als der
vreemden vier^ Dit 's dan geen wondcr,dat alle
vreemdelingen Roomen lafteren , als die dan
hierin, dan daer in haer Vaderland prijfcn i
Want de Liefde verduyftert haere oogcn,
datfe eens anders grootheydt niet konnen
onderlcheyden : En daerom flacn zy ^recii
acht op het waerdige lof ,
waer door zy
haer onverftantte kennen geven : alhoewel
Euripides fèght , dat :iy niet recht verpandigh :iijn , die
eens anders manieren ai Vaederland meer prijfen, als haer
eygen. Doch nae mijn oordeel acht ickdie
verftandiger , die de hoedacnigheyt van de
zeeden en verfchillen van plaets tot plaets
recht onderfcheyt. Laetle dan het deckfel
van de verblinde Liefde tot het Vaderland
van haere oogen , weghdoen : Laet(è het
waerachtige fien, ibnder lucht : Laetle mee
t^hanaus , die hoewel hy lelve een Heyden
en Grieck was, feggen , dat Romen een Hemels
Vatderland tf,f« een /(ort begrijp van degeheele fVerrelt,
,

Liefde tot het VaedcrUnd. A m o r del Ia P
dat Romen de opperde ^voonplaetsis,\an de Menfeh-
lijcke henlijckheyt, nochdaer is oock geen foo verre afge-
fcheydt n hoeck La>ids^die 'tfrlvtfoude derven ontkennen.
En ofwel diefelve Pctrarcha in eenige klinckdichten
daer van qualijck Ipreeckt, lbo verbetert
hy nochtans fbodanige doolinge,met
een overvloe^.ligh lof in zijne Latijniche
wereken, alwaer hy dapper uytvaerttegens
GaDim y waer in hy ü.men noch dit eedel lof
geeft , dat Romen is het hoofd des Jl'érrelds , K^o-
ningimieder Steeden^ Zeetel des i^/x, de Burgh des Ca-
tholijcken geloofs , de fonteine van alle gedenckyvaerdige
gefehieden'tjj'en,. En foo hy '^t hadde gefien,in (bo
heerlijckenftanr, als her nu is aengewollen,
en boven maeten verciert , hy foude nier
minder gefeydt hebben, als dat deMuyren en de
PaUeyjJèn'wel'waerente needergeflort , doch dat de eere
\an haere naeme onjlcrflijck "Wds. lae hy foude veel
liever gefeyt hebben,dat tot de eere van een
onfternijcke naeme, deeeuwigheyt en de
verheven Majefteyt met defe Stad wel over
ccn quaniiWant in diefelve Stad blincKt uyt
ATRIA, 301
Hemeirdi in der wacrheyt, niet foo veel belano-ht
de fchoonheyt en lieflijckheyt van
haere gelcgcnthcyc en de vriendlijckheyc
van de locht , imcr voor lbo vecle , om dat
God aldaer zijne Heylige Kercke heeft willen
bouwen , zijnde dit defitplaetfe van zijnen
Stadhoudcr,die de fleurelen des Hemels
houdt en de Hemelfche Ichatten uytdeelt.
't Is oock een kort begrijp van de Wereld,
om dat in dele plaetfe niet alleene verfcheydene
Volckeren te faemen loopen , fbo uyt
Vranckrijck en Hifpanien , maer oock foo
fietmen aldaer, Griecken, Armeniers, Duytfchcn
, Engellchen , Hollanders , Switlers,
Mul^oviters, Maroniten, Peruanen, Africanen,
Traciers, Moren, Iapone(en,Indianen,
Scvenbergers , Vngeren en Schyten , en ge-
de glans van de nieuwe gebouwen , die als
benijders zijn , van de oude heerlijckheyr,
wiens voetllappen een verwondcringe en
een regel ftellen aende Bouwkonll/Daer
zijn de wijde ftraeten , daer fietmcn de vcrheventheyt
van de trotfe Paleyfen , Obelifcen,
Columnen, Bogen en Tropheen , daer
worden de wonderlijcke en felfaeme flatuen
bewaert, van de alderoudfte beeldhouwers,
die van Plmiui genaemt zijn , Nwbe met haer
Soonen, Laocon,Dirce :{en den Stier gebonden
en veel andere : waer toe fich oock voegen,
de nieuwe beeldhouwerien en fchrlderien,
diewelcke tegenwoordigh de goede naem
van de Oude niet wijeken. Boven dat iffer
degewoonlijcke loop van den Ttber, de Koningh
van de Revieren , daer zijn menighte
lij ck ^ihanttui fêyt , Soo yvoonoi in dïsStaclgchcek van buyfèn of waterleydingen,en lopen ver-
yolcl^eren, als Capadociers, Schhcn, uyt Ponto , en -verfcheyden fpringende fonteynen, met fchoofcheyden
andere , •\velcl{eri hrwoonende toeloop is , van 't
yblck des geheeUnbeyooonlijckcn aerdbodems. Op defe
maniere komen alle de deelen des Aerdrijx
van felf , om vrywilligh met haer bloed en
met haere kinderen dienftbaer en burgers
van B^men te vvefèn , als her hoofd van de
Werld : Waer over met groote reeden i^omen
genaemt magh worden een Toevlucht,
een fonneel , een Tempel en een kort begrijp
van de geheele Werlt. En wy konnen
Beveiligen 't geene Petrarcha feyt, étgetuygh ick^
iie waterbacken: daer bloeyen devcrmaeklijcke
Lufthoven door de hovaerdige en
breede bergen en heuvelen.En 'r welck noch
meeft betreft, foo fietmen menighte van
Kloofteren , heyligeplaetfen , Coflegien en
heylige Kercken 't'hoofd in de locht'fteken.
Voor fbo veel 't Roomfche Hof belanghr,
fbo kanmen dat by een Hemelfche Hiërarchie
of Engelordre vergelijcken : gelijck Pias 1 1
fchrijvendeaen Martimm, feyt ghy , fult [eggen
dat het Roomfche Hof een Hemelfche Hiërarchie ^f-
///f^ is : doorloopt en doorfiet de Wereld , doorfmjfelt
der Princen ge'welven en letnati op der Koningen Hoven,
enverhaeli ons dan offer een Hofis, dat hy het (^pofclifche
magh "Werden geleecl(en ? VoOT fbo veele de
eedele verftanden belanght , die altijd daerinne
bloeyen, daer van is't onnodigh tefpre-
Want daer in worden geboren en ko-
ken :
men oock van buyten in,de aldergeluckighfle
verfïanden,die aldaer,als her goud in den
oven, gefuyvert en geiijneerr werden : Hier
uyt komt het, dat veele met een broeck vol
winds en opgeblafen van hovaerdye in R^men
ver fchijnen , en vermetelijck haer laeten
duncken, datfe war weeren, diewelcke daer
nae fbo needrigh als een Lam, en dat vol befchaemtheyd,daer
uyr fcheyden,maeckende
geen rekeningh aldaer te blijven , om datfe
aldaer haer naeme en glants verliefen , even
gelijck de Revieren die fich in een groote
Zee ftorten. Swijgh f «/?«$ Lipfius , die in 11
eerfle boeck in den xxi 1 1 brief, Romen derfc
verwijten dat het is een woefle en verwarde
Pp 3
ftad.

3C2
ftad
Liefde tot het Vacdcrland. A m o r della P a t r i a.
en dat tr^ntfch Italicn ongeliavent en
Ongeboinvtis , lbo van lof als maw fchrific;"!.
Al even eens alsof al zijne wijsheyd niet i;c-
§rondet waere op de oude Roincynfchc
chrijvers, hebbende oock gelecrt by de
nieuwe Italianen, lbo vanZ>Vroi/i/,'cyen door den verleed en
meerder doen. Want wie 't gehecle lichaenj
des Vaederlands helpt , die helpt oock eerj
tijd,roo vintnjcn tegenwoordigh .illeen in 't yder Burger , zijnde die een lidt aen 't Vac«
Colle^ie van de Cardinaelen , Hillorifchrij- derland. lek Icgh meerder , dat die geene,
vers, Redenaers, Rec'ntsgcleerdcn, Philofophcn
en Thcologanten^fo eervaren en ovcr-
die aen een lidt hulpe betoont , geeft oock
heyl aen 't geheele hchaem : En derhalveij
yloedigh in de fchriften , datlc alle andere
X'olckeren daer door konnen beichaemc
m iccken , als Bcüurrrm in de Theologie en
Philolbphie, Mir.ncii en Tufcus in de Rechten,
wie eenen Burger verloft , helpt oock het
Vaederland. W.mt het is een vorderlijck(?
fiiccke aen een ftad,de behoudcnifie van eca
trcflijck en behulpfaem Burger. En hierom
cyffcay.. CWc«.'.:in de WcUprekenthcyt, en B.i- wicrdc noch een andere van eykcn loof, aea
ro-iiius in de Hillorien: waer van rueu kan leg- die geene vereert , die eenen Burger in deia
gen 't geene Vano van .^upftimis feyde , dat hy
po veelt hjidJe gclefen,dat het t$ verwonderen was,
fiagh by 't le\en hadde behouden. Van Eycken
wierdefe gemacckt , om dat de alder-
fiat hy tijdhadde om te fchrijuen , en dat hyfoo veeïe oudfte haer voedfel van de eyckeis rrocken,
en daer by lecfden,gelijck^.Cc7//;r< verhaelt;
En Plnturchus fegt mede, darmen de Liefde van 't
Vcederl.tnd, voor eerft behoort te omhelfen., doch in 't
gemeen, het geheele Vaederland, en ten tweeden eer%
ydcr Burger in 't befonder , ten rfteeflen voordeel , Tfr»
troojiinge en rufie van de flad.
De diepe poel voor zijne voeten , en de
W'apcnen , die hy onvcrfchrocken vertrcer,
drucken uyt , dat hy alle gevaer des levens
veracht, die hem uyt Liefde des Vaderlands
foude mogen overkomen gehjck t^nchurus
j
de foone van den Koningh MicLts van Phrigien
, en de Romeyn Aiarcus Curtius , die fich
vry willigh,voor de behoudenifle van't Vac-
derlant, ftorte in de peftilentiale aerdklove :
die in mannelijcke aen-
en duylent andere ,
vallen en tochten, haer bloed,voor de Liefde
van 't Vaederland , hebben uytgeftorr.
Ncjlor de vermaerde Capiteyn , willende den
vermaerde Trojanen moer geven,om tegen
de Griexfche fcheeps-vloot ridderlijck te
vechten , vermaent haer , foo iemant hierover
foude komen re Cieavelen^dat het Toet

Ltefde tot hel Vuederhnd.
'en eedijck {ow^v^:: wcelen voor 't Vaederland
te ftervcn , aUvacr hy leyt
Gaa \'ïy dca giocU vhot te l(eer,
TViim ^v'le gcycont of (lort te neer,
Hy Paft met lof. Het ts geen [chand^
Te jleïven vo-^r k}}» l'^^iedcriand.
Horatiiti re

3 04
'^ Lichaem des '.Jiletjfchen,
Door Overdaed, en Ledigheytt
En al wat totte lujlen leyt.
Indien ghy defeftutten fchetift,
Tcjfont -vewalt hy en hy treurt
hl korter tijdfoo fal Ktjn kracht.
Verdwijnen en zijn t'onderbracht»
Impassib iLl TA. Lijdcloosy vry van
DEIe
fucht of lijden,
is eene van de voornaemfte gaeven
van een verhecrlijckc lichaem ,
gelijck
de Theologanten verhalen. Daerom'wortlc
nacckt en Ichoon gcfchilderr , datfe boven
de Elementen en buyten de verderflijckc
dingen mette voeten wort opgeheven.
C ORPO H U M A N o.
Mcnfchcyi,
^
't Lichaem des
'tT rAlt dickwijls voor, om 't Menfchlijck
V lichaem, eu de ziele in 't belbnder op't
toonneel te vertonen. \Vy hebben defebeeltnide
in't een en 't ander aireede aengeweièn,
gelijck op zijne plaetfe te fien is. Maerdit
oient eerft gewaerfchomvt , dat vvy door 't
Menfchlijck lichaem niet vcrftaen , hetlicchaem
, dat in der daed , van de ziele afge-
Icheyden is , anderfins foudemen een doode
romp fchilderen : Maer verftaen de ziele
inet het lichaem te faemen,die den geheelen
Menfch maecken, en die door fekere Poëtische
beteycknifle endoor de gedachten en
inbeeldingen genomen worden , als of yder
door fich felf beftonde.
Wy vertoonen dan een Man , die mette
bloeme Liguiirum of keelkruyd gekroont is,
zijnde prachtigh gekleedt , met een linnen
Lantaerne in der hand, van die flagh diemen
hoogh en leegh treckt, fonder licht, met dit
oplchfift , d limine Vita , dat is , "van 't licht komt
het teven.
Met Ligujlrum is hy gekroont,om dat dappere
Mannen 't leven der Menfchen daer by
Ilebben vergeleken , en dat ten aenflen van
de broosheyt en fwackheyt des Lichaems,
mette vergelijckinge van de bloemen , waer
van ick niet weet , datter iet vluchtigers is.
Waer van de 103 Pfalm {cyt,de Menfch w maer
fïofcn hoy , en :;//« ifVf >i is als een bloeme des velds : en
in den 90 Pfalm feyt hy ,
dat het leven is als gras
dat vrocgh bloeyt y in t korte va'welckf , en 's avonts
'iVort afgehouwen en verdort. En fob feyc, hy gaet uyt
sds een bloeme (n verdort,
Lijdfaemheydy Geduldtgheyd, S

I
Lfjdfiemheyt i
Gemuit,
bruyckt is : Oock haere onnoofelheyt , als
die reyn is van alle fiïicrten,iiiet hooghmoe-
noch oock kleynmocdigh in tegen-
eiigh ,
Ipoer.
Hacrc blootc voeten leeren ons , darmen
alles lijden en verdragen moet , lbo wel de
Ijiöudc des \Vinrers,als de hettc des Somers.
P A T I E N Z A, Lijclfamhyt , Gedult,
En bedaeghde Vrouwe , fittende op een
E itecn inet een lock om den hals , als oflê
mcrrc handen, reyckens van droefheyt vertoonde,en
iai mctte blootc voeten op eenen
dooren bos fitten.
De Lijdfaemheyt wort ontdeckt , in 't
dracgen van de fiiierten des lichaems en des
gemoeds , en daerom wort dele beeldnifle
stlfijo afgefehildcrt.
De doorens zijn die quellingen,die ons ia
de cere , of in de goederen , of in des Menfthen
leven raecken : en of die wel onle
voeten priemen , om datle een verdriet zijn
in den loop van de aerdfi:he genegentheden,
niet te min,foo iaetenfè het lïoofcl en andere
veel eedelder leden vry : om dat een welgelchickte
ziele , die in de vaftigheyt der
Deughd is gegront,de fchaede, die daer fiet
op de aerdlche goederen, niet gevoelt.
Het fitten op den fteen, vertoont, dat het
een harde faecke is , datmen de Lijdfaemheyt
met een geruft gemoed weet re beftieren
, alfbo nochtans dat diefelve lichtlijck
wort te boven gekomen.
PaTIENZA. Lijdfaemheyt , Gtdult»
En Vrouwe in 't blaeu gekleet , met ta-
E neyt gemengt, en een lock op de Ichouderen
in een needrigh en zeedigh wefen.
't Is Lijdfaemheyt , in tegenfpoedige dingen
fich mannelijck te drae^en,en zy is eene
van de voornaemfte werckinghen van de
fterckheyt, diewelcke fich uytftreckt om het
ïock der flavernie te verdraegen, en dat met
een ftantvaftigh en onverfaeght gemoedr,
vannecr 't de nood vereifcht. Daerom wierde
C^/o van de Wijle gehouden , voor een
veracht en bloot gemoed , om dat hy fich
fclver liever wilde dooden, als onder de regceringe
van den Tyran, leven.
De verwe v,tn dat kleed , bediet Lijd-
Patiei^za. 30^
iaemheyt , om dat die verwe feer nae by 't
Iwart komt ,
't welck in (\ek. plaetfe bedicc
de doodinge, quadc vernoeginge en fincrtc.
Macr overmits de Deughd, onder alle rampen
lbo niet terftont wort uytgebluft , lbo
moet het kleed blaeu gemaeckt zijn,om dat
het noch een vveynigh levendighs by fich
heeft , 't welck is de hoope , van dat het geluck
onder alle d^k ellenden fal wederkecren
, en verwachten dat nae de ondergaende
Sonne een helder en klaerder licht vaa
nieuws fal oprijlèn', om dien dagh te ver-
lichten ,
diewelcke door de ellenden was
verdonckert.
Het lock is het bediet lel van de Lijdfaemheyt,
diewelcke alleene geoeffent wort
in de tegenlpoeden , om alles met een ftantvaftigh
en geruft gemoed te verdraegen. En
ten dien aenfien, lèyt Chripus onfe Heere,dat
zijn lock loet is, door de beloningc,diemdï
verwacht nae de onderhoudinge zijnd er
heyliger geboden : wefende een lock, waer
onder de hals , van een yder Chriftcn , die
yver heeft rotte eere Godes , fich gewiUigh
buyght.
P A T I E N Z A. Lijdfaemheyt,
En Vrouwe met een ontfteecken toortfê
E in de hand , die zy oramekeerende , hec
gefmolten wafch op haere andere naecktc
arm druypt : op der aerde fuUen voor haere
voeten eenige llaxkens leggen , die voor de
Lijdfaemheyt werden genomen ,
om daer
mede den tijd te flijten , alhoewel die noch
eenige dagen in haere fchelpjes blijven belioten,
ai eer zy voor den dagh komen,
PaTJ£NZA. Lijdfaemheyt,
En Vrouwe in 't blaeu gekleet , wiens
Ehanden met ylcre boeyen zijn gebonden,
en ter fyden fiil een klippe ftaen,ahvacr
het waeter allenskens by druplen op de
boeyen van defe beeldnilTe komt vallen.
Waer door vertoont wort,dat een Menich
die de tijd kan afwachten , alle dingh nae
wenfch fal gelucken : En alhoewel de be-
ginfelen van 't geluck fiecht en fober zijn,
maer daer nae door eenige gunfte van den
Hemel , diewelcke nimmermeer naelaet de
goeddaeden der Menfchen te beloonen, on-
derftut zijnde, foo verkrijgh tuien dickwijls
Q,q
in

$o6 Lof.
in een oogcnblick, het gccnc, waer nae men
veelc jaeren te vergeefs heefc gehoopt. Van
defj ilagh van Lijdfaemhcyt en geluckigc
heuben wy defe gedenckwaertli-
uytkomu ,
gc voordaedcn in 't Hof van Romen , alwacr
veele
alleene door een gcduyrige flavernie ,
gekomen zijn totte cere van Cardinalcn , en
andere voortreffelijcke trappen van Kercklijcke
Regieringe , ahvaerfe gelijck m een
,
ftad , die'op eenen hoogen bergh flact , ten
toone worden geftelt, en dat voor de oogen
der gantfcher Werld ,
hebbende gelegent-
heyd om fich door de dapperheyt haers ge-
moeds doorluchtigh te maecken gelijckfc
,
door hare uyterlijcke vvaerdigheit engroothcyt
vermaert zijn.
Macr alhoewel datby deLijdfiiemheyr,
het loon van de verlofllnge in dit leven niet
altijd wil volgen noch geluckcn , daer wy
nochtans dickwijls fien , dat de geduyrige
kracht van 't waeter , het y(er verteert , foo
moeten wy daerom van moede niet befwijckei),
maer fpreecken met die geene,die
haere üaverny ten goeden einde ftieren, niet
tot eerfucht, levende deughdelijck,wetende
de beloften, die gefchiet zijn, door den mond
/. Chrilli, dat diefelve beftaen in onbederflijcke
goederen, daer hy aldus leyt : Ghy fultirwe
Ztckn in Lijdfaemheyt beftten. En dat hy gewoon
is die geene in dit leven te tuchtigen en te
ftra{fen,die hy bemint, en die hy in 't toekomende
leven wil beloonen , mette eeuwige
heerlij ckheyt.
E En
L o D E. Lof,
feer fchoone Vrouwe met een heer-
lijcke en luchtige kleedinge van wit fatij
n , en die op de borft eenkoftlijcke Bagge
heeft, alwaer een fafpis in 't midden ftaet : en
fey t Plimuf dat het een klaere en groene fteen
is. Op 't hoofd fal(e een Roofekrans hebben
, en in haer hand een Trompet om te
blaefen , waer uyt een feer groote glans
vlieght. Houdende haer flincker arm recht
iiyt, wijfende mette voorde vinger nae eenige
befondere peribonen.
Zy wort fchoon gemaelt,om datter geen
jfaeckeisdie aengenacmer enverheughlijcker
is als het Lon Want onfe ooren beminnen
de woorden veel meer , die tot ons Lof
gefchieden , als dealderlieflijxte Mufijck of
*3naerenfpel, Met wit wortfe gekleet , oiu.
ODE*
dat het waerachtige I.of behoort fiiyver en
oprecht te zijn, en niet als de Vleyingc, diewclcke
een Vyandinne en konftige bedriegfter
is van de Waerhcyt. En hieVom moe'tmen
letten, dat het MenfchlijckeLof van
twecderleye flagh is, te weren, waerachtigh
en bedrieghlijck. Het waerachtige Lof, 'is,
waer door de deughdfaeme Menfchen in
der daet en waerheyt worden geprefen.Hcc
vallchc Lof is het geen , waer mede de ondeugende
meteen waerfchijnend Lof worden
gcroemt. Maer wy verftaen 't van de
goede , en daerom moetmen weten dat die
geene , die in der daed prijswaerdigh zijn,
dele hoedanigheden bchooren te hebben, als
vromJL'heyt des levens , oprechtigheyt des
gemoeds , openhertigheydt , gcleertheydt,
wijsheyt en diergelijcke dingen , doch boven
al de vrecfcGods en Liefde tot zijn
evennaeftcn , met liiy verheydt des herten.
Hier over feght David ,
de oprechte fuUen geprcfen'
'worden , gelijck oock Salomon feyt , en jelders
over al is te leien. Maer men vint van 't lof
der boofen in de H. Schriftuyre recht het
tegendeel, als Syrach feyt, daa is geen oprecht lof
in den mond des Sondacrs, En daerom moetmen
't felvc

, Acht
Lof.
't felve vlieden. Oock hebben de Heydenfche
Philofophen daer over een Ichrick gehadt.Waer
over een ander Philolboph ièyt,
dat foo fchandigh dat ghy van den boofin yeort ge-
mefen, als ofghy om fchandigc dingen 'wacrt gcfrefcn»
De Bagge mei te fa//'i/,gelijck de Natuyrfchrijvers
verhaelen, wort voor de bevalligheyt
genomen , defe leggen dat Aq^q fteen,
door' een verborgen kracht , dieder in gevonden
wort , ae'ngcnaemheyt a^nbrenght,
in dic,dicrelve by fich draeght, en tot meer-
der kl.icrheyt , om
Ba^wc draeght : en dit fulien wy beveftigen,
metre vcrklaeringe van de Roofe, die oock
diefelve Hieroghphifche aert heeft.
De krans van Roofen worter vertoont,
om datfe feer fchoon en foet van reuck zijn.
Soo verkrijg'ht oock het Men(chlijck l>of,
door haere Ichoonheyt , haere aengenaemheyt
als een Roofe , van andere luyden. En
door den krans en de kroone, wort het Lof
Godesverfl:aen,weïènde 't felve een Spherifche
beeldnis, fonder begin en (onder einde
L
dar het Lof defe koftele
alfoo is het Lof Godes oock eeuwigh fonder
begin of einde , en daerom moetmen
weeren , darmen tweederleye maniere van
Lof vind , te weten, het Menfchlijcke en
Godlijcke. Het Godlijcke Lof is,waer door
God wort geprefen en groot gemaeckt.Het
Menfchlijck Lof is , 't welck den Menfche
prijfl: en verheft : Maer van 't Godlijcke,
daer van is de H. Schrift vol. Looft God alk
ghy Vólcl^eren , feyt de Propheet ende door-
gaens. t^uguflinm feyt dat dit Lof niet alleen
van de H. Mannen en Propheten wort uytgelproken,waer
dat datfelve oock vertoont
wort door alle gefchapene dingen : talles wat
God gemael^t heeft looft den Hffrf.Noch (èit hy,fien
wy dit uytdrucklijck aen de Vogeltjens , die
nimmermeer ophouden het Lof Godes te
lingcn , op de befte maniere als zy konnen.
Singht niet de Leeuwerck en de Nachtegael
het Lof haers Scheppers rotter dood
toe ? Maer niet alleene de Vogels en de andere
Dieren loven God , maer oock de Planeeten
en de Hemelen , gelijckmen, by /o6,
klaerlijck leeft xxxvni cap. Waer ^vaerdy doen
my de Morgenflerren loofden , en alle l(tndcrer, Godes
Mrolijck^ -waeren ? En foo dit waer is , gclijck't
feer waerachtigh is , dat alle fchepfèlen Go«
des God loven , waerom gaen wy niet met
Dmd , en feggen , aüt GeeU hvc den Hecrc, En
:
: :
ODE, 307.
dit Godlijck Lof won door de kroone cn
Roofëkrans vertoont.
Het bewijs van'tblacfen van de Trompet,
waer uyt een grootc glants vlicght, bediet
het goed geruchte en de doorluchtig-
die in der
heyt van de nacmc der geener ,
waerheyt lofwaerdigh zijn. En hierover
ftelden de Romeynen , op de fpirle van den
Tempel van Satumus , de drietoonige Trompetten
met de fteerten , die bedeckr en verborgen
waeren. Willende daer mede uytdrucken,
dat de Hiftorie van de verleden
gefchiedeniflen , in den Tempel van Satumuiy
tot onfen tijde , bekent en klaer waeren, als
met levender ftemme. En datfe alfoo waeren
uytgcbreyt , datfe nimmermeer konden
uytgewifcht werden. Maer dat de dingen
die voor Satumus tijd gefchict waeren ,
duyfter
en onbekent waeren , ftaende onder de
duyfterniire verborgen. En dit wort door de
fteerten van de Tritons uytgebeeld, die verborgen
zijn en fIch iiae de aerdebuygen.
De flincker arm hout zy recht , wijfende
met den vinger op eenige befondere perfoonen
, om dat het Lof een reeden is , die
eens anders grootheyt doorluchtig maeckt;
gelijck S. Thomas feyt , want alles wat eenige
deughd over fich heeft is prijfelijck.En daerom
ieyt Perfm in 't eerfte Schimpdicht
y'Weeteniseenydel niet,
Soo 't geen ghy v.ret geen ander fiet
't Is heerlijek^ dat meen dapper Man
Strax metten Vinger "Wijfen kan.
En tot meerder vcrklaeringe, verhaelt de
Philofooph in 't eerfte van de Welfprekenskonft
, dat het Lof een uy tlpraeck is, diedcr
vertoont de hoogheyt en grootheyt van de
Deughd : Daerom worter gefeyt , dat Cato
Lof en prijfwaerdiger was , om dat hy de
fiioode gebreecken uyt R^men hadde verdreven
, als Scipiü , die die van Carthago in ly^tca
hadde overwonnen. En dit gefchiet, gelijck
diefelve Philofooph feyt, om dat het Lofeygent»
lijcl{^op het 'wercli^fiet.
o R T E. 't Lott, Het geval.
EEn Vrouwe in gemenghde verwen gckleet
, houdende in de rechter hand een
kroone van goud , met een beurffe vol geld,
en in de flincker hand een baft of ftrick.
De goude kroon en de ftrick zijn teyc-
Qj{ Z kens

3oS VZö//. HetgevaL Sorte.
kens dat bet Lort den ecnen het geluck,
en den anderen het ontreluck aenbren^ht.
Maer om te fpreken offer het Lot is,en hoe-
dat vereyfcht een breeder uytleg-
ftigh was, meende fich met eenftrick te verliangen
, en op de plaets komende merckt
hy iets , waer nae hy begoft te graven en
vind een fchat die aldaer was verborgen,
waer over hy blijdeHjck den buyt wegh
draeght, en leyde den ftrick in de plaets. De
ïinder die den fchat hadde begraven , vont
den fchat wegh gedragen en een flrick in
de plaets geleyt, waer over hy miflroofligh
7.ijnde , fich felve verhingh ^ gehjck dees
Dichten luyden
:
Hy die l^ampt met den dood vind een verborgen fchat,
Dies laet hy daer den ftrkl{^ en /^iefl het blijde padt :
Afaer die eylaes! het ?oud daer feher had ge'^raven,
Vmd voor het goud cenflrkl^^ en "Word cm acs der
J^vetit
;
Logen, B u G I A,
Anders.
: ^
Pleun "wil fich hangen, vmd een fchat
Hy laet den flrick^ en Iqesl het padt
Afaer die 't begroef, die vind den flrick^ ,
Dies hy fich hanght oen ecne niic/^
S O R T E. 't Lott,
En blind Macgiideken,maer van friflche
E laeren, waer op de wind van d eene fijde
blaelcnde , haer kleed doet 1 wellen en op-
lichten , draegende in haere fchoot eenige
eedelftcenen en Adelijckc cierfels.
Daer is weynigh onderfcheyt tufTchen
het Lort en de Fortuyne , en daerom worc
foo wel d'eene als d'ander blind gefchildert,
om dat zy de verdienflen derMenfchen niet
aenhen , macr fchijnen beyde gefint te zijn,
de minlle vcrdienfien te begonfligcn : daerom
fcytmen dat hen friirche enjeughdige
ouder een Moeder plagh te zijn van flcchte
verdienften.
De Winden die 't kleet opblaefên , bedie-
den dat het Lott of geluck wort geholpen
door de woorden , en door de gonft van
machtige luyden , of door 't geruchte van 'c
gemecric volck. Zy draeght haer fchoot voi
eedelfleenen,om datfe beligh is,den Menfch
te doen overvloeyen in onverwachte goederen.
En men noemt het Lott oockjde uytkomfl
van ellendige gefchiedenilfen.
daenigh ,
ginge : doch dit is alleene genoegh , dat wy
't Lotc noemen, die fellaeme gefchiedeniflen
van dingen , die buyten 't opmercken of de
jneeninge van den Wercker gebeuren
,
B u G I A. Logen.
En Vrouwe die fich foo veel tïiogelijck
E is, in haere kleeders bedeckt en omwon-
't welck van ^ufonius feer aerdigh uyt het den heeft , wefende 't kleed van d'eene fijde
Griex is vertaelt : Want cener die miftroo- wit en van d'ander fwart , hebbende op 't
hoofd een Exter, en in haer hand den Vifch
Seppia,
Het deel van 't witte kleet vertoont , dat
een logenachtigh Menlch,in den eerflen,wel
wat waerheyts fpreeckt,om daer onder zijn
logen te verbergen , volgende daer in den
Duyvel, die gelijck S, Chryfofl. over Mathxum
feyt , toegelaeten is , fbmtijts wacrheydt te
fpreecken , om dat hy de logen al foetjens,
onder zijne feldene waerheyt , foude aen-
prijfen.
Het ander deel van 't kleed is fwart : volgende
daer in Trip/jo» den Griexfchen Grammatifl
, diewelcke feyde , dat de Logen een
fwarte lieert hadde : en om diefelve reeden,
is haer de £xtcr op't hoofd gefet,zijnde van
ver«

offel ftroo.
B u G I A. Logm,
.S". ^ugujïhius fchildert de Logen aldus af,
dat zy is een valfche bediedenifle van haer
eygen ftemme , die met een quaede meeninge
, een valfche faecke ontkent of beweert.
Daerom wortfe een jonge Vrouwe , doch
leeüjck afgebeeld , als wefende een flaefs
gebreck , dat infonderheyt in den ommc-
lógüU B U 6 309
verfclieyden verwe. En het Vifchken St^^'xa,
daer van Viaïas gedenckt , wanneer 't fich
voelt beknelt te zijn, foo laet het uyt zijn
gangh der Eedelen , gelijck het nu tegenwoordigh
in fwange gaet , moet gefchouwt
worden , die haer Eedeldom bewaerheeden
fteert een fekere fwarte vochriglieyt fchieren
, waer in het fich verberght , meenende
door Ibodaenigh bedro^h , den Vilfcher tc
ontvluchten. Alfoo verdonckert fich oock
de Logenaer, door 't verileren van zijne logens
,''als die nimmermeer komt in 't licht
en beveftigen , als door een eed , houdende
't geene zy feggen foo vaft, als oft de waerheyt
felve was.
Zy is konftigh gekleet , om dat zy haer
konftelijck bcnaerllight , om yder die dingen
te doen geloven , die in der daed niet
van een goede naeme,
waer zijn.
Haer weerfchijne kleed met veelderleye
ver-
flagh van Alomaenfichten en tongen ,
toont de ontftantvaftigheyt van den Leuo-enaer
, die in zijne vertellingen van de wacrheyt
afwijckende geheel ,
vergeet wat hy
gefeyt heeft , en daer uyt is het fpreeck-
WOOrt gekomen Mend^ucm oportcteffrmcmorem,
de Leugenaer behoort een rtercke memorie
te hebben.
Het bondelken met aengefteecken ftroo,
bediet niet anders , dan gelijck het ftroo
licht ontfonckt en licht weder uy tgaet , dat
alfoo de Logen oock fiiellijck wort geboorcn
en haeft wederom vergaer.
Dat zy op ftelten gaet, wil leggen dat de
Logen heeft korte bcenen, ofdatzygaec
op ftelten,
MEn
^ ¥ ^
Anders, Logen,
foiide haer oock met vleugels mo-
om haere (hellighcyr,
gen fchilderen ,
want zy kan haere Logen , in korter tijd,
En jonge lelijcke Vromve.konftlijck in 't
E wcerfchijn geklecr , wefende geheel met
over de ganrfche Werreld fpreyden : Overfulx
foudemen haer een fack over de fchouderen
mogen maecken, waer uyt zy over al
brief kens ftroyde, die waerfchijnlijck waeren,doch
alibo de Waerheyt haer vervolgh-
Momaenfichten of Mifkus vanveelderleye de, wierden diefelve wederom vertreden,
gedaenten , en met veele -tongen bemaelt,
2-ijnde kreupel , met een houte fleltc , hou-
doch hier en daer ibude noch een valich
brief ken blijven leggen, om het fpreeckdende
in de flincker hand een ontfteeckcn WOOrd te voldoen : Menuri audadcr nam jcmpcr
aliquid hiiret, dat is, Liegh o>ibefchacmt,'\vant men fal"
der altijd "Wat van geloven. En van haere fiiellig-
heyt komt defe fpreucke , al u de Logen fnel , de
IVaerheyd achterhaeltfe "wel. Oock is dit gemeene
knuppelvers bekent
Kenden de Menfchen vliegen, aljfe l^pnnen liegen^
Menfoii niet vraegen^ nae Sehii^t of JVaegcn,
:
aq 3
L E G 1 1-

310 Luchtighc) t. Lcgiebezz
Leg ierezza. Luchtigheyt,
E En Vrouwe die vleugels aen handen A. Luyicheyt. Pigritia.
Dacrom feyde ^naxagorAs , dat de Menfch
veel krachtiger Ichcen als alle andere Die-
,
voeten, fchoudercn en acn't hoofd heeft,
wefcndc geklccdt met fcer fijne en lichte
veeren.
ren, oni dat hy met handen begaeft was.
Het onthulde hoofd , de Hechte en gefcheurdc
kleederen, bcdieden de ongeluckigcftact
van de Luyicheyt , door de welcke
een luy Menfch , van fich fclve , altoos arm,
P I G R 1 T I A. Luyicheyt,
En Vrouwe met een breed voorhoofd
E en dunne beenen , fittende op der aerde,
fnood en veracht is , foo wel aen ziele als
lichaem , want hy verkrijght noch deughd,
noch rijckdoom , noch eere , gelijck Hefodta
feer wel feyt :
uyirtojh Icyt daer van aldus :
IVie traegh leyt, ah een lafligh ^ack^,
De Luykhfyt foo traegh als fham^
Die liyt ter acrden, loom en lam,
Vérl;rijght noch Rijckdoom noch gemac^y
Maer kampt flcets met den hedelfack.
De Eelèl , die ter lyden leyt, is een gewis
PlGRlTiA, Luyicheyt,
ongehulde Vrouwe, die 't hoofd laet
beeld van de Luyheyt , wefende gehouden
voor het rraeghfte van alle Dieren , 't felve
wil oock de Schiltpadde uytdrucken,
E En
met flordige en ge-
ter aerden hangen ,
fcheurde kleederen , houdende beyde handen
in den fchoot of boelem bedeckt, (Iaën-
Appetito. LuU ofgenegcntheytt
de de beenen over malkanderen. Ter fyden
haer fal een Eefel of een Schiltpadde leggen.
EVrïdice , Vrouwe van Orphem gelijck van
,
Ovidiu{ in zijn x boeck Metamorphof. is be-
Wefende de benaeminge van den Luyaert Ichreven , wort van een Slange in de hiele
een toeeigeninge aen den Winter, lbo magh- gebeeten. 't Welck genomen is voor een
liien, met reeden, de Luyicheyt haer rechte Sinnebccld van des Menfchen luft of appe-
Dochter wel noemen : Want gelijck ,
warmte in de Menlchlijcke lichaemen ,
de
de
tijt , waer door de genegentheden des gemoeds
gewont zijn , want de voeten , doch
oorfaecke is van de beweginge en van de infonderheyt de hielen , zijn een beeldnifle
vaerdige beficheden , alfoo maeckt daer en van onfe aerdfchebegeerlijckheden.'tWelck
tegen de koude , onbeweeghlijckheyt , bot- Chrifluf oock heeft willen te kennen geven,
tigheyt, langhfaemheyt en drooraige werc- wanneer hy, willende zijne dilcipulen reynikingen.gen
van de aerdfche hertztochren en gebre-
Zy fit metten hoofde gebogen , en mette ken , haer de voeten heeft gewaflchen, fcg-
handen en voeten , op de maniere als gefeyt
is, om dat de Egyptcnaers.diefelve in haere
Hierogliphifche beelden , aldus hebben vergende
mede tot Petrum,dïe iich weygerde de
voeten re laeten wallch.en , Indiai icku niet waffchey
foo fuldy geen deel met niy hebben. En God leltoont.
Willende te kennen geven , dat een ve fprecckt rotte Slange, die daer wilde des
luyMenfch, als onbeweeghlijck en onbequaem
is tot eenige goede wcrckingen : en
IVIenfchen luft laegen leggen ghy jult hem in de
,
yerffenen (leaknu De Griecken beelden mede
overmits de Egyptenaers door de vlacke en des Menlchen genegentheyt by de hielen
opene hand den arbeyd , het ontfagh en de af: Daerom verlierden zy,dat AchiUes jongh
macht vertoonden , lbo maelden zy in t te- zijnde van fijn Moeder in de poele van Styx,
gendeel een vuyl en veracht perfoon , die onder't waeter wierde gedompelt,blijvende
door ledigheytof luyicheyt krom gingh,dat de voeten alleen buyten 't waeter : fulx dac
hy de handen te gelijck in den boelem of hy daer nae nergens in konde gewont wor-
fchoot ftack, en aldus fat : welcke maniere,
in der waerheyt,een veracht en llim Menfch
wel paft. Waer uyt oock dit Ipreeckwoord
gekomen is , Maymm fub pallio hahcrc , dat is , de
den als in de voeten, diewelcke niet waeren
onder't waeter gedoopt : Waer mede zy te
verftaen gaeven, dat hy een dapper en moedigh
Held foude gevveeft zijn.iudien hy van
tanden onder den rocl^\lecck^n. Menfchen die in zijne eygene hertztocht niet waere verheerc
den ledighgarg verdorven,koud en luy zijn; en overwonnen gewceft, Van geüjcke ftoffc

:
:
Dé Maete. M
is het gcene datmen v.in ^afon verhaelt:\Vant
als hy reyfde om 't gulde Vlies te haelen,
heeft hy zijn eene (choe v€fIoorcn,en dat in
een reviere, dicwelcke alleen, onder alle revieren
des Werelds , van geene wind koft
VVaer by verftaen wierdc,
werden beroert :
dat ^oo langh hy de Deughd en onfterflijckheyt
volghtie ', foo was hy , een groot deel,
van zijne begeerlijckheytquijt. En Virgiims
verhaelt dat wanneer Dtdo foude fterven , zy
de eene fchoe uyttrack gelijck , dees Dich-
ten te kennen geven
iVdf dat Ky wf' ^'Jf' heyhe handen^
Haer voet ontbloote uyte banden^
In 't klect omgort voor den ahacr,
Betuyghde ^y den Goden daer,
Ficrius Ichijnt verwart te zijn in de letteren»
I S U R A. 311
die op de verkeerde fijde ftaen , alwaer boven
den Hond, defe verkorte letteren ftaen
Li M E T A N , die Pieriui 'm twee woorden
afdeelt Li. M e T A N. als Limiten Meetin^e ;
befluytende daer uyt dat hy een Landmercr
foude geweeft zijn. Maer C. Mamïïm Limrtartus
was geen Landmeeter, maer eene van de
drie opfienders van de Munte ,
met P. Crc-
pufo &c. die in 't laer van Komen ^j/^ Burge-meefter
was , gelijck Fulv'ms Vrfiyms daer over
gewach maeckt, CTc. En 't fchijnt dat Pierms
óiek Medaglie noyt is ter hand gekomen.
Maer C. Mamilms is oock eertijts geweeft
Trihnnus Plebis. En (00 kanmen wel klaerlijck
fien,dat dek beeldniffc met een korte en beknopte
Mantel, eenMutsjen op 't hoofd,
met den Hond voor
f^ls die tot jierven "Wasgernfi,
Dat dHemel "woi haer lott heM'uIi,
En hier door wert uytgedruckt , dat zy als
een ftock in de hand ,
de voeten, die den kop om hoogh fteeckt en
den mond open hout, is Vlyjfes, die nu twin-
nu , los en vry was van de vreele des doots. tigh laeren gedoolt hebbende , wederom
't Welck eene hertztocht was , die door de keert, en dat onbekent , onder de kleedingc
bloote voet wierde uytgebeelr.
van eenen beedelaer, met den flippe van d'cii
M 1 s u R A. Be Macte , vanden
Hecrc Ciov. Zaratini Cafiellini.
Pïcr'm Valerianm hout het daer voor , dat de
Maete is afgebeelt geweeft in fekere lilvere
Medaglie van Cajus MamUun , die op de
weerfijde een beeld hadde met een hoed
op 't hoofd , en met een riet in de hand, ge-
Mantel op 't hoofd, bekent zijnde alleene
van zijnen ouden huyshond z^rgus^tot wiens
gedachtenifte C. Adamïlius dit beeld had doen
uytdrucken , allbo hy uyt het geflachte van
Vly([es was gelproten. Want zy quaemen af
van Mamifiii de Dochter van Tehgonus, diederwas
een foone van Flyffes uyt Cine geboren,
gelijck verfcheydenSchrijversverbaelen, en
daer van oock brecder bewijs wort gedaen.
lijck hy meent, voor wiens voeten een blaffende
Hond leyt : 't welck Pieritu neemr voor
't Is uyt alle Schrijvers af te nemen , dan
de Oude fj;ecne hoeden hebben gedragen,
de getrouwigheyt , die de geene behoort te maer als die allbo zijn afgebeelt, fal die ge-
oefnen, die een lbo volmaecktMeefterfchap weeft zijn als een half Struys ey, gelijck men
bedient : en 't riet dat in fbo veele quaften
gedeelt is, neemt hy voor een Peyl-teycken
of Maetftock. Maer dit dient gewaer-
fiet in de beelden van Ca[}or en Pollux, zijnde
Laconifche Krijghs-Helden» Want die van
Laconien gebrayckten die gemeenlijck, gefchouwt
, dat Pier'm hier in groflijck doolt
Want dit beeld is niet op zijn Romeyns gekleet
, noch veel min met een riet met quaften,gelijck
hier nae fal worden ge(eyt. Geen
Schrijver maeckter gewagh , dat C. Adamilius
cenMeeter fbudegeweeÜ zijn , noch min
vintmen 't in de opfchriften , en in de oude
Schrijvers , datmen 't riet voor een Maetftock
heeft gebruyckt. Zy gebruyckten wel
de Dfffwpe^a,dat is een maete van ló voeten,
die van Plmm,Pemca is genaemt,gelijck oock
Budj:us daer van wijtlopiger handelt. De oorfaecke
van defe doolinge fpruyt hier uyt,dat
lijck oock die vanTheflalien, Parthen, Dacicn
en Armenien en andere uytheemlche :
oock droegen de Perfianen, gelijck C.JRfjcdig:
fêyt, hoeden. De Romeynen droegenie nicn
tot haere kleedinge , maer wierde hun wel
toegelaeten, van aen Keyler Caligida, hoeden
re hebben,gemaeckt nae de wijle van Thcf^
faIien,om in hunne (chouwfpeelen,den bi'ant
der Sonne tegen te ftaen , gelijck D'wn leyt
Een teycken datmen die buyten de fchouwplaetien
niet mocht draegen.Alleene tot een
beeld van de Vryheyt wierde die geftelt, als
men vryheyt aen een llave wilde geven, dan
(choor men hem, en ftelde een hoed op zijn
hoofd
:

T2 J>e iJMAtte, M s u K
hoofd. Macr de Adel droegh die nicc te
i^mcn, alhoewel AUrmns k)'t,htl gchocl Hon-.cn,
Roma pitciiii. lek fegge gehoct, want in de Sa-
veranderden
tarnifchc leeft- en gms C«c/i//

De iMaete, M
pelftcertendc leyde hy de ooren in deri neck.
Soo is dan dit beeld niet Cajus Mamlius de
Landineeter,maer Flyffes'm de kleedinge van
een arm Man.Oock ioo hout hy oock geen
"riet in de hand, dat afgeteyckent is,om daer
niede te meeten , maer een llock , om daer
op re leunen. Ten vierden neemt Pierius het
beeld van Mercurius voor de eendracht , dieder
behoort te volgen nae de bepaelinge
van de Maetej waer in hy oock doolt.Want
hier is Mcrcunus uytgedruckt,voor een beeld
van de Welfprekentheyt en Wijsheyt van
ylyffes, die hem Mercurius als zijn befchermer
hadde mede gegeven, gelijck Homerus finght
in X Odyffea, tegen de betoveringen van OVc-e,
door het kruydjen Moli , dat fwaerlijck was
te plucken. Welck kruyd een Hieroglyphifch
beeld is van de Wijsheyt en Welfprekentheyt
, die fwaerlijck van den Menfchen
wort verkregen.Waer door oock Vlyffes koft
teo-enftant doen aen de betoveringe van OV-
ce ,
dat is aen de Welluften en aen de finnen,
en dat door de gaeve van Mercurius , zijnde
een gaeve van de Welfprekentheyt en Wijfheyt.
En ten dien aenfien is Mercurius in defe
Medagheuytgedruckt, doch niet tot een
beeld van Eendracht,dieder nae de Meetinge
volght. Zijnde dan defe dolinge in P/frius
, fuUen wy een ander befchrijvinge van
de Maete, toellellen»
terpas recht in 't loot geftelt.
De Maete , is al 't geene dat met het gewachte,
met de omvattinge,met delanghte,
hooghte en met het gemoed wort bepaelt
en geeyndight. En aldus ilfe van Ifulorus en
andere befchreven. Daer worden veele vinders
van deMaete,door verfcheyden fchrijvers,genoemt,om
datter veele en dat in verfcheyden
plaetfen tot vinders geftelt zijn,
gelijck Folidortis Virgilius oordeelt. Eutroplus
ièghr dat Phidonius de vinder van de Maete en
van 't gewicht is , ten tijde als Procaces onder
de Albanen, fyi\a in Meen^ en kroUam te Urnn
I S U R A« 313
falcm regeerde. Maer 't is een lichte iaecke,
foo hy"'t verftaet van kleyne en dunne dingen
te meeten. GcHnn feyt,dat Palamcdes Vinder
van de Maete is. 'EwPhuus fchrijfrct
phidonius Prince van de Elien toe , waer nae
oock de maete Phidonia genaemt is gcweeft,
buyten twijfel maer vanflechte dingen,want
gelijck Theofhrajliis verhaclt , foo was defe
Maete van tin , yfer of bleek , diemen koft
metten haemer buygen , om natte dingen in
te meeren. Maer dit hebben wy met onfc
beeldnifle niet willen uytdrucken , om dat
onfe maete en gereetfchap op de Geometrie
ofWiskonft en wijde Meetinge van de landpaelen
fiet. Caffwdorus feyt, dat de eerfte
Meeter en uytdeelder der Landen een Egyptenaer
geweeft is. Wie nu defe geweeft is
lèyt Hcrodotus in 't 2 boeck , dat hy was genaemt
Sefoftris of Sefofïs, een Arabier , afkomftigh
van den eerften Koningh van Egypren,
die aen alle zijne onderdaenen een gelijcke
maete van 't Land uytdeelde, en daer op een
jaerlijxe pacht ftelde, en wie door de overvloeyinge
desWaeters iet van 't zijne had
verlooren, daer van beval de Koningh zijne
fchaede te meeten,om 't felve daer nae af te
trecken , en aen zijne pacht te korten. En
hier uyt fchijnt dat de Geometrie haer oorfprongh
heeft genomen , en die aen den
Griecken is overgebracht. Cardams in 't lof
. M I S U R A. Maete,
EEn Vrouwe met een ftatigh opficht,houdende
in de rechter hand een Romeyn-
(che voetmaet , in de flincker hand een
van de Wiskonft , den Vinder naelaerende
op te foecken , feght dat Thales Mikfius alleen
die uyt Egypten te Athenen,heeft gebracht,
en datfe daer de naem van Geometrie of Landmeterie
heeft aengenomen j daer nochtans
^ofephus in 't IV boeck der Oudheeden der
Winckelhaeck met een PalTer , onder haere loden diefelve een veel ouder oorfprongh
voeten heeftfe een maete van tien voeten,
Ptrtka genaemt , en ter fijden ftaec een Wa-
geeft. Want Cain de eerfte foon van £vd, hadde
het Land al uytgedeelt en fcheydpaelen
geftelt.£«of/) heeft een ftad gebouwt,'t welck
fonder maete , linien noch wiskonftige meetinge,
niet koft gefchieden. Waer op eenige
't gedicht van Ovidius alhier paften
De l^oecl(e Mccter heeft gepeylt.
En 't Land met l^fvels uytgedeylt.
De Maete is by ons met gereetfchappen
afgebeelt,diemen fiet in de oude opfchriften
der Romeynen : En voor eerft wort haer in
de rechter hand gedaen de Romeynfche
voetmaet, als de voornaemfte Maete , waer
uyt alle andere heerkomen: als de voetmaet
van tienen,de elle,de elleboge, de Orgya een
R r
maet$
:

314 ^^ ^Uete, M
maete van fes voeten , en Plahrum een maete
van honderc voeten, ennndere d'ic BuiUus
verhaclt , en met dele voetmacten wierden
de mijlen, bunderen Lands en de iladien gcmeeten
, welcke ftadicn yder fes hondcrt
voeten liiclden,hetachtllc deel van een mij-
Ie , zijnde i2f paffen , yder pas hiel in vijf
voeten. De voet, gelijck Demctrïm ^uLüdus,
HermoLB'irbaïus over Pli>uuni,cn Biiclxus verhae-
len.was gemaekt van feftien vingeren breet,
dat is 12 duymen yder duym i , j vinger
brcet: Waer van men de grootc ilen kan int
paicys van den Kardinael van Faruc/e^in welckers
befchrijvinge van C. lulius , de Meetcr
HfrOTt'/,\vertgenoemt,al\vaer een hoogh uytgehoolde
lijne ftont van 1 6 vingeren, zijnde
van metael , die daer nae is vvegli genomen,
maermen vintiè befcheydelijck in de bcichrijvinge
van Smetins. Daer is noch een ander,
nae de gevondene verbetcringe van Pyihajoroi-
, waer van Vitnmus gedenckt van de
maete van 10 voeten of perttca -.
gelijck Cicero
en Hjratiu: verhaelen. En wert diefeh^e aldus
viiis verhaelt , liet defè voetmaet van de fold
\ien dragen, die fich in eenige mifdaet hadden
verlopen : niet dat het was een fchandmact
, maer om te doen verftaen , dat dele
foldaet onwaerdigh zijnde om een fpies of
\vapen te voeren, naulijx waerdigh was, dit
voor den Landmeeters te dragen. Hoewel
SiibcHkm dele maete,buyten reeden,verflimt,
en wil ftaende houden ,
dat die alleene den
Konrtenaers en niet den Kapiteynen paft, alleens
of zy geen kennilfe van Stercktebouwingh
en Wiskonft , en van Legermeetinge
moften hebben. De Keyfer ^drianus was in
de Geometrie of Wiskonft feer ecrvaeren,
U A.
gelijck Spartianus van hem getuyght : oock
vvicrde hy gehouden voor een goed Bouwmeeftcr.
Hy liet ^^poUodorum dooden , om
dat, aleer hy Keylèr vvas,en hy tulfchen beyden
zijn gevoelen van de Bouwkonft, mede
wilde voorfteilcn, hy van den Bouwmeeftcr
t^poüodoro, tot verlinaeeheyt van zijne konft.
aldus wierde acngcfproken, Houtu vry gerusl^
en maelt ^vat tiylen en t-/fj'v«,gelijck D'ion datfelve
verhaelt.Soo vintmen oock,dat veele hooftmannen
enkrijghsoverfte verftandigeLantmeeters
ge weeft zijn. L'mus acht dat Hanmhal
de verftandighfte oordelaer in de Krijghskonft
is geweeft : naeft ^kxander oordeein
hy PirYum boven d'andere Key(eren,want hy
is d'eerfte geweeft , die den Soldaeten het
Landmeeten heeft geleert, want daer is geene
geweeft , die de Le.rerplaet(en beter wift:
uyt te kiefen en 't volck te verdeden. Van
gelijcken getuyght Proclus van Carthago , als
Paufanui verhaelt , dat Pirrus van wegen zijn
geluck , minder was als -^lexander, maer oni
een heyrleger in flaghordre te ftellen,dat hy
hem daer in veel overtrefte. Van zijne ken-
befchreven , dat door de perttca , de konftenaers
haere maete afdeelen , en dat niet alnilfe in 't meeten , en een Veldleger te llacn,
lecnc van de gebouwen , velden graften , ,
macr oock van Leger-meetingen , en waer
dat roert Pluiarchus in zijn leven oock aen.
Wy vinden oock in Vcgeüus , dat de Hoofd-
men de tenten foude opüaen. En hier over mannen en Capiteyns felve de penka in der
trocken de Landmeeters een ftuck weeghs handen naemen , en maeten de graften , die
voor de foldaeten uyt, die de Legerplaetfèn de foldaeten rontom de velden hadden ge-
afmaeten , en ftelden daer op de naeme , algraven,omte fien ofle wijt genoegh waren,
waer een yders plaets foude welen. lae hy want zy moften of negen of elf of dertien
wierde of halsftarrigh of fchuldigh , nae de of feventien voet wijt zijn , nae dat het dan
Keyfcrlijcke wetten , geoordeelt , die fich tegen de Vyanden noodigh was. Dit werck
daer tegens op ftelde, of die eenige naemen wert van de Hoofdmannen mette fmifd ge-
had de verandert gelijck Tumebus , in zijn
kladboeck van de Roomfche Krijghskonft
meeten , op datie niet te weynigh , of door
iemants floffigheyt fbuden dooien. Het Wa-
heeft opgeteyckent. t^ugufiits , gelijck Suetoterpas en de LootHjne vintmen in debefchrijvingh
van Gnem Co[futius op de maniere
als een groote A , alwaer in 't midden een
ftuck loot aen een draed hanght :
een beeld
van de Gerechtigheyt en dat door de richtigheyt
die de Meeter moet houden,niet alleen
in de gebouwen, maer oock in de Landen
en andere dingen te meeten,gelijck daer
van Ckero, Ludiim CAntonium prijft , dat hy was
foo wel in 't befbnder als in 't gemeen , een
rechtvaerdigh enbefcheyden Meeter. Welcke
rechtigheyt, men over al met billijckheyt
moet handhouden, lbo in alle meetingen van
Huyfèn als Velden en andere dingen , of anders
gaetde handel niet recht,en alle dingen
worden

:
,
De M^efê, M
worden verwart, foo men de oprechtigheyc
metbedrogh wil vermengen , genjck Cajjio^

:
3i6 Mdctigheyd. T e
en mecten Onfè ftact en p;elei;cnthcyt wel.
En gelijckmen met het Pas-loot de rechte
van alle hooghten afmeet , lbo behoortmen
oock met het rcchtfnoer onfes vcrnufts en
oordeels , de hooghte v.in ome gedachten
af te peylen ,
op datmcn geene kallieelen in
de locht bouwe
jVant, "Wdt de Mact te huyten treet^
Dat macckt fich tot den vjlgcreet,
leyt Sciicca in zijne Oedipiif.
Envoorwaer foo ftaet het wel onvafl,
daer de Maete wort overgetreeden , en fulx
kan niet dayren, doch de Maete maeckt alles
vaft en beftandigh,maer als de gedachten
van wichtige iaecken , nae de rechte Maete
worden afgemeeten , dan flacn ^iy tegem alle Lift,
en -voor't gnvichte vall. Soo behoort dan een
ygelijck de Maete van de reeden by fich te
hebben , om alle zijnen handel te overweegen,
en fich daer in behoorlijck draegen, op
dat hy Tonder hinder in dit woeligh leven,
door alle oprechte en veylige wegen, magh
wandelen.
TeMPERANZA, M,ut'i?heyt,
EEn Vrouwe in 't purper gekleet, houdende
in de rechter hand een Palmtack , en
in de flincker een toom,
Maetigheyt is een middelmaet , die bepaelt
is , door de oprechte reeden , nae het
welbehaegen en mishaegen des lichaems,
foo wel door 't oordeel van de finaeck , als
door 't gevoelen : en wort gebruyckt , gelijck
het oock betaemlijck is , door de Liefde
van het eerlij cke en profijtlij cke.
Dat dit de middelmaetigheyt is , wort
door het purper vertoont,dat van twee leer
verfcheyden verwen is t'laemen geftelt , en
diedacr me onder een ander gevoeght zijnde,
een aengenaeme en lieflij cke vermengin-
ge miecken. Of als uyt twee tegenftnjdige
door een kloeck en Icherpfinnigh
dingen ,
verftand, een Idea of ontwerp voortkomt,
dat feer volkomen is: 't welckdoor't werck
meer kenbaer zijnde, foo wort het den naeine
van Maetigheyt gegeven : om te betoonen,
dat de Maetigheyt is, ontrent het behagen
en mishaegen des lichaems.
Haer wort den Palmtack gegeven , tot
een teycken van belooninge , die die geene
in den Hemel hebben, die heerfchende over
M P E R A N Z A,
haere hertztochten , fich felve hebben t'ondergebracht.
De Palmboom laet fich niet
verdrucken , alhoewel daer fwaer gewichte
aen vaft is , maer geeft fich daer tegen aen,
gciijck eenigc Ichrijven : alfoo doet oock
een maetigh gemoed, 'twelck hoe meer
't lelve de daedelijcke genegentheeden eii
kiften , die hem moeylijck zijn , overvallen^
foo ftelr het fich nochtans wijflijck daer tegen
, om dielèlve te overwinnen en te bemachtigen.
De toom druckt uyt, dat de Maetighe^'t,
voornaemlijck gebruyckt wort , ontrent de
fmaeck en 't gevoel , waer van 't eene alleenc
de mond deelachtigh wort , en 't ander
ftreckt fich door al de deslen des lichaems.
De Oude fchilderden Ncmcfis, de Dochter
van de luftitie of het Recht met eenentoom
af, die met groote ftraffigheyt de ongemaetighde
hertztochten der Menfchen breydelde
: eenige maelden de Maetigheyt met
twee kruycken af, waer van d'eene nae d'ander
was gekeert , nae de maniere , of men
't eene met het ander wilde temperen of
maetigen , 'twelck van tweetegenftrijdigc
natticheeden gefchiet,daer door men d'eene
met d'andere maetighr.
Men konde oock een boge in d'eene hand
maecken , om de fnaere te recken : al om
de middelmaetigheyt te betoonen,- dieder
behoort te zijn , by dele werckinge : Want
dielèlve op haere middelmaete gereckt zijnde
, falfe de pijle met grootè fnelligheyc
voort drijven, maer als men diefelvete veel
overtreckt, of het fal niet doogen , of de
fnaere fal breecken.
Iemperanza»
Jllactigheyt,
En Vrouwe die in de rechter hand een
E Palmtack , en in de llincker een toom
hout , en ter fijden een Stier en Leeuw , die
malkanderen omhellen.
De toom wort genomen , voor de betominge
van de hertztochten, en de Palmtack
voor de overwinninge die die geene geniet,
die fich felve heeft overwonnen.
De Leeuw die den Stier omhelft , is 'c
beeld van een Man die tot Maetigheyt is
genegen,
TfMS

TfiM P E R A N Z A.
L^Uetighgt,
Mdcüghcyt,
EEn Vrouwe die in de rechter hand een
toom en in d'ander een uyrwerck hout.
Ter fijden ftaet een Elephanr.
Mette toom wortfe in d'eene, en met het
nyrwerck in d'ander hand , geichildert , om
de pHcht van de Maerigheyt re vertoonen :
die daer in beftaet,datmen de tochten van 't
gemoed ,
nae den tijd breydie en betoome.
Oock wort door den tijd verfl:aen,de maete
van de bevveginge en van de rufte : Want
door de Maetigheyt worden de bewegingen
des gemocds gemeten, die diefelve, lbo
wel van d'een als d'ander fijde , bepaelt.
Want anders als men de Maetigheyt overtreet
, foo gaet het even als de vloeden die
Dijeken en Dammen overloopen.
De Elephant is van Vïeno voor de Maetigheyt
geftelt , om dat hy tot feeckere
niaete van fpijfe gewent zijnde, zijn ge-
woonhjcke maniere niet wil overtreden
nemende alleen foo veele als hy gewent is.
Hier van verhaelt ons Plutarchm een aerdige
gefchiedenifle ,
die in Syrien fbude gebeurt
zijnj Dat een knecht van zijnen Meelter
,
E M P E R A N Z A, 317
laft hadde, om een Elephant feeckere maetc
met Rijs of Kooren voor zijn daeghlijxe
koft te geven : maer de knecht gaf den Elephant
meeflendeel alleen een halve maete :
Maer op feeckere tijd , als de Meefter daer
eens tegenwoord igh was , foo gaf hy hem
een geheele "maere te gelijck ,' 't welck de
Elephant vermerckende, deelde hy den Rijs
in twee gelijcke deelen , en 't eene ketende
leggen , att hy alleene zijne gewoonlijcke
maete : waer op de Meefter terllont lettende
, was hy over zijnen ontrouwen knecht
verftoort , en dat wegen zijne gierigheyt,
verwondert zijnde van des Élephants Maetigheyt
en temlulh
Tempera NZA, Maetigheyt,
TC En fchoone longe Dochter in lllvere
-t-'Laecken gckleet , met een goud e Huyer,
hebbende voor 't hulfel op 't hoofd , een
Schildpadde , in de rechter hand een fdvere
toom, en in de flincker hand een ovael.waer
op twee korfkens gemaelt zijn, met dit onfchrift
: Fïrtus 'mjlrumoitum , de Deughd is hen
wercktuygh.
TEMPEnANZA, Maetigheyt,
En Vrouwe van fchoon opficht,met lan-
Ege en blonde hoofdhayren, houdende in
de rechterhand ecntange met een gloeyend
yfer , en in de flincker een vat met waerer,
al waer zy 't yfèr in tempert ofte koelt, zijnde
gekleet in root fluweel met goude ftrick-
jens.
Marzo, Manitu, i,
En longhman met een wreed opficht,
E hebbencle eenen Helm op 't hoofd , in
taneyt gekleet , dat uyten fwarten liet , met
houdende mee
vleugels aen de fchouders ,
groote bevalligheyt in de rechter hand het
teycken van Curies of den Ram geciert
,
rontom met Amandel bloemen , en in de
^j^erges en
flincker een Ichaele met FrunoU ,
Hoppe.
Wy fullen de Maenden door longelingen
afbeelden , om dat wy , willende den tijd
afdeelen in uren, dagen, maenden en jaeren,
fullen wy maken dat de uren zijn de kindshey
tjde dagen de Ieugd,de Maenden de lon-
Rr 3
gelingh-

:
3i8 ^UrtiUi, Marzo. A P R I L E.
gelinghlchap, het laer de Manbaerheyt , en
de tijd die alle defe dingen, te gelijck is, die
maecken \vy oud.
Dat defe Macnd van een wreed opficht
is, met een Helm, vertoont dat defe Maend
van Rpmulus den God Mars is toegewijd.
Door de twee deelen fvvart wort te verjdacn
gegeven, de vcrwe van 't Acrdrijck,en
door Vroor de aert ca kracht dcilèlven :
*r welck in dele Maend, door de lanwc hette
der Sonne,de pl.mren doet uyibotren, en de
N.iruyre van alle Dierkcns doet friich en
wacker worden.
Dnt hy gevleugelt is, bedict de geftadige
loop,die de Macnden doen,waer over oock
Pdrarchii aldus leght , dat de laeren , Maenden,
dagen en uyren, vliegen.
Hy hout oock in de rechter hand het
teycken van c^rks met de bovengefeyde
bloemen omflingert , om de beginlelen van
de Lente te vertoonen ,
dus finght
waer van (^riofto al-
ïVanncer de Son op 't Dier l^mt fpringen.
Dit Phrixus kp^ door 't llaccr dringen^
En ZephiruS daer komt ontrent
Scj breiight het ons de foete Lcnt,
'tVertoont mede dat gelijck de Kam van ach-
ter fwack is , maer heeft eenige fterckheyt
van vooren, allo heeft oock de Sonne wanneer
zy in dit teyken begint te komen, kleyne
kracht , en dat van wegen de koude die
haere kracht vermindert : Maer den Somer
nacderende , foo wort hy krachtiger , dat is
heetcr.
De Ichael vol PrugnoU^Sfaragi en Lupoli, vertoonen
de vruchten van defe Maend. Maer
dit moetmen weeten, dat een fray Schilder,
de vruchten, foo wel van dele^als van andere
Maenden, moet veranderen , nae de hoedanigheyt
van de plaetfen : Want waer de
locht heerer is , daer komenfe eer voor den
dagh , als in andere Landen daer het kouder
is.
De Maend Martm heeft zijnen naeme,als
gefêyt is, van Mars , den Vaeder van Romulus^
die voor dat CW«,- ^;j^m«j Keyfer wierde,
in Duytfchland over al wierde geviert , en
als een God geeert : waer van ick noch een
feer oud fteenen beeld te Stadhcrgh in Suyriand,
heb gefien , alwaer het beeld van Mars
^
uytgeroeyt zijnde , CaroU Magnihzt\^ was iii
placts geftelt ,
vinge
:
met defe feer oude opfchrij-
Hiefiehe ich du vermeinter Gott ,
Dtch ^?< hohn vnd atich :?« Ipottf
Die Aiartem cerf} gefciret ha)\
letit mjfen nvn-, imgluthsn, Chriftum aii.
Defe wert de Lenteiiiaend geheeten , by
deh Latinen Kr , by d

:
verinaeckende den Aenfchouwers
finght
De fchoone tijd verfchijnt xolfcek Zuyde winden^
De bloemtjens en het kruyd,mct ai haer huysgefinden,
Dies Progne \rolijck^fingt en Philomela klaegty
De Lente 't groene \ruyd en M'itte bloemliens draegt
Dies lacchen "weycC en beand\ jae d'Hemel heeft ver-
maec/^n,
£«Iupiter vetlanght om by ^zijn l(mdte raecken.
Het teycken van laums ofte Stier dat hy
in de rechter hand draeght , bediet , dat de
Sonnein dele Maend, door dit teyken gaer,
't welck akijt ftercker enftercker aendringt:
want gelijck de Stier van meerder kracht is
als de Ram , ioo ièght men dat de Son in dit
teycken regeert , om darmen in den Maend
van (^^r'd^ den arbeyt van de Stieren en Offen
begint te fien, te weeten, in 't ploegen en
om 't kooren te fayen.
M A G G I o. Mnjus, 5,
En longhman in 't groen gekleet met
Everlcheyden bloemkens verciert , hebbende
om 't hoofd een gelijcke bloemenkrans,
hy fal mette rechter hand het teycken
Gfwiw ofTweelingen houden,dievvelcke Tul-
len omllingert zijn met witte Aoolen , als
mede roode en andere groenigheyt. In de
ilincker hand ial hy een korfken hebben vol
kerffen, ft[elli, jragoïe.majj^ina en andere vruchten
, die in defe Maend voor den dagh komen
, ofte nae dat zy elders en in yders gelegenthey
t werden gevonden.
Dt{^Q^ Maend Majus is van de Latijnen afgekomen,
te weeten van de Majonbus , dat is
van deOudften,want deRomeynen hadden
haer volck in twee deelen gedeelt , te weeten
in Ouden en longen: en wilden dat defê
mette wapenen , maer de Oude met goeden
racd het gemeene befte fouden voo rftaen
En ter eeren van defe inftelhnge,foo wierde
de Maend Majm van de Majores , en /«w«j van
de lumns alfoo geheeten, gehjck fulx Oviditis
klaerlijck uytdruckt.
: :
Maggi O. Giugno. ^19
Hem wort een groen en gebloemt kleet
bekleet ,
feer heflijck , te meer, alfoo de groene verxvc
den oogen is aengenaem , en dat de levende
verwen, aisdan in de fchoone bloemkcns
, die als klacrblinckende peerlen , in de
iieflijcke groene velden, met eenfonderlinge
bcvaili^i-heyt, voor den dagh komen. Waer
xanPctrarcha in zijn xLii klinckdichc aldus
aengedaen , met een krans op 't hoofd van
verlcheyden bloemen , om te vertoonen de
fchoonheyt en licflijckheyt van de weyden,
bergen en velden , diewelckc al te faemcn
gefchickt en geciert zijn met vcclderleye
bloemen en groene kruyden,brengendc den
aenfchouwers vcrwonderinge en vrolijckheyt
aen , vcrweckende den Vogelkens om
lieüijck te fingen , jae de gehecle Natuyre is
vrolijck y dies feght Sanna:z\arus : Een Jchoone
bloeyend: en vermaccl{lijc/(e -May,
Het teyken van de Tweelingen vertoont,
dat fich de kracht van de Sonne in defe
Maend verdubbelt , om dat zy beginnende
heet en droogh te werden, lich ontrent twee
graeden boven 't Aerdrijck verheft , waer
door dan alle dingen oock verdubbelen en
vermeerderen , oock om dat de Dierkens
dan haere longen voortbrengen.
E En
Giugno. 4,
gevleugelt ïonghman als d'andere
Maenden , in licht groen gekleet , hebbende
op 't hoofd een krans van onrijpe
kooren-ayren, in de rechter hand lal hy het
teycken van Cancer of de Kreeft hebben, dat
oock met de bovengefeyde ayren fal omflingert
welen , mette Ilincker lal hy een
fchael houden of een Ichoon korfken, waer
in dat lullen wefen vifciole, jcafe , briccocole , pf re
mofcarolo , cocti^tKe , c'ttroli , bragtie , fnocckio frejcoy
venckel en andere vruchten , die in defe tijd
hier of elders voor den dagh komen.
Defe Maend wort lunins geheeren,om reeden
, die in de Maend May gefeght zijn, alhoewel
daer eenige zijn die dele nae luno
hceten Imonïimi , nemende uyt het midden
twee letteren wegh, leggende lunium, om dat
op delen eerften dagh de Tempel van Iino
wierde ingewijd, of yan lums Brutus , diewelcke
op den eerften dagh van ^efè Maend
Tarquinhim uyt het rijck verjaeghde.
Hy is met licht groen gekleet , om dat in
defe Maend het kooren door de hette der
Sonne begoft geel te worden , gelijck oock
andere kruyden.
Het teycken van Cijwfr betoont , dat de
Sonne komende in dit teycken, zy wederom
begint achrerwaerts tegaen , wijckende van
ons ter lijden af, op de maniere als dit Dier
te rugge kruypt.
I u-

3*0 luGLio. Agosto. SeptemberI ,
I U G L I o. 5".
En o;evleu2:elr longhman in 't geel ge-
E kker en met koorenayren gekroont , f.il
in d'eenc hand het teycken van Leo hebben,
Het hemels teycken is ï'^irgo geheeten,om
te beroonen,dat gelijck defe longhvrou onvruchtbaer
is , niets van haer iel ve voortbrengende,
alfoo brenght oock de Sonne, ia
dele Maend,geen dingh voort, maer maeckc
wefende gecierr met rijp kooren en alderley de dingen , die alrecde voortgebracht zijn,
linfen, crten, boonen, C^c. ind'andcr lal hy rijp en volkomen.
een korfken hebben met Meloenen, vroege Het korfken dat vol is van de boven^-e-
Vijgen , aJlerleye Peeren , Noten en andere
vruchten van dele Maend.
feyde vruchten , en de krans, vertoonen het
geene defe Maend voortbrcnght.
Dc^c Maend wort '^uïtm geheeten , ter eercn
van 'jid'm Cxfar DiÜator, om dathy in dele
iVlaend geboren is, alhoewel zy eerll Qujnü'.
Ik in 't eetal wierde geheeten, zijnde de vijfde
Maend van Afarttus af te rekenen.
Met een geel kleet wort hy gemaelt, om
September. 7.
En gevleugelt vrolijck en lacchend long-
Eman, in 't purper gekleet, hebbende op 'c
hoofd een krans van Gcers en Rijs : in de
dat het kooren in defe Maend rijp worden- rechter hand het teycken van übra, en in de
de, geel wort.
ander de Overvloers Kooren vol van witte
De Leeuw is een Dier dat uyter Natuy- en fvvarte Druyven,Perncen,Vijgen,Peeren,
ren heet en wreed is , bediedende die tijd, Appelen , Meloenen , Granaten en andere
waer in de Sonne opgeftegen zijnde in dit
teycken , groote hette en drooghte veroorfaeckt.
vruchten die defe Maend voortbrcnght.
September wort zy genaemt, om darfe is de
levenfte Maend van Manhu : 'i is oock waer,
datfeeenige tijd genaemt is Germankm , nae
Agosto. 6»
den Keyler Germameus. Oock wafle van eeni-
EEn gevleugelt longhman van wreed opge i^ntonius , van andere Hercules , en weder
iicht , in vlammige verwe gekleet ge- Tacim
, , genaemt , doch geene van allen ,
kroont met Roofen van damaft , Gelfomïm dï heeft willen ftant houden.
Catalogna, Gyroffelnagels en andere bloemen, Met purper wort hy gekleet, om dat, ge-
die defe rijd medebrengt.In de rechter hand lijck het purper een Koninghlijcke dracht
fx\ hy houden het teycken van Virgo, en in de is , alleen paflende Koningen en vermaerde
flincicer een korfken van alle flagh van Pee- Helden, diewelcke van macht en rijckdomren,
Pruymen,Molcatellen,Vijgen,Noten en men overvloeyden , alfoo geeft defe Maend
rijpe Amandelen, of nae dat andere Landen als de Koninck en Vorft boven alle andere,
voort brengen.
de aldergrootfle overvloed die tot des
Dele Maend is van den Raed r^ttguflm ter
ceren allbo geheyiight, want in dele Maend
is hy eerftmaels Burgemeefter gemaeckt, en
Menlchen onderhoud vannoode is.
De Schaele hout hy,omdat de Sonne alsdan
in Libra is, makende nacht en dagh even
heeft oock driemaels binnen Romen triumph gelijck, wegende die te famen, daer van Fir»
gehouden,als mede Egypten,onder'tgebiet giiius leght
van de Romeinfche macht ge{1:elt,en maeck- De Schael 'weeght dagh ai uren al geitje]^,
te een einde vanden Burgerlijcken oorlogh.
Dele Maend wierde eerft Sexühs genaemt,
wefende de fefte in 't getal van Martiiu af te
rekenen.
Het wreed gelicht geeft te verftaen , hoe
O C T O B E R. 8,
En longhman met een kleed van lijfver-
E vve,mct vleugels gelijk de andere Maen»
moeylijck dat dele Maend valt , en hoefe
van veele quaeden kan oorfaecke welen,om
den , hebbende op 't hoofd een krans van
Eycken loof met de Eyckelen daeraen,hou-
dat fich de Sonne alsdan in de Hondsfterre dende in de rechter hand het teycken des
laet vinden , diewelcke op de maniere van Scorpioen , en in de flincker een korfken voj
een raefende Hond aenblaft en op 't lijf Mifoelen , Paddeftoelen, Caflanien , met en
valt, die niet op zijn hoede is.
fonaer fchellen.
:

OcTOBER. November.
Defè Maend was Domitiams £^eheeten , nae
den Keyfer Domt iamn, maer is cloor 't befluyt
van den Kaed , oai verlcheyden oorfaecken
rechtvaerdelijck uytgcfchrabt , gelijck zy
oock tyrannighlijck van hem vvaeren bedrogen
: en behidde doen defe Maend de oude
nacm van OÜobcr , als de achtfce Maend in
ordrc.
Lijfverwigh is hy gekleet, om dat de
Sonne daelcnde nae den Winter ftiUland, de
planten beginnen dor , en de blaedercn roiachtigh
te worden.
Mette Sarpocn wort hy gefchildert , om
November. 9.
En longhhngh gekleet als de blaeders
E zijn wanneer zy van de boomen vallen.
Hy fal gevleugelt zijn , hebbende 't hoofd
met een Olijftack , daer de vruchten noch
aen hangen, omwoelt, in de rechter hand fal
hy het tc)'ckcn van Sagittarii'.i of de Schutter
houdende in de flincker een korf-
hebben ,
kenmetRaepen,Pvadijs en andere vruchten,
die defe Maend voortbrenght.
Het teycken van Sdgittarhn bediet dat de
Sonne in defe Maend in dat teycken is, dragende
den naeme foo wel van defe fterre als
van de werckinge, die zy voortbrenght, om
dat de Hemel in defe tijd , den hagel, regen
en bUxem laet nedervallen , 't welck oock
geen kleyne fchrick aenbrenght. In defè
Maend wort oock de lacht feer geoeffenr,
\ \vc\c\i oock door den Schutters gcfchiet.
D'Olijf is een vrucht vaiidefe Maend,
December. I a n U a r i u s. 321
waer in diefelve,rijp zijnde, gefaemelt wort
om oly en fip uyt te perfren,'t welck is noodigh
tot 's Men.'chen leven.
Zy wort November geheeten, zijnde de negenire
in de ordre, ende December de tiende.
December. 10.
En longelingh die leer vreeflijck fiet, ge-
E lijck oock de twee volgende Maenden,
wefende in 't fwart gekleet en gevleugelt,
houdende in de rechter hand het teycken
van Capricorms of den Steenbock , en in de
flincker een fchaele vol tartuffi of padde-
dat de Sonne flch,in de(e Maend,in dat teyken
bevindt : zijnde al(bo genoemt nae de' floelen.
beeldeniife van de flerre en van haere werckingen,
dievvelcke zy voortbrenght. Want,
Schricklijck en in 't fwart wort hy gemaelt
, om dat het Aerdrijck in defe Maend
gelijck de Scorpioen met zijn venijn doodelijck
quetft , ten zy datmen terftont daer
tegens doende is , alfoo brenght oock de
van al haer cieraet berooft is , en hierom is
hy fonder krans.
De Steenbock voert dele Maend, om dat
Sonne, terwijl zy in dit teycken is, door de de Sonne defè Maend het teycken van Caprï-
ongeftadigheyt van den tijd, veel gevaerlijcke
lïeckten aen. Waer over Hippccrates in zijcorms
palTeerr , en gelijck dit Dier fich onthout
op fpitlèn en hoOji,e bergen, alfoo is de
ne grondregulen feght,dat de ongelijckheyc Sonne in defè Maend in den hoogften graed
van den tijd , kranckheeden voortbrenght,
infbnderheit wanneer't op dien felven dagh,
tegen t Zuyden.
De urtujji zijn in defe Maend beft , en
dan heet en dan kout is , 't welck feer dickwijls
in den Herfft gebeurt.
worden dan oock mecft gevonden.
Het korfken met vruchten,bediet,'tgeene
defè Maend voortbrenght.
I A N U A R I U S. II.
EEn gevleugelt longman in 't wit gekleet,
die met beyde ha'nden het teycken van
^quariui oï iXcn Waeterman hout.
Defè Maend en de tweede hier nae , die
zijn van P^omuki ,door Numa Pom^ims by 't laer
gevoeght,en nae jams lanuarius geheeten, om
dat gelijck Unis tvveehoofdigh was, foo fiet
oock defè Maend , als met een hoofd , nae
't geen dat voorby is, en met het ander, liec
hy het begin van 't geene toekomende is,ge-
lijck de nieuwe Schrijvers vcrhaelen.
Dat hy in 't wit gekleet is , gelchiet , om
dat het Aerdrijck gemeenlijck , in defè
Alaend , met fnecu bedeckt is , fchilderende
't gehcele Land met ecnderleye verwe.
Hy hout diQnt^qmrïus ofWaeterman mee
beyde handen , om dat de Son alsdan door
dat teycken loopt , doende door den regen
en fneeu, het waeter overvloeyen.
Unus is oock geweeft een Koningh in Ita-

322
Februarius.
lien , van 'r Hebreeus woorc /»« , 't wclck
Wijn bediet, en hebben oock de oude Nv.uh
alfoo gcnicmt , om dat liy de ceiiie \'inder
v.in den Wijn foude '..';t: weeft /.ijn , en die de
Oude en Nieiuvc V/erld hcefc ;.;elien j de
onde Gi'iecken naeinden heni OenMiiun , den
Wijn-Meelter.
Februarius. 12.
En gcvleugelc longlr.nan in afchgrauw
E o-ekfeet , houdende met groote bevalligheyr
het teycken Pijccs of de Viifchen.
Nima Pompilhis noerndc dcfc Miend Ftbrna*
riui van Fchris, dat is van de koortie,die\velcke
in deCe tijd lichtHjck wort veroorfaeckt.
Üf!:e van het Larijnfche woordt Fib.ms:
'c welck bediede een offcrhande over de
dooden; Want in defe Maend hiekien de
llomcyncn de ged achtnifTe der zickn, en zy
meenden dat 'dieielve gefuyvert wierden,
door de vieringe van de uytvaert der dooden.
Afchgrauw wort zy gekleet, om dat defe
Alacnd feer regenachiigh is, en meerendeels
met Wokken 'bedcckt , 't welck door de(è
vei'we wort uyrgedrackr.
Hy draeght het teycken Pifccs of VifTchen,
want de Sonne wandelende door dit teycken
, foo wort defe Maend daer door afgebeeld,
en gelijck de Vifch een Waterdier is,
alfoo is defe tijd , door 't veel regenen feer
nat en vochtigh , of om dat de Waereren
O!irdoyt ziJHjCn het nu tijtisom te viflchen.
Defe Maend is als boven , Fchruarim gen"icmt
, van Fdru.irc uytvaegen of fuyveren,
en Fe'rim was de offerhande , waer mede zy
het Lijck-ofi'er.over de zielen van hunne af-

Februahius. Martius. Aprilis, é'c» 323
defer oorfaecke wille, men konnen maecken cenen Landman mette
bloote armen , diewelcke het riet of de
vreefde hy
hem getrocken : Om
van S^uim Camilli'A gedaeght zijnde , en voor
'c Volck befcluüdight wefende ,
veroordeelt te woVden : en derhalven dacht
hem noodigh dat de Rechter 't verfchii foude
vonnilTen : Verfchijnende voor 't Recht,
foo bracht hy alle zijn boeretuygh mede,
WAcr mede hy 't Land bearbeyde , en daerenboven
noch eene van zijn Dochters , die
wel fterck van knoocken en vol van vleys
was. De yfers waeren grof en rwaer,glat en
wel o-efcherpt , en de ÖITen feer fterck om
't Land te bouwen. Die felve vertoont heb-
i)ende,rprack hy 't Romeynfche Volck aldus
aen , O^y F^meynfche Burgers ! ditsiijn mijn tover-
{{onfiai macr \oIi /f^ ^ ^^
, , *"^^ '^'^ boeretuygh^
S.^^'j'^k.
oocl{yertoonen mijn fweet , vachnvacc/^en en moeylijc/^n
arheyt, ghy [out u daer over 'veryvonckren. Dit gefey C
hebbende, worde hy vry gefproken.
Aprilis. Grasmaend.
ftocken acn den Wijnranck ftelt , om daer
tegens op te loopen : en ter fijdcn weyd een
Koe meteen Kalf, 't welck den Koe iuyght.
Om dat rallad'uu verftaet , dat de Kalvers
meeft in At'ïc Maend geworpen werden. En
wil men daer in watVerfchcydentheyt maken
, foo kanmen andere Dieren daer mede
by doen. Palldd'm feyt mede, datnien in Aq.ic
Maend de Schaepen fcheert. Of in plaets
van de Koe , foude men een Man konnen
ftellen,die een Schaep fcheert. Seyt verder
dat in defe tijd de Rammekens gelubt worden,
en datter de meefte overvloet van vette
Lammerkens voor den dagh komen , die in
den Winter of voorjaer geVorpen zijn.
M- A j u S. Blocym.iend,
FebruARIUS. S^rockelmaend,
En bedaeght Man,die in een Wijnbergh
Eftaende,de rancken fchijnt te befiioeyen.
Daer zijn twee tijden om te fnoeyen,
EEn jongh Landman, ftaende in 't midden
van een groene weyde, houdende in beyde
handen een Seyffen om gras te mayen.
Het gras wort in de May-Maend gemayt,
want, leyt ColumeUa, men moet het eer
maernae iVf^jgoH^ meeninge , wortdeWijn- mayen eer het verdrooght, overmits het dan
ftock eer befnoeyt.eer diefelve uytbot,want
om dat die dan fapiger is , fbo iffe oock be-
meerder overvloed aenbrenght en den beeften
aengenaemer is , want tuifchen 't groen
ter en gelijcker te fnoeyen,
en 't droogh ftaet het gras in zijn volko-
Martius. Donemaend , Lentemaend.
mcntheyt.
EEn longman met eenVorcke in de hand,
diewelcke de aerde van den Wijnftock
ruymt , om den wortel van de overtollige
velelen en fpruyten te fïioeyen , h^bende
I U N I U S. IVedemaend,
En 1-andman met bloote armen, die een
E SeylTen houdende , mette rechter het
kooren fnijt en mette fiincker hand nae hem
ter fïjden een paerd.
longh wort hy gefchildert , om dat het
Wercken mette Vorcke een feer moeylijcke
arbeyd is, en om datmen in defe Maend den
treckt , of dat hy toont al gemaeyt te hebben,
en dat hy van 't kooren in fchoven bind
of hoopen maeckt. Want in defe Maend
wort het kooren , rijp zijnde , gemayt , dat
Wijnftock ontbloot.Maer dit dient gewaer- anderfins door de aenftaende hette foude
fchouwtjdatmen 't moet in der haeft en niet verbranden , daerom moetmen daer mede
te laet doen, want deWijnftok koft bloeyen, haeften , want het vertragen is leer Ichade-
en u de hoope doen verliefen van een goede lijck , overmits de vogelen en andere hee-
dracht, werpende de botten, van den ranck,
ter aerden.'t Paerd worter by geft:elt,om dat
ften , daergroote Ichaedeaen doen , of dat
het al te droogh zijnde , afvalt. Daerom
Plinius feyt , dat de paerden in dele Maend moet het gefneden zijn , wanneer het over
tochtigh of bronftigh worden.
al o-eel v^'ort.
TOt
I U L I U S. Hjymaend.
opmerckin^e van veele die van den "P En Landman ftaende op een dorlch-
Landbouw geichrevcn hebben, foo fou- XI vloer, half naeckt, houdende met bevde
Sf 2 han-

324 Augustus. September. October,^^,
handen een Dorfchvlegel , waer mede hy
fcer aerdigh liec koorcn fchijnt te dorfchcn,
en ter iïjdcn (l.ien een Wanne, Harcke en ander
gereetfchap, daer toe behoorcnde.
A U G U S 1" U S. OiiohjliNJod,
E En L.indn-nn die 7,ijn kuypen , tobben,
vaeren gcrect mieckt , die tot Ibodacnigen
dicnft noodighzijn : als mede allcrleye
gereetfchap.
Men kander een Klocklienne met longen
by fchilderen , wam de longe die in defe
M-iend uyt den dop komen , lc::gcn veel
meer eyeren,als die in andersMaenden doen.
September, drllrfhicnd , Herfjlmaend,
En Man die een M.indeken vol Druyven
E heeft , en mette Ichcuderen en beenen
bloot is , gelijck die gecne zijn , die in de
perffingc van Druyven zijn: terfijdenfal
een vat vol Druyven (Hen , die al getreden
zijn , waer van de Moft beneden in een ander
vat uytdruypt.
't Kan niet onbequaem zijn , dev.'ijl de
Honigh in defe Maend gefimielt wort, twee
of drie fwermenByen mette korven hier by-
te fteilen.
E
O C T o B E R. TVijnmacnd.
En Man die in de flincker hand een korf
vol koorens heeft , 't welck hy mette
rechter in d'aerde Ichijnt te werpen, gemoetende
eenen die de Ollen voort prickelt, die
in den ploegh gaen. En alhoewel Hcfwdm de
eerlle geweeU is , die van den Landbouw
heeft gefchreven, gelijck PAww reyt,van dat-
men op den 10 dagh van Aovrw^fr behoort
te faycn ,
en als in foodanigen dagh de Vtgi'
foi of Wachters ondergaen,dat het ten langiïcn
fevcn dagen daer nae begint te regenen,
vvcfende 't felve Teer vorderlijck aen 't gefieyde
kooren : niet te min door de verfcheydenheyt
van de gelegentheyt , 't zy de
hette of koude des Lands , foo worter of
vroeger of laetergefaeyt.
Maerom onfebeeldenilTe niet te verwarren
, en een yder Maend in zijn befbndere
dienfl: te bepaelen, willen wy datmen dan,in
defe Maend,het kooren fal iaeyen,fijnde het
voornaemfte onderhoudt van 's Menichen
leven.
November. Slachtmacnd,
EN om dat de oly den Menfche ten hoogïlen
noodigh is, niet alleen tot fpij(c,macr
oock tot veele andere dingen, foo maccken
wy, dat in defe Micnl, gelijck PaUculm feyt,
de oly generfi wert. Wy becklen dm een
Min af , die in de rechter hand een ivveep
heeft, gaende achter een Paerd, dat aen een
Alculen-rad vafl iSjahvaer men de oly perll,
en ter fijdenfalcen Olijfbergh wefen, waer
by dat alle gereetfchap fal llacn , dat tor de-»
fcn arbeyt dienftigh en noodigh is,als perflè,
paelen, potten, backen, CT'c»
E
D E C E iM E E R. jVintcrmacnd,
En fterck kcerel diewelcke metbeyde
handen een Bijle gevat heeft , om eenen
boom ter aerden neder te vellen.
Naer 't feggen van Paüachus , is Deccmhcr
't begin van den Winter , de locht koud , en
de kracht van de boomen in een getrocken,
wcfende alsdan het houdt alderbequaemft
om te timmeren, of eenige andere wercken
daer van te maecken : Waerom men niet
alleen in defe Maend de boffchen afkapt om
tot timmerhoudt of andere dingen te gebruycken
, maer oock om de overtollige
tacken,en groene tuynltaecken te branden :
men houwt oock de ftocken en de biefen af,
waer mede de Wijngaerd gebonden wort,
en de tienen waer van men de korven
maeckt, met andere dingen , die tot ons gebruyck
noodigh zijn.
De Meenden gelijck die van den Phile*
fioph Euftachius Afgemaclt zijn,
M A R T I U S "Wefende het begin van 't ^acr , nae di
bejchrljvinge \an de Oude»
En Soldaet die gantfch geharnafchr is
E met Schild en Lance : (peelende de(e
Maend op den naeme van Mars, want in d^fe
Maend , naer 't feggen van Euflachius , foo
eynden de Winterleegeringen van de Soldaten,
en Mars begint alsdan zijn hoofd
moedigh totten krijgh op te fteecken.
AïRX-

ApRitis. Majus. Iunius. Iulius, c^^. 32
A p R I L I s.
Pril wort gemaelt als een Herder met
.blootc armen en bcenen ,
hebbende by
fich een Gcytjen met twee longen, die eerft
zijn qeworpcn , fpeelende defe^ Herder op
zijn fiuyrjen. Hier wil £"/^''f/'«''J fcggcn het vee fich
, dat
in defe Maend vermenichviü-
dight.
Majus.
En longhlingh van een fchoon en dertel
E opiïchtjwiens hoofdhayren zijn gekrult,
en met een krans van witte en roode Roo-
ien omvlechten. Het kleed lal goud zijn,
en vol fcer fchoone bloemen gev^'even , en
hier onder fal het windeken luchtigh fpee-
Jen, fulxdathet deklcederen oplicht , hebbende
de handen vol Roofcn en Violetten,
gaende bloots voets op groene kruyder-
kens.
Hierdoor wert vertoont , dat het aerdrijck
in defè Maend , als van den flaep des
Winters weder oprijft,en fich van nieuws in
zijnen ftant , met kruyden, blaeden en bloemen
cierlijck oppronckt.
En hier door fcheppen de Menfchen , in
defe lieiiijcke tijd,feer grootegencughte, en
dat uyte vercooninge van de fchoonheyt
defes Werrelrs, fich verheugende met groot
vermaeck,over't geene het aerdrijck voortbrenght,
zijnde als nu van de fwaermoedigheydt
verre afgelcheyden. Allbo dat dele
Maend een ongelooflijcke vrolijckheyt veroorfaeckt.
I u N I u s.
En Man op zijn boers gekleet , met een
Ekrans van Lij nfaet bloemen, (laende in 't
midden van een groen veld,met een ZeyiTen
in de hand.
Aldus wort hy van Euflachm gemaelt , om
dat de Sonne in defe Maend kracht krijght,
waer over 't Gras gemaeyt en 'tHoy'gedrooght
won.
E
I U L I U S.
En Man die half naeckt en geboogen
ftaet , houdende in de rechter hand een
Seyflen , waer mede hy 't kooren affnijt,
"t welck hy mette llincker hand ,
naer hem
treckt , met een breeden Hoed , om voor 't
ftekcn vanden brand derSonne bevrijt te
zijn. De bediedenis is , dat als het koorenrijp
is , en de Sonne kracht heeft , darmen
dan 't felvc plagh af te fnijden.
Augustus.
En naeckt Man , die eerfl fchijnt uyt de
revierc te komen , en op den Oever fir,
deckende met zijn hembd , de befchaemde
lecden,fchijncnde door de uytnemende het-
te, naer zijn aeflem te gaepen ,
kanne of glas voor den mond , om te drincken.
Defe beeldniile heeft niet anders in,
dan dat door 't naedren van de Hondsdagen,
die de hetre verdubbelen,den Mcnfche
van noode heeft fich te verkoelen ofte baeden
, als mede te drincken om den dorll te
lelfchen.
E
September.
;
fettende een
En Man die mede op zijn Boers is gekleet,
met een krans van WijngaertsSla-
den om 't hoofd, houdende in de hand eenige
boffen met Druy ven , met de lijden en
beenen bloot , als die gene die in het Wijnperflen
beligh is , en ter lijden lal een vat
met uytgeperfte Druyven iLien , waer onder
een tobbe ftaet ,
druypt.
daer de moft noch in
Dit bediet anders niet , dan dat in dele
Maend de Wijnleelïnge plagh te zijn , wanneer
de Druyven rijp zijn,
E
O C T o B E R.
En longelingh in een Weyde, daer in hy
vertoont , dat hy eenige boomtjes en
firuy vellen fal hebben geplant, die met veele
ftrickert en knippen behangen zijn, en hy lal
een Vogelnet voor hem hebben , fpeelende
op zijn fluytjen , loerende hoe hy den Vogeltjes
magh verfchalcken,die zijn bedrogh
niet vermercken. En alfoo hy ter lïjdenin
een hutte is afgefcheyden , foo fit hy al lac-
chende , om dien gevangen Vogel re dooden,die
mette opgeflagen vlercken noch eenige
weere doet om re ontvluchten, 't welck
alleene vertoont, dat Qó^oLer de eerile Alaend
is van den Vogelvanghft.
November.
"p En Man die de Offen voortdrijft,die in'c
*^iïüdden van 't veld in den ploegh gaen.
Si: Die

326 DeCCMBEK. IaNU AP.lll S. FïïBP.UAIllUS.
Die gccne , die fich met mocylijckcni arbeyt
aen den ploegh geefc , vertoont het
fiylben van de lierren , dienien PUpiks of
Sevenrterren noemt , want d^n is het fccr
bequaeiii om te ploegen.
December.
En M.\n,die in de flincker hand een Man-
E de met kooren draeght , dat hy merte
rccnter hand in de aerde werpt , dat van ceiiige
arbeydcrs wederom wort toegedeckr.
Dit is de tijd , waer in het kooren , nac 't
feggen van Eufiachius , wort gefaeyt en in de
aerdc geworpen.
Ianuarius.
EEn longelingh die met verfcheidcn honden
ter laght gaet , hebbende een laghtliooren
in der hand, en een ftock ahvaer een
Haes en ander Wild aenhanght over
fchouderen.
de
Hier door wort de bequaemhejt van 't
laegen aengewefèn , want het Kooren , de
Wijn , en alles wat tot 's Menfchen onderhout
dient , ingefamelt zijnde , foo geefc hy
fich in dele Maend ^anuarms ter laght.
E En
Februarius.
O'jd verfchrompelt grau Man ,
met
eenij^e ruyge vellen, van den hoofde tot-
ren voeren toe gjkleedt , litrende by een
groot Vier, gantfch verkleumt.
Dit beeld vertoont ons niet alleen de
m.ier druckt
door de tv^'aelf teyckenen van den Zodiac,in
welcke reyfe of door-loop , het r.ict anders
voor onfe oogen fchijnt , of een deel van de
en dat wederom een deel van
tijd aenwaft ,
den tijd afneemt.
Het afnemen der rijd wort door 't afgebroken
hoorn vertoont , en door 't wafien
den ouder van 't Kalf, 't welck van fclve
vermeerdert, door 't wa!ien,en door 't daclen
van de Maene : Waer over de Maene
van ^p.:Uodori'.s en andere Tuunone oï Sikr
naemt is.
ge-
De twee hoorens aen 't hoofd , bedieden
het blijck datfc ons doet wanneer de Maend
ten eynde is. E::IUJ:i:is noemt den Maend
Stier, als oorfaecke van de voortteelinge.
De Palm brenght alle nieuwe Maene een
tack voort, en wanneer de Maene 28 dagen
oud is, foo heefcle't laeflc deel, van buyten,
verlicht, in dier voegen dit delaefte dcelen
van de Maene nae beneden fien , en defe
vruchten worden oock in de Medicine
meerder geacht , die eenige gelijcknilfe nae
de Maene hebben.
Men kan hem oock een krans van Lumria
inaecken , diemen fey t uyter Natuyre , alle
daegen een blad te verliefen , wanneer de
Maene afgaet , maer in 't wafien van de
Maene , (^00 neemt het kruyd alle dage wederom
een ander blad aen , allbo dat het in
een Maend geheel afneemt en aenwaft.
V A L o R E. Alanhaftighcyt, D^ipperhcyt,
En bedaeghd Man in 't goud gekleet,
E hebbende een Eauwer tack boven een
mette flincker
fcherpighcyt van den Winter ,
oock uyt de verkleumtheyc van d'Ouderdom.
Daerom fcyc men :
Scepter in de rechter hand ,
ftreelt hy een Leeuwe , die aen zijn flincker
De komk hcrft de Alm verteert,
Dicsjit de Oude by den hccrt.
fijde leunt.
Aen een bedaeghd Ouder , leunt fich de
Dapperheyt feer lichtlijck , wantzyplagh
Be Maenden in 't gemeen,
door haer felve de vaftigheyt des gemoeds
en de fterckheyt des lichaems te dragen.
En longelingh in 't wit gekleet.met twee
E kleyne lioorcntjens op 't hoofd , die nae
de aerde gekcert zijn , houdende den hand
op een Kalf dat alleen een hooren heeft,
wefende met Palm gekroont. De Maend is
van Orpheu; genaemt een Kalf dat alleen een
hooren heeft , want op defe maniere heeft
men de bepaelinge van de Maend : die niet
anders is, als de loop die de Macrie doet
Met goud wort hy gekleet , want gelijck
her goud in het vier wort gcfuyvert , alfoo
wort de volmaccktheyc van een Man oock
verkregen door den vlam van een opgefi;oockte
haet of wrock , of door de nijdighey
t of door de fortuyne.
De Scepter worter gemaelt , want aen de
vromigheyt moeten fich de regeeringen en
de heerfchappien , nae de reeden , buygen :
En

:
^Manhafnghe^t.JDapperheyt, CManlijdeUeYên» 327
En de Lauwerkrans die altijt groen blijft, , van de kracht des lichaems , en te f^eliick
fonder bleeck te worden bcdiec liet ampt , van 't gemoed , waer van die van 't Jichaeni
van een dapper Man nae 't leggen , van Ho- betoont wort door de Slange, die dit beeld
f>^^i^^ ' mette handen dood , vertoonende een on-
Ui confcire fibi, nulht pal/cfcerc culf^a, ver winnelijck proeflhick , 't welck ncrculcs,
Dat is
een Icind zijnde , in de Wiege gedaen heeft'
Ha hert nki quach bnvulf, doodende een groore Slange , ' en weo-en de
P'érblccckt -won mch omrush dnpperhey t van 't gemoed , d raeght hy den
De bleeckheyt in gevaer, is een tcycken van root" van den I.eeuwe : En daerom maelden
klejnuiocdigheyt.
lE Dapperheyt wort afgcmaelt door de
^bceldniire van Hercules , met een Leeuwen
huyd over de fchouderen,omgort zijn-
de Oude de dapperheyt af,mettebeeldenilfe
van HercuUs, en gaeven die den naemc van
Deughd of Dappèrheyd.
VlRiLiTA. ManlijcJ^ laeren,
10 En Vrouwe ontrent van vijftigh laeren,
-*^met een gulden kleed, hebbende in de
rechter hand een Scepter , en in de fiincker
een Boeck , fittende op een Leeuw met een
Swaerd op haer iijde , op der aerde flil een
Sandlooperlhen , die ten halven is uytgeloopen.
Manbaerheydt is dat Ouder van een
Menrch,^datter komt tulichen 5-
3 en 50 Lieren
, in 't welcke het bequaem gemaeckt
wort door de reeden en in alle dingen eervaeren
, werckende als een Man in alle burgcrlijcke
handelingen en handwerckcn. En
dit is d'Cuderdom , waer in de Menfch iich
fchickt,often goeden of ten quaeden einde,
en dees Ouder ishet begin van de eerüe af-
daelinge.
De Leeuw mette welcke hy fpeelt, is een
werck van waere dapperheyt , weercpüc de
beeftige en wilde gemoederen der Men-
Jchen , om diefelve tor goedgunftigheyt te
Zy wort met een Scepter, Boeck, Leeuw
en Swaerd afgebeeld , om dat dees Ouder
dts Menfchen , voor het volmaecktfte wort
aengefien , foo om te raeds plegen , beiluyten,
en met een dapper gemoed", die dingen
te bepaclen , alwaer de Deughd in eeni'ger
maniere, magh plaetfc vinden.
locken , en tot fich te trecken , haer berovende
, meteen aerdige bevalligheyt , van Marti Rio. Martekn/chap,
de quaedc manieren en fchandelijcke
woonten.ge-
E
V A L o R E. Mvihjjügixyt , Daf^crhfyt,
En fchoon en lacchend longelingh , in 't
root gekleet , de oogen ten Hemel gckcert,
't vleefch met bloed belprenght, hebbende
litreyckens van zijne wonden , diewelcke
als ko[lelijckeil;eenenuytb]incken.
't Martelnerlchap is eyacntlijck die ftraife,
diemen lijd om de liefde Godes, tot bede
vaiï een groote Slange , dien hy mette fcherminge van de heylige Leere , door de
Jianden Atn gorgel toedouwt en verllickr.
De Dapperheyt is een t'llvcir.envccginge
genade des LL Geefls en verwachtinge des
eeuwigen Leycns , welcke dingen hem vro-
iijck

328
iJ^ieedehoelfchd^,
lijck doen ftien en lacchende. Het purpere
roov-^e kleed , is een teycken van de Liefde,
en de wonden fijn fcgcis wxn de Marcelaren.
R I V A L I T A. Mcdcbadfchapt
En Maeghdeken met Roofèn gekroont
E er. prachtigh gekleet , die mette rechter
hand en feer vrypoftige gebeerden een goude
keeten overgeeft , voor wiens voeten
twee Rammen fchrap ftaen om metten kop
tegens malkanderen aen te ftooten.
Zy wort jongh en met Rooien gefchildert
, want de Boele went al zijne naerlHgheyt
aen , om met bevalli;j;heyt voor den
dagh te komen , en een fchoone reuck van
fich re geven, gelijck de aenj^enaeme en welrieckende
Roofe is.diewclcke nochtans niet
is , Tonder dooren : willende daer mede te
kennen geven , dat de licflijcke Minnegedachtjens
, die een Medeboel in 't hoofd
heeft, niet zijn fonder doornen van jaloune»
Prachtlijck wortfc gekleet, en datfe goude
keecens geeft, als gefeyt is,om dat iemant
die daer mint, en andere Medevryers heeft,
wil beroonen dat hy niet minder is als zijn
Medeboeier, maer foeckt inderdaed en
{Mectl:0T7sf. Ifedelijdeny &rc.
fchijn meerder re wefen/oeckende om ftrijd
Cii dat inildclijck koftlijcke gefchencken aen
zijne beminde te vereeren.
De twee Mammen , die mctre hoorcns
malkandcren uytdaegen , bedieden , i^clijck
V'.a'iM verhaelt , de Medeboelfchnp : want
7.y vertoonen hier door dat dit uyt Miniie-
Liefde is veroorfacckt , gelijck die Beeftjes
doen , die fich hier over verftooren , als zy
vcrmerckcn dat hacre Schaepkens van andere
Rammen werden befprongen. Doch
van dele Medeboel fchtp en Minne-ftrijd ,
zijn meefl: allede Harderklachten vol.
Medicina. Soeckt GcntakonU,
Geometria. Mcctkon^,
En Vrouwe , die in d'cene hand een Pas-
E loot , en in d'ander een Pafler houd
door 't p(rpemliaili:m wort de beweginge , de
tijd , de fwaerte van de lichaemen -y en door
de Pafler de linen, de hooghte, en de diepte
afgemeren,in't welck voornaemlijck beftaet
het gemeen ontwerp van de Wiskonlh
Of anders,
En Vrouwe die methaer rechterhand
E houd eenPafrer,en indeflinckereendrie»
hoeck of Triangel.
C o M p A s s I o N E. Medelijda
Meedoginthcyt,
En Vrouwe houdende in haere flincker
Ehand een nefl:, waer in een Gier,of als an-
dere feggen een Pellicaen fit , dicweicke zijne
fijde op piekende , vaerdigh is , om zijne
lonxkens met zijn cygen bloed te laven, die
oock daer toe bcgecrigh zijn in 't nefl daer
nae ftaen te jancken, zijnde met hacr rechter
hand bellgh , om den behoeftigen in haere
armoede iet toe tcreycken.
Dees Vogel wierde , als boven geieyt is,
by den Egyptcnaers, op foodanige wij(ë,by
de Mcedogenrheyt uytgebeelt,want in hondcrt
en twintigh dagen als zy haere longen
moet opbrengen, vlieghtie niet verre. En om
haere longers niet te vcrlacren , lbo haeltfe
ontrent het ncft hacren buyt , en aldaer niet
langer iets konnende vinden , foo opentie
haeie fyde en geeft den longen haer bloed
te drincken : foo groot is de Liefde , waer
mede
,

mede zyverrorght,dat nochtans by gebreck
van fpijfe, die niets Ibudea ontbrcecken.
Wil Istel
Het Midden, M e z o.
Mette rechterhand vertoontfe een waerachtigh
reyken van een meelijdigh Menfch,
diewelcke eenige gaven met Godvruchtige
mijnen fchijnt uyt te reycken , om door de
Liefde, uyt haere eygene middelen, den behoeftigen
onderftant te doen,
M E Z o. Het M^den,
En bedaeghd Man , die met een geeHige
Eftandj op een Aerdfche globe ftaet , met
een gulden Mantel , hebbende een Lauwerkrans
op 't hoofd , en feer bevalligh in de
rechter hand, een Circkel rond, dat recht in't
midden is doorgefneden , wijlende metten
voorften Vinger van de flincker hand,op den
navel, hebbende een Sonne op 't hoofd.
Door 't Midden foude men veele dingen
konnen verflaen : voor eerfl bediet Mc^o
het middel of een inftrument , waer door
men eenige dingen doet :
gelijck men oock
in de plaetllijcke beweginge drie dingen
aenmerckt,ten eerften de bepalinge,v

330
HetLMidden,
bedieden de volnaecktheyc , als dickwijls
gefeyt is, en de waerdie van de Deughd, die
in de middchnierigheyt bcft.ict , daervan
fcyc oock Heficdus , de hdhc ts weer als 't geheel.
't Wclck oock Pliito bc\'cftii:^ht, wanc de volniaeckthcyt
ftnen in 't jMidden , niet in 't ge-
heel , want aldaerzijn dingen die biiyrcii
Ichreef gaen , die oock dickwijls fchandigh
en fchalligii zijn. Ten lacften lbo kan het
want de
goud oock het Midden bedieden ,
pToote Werreld mctte kleyne , dat is met
den Menfche vergelijckende , foo feggen de
Vdïacetfillen, dit het fdver de hcrlTen en hec
goud het harte is, 't vvelck,gelijck de o^«.:fomici
verklaeren , rtaet in 't midden van de
borll des Mms. Waer uyt ,
als uyt een be-
ginfel van 't leven , alle volmaeckrheyt .en
Menlchlijcke limmerrie of gelijckheyt heer
komt ; levende' t hert , gelijck (^rijïoteks Icght,
skiereerff, en (lervende ahterlaetsf.
Hy houd in de rechter hand den Circkel
die in twee gelijcke deelen is doorgeflieden,
om de ^quinoóiiaelcirckel te vertoonen,die
welcke de Sph^era in twee gelijcke deelen
doorfnijt , pafleerende door de Polen des
Werrelts, en is even verre afgefcheyden van
beydedelinien , die het 5c/(?in«w ofSonneftand
maecken , als wanneer de Sonne loopt
door het eerfte punt van Caneer , en fich, foo
verre hy kan, nae den Zenit naedert , te weeren
tot dat punt des Hemels dar boven on-
{cn hoofde ftaende, het Solftitmm of den Sonneftand
van de Lente maeckt , en raeckende
daer nae wederom aen 't begin van Caprieorms
, maecktfe den Sonneftand van den Winter
, wijckende van ons foo veel zy kan.
Maer alfoo haefl: als zy raeckt het beginfel
van t^ria , maecktfe den eevenacr van de
Lente, en foo haeft zy Liora raeckt, maecktfe
den eevenaer van den Herfll, dat is dagh en
nacht even langh , en defe wort de equator
geheeten , maeckende dagh en nacht elck
van 12 uren.
M E « o.
van een vierkant weefên. Maer dit is niet
fonder reeden, want het is van de alderbefte
^^i-:at:.r^Hct geruyght , gelijck yiiffjcin in zijne
eerlle Anatomifche tafel te kennen gecft,als
mede van Powpwius Gauriem, Gale/m en andei e,
die daer Ibeckcnde nae 't middelfte van 'c
lichaem , feyden , dar het Hart of de Navel
't mollen zijn : maer hy lcyc,dat het Hart is
her midden van de borfl: , en de Navel het
niiddcn van 't gehcele lichaem. Hy wort
met een Sonne , daer een rechte lijne doorgaet,
op 't hoofd gefchildert, om den Middagh
van onfcn Hnx ut te vertoonen , wanc
als de Sonne de Middaghs-linie pafTeert, de
Menfche zijnde waer hy wil , oock in v>'ac
lijd van't I.;er,foo m-iecktfe altijd den Middagh
, declende dieielve linie, den Hemelia
twee deelen.
lek fal wijder leggen ,
dat de Sonne een
om dat
fcer goed beeld is van her Midden ,
hy liact in 't midden van alle de Planeten,
gelijck Ptokmxus en zy^lhertegr.io 't lèlve met
veele reedenen bewij fen : befluytendeeindlijck
, dat de Sonne ftaet boven de Maeue^
Mcrcuriiu en Venas, en onder Saturms ^upiter , en
Mars , 't welck niet is buyten reeden , wanc
dewijl hy in 't Midden ftaet,foo is hy een regel
en richtfnoer van alle de andere Planeten
, doch met een befondere reeden en onderfcheyt.
Want A-fars, ^upiter en Satimms, uyc
oorfaecke van het Epidieum , komen met de
beweginge van de Sonne over een. Maer
Ltma , Mcrcurius en V(nns , ftellen fich gelijck
mette beweginge der Sonne. En dat is een
reeden waerom de Sonne in 't midden ftaet,
om de andere twee verfcheyden bewegingen
over een te brengen. Een ander reeden
iffer van ^lhimaxar,d.\e daer feyt,dat God de
Heere , de Sonne niet boven Saturrms hadde
geftelt, om dat hy door zijne groote afweefigheyt,
op de benedenfte dingen niet foude
hebben konnen wercken, want het aerdrijck
foude te kout gebleven zijn , en foo hy die
foo
Oock is dit het gordel van't primtm mobile, even boven de Maene hadde geftelt ,
't weick in twee gelijcke deelen ,
niere als een gordel is afgedeelt.
op de ma-
Hy houd
foude zijne beweginge al te langhfaem zijn
geweeft , van 't Ooften totten Weften : en
de voorlle vinger ,wijfende op den Navel of door te grooten naderheyt aen 't Aerdrijck
't rechre Midden , want rieruis Kilerianus ver- fouden alle benedenfte dingen verbrant zijn
haelr,dat de Navel den Menfche recht mid- geworden : en nu de Sonne in 't midden
den in 't ganrfche lichaem is , of wil men de
beenen wijt uyt ftrecken en de armen open
em hooge leggen , foo fal 't op de maniere
van de Planeeten ftaet , foo maecktfe alle
haere werckingen gemaetight. En daeroni
vermaent FhA niet fonder reeden , by Ovi-

Jimm
van de Sonne
:
CMm-vermegen,
, dat Phaëton foude ftijgcn Op de koetfe
Indicnjf (iijght te hoo^,ghyfiilt de jlerren handen
Te lacgh het iirrdrijct{_ : blijft, by 't midden, xeyl om
lande».
Door defc reeden kan men feggen dat de
Sonne Koningh is , en gelijck als het Hert
van alle de andere Planeeten , en daerom is
hy als een Koning midden in't Rijck : Hierom
is oock het Hert midden in 't lichaeni
geftelt , ten einde het in 't gemeen al de andere
leeden foude te hulpe komen : En foo
het ons geoorloft is eene RepubHque of gemeene
Staet.van de feven Planeeten te verileren,
wy fouden feggen , dat de Sonne een
Koningh is van allen, gelijd< hy oock in der
waerheytis. .Saturmu faldoor zijn Ouderdoom
Raetsheer wefen, fw/'ifer door zijne
, Rechter van alles. Mars
grootmoedigheyt
Hoofdman van den Oorlogh. Fenus op de
maniere als Huysmoeder en uytdeelfter van
alle de goederen. Mcrcurius fal Seeretams en
Cancelier zijn : en de Mae»e fal ten laetften
het ampt van Gefante bedienen , om dat zy
door haere fnelligheyt , van 't Ooften ten
NVeften gaet, ten èynde zy alle Maenden,alles
omloopende , haeren Koningh leer wel
kan ten dienfte ftaen.
Eindlijck ftaet de Sonne in 't midden,om
dat diefelve , als een oorlprongh en gever
van het licht , te bequaemer zijn glants en
licht, aenalle andere Planeeten magh mededeelen.
CoNTENTO Am OROSO, Min-Mtrnoegen,
En longhelingh fchoon van opficht en
E
lachende van weefen , hebbende zijn
kleed met bloemen befchildert: Op't hoofd
fal hy een Mirtenkrans hebben , die met
bloemen is te famen gevlochten. In de flinc-
ker fal hy een Mandeken vol Rooien hebben
, daer een Hert tuffchen beyden ftaet.
Met d'ander hand fil hy ftaen als of hy de
bloemkens van 't hoofd wilde nemen ,
het Hert te doen bloeyen : om dat dit de
aerten eygenfchap der Vryers is,datfe altijt
haere blij dfchap en vrolijckheyt gaerneeen
ander willen mede deelachtigh maecken.
E
MeDIOCRITA. Middcimaetïgheyt,
^
om
En Vrouwe houdende mette rechter
hand een Leeuwe die met een keeten
IMdelmmtgheyf, Morgen[1ond^^c, 331
gebonden is , en mette flincker een Lammeken,
dat aen een fiecht en dun bandeken vaft
is, te kennen gevende, door dele twee uyterfte
bepaelingen , die fecr groote wraeckgierigheyt,
en de feer groote lij dfaemhcyt. En
houd defe Vrouwe den middelwcgh tuffchen
de wreedheyt en fachtmoedigheyt,
waer door wy komen tot kennifle van aJle
andere uyterfte eynden, van de gefchicktheden
des gemoeds. Dit felve kan ons dienen
tot een oprecht beeld van de Middelmatigheyt,die
wy behooren te hebben in alle onfe
handelingen, ten einde diefèlve den naem en
het lof van de Deughd waerdigh zijn.
E
MediOCRITA. Middelmaetigheyt,
En Ichooneuytblinckende Vrouwe met
vleugels aen de (chouderen , waer door
zy van der aerde wort opgelicht, raeckende
met d'eene hand de Aerde, met d'ander den
Hemel met defe fpreuck ,
dat is, /" 't midden fuldy yeylighfi gaen.
Aurora. Morgcnflond,
wedto tuiijjlmus ïb-j,
EEn gevlcugelt kindeken lijfvervvigh,mec
een geele Mantel over de fchouderen,
en een ontftce*-ken fackel op zijn antijcs,fittende
op 't gevleugelt Paerd van Pegtzfus , ge-
\V]ck Homerus, Euftachius, en andere verhaelen.
En Pcgafus ifter geftelt, om zijne fnelligheyt,
en om dat i^urora een aengenaeme Vriendinne
van de Poëten is, foo wecktlè de Gee-
ften op tot verftandige en geeftige invallen.
Geel ilfe gekleet , om dat Virgilius van iAurora
feyt
:
EEn
D.it s* haer Sajfrauigh l^eed^
Heeft op ds Zee ge^reet.
Aurora.
gevleugelt Maeghdeken ,
door de
fnelheyt van haere beweginge , fnellijck
verdwijnende, wefendelijfverwigh met een
geele Mantel , houdende in de flincker arm
een korfken vol verfcheyden bloemen ,
en
in dielelve hand een ontfteecken Fackelrjen,
ftroyende bloemen mette rechter hand.
Soeckt voorts by de uyren of declen van
den dagh.
Tc 2 Li-

332 UMtldigkejt, L
LiEERALITA. Mildi;hcyt.
' ~^ Ea Vrouwe met holle oo;.;en,cn een vier-
Jtlkant voorhoofd met een Arents neufe,
wefende in 't wir gekleet , met een Adelaer
op 't hoofd , in de rechter hand een Palier
houdende. Ook een omgekeerde overvloers
hooren,waer uyr eedele'fteenen, geki,goude
koetenen en andere koftelijckheden vallen,
in deflincker houd zy een ander Overvloets
hooren vol bloemen en vruchten. Men kan
haer oock een dobbelfteen in de hand geven.
Mildhcyt is een middehnatigheyt, om al-
les uyr te deelen,door een deughdigh en gematight
weefen.
Zy wort met holle oogen en een vierkant
voorhoofd gefchildert, door de gelijckniire
van den Leeuw , wefende het mildfte onder
alle onvernuftige Dieren, en met een Arents
neufe door de gelijcknilfe van een Adelaer,
wefende de miltfle Vogel van allen, waer van
zy oock de beeldnifle op den hoofde draegr,
om te betoonen,datdefe mildigheyt niet by
geval beftaet,om alfo fijne eygene goederen
uyt te deelcn,maer alleen uyt een inwoonende
bequaemheyt des gemoeds,gelijck als andere
deugden.P/i'!i'« (cyt dat dele Vogel den
roofhaek van alledieren,en dat door eygen
naerftigheyt, niet foo feer om zijn luft, maer
I B E R.A L I T A.
uyt liefdc,om andere Vogelen mede tedee-
len, fich daer in verblijdende,dat door zijne
vlijtigheyt, veele mogen werden onderhouden.
De twee overvloets hoornen bcdieden,
dar de volhcyt der rijckdommen, het rechte
middel is om de miidheyt te oeffenen, wanneer
die neffens haer macht en vermof>en,
met een edel gemoed is vergefelfchapt.
Het witte kleer wil feggen.dat gelijck defe
verwe fiecht en fiiyver is, dat alfoo de mild-
hcit moet wefen fonder hope van eigen baet.
De PalTcr betoont,datmen de Mildigheyt
moet afmeten na de Rijckdpmmen die men
befit,en nae de waerdighcyt van de perfbonen
, aen diewelcke men diefclve uytdeelt.
De dobbcldeenen worden gellclt om te
bctooncn , dat die Mciifch even mild is , die
uyt 'zijii weynigh,weynigh.als die geene,die
uyr 'zijn veel veel geef:, want zy blijven van
alle fijden altijd in haere volle macht.
LiBERALITA. Mihlddighcyt,
En Macghdeken van vrolijck opfïcht en
E rijcklijck gekleet, houdende haer fincker
hand , aen de felve fijde nederhangende , en
een becken vol eedele gefteenten, goud, filverjCT'r.
al waer zy mette volle rechter hand
't felve onder een deel vrolijcke en lachende
kinderkens werpt , die fich daer mede verderen
, en datfelve een ygelijck vertoonen,
tot een teycken van danckbaerheyt over de
Mildadigheyt van den Ichencker : of oock
om te vertoonen dat gunil en Rijckdoom,
metbehooriijcke maniere te verkrijgen,een
deel is van de Mildadigheyt,gclijck de Moralillen
gevoelen : alhoewel het een eedel en
faligh werck is, een ander het zijne mede te
deelen. Tkrhu ftelt haer nae de af beeldinge
der Ouden, alleen met een becken, 't wclck
wy met andere dingen ver^efelIchappen,toc
verklaeringe van defe beeldenilfe.
Generosi TA. Moedigheyt, Eedelmcedighcjt^
toegefchreven aen Card Emamd ,
togh vaa Savoyen.
Her-
En fêer Ichoone longe Dochter , aen
Ewiens (choonheyt, alle de leedemaeten
van 't lichaem in gelijckmaetigheyt en aer«
digheyt over een komen. Zy fal de blonde
hoofdhayren in feer aengenaeme maniere
gekrult en geftrengelt hebben : zijnde gekleet
met eenKoninglilijcke dracht,met een
goude

CMoedigheyt i 'Ecdelmoedtgheyi. G E N E R o S I T A/ 333
goude kroon op't hoofd. Zyfal hier naeckte
rechter hand uyt fteecken , waerinzy
goude keetenen, en eedelgefteenten fiil houden,
oock andere dingen,van grooter waerde,om
die te vcreerenXéggende de fiincker
hand op't hoofd van eenen Leeu\ve,die Teer
gemeenfaem en feer aerdigh by haer ftaer.
De Eedehnoedighcyr wordt jongh gemaeckt
, want gelijck c-^r///rtr(7«'feght in 't 2
boeck van zijne lihttvuca , foo blincktin den
longhelingen de Grootmocdigheyt meeft
uyt- waer'cioor zy haer oock grootc dingen
waerdigh achten, en daer nae wercken zy alles
grootmoedigh , 't welck Chv. Pont. bevefti'vfhr,
le

534
OM
Mostri.
CMonJlers i
Monters, IJan/chc^fcls,
Wa^fchej^feh,
dat het dickwijls voorkomt ver-
Icheyden MonfterSjibo wel van Aerde,
2^e als L.ocht te vcrtooncn, foo hebben viy
cenige Poëten gevonden , diedaer van gcwagli
iniecken. Daerom dunckt ons geracden,
die hier onder te mengen, voor die diefel
vc van noodc hebben.
S C I L L A.
EEn fchricklijck Monfterdier in een duyfter
Zeehol,niet twaelf voeten, fes lange
hallen en foo veel hoofden : hebbende ydcr
een groote wijde beek , met drie tanden,
waer uyt men feer doodlijck venijn fiet
vloeyen,ft:ekende de koppen uyt haer vreeflijck
hol , om op den roof van de voorbyeangers
te loeren, gelijck zy eertijts de Medegefellen
van Flyfcs deden , daer der foo
vecle van worden verflonden,als het vvreede
JVionfterdier verflindende becken hadde
blaffende als een Hond. En Ovidius maelt het
in 't XI V boeck Metamorph, af , dat het in een
lac of ftilftaende waeter leeft,dat van Circe is
vergiftight. En gelijck Vïrgtlm in 't i ii boek
van zijn ^ncds te kennen geeft.
Sciüa en Caribdis zijn tweè klippen, die in de
Sicilifche Zee geftelt zijn , wefende altijd
leer gevaerlijck voor den Schippers. Daerom
hebben d'oude Pocten-, ditdebeeldniffen
van Zee-monfters toegefchreven,dat zy
alles vernielden, wat haer te feer naederde.
blaften.
Het Roer houd zy dreygender en fchaedlijcker
wijfe , om te vertoonen dat Scilla een
feer gevaerlijcke paflagie is voor den Schip-
f)ers,want zy plagh de Schepen te verbrij leen
en de bootsgefellen om hals te brengen.
,
Gedrocht y (yc.
Door de Honden, wort het grouiijck gebacr
vertoont, dat de Zee doet, wanneer zy
mett kracht regens dcfe klippen aenflaetïlïilx
j^ ..,..^.,.„..»
J.J.
dat zy een gcbas van dolle Honden fchijnen
te wcfen, en dar door de fchade der geener,
die door de wreedheyt van Scifla,dzcv regens
aen loopen. Waer van Firgilms in fijn vi Eclom
ga gcwach maeckt , alwaer hy feyt Candida
Juccinta,
Cahibdis*
C^rihdis is een ander klippe,die oock feer
irevaerlijck is , alwaer het Waeter , met
een dwerlftroom rontom, dickwijls de fchepen
infwelght , en finijtfe, op dele n^miere,
als bergen in de locht , fulx datfe den Schippers
feer groot verfchricken en vreefe aenbrenght.
Hierom ifife van de Poëten , met een lelijck
opficht , afgemaelt , hebbende handen
en voeten , als een roofachtige Grijp-vogel,
houdende den Mond open.
Scilla en Canbdis, zijn twee klippen, die nae
by malkanderen leggen : en waer diefelve
leggen, is 't feer gevaerlijck om door te feylen
, door dien darter twee verfcheyden
Ze'en, fich aldaer regens malkanderen ftooten.En
daerom feght Pctrarcha dat zijn Schip
vol vergetenheyt , liep tulfchen Scilla en Caribdn
door,
C H I M E R A.
LVcrctiui en Homerm fèggen , dat de Chimera
het hoofd heeft van een Leeuw , den
S Cl L L A , Een Gedrocht, nae de Medaglie
van Sextiis Pompejus,
buyck van een Geyte , en den ftcert van een
draeck,die vlammen uyt haer mond fpouwr,
En Vrouwe die totren navel toe naeckt
E is , en met beyde handen een Roer van
een Schip houd , als of zy daer mede een
llagh wilde geven : Wefende van den navel
gelijck Virgiliiu verfiert, datfe te gelijck mette
andere Monfterdieren,in den ingangh van
de Helle ftaer.
't Geene de Poeren, al beufelende,van Chl*
mera verhaelen, neemt zijnen oorfjirong van
af nae beneden een vifch,die met twee ftcerten
om hoogh krult , en boven den navel
komen drie Hondskoppen uytkijcken, die 't
halve lijf boven 't waeter houden , als of zy
eenen bergh in I/nf>;,uyt wiens tüp,gefladigh
vier en vlam vloogh , loopende rontom den
bergh veele Leeuwen , wefende wat Icegh,
doch ontrent het midden , van haer hoogh-
te , hadfe groote overvloet van boomen en
weyden.
"De Griffioen,
\f/rOn gefchildert met een beek, vleugels
W en klauwen als een Adelaer,en met hec
overige

Sphinx. Harp
overige lichaem , mette achterfte voeten en
fleert gelijck een Leeuw.
,
Veele regg;en , datter dufdaenige Dieren,
gevonden
in de geberghten van Armenien ,
worden : En is de Griffioen het vvaepcn van
Pcritgia mijn Vaederland , eertij ts haer gegeven
van de ^rmeniers,dïe met hacre kinderen
en Neven alhier palFerende , en de plaets
haer ten hooghften behagende , zijnde van
Natuyre, met alle goederen begaeft, die tot
des Menfchen onderhoud van nooden zijn,
f30 hebbciife haer alhier neder gefet , maeckende
allbo een aenvangh tot defe eedele
en te^Hienwoordige onverwinueiijcke en
Manlijcke voorlpoet.
HEt
P H N X,
sphinx, gelijck ^lianus verhaelt, had-
tot aen de borften
de reft van 't lic-
de een aengeficht ,
gelijck een Maeghdeken ,
chaeni was als een Leeuw. En ^ujonius Gallus
voeghter noch by dat het twee groote vleugels
hadde.
Het Sphinx, gelijck de Fabel verhaelt, hielt
flch dicht by Thchen op een feeckere rotle of
velfe,en wie daer voor by pairecrde,die Helde
het dit Raedfel voor, te weeten, JVat -voor
een Dier het "Wds, dat fwee en te gelijcl^drie en vier voe-
ten hadde ? En wie dit niet wifte op te lollen,
die wierde van 't Dier jammerlijck gedood
en verflonden. Maer de kloecke Oedipus Tey-
dat het de Menfch was, die in zijne
de ,
kindfcheyd op handen en voeten gaende,
daer nae recht op twee, en ten laeften, door
den Ouderdom, met een ftock op drie voeten
gingh. Waer over de Sphmx , hoorende
haer Raedfel opgeloft ,
bergh, afftortede.
iich van boven den
DE
H A.
Poëten verfierden dat de Harpten
vuyle en ftinckende Vogels waeren , en
in de Werreld gefonden,om Phinccus den Koningh
van Arcadien , teftraffen , om dat hy
zijne twee foonen de oogen hadde uy tgefteken,
ter begeerte van zijne Vrouwe,die Koninginne
en haer Moeder was. En dicCe Vogels
, terwijlen hy oock was blind geworden
, befoedelden hem met vuyligheyt , en
naemen de Ipijfe voor hem weghj'terwijl hy
IA. H IDRA, (^C, ^^^
adt. Daer nae wierden defe Harpien van de
Argonauten verjaeght, in den dienft wefende
, van dien felven Koningh , die haer ver-
vo.'ghdc datfe over 't lonifche Meyr in 't
eyland Strophade vlogen , gelijck ^poUomus
wijrlopigh verhaelt. En rirgüius feyt in zijn
III boeck van ^;;f.^,dat eene van defe Vogels
aen , de Trojanen de ongeluckige we-
derkomft en moeylijckheyt , die zy ifouden
moeten uytflaen , voorfeydc , tot ftrafïe van
dat zy hadden onderflaen haer te dooden.
e^riofiu, Virgüiim naebootfende, feyt aldus :
Daer -waeren [even by mal/(aer,
Gclijcl{ een Frou-\v, van hoofd en hayr^
Vael, dor, van honger uytgeteert,
Daeryder Aienfch af iv.w verveert
De vleugels ^vacrcn vuyl en groot.
Met ï{overs l^iau-xven, fcherp en bloot ,
Een grove buyek^, een Slange fleert.
:
Die s' als een Slange krult en keert.
De Harpien worden '^upiters Honden geheeren
, om dat defe zijn als de Furiën of
Raefernien, die in de Helle met Hondskoppen
waeren afgefchildert. Men feght , dat
defe V^ogels altijts honger hebben , op de
maniere, ais deGierige,
H A.
Het Hdra wordt door een feeryflijcke
Slange afgebeelt , die, gelijck Ovidius in zijn
IX boeck Metamorphof. verhaelt , veele hoofden
hadde , waer van Hercules , als hy met
u/ichelous , die in een Slange verandert was,
kampte, aldus finght
Ghy ireet met een hoofd in de baen,
Daer ic/^kpli hondert hoofden f aen :
En daer voor yder dolle kpp,
Jï'cer nvff, veehvreeder, ponden op,
Daer zijnder die haer ichilderen met fêven
hoofden, om daer door de feven doodibnden,
uyt te drucken.
Cerberus. De Helhond.
SEneca belchrijft die aldus :
De düUe Hond (lont op de ivaeht.
En nam op lï Helfche Rijenen acht,
Hy had' drie koppen fel en ivreed.
En gafuyt elck^ een luyde kreet
En jchrickt de xielen door 'tgetier ;
Mick^hoofd dat had een Slange jyp'nr i
:
:
Pc

13^
SwghkonH^
De paert "Wds als een Dr,iecl{ gednyt,
z^hvaer 't venijn fich ondtr fpy cyt.
c^i^oUmhrus vAn gclijckcn, bcichrijfc die,en
fcyt noch laicerdei' , dit zijne rughayrcn al-
tcfaemen kleync Slan^^en waeren. Dmic fey
aldus :
De Helhond Cerberus [eer fel.
Met zijn drie I^ppper: bUfte fncl,
V '
E>i fchïickt di xielcn, door't gefcht :
Dcor 't flor.ckren van ïjjn vuyrigh ïtcht.
Zijn kicrd ^\\iS fccr hcmorst CHJ\vart,
De buy:kj\v.i; "Wijd, ds kjauwcn hart^
En ^vec^it de Gvtflcnfcer verpeurt.
Die by ellendi^hfchoek} en fcheurt.
M U S I C A. Singhlionlf»
En longe Dochter, fittende op een blau-
-1-2we Hemehche kloot , met een penne in
de hand, houdende de oogen op een Mufijcboeck
gevefl:, fittende op een aenbeeld, met
een fchaele aen de voeten, waer onder eenige
yfere haemers zijn.
Datl'e fit , is, om dat de Mufijck een fonderlinge
nifte voor een bekommert gemoed
is.
De kloot ontdeckt , dat al het overeenftemmigh
gelnyt van 't klinckende Mufijck,
fich ruil en grondvcft in de overeenftemminge
der Hemelen : gelijck dielèlve van de
Pithagoriften bekent is : Welcke overeenftemminge
ons, als noch, door haere kennif-
om aldaer gevoet en opgebracht te
Candien ,
\verden,endoor de ftraete g.iendCjfpeeldcn
zy altijd op Cimbalen en andere kopere Inflrumenten
: uytleggende,ftichtlijcker wijfe,
t
M u s I c A.
by 'jnpiter de goeddaedigheyt en verkregen
wijsheyt ,
dicwclcke in ons niet kan walfen
noch toenemen, londer behulp van de Muficale
Harmonie in alle dingen , dicwclcke de
ziele rontom befet hebbende, lbo konncn zy
niet doordringen, om dat ons verlland wC'
fentlijcke genegentheden heeft, die tegen de
Deughd ftrijdigh zijn :
die als Vaders zijn,
om dat deneygingen totte ibnde , eerder in
ons zijn, als de daeden , dicdcr loflijck en
deughdlijck zijn.
Dat fupiter gelbnt uyte handen van SatuY>m
gekomen is , bediet , dat dit het deel van de
onverderflijcke Hemel is, waer regens de
tijd ,
die een opfiocker van alle Elementen,
en een vcrilinder van alle dingen is ,
die in
tocgemaeckte ftofte beftaen, zijn kracht niec
kan in 't wcrck fi:ellen.
Daer zijn ecnige uyte Heydenen gewecfi-,
die daer leyden.dat de Goden van de getallen
en van de fbete Harmonie van de Mufijck,gemaeckt
waren.even als de Menfchen
met lijf en met ziele. En dacrom hoorden
zy in alle offerhanden feer gaerne de Mufijck
en de foetigheyt van de ftemme. En van alle
defe dingen geeft de beeldniüe , een bewijs
en aenduydinge , datfe fit en boven den Hemel
wort opgehouden.
Het Mufijck-boeck leert den waerachti-
gen regel, hoemen den foeten toon,op aller-
een ander kan mede declen,
fe , is mede gedeelt , en dacrom Icenen \vy
onfiï ooren sewilliirh totte Muficale trelijckieye
maniere ,
en dat door de oogen.
De fchaelcn bedieden datmen de efïenheyt
van de Hemmen moet Ibecken, door 'n
ftemmigheyt. En is het gevoelen van veele oordeel van de ooren , niet anders als in hec
oude Fïeydcnen , datmen Tonder Muficale gewicht , door het oordeel van de andere
gelijckftemmigiieit niet koft hebben de volkomcntheyt
van 't licht.om degelijckflem-
finnen.
Het aenbeeld worter geflelt, om datmen
mic-heyt van de ziele en overeenkominge fchrijft en gelooft , dat defe konfl daer uyn
van de Deughd,te vintien, gelijck de Griec- haer oorfprongh foude gehadt hebben. En
ken van de Deughd fpreecken.
wort gefèyt dat

Stnghkon^, M u s I c A.
337
roeten vcrïcheyden Muficale inftrumenten.
De Egyptenaersverfierden,voor de Mufijc,
eentonge.met vier tanden; gelijk de naedHgeopm'ercker
der oudheden P/rr/«i, verhaek.
teden,ter ecrcn van Euneniius, dat een Cyther
M u s I c é.
En Vrouwe wiens kleed met verfchey-
E dcn Muficale inftrumenten fai zijnbe-
fchildert , en hier en daer Tullen briefkens
als mede
zijn daer Mufijck-noten op ftaen ,
op de hoofdikpen. Hebbende d'een hand.
op \ hoofd , daer de onder wijfinge van 't
Mufijck in geteyckent ftaet,en in haer hand
falfe een Viole de Gambe of andere Mufijcinllrumenten,
hebben.
M u s I A.
'En fchildert haer af datfe aen de boord
i-van een klacre Fonteyne fal fitten,daer
rontom veele Swaenen fvveniinen , alwaer
een kindeken in 't midden fit met vleugels
met een bol en facht
hoofd fallè een Nachtegael hebben, en voor
haere voeten een groot vat Wijn , en een
Viole met haer ftrijckftock.
De krekel op den Cyther, bediet de Mufijck
; 't welck eene Eummim gebeurt is, diewelcke
fpeelende op feeckere dagh met An~
poffanes den Muficant,foo brack onder't fpeelen
een fnaere , en terftont foo quamder een
krekel op fitten, die, door zijn gefangh, het
gebreck van den Cyther vervulde , en alfijo
bleef hy overwinner van de gelijckluydende
Mufijck. Waer over de Griecken , door de
weldaed van deo krekel , een beeld oprech-
in de hand hadde, alwaar een krekel op fat ;
ftellende dit tot een beduyt-beeld van de
Mufijck.
De Nachtegael is een beeld van de Mufijck
, door de verfcheydene, lieflijcke, aengenaeme
en foete toonen van de ftemme :
Waer over de Oude , in defen Vogel , alle
volkomene Wetenlchap van de Mufijck bemerckten,
die nuhoogh, danleegh, fich nac
alle ftemmen koft draeyen.
De Wijn worrer by geftelt , om dat de
Mufijck den Menfche vrolijck en luftigh
maeckt, gelijck oock de Wijn doet,en overmits
de foete en leckere Wijn , aen de foetigheyt
van de ftemme veel behulps doet,
foo leyden de Oude Schrijvers , datfe waeren
in 't gelelfchap van Baahuf,
M N
Gefchildert van den Cardinael van Ferrare
in zijn Hof te Monte-CxvaUo.
aen fijne fchouderen ,
aengeficht.Houdende op 't hoofd een krans
Clio.
van bloemen , diewelcke Zephirm vertoont,
die de wangen heeft opgeblaefen , en een
SAl mette rechter hand een Tronipet , en
met de llincker een Boeck houden, en van
luchtig windeken onder de Swanen fpreyen- diefelve fijde fal een kindeken ftaen , dat in
de , fchijnen de veeren van de Swaenen, fich
foetjens te bewegen. Want gelijck ^Uanm
beyde handen een ontfteecken Fackel heeft,
met een kransken op 't hoofd.
feyt, foo fingen defe Vogels niet , ten zy dan
Euterpe,
Zephirm wacyt j gelijclc oock de Muficanten Sal met beyde handen een grijns of mom-
niet vry willig plaghten te fingen,ten zy datter
een lieflijck windeken van haer lof komt
aenficht houden.
Tloaüa,
fïiyfen, en oock by foodanige perfoonen,die Sal mette rechter een grijns met hoornen
in haere foetftemmigheyt ihiaeck hebben, houden , en mette flincker een Overvloets-
M u s I c A.
En Vrouwe , die op een Cyther fpeelr,
Ewaer van een fnaere is gebroken , en in
hooren vol blaeders en kooren-ayren, doch
^roen , voor haere voeten fal een ploegh
leggen.
A^elpomcne.
plaets van de fnaere (al een krekel zijn.Op't Sal mette rechter hand een Momaenficht
en in de flincker een Trompet houden , leggende
op der aerde, een opgeflagen Mufijcboeck.
Terpfichorr,
Sal mette flincker hand een Liere,en mette
rechter een ftrijckftock houden.
Erato.
In de rechter hand den Hooren van Rijck-
bloemen en vcrfcheyden
dom vol bladen ,
vruchten , in de flincker een fluyt. Van die
fijde fal Cupido ftaen , die mette flincker een
grijns houd, en in de rechter een boge,daer
van de fnaere los is.
V u
Poly^

338 M u s E N or
Polyhymnia.
Houd in de rechter hand een Maetftock,
in de flincker een Mom , en ter aerden leyt
een ploegh,
Calliope.
Houd mette rechter hand een boeck,met
de flincker een dwarspijp ,
eenAlomaenficht.
en op der aerde
frMU,
Houd mette rechter hand een wit tafercel
, daer on zy mette fijdc leunt , en in de
flincker heeftle een Ipiegel.
De M u s E N in fêeckere oude Medaglie
van Vincentio della Ferta,
CL'io houd een Trompet om de dappere
dacden van de vermaerde Minnen , de
Werreld te doen overklincken. Euterfe houd
twee pijpen. 7t?

Vreughde-Jangh,
MeLPOMENE. Singn'-XVcl,
En Maeghdeken dat flacrigli is van op-
E licht en kleedinge , met koftle en rijcke
vercieringen op 't hoofd, 't fal in de flincker
hand fcepters en kroonen om hoogh hou-
den,en van gelijcken fullender andere kroo-
die voor haere voeten
nen en fcepters zijn ,
op der aerde , zijn nederge worpen. In de
rechter hand lalfe een bloote poignaert houden
, en aen haere voeten, brooskens. Vagi-
Im fchrijft d^e^'o. Jyfufa het werck van de rreur-
(peelen toe, als hy feyt
Melpomene met droefgikyt,
Kl'ijt roiiXj en treurigh Spcelcn uyt.
Alhoewel andere feggen , dat zy vinderfche
van den fangh is,waer van zy oock den naeme
foude gekregen hebben. Horaim feyt in
zijn XXIV O Je in 't i boeck , dat haer een
fineerige ftemme met een Cyther is gegeven.
:
Singh-rveL Vrijfe-ved.
van de goede Geleertheyc gelijck DiodoYm
,
feyt, Eenige willen dat defe Mufa boven de
ViakCitca of Redenkavelingh zy , maer veele
feggen.datfe haer in de fiuyc en andere blaes
inllrumenten vermacckt gelijck Horaim en
,
yirgihuf getuygen.
De bloemekrans wort haer gegeven , om
dat de Oude bloemkranlTen , aen deMufen,
ülaghten te geven. En dat omdegeneughlijckheyt
van de eygen beteycknifle van haere
naeaie,en van de werckinge,van haer geluy
t, uy t te drucken.
T H A L I A. Vreughde-fangh,
E En Zy wort ftatigh van kleedinge en opficht
vertüont,om dat het voorftel van een treurfpd
, foodanigefaeckeis , wiens handclingh
of door 't geruchte , of door de hiftorie of
gefchiedenis bekent is. O-vidim fchrijft haer
ftatigheyt en defrigheyt toe, als hy feyt
Het Treurfpcl door haer dappre (lof,
TVint alle andre dichten of.
De kroonen en fcepters ten dede in de
hand , ten deele op der aerde , en de bloote
poignaert , bedieden den val van des Werrelts
geluck en ongeluck der Menfchen : om
Maeghdeken van vrolijck en dertel
opficht , dat op 't hoofd een krans van
datfe behelll: het verloop van de ellende rot
het geluck, en wederom van het geluck totte
ellende.
De brooskens aen haere voeten zijn o-e-
klimop fil hebben , en in de flincker hand reetfchappen , die torte treurfpeelen behoo-
een belachlijcke grins,aiet focken acn haere ren , gelijck Horatim fchrijft , en voor defen
voeten.
Dele Muf* wort de Comedie of het Ka-
dickwijls gefeyt is.
merfpel toegevoeghr, gelijck VirgUm feyt, en
daerom ftaetfe met een vrolijck en dertel
PoLYHYMNlA. Priffe-veeU
aengeficht, als mede met de klimop, tot een
teycken van voorrecht over de Comifche,
dat is Kamerlpelige Dichtkonft.
Het belachlijcke Momaenficht, bediet de
vertooninge van het lachelijck voorftel , als
zijnde het eygen werck van de Comedie.
De focken , wefende als fchoenen die de
'yf Yflaet alsoffeeen Reede doet,houden-
^-'de de voorile vinger van de rechter hand
om hoogh. 't Vercierfel om 't hoofd fal van
peerlen en vcricheyden eedclgefleenren van
fchoone verwen geciert zijn.'t Kleed lal geheel
wit wefen , en mette flincker hand falie
een letter-rol houden , met het oplchrifc
oude Kamerfpeelders gebr'uyckten,verklae- Suadere,
ren onfe beekinilTe noch te meerder.
Het flaen als offe een Reeden dede en
't houden van de vinger , vertoont, dat deih
Mufa , nae 'r gevoelen van eenige , over de
Redenaers of Rhetorici jns geftelt is gelijck
,
:
339
Ovidiui en Virgilim verliaelen.
De peerlen en eedelgcfteenten diefe rontom
de Paruyck draeghr,beteyckenen de gaven
en haere kracht : dienende deWelfprekens
konfl van de Vindinge,van de ftellinge
der memorie efi van de uytipraecke. Verftaende
door dit woord Polyhym-.ia. eene die
van groot onthoud of memorie is.
Het witte kleed beduyt fuyverheyt en
oprechtigheyt : dingen die een Rcednaer
een vafl geloof en verrrouwen geven ,
ontrent
die dingen, daer hy meer als van ande-
re dingen fpreeckt.
De letterrol met het woord Suadere, is om
de korte inhoud van de Rj:ctorica of Wellprekens
konfl , volkomentlijck te verklaeren,
hebbende tot haer laefle Vvit het perjuadere of
overrceden,
Vu Z Era-

34© Ltefde'Saagh, Smerendans. HemeL-SAngh, scCi
E R A T o. LiefclcSangh,
En bevalligh en genenghlijck Maeghdc-
E ken, dat haer hoofdllapen met een krans
van Mirten enRoofen heeft omkrooni,met
de flincker hand faÜè een Liere , en in de
rechter een ftrijckftock houden,en ter fijden
haer fal.cen gevleugelde C«piJo of Liefdeken
ftaen , tnet een Fackel in de hand , met een
Boogh en Pijlkoockcr.
Erato komt van 't griex woord £w,'t weick
Liefde bedieti gelijck Ovidm in lijne Minnekonft
verhaek.
Zy draegt een krans van Mirten en Roofen
, om dat zy handelende van Minnefaecken.haer
feer wel paft datfe Cupido,dc Mirth
en de Roofen by haer heeft. Om dat zy in
wefende
in Extcrs zijn verandert.
De pennen bediedcn oock de rafTigheyt
en de beweging^, wefende Tcrpfuhorc over de
damTcn geftelt.
SAl
V R A N I A. HemeUSangK
hebben een krans van klaerlichtende
fterren, in Hemels blaeu gekleet, en lal ia
de hand een globe houden, vertoonende de
Hemelfche Spharren.
De tegenwoordige Muni,is van de Griecken
en Latijnen Hemels genaemt. Eenige
willen datfe alfoo genaemt is, om dat zy de
rreflijcke geleerde Mannen ten Hemel toe
verheft.
De kroone van fterren en 't blauwe kleed
wort haer gegeven, tot geiijcknilTe van haere
beteyckniilë, en oock de Sphïerifche globe.
Waer over VirgiUus jeyt , dat yrama de
fterren en des Hemels bewegingen ,
fnuffck.
Callio pe, Soet-flcm,
door-
de Vooghdyfchap van Ftnus zijn ,
Moeder van de Minne.
De Liere en ftrijckftock worden haer ge- OOck een Maeghdeken , dat haer voorgeven,
door 't aenlien van den Poet.
hoofd met een gouden circkel fal omfet
hebben , in haer flincker arm , falfe veele
Terpsichore, LauwerkranfTen houden , en in haer rechter
SnaerenJaKS,
hand drieboecken , alwaer op elx opfchrifc
fal ftaen , te weeten op 't eene Odyffea , op 'c
wordt van gelijcken een luchtigh ander lliade, op 't derde ^nejados.
ZYMaeghdeken van fchoon opficht ge- Caüiope voert haere naem van de fchoone
maeckt , houdende den Cyther , als of zy ftemme, en Homerm noemt haer de roepende
fpeelde, hebbende op 't hoofd een krans als Goddinne.
een Vederbos van pluymen , van allerleye
verwen , waer tuffchen eeni^re Exterveeren
Haer voorhoofd wordt met een goude
circkel omfet , om dat , gelijck HeCwdus feyt,
ftaenfullcn, zijnde in een bevallige ftand, zy de waerdighfte en alderhooghfte is on-
als ofle wilde danffen.
De Cyther wort haer, door 't aenfien der
Poëten, toegevocght. De krans, gelijck geicyt
is, wort haer gegeven,om dat de Oude
de Mufen of Zangh-Goddinnen altijd met
der haer gefelfchap , gelijck Ovidius , Lucanus
en Lucrctius verhaelen , feggende :
Calliope der Menfchen ruft.
Is oockjler Goden grootjle luH,
De Lauwerkranflen vertoonen, dat zy de
pennen van verfchcyden verwen plaghten te Poëten maeckt , wefende dit hacre beloo-
kroonen : betoonende daer door het Zeegningen,en het beeld van de Pocfie of Dichtteyckcn
dat de Mufen verkregen hadden,
om dat zy de Sirenen , met haer lieflijckgekonft.
De boecken zijn wercken van de alderiangh
hadden overwonnen , gelijck Paufwi.is vermaerfte Poëten, die in Heroique of Hel-
in zijn ix boeck van Griecken , als mede de dedichten gefchreven hebben. Welcke ma-
negen Dochters van PkriM en Evippe , gelijck niere van dichten , Virgdtus defe Adufa toe-
OvhUiis 'm 't

Oitufcaclgduyt, H a r m o
H A R M o N I A. Muficaelgeluyt , gelijck die
gefchildert is te Fbrenze» van den Groot-
Hetto"h Ferdinando.
En feer brave en (choone longhvrouw
E met een dobbelde Vioole van vijftien
fhaeren , hebbende een kroone op 't hoofd,
met feven eedelijclleenren ,
zijn ,
die al gelijck
het kleed fal zijn van k\c\\ verichey-
,den verwen, geheel met gout gecicrt,en met
veelerleye eedelgefteenten omfet.
N o X. Nacht , van 5r. Gïov.Zaratho Cafidhm^
van d'oude Poeeten, en van Paufunias.
EEn
vleefTige Vrouwe met duyfterbrayne
hayren gehult en met Maenekoppen
gekroontjhebDende op de fchoudcren twee
groote fwarte vleugels , wijt genoegh van
den anderen geipreyt. 't Kleed fal fwart zijn
vol lichte fterren geborduyrt , houdende in
de rechter arm een wit longhsken dat in
llaep is, in de Püncker een fwart kindeken
dat Oaeperigh is , alle beyde mette beenen
over milkanderen geflagcn.
De Nacht wort in de Theogor.ia van Hefodas
een Dochter van Qhaa en een fufter van £rc-
I A. 341
b!ts geheeten : maer yano feyt ,
Dochter van Erebus is.
datfe een
Nox , de Nacht , feytmen heer te komen
van meere, dat is van befchadigen , want zy
belchadight de oogen,haer beVoovende van
baere volmaeckrheyt , dat is van de werckinge
van haer geficht , om dat zy deverwe
en fchoonheydt van de dingen verberght,
\vaer in 't oogh haer behagen fchept.
Nae 't gemeen gevoelen fchijnt het , dat
de Nacht niet anders is als een fchadu van 'c
Aerdrijck , daer zy nochtans in de afkomft
der Goden van Bccaüus , vooreen Dochter
gehouden wort. Vyt een onfceckir Vaeder , feyt
P.iuh!s,is de Njcht gcivcesleen Dochter van de ^yierde.
En niet fonder reeden , want de tuflchenkominge
van 't Aerdrijck verhinderen deSon-
nefirax'len.en belet ons dat wy de Sonne niet
fien. Daerom doet het niet alle fchadu, maer
alleen die gcene waer van de Sonne geen
oorfaecke is , als zy ondergaet , maer alleen
voor fbo veel dat deel van 't Aerdrijck belanght,
alwaer het Nacht is, gelijck ^wV^/
feght. lek weet wel dat andere met een
icherplinnlghcyt ftaende houden , dat de
nacht veel eer een vverckinge is van de fchadu
des Aerdrijx,uyt kracht van de woorden
van Cicero in zijn bocck van de Natuyreder
Goden , uyt^cdruckt , daer hy leyt , fclf de
fchadu des Aerdrijx de Sonne belettende,
maeckt de Nacht. Waer mede Bartholonuais
de Engelfiiian overeen ftemt , fèggende , de
Nacht komt voort van de fchadu aes Aerdrijx.
Maer {00 wy totre fpitsfinnigheden
willen gaen , foo fullen wy eenige van onler
fijdeby brengen. Ten eerften fullen wy leggen
, dat de Ichadu van 't Aerdrijck geen
werckcnde oor fake van de Nacht en is, maer
liever het duyllerelichaem en de dickte van
het Aerdrijck, dat ons beneemt het gefichte
van de ondergaende Sonne , daerom foude
hy moeten feggen dat de Nacht een dochter
van't Aerdrijck is, want foofe een werckir^ge
van de fchadu was , i^oo moftfe een Doch-
ter van de ichadu , en een Nichte van 'c
Aerdrijck wefen. Ten tweeden fullen wy
feggen , dat de Nacht veel eer een vverckinge
is van de ondergaende Sonne , want
de Sonne met haer aenkomft en hulpe,
maeckt den Dagh , en met haer fcheyden
en dervinge van haer licht , maecktle ó.tn
Nacht j wefende de Sonne , wanneerfe is
V u 3 cnder-

.H^
Nacht.
or.'.lergci^.ièn, oorfieck van de Ichadu, nae 't
icL';'2"en v.in iW.r/. \^' \tx o\'qï B^nthoLmxia Ac
Jinj^elliii.in giet \veyen,als dat her lichtende
lichaein , 't welck grootcr is als het aerd-
rijck.cen fcherpe (chadii maeckt : wacr iiyt
hy bcÜLiyt , dat de Sonnc , wefende grooter
als het aerdrijck,ecn fcherpe (chadu maeckr.
En (o de Sonne een fcherpe fchadu maeckt,
föovolght daerom niet , dat zy met dele
fchada,'de werckende oor fake van de nacht
foude zijn. Ten derden fullen vvy 't op een
ander maniere bewij (en , dat de nacht niet
kan weefen een fchadu van 't aerdrijck,maer
veel eer een oorfaecke van dielelve fchadu.
De Ichaduwe is niet anders als een dervinge
vaneen rechte en voornaemfte doorgangh
en inftortinge van 't licht in een feeckere bepaelde
grootheyt , die veroorfaeckt wort in
eenigh lichaem , door de tulfchen-ftellinge
van een duyfter lichaem , 't welck tegen het
klaerlichtcnde lichaem geftelt wort. Dit aldus
geftelt zijnde , foo kan de Nacht geen
fchadu van 't Aerdrijck gefeyt worden , om
dat de fchadu een vaft en bepaelt beeld in
haer begrijpt , dat in 't befchaduwt lichaem
wort vertoont , en een groot deel in dele
beeldniffe beftaet. Maer de Nacht befluyt
niet noodfaecklijck fbodaenigen beeld in
lïch, waer uyr,alhoewel by nacht-tijden, het
Aerdrijck tulTchen beyden geftelt zijnde , in
de lochr een fcherpe Ichadu veroorfaeckt,
ioo is niet te min Ibodaenige fchadu een
bceldnilfe buytcn het wefen van de Nacht.
Doch toegelaetcn zijnde , da: het Aerdrijck
geene fchaduwc veroorfieckre , ^oo foude
het nochtans door de flechte dayflernifle en
dervinge van 't licht,nicht wefen. Niet min
kan men feggen, dat de Nacht een werckingeis
, van de fchadu van 't Aerdrijck , maer
veel eer een oorfaecke van foodanigen fcliadu
, als een algemccne mcrckpael ,\vcfende
de Nacht , geliick gelcyt is, m der daed ccn
bcroovinge xxn 't licht , foo wel win d'een
als van d'ander halve Sphxr,!, en dat door de
tuifchen-ftellinge van 't Aerdrijck , weicke
duyfterheyt ingekort en te fimcn getrockea
zijnde , tot het onderfcheyt van fekere uytftreckinge
en beeldnilfc, is oorfiecke van de
bovengefeyde fchadu. Defe vcrfchillcn en
tegcnftrijdigeoorfaecken komen voort, om
datmen dickwijls fiet op de oorfaeck, die in
fich een oorfaecke is van andere oorfaeken,
N o X.
dickwijls op een oorfake die verre re ioecken
is, dickwijls op cene die nae by is, dick-
wijls meer op ci'cene bepaelinge als op d'ander.
Maer genomen, laet de Nacht al wefen,
of een werckinge van

Nacht.
die geene , die daer in wandelen , alhoewel
diegefondt zijn, en is oock den krancken
fchadelijcker,oni dat die onder liaren fwar-
ten Mantel meeft gequek en befwaert worden
, dervende oock meer Mcnfchen by
nachtc als by dage. En alhoewel de Nacht
in 't Latijn haeren oorfprongh neemt van 't
befch.idigen, foo ilfe nochtans behulpigh,en
matight cle fchadeiijcke ibrgen , zijnde een
Moecler en Voedfter van den (laep en van
de ruftc , en een voortteelfter van alle dino-en,
crelijck van ^rijhie'esis aengemerckr.
V^leefTigh en van bruyne hoofdhayren is
zy gemaelt , om dat haer aengcficht doncker
is. En zy is met Maenekoppen gekroont,
om dat die , al foctjens , ftike, rulle
en flaep aenbrengen, 't welck het eygen van
de Nacht is.
Zy heeft groote fwarte uytgefpreyde
vleugels, omdathaere Ichadu het geheele
Aerdrijck omarmt , gelijck verlcheyden
Poëten verhaelen.
om
Zy wort oock vreedfaem geheeten ,
dat de Nacht , alhoewel die een uytvoerfter
is van twift gramlchap en befondere ky va-
,
gien , oock vreedfaem is , want men plagh
daer in niet te oorlogen tegens openbaere
maer yder
Legers van gemeene Vyanden ,
Soldaet vertreckt dan in zijne befchanfingen
enbolwercken,geenfIns van den Nacht
den Dagh makende, ten eynde in een donckereflagh,
het Krijghsheyr niet werde verftroytj'
gelijck Nomus de Griexlche Poëet
feyr , te weten dat de aenkomende Nacht
den flagh of deHeyrlegers doet fcheyden.
Het fwarte kleed vol fterren geborduyrt,
bediet, dat haer fwartigheyt niet fonder
glans is. Eunpides kleed haer in 't fwarte , vol
Uchte fterren. Want haer paft een fwart
kleed, als welende een Ichaduw van't Aerdrijck,
die de Werld duyfternilTe aenbrenght
En daerom wordtfe oock van de Poëten
fwart genaemt. En de fterren op 't fwarte
kleed , maecken haer met een aengenaem
gelicht uytblinckende , daerom maelt haer
Claudianus af, met den ichoot vol fterren, ge-
lijck Ovidiiu mede doet.
De twee kinderkens,die de Nacht in den
arm heeft,daer in hebben drie feer geleerde
Mannen dapper verfchilt. Fmcent Catarri in
zijne beeldniflen der Goden, feyt dat het
fwarte kind de dood is. Nataiis Cmcs valt in
:
^
N o X. 343
diefèlve dolinge. Catarri ftelt het witte kin-
deken in dcfli'ickcr arm , gelijck OOck Romihis
^mafxus doet , daer hy hadde behooren te
leggen, het -wute m de rechter arm. Voorder verkeert
hy de maniere , feggende , dat het fwant
alleen de heyde beenen kjoni heeft , dacr hy hadde
behooren te fcggen ,
dat \y heyde Iqomme beenen
hebben. Tot volle vcrnóeginge is te weeten,
dat Paufanuj ieyt , dat in 't graf van Cipjelus
den Tyran in Elia, een Vrouwe was, die een
wit llapend kindeken in de rechter , en een
fwart in de fiincker arm haddc dat oock
iliep,alle beyde met kromme voeten,door 'c
eene den flaep , en door 't ander den dood
uytbeeldende. De Vrouwe was de Nacht,
die een Voedfter van beyde was. Willende
door het eerfte witte kindeken , de bleecke
en vaele dood uytbeelden , om dat zy den
dood wit en bleeck maekt.Want de bleeckheyt
en wittigheyt heeft by den Poëten eene
beceycknilfe. Horat'ms feyt , de witte bleeckheyt
verwt den mond : lae vree{e,de quade
confcientie en de gramlchap ,
maecken wel
den mond wit , maer de dood aldermeefty
gelijck Firgdius , Statius en meer andere verhaelen.
Met kromme voeten wort hy gemaelt, ,
om dat , of het wel Ichijnt dat de dood fnel
is , als wanneer hy de wackerfte en fterckfte
Jongelingen fnellijck aenvalt,niet te min (bo
komt hy aen hincken met langlifaeme en
fachte ftappen : Want lbo haeft als iemand
geboren is , foo komt hem de dood al foct-
jens en fbetjens vervolgen jae in de ,
felve
dagh als wy worden geboren , en het leven
beginnen te fcheppen,dan fterven wy. Waer
over oock Seneca leght , TVy vallen foo terfiont met
in de dood,maer gaen algemacklïjcl^ voort en fierven alle
dage , jae alle dage "worter een deel van ons leven afge-
fneden.
Lam wort hy gemaeckt, om dat de dood
veele van onfe gedachten en voorwerpfels
verftoort en lam maeckt. En is de dood,in 't
korte een beroovinge van 't leven, weghnemende
't leven van veele laeren in een opgenblick.
Waer over dit graffchrift is gemaeckt
:
Cacfius a^quidicus had hondert loer gekeft
Maer al dit groot gclucl^een uyr bedorven heeft.
Door het tweede fwarte kindeken, wort de
flaep verftaen,om dat het gemoed,door den
flaep in de duyfternüTe is begraven, en wort
Jtrom

344 Nacht. N o X.
krom van voeten als een lain Mcnfch.Want
de llacp is een beroovinge van de bewegin-
welcke beweginge en ouulraginge van
gc ,
het leven op de voeten gegronder is. Krom
zijnfe oockjWant de flaepbrcecktafen verlamt
ons van het halve deel van ons leven,
alfo dat ons finnen als lam zijn, terwijl men
llaept,en de werckingen van't verftandgaen
manck in de flaeprigheyt,als niets konnende
uytvocrcn , verdonckert zijnde door den
fv/artcn llaep.
De Nacht is in defe beeldnifife van Vaufani.cs
, voor een Voedller van de ilaep , maer
van Hc[ioihis,in zijne Thcogonta iffe een Moeder
van de flacp en van de dood geftclt , f lilx
datlè als broedcrkens , in den arm , van haer
Moeder de Nacht ftaen,en van Homerus oock
voor broederkens gehouden werden ; want
hy (eyt in zijn xi v lli^ide , dat Juno in de ftad
Toantc , in 't eyland Lemnos gingh , ahvaer zy
den flaep, den broeder van de dood , tegen
quam. Orpheus is de eerlle geweeft , die de
Nacht, in zijn gefangh van de flaep, broeder
van de dood en vergetentheyt , heeft genoemt
, en dat door de gelijckheyt , die de
llaep mette dood heeft. En Ovidiu: feyt; Ghy
jou , "wat is de floep anders als een beeldnijfe van de kille
dood ? en hierom wordenfe beyde flaepende
gemaeckt , in de arm van haer Moeder en
Voedfter de Nacht. Door defe gelijcknifle
ièyt CatuUus
:
f^ls eens 't /(ort licht is afgcfieen,
Dan flaeptm' een Nacht \an eeu^vigheen.
De Nacht is een Moeder van de flaep,
want de vochtigheyt van de Nacht, doet de
dampen van de Maegh aenwalTen en toene-
diewelcke opitijgende totte opperfte
men ,
deelen van 't lichaem , en aldaer kout gemaeckt
zijnde , door de koudigheyt van de
herflenen , foo komen zy daer nae nederdaelen,
en verwecken in ons den flaep , diewelcke,
als Lyfrijhteles getuyght, veel Ihelder
aenkomt, wanneer het duylter is. Door dele
bovengefeyde redenen fcggen eenige Poë-
ten , dat de Nacht de Moeder van den flaep
is. De Elïaci hadden haer tot Voedfl:er gemaeckt
, omdat de Nacht niet alleen den
flaep baerdc , maer oock in haere duyflere
Nachten, dielêlve voede. B.-^nglicus, verhaelende
de woorden van B.ifilm, feyt, de duyjhr-
niffe neemt de [choonheyt van de ver^,ven "wcgh , :yf ver-
miridert dc/chacmte, envsed de fae^ri^heytt
NAerJiigheyt ,
Vlijtigheyt,
DiLlGENZA. Naer(lightyt, p^lijtighryt.
En Vrouwe die wacker is van opficht,"
E houdende in de rechter hand een taxken
Tijm , alwacr een Bij ken opvlieght , in de
flincker houtle een Amandel tack , die mee
een hooge Moerbefien tack is vereenight,
voor haere voeten falfe een Haene hebben,
die op de aerde fl:aet en fchrafelt daer in.
Dtligcn::ca of Nacrftigheyt wort van eenige
gefeyt van diligere heer te komen , 't welck
bediet beminnen. Want de dingen diemen
bemint , zijn aengenaem , waer over men
oock alle Naerfl:igheyt doet om die te bekomen.
Dit is wel een gelijckmatige heerkomft
van 't woord, maer niet de oprechte :
overmits D/i/^f«^a of Naerfligheydt van 't
woord /f^f of df/f^o, dat is van 't verkleien
zijn oorfprongh heeft,gelijck oock M. Cicero
feyt , om dat de Naerftige altijd dat geene
voor hem vcrkieft, wat beft is. Sulx dat deCc
Naerftigheyt die Vlijtigheyt is , die wy fl:ellen
in 't verkiefen en uytkeuren van 't geen
in alle onfe handel vorderlijxt is. Van defê
vlijtige Naerfl:igheyt leefdy by Stobxum , datfe
noodiger is als een goed verpand. En 't is OQck veel
prijf.

^ ;
: ,
'NAcrJligheyt t Vljttgheyt, D
prijflijckcr , 't geene door Naerftigheyr en
Viijc verkregen, als 't gcene dat door't geval
of de forcuyne wort aengebrAchr; Dele vlijt
en daer is
is in alle dinrgen fcer vorderlijck ,
nier,dat daer door niet wert verkregen,acngcfien
, door hacr , alle andere dingen worden
begrepen gelijck Ckao \\\ zijn 2 boeck
;
van den Reedenaer verhaelt, "Naa^t^cyt verm.\^
in aRi dingen [eer vetlr : def: khoarcn 1:7 altijd
te ccre>t,en altijd atn te hjDtgen, -Kuyit dacr is niet ofhet
'wort door haer \(rkregen , om dat tn eene deiighd alle
andere dcuMen "worden begrepen.
De vlijtige Naerftigheyr of naerftige Vlijtiw'heyt,
in 't verkiefen, verfamelen en 't belle
uyt te keuren , wort door de Bye , die
boven den Thym vlieght , afgebeeld : welènde
defh Thym van tweederleye aert
nae 't feggen van Plinius. D'eene dieder op
de bergen waft , is wit met een harde wor-
tel. En d'ander is wat fwarter met een fvvartc
bloeme. Flutarchus feyt in 't verhael van
de ruft des gemoeds , dat de Thym een dor
en leer bitter kruyd is , en niet te min , foo
fuygen de Bykens hier uyt haeren honigh
En dirfelve paft hy op de dappere en herrige
gciTioedcren,die viyte weaerwaerdigheeden
haer profijt trecken. Maer wy paffen
het op de vlijtige Menfchen, die met alle
'Naerftis^heyt uyt haere handelingen , hoe
hart en (waer diefeive oock zijn , v/eetcn te
rrecken 't geene haer nutft en profijteüjxt
is : even gelijck de naerftige Bye , die van
de bittere en dorre Tym , een foet fïip verfaemelt.
Dat de Tym den Byen is aenïjenaem
, kondy by Plvüum en Thecphraflum
leien
.
De Naerftigheyr wordt oock genomen
voor de geftaedigheyt en de forge. Want
D, ThotTus feyt : Naer^igheyt is 'f felve dat de Sor-
ge is ; overfuh yiort de Serge in alle dwgen , foo nve/
\ereyfcht als de fJofrfligheyt . En om dat eenige
om naerftigh en beforght te wefen , al te
voortvarende en te geftadigh aen 't blocken
zijn, foo wort hier mede gewaerfchour, dat
al te overtollige Naerftigheyr fchadelijck is.
Want den Men(che is voor al de rafte en de
vetquickinge van 't gemoed . noodigh : om
dat diefeive de kracht verfterckten de moede
gedachtnifle verpooft. 'tWelck OVidiiis
oock wil te kennen geven, als hy feyt
Ve K«/? lyerjielt -van nieirvfs haer kucht
^H peeft de moede leeden bracht^
fLIGCNZA. 3^J
£y X'olvht Dianaas racd doch k>iap ,
Of,:/ u U'drjtY'ü 'worden flap,
Infbnderlieyt foo behoort by de ftudie ,
de
rufte , om dat de lome finnen het befte niet
konnen oiidcrfcliciden,vcrmits die vcrftroyc
en ontftelt zijn. Indien Protogcnes de beroemde
Schilder van Blodes , niet foo voortvae-
rende en al re naerftigh vvacre gewceft , hy
hadde in alle dcelen\vel {00 rreilijck , en
Apelles gelijck geweeft : diewelcke hem oock
dacr over berifpende , feydc , dat hy de hand
van 't pennecl met kojle lichten. Waer door het tje-
fchiet , dat ai te groote vlijtigheyt fchaetle-
lijck is. En hierom behooren wy niet al te
vooiTvaerendc in onfen handel en ftudie te
wcfen,en ons niet laeten vervoeren om ftrax
het eynde daer van teilen : Maer wy fullen
bedacht, voorfichtigh,en te gelijck beforght
zijn,al(bo,dat de Naerftigheyr mette rijpig-
heit vermengt zijnde,geftelt worde tuftchen
traegheyt en raftigheyt : Waer uyt dan een
prijflijcke Naerftigheyr voortkomt. Daer-
Om feght z^. Gcüius (eer wel, Om cch faecke •wel
uyt te "Moeren , meet by defjcHe Nacrjhgheyt , de traeg:
vlijtigheyt gcvocght -worden.
Deïè fbo gemaeckte Naerftigheyr beelde
^^ugujliu met een Kreeft en een Mugge af:
hebbende dit fpreeckwoord geftaeaigh in
den mond , Teflina kntc , dat is , t^l foetjrs,-
Titiis Vésfafianus maclde daer voor een Dolphijn
, die om een Ancker geflingert was.
Paului de derde ftelde eenen rraegen Camekon^
die aen eenen fnellen Dol phijn gebonden ca
vaft gemaeckt was.
De Groote Hertogh Cofmis maeckte eeii
Schildpadde met een Seyl daer boven. Ea
wy voegen een Amandel met een hooghe
Moerbeefien tack te faemen. Want de
Amandel-boom , bloeyt voor alle andere
boomen , oock in de Maend van Jamari-Mi
En om. dat die veel beforghder is , als d'andere
, foo fchierfe , als fat en te feer verhaeftende
, hiere bloemen in den Winter uyt
waer van zy , in haeft , door de hardigheyt
van den tijd , berooft wordt. En hierom
is 't van noode , darmen de al te beforghde
Naerftigheyt , verecnise mette traegheyt
waer van de MoerbeelienboonT een beeld
is. En om dar zy de langhfaemfte van allen
bloeyt, foo worrfe de vvijfte van alle andere
boomen geheeten , gelijck oock Plinim ver-
haelt,
; :
X X Alfoo

346
NAcrJI'tghcjt, Vlijttgheyt,
liiücker een uyrwijfer.
Naerftigheyt is een krachtige begeerte
uyt te
om eenigh dingh totten eynde toe ,
voeren.
Het uyrwerck en de fpoore , bedieden
twee werckingen van de Naerftigheyt, d'eene
daer van is de rijd, die aireede gevordert
is , d'ander is de fpoore , waer door andere
mede worden opgeweckt , om 't felve nae
te doen : En om dat de Tijd die geeneis,
die de Naerftigheyt afmeet , en de fpoore
tiie geene , die de Naerftigheyr voort drijft
en voor den dagh doet komen, fbo iffc oock
niet beyde defe bedietfels afgemaelt.
ÏNDUStRIA. Vlijtigheyt, Naerfligheyt,
EEn jonge naeckte Vrouwe met een Helm
op 't hoofd , hebbende om haer flincker
arm een witte Mantel gewonden , geciert
niet groene tacken , alwaer op de boort gefchreven
is Vropio jidarte , dat is door eygen
Naerftigheyt , hebbende in de rechter hand
een bloot fweerd , ftaende ftoutmoedigh en
vaerdigh om te vechten.
Naerftigheyt is een deel van de dapperheyt
, daerojn gelijckt des eenen beeld den
ivodgren,
I N D u S T R I A.
Alfoo wort diefelve oock Wijs gcachr, Naeckt wortfe gemielt , om te verroo»
(Vicvvclcke Je Vcierdigheyt mertc l.int^hniem- nen , datfe meeft door nootdruftigheyt ca
iieyt vercenii^hr, wacr in oock de >ïaeriligheyt
beftaet.
De Haen is uyrcr Natnyrc naerftigh en
ongemacken voortkomt.
Den E-ielm houtfe op 't hoofd , om dac
haer voornaemfte deel is het verftand en de
befbrghc , en in 't IchrAfelcn en loccken vertoont
\vf groote naerilitdieyt,rer tijd roe hy
vind , 't gecne hem behaeghlijck is , onder-
wijsheyt, die haer beveftighr. Oock ftaetfe
met het bloote fwaerd vaerdig om te vechten
, om dat het de Naerftigheyt eygen is
fci^jcyJcndc alfoo de onnatte koorenrjens wacker te ftaen, en flch,met groot voordeel
van de nurtc, die hem tor zijn koft en voed- in het kampgevecht van de fortuyne, weten
iêl fl recken. Waer over oock de Poëet o^.v
fznixi fcluijvendc acn Symmachum , dot Hacnvan
te verdedigen.
De witte Mantel met groene tacken , is
£iiclio,rot een fpreeckwoord inbrenght. Wil- de hope , die in de oprechiigheyt van de
lende duer mede te kennen geven , een uyt- manieren, en in de rechte meeninge gegronp:e!bchre
Naerfligheyt. En men vind deie der is, konnende de Naerftigheyt niet prijf^
ipreuckc onder de fpreeckwoord en , dat de lijck wefen,'t en zy dat het eynde van haere
i-ïaen van Eudh alles naerftigh doorfnuflPelt, kracht enMenfjhlijckekloeckheyt , in der
niet laetende een fandeken ongeroert , ter
tijd toe , hy gevonden heeft, daerhy mee
daed , heerlijck , deughdigh en cerlijck zy.
Oock wort door deie beeldenilfe bekent,
groote Naeriligheyt nae Ibchte.
dat de Naerftigheyt hier in beftaet , datmen
D I L I G E N Z A. Hurflighcyt p''lijt'igh!yt,
,
En Vrouwe in rood gekleet , die in de
E rechrer hand een fpoore houd , en in de
fich in de goederen, met profijt, voorfie j en
datmen fich in 't quaede , oock met gevaer,
magh bevrijden. Daerom laeten fich defe,
in 't Burgerlijcke leven , voorftaen , groot
voordeel te hebben , die door haer eygen
dapperheyt , mette kappe en 't fwaerd een
algemeene naeme,onder den Menfchen ver-
kregen hebben ,
als mede eenige gelegentheyt
om fich in vreede te onderhouden.
In DUSTRIA. Naafiigheyt,
En Vrouwe met geftickte kleedcren eii
Ekonftigh gewrochr,hebbende in de rechter
hand een fwarm Byen , en d'ander is geftelt
op een Windaes, waermede men groote
laften kan opheffen, wefende bloorsbeens,
hebbende op 't hoofd een beeldeken van
Fluto.
Het kleed, de Byefwarm en het Windaes,
geven licht openinge van dit beeld , en het
beeld van Pluto is by de Oude Heydenen gehouden
voor den God der Rijckdommen.
Waer door vertoont wert dat dit het voornaemfte
wit van des Menfchen naerftigheyt
is. De bloore voeten zijn een teycken , dat
de Naerftigheyt niets onderfcheyt , ten zy
alleen, wanneerfe eygentlijck het profijtüjxt
omheift, noch zy ftijght ten laeften nier ox^
en daerorti
hoogh om veel cedeler dingen ,
dus bloot en naeckt zijnde , foo ftekfe haer
voet op der aerde,
ÏNDU-

InDUSTRIA, Nacr[ligheyt , yiijttgheyU
En Vrouwe die in de rechter hand een
E-Scepter houd , alwacr op 't fpitfe een
open hand ftact , en in 't midden daer van
een oo"-h , op 't eynde van de hand en van
den Scepter, Iben twee vlcuj^eltjes gelijck
,
die aen de roede van Meramm.
De Rijxftaf is een teycken van grootheyt
en van vaerdigheyt,en de hand is vanNaer-
ftio-heyt en koulh Derhalven defe.door die,
on'cierftut zijnde , geeft te kennen , dat de
Princen.en die overeen ander heerfchenjdc
Naerfti'^'heyt des Menfchen.als 't haer maer
belieft ,
konnen van der aerde om hoogh
lichten. En 't is de meeninge van i^rtemidorus
dat de handen het konftwerck uytdrucken,
en dat nae de maniere der Egyptenaeren,
om dat alle konften,als door de handen uy tgevoert
zijnde , worden in 't werck geftelt.
Waer over (^ri(hteles de hand een inftrument
of wercktuygh noemt boven alle inftrumcnten.
Het oogh betoont de Wijsheyt waer
door de Naerftigheyt moet worden beftiert,
en de vleugels , die de fnelligheyt bedieden,
doen de belooningen van de Naerftigheyt
grootelij X aen wallen.
DOor
InduSTRIA. Narrflighcyt.
't beeld van Mncurius, die mette
rechter hand een Sknge-ftaf houd ,
ȕiette flincker een fluyte , daer door hebben
de Oude , onn twee oorfaecken wille , de
Naerftigheyt afgebeeld : te weeten dat zy
nuttigheyt baert aen haer lêlve,en vermaeck
of vernoegen aen andere.'t Selve wort door
de Slangeftaf van A-krcuum afgebeeld , door
de welcke, gelijck de Poëten verfieren, Met'
cur'tiii de Menfchen , die aireede doot waeren,
opweckte , en door de fluyte , verfachtcde
hy de gemoederen ,
haere moeylijckheyt.
en verminderde
Studio. Nacr^ighyt ,
indekonften.
Soeckt oefninge
InvES TiCATIpNE. Naef^euringe,
En Vrouwe met vleugels aen 't hoofd,
Ewiens kleede;ren geheel gefpreyt zijn vol
Mieren, houd^ude de rechter arm en den
en
^deJl^euringei &c. 3^-7
Vöorften vinger van die(t;Ivc hand , om
hoogh, wijlende daer mede nae een Kraen,
die in de locht vlieght , en metten Hincker
vinger nae een Hond, diewelckc met zijn
fiiuyte rontom ruyckt , om 't Wild op te
foecken.
De vleugels die zy op 't hoofd draeghr,
bedieden de verheffinge van 't verftand, vermits
zy door 't verkrijgen van roem , cere
en onfterflijckheyt opftijgen , en totte kennilfe
komen van hooge en Hemellche (aken,
Wy hebben haere k leederen vol Mieren
gemaeckt, vermits de Egyptenacrs hierdoor
wilden uytbeeldew de Naeipeuringe, welende
dele Dierkens vlijtige naefpeurders totte
beforginge haeres levens. Zy wijft nae de
Kraen die daer vlieght , vermits d'Egyptenaershier
dooruytbeelden een feer nieuwsgierigh
Man, en een onderlbecker van hooge
en treflijckefaecken , en van fulcke , diewelcke
als van der aerde zijn afgefcheyden:
vermits defe Vogel oock leer dickwijls om
hoogh vlieght, met groote fnelligheyt, flen-
devede dingen van verre. De beteyckenif^
druckt de Philofooph
lè van den Hond ,
5'6x

348 Katayrhnnijfe. Natuyrl^cke Infiortïngi, 5cc.
een Wil'J vervolght , en op een dryfpronfrh
kotnt , en niet hebbende ^ldï\t'^ wat wcgh
het Wild is in^'^Ioonen , foo Tal hy ruyckcn
op d'eene wegh , en v.m daer op den tweeden
, en i-.icrruyclcendi dat hy den tweeden
ingcHagen is , liil hy den derden wegh niet
ruycken , in.icr met een vaft opfet den derden
wec^h inflacn, hen verfekert houdende,
dat het \Vild dien wegh is ingeloopen.
P XI V s 1 c A. Nuinyr^oinijjê.
En Vrouwe die liictre rechter hand ftaet,
E als ofle een kloot wilde drayen, met het
Aerdrijck in 't midden, welcke kloot boven
aen de Polen vaft is , dieic met ^root opinercken
befïet , en mette flincker hand
houdfe een Waterwij fer, dicht by de globe,
Celijck de O'ade plachten te gebruycken.
Om dat de overwegingc van de Naruyrhonil
niet anders en is als een aenmerckinge
van dingen, die de veranderinge onderworpen
zijn, als inede op den tijd, voor foo veele
die Ibodanigh zijn , volgende dacr in altijd
den Hn of de bevindingc.
Instinto Natuhale.
Ndtuyrlijckf I'jlcrtmge,
En naeckt longelingh die 't aengeficht
E bedeckt is , ftellende fich fchrap om te
loopen , houdende in de rechter hand een
Sonnebloem , en op de aerde ftaet een Wefelken,dat
met geweld in den mond van een
Paddc ibeckr te loopen , die den beek heeft
opgefpart.
longh wort hy gefchildert, om dat de InfVortinge
nimmermeer verour,maer blijft al-
tijd in zijn kracht en bloeyen.
Hy bedeckt het gef!chte,want de oorfake
van de Natuyrlijckc Inftortinge , is niet bewijfiijck
noch openbaer, gelijck wel andere
natuyrlijcke dingen: en naulijx kanmen daer
toe eenige bewijOijcke redenen voortbrengen,
gelijck veele Philofophen verklaren, als
mede i^vmoes in 't vii b. van zijne Phyfica,
Aucenna in't IV deel van de Dieren,en Femeïms
tyimmanus in de verborgene oorlaecken der
dingen in 't 2 b. en Gaiemts in 't 5 b, van de
fimple medicament. XVI c. en xi boeck tegen
Pelüvs zijnen Meefter: En in't boeck van't gebruyk
der uytblaiinge,berifpt hy Crafijirntum,
die al te nieuwsgierigh was,om de oorfaken
van alle dingen ie doorfnuffekn, wefende in
der waerheyt de eerfte oorfake van dcCc I:i-
ftortin^c,de eygcrie formeofgedacnrc van'c
dingh iêlve. Wacr over Fem lius op de acnoetogene
plaetfe feytjc/e NMuyn- bc^cki vedc dm'^en
met ccn h.-^j'.ige in^vklilmge , en 't U r.ict bctacmüjck, , "^«t
een (}erfiijc/{_ Mer.fch alle dingen fouue Ul^nt -^ij», Ovi-r
"veele moctmen fich verwonderen ,
en vedc moetmen eerm
"Waerdi'^h eeren, jae men moet niet onderfoecl(cii yvat nacil
aen de verborgene dingen m. ^ae '< veene Wy oidcr de
handen hebbcn^JS ons naulïpc geoorloft te "weten: foo verre
is de te'^enM'>oordigheyt vau 't yvaeroihiige, Vjn oks ahc-
fcheydeii.En ^rijhtcles vergelijckt ons verftand
by de Sonne en by den fin van 'tgefichte.
Want gelijck 't oogh het licht van cfc Sonne
niet kan doorfien , alfoo kan ons verftand al
de gchcymniflen van de natuyre niet begrijpen
, 't welck dingen zijn dieder hangen van
de eerfte form,en zijn aKó van God gefchapen,
dat hy die op een oogenblick over al in
ftort,na't feggen van dien Comedy fchrij ver,
^ovis omnia plena, dat is, God vervult alles,
Naeckt is hy geftelt,om dat de natuyrlijcke
inftortinge werckt door middel van haer
eygen gedaente , niet zijnde onderftut van
eenige fichtlijcke hoedanigheyt , noch van
eenige uytwendige konft.
't Gebaerom te loopen,bediet d€ neygin-
ge en beweginge die hy in fich ielve heeft,
Ibnder middel van andere , dieweicke fnellijck
en fonder eenige verhindcringe werckt.
Waer uyt men fiet dat eenige genegen zijn
om andere te beminnen ofte haetcn, wel of
qualijk te doen: en oock fo fietmen dickwiis
in eenige, die, hoewel zy middelen en rijckdommen
hebben,nochtans dievery en andere
(chandelijcke ftucken begaen.Doch ditzy
gefeyt fonder den vryen wiJle te verkorten.
Door de Sonnebloem , in de rechter hand,
wort vertoont , de Natuyrlijcke Inilortinge
die die bloeme heeft om de Sonne te vol-
gen , alhoewel daer meer planten zijn die
diefelve werckinge doen ,
als de Populier,
de Olijve , de Willige , de bloeme van Gcorie
, de Lupinen en andere , die dit alles
hebben , door een Natuyrlijcke Inftortinge.
En dit gefchiet niet alleen in de planten,
maer oock in de Dieren en fleewen. En
daerom iffer een Padde met een opgefparde
mond geftelt, met een Wefelken, om dat
dit Dier fbodaenigen inwendigen treek , en
foodaenigen eygenfchap van zijne forme
of gedaente heeft , dat hec door een verborgen

Natuyrljckelnjlonmge, Natujre.^z. 349
borgen kracht het Wcfelkcn tot fich trcckr,
en de amber
gelifck de Seylfleeii hst y(cr ,
het llroo : welckc aentreckinge gefchiedt
door 't middel van foodaenige gedacnten of
fpecien , die van de eerfte form voortkomen
, en vernienichvuldigen fich in de lochc
tot datfe nederdaelen, en de aentreckinge
Aoci\. Laet ons een voord aed nemen van 'c
licht , 't welck fich in de locht vermeerdert
en alle dingen helder en klaer maeckt : \vefende
dit een kracht van de forme der Sonne
: waer uyt wy lien dar de Sonne fchijnendeop
eenigh ding dat geverwr en doorfchijnendc
is , als het glas , oock de gedienttn
van de verwen (\\ vermcnighvuldigen :
fulx dat ons alle dingen fuUen duncken te
wefen als de verwe van 't glis ; alibo^aec
het oock in de lichaemlijcke finnen. Laet
ons daerom fien , hoe de gedaenten van 't
ilchtlijck ontwerp , fich door 't gelicht vermeeren
tottet oogh toe , en hier door wort
het gelicht gemaeckr. In 't Gehoor (00 vermeerderen
fich de gedaenten van 't geluyt,
tot het fenforium of totte finplaets toe : en al-
fbo wort het gehoor gemaeckr, gelijck t^W-
fïoteUi verhaelt. Daer is geen ander verlchil
of dcCe gedaenten zijn de gefeyde linnen,
en diefelvc zijn door een verborgen kracht,
alleene het verftand wederom onderworpen.
Maer alhoewel fich dele gedaenten
van de ecrlle vorm totte faecke, die getrocken
wort, vermeerderen en verlprcyden, fo®
is dit nochtans niet genoegh : Maer het is
noodig dat in een filinrcl in afllve of
metten naem van materie of ftoffe
Het acïive ofwerckhjcke,wort met de borft
vol melck afgeinaelt , want de form.e of gedaente
is her geene darter voed, en alle gefchaepene
dingen onderhoud gelijck de
,
Vrouwe , die haere kinderkens , met haere
borften, voed en onderhoud,
Xx 3
Pe
.

3P Nacvoiginge, 'Naelootjinge, ^ijdighcpy &c.
De Giervogcl die leer greetigh op den
Roof is, bediec in 't befonder hcc tweede
beginfel , gcnaemt de materie of llofte :
welcke Itoffe , door de begeerte van zijne
gcdaente of fornie fich bewegende en ver-
;inderende, vernielt mettcr tijd alle verderfiijckc
dingen.
M I T A T I o N E. 2^aevcl^tnge, Kathootfin^d,
EEn Vrouwe die in de rechter hand een
bondel Pinceelen houd, en in de flincker
een Momaenficht,en aen de voeten een Aep.
Naevolginge wort gefpeurt in ygelijcke
handclinge , of dat een ydcrs geinaeckt
wcrck gelijckr: En daeroni wort zy geniaelt
met een hand vol Pinceelen , als werckgereetfchappen
van de konft , naebootfter van
de verwen,en van de beeldniircn,diedeNatuyre
en de konll hebben voortgebracht.
Het Momacuficht en de Aep vertoonen
de Naebootfinge van de Menfchlijcke hanxiclingen
, om dat defe zijnde een Dier dat
bequaem is om den Menfch met zijne gebeerden
nae te volgen , d'ander re weten de
Mafque , om in de ipeelen , en daer buyren
de veranderlijckheit van verlcheyden beeld-
«iÖen en perfpnagien, w verwonen.
I N V I D I A, Kijd'rghryt.
En oude verlchrompelde leclijckc VrDii-
E we,met een mager en uit.^eceert lichaeai,
Icheele oogen , met verroeltigc klcedcrcn,
welende gantfch onrlndt , en onder luere
hoofdhayren rullen eenige Slangen gevlochten
zijn, eetendc haer eygen hert, dat zy ia
de handen heeft.
Zy wort oud gefchildert , om
dat zy een
oude vyandin van de Üeughd is. De Slangen
in plaets van de hoofdhayren zijn de
quaede gedachten, waermede zy in geftadige
beweginge blijft van eens anders fchade,
zjjnde altijd vaerdigh om haer venijn in de
herten van andere refpreyden, Tonder welcke
zy nimmermeer kan ruften, of moet haer
eygcn hert op knaegen, 't Vv'elck een groote
ftraffe van de Nijdigheyt is ; gelijck oock
Sana^iiarro feyt.
Nijdigheyt ia dicht gevolght,
ONijdl ghy :zijt ^ntitfch bleekeen voel,
Vïijj is rnaghcr, licrr' en l^ad ,
Jlm Ooghen fchcel, 't nat op de JVangh,
f^en clcke Hocfdhayr haiight een Slangh,
V tanden fien, ge}ijcl{_cen rcefl ,
y Wee(en 15 als dolen "wcefl
y bar die l{iie!t van bittre gal
f} ,
V" tongh 'i venijn fpcu^vt overal,
Noyt vueldy rufl noch herten-vreuvhl ,
Maer :^tjt m 's anders fmert verheugbd :
Doch anders ^iydy (luyr en "wreed ,
En altijd treurigh Waer ghy treet',
^ae alsghy M^aeht op u gety ,
Daer hebdy hondert ooghen by,
IVegh, IVfgfc, vervloeckte VyanJln^
Fluxpac/^tu uytmjnoogh en fin,
I N V 1 D I A. Nijdigheytt
En oude, leelijcke, magere, vaele Vrou-
Ewe, hebbende haere flincker borft blood,
die van een Slange gebeten en rontom haer
borft gekronckelt is. Ter fijden heeftfe een
Hidra, waerop zy met haar hand leunt.
Nijdigheyt is niet anders , als in eens anders
ongeval te verheughen, en fichmec
groote quellinghe in eens anders welvaert te
bedroeven , waer door fich dan de Menfche
verteert en op eet,
Pa^Te magher en duyftervael is, bediec
dat
,

N^digheyt»
dat de Nijd geineenlii'kdoor de koude aert
fbo
voortkomt, en de Nijd kond zijnde ,
hcefcfe al!c brand en warmte, der Liefde van
fich verdreven.
De Slanghe die in de borfl bijt, vertoont,
dat de Ni'jdighe altijd een hcrc heeft , dat
eens anders vvelvaert bcnijt. Waerover /fo-
riüïiii finght
:
Gecji God den Menfche heyl en f^oct.
Dm l^naeght dr Nijd hier vk-cs en bloed.
De Hydm wort neffens haer £>heftelt,cn om
dat zy met haer ftinckend geblns en venijn,
meer als andere Dieren befinerlijk en dood-
alfoo jaeght oock de Nijdigheit ner-
lijk is ,
gens anders nae , als nae den onaen^ngh
van andere luyden welvaeren , foo wel des
lichaems als der ziele. En gelijk de Poëten
hoe meer men de hoofden van de
leggen ,
Hydra afkapt, hoefe te meerder aenwailen :
en fbodanigh is oock de Nijd mede j hoe
meer men die door de kracht der Deughd
foeckt uyt te bluirchen,te meer waft zy daer
tegens aen. Waer over Petrarcha fcght
O yyandiwi van 't "SVire ^oed !
Die 'tfchoon begin den flrijd aendoet,
E
I N V I D 1 A. Nijd'gheyt.
En oude Vrouwe, flordigh gekleet, van
roeftachtighe verwe , houdende d'eene
hand voor den mond , op de maniere als de
luye en flechte Vrouwen pleghen te doen,
loerende met haere gedraeyde ooghen ter
fijden af, by haer hebbende eenen magheren
hond ,
denwelken men uyt vcele teykenen
flen kan nijdigh te weien , en die gaern het
goet van een ander alleen opflocken (oude :
want Pfmiuf verhaek,dat als de Hond gevoelt
dat hy van een Slanghe gebecten is , en om
niet gequetft te blijven ,
eet hy een feecker
Jcrnyd, dat hem door de Naiuyre is geleert,
en uyt Nijdicheyt fiet hy in 't eeten icherp
toe, dat hyvan geen Menfche maghgefien
worden.
Qu.ilijc\ is \y ge/^eet , om dat dit gebreck
meeltendeel fchuylt onder de flechte luyden
en 't gemeene volxken.
De hand voorde mond, is eenteyken,dat
de Nijd niet een ander maer haer felven fchadelik
is , en datfe meeftendeel uyr ieedicheid
voortkomt.
:
I N V I D I A.
Op de }^ijiUbiyt
3fi
E Nijd is een venijn dat "wroet
,
i-' Die 't mrgh verteert en fuyght het bloed.
En tlracghl haer flrajfe gcintfch Vtrborohen :
Jf^a'it als :(y 's anders 'we'vaert fiet ,
D^nfchcpt xy hertfeer en verdriet,
Haer \ict vol haet is en volforghen,
Zy fucht en (leent met veri ^^cfchreeww,
Zy brkfcht, zy brult, gelijk^een Leeuw ;
Hier bert is kouden l^t bevroren.
De Rafer.y drijft uyt haer fxvect.
En hooft haer met veclhartenleet,
Haer tengh is vol venijn en tooren,
Haer oogken glnyren (chtefen feheel ,
Zy bijt enfchelt haers Naeftens diel ,
Enfmoort in veel ellend' en plaghen :
De bleeke Vér")» geeft luyghems ,
yün haer verhoolen droe^enity
Die't fnoode liehaem moet verdragen,
Zy fcheurt en litiae^ht haerfchen op ,
t^/ "Wat :ïy fiet, braeekt in haer krop,
Zy vliet het licht en keert ten quaede,
Zi fchoiit de fpijs' en yoalght van draneky
Geen flaep verjleurt haer nachten Iwgh,
JHaer (ladigh is h.ter vel belaedcn,
In 't hert daer leyt een "worm die k^iac^t.
De dolle Nijd haer felven plaeght.
Die nimmermeer de rufi beminden.
Geen f live, piÜen noch confjt.
Geen k^uyden helpen dife Nijd,
Voor haer is doch geen iyfrt:^ te vinden.
De l^ijd uyt Alcintm.
En oud, verfchrompelt, hefijcj^yvijf.
E
En k;iaeght haer eygen Hert ctenjiarden.
Die vlees van ^^dders fehockt in 't lijf.
Die d'oogen blau en duyjier flaen,
Gantfch maegcr, bleeckf en ongedaen.
Die nicWWers, "waer^ygaet, k

3 ) ?. Ntrr.phcn tn t gemeen. Bïnnedt en Nufeen ^ &c
den vccle envcrrcheyticn fnodi^hceden ontmoeten
, wanneer zy oijsde mogentheyt en
voorficnigheyt Godci vertoor.t^i. Doch cenigeleeren,
de gebod en der Godsdienll , de
Zecdclijckheyt en andere c^ciijcke weldaeden
en gunften gclijck iiier tegenwoor-
;
digh befonderlijck door de allegorie of verbloemde
reedenen , het wcrck van de Natiiyre
worr vertoont , verft lende door defe
Nimphcn de levende kracht, die der beftaec
in de toebereyde vochtigheyt,waer door zy
de voortrcelingc , vcedinge en vermeerderinge
van de dingen v.-erckr. Waer over
oockgcTcyt wort ,'
dat de Nimphen Doch-
ters zijn van denOv:cin,dic daer Moeder is
van de V^loeden , Voeirer van Bacchus : Zy
worden oock gefeyt vruchtdraeeende te
fen,met korte,luchtige en groene Nimphekleederen,hct
hoofdhalfel lal welen van
veelderleye aerdigc bloemen van verfcheyden
in een gemengelde verwen , vertoonende
oock groote menichte van kruydekens
en bloemkens , die zy in haere fchoot hebben
vergacdert , ftróyende dielelve dan hier
en daer , fecr aerdigh met beyde handen.
Sofcaii«j verhaclende in *t gedachtregifter
der Goden, de Nimphen van de Weyden en
bloemen, foo noemt hyfe Hw;fJ/,maer Natal»
CcTWfxfeyt in zijn xix boeck , dat Zoodanige
Nimpticn Kaneen geheeten zijn ,
een naeme
Napos,di\e van deGriecken hccrkoa"ir, en bediet,
Weyden en Daelen.
De groene kleedcren en 't honden van de
kruyderen en bloemen, bedieden het geeae,
dat haere natuyre eygen is.
Niinpheu ran Diana.
ALIe Nimphen van Diana ,
zijn met be-
knopte klecderen gekleet , en in 't \*ir,
tot teycken van haer longhvroufchap.
Zy fullen haere armen en fchouderen by
nae naeckt hebben ,
met een boogh in de
hand , en een pijlkoocker aen de fijden , ge*lijck
die Clmiimis afmaelt.
Men foude haeroock,boven het beknopte
kleed , konnen vcrcicrcn met vellen van
allerleyc Dieren , tot teycken datfe laegcrinnen
van 't Wild zijn.
'/ijn, en Ichoon van bloemen, weydende liet
Vee , onderhoudende het leven der Menfchen
, en dat zy in haer V^ooghdyfchap de
bewaeringc hebben van bergen, daelen,wcydcn,
bolTchcn en boomen : En datfelve om
geen ander oor^iecke^dan om dat de kracht
Driaii en Hamadruidi,
*y^Y worden roode V^rouwen afgeichil-
^-^ Jert , fonder eenigh cierfel op 't hoofd,
van hacre vochtigheden, in alle bov engefey- en in plaets van de hoofdhayren , kanmea
dc dingen, verfpreyt is, doende gelijcke nartuyrlij'cke
werckinge gciijck Orphciain zijn
,
gefai-h^h verftaet , daer hy de Nimphjens
haer een knyf van r^lofch van boomen maken
gelijckmen 't ielve om de tacken van
,
de boomen fiet hangen.
vicit,* leggende :
Haer kleed lal duyftcr groen wefen,en de
Eacchi Voedfiers, die fmt Vruchten,
leerskens van fchorfen van boomen , hou-
UloomefJ, VVeyd\ Bofch en Gehuchten^ dende in yder hand een tack van een wilde
Voed den Alenfchen e» het Vee,
boom, met haer vrucht , het zy dan een Ge-
Met het Graen. Mosi, en met Mee\
Dclc dingen zijn hier als in 't gemeen van
de Nimphen gefeyt, om dat niet van noode
zijn foude, 't felve in de verklaeringe van de
befbndere beelden, die hier volgen fullen, te
herhaelen.
never, eycken, cedren of ander tack.
De Drtadi en Hiimadriacli zijn Nimphen van
de BoiTchen en Eyckenboomen. Aïnefiacus
wil datfe Drueli zijn geheeten , om datfe van
de Eycken leefden. Zy worden tiamadmdi
genaemt , om datfê te gelijck mette Eycken
Hn, \\i en l^^pcen.
Dit fuDen bcvallijckc Maeghdekens \ve-
zijn voortgekomen , en daer mede , te gelijck,
vergaen.
De Philofophifche verborgentheyt , die
onder defe geneymnis begrepen is, is boven
verklaert.
LAet
Nimphen Tan de Vloedeo.
dit luchtige Maeghdekens wc/èn
luchtige
met uaeckte armen en beenen ,
en heldere hoofdhayren , als van filver of
crillal die over de fchouderen gcfpreyt zijn.
\'der üi\ op 't hoofd een krans van rietblaeders
hebben , en ond.er de (lincker arm een
kruyck daer zy waeter uyr^^iet.
BvccatïHs feyc dut 4c Najaden haren naemc
yan

De Zee» M a r e. ISlimfhe van de Zee , 5cc.
v.in de Vloed en van de bewcginge der Wateren
hebben, wnnncerfe vlocycn.
jMetbloote armen,beenen en voeten wort
zy gemaeckt,om de flechti2;hcyt van 'r waeter
uyr te druckcn, wefcnde een hoofdftoffe
of element fondcr vennenginge van dandere.
De klaere luchtige en uytgefpreyde hoofdhayren
bedieden de loopendc waetercn.
De kruyck en de krans van rietblaeders,
zijn teyckcns van haere macht in de vvaeteren
, en om die reeden foo geeftmen de
kruyck en ^tQS krans aen de vloeden.
Door dit verhael van de Nimphen,komt
my in 't gedacht een bofch fonteyntjen , dat
E
:
, : :
En oud Man met lange hayren en een
welende naeckt en
ruyge wilde baerd ,
fchricklijck aen te fien , maer in 't draeyen
iietmen een breede fluyer of wimpel , die al
fwaeyende de voorfte deelen bedeckt,onder
en
zijn ecne voet falmen een Dolphijn fien ,
onder d'ander een groote Zee-Oefter : hebbende
in de hand een Roer van een Schip,
of een Vorcke om 't waeter te kemmen en
glat te maecken.
De Zee wort een oud Man gemaeckt,
om datfe vaneen Ouder is, als oafi Moeder
de Aerde,
3n
Men maeckt hem fchricklijck en vreellijck
, en dat om zijne fchricklijcke beweginge.
De wimpel die daer fwaeyt , macckcndc
een feyl , en her Roer dat hy in de hand
hcefcjZijn gereetlchappen d lemen totteZeevaert
gebruyckt ; bediedende den aert en de
gclegentheyt van de Zee.
Diefelve werckinge doet de Dolphijn en
de Zee-Oefter , wefende Dieren , die in dic
ruyme veld geteelt worden en leven.
N I N F A del Mare. Nimphe van de Zee,
van Giov.Zarat.CafleBim is afgebeeld, by wiens
ruyfchende beeke van d'eene fïjde , eenige
En Vrouwe van duyftere lij fverwe, heb-
E bende de hoofdhayrcn in 't wild om'c
Nimphjes l]iepen,alvvaer een Cup:do,mQZ een hoofd uytgefpreyt , met een krans van Wier
ontfteecken fackel, de Faunen, Satyrs en Sil- of Zeemofch , met fchelpen of kinckhorens.
vanen uyt het bofch verjoegh : van d'ander Zal een fluyer hebben van blauwe verwe, en
fijde was een ander Cupido , die op den rugge in de hand een fchoone tack van roode ko-
den boogh en kookerdroegh,houdende een raelen.
pijlein de hand, met wiens punt hy aen eenige
lagers wenckte,datfe ftii fouden zijn, om
ThctïsyNon verfïert een Zee-Goddinne ta
wefen, en wort daer door fbodanigen hoop
haere hoorens,die 'zy aireede hadden opgc- wacters of foodanige vochrigheyt verftaen,
hevcn,boven de fonteyn te blaefen.Waer by die totte voort-teelinge en voedinge bereyt
dit gedicht gelefen wort
Faunen, Satyrs en Silvanen,
Royers op ons Nimphjes boenen,
is. En daerom is zy oock Thet'is of Voedfter
geheeten , om dat de vochtigheyt alle dingen
voed. Of daer wort oock door verftaen
IJ'egh \an hier ! Ghy vuylgefj^uys l
her element van 't Waeter, dat in overvloed
Lact dees Nimphjes by 't geruys^
van de Zee wort omvat : gelijck Virgiliui
Van deesfoete heeekjens rujïen
Nu hoer 't floepen yeel fou lulden
't felve verhaelt.
De verwe van het vlees en 't feyl van The-
jaeger, d-winght u fchorre keel.
Of ghy krijght "wel licht u deel
Soo ghy haer van 'tflaepen yfeckt^
tis, bedieden het Zee-waeter.
De kinckhorens , fchelpen en de tack va»
Corallen zijn Zeegewaffen, om onfe beeld-
Ghy haer tot een roofvcr/lreel^t,
M A R ï. De Zee,
niffe klaerder te maecken ,
veelvoudigh kan vercieren.
die de Schilder
E
GALATHEAt Nimphe \an de Zee,
En jonge blancke Maeghd ,
wiens kuyf
feer luchtigh als filver-draed is uytgefpreyt,
hebbende feer klaere en fijne pcerlen
van de welcke zy oock een
aen de ooren ,
hals-ihoer heeft , en voor de kleedinge een
witte fluyer alsmelck, tendeele om'thjf
geüingert en in de locht gefwaeyt, houdende
met d'eene hand den fluyer , en met d'ander
een fpons, fettende haere voeten op een feer
witte Zee-Oefter of Kinckhoren.
G(\lfiihiA heeft den naem van Melck , daer-
Yj om

Schoonhejt vdndenVaghenvdnde Nacht, Sic.
3f4
om p.ifl: de wittij^heyt van 'i vlees en van
den lluver,reer wel op hacr naeni en weefen.
De Peerlen en Kinckhoorens r.ijn tcyckens
van hicre Godheyt over de Zee.
Soo veel de Spongien belan*;ht , verliaelt
Boccatius, dat voor dcolanckheyt van Gahthea
hec Zeefchuym verftaen wort , 't welck van
de Zee en Locht te iaemen gellagen zij mie,
fcer wit wort , en daer van komen dacr nae
de Spongien voort.
Kimphe van de Locht. Schoonheyt oflicf!tjcl;hcyt
yan den Daj^h,
En kindeken als een Nimnh, geklcet in 't
E eeel, met blonde en Lin^e locken,geciert
mcc peerlcn en lluycrs van verfcheyden verwen
, boven wiens vlechten een heldere en
fèer fchoone Sonne Hd geftelt worden , aen
wiens voeren een gulde fliiyer ful hangen,
die met bevalligheyt op den fchouder van
ócfe beeldnilTe fal vallen.
heb-
Het kleed lal Hemels blaeu wefen ,
bende gulde brooskens aen de voeren.
Aldus heb ick de fc'iooniieyt van den
Digh in veele plaetfen afgelchildert gefien.
Waer over wy kennen fegghen , dat de
fchoonheydt en opgeroyde vercierfcls van
óefe. beeldnifle vertoonen , hoe fchoon en
]ie!iijck dat een foete dagh is, 't welck oock
de verwe van 't kleed, en de klacrblinckende
Sonne te kennen geeft.
DEle
Schoonheyt van de Nacht,
moet oock, als eenNimph in't blaeu
gekleetzijn, geheel met klaere goude
flerrcn gcborduyrt , wefende bruyn van vel.
De hoofdhayren Tullen wat uyten duyfteren
komen , wefende deruyten met peerlen geciert
, en met purpere fluyers , waer op een
fïlvere Maene fal geftelt zijn met een nlvere
fluyer , daer onder blauwe fijde is , die van
haere fchouderen , met groote aerdigheyt,
fal komen afdaelen.
Nlmphcn va>i de Locht.
EEn kindeken met uytgefpreyde vleugels,
op de maniere als een halve circkel, zijnde
van verfcheyden ordonnantie of fchickingc
, te weten van purper , blaeu , root,
groen, CTc wiens kuyf over het voorhoofd
gefwaeyt is , de boril fi.l als een Nevel welen
, en van kleync druppelen waetcrs , die
hnghs het lijf neder vallen, tuifchen bcyden
deur , fal men vccle vermengb.de verwen
van 't kleed ficn ; en van de kiïye af nae beneden
, ilfe met een Wolcke en duyfterc
lucht bcdeckt ,
houdende een blauwe Lely
in de hand.
De Iris is deboge , die men gemeenlijck
de Regenboge noemt.
Een gevlcugelt jongh kindeken ifle gemaeckt
, om darie van Phomuto en van de
Poeren Inel, en een bodinne van de Goden
genoemt wort , doch infonderhcyt van
Jmo , wiens Nimph zy gefcyt wort te v%'e-
fen. Waer over yirydius vcrhack dat Jutojris
totteTroyaenfchc lcheepsvloüre,als Gefintinne
, hadde af;:;cibndcn. Wy fouden oock
mogen feggcn datie een bodmne is van de
aenllaende reegen of van fchoon weder.
De verfcheydenheyt van de verwen aen de
vlechten en vleugels, vertoonen de verwen,
diemen in de Regenboge üer.
De hoofdhayren niette Nevel en merre
kleyne wacterdruppelkens afgebeeld ,bedieden
de ftof-regen , fonder welcke zy geen
boogh en koft maeckcn. Men flet haer van
de knycn nae beneden niet , om dat de Re-
genboogh geen volkomen rond is.
De blauwe I^ly die zy in de hand houd,
paft haer , om de verfcheydenheyt van de
verwen die de Regenbooge heeft , waer
door zy oock lm wordt genaemt. Virgiim
feyt
:
Met vecldcrleye Vfnv.Thaumantis kind verfchijntf
En 't vliighta door de locht , aker het "weer verd'Wijnt,
Co M E T A,
NlNFA d'ARIA. yan de Locht,
En Maeghdeken van wreed opflcht,
E vleefTigh , met roode kleederen , en een
lange uytgefpreyde vlechte , die oock ontfleecken
is , hebbende een fterre in 't Voorhoofd
, houdende in d'eene hand een Lauwertack
, en eene van yferkruyd , en met
d'ander een ftuck folpher of fwavel.
Zy wort van vreeflijck opficht , met eeri
vlammige vlechte, in een rood kleed, en een
fterre op 't voorhoofd gefchildert , om dat
,
de

:
Nimphe van de Locht»
de Comete vnn haer fclven fchricklijck is,
altijds de Werrcld eenige droeve en Iwaere
ongclacken drcygende , gelijck Silim lukus
mede finght
De Sterre met haer Slange-fiaert
Spouvvt felpher , vier en bloed op d'aerd
En tintelt met haer vvreede licht.
En dreyght ons door h^erfel geficht.
Haer wort een ftuck folpher in de hand gegeven
, om dat ^rifloteles feght , dat de Comete
van een folpherigc natuyre is,wefcnde
van de Oude voor een ongeluckige fliecke
gehouden.
Haer wort een Lauwertack , en eene van
yérmimca. of van yferkruyd in de handen gegeven
pm dat de Oude daer mede luy ve-
,
rino-e deeden van eenige vuyle befiiiettingen
of gedrochten,die haer verïcheenen; gelijck
Plïmus het klve van den Lauwer yferkruyd
,
en folpher , in zijne natuyrlijcke hiltorie be-
fchrijfr.
E En
P I o G G I A. ^f»* T^imphe
van de Locht.
Maeghdeken in 't duyfter grauw gekleet
, hebbende een krans op 't hoofd
van feven fterren , waer van deene fal duyfter
wefen , en op de borft falfè andere 17
fterren hebben, waer van feven duyfter ,
thienc klaer fullen wefen , houdende een
Spinne ,
hand.
die haer Webbe fcheert , in de
De fèven fterren op 't hoofd, zijn de P/cmêes
, die dickwijls reegen bedieden geHjck
,
veele Poëten en Sterrekunders verhaelen.
En door de 17 fterren op de borft wordt
Or'ion verftaen , die een teycken is , dat
als diefelve verfchijnt , dat het alsdan feer
fal regenen en ftormen ,
haelt.
,
:
,
en
gelijck VirgiHus ver-
Haer wort een fpinne gegeven , want als
het tijd van regenen is , foo breyt zy haer
net fnelder en geftadiger op , dan als het
fchoon weder is , dienende fich van de gunftigheyt
des tij ds : wefende alsdan , oock
lelve voor den Menfch bequaemer te wercken
, als in de heete en drooge daegen.
Waer over Vtmius van de Spinnen Icyt , Zy
hoiCKen haer huys met in fchoon "wecder , maer als de
Hemel is betrocken , en dcrhahen 7(1jn yeele jYmim^
teycH^ensyanccnacnJléendeJla^hregen,
Nfemvsgkrrgheyf.Scc, ^^f
Het duyftere grauwe kleed ,
gefeyt hebben , is de cygen vcrwe en hen
teycken wanneer de Hemel totte Reegen
genegen is.
R u G I A D A. DeDatilv,
gelijck wy
N I N F A deli* Aria. Fan de Locht,
En Vrouwe in 't groen gekleet , hebben-
Ede op 't hoofd een hulfel van Heye of
Veenland , met tacken van boomen, die vol
dauw zijn , als oock de refte van de beelde-
nis , hebbende te gelijck boven haer hulfel
een volle Maene.
't Kleed wort groen gemaeckt , om uyt
te drucken de kruyderachtige Weyden en
bloeyende Velden , waer op fich den dauw
ruft en lange tijd verblijft.
De volle Maene geeft de bequaeme tijd
van haere voort-teeHnge te kennen. Want
f^rifiotdes fchrijft van den Dauw en Rijp, in
zijn boeck van de Meteoren , dat , hoe het
licht en de warmte van de Maene grooter
is , hoe zy oock krachtiger is , om
meerder
rnenighte van dampen tot fich te trecken,
en diefelve in den derden circkel van de
Locht , te houden hangen , diewelcke daer
nae , als haer de kraclit ontbreeckt , wederom
nae den tweeden circkel nederdaelen,
en voorts nae beneden komende ,
zy veele Dauw en Rijp ,
maeckeii
nae datter veele
dampen zijn opgetrocken geweeft.
E
CuRIOSITA,
gkrigheyt.
NieWWs-
En Vrouwe met een root en blauw
kleed , waer op veele Ooren en Kickvorfchen
gefpreyt zijn: hebbende dehoofdhayren
recht over eynde , de handen om
hoogh,'t hoofd voor uyt ftekende, wefende
gevleugelt.
Nicuwsgierigheyt is een ongetoomde
begeerlijckheyt in die geene,die meer Ibecken
te weeten als haer wel betaemt.
De Ooren betoonen , dat de Nieuwsgierige
alleene luft heeft om die dingen te hooren,die
van andere verhaelt zijn. En Bermr-
dm willende eenen nieuwsgierigen Monnick
afbeelden , befchrijft hem met dit teycken,
Indunghy ^ lèyt hv , f^"^" Monnickjhicr en daer ftet
Yy 2
v/anm

3y6
Nieumgtenghejt,
"Wandfleu , met uytgeflrtclitcn halfe , en opllaeiulc oorcn^
Joo iknckt dan vry, dat hy I^ieifwsgieri^h ts.
De Vorfchen om datfe f^roote ooo-en hebben,
zijn een kenteycken van Nieuwsgien;3;heyc
, en in dele heteyckniffe zijnfc van
deOade genomen: om dat de Egyptenaers,
wanneer zy een Nieuwsgierigh Menfch wil-
een Kickvorfcli vertoon-
den uyrbeelden ,
den. En Pierius feght , dat de oogen van
Kickvor(chen opeen Herrshuyd gebonden,
met het vleefch van een Nachtegael , den
Menfch wacker en vaerdigh maken, en hier
uyt komt dan de Nieuwsgierigheyt voort.
Zy houd de handen om hoog en 't hoofd
voor uyt, vermits de Nieuwsgierige knap en
gau is , om van alle kanten te luyfteren en te
weeten watter nieuws is. 't Welck oock de
vleugels en fteyle hayren, zijnde de wackere
gedachten,uytdrucken. En de verwen van 't
kleed bedieden de begeerte en 't verlangen,
van allerley nieuws te weeten.
NeCESSITA. Nocxhvendigheyt,
En Vrouwe die in de rechter hand een
E haemer heeft, en in de flincker een hoop
fpijkers.
Noodwendigheyt, &rc.
Noodwendigheyt is 't wefen van een fi-
ke , die anders niet kan zijn , jae flelrfe lbo
ghy wilt ,
foo fuldy docli een fecr onoploN
lijcke knoop vinden : En daerom wortfe by
eenc vergelcecken , die de haemer in d'eene
hand, en in d'andcr de fpijkers heeft. Waer
door men gemeenlijck feyt , wanneerder
gantfch gcene tijd overigh is om een llieckc
met goede raed tebepaclen , datfe aen de
fpijckers ofacn den wandis gehangen, dacr
uyt men verllact de Noodwenciigheyt \:[\\
de werckinge , en darmen daer geen racd
toe weet.
NeCESS ITA. Nocd-wcndigheyr.
En Vrouwe ftaendc op eencn hoogen
E voetfteen, houdende eenen grooren hoop
Diamanten, gclijck men 't lèlve in de fchrit-
ten van Plato leeft.
E
F A T o of Noüdlot,
En Man rijcklijck gekleet in een breed
ftaercnde op een fterre
hnnen laecken ,
nae den Hemel , die midden in een helder
licht uytblinckt , zijnde van alle kanten befet
met eenige donckere wokken , waer uyt
een goude kecten , in 't rond komt nederdaelen
: Aldus is die van Hotnaus in zijn viii
boeck van de Ilïade befchreven.En dit bediet,
nae dat Macrohïus en Luaanus verhaelen ,
een
tTaemeovoeginge en band van de GodHjcke
mette Menfchhjcke dingen , als mede een
verbindinge van de Menlchlijcke voort-tee-
linge met haeren opperften Schepper , diewelcke
, als 't hem belieft, foo treckt hy die
tot hem, en doet onfe ilnnen nae den hoogften
Hemel op ftijgen , alwaer wy anderiïns,
door onfe aerdfche krachten , niet fouden
geraecken. Derhalven wilde Vkto dat dele
keeten de kracht was, van de Godlijcke
Geeft, en van zijne Hemelfche vlamme, van
de welcke de verhevene gemoederen, dick-
wijls zijn overgevoerr , tot voortreflijcke
daeden.
Het linnen kleed , feyt Vkrlus , ftclden de
oude Egyptifche Priefters voor het latum
ofNoodlot , gevende voor reeden, dat, gelijck
het linnen een vrucht en een voortteelinge
van de Maene was , dat alfoo de
Menfchen mede de veranderinge des Hemels
waeren onderworpen. Dele en de naevolgende
beeldeniiTe hebben wy belchreven
nae

Kood-Lot^ Nféttigheyt,
nic de fuperftitie of bygeloof der Heydenen
, maer 'r ^dyt is ons Chriftenen ganrfch
ongeoorloft , datfe in ibodaenigh Fatum fouden
geloven j gelijck D, Thomas feyt tegen
de Heydenen.
E
F A T o.
Nood'Lot,
En Man in fijn linnen gekleet,omdc bo-
hebbende op 't
ven-o-efcyde redenen ,
hoofd een llerre ,
in de rechter hand het
Caduccim of de Slangh-gekronckelde en ge-
vlercktertaf van Mcrcunus , in zijn ilincker
hand een Spinrock met de fpille aen een
draed hangende , welcke draed midden van
een is gebroken.
De redenen , die defê dingen te kennen
geven, zijn voor eerft dele : Want het Fatum
wordt gehouden voor een uytgefpreyde
meeninge van de Wijfen in 't Heydendom,
dieder beftont in de (chickingc der fterren,
en datfe alle onle Menfchlijcke werckingen
en gewichtige handehngen te boven gingh,
onderftuttende deffelvers loop , daerom
worter een Sterre boven zijn hoofd als
Heerfchcrinne , gemaelt.
De Cjc/«c-f«5 of ftaf van A/irra/Wwj, bediet de
macht van *t Fatum , ofre een feeckerc Godlijcke
Geeft , of beweginge waer door zy
feyden , dat niet alleen ons gemoed , maer
oock alle gefchaepene dingen bewceght en
beftiert wierden. En noch geloofden de
Heydenen daer boven,dat het was een CeeC'
kere band,waer door wy verbonden en verftrickt
waeren met God feh^e, en dat in ons,
de Nootvvendigheyt van dit felve Fatum
alle dingen in fich vereenighde , en tTaemen
vocghde.
Met een Spinrock en fpille wort hy gefchildert
, want aldus wordt vertoont de
krancke draet van onfe leven , die daer gehecht
is in de macht des Hemels.
V T I L I T A. Nuttigheyt,
En Vrouwe in 't goud gekleet , met een
E eycken tack vol eyckelen en blaeders in
de hand , d'ander houdfe op 't hoofd van
een Schaep,hebbende een krans van koorenayren
op 't hoofd.
Men noemt die dingen nut,diewelcke tot
bulpe van de Menfchlijcke noordruftigheyt
,
Ómkoplage der Rechters, 5 5*7
fecr in'tgebrnycl: zijn : en defe bchooren
of tot het onderhoud des levens , of rotte
kleedinge , die ons voor de koude en honger
bevrijden : In welcke noordruftigheyt
ons mecfl: noodigh zijn , die dingen die ons
kleeden , en met haer vlees en met hacr eygen
nielck voeden. Even 't felve doet oock
net goud, dat fich in allerleye gebruyck verandert
, en in alle Üagh van Nurrigheyt
daerom wordt datfelve
toont.
door 't kleed ver-
En om dat het koorcn het aldernoodighftc
goetl is , dat God voor den Men-
Iche heeft gefchaepen , ^00 wordt zy met
kooren-ayren gekroont. De Eycken tack
met de vruchten , bediet het felve ,
daer door zijn in d'eerfte tijden de
want
Menfchen,
van groote hongersnood, verloft geweeft,
geliick de Poëten verhaelen. En foo
't God beliefde , waer het wel te wenfchen
dat wy in defe laefte tijden daer van moch-
ten be vrijt zijn.
CORRUTTELA Dl GlUDlCI.
Omk^j^kgc der Bochten,
En Vrouwe die verkeert in een Rechtcr-
E ftoel fit , met een Memoryboeck en ecu
goude keeren in de rechter hand, in 't groen
gekleed , t hebbende een Vos voor haerc
voeren.
Zy wort gefeyt in den Rechterftoel te
fitten , als boven gefeyt , om dat de Omkopinge
in die geene gefchiet, die daer v^onnii^
len en 't recht uytfpreken : wefènde ditlèlve
een buygingc van den wille des Rechters,
om onrechtvaerdelijck te oordeelen, en dat
door de kracht van giften en gaeven.
Het Memoryboeck en de goude keeten
in de hand , zijn teyekens , dat het Recht,
't zy door woorden of door giften , is om-
gekoft.
De Vos wort meeftendeel voor de fchalckheyt
genomen , en daerom foo paft de Vos
feer wel by defe boeverie,om door loosheyt
het geld en de goede wille , van andere luyden,
te bemachtigen.
In 't groen is zy gekleet , door de grondveften
der hope die zy heeft , van eens an-
ders goed te verkrijgen, gelijck gefeyt is.
Yy 3
;
Stu«

3J8 Oeffenif^gh in de Konjïen , Studeer'wge.
S TUD I O. Oefpn'wgh in de K^npetty
Sttidceringe,
En longhelingh bleeck v.in aengeficht,
E zecdighilijck geklcet , fittende : Hy fal
mcttc fiinckcr hand een open boeck houden
, alwaer hy met groot opmcrcken in
fiet, hebbende in de rechter hand een ichrijfpennC;
en ter Tijden hem een ontfteken Lampc,
en een Hacne.
longh wort hy gefchildert , ohi dat de
longeiingh bequaem is de moeyhjckheyc
van de lludie te verdragen. Bleeck is hy,om
darde Imdeeringe het hchaem plaghafte
matten en te verlwacken ; gciijck oock ^u-
vcnMis feyt
:
ytdgcblock^ oi nachtocjchrijf,
Maeckt u voel en bleccl^ van lijf,
Hy is zecdigh geklect,om dat de Studenten
op alle matige , zeedige en vafte faecken
plachten te letten.
Sittende is hy gemaelt , om de rufte en
geduyrigheyt , die in de ftudie vereyfchc
wort , uyt te drucken : en de opmerckinge
die hy over 'c opgeflaegen boeck doet , ver-
toont dat de itudie een heftige genegenr-
de kenniife der
heyt van 't gemoed is , om
dingen te doorfiiuftelen.
De penne die hy in de rechter hand heeft,
bediet de werckinge en het ooghmerck, om
al fchrijvende een gedachtniire van fichielve
nae te laeten, gelijck Perfus feyt Sutyr.j,
Sart tuum nihil efi, nifi te fcire, hoc fciai alter :
Dat is :
yyvceten is een ydel nut ,
Soo 't ^eenghy y^'eet geen ander , fiet.
De onrfteecken Lamp vertoont , dat de
Studenten meer Oly als Wijn moeten befigen
en verdoen.
De Haene wort van vcelcn voor de fbrge
en voor de wackerheyt genomen , faec-
ken die alle beyde totte ftudie be(^uaem en
noodigh zijn.
E
ESSERCITIO. Oefiüngh,
En jeughdigh Maii met beknopte klee-
zijnde
aen yder voet een vleugel : op der acrde
leggen verfcheyden waepenen , en aen de
flincker fijde vecle inftrumenten of Ichoonblinckcnde
gercerfchappen die totte Landbouwcrie
noodigh zijn. En hier door wert
te kennen gegeven , dat diefclve veel '^ebruyckt
en wel geoefFent zijn.
Oefninge is diefelve wercklijcke befigheyt,die
de Menfch aenneemt om totte volkomentheyt
van zijne werckinge ,
ofampt
waer toe het feer fwaer valt,
re geraecken :
fonder oeffeninge , te geraecken , alwaerc
ichoon dat de Natuyre daer toe genegen
waere , en deonderwijfinge diefelve onder-
ftutte.
i^riflotcles plagh te feggen , om Wijsheyt
te verkrijgen , zijnder drie dingen van noode
, de Natuyre , de Onderwijfinge en de
Oefninge : Maer ten zy dat de Oefninge
iich by de Natuyre en Onderwijfinge voege,
ghy fult van aJle geene leeringe fcheppen.
Hy wort een longelingh afgebeelt , om
deren van verfcheyden verwen ,
de armen naeckt , hebbende op 't hoofd een
flaend' uyrwerck , en in de rechter hand een dat de longelingh den arbeyt en oefninge
Circkel, in de flincker een Letter-rol, waer veel beter verdragen kan , als eenigh ander
op gefchreven ftaet ENCiCLOPiEDiA, Ouder , alhoewel wy , hier door , de Man-
hebbende aen zijn gordel een PAtcrnojler , en lijcke laeren niet uytfluycen , om dat haere
oefninge

Oefrifjgh. "EssERCiT
oefninge met groot opmercken gefchiet, als
wcfenae nu in de volmaecktheydt , wacr
door hy fiiccken van gewichie manlijck
kan oefnen.
Door de verfcheydenthcyt van de ver-
wort de verfcheydenhcyc
wen des klecds ,
van de Oefningen vertoont, en door de
nacckte armen'de vaerdigheyt en gauwigheyrby
de oefninge.
Het uyrwerck op 't hoofd bedier, dat,gelijck
door de oefninge van de verl jheidentheyt
der raeders , de tijd en uren worden
ondcrfcheyden, dat oock alfoo onfe cefnino-e
der nnnenjn ons te wege brenghL,dat wy
ons verftand konnen leyden om het waerachrigj
te konnen onderfcheyden en te kennen,
'r welck foo wy 't niet koften doen, foo
foude de luil: die de Menfch torte Wijsheyt
heeft, te vergeefs zijn gelijck Davto j ver-
haelt. Waer van feeckcr Dichter defe dich-
ten daer van heeft ingefrcit
bi des Jferrclts bi'ji-^hccden,
f^4U de Menfch "W'd :{!jn in vrccdoiy
Hccrfcht üe ccjmngh in t gemoed :
Vier meed! hy ten Hemel oopen,
j^n/t van d'aerd nae Gcd geloof en,
EnfchouTKt daer het hooghjlcgoed.
De goude Circkel die hy in de rechter
hand heeft, bediet de volkonientheyt , wefende
onder de Mathemarica of Wiskonfte
de beekiniiie en de forme vohi"iaekr,gchjck
mede de ftoffe is, te weten het goud , onder
de andere metallen : Waer over defe Circ-
kel met reeden geftelt wort in de hand van
de Exercitie of oefningh,om dat zy alle dingen
totte hooghlle volmaecktheyt brenght.
De Rolle in de liincker hand met het
woord Er.eiclopadia , bediet den omloop van
alle Wetenfchappen , falx dat de Oefninge
foo wel van de konften als van de wapenen,
c;elijckwy in 't bewijs van de rechter lijde
hebben geftelt, te kennen geeft, dat ibo wel
d'eene , als d'ander , den Menfche vermaert
en onfterflijck maecken.
Aen 't gordel draeght hy een Pater noUer,
om de geeftlijcke Oefningen uyt te drucken,diewelcke,al
is 't datfe veelderleye zijn,
foo nemen wy nochtans een voor alle ,
dat ons de oefninge leyt
fulx
op den wegh en
plaetfe van onfe behoudinge,want het 'leven
der Menfchen beftaet in den GodsdienftjO-eüjck
de H. Schriftuyre feyt.
:
I o. 'Ommegang]), Sec. 35-9
Hy houd aen ydcr \oet een vleugelen
geen iwee , om te vertoonen , darm'en de
Oefninge in zijne behoorlijcke maere moet
gcbruycken,en niet al te geweldigh, op dat-
men daer uyt,groore nuttigheyt magh treeken
: Want gelijck de leedigheyt den Menfche
traegh en luy maeckt,en dat al re groo-
te forfe of geweld des gemocds hc"t licchaem
te gelijck verfwackt , allbo macckc
daer en tegen de oefninge, diegemari^lit is,
flercken gefbnt , gelijck o^rw/.l de FdU No\a
leyt ;
jDf genmtichde Oefninge niacekt gef.mt, heWaert
en vcrjkrcl(t de naliiyrUjcke hette. r^lri^ct. fe^'-ht ,
de Oefninge is ocrjdecl^e \an de gcfünthcyt , en dat in der
'Wacrhc'^t,
De verfcheydenheyt van 't Boeretuygh,
dat ter flincker hand leyt , glat en niet be-
roeft zijnde, vertoont de oefninge en de nrbeyt,
die met (\e^Q inftrumenren gedaen
wort , in 't bearbeyden en beploegcn van 't
I.and en van de planten : door welcke oefninge
het leven das Menfchen wort te faemen
gevoeght. Waer over SaLmon feght
7 f 'ie ;?;'/« Lnd bQU'\vt,fal met brood verfadight 'Worden.
Men ibude veele dingen over dit cedcle
voorwerp konnen by brengen , maer alfoo
dit feer veele in fich bevat , willen wy , om
geene verv/arringe daer in te menenen, 'r felve
andere laeren doen, ons vernoe'gende dat
wy de voornaemfte hebben aengewefen.
CoNVERSATIONE. Orr.weg.zrgh,
En Man,maer jong,vrolijck en lachende,
E met een fchijnbaereprachrigheyt, wiens
kleed fal groen wefen , hebbende 't hoofd
met een Lauwerkrans omwoelt , houdende
in de flincker hand het caduceum of de flano-e-
9i\f Mereuriï , maer in plaets van de Slangen,
lalder een Mirten-tack met feer fchoone
krullen ömgeflingert zijn, en eenen tack van
Granaet-appels , allebeydebloeyende : boven
op den ftaf, fullen in plaets van de vleugeltjens,
twee tongen ftaen, hy fal een weynigh
gebogen zijn ,
't eene been wat achter
uyt fteeckende , als of hy ieman/i wilde eerbiedigheyt
bewijlen ,
de rechter ann voor
uyt fteeckende, diefelve open houdende als
of hy iemant wilde omarmen en ontfangen.
Houdende in de rechter hand een letterrol,
alwaer op gefchreven ftaet V e h S o l i,
dar is ; Hiel den Menfch, die alleen is,
Pe
:

^éo OmmegatJgh, C
De Ommegangh is een Huys-gebruyck
die malkan-
onder vrienden en perfbonen ,
dcrcn kennen , en om ecrlijckc en vrolijcke
oorfaken beminnen : En daeroni feghtmen
clatter geen aengeniemer noch gencughlijckcr
dingh in 't leven van (\c\\ Menfch is , als
een (bete omaiegangh. Sceckcr wijs Man
iêyt : De ommcTütnh n ecu Broederjcha^ der Men-
fckn, en een lief.ijel^c ifaenienkpuü'oi;, -Wuer door de gemoederen
onderlinge "worden \erqml{t.
Hy wort een Man en geen Vrouwe afgebcelc
, om dat niet alleen de Ommegangh
den Mannen beter als den Vrouwen paii,
inaer om d.ir het Griex woord homum dacr
toe inlbnderheyt van verfcheyden ïrelecrden
genomen wordt : En daerom k.inder
geen recht Man weten fbnder ommegangh,
want wie onder 't \'olck niet heeft verkeert,
die heeft eervacrenthcyt noch oordeel , jae
men feght , dar hy Tonder verlland is. Derhalven
leyt c^rijioteles , dat de Menfch die alleen
leeft, meer als een Mcnfe'n mset ;;//«, of 't moet eai beef}
ivefen, longh wort hy gemaelt , om dat e^ri-
ftotclcs (eght dat de longelingen grootcr liefhebbers
van de vrienden en van't gelèlfchap
zijn, als wel eenigh ander Ouder,en derhalven
foecken zy gaern by een ander te zijn,
niet eens op haer voordeel of profijt lettende,
denckende dat haere vrienaen oock van
diefelve aert en natuyre zijn.
Lachende en vrolijck, en in 't groen is hy
afgcfchildert, om datmen in de kruydcn,
boomen, weyden en bergen niet vroiijckers
noch aengenaemers voor 't gefichte kan fien
als defe verwe , diewelcke oock door haere
lieflijckheyt en fchoonheyt,alles doet beweiden,
jae totte Vogeltjens toe, die daer door
iiacre fangerige keeltjes op \ lieflijxt en vro-
Maer de Ommegangh
hjxt doen klincken :
doet noch , met meerder genegcntheyt , de
gemoederen van andere, totte vrohjckheyt
opwecken : betaemende 'r felvc een eerlij ck
en deughdigh gebruyck. In defe beteyckerifle
hebben wy hem de Lauwerkrans gegeven
, om dat wy de eerlijcke en deughdlijcke
Ommegangh hebben willen vertoonen,
de lafterhjcke en (chandige ter fij den Hellende,
als die gcene, die men met alle naerlligheyt
moet haeten , vliedende dielelve als
vervloecklijck en verderflijck : En daerom
{t^\\\.^ri\loteles 'm zijne Oeconofnic of Huys-
beltieringe : £cn wjs Man moet niet over al V(Tn
O N V E R S A T I O K E,
/peeren. En Sencctt fêght : Ghy fult met die VcrU^efm
re>iy die ti f uilen beter maeclien.
De tackcn van de Mirten en Granactappels
, die aile beyde bloeyen , en met feer
fchoone fwiercn onder malkanderen gcllingert
zijn , bedieden dat onder den Omme-
gangh , de eenigheyt en waerc vriendichap
feer wel paft,en datle van beydc fijden eenen
goeden reuck van fich behooren te geven,
en leeren onderlinge van defe planten, gelijck
Pieriui verhae'.t , malkanderen alfbo beminnen
, dat , al ftaen defe Wortelen, oock
verre van malkanderen , foo fullen zy iich
naeden anderen voegen, en malkander omhelfen
; tot befchaemtheyt van die geene,
die den Ommegangh vlieden. Defeioudcmen
mogen feggeu , darle '/ijn van de verkeerde
Natuyre van den Philolboph Timo»,
diewelcke feer vermaert was,door den hacr,
die hy een yder Menfch toedroegh.doch hy
hadde eenen vriend ^^[umMtm , die van dielelvc
aert en Natuyre was : En ais zy beyde,
op feeckeretijd , aen eenen ra efel , die wel
opgedifcht was , ftonden , feyde c^f rwjnr.-.'j-,
dit dit ee>i fchücn Gajlniael was , want zy waeren
maer met haer twee , waer op Tmon ant-
WOOrde, dat het loch fehoondcr fmde wefen, indien hy
daer niet iegeinvoordigh "waere.
De tonge,dic boven defe plante ftaet, bediet
, dat de Natuyre aen den Menfch de
Ipraecke heeft gegeven, nietdaerom,dat hy
met iich felve fal fpreken , maer om andere
daer mede te dienen , en de genegentheden
van ons gemoed uyt te drucken : door
welck middel de Menfchen gebracht worden
, om malkander te beminnen en fich in
vriendfchap te verbinden.
Dat hy een wcynigh gebeogen flaet , en
't been wat achter uyt fleeckt, als of hy eerbiedigheyt
wilde aen iemant betoonen , als
mede met den open arm ,
gelijck boven geieyt
is, bedier, dat by den Ommegangh tetaemen
gefchicktheyt van hoflijcke zecden,
goede manieren, goeddadigheyt en beleeftheyt
, om met alle eerbiedighcyt die geene
te omarmen en te ontfaiigen , die eene oprechte
en deughdlijcke Ommegangh waerdigh
zijn.
De fpreuck V e h S o l i , die hy in de
rechter hand heeft , is genomen uyte fpreucken
Salomonii , alwaer hy Wee uytroept , aen
die allcene is; Eh daerom behooren wy met
grooie
'

1,
Onbedachtfaemheyt, Onbefchaefjitheyt, Ondaackbamjeyty^c, 361
o-roote overweginge ons foecken re verec-
niecn, (eggende mee David m den c x x x 1 1
Pialm : Hor [oct en Ikfiijc/i ii 't ah Broeders eendracht
ii'^h te [nemen wooncn.
ÏNCONSIDERATIONE.
OnbcJachtfaemheyt,
En Vrouwe in licht groen gekleet , doch
E giicheurt en onrhulr , boven op 'r hoofd
f.\Ke een wicjen of fchoenhpper hebbcn,ondcr
de rechter voet falfe een Palier met een
lini.iel hebben , en mette flincker falfe haer
op een ftcylte draeyen en bewegen.
Onbedacbrheyt is niet anders als een gebreck
van oordeel , in die geene die onder
verfcheyden dingen niet recht oordeelr
't geene hy nochtans behoorde te doen met
een goede en oprechte bepaehnge.
Daerom wordt defe beeldniife met een
witjen,of puyfte-bijrer op 't hoofd gémaelt,
ftortende Ilch felve onbedachtlijck in den
dood, vliegende rontom dekaerlfe, ter tijd
üch dielelve verbranden.
In licht groen is zy gekleedt , want de
kracht, die in den Menfche bekent wort , is
bequaem om die dingen te leeren en te vatten
, gelijckfe zijn , ren zy die door kranckheyt
, fiofngheyt of andere ongefteltheyt,
verfwackt wort. En het liniael en de Palier
is nie»: anders dan dat de
onder haere voer ,
Reeden en het Oordeel van den Menfche
onderdruckt en met voeren getreden wort,
te weten, door de kracht van haer eygen genegentheyt
, dieweicke heerfchende , leyt
haer tot onbedachte en onverilandelijcke
dingen, gelijck mede door den voet, die op
de fteylre ftaer, wort uytgedruckr,
SfaCCIATIGINE. Onhefchaemtheyt,
En Vrouwe met opgefpalckte oogen,
E een groot voorhoora en roode winckbrauwen,
zijnde dertelijck gekleet, lichtende
haeren roci< op met beyde handen, ontdec-
kende haere knyen en bloote dyen :
den haer ftaet een Aep die
ter lij-
haer onbefchaemde
leeden laet Hen.
Onbefchaemtheydt is een fchandelijck
werck , regelrecht ftrijdende regens de bcfchaemtheyt
, die door haere fnoode werckinge
den Menfche fchande aenbrenght,
Haere oogen mQtte bovengefeyde teyc-
kenen , drucken de Onbefchaemtheyt uyt
gelijck ^riftoteks verhaelt.
Dcrtel en broordroncken iiTe gckleet,uyt
het verlangen datlc hecft,van hare werckcn
tot fchaed en fchande van haere eygen cerc
aen te leggen.
Van gelijcken ontdecktfe de verborgene
deelen des lichaems,om dat de onbefchaemde
de eere niet acht , fulx dat andere luyden
die moeten onderftutren en de hand bieden.
De Aep bediet de Onbefchaemtheyt, om
dat hy de deelen diemen behoort verborgen
te houden, door een naruyrlijcke inflortinge,
ontdeckt, en yder, fonder eenige omfichtigheyt
, vertoont.
Ingratitudine. Oyiddnclihaerheyt,
En Vrouwe in roeft-verwe gekleet , die
E een Slange in den fchoot hout , als of zy
dienfelven lief koofde. Op 't hoofd falie de
kop van een Nijlpeerd hebben, en 't overige
deel van des Paerds huyd , fal haer tot een
Mantel dienen gelijck Orm ^^oUo ; verhaelt.
Ingratitudine. Ondanckhaerheyt,
En oude Vrouwe, dieweicke twee klau-
E wen van een Hippotamm of Nijl-peerd in
de hand heeft , om te vertoonen hoe verfoeylijck
de Ondanckbaerheyt is. By Orus
cyipello leeftmen , dat de Oude een klauwe
van dit Paerd gebruyckten.waer van de reeden
in de Beeldeniife van de Godloosheyt
verhaelt is. Oock wierde de Ondanckbaerheyt
door c^(fr^c;i afgebeek , dieweicke van
zijne eygene Honden verfcheurt is. Waer
uyt dit fpreeckwoord by Thcocritum is heergekon'ien
: Voed honden op, datfe u mcgen Verfunden,
Or.dancl^bacrheyt,
E En Vrouwe met klimop vercierr , hebbende
ind'eene hand twee Adderflangen
, een Manneken, en een Wijf ken, waer
van het Manneken zijn hoofd in des Wijfkens
mond houd.
Ondanckbaerheyt is een eygen quaedwilligheyt
in een vuyl en veracht gemoed , die
den Menfch ondanckbaer maeckt wegen de
weldaeden tot God en zijnen naellen , vergetende
altijd de tegenwoordige weldaed,
Z% en

: ,
3^2 Onderw^fiHge j InJlelUnge , cnLeeringe
cii met onmaetige genegentheyc , nacr het
toekomende janckende.
De klimop draeght de beteyckenis van de
ondanckbaerhcyt, vermits diefelve planre of
fpruyte, den muyre.waer tegcns zy opklimt
en wart: , op 't left , tot een vergcldinge van
danckbaerheyt, verteert, en van een rijt, en
doetlc alfoo ter aerdcn vallen. Dit felve wil
oock de t^dlerfldtige uytbeeldcn, vermits diefelve
door de vermaecklijckheit die zy heeft
o;enooten van haer mcdegefel , tot vergel-
ciingc van de Minne-plichten , veeltijts zijn
hoofd in haer mond neemt , dat afbijt, en
hem alfoo doodet. Tot dien eynde verhaelt
t_y^rttonius Cataldui daer van dit gcdicht,'t welck
\vy hier by voegen, tot vernoeginge des Le-
fers:
O Hcrbcrgh van defond en doolingh opgel^omen,
Chy fhlt u tcgens Gcd, Natuyr, en al de Vroomeny
Ghy kiiiickcr , pcfi en dood, elkndigh en henowwt^
Een dochter van de Hel, Aleólo tae vertrotrwt
Der Vroomen vyandin, die vatrdigh :;,i]t tontfangen,
Aiacr ftrihhighyboos en "wreck^omyder't :iijn' te langetty
Die patï op eed noch eer, nochyccLlicd u gefchiet.
Op vriodfchap noch beloft, tn'taL'erminjïe met.
Een Jioif, Grïjfcen en Gier, Harpy in daed en oogen^
yiin "wjcr de tYonya en detighd, is al te vcrr' ontvlogen,
Ghyfchuym , ghy heff ' en dreck , ghy fchandvleck^
gantfch veracht.
Met Gierïcheyt gihacrd,een l{indvan eender dracht,
J'ï'egh! 'We^'h uyt wijn gedacht ! ghy Vodde Vol van
jmcrten,
Icl^kcngccn meerder c^uaed, als uver\loecl(te parten.
InstiTUTIONE. Onderwijfinge,
Injlellmgr,
En Vrouwe die mette rechter hand een
E korf ken houd,alwaer van binnen eenige
Swaluwen le;>gen. Daer zijn eenige, die by
de Oude hebben waergenomen,dat een korf
met Swaluwen voor de onderwijfinge is genomen
geweeft , nemende daer uyt haer be-
wijs, van de weldaeden die van Ofnisen Ceres
aen de Menfchen waeren gegeven : om dat
vvy van haer hadden ontf^ingen de wetten
en de onder wij fingen om
om wel te leven ,
't land wei te bouwen. Waer over de Poeren
Ceres de Wetgeeflter naemden : en by
Diodorum leeftmen dat in de Egyptilche brieven
, Ofiris geheeten en gehouden wierde
voor ^upiter den rechtvaerdigen Vaeder
Leydfman en Raadsheer of Overlegger
Sec,
van alle dingen.Welcke dingen, 't zy dat ghy
dielelvc wilt palTen totte onder wij iinge ,
totte gclijckheyt ,
of
foo fullen die daer mede
leer wel over een komen en tot ons voorftel
dienen.
MMAESTRAMEN T o.
Onderrajfnge, Leeringc,
En Man van een deftigh en eervvaerdigh
E opficht , met een langh kleed en vol van
grootmoedige flaetigheyt , hebbende een
fpiegel in de hand , waerom ge(chreven is :
Jnfpice , eauttti eris , dat is , ficter in , cnghy fult ycijs
'Werden.
De Onderwijfinge is een oefninge , die
men doet om deughdiijcke en prijllijcke
hoedaenigheden te verkrijgen , 't zy door
middel van de levende ftemme of door de
fch riften ,
ficht gemaeckt :
en daerom is hy ftaetigh van op-
want de eedele gemoede-
ren buygen fich lichtlijck onder de moeylijckheden
, die haer totte deughd leyden.
Het lange en uytgeftreckte kleed vertoont,
dat aen een fchoone gefchicktheyt een ge-
ftadige oefninge vereifcht wort: En de fpiegel
geeft te verftaen , dat alle onfe wercken
dienen

Onderhoudtngey Emaermge. Oneeré, Schdndé^ 5cc# 363
dienen over\vogen,en gepaft te worden nac ayren , en in deflincker eenige bo/Ten druyde
handelinge van andere luyden,die in die- ven, druckcnde Melck uyt haere borften.
felve faecke,in 't gemeen,vvorden geprefen 5
gelijck de fpreucke boven verklaert.
I n f a m i a. Omae^Schar^ie.
CoNSERVATioNE. OndcrhouStge, T^ En leelijcke en befcheurde Vrouwe,hou-
Be-waemge^ van Petro Leone Caflcl/a. XZ-dende de handen d'een regens den anderen
,
hebbende de twee middelfte Vingers
van beyde handen recht uyt geftreckt,en de
andere in de hand gebogen.
LeHjck en beroyt iiïe gemaelt , om dat
defe Lafteringe in der daed en waerheyt le-
En Vrouw in 't goud gekleet , met een
E krans van Olijven op 't hoofd, houdende
inde rechterhand een bondel met Rijs of
Geers, en in de flincker een goude circkel.
Het goud en de Olijve bedieden de behoudinge;
d'Olijf om datfe 't lichaem van
alle bederfnilTe bewaert, en 't goud, om dat
het alderlanghft duyrt van alle metallen.
Door de Rijs of Geers wordt vertoont,
dat dacr door de Steeden en Volckeren
worden onderhouden.
Door de circkel, alfo diefelve noch einde
noch begin en heeft , kan men bequaemlijck
de behoudenifle en geduyrigheyt van alle
dingen afbeelden,
SoSTANZA. Onderhoudingen
En Vrouw in 't goud gekleet , houdende
Ein haer rechterhand een deel kooren-
lij'ck is , voerende haer tot armoede , niaeckende
haer lelijck , jae tot een bedelaerfter
gelijck ?/

364 Omergi Schande » Ongebondenmyt, Ongeluchy YAmpy Sec,
de ondeaghden het goct vertrouwen,by alle
verftandige , vvegh , en maken den Menfche
by God walgelijck, by wien de goede naeni
infonderheyt wort onderftut.
I M F A M I A. Onccrc, Schamle.
En nacckte Vrouwe, die over 't gantfche
E hchaem nielaetsis , metfwarte vleugels,
en uvrgefprcyde hayren , als of zy een hooren
wiide bIaercn,hcbbendeop't voorhoofd
het woord Turf e of .Sc^lii^%ógefchreven,ontdeckendc
met d'ecne hand de eene fyde des
lichaems.
De Melactfchcyt was in 't O'd'^e Teftamenteen
afbeeldfel van de Sonde, diewelcke
infondcrhcydt de Schande en Oneere
voortbrenght.
Het blaefende Hooren vertoont.dat haor
die onc!;cbonden en rchandicrh zijn. En ge-
lijck de hoofdh\yren , ontbonden zijnde,
vrywiilif^h in 't vviide fwayen , waer liaer de
Wind fal drijven , aifoo drijven oock de gedachten
en handeünv^en der on^^ebondenc
Mcnfchcn, van iclf hervvaerts en derwacrrs.
Infortunio. Ongclucl{ , ?^m^,
En Man met een doncker taneyte kleet,
E daer op vcele verwcofte en vervallen
liuylen(^eaiaelt,de iljden totteknyen, metre
armen, beenen en voeten naeckt, Ibnder iets
op 't hoofd te hebben , in de rechter hand
Tal hy een Overvloets hooren houden, dat
leedi'j;h is en nae de aerde toekeert , in de
fiincker hand fal hy een P^aeve hebben.
Ongcluck f;elijck , ^'nftotdcs getuyght , is
een regenftrijdige uytval van 't goed en van't
genoegen : En wat de Raeve belanght , niet
gelnyt ongeluckighisby den Menlchen , als
werende feer leeiijck en feer onaerdigh.
De fpreuck voor 't voorhoofd, Tu R p E,
om dat hy een Vogel is van quaed voor-
fpoock,maer om dat hy van de Poeren daer
voor geviert wort , foo kan hy ons dienen
druckt uyt , dat de Oneere beter van alle tot een teyken van ongeliick en ramp; even
M.'.n "-efien wort , diemen voor 't hoofd als gelijck als dickwijls een droeve waer/chouop
de\i ru^ge draeght , daerom ontdecktle
haer fijdevrywilligh, laerende den toom los
winge, een voorfeggir.ge is, van een grooter
quaed, dat boven den hoofde hant^hr : En
aen de gebreken, fonder datfe fiet of denckt
aen de Ichadelijcke uytvallen van haere eyaen
eete en achtbaerheyt.
L I C E N Z A. Ongebondenheyt,
EFui naeckte Vrouwe die onthult is , metren
mond open , en een Wijngaert-ranck
om 't hootd.
On'^cbonden worden die Menfchen ge-
naemt,die daer meer doen als haer ftaet wel
jae draegen noch roem by haer
betaemt ,
foo moetmen geloovcn, dat de ongeludcigc
uytvallen en verwoeftingen , doordeGodlijcke
toelatingen, gefchieden : gelijck oock
de Oude Waerfejgers geloofden, dat haere
wicchelrye een kenreycken was van den
wille van Jupitcr. Hier door Tullen wy ver-
maent zijn, om ons af te keeren van de fnode
wercken , en de vaftigheytder Deughd
volgen , door de welcke de gram'chap Godes
wort verfoent ,
houden.
en de ongelucken op-
InfïLICITA. On^eludfali^eyt.
ielve , daer zy nochtans dingen doen , die
voor een ander, van gelijcke ftaet, lafterlijck
zijn. En om dat ac\~

Onderfiheyt van goeden qtL^ed. Ongehoorfaemhep.
DlSTINTTIONE dclBENE &dcl
Male. Ondcrjchtyt yan gced en quacd,
E En Vrouwe van bedaeghd Ouder ,
een ftaecigh kleed ,
met
houdende met haer
rechter hand een Sifte, en in de flincker een
Egize.
"Met aendenlijcke klccderen en van be-
dacghd Ouder iile gem^elr , om dat dees
OutHer bequamer en vafter is , om 'r goed
van 't quaed,door de reeden, te onderfcheyden
, als wel de l'.ooge Ouderdom en de
lonckheyt doet, welènde in d'cene een overtoiligheyt
van brandende begeerlijckheyt
en quellinge , en in d'ander een luiiinge in 't
verftand.
De Seve of Sifte is een wcrcktuygh , om
't croed van 't quaed te onderfcheyden, waer
van Paraaims dit tcycken met dit opichrifc
gebruyckt , Ecqias difccrnït utmmpi ? Als of hy
wilde ieggsn : Wie is hy die 't goed van 't
quaed onderfcheyt? het kaf uyt het koorcn,
het nurte uyt het verachte, gelijck de Sifte ?
Maer dit fclve doen de quaede Menfchen
niet, diewelcke,fonder datfe de Sifte van de
reeden gebruycken , alle dingen te gelijck
onder een ander werpen. Endaeromftclt
Vierïiii de Sifte voor een beeld van een Man
die volmaeckt is in wijsheyd. Want een Sot
is niet bequaem , om 't goed van 't quaed te
onderfcheyden. noch hy kan degeheymnif^
{c'^ van de natuyre niet onderfoccken.Waer
over dit fprceckwoord by Galcmm geleien
wort, Stfilti adCribram , dat is , ghy Solten gact
totte Sifte.
De Egyptifche Priefters , om met een
kloecke raedinge de voorleggingen te begrijpen
plachten een Seeve te gebruycken
,
Waer uyt dit fprceckwoord is gekomen,
Cribro diVmare, dat is, door de Sifte te \o^rfeggen'
die zy om hoogh op der hand
De Egge ,
houd, heeft diefelve eygenfchap , want foodaenigen
wercktuygh gebruycktmen op 't
Land ,
om de Velden te fuy veren van alle
fchadelijckekruyden,en om de floppelen en
doornen uyt de V/eyden te roeyen. Nu gelijckmen
in de l.andbouwerie mette Egge
het onkruyd uyre Landen wegh neemt, en te
gelijck met het felve het goede hoy en andere
nutte dingen opeenen hoop vergadert,
alfoo behoort oock een Man mette Egge
des Verflands , het goede v*n 't quaede re
:
3éf
onderfcheyden,en oock daer mede het goede
op een hoop te brengen : Anderfins foo
hy daer in traegh of achtloos gewetll is, fal
hy 't lich beklagen. Waer over men gefcacdigh
ingedachrnis moet houden 't geene
V:r;?iliHi fey t : bidienghy niet a!!i;d het l^uyd ''.-yt het
Ohkruyd Wied , mch de Vogeknddcr uyt fir^kt , dccr't
rccpen , en driickt de fchdüuwe des Velds d'jcr u [cy[(n,
en God om regen bid , ghy /uit te vergeefs [Jen , dat een
ander met groot e hoepen u gcfegent, enghyfuh, door den
honger, moeten eyel^leneeten. Dit koniien wy , ze-
delijcker wijfe, op den Menfche pallen, diewelcke
, foo hy niet al het onkruyd van de
fnoode begeerlijckheden en hertztochrcn
uytrocyt , "en met de Harcke of Egge des
oordeels ,
het goed uyt het quaed weet te
onderfcheyden , noch met een gedruys , het
gevogelte van vleyers , koppelaers , panlickers
en ander quaed gefpiiys van hem wegh
jaedit ,
noch mette feyllën des, arbeyts niet
onderdruckt de fchaduwe van de leedigheyr,
noch mette gebeden rot God gact,fco
fal hy met droef heyt den zegen fïen van andere
luyden,en hy lal fich felve moeren voeden
met eyckelen, een koft der Swijnen,fulx
ó.At hy fal blijven vuyl , walgelijck , onwetende,
veracht en. verftoot'en, gelijck een
Vereken.
E
InubIDIENZA. Ongehoorfaemheyt,
En Vrouwe in 't root gekleet , hebbende
een toom of teugel onder de voeten, met
een huifel op 't hoofd van Pauwe-veeren,
houdende de rechter hand om hoogh, om
de vaftigheyt van haer voornemen uyt te
drucken,opder aerde leyt een x^dderflange,
druckende het eene oor op der aerde , 'en
het ander oordecktfe met haere freert.
Ongehoorfaemheyt is anders niet als een
vry willige overtreedinge van de GoddeHjcke
en Menlchlijcke wetten.
Het roode kleed en de opgehevene hand
paffen wel op de hartneckigheyt, diewelcke
een oorfaecke is van de ong-ehoorfaemhevt.
De toom en breydel ve-toonen , dat de
I,iefde van de eygen paflie of fucht den
Menfche vervoert totte vr)'Wi!lige verachtinge
van de wetten en geboden, die wy om
der Gcrechtigheyts wille fchuldigh zijn te
gehoorfaemen,die daerom oock by geliick-
niife genoemt worden ,
d( p'ükl^ren,
den teugel ofbrejdei van
Zz 3 Het

3éó
:
O^gerechtigheyt , Onrechti'eerdigheyt, Ingiustitia.
Het hoofd is geciert vol Pauwe-veeren,
want de on;j;ehoorraemheydt Ipriiyt uyc
grootdunckentheyc en hovaerdie.
De Adderflange wort voor de ongehoor-
facmheydt genomen ,
ooren ,
want zy (topt haere
omdatzy niet fbude hoorcn noch
den befweerdergchoorfamenjdieuyt kracht
van fijne betooveringe hacr foude roepen,
gclijck Dd\id in den l v i i i Pfalni fcyt
}-Ua Woeden is ah het "woeden eender Slange^ als een do-
ve i^dder, die haere ooren toeftopt, dat ::y niet hooren de
femijie des Tovenaers , des hejweerders , die lipigh bc
J\veeren l(an,
E
Ingiustitia. Ongerechtigheyt,
Onreehtveerdigheyt.
En Iclijcke Vrouwe in 't wit gekleet en
met bloed befprenght , hebbende een
Tuliband om 't hoofd als de Turcken draegen
, houdende in d'eene hand een groote
goude (chael , waer op zy haer oogen flaet,
hebbende in de rechter hand een Zabel , en
voor haere voeten leyt een gebroken weeg-
fchael.
Zy wort lelijck gemaelt , om datmen de
Ongerechtigheyt, waer uyt alle de gemeene
onheylen der Volcken en der Burgerlijcke
Oorlogen heerkomen , behoort fcer lelijck
te achten.
De Zabel druckt uyt het kromme recht,
en het barbarifch kleed de wreedheyt. Het
witte bevleckte bloedige kleed, bediet, dat
de fuyverheyt van 't recht is bedorven, totte
welcke omkopinge de goude fchaelc wort
geftelt, waer op zy haere oogen, dat is,haeren
wille, en de gedachten van den onrechtveerdigen
Rechter , uyt loutere gierigheyt,
heeft geveftight : Want zy niet konnende
de waeghfchaele van de reeden ophouden,
foo vervalt diefelve ; daerom wort die met
voeren getreden,als een laeckc diemen weinigh
acht.
E
Ingiustitia. Ongerechi^eyt,
En Vrouwe in 't wit gekleet , doch de
kleederen feer gevlackt, houdende in de
rechter hand een fwaerd , en in de flincker
een Padde, op de aerde fullen eenige gebro-
ken wetten en taferelen leggen, als mede een
boeck ,
wefende aen 't rechter ooge blind,
houdende een Waeghfchaele onder haere
voetent
Het witte bevleckte kleed vertoont, datter
geen ander ongerechtigheyt is als ver
dcrfnis en bcfmettinge van de ziele, door de
verachtinge van de Wett , diewclcke van de
quaeddoenders wort verlcheurt en vertreden
: en daerom wort zy niette gebroken
tafelen der Wett , en mette fchaele , als gc-
fcyt is, afgcmaelt.
De Ongerechtigheyt flet alleen met haer
want zy pafl alleen op 't ge-
flincker oogh ,
mack van 't lichaem , ter fijden ftellende die
dingen , die heerlijcker en volkomender
zijn , en die fich uytflrecken totte goederen
der ziele, diewelcke in der daed het rechter
ooge is,en het befte gefichte van den geheelen
Menfch.
De Padde is een beeld van gierigheyt,om
redenen die elders gefeyt zijn , leerende dat
de ongerechtigheyt haere oorfprongh geveflight
heeft,op het voordeel, de begeerte
en het aerdfche gemack , en derhalven ifTe
niet een gebreck alleene , en in 't befonder
een deel van'tgebreck,maer 't is een quaedaerdigheyt
, waer in aJle fchelmeryen zijn
begrepen, en waer in fich alle boosheden en
gebreken verfamelen enophoopen,
INI-

Ongerechtigheyt, Ongeruftheyt,
I N I Q_U I T A, On^erechtigheyt,
En Vrouwe wiens kleederen vol vier-
E vlammen zijn, en die fnellijck vluchr.
Zy wort op ter vlucht gemaelt , om dat
zy nergens feccker is , want om dat haer de
fchadu altijd volght, foo vluchtfe en vreeft
\-oor 't ritilen van een ftroo , dat fchrick in
haer baert, diewelcke fich ter vlucht beraedende,
geduyrigh wort verteert. Zyis met
viervlammen bekleet,om dat de Ongerechtighey
t de fnoode zielen verbrant , even als
hèt vier het drooge hout doet.
InQUIETUDINE. OngeruUheyt,
En jonge Maeghd in weerfchijn gêkleer,
E houdende een pnpiere Meulentjen in de
hand gelijck de kinderkens , in de hand plegen
te hebben-, die zy in den wind houden.
Sodanigh zijn oock de ongerufte Menfchen,
die nimmermeer in een faecke vaft ièaen, en
hierom is zy oock in cangiant of weerfchijn
gekleer.
Inqjiietudine di Animo.
Ongeriifiheyt vm 't gemoed,
En droeve Vrouwe, die over einde ftaet,
Ehoudende in de rechter hand een Hert,
waeropeen uyrwerck of onruft ftaet , in de
flincker een Wcerhaen of Vlagge , daer men
den Wind nae kent.
Mette onruft en Weerhaen bovcn't Hert,
wortlè vertoont, om te bewijfen, dar, gelijck
de Vlagge en de onruft geftaedigh worden
beweeght , dat alibo 't gemoed van een on-
nimmermeer rufteofver-
ruftigh perfoon ,
polinge heeft , als vindende altijd ftoffe om
iich te quellen.
ï N N o C E N Z A. Omiofclheyt,
En Maeghdeken in 't wit gekleet , heb-
Ebende op 't hoofd een bloemekrans,met
een Lammeken onder den arm.
Zy fal een Maeghdeken met een kransken
gefchildert worden,om dat het gemoed
van de Onnofele ongequetft en fuy ver is.
Derhalven feytmcn dat Onnofelheyt een
fuy ver en vry gemoed eens Menfchen is,dat
alle zijne handelingen fonder quetfinge van
zijne Confcientie doet en denckt in alle oprechtigheyt
des Geefts.
Onnofelheyt oïSuyverheyt, & c. 367
Het Lammeken bediet Onnofelheyt, want
het heeft noch gedachten noch krachten
omiemant te mifdoen,noch iets om te wre-
ken dat hem miflaen is ,
maer verdraeo-hc
alles geduldigh , fonder ftriblinge , het\y
datmen 't fcheert of dood : En dat nae de
Onnofelheyt l.Chrifli, die zijnen Mond tegens
zijnen fchcerder niet op deede ; gelijck
de H. Schriftuyre getuyght , wefeiide
in hem het aldereedelfte beeld der Onno-
felheyt.
Innocenza. Onnofelheyt, of Suyverhyt,
En Maeghdeken met Palm gekroonr,
E ftaende als ofhet beyde handen, uyt een
becken,wilde waflchcn, waer by een Schaep
of Lammeken fal ftaen.
De Onnofelheydt of Suyverheydt in de
Menfchlijcke ziele, is als het klaere waeter,
dat uyt een levendige ftroom af vliet,en ten
dien acnfien , behoorter veele rotten naeme
van Suy verheyt : Want als de Oude wikicn
fweeren dat zy onfchuldigh waeren vane-enigh
fchelmftuck of miifedaet, foo plaghten
zy hare handen te walfchen voor het volck,
om door de waffchinge der handen en door
de fuy verheyt di.ts waeters , de fuyverheyt
en reynigheyt des gemoeds te vertoonen.
En hier uyt komt het dat de Hierogliphici twee
handen maeldendiemalkanderen wieffchen,
om hier door alleene de Onnofelheyt en
Suy verheyt uyt te beelden. S. Cypriami vermaent
ons altijd onnofel te wefen. Want
Chrifiui noemtfe zijn volck en kudde, ge-
om
bruyckendc den naem van Schaepen ,
hier door te kennen te geven, dat de Onnofelheyt
en Chriftlijcke Suyverheyt , moet
onbetaft en ongefchent bewaert worden
De Palmkrans van S. ^mbrofius , in die
plaetfe, daer hy feyr , tnve gefljltenijj} if ah een
Palmboom , is uytgeleyt voor de Onnofelheyt
en Suyverheyt,dieons van God isgelchoncken
: foo haeft , als wy door den heyligen
Doop zijn wedergeboren.
InCOSTANZA. Onflantvafl'igheyt,
E En Vrouwe die haer eene voer op eera
groote Kreeft fet, gelijkmen diefelve op
den Zodiac fchildert, wefende in licht blaeu
gekleet met een Maene in de hand.
De Kreeft is een Dier dat voorwaerts
en
.

5 68 Ontlïclthep, Onflcrflijckhcjt,
en ach':er\vaerrs ??>.Q.i , met een gclijckc maniere
, geiiick die gcene doen die lofberae-
Ciigh zijn, nu de rpie_j;]ingen,dan de werckcn
prijfende , nu krijgh dan vreede , nu de wetenfcliap
, dan de onwetenchcyt , na de ommcgangh
der Menfchen , dan de eenfiiemhcyt
: fulx darter geen dingh magh ongelallcrr
blijven, dat niet door haere fchendingc,
die in haere tonge geboren en gevoet wort,
werc befmet , en door haere ontftantvaftigheyt
vcrfprcyt ,
doen.
jae oock ia al'tgecnezy
Defc flagh van Menfchen worden van
Cr^:\io berifpt, door de voordaet der geener,
die den hand aen den ploegh flaen en te
rugge fien.
Het licht blaeu wort geftelt by gelijcknif^
fcyt.
PeRTURBATIONE, Ofttflcltheyty
Kcrficornis,
En Vrouwe van verfcheyden verwen ge-
E kleet, met een Biaesbaick in de hind.
De ontflckhcyt komt in 't leven van den
ÏVlenfch uyr de verv/arringe van de ecrfte
hoedaenighccdcn van de ziele, zy komt me-
van de

Onthóuamge vm quaede wenken. Otiveranderlijckhcyt, 369
vaftigheyt, en acn'tlichaem gefondheyr;
o-elijck iulx Hcratm in zijn 2 Smyra in 't 2 b.
te kennen geeft , wiens zedige Dichten wy
aldus hebben gevolght
Kutücht doch ikesfobrc (hijsy
"Koe de algemcote "wijs :
Q-vennoet '^an /(pli m drantl{
Maecl^t den Menfch als dof en l(ranc\^:
Steels ^Cj oden en gebraen,
Dct« den Mae^h ftlfoMerlaen,
't Secte "wort i»g>il vereert.
En in Pijmgediflillecrt,
t^h m oen 't ba-.ickclta-engaet,
Bleecl^ men van den di/ch op flaet^
En befwaert bet lichneyn feer,
Dach met fanden noch veel meer :
't Heyli^h deel God toegcycijt,
Sukk^eengantfch ter acrden fmijt l
Jidaer "wkfolxr is van mvndy
Slae^t gerull en leeft gefont,
CONTINENZA MiLITARE. AlfoO
die te Romen in de LijckbeganghaifTe van
ver-
Hertogh Alexand. van Parma ,
toont is.
En Vrouwe met een Helin op 't hoofd,
E met een Rapier in de rechter hand , en
her fpitfe om leegh in de fcheede , en de
flincker arm recht uyt , de hand open , doch
een weynigh toegebogen.
CoNTI>fENZA. Onthcudinge va>s autiede
'Kercken. Tfw,^;«i?,
En ftaende bedaeghde Vrouwe,en flecht-
E lijck gekleet , met een gordel om 't lijf,
houdende in haere hand feer aerdighlijck
een Armelijntjen.
Onthoudinge is een gcnegentheyt des gemoeds
, die fich beweeghr door de reeden,
om te ftrijden regens de linnen , en de janckingen
van de vleefchlijcke luiten te overwinnen.
En daerom wordt zy ftaende gemaeckt
en van bedaeghd Ouder , als de aldervolmaccktfte
: want alsdan doetmen alles
met oordeel, konnende oock met meerder
dapperheit alle aenvallea,die haer foude
mogen overkomen,tegen ftaen . Het llechte
kleed en het gordel , 'bedieden de inbindingen
van de ongebreydelde luften.
Het fuyvere en witte Armelijntjen vertoont,
het oprechte beeld van reynigheyt en
:
,
onthoudinge , om dat het niet alleen , maer
eens des daeghs eet , maer oock om d.it het
niet foude befoedelt werden, foo fal het Ikh
veel liever van de laegers laren vangen, dic-
welcke om datfe dit Dicrkcn te beter fouden
verftrickcn , foo befetten zy zijn hol
rontom met flijck.
ImmutaTIONE. OnveraHderlijcl^eyt.
En gewapende Vrouwe in 't wecrfchijn
E gekleet , hebbende aen de llincker iijde
een Rapier, en met beyde handen fo fcheurtfe
een Imnen Laecken.
Alfbo de kennifle van dit beeld een langh
bedietfel vereyffchen foude , foo willen wy
't felve , ten meerendeel , ftellen aen de
fcherpfinnigheyt van de klo^cke verftanden
: doch fullen alleen fcggen , datfe een
gewapende Vrouv/e gefchildcrt wort,om te
betoonen , dat de veranderinge die alle ge-
fchapene dingen ondei worpen is, door haer
felve fterck is , en onder haer wapen-tuygh
bewaert wort,te weten onder de beweginge
der Hemelen , diewelcke zijnde van verfcheyden
ftoife en van vafte materie , foo
zijnfè daer door oorfaecke van haere beweginge
, daer nae van de hette , daer nae van
de voort-teelinge en van de bedervinge, die
al by beurten voortkomen , en dat nae de
leere van Anlloteles, en diefelve worden oock
in de(è maniere onderhouden.
Het linnen Laecken wort by de Poëten
by 't Fatum of Noodlot genomen , gevende
't lelve aen de Parelen of Goddinnen van leven
en dood : Waer over de uytleggers van
TheocritM reeden geven , feggende , dat het
linnen in der aercfen wafl: , en daer nae wort
het in korter tijd bedorven : allbo moet
oock een Men{ch,die uyt dielelve aerde geboren
is, door de noodwendigheyt der Natuyre
wederom tot aerde worden.
De handen die regens malkanderen het
linnen van een ander Icheuren , zijn de tegenflrijdige
hoedanigheden, die door kracht
van de beweginge des Hemels, de aerdfche
dingen verwoeften en wederom vermeerderen.
En wort de vermeerdcringe te kennen
gegeven door het fcheuren van Ac twee
lappen linnen in verfcheyden deelen.
¥ Y ^
DeP

370 Onverpieghthe^i. Onvolmmkmp. Onrvelemheyt,d>cc.
Poiiren vcrfieringe, waer van Cloto den fpinrock
drocL^h, en 't vlas daer aen ftelde, zijnc!e
her begin van dc% Menfchcn geboorte.
Uchclis was de rpinfter,die debcicydinge van
des Menfchcn leven beftierde. En^^Atropos
fcheerdcdcn draet af, en brack des Men-
Ithen leven in ilucken , als 't haer geraeden
dachtc.
Intrepidita & Co N stanza.
O-iverfiighthcyt.
En frifch en ftcrck longhman , in 't wit
E en root gekloet, toonende zijne n:ieckte
armen , ftaènde gereet om den aenval van
ecnen Stier op te houden.
Onvcrlacgtheyt is een reuckeloofe ftcrckhcyt,
die regens de traegheit en bloodigheit
e;eftelt wort : En men noeiiit dit een onver-
iaeght Man , die volgens de reeden niet
vreeft, daer doch een vroom en ftantvaftigh
Man gewoon is te vreeren.
De naeckte armen betooncn, het vertrouwen
van eygen kracht, om tegens den Stier
aen re gaen,\iiewe]cke geterght zijnde, feer
wreed wort , waer by dan noodigh is datmen
diefelve tegen-ftae , alleen door een
proeve van een reuckeloofe of wanhopige
fterckheyt,
E
ImperFETTIONE. Onvolmaecktheyt,
En Vrouwe in 't geel ^ckleet, houdende
in beyde handen een Vorlfche ,
met een
Beyr ter fijden , die met zijn tong€ zijne
jongen volmaeckt.
De geele vervve wordt in veele onvolmaeckte
dingen,die nu beginnen te vergaen,
door den tijd ontdeckt ; en hierom wortfe
in defe bcteycknifle genomen.
De Kickvorfchen infgclijx , die van de
vuyli'ji;heit voortkomen, zijn van Ona cy^poUo,
voor de onvolmaecktheyt geftelr.
Het Beyre-Iongh is onvolmaeckt , ver-
mits het alleen een klomp vleelch fchijnt te
wanneer het voor dendagh komt,
wefen ,
maer 't krijght door de tonge en geflaedige
naerftigheyt zijn gedaente. Aldus worden
Ignoranza. Onyvetcnthcyt.
D'Onvvetentheyt is by de Griecken door
een naeckt kindeken afgebeeld , dar op
een Efel rijd nierre oogcn verbonden , hebbende
een riet inde hand.
Een naeckt kind wort hy gemaelr,oiTi dat
de Onwetende flechr is en van kinds verftand,
naeckt vMn alle goed.
Hy ^t op een Efel , om dat dit Dier, van
de reeden berooft zijnde , onleerfaem is, de
Onwetenrheyt (eer wel gelijckende.
De band die de oogen bedeckt , bediet
dat hy geheel blind is van verftand, en weet
niet wat hy doen fal. Daerom feyt Iftdorus .-
't Is een groote elkndigheyt niet te weeten "waer men
heen "wil,
'e Ried wort hem in de hand gegeven,om
dat het een ydel en broos dingh is, feer wel
hier op paffende , gelijck Pierm Vukrimus
feyt.
Ignoranza, gelijck die (^uiatm
WT""^'
befchrijfr
M"i/?fr ? Dn is Sphinx. Waerom een
Vy fcboone Jin.vetentheyt dit beeld heeft voor haer uytge/efen.
Om dat xy 't quaede drijft uyt een drievoudigh "wefent
Daerrvjn die JJ'cUuIï fioofi , daer j:ijn die licht van
geeff,
Daer :(ijnder vol van gracht,en plom^er als een beclf,
Maer een rechtfchapcn Man, die'wijsheyt l^ooght tf
drijven^
Die l(^in van 't yvreede Dier den Over'Wtmier blijven,
OOck
Ignoranza. Onwetentheyt,
:
wierdc d'Onwetentheyt gefchil-
derr op de maniere van een naeckt kind
op een Efel rijdende , dat een doeck voor
zijn oogen , en een riet in de hand hadde :
Om datfe hier door bcdccktelijck wilden te
verflaen geven, dat d'Onwetende van flecht
en kinds verftand was , geheel naeckt , fon-
oock onfe wercken , die in 't begin onvol- dereenigh manlijck vercicrfel , beftiert 'van
maeckt zijn, indiender maer de naerftigheyt de finnen , die feer grof zijn, niet anders als
niet ontbreeckt , door de naerftigheyt van een blinde Efel , en boven al los van herffecen
goed begin volmaeckt. nen, gelijck het ried, dat hol is.
I G N O-

IgNORANZA. OiïWctentheyt,
En Vromve bol van aengeficht, blind en
E mifmacckt , hebbende op 't hoofd een
krans van Maenekoppen gaendc bloots
,
beens , in een veld vol dillelen en doorens,
en dat buytcnsvveegs.prachtigh met goud en
cedelfteencn geciert,ter bijden fal in de locht
ccn Vleerinuys vliegen.
Omvctcntheyt, Onvruchwaerhcyt , 5cc.
Door dcfe tegenwoordige bceldeniffe,
afge-
baeftheyt en verbHndheyt van 't gemoed is,
waer door de Menfch een groot gevoelen
van fich felve heeft, en gelooft dar hy,in alle
dingen , die geene is , die hy niet is, afwijckende
in alle fwaricheeden , waerin hem de
onwerende in dit leven bevint,van het recht
gevoelen der deugd af, en dat door 't quade
begrip van 't verftand.
Daer wort een Vleermuys by geftelt , gelijck
Ficriuf leyt , om dat de Wijsbeyt by het
Licht , en de Vleermuys by de DuyfternilTe
wort geleken , waerin de Vleermuys geftadigh
verkeert.
Lelijck van aengeficht ifle gemaelt, want
foo veel als de fchoonheyt der Wijsheyt in
de Menfche,uytbHnckt,foo veel tellordiger,
lelijcker en onaengenaemer fchijntdeOnwetentheyr.
Het koftelijcke kleed isdeftandaert van
de Onwetentheyt , om dat de Onwetende
(Ich leer, in 't fchoon opproncken, benaerftigen
, mogelijck daerom , om darmen onder
dat fchoone kleed , de vuyle reuck van de
Onwetentheyt der ziele , alderbeft kan begraven.
De krans van Manekoppen, bediet de ellendige
flaep van 't onwetende gemoed.
IgnoraNZA. OrfWetenthcytt
ALc'mtut maelt de Onwetentheyt af by
eene Phüxus^ die op eenen gulden Ram,
door zijne onwetentheyt,fich midden door
371
't water liet voeren,waer van ^laatm in zijne
Sinne-beelden, van Phrixus gcwagh maeckt
Il at is hkr v.vi 't hcdtct ? fict Phrixus van ck ree.
Of
eencn gulden ^m, begeeft fich inde ;cff ?
D'Otfwetoitheyt, die dom, met grootfe rijlidom praelt^
Doet dmgen o>ib(fmt, daer ;ry maerfehand afhaeh»
E
Ignoranza.
En Vrouwe als voren gekleet : Men fbu-
de hier noch konnen by voegen, dat het
die-
wort niet flechtlijck het niet vveeten ,
klectl vol vifchfchubben befaeyt ware ,
beeld, maer oock het gebreck van de onwetenheyt
, 't welck veroorfieckt wort , door
welcke 't rechte beeld van de Onwetentheyt
zijn. De reeden is , om dat de Vifch uyter
de verachtinge van de wetenfchap der din- naruyre bot is, en geen begrijp heeft, uytgegen
, die den Menlch gehouden is te leeren.
Daerom wortie bloots beens gemaelt,als die
nomen den Dolphin , en eenige andere , die
voor een wonder worden verhaelt. En getuflchen
diftels en doorens, vrywilligh, buyten
den wegh,wandert. Zy is fonder oogen
geflelt , om dat de Onvvetentheyt een ver-
Jijck de fchubben feer lichtelijck van de Vif^
fciien worden afgefchrabt , alfo kan oock de
oefninge vandekonften, den Menfche het
deckfel van de Onwetentheyt afdoen.
Ig NORANZA, 0>metemhcyt in alk dingen,
DE
eene die in
Oude Egyptenaers ,
alles Onwetende was ,
om
af te maelen,
maeckten een beeld met een Eefels kop, dat
nae de aerde fagh : Want de onwetende verheft
zijn hoofd nimmermeer nae de Sonne
der Deughd , zijnde in de Liefde zijns felfs
en in zijn eygen dingen , veel ongebondener
als andere. Gelijck mede dit Dier, te onbedacht
, boven andere van zijns gelijcke , te
vierich mint gelijck Piima verhaelt.
j
StERILITA. Onvruchthaerheyt,
En Vrouwe mee o4'/«wgekroontinge-
E wickelt met het kruyd Climene , fittende
op eenMuyleefel , houdende met -de rechter
hand te gelijck den toom en een willigen
tack , mette flincker een fchael met wij.n,
waerin is een Vifch Triglii geheeten.
Gelijck de Vruchtbaerheyt een geluckfalicheyt
is , die geneughte en blijdfchap aenbrengt
, alfo is de onvruchtbaerheyt een ongeluckfalicheyt,die
moeylijckheyt en droefheyt
aenbrengt, 't welck klaerlijck ontdeckt
wort in Sara , de Huysvrouwe van t^braham^
in ^nnade Huysvrouwe van Eleana^'m EUfabet
de Huysvrouwe van Zacharias-^ en hoe rijcker
en treflijcker een Min is , te grooter is de
droefheyt over de onvruchrbaerheyt van
zijnMedegefêliinne, hebbende van fich lèl-
A a a z vej
:

372
Omjruchthaerheyt,
ve , enuyt zijn bloed , gecne erfgenacinen
tot zijne goederen. */ Is ccn tnoeyiijcke faeckeStyt
Men;c/tv evenwel twijtelt ;fe^gaicle,
icl!^P::evcrbae[l en /{au niet cordeclen ojhct bectcr )Ci dat-
men l^i.idcren heeft ^ of dutmcn onvruchtbacr ts, Ick^fte
'Viel dat diegene, die geem l^mlcren hebben , "wel cEendigh
vh, maer diemall^i'ideren hebben , die fie icl(_daerom
niet tegeluckjoer, lVd>it foo :::y deugh-nicten :itm , foo
is 't vocr'waer de nytcrjlc elttnde : en ^vcdcrom foo \y al
d:::-^hdxl!Ji:k K'j", wft hocveele fwaricheedeu druc/(cn ^y
y,och de ouderen, want altijd vreefen ::iy dat haer yets
fcrghlijrl^s fil overkomen. Niet re min (oo ilfec
veel berer kinderen, als geene re hebben ;
Want d.ier is voorwaer noic ^oo quaeden
Soone , die nier eenige vertrooftinge nen
zijn Vader doen foude ; vvxnt de Vader
draegt evenwel liefde tot zijnen Soone , al
fier hy , dat hy niet van de befte llach is , en
i'oo hy eenige '.gebreken in hem fpenrt , ibo
hoopt hy dirfe merter tijd lullen veranderen,
en hy heeft vennaeck in hem op te helpen
en goeden raed en Vaderlijcke onderwijlingen
te doen.Iae de Vaderlijcke Liefde
is, in veele,foo grootjdatfeals verblint zijnde
, de gebreken van hare kinderen , niet
konnen fien ; en (oo zy diefclve al fien , foo
bedecken zy die by de Menfchen, ja mogen
niet hooren , datmen qualijck daer van
Ipreeckr. Want foo een Vader een Soone
heeft die fcheel riet,hy fal reggen,dat hy een
vriendHjck en lodderlij ck gelichte heeft.
Gelijckde Poeeten leggen, dat Vémn een uytnemend
klein Soontjen hadde, dat zy Kiexken
noemde , en alibo hy krom en manck
was , foo noemde zy hem groot-voet. Gelijck
oock Horat'iM mede in zijn ii i Schimp-
dicht van 't eerfte boeck legt
Gett]c}{_ een -wijfe f^ader d)et ,
Die :(ijne kjndersgiict te moet,
: :
Soo fuldy ootk der f'^nendenfeyly
Bedeelden, en niet maecken "veyU
De Vaedcr noemt de grinfebackt
Mijn lodder-foete-K^ckerlae
Een Popjen ^ hyeen Ii^lexken heet i
cyirn fcheel ofbiiltfiet hy geen lect :
Ofpaet hy hom of fcheef i>anganghy
Hy fegt vj» Voetjens xijn "wat Ungh,
En overmits de Liefde van de kinderen
blind is , foo verblijd fich nochtans de Vaeder
en Moeder over haeren Soone , al-hoewel
hy wrack of fcheel is
, gclijck de Vrijer
ÖTERILITA, •
zijn Vrijfter doet, alhoewel zy leelijck is.
Ahbo bedriegen oock de gebreecken der
kinderen haere ouderen , die, hoewel zy Ice-
lick zijn, hacr nochtans fchoon duncken te
wefen , en hoewel zy Boeven en Deughnieteii
zijn , ^oo fchijnen zy haer dcughcïclijck
en dapper te zijn. H^iinlgdijik mijn Moeder je^t,
foude icl{^ Pollux 'wel over-\vtmen. Snlcks dat dc
Vaederlijcke Liefde doet , dat zy haer ver-
blijden over een Soone hoewel hy quaed is.
Mier het genoegen van goede kinderen te
hebben gaet de vreelë te , boven , van die
daer [r,een quaed van hebben te lijden. Daerom
is 't beter kinderen te hebben, 't zy datlc
goed of quaed zijn, als de onvruchtbaerheyc
is,diewelcke nimmermeer vroUjckheyt aenbrengt
,
maer een fmcrte en een geftadige
begeerte om die Iclve te hebben. Het i^fpium
heeft gekrulde blaeders, en daerom feyt-
men tot een fpreeckwoord ,
van de Oude,
datfe zijn gekruider als 't i^piim , waerover
wy oock de Onvruchtbaerheyt daermede
hebben gekroont , want by de fteel van het
^piiim wallen eenige wormkens , diewelcke
gegeten zijnde, foo maeckcnle foo wel de
Mannen als Vrouwen onvruchtbaer. Het
kruyd Climcnc ilfer onder gevlochten, dat de
Weegbreen blaeders gelijck is , 't welck,
gelijck Plimiii feyt , gedronken zijnde veele
gebreken geneeft , maer terwijl het geneeft,
maeckt het den Mannen onvruchtbaer.
Zy lit op een Muyle, want een onvruchtbare
Vrouwe heeft diefelve aert van een
Muyle , als die uyter Natuyre onvruchtbaer
is. Alle Muyleefels zijn onvruchrbaer , dc
oorfaecke daer van is niet wel verftaen van
Empedoeles , en Dcmocntus ; defe fchrijft het toe
het verdorven waeter in het lijf van den
Muyle , d'ander feytet te welen de vermen-
ginge van het dicke laet des eenen , en des
anderen lachte geboort leeden : alhoewel
daer een andere reeden van Empedocles , door
Plutarchus wort voorgeftelt,dat voor foo veel
de Muyl een aengebooren nauwe Natuyre
heeft in 't lichaem , foo kanfe de geboorte
niet ontfangen. Doch i^nflaelcs neemt fodanigen
reeden niet aen , maei fchrijft de Onvruchtbaerheyt
van de Muylen de koudig»
heyt van haeren Voortteelder toe. Want dc
Eelel (oo wel als de Merry zijn van kouder
Natuyre,van de welcke de Muyle sebooren
2ijnde,behout de koudicheyt van beyde die-
ren.

Orjvruchtbaerheyt, S t e r i l i t a.
ren. PUnm feyt, darmen vvaergenomen heeft,
dat Dieren van tweederley llagh gebooren,
een derde flagh voort-brengen , die hacre
voortteclders niet gelijck zijn , en die all'oo
geboren worden , die teelen niet voort , en
clat it'lve gefchiedt oock in allefiagh van
Dieren : in dat derhalven deMiiylen oock
niet bacren: Maer datfe niet te min fomtijts
gebaert hebben, dat is in plaet'> vaneen
wonder gehouden, fw/w Obfcquens l>elt in zijne
Wonderwercken , d.itter een MuyJe in 't
Burgemeefterfchap van CyJerim en Hircnnim,
6(5)'laer, nae d'opbouwinge van K^men,m Pugliii
gebaert heeft. Mier het is een ongewoone
(aecke : Want als men een dingh wil
invoeren, daer niet van Til vallen , ioo fcytmen
, ah de Aluyle fzl heobtn yebaert. 't Welck
oock gefeyt was van eene van Babilonien,
aen DariHs Koningh vm Perfien , wanneer de
Perfianen 't felve belegert hadden , leggende
: Wat doedy hier, o ghy Perlianen ! vertreckt
doch , want dan (uldy de Stadt krijgen,als
de Mnyl-Eefels b leren. 't Gebeurde
niet lange daer nae, dat een Muyl-Eelel van
Zopinu , die een feer groot vriend van Danus
was , baerde : Waer over hy moed kreegh
om Babilonien te winnen ,-cn hy nam oock
het felve in. Daer is oock een fpreeckwoort
in Suctoniui Tranquilliis in't leven van Ga/^d, wanneer
zijn groot-vader offerhande deede,dat-
rer een Adelaer quam , diewelcke hem het
ingewand van den offer uyte handen nam,
vliegende daer mede op een vruchtdragenden
evcke-boom : Waer uyt voorieyt vvierde,dat
zijn afkomft,metterfijd,hetKeylèr-
rijck Ibude verkrijgen. Waer op hy ant-
WOOrde : o^/j de Muyle fal baeren, Theopkrajlui
fèyt dat in Capudoda of (^nadien de Muylen
baeren. Maer de Eefels van dat Land , zijn
van een ander llagh , zijnde llechrs onfe
Muyl- Eefels gelijck,wefende geen oprechte
Muylen. Allbo dat de Muyl-Eelels, als onvruchtbaer,
voor een beeld van de onvruchr-
baérheyt genomen werden.
De Sdhx of Willige , in de flincker hand,
dient oock tot een beeld vandeOnvruchtbaerheyt
, alhoewel eenige houden , datfe
dient tot d'Onvruchtbaerheyt van de Vrouwen.
En deie plaetfe Plmii in 't x v i boeck
XXVI cap. feer qualijck verftaende , leggen
zy , dat het faet van de Willigen een MedicJjne
is tegen d'onvruchtbaerheyt.In wekke
373
plaetfe hy niet anders wil leggen, dan dat de
Willige is een middel totte onvruchrbaerheyt
der Vrouwen : Men vind veelc , diev^'clcke
kinderen genoegh hebbende, en om
niet al te feer daer ni te vervallen, 't felve f>ebruyckren,
om hare Vrouwen onvruchtbaer
re maecken, gelijck als de Meyskens en Weduwen
plachten te doen , om niet fwangcr
bevonden te worden j een fnood ftuck, dat
niet alleen by den Chri(lenen,maer oock by
den Heydenen i^ vervloeckt geweclt. Waer
over de Griexfche Ahfonius ièyt , dat het den
Vroti-w-er, verboden, en ooe/^ftraffe voorgeftelt "w^f, datfe
geen Medicine ncch andere dingen mochten gchruycliin,
cm de geboorte te bcfchadigen : Dieshalveu hebben :yf op
de vctlheyt der l^inderen heloonincen , en op de onvrucht^
baerheyt flmffe gepelt. Dat de /f-'/ft^^f onvrucht-
baerheydt aenbrenght , getuyght Dicfcorkles
klaerlijck, leggende dat hare blaederen,haer
fiet , fchelle en lap , een t'faemen-treckendc
kracht hebben : de blaeders gewreven en
alleen met waeter gedroncken, maecken de
Vrouwen onvruchtbaer , en niet alleen den
Vrouwen , maer oock den Mannen gelijck
,
't felve ///c/oTOf verhaelr. Vlantde Wilf.ge , ^vc^rt
geheeten Willige , om datfe yi'iBgh "wafl , "Wiens faedt^
wenfeyt,van die aert te-Wefen, dut,^vie cLtfelve drmcl^^
geen l^indcren krijght , maer inaeckt oock^ den J/rou^ven
onvruchtbaer.
De Triglia in de fiincker hand, in een fchaele
met Wijn, wort gehouden, dat oock een
teycken van de onvruchrbaerheyt is. ^tha-
nxiii verhaelt vreemde dingen van dele Tri-
glia, leggende door 't aenllen van Plato 'm zijne
P/wo«,dat het een kuyiche en fiiyvre Vifch
is, en daerom is zy oock Diana toegeheyliwt.
Alhoewel Egefmder van Delphos feyt ,
datle in
het feeft van Diana haer wierde vereert,want
zy vervolght en dood de venijnige en doodlijcke
Zee-Haes : doende fulx rotte behou-
dcnillè van den Man , acnde Goddinne van
de laght , daer defe lagerinne haer vereert
wordt. Maer iJpollodorui wil , dat , vermits
Diana onder de naem van Hecate een drie-
vormige Goddinne, gefeyt wierde, oock de
Trii^iia , door de gelijckniife van dien naem,
haer geoffert wierde : Waer over oock re
s^thcnen een plaetfe was T?'/^/iagenaemt,want
aldaer was het beeld Hecate Tnglantina gehee-
ten, waer van de Poet Hcraclitm oock fprack.
Wekke Vifch oock vr.n de Latijnfche Poelen
Barbatus Muüm wierde genaemt.En lbo is
Aaa 3 hy

374 OfJiiverp. Schets,
hy oockgehceten van Scphroiius de Grieck.
Macr wy nemen die niet tot een beeld van
de onvruchtbaerheyt, als een Vifch, die van
wegen haere ecrbaere onthoudentheyt ,
de
kuylchc Diam is toegewijt. Maer om dat
wanneer een Man van den Wijn drinckt,
waer in dele Tri^lia is gefmoort , foo fr>\ hy
onmachtigh zijn ' in de Minneluften , en foo
een Vrouwe daer van drinckt , foo falfe als
een onvruchtbaere niet ontfangen. 't Welck
e^thanxus , door 't aenfien van TerpfcUs oock
beveftight , feggende, de Wijnwaer in de Mallas
pcjmoort is, foo de Mmi daer van drtncl{t, foo fal hy
onbequaem z'jn totte MimduH , en een VroWwc fal niet
ontfangen»
DiSSEGNO. Onf\xer[\ Schets,
En longelingh van cedel opficht , niet
E fchoone koftelijcke kleederen geciert,
hebbende in de rechter hand een Palfer , en
in de ilincker een Spiegel.
Het Ontwerp kan gefeyt worden , dat
het is , een gelijckmaetige kenniife van alle
fienlijcke dingen , diewelcke bepaelt zijn in
de grootheyt mettet vermogen, om die in 't
gebruyck te brengen. longh met een eedel
opficht is hy gemaeckt,om dat het ontwerp
de fcnuwe is van alle aengenaeme en macckbaere
dingen, en dat door den wcgh van de
fchooiiheyt : Want alle dingen die door de
konft gemaeckt worden , 'worden min of
meer fchoon geheeten,iue datle een min of
meerder fchoone teyckeninge of ontwerp
hebben. En de fchoonheyt van de Menfchhjcke
geftalteniffe bloeyt in de leugd voornaemlijck.
Men kanfe oock wel Manbaer
maecken,als een Ouder dat volmaeckter is,
voor foo veel de overweginge belanght,om
dat die haere dingen niet verhaeft,gelijck de
leughd wel doet, en zy moet oock niet zijn
die lofbcradigh van be-
als d'Ouderdoom ,
fluyt is. Men kan het Ontwerp oock oud en
ï^rijs maelen, als een Vader van de Schilder-
Beelde-enBouwkonft,om darmen dickvk'ijls
defe kennilfe van 't ontwerp nimmermeer
volmaeckt krijght,als op 't laefte van d'Ouderdoom.
En daerora illet een eereaen alle
konllige handwerckers , en een eerc acn de
bedaeghde , die het Ontwerp met reeden
beft fchijnt te paffen. Het Ontwerp wort
gekleet gemaelt , om datmen weynigh vind
die dat lïaeckt fien , (iat is , die geheelijck
D I s s h G N o.
haere reeden weeren : Maer kennen dat alkene,voorloo
veele deeervaerentheythaer
fulx leert :' die weicke een kleed gelijck is,
dat door de winden hier en daer gedreven
wori; , om dat het ontwerp beweeght wort
en gedreven nac de ver(cheyden werckingen
, en de verfcheyden gewoonten , plaets
en rijden.
De Paifer betoont , dat bet Ontwerp be-
ftaetin demaeten,dieby haer dan prijlelijck
zijn , als wanneerfe gelijckmaerigh zijn nae
dereeden , van dobbel , half, derdedeel, en
vierendeel, diewelcke meetelijckxijn met
een , twee , drie en vier , in welck getal alle
de proportien worden getrocken, gelijck in
de t^rithmeuca en Mufijck bewelen wort , en
by gevolgh in al het Qntwerp, waer door 't
noodwendigh beftaet in verfcheyden linien
van verfcheyden groote of verheyt.
De Spiegel beteyckent , dat gelijck het
Ontwerp behoort tot dat inwendige orgel
of wercktuygh van de ziele, dat wy de fantafien
of invallen noemen, als de plaetfe van
de beeldniffen ,
want in de inbeeldinge ioo
worden alle gedaenten van de dingen gefien
, en nae dat diefelve dan worden gevat,
foo wordenfe of fchoon of lelijckgeheeten,
gelijck dat FulVm Mariotelius in zijne overwegingen
bewijft : Waer over die geene , die
een volmaeckt konftenaer hier in zijn wil,
moet een volmacckte inbeeldinge hebben,
niet befoedelt , niet afgefcheyden , niet verduyftert,
maer net, klaer, en die alle dingea
nae haere aert recht kan vatten en begrijpen.
En derhalven wordt hy een Man genaemt,die
in dat deel wel gefchickt is, waer
aen oock hanght het werck van 't verftand :
derhalven plaghmen aen die geene dieMeeflers
van dit ontwerp of defè konlle waren,
groot lof te geven : En dit lof wordt bequaemlijck
door defen wegh gefbcht , als
mede om dat de Natuyre weynige volmaeckte
dingen voortbrenght, en om darter
oock weynigh zijn die 't wit van defe trcflijcke
konft aenraeckeniMillchien dat daer-
om ,
oock in dltaliaenlche taele , 't woord
Diffcgno , als een misteyckeninge alfoo wort
genaemt. V^ecl meer dingen loude men hier
over konnen voortbrengen,maerom degewoonlijcke
kortheyt te houden» fal'tgenoegh
zijn.
Dis-

MEn
Teycken-hnsf, Openhertigheyf, Oordeel y^c,
DiSSEGNO. Teycken-konH, tuinders.
foude de Teycken-konfl: konnen
fchilderen , oin dat hy Vader is van de
Beeld- Schilder- en Bouwkonfl , met drie
evengroorc en gelijcke hoofden , en dat hy
in de handen hiel verfcheiden inftrumenten,
die tot dele bovengeleyde konften bequaein
zijn. En alibo defe beeld nille voor haer fel-
ve'klaer is , i'oo behoeftlè geen ander uyt-
legginge.
E
L E A L T A. Openhertigheyt»
En Vrouwe met een licht kleed, houdende
in d'eene hand een ontftcecken Lan-
alwaerle met opmercken nae fiet
taerne ,
in d'ander houdfe een Maske of Mom , die
op veele plaetfen gebroken is , flaendeals of
zy dieièlve regens
ken flaen.
een Muyr wilde in ftuc-
Het dunne kleed vertoont , dat onder de
woorden van een rojaels en openhertigh
Man fïch oock een oprecht hert moet ontdecken,
want onfe woorden moeten, fonder
eenigh belet, wefen, als het voornemen van
ons gemoed , gelijck het kleed is tot een
naeckt lichaem.
De Lanraerne wort te gelijck voor de
ziele en voor 't hert genomen , en de glans
die door de glafen fchijnt, zijnde woorden,
en de uytwendige wercken. En gelijck de
Lantaerne het licht dat in haer belloren is,
nae buyren rchiet,alfb moet oock een openharrigh
Man, van binnen en buyten, eenderleye
gedaente van lich geven. Ten dien
einde leyt Chrifim : Lact u liht fchijnen vcor de
Menfchen , datje datr over Godprijfen : lulx dat U
goede naem metre goede
over een komen.
wercken magh
Het Momaenficht , dat op de aerde geworpen
en geplettert wort, bediet te gelijck
de verachringe van de bedriegerie en dobbelheyt
des gemoeds,gelijk elders gefeyt is.
L E A L T A. Oper.hertipheyt,
En Vrouwe in 't wit gekleet , die haere
E borfl: openende , haer eygen hert toont,
om dat dit met haer gemoed over een
komt , en dat foo wel in woorden als wercken
,
op datmen foude befpeuren dat de
Trouwe volkomentlijck is onderhouden.
:
SIS
En Vrouwe in 't wit gekleet,die de rech-
E ter hand voor de borll houd , en by haer
een Hondeken.
De rechter hand op de borft , bediet de
oprechtigheyt des gemoeds, het Hondeken
door de ingeboorne genegencheyt,bediet te
gelijck getrouwigheit,dat is openhertighcit.
G lUDITIO. Oordeel,
E En naeckt en bedaeght Man , die ox> een
Regenboge fit , houdende in de hand
een Rechtfnoer , PafTer , Liniael en Waeterpas.
Her Oordeel is niet anders als een kenniffe
dieder wort gedaen nae een behoor-
lijcke maere ,
foo wel in de werckingen als
in anderedingen dieuythet verftand voortkomen.
En omdat ó,Qk gereetfchappen,van
den konftenaers zijn gevonden, om gelijcke
kennifle te hebben in de Geometrie , foo
wort dan, daer door billick, het overlegh en
de verkiefinge vertoont , die 't Menfchlijck
verftant behoort te doen , om allerleye dingen
te onderfcheyden en oordcelen. Doch
daerom oordeelt defe niet recht , die juyll
alle zijne wercken , op defe maniere wil afmeeten.
Tot verklaeringe van den Regenboge,
fullen v.'y feggen , dat een yder, diender torre
trappe der Menfchlijcke handlinge, hoedaenigh
die oock mogen wefen , wil opklimmen
, van noade heeft , dat hy door veele
eervaerentheyt het oordeel leere, en dat gefchiet,even
gelijck als de Regenboge voortkomt
, door de Ichijnbaerheyt van veele
verfcheyden verwen , dieder dan te gelijck,
door de kracht van de ftraelen der'Sonne,
nae toe trecken,
GlUDITIO OVERO TKDITIO d'A-
M o R E, Oordeel of kenteyeken der Liefde,
En Man rijcklijck gekleer,met het hoofd
E vol Maenekoppen,'t welck het kenteycken
der Liefde by den Ouden bediet. Daer
by zy fpottelijck en belachlijck door het
lor het kenteycken der Liefde voorfèyden :
Want als zy wilden beproeven of een Vryer
oock weder bemint wierde , naemen zy de
bladers

37^
Oprecht Oordeel,
bladcrs v.in bloeyeatle Mienekoppen , ca
leydcn dicll;lvc onder haere vuyft , ilaendc
daer nas uicrtct vlacke van de rechter hand
en uyt het «jelnyt
men aller macht daer cp ,
dat de bladeren , door 't flaen , maecktcn ,
oordeelden zy , dat haer Liefde aengcnaem
was. Dit vcrhacit Picrïuf VaUnaymi door 't getuyghniire
van Tunrifiu4 ,- alhoewel dit een bygciovige
en bclaciilijcke faecke is.
GlUDiTIO JUSTO. Onrecht Oordeel,
EEn ftaetigh Man met een langh kleed,
hebbende eens Menfchen hert , aen een
keeten om de hals hangen, waer in een beeldeken
is gefncden, 't v\'clck de iVaaheyd vertoont
, ftaende metten hoofde gebogen , en
mette oogen om leegh , vaftelijck op den
halsband " ilacrende : hebbende voor zijne
voeten eenige Wet-boecken open geflagen
't welck bediet dat een oprecht en vohnaekc
Rechter, behoort vroom te \veefen,en nimmermeer
door eenige faecke , zijne oogen
van de heyligeWetten,noch van de befchouwinge
der fuyvre en reyne Waerheyd , af te
wenden.
G U E R R A. Oorlof, K^ijgh.
Hehn en
£En Vrouwe met een Kuras ,
Svvaerd, mette vlechten bloedigh en in 't
wilde , oock met bebloede handen. Onder
haerWaepenrock falfe een root onderkleed
om de gramfchap en dolligheyt te
hebben ,
vertoonen. Zy fal op een gewapent Peerd
fitten , hebbende in de rechter hand een
Spieiïe , en in de flincker een ontfteken Fackc\,
met een Columne of Pijlaer daer by.
DeCe Vrouwe wort met een gewaepent
Peerd afgebeeld , nae de maniere der Oude
Egyptenaers, oock mede nae de nieuwe marMere,nae
't aenfien van f^r^/7

Oörloghs'treck. Krijghs-UJl, S
flocken , afgemaek is , hebbende de rechter
hand , met een groote moedigheyt in zijne
lijdc i ter fijdcn hem , lal een Luypert ftaen,
die leer vreellijck metten hoofde opgeftreckt
is , hebbende eenen Dolphijn op den
Kelm.
\uy(l te "winnen j gelijck 't lelve tArr':am'A verhaelt.
Nier tegen-ftaende defè moedige
woorden , is te overwegen , dat z,4lexander\n
zijne handlingen al te voorbarigh was, hebbende
gemeenlijck meer reuckloosheyt en
ftoutigheyt , als kracht van dapperlieyt, die
altijd met wijsheyt en goede raed wil te
facmen gevoeght'zijn. *
\Vy hebben defe
bceldenille willen paffen , als datlè een Capiteyn
niet alleen nut,maer oock noodigh is:
den wekken toekomt, niet foo feer oiet ge-
TRATAGEMA MILITARS. 377
weid en ftoutigheyt r.ijne Vianden te be-
fpringen ,
als wel in de voorvallende nc\c>S,
tot behoudeniffe des Vaderlands en van zijn
eygen Hcyrkracht , door kloecke racd ca
door verftand ( waer in de Oorloghstrcfjkca
bellaen) te overwinnen: Want dc'Oorloghstreck
is anders nier , als een dappere Öor-
loghsdaed ,
die meer met raed en verftand.
als met macht en geweld wort uytgevocrt.
J'Vant dit IS dappcrheyt yvanneer 'umant :?//«?» Vyand met
fKacht en jlcrcl^icyt overivint : Maer dit is kioecl^ raedy
"wanneer iemant biiyten den fjrijd offagh , de Over^xvinm
nin'^e van :zijne Vyandenyvegh draeght met lifl ofkloccl^m
heyt, Polunus ecn oud Griex Ichrij ver, die ten
tijde van de Keyferen z^ntonlnus en Vérus ge-
leeft heeft , feyt , dat dit de befondere wijlheyt
van een Capiteyn is , dat hy de Overwinningc
Tonder perijckel of gevaer , magh
verkrijgen : En 't is feer goed darmen eenige
laecke oock midden in den ftrijd gaet overwegen
en bedencken,ten eynde men te vooren
door raed enkrijghs-liftmaghbeleyden,
dat de flagh met Overwinninge magh uytvallen.
Dit fchijnt oock , dat Homerus haer
wil vroet maecken , wanneer hy leyt , ofdoof
lill of door maeht. En dit is oock de fpreucke
die wy boven 't Heimet gefet hebben. Men
leeft in Pclicenm het felve^ 't welck van FirgHius
fchijnt heergekomen te zijn, als hy lêyt, Laet
ons de Schilden veranderen , en der Griecken Helmen en
paendels voeren,' t ü alleens ofyvy den Vyand door geweld
of door loosheyt overyiumen. En de uytlegger van
Defe beeldnilTe is regelrecht gemaeckt Virgdius feyt,dat hei niet fchandigh is fijnen Vyand met
tegen het goedduncken van ^yilexandcr de iiftige laegen te overrneejleren , ai het tegen^voordige ge»
Groote , diewelcke de Oorloghs-treeckeii vaer behoorde dat ooe\ gcleert te hebben , als mede de
boven maeten Viand was , en overfulx als Voordaed die van de Gricc/(cn "wj-s genomen, lae 't is
hy van Parmem overreden was , dat hy zijne oock geen fchande , maer piijfvvaerdigh :
Vianden op 't onverfienfte , en by nachte, want het verftand en de vlijtigheytgaen bo-
foude overvallen , antwoorde hy , dat ha een ven de fterckheyt , en de Óorloghs-treck
fchaniiijcke fdecke "^vm "vody een Capheyn, de Ovfnvw- wijflijck beleyt zijnde , overtreft de groote
ninge te fleelen, en dat het Alexander toefiont^ veor de menichte der krijghsluyden. Euripides feyt in
zijne cy^ntiope, de B^edflagh met "Weynigen "xijflijc^in-
gegaenjOVer'Wint, maer onbedaehthryt met eengroot hoop
VqIx , is een grooter quaed. En hy leyt voorts in
zijn i^olus, de l^leyne macht van een Man fal door de
uaerftigheyt boven drijven , yoant icl(^ heb min vreefe voor
een grof, flcrck^ en onecrvaeren Man , als Voor ecn loos en
fwac\Man. By Stobxum leeftmen veele Ipreucken
tot voordeel van de Oorloghs-treken,
En hier uyt komt het,dat als Lifander verweten
wierde , dat hy veele dingen met loolheyt
en bedrogh uytvoerde , antwoorde hy
B b b
^ex

:
378 Oórloghs'lreck» Kr^ghs-lifl, Stratagema militare.
daer op , ^^^t warneer hem de Leeicxenhuyd niet kpnde
helpen , f/j/ hy dan het VofjCVel mofl aentreekf^. Wil-
vvaer in
zijn leven verhaelt. Want als hy tegens zijne
Vianden te fwack was, dan vocht hy met
verftand en loosheydt. Maer omrotonfe
beeldniflc te komen , foo beelden wy de
Oorloghs-treck met een fwaerdaen de fijde
af: om dat een Capiteyn, hebbende groote
evenwel moet
of kleyne macht by hem ,
vechten met macht en met loosheyt, als
moetende nootwendigh gereet en opzijn
hoede wefen , waerom zy oock Omgorde, dat
is wackere en dappere Soldaeten genaemt
zijn, als zijnde in haere Wapenen gegelpt,
fulxdat een yder krijghsman zijne Wapens
mofl neffens hem vaerdig hebben, en bereyt
ftaen om te ftrijden. Omgorde worden die
bloets geheeten , die totten Krijgh onbequaem
zijn, 't welck oock Servius de uyt legger
van VirgiliHs feght , dat het van e^ugujlus
niet alleen als fchandlijck wierde gehouden,
wanneer de Soldaeten haerc Wapenen hadden
afgeleyt , haer onwaerdigh achtende de
Wapenen te dragen, maer liecfe oock llrengelijck
ftraffen , die willens en door traegheyt
of luyigheyt haere Wapenen , doch in-
{ondcrheyt , haer fijdgeweer , hadden afgeleyt.
Corbiilus een Capiteyn vandcnKeyler
Ctaudlus , liet een Soldaet , die Ibnder fijdgeweer
voor den dagh quam, dooden : Noch
een ander, diewelcke, terwijl hy de fchantle
groef, alleen een poock op zijn fijde hadde
t welck Tacitui mede verhaelt : En hoewel
dees Hiftoryfchrijver , dit niet kan geloven,
maer hem al te wreed fchijnt , niét te min
;
houd ick dat Corbulus in 't weder-oprechreti
van den Krijghstucht , dit niet uyt hoofdigheyt
of ftraffighcyr , maer nae de Krijghsvvetten
gedaen heefi: : Naedemael het de
plicht van den Soldaeten was , wanneerfè
groeven of hutten toefteIden,datfe 't Rapier
op haere fijde moften hebben , wanneerfe
haer fchild en bagagie hadden afgeleyt, blijvende
yder binnen zijne voet-maeten ,
lende daer mede te kennen geven ,
de macht te fwack was , dat moftmen mee
loosheyt van den Oorloglis-treck vervullen.
Pol'tjemis verhaelt dat de eerfte die by de
Griecken de Oorloghs-treecken gebruyckt
heeft gevveefl: is Sifiphus de Ibone van Mhs^
,
-de tweede ^A'ntolkus de foone van Mercurms,
die
de derde Froteus, de vierde yiyjfes^dic Homerus voor yder bende waeren afgefteken , nae 't
de liftige en loofe hect,waer van hy felve al- verhael van Frontmus , die veele laeren , nae
dus fpreeckt
Tacitus , van de Krijgh s-konft heeft gefchre-
Ic/(_ben Vlyfles , Laertis Soon^
ven. Boven dat , wierden zy door de Wet-
iVtens loosheyt yder jlact ten toon^
ten aen den hals geftraft , die haer fijdge-
Geacht tot in den hooghflen top,
M'icns lof klimt lot de Sterren op,
weer hadden verkoft, vervreemt of verlooren.
Zy waeren oock gewapent, wanneerfe
Hannibal de Veldoverfte van Carthago,vfA^ een
liftigh Man en feer geeftigh om nieuwe oorloghstreken
te vinden gelijck , ^. Probus in
haer Middagh-mael hielden : en alife daer
nae metten Veld-Overfte haer Avondmael
deden , dan waerenfe ontwaepent , gelijck
/, Capitolinus , in 't leven van den Key fer 5o/o-
ninus Galieniis verhaelt : ten wiens tijde , die
geene , die by den Veldoverfte ten Avondmael
genoot waeren , op zijn Soldaets begoften
gewapent te zijn : Want Solonmus een
kind zijnde , ontnam de genoode Soldaten,
terwijl zy het gaftmael hielden ,
haere gor-
dels, die van goud bloncken , en om dat het
qualijck was te weeren , wie in 's Keyfers
Hof de wapenen hadde wegh gedragen, foo
verdroegen de Soldaten fulx geruftlijck
Maer van nieuws genoodight zijnde , ibo
wilden zy haer fijdgeweer niet afdoen ge-
j
vraeght zijnde , waerom ? foo feytmen dat
zy geantwoort hadden , vraeght dat aen Som
loninum : En hier van quam dees maniere,
datfe altijd metten Veld-Overfte gewapent
gingen aen fitten. En voor foo veele de afgebeelde
Dieren belanght , aleer ick totte
uytlegginge kome , fal ick tebedencken geven,
dar een Capiteyn, fich, door twee middelen,
fal dienen van de Oorloghstreecken
fomtijts om fich alleen te redden , wanneer
hy kleyn van macht is,fonder dat hy opficht
heeft, om zijnen Viand te overwinnen, achtende
dit overwinninge genoegh,dat hy fich
felve en zijn volck uyt het gevaer helpe
ten tweeden als hy machtiger is , dat hem
dandeOorloghslift diene,om zijnen Viand,
met een dapper gemoed , te verftroyen en
overwinner te blijven; En defè twee middelen
, worden door de Natuyre van defe
twee voorgeftelde Dieren uy tgedruckt. En
om
:

Oorloghs'treck, Kr^ghs'lifl.
om tot het eerfte te komen , (oo verhaek
^lianus dat de Vorfch in Eeypten met Ion-
derlinge Wijsheyt isbegaeit , want diefelve
fielt fich tegen den Hyder of Egyprifche
Waeterllange : en kennende haer eygen
fwackheyt,roo neemtfein der haefteen ried
in den mond , en houd dat over dwers , om
dat hacr de Slangc niet foude in flocken,
want zijn beek is ibo wijd niet, en door deie
hftigheydt ontgaet zy de macht van de
Shnge , want het een Slange is wel fchoon
vanopficht, maer van doodelijck venijn.
Onder defe llagh paft oock de Oorloghs-lift
van de Engel fche , diewelcke fich fwacker
bevindende als C

3S0 Oórlüghs'irech Kr^ghs-lifl.
draegen, roe een aengenaeine gedachcnis,van
dat een Dolphin, zijnen foon Tclcm,ichus nyiQT
Zee hadde verloft,daer in hy was gevallen,
gelijck Plutarchas verliaelt. Niet te min kan
men feggen ,
dat dit argc en kloecke Dier
f^lyjfes niet qualijck paft , als een beeld , dat
een goed Capiteyn betaemt : Want de Dolphijn
is't hoofd en de koningh van alle Zeedieren,
rnel,vaerdigh,kloeck en wi)s,om alle
fwaere voorvallen fiiellijck uyt te voeren ;
heeft groot verftand,en weet wanneer't tijd
is,oin metten Crocodil,een wreed endood-
lijck beeft, fich Tonder perijckel,in den ftrijd
te geven : Want als liy fich uyte Zee in den
foo kan de Crocodil niet
Kijl wil begeven ,
lijden, dat hy zijn rijck ibudc innemen, dies
ibeckt hy den Dolphin te verjaegen, regens
den wekken hy met kracht niet vermogende,
overwint den Crocodil, door liftigheyt,
en alfoo hy op den rugge fcherpe vinnen
heeft als vlijmen, want de Natuyre hcefc
een ydcr Dier ingeftort, niet alleen wat hem
behiilplijck , maer oock wat zijnen Viand
fchaedlijck is , foo kent hy dan de fcherpigheyt
van zijne vinnen , en de weeckheyt van
den buyck van den Crocodil,en gaet hy niet
met den Crocodil voor de vuyft in 't gevecht
, want hy heeft eenen wijden beek,
met fchricklijcke tanden , op de maniere als
kammen, hebbende vreefiijckc klauwen , en
om dat hy eenen harden huyd heeft, en met
een fcherpe rugge-graed, die regens alle (lagen
gewapent is, foo befpringt hy hem niet,
maer als een loofe en deurtrapte , veinft hy
jïch , dat hy vreefe heeft , vluchtende fnelhjck
onder 't waerer , llaende zijne fcherpe
vinnen in den buyck van den Crocodil , en
brenght dienfelven alfoo om den hals , ^g-
hjcyi^Soli.ius feyt. Waer uyt klaerhjck blijckt
dat de Dolphijn zijnen Viand met een Stra-
Uicma of Krijghs-lift overwint. De Dolphijn
dan op den Pïclm dient voor een goed Capiteyn
, dat hy met oordeel , forgeen vaerdigheyt
moet vernemen nac de ordre en gelegentheyt
des Viands,om hem van die fijde
te befpringen, waer dat hy fwackften lichtft
is om te verdrijven en te verftroyen: wefende
de Dolphin veel minder van macht om
den Crocodil te overwinnen,dieweIcke in 't
gemeen twee en twintigh elbogen langh is 5
•r welck dienen kan tot een beeld , voor die
van minder macht zijn , om haeren Viai^d
:
Stratagema militare.
niet te vreelen die machtiger is , alszy zijn.
Daerom moeren die geene die van meerder
macht en fterckheyt zijn, hier door gevvaerfcliouwt
wefcn,datfe op haere kracht niet al
te trots zijn , om haer minder te verachten,
en door vermetentheyr en hooghmoed,diefelve
geweld en overlaft te doen : War.t
daer is niet een , oock hoe groot hy zy , die
niet door eenigeloosheyt , van foo flechtcn
perlbon,als 't oock magh wefen,kan werden
t'ondergcbracht
Een klfye Hond kan 'r "ïvviaV i'Ti'.yw,
Eeyi hinder en heietter iilpu
Kleyn is de Torre of Schaelbijter , evenwel
kan fich diefèlve over den Adelaerwreekcn,
gelijck c^/fw/rvi- feyt. Kleyn is de hhienÊon,
een Dierken als een Welelken of Indifche
Ratte , 't welck fich in 't waeter doopende,
rontom in de krijte wentelt , maeckende
dacr van een Heimet, droogendedatlèlve in
de Sonne , waer mede hy den Afpis te keer
gaet , fchuttende de fteeckcn met zijnen
ftaert, en bijt tervvijlen den Afpis, met zijnen
fcheeven kop , den keel af. Datfelve Dier,
wanneer het den Crocodil met den Mond
open fiet , en hem het Vogekjcn Troehilus of
Koninxken de tanden ftiy vert en heflijck ketelt,daer
in vcrm^eck fcheppende,roo loopt
en de
dit Dier hem fnellijck in den mond ,
ingewanden en den buyck door-geknaeght
hebbende,komt het als door een (cherp geweer,
daer wederom uyt kruypen. Van gelijcken
Egnhus dat kleyn Vogelrjen,van fomniigen
SaU , t^canthus en CardcHus geheeten,
geeft fich op den Elel , wanneer hy tufichen
de doorens loopt en haere neften verftoort,
piekende dienfelven op den rugge , hals, en
wort we-
in deoogen. De Dolphin felve ,
derom van een kleyn Vilchjen overwonnen,
maer wat het voor een Vifchjen is , weer ick
nier feker, maer dit fchiet my in den fin, d it
de Dolphijn viand is, van Pompilus,van andere
Nautilus gehceten,een kleyn Vifchjen, waer
van i^ïhanxus gedenckt, dat, lbo de Dolphin
't felve Vifchjen op eet, foo eet hy 't niet als
ter nood, want foo hacft als hy 't felve heeft
gegeten, foo wort hy rreurigh en onruftigh,
fuixdat hy moedeloos en fwack zijnde, van
de baeren aen den Oever wort geworpen,
alwaer hy dan een roof wordt van andere
Viflchen. Maer laet dit Vifchken foo kleyn
zijn als 't wil , foo fal die het befluyt wefen,
dat;

OorJ}rofJgh der Liefde.
darde groore van de kleyne kon nen werden
Overwonnen. D

382 OorfJ^roTJgh der Liefde. Origine
Als dat onfe oogen en ooren ,
gelijck als
venfters zijn van de ziele , door de welcke,
7y de gedaente, die in onfè finnen valt , verkrijgende
, foo oordeelt zy ofle fchoon of
leelijck zijn. En 't geene de ziele als dan
fchoon bevalt , dat prijftfe gemeenlijck , en
'c geene haer leelijck dunckt , dat mishaeght
haer : En gelijck diefelvc , uyter natuyre,
van 't leelijck een afkeer heeft,airo jancktfe
in 't tegendeel wederom , nae 't geene haer
fchoon dunckt. Is 't dan dat de Liefde door
de traliën van de oogen, in ons herte dringt,
foo komtfeoockdickwijls door de venfleren
van de ooren, wanneerfe de uytmuntende
fchoonheyt van eenige luffrouw hoort
befchrijven : van welcke beichrijvinge,en de
begeerte tot haer , aengelockt zijnde , foo
kan men oock , in 't gemoed , een hertlijck
verlangen krijgen : welck verlangen van de
fchoonheyt niet anders is als de Liefde,
Het aenfien van twee voornaemfte Tofcaenfche
Minnaers , fal ons genoegh wefen,
te weten van Boccatius en Peirarcha , waer van
de eerfte ons verhaelt de Nieuwicheeden
van LudoVtco , Gcrhino , en van

Oor/frongh der Liefde.
Gravinne van Trtph , die hy lange met Minnedichtjes
hadde gevri jt , Ibnder dat hy die
oyt hadde gefien , wort met fooda'enige begeerte
ontfteecken omhaertefien , dat hy
daer nae toe viert , en op de reyfe kranck
wordende,wort de boodfchap van zijne ongeluckige
overkomft aen de Gravinne over-
die hem in haer Paleysliet bren-
gebracht ,
gen, en hem feer beleeft en goedgunftigh in
hare armen ontfangen hebbende, en hy haer
vriendhjck aenfiende, als wetende dat zy
niet weiniger de ooriprongh van zijne Liefde
als van zijn dood was,danckte haer over
de meevvaer^e onthaelinghe van haeren
nis heeft , en dat het voor de oogen klaer-
lijck blijckt , dat het Odatc is, die Zamdre alleen
in den droom, en niet te vooren, hadde
gelien , en zy kende hem oock terftont in 't
Origine d'AMOR E. 383
ooren zijn de venftren van de ziele, foo wel
als deoogen.maer daer door verkrijghtmen
foodaenige gedaenteii niet , allTer wel totte
oogen behooren, te weten de gelijckmatigheyt
van de verwen en trecken , diewelcke
een volmaeckte fchoonheydt uytbrengen,
't welck alleen door de oogen wort geoordeelt.
Door de venllers van de ooren wort
de Liefde geboren , en dat flechtlijck door
een vriendlijckc,lieflijcke en engelfche ftemme
: Maer door 't verhaelen van de fchoonheyt
van een derde perfoon , foo fal dat in
ons een inbeeldinge baeren , nae 't gecne wy
gehoort hebben, alleens of wy 't gefien had-
Vryer, en gaf^lfoo den geelt.
den , en door fulck duncken en inbeelden,
Maer hier is op te letten , dat of het wel worden wy bewogen om te minnen : Maer
fchijnt , dat door 't gehoor de inbeeldinge daer nae, als wy dat beeld, in der daed,fien,
van de Liefde in delen is gekomen , niet te foo verkoelt de Liefde terftont , fulx dat het
min Coo kan men door 't hooren alleen niet gehoor wei gelegentheyt geeft om te min-
uytrechten, ten zy faecke, datmen dat beeld nen, maer 't is daerom geen oorfaeck van de
van de vertelde fchoonheydt in de finnen Liefde : Want de Liefde van de gehoorde
drucke, allo datmen in fich als een getuygh-
fchoonheyt vormt fich in de inbeeldinge, en
zy wordt daer nae in der daed beveftight,
door 't gelichte van de ingebeelde fchoonheyt
: daer door het gefchiet, dat de Liefde
gaftmael,al ofle hemlangh te vooren hadde
gekent : 't welck hy niet Ibude hebben konnen
doen , ten waere debeeldenifle door 't
fèggen van andere in 't gemoed haer letel
hadde genomen. Allbo fal oock Ganjre Hiidel,
Heere van Balia, nae de maniere der Vryers,
het afdruckfel van zijn beminde,fich hebben
ingebeeld : om daer uyt de Ichoonheyt van
het levende beeld te aenfchouwen ; waer
over men oock niet alleen door 't gehoor,
maer oock verborgender wijfe , door dien
het ons dunkt,datmen de gehoorde ichoonheyt
voor oogen heeft, verlieft wort. Daerom
kan men niet volkomen reggen,dat door
van de gehoorde fchoonheyt , geen kracht
heeft , foo de gehoorde fchoonheydt niet
wort gefien : En dat de oorfaeck en de gelegent
heeden verfcheiden zijn,dat wort van
Ftcinus over het Gaftmael van Pkto uytgedruckt
, alwaer hy bewijft dat het oogh geheel
de oorfaeck is van de Minnefieckte, als
wanneer de Menfchen haer oogen dickwijls
op 's anders oogen flaen, voegende het licht
met her licht te faemen , drinckende daer
door alfo ellendelijck de Liefde in. De overeenftemminge
van d'andere leeden,behalven
de oogen, f^ythy, dat niet eygentlijck de
oorfaecke zijn , maer de gelegentheyt tot
diefelve fieckte. Want foodanige t'faemen-
de venftren van de ooren,de Liefde in't herte
dringht , om dat diefelve door 't middel
en d'inbeeldinge van 't gelichte heerkomt,
en niet,fonder middel,door het gehoor : En
dat dit waer is , moetmen verftaen , dat, indien
de gehoorde fchoonheyt, daer na door
de oogen niet wort goed gekent , foo fal de
Liefde niet in wortelen, maer wel foofe met
het geruchte overeen komt , daerom feghtvoeginge,
treckt die geene,dieliy van verre
liet hem te naederen. En om dat hy hera
van verre fiet, foo wort hy, door foodanigii
aenfien, als opgehouden en verbaeft , en tèrwijlen
hy verbaeft ftaet en fiet alleen de opflagh
van de oogen , foo is dat het geene,
't welck hem de wonde geeft. Daerom fullen
wy feggen , dat om een feer fchoone
fchoonheyt te hooren befchrijven , foo fal
men,c/e tegenwoordighcyt vermindert het geruchte: dat
is, als men de faecke befiet,foo ilfe foo breet
niet, als men daer van geroepen heeft, De
het gehoor de gelegentheit wefen eener ontftekinge
totte Minne , niedien door foodanige
befchrijvinge Hechts de eerfte gedaente
is

384 Oorlfrongh der Liefde, Origine cI'Amore.
is afgebeeld , als een beeld van de geleyde
fchoonhcyt , en foo worc hy dan door een
begeerte gclockt , om defe fchoonheyt te
fien, waer van alleen 't aenfien en 't ontiiioeten
der oogen de oorfaeck is , dat \vy in de
fotheyd van de Minne betoovert blijven.
De opflagh of 't ontmoeten van de 00gen
, waer uyt de Liefde haer oorfprongh
heeft, wort door een friegel uytgebecld,die
tegens 't oogh van de Sonne ftaet. De fpiegel
is van fbodaniger aert, gclijck Orcvms Fi-
MUI in zijnbefchrijvinge van de brandfpiegels
afmaelt. Van diefelve vcrhaek Plutarchm
mede in 't leven van Numa Pompilim, de tweede
Roomfche Koningh , dat de Vcftaelfche
Nonnen van hem onderwefen zijnde , wanneer
haer Vier was uytgegaen , foo kollen
door de oogen , als door gliefe venfteren,
gelijcke ftraelen die 't bloed eeüjck zijn. En
de Sonne die 't hen van de \Vcrrelt is , gelijck
C. Rhodigi'uii Icyt, vcrfpreyt, door haere
ommegangh en loop , hctlicht,'en door het
licht ftort zy haere kracht op der aerdc. En
alfb beroert oock 't herte van onfe lichaem,
door een geftaedige beweginge , het bloed,
van die daer nae by is , en van daer fpreyc
het de geeften door 't gantfche lichaem , en
door diefelve geeften verfpreyt het de glinfterende
voncken,door alle de leeden, doch
infonderheyt door de oogen: Vv'ant de geeft
feer licht wefende.ftijght oock lichtlijck nae
de bovenfte deelen van 't lichaem : en 't licht
van den geeft glinftert aldermeeft door de
oogen om dat de oogen,boven i alle andere
zy, hier door , het felve ontfteken , even als
offe een nieuw Vier uyten Hemel hadden
ontfangen. Van gelijcken verhaelt ZonurM^
dat Procuhis de Wiskonftenaer , de Scheepsleeden,
helder en doorluchtigh zijn , in fich
hebbende licht, glaj^ps, dampen en viervoncken.
Soo is't dan geen wonder,dat een open
oogh , met groot opmercken op iemant gc-
Armaede onder Confï.mtmopel verbrande , die ftiert , de pijlen van zijne ftraelen ichict in
van den oproerigen KnÜianns tcgens den Key- de oogen, van die 't oogh befchour; Welcke
fer Anj(la[uii toegeruR- was .Van welcke konfl: ftraelen door de oogen van haere tegent^rchimJes
de eerfte Vinder geweeft is, tegen Minnaers fchietcnde , dringen door tot in \
den Romeinen , die zijn Vaederland Siragufa
hadden belegert.
Dit tegenwoordige beeld is een gelijck-
herte toe van defe ellendige Minnaers : En
met reeden maghmen tot in 't herte feggen,
want zy zijn gewont van 't herte,dar de pijlen
werpt. En dit alles is nae de leeringe van
Plato , dicwelcke verftaet,dat de wonden van
de Liefde, zijn feeckere fijne ftraekjens, die
uyt het binnenfte van 't herte fpruyten , alwaer
het alderfoetfte en heetfte bloed is,aen
de welcke de wegh geopent zijnde, door de
oogen , lbo loopenfe wederom door de oogen
van de Minnaers , en dringen tot het
binnenfte van 't hert. Waer over de Plato-
nifle : Want gelijck door defê rpiegel,zijnde
het oogh van de konft, geftelt zijnde tegens
het oogh van de Sonne, de ftraelen foo neftigh
fchieten dat zy den fackel ontfteecken,
allbo wort oock door onle oogen , die als
fpiegels zijn van de natuyre, regens het oogh
van' een fchoone Sonne , daer de ftraelen
van 't licht door lchijnen,de fackel der Liefde
in 't herte ontfteecken. En daerom wort
haer een fackel in de llincker hand gegeven,
en dat aen de llincker fïjde na't hert,'t welck
verklaert wort door de fpreucke , met dit
Oplchrift : Sic in corde facit amor ïncendium, dat is,
nldus onifleeclit de Liefde den brand in 't herte. Een
fpreucke die van Plautm is ontleent. Hoedanigh
nu de brand uyte oogen nae 't herte
fchiet , dat bewijft Marfd. Fi.inus , (eggende,
dat degeeftcn, dieder voortkomen door de
hetre van 't hert , en van 't fuyvcrfte bloed,
altijd in ons Ibodanigh zijn, als de aert van't
bloed is. Maer gelijckerwijs defe damp
van 't bloed , die wy den geefl: noemen , en
die uyt her bloed geboren werden , foodauigh
is , als 't bloed is , foo fclüet het oock
nifche Poëet aldus (eyt : De ivegh is copen , door
de cogcn , mur 't herte.
De fpiegel , die van ons is afgebeelt, is de
holle fpiegel niet, die van achteren doncker
is , maer defe is doorluchtigh , hel en klaerfchijnende
van alle fijden ,
doch van d'eene
lïjde hol , die een groot en langh beeld vertoont
, maer van d'ander fijde een grofen
vollij vigh beeld , dat fich oock vergroot,
doch in 't rond verfchietende. De ftraelen
der Sonne,die op defen fpiegel fteecken, die
van achteren duyfter is , oranden door den
weerfchijn op de ftoffe, die haer wort voorgeftelt
: Maer als de Sonne , op onfe anderen
fpiegel , met haere ftraelen aen d'een en
d'aodei

OorJ}rongh der Liefde. Origine cI'Amore.
d'ander /ijde komt te fteecken , foo worden
diefelve ftraelen in een feecker gemeen punt
re faemen vereenight , om dat die van alle
fijden hel en klaer zijnde , met haere rechte
ftralen,fl:eeckt of brand op denfackel,daerie
van achteren op fchijnt.Want men hondden
Spiegel by 't handvatfeljtuirchen de ftraelen
der Sonne en den fackel of de ftoffe , daerie
dan op fteeckt. En ahbo dringht oock de
flraele van de levendige Sonne, door de oogen
recht nae 't herre toe : alhoewel dien
ecdelen Heere Ci^nm Parthempruf Caraffj,beier
behaegen heeft in de reflexie of weerflagh
gelijckhy doet in zijn bloeyend verhael,van
de (choonheyt der oogen, dat hy 20 laeren,
nae dat dit was uytgegeven , in 't licht heeft
gebracht. Wantgelijck 't oogh des Hfme!s,feyt hy,
f}eecl;t op't holie Criflal , orneen "WccrfJagh te geven aen
de mcPgelegene fljffe, om die te onfvonc^n, die haerdan
verteert, door een xïcr, dat haer verflint : alfoo doet ooc^
het jlerjlijclioogh , ter'wijl het mette (Iraelcn van de ge-
fiene fchconheyt m den hcüen hoefem van onje gedachten
düordr'mght , en f}oocl(t daer op de levendige vlanimekcns
van de Minnebrand : dteyvelclie nu vafl hangende aen de
Poffe der :^kle,fo Wort die allensl{cns,allcnskens ont^elien,
enmacektfe onderdanigh, en eendienflmae^hd der Liefde,
Wy fullen antwoorden , dat dit fterflijck
oogh niet klaer is, alwaert van een Minnaer
die 't fiet , of van de Sonne die bemint en
gefien wordt. Mijn fterflijck oogh kan uyt
fich lelve niet doorbooren in den hollen
boefem van mijne gedachten. Noch min
kan het oogh van de Sonne, die van my bemint
wort , met haere ftraelen (bodaenigen
weerflagh veroorfaecken. De weerflagh of
't weerichijn te rngge geftelt zijnde , foo
ibu 't ge(chieden,door een uytwendig voorwerp
van een fchoon blinckend oogh , dat
zijne ftraelen op mijn fterflijck oogh foude
uytfchieten in den hollen boefem van mijne
gedachten. En in fulcken geval lbo koft het
want de weer-
dan geen weerflagh we(en ,
ichijnende ftraele keert altijd wederom
daerfe van daen koinr , en blijft niet daerfe
wort gefchoten. Gewis dele gelijckniflTe van
den weerflagh is niet evenreedigh. Want de
werckinge van den weerflagh gelchiet , ter-
wijl de ftraele wort gefchoten : en van 't te-
Sïengeftelde voorwerp , door een harde en
dicke duyfterniifete rngge gehouden zijnde,
foo keerrlc W'ederom tot diefe heeft verooifaeckt,
en op foodaenige wijfe geeftfe
;
38r
wederom een weerflagh aen 't voorgeftelde,
eii vcrbrant de ftoife,diefe in'r wederkeeren
vint. In 't tegendeel foo gebruyckt de ftraele
der Liefde haere kracht , alwaerfe geen
wederftant vint , maer zy gaet vry wcyden.
Doch daerom wercktfê niet met een weerfchijnende
ftrael,maer met een rechte ftrae-
diedcr valt ontrent de innerlijcke Geeft
le ,
van 'therte. Want boven dat,foo de ftraele
van de gefiene fchoonheyt , den hollen boefem
van de gedachten doordrongh , en aldaer
den Minne-brand verweckte aleerle
aen 't hert raeckte , foo foude Petranha niec
gefeyt hebben , dat de "wegh , door de cogen , tot het
hert , oopcn is. Maer foude feggen van de oogen
, totte gedachten , en van de gedachten
tot het herte. De holle boefem van 't gedachte
fit in 't hoofd , en de hoofdhayren,
zijn Hierogliphifcher wijfe , afbeeldingen
van de gedachten , waer mede fich de ziele
verciert en 't gemoed ontdeckt. Want felve
de ziele, gelijck Pierita feght, brenght de gedachten
voort , niet anders als 't hoofd de
hoofdhayren , waer mede het fich verciert
en deckt. De Reeden , het reedelijck overlegh,en
't gemoed, hebben haer fitplaets in 't
hoofd. Plutarchui feyt in de Piatonifche vragen
, te recht heeft de Natuyre het aldereedelfte deel in
de opperfte plaets, en als een Stierman in 't hoofdgeflclt.
En Zeno feght , Hetvoornaemfie deel van' t gemoed,
yifoont in 't ronde van het hoofd, als in een JVerre/d. De
gedachten dan komen uyt het hoofd. Petrar-.
cha getuyght fulx mede. 't Hoofd dat .net j^vaere
gedachten is belaeden, druclit en vernedert my. tArioIïo
betchrijft Sacnpante , dat hy geen gedachten
hadde , ongevoelijck als een fteen , aleer hy
definerte van zijne fuchren koft uytbraecken.
Tot naevolginge van Homcrus, die Vlyffes
foo bedachtfiem afmaelde , dat hy d'oogen
nae d'aerde floegh aleer hy fprack. Alhoewel
de inbeeldingen en de gedachten , die in 't
hoofd werden toegeftelt en pevat , en die
van 't gemoed werden goed gekent en behouden,
daer nae in 't hert daelen, die oock
aldaer foo lange blijven gevvortelr,a]s zy in't
gemoed zijn, dat in 't hoofd is. Van gelijcken
fpruyten uyt het hert de uytvoeringen
van alle gedachten. Maer de verbolgen en
geweldige Liefde, die geeft geen tijd aen de
gedachten , mier gaet alleen dooreen op-
fi >gh van 't oogh, fiiellijck re ';e}-t-echt van t
oogh nae 't hert ; alwaer de ziele haer pli^ets
C c c niid-

. midden
386 Oorlfrot?gh der Liede, Origine d' Am ore.
in 't lichacm hcefc,i;elijck de Spinne
in 't midden v.in haer wcbbe. Cakhidius feyc
over de Timxus van P/j.'o: Gcliji\ de Spinirdie
midden tn h.icr ^vcbhcf:t, eciv.ge bcxtgi^ge gnoilt, 't :zy
ditfc uyt-iVeudigh cftnycendiyh gefchict , foo dcft occl^^de
ziele die hacr placts heeft in 't mddcIpMit van 't hert , en
door de uyt^reek^-^^c foo maeel^t ^ji 'tgehecle lick^em Ie-
oogen tnijn veriangen [looft , en voert de fcte Liefde in
mijne ^ielc. De foetc Liefde in de ziele en in't
hert gebruycken de Poëten , en andere
Schrijvers, in ecnen fin; de ziele voor 't hert,
en 't hert voor de ziele. Helmi rus in zijne
Mooriche gefchiedenilfe.ondertaft den oorfprongh
der niefde,bevveerende,dat het ge-
licht alleene, de oorfiecke van de Liefde is,
en dat de Minnetochren zijn als windbuyen,
die door't gefichre 't hert aenwayen^'t welck
al niet feer van 't wit is gefchoten. Want
7Jj nde het gefichre het aldereedelfte en alderheetfte
van alle onfe uytwerpingen en
finnen , foo moet het oock alderbeqnaemft
2ijn om tot fich tetrccken, eneenvryen
gangh te maecken aen de ontfonckende
gecllen der hÏQfde.Laet u de oorfj^rongh der Liefde
tot een bcivijs flreci^en , ^v.ler toe het voorgefielde ^eficht
den aenvangh en ^elegenthcyt geven , en "Werpen de fchie^
!ü:/{e hert:(tochten,door de oogen^ in de :'jeL\ Dit alles
is nae de Theorie oï l'raüijc van de Platonilche
Minnaers.
Defè leeringe van ?lato heeft liaer oorfprongh
van dien fêer ouden Minnedichter
Muftiis ,d'ïe deeerfte van allen is die het oogh
voor de oorfieck en oorfprongh , van de
Liefde,ftelde, wanneer hy 't beginfel van de
Liefde van Hero en Leander belchrijft
In de flraelcn van haer oo^en,
Ti^ies de fackcl van de Afin :
En het hert vangroot vermogen,
Blacckt door 't vlarmnertvanhacrfn.
:
Sehoonhcyt uyt een eerbaerMrfen ^
Schii t veei fnelder ah een fchicht,
pjit haer ooghjes kpndy !cfe>u
:
iVat het oogh voor "wonc^en flicht^
t Oogh driight midden door de nuren.
Door het herte, door 't ge^vrieht ,
^ :
't Oogh doorjleeckt der Helden Pvteren^
\endigh , f)i bifttcrt de 'oeyccgmge van alle Icdotmcten,
Djor het branden var, hacr licht.
In 't middelpunt van 'r iicrt voeltmen dan
feer fiiellijck de be\ve«^inge der Liefde , die
Hier uyt hebben alle Poëten gelegentheyt
genomen , om te feggen, dat het oogh is de
door de oogen in fluypr : en de oogcn , als Voorfte , de Leydfiiian, de Weghwijfer, de
opcne ve-.iftcrs gevoelen fulx , niet, maer
't hert alleene voelt her, en de Liefde aldaer
oorlaeck en oorfprongh der Liefde, gelijck
men vvijtlopigh over al kan lefen.Waer over
gekomen zijnde, als tot haer middelpunt, Propertius fi^ght :
ibo fluycfe fich daer en ruft. Ket verlangen
H'el ! kendy niet den rechten fin
dat de Liefde door de oogen inftort , wort Het ocgh is Leydfman in de Min,
gediftilleert in 't heete forneys van'therte, SegQ:ei-tdc voorrs
alwaer de ziele in loetc Liefde verfinelt.Het Diana heeft eyiies • my met haer foete oogaty
Choor van Enripides de Treurfpecldcr, linght
ïn 7.ijn Hifpolitiis y O LiefJe! oLufdel die dutr de
Noyt van de Mi't gfwan/-, te 'W-jnderlijck bedrogen :
De forge van wiju Liefy^'afi jladigh docr'tgejicht^
jVant Litfd' in my haer Mm en al hacr vccdfcl
flicht,
Ovidiia feght in zijne Minnebrieven :
'k Sagh u en "wierd gc^vacr datghy my hebt bedorven.
En dat i.li^door ti vier ben levcnduh geftorven :
Ick^fagh «, en eyiies '• nu hebdy my verdaen.
Een onbel^nde vlam, daer ben ick^in vcr^aen,
Diefelve feght wijder in zijne Minnekonft
Door u oogen, die, als vone^en,
My verkyden t,t u Min,
Door H ooge--) l^pndy bncken
En my treeken na u fin.
Voorts vioeyen d'Itdiienfche Poëten over,
van dat de oogen oorfaecke zijn van het
Minne-vier , want als men de fchoonheyt
door de oogen fiet, en daer in behaegen
fchepr , foo dringen de ftraelen ftrax nae 'c
herte. Petrarcha feyt noch foeter
Vooghjens "werpen uyt veel d.odclijcke jchichten,
JJ'uer tegens dat my l^an noch tijd noch pbcts verlichten,
?*an u alken l{pmt Voort , 'tfchijnt een te vreemde
klucht.
De Son,het vier ^de "Wind, Waerom ick^flaedigh fuchr.
Voogen :iipi de Son, gedachten ::ijn de pijlen,
't Verlangen is het vier : En hier met onderwijlen
Soo pijniaht my cylaes \ de Ltefd' in mijn gemoed.
Met treccken vol bedroch en floct my onder voet.
Het (bu te langh vallen wanneer men al de
Poëten , die vol van defe floffe zijn , foudc
voor den dagh brengen : Aïaer een gedicht
van een trcflijck verftand , fullen vvy hier al-
leen by voegen , dat hy aen zijn Vrijftergefonden
,
:

OorJfroYigh der Ltefde.
Tonden heeft, diewelcke altijd van 't Venfter
liep,\vanneer haer Vryer dier voor by ging,
jiende door de fplect van de deure.
"Dï'. hot^ofihooiw Müc^hal dut hebdy [oo doorfchoten,
V^x evenwel is \rknd van u te mocdtch licht.
Voor een verborgen p.ach e» vlammen uyt^egoteny
En dooreen oud Tyran, dut ts, u(choongcfieht.
Dees Schutter -wreed en hart, Vèrraeder, [onder /roHWf
Zijn Jïchtbre /(ruchtentrock, fecr krachulijck by een.
En fchoot met ulier macht 'tgeen andren dood vol rouWe,
Dat docdy door cenfl'leet, en dat op my alleen :
//y l^J[}y immers "welin 't vrye Veld bevechten.
Vermits mijn hcrtc trilt, en dat mijn z'iei bcvreefl,
J^tct voor u trotsgejicht haer voorhoofd op derf rechten,
Muer fchuykn moet voor 't licht en voor u fchu'we geejl.
Doch ghy mifgunt my laes ! ecnfoete dood te flcrven.
En U'fwerr, hoofd vo.jr hoofd, te treeden in 't gevecht:
O "wrtxde en trctfe Maeghd ƒ och mocht icl{^ dit ver-
"werven,
En "Worden, voor de vuyfl ,
van u te neer gcleeht.
Niet alleen de Poëten, maer oock de geeftige
fchrijvers, hebben den oorfprongh van de
Liefde het oo'^h toegeIchrevei\want t^. W-
,
:
:
OrIGINE d'AMORE. 387
inftortinge zy , verderft den Minnacrs en
verteert haer door een liuertc , die met geneughte
vernienght is ; 't vvelck van Orpheus
genaenit is Bitter-foet , en van Pctrarcha , te
recht geHnaeckt is ,
,^ als hy in zijn klinck-
dicht ieyt
n^anyieer ick fagh de Son,door't flraekn van haer oogen,
Doen is mijn moede ^lelverr uyt mijn hert gevlogen.
En fyixefd" in 't aerdfch prieel, t^i/n luflhofin 't gemoed.
Om Vinden, 't geen :zy focht, het bitter met het foet
Docr dees foo gantfch vcrfcheen en harde flrijdighecdcfiy
Soo "Weet ick geene raed, en -Worde vasi bcflretden :
Nu met een heete -wil, dan met een IqUc fin,
Enflaefoo tnfxhen 't lucl{^en tu'^chen droefhcyd in.
De foetigheyt van de Liefde is vol bittere
alll: en galle , en haere vergenoegingen
zijn de klachten en finerren van de ellendige
Minnaers. De Liefde is bitter, want die daer
mint, fterft al minnende, vvefende de Minne
een vry willige dood, en voor foo veel zy een
dood is , foo ilfe bitter , maer foo veele zy
vry wiJligh is, foo ilfe foet. Hy fterft al min-
nende , te weten die aie daer aaer mint , want zijne
les TatiusQn Heli.ulonis verhalen van de oogcn, gedachten vergetende , foo wort hy veran-
datdiefelve zih'vcreemgers van de Licjcle. lacdaz den dett in die geene , die hy bemint; gelijck
Minnaers onderlinge opficht , eenherde^c- Al. Ficmus verhaeh. Daer by voegende dat
kinge en vernieuwinge van de Liefde is , en die geene , die in 't kamp-geyecht van de
dat diefclve de finnen nier anders opftoockt Liefde eervaeren zijn, wel beproeft hebben,
als of her vie»- by eenigh ftroo geleyt waere.
Lae wy fullen noch meerder feg ren , dat de
hoe bitter de Liefde is , foo wel voor die
daer verre af is, alffe bitter is , voor die daer
brand, die door de oogen ontfieecken wort,
van meerder kracht is , als het rechte Vier,
tegenwoordigh is. Want de Vryers , verre
vm haere Sonne afgefcheyden zijnde, leven
\vantdatfelveon:fi;eecktniet,tenzy dat het
geleyt worde by de itoffe; Maer het Minne-
door haer
lingen ,
afwefen in duyPrcrnilTe en quel-
vier da: door de oogen komt uytglinfteren,
ontileeckt het hert en linnen, al is 't fchoon,
datmen daer verre af is : Even gelijck als de
vlamme van de Babilonifche bloeme Naftha
onrfteeckt en naederr, hoewel men daer verre
af is, alfoo onrfteeckr, fchiet en verfpreyt
oock de afwellge vlamme van twee glimmende
ooghjens, den brand in de gemoederen
, van die daer op fiet. Waer over Plutar-
chili in 't gailaaael , feyt , dat de Liefde die
met een feer geweldige beweginge in de
verlangende om haer Ucht te fien.
de herdenc-
Zy is oock loet van verre , om
kinge van 't vermaeck van 't gefiene licht.
In de tegenwoordigheyt,oock van 't beminde
licht, is de Liefde bitter, want door haer
wort de A4innaer verbrant, verteert en verfmolten
: Van d'ander fijde weder iife foet,
aengeficn dielelve in foo fchoonen Vier verteert
wort , en in de vlam , die van hem foo
geacht is , in de welcke het hem foeter is
ftraffe re Hjden ,
als da:r buyren vrolijck te
zijn. En 't is veel foeter , want keerende in
Menfchen valt , haere oorfprongh en begin, de geminde perfoone , foo fterft hy daer in.
van't aenden verkrijrht , oock fbodaenigh En zy is wel dobbel bitter , want hy fterft,
dat de Minnaer fchier verilnelt , als hy zijn
beminde fiet , en daer in wmdelt en veran
dert. Want het onderUngegefichte vande
niet konnende door 't hert dringen , en fich
in haer geheel en al herfcheppen , en met
haer vereenigen. Zijnde onmogelijck,datle
fchoone , en 't geene uyt de oogen voort- foo geheel fouden gefcheyden en gantfch en
komt, het zy dat het een licht of een fekere gaer afgefondert werden gelijck ; men door
C c c 2 dê

388
Oor/prongh der Liefde,
de groote Liefde fien km, alvvaer men altijd
verlanght , om met de i^roore eendrachts
wille, rop.rom het beminde licht, te fwevcn;
gclijck verfcheyden Dichten gctuygen. En
om dat de Liefde bitrcr-lbet is, foo verblijden
fich de Minnaers in een oogcnblick
over de fbetigheyt , en zy verlmclten ftrax
in de birrcrheyc van haer fchoone Sonnc,
die zy foecken en daer nae verlangen. Maer
hoe lbo ? De Minnaers hebben foo wel het
fbete als het bittere. Het bittere is hun foet,
en 't foete is hun bitter. Van dit gemenghde
foet en bitter , dood en leven , vrolijckheyc
enfmcrte, daer van zijn alleene de twee
Ichoone oogen de oorfake en de oorlprongh
van de Liefde. Wy fullendanbelluyten met
de bedachte woorden, van die Vrijfter,daer
van z^pulcJHs in 't x bocck van zijnen gulden
Ei'el, aldus fpreeckt , De oorfaec/^en de ooTjproiigh
van defe nïijnc dncfhcyt, ah oGcl^de Mediajne en mijne
behoiidonjjè :iijt ghy alleene , '\vam defe wwe oogen , die
door mijne oogen tot in 't binncnfte van mijn hert , en
door 't mcroh :(i]n ingedrongen , hebben my een bittere en
felle brand Veroor[.ie c kt. D'oorfprongh dan van
de Liefde, komt door 't oogh en door 't gefichte.
Dit verhael lal niet vergeefs noch
ydcl zijn, maer nut en profijtigh, als wy bedenckendat
de genegentheden van de Liefde
door 't geficht komen en door den weer-
flagh van twee fchoone oogen : en om dat
wy in defen doolhof niet fouden geraecken,
fullen wy de oogen lluyten voor de fchijnbaere
glans van defterflijcke lichten : Want
te floeren op een uytnemende fchoonheyt,
docrer op verlieven en in de Minnefieckte
vervallen: M'.er daerentegens zijn oogh
daer van af te keeren , bevrijd ons van die-
fel ve. Ki^^t «we oo2^en af , op dj.t[e deydelheyt niet
f en , feght David. 't Is een wijfe raed die ons
in defe Dichten gegeven wort
JVut raed foo Venusfelf haer dreutfche fehoonheyt biet?
Ey i^aet niet, maer gaet ras, en voor 't verderven vliet,
Soo moeten wy dan niet blijven fitten
noch vertoeven om op een fchoon geficht
te ftaeren,maer moeten ons uyt haere oogen
wegh packen,en forge draegen dat onfe oogen
niet ontmoeten de fchoone oogen van
andere , ten einde wy in defe Ichaedelijcke
kranckheyt niet vfervallen : En als wy daer
ih mogen gevallen zijn,dat wy daer uyt wederom
mogen opftaen. Hier van geeft ons
MarfiUIkmi foo wel als de Meeller der Lief-
:
Origine d'AnoRE.
de Ovuliui , een heylfaeme raed als hy fêy c
Soo S'wavel flechts de afjehe raeckt,
De mi'ifle voncl^die brand en blaecl{t
Soo 9act het ah men Min niet acht.
Il 'at doodfrhij'it, k^ijght "weer nicuyvr l^rach^
Het voorgeftelde einde van de Platoni/che
Liefde is gevaerlijck , te weten datmen te
gclijck mette oogen de lullen falgebruyken,
aengefien de Liefde de trappen van't welbehagen
gemaeckt heeft , naer 't feggen van
Lucianiis , het is niet genoegh , feyt hy , dieaen te f en
dienghy bemind , noeh legens hem over te fitten , hem te
hoeren ofte fprel^en^ -want deeerjle trappe fchept het ge-
fichte , dan het vcrUngen , van by te ^ijn , daer nae het
aenroeren , en ten laeficn het kiiffen om verder te 9a:n,
En Socrates die 't Orakel van de Pl.itoniften
was, kofle niet ontkennen, nae dat hy gefien
hadde de ichoone TftfotLva, te feggen, 't geene
van Xowphon in 't leven Socratis befchreven is,
Maeryvy, feyt hy, be^eeren te vcelen't geene ^y fen^
doch yoy fuUen door liefde treurende "wechgaen ,
:
:
en daer
af :Z'^nde, fullen yvy daer nae verlangen : uyt alle defe f al
gebeuren, dat "wy julleyi dienenden defe fal gedicnt "Worden,
Siet doch hoe Socrates ,
die de ziele was van
Plato, bekent, dat hy door 't fien vcrlanghde
nae 't gevoel , en evenwel leede hy groote
fïnerte , alhoewel hy verre van de beminde
faecke afwas, en verviel alfo in de flavernie
van de Liefde. Hier op paft 't geene men
leeft van t^raffade. Ridder van den Koningh
Cyrui^ hoe diefèlve hem hadde vermeten, dat
hy een luffer dienen enbefien foude , Tonder
dat hy eenigh werck van haere Liefde hadde
: Neen feyde de Koningh, dat is een fake
die al te gevaerlijck is , want het kan gebeuren,
dat het vier wel niet terftont ontfteeckr,
wanneer het geraeckt wort , maer ick foude
het vier niet willen handelen noch de
fchoonheyt willen fien : Doch u i^raf^ade
raede ick,dat ghyuwe oogen niet wilt hechten
aen al te fchoonen ontwerp , want het
vier brand alleen den geenen die 't aenroerr,
maer de fchoone ontfteeckt oock den geenen
, diezy van verre fier, fiüx datfe als van
de Liefde raelen. t^raf^ades onthielt den
goeden raed van Cyrm niet , hem inbeeldende
dat hy de Liefde koft tegen ftaen , en dat
hy niet verder als tot de trappe van 't ge-
Maer allenskens, allens-
fichte gaen fbude :
kens voelt hy in zijne borft , fulcken feilen
uytnemenden Minnebrand , tot Panthxa , die
hy beminde , dat hy oock van fmerte weende.

:
oorjfrongh der Liefde. O
de,en van fchaemte verginghjvreefende in 't
gelichte van den Koningh weder te keeren,
door de hÜerlijcke dreygementen die hy
dede aen de eerbaere Iufter,die liem in zijne
Liefde niet wilde behagen ; fulx dat de onvoorfichtige
^rafpades niet denckende ,
om
de kracht van 't gefichce,hebbende den voet
op den eerften trap gefet , door 't gcfichte
aengedreven zijnde , focht door een ondraeghlijcke
begeerte , oock voorder tot de
daed te komen, waer toe hem de genegentheyt
der Liefde overredede. O! wat is het
fien een aengenaem dingh voor die geene
die c^edreven worden door de lullen ? even
als de Schockebacken verlangen om haere
handen te flaen , nae 't ^^eene zy voor haer
Hen ? Waer van men fich moet wachten als
van een vier. Mcgabi:::us, Veldoverfte van Darius,
fant feven Perlianen , die neffens hem de
voornaemfte in t leger waeren,als Gefanten,
aen e^m'mta den Koningh van Macedonien :
diewekke heerlijck ontfangen zijnde , hielden
aen , om , nae de maeltijd , de Ichoone
dochteren van Macedonien te fien, diewek-
ke niet foo haeft gekomen waeren , of de
Perfianen wierden door haere Liefde ont-
fteecken, en baeden ^^minta, hy wilde diefelve
tegens haer over fetten , 't wekk de Koningh
, gelijck Herodotus feght , wel beviel
Maer foo haeft waeren zy niet aengeleten,
of zy begoften, Tonder eenige zeedicheyt de
handen by hare borften te fteecken: 't wekk
de Koningh feer onbefchaemt dachte , en
zijnen foon i^lcxandcr niet weyniger: diewekke
door feeckere aerdigheyt den Vae-
die vertrocken zijn-
der deede vertrecken ,
de , feyde hy tot den Perfianen : Nae dien
ghy gefeten zijt , in een Koninghlijck bancket
, en de uyre naedert om te gaen ruften,
foo wil ick u oock bercyden een vermaeck-
lijck bedde in't gefelfchap van defe lufferen,
op dat ghy uwen Koningh mooght vertellen
, hoe wel ghy onthaelt en gefefteert zijt
van den Koningh van Macedonien, daerom
laet eerft toe , dat defe iuffren haer in haere
feraglie of vertreck mogen wafichen en oppotfen.
(^Icxmder doet daer nae ongebaerde
Jongelingen inVroulijck cieraer opproncken
, met Ponjaerts onder haerö.kleederen,
die totte kamers,daer de Perfianen waeren,
intreedende , meenden zy , dat dit defe luffers
waeren , die oockterftonc van haer on-
RIGINE d'AMORE, 389
eerbaerlijck wierden omarmt. Macr defe
ellendige, wierden in defe hittigheyt tefaemen
doorfteken. Een ellende,alleenedoor'c
fien van de oogen verooriaeckt , een oor-
Iprongh van onrallijcke qu.ieden, ftifters van
den val en van droeve ongekicken,waer uyt
oock 't begin van her bederf en de gemcene
ellendiglicyt van 't Menfchlijcke gellachre is
geij^roten : Want de rrouivcjligh dat de vrucht ^oed
"Wdscm te eeten en fchocn in de oogen. Om Welckc
oorlake God daer nae van boven neer , plaP-
om de Werreld re
fen en revieren ftortede ,
verfuypen , en dat door de dertelheyt van 't
OOgh fiende de kinderen Gods dat de , kinderen der
M.r.fchcn fchocn ^vaeren. Sampfon die O VCrftcrcke
hoofdman , van wien v/ierde hy overwon-
nen ? door het fien van de Ichoonheyt, eerft
van de Philiftinne te Th'mnat , van de welcke
hy totten Vader feyde,rv heeft mijne ooTcn ivfiVf-
Viï/

3 9 3 Oorfprofjgh der Ltcjde. Gcimocatghcyt, Kcdi tghcjt. Sec.
t^:i;^uf}:'.s oock Overwinnen ioude; en om nier niere van de Cariadre, een (^roote Zee-vo£jeI,
lévcndi.5h onder zijne handen gevangen te dievvelckc (foo^.ia'un en Piutirchm \-crh '•eblijven
, bracht zy hier felvcn om den hals, Icn ) van de Natuyre geleert zijnde , weer,
door 't Reken van een vergihe adder-H inge. d.u ibo hy zijne oogen llaer , op die -jeene
Waer over Auguftui r.iec konnende zijn voor- die veriLopr zijn , foo verkrijght hy de vernemen
uytvoeren , liet haere beeldenüle in rtoppinge van haer , waer over hy te ru-^ge
het zeege-feeft omme heer voeren. Maer keer: met geüoren oogen , anderllns Ibude
wat beweeghde docli eenen foo grooten de verfloppinge by hem blijven, als een die-
Keyfer te verlangen , dat hy een Vrouwe in pe gellagene wonde : aldus moeten wy oock
triumph foude oinme voeren ? Over een onie oogen fluyten op het ontmoeten van
Vrouwe re triumpheeren, was voorwaer de twee over een komende lichten , ten einde
overwinningh, die hy daer van droegh, aen- wy, door onfe oogen, haere vlammen in ongeilen
hy alleene niet wilde overwonnen fe herren niet ontfangen , 't welck anders
vv'cfen , van die gene , die anderfins door de door de verftoppinge der Minne verdruckt
fnellc blixems en pijlen van haere oogen en verlTnoort wort, gelleecken zijnde door
1. Cc/ar , M. ,^':tot:iui , en veele uytlandfche een vinnige llraele , en gebrant van den bli-
Koningen hadde overwonnen , endiefich xem en pijlen, die als krijghsgereetfchappen
vermat, dat zy niet foude in triumph om- zijn van de Liefde, Waer van de Poëet al-
gevoert v^'crden , leggende : Non trumphabor.
Tot welckers gedachrnilfe , heeft ^ugu^ui
een Mcdaglie doen flaen , die in de Prince-
lijcke Devijfen van C. Paradijn re vinden is,
alwaer een Crocodil aen een Palmboom
met dit opichrift Colü'.
was vaft gebonden ,
ga\i( ncmo , dat is , nunniKt hceftfe gtbondcu : Roemende
als dat niemant hadde konnen tegenllaen
de fchoonheyt van Clcopatra , die
nochtans van hem verfiiiaet en overwonnen
was. Niemant ftiere dan zijne oogen te vaft:
op een fchoon beeld, om daer op re ftaeren,
noch laer zijn gelichte fwaeyen op 'r vlammende
licht van een Vrouwe ,
noch blijve
ftaen voor haere oogen, want wie daer derf
dus Ipreeckt : .
ypijlen "WJcren V lodder oogh,
Tl'i^rf uyt aunfichibrc vlamme vloogh^
Dü'r in ghy wwc pijlen dc.upt^
En door de "wtjde li errtld loopt,
H U M I L T A. Ootmoedighyt, Nedrigheyt^
En Vrouwe in 't afchgrau gekleet, mette
Earmen kruyslinghs voorde borft , houdende
in eene van de handen een bil , met
een doeck om den hals , fal het hoofd ter
aerden zijn gebogen, hebbende onder haer
rechter voet een i'-ouden kroone.
Dit zijn alle reyckenen van de inwendige
aenfchouwcn een fchoon weefèn, zijnde een kcnniiTe , en van de Nedcrighcyr van de ey-
harre pijninge van de oogen en van 't hert,
die fal ren laeften fich daer over qneilen en
treurigh zijn, uycbarilende in defe klachre
O {Vcrreh! ogepeynsl o ydclc gedachten
O wancl^lb^er geliiel^ !
hoe k^mdy tny "valqachten
O dach! Waer't fhoonc licht,mijn bcTte /co befchcen.
Dat meteen Qrenge hoop ,drueki mijn bcfwacrde le'en,
Httr ben icl^docr u l^aeht geperfl en tocgetcgen.
Vis dt fchuld,maer my de fchand en flrafvotr oo?en,
"Dies draeg kk V/Jn de Mni^watr f^wicrk'heyt en fijn,
En LiJdJ dat 's j'idcr: ^:ued my magh vergeven \tjn ;
Om dat ic"4 ^'^

?iedrighejt, H u m i l i t a.
bewijs van de/e felfaeme deughd verhaekmen
dat BaldumH de eerlie Koninck van Hierufakm,
hem feer needri;j;h vertoonde , (tggende,
wanneer hy de g-oude kroone wey-
j^erde, bckceJe n:y God, dat uk cew goudc l^conc foU'
de drac^cn, daer de Hccre Cliriftus, w/y.'J Verioffer, een
dooYiie kroone gedragcnhcefi, £n Dante feyt in zijn
Paradijs: (^^He andere mddc.'onvacren fpoitelijel^
totte Gereehughcyt, indien de Soone Gods fich niet hudde
veriiccdert om Me>i[eh te •werden,
tl U M I L I T 4,
Nedrigheyt,
E En Vrouwe in 't wit gekleet , met neergeilagen
oogcn , houdende in beyde armen
een Lainmeken.
De Nedrigheyt is (bodanige Deughd des
gemoeds , waer door de Menlch, iich minder
, als andere , acht te wefen , om met
een vaerdige en vaftc wille andere te gehoorAemen
, m.et een voornemen om de
gaeven Gods, die zy belit, re verbergen,om
geen oorfliecke of gelegentheyt te hebben,
lich te verhovacrdigen.
In 't wit wortfe gekleet , om dar bekent
is , dat de reynigheyt en fuyverheyt des
gemoed s , in den welgefchickten en reede-
lijcken Menfche, defe Needrigheyt b.iert,
diewelcke genoeghüem is om haere handelingen
Gode aengenaem re maeckcn , die
den >Jedrigen zijne genaede geeft , en wederftaer
den wille der Hovaerdigen. Het
I.ammeken is het waerachtigh af beeldfel
van een nedrigh en ootmoedigh Menlch
en hierom is Chri[{uf op veele plaet/en in de
Eu^ngelien en van de Propheten, een Lammeken
o-checten.
H U M I A.
En Vrouwe die op de rechter fchouder
F een gevult iaxken draeght , en met de
flinckcr hand een korfken met brood, zijnde
met ficken bekleet , treedende ieer ko-
Itelijcke kleeders met voeten.
Needrigheyt moet welen een vrywillige
onderwerpinge van zijns felfs gedachten
, en dat uyt Liefde toi God , verfmaedende
profijt en eere. VSelve worde ons
door defe beeldenifiè verrovont , diewelcke
lich koniiende koUelijck kleeden , ver-
:
Ootmocdighvnfoeck,^z. 591
kieft haer een fack :
teycken , datfe fich
het brood is een ken"
foberhjck verforght
fonder te hebben veele flioepcrien cf leckernien
, achtende haer oinvacrdigh het remack
van dit leven. Her Iaxken '^ dat haer
bcfwacrt , is de gedachtniife van de londen,
diewelcke den Geell der Nedrigen ler aerden
druckt.
H u M I L T A. Ncdri'heyt.
En Vrouwe mette flinckcr hand voor
E de borft , en de rechter uyrgelkecken eii
open , hebbende 't aengeficht ten Hemel gekeert
, verrreedende met haere voeren een
half doode Adder-llange , die rontom een
fpiegel , die in llucken en gebroken is ge-
,
krult is,met een gewonde Lecuws kop,oock
voor haere voeten.
De hand voor haere borft , bediet , dat
het herte de waerachtige firplaetfe is van de
Nedrigheyt.
De opene rechter hand is een teycken
dat de Needrigheyt moet getrouw en verdraeghfaem
zijn , en niet als een Wolf , die
met een Schaeps-vel bekleet is^om de Schapen
dies te beter te verilinden.
Door de Adder wort de Haer en Nijd
uytgedruckt, door de Spiegel , de Liefde
zijns felfs , en door de Leeuw de Hovaerdie.
De Liefde ziins felfs maeckc weynigh
wercks van de Needrigheyt , de Haet ên
Granifchapzijn werckingen , die de kracht
delTeiven w^egh nemen," en de Hovaerdic
blu(cht diefelvc uyt. Daerom moer men
defe dingen , met een vaft en heyligh opfcr,
onder de voeten houden.
SuPPLICATIO,
Ootmoedig!) Merfoeek^,
En Maeghdeken met Lauwer gekroont,
E hebbende in de flincker hand een korf
vol aldericye fchoone bloemkens en v^el-
rieckende bbeders en kruydcn ,
een Antaer ftroyt , en dat met feer groote
eerbiedigheyt , aen de voet van 'tfelvc Outaer
, is een bedde met grooue en verfcheyden
cierlè'en.
,
diezyop
De Romeynen hadden een gewoonte
wanneer zy iets van hare Goden wilden verfoecken.

392
Ootmoedigh verfocck, Openhertigheyt, Oprechttgheyt, 5cc.
foecken , dan zy rolkoerfen gebruyckten,
't welck bedden waeren , die in den Tempel
ftondcn , wanneer zy den Goden om hulpe,
byft.ind en gr.nfte wilden bidden: En defe
fupplicatien of rolkoerfen, wierden gemaekt
tot vrolijckheyt , of om der Goden gramiciiap
te vcrfoenen: In vvelcke tijd de Raedsheercn
met haere Vrouwen en kinderen in
den Tempel en torre Autaeren der Goden
gingen : en dickwijls plachten oock,in diergelijcke
gelegenthcyt.dc eedele longelingen
en vrygemaeckte llaven, als oock de luffers,
al gekroont,daer in te gaen, dragende Lauwertacken
, hebbende &y haer , met groote
pomperye , de heylige koetfen der Goden :
en plachten aldaer te bidden en te verfoec-
en oock met heylige gedichten haer
krijgen , gelijck 't vcrftand van den konilenaer
fich inbeeld , dat allbö de goede voor-
gangen en wijfe leeringen den Mcnfche
door den rechten wegh tot het w.ierachrigh
einde leydcn , waer nae zy in 't gemeen alle
verlangen , maer wcynigh daer toe komen,
om dat vecle, door kromme wegen geli)ck
,
blind, fich van de blinde finnen laeten verleyden,
tot haer eygcn qualijck vaeren.
De Kraen maghmen vrylijck tot dit voorftel
gebruycken , en behoeftmen daer toe
,
geen ander aenfien ,
verveelcn, als 'i geene (^Iciatm fcyc
Pythagoras die dott vermae»,
DJtyder merck^'Wat dient gedaen :
dat ons Ibude mogen
En wie de maet dan ovcrtrect.
Dnt die vjn plichten gantfch vergeet.
De K^aen die fulx fccr vvf/ betracht,
Die neemt /tlf op zijn vliegen acht^
En vat een jleen in ::^ijne klouvv^
Op dat hy maetigb vliegen Jou,
INCERITA. Oprechtighcyt,
En feer fchoone Dochter met blonde
E hayren als goud, nederhangende over de
fchouderen,fonder eenige konft,gekleet met
:
hebbende mettc
ken ,
hcyl en vreede toe te wenichen. En zy trocken
haere rolkoerfen voor de Autaeren der
Goden uyt , die met veele cierfels waeren
opgepronckr, en ftroyden aldaer,gelijck ge-
een dun en wit klcetjen ,
rechter hand haer borft ontbloot, toonende
haer beyde Mammen , en mette flincker
houdfe de Slangeftaf ///rrcwm , alwaer boven
op een witte Duy ve ftaet.
fcyt is groene en welrieckende blaeders en
,
blocinen van allerleye flagh,die zy oock van SiNCERiTA. Opreehtigheyt,
binnen en van buyten de Tempels wierpen.
R E A L T A. Opeiihertigheyt,
En Vrouwe in 't goud gekleet , die met
E haer rechter hand een witte Duy ve houd,
vertoonende een Hert met een aengenaemc
En Vrouwe, die de borft opent en 't hert
E vertoont, want men noemt dan een Man
cpenhertigh , wanneer hy merten monde en
inetter daed , doet het geene hy in 't herte
voert.
CONSIDERATIONE. OfmeTckingf,
en fchoone bevalligheyt.
De opreehtigheyt is fuyver_,(bnder eenige
gemaeckte (chijn of verfierdekonften,daerom
ide met een witte Duy ve en een goudc
kleed v^ertoont.
Het vertoonen van 't Hert , bed iet haere
opreehtigheyt , om dat een oprecht Man,
XD En Vrouwe die in de flincker hand een
J'-'Lijne houd , en in de rechter een Palfer,
ter fijdcn een Kracn, die met een fteen in de
voet vlieghr, gekleet zijnde in 't peers.
Zy houd de Lijnc metten Palfer in de
hand, om tcbctoonen, datalfoo dit midde-
geen quaedaerdige wille heeft , die in zijn
herte verborgen is , maer openbaert een
ygelijck zijn hert.
Ordine dritto &Iusto.
len zijn,om hier door de rechtigheyr te ver- Xltcrp.is , en in de flincker een Winckel-
haeck houd.
Wanneer de Egyptenaers , een oprechte
Hiecke wilden uytbeeldcn , lbo deeden zy
't (elve door de Winckelhacck en het Wae-
terpis : dienende beyde daer toe, om alle
oneffene laecken re flechten ,
zijn rechte lijne te geven.
en yder dingh
RebEI/LIONE. Oproer,
En gewapent longhman die een Kat op
Eden KeJm heeft, en onder zijne wapenen
een

een roeftlgeMaelrock torre knycn toe , met
een Rapier dat gevleugelt is , hy ial in de
perlpeaijf of vcrr-ficht zijnen rngge vertonen,
fiende met het hoofd over de Ichouderen
, met een hovaerdigh , trots en drey-
gend opficht. Hy fal met beyde handen en
met wreede mijnen een fpieflc houden , die
aen beyde fpirfcn fcharp van yfer is. Op der
aerde , als tot verachtinge , lal een kroone'
leggen, en onder zijne voeten fal hy een
jock houden.
De oorfaecken waeruyt de Rebellie of
oproer ontftaet , zijn feer verfcheyden, onder
welcke defe is, dieder ter oorfaecke van
een Tyran heerkomt , en die door de aert,
van zijne regeeringe , boos, ongerechtigh,
wreed en veracht is , en dat door de ondraeghlijcke
lailen en andere handlingen
van fnoode hoedaenigheden : gelijck de regeeringe
was van CaligUa , VitcU'ms , Dcmiüanus
en andere , fonder getal : diewelcke , als zy
defer Tyrannen aert niet langer konden verdragen
en tegenftaen , foo was het dan geen
wonder , dat de Onderdaenen oproerigh
worden, 't Plagh oock dickwijls wel by den
Onderdaen toe te komen,diewelcke als hO'«
oproer. R EBELLIONE.
393
vaerdigh en opgeblaefen zijnde, en niet willende
onder de gehoorfaemheyt van haercn
Prince ftaen,foo verachtedcn zy dienfclven,
en ftaender regens op. Van defe wil ick alleene
fpreecken,en niet van andere. En hier-
om wordt hy jongh gemaelt , om dat dees
Ouder niet wil lijden , datfe wort t'ondergedruckt
, en dat door de wackerheyt en
kracht van 't bloed , dat hy in fich gevoelt
maeckende fich ftout en fl;erck,niet vreefende
eenige tegenftand. En i^ripoteles lëght,
dat een longhman een Liefhebber is van
overwinninge en van dapperheyt.
Hy wort gewapent afgebeeld,om te vertoonen,
dat hy met zijne wapenen vaerdigh
ftact , van wegen het geftaedigh quaed vermoeden
en van vreefe die hy heeft, om aengerant
te worden of om andere te over-
vallen.
Hy draeght den Kat op 't hoofd : om dat
dit Dier een beeld van de Vryheyt is , niet
willende in bed wangh ftaen , maer vry zijn,
en daerom voerden de oude t^lanen , Burgundiers
en S^vaben, ^elijck Merodtuf feyt,een Katte
in haere Vaendels, om te betoonen, dat zy,
gelijck de Katten , het onlijdhjckachteden,
van iemant onderdruckt te werden. De roeftige
Maelrock, onder de ruftinge, betoont,
dat gelijck de roeft altijd wil boven zijn,
waer zy oock geleyt wort , dat oock al foo
de oproerige foeckt boven te drijven , en
niet wil onderdanigh zijn. Dat hy in 't verfchiet
over de fchouderen uet,als boven gefeyt
is , druckt uyt ,' de verachtinge , die eea
oproerige, aen zijn Overigheyt , doet , met
dat voornemen om hem geftaedigh tegen te
zijn : 't welck door 't hovaerdigh , trots en
dreygend geficht, wort uytgedruckt , moetende
altijd vaerdigh en gewapent ftaen,om
dat hy in geene plaers (eecker is.
Door de beteycknilfe van de Kroone,
ieght Pteriui , dat het een kenteycken van de
Wett is , waer aen oock onfe leven , als met
feeckere banden, gebonden en onderhouden
wort. Oock feyt Picrlus , dat by het lock
oock de Wetten worden verftaen : Want by
de naem van 't Iock,verftaet de H. David het
gewichte van de Wet. En in der waerheyt
neemt het Virgüm oock foo, wanneer hy feyt
dat hy de Wetten op de Menfchen en fteden
leggen fal. Overflilx die geene,die de Wet-
ten onderdanigh zijn ,
leggen haere halfen,
Ddd by
:

394 Opvoedinge, E d
by gelijcknis f^efproken , onder 't lock. En
die geene, die op 't welgevallen van een
Prins of een Machtige , iich onderwerpt,
fchijnt dat hy in 't lock giet : Waer regens,
d'oproerigc, van natuyren hovaerdigh en
opgcblaelen zijnde , fich kant , welendc een
verachter van de Wetten : En niet op het
EduCATIONE. Op-voeSnge»
foo
En Vrouwe die bedaeght is , in 't goud
E geklect , fïende een ftraele uyten Hemel
die haer omfchijnt. Toonende haere Mammen
, die vol van Melck zijn , de borft ontbloot
hebbende , fittende , houdfe niette
rechter hand een Roede , en 't fchijnt datle
met groot opmercken , een longhsken leert
Icfen, en van de llincker iljde ftaet een ftock
in de aerde , al waer een jongh boomken tegen
aen is gebonden,'t welck zy mette llincker
arm fchijnt te willen omhelfen.
De Opvoedinge is, om iemant in de leeringete
onderwijlen, en in de goede manieren
en zeeden te onderrechten , en eenaen-
Icydinge des levens , door den gemeenen
wegh , doch infonderheyt door de deughd,
en dat in de lichaemlijcke en zielijcke werckingen,
gelijck 't fclve de Vaedcrs doen aen
haere kinderen, endeMeefters aen haere
leerkinderen.
Bedaeght wortfe geftelt , om dat de Opvoedinge,
die door lange tijd, in de konften
en goede manieren geoeffent is , kracht
heeft , om den rechten wegh aen te wijfen,
waer door men totte waere geluckfaligheyc
kan komen.
Het goude kleed bediet de waerdie en de
volmaecktheyt van dit eedele Ontwerp.
De ftraele die uyten Hemel fchijnt en defe
beeldnilfe doet blincken , betoont dat de
Opv^oedinge de genaede Gods van noode
heeft , nae de fpreucke Pault , Uk^hebbe geplant,
ApoUo heeft mtgemaal^t , moer God hcefi den fvaf-
^m gegeven.
UCATIONE.
De Mammen vol melx en de bloote borft,
bedieden een voornaemfte deel van de Opvoedinge
, 't welck is om openbaerlijck de
openhertigheyt van haer gemoed , en hec
mede-deelen van haere kracht of deu(»^hd te
betoonen.
Zy wort fittende vertoont , om dat de
Opvoedinge de grond is , van de Deughd te
verkiefen , en de ondeughd te vlieden.
Zy houd de Roede in de rechter hand,om
dat de Roede en de beftraffinge de Wijsheyt
gerufte en burgcrlijcke leven paffende ,
weygert hy den Heerc en opperfte macht,

D'Ouderdoom is foodanige tijd van den
Meiifche, die van de vijftigh'laeren af rotte
feftigh roe eindighr. In de welcke de Menfche
, die in 't daelen is , door de koudheyt
van het bloed , onbequaem wort , om veel
jnoeylijck arbeyd te doen , lbo wel aen \ lichaein
als aen de finnen, niet konnende
't felve uytrechten, Tonder fwaerigheyti en
defe tijd is geheel afgiende.
Dat de Üuderdooni 't gelichte vermindert
, als oock de kracht , de eerfucht , de
hoope , dat wort door de brillen , door den
ftock , door de kleederen , door 't aengeficht
, door den Sandlooper , die ten einde
loopt, aengewefen, of door het kleed dat de
verllenfte bladeren , in den Herfft, gelijckt,
of door de kuyle, daerle fchijnt in te vallen.
Men konde haer oock afmaelen , datfè
doornen in de hand heeft, of de planten van
eenige Roofen , diewelcke een groot deel
zijn afgevallen en verwelckt,
Vecchiezza. Ouderdom,
EEn verlchrompelde en grijfe Vrouwe,
flecht in 't fwart gekleet , met een tack
Seneiro of grijskruyt in de handen , want de
verwe van defe bloemen zijn bleeck, en boven
op den top, fchijnenfe grijs en vallen af.
Vecchiezza.
En oude Vrouwe, mager, bleeck en met
E een fwarte Mantel , leunende op een
kruysjen , houdende in de flincker hand een
drooge tack ibnder eenige blaeden , aen
d'eene fijde leyt een flack of fchildpadde,
aen d'ander fijde een Sandlooper, waer van
het fand is ten eynde geloopen.
Eta in Gener A L E.
d Ouder in 't gemeen.
En Vrouwe met een Waepenroek van
E verfcheyden verwen, wiens kleed in drie
deelen gedeelt is , 't eerfte fal wefen van
weerfchijn, het tweede van goud, hetlaefte
als oock rontom nae beneden , lal 't welen
van verwe als de verflenfte en verdorde bladers
, die haer kracht verloren hebbende,
op der aerde leggen, hebbende den arm om
hoogh,en in de rechter hand de Sonne,in de
flincker de Maene , doch moe: de rechter
Ouderdom, dOuder in 't gemeen , &c.
S95
hand hooger ftaen als d'ander : onder dic-
(eWz hand ial een Bafilifcus over einde ftaen.
Doch de beeldniife hier van , drucken wy,
op 't laefte van onfe berchrijvino;c uyt , ten
einde een gceftigh Schilder die\an afmaelen,
nae de maniere, als die van veele Schrijvers
is afgebeeld.
D'Ouaer nae de meeninge der Philofbphen
is een difpofitie of gefteltheyt van het
ziellijcke gedeelte, dat door fijn eygen complexie
of aert voortkomt : toegeeygent aen
de natuyrlijcke werckingen van de oorijuonghlijcke
hette en vochtigheyt, die veroorfaeckt
is , door fèeckere inftortinge , die
door den omtreck van den tijd is afgemeten,
waflende, ftaende, daelende, en mercklijck
afnemende.
D'Ouder wort van veelen in verfcheyden
manieren gedeelt. Eenige legghen datter
maer drie zijn, andere viere, andere vijf, jae
fes en fèven. Maer als men defe vijf gevoelens
overleyt , ibo falmen bevinden datfe
niet verfcheelen, maer zijn al van een gemeen
gevoelen. Die geene dan die daer fêggen
, datter maer drie Ouderdommen zijn,
dat zijn meeft d'oude Philofophen geweeft,
die den Menfch aenmerckten , als een natuyrlijcke
faecke,die in zijne beweginge een
begin, midden en einde hadde , gelijck c-/^W-
^toteles feght. En daerom ftelden zy voor
t eerfte de Kindshèyt , voor 't midden de
leughd , voor 't eynde de Ouderdom. De
tweede meeninge, die aldergemeenft fchijnt
te wefen, is van Hippccratesfiaknus^^vkenna en
van de befte Medicijns , gevolght , die wy
mede verftaen in onfe beeldniflc te volgen,
die het Ouder in vier deelen onderfcheyt,te
weeten in Kindsheyt,Iongelinghfchap,Manbaerheyt
en Ouderdom. D^Cq zijn aldus
van Galenus bepaelt.
De Kindshèyt is dees Ouder, waer in hec
lichaem waft , om dat daer in de hette en de
vochrigheyt,wackerheyt verkrijgen, nemende
meer voedfel aen alfler verteert wordr.
En daerom feyt Ifidorus dat de Kindsheyc
wort gefèyt van het waflen en voortteelen.
De longhelingfchap of leughd is debloeme
vand'Ouder endeleugdigheyt, waer in
de Menfch ophoud van waffen.en nu begint
andere behulpigh te zijn.
De Manbaerheyt of bejaertheyt is, wanneer
de Menfch volmaeckt en in de hette en
Ddd 2, voch-

396 D'Oitdcr in 't gemeen.
:
Etain generale.
Noch ifier het gevoelen van M. Tcremkt
vochti'.'jheyt volkomen is , en 't t^eene door
de hette wort verteert , koiut met het voetrel,
dat hy nuttii^ht, over een.
D'Oiiderdo;n is die tijd , waer in de
Mcnfch ailcnskens verteert en afgaet, want
de hette en het bloed ncinen in hem af, en
de koude en drooghte nemen aen. De Latinen
feggen, dat ScnccUu hcerkomt,van/f«/;/;/w
ilinihiuttone , dat is , V4>j de vc/jlappingc lUr finnen.
Dele vier Ouders , zijn foo wel van de Philofonhen
als van de Poeren by de vier rijden
van t laer vergeleken. Want Ijidonn feyt , de
JongeUi^cn V.in hette en vochte aart, ;ï///j ^elij(l{^ als die in
de bioern des levens :^(/« : van hecte en drooge aert,als de
Somcr,half kjud en drocgh als de Herffl, Aiaer de Oude
zijn k^iud en vochttgh als de -winter; gelijck daer van
Ovidus in zijn xv boeck Mctamorph. verhaelt
Het 'jjcr kpnit over een met d' Ouder van ons leven,
Vat vier gedeelten heeft, e.i (leets "wcrt omgedreven.
De Lent' « als ff» kind,

T> Ouder in ^t gemeen,
worc gen.iemt het Onder v.in Hovaerdigheyt
, HooghmoeJi^^heyt en vankyverien.
Want de Menlche tr.icht in dees Ouder,men
alle t^ewekl , nae Rijckdoui en Eere , ibeckende
diefelve met alle vlijt , oock in d'uyterfte
gevaer des levens re verkrijgen,begee-
ricjh zijnde om lich een naeme nactelaeceni
gèduy rende dees Ouder i ^ laeren.
De felle Ouder is nae /«i/rcr genaemt,
Waer in de Menfch nae vreede en rufte be-
ï^eerigh is, berouw hebbende over zijne
gebreecken en fonden , die in de vorige
Önden bedreven zijn , loopende tot God,
oefnende goede wercken 3
van twaelf laeren.
en dees tijd is
Ten laeften komt Saturma voor den dagh,
een Phneete vol
wefende kout en droogh ,
van droefheyt, van diepe gedachten, en van
fwaermoedigheyt, vol moeylijcke benauvvtheyt,
en die ilelt den Menfch in fbodanigen
ftaet , dat hem ontalüjcke kranckheeden en
ongemacken overvallen,geduyrende 'tfelve
Ouder totte dood toej't welck van Arijloteks
genaemt is, het uytrrfie va>i alk fchrkl^lijckhcedcn.
Dit zijn dan de gevoelens ontrent d'Ouderdomi
en alhoewel die van veel vermaerde
Mannen en met groote reeden aldus ge-
ftelt zijn, foo konnen dieielve nochtans, feer
wel, tot viere getrocken wordenrEn daerom
dient gevvaerfchouwt, dat d'Ouder fich niet
altijd in een feker getal van laeren laet Huy-
ten : Maer als Galenm feyt , foo ilfe in het
temperament ,
Natuyre.
of in de temperinge van de
En om te keeren totte verklaeringe van
enfe beeldniife , feggen wy, dat de Wapenrock
van veele verwen d'Ouder van de longelinglchap
bediet, uytdruckende de viuch-
ge-
tigheyt en wifpeltuyrigheyt deilèlven ,
lijck Pieriiii feyt.
De weerfchijne verwe bediet de Jeugdige
Ouder, die fnellijck haer voornemen en gedachten
verandert gelijck t^rijioteles feyt, de
,
Jongelingen siijn feer^v'l[p£!tuyTi,^.e^t 'tgeem "Waer nae ;^y
hebben \erianght^daer van yealgen icy haejl, Phto feyt,
der longel'mgen manuren ivorden aSe dacge dicl(wijls en
nienighmael verandert, Thcoph. feyt by Stobxim,
't is [yxaerlijck^ 'iet van den longeïvigen te raemen , haer
Ouder is ivanclielbaer, [onder recht oo^merck^y en veel
1'eranderiïf^en onderworpen.
Het deel van 't goude kleed bediet de
volkomentheyt van de Manbaerheyt , die
E TA IN GENERALE. 397
bequie n is, om alle burgerlijcke faecken en
handu'ercken uyt te voeren.
Het laefte deel van 't kleed , wefende van
verllenlle blaeders , druckt uyt, dat dees afgaende
Ouder oock foo verllenft en verdort
gelijck de , blaeders doen , vvannecrfc
van den boom vallen, verliefende haer leven
en kracht, door den Winter tijd , gelijckende
het Ouder van den ouden Man j gelijck
t^riojlo verhaelr.
Datfe de handen om hoogh houd , hebbende
in d eene hand de Sonne,en in d'ander
de Maene gefchiet , om veele oorfiecken,
ten eerften , om dat , gelijck Ora ^^p.Mo verhaelt,wanneer
de Oude den Ouderdom wilden
uytdrucken , foo maelden zy een Sonne
en Maene ,
wefende defc beyde Planeeten,
beginfelen van d'Ouder: En om dat de Sonne
in den Menfchen de finnen (lortede, fonder
weicke zy anders niet ziellijck fouden
konnen zijn , Coo ftorte de Maene daer her
walfen in ,
fonder welck men anders geen
Ouder foude konnen vinden.
Wijders om dat de Sonne en de Maene,
de drie voornaemfre leeden regeeren , waer
uyt de drie voornaemfte krachten vloeyen,
als te weten de Ziellijcke , de Levendige en
de Natuyrlijcke : regeerende de Sonne het
hoofd , waer in de ziellijcke kracht fir , als
mede het Kert , waer in de levende kracht
woont : De Maene , daer nae , beftiert de
Maege,en de Lever, waer in de natuyrlijcke
kracht beftaet, fonder v/clcke drie krachten,
de Menfch niet kofi leven 3 gelijck P. Crin'tm-
verhaclt.
Willende dan eengeduyrigh en volmaekt
Ouder afbeelden , hebben wy den Bafilifc
over einde ftaende afgemaelt , om dat oock
de Egyptenaers mede voor d'Ouder een
Bafilifc ftelden : Want hy is oock in haere
fpraeck Vreon , dat is Bafilifc geheeten , jae zy
maeckten die van goud, en ftelden die haere
Goden op 't hoofd. En hierom feyden defe
Volcken dat het Ouder , hier door , bcdiec
wierde. En om datter drie foorten van
Slangen waeren, lbo ftierven alle de andere,
blijvende de Baiililc alleen onflerfijck , die
met zijnen acnblas alle andere doode ; fulx
dat het fcheen dat dele Bafilifc het leven ea
dood in zijne macht hadde : En om defe
reeden , wierde hy op 't hoofd van haere
Goden geftelt,
Ddd 3
VaB

39^
Overdemkinge.
Van de beeldnifle defer Slange beufelen
veele Schrijvers, dat hy een witte vLicke
op 't hoofd heeft , met een (eecker teycketi
van een Koninx kroone, waer van het oock
de Konincklijcke naemc van Bafüifc verkregen
heeft. Want alle andere Slangen vree-
Icn en eeren dicnielven. 't Heeft vleugels,
doch die leer kleyn zijn , bewegende 't licchaem
met weynigh boghten , maervan't
midden af nae boven toe,llaet het recht op;
gclijck oock Nicander in zijne dichten te kennen
geeft.
Med ITATIONE- O-vcrdencl^tn^e,
En Vrouwe van bedaeght Ouder , oock
E ftatigh en zeedigh van opficht,dieop een
hoop boecken fitjhebbende de fiincker hand
onder 't hoofd, de rechter fïjde nae de flincker
buygende , fittende feer aendachtigh,
hebbende op de rechter knie met de ander
hand, een toegellooten boeck, waer tulTchen
zy cenige vingers houd.
Allbo de Overdenckinge een vafte overweginge
is , die op de eenvoudige Deughd
van alle dingen fiet,foo betaemen haer oock
de bovengcleyde hoedanigheden : Want in
dees Ouder , is het verftand bequaem , om
het waerachtige te ondericheyden. De fta-
tigheyt en zeedigheyt fcheyden fich niet,
van'tgeene d 'Ouder en de oefningh
taemlijck is.
bc-
Het aendachtigh geficht, bediet de wichtigheyt
van haere gedachten , die de finnen
in die dingen hebben ingenomen,om nietby
geval, maer om volmaccktelijck hare werckingen
uyt te voeren. Waer over (^ufonim
in 't ll^el van de leven Wijlen aldus feght,
titer IS niet dat meerder Jorpe vcretfcht, als over te leggen
teat men doen fal , M^ant de onbedachte "Worden door het
gelucl{ , maer niet door raed of overlegginge befJiert,
D.it(e op de boecken fit , kan de geduyrLgheyt
van haere eygen werckingen , vertoonen
, die in de boecken gegronder zijn :
die daer inhouden de eerlie natuyrlijckebeginfelen,
door de welcke men voornaemlijk
Komt tot naefpeuringe van 't waerachtige.
Het gefloten boeck , daer eenige vingers
tuflTchen zijn, bediet,datre een overpeinfinge
of weerflagh maecken , over de kennifle der
dingen, om een volmaeckt en goed gevoelen
vaft re ftellen,waer uyt dan cere en alle goed
Meditatione.
fal konnen volgen j gelijck dit bygaende ge-
dicht uytdruckt :
JVet hem ! die 'van dcforgh des JVerrelts is ontflageriy
En pcinfi in 't eel gemoed, n^er 't Goddclijck^ behagen :
Dees i^an d'aenjïaende eeu^v ,
• (iaën,
'watfeec/^ers doen ver-
Waer door de Menfch -vermag op IVaerheyds pad
te gaen.
Dies "wort hy Wel te recht met eewwhh lofverhnen,
Soo dat ^ijn goede mem on^erjfelijc\ fal leve»,
MeDITATIONE SpiRITaALE#
En Vrouwe leggende op haere knien ter
E aerden met gevouwen handen, en toegcfloten
oogen , daer een luchtigh kleed haer
fbodaenigh bedeckt , datmen dier door de
geftalte van een Vrouwe kan bekennen.
De geelHijcke Overdenckinge, is niet anders
als een inwendige werckinge , die de
ziele , vereenight zijnde door de Liefde
Gods, die dingen doet overwegen, die haer
fbuden dienen tot haere volmaeckrheyt en
faligheyt : Daerom leytle geknielt en mee
de handen t'faemen gelloren , om het werck
van aendacht en nedrigheyt uyt te drucken,
't welck die geene heeft, die fich geftaedigh
in de geeftlijcke Overdenckingen befigh
houd.
De gefloten oogcn, betoonen , de inner-
lijcke werckingen ,
die vin de fienlijckeen
Werreltfche dinghen afgefcheyden zijo
't welck oock door de Mantel, die haer bedeckt,W'ort
uytgedruckt. Het felvedeckfcl
kan oock bedieden, dat de Overdencker of
Aendachtige fich verberght in een cenfaeme
plaetfê , vliedende alle gelegentheyt om de
finnen niet af te trecken.
Overdenckinge des Doodsm
Ett onthulde Vrouwe met rouw-kleede-
VXlren, leunende metten arm op eenich graffteen
offepultnre,houdende haere oogen op
een dootshoofd gevefl , dat op de graffteea
ftaer, hebbende voor haere voeten een Lammeken,dat
zijn hoofd om hoogh houd, gras
in den mont hebbendc,'t felve herkauwende.
P E R S U A S 1 o N E. Ovefredinge,
E En ftaetige Vrouwe in cerlijcke kleedinge,
met een Ichoon hulfel op 't hoofd, alwaer
,

:
Overredwge* Persuasion
waer een tonge boven op ftaen , doch beneden
aen de toii'^e fil een oogh welen, zijnde
geftrickc mee veele touwen en goude banden.
Mee beyde handen falie een koorde
houden , alwaer een dier met drie hoofden
aengebonden is , wefende'c ecne een Hond,
't aiider een Kat, het derde een Aep,
gelijck eenige Phi-
fïtpla^ts is van de ziele ,
lofophen feggen , alfoo is het konftigh (preken
een fitplaets van haer vverck en uytvoeringe
, even gelijck het oogh het venfteris,
waer door de ziele Het , aUbo is oock de
fpraecke het venfter ,
dere gefien wort.
waer door zy van an-
X)e goude banden zijn de vereeiiiginge
E. OverJ}eU Adulterio. 399
van de ziele , en vertoonen dat de O verre
dinge niet anders is , als datmen van een ander
gevangen en gebonden is , door een beheiidigheyt
en foerigheyt van 't welfpreken.
Het Dier met drie hoofden vertoont de
noodwendigheit van drie dingen dieiemant
moet hebben om een ander te overreeden.
Ten eerftcn moet hy feer vriendlijck zijn*
't welck door 't Hondshoofd wort bediet"
die om zijn eygen profijt een yder liefl
kooft. Oock moet hy leerfacm zijn, re weten
kloeck en bequaem om andere te overreeden
, even als de Aep , diewelcke onder
alle Dieren de meeninge van een Menfch,
ten alderbeften kan varten. Oock moet hy
opmerckende zijn, 't welck door de Kat bedict
wort , om dat die in haere handelingen
wacker en opmerckende is. Zy houd de
koorde van dit Dier met beyde handen, om
dat , foo de Overredinge defe gefeyde dienaers
en boden niet heeft, of zyfalgeen
vrucht fchaffen ,
gaen.
of zy fal flaplijck voort-
Adulterio. Ova^eï.
"C En fittende Iongelingh,die prachtigh ge-
•t-'kleet is, en feer vet , mette rechter hand
fal hy een Murma of Lamprey en eeneSlange
houden , die aerdigh gekrult zijn , doch
foo, of zy beyde te faemen vereenight waeren
j hebbende in de flincker hand"een [gulden
trouw-ringh , die men aen de Bruyden
plagh te vereeren , doch die fal gebroken
De Tonge is boven op 't hul fel geftelt, zijn , aen die fijde waer in de handen zijn te
om dat diefelve het voornaemfte werck- faemen gevoeght.
tuygh is , om den Menfch te overreeden. Overfpel is een ongeoorlofde byflaep van
't Welck de oude Egyptenaers plachten te een gerrouwt Man ofVrouw, gelijck B.Tho-^
gebruycken, om de onkonftige Overreedin- mas feyt. Oock ifle in 't boeck Levitiau in 't
ge en woorden uyt te drucken , die alleen X X cap, verboden rotte ftraife van de dood,
fefchieden door de hulp van de N ituyre gelijck oock Deuteron. xxi I te fien is. lae 't is
daer om te vertoonen het fpreecken , dat even ftrafbaer, 't zy dat het van een Man of
door veele oefningen en konft geholpen van een Vrouwe begaen wort, alhoewel fich
was, maelden zy daer een oogh onder , wat de Mannen ongelijck meerder vryheyd , als
uyten rooden : Want gelijck het bloed de
de Vrouwen, willen toeichrijven. Waer over
cJmbrofm lêght , Het betacmt den Man met dat de
Vrcuyvc niet [oude betaemm, i_Jriflotcles fêyt OOck
in zijne Huysbeftieringe , darde Man aen
zijn Vrouwe geen ongelijck fal doen, alhoewel
zy geen middel heeft , om 't felve , met
gelijcke fmaet, te vergelden.
Een prachtigh longhman wort hygefchildert
, om dat de longelingh fchoonder en
wel-
-

ifoo OverJJiel. Adultemo,
in Overfpel gevallen. 2 l^cgim 2 cap.
Hy wort vet gemaelt , otn dat de Lcedigheyt
de Braflcrie tot haer fufter heeft,
doende gelijckc werckinge als de Lcedigheyt.
Waer over oock Excchid feyt, de BrafjC'
rk en Lcedigheyt :{ijii gefhikrs , iiie'[vc!cke gelijcJ^nvee
houten het vier der Onkuysheyt ontjleeckcn. Welcke
fprcucke het Overfpel bediet,begrepen zijnde
onder het gellachte van geylheyt. Het
middel dan, waer door wy defe grove Ibnde
mogen vermijden , is, dat wy met alle vaerdighcyt,
in alleeedele en deugdlijcke wercken
befigh zijn, en de quaede gedachten,die
ons fouden mogen voorkomen, van ons afdrijven,
zijnde diefelve niet alleene fchadelijck
aen 't lichaem , maer oock , 't welck
meefl: weeght , aen de ziele. En hierom behooren
wy te volgen de fchoone leeringen
i'an c^«^K|ïww,alwaer hy (eyr. Wilt n-wen buyck
Kict boven de noodrujt overlajlcn , yvant het oVertolhoc «
een oorf^roncklijike oorfaecke van defe fonde , en dit IVfe*
eenyiler,dat fomkr flofje gtendin^ "Wortvoortgehracht,
Hy houd de Murena mette Slange veree-
iiight,in de rechter hand,om dat het fchijnt
dat Bj[iïm in de uytiegginge van 't Overfpel,
den Overfpeelders waerfchouwr,datzy iich
fouden wachten, defe Dieren gelijck te zijn,
overmits het fchijnt dat defe verfieminge
van de Adderflange en de Murtreeen leccker
Overfpel is, van de natuyre. En dit is 't geene
de Egyptenaers, hier door hebben willen
te kennen geven.
De goude gebroken opene Trouwringh,
als gefeyt is, bediet niet anders, dan dat (èlf
de H. Wet, het Houwlijck, en de Trouwe,
dieder behoort tuiïchen Man en Vrouw te
we(cn, gefchent en gebroken is. En hierom
is defe fonde leer fchandigh.om datfe regens
de trouwbeloften itrijd , die door den ringh
Overvloed, Abondakza,
welgeftelder van wcefèn en leeden is, om de wort uyrgedruckt : en zy wort oock aen
Minneluft en 'r OverPpel te pleegen, als wel
ander Ouder doer.
Hy wort fittende afgebeeld , om dat de
die Vinger gefteeckcn , die een Ader heeft,
die nae 't herte loopt , vertoonende dat de
*1 rouwe komt uyt het alderbemindfle deel
I.eedigheyr,waeruyt dit meerendeels voort
komt , hier van de oorfaccke is , zijnde diefel
ve een baermocder van de qiuede ge-
van 't lichaem, 't welck het hert is, fich ^er-
Eandende door de onderhoudinge van de
eloofde trouwe. Daerom foo k'onncn alle
dachten. Waer door Tohnu , in zijn bedde, andere mifgrepen verbetert worden , maer
dat is , in Lcedigheyt leggende , door den
hecten drcck, van een Swaluwe, is blind ge-
èit'^Q. nimmermeer gclijck QJOurtim j in 't leven
van ^llexander de Groote verhaelt , te weworden,
dat is, door de heeregenegcntheed
en van de ongeoorloofde gedachten. En
DaVid is mede door de onmatigheyt derfelve
ten dut , defe trou'wloosheyt door geene ver(üe>ij}en ka*
yvorden ver/acht,
EEh
AboNDANZA. Overvloed»
bevallijcke Vrouwe , hebbende een
krans om 't voorhoofd, die met verfcheiden
fchoone bloemen is geciert , in 't groen
gekleet en met goud geborduyrt , mette
rechter hand houd zy een Overvloets-hooren
vol vruchten, Druyven, 01yven,en verfcheyden
andere.in de llincker arm een bolfel
met Kooren-ayren , Geerfle, Rijs, Ertcn
en andere diergelijcke : Waer van men fïec
veele ayren op der aerde vallen , die hier en
daer geftrocyt leggen.
Schoon en bevaliigh üTe gemaelt, om dat
Over-

:
Overvïeea, Ovemeginge ofVertooghy &c. 40 z
Overvloet een goed en feer behaeghlijck
dingh is en een yder aengenaem , gelijck
daer en tegens de diere tijd leelijck en vervloecklijck
is , ftrijdig tegens de Overvloet.
Zy heeft een bloeme-krans , om dat de
Bloemen en Vrachten , die den Overvloet
maecken , alsGefanten of Voorboden zijn :
ry konnen oock bedieden , de vrolijckheyd
en de geneughte van dit brave gefcKchap.
De o-roene verwe en de goud e boorden
van haer kleed , bedieden de verwen van de
fchoone bloeyrijcke Velden , die ons een
overvloedige Ooghft beloven, en de Saffranige
boorden bedieden de rijpigheyt van 't
kooren en van de vruchten , die den Over-
vloet veroorfaecken.
De Overvloets hooren wordt genomen
gelijck Natalis Co'
van den Overvloets hooren geftelt is
Najaden /^etóew my^ntet appels,bloem en vruchten^
Geheylighten verrijci{t,m weelden engenuchten.
En vermits de Overvloed ,
een volheyt ge-
naemt wort, om datfe foo wel in de flincker
als rechter hand geladen is,fbo ftroyrfe haer
Overvloed, hier en daer, op der aerde.
Domlnicui i^ncajanui heeft Op den Overvloed
Latijnfche dichten gemaeckt,die by ons zijn
naegevolght
Sietaen't Saffiram^h Veld^en Ceres met haer vruchten.
Die duyfentvout ons fchenckt haer ^eegen engemchten :
De tar.kens van den boom met appels \ijngclaen.
En 't holle Druyfk^njyvch^en neemt het voetfel aen.
Hier loeyt de Os 'vit veld, hier gaen de J^eytjens grafen,
Hier fchencktmen vette room uyt fr'ijfche MeUick/blafen,
De Boffchen voeden 't Wild, en 't vifken jftjfl de Zee,
En 't yinxkcn in de locht dat quinckeleert in vree.
\ySegh nu eens dertel Menfchl watfoudy van den Hcere^
yiVan Hemel,c/éerd en Zee, noch eenighfins hegeeren i
Abondanza.
En ftaende Vrouwe , in 't goud gekleet,
Emet open armen , houdende d' Overvloets
hooren in d'eene,en d'andere hand op
eenige boflelen kooren-ayren , diewelcke
ftaen ter fijden van defe beeldenifle. En dele
is genomen uyte Medaglie van i^momM
P'tM»
:
Abondanza maritima.
Op 't waeter te maecksn,
CEres die fich vertoont met kooren-ayrea
in de rechter hand, ftaende voorop den
fteven van een Schip , en voor haer voeten
fal zy een kooren-maete hebben, daer kooren-ayren
in en boven over leggen.
Anders,
En Vrouwe die in de rechter hand een
ERoer van 't Schip, en in de flincker kooren-ayren
houd.
Overvloed,
En Vrouwe met een krans van kooren-
E ayren , houdende in de rechter hand een
in de flinc-
uyt de fabel van zAmahha ,
mes en Ovidius in 't I X boeck van zijne Her- boflel Hennip mette blaederen ,
icheppingh verhaelt, 't welck een blijcklijck ker de Overvloets hooren , en een tack van
teycken is van Overvloet. Waer over dit Brembeefien , of Pinxterbloemen , waer op
veele bondelkens fijde hangen.
Raciocinatione o Discurso*
Overweginge of Vertoog,
En bedaegde Vrouwe,in purper gekleer,
E fittende heel bedachtfaem, hebbende op
haere knyen een boeck, waer in zy de voorfte
Vinger van de rechter hand, houd, doch
een weynigh open , en mette ander hand
een roUeken, waer in gefchreven ftaet, in per»
fe^lo (juiefcit, dat is, Ky ft*^ i>''t volmaect^e.
De Reeden diewy difcours ofvertoogh
noemen, wort van den Philofboph,in 't 1 1
boeck van de Ziele , het Verftand genaemt,
en hy onderfcheyt ditfelve in tweederleye
flagh , d'eene wort pajjïbile , dat is het lijdelijcke,
en d'ander agente, dat is, het wcrckende
, geheeten : Het lijdelijcke verftand dan,
is het geene , 't welck de gedaenten aenneemt,
als mede de fantafien der dingen, en
dat van de imaginatie of inbeeldinge : Het
werckende verftand , is , dat de dingen toe-
ftelt en maeckt , die daer zijn een tnogentheyt
Van verflandige dingen ,
die aireede in der daed :^!Jh ver-
flaen. Noch meer, het lijdlijck verftand heeft
oock drie ftaeten of orden, /ff)^/?f is, wanneer
het alleen in de mogentheyd is ,
te weeren,
wanneer het noch niets heeft van de verftandelijcke
dingen , maer alleene haere natuvre
en weefen, Het tweede is,wanneer 't de
£ee ver-
1

40;
OverwegwgeofFcrioogh, Overwinmngey &c.
verftandclijcke dingen alrccde opeen fekere
maniere hceftjalhoewel wy dacr mede noch
niet wercken, en dat wortgcnacmt het verftiind
w hahitu^ dat is,in de bcquacmheyt. De
ilerde is , Wanneer het werck is verftaen , en
daer van geredeneert of veihaelt wort ,
dat wort genaemt 'maciu^ dat is in der daed
:
en
ViTTORiA. Ovcryeminge,
En Vrouwe in 't goud gekleet,houdende
E in de rechter hand een Granaet-appelca
in de flincker een Hehn j gelijck Hdicacrus
diefelvc belchrijft.
Overmits daer twee dingen voor al noodigh
zijn , om de Overwinninge te bekomen,
te weeten, Macht en Eendracht,d'eene
om den wegh te vinden, diewelcke noch niet
Waer uyt wy dan klaerlijck fien, wat faecke
hetoverlegh of difcours is , 't welck aen de
inbeeldin'^e hanght : en gelijck ^nflotcles op
de verhaeide plaetfe feyt , foo gebeurt dat-
""
1- -^'
' ' • <
'
' > felve tuffchen de inbeeldinge en tullchen de
onrdeckt is , d'andere , om diefelve met een
Manhjck gemoed te openen , foo wort de
overweeginge, gehjckhet gebeurt, tullchen kracht door den Hehn iiytgedruckt,die alle
de bevindelijcke dingen, en den fin felve, behalven,
dat de fantafien , die de inbeeldende
Hagen tegenftaet,die op 't hoofd gefchieden
om 't felve te quetfen : en de vereenighde
kracht totte Raciocinatie of Overweginge verftanden, worden door den Granaet-appel
brengen , geene materie of ftoffe hebben, uytgedruckt,die mette vereeninge van zijne
want het zijn geen materiale dingen die in korrelen by een getrocken is gelijck oock
,
de dappere Mannen , alle de gedachten van
veelderleye verftanden ,
ftoffe beftaen.
Sulx dat de Overweginge niet anders is,
als een oordeel en een difcours of overlegh,
darter gefchict over de fantafien , en de ge-'
daenten , die door de inbeeldinge worden
overgebracht : Welcke inbeeldinge, gelijck
wy in haere beeldenilfe hebben gefeyt,wort
gemaeckt in 't eerfte velleken van de herffenen
, en de overweginge of overlegh in het
tweede veileken, dat is in het midden, gelijck
oock de memorie of het gedachte leyt in
het derde velleken , nae het achterhoofd of
nae den neck toe gelijck Gakmu j kyx.'m\
VIII boeck de ufu partium , en K/z///« in zijne
^natomia in 't V II boex xii cap.
Met purper en van bedaeghd Ouder
wortfe gemaeckt , om de ftaetigheyt van de
'zeeden en manieren te verroonen.
De fpreucke in pcrfc£lo qmcfcit, vertoont ons
niet alleene de volmaecktheyt van de Overweginge,
maer oock,dat dielelve geen plaers
heeft, als in de aldervolmaecktfte dieren, tot
een onderlcheyt van de inbeeldinge, die gelijck
wy hebben gefeyt , oock in deonvolmaeckte
Dieren wort gevonden , wefende
de Overweginge een mogentheyt van de
verftandelijcke ziele , die de einden of uytkomft
van de dingen overweeght , om het
quaede te vlieden , en het goede te volgen.
Zy wort fittende gemaelt en feer bedachtfaem,met
een toegefloten boeck, om dat de
Overweginge of *t Overlegh, dat deel van 't
fnelle verftand is , dat deYpreucken overweeght,
en de dingen naedcnckt.
weeten te brengen.
EEn
tot eene meeninge
ITTORIA DE Gl'AnTICHI.
Overwinnm^ van de Oude,
Vrouwe meteen Maeghdelijck aen-
geficht , die door de locht vlieght hebbende
in de rechter hand een Lauwer of
Olijfkrans, in de flincker een Palmtack mee
een i^delaer onder de voeten , die oock een
Palmtack in zijne klauwe heeft , haer kleed
fal wit zijn met een geele wapen- of krijgsrock.
De Lauwer , Olijf en Palm , zijn van de
Oude gebruyckt voor een teyken van eere.
't Welck zy hebben goed gedacht , te vertoonen
, aen die gecne , die daer Overwinninge
van de Vyanden, rot weldaet van zijn
Vaederland , hadde te huys gebracht. De
reedenen daer van zijn elders genoegh ge-
om een faecke niet dickwijls te ver-
feyt ,
haelen.
Zy is feer dapper, want de Overwinninge
is foo veel te aengenaemer,al(re blijcklijcker
in dapperhcytheerfcht enuytmunt.Dirlelve
bediet de Adelaer mede: en daer over voor-
fèyden de oude Keyferen,door haere wape-
die zy over al mede voer-
nen en banieren ,
den , het goed geluck : laerende diefelve
voor haer heene draegen , voedende , daer
door , in de gemoederen der Soldaeten een
hope van deaenftaende Overwinninge,
Het
,

:
ScheefS'Overwtnmnge, V
Het witte kleed bcdiet , dat de Vidorie
fonder Unette van eygen fchande behoort
te aefchicden , wetende diefelve, verkregen
zijnde,met wijsheyt re gebruyckeni't welck
door de gede rijdrock wort vertoont.
V I T T o R I A nae de Medaglie van
DoimiiatMS,
VOor
de Overwinninge wort een Vrou-
we met vleugels gelchildert , houdende
in de rechter hand een Overvloetshooren,
en in de ilincker een Palnitack.
En dit zijn de twee foorten van goede-
diewelcke de Overwinninge methaer
ren ,
brengen, te weten,het goed gerucht ofte de
eere , en de Rijckdommen : en'teenefoo
wel als 't ander , wort om de reeden des
Oorloghs , met gewapender hand , van de
Vianden genomen.
ViTTORiA nae de Medaglie van
OttaviHs.
En Vrouwe gefchildert met vleugels,
Eftaende over einde op een grondfteen,
met een Palmtack in de hand , en in d'ander
een kroone met twee Slangen , ibo wel van
d'een als van d'ander lij de , noch een ander
Slange, diewelcke leggende, fich rontom de
twee andere heer flingert , mette woorden
van AsiA Recept a. Aldus fietmen 't
oock in de Medaglie van iy^ugufim,
ViTTORiA Naval E. Scheels-
Overwminge van Vef^dfiamu,
En Vrouwe gevleugelt,ftaende op de fte-
E ven van een Schip, houdende in de rechter
hand een krans , en in de flincker een
Palmtack, mette letteren ViBona Novalis
Vatore narvali come depinta da H^mani,
Wanneer de Vidorie op de fteven van Ó.Q5
Viands Schip ftaet,of wanneer die ter fijden
van een Trophee fiaet , alwaer Scheeps-gereetfchap
, als Roers , Anckers , Riemen en
anders gelegen is , datlelve noemden zy een
Scheeps-overwinninge : Waer over als de
Romeinen de Viólorie , van die van z^titium
op den Tyber hadden verkregen , naemen
zy alle de fteevens van de Schepen , en ftap.elden
die op malkanderen, diewelcke Roliri
genaemt wierden : Waer op zy alsdan een
ITTORIA Naval E. 403
verhael deeden van de oorfaecke derfelven.
In de Medaglie van Véfpafiama is een colomne
die van rtevens van Schepen is opgemaeckr.
Sulx als iemant de Scheeps-overwinninge
wilde afmaelen, kan men diefelve op d'eenc
of d'ander maniere doen.
Vi TTORiA nae de Medaglie van
Titus,
En Vrouwe fonder vleugels met een
E Palintack en Lauwerkrans. In dele maniere
wildefe Thm vertoonen , om dat hy
wilde dat die nimmermeer van hem foude
fcheyden. Alfoo maelden oock de Athenienlers
diefelve af, gelijck Paufanidi feyt, en
dat om dieièlve reeden als Titus.
ViTTORiA nae de Meda2;Ue van
(_/4ngUjtlU,
En Vrouwe ftaende op een ronde kloot
Emet opgcfpreyde Vlercken om te vlie-
gen , met een Lauwertack in d'eene , en in
d'ander een Laharo ,
zijnde een waepen van
den Keyfer , dat de Francoifen een Cornet
noemen, 'twelck men gewoon was voor
den Prins te draegen , wanneer hy felf in 't
Leger was , mette letteren Imperator Cafar,
ViTTORiA van de Ouden afgebeeld.
DE
Oude maelden de Overwinninf^e als
een Engel af met vleugels, en dickwijls
dat hy fat op den roof van zijne Vyanden,
tropheen voor hem, hebbende voor de borft
een Palmtack, met een Schild, waer in defz
woorden ftaen Vicloria ^Ugujli gelijck C/.2«-
3
diuma diefelve befchrijft.
V ITTORIA nae de Medaglie van
Severui,
E En Vrouwe öp een Schild , fittende mee
een Helm in de hand , welcke de Overwinnaer
toebehoort. En Lndui Venu maelt
een Vrouwe met een Helm op 't hoofd en
een Spiefte in de hand , en mette flincker
hadfe eenTrophé over de (chouder met feker
rooftot teycken van \'iClorie. Vcfpafianui
ftelt eenVrouwe,die daer ftaet by een Palmboom,
enfchrijftaen een Schild ludxaCapta,
Eee 2 Domi"

ij.04 Deurjtchttgheyt, V r
Domitianui maelt de yittom aldus af.
En gevleugelde Vrouwe, fettende d'eene
E voet op een Helm , fchrijveiide ineen
fchild,dat aen een boom gehangen is.en van
d'ander fijde van den boom is het met een
Trophc gederr,en een fittende Vrouwe,diewelcke
d'eene hand onder de wange hecfr,
zijnde treurigh in 't aengeficht.
DeCc Medaglic is ter eeren van Domit'iams
genagen,als hy Duytslant hadde ingenomen.
ProSPETTIVA. Deurfichtigheyt,
En Vrouw van een (choon en bevalligh
E opficht , liebbende aen den hals een gulden
keeten, alwaer een Menfchen oogh aenhanght
, houdende in de rechter hand een
Pa{rer,Lini;^el,Qnadrant en een Pasloot,met
een Spiegel, en in de flincker twee boecken,
alwaer op het eene gefchreven is Ptohmxus.cn
op 't ander yitelHo , het kleed fal van de voeten
af duyfter wefen, en van langer hand, fal
het allenskens lichter worden , alfoo dat het
hoofd het alderlichftc zy.
De Pcrfpe6iive is van de Griecken Optica
van 't geficht geheeten , als een eedele wetenfchap
van 't geficht,gegrondvefl: wefende
op wiskonftige en natuyrlijcke bewijsreedenen
; handelende van de natuyre en eygenfchap
van 't licht en de fienlijcke mogentheyt
, waer van wy in 't Menfchlijcke leven,
en in de algemeenheyt van alle dingen, geen
heerlijcker noch wonderbaerlijcker hebben.
De Perfpe£iive dan gelijck gefeyt ,
, is feer luftigh
en vermaeckHjck , en daerom wort de
Vrouwe oock fchoon en bevallig afgebeeld.
De keeten met het oogh daer aen , bedier,
datfe van 't gefichte harebenaeminge heeft,
als die gene,aieover de fienlijcke gedaenten
en fichtlijcke handelinge geheel geftelt is.
Door de inltrumenten wort haere aert,
gelegentheyt, en werckinge uytgedruckt.
In de Spiegel geven de rechte beeldniflen
haeren weerilagh,en om dat dele konfl: van't
rechte licht en van de weerüagh haer dienen
, fbo fietmen daer in een feer fchoone
verwonderingc,en daerom is de Spiegel hier
geftelt. En om dat dele wetenfchap bewaerc
wort in de fchriften van vermaerde Mannen
, foo is hier by gedaen het werck van
twee Schrijvers , diewelcke , om datfè daer
OSPETTIVA,
van fcer treffelijck gefchreven hebben ,
foo
zijn diefelve hier door feer vermaert,zijnde
defe konft door haer fcer gevordert en aen
den dagh gekomen.
De verwen van't kleed, van't duyfter nae't
licht oprijfende , zijn om te bewijfen dat de
wercken van de Perfpe^i-ve gemaeckt worden
door de klaerigheyt van 't licht , en door de
duyfterheyt van de fchaduwe,doch met een
feeckere dalingeof verlchietinge, nae de diftantie
of wijde, en de reflexie of wccrflagh.
En men magh in der waerheyd God da'ncken,dat
in de voorgaende,foo wel als in defe
eeuwe, geen Mannen ontbroken hebben,
diewelcke in allekonften en wetcnfchappen,
als mede in defe konft van Perfpcftivc door-
luchtigh geweeft zijn : onder welcke is
M. G'tovan, e^lbertidal Borgo, diewelcke, in wat
achtinge men hem behoort te houden, betonen
zijne veriTiaerde wercken , en infonderhcyt
zijne fchilderie die hy gemaeckt heeft
inde Saele van't nieuwe ralej'^s in Vaücano^
geheeten Clemeutha , in de maetfchappie van
il/. Chmibin zijnen rechten broeder, niet min
door de Natuyre , als in gelijckheyc van de
konft , uytfteeckende.
Prospettiva.
En Vrouwe die in beyde handen een Per*
Efpc^ive houd , hebbende een Quadrant,
Pafler en andere inftrumenten , die tot defè
konft noodigh zijn,voor hare voeten. Defe
behoeft geen breed er verklaeringe , aenge-
fien daer van boven breeder gelproken is.
Pellegrinaggio. Tclgr'mfchap,
En Man in de kleedinge van een Pel-
Egrim,maer die't halve hoofd gefchooreti
is gelijck oock de baerd , , hebbende van de
rechter fijde lange hoofd hayren , die hem
over de fchouderen hangen , infgelijx mede
de halve lange ruwe baerd , om de Egyptenaeren
te volgen, diewelcke in defer maniere
de Pelgrimagie afbeelden.
En dat om defe reeden, want Orivides uyt-
getrockcn zijnde regens de Giganten of
Reufen, hadde in thien laeren , nae dat hy
uytlandigh was , altijd met groote naerftigheyt
zijnen baerd en hoofd geftreelt , maer
daer nae wederom in Egypten gekeert zijnde
, liet hy fich fcheerèn, Pe jrgyptenaers
wil-

Pelgrimjchdp. Tesi,
willende uytdrucken dat zijn Pelgrimfchap
geliickigh was gewecft , maelden hem uyt,
t;elijck boven in de af beeldin;2;c gcfeyt is, en
hebben voorts dicfclve maniere gebruyckt
in alle foorten van Pelgrim/chp.p. Hy heeft
in zijn rechterhand een Pelgrimftaf, alwaer
een Swaluken op fit, om dat dat Vogclken,
nae dat de Oude daer wel op hebben gemerckt
, ^oo haeft als het begint te vliegen,
llch fcheyd , verlaetende Vaeder en Moeder
, levende verre afgefcheiden , als in Pelgrimagie.
P E S T E. Pf/?.
En Vrouwe gekleet met duyfter taneyt,
Ehebbende 't gelichte bleeck en vreeflijck,
de armen en beenen
\ hoofd verbonden ,
naeckt. 't Kleed fal ter fïjden open zijn,
flende, door de fcheure , 't hembd bevleckt
en bebloed , foo fietmen oock de borllen
vuyl en draegende, met een doorlchijnende
en ter iijden haer fal een
iluyer bedeckt ,
Wolf ftaen.
De Pefte is een befinetlijcke fieckte , ten
meeflendeel veroorlaeckt door de vervuy-
linge van de locht. Waer van niet anders te
fcggen valt , alfoo de beeldenilfe voor haer
felven klaer is. Alleen fullen wy God bidden
dat wy daer van geen ander kennilTe mogen
hebben,als door de Schrijvers,of van 't geene
wy van de Oude mogen hooren feggen.
Door den Wolf wort de Pefte bediet,
want gelijck Philofiratui feyt, foo fagh Pakmedes
darter over den bergh IcUo veele Wolven
liepen , waer over hy aen zJpollo ofFerhande
dede , hopende daer door 't gevaer van de
Pefte te ontgaen , 't welck hy vreefde hem
te genaecken. En men weet oock darter ten
tijde van de Pefte meer Wolven op 't Land
gefien worden, als anders.
En oude magere en vrceflijcke Vrou-
E we, duyfter geel in 't geficht, geheel onthult
, hebbende om 't hoofd een krans van
donckere Woleken , in 't duyfter blaeu gekleet
, wefende hier en daer met quijl en
vochtigheden befpreyt ,
verwe ,
geelachtigh van
fittende op eenige Schaeps- Lam-
mere- en andere vellen, houdende in d'eene
hand een geeiTel met bebloede knoopen.
Gelijtk defe beeldeniffe, door haere oud'
Philofophiey Sec, 405-
heyd en magerheyt,lclijck is aen tefïen,allb
is oock de Pefte door haere vreellijcke en
fchricklijcke vertooninge oock in 't gemeen
affchouwlijck en yfelijck. De geelh'eyt bediet
de ontfteeckingedes lichaems, wefende
die verwe , in de geene , diewelcke ongefont
zijn.
De Woleken vertoonen , dat het een eygen
werck van de Hemel en van de venijnige
Locht is. In Peft-tijden wordt oock de
Locht V eele met duyfler blaeu gefïen.
De vellen van verfcheyden beeften , bedieden
de fterflijckheyt , wefende de onrfteeckinge
der Locht niet alleen deMenfchen
, maer oock den beeften fchaedelijck,
om datfe uyt diefelve haer leven fcheppen.
De Geeffel betoont , datfe te gelijck op
een yder flaet , verfchoonende noch Ouder
noch geflacht , Rijck noch Arm, noch 3taer
noch waerdigheydt , noch wat het oock
foude mogen wcfen , waer mede zy te
rugge foude gehouden werden ,
haere ftraffe eenigh Menfch aen te fien,
PHILOSOPHIA,
om met
Nae deBefchrijvinge van Boet'm^ mette uytlegginge
van den Heere Giov. Zctratino Caftellini
, éit hy in de Academie der Fhilopinen van
TacnzA, o^&nt\\]ck verhaelde den i\ ohob.i6t^^
in de tegenwoordigheit van den Doorluchtigen
en Eerwaerdigen Cardinael Vde>is , en de gantfche
Vergaederinge van de E. Heeren Magi-
flraeten,
BOèt'm
befchrijft de PhHnfophie , dooreen
feer fchoone en geleerde Poëtifche vindinge
, op defer maniere : Hy verfien dat
hem een Vrouwe met glinfterende oogea
verfcheen , die boven 't gemeen vermogen
der Menfchen fnel en fcherpfichtigh waercn
, wefende van levender en ondoorgrondelij
ckerwackerheyt, nochtans feer bedaegd
van laeren , foo dat niemand foude gelooft
hebben , of zy was van ons Ouderdom. De
langhte haeres lichaems was twijfelachtigh,
want als nu voeghde zy haer nae de gemeene
maete der Menfchen , korts daer nae
fcheent, dat zy met den top haeres hoofdes
den Hemel geraeckte : lae als zy 't hoofd
noch hooger op hefte,drangh zy daer mede
oock felve in den Hemel,en bedroogh alfba
't gefichte der geener , dieder op ooghden.
Eee 3 Haere

40Ó
Philosophia r?ae de befcfjy/jz'wge van Boé'tius.
Haere kleedcren waeren van fecr fijne draeden
niet fcherpfinnige k.onlte,en van onverfcheytlelijckerftoffc
ge\veeven,en nae dat zy
felvc fcyde , foo hadlc diefclve met haer eygen
hand tocgeftek , en defe fcheenen als
rookige beelden, die een veracht Ou-ierdoni
hadde vcrduyllcrt. In de uytcrfte boorde
van 't kleed was een Griexfche n. P. geweven,cn
in de bovenfte een ©• Th. en tullchen
defe beide letteren Icheenender eenige trappen
uytgefneden , vvaer mede men van de
onderlle tottc bovenfte letter moght klimmen.
Dit felvc kleed hadden de handen eeniger
geweldenaers gefchcurt,enyder hadde
eenige lapkcns, foo vccle als elck konde mede
krijgen , wegh genomen. In de rechter
hand hadde zy eenige boexkens, maer in de
flincker voerde zy eenen Scepter of Rijx-
ftaf.
Wel te recht is zy van eerwaerdigh o\^'
fichr, want de Philofophie is groote eere en
cerbiedigheyt waerdigh, om dat :^y een Moeder is
\an alle vrye kpnflen, een Mecflerfche van alle :tc

Philosophia nae de hefchrijv'wge vm Boëtiiis. 407
gelijckmoedigli tegens
herrztochten des gemocds j gelijck S, ^ng*
de Civii.Da lib.ix in't i II eniv cap. daer van
fpreeckt. \Vy willen in dele plaeciè geen onderfcheyt
maecken van de Wijsheyt totte
Philofophie , gelijck van Setwca in zijnen 89
brief gedaen is , te weeren, dar de Wijsheyt
een volmaeckt goed is van 't Menfchlijck
gemoed , maer dat de Philolbj^hie zy een
Liefde , bec>eerte en vlijt om dele Wijsheyt
te bekomen. En dat is waerachtigh , lbo
vecle de beteycknilfe van haeren naem belanMit,
want de Philofophie bediet niet anders
als een Liefde rot Wijsheyt en Deugd
oock is een Philofooph niet anders , als een
Minnaer en Liefhebber van üeughd en van
Wijsheyt : Maer lbo 't geheele lichaem van
de Philofophie wort aengemerckt , foo ful-
]en wy feggen , nae de meeninge van Boetks,
dat zy datfelve is , dat de Wijsheyt is. Dies
hy die oock in zijn derde Profe noemt , een
Meeperfche van alle clenghdcn. In 't 2 b. 4 Prolè :
Een voedjler aller deughclen, In 't 4 b. I Profe, Een
•Weghhereydper \ant "waerachtige heht. Al te faemen
bynaemen,dieop de Wijsheyt paffen, gelijck
oock in der daed het geheele lichaem van
de Philofophie is : dieder drie deelen in fich
begrijpt, te weeren het wercklijcke deel,
't welck het gemoed bequaem maeckt in
de goede manieren : Het fpieglende deel,
't welck allede geheymniflen,vande Natuyre,
doorfniiffelt : Het reedelijcke deel,waer
in de Reeden beflaet , door de welcke men
ondcrfoeckende, het waerachrige van 't val-
fche onderlcheyt. En dit vereyfcht de t'faemenvoeginge
en eygenfchap van woorden
en bewijs-reedenen. Deelen , die alle drye
een volmaeckre Wijsheyd maecken. Dit
komt oock overeen mette andere bepaelinge
van de Wijsheyt, diewelcke 5e?wfl op diefelve
plaerfe invoerr , tot een onderfcheyt
van de Philofophie. daer hy feyt : Dit ü Wijs-
heyd datmen l^cme de Godüjel^e en Menfchlijcke dingen
enhaere oorfaeel^n, Welcke befchrijvinge , nae
mijn gevoelen , in fich begrijpt de drie deelen
van de Philofophie, Des Wijsheyts ampt
is de Godlij cke dingen te kennen : fiet daer
op aen het Contemplaüve of fpieglende deel,
't welck niet alleen door de Pfcjy/rca of Natuyrkenniffe,
alle natuyrlijcke dingen, doorfnufFelt,die
van Vererm voor werckingen van
een Godlijck gemoed werden gehouden,
:
aile rtoorniffen en maer oock door de Metaphyflca , of boven
Naruyr-kenniflc,die van ^^rif!cicics!o:choudcn
wort voor de aldcrgodlijxfiie : Want zy
fchoLiwt door de kennilfe de afgefcheydea
fubflanrien , wefentlijcke lelfllandigheeden,
en de Natuyre felve, teweetenGod. Zy
kent oock de Menfchlijcke dingen. Siet aen
de moralc aEliva,\\ei zeedige wercklijcke deel,
dat kent de oorfaecken van alle beyde. Sier
het rationale of het redelijcke ondcrfoeckende
deel, daer door komt men in de kennilfe van
de Godlijcke en Menfchlijcke dingen. Dewijl
dan de Philofophie , eenderleye bepaelinge
als de Wijsheyt in fich begrijpt , foo
komt het datfe oock eenderleye faecke als
de Wijsheyd is , infonderheyt in de kracht
van de boven-natuyrlijcke kenniffe,die zy in
haer bevat : die,door't aenfien van Anlhteles,
de eygen naeme van Wijsheydt verdient.
M, Tullius redeneerende in zijne Tufcnlaenfche
Vraegen van de Oudheyt der Philofophie,
feght dat die feer oud, maer haere naeme
nieuw is, en acht die als de Wijsheyt felve.
Overfulx , feyt hy, wie derf ontkennen
dat de Wijsheyt niet oud van daed en van
naeme zy ? te weten de Philofophie , die-
welcke door de kennilfe van de Godlijcke
en Menfchlijcke dingen , van de beginfèlen
en van de oorfaken , by den Ouden, de feer
heerlijcke naeme van Wijsheyt behiel. lae
de ^Qven Wijfen van Griecken wierden Scfhi^
dat is Wijle genaemt , en dat veele eeuwen
voor haer. Lieurgus, Homeru;, Vlyffes en Neflor
zijn voor Wijfe gehouden geweeft , van gelijcken
mede t^tUs , Tromothus en Cepheus , en
door de kennilfe die zy hadden van de Hemelfche
dingen , zijn zy Wijfe genaemt geweeft.
En al die geene die haere vlijt, in de
fpiegelingen der dingen, hadden aengewent,
zijn altijd Wijfe geheeten, totte rijd van Py-
thagords , die defèn naeme van Wijfe , al re
hooghmoedigh fchijnende , lietfe Pkilofophi
heeren, dar is,beminders van Wijsheyt. Sulx
dat de Philofophie even 't felve is , dat de
Oude, Sophia, dat is Wijsheyt, hebben gehee-
ten. Waer over men by Diog. Laerthm in 't
leven van Plato leeft , djt hy de Wijsheyt en Philo-
fophie noemt een feeckere lufi en begeerte van Godlijel^
Wijsheyt.
De twijfelachtige gedaente die nu kleyn
dan groot was,bediet,datfe als nu in de kenniife
der dingen befigh is, foo wel die beneden

4o8 pHiLOSOPHiA riae de he(chrijvwge van Boëtius«
den op der aerden als die boven in den Hemel
zijn , en dickwijls ftijjjjhrfe lbo hoogh
op , om de verborgene llofFcn te onderfoecken,
dat het Menfchlijck vernuft niet mach-
tigh is , diefelve te vatten. En daerom feyt
Bjcüus dat de Philofbphie haer hoofd dickwijls
fbo hoogh opfteeckt,den Hemel doordringende,
clat het gelichte der aenfchouwers
niet machtigh was haer te beoogen,
om dat de geheymnifl'en Godes,als oock fijn
weefen dat in den Hemel verborgen is,door
geen Menfchlijcke reeden of vernuft kan
werden begrepen, gelijck de H. Gregorim Na-
^iiviKcius Ceghz. Wat wonder is 't? Als wanneer
S'tmonïdcs de Hcydenlche Griexie Poëet,
van den Tyran Gaion wierde gevraeghr, wat
Gol\ was ? dat hy een dagh of tv>'ce uytftel
hebbende verkregen om fich te beraeden,
noch daer nac wederom driemael fbo veele
tijd eyfchtc als van te vooren , hy noch ten
laellen antwoorde , hoc kk^hct yceefen Gods meer
aenmercl;e, hoc het my duyjlenltr duncJ^ te "Wefen j ge-
lijck Cicero l.\ de Natuyre der Goden ver-
iiaelt.
Het kleed van (eer fijne draeden , bediet
de (cherpfinnigheyn van de voorftellen in 't
dilputeeren , van de onoploflelijcke ftoffe,
door de Philofophilche ftoffen , die door
haer felve bondigh en vaftzijn,inlbnderheyt
in de wercklijckheyt ontrent de goede zeeden
; het kleed is van haer hand geweven,
want het kleed der Wijsheyt is onoplolfelijck
, onveranderhjck en vaft uyt haer eygen
wefen en hoedaenighey t >
Xklenfchlijcke konft.
en niet door
Het is oock van gelijcken duyfter ,
voor
foo veele de onderlbeckinge van de verborgen
dingen van de Natuyre belanght, en dit
Ichijnt dat M. T. Cicero in zijnen B^denaer ftelt;
Je Philo/óphie , feyt hy , « in drye dcelm gedcclt^ in de
duyfurheyt van de Natuyre , in de fj^itsvindi^hcyt Van 't
rcdcnccYcn en in 't levenden in de mameren. En fbo wy
de Philofophifehe wijle willen aenmercken,
foo fullen wy feggen , dat het kleed door de
duyflerheyt van een verlloft ouderdom verdonckert
is,om dat de Philofophcn geiriCenlijck
flordigh en veracht gaen , op zijn Philolbophs
, dat is , met oude beroyde en beniorfde
kleederen. Arm en naeckt gaet de
Philofophie , niet lbo fecr door nooddruf-
tigheyt, als door cygen v/ille, gelijck Socratcs
en iX^othnkii i die gekJeet gingen met vuyle
facken, bloots hoofds en bloots bccns. D/o-
gcnes v/as gewonden in een doncker flaefs
kleed , en morlligh , fittende in een tonne.
Macr alhoewel clitwaeris, foo fullen wy
daer van een veel waerachtiger reeden ge-
ven. De kleederen van de Philofophie zijn
bedeckt met een oude dnyfterheyt, want de
Philofophen hebben van ouds af 'tgebruyck
gehad, lich met een fpitsfinnige donckerhcyc
te omfchaduwen. De Egypt'enaers verbergden
de Philofophie onder duyftere deckfelsvan
fabulen en verborgen heylige beelden.
Pithazoras kleede diefelve met een Ideed van
duyitere teyckenen. Empedocles met raetfelen.
Prota^oras metingewickelde verfierlelen. Plato
met verborgen finnen. Gorgids met fantafien,
met vallche en tegenllrijdige voorllcllingen,
van dat alle dingen zijn en niet zijn. Leonone
felf met mogelijcke en onmogelijcke ondervindingen.
L^r'ifloteles met duyftere fêtpaelen
en een f \vaer gevveef van woorden : Waer
over hy zijne gehoor-plaetlc c^croamatica
noemde, diewelcke des morgens gefchiede,
alwaer van de alderhoogfte en fpitfvindigfte
Philofophie , behoorende totte fpiegUnge
van de natuyrlijcke dingen en redenkavelinghlche
difpuyten, gehandelt wierde. Dies
hy oock eenige boecken zJcroamatici geheeten
, in 't licht gaf , die de verborgene konft
van de Peripatètifche fede inhielden , diewelcke
^lexandcr Magnus , zijn difcipel , terwijlen
hy in Afien tegens Darmm lagh, gefien
hebbende , daer over aen t^rijhteks , door
brieven , klaeghde , van dat hy de fchoone
geheymniften der Natuyre,hadde ruchtbaer
gemaeckt. Waer op (yirtfioteks aenfiende de
duyfterheyt , waer in hy diefelve gewickelt
en in 't licht gegeven hadde, antwoorde dat
hy diefelve aifoo hadde in 'thcht gegeven,
als offe niet uytgegeven waeren,gelijckmen
by t//. Gcllium in 't XX boex i v cap. kan naefien.
U&{é boecken wierden (^ufcultatorii of
de Phyftco auditu , dat is van 't natuyrlijck gehoor
genaemt , diewelcke, gelijck o^r//?o/f/«
meep.de , niet konden werden verftaen , indien
men diefelve , door de onderwijfinge
des Meefters , niet hoorde uytlcggen. Hier
uyt bhjckt het , waerom de oude Philofophen
, met oplet , de Philofophilche konfte
met duyftere fêtpaelen , vermomden : willende
aen 't volck vertoonen,datfe van ^ecn
andere wijden verftaen zijn, dan die haer
werck

Philosophia nae de hefik 'efchffjvinge van Boêtfus. 409
werck daer van maeckten , en vaft in haer breed bewijs doet,om te beweeren,dat dele
gemoed behielden: endickvvijlsfpraecken zijne meeninge oprecht zy, daer toe aen-
zy duyftere dingen , en die buyten 't fpoor trcckende verfcheyden Schrijvers en Hiero-
liepen,om datlè in te grooter geloofen aenfien
fouden komen, gelijck Luc'nmus'wiTXya
gliphifche beelden, waer mede hy zijn voor-
Itei bcvelhghc. Doch alfoo dit rotte verkli-
tTaemen-fpraeck van Midllus in zijn derde
o-efchil van Vah^gords feyt , dat het genoegh
ri nge van de beeldniife vveynigh voordcrlijck
is , fuUen wy dit alleene feggen, dat de
was , dat de Philofophie , in de verborgen
dingen der Natuyre , uyt haer felve duyfter
griexlche ©, een teycken was van de Dood.
En dit heeft hy alleene gedaen om de doliu-
was, al wierder noch niet een meerder dnyfterheyt
van een fwaer-fchaeckelinge wn
woorden , en een verfcheydenthcytvan oubolli'7-c
mecningcn bygevoeght. Sulxdat
ge der geener ce openbaeren, diewelcke Boeüum
qualijck hebben verftaen , want in dele
beeldniiïè bediet de n Praólka , dat is daedwerckinge,en
© Tbeorica, dat is fpicglinge, in
Boctm de Philofophie met een doncker kleet welcke twee deelen de Philofophie beftaet.
afbeelt,om de eygene fwaerigheyt van hare Waer over de Koning Tneodorkia fchrijvende
ftoflfen , en de duyfterheyt van de termen en aen Boethm, aldus feyt : Ghy hebt geleer t niet "wat
fetpaelen , daer de oude Philofophen haer dlej^fimigheyt de (picgleiide Phdofophie , met alk kaere
in hadden gewickelt. In de uyterfte fbom deden , moet overdacht yi'orden , en door "Wat reeden de
van 't kleed leeftmen dat een griexfche P. n.
geweven was , van vvaer men met leeckere
"wcrcklijclie , met haere onderfcheyden , yoordt gelcert,
Welcke deelinghe t^uguflinus in zijne Stad
trappe , tot boven toe , klom , alwaer een Godes in't vi 1 1 boeck beveftight,feggcnde,
griexfche Th. 0. en geen T. ftont,tegensde de I(onfl der l'Vïjsheyd beflaet in 't yeercl^^en in de [piegem
meeninge van den Schrijver ,
gelijck veele
boecken feer leelijck zijn bedorven. Want
tulTchen defebeyde letteren is een groot onderfcheyt,
ftreckende d'eene ten Ieven,d'ander
ten doode. Want © is by de Griecken
't geene C by de Latijnen is, zijnde teyckens
van condemnatie of veroordelinge en de
Dood gelijck T by de Griecken ; , en A by
de Latijnen teyckens waeren van abfblutie
of quijtfcheldinge. De Ddta, wierde voor
uj^ftel van tijd genomen , om de faecke wel
over te fien j gelijck by de Latijnen N L.
non liquet , genomen wierde , dat het nietgeoorloft
was, om als nu te oordeelen, Waer
over S, Hieronymm over S. Marcm de T voor
een teycken van faligheyt en voor 't Cruys
Helt, om dat /. Chnflus, onfe leven felve, daer
aen heeft gehangen , om de faligheyt en het
leven aen het Menfchlijck geflacht te verieenen
: En is die van de oude Egyptenaeren
altijd genomen geweeft voor een beeld van
het leven : 't welck oock van veelen,ten tijde
des Keyfers Theodofti geoordeelt is , als
wanneer door zijn bevel , alle de Templen
der Afgoden in AJexandrien, waren te gronde
geworpen , alwaer , onder andere , het
beeld van Serapu , als mede andere fteenen
gevonden wierden , alwaer de letter T was
op gehouwen ; gelijck men op veele plaetfen
kanfien. Waer over de Schrijver een feer
linge : Waer o\er het eene deel yvercklijck^ , en 't ander
fpieglende magh "Worden genaetr.t. Het ffieglende deel
dient daer toe, datmen de oorfaccken der Natuyre , en de
oprechte "waerheyd doorfie. En van deie twee dee-
len, is de driederleye onderfcheydinge , die
wy hier boven hebben aengeroert, niet verfcheyden,niet
foo feer omdat de derde, (die
rationak genoemt wort , of die in reeden beftaet,
en die de oorfaecken onderfoeckt,vaH
Plato , gelijck tAugiifiiniu verhaelt , daer by
fbudegevoeghtzijn ) fbude overcoHigh we-
fen,gelijck Sencca in fijnen xxvi t i brief feyr,
eenige hebbent aldus bepaelt , de Ti-Ijsheyd be-
loet daer il, datmen de Godlijck^
f enMenfchlijckc dingen
kenne : eenige laeten uyt , en h^cre oorfaecken,
Welende de rationak difpuceerlijck ,
ontrent
de oorfaecken van beyde gemeene deelen,
te weecen van deGodlijcke en MenfchHjcke
dingen. Want foo veele z^ugnflimn, als voo-
ren, beveftight , foo is 't hier niet tegenftrij-
dlgh, dat aüe oefninge der jVijsheydin de "werckjnge en
in de fpieglmge [oude beflaen : En niet min , is de
tv/eede, tegen de derde ilellinge, ftrijdigh.
In 't kort : de Philofophie beftaet in de
PraEiijcke en in de Theorie, De PraSlijcke is dc
daedwerckinge van de Zeeden- of Wellevens-konft
, en de Theorie is de fj?iegel-konft,
diewelcke hoogh is , en houd den eerften
trap in waerdigheyr , maer den laeften door
haere fwaerigheyt in't verkrijgen: En daer-
F ff om

4IO Philoso?hia tjae de befchr^v'wge van Boëtius.
om is zy van Boetius boven op den trap geftclc
, en de Pradlijck , onder aen den voet
deflelven. Weicnde alderlichft re beginnen
en zijnen voet om laegh re Hellen, om alfoo
van rrap ror trap hooger te kiimmen : Aengclïen
'tbeginfel van te Philofophtren , ge-
trap tot trap, rotte kennilTe van grooter dingen,
op te klimmen , die totte alderfwaerfte
ipieglingen be'iooren : want die raeckt geen
lichaeinlijcke dingen gelijckde daedwerc-
,
kende,die mette handen en oogen bewerckt
werden : Maer de fpieglende openbaert fich
aen de verftandige finnen , en overweeght
met het verftand de oorfaecke en de waerheyt
van de natnyrlijcke Phyfïca , en van de
boven-natuyrlijcke Metaphyfica , waer in de
Tbeoria beftaet.Éen woort dat van hetGriexfche
Theoreo heerkomt : 't welck foo veel bediet
alsinfien ofopmercken; waer van de
Theatra of fchouplaetfen oock haeren naeme
hebben. En die geene die alle dingen fiet,te
weeten God, wort by haer Theos geheeten. En
wefende Thcta de eerfte letter van 't woord
Thcos of God , foo kan men oock feggen , dat
diefclve in 't bovenfte van den trap geftelc
zijnde, gelijck als het wit, merckpael en einde
is , van op te klimmen en tot hem te komen
: En foo men wil letten op de ronde
fpherifche beeldnifle van defe letter ©, foo
vertoontie een ronde , met een dwers-lijne,
als een pijl , in 't midden : een reycken dat
wy onfe gemoed tot God moeten ftieren,en
vaft in hem houden , als het opperfte wit
Want het eynde van de Wijsheyt en Philofophie,
is, het hooghfte goed, 't welck God
is. De Philofofhie leert den Menfche T^ijneu Scheefer
l(ennen , feyt tyiri\ioules. En (^uguftims feyt in
zijne Stad Godes in'tviii boexixcap.
^at het Philofopheeren is God lief hebben. Plato houd
dat God het opperfte en waerachtige goed
zy, en hy wil dat een Philofophus een liefhebber
en nae volger Godes wefen fal: Voorder
feyt hy , dat in de zeedelijcke Philofophie
ran het opperfte goed gehanddt wort, fon*
:
der het welcke men niet kan faligh worden.
Defe zeedelijcke Philofophie is dePraólics
of wercklijcke , alvvaer de n beneden aen
den ladder ftaet ,
bediedende datmen door
de trappen van de zeedelijcke Deughd , als
lijckoir//?:)/V/fx,in zijne Mtaphyftca, feght, zijn
van Gerechtigheyt , Stcrckheyt , Wijsheyt,
Maetigheyt, Grootmoedigheyt, Heerlijck-
oorfproni^ neemt van fich te verwonderen, heyt, Mildigheyt, Goeddadigheyt, Goeder-
in kleyne"din;^en , die eenige twijflinge aenticrentheyt en andere Deughden , opklimt
brengen, en allenskens verder gaende, foo rotte opperfte trap , dat is tot het uyterfte
begintmen oock van groote dingen te twijf- eynde, en het hooghfte goed , 't welck God
len , en door de kennitle die door de kleyne is , onfe Schepper en hoofd van alle deugh-
dingen verkregen wort, foo opent zy, door
haere daedwerckinge het verftand , om van
den. En in 't xvi 1 1 boek xxxix c. beweert
^uguflmus, dat de fpieglende Philolbphie bcquaemer
is om de verftanden te oefFenen,
als om 't verftand met de waere Wijsheyt te
want de wercklijcke Philofo-
verlichren :
phie is die geene , die door 't middel van de
goede zeeden,doet, datmen de waere Wijsheyt
verkrijght , en dat met reeden : Want
de TheorUa, dat is de fpieglende of befchoulijcke,die
overleyr en onderfoeckt de waerheyt
van de dingen , maer de zeedelijcke
Pradijck of daèdwerclcinge , die ftelt de
Waerheyt in 't werck,als mede het welleven
en alle andere deughden, die ons dienen om
totte hooghfte trappe tot God te klimmen,
die onfe rufte , beleyder , wegh , eynde en
merckpael van het falige leven fal zijn ge-
;
lijck Boetiti! in 't 1 1 1 boex rx Profa vcrhaelt:
Dat het volmaec/(te opperjïe goed de "waere gduckfaeltgm
heyd is, en God het opperflegoed.
En gelijck nn God her begin , wegh , wit
en eynde is van onfe geluckfaligheyt , alfoo
behooren wy oock in dit leven, onfe voeten
te ftellen op de trappen van de goede zeeden
en deughden, foo haeft als wy beginnen
te wandelen , en diefelve, totten eynde toe,
vervolgen , ter tijd wy het opperfte goed
hebben verkregen , en daerom moeten wy
noyt van klimmen ophouden. Zijt altijd naerm
fiighy "want gelijc /{die den ladder op klimmen , tiiet ruften
voor Ky tot haere hocghte gekomen v)n , foo "Weeft ghy
ooel(^alfoo genegen, om in t goede altijd hooger en hooger
te glimmen, feyde t^gapetus de Grieck. En 'ti$
ieecker datmen door de oefningen van de
zeedelijcke deughd, en door nedrige dingen
kan klimmen en opftijgen totte Hemelfche
en Godlijcke ; en dat door de gelijckniffe en
over een kominge van de dingen, gelijck Pe»
trareha fulx uytdruckr. lae in alles watter in
defe Werreld gefchaepen is , hoe kleyn het
oock

oock zy ,
Philosophia me de hefchrijvinge van Boêtius. 411
daer in openbaart fich de Maje-
fteyt, voorfienigheyt en alderhoogfte goedheyn
Godes ; gelijck oock Mercur'm Trijmegi-
(Im in zijne Plmmder aen 't 5* cap. ièyt : /^or-
yoaer God , die /onder alle Nijdighcytis , blmckt over al
uyt, door alle deelkens ya» de Werreld, En Theodoretus
in 't 1 1 1 boeck van de Engelen , fey t : uyt de
fienlïjcke dingen "wort de onfienlijcl^ God gc/(ent , en die
•wel by fimcn ^ijHy "worden door de aerde en door de Waf-
fendefpruytjem, als door feeckcrs middelen gelcyt , om ds
f_/lerde en den Maecl^cr dergeyvaffen te aenfchouyvcn.
Om dit volkomen te befluyren , foo willen
\vy de peerle volkomenrlijck uyttrecken
, diewelcke in Paulo, het vat der verkiefinge,
Rom, I f^f . bewaert wort,alwaer hy de
onrechtveerdige Heydenen niet verontichuldight
, diewelcke alleen voor hare Goden
hielden de beeldniffe van hout , fteen,
vogelen, en andere ontallijckedieren,endie
geene kennifTe van den waeren God begeerden
te hebben : want hy is haer vertoont.
Daerom dat het geene dat i^enlijcl^ ii van God , openbaer
is in henlieden : ivant God heeft het hun geopenbaert,
"Want dat in hem onfienlijcl{^ is, namentlijcf(^:iijneeeu'\vige
Moger.theyd en Godheyd ,
yvort uyt de Scheppinge der
TVerreld doorfïen , dtwijk het door de gefchapene Crea-
turen verjlaen ^vort , op cLit ^y niet ^ijn te verontfchul"
digen.
Haer kleed is van eeniger geweldenaers
handen gefcheurt,waer van een yder eenige
ftuxkens of lapkens heeft wegh gedraegen,
fbo groot als hy kondc krijgen. De(e zijn,
gelijck Bcetiuf in de derde Profa van 't eerfte
boeck verhaelt , de verfcheyden naevolgers
of leilen der Philofbphen, die, door de verfcheydentheyt
van de verkeerde meenineen,
die een yder ftaende houd, veroorfaecken,dat
de Philofophie in verfcheyden ftucken
, gepluckt en geftroopt wcrt , die noch-
tans door haer felve vaft en (eecker is. Pitha-
gordt heeft zijn deel in de fpieglinge. Socrates
in de werckinge : die oock de eerlie geweeft
die de Zeedekonft in de Stad gebracht
zijn veele hoofden van verfcheyden Seden
heer gekomen , die regens malkandercn
ftreeden , al om te betoonen datfe oen fpieglender
verftand hadden , vcrfchillende van
anderen jae oock , dickwijls van haereygen
Meefter, vindende nieuwe gevoelens en reedenen
; gelijck als cJriflotdes Peripatct'icus , en
waer tegen Xenocrates c^cadcmicui ftrijdig was,
wefende beyde difcipulen van Plato. Xcnocra-
tes hadde Zcno tot zijn difcipel, die een O vcrfte
was van de Stoilche feóte of naevolgers.
De Overfte van de Epicurifche feóle was
Epicurui , die van zijn 18 laeren af te lytthcnen
quam, terwijlen c^rijloteles 'm Calchidcen Xcnocrates
in de Academie laefen , en veele andere
feiten die de Philofophie geweldelijck verfcheurden.
Pithagor^s verfcheurde de Philofophie
met zijn gevoelen van de belachlijcke
verhuyfinge cler ziele , en dat zy was geweeft,
eerfe in Ptthagords quam, in Ethalidcs, Eum
phorbus , Hermotmus , in Pirrm den Viflcher , en
datfe eens , nae zijn dood , in eenen Haen
foude verkeeren , waer over hy den Haen
tot een beeldniffe van de ziele heeft genomen
, en verboot daerom in zijn leven , datmen
geenen Haen mocht dooden. Waer
over de Philofooph Lucianus in zijne t'faemenfj^raeck
van Micïllus , Pithagordi invoert in
de ged aente van eenen Haen , en doet hem
fpreecken,dat hy is geweeft de Hoere ^f^am
fia, Crates, Cinifcuf, een Koning , een Bedelaer,
een Droft, een Ridder,een Kraye.een Kickvorfch
, en andere ontallijcke Dieren , aleer
hy een Haen was geworden. Op defe wijfe
verfcheurde oock Empedocks een naevolger
van Pithagoras diefelve mede , als hy fey t , doen
"Waer ick (en fongbsl-en , doen yvaer ic\ fomtijts een
Maeghdeken. Socrates fcheurde dit kleed op een
reys midden in tween, want hy nam de fpieglende
Philofophie van de natuyrlijcke faeken
der Werreld wegh, noemende haer Sotten
, die daer mede befigh waeren , gelijck
is ,
zijn beminde Xenophon in 't i boeck van 't le-
heeft gelijck Cicero en t^uiuflimis verhaelen , : ven Socratis verhaelt. Waer uyt dit fpreeck-
hoewel ^^ugufUnus leyt , dat de Philofophie
der Zeeden , al by de tijden van Menuriui
woord zijn oorfprongh heeft Quafupra nos
,
nihd ad nos , dat is , dingen die ons te hoogh xi]n , i^aen
Trifncgi^M uytblonck , die al lange voor de ons met aen, lek wil oock niet ofiderfbecken
Wijfen van Griecken heeft geleeft.P/'ï^o daer of hy felve op de zeedelijcke Philofophie
nae difcipel van Socrates , hadde de ^üive en veel pafte , en of hy was een verachter van
Contemplattve Philofophie , daer hy meeft de de Religie en van de Wetten van Ath^nen,
Rationale byvoeghde, diewelcke niet anders is en of hy oock een bederver van de leughd
als deDialcÜica of Redenkaveünge. Van Plato was : maer die weet ick wel, dat hy nieuws-
Fff a gie-

412
Philosophia ftde de bejch ^cbrijvtfige van Boëtius.
gieri >h was, om het (chcone al te ongebonden
ro fien, en al re vierigh te beinlnnen , en
dat boven de ernfthaf[ii;e en llan;4C manieren
dor Philo(bphcn : Soo dat ^i'.'m:icc:> in 't
XIII boeck van hem vcrhack : K\s Soaates
tllf d'm;jen verachte , foo 'wkrde hy nochuns \ii>i de
fchoonhtyt Alcibiadis^fva^i^fM , en van Jiijr.c giTcvoon-
lijc/^e orcotheyd en fidntvafligïxyt dts gtnueds afgctïoc-
recht beftraffer is. Noch roeyde hy die
meerder uyt, houdende dat de ziele gelijckeeuwigh
met God was. Een meeninge die
van ^uguflinui in 't x boeck xxxi cap. van de
Stad Godes verworpen wort. Hy roeyde
die uyt in de wercklijcke of cClive met zijn
ongeoorlofde Platonifche fpotlijcke liefde,
die van den Philofooph Dicearchm vervloeckt
is, als mede van Cicero in 't iv boeck van de
Tulculaenfche vraegen, hoewel hy Plato me-
de volghr. Ky verfcheurde het ten vijfden,
in zijne ongemanierde Republique , alwaer
hy de Vrouwen vermaent, datfe in de openbaere
worftelplaetfen fich naeckt mettc onbefchaemde
Mannen fouden oeffenen. Een
ibtte raed en die van den Poëet Emüus verworpen
is, feggende, dat het een begin vanfchande
is , als men T^ijn lichaem onder den burgeren naecl^t ont-
bloot.
^riflotcles fcheurde het kleed van de Philofophie
, bevveerende dat de Werreld eeuwigh
was, en dat God over de Werreldfche
dingen geen forgedroegh,en dat hy nergens
als op fich felfs dochte , en dat het goed ons
gelijck hy dat lifte-
elders van daen komt ,
iijck in zijn x 1 1 boeck van de Metaphyfica en
zijne moralen van de End(m'i vu boex xv c.
beweert. Ongeluckige ^riflotelesl geluckige
£i)^/.'.vf,diewelcke den Schepper des VVerreks
ea zijne Godlijckc vooriienigheyt feer wel
gekent heeft j gelijck in zijni boeck iii
Kijm,in 't iii boeck ix Rijm re fien is,dacr
hy 't al te faemen de regeeringe Godcs toefchrijft
, feggende in de xii Profa van 'tui
boeck :
Soo befchickt hy dan alle dingen, dien "Wy tccm
/(en : alhoewel hy anderen ried , dat zy haer gcjhntt hebben goed te "wefcn , en defc ugeujcl{_een Stuur
van den ommeganj^h der fchoonen . fouden
W ichren , ^vans, icydc hy, hd vult p'xaer, ah men
dii/chc raeckt , (L'Z mm l^n :ieedigh blijven
j gelijck
zijn leerlingh Xcncpbon getuyght. En aen
of Roer , ^vaer door dit geboww d:s Wcrrclts vj[i en oih
gcfchent "wort onderhouden» Een gevoelen, dat regelrecht
tegen deonbefchofre meeninge van
^riflotclcs ftrijr. De Stoiken hebben niet min,
d'ander fijde , als hem voorgcftelt vvierde, als d'andere , haer kleed in veele lappen ge-
dat hy de ièer Ichoone Hof-Iuffer Theodata
foude befoeckcn/oo liep hy al te vry willigh
fwheurt , feggende dat de Werreld een ziel-
daer heen , en zy dceden niet anders te faeinen,als
jocken en beerren, leerende hocmen
den Vrycrs in hare netten foude verltrickcn.
PAïfgroeydc oock leer dapper diefelveuyt
in veele dingen, houdende mede de verhuyfende hier van de vinders Diogencs Cmicus , en
fui'^e der zielen oock in de beellen : Maer Plato, gelijck Diog, Laertiiis in 't levcn van Ztno
zijne Porphijm PLtjnicus hielde , datfe haer al- verhaelt , die daer geweeft is het hoofd van
leen vernieuwden in de Menlchen.Waer van de Stoifche fedle. Diefelve fcheurde in der
f^tigiijliims de Civit, Dei x boeck cap. xxx , een waerheyt het kleed in de wercklijcke Philofbphie
geheel aenftucken, , door 't quaed
gebruyck van de zceden, toelatende de vryheyt
in 't fpreecken , noemende een yder
lijck Dier is, redelijcken verftandelijck.van
een ziellijcke , finnelijcke felfilandigheyr.
Dat de vrye konften onnut zijn, dat alle dolingen
en Ibnden even gelijck zijn , dat de
Vrouwen behooren gemeen te wefcn : We-
dingh, hoe oneerbaer het oock was, by zijn
eygen naeme ,
waer hy was,fonderdat hy op plaets of peribon
eenige acht nam j gelijck Tullius aen
Papirium [chrijft ,
loffende over al zijnen wind
Ickjiebbe defe dingen met bedeelde
yvoorden aen u gcfchreven,d'ie de Stoici rr.et vollen mon-
de uytjpreeclfen,'\var.t zy f(gge"dat de veefienfoo vry behooren
te -^iijn , ah het oprufpen, Zy dan beweeght
zijnde door dufdanige oneerbaerheyr , is 't
geen wonder , dat de Philofophie ibo f>;cr
met Boëtius in de 11 1 Profa klaeght over de
Stoiken en Epicureen : in 't befonder foo
heeft het hoofd derfelver fede het kleed
van de Philolbphie gefcheurt , (lellende het
einde van 't opperfte goed in de welluft en
in de rufte gelijck ^nfippus , , die, alhoewel
hy een difcipel van Socrates was , foo flelde
hy 't opperfie goed , in de welluil des licchaems.
^ntiflhenes zijn mededifcipel, flelde
dat in 't gemoed. Maer Epkurus in 't lichaem
en in 't gemoed gelijck Senecafeyt , : Alhoewel
Epicuriis fich beklaeght , dat hy van den
onwetenden feer qualijck was verftaen, verklaerende
dat hy 't niet verftonde van een

oneerbaere
raiLOSCPHiA meae
, dertele of geyle welluft , maer
van een rude des lichacms en van een gemoed,
dat vry was M\n alle on!:roetinge,be-
o-aeft mee de eenvoudige reeden , gciijck
Uerths van hciii verhnek. Doch daer mede
lapte hy het kleed niet , aengefien zijn einde
onvolmaeckt en quaed was, niet wefende in
de deughd en goedheyt des gemoeds geftelt
, om tot God onfe opperlie eynde en
goed te komen : Maer hy rfelde het eynde
ïn 't vluchtige enbroofe goed, ontkennende
beweerende
d-2 onfterllijckheyt der zielen ,
mede dat God geen forge droegh over de
vuyle , leelijcke en mifmaeckre dingen der
iVlenfchen. Noch hebben de Epicureen het
kleed meerder gefcheurtjWeghnemende het
reedelijcke deel. De Cnemci hebben dobbelt
, beyde het reedelijcke en het natuyrlijckedeel
wegh genomen, behoudende het
zeedelijcke gelijck Socrates.^riflochius roeyde
niet alleene het reedelijcke en natuyrlijcke
uyt , maer fcheurde oock het zeedelijcke
deel , dat hy alleene hadde overgelaeten,
weghnemende de verbeteringen , achtende
dat dit ten deele van een Pedant of botterick
heer quam , maer niet van een Philofooph
: alleens of een Philofooph iet anders
was als een onderwij (er van 't Menfchlijcke
gel]achte,gelijck Seneca'm fijnen lxxxix brief
verhaelt. Maer defe fcheuren en reeten zijn
veel geringer als de verkeerde gevoelens
van de Werreld , Hemel, Ziele en van God,
onfe eeuwige goed , by 't welcke de Wij (e
defes Werreks Sotten zijn. Laet de Sotten
en trouwloofe Menfchen vaeren met haer
gevoelen , door 't welcke zy het kleed van
de Wijsheyt hebben gefcheurt , waer door
zy niet den naem van Wij (en, maer van Sotten
verdienen : gelijck faulm haer in't i cap.
totten P.om. uytdruckt , haae gedachten , feyt
hy,
^ï^Vjjydf/, en haer onMerp.vidi^h herte is verdayjlert
geyvorden : duer ;?)' hrnfctven voor Mnjs kkldtn, :zij'i Ky
d\vaa ge-worden. Wekkers fbtte en bedrieghlijcke
Wijsheydt ten laeften van de waere
VVijsheyt wort verftroyt en verwart, gelijck
S.Hieron, tot Paulinum over de (preucke c^hdi^
verhaelt , en Ifalu feyt aen 't xsix c.ip. Ick^ fal
Xijncr yvijfen Wtjsheyt te niet doen., en het vcrftand z'i"-
der kloeck^» fd icl{^ verwerpen , de^vaere Wijiheytfal
de valfche te niete dccn,
Zy houd metten rechter hand eenighe
bocckvO , en metten fiincker den Kijif,
bejchrijvwge van boetius. 413
De boecken bedieden de naerftigheyt , die
die geenc doen moet,dieder wijs w il wefen.
Dies moet hy befigh zijn in't oplbecken
om de
van nutte en profijtlijcke boecken ,
Wijsheyt te verkrijgen, en hy moet lïch opheften
uyt den flaep van luyheyt en leedicrhgangh,
die anders niet als geyle Minne, haen
en fnoode werckingen plachten voort te
brengen , en die den wegh , om rotte Wijsheyt
te komen, toelluyten. En dit is 't '^eene
lioratm waerfchouwt
Eyfch voor den dagh een boecl^ en licht
En fUer dan dijngemocd en plicht,
NiK ^tgeen dat eerbaer dient betracht,
Ofanders. Afin en Nijd houd Wacht,
't Selve feyt hy breeder van 't naerftigh lefèn
der Socratifche boecken,om de Wijsheyt te
begrijpen. Pcrfiuf de fchimpdichrer weckt
den traegen fiuymers mede op, en noodight
hun totte Philofophie : roepende op 't lae-
ÜQ tegensde traege en floffe, datfe de Wijsheyt
Tullen verforgen , en vermaentfe totte
kennifTe van 't onderfoeck der dingen , dat
is, totte natuyrlijcke (pieglende Philofophie,
En laeger vermaent hyfe totte wercklijcke
zeedelijcke Philofophie , feggende : Ellendige
Mcnfch l (ie d'oorfaeclic der dingen en leer die verjïaen.
Voorts fèy t hy, If'at :(,ijn -wy ? of yeaerom yeorden
•vvy tot het leven geboren ? yi>aer toe is d'ordregeflelt ?
van yvien de merckpaele en de jocte he-\\-eginge ? hoe ycy
maete in Kijckdom fuUen houden , "wat bchoorlijcJ^ is te
•Wenfchen. Jiat niütighcyt dat harde geld in jich heeft,
Hoe veele wy het barderland en de lieve vrienden fchul-
dighT^^tjn. Hocdani^h God bevolen heeft, dut ghy wefen
fiilt , en hoedanighghy in de A^cnfehlijcl^e dingen geRelt
Kijt. (_AUe defejdccken, feyt hy, moet ghy keren,
Soo ilfet dan van noode,dat ghy den flaep
en ledighgangh verjaeght , als vyanden van
de konli,en ichadelijck om Wijsheyt te verkrijgen
, diewelcke door 't keeren en leefen
der boecken verkregen wordt , zijnde daer
van wercktuygen en gereetfchappen. Ifdoras
(eght , dat altede nuttigheyt heer komt van 't leefen der
boecken, en van 't overwegen : en 'tgcene Wy met Weeten ^
dat keren wy door 't leefn ,•
en
:
dat ivy hebben gt leert,
bewaerenwy door de ovoweginge : waer over oock de
boecken ftomme Meeflcrs genaemt :^i'pi.
De Scepter bediet , dat de Wijsheyt , die
in dit werck van Boctins voor de Philofophie
wort genomen , een Koninginne is van alle
vrye konften , die van hier worden roege-
Itelt, OvvrUJx al.bo de Wijsheyt en Philo-
Fff 5 fophie
^

414
Philosophia naede befchrtfvtnge van Boetius.
fophie kenniiïe hebben van de Godlijckc en
Menfchlijcke fheken, die zy in haer begrijpt
in de fpieglinge en in de werckinge,roo worden
van haer gemaeckt alle de geleercheden
enkonften,diedaerfïjn of in de fpieglinge of
in de werckinge. En zy (telt als oe werckende
oock de Bargcrlijcke Wet toe,dieder onder
de zecdclijckc Philofophie of £rWa be-
roept haer in zij nen Redenaer en Tu fculaen-
Oghy Ph-lofophie ! ge-
fche vraegen aldus uyt :
Icyiflcr des levens, oyiderfoeckfier der deughd, uyidrijf]ier
der vehreeckcn , ycat foudcn niet allecne "wy , macr "wat
fouie het j^ant(che MenfchUjcl^ leven kpnncn -^ijn , [on-
der u ? Ghy hebt de fkeden ^eboWWt^en hebt de verflroy-
de Adcnfchcn tn de vereenin7e des levtns tefacmen peroepen.
In welcke woorden de Philofophie Koninghlijcke
werckingen en eerrijrelen van
Konin^inne,werden toegefchreven.

Philosophia me de hefihrijvifige van Boëtius.
en Wijsheyt mocht deelachtigh worden , en
overlulx bequaem zijn totte regeeringe des
Rijx. Waarover t^rifloteles in zijn Rhctorica
fefht, dat de JVijfe bequacm is om ie rcgeeren. ^tta-
Itii , de Meefter van Sencca , beweert , dat hy
een Koningh is : Maer acn Sencca fclieen het,
dat die meer was ais een Koningh , want hy
kofl den Koningen Wetten voorfchrijven,
om wel te regeeren : l-i'i'-t rry dunckt, (cyt hy,
dat die meer regeert , die'tgeoorloft is , den Regeerders te
heihajfen, gelijck Seneca iii zijnen C V 1 1 1 brief
getuyght. Wy lullen wijders feggen, dat de
Koningen met wij (e Mannen te raede gaen-
de, het geene doen, dat van een wijfe raed is
voorgeftelt : En daerom als Vcf^afiamu eens
vol groote vreughde en blijdfchapjtuflchen
twee Philofophen ftont, riep hy uyt : O goede
€od l geef datkk over den pVijfen magh gebieden , en
:y» "wederom over wy. En om het voordeel dat
hy uyt haer ommegang trock, (èyde de Koningh,
dathy niefwdde dat voor den JVijfen, de deure
[oude :!iijn gefloten , gelijck Philojlratus in 't vijfde
boeck verhaelt.
Daer is oock niet aen te twijfelen, of der
Wijfen raed, het Philofopheren en de Philo-
fbphie, zijn groote hulpmiddelen om wel te
regeeren, gelijck Plutarchus wijtloopigh verhaelt.
M. i^ntoniui de Keyfer,wort oock geprefen
,
dar hy de Philolbphie in zijn borft,
tonge enmondhadde, dieoockdickwijls
defe peerle van Plato plagh te verhaelen , dat
diDi de fïeede» geluckigh foudcn ^^ijn , foo de Philofophen
Mochten regeeren , of dat de K^yfcrs mochten Philofo-
fheeren, gelijck fulius Capitolinm in zijn leven
verhaelt. 't Welck oock de Keyfer V^eodofus
aenmerckende, dede zijne beyde foonen Ho»
noritis en t^rcadius , by eenen wijfen Man c^rfmmm
te leeren , diewelcke , fiende dat de
Meefter , terwijl hy haer onderwees , voor
haer ilont,en dat fijne kinderen hooghmoedigh
faeten,wierde de Keyfer over haer vergramt
, doende haer van de Koninghlijcke
cieraeden berooven, haer vermaenende dat
het beter waere,dat zy op haer felf leefden,
dan dat zy met gevaer en fonder geleertheit
of wijsheyt fouden regeeren. Een fpreucke
die van Nicephorus feer wort geprclen. Met
rechte reeden wort dan de Philofophie met
een Scepter afgemaelt, die feer wel by de
Wijsheyt paftj want zy maeckt dat de Princen
feker en fonder gevaer regeeren ,
waer
van de Wijsheyt in 'i viii cap. der fpreuken
4ir
fèlve fal getuygen , dat door haer de Inningen regeeren
, en de TVetgevers het recht onderfcheydeii. Hugo
feyt,de Philofophie leert oprecht en wel regeeren.
Ditfèlve verflont Philippus de Koningh
van Macedonien feer wel , en daerom
vermaende hy fijnen foon ^lexander de Groote,
dathy de Philofophie, door de onderycijfinge van een Phi»
lofooph fonde leeren ,
ten einde hy geen groote misjla^en,
in't regeeren, fottde begaen, geltjc\tc/{, ieyde hy ,
pc»
daen hebbe, 'fwelckjny noch berotnvt.
De Koningen draegen , door de Philofophie,
een goede naem en geruchte , niet foo
feer om de Volckeren met Wijsheyt te regeeren
, als om wijs te zijn , en fich felve te
beftieren. Genomen wanneer een Koningh
fich felve wel beftiert , foo fal hy oock de
onderdaenen met vernoegen en algemeene
toejuychinge wel regeeren : Maer gelijck
het fwaer valt een eedel en moedigh Paerd
in zijnen loop te breydelen,ten zy datter iemant
op fit , die 't kort inbind , alfoo fwaer
valt het oock een vry Vorft,die niemant boven
hem kent , dat hy fich felve beftiere , ea
de ongeregelde hertzrochten van zijn gemoed
breydele: niettemin maeckt de Wijsheyt
en de Philofophie alles lichter. Want
de Philofbphie,nae de meeninge van t^n/?i/?pus
en andere, betoomt de tochten van 't gemoed,
't Valt fwaer acn een jongh Prins, dat
hy fich kan onthouden : niet te min is t-^/rxnndcr
Magmu door de Philofophie en de goede
manieren, feer kuyfch en ingebonden geweeft
; want hy toonde groote eerbiedig-
heyt aen deHuysvrouwe en de Dochteren
van Barius , die met fbnderlinge fchoonheyt
begaeft waeren, en hy hielt haer niet als ilavinnen,
maer hy eerde haer als zijn Moeder
en Sufters. lae hy toonde oock ontfigh aen
Rofamu: zijn feer fchoone fiavinne , die hy
trouwde , om haer geen geweld noch overlaft
te doen. Tot befchaemrheyt van fooda-
nige Heeren, diewelcke niet ongefchent lae-
ten,ick wil niet feggen hare flaven of dienftmaeghden
, maer fpaeren oock niet haere
onderdaenen ,
baer zijn.
alhoewel die eedel en eer-
't Valt fwaer dat ygelijck zijnen vyand
vergeve, infonderheytaen Princen; niet te
min heeft C^far DiElator , meefter geworden
zijnde van de Republique en van de Regeeringe,
de hertztochten der gramfchap, door
zijne Wijsheyt, afgebroken, en vergaf eenen
yge-

4i6 Philosophia;?^?^^^ befchr^^vrnge njAn Boëtius.
ygelijcken. De gemoeuercn worden door
de lalleringen en quaedfprekingen foo onrftelt,
darmen daer door een doodijcke haec
regens den lafleraers aenneemc , niet te min
hebben t^ugujlut , yffpaftanus en andere goede
Keyfers, geen onderlbeck tegens de quaedfpreeckers
willen doen, noch wrecdheyt gc-
bruycken , 'tzy met woorden of boexkens,
en dat door haere Wijsheyt : NVant de ton-
ge der quaedfpreeckers heeft geen macht
om het goed gerucht van een groot Prins,
die met wijsheyt en gerechtigheyt regeert,
te verminderen ; want haere goede daeden
doen den quaedwilligen (elve
en wercken ,
liegen. En hierom vergaf Paus Pias ii feer
mannelijcken die geene , die met fmaedwoorden
en (champere fteecken hem hadden
uytgeroepen , maeckcnde daer van leer
weynigh vverx , en hy wilde dat in een vrye
ftad , als JRomo: was , oock vry foude werden
gefproken. Dit is oock het leggen geweeft
van den Keyfcr Tibcrm , als men hem quam
klaegen , waer in hy betoonde , dat hy niet
veel pafte op de klappcrnie van lan Rap en
van'theeromnes. Want als iemant feyde,
darmen qiialijck van hem fprack , fbo ant-
WOOrde hy, Ind'un kl^bi een veld volfchoone bloemen
^noghfwande/ot, foo foude icl{_even'wel veelehoorcn, die
qualijcli^ van my fanden j]>re:e/;f». Dit VOOrdeel
trock oock eyintomus de Philofooph en Keyfêr
( danck moet hebben de Pnilofophie,
die 't hem hadde geleert ) van de quaedfpreeckenthey
t en ïaiteringe, dat hy nieuwsgierigh
zijnde ,
om re weeren wat van hem
gefeyt wierde, verbeterde al 't geene wat hy
in hem dacht berifpelijck te zijn; gelijck ^«/.
CapHolhnts verhaelt. Alle defe dingen zijn
vruchten van de Philofbphie , die de gemoederen
regeert, en beftiert diefelve metten
Scepter van Wijsheyt : Waer door alle
verftandige,oockin alle voorvallen,fbo wel
in voorfpoet als tegenfpoet konnen hcerichen
over de tochten des gemoeds : vaft
ftaende tegens alle beipringingen en aen val-
len der fortuy ne. Dhgenes ge vraeght zijnd e,
wat hy doch met de Philofbphie al hadde
gewonnen ? /n&«,antwoorde hy,/V/(>«Vf anders
hadde gewonnen , als dit alleen, dat 'uk onverfchrickt jïae
tegens afle aenvaUen der fortuyne. En Dionyfius de
Tyran , nae dat hy uyt zijn Rijck verdreven
was, en van eener gevraegt zijnde, wat hem
doch Pluto en de Philofophie hadde geleert ?
antWOOrde , dat ick defe fivaere veründamot def
frtuyne kan gcduidigh draegen. Hy bracht fich
felve niet om 't leven gelijck andere hadden
gedaen , maer hy bleef vaft en beftandigh
heerfchende over de tochten of quellingen
des gemoeds. Zy draeght den Scepter of
Rijxftaf om veele oorfaken : Want ae Philofophie
is een Koninginne van alle gelecrtheyt
en vryekonften,om dat zy den Princen
noodigh is om wel te regeeren,oock om dat
xy den geenen tot Koningen maeckt , die
haer belltten , raedende met haere Philofophifche
vryheyc ,
een lliecke te doen of nae
te laeten. En om dat wy door 't middel van
de Philofophie en van de Wijsheyt, in 't
v reedfiem Rijck van de geruilheyt leven,
alfoo konnen wy daernae ,
tot allen tijden,
plaets en veranderinge der fortuyne , heer-
Ichen over de gcnegenrheden, hertztochten
en ontftelteniflen des gemoeds, en ons felve
beftieren en regeeren met voor/ichtigheyt
en wijsheyt. Waer over Zeno beweert , dat
de wijfe Philofbphen ,
niet alieene waeren
Vrye, maer oock Koningen.
Philosophia.
En jonge en fchoone Vrouwe , die door
Ehooge gedachten is opgetrocken, en die
met een kleed is bedeckt dat in veele lappen
is gefcheurt : alfoo datter op veele plaetlen
het naeckte vlees doorfchijnt, nae 't versjen
van Petrarcha, dat de Philofophie arm en heroyt
daer heene gaet. Zy vertoont datfe eenen fteylen
en klippigen bergh wil opkHmmen, houdende
een gefloten Boeck onder den arm.
De Philofophie is nae 't ieggen van Plato,
een kennifle van alle Godlijcke, Natuyrlijcke
en Menfchlijcke dingen.
Defe Philofophie wort Moeder en Dochter
van de Deughd geheeten. Een Moeder:
Want door de kennifle van 't goede , komt
Liefde deffelven voort, als mede de begeer-
te ,
om inde hooghfte Yolmaecktheytlof-
lijcke en deughdlijcke fiecken te wercken :
Een Dochter wortfe oock gen icmt ; Wanc
indien het een (bodanigh gemoed niet is, dat
met veele loflijcke wercken , wel toegeftelt
zy,en in de deughd gegrondveft,foo placht
het de Philofophie niet veel te achten, noch
op haere naevolgers veel te paffen. Maer
alfoo het veel gemeender en natuyrlijcker
fchijnt,

Thilofephie, Toccherk» Rêemgierigheyty &c.
fchijnt , cl.it de Deughd , die een gefchicktheyt
van de wille is , kenniffe baerc , welcke
kenniflTe een bequaemheyc des verftands is,
( wefende daerom infbnderheyt de Deughd
voor oud afge-
van Cicero en van Maaohim ,
maek, diewelcke wandelende door klipachtige
plaetren,noch ten laeften een plaetfè van
rufte hoopt te vinden ) fbo behoorrmen de
Philofophie jongh te maken , als een Dochter,die
buyten 's weeghs, en in onbewoonde
om te vertoonen de me-
rufte, vliedende de flovei-nie, dieder onder
de Werreldfche ommegangh gevonden
wort.
Zy is qualijck en beroyt gekleet , om dat
een Menfch,die buyten de bewoonde plaetfen
leeft , weynigh werx daer van maeckt,
hoe hy zijn lichaem fal eieren en opproncken.
Zy is oock miïïchien daerom qualijck gekleet
, om dat zy weynigh voordeels by de
hoof(che Voflenlwantfers der Princen doet,
alwaer fich de deughtfaeme Menfchen en
Philofophen niet konnen kleeden : alfb datmen
wet kan gelooven,dat van die tijd af,als
haer Petrarcha arm en beroyt afmaelde , dat
zy federt dien tijd, haer ftaet weynigh heeft
verbetert , noch haere kleederen niet feer
heeft verlapt.
Het gefloten Boeck datfe onder den arm
heeft , vertoont ons de verborgentheyt van
de Natuyre, die,met haere oorfaecken, feer
fwaer,erf niet lichtlijck zijn te vatten, ten zy
datfe diefelve mette gedachten overweege,
befpieglende op 't fcherpfte de natuyre van
de vafte en natte lichaemen , van de flechte
en gemaeckte, duyftere en fchaduachtige.
4ï7
van die open of dicht zijn , die felden of
dickwijls zijn. De wefentlijcke en toevalli-
ge, en in alle dingen foo van planten,fteenen,
kruyden, vloeden,als allerleyeaerd-mijnen
van de werckin^en der Sterren , van de gcftaltenifte
des Hemels , van de maniere der
beweginge, van de tegenftellingen en inftortingen
der Menfchlijcker ziele, van haer begin
, van haer weefen , en van haere deelen,
van haer eedelheyt en geluckfaligheyt , van
haere werckinge en bevindinge , met feer
veele andere dingen , die dele niet ongelijck
plaetlen wandelt :
dedeelinge van haere geeft of aert , en van
een moederlijcke genegentheyt.
Voorts geeftmen door haere longheyd
zijn.
De Philofophie konde in verfchéydeti
te verftaen , de nieuwsgierigheyt van haere
vraegen , die niet onaengenaemer aen de
deughdfaeme verftanden zijn, als een dertel
manieren vertoont worden , doch 't is ons
genoegh , dat wy dit hebben gedaen om de
lichtigheyt van die het leefen, en om dat wy
en pocfèligh aengeficht is aen de oogen van
de verwijfde Mannen. Zy vertoont mede,
die niet willen verwarren, met raedfels buyten
de klaerheyt van die dingen, die verwar-
dat ofzywel doorhaer lieflijck en jeughdigh
Ouder aeolockt , foo deinfen veele,
ringe mede brengen , oock in de fchriften
van de befte Schrij vers^ en daerom kan mert
door de fwaerigheyt van den wegh,en door veele dingen , met lichtigheyt maecken en ,
de bedelachtige beroytheyt van haere klee- verklaeren. Oordeelende van defe alleen,
deren, wederom te rugge.
dat de Philofophie is eene eedele kenniffe,
Zy ftaetbedachtfaem,om dat zy eenfacm
is : eenfaem om haer fêlve te fbecken in de
die altijtdoor het verftand,in den Menfche,
fich volkomen maeckende , van 't gemeen
volxken weynigh geacht , en van Heer Onverftand,mifprefên
zijnde, haer befigh houd
in fwaerwichtige dingen , en die ten laeften
degeruftheyt des gemoeds en de rufte des
verftands geniet en deelachtigh wort.
IaTTANZA. Poccherie, R^emgierighcyto
En Vrouwe van een hovaerdigh weefèn,
E gekleet met Pauwe veeren, hebbende in
de flincker hand een Schalmeye, en de rechter
om hoogh gekeert.
^aüantia of Poccherie is een ondeughd,van
diegeene, die fich veel meer laetenduncken
aliïe in der daed zijn , of als de Menfchen
felve gelooven, pocchende met haere roem-
en derhalven wortfe een
rijcke woorden ,
Vrouwe met Pauwe veederen afgebeeldr,
want de Poccherie is medegefellinne, of gelijck
eenige Godgeleerde feggen,een Dochter
van de hovaerdie,'t welck door de Pauw
bediet wort : Want gelijck dat Dier , door
de fchoone veranderinge van zijne veederen,
fich veel laet duncken, daer 't felve geen
nuttigheyt van heeft , alfoo voeden deHovaerdige
haere eygen eerfucht , met een be-
G fondere
g g
;

^i8 Staet-bejiieringe.
fondere genade van God, diefe, (onder datfe
die waerdigli zijn, befitcen : Engelijckde
Pauw haere hovaerdigheyc vertoont door
eens anders lof,die haerdaer toe oprockcnt,
alfbo doet oock de Poccherie 't (elve door
hacr eygen lof, 't wclck door de Schalniéye
wort uytgebeeld , die haer geluyt en klanck
door haer eygen mond uytblaeft. De opgehevene
hand, bewijft oock daer van een vafte
en feeckere getuyghniire.
Politica. Stutt-heflicmge,
En Vrouwe die mette rechter hand een
EWaeghlchaele houd.Want de T?oMca vereffent
den ftaet van 't genieene befte , alfbo
dat d'eene door d'ander op defe aerde wort
verheven en onderftut : En dat met foodaenigen
geluckfaeligheyt , nis onfe fwackheyt
en brofe Natuyre , midden in dele ellendigheden,
machtigh is te begrijpen.
Planimetria.
En Vrouwe in een fchoone en luftige
E Landouwe, diewelcke door een luchtige
vertooninge met beyde handen een graedboge
houd , toonende door de konft en behulp
van dit inftrument de langhte en breede
van dit veld te nemen : als mede om alle
vlackten te vinden , en aen de voet van dele
beeldenilfe fal een Waterpas ftaen.
De Vlack-meetinge is een Geometrifche
konft ,
diewelcke de breede en langhte van
alle Landen meet , hoedanigh die oock mogen
welen. Oock wortfe voor een krijghskonft
verftaen, om de wijde,langhte en verheyt
te raceten , aUvaer een Menfcl\niet en
kan by komen. Zy meet oock alle platte
gronden, foo wel groote als kleyne, en daerom
heeftfe het Waterpas.
De Graetboge of S. ïacobs ftaf heeftfe,
om dat dit inftrument werckt door het
kruys , datmen voorwaerts en achterwaerts
fchuyft, alleene om twee dingen in 't gelicht
te krijgen , waer mede het diefelve haere
werckinge doet. En dit zy genoegh ten aenfien
defe beeldnifle, waer van in de Geometrie
wijder is gefproken.
Vlack-mcetwge^ Werck-diicdj &c.
Prattica of Werckdacd^ vanden.
Heere Itdvio MarioteUi.
PRaitka luyt by ons als 't geene by de
Griecken u^toilut, genaemt is : een woorc
dat tegens de Theorie geftelt wort. Want gelij
ck fich de Thcorïe keert nae de reeden en
nae de beweginge van het verftand , alfoo
keert fich de Prattica ontrent de werckinge
en aen de bewegingen van de finnen , fulx
dat defè fiende op de overpeinlende rufte,
die daer voornaemlijck is de beweginge
van de ziele,foo fiet de Prattica op de wercklijcke
rufte , die voornaemlijck is de bewe-
gingevan de finnen of bevindinge : betrachtende
de Theoria de belchouwinge van de alderhooghfte
faecken,maer de Pra6lica onderfoeckt
de benedenfte werckingen,te weeten
d'eene d'alderopperfte ,
d'ander den grond
van het geheele gebouw van de Menfchhjcke
overweginge,
Zy wort Prattica geheeten,van 't geene ai-
dat zy in
Om reede in 't werck geftelt is :
eeniger maete,gemeen is aen alle Menlchen,want
defe hebbende de beweginge , gelijck
een noodwendige eygenfchap des reedcHjcken
levens, foo kan 't niet zijn , of zy moeten
onder diefelve beweginge eenige hahitui
of bequaemheyt vatten. En defe bequaem*
heyt die door een geoeffende eervarentheyt
gedaenwort, wort Prfj/ficaof Werck-daed
geheeten. Sulx datmen door de Pra

Cjde de fpreeckwoorden van 'r gèmeene
volckjen , ftaende dan dcfe bepaelinge , en
yoornaenilijck. om dat de Pradijck gefeyt
wort , in feeekere maniere , regens de Theorie
teftrijden, foo worrfe lichtlijck afgebeelt
met dingen die van gelijcken onder malkanderen
verfchillen. Waer over \vy dan de
Theorie een jonge Vrouwe maecken, adelijck
gekleet, in Hemels blaeu , met het hoofden
handen om hoogh , en de beenen vanden
Paffer na den Hemel , op 't opperfte van een
trappe : Maer de Prattica kan men maecken
datfe oud is , met het hoofd en de handen
ter aerden gekeert , flechtlijck in taneyt gekleet
, met een groote opene PaiTer , waer
van 't eene been vaft op der aerde ftaet, leunende
daer op met de eene hand , met de
ander hand houdle eenliniaeloflootlijne,
fulx dat het eene been van den Pafler aen 't
bovenfte van 't Liniael raeckt , om alfoo te
gelijck , de Griexlche letter n te vertoonen,
door de welcke men de Prattka plagh uyt te
drucken , als mede door de de Theorie. En
gelijck wy fuUen feggen , dat de leughd ra.Gllgheyt
, vaerdigheyt, vlijtigheyt, bedachtfaemheyt
, moedigheyt , dapperheyt , langh
leven, hope, liefde en alles goeds bedietj alfoo
maghmen in 't tegendeel feggen, dat de
Ouderdoom langhfaemheyt , llaeprigheyt,
luyheyt , flappigheyt , bloodighey t, kort leven
, dood , vreele , haet , arghwaen en alle
quaed foude te kennen geven. En dat dit de
Prattka zy, is lichtlijck te gelooven, want zy
is een naevolghfter van de verouderde gewoonrejdie
lichtlijck bedrieght,zy let weynigh
op de reeden,zy is vol twijflingh,ftruykelt
dickwijls, en haet bitterlijck, die geene,
die in de Wetenlchappen andere manieren
foeckt, als de haere, in te voeren.
Het aengeficht om leegh gekeert, bediet
dat de Prattka alleen om leegh fiet , nae dat
deel van het aerdrijck , datle mette voeten
betreet : 't welck oock door de verwe van 't
dienftbaere kleed wort te kennen gegeven,
brengende een ander nut en profijt aen. En
de Prattka is niet anders als het gebruyck en
de nuttigheydt die tegens de Üeork geftelt
die niet foeckt het gebruyck van de
wort :
dingen,maer alleen de kennifiTe, in de welcke
zy haer, als adelijck, geruft houd. Dit felve
bedieden oock de handen , diewelcke op
twee metelijcke gereetfchappen , als dacr
P R A T T X c A of Werck'daed,
419
zijn de PafTer en het Liniael, het geheele gewichte
van het hoofd en het lichaem , drae^
gen.
De PafTer , gelijck wy fullen feggen , bediet
de Reeden ,
die daer noodigh'is in ajle
Menfchlijcke handelingen : Maer door de
Theoria gaet het punt om hoogh , en door de
PraBica , om leegh , want de Theork beiluyt
door de algemeene dingen de befondere,
't welck is een waerachtigh bewijllijck be-
Maer de PraBka maeckt uyt de be-
fluyt :
fbndere dingen, algemeene, 't welck een bcr-
dricghlijck befluyt is , ten meeflendeelin de.
tweede en derde figure van de reedenkave-.
linge, het zy datmen 't wil beweeren of ont*
kennen. En is de aerde ten aenfien den Hemel
, als een befbnder dingh , die de Hemel
evenwel in fich begrijpt.
Het Liniael, aengeraeckt zijnde van 't eene
been van de opene PafTer, tot een gebroken
hoeck , vertoont , dat gelijck de Theoria
fich voeght nae de eeuwige Hemelfche din-
gen, en die op haere maniere altijd vaft zijn,
alfbo heeft de PraElica haer vaftigheyt op der
aerde en in de aerdfclie dingen , diewelcke
veranderende en verdervende , van noode
hebben , datfè in eenige gedaente , by den
Menfche vaft gefet worden : Welcke forme
of gedaente in 't gemeen aengenomen en
in 't werck geftelt zijnde , als een regel van
de maete , plagh een maetftock genaemt te
worden,waer op Protagorxs fal gefien hebben,
als hy den Menfche een maete noemde van
alle dingen.
De Theork wordt maer een inftrument alleen
, maer aen de PraÜijck^ worden twee gegeven,
't welck zijn de PafTer en het Liniael,
om te betoonen dat de Theork is een eenigh
alleen, en een onverdeelige fake , als in haer
felve volmaeckt zijnde. De PraÜka is van
tweederleye flagh, te weeten van een Vrye,
en van een Mechanique , of die in wichtige
handgrepen beftaet. De Vrye fiet'rontom
't gebruyck van den ommegangh, en 't burgerlijcke
leven, wekkers lof voortkomt uyre
zeedelijckedeughden,om dat diefelve door
en defe
de oefFeninge verkregen worden ,
worden door den PalTer ,
die in der aerde
ftaet, uytgedruckt , hebbende geene gelijckmatige
einden , maer haere kracht is fich te
voegen nae de hoeveelheyt van de faecken
Alfoo Ichijnt oock dat de Zeedekonft geen
Ggg 2 ander
:

:
420 TdèH\che drift efgeeH, F
ander merckpael heeft , als de gewoonte en
het verouderde en geprefene gebruyck. Het
Handwerckige of Mechanique wort door 't
Liniacl uytgedruckt,'t welck door geineene
toefl:emniinge,haere vafle en feeckere macte
heeft. Hier uyt komt het , datmcn met een
vafte maete koopt en verkoopt , 't zy in de
begrooringe van geld of van waere. En om
dat wy gefeyt hebben, dat het gebruyck van
de reeden haer wit heeft, om de handclinge
by te woonen, alleen om de Gerechtigheyt
alfoo kan men oock feggen dat de Palfer een
regel is aen de Prailica, die foo wel d'eene als
d'ander , de verwiflelende en mededeelende
Gerechtigheyt vertoont , en dat foo wel de
Geometrifche als de Arithmetifche : waer
van d'eene door den PaflTer , die geen vafte
maete heeft , d'ander door het Liniael wort
uytgedruckt.
Furore Poetico.
Poëtifche drift afgeef.
EEn longhman levendigh van verwe en
root , met vleugels aen 't hoofd , en met
Lauwer gekroont , zijnde met veyl of klimops-bkederen
oingort,ftaeiide vaerdigh om
:
UROHE Poetico.
te fchrijvcn , hebbende 't hoofd ten Hemel
gekcerr.
De vleugels bedieden de vaerdigheyt ea
fnelheyt van het Poëtifch verftand , dat fich
niet om laegh , maer om hoogh geeft , feer
adelijck met lich voerende den roem of hec
goed geruchte der Menfchen, dat fich altijd
groen en fchoon voor vcele eeuwen vertoont,
gelijck fich oock de Laurier en klimop
lange groen behouden.
Levendigh en root wort hy gemaeckr,
overmits de Poëtifche drift, eene overvloec
van wackerheyt der geeften is, diewelcke de
ziele verrijckt van getaelen,en wonderlijcke
vindingen,die onmogelijck fchijnen,darmen
door de gaeve der
die alleene kan hebben ,
Natuyre , maer worden als fonderlingegaeven
geacht,die door een uyrnemende gunfte
van den Hemel worden gefchoncken. En
Plato feyt , dat de gemoederen der Poëten
door eene Godlijcke drift worden beweegt,
door de welcke zy dickwijls in haere geeft,
beeldenilfen van bovennatuyrlijcke dingen
begrijpen, diewelcke daer nae van haer op 't
papier geftelt en herlefen zijnde, nauwlijx
worden verftaen of gekent. Derhalven worden
de Poëten by de Heydenen , door een
oude gewoonte, Heyligen genaemt , en een
Hemels geflacht, Soonen van ^ upiter, uyüe^gers
van de Sangh-Goddinnen , en Priefters
van zylpotlo. En door 't fchrijven wordt vertoont
, dat defe geeft gebooren wordt door
veel oeffeningen, en dat de Natuyre niet genoeghis,ten
zy dieielve door de konft worde
geholpen en onderftut. Daerom feyt He*
ratiui
Segh vvaerom irj^ die I{an noch wefty
Den nacm moet draden \an Poëet ?
Siende op 't werck van de konft, om dat hy
niet kan, en door de Natuyre, op 't verftand,
dat niet weet.
Magnificenza. Prachigheyf^
Heerlijc/^heyt , Grootsheyt,
En Vrouwe in lijfverwe of incarnaet ge-
E kleet , met goude brooskens , hebbende
in de rechter hand de beeldenifle van Pallds^
en fal fitten op eene koftelijcke ftoel , of foo
ghy dielèlve te paerde wilt vertoonen ,
foo
ialfè diefèlve ftoel aen haere fijde hebben.
Pe bropskens waeren van d'oude Koningen

Prachttgheyt i gfootsheyt, Prelaetfhaptic» .421
gen gebruyckt rot een teycken van een Konini^lilijck
ontwerp , en wierden oock door
de Tragifche Poëten , in hacrc perlbnagieii
gebruyckt , om hier mede uyr te drucken,
onder wat llagh van Menfclien deheerlijckc
Prachtigheydt beltont, als hebbende de
kracht van vccle Rijckdommen noodisi;h.
Het beeld van PalUs , is tot een teycken
geftelt , om dat groote wercken behooren
defe Liefde by fich te draegen, datmen alles
Puelatura. Prelaetfchap,
Egyptenaers beelden DE een Prelaet af
met een leer eedel Hierogliphifch beek:
Want zy maelden hem met een flaend' uyrwerck
in zijn rechter hand, en met een Sonne
die eclipleert of fwijmt , in de (linckcr,
met defe fpreuck : Non nifi cum deficit (peÜatorem
habet , dat is, Ky heeft geen bcjchou-wcrs, dan alfje 'm U
gebreck w. Wacr door zy te verllaen gaven,
cerlijck en behoorlijck uyt vocre , anderfins
fiillen 't maer ydele wercken en fotheyt wefen.
De beelden nochtans diewelcke met
groote koftcn en weynigh nutngheyt , door
den grooten arbeyd en naerftighcy t der Onderdaenen
gebracht werden tot een eedel
,
dat of wel de Sonne feer klaer fcheen , foo
waerender geene die daer op letteden,maer
alleen, wanneer diefèlveeclipfeerde: Dat
oock alfbo een Prelaet , hoe deughdigh hy
oock mocht wefen, weynig navolgers noch
aenfchouwers hadde : maer wanneer hy
eynde,zijn werckingen van de heerlijckheyt
der Princen , en defe dingen worden alleen
met wij Ten en wencken gedaen, gebiedende
Hechts, Tonder dat zy felve eenige arbeyd of
moeyte, daer toe doen. En daerom is de
eclipfeerde of in eenigh gebreck of fbnde
verviel , foo waeren terftont alle oogen mee
morringe en ergerniffe op hem gekeert , als
ofzy een Son lagen die eclipfeerde , of een
mis^eboort van de Werk.
Zeetel by haer geftelt , welende eertijts ge- Ditfelve gaven zy oock,met het uyrwerck
bruyckt, voor een beeld van 't Gebieden. in de rechter hand , te kennen , en miffchien
MagNIFICENZA. Prachti^heytf
hebben de 70 Overletters , op dit Hierogliphifch
beeld, van de Egyptenaeren, gefien in
Grootsheyt,
En Vrouwe in goud gekleedt en gc-
Ekroont , fiende gelijck de Grootmoedigheyt
wort afgemaelt , houdende de rechter
hand op een Ovael , alwaer midden in gefchildert
is een ontwerp van een prachtigh
Palleys.
De Grootsheyt is een Deughd, beftaende
en
in iets groots en gevvichtighs te doen ,
daerom ilfe in goud gekleet.
Het Ovael of Ronde waer op zy de flincker
hand houd, geeft ons te verftaen,dat de
werckinge van de heerlijckheyt is,om Templen,
Palleyfen en andere wonderlijcke dingen
te bouwen, 't zy ten aenfien het Gemeene
befte, of tot eere van den Staet , of van 't
Rijck , of veel meer totten Godsdienft : en
alfoo defe kleedinge weynigh plaetfe heeft
foo wordtle een
als by de groote Princen ,
Heldifche Deughd geheeten ; waer van fich
c^ttgujJm roemde , als wanneer hy feyde, dat
hy Rpmen gevonden hadde van Tichelfteenen
geboüwt , maer dat hy 't foude naelaeten
van Marmor,
deCe. plaetfe Elaije , hoe heeiHjck^ :tij.n de voeten op
de bergen die het goede ver/(p>idigen , alwaer zy hebben
OVergefet,|tVyc^ de nyre of het uynverc/^ op de
bergen. Om uyt te drucken , dat de Prelaten
zijn uyrwercken van de Werreld , die de
Menfchen dienen rot een maete van alle bewegingen.
En daerom is 't noodigh dat zy
in alle haere bewegingen en manieren welgelchickt
en oprecht mogen zijn : Want
men fiet dickwijls dat in eene ftad veele
kloeken zijn, die alle daegen flaen, daer niemant
op let offe wel ofqualijck flaen,.of datter
iets anders aen haperrj maer indien daer
nae maer een verheven uyrwerck misftek is,
of buyten zijn tijd wijft , fulx dat het viere
flaet , daer 't maer twee flagen flaen fbude,
terflont fullenle daer op fien en morren, dat
de Meefter , en die de beitiennge daer van
heeft geen fbrge draeght ,
, en dat het verwarringe
macckt in alle handelingen : De
reeden hier van is , om dat defe kloeke niet
flaet als de andere gemeene kloeken : maer
dat het uyrwerck dient tot een regel e«
maete van alle bewegingen. Want de rijd is
een maete van de bewegingc. Tempm csl men^
furj. motiis. Alfoo zijn oock de Prelaten als
uyrwercken van de Werreld , gtüek op de
Cgg 3
ber-.

422 Trkkelwge m t gemoed, Compunctione.
bergen v.in waerdighcyt en heerlijckheyt,
tcneynde zy van een yder mogen gefien en
gehoort werden: En allo mocnenfc dan wel
voor haer ficn , datfè recht flaen en vroom
wandelen in haere beroepinge : Want alle
cogen zijn op haer geveft, en dienen rot een
regel en voordaed van andere. Wacr over
Cldudj^m fpreeckcnde van den Prelaec, aldus
ièyt :
'/^ Vermam u dit ge^adlgh aen,
Om hier ti oo^h toat op te flaen,
Datghy in 't nüddcn van dit rond,
Soo 'wijljelijcken leven l^pnt,
Opdat het Volck^u mocht }ie[^icHj
En openbaer ti doeden fioi.
COMPUNCTIONE of Prk/^lingS
int gemoed»
EEn Vrouwe met een hayren kleed , vol
bekommeringe en mistrooftigheyt, hou-
dende den mond open, als of zy wilde fpreken,
mette oogen die overvloedige traenen
uytftorten, ten Hemel gekeert, en een krans
van fteeckende Doornen om 't hoofd , houdende
in haer flincker hand een Hert , dat
.Gock met Doornen gekroont is, en de rech"
ter hand om hoogh , fteeckende de voorftc
Vinger recht nac den Hemel.
Met een hayren kleed en fchreyende
wortfe geftelt , om dat S, Chryfoflomm feyt
i^üeen de pricklingc in' gemoed doet
t
voor't hjicle
purper fchricken , en nae 't hayren kleed verlangen , èr-
minnende de traenen , vliedende de lachernien , ivant :^y
is Moeder van het ^veincn,
Twee Doorne kroonen worden "haer gegeven,
om d at David feyt, terwijl xy van de doorne
yvori gedruckt, foo wort daer door verftaen de
fchuld, die door de fonde is begaen ,
geftaedigh onfe confcientien prickelt en
fteeckt : 't welck door de Doorne kroon,
die zy op 't hoofd heeft, wort uytgedruckt,
wefende evenwel defe prickelinge , als onvruchtbaer
, niet genoegh , om aat diefelvc
gemeenlijck voortkomt,door vreele van de
ftraffe en kenniffe van 't quaed : Daeroai
wort haer oock een kroone om 't Hert gedaen
, om door de andere , de waerachtige
pricklinge van 't Hert uyt te drucken , diewelcke
voortkomt, door de onafmetelijcke
fmerte en rechte kenniflc , van dat zy God,
onfe opperfte Goed, heeft vertoornt, en zijne
gunfte verloren. En om dat de volmaeckte
pricklinge ofberou behoort vier leeden
te hebben , te weeten :
:
en die
I De alderhooghfte droef heyt , gelijck
aireede gefèyt is , en daeromme wortfe vol
rouwe en fchreyende gemaeckr.
II Dat zy een vaft voornemen moet
hebben van niet meer te fbndigen , 't welck
door 't opfteken van de voorfte Vinger wort
aengewefen.
III Dat zy een vaft voornemen hebbe,
om God haere fbnde te belijden ,
wortfe met de opene mond geftelt.
daerom
I v Ten laeften , dat zy gereet moet zijn
om de belofte uyt te voeren , 't welck zy
door de opgefteecken rechter hand beveftight
, en darfe te gelijck vaerdigh zy , om
goed te doen naer haer goed en heylighi
voornemen. '
MalvAG itA. Quaed-aerdigheytf
Schelmerte,
En oude Moorinne en feer leelijcke
EVrouwe gekleet in 't geel , , wiens kleed
befet is met Spinnen ,
doch foo groot dat-
men diefelve wel fien kan : en in plaets van
de

^luied'Aerdtghejt
de hoofclhayren falfe mee een dicke nevel
of roock omfchaduwt zijn.
Zy houd mecte rechter hand een Mes, en
mette flincker een Beurfe , die Hij f is toegebonden
, en op d'aerde aen de rechter iijde,
fal een Pauw ftaen met zijn ftaert in 't ronde
opgefteken , en van de flincker fijde fal een
Beer ftaen , die gram en verftoort fchijnt te
wefen.
Oud wort zy vertoont, om dat veele oude
perfoonen van quaeder aert zijn. En
itreckt fich de quaedaerdigheyt in alle dingen
, altijd ten arghften j gelijck' c^rtjloteks
daed diefchandtgh en la(icrlijcl{_is.
Het geele kleed bediet quaedaerdigheyt,
verraet , liftigheyt en veranderinge van gedachten
: in 't kort, defe verwe kan niet tot
cenige Deughd gepaft worden , om dat zy
geen vafte noch beftandige grond in fich
heeft.
De Spinnen op 't kleed , bedieden quaedaerdigheyt
, en de quaedheyt van ons leven
is den Spinnen gelijck , diewelcke , hoewel
zy fwack en teeder zijn, foo breyden zy
nochtans fekere bedrieghlijcke netten voor
den Vliegen , die daer in worden gevangen,
alfbo zijn oock de quaedaerdige en Ichelmachtige
Menfchen, die altijd befigh zijn,om
vallche dingen te verfieren , waer toe zy
gantfch zijn genegen ; gelijck Cajfiodorm feyr.
De dicke en groote roock die uyt haer
hoofd gaet , bediet , gelijck de roock voor
de oogen fchadelijck is , dat alfoo oock de
Schelmene, ^aedJ}reeckmge,^Q. 423
wreedheyt wierde genomen , want de E'>yptenaers
waeren gewoon Ocho den Koninghvan
de Perflen , met delen naem te noemeii,.
alfoo hy boven alle andere,de vvrcedfte was,'
diewijlhy, waer hy oock aen quam , alles«
met moorden en dooden vervulde , o-elijck
Pïcr'm in 't xLH boeck van zijne Hierogliph.
verhaelr.
In de flincker hand houd zy een Beurfe,
om dat de quaed-
die vaft is toegebonden ,
aerdigheyt niet alleen wreed , maer oock
leghr.
Zy wort een Moorinne gefchildert , om
gierigh is , heerlchende daer in een ongematigde
begeerlijckheyt en geld-dorft,'t welck
in den Menfche wreedheyt, bedrogh, tweedracht,
ondanckbaerheydt en verraderye
dat het fwart of duyfter gelijck Picrius ver-
,
haelt , by den Romeinen , voor een (chandlijcke
en fchaedlijcke gewoonte was gereeckent,waer
uyt mede dit fpreeckwoort is ge-
baert,weghnemende in 't geheel de Gerechtigheyt,
Liefde, Geloof en Trouwe, Godfaligheyt
en alle zeedelijcke en Chriftelijcke
deugliden.
komen, voor't fwiirt moet fich een R^meyn "wachten.
Van feer groote leelijckheyt ilfe gemaelt,
De Pauw iflfer ter eender fijde by gedaen,
om de natuyre van de quaedaerdigheyt afte
om dat de leclijc/(heyt een miftnaecktheyt is , v

424 ^aedwmgheyt, ^uali^ckverkreegen goedf &c.
De twee Icaerflfen betoonen,dnt de quaedfprekinge
het Vier ontfteeckt, den haet (eer
lichtlijck voedende. En de tonge , hoewel
diefelvc vocht is , is veeltijts een wercktuygh,
oni een Vier aen te ftcecken, dat niet
is te bkifiTchen.
De ftecckiige huyd van 't yfere Vereken
bcdict , dat het de quaedfpreeckentheyt eyp^cn
is te fteecken, nicc alleene het leven, ge-
niaer oock de eere
die door veel moeyte en
floverie is verkregen,
lijck het ylêre Vcrcken ,
en achtbaerheyt ,
MalevOLENZA. Qjtaedwiüigheyt.
En oude Vrouwe met ingevallen oogen,
E leelijck,onthult en mager, met een hoop
barnende netels in de hand , en een BafiUfc
ter fijden.
Defc komt uyc de Telve aert als de genegencheyd
, waer uyt de haet komt : Maer
om datle ioo aenmercklijck niet is, en meer
ingetrocken , ü::)0 iflTe een oude Vrouwe in
dele phets afgemaelt,om dat de Ouderdom
dielelve voortbrenght : En om dat de longelingen,
als van nieuws, in de Werlt komen
kijcken, lbo dunckt haer oock, dat alle din-
gen nieuw zijn,en daerom beminnen zy dieielve
; Maer de oude lieden, als wars zijnde
van alle dingen te iien, hebben lichtlijck van
alles de walge.
Zy is onthult , om te betoonen dat de
quaedwillige geen behagen fcheppen in de
jae zy ichricken daer voor
goedwilligheyt ,
als voor de Peft.die den Toeten ommegangh
befmetj 't weick de Bafilifc te kennen geeft,
die alleen met het gefichte den Mcnlchen
vergiftight. De magerheyr is een werck van
geftaedige hertfêer , dielê draeght over het
bekende goed en 't
evcn-naeften.
welvaeren van haeren
De Netel , gelijckfe tot de/e beeldenilTe
wel paft , alfoo paftfe oock aen de quaedfprekentheyt,
want gelijck de Netel fteeckr,
naelaetende een finerte fbnder wonde,allbo
taft oock de quaedfpreeckerwelhet lijf of
goed niet aen , maer quetft de eere , die hy
naulijx weet , watfe is ; gelijck cenigc Philofophen
feggen.Nochtans fo quetft en mishaeght
het een yder , wanneer hy fich vind
geraeckt jaezy openbaert , lïch in 't minfte,
wat ceaigh/ins de eigen eere magh aengaen.
E
A c Q^u isTo Cattivo.
Qualijck^ Mcrl^eegen goed.
En Man van verwe, gelijck de blaederen
die afvallen , ftaende gereet om te wan-
en de doorne in zijn kleed geheclin
delen ,
zijnde, rijt daer een groot ftuck ar ; waer
nae hy fich drayende , toont het misnoegen
dat hy daer over heeft : en in zijn rechter
hand, heeft hy een Kuyckendief,die fpouwt,
Hy is met dele verwe afgemaelt, om dat,
gelijck de blaederen van de boomen licht-
lijck afvallen , dat oock de goederen , die
qualijck gewonnen en verkregen zijn, alfoo
lichtlijck afvallen en verdwijnen. Hetfelve
druckt de Dooren mede uyt , want als de
Menfche wcynigh denckt , om 't goed dac
qualijck verkreegen is, alsdan verkrijght hy
fchaede en fchande.
Hy houd in de rechter hand den Kuycken-dief
, om te vertoonen 't geene t^ciatui
tot ons voorftel van den Kuycken-dief feyt
Ghy Kiuycl(cn~(iicf, ghy groote Fract,
ykn 't growwlijck^fchocken onverfaet,
Diefivclght en gulpt "Weer uyt u l(etl^
't Geflookn goed y ' geroofde deel
t
Ghy lilaeght u Moeder, al u leet,
: ^
ybange nood, u pijn en fweet.
En dat door't braeclicn en 't bedrijf,
V darmen barfien in u lijf:
yMoeder feyt, Soon "Weell te vreettf
Ghy hebt, van 't ww', geen fchae geleen
t^l fpoudy fchoon u vlees en bloed
Vat ii doch waer eens anders goed,
PaSSIONE d'AMORl.
QuelFinge offieckte der Liefde,
En Vrouwe die met d'eene hand een roe-
E de, en met d 'ander een Ichacle houd : alwaer
aen d'eene fijde Leeuwen, Beeren,
Wolven, wilde Swijnen, Hondenen andere
gedierten Tullen welen , van d'ander fijde
Talfe veele fteenen hebben.
Circe wort hier voor de Pa/Tïe of quellinge
der Liefde genomen , gelijck Ovidim verhaelt.
En (eyden de oude Schrijvers, dat zy
een machtige Tovercfle was , die den Men-
Tchen , naer haer welgevallen , konde her-
Tcheppen: willende daer mede de kranckheydt
of qucllinge der Liefde te kennen
geven.
De
,
:

^ue/imge. ^uelüngh over 's anders rvelvaerefj. Sec, 42 ^
De Roede iffer geftelt , om dat Homtrm
verhaek , dat , wanneer d&k Vrouwe den
Mede-gefellen Vlyffu haere toverdrancken
hadde ingefchoncken , zy diefèlve daer nae
niette Roede aen 't hoofd raeckte , waer
door zy in wilde beeften wierden herlchepr.
De fchale wil uytdruckcn , dat zy daer in
het Hip van die kruyden en van dien dranck
deede, waer mede men feyt datfe den Menfchen
van haer felfdede vallen, herfcheppende
diefèlve in fteenen en onredelijcke beeften;
gelijck daer van Ovklnu in 't xiv boeck gere Kuycken-dief.
van zijne Metamorphofs en yirgdm in 't vil Met fwart is zy o-i
den , hebbende ter iijden eenen verhongerden
Wolf, die daer ftaet als of hy iemand
wilde aenranden en verllinden.
Ramarico del ben altrui.
Qucllingh over 's anders "Welvaeren,
En magere Vrouwe in't fwart gekleet en
E onthult, merte rechter hand het hayr
uyttreckende, hebbende aendeflinckerborft
een Slanke , en voor haere voeten een maekleet
, overmits de gedachten
, diewelcke fich neygen rot fchaede
van zijn evennaeften,zijn treurigh en doodlijck
, wefende geftadigh vol rouwe en duy-
boeck van ^ntds gedenckt.
Dit geven oock de verfcheyden fteenen
en mcnighte van beeften te kennen , die in
defè beeldenilfe voor een afmaelinge van de
quellinge of hertztocht der Liefde zijn genomen,
om dat zy heerfchappie voert in die
Menfchen, die haeren tijd leedigh laeten
doorflippen , en die met groote finaeck, die
dingen omhelien , die voor de finnen lief-
lijck en aengenaem zijn : waer door 't verftand
verdönckcrt,en de reeden geheel wort
wegh genomen , haer fcheppende gelijck in
verfcheyden en menigcrhande llagh van
beeften, daer in volgende yders natuyrlijcke
treek, die mette natuyre van dit of dat dier,
alfoo feytmen dat de toor-
over een komt :
nige,Leeuvv'en en Beeren worden^de gullige,
Verckensjde nijdige, Honden;de fiockoppen
of vraeten, Wolven of ander ilagh,C7'c.
E
Tribulatione, QueUluge,
En Vrouwe in't fwart gekleet, zijnde
onthult , houdende in de rechter hand
drie Haemers, en in de fiincker een Hert.
Met fwart ilfe eekleet , om dar zy fvvarte
en duyftere gedachten heeft, die 't hert en
de ziele geftadigh uytdroogen , niet anders
dan of het Haemers waeren , diewelcke
met geduyrigh te ilaen , haer plaegen en
pijnigen.
De gefpreyde hoofdhayren zijn de gedachten
die fich onderlinge verwarren en
verfpreyen,tot verdubbelinge van de moeyïijckheden
en qucllingen, ofte aldus.
tyinJers,
En Vrouwe die droevigh en bekommert
E is , zijnde aen handen en voeten geboi>
fterniffe, die de ziele verdonckeren en 't licchaem
plaegen. En daerom treckt zy de
hoofdhayren uyt, overmits haere gedachten
bot zijn , en bedriegh lij eken gekeert mee
(Inerte en herten-leer.
't Welck noch klaerder door de Slange,
die acn haere borft hanght , is uytgedruckt ;
diewelcke , gelijckfe ièer kout venijn naer
't herte fchiet , verdovende de natuyrlijcke
hetre , waer door de Menfch by 't leven gehouden
wort , alfoo plaeght dit hertcn-lcet
oock de ziele, en doodfc, ilortende haer venijn
in de finnen , diewelcke in eeniger wijle
benijden eens anders welvaeren, en daerom
wort zy oock mager gemaelt.
De Kuyckendief heeft fulcken droefheyt
over eens anders welvaeren, datfe fich oock
uytftreckt over zijn eygen jongen ,
elders gefeyt is.
ONSIGLIO. F^ecipagh,
gelijck
•'--'ren , hebbende een gulde keeten aen den
hals,alvvaereensMenfchen hert aenhanghr,
en in de rechter hand een gefioten Boeck,
met een uyl daer boven op. In de flincker
hand fal hy drie hoofden op eenen romp
hebben , te weeten een Hondskop , die aen
de rechter fijde uyt fiet , een Wolfskop nae
de fiinckcr fijde,en in 't midden een Leeuws-
kop: Onder zijn rechter voet fd hy een kop
van een Beer , en van een Dolphijn hebben.
Dees beeldnis , kan oock anders nae dele
belchrijvinge van den Schilder werden ge-
teyckcnt,
Hhh Een

426 RaedJIagk C
Een goede Raedflagh , feght ^rt[loteia in
zijne Zeedekonfl:, fchijnt een rechtigheyt te
wefen , die beneffens de nuttigheyt ov fekcr
eynde fiet , waer van de Kear-nicelterrche
de Voorlichtigheyt is.
De Raedflagh , voor foo veel diefelve
Philorooph verhaelt , is geen weetenfchap :
want diefe weet die (becktfe niet.Zy is oock
geen giiünge , om dat de gifTinge , haeftigh
en Tonder overlegh gefchiedt : Maer een
Raedflagh gefchiet met rijpen raede en langheyt
van tijde. Zy is oock geen opinie, of
waen , om dat die geene , die 't door de
"W'aen of opinie heeft , datfelve heeft door
een bepaelinge doch Tonder raedflagh. Laet
wat voor een Take
ons dan ordenrlijck fien ,
de Raedflagh zy.
De Raedflagh dan is een overweginge en
overlegh , dieder gedaen wort , ontrent onfekere
en twijfelachtige dingen , dieder zijn
by der hand te nemen : aïwaer men met
reeden verkieft en beveflight het geene men
alderbequaemfl: acht , en waer door men tot
het deughdlijxre, nutfle en belle eynde Toude
geraeckcn. Soo veel als tot het gemeen
bdanght , Too zijnder, nae de onder wij finge
ONSIGLIO.
van t^ri(ïotelcs , vijfderleye Raedflagen , die
in 't beTonder uytmunten,en die door Raedflagen
gehandelt worden. Als te weetenvan
Tollen,Schattingen, en gemeene inkomflen,
van Oorlogh en Vreede , van bewaeringe
van Landen en Steeden , van voorract en
leeftochten, van inkomende enuytgaende
goederen , van de gelegentheyt eninfliellingen
der Wetten en Privilegiën , en Tulx nae
de onderwijfinge van cyinjloteks in 't begin
van zijne Rhetonca.
Oud wort hy geTchildert,om dat de oude
Man de i' aldtrbequaemfl om te racdjIa^en.V/cLnt haet
aert is Toodaenigh datTe rijp is , en datfe de
volmaecktheyt der kenniile en des verftands
heeft, van'r geene zy gefïen en gedaen heefr,
konnende de lonckheyt, door de korte tijd,
geen eervaringe noch rijp oordeel hebben,
en daerom behooren fich de longe te voegen
nae den Raed der Ouden. De Raedsheer
van den Keyfer i^gamcmno»,v:on in den
perfbon van Nejkr afgebeeld , dat hy drie
hondert laeren oud was : alwaer diefelve
AV//or de GriexTche longelingen , en in 't befbnder
t^gamemnon en (^chilles,die op malkanderen
vergramtwaeren,vermaent, datTe nae
zijnen raed als nae eens ouden Mans Touden
luyfteren :
Hoort wy, Teyt hy , ghy beyde dieJonger
:iijt ah icl{ ben, lekheb Moortijts met al \ecl dapperder
Mamen , ah ghy ^ijt , gemeenfehap gehailt : En noyt
hebben zy fnijn raed veracht , myt heb icl{fülcl(e gefien,
vochfalfe niet fien. En voorder bied hy den
Griexfchen Ridders zijnen raed aen j feyt
voorder ,
»^']ne Rücdflageny
En nochtans volghden zy
en deden 't geene ickhaer ried ,
daerom \olght ^y oocl^_
mijne Kaedjlagcn, ^vant het is beter te gehoorfaemen, lae
hy bied den Griexfchen Ridders aen, dat hy
die met zijnen raed wilde helpen, doch konnende
't Telve met macht niee uytvoeren ,
foo pafl;e macht en de wapenen den longelingen
beft , die daer veel op vertrouwen.
Hier uyt komt 't geene P/utarchm Teght , dat
die flad feecker behouden is , die der Ouden raed en der
jongen "wapenen gebruyclit : JJ'^ant de ^eughd is gewent
te gehoorfaemcuyen de Oude te gebieden. Oock WOrt,
boven al, geprelen , 't geene Homerus in zijn
2 Iliade verhaelt,alwaer de Keyfer (^gamemnon
een Scheeps-raed dede vergaderen, voor al,
van oude Mannen.
Die van Sparta gaven aen haeren Koningh
eedie oude Raeds-Heeren ,
die vanXifw^'«,
Caomes

Raedm
GtYorrtet wierden genaemt, dat is, eerwaerdi-
2e oude Mannen. En de Raed van Komen^
om dat
vvierde d.ierom de Raed geheeten ,
de Raedsheeren oude Mannen waeren ; ge-
lijck oVidiui mede verhaelr. Met groote
voorfichtigheyt maeckte de Keyfer (^gn-
nienmon groot werck van den Raed van NelloYy
en verlanghde om tien Raedsheeren te mogen
hebben, die Neftor mochten gelijck zijn,
noemende diefelve de Oude, die in den Raed
alle de andere Griecken (ouden overtreffen.
Het langhe kleed paft totte Raedflagh,
want foo wel in d'oude als in onfe tijden,
om meerder ftae-
waeren de Raedsheeren ,
tigheyts wille , met een tabbaert en een lang
kleed geciert. Root is het gemaeckt,om dat
het purper den Raedsheeren, en den Raedsheeren
het purper beft betaemt. Want die
verwe bediet Liefde , door de welcke een
Wijfè, met een brandenden yver, den twijfelachtigen
behoort goeden raed te geven,
't welck een werck van Geeftlijcke barmher-
is Raedflagh, geheeren ; of om dat dat balleken
op de borft hanght, alwaer de natuyrlijcke
Raedflagh is. 't Is dan geen wonder
dat HoratiHs acht , dat Tibulius geen lichaem is
fonder borft , maer dat hy een Man was van
Wijsheyc en Raedflagh, die in de borft fir,
ONSIGLIO. .
427
Defe goude ballekens, die de eedele kinderkens
waeren toegelaten,plaghten de Triumpheerders
in haere triumphen , oock voor
haere borft te draegen, gelijck Maaobm verhaelt
: fonder twijfel om te vertooncn, dat
defe triumpheerden door hare dapperheyt,
wijsheyt, voorfichtigheyt en goede raed.
Het Boeck in de rechter hand bediet, dat
de Raedflagh door de oefninge der Wijsheyt
, voort komt , en tot meerder krachr,
worter de uyl by gedaen , die van den Heydenen
voor een beeld van de Wijsheyt en
Raedflagh wierde gehouden : wefende Mincrva
toegewijt. Dit dier vlieght meeft by
nacht,om zijn koft te foecken, en heeft dan
een fcherp geficht gelijck , veele Natuyrlchrijvers,als
mede B.Angiicus verhalen.Door
welcke beeldniflfe vertoont wert , de Naerftigheyt
en de Nachtwaecken, waer in 't gemoed
van een Prins of Raedsheer moet befigh
zijn,van die daer Steeden en Volckeren
hebben te verforgen, foo in 't bedencken en
mette finnen te arbeyden,als om 's nachts te
overwegen,warmen 's daeghs moet uytvoeren
, wefende de inbeeldende kracht van 't
gemoed in de ftille duyfterheyt des nachts
veel fcherper en in meerder kracht : waer
tigheyt is. Het Hert wort hem om den hals
gehangen , om dat Pierm in 't xxxi v boeck
van zijne Hierogliph. fèyt , dat de Egyptenaers,tot
een teycken van een Raed befluy t,
een Herte afmaelden : om dat de waerachtige
en volmaeckte Raedflagh uyt het herte van de uyl een voorbeeld is , die den nacht
komtj't welck oock moet fuyver en oprecht meer als den dagh ondericheyt. Waer over
wefèn,om een goede raed te geven,als zijn- Homerui leght , het betaemt geencn Raedsheer, die de
de een heylige faecke. Suidas fey t : De R^ed' lafi en forge des Vblx bevolen is, gantfche nachten te flae»
gey'tnge is een heylige faecke ; gelijck OOck deRaed- pen : Want dieder Raedflaeght, behoort het
gevinge heyligh wort genoemt , dieder aendachtigh
wort beraedflaeght. 't Welck Ze«o-
licht te fien, al is 't fchoon dat het, voor anderen
, duyfter is , om het goede van het
datui van Epicharmo en Plato,door't aenfien van quaede , en 't wit van het fwart te fchiften,
Demodoces, verhaelt , dat een Rciedgevinge een heylige
faecke is. Tot vergelijckinge van de Egyptenaers
, lieten de Romeynen aen den hals van
en dat fonder vooroordeel offucht. Want
door een Raedflagh , die vry van fucht is,
worden dingen gefien, hoe fwaer en duyfter
de eedele kinderkens , een gulden balleken die oock Ibuden mogen wefèn : En wan-
op de maniere als een Hert op de borft draneermen flechts het duyftere deckfel des logen
, niet alleen daerom , gelijck Macrohim
meent, datfe Menfchen waeren die een Hert
hadden , maer oock om uyt te drucken, dat
gens van 't gemoed heeft afgelicht, foo fietmen
de waerheyd , door 't gefichte van 't
verftand, klaerlijck doorbreecken. Met het
Ibodaenigh Ouder door raed van andere afdruckfel van den Nacht-uyl, die ter eeren
luyden moft werden beftiert gelijck S. Pom-
;
pejus feyt , want bolla wort in 't Griex hulc, dat
van den Keyfer Domitiamu geflagen is , wilde
de Raed van R^mcn te kennen geven, dat diefelve
Keyfer een Prins van fèer goede Raed
en van Wijsheyt was gelijck hy in 't begin
,
van zijne Regeeringe bewees , alhoewel hy
daer me, van foodaenigen goeden begin, en
van 't gen-.oed van zijn Vaeder en Broeder,
zijnde voorgangers in'tRijck, ontaerde.
' Hhh
2 Boven

428 RaedjUgh, C
Boven (int fietmcn den uyl.by nachte en in 't
doncker alics doorfnuffelen , wat haer nood
i(j;h is : En als die op 't s^eflotcn Boeck ge-
flelt wort, wil inen dacrdoor te kennen lieven
, dat de Raedflagh, dienien met Nachtwaccken
en in 't doncker hadde overleyt,
oock moft doncker , dat is , verborgen blijven,
en darmen de gehcymp.ifrcn die geraedflaeght
waeren , niet molt openbaeren : En
dacrom heylighden dcoudeRomeynenaen
Confui, den God der Raedriagen,by de grootc
'Ctrctii of Worftelplaers aen den grond van
den Palatijnfchcn bergh, een Tempel onder
de aerde , om te betoonen , darde Raedflagen
behoorcn bedeckt en verborgen te blijven
; waer van Lvim Girakius breeder ver-
iiaclt.
De drie hoofden die hy in de flincker
hand houd , als van den Hond , Leeuw en
Wolf, als boven geleyt is , 7,ijn beeldnillen
van de drie voornaemile tijden , te weeren
van de verledene, tegenwoordige en toekomende
tijd, gelijck Mturohiui verhaelr. Want
de Leeuws kop in 'r midden geftelt zijnde,
bediet Aen tegenwoordigen tijd , wefende
7,ijne natuyre en aerr vafl: en fterck in de regcnwoordige
werckinge , diewelcke geftelt
is , tuifchen den verleeden en tegenwoordigen
tijd. Het Wolfs hoofd bediet den verftreecken
tijd, om dat dit dier kort van onthoud
en memorie is , 't welck totten verleden
tijd gepaft wordr. Het Honds hoofd
druckt den toekomenden tijd uyr, allbo dat
dit Dier quifpclfteert en lief kooft, uyt hoopedat
het war verkrijgen fal; welcke hoope
altijd fiet op den toekomenden tijd. Wy fullen
de(e. drie hoofden rot een beeld van de
drie rijden Rellen, om dat alle Raedflagen in
drie dcelen beftaen , gelijck D. Laatm feyt.
Eenander Raedüagh worr genomen van den
verleden , een ander van den regenwoordi-
gen rijd. De verleden rijd kan ons tot een
voordaed dienen , om met zijn gemoed te
letten , wat natie, volck of pcrfoonal heefc
{geleden , en om wat oorfaecke : op darmen
;
ONSÏ GLIO.
voert , ten eynde wy dat felve mede plegen
en uytvoeren. De tegenwoordige tijd dient
om te overwegen , wat wy onderhanden
hebben , om dacruyt tebeiluyten , dat wy
niet lullen voornemen 't geene ons behaeght
en de fmnen vermaeckt ; macr het geene,
dat wy nae de reeden fulien oordeelen, daer
ons, door den tijd, goed, en geen quaed van
fal komen. Daerom feght Dcmo(lhenes -. Men
Kicct clacr op niet ficn , "wat u ^>oor tegcifwoorcli/h aen^
l.icbt , mier "Wat mctter tijd , clacr uyt gebeuren mochtc,
Waer in hy raed het toekomende te voor-
fien , op datmen door reuckloosheyt , niets
ter hanil neme , maer datmen alles doe mee
rijpen en welbedachten raede,ten eynde wy
onfe eere goede naem en faem, niet verlie-
,
fcn. Hier uyt komt het dat dete drie hoofden
v.\n Picrto voor de Wijsheyt worden genomen
, diewelcke op defe drie tijden flet.
Waer over Scneca feght,«'nv7/i Afan moet op dcfe
drie tijden letten , te 'Weeten, om de tegenwoordige tijd te
hejehuken en uyt te deelen, den tocl^omendcn tijd te \oor'
pen, en de verledene t:jd te overdencl^n : ^va^t yvieop de
verledene tijd geen acht p.aet , die vcrüejl :zijn leven , en
"wie den toekomenden tijd niet te vooren cver'Weepht
, fal
in alk dingen onvoorfiehtigh in'tgevaer hopen, 'tWelck
alles door de drie hoofden, als door de drie
tijden, wort uytgcbeeldt. Een teycken van
Wijsheydt , Tonder welcke geen Raedflagh
kan volmaeckt gehouden worden j gelijck
Bernardns icght. En ^^riftotelcs feght in zijnC
Welfpreeckenskonft, dat de voorlïchtighey t
een kracht van 't gemoed is,diewelcke doet
datmen van goede en quaede faecken wel
kan raed plegen , als die tot een geluckigh
en f^ligh leven behooren , fulx dat rotte
Raedflagh, boven de Wijsheyt, die door een
de vooriich-
uyl op het boeck is afgebeeld ,
tigheyt noodigh is, die door defc drie hoofden
is afgefchilderr.
Door het Beere en Dolphijns hcofd , dat
hy onder de voeten heeft, wort uyt gedrukt,
datmen in de Raedflagen de gramichap en
haeftigheyt moet rer lijden ftellen ,
naedien
in gramfchap en
fich wachre , en door eens anders val leere,
het een leelijcke faecke is ,
oploopcntheit te vervallen, wannecrmen een
Vv'atmen heeft te vlieden , en datmen van de fake fil raedflagen en befluyren : Maer men
verledene toevallen een regel en richtftioer moet raedflaen fonder oploopentheyt,toor-
ne;iie,om de dingen eerft wel te overwegen
eermenfë in 't werck ftelle : fich re gemoed
nigheyt of haeftigheyt.
De Beer is een beeld van gramfchapen
voerende hoe dat andere haere faecken met dolligheyt , wefende een dolkopt en toor-
wijsheyt en voorHchtigheyt hebben uytge- iiigh Dier
Dt

Raedjl.#•
Df Beer mei beelden l^JMiwen bijt,
En doet een vuefjUijcl^e frijd.
feyt de Cardimic]

430 Rafernie , Bol/igheyt.
Rafcrnie , om dat die de Rafernie eygen is
oploopend en toornig van gemoede te zijn,
't welck den Menfch vervoert om regens
fich felve , regens God , de Natuyre , Menfchen,
dingen en plaetfenaen re vvercken.
De gebroken keetens hangende aen ar-
vertoonen dat de Rafernie
men en beenen ,
ongetemt is , en darter weynigh dingen zijn
die diefelvc konnen tcgenftaen.
In de rechter hand houd hy een Slange
als gefeyt is,om dat de H. Schrift uytdrucklijck
de onv'crfoenlijckc Rafernie door een
Slange uytbceld , die in veele krullen geflingert
is , en die een drievoudige tonge uyt-
fteeckt. En men (eyt datter geen Rafernie
te gelijcken is , by die van den t^^is , die-
Avelcke foo haeft hy voelt , dat hy geraeckc
wort, wort hy foo beeftlijck dol, dat hy niec
wort verfadight , ten zy hy met zijn venijn,
die geene gefteken heeft , die hem heeft ge-
quetft, of dat hy van doUigheyt fterft.
De Cocodril als of hy fIch felve wilde
dooden , daer door wilden de Egyptenaers
de DoUigheyt uytbeelden,want als dit Dier
bedrogen wort , wanneer het buyt meent te
vinden , foo fal 't tegen fich felve in doUig-
heyt en toornigheyt ontfteecken.
Furore. Rafernie , DoUigheyt,
EEn Man van fchricklijck opfichr, fittende
op veel Krijghs-wapenen re grimmen en
te brullen , wiens handen achter over den
rugge met veel keetens gebonden zijn, waer
tegens hy groot geweld doet om die te breken
, en fich met een barft op rer vlucht te
begeven, DoUigheyt is een dienaer van den
Krijgh, gelijck Virgdim finght
Daer "wortfechts Vier en vlam gehoon^
Want dolheyt drijft de "waepens voort.
En daerom wort hy op een hoop waepens
gefêr , om dat de DoUigheyt in den Krijgh
grootc plaetfe heeft, hebbende een gemoed
(lat tot wraecke ontfteecken is.
Hy wort gebonden om dat de DoUigheyt
een Sotheyt is , die door Reeden moet gebonden
en overwonnen worden.
Wreed is hy van opficht, om dat een oploopend
Man, door de fnelle kracht van de
de Natuyre en het wefen van
gramfchap ,
een wild gedierr,of iet,dat noch verlchricklijcker
is, aenneemti
:
Furore,
E U R o R E. R^ernie y DoUigheyt^
En Man dienmen de DoUigheyr in 't ge-
E ficht fien kan , wiens oogen met een
doeck zijn verbonden , ftaende in een vafte
en wackere ftand , om een boffel Pijeken en
Waepenen verre van fich te werpen , die hy
in zijn armen gevat heeft , heobende een
kort kleed.
De gebonden doeck voor d'oogen , vertoont,
dat het verftand verborgen is , als de
DoUigheyt heerfchappie in de ziele neemt
als een
wefende de DoUigheyt niet anders ,
bhndheyt des verftands , die 't verftandelijcke
licht geheel verdooft , voerende den
Menfch daer toe , dat hy alles doet, buyten
de reeden.
De Waepenen die hy onder den arm
houd , zijn kenteyckens , dat de DoUigheyt
van haer felve Waepenen aenbrenghr,
om fich
den.
te wreecken en fich felve te voe-
Het korte kleed vertoont , dat hy niet
paft op achtbaerheydt noch betaemlijckheydc.
:

F u
Rafernien. Rajsighcyt , Fluchüghejt, 431
E En fchricklijckc Vrouwe met feer verwarde
hoofdhayreii , houdende in de
rechterhand een groote ontfteken Fackel,
en in de flincker het hoofd van Mdafa,
En gewapende Vrouwe met een fchrick-
E hjck en wreed geficht,wiens verwe van't
met een bloot fvvaerd in de
oeficht root is ,
rechter hand , dreygender wijfe , hebbende
inde flincker arm. een fchild , alwaerin'c
midden een Leeuw gefchildert is 5 aldus
maekfe ^laatm af.
Furiën. Rafemeft,^
Di^nte
^ ,
fchildert in zijne Helle voor de
Furkn of Rafernien Vrouwen , van een
feer leelijck opficht , in een fwart kleed van
bloed befwaddert, met Slangen omflingert,
en de hayren van Slangen,hebbende een Cyprefle
tack in d eene,en een trompet in d'ander
hand , waer uy t vlam en fwarte roock
vlieght ; zy zijn van de oude Poëten verfiert,
datfe Vrouwen foudenzijn, en daer
toe gefchickr, om de zielen van de mifdadige
in de Helle te pijnigen.
Staüui fchildert dielelve aldus af:
Df fchadu van hcur hoos geficht
TVds duyjler en ycecr fchemer licht
Met Slangen m 't vrrivarde hayr,
iViens oogen uytgehoolt en naefy
Vertoonden een feer yvreedgefpnys,
Gantfch vreeflijc/^tiyt een doncl^e l^uys :
i^l even als een loofe l^pl.
De Mae>i betovert tiyt haer hol.
Soa datfe f'wijmt, gelijc/^cen roocl^,
Vol gramfchap, fchaemt en volgcf^occi^
Haer kleed "Wds vol "vergifgefprcyty
En 't aengcficht,als bruyn taneyt,
Waer door tc^ dan de ru(i vcrjhorty
En 't Volckvan dor f en honger moort :
Het kleed dat van haer (chouders fwaeyt,
Seer jehricklijck om haer hor f en draeyt.
En yoeck} de Sujlcry die den draed,
yhn s Afenfchen loop affchceren gact :
Die met Proferpina den hrand.
Een fackel f.oocki door't gantfehe land,
Soa dat een adder uyt dien gloet.
De locht vervnlt met hreyn en hloet,
JJacr mee dat ;ty eenyder flaet,
't Zy ^vacr::y kecrtofkeene gaet.
Furore indomito & superbo'
Dol/igheyt, Bflfernic die trots en ongetetnt is,
En Man tnet een Couras en Helm , heb-
Ebende een wreed en bloedigh aengeficht,
mee een Swaerd in de rechter hand ', en een
Schild in de flincker , alwaer een Leeuw is
ingemaelt , die door dolligheyt en gramfchap
haereygen jongen vèrfcheurt j hebbende
op den top van fijnen Helm een Slange
die fich in veele krullen kronckelr.
De LeeuWjdie ongetemt is,gelijck boven
gefeyt is,is het eygen beeld van Dolligheyt,
gelijckde Egyptenaers die afmaelen.
De Slange die met haere drie tongen
fteeckt , is by de H. Schriftuyre gehouden
voor een onverfoenlijcke Dolligheyt , om
dat de Slange , wanneer hy fich in eeniger
maniere gequetft vind , terfiiond opvlieght
met fulck een Rafernie en Dolligheyt , dat
hy oock nimmermeer ophout , voor dat hy
alle zijn venijn , op dien heeft uytgefpogen,
die hy meent dat hem heeft te kort gedaen.
lae men verhaelt,dat het dickwijls geilen is,
dat wanneer hy zijne Rafernie niet kan
wreecken , dat hy alleene van Dolligheyt
geftorven is.
E
A G I L I T A. R^lf^gheyt , Vluchtigheyt,
En Vrouwe die met opgefteken armer
'vlieght, alsofie door de locht fvveefde.
G I L I T A. Rajfigheyt,
En naeckte en gefwinde Vrouwe , met
twee vleugels op de fchouderen , doch
niet leer groot, alfoo datfe meer fchijnende
rafTigheyt te hulp te komen ,
Zy ial over einde ftaen op de Ipitfe van een
Velfe , die zy naulijx metten tip van haer
flincker voet raeckt , en mette rechter voet
wortfeom hoogh geheven, als offeluchtigh
van d'eene op d'ander klip , wilde fpringen,
en daerom is zy mette vleugels uytgeftrekr.
Naeckt is zy , 'om dat haer niets foude verhinderen
, om te vertoonen haer goede geftaknüTe
totte beweginge , in een fwaere en
gcvaerlijcke plaetfè :
als te vliegen.
want daer openbaert
Üch

432 Recht, Gcrechtigheyt,
fich deRafTigheyt. Zy roert naulijx de Veile,
als onderltut zijnde door de vIeugels,oin
dat de Menfchlijcke Radlgheyr, die \vy hier
by vcrftaen, opgelicht wort, door de kracht
van de Geeften.'die door de vleugels uytgedruckt
zijn. En defe RaiTigheyt wordt een
groot deel in ons vermindert , door het
1 waer gewichte van de aerdfche fchatten of
goederen.
E
GlUSTlTiA. Recht , Gerechüghcyt,
G I U S T I T I A.
G I u s T I T 1 A. Nae P^^/amW,
nae de Eliac'u
E
En Vrouwe met een fchoon opficht en
wel geciert , diewelcke mette flincker
hand een Icelijckc oude V^rouwe den krop
toedouwt,naende diefelve met eencn ftock.
De oude Vrouwe feyt Paufanus , is de ongerechtigheyt
, diewelcke altijd van recht-
vaerdige Rechters moet onderdruckt werden
: ten einde de wacrheyd niet blijve verborgen,
en zy fuUen lijdfaemlijck hooren, al
En Vrouwe in 't wit gekleet , hebbende
de oogen verbonden , en in de rechter
't geene een ygelijck tot zijne vcrdedinge fal
weten voort te brengen.
hand een bolTel Roeden, met een Bijl re faemen
gebonden , in de flincker een vlamme luSTITIA. Gercckighfyt , I^cht.
Vicrs ,
•zy /al
hebbende ter üjden een Struys : of
houden een bloot Svvaerd met een
Nae 't gevoelen van Aulfu Gellitu,
Waeghfchael.
Dtic is die Gerechrigheyt, diewelcke ge-
En Vrouwe als een fchoone Maeghd,ge-
E kroont en m 't goud gekleet , diewelcke
bruyckt wcrt by den Rechters en Werrelt- met een eerbaereftactigheyt betoont , datfe
lijcke Heercn in haere Rechterdoelen. oock eerbiedinge waerdigh is. Hebbende
In 't wit is zy gekleet, overmits de Rech- oogen van fcherp gelicht , met een gulden
ter behoort te welen Tonder eenige vlacke halsband, alwaer een oogh is ingefneden.
van eygen baet, of van andere lucht, die het
Recht kan fchenden. Daerom houdfe de
Plato feght dat de luilitie or Gerechtigheyt
alles liet, en datlè van de oude Prie-
oogen oock verbonden : te weten , op geeftcrs genaemr was fienderlche van alle dinne
laecke ilende , waer door des Rechters gen. Daerom fwoer ^pukjui re gelijck by 'c
gemoed van de Reeden Ibude afgevoert
werden.
De boflel met Roeden mette Bijl, worde
van ouds , van den Scherprechters voor den
oogh van de Sonne , en by de Gerechrigheyt
, om datmen d'een fonder d'ander iiiet
fien konde.
Op welcke dingen wy wel acht fuUen ne-
Burgemeefteren en opperfte Rechters gedragen
: om te vertoonen, dat de llraffe niet
men , hoe dat die geene , die daer zijn Dienaers
van de luftirie of Recht , behooren te
moet nae blij ven , alwaer 't Recht diefelve
vereilchr : Men moet niet voorbarigh zijn,
macr tijd geven om 't oordeel met rijpen
welen : want het is noodigh dat zy met een
f

't Recht y
&c.
reedenhcyt : ten opfichte van het heerlijcke
en nutte/t welck gefchickt is.totte algemeene
geluckfaligheyt.
Om de luftitie of het Recht , en de oprechtigheyt
des gemoeds uyt te drucken,
plachten de Oude te vertoonen een Waterfcruyck,
een Becken en een Pijl.ier : gehjck
men in de uytgedruckte getuyghnillen van
veele Marmore begraefniffen en andere
oudheeden , die men overal vind , kan fien.
Derhalven feyt t^dat^M
Dees beelden drucken uyt de fuyverhcyt van 't R^cht,
Jf'aer in een oprecht Man, metfuyvre haitden Icght,
G I U S T I T I A R E T T A, 't R^cht dat fich
noch door vriendfchap noch door haet ïaet buygen,
En Vrouwe met het fwaerd om hoogh,
E dat in 't midden een Koninghs kroone
heeft , met een Waeghlchaele , aen d'eene
lïjde ial een Hond ftaen , het beeld van de
Vriendfchap uytdruckende , van d'ander fijde
fil een Slange ftaen ,
beeld.
die den Haet uyt-
Het verheven fvvacrd bediet , dat het
Recht fIch niet nae eenige fijde , 't zy door
Haet of Vriendfchap , van eenigh Perfbon,
hoedanigh die oock mai^h welen ,
:
laet buy-
Godlijcke Rechtvaerdigheyt,
433
weet, hoemen de Wet ten gevoeghlijckllcn»
of op 't fichtfte lal uytleggen.
G I u s T I T I A nae de Medaglie van
t^drtatm , t^ntoninus Pim, en ^lexander
E En fittende Vrouwe met Arm-ringen, en
een Scepter in de hand , houdende in
d'ander een deckfel van een Kelck.
Zy fit , om dat de ftaetigheyt den Wij feu
palt , en hierom moften de Rechters het
Recht al fittende uyt fpreecken.
De Scepter is een teycken van gebieden
en de Werreld te beftieren.
De Armringh wort voor de maete genomen,
en de Kelck bediet, dat de Gerechtigheyt
een Godlijcke laecke is.
GlUSTITlA DiVINA.
Godlijcke B^chtvaerdigheyt,
"P En Vrouwe van fonderlinge fchoonheyt,
-L-in 't goud gekleet, met een goude kroone
op 't hoofd , alvvaer een Duyve boven
ftaet, met een glans rontom, hangende hare
hoofdhayren over de fchouderen , ftaerende
op de Werreld , als op een nietigh dingh,
hebbende in de rechter hand een bloot
gen. Weiende dit felve loflijck en een ftcun- S waerd,en in de llincker een Waeghfchaele
lêl van Rij eken en Landen.
De Waeghfchaele dient rot verklaeringe,
als wy in de vierde faligheyt gefeyt hebben.
GiUSTITIA RiGOROSA.
Het fretige E^cht,
E En geraemte gelijck men , den Dood
{childerr,met een witte Mantel bedeckt,
doch alfo, darmen hetgefichr, de handen en
voeten fien kan , met een bloot Swaerd , en
een Waeghfchaele , ais gefeyt is. En dele
beeldemfle vertoont , dat een ftrengh Rechter
geene quijtfcheldinge aen iemant doet,
onder wat fchijn van onfchuldt het Ibude
mogen wefen , om de ftrnfte eenighfins te
verfoeten; gelijck de Dood, diewelcke noch
ouder , ftaet gedacht ,
, noch hoedanigheyt
van perfoon aenfiet , om zijne ftraffe uyt te
voeren.
Het vreellijck gefieht van defc beeldeniffe
vertoont, hoe fehricklijck oock defe fl igh
van 'c R^cht den Mcnfcjien is, die oock iiiec
Defe beeldnifle behoorde met reeden wel
aerdigh uyrgedruckt te worden , om dat die
geene die in God is , datfelve wccfen mee
God heefr , gelijck het de Godgeleerde uycleggen.
Want God isde volkomentheytcii
de vereeninge van alle fchoonheyt.
Zy wort met goud gekleet , om door de
ecdelheyt en den glans van ditmetael , de
hoogheyt en de voortreflijckhcyt van de luftitie
te vertoonen.
De gulde kroone , beeld af , dat zy heerfcher
boven alle machten der Werrelt.
De fchaele is deGodHjcke Rechtvaerdigheyt,
een fi:heydinge die yder het zijne
geeft , wefende het Swaerd een ftraffe voor
den Overtreeders.
De Duyve bediet de Heylige Geeft ,
.
de
derde Per/bon in de H. Drye-eenigheyt, en
de band der Liefde tulTchen Vaeder en Soone,
door v.'elckers Geeft hy zijne heylige luftitie
of Rechtvaerdigheyt aen alle Princen
des Werrelts mededeelt. De Duyve wort
wit gemaeckt en uytblinckcnde,als wefende
i i i dQié,

434
Rechter, Reden-kavelifigh,
defe , onder de fienlijcke en eedellle hoeda-
«igheeden.
De lange uytgeftreckte hayrvlechten, be-
die van de goedheyt Co-
Een Rechter wort gefeyt van het Rech-
Oordeelen en de'Gerechtigheyt uyt te
zijn om diefelve te bcftieren.
Oud, fittende en ftaetigh gekleet wort hy
gcmaclr, omdatmen, gelijckc^W/?ote/ejfeyt,
vermits
geen jonge Rechters fal verkiefen ,
die weynige eervaerentheyt hadden , noch
haere tochten niet kennen maetigen.
De Roede in de rechter hand bediet de
heerfchappie , die de Rechter heeft over de
•Misdadige.
De Slange die om de Roede heen flingerr,
bediet de voorfichrigheit,die van den Rechters
vereyfcht wort', nae de fprcucke, Wccll
Xocrfichti-:!-) als de Slangen.
Dc opgeflagen' Boecken betoonen , dat
een waer en oprecht Rechter , moet wefen
leer ecrvaeren, omfichrigh, vroom, en wacker
, en daerom wort het uyrwerck aen zijn
üjdegeftelt, omdat hy nimmermeer zijne
oogen van 't Recht en de billijckheyt foude
af kccren : Maer nae de maniere van den
Adelaer , die van de Oude van een feer
fcherp gelicht is geoon'ieelr, l'oo moet cock
«ie Rechter fien en fcherp door dringen nae
Reeden-rijck-hnBy &c.
de verholen en verborgen waerheydt , die
doordetoets-fteen vertoont is,weiènde éea
kennifle van 't waere en vallche.
dieden de gwnfte ,
des komt afdaelen , en dat Tonder qüetfinge Dialectica. B^den-l^elingh,
vandeGodlijcke Rechcvaerdigheyt, wefende
dit haere eygen werckingen.
Zy fit op de Werreld , als op het nedrige
en (lechte zijnde haer diefelve onderwor-
,
pen, alfo dacr geen dingh is boven de Godiijcke
Gerechrigheyr,
En jonge Vrouwe ,
E
G I U D I C E. Rechter,
En oud Man, dicder fit, met een ftaetigh
E kleed , houdende in de rechter hand een
Roede, ahvaer een Slange omflingert is, van
d'cenc fijde leggen eenige Boecken inde
Rechten opgeflaegen en een Adelaer : van
d'ander fijde een' uyrwerck met een toetsfteen,alwaer
goude en kopere Munte op geftreken
is , fulx darmen de toetfe van beyde
iijden fien kan.
die eenenHelm met
twee Pluymen , waer van d'eene wit en
d'ander fwart is, op 't hoofd draeght , en in
plaets van de Helm-kam falfe een Maenc
hebben , met een Rapier of Steckade , in de
rechter hand , die van alle beyde fijden fnijt
en fteeckt , houdende dieiel ve met de hand
in 't midden tulTchen 't een en 't ander punt.
Hebbende de recliter hand gefiootcn , dc
vuyft vcrtoonende,ftaende met grootc vaerdigheyt
en ftoutigheyt over einde.
De Helm bediet de kracht des Verftands,
die infbnderheyt in de Redenkavelinge vereyfcht
wort.
De twee Pluymen vertoonen,dat foo wel
't waerachtige als het vallche met bcwijslijcke
reedenen door dele konft verdedight
wort, die 't cene en 't ander lichtlijck oploft,
even gelijck de wind de pluymen opwaeyt
En de reedenen die een werckinge van een
dapper verftand zijn , zijn als de pluymen,
die door de hardigheyt van den Helm be-
en die fich in defe gelegent-
ten ,
voeren : en 't is een naeme, die gepaft wort
op Mannen die in de Gerechtigheyt,en in de
Wetten , 't zy datfe van Princeiï of Burger-
Ij jckeRegieringen zijn ingeftek geoeftent fchut worden ,
,
heyt recht , ichoon en gelijckmaetigh vertoonen.
jbe Maene die zy op 't hoofd heeft , als
een Helm, bediet het ielve, want Pierius ^j.V-
riams , in zijne Hierogliphica, verhaelt , dat
Cütomaciii de Redenkavelinge by de Maene
vergelceck , om de verlcheyden gedaenten
diezy aennam.
't Selve bewijft oock't Rapier mette twee
punten : Deflincker hand,op de maniere, als
gefeyt is, vertoont, dat als Zem de Redenkavelinge
wilde vertoonen,was hy gewoon dc
hand af te rnielen mette vingers dicht toegedootcn
: Willende d.;!er door te verftaen
geven , de enge wegen , en dc korthcyt van
de voorfteilingen , door de welckc zy be-
ftiert wort.
E
Rettorica. i^f«/f«-ryV^-^ö«/?,
En Ichoone Vrouwe , kofteiijck gekleer,
met een ecJcl iuilf. '; on 'r hoofd, vercooncndcüch
vroliick cii beyaiiigh houdende
,
-
de
:

Het Boeck vertoont dat defe konft door
naerftigheyt wort geleert , en dat niemand
door de gaeve van de natuyre, diefelve volmaeckt
kan hebben.
De woorden Omatiu Vercieringe , en Vafuafio
Overreedinge , bedieden het ampt van
de Rhctorica, of \Velfprekenskonft,'t welck is,
een ander te onderwijfen , en bequaemlijck
re fpreecken , waer door men iemand" magh
overreedcn.
Door het monfterCfc/'wm , als elders gefeyt
is, willen Na::ian:zems en deuytlegger van
Hefwdui, dat daer door uytgeleyt worden, de
drie deelen van de Bjhetorica. Te weeren de
^udicicle of Rechtlijcke , door den Leeuwe,
iiyt oorfaecke van den fchrick , die hy aen
den Misdadigen geeft. De demoyillrative of be-
'wij(lijcke,door her Geytjen, overmits in dat
geilacht het fpreecken of het blaeten , wijd
en breed , oock dertelijck plagh te gaen
weyden : en ten laeften de dehherative^of over-
,
Reeden-rijck-ko^sh Reeden , Sec.
de rechter hand om hoogh en open , en in wegende , door den Draeck , uyt oorfaecke
de flincker eenen Scepter met een Boeek, van de veranderinge der argumenten of be-
hebbende op de boord van 't kleed dcfe
woorden gefchreven, Omaua O" Perfuafo, dat
is Férarringe en Overrcdinge. Zy fal rootachtigh
van gefichr zijn, en voor haere voeten fal zy
een nionrter Chimcra hebben, als elders is afwijs-gronden
, en door de lange fwieren en
omweegen , die defe konft ndodigh heeft,
om andere te overreeden.
R A G I o N E. R(cde>l.
gemaelr.
Daer is geen Menfch foo Boers of grof,
die niet foüde konnen finaecken de foetig- E
heyt van een konftige verhaelinge , die daer
vloeytuyren monde, van een welfpreeckent
Man , en die fich pijnt om iemant eenige fake
te overreed en. Daerom is zy ichoon,
eedel en bevalligh gefchildert. Zy houd de
rechter hand om hoogh en oopen, overmits
de R^etorka of VVelfprekens-konft , door een
breede wegh handelt, en met openbaere bewijsredenen.
Waerover Zeno door 't bewijs
van de vingeren, dan dus, dan foo, te ftellen,
en door de opene en uytgefpreyde handen
en gebeerden , de Khetorica heeft willen uytdrucken.
En Quinüllimn beftraft die geene,dic
voor 't Volck gered eneert hebbende , den
hand onder den Mantel hiel , als of hy al te
traegh en fiiaperigh zijne handehngen hadde
uytgevoert.
De ScCj^iter is een teycken , dat de Welfprekens-konft
een Heerfcherinne is van de
gemoederen , en datfe diefelve fteeckt
dwingt en buygt nae zy 't liefll wil hebben.
En gewaepende longhvrouw ,
gouden kroone op 't hoofd ,
met een
en met
bloote armen, houdende in de rechter hand
een fwaerd, en in de flincker een toom, mette
weicke zy eenen Leeuw breydelt , zijnde
omgort met een witte band of fluyer , diewelcke
vol Cypher-letters is.
De Deughd is van den Godgeleerden een
kracht van de ziele genaemt , om dat zy is
een Koninginne , dieder aen de Menfchcn
wettige en oprechte wetten ftelt.
Een gewapende Jongvrouw ifle gemaelr,
om datfe befchermt en onderhouden is van
de kracht der Wijsheyt. Zy wort dickwijls
by de Oude , voor de uyterlijcke wapenen
genomen, gehjck in de beteyknilfe van Pallas
en in andere voorftellingen.
De gouden kroone , die zy op 't hoofd
heeft, vertoont,dat de Reeden,alleene Mans
genoegh is , om dappere Mannen voor den
dagh te brengen j en diefelve haeren luyfter,
glans , goede naem en doorluchtigheyt te
geven : lae het goud , is foo uyrfteeckende
43)-
niet onder de metallen , alhoewel dat felve
meeft in waerdie is , als wel de Reeden is»
onder de mogentheden van onfe ziele , die
vvy een Koninginne noemen, diewelcke haer
fitplaetfe heeft in het cedelfte deel van 't licchaem
, al waer de ziele haer grootfte kracht
heeft, om te wercken.
Door de naeckte armen, worden verftaen
de wercken, diewelcke aliTe haer begin heb-
als heb-
ben van de waerachtige Reeden ,
bende noch linetre , noch eenigh quaed vermoeden
, die dieielve overftulpt of omfchaduwt
, fulx hoemen dieielve aenfiet , foo
bhnckr doch de Deughd akijd van felf uyt.
Het fwaerd , is dcftraffigheyt , die men
noodigh is by de Reeden te gebruycken,om
het veld der Deughd , van de Sondcn , diewelcke
roovers zijn van de goederen der-
ziele, fuyver en reynte behouaen,cn tot dit
vöorftellèyt onfe HeeYeChrijki ,
Iik^benhut
pekpfnen om vrc(dc cp der aerde te [enden , maer het
I i i 2 f^.vaerdt

436 Reeden, R
ySvjfrc/. Want zijn geheele Icere is nergens
anders toe gerecht gevvecft , als om een
(cheydinge van de Tonden te miecken ,
alrecdc in oafe ziele
die
veroudr en van de
Dcughd vervreemt vvaeren, en dat gefchied
dicwelcke,
door 't middel van de Reeden ,
door zijne genaodc, verlicht is.
De toom in

Reeden van Siaet, Ragio.ve di Stat o.
o-eefc,alvvaer ccnigeMaenkoppen flaen,daer
zy metten ftock naer wijft , vvaer van de
grootlte zijn gebroocken, en haere hoofden
ter aerden gevallen , iïende datter alleen de
blooteftam, en eenige kleync Maenkoppen
overgebleven zijn. 'Zy fal den rechterhand
op een Lecuwskophouden,hebbende onder
haer een Boeck , waer op gefchrevcn ilaet
'^t'A of 't R^cht,
Gevcapent wortfe geftek,om dat de Menfchc,
diewclcke ficli met foodanigc Reeden
behelpt, magh,als hy maer wil, alles met geweld
of andere middelen beflieren en regecren.
Met blauv/e kleederen , en die volooren
en oogen zijn geweven , is zy gemaelt , om
de jaloufïe te vertoonen , die zy over haere
Regeeringe heeft , die over al oogen en ooien
van Spions wil hebben, om te beter hare
aenflagen in 't werck te ftellen, en de andere
verbreecken.
De ftock wort haer gegeven , om te vertoonen
, dat defè ?^cden vwiSt.ict, eygenthjck
is, die geene , die daer Regeeringe en Heeriêhappie
heeft: daer door oock de Men-
fche gebiedende wort : overmits yder een,
437
hoewel hy geen Prins is , nochtans oneygenrlijck
, kan hebben een feeckere Reeden
vaii Staet, mctte welcke hy de Regeeringe
van zijne dingen magh beftieren en fchickeii
nae zijn voorgelette "einde.
De Maenkoppen,die ter aerde geworpen
_
zijn, gelijck wy fullen leggen, dienen tot een
teycken van de Reeden van Staet , want die
laet nimmermeer een perfoon ,
fteygeren , dat hy den Staet kan hinderlijck
foo hoogh
zijn , nae de vergelijckinge van de ftiUwijgende
antwoorde , van Tarcjummi, die hy f^af
aen den boode van zijnen Soonc : De K^migh
ginoh, fich btracdendey door den Hof, daer de Bode vjns
Soons hem nae\olghde,ah\-aer hy jhljwijgende dehoopfte
hellen van de Macn/(pppen heeft nedergcjlagey^'y o-elijclï
men by Lïvmm in 't i boeck kan leien. "^Maer
hondert laer re vooren eer Tarquïnm regeerde
, heeft Trafibiilui, met een ftock , door hec
kooren loopende , de hooghfte ayren afgehouwen
, gevende racd , aen den Tyran Pc'
rhnder , dat hy de voornaemfte van de Stad
fou van kant helpen. Al 't wclck onderhouden
is geweeft door de ftrengigheyt van de
Reeden van Staet , om fich ernftachtigh en
geftrengh te toonen. Maer door de billijckheyt
, ioo moet een Prins fich meer bemint
als gevreeft maccken , en dat tot zijn eygen
voordeel: want de vreefe baert haet,en haec
oproer : Daeromme behoort hy,veel liever
zijne Onderdaenen , nae de billickheyt , te
bemannen en lief te hebben , infonderheyc
die daer geweldige Rijckdommen befitten,
en dat nae 't voorVchrift van 't geenë Vcffafiams
gcraeden is , van ,^'fpvllonius in zijnen Ph'dc-
flratus in't 5- boeck 13 cap.D?« ]?//f ^a; (feyt hy)
fuldy toelaete» ,
cp dat xy haere middelen rtKgenfeccker
gehruycl{en; de uytflckev.de ayrat, d'ie-wekke boven andere
uytflceckcn, fuldy rjct affnoeyen : Ti hit in defe jaeeke is
de Reeden van Ariftoteles onbiüick, Maer men moet
raeden om die uyt te royen, difwelcke oproert^ :^ijn , en
die altijd lücwwe aenflagen tegen de Hcttat in '/ hoofd'
hebben , en op defe mmiere , meet ghy de verdrietige en
lafüge Alenfchen , ah de doornen uyt het kporen "wegh
doen : u daer tegens fehricklïjcli^Vertoonende , nochtans
meer met dreygen als met ^haffen,
Den Leeuw worter ter fijden geftelt , om'
dat diefelve van Natuyre die geene gelijcfc
is , diewelcke door de Regeeringe van de-
Staet altijd foecken ?v!ceilcrs boven andere
re zijn :
als mede om re vertoonen de vvackerc
bewaeringe, die men doordeftcrck^

438
jRegeringe vdn V gemeene hejle.
heyt,om zijnen Staet te onderhouden, moet
hebben.
Het Boeck mer het woort f«; , vertoont,
datmcn dickwijls de Burgerlijcke Reeden,
om der regeeringe en om het gemeene pro-
En om een
fijts \ville,moet re ruggc fetten :
voordacd te ftcllen, lbo kan een Prins dickwijls
aen vcele peribpnen het leven fchencken,
dat zy door haere mifdaed,nae de Burgerlijcke
SVetten, hadden verbeurt,om hem
tiaer mede te dienen in een rechtvaerdige
oorloge, overmits het verre klinckr,als men
dappere en moedige Mannen heefr. Maer
het Boeck , waer op l^s gefchreven is , daer
mede wordt meeft gemeent het fpreeck-
\voord , 't welck C^jar Di£idtor in zijn mond
plagh te hebben, uyt Euripides , 't welck oock
van Cicero en Suctomns in 't leven van Cccfir
wort aengetrocken , daer hy feyt , IVantfoo
't Recht tnoet gefchcnt "worden , foo moet het , om de
Ji(7ceringe , gefchent "Worden : maer in andere dingen
-wvf/? Godvriichtigh, Defe Ipreucke , hoe God-
üekenhortlt,
en wijsheyt in 't regeeren : en de Olijftack
wort haer in de rechter hand gegeven ,
om
dat de Vreede veel waerdiger'is als de oorlogh,
als wefende het einde daer van, en een
groot deel van de algemeene geluckfae-
ligheyt.
AriTHMETICA, Hll^nkonB,
E En fonderlingc fchoone bcdaegde Vrouwe
, met vcele verfcheyden verwen be-
kleet , waer op veele Mufijck-noren geborduyrt
zijn , aen de foom van 't kleed fal par
en impar ftaen : In de flincker filfe leer aerdigh
een tafel vol getallen houden, wijfendc
daer op mette voorfte Vinger van de rechter
hand.
^rithmetica komt van i^rithmos , 't Welck
in 't Griex bediet de konft van tellen.
Zy wort feer fchoon gemaelr, om dat eenige
Philofophen geloofden , dat door de
fchoonheyt en volmaecktheyt van de geral-
loos diefelve zy , kan een yder Godfaeligh len, alle dingen waeren gemaeckt , onder de
JMcnfch oordeelen : Aengefien een yder welcke Pythagordi feyde , dat de natuyre van
Prins , doch infonderheyt een Chriften , alle de getallen liep over door alle dingen , en
eygen baec behoort ter fijden te ftellen : en dat de kennilte deflelven , was de waere
in plaets van dele vervloeckte Reeden van VVijsheydt , diewelcke fich onverderflijck
Staet , nemen de rechtvaerdige Reeden die keerde ronrom de eerfte Godlijcke fchoon-
in 't Recht beftaet , diewelcke , foo iemand heeden,die alrijt fouden duyren; door wiens
met voeten treet ,
mede-deelinge alle dingen gem.ieckt zijn.
diefelve wort noch op 't
liefte van de Rechtyaerdigheyt Godes ge-
ftraft.
GOVERNO DELLA RepuBLICA.
R^cringe \'an 't gemeene befte»
En Vrouwe,dicwelcke Minerva gclijck is,
E houdende in de rechter hand een OHjftack,
in de llincker arm een Schild , en in de
fclve hand een SpieiTc , met een Helm op 't
hoofd.
Het kleed dat Mnerva gelijck is , bediet,
dat de Wijsheyt het begin is van een goede
Regcringe. De Helm, druckt uyt, dat een
i^emeene.ftaet, moet gcftcrckr en fecker zijn
van 't geweld dat van buytcn komt.
Dcölijfcack en de Spies geven re kennen,
dat Vreede en Oorlogh, den gemecnen
ilaet noodigh zijn: d'eene om darfc brenght
eervaerentheyt , ftoutighcyt en dapperheyr,
d'ander om darfc leedigen rijd verleent,
door welck middel men komt tot kennilfc
En God van wien geen dingh voort komt,
ten zy her rechtmaetigh zy , heeft alles gemaeckt
in gecal, maete en gewichte.
Zy wort bedaeghd gemaelt , om dat ge-
lijck in dees Ouder de volmaecktheyr is; alfoo
is oock de ^nthmetica volmaeckt nae
haere hoedanigheyt. En de verfclicydenheyt
van verwen vertoonen, dat dele de beginlè-
len leyt totte Adathcmatka. of Wiskonfte ,
om
datfe oock den wegh opent torre Mufijck-
Geometrie en alle andere dicreelijc-
konft ,
ke. Daerom zijn tot haer vercierlcl Mufijknoten
op 't kleed geftek , want de Arirhme-
tifche proporticn , komen van alle gelijcke
luydende gefangen voort.
De fprcuckjdic op den boord van 'fkleed
ftaet P'ir CT bnpar , dat is fVf« en one\ni , verklaert
, war faecke die geenc zy, die de verfcheydenheyt
van de toevallen, endedemonftratien
of bewijfini^en , in defe konll,
doet. Zy houd met de llincker de taefcl,
wijfende me: de voorfte vinger van de rech-
ter

Rijckdomt Prachtigheyt,
ter hand , op de Cyphers , om haere kracht
uyt te drucken. Waer van Trochu over de
Timicui van PLito, tot dit voorftel verhaelt,dat
de Pythagoriften vierderleye redenen van
de getallen aenwijfen. De eerfle naemden
zy Vocalen, 't welck het geluyt is in de Mufijk
en in de Dichten der Poëten. De tweede
Naturakn^d'xexnen vind in de t'faemenftellinge
van alle dingen. De derde i

44o Roede ofGeeJfelGedes, Roof Roem ofHeerlijckheyt der Trtncen,
diiyfter : 't aerdrijck fal vol Keevers en
Sprinckhaencn welen. Dit alles wort e;enomen
voor de kracht en mogentheyd Godes
over de fchuldiee -en boofe Menfchen.
Het roode kleed bedien de toorn en wrake
, de Roedels de ftraffe, die de Menfchen
waerdigh zijn,om haer re beteren en op den
rechten wegh re brengen , nae 't fpreeckwoord
, i\icn 'uk\k\ heb, p.rafic/(. De BHxem is
oock een Geelfel der ftraffe , van die gcene
die hartneckigh in de Ibndcn voortvaeren,
jrcloovende, darfe noch lichtlijck in 't eynde
des levens van God vergifnille lullen ver-
krijsen.
De Blixem bedidt mede den val van ecnifre
, die door kromme en ongerechrige we-
jrcn totte hoogfte trappen der ecre gekloir.inen
zijn, diewelcke^als zy al te hovaerdigh
foo vallen zy niet anders als een Bli-
lïtren ,
xem, in armoede en ellende van boven neer.
Door de Sprinckhaencn , die de aerdc en
locht vervullen, wort verftaen de algemcene
kallijdinge die God Canz over de Volckeren,
fiende op de Hiftorie van den Gccliel over
de E'^yprenaeren,die van wegen de hartneckigheyt
en quaetwilligheyt Pharaor.ü , haer
over den hals was gelenden»
R A P I N A. l^c/i
En gewaepende Vrouw hebbende een
E Kuycken-dicf voor een kam op den
Helm , met een bloot Swaerd in de rechter
hand , en in de flincker een Schild , alwaet
Phito in 't midden is gefchildert , die Proferpina
rooft; ter fijdenftaet een Wolf.
De Roof is niet anders als een weghncminge
van andere luyden goederen , en dac
door geweld, en daerom wonfe gewaepent
met een bloot Swaerd in de hand , afgemaelt.
De Kuyckendief is een roofaehtigc Vogel,
gelijck oock zijn naeme mede brenghr,
levende altijd van eens anders goed. Overfulx
wort de Roof hier door verftaen.
Datfe Profer^ina in 't Schild heeft gemaek
en de Wolf ter fijden,bediet even het felfde.
Waer over oock Tibuflns van den Wolf feyt:
Ghy Dieven, jVohen, fnoodgeIJfuySy
yerfchoont doch's armen fchaepl^ens huys :
Doch benjc 't rooven foo gefmt ,
Sict datje grooter kiidcC yeifl'mt.
Gloria di Principi.
B,ccin , Eerc of Hcerlijckheyt der Pr'mcen,
Nae de Medaglie van Adrianw.
E En fchoone Vrouwe , die 't hoofd met
een goude Circkel omgort heefc, te fac-
men gelet vankoftelijcke eedele fteenen.De
hoofdhayren zijn gekrult en blond , en be-
dieden de grootmoedige en loflijcke gedachten
der Princen , waer mede zy , door
haere treflijcke wercken, doorluchri^h zijn.
Zy houd met den llincker hand een Piramide
, 't welck bediet een hooge en treflijcke
Eere van een Prins , die met groote heer-
lijckheyt en koftcn , diefeive heeft doen opbouwen
, om daer door Eere te verkrijgen.
De Oude ftelden oock de Ipitfen voor de
Eere. Pltma feght datter een Piramide in
Egypten opgerecht wierde , waer aen dat
twintigh laercnlangh , drie hondert en fe-
ftigh duyfënt Menfchen arbeyden. En alhoewel
dcfc dingen, in der waerheyt, waerdigh
zijn der gedachtniifc , nochtans zijn
defe in meerder eere en achtinge te houden,
dieder oplicht hebben , ter eere Godes : als
her bouwen van Kercken, Auraeren enCoI-
Icgien ,
tot ondeiwijfinge der Jongelingen,
fOG

Romy Ëere.
ibo in cle goede zeeden als GodsdienfLWaer
van wy een kher voorbeeld hebben in 't gebouw
van den Doorluchtighen Cardinael
Sahiiti , goeder gedachte , dieder gebouwt
heeft een fchoone Tempel van S. lacoh, voor
ongeneeflijcke Menlchen , en in diefelve
heeft hy gemaeckt groote en wijde plaetfen
, tot gerijf der krancken en haerebedie-
naers. En dat tot geen ander einde , als oiii
deugdige en prijfwaerdige wercken te doen:
En hy zijnde voorftander der Weelen, heeft
oock een eedel Collegie voor den Weefen
.toegeftelt,nae fijnen naeme Salviato genoemt,
en heeft dat met groote mildadigheyt vereert
, om aldaer veele jonge Weelen , van
treflijck verlland , die door armoede nedergedruckt
en onmachtigh zijn , voort te letten
, alwaer hy feer treflijcke Meefters heeft
over geftelt , om die in alle goede konften
en in den Godsdienft,te onderwijlen. Heeft
oock gemaeckt een heerlij cke Capelle , en
diefelve onlê L. Vrouwe toegewijt, inde
Kerckc van S. ^oris te 'Romen , afbreeckende
de trappen des Tempels , en daer voor gemaeckt
een breet pleyn, tot gerijf van 't
Volck , die met groote menichre , op den
dagh der inftellinge , aldaer verlchijnen , als
mede in andere Tempelen,in diefelve Kercke
: boven dit.heeft hy noch andere gebouwen
gemaeckt ,
tot vercieringe der'ftad en
Wooninge van zijn huysgefin, als het nieuwe
Paleys, datmen fiet in de plaetle van c^no di
Camigl'iafio, en noch een ancier , datmen fiet in
alwaer niet min
zijn Cafteel GUdiano in Latio ,
de heerlijckheit van delen Prince uytblinkr:
hebbende 't Coive met muyren omtrocken,
voor den inval van boolè Menlchen : Alwaer
teghenwoordigh veele Volx metter
vvoone treckt,bewogen lbo door zijne goedertierentheyr,als
zijn onkreuckbaer Recht,
oock mede door zijn waere Chriftlijcke
Godvruchtigheyt , die altijd is gekeert , tot
onderftant der geener die noodrufcigh zijn.
lae hy heeft oock in zijne uytcrfte wille be-
laft , datmen uyt zijne cygene midlen , niet
alleene den grond van een Gafthuys lal toe-
flellen van arme en behoeftige Vrouwen in
S. Kochui , ten einde zy in haere kranckheyt
fouden werden geholpen, van al't geene
Jiaer noodigh is , maer heeft daer boven
noch ingeftcit , dat in zijn Cafteel van ^uliano,
.eenige arme fteedeÜngen fouden werden ten
Gloria. ^a\
houwlijck beftedight, die hy aenwijft fckere
plactfen van bergen,die niet ledigh zijn. lae
hy heeft oock aengeleyt de gronden van
een feer Ichoone Bouwkonft: tot een Kerckc
van S.Miiiia. in z^quiro, en heeft die met foodaenige
vaerdigheyt en y ver ten einde bevordert,
als men wercken,ten dienft en eere
Godes , toegewijt plagh , te bevorderen :
Maer terwijl hy hier mede befigh was, is hy
van hier geroepen tot een beter leven : ketende
tot zijn erfgenaem den Doorluchtigen
Heere Lcrenzo Salviaü , een Heere niet alleen
erfgenaem zijnder goederen,maer oock
van 't dierbaer en mild gemoed van defcii
Cardinael , die oock met feer groote vaerdigheyt
heeft belaft , deleKercke tot zijnen
kofte te volvoeren, betoonende alfoo te gelijck
zijne danckbaerheyt ter gedachtniffe
van den Overleeden , en zijne Chriftlijcke
Godvruchtigheyt, om fbodaenigen heyligen
vverck niet onvolmaeckt te laeten fteecken.
En hier over zijn tot deler eere verlchey-»
den lofdichten in 't licht gekomen.
Gloria. Roem , Eere,
|En Vrouwe, die haere borft en armen
^naeckt vertoont, houdende in de rechter
K k k hand

^42 Rom , Bere. G l o r i A. Rujfe, QjlIETE.
hand een beelJekcn , dat beknopt gekleet, heylige teyckens by fich draeght : hebbende
en in de rechter hand een kransken,en in de
ander een Palmtack heeft , in haere flincker
op 't hulfel haeres hoofds een nefl; , waer in
een Oyevaer is die door den Ouderdom
hand heeft zy een Sphsre mette teyckenen gantfch naeckt en kael is , ruftende in 't neft,
van den Zodiac. En in dees vier manieren gevoet zijnde door de Godsdienftigheydc
wortfe in veel Munten en andere Oudheden
geficn.
Gloria. %'«, Bcre,
van haere longen.
De waerachtige Rufte is onmogelijck
gelijck gefeyt is , in defe Werk , volmaeckt
te vinden : Evenwel noemtmen dit de rufte
EEn Vrouwe met een goude kroon op 't
hoofd , en in de rechter hand een Trompet.
De Eere of Roem gelijck Cicero feght , is
,
een goed gerucht van veele en uytnemcnde
weldaeden , aen de zijne bewefen , als aen
Vrienden, aen 't Vaderland, en aen alderley
perfbonen.
Met een Trompet wort zy gefchildert,
want daer door wort aen de Volckeren het
verlangen der Princen verkondighr.
De kroone is een kenteycken van de belooninge
, die een yder vermaert Man verdient,
als mede de heerlchappie die een ygelijck
weldoender over fich lelve heeft , van
wegen de ontfangene weldaden ,
blijvende
door die(elve verbonden om in eeniger maniere
wederom vergeldinge te doen.
Gloria. ^Anders,
E En Vrouwe in 't goud gekleedt geheel
,
blinckende , hebbende in de flincker een
Overvloets Hooren ,
en inde rechter hand
een goude beeldeken,dat de Waerheyt uyt-
becld.
tyfnders,
En Vrouwe koftelijck gekleet,houdende
E veele goude kroonen , en een krans in de
hand, als een belooninge van veel deughdelijcke
wercken»
t^nderst
En Vrouwe, houdende met hare rechter
E hand een Engeltjen, en onder de rechter
voet leyt een Overvloets Hooren , met bladers,
bloemen en vruchten.
Qjl I E T E. B^fle,
En Vrouwe van een ftatig en eerwaerdig
E opgeficht, in 't fwart gekleet , die eenige
wanneermen fich ontflaet van alle wichtige
handelingen , om 't leven fonder gepeinlen
door te brengen , die het gemoed met bekommeringe
befich houden : Maer dit is
flechts een ander te verlaeten , en alleen op
fich felve te paffen : en daeromme is dit in t
gefelfchap en in 't Burgerlijck leven fèer beftraffelijck
, wanneermen van defe geluckfa-
ligheyt berooft is ,
heydt heerkomt , weicke de Ouderen en
Vrienden proeven, door den arbeyd van eenen
Burger, die zijn Vaderland nut en profijtigh
is; 't welck hy niet doet,ten zy uyt oor-
die van de behulpfaem-
faecke van Godsdienftigheyt , diewelcke al-
dat zy allefchade en ver-
leen waerdigh is ,
hinderineen ter fijden ftelt : en daerom is
dit beeld met een Godsdienftigh kleed gemaelt
, dat achtbaer en eerwaerdigh is , wefende
niet yder Menfch bequaem , om met
lof , Ibodaenigen maniere van leven te vol-
gen,'t welck een oprecht oordeel en een vaft
opmercken,van nood e heefr,'t welck uytgedruckt
is door 't gefichte en door 't maeckfel
van 't hchaemj gelijck ^uflotdes ver-
haelt.
Het fwarte kleed betoont de vaftigheyt
van de gedachten, en de rufte van de finnen,
welende defe verwe niet bequaem een an-
gelijck elders ge-
der verwe aen te nemen ,
feyt is. Oock is 't om te betoonen , dat een
Menfch die voor fich felve de rufte foeckt,
duyfter, dat is, onbequaem is, voor de Werreld
, fich niet vermaert maeckende , om de
befwaerniffen van dit leven te overwinnen,
tot voordeel van zijn even-naeften.
Door de Oyevaer leertmen , datmen in
d'Ouder voornaemlijck dele rufte moer verforgen
, als zijnde fit en moede van dele
aerdfche en vergancklijcke dingen,om alfoo
met meerder vierigheyt en vafter hope , de
Hemelfche en eeuwighduyrende rufte en
goederen te omhclfen»
,
Qu I E-

Kup. Q u I E T E. SaligheedeH mn I. Chrifto, é'c* 443
Qjl I E T E. i^«/?f.
En Vrouwe ftaende op een Vierkant of
ECubic , hebbende in de rechter hand een
Pasloot.
De Cuhifche figure , naer dat Plato verhaelt
, volgens het goedduncken van Timxtis
Locrenfis^ wefende difcipel van Pythagoras, diewelcke
meerendeels de weten fchap van de
Egyptenaers hadde geleert,bediet de A e r-
DE, diewelckefich feer fwaerlijck beweegt,
vermits 2y in haer felf beftaet , even als het
centrum of middelpunt van 't geheele A l,
en fbetelijck ruftende , foo vertoont zy fich
ter oorfaecke van haere ruft. En werdende
en fbnder middel,
diefelve voornaemlijck ,
vertoont , fbo kanmen daerom met reeden
feggen , dat een Cubus of Vierkant rufte en
verpofinge beteyckent , ftaende op alle manieren
gelijck : wordende oock niet bewee^ht,
ten zy fêer fwaerlijck.
Het Pasloot betoont ons, dat de rufte en
de verpofinge van alle dingen , is het einde
en de volmaecktheyt deflelven. Doch daerom
konnen oock de flechte Elementen of
hoofdftofFen,die geen vermenginge hebben,
niet in rufte werden behouden : al eer die
geteelt of bedorven worden , door de ontierhoudinge
van de t'faemenmenginge , die
fich oock van gelijcken geftadigh te faemen
mengen en verteeren. En in de Hemelen die
onverderflijck zijn , fullen wy klaerlijck fien
een eeuwige beweginge : Waer door het
geichiedt , dat wy in der daed de rufte niet
kennende, fullen wy feggen, datfe is een ophoudinge
van de beweginge. 't Welck wy
door de finnen niet konnende goed doen
noch beweeren , fbo gaen wy ons 't felve
door 't verftand inbeelden. En gemerckt wy
van de rufte fpreecken , ten aenfien van den
Menfche , foo fullen wy feggen dat diefelve
dan ruft, wanneer zijne gedachten en handelingen
gelchickt en gerecht zijn , in voegen
dat hy befcheidentlijck gaet treffen deplaet-
fe van zijne eeuwige rufte , 't welck is het
toekomende leven, dat voor den Saligen bereyt
is , om eeuwighlijck te ruften ; gelijck
het Pafloot, 't welck fwaer is en buyten zijn
natuyrlijcke plaetfe zijnde , pooght, door
zijne beweginge , om natuyrlijcker wijfe, te
raecken op het ingebeelde punt, vanden
Horifont, alwaer zijne rufte js.
Saligheeden van lefu Chrifto
aengewefen»
Beatitudine Prima.
De eerpe Sahghcyt,
SaJigh xynfe die arm vangeefle siijn. Mathsei y.
E En Maeghdeken in korte kleeders , met
het aengeficht,dat een weynigh gebogen
is,ten Hemel fiende, met defe fpreucke c^kgu(lim,
het K^oniughrijck^der Hemelen is door Armoede
te J^oop,
Zy is een Maeghdeken gemaelt, wefende
een gellacht dat meeft totten Godsdienft is
genegen,zijnde aldervreemft van de groorsheyt
des gemoeds , die in de Mannen heerfchet,
en daer by oock buyghfaemer, om de
leeringe der Deughd,die van LChrijlm is aengewefên
, geloofte geven , die weynigh geacht
wort van die geene, die in de Werrelt-
fche Wijsheyt haer vertrouwen ftellen , willende
geene Deughd plaets geven , dan die,
in eeniger maniere , ten minften van de vier
Morale of Zeedelijcke Deughden, die oock
van de Philofophen verftaen en bekent zijn,
komt heer vloeyen . En 't is een Vroulijcke
eygenfchap fich te buygen, totte dingen, die
van een ander gefeyt zijn: en die zeedigheyt
en medelijden met fich brengen , en dat fonder
veele toeruftingen van fluytreedenen.
In korte kleederen is zy gemaeckt, om te
verroonen,hoe kleyn zy van haer felve is, en
hoe weynigh werck datfe maeckt van de
aerdfche dingen : want het lange kleed betoont
altijd een waerdigheyt en hoogheyt
boven andere : En daerom wilden de Romeynen
niet toelaeten , dat haere Burgeren
met lange kleederen mochten gaen , ter tijd
toe, dat dit kleed, door de laeren, getuygh-
nis gaf van de dapperheyt des gaiioeds ,
van de gedachten, die bequaem waeren, om
't gemeene beft te regeeren. En hierom
heeftfe het korte kleed, om dat die arm van
geefte zijn ,
en
weynigh werx maecken van de
eere en Werreltfche grootheden , die dickwijls
de gedachten te rugge fetren, even ge-
'
Hjck de lange kleederen, de beenen verwarren,
en oorjfaecke zijn,datmen fwaerlijck tot
C^n/?«w heeft konnen komen, alfo 't noodigh
is , veerdigh uyt de Werreld te loopen , om
Kkk 2 den

444 ^ Sdigheeden vAn L Chrifto aengewefer},
den vvegh des Hemels te volgen. Men feght
Beatitudine Terza.
Ve derde Salhkcyt,
gemeenlijck dat arampten Liften :{!jit , niet anders
als de lange kleederen laften zijn ,
van
die geene.dic zy torter aerdc toe draegen.
Het gefcheurde kleed en 't gebogen aengefichc
, bediedcn Nedrigheyt , die eygent-
lijck de bepaelinge is, van die arm van geefte
2ijn, en vry een 'trappe nedriger, als de Philofbphen
de belceftheit en courtoilie van de
zeeaen, hecten.
Zy fiet nae den Hemel, om dat de belooninge
van defe Deughd op der aerde niet
wort gegeven , maer alleene van God onfen
Schepper , 'wims ive^en , gelijck de Propheet
ley t , fiet :zijn als der Menfchen ive^cn,
Beatitudine Seconda.
De tweede Saligheyt,
Saligh xijnfe die [acht van gemoed vjn , IVrtw/ \y fullen
't e^crdrijc/{^belïiteH, Bediet datmen fachtmoedigh
en beleeft fal ;^//«, en een ander in 't geenegoed en eet'
lijck^ts, fal ten dienfle flaen,
EEn Maeghdeken dat eenkleyn en fachtmoedigh
Lammeken onder haer arm
foeckt re ftreelen , met dit opfchrift uy t den
Pfalm , defaehtmoedige fullen het aerdrijcl^ beerven»
Een Maeghdeken ifle gemaelt om reedai
boven gefeyt.
Het Lammeken bediet fliyverheyr , eenvoudigheyt
en lachtmoedigheyt, niet alleen
in de HeydenlcheEgyptilche boecken,maer
oock in de heyligheyt van de Chriftlijcke
Religie. En de Heydenfche Wichlaers gebruyckten
het Lammeken in haere offerhanden
5 alleen rot bewijs van een fuyver en
ficht gemoed. Oock feyt de H. ^oannes de
Dooper , een befonder getuyghnis van de
.
Hsmelfche verborgentheden, om onder een
eenvoudigh kleed, de fachtmoedigheyt on-
les Heeren /, Chnfli te openbaeren , dat hy is
een Lammeken,'t vvelck voor ons, door zijn
eygen geoflert bloed , de gramfchap God es
verfoent. En de fprencke verklaert dat de
belooninge van defe Deughd , de erfnifie is
van t Aerdrijck,niet van dat Aerdrijck,\vacr
in wy met moeyte en flavernie leven , maer
van't Aerdrijck of Land der belofcen,alwaer
de eeuwige riifte fal wefcn.
Saligh K>j>''fc die dacr treuren ,
"Waut fy fuUen \crtrooFi
ivcrdcn. En dit broight ons tot trainen over onfc en
onfcs Evennacpuns Jonden , en dat mede over onjcs eit
een 's anders ellendi^hejt.
En knielend Maeghdeken met gevouwen
Ehanden, jammerende feer overvloedigh,
voerende defe fpreucke ,^ugu^ïm, de tegentvoot'
dige droefheyt baert eewwige blijdfchap.
Het klagen , gelijckmen 't gemeenlijck
neemt, is een mishagen , darmen uyt Liefde
kan hebben, foo wel van zijn cygen, als vaa
eens anders droefheyt en ellende. En hierom
is 't een Maeghdeken , als minfl mifdaea
hebbende, afgemaclt. En daer is geen twijfel
aen, of men kan lichtlijck, door teyckens
die noodighzijn , of m.et woorden het ontwerp
van defe faligheyt uytdruckcn , die
door de fpreucke beteyckent wort , te weten,dat
de belooninge van defe maniere van
treurigheyt , fal wefen een eeuwige blijdfchap'in
't andere leven.
Datfe geknielt en met gevouwen handen
fit , vertoont dat defe treurigheyt en fmerte
uyt een Godsdienftige en Godfalige oorfake
heerkomt , alfoo , datfe een werck van de
waere Deughd magh gefeyt worden , niet
als de traenen van Heraelitm , die voortquaemen
uyt eerfucht en begeerte, om dealderwijfle
en waerdighfle van alle andere te
fchijnen.
Beatitudine Quarta.
De vierde Salighcyt.
Saligh :zip'fe die hongeren en dorflen nae de Gercehtighcyt,
ïte "weten die begeer'igh z'j» , om deughdigh te livcn^
goed Ie doen ,
en Gerechtigheyt aen yder te oefnen^
rnaeekcnde dat de c^uaede gejhaft en de goede verhe-'
ven "worden^
En Maeghdeken dat tweefchaelen houd,
E die gelijck wegen,dacr de Duy vel fchijnt
nae te grijpen, die zy,met een bloot Rapier,
daer af jaeghr. De ff)reucke van MarUs Loffangh
falder by flaen, Hy heeft den hongerigen met
goederen vervult.
De Gerechtigheyt is een geduyrige en
beftaii»

S^ligheeden van I. Chrifto kengewefcn,
beflandige wille , om een yder te geven datmen
Ichuldigh is. Daerom behoort ^oo wel
rot dit^t faligheyt de dorft van de Gerechtigiieyt
des Wees , die alle andere goederen
omarmt , als het verlangen om te fien uytvoeren,*t
geene vanden Wettelijcken Recli-
nytwendige
- fnyveringe der . traenen-
.. , diewelcke
wel zijn de waerachrigc genefinge
van de fweeren der ziele , gelijckmen yccle
in de H. Schrift vint.
terftoel verwacht wordt. Alfoo druckt het
Cbriftui onfe Heere felf uyt,voor een deughd.

jLAé
hy , door de boetvaerdigheyt , onfe fonden
niet gedenckt. Die Menfch wort barmhertigh
geheeten , diewelcke fcer lichtlijck medelijden
heeft over een 's anders ellende, en
Is als een felfde faecke mette Godvruchtigheyr.
Zy wort niet geoefFcnt als by nooddruftige
, bekommerde Menfchen , of die
dooreenigh mifnoegen wanhopighzijn, of
dooreenige dolingen,die door eygen fchuld
zijn bedreven , waer van hy berouw en leer-
wefen voelt. Soodaenigh was de Barmher-
die
Saligheeden van I. Chrifto aengewefen,
tio-heydt Qhï^i met den Moordenaer ,
nochtans ongcloovig was, hem fchenckende
denHemel.Mettet Samaritaenfche Vrouwtjen,
dat in alle welluft verfopen was , haer
maeckende reyn. Met die diewelcke een
,
Overfpeelderfche was , haer weder in eere
flellende. Met Magdalena, die een SondarefTe
Beatitudine Septima.
De fevends Saligheyt,
Saligh ^(.ijn de vreedfueme, "want TcyfuUen hinderen Godes
genaemt "werden,
E En Vrou\ye die eenige Rapieren ,
Helmen,
Schilden, en andere gebrokene wapenen
onder hare voeten houd. Met d'eene
hand houdfè een 01ijftack,met defe fprcuke,
2^y heeft den booge,fchild,fy9aerd en den l^ijg vcrbrolien.
Op hooger trappe van Saligheyt, zijn die
geene,diewclcke niet alleene haer vermaeck
fcheppen om in rufl: en vrede te leven 3 (daer
alle Menfchen fchijnen toe genegen te zijn,
waer over oock de Oorlogh mifprefen en
veracht wort )
, maer die oock midden in
verdaackingen , diefèlve Vreede weeten te
verkrijgen , wanneerfe aireede verloren is,
foo wel voor haer als voor andere : Niet al-
leen voor't lichaem met de uyterlijcke vianden
, maer oock voor de ziele , daer meed
aengelegen is, met de machten der Helle.
De Vreede wort mette krijghswaepenen
onder de voeten gemaeckt,om te betoonen
datfe moet verkregen en door onfe kracht
en deughd worden bewaert , om datfe foo
veel te loflijcker en prijllijcker foude zijn.
De Olijftack is een teycken yan Vreede,
was, haer maeckende heyligh. Met S. Petrus, door de eenparige getuyghniffe van de oude
die , alhoewel hy Chripum verfaeckt hadde, en nieuwe Schrijvers : gelijckmen leeft dac
foo gaf hy hem de fleutelen des Hemelrijx,
hem rechtvaerdigh maeckende. Boven dat
konnen noch veele voorbeelden , uyt de
^neoi , willende in Italien afreylen naer het
land van Evandruf, om de foone des Konings
te verleeckeren : en als hem defè feer mis-
H. Schriftnyre, werden getrocken , alwaer trouwigh,en vol verdacht,tegen quam,ftack
Chriflus voor de waerachtige fonteyne der hy hem een Olijftack in de hand,waer door
Barmherrigheyt genomen w^ort : tot wiens de longelingh terftont geruft wierde. Hier
iiaevolginge,wy oock alfo eens anders quaeden
behoóren te dragen, en willigh onfe ey-
van zijn noch ontallijcke andere voorbeelden.
De belooninge van defe Deughd is,
gen kruys op ons te nemen , 't zy dat het datfe fullen in't getal van de kinderen Gods,
door ons eygen fchult , of door Gods wille, die totte eeuwige faligheyt verkooren zijn,
ons magh overkomen.
geftelt worden.
Daer zijn veerthien werckingen defêr
Deughd onderfcheydelijck van den Godge- Beatitudine Ottava,
leerden aengemerckt, waer van 't befonderfte
is,iemant door fpijs en dranck by 't leven
te onderhouden. En daerom ifler een Vrou-
De achtjle Saligheyt,
Saligh zijnfe die xavolgtnge lijden,
we gemaelt , die de jonge onvermogende
kinderkens broodt uytdeelr. En door dit
middel gelijck de fpreuck feyt , wordt de
,
gramfchap Godes lichtlijck verfoer.
En Vrouwe die met treurigheyt de wree-
E de tyrannie van haere drie Soonen , die
voor haere voeren ftaen , aenfiet , en die in
veelderleye maniere tyrannigh om hals worden
gebracht, met de fpreucke des Apoftels,
gelijc\ ^y mcdegefcUen des lijdcns geweekt vjt , ^Ifoo
fuldyooek^der vertroojUnge :iijn, Zy houd in d'eene
hand een kruys , om dat God de eedelfte is
boven alle dingen. Daerom is dit de aldereedelfte
aert van gerechtigheyt boven ande-
ren , die daer plaets heeft, om aen God ecre
van lof en offerhande te geven , hoewel het
met openbaer gevaer of met eenfeeckere
ondergangh zijns fclfs of zijns levens magh
re weeft zijn. En dat wort door de Vrouwe
"^
vej:-^

Satigheeden op de maniere als een Simebeeldy Sec»
ertoont, die'tkruys in de hand heeft, waer
door de vervolginge,voor den yver der Relio-ie,\vort
te kennen gegeven, 't weick is het
eedelfte deel van de Gerechtigheyt , gelijck
gefeyt is.
Een Vrouwe wort zy gemaelt, en d'ande-
re als kinderkens ,
als verre van de fchade-
lijcke gedachten afgefcheyden zijnde , waer
uyt haere onnofelheyt kan blijcken, en datfè
foodanige ftrafFe,door haere eygenemifdaeden,
niet hebben verdient.
Bbatitudine a guisa d'Em-
B L £ M A. Salïgheedoi op de maniere
ALhoewel
als een Simebeeld,
daer maer eene faligheyten
eene geluckfahgheyt is,by ontwerp,om
datfe is een volmaeckte ftand met ophopinge
van alle goed, nae dat Boêtim lib. 3 Profi 5
verhaelt, en een ontwerpfel, dat in der daed
Godlijck is , waer in alle de begrijplijcke en
redelijcke verftanden lich geluckigh achten
en te vreeden ftellen, gelijck het de Godgeleerde
gemeenlijck begrijpen , niet re min
feyt onfè Saligh maker i. Chriflm by Mathxum
aen 't y capit. darter acht Saligheeden zijn,
te weeren , Armoede van geefte, fachtmoe-
digheyt, treurigheyt, honger en dorft nae
Gerechtigheydt , Reynigheydt des herten,
Barmhertigheyt , Vreede en vervolginge
diewelcke niet eygentlijck Saligheeden zijn
maer veel eerder middelen en
by ontwerp ,
wegen om daer toe te komen. Overfulxis
onfè Heere Chriflia by maniere van gelijcknifle
, gegaen , ftellende de eene (aecke voor
de ander : te wenen het uyterfte middel en
wit, om daer toe te geraecken. En om defè
beeldenifle toe te ftellen, feggen wy darfê is
Een jonge Maeghd met een kort kleed,
hebbende een krom aengellcht ten Hemel
gekeert , met een Lammeken ter fijden, dat
met een Rapier dwers doorfteecken is , met
fchreyende en klagende oogen,met een lang
en mager aengeficht , houdende met d'eene
hand een Olijftack en een Menfchen hert,
't welck vlam en vier uytwerpr , waer mede
7.y de traenen vergadert. Voor haere voeten
ftaen twee kinderkens,aen dewelcke zy ver-
toont een ftuck broods dat in tween gedeelt
is, fulx darmen fien kan , dar yder zijn ded
hebben fal. Daer leggen oock veele andere
kinderkens yoorhaer op der aerde,diewelc-
:
447
ke gequetft , gedoot, vertreeden en qualijck
gehand elt zijn. Enten laeften heeftlè op 't
hoofd twee tacken in malkanderen gevlochten,d'eene
vanPalm,en d'ander van Oly ven,
die aen een kruys zijn gehecht, dat van drie
verfcheyden dingen te faemen geflingert is,
als van Ldien , Mirten en R^ofen, Met defe drie
fpreucken : Om de Laurier-tack fal ftaen,

448
Saligheeden cp de maniere als een Stnneheeld^ &c.
van noode heefr, dat hy fich berove van alle
overtollige aerdfche geniacken en dcrtelheden,
en datfe fich willighlijck over al van
hacre eygcne behoeftigneden en goederen
lactcn pluckcQ : En wort infonderheyt van
de Armoede van Geefte en niet alleen van
ï';oederen gefeyt , om te vertoonen, en oock
hope te geven , dat oock felf de Rijcken,
( waer acn het fchijnt , dat over het verkrijgen
defcr Saligheyt, van den Heere, Iwarigheyt
wordt gemaeckt ) en dat defc , fbo 2y
maer willen , diefelve konnen bekomen , ajs
zy maer wel gefchickt en fpaerfaem zijn, en
tcgens den Arm.en grootdaedigh en mild,
maeckende weynigh werx van haere Rijckdommen
:- Oock wat de arme bclanght.dicfelvc
al is 't fchoon dat/e geen uytdeelinge
aen andere behoeftige konnen doen , foo
konnen nochtans diefelve diQ.{e. faligheit verkrijgen,doordc
macht van den goeden wil-
le. Van de Rijcke feyde A/drw , hy heeft den
howcrigcn met fpijfc \crvult, en den Bijcl^n heeft hy lee^
drh laeten giien,
Zy wordt met een krom aengeficht geniaelt
, om de Needrigheyt te vertoonen,
dicwelcke alhoewel fich diefelve nae der
aerde neyght , foo rechtfê en verheftie fich
doch ren Hemel, 't NVelck bediet , dat die
geene, die daer wil faligh welen, zijne eygene
Overheeren hier op der aerde moet onderdaenigh
zijn , en in den Hemel, aen God
en aen zijiie heyHge Wetten , gehoorfaemhcyt
betoonen , op dat alfoo magh vervult
werden 't geene Petrus feyt i brief y, Verdemce-
d'ighl u onder de geyeddige hand Godes , cp dat hy u 'm
het acrdrijci^becrvcn.
Met fchrcyende en klaegcndc oogen
vvortfc geftelt , om de gectllijcke rouwe en
droef heyt te vertoonen : Want de fpreucke
feyt, Sali'^h 7iij>:fe die daer treuren^ "Want :::y fullen ver-
iroofl "worden, Oock om te be\yij(en dat defè
faligh fullen zijn, die daer treuren over haeren
qualijck doorgebrachten tijd , over de
natuyrlijcke en genadige gaeven Godes, om
dat de vruchten van de zecdelijcke deu^hden
zijn verluymr , het leven fchandigh verfleten,
en over de bedrevene fondcn , en dat
door 't middel van de volmaeckte droefheyt
ofte gebrokentheyt des herten : die
daer zijn een nootwendigh deel van berouw
en leerwefen. Want het Berouw heeft in
fich de verledene quaeden te befchreyen, en
die befchreyt zijn niet wederom te doen.
Zy wort oock met fchreyende en klagende
oogen gemaelt , om dat datfelve moet gedaen
zijn uyt medelijden van /. Chriflus onien
Lijder , hebbende door zijne finerte , bitter
Lijden en wreede dood deernis met hem.
Waer over ^eremids vifprecckendc van dea
eengebooren Soone Godes, met defè woorden
aldus , maeekt over de rowwe des cengebooremn
een hittere klaehtc.
Zy wort met een fmal en mager aengeficht
vertoont, om de geeftlijcke behoeftigheden
uyt te drucken , die dickwijls van de
verkeerde Menfchen ontkent wort. Daerom
WOrter gefeyt, Sahgh die daer hongeren en dor'-
\len nae de Gereehtigheyt. Om te doen verflaen,
dat die daer wil faligh zijn,altijd moet foecken
't geene ter faligheyt nut en noodigh is,
en moet oock dorfl hebben , te weren , een
vaerdigh gemoed , om een yder te geven,
in 't geen hy is gehouden. Met een Menfchlijck
hert ilTe geflelt , dat vlam en \ner uyt^
werpt , en haer eygen traenen verfaemelr,
om haer reyn hert uyt te drucken , door de
fpreucke, Saiigh vj^fe èïe reyn xan herten xijy\. 0\ve
den tijd der hefceektnge 'vahooge.
Met een Lammeken , dat met een fpieffe
doorftcecken is , wort zy gcmaelt , om de
te doen verfïacn , dat die gefilight zijnde.
God in den Hemel wil fïen , moet een xcyw
oniiofele en lijdfaeme fachimoedigheyt uyr hert hebben , dat verre van alle fnoode ge-
te drucken. En daerom wort gefeyt , Saügh negcntheeden en verkeerde Werrclrfche
:zijn de fachtmoedigc, Sulx dat die daer wil faligh handelingen afgelcheyden is. Waer over de
worden, weynigh werx moet maeckcn, van
de fchaedc die hy door de goederen des
Propheet feyt , IVafcht u en -wcefl reyn. \ Hert
werpt vier en vlam uyr: Want gclijck 't vier
Werreks heefr verkregen , als van Staet en het goud fuy vert en reynighr,alfbo reynighc
groote Naeme ofEere. En hier op pafl de de genaede Godes, dat verbroken en vcrHa-
ipreuckc , Saligh \ijn de fachtmoedige^ "want :iy fullen gen herte : en gelijck het vvaerer de vacten
fuy vert , alfoo fuyveren de traenen de ziele
van de doodiijcke fonden. Waer over Da-vii
fèyt : Btfprcngb v:y Hecre ! met y fop , en iel^fal ge-
reynight Worden , "w.ifeht wy en iek^fal fneevait "werden.
En met het voorgaendc : O God [chc^ een reyn
hert in wy,
Daer-

SAchtmoedioheyt. Mansüetudine.
Daer worden twee Idnderkens voor hare
voeten gelrelt , aen de welcke zy een brood
uytdeel'c,oai de b-innhertiglieyt uyt te drucken
, want Sdï-^h :(i]n Je Barmhaü^e , vvefende
dele üiligh, die 'met Godvruchtigheyt,de arme
ellendige perfoonenjUyt zijne goederen,
tehaipe komt, gelijck IfaUs feghc cap. 2,
brcecl^t \kn hongeri^cn u brood. Met een Olijftack
wortfe gemaelt , om de vreede, geruftheyt,
en oprechtigheyt van 't hert uyt te drucken,
W'-^er over gefeyt Vi ort.Sabgh ^ijn de Vreedfaeme,
om te kennen te geven,datmen om fahgh re
wefen defe driederleye vreede en geelHijcke
(^cruftheyt moet hebben , te weeten de Heinellche
met God , de inwendige met zijne
Confcientie , de uytwendige met zijn evenmeden
, gelijck 't felve nae 't boeck der
Wijsheyt, wortuytgedruckt : Vreede, dm ver-
lipreiirn Godes. Zy wordt met veel gequetfte,
vertreedene , gedoode, en qiralijck mishandelde
kinderkens vertoont, om de onrechtvaerdige
vervolgingen der Tyrannen , en
der vvrevelmoedige vianden uyt te beelden.
Daerom worter gefeyt , Sali^h zil>'fe die vervol-
gii^e lijden : \ welck bedier, dat die Hiligh wil
worden , fich moet tot Lijdfaemheyt fchicken
, en fwack en onv^ermogen zijn om fich
fchoon hy daer toe gelegent-
te wreecken ,
heyt hadde , vaerdigh om alle finaet en leer
te vergeven, gedenckende dat de vervolginge
tot zijnen beften dient , tot oefninge der
deughde : Daeroin feyt de Heere Chrijluf, in
de kibbelinge tuffchen zijne dilcipulen, tenzy
ghy 'Wort als /^nder^ens foo l{ondy 'in 't Rjjcl(e Godes niet
i^pmen. De twee Palmen die kruyslinghs in
een gevlochten zijn , en in een krans gebonden,
die van Leliën, Mirthen en Roofén boven
haer hoofd,voor een wapen, geftrengek
is, bedieden de drie Godlijcke deughden,als
Geloof y Hoop en Liefde : 'i Geloof by de Lely,
de Hoope by de Mirth , de Roofe by de
Liefde , fonder welcke deughden, niemand
immermeer fal faligh wefen.
van, voor dees tijd, genoegh,
En dit zy hier
Mansüetudine. Sachtmoedigheyt.
E En Vrouwe met Olijftacken gekroont,
hebbende ter fijden eenen Oliphant, waer
op zy met de rechter hand leunt.
Sachtmoedigheyt is nae de ftellinge van
\yiriflcteles een middelmaetighey t , diewelcke
.met een feeckere reeden bepaelt is , ontrent
449
de ontftelteniiTe van de Gram/chap , voornaemlijck
om die te vlieden ,
en oock fomtijts
te volgen, in die dingen, en met die perfoonen
, hoedaenigh , wanneer, en waer het
betacmlijck is , en dat nyt Liefde van een
deughdlijck en vreedfaem leven.
De Elephant is by de oudeEgyptenaeren
hier van een af beeldfel,om dat hy,uyter natuyre
, niet wilftrijden , noch met kleynder
noch met grooter Dieren , dan hy is, ten zy
dar hy dapper geterght zy: Oock als hy in'c
midden van een kudde Ichaepen raeckt , dis
hem gemoeten, foo fü hy ter fijden af flaen,
op dat hy die niet onverhoets ibude belchadigen
: lae hy heefr oock foodaenigen ge-
woonte by de kleynder Dieren,dat Wanneer
hy geftoort is , foo wort hy door haere te-
genwoordigheyt wederom verfacht en ge-
Itilt. Boven dat verhaelt oock Plutarehus, d?x
foo wanneer een wandelaer in de Woeftijne
zijnen wegh heeft gemift , en de Elephant
hem ontmoet, foo toont hy hem die niet alleen
fachtmoedigh , maer hy fal oock den
verdoolden wandelaex weder op den rechten
wegh brengen.
De Olijf is een beeld van vreede en lachtmoedigheyt
, en daerom wilden de oude
Priefters in 't begin , dat alle de beelden van
hare Goden fbucïen van Olijfboomen hout
gemaeckt worden : 't lelve uytleggende dat
God een mild gever was van zijne weldaeden
aen den Menlchen , willende met goe-
digheyt en fachtmoedighey t alle haere mil^
daeden vergeven, en haer den overvloed al-
ler goederen (chencken. En't blij ckt aen dit
fchoon HierogHphifch beeld , dat de Goden
toelieten, gelijck Herodotusverhaeh, wanneer
zy van de Spedaitricenfen wierden gebeden, dat
zy doch de onvruchtbaerheyt van haer land,
wilden wegh nemen , dat zy tot antwoord
kregen , dat die genaedc haer foude gewerden
, foo zy de beelden van Damia en zJnrelta.
maeckten van Olijfboomen hout. En het
fchijnt dat hier door, en tot dien eynde, tot
fekere tijd by de Mdefü een block van Olijfhout
brande , fonder hulp van ander vier,
daer by te hebben,
Oock feytmen, voor een wonder, dat de
Oly foodanige kracht heeft tegens deongefluyniigheden
der Zee, dat diefelve, daer in
geftort ziinde,het onweer doet ftillen.Doch
dit laeten wy elck gelooven, die wil.
LU CoN-

4;o t*Saimenvoegmgh van dg Menfchlijcke dingen, Sc haedf.
CONGIUNTIONE DELLE COSE
Humane, t' Sacmenvocgm^h van de
E
Menfchlijcke dbigcn.
En knielend Man , die de oogen ten Hemel
heeft opgedaegen , en fecr ootmoe-
digh een keeten houd met beyde handen,
die van den Hemel en van een fterre komt
afdaelen.
of nae het ge-
fe eygene kracht en al onle vermogen niet
konnen opldimmen : Allo datmen hier door
heeft willen uytdrucken, dat, wiens gemoed
door een Godlijck welbehaegen beftiert
wordt , bequaemiijck dele keeten kan uytbeelden
, die uyten Hemel en van de Sterre
nederdaelt : Overmits defè de kracht is van
een Godlijcke inblaefinge, en van foodanigh
vier, als Piito gewilt heeft dat alle Menfchen
fouden deelachtigh wefen,ten eynde zy hare
zielen tot haeren Schepper en ten Hemel
fouden oprechten. Daerom is 't betaemHjck
dat wy onfe wille , in den wille Gods , oock
in alle dingen gelijckmatigh engelaeten ftellen
, en God bidden dat hy daer in met ons
handele nae zijne heylige genaede.
D A N N o. Schaede,
En leelijck Man,wiens kleed is van roefl:-
E achtige verwe , die Ratten en Muyfen in
lïjne handen houd, doch foo groot datmenlè
wel fien kan , op d'aerde fal een Gans in de
Weyde gaen. En van den Hemel lal een geweldige
ilagh-regen, met groote hagel-fteenen
nedervallen,die debloeyende en vruchtbaere
Wijnranckcn fal vermorfèlen en te
gronde flaen, als mede kooren-ayren, die in
een fchoon veld ter lijden defe beeldniffe
ftaen.
Dat het roeftige kleed geheel fchadelijck
is , is elders genoegh gefeyt. De Ratten en
Muyfen houd hy, om te vertoonen,dat defè
Dieren 't rechte beeld van de fchaede en
van 't verderf zijn. En men vindt by Cicero^
gehjck Pieriitf mede verhaelt, dat de Muyfen
en Ratten, de dingen nacht en dao-h foo feer
knaegen en beknablen, datfe,by nae,nero-ens
toe duchtigh zijn. De Gans worter ter fjjden
geftelr, om dat dit Dier feer fchadelijck
is , want waer de Gans zijn vuyligheyt lact
vallen,daer wort de gront terftont verbranr.
En daer is niet fchaedelijcker op 't gras en
op 't geiaeyde Land, dan als dit Dier daer op
komt weyden. Oock haere vuylnis in pekel
geroert zijnde , en op de velden en kruyden
gefprenght, fal alles doen verwekken en
verderven.
Daer is geen twijfel aen ,
ruyghnis van Mucrobhu en Lucianm , wort dele
bovengcfeyde keeten genoemt een tTamenvoeginge
van de Menlchlijcke mette Godlij
cke faecken, en een fekere gemeene band, Het vallen van den flaghregen en hagel,
mette welcke,als het God belieft,hy ons tot die uyten Hemel komt neder-ftorten , daer
fich treckt , en heft on(e verftanden , op-
W'aerts,nae den Hemel, ahvaer wy door on-
van is de fchaede feer blijcklijck en openbaer,
wanneer die aen de Wijnrancken,kooren
en andere vruchten , gefchiet , fulx dat
diegeene die't beproeft hebben,wel wecten
wat ichade dat het is : Infonderheyc weten'c
de Arme in diere tijden.
NOCUMENTO. Schacde, NaedceK
E En leelijck Man ,
de aerde leyt te wroeten ,
die zijn rechter hand
op een Vareken fet,dat met zijn fnuyt in
houdende mette
flincker een bofch Netels.
Leelijck wort de Schaede gefchildert, alfbo
daer geen leeliicker noch verfoeylijcker
ding is, als 't geene tot Ichade van 't Menfch-
lijck leven ftreckt.
Dat hy de hand op 't Vareken houd, is
by den Egyptenaers voor een fchaedlijck
Menfch genomen , allbo dit Dier de lichaemen
der Menfchen , van die haer melck
drincken, befmet, haer maeckende melaets,
Ichurft en vol etter-buylen. En die veele
fpex eeten,maeckt het een bot verftand. Boven
dat, foo is 't een fchaedlijck beeft, doende
aen de befaeyde Landen en aen de arme
luyden,groote fchade,en terwijl het teedere
graen opfchier , foo verllint het datfelve
niet alleen, maer vertreet het noch daer boven,
en wroet alles om.
De Netels , die hy in de flincker hand
heeft, bedieden de fchaede , diemen van dit
kruyd verkrijght , want foo haeft roertmen
't felve niet of het fteeckt , en men gevoelt
daer van groote fchaede,
Noco-

Schaede. Schande. SchelmJlucL Schcr^ftmigheyt, 45-1
Ï^OCUMENTO. Schaede in alk dingen,
En leelijck Man in roeftverwe gekleer,
Ehoudende in beyde handen een Sabnander^
en aen de voeten leyt een Wolf men den
mond oopen.
Van de roeftverwe is elders dickwijls ge-
feyt, dat zy alles verteert.
Metten Salamander wort hy gefchildert,om
hier door een fchaedlijck Man af re maelen,
die een yder befchadight en quaed doet : en
by wien hy verkeert, die wrijft hy eenigh
quaed aen : En men lèyc dat de Natuyre aen
den Salamander, foo grooten kracht om te befchadigen,
heeft gegeven, dat oock haer venijn
alle vruchten en boomen befmet, en dat
wie van defè befmette vruchten eet , fterft
door de koude kracht van 't venijn, niet anders
als of het aconit of ratte-kruyd waere.
De Wolf mette opgelparde kaecken , is
ftellende den
als de verfcheurende Dieren ,
Leeuw , Beer , Tyger en andere ter fijden,
want zy hebben al te faemen kracht om andere
te befchaedigeut
S C o R N o. Schande^ Oneere, S^ott,
EEn Man met een Nacht-uyl op 't hoofd
meteen flordigh kleed omgort.
Schande is een fneile krénckinge in de
eere. Zy wort met een Nacht-uyl afgemaelt
, om dat diefclve voor een Vogel van
quaed geluck gehouden wort , vliegende by
nacht, waer door de Menfchen lichtlijck tot
fnoode gedachten verweckt worden.
SciAGURATAGGINE. Schelmjluckt
En leelijcke flordigh gekleede en ont-
Ehulde Vrouwe, met de hoofdhayren in 't
wilde en verwart , houdende eenen Aep onder
den arm.
De fchelmerye wordt feer leelijck ver-
om datter geen leelijcker noch ver-
toont ,
foeylijcker faecke kan bedacht worden als
een Menfch die ondeughdige wercken doet,
€n om de reeden , die van de Natuyre hem
gegeven is , foo is hy van de onredelijcke
beeften onderfeheyden. De hoofdhayren als
gefeyt , zijn de gedachten die daer gekeerc
2ijn, om quaed te wercken.
Zy houd den Aep onder den arm ; om
dat het een gemeen dingh is , en tot alJe tijden
voor goed gekent , dat door de Simm*
of Aep, een Man verftaen wort , die van anderen
veracht is , en gehouden wort voor
een rampfalige, jae beul. 't Welck in 't ver-
toogh van Demojlhenes aen Cufi^hon gefèydt
wort , dat ^fchines een ellendige Baviaen
VvaSjOm dat hy altijd door feeckère maniere
en met eenftatigheyt van gemaeckre en vermomde
woorden,ommeging,wefende veeltijts
een boeve. En Dion de Hiftoryfchrijvcr
feyt , lek maeck van mijne quaedfpreeckers
niet meer werck , als men plagh te feggen,
van een Aep. Cicero fielt oock in zijne brieven
, dat de Aep is als een Man daer niet op
fit , en die ondeugende is. Plautus fêyt oock
(eer boertlijck in zijne fpeelen ,
dat de Aep
van geen waerde is , en elders, datfe fchelmachtigh
is : elders gelijckt hy die by een
Roffiaen , waer van men oock een geflacht
van Menfchen vindt , dat fchelmachtiger en
meer bedorven is, als de Roffiaenen, wefende
, gelijck hy verhaelt , in de ongunfte van
God, en eeij walge voor de Menfchen.
DE
SoTTlLITA. Scherpfinnigheyt,
Scherpfinnigheydt heeft gelijckheyt
mette Wijsheyt , want gelijck de Wijfe
alle dingen doorliet , foo doet oock de
Scherpfinnigheyt,en zy dringht in't lichaem
der Geluckfaeligen , door alle de deelen
Daerom wortfè een Vrouwe afgebeeld, die
een muyre van d'eene tot d'ander fijde doorboort
; en by gelijckeniife , foo worden die
gedachten hoogh en fwaer genoemr, en van
een eedel verfland ,
nigh zijn.
die fubtijl of fcherpfin-
ACUTEZZA DEL InGEGNO.
Scherpfmnigheyt des Vcrflands,
DE Sphinx , gelijck Pierini f^aleriams uytie\t,
die onder by de punt van de fpielTc van
Palldi leyt , gelijck men fien kan , in een oud
ftand-beeld van Minerva , 't welck PliniM feyt,
dat te i^thenen was opge recht , kan men paffen
op de fcherpigheyt des verftands : Want
daer is ter Werld geene faecke bedeckr en
,
verborgen, die de kloeckheyt van 'sMenfchen
verftand,niet fbude konnen ontdecken
en verbreyden. Waer van wy breeder in de
LU 9
beel-
:

45'i SchilderkonB. P
beeldenilTe van'rvcrftand gchandelt hebben.
Daerom maghmen , om dit uyt te drucken,
Mincrva met haer gevvoonlijcke maniere afmaelen
, doch datfe op den 2:rond , by de
fpieflfe , een Sphinx hcbbe , gclijck boven ge-
feyt is.
P I T T U R A. SchtlderkonH,
E En fchoone Vrouwe, met fwarte ,

SchilderhnïK
-de Nabootfinge , die de Schiiderkonft wel
paft.
De Oude naemden de Nabootfinge die
overweginge, die hoewelle vallch was , foo
deden zy die nochtans met een beieyt van
eenige volgende waerlieyd , en daerom wilden
zy dat de Poëten die ditfelve gebrack,
voor geen Poëten fouden geacht worden :
alibo ïbuden defe oock geen Schilders mogen
genaemt worden, die defe Nabootfinge
en dat cverlegh niet hadden : wefende dit
gemeen (breuckjen waerachtigh,dat de Poëiie
in de Schiiderkonft fwijght , maer dat de
Schiiderkonft in de Poëfie of Dichtkonft,
jfpreeckt. 't Is wel waer datfe in de maniere
van Navolginge verfcheyden zijn, als voortkomende
door tegenftellinge: Want de fien-
lijcke toevallen van den Poëet , die hy , als
door 't verftand doet , en dat door middel
van de verftandlijcke toevallen , door wiens
middel hy diefelve doet,zijn al eerft van den
Schilder aengemerckt, want het gemoed let
op de beteyckende dingen. En is de geneughtedie
d 'een of d'ander van defe konfte
treckt', niet anders, als darmen door kracht
van de konft , gelijck als door een bedrogh
van de Natuyre,'t eene doet vatten door de
uyterlijcke finnen ,
door 't verftand.
en d'ander laer hoeren
Soo heeft dan de Schiiderkonft de Navolginge
noodigh , van dingen , die in der
daed beftaen , 't welck het Momaenficht te
kennen geeft, wefende 't felve een aftreckfèl
van eens Menfchen aengeficht.
Het weerfchijne kleed vertoont , dat de
veranderinge voor alle dingen vermaeklijck
is, gelijck de bedeckte voeten te kennen geven
: en dat defe proportien of evenredentheden
, die het fondament of de grond van
de Schiiderkonft zijn, in deteykninge moeten
zijn, aleermen de handen aen de verwen
leyt, want zy moeten eerft bedeckt en in een
volmaeckt werck , verborgen zijn. En ge-
Jijck het een groore ko!;ift is by de Orateuren
of Redenaers , haer werck alfoo te maken
datter geen konft in blijcke , alfoo is 't
mcdeby den Schilders , datle alfoo weeten
te fchilderen, dat haer konft niet blijcke,tea
zy aen de verftandige : en dat lof , dat een
kioeckfinnigh Schilder van een goed gerucht
verwacht, is van de Deughd voortga
komeu,-
SthipvAert, Ae-y
DE SGHILDER K O'N S T
van Sig. Mxrtiui Aidcfiui.
Enijdlhr der Natuyr, op't Gcddclijc^ Patml,
Die 't "wefen en 't gemoed treckt met u rycl^ P'mceel:
En kont door Meryv aUeen,en mette ftifi uytdrucken
Door een geleerde hand, foo Toonder lijckcjïucken,
'
M'at kpnjien datter ^^^ijn, die huygen voor u neer
Enj'onder u alleen, hehaeltmcn lof noch eer.
Mcejlerfche van de kfinll ! hoe heftghy u Ver(landen^
Die naedren aenu fy, en kranll de braeve handen.
Met "Wonderlijck^bedrogh, doch aengenaemen fcet^.
Datyder een verbaelt, ^vie dat ujlechts ontmoet»
Die nu in onfe Eeww, met u volniaeche leeden.
Derft als een K^onlngin, voor alle Fcrflen treeden.
En maeckcn haergeflacht, door wwe hand Vermaat,
Doorluchtigh in dmttjd, onjlcrffelijck^vanacrt,
N A V I G A T I O N E. SchipVaert,
En Vrouwe die met groote bevalligheyt
E een Seyl houd, waer van 't einde over een
Roer van een Schip hanght , fiende met opmcrcken
nae een Wouwe of Kuyckendief,
die in de locht vliegt, en van verre een Schip
in Zee,datmet volle Seylen komt aenlopen.
Het Seyl, Touw, Roer en Schip, zijn genoegh
bekent , en drucken klaerlijck uyt
watter mede gemccnt wort. De Wouwe of
Kuyckendief is een roofachrige en gulfige
Vogel , en wort van de Oude gelijck Pliniui
,
verhaelt, gelooft, datmen daer van het ftieren
van 't Roer heeft geleert, om dat diefelve
in de ruyme velden, door zijn fwayen en
drayen , nu hier en daer vliegende , met eea
groote aerdigheyt fijnen fteert weet te wenden
entekeercn, even gelijck eenSchip,dac
door behulp van de Seylen , nu voorwaerts
dan achterwaerts of fijdwaerts , feyk en laveert,hoe
verbolgen de Zee oock is, doende
even als defe Vogel. En hier van een klaere
proeve hebbende genomen ,
foo wilden zy
aat defe Vogel voor een Hierogliphifchbeeld,
van de Schipvaert, foudeworden
geftelr.
Schipvaert,
En na^ckte Vrouwe , die uyrgeftreckt op
E der aerde leit,hebbende fecr lange hoofthayren
, die op der aerde gefpreyt zijnde,
fchijnen in Zeebaeren te veranderen , hou-
dende met d'eene hand een Riem, met d'aa«
der eea PasKaert en een Zee-Kompas. .
hll 3.. ^SL*~
.
•

^j-^
Schoonheyt.
B^LLEZZA. Schoonheyt,
En Vrouwe die haer hoofd in de Wolc-
Eken bedeckt heefc , alleen dat de reft een
weinig magh worden geflen, door de glans,
dieder rontom isj fteeckende d eene hand
buyren den glans , en in d'ander fal zy een
Kloot met een PafTer hebben.
De Schoonheyt wort met het hoofd tuf^
fchen de Woleken gemaelt, om darter geen
faecke is , daer men mette fterflijcke tonge
fwaerlijcker af kan rpreken,en diemen noch
mettet Menfchlijckverftand kan vatten.Soo
veel de Schoonheyt belanght , dieder is in
de gefchapene dingen , om by gelijcknis te
fpreecken , is niet anders als een glans dieder
door 't licht van't aenfchijn Godes komt
afdaelen , gelijck de Platoniften beweeren :
om dat de eerile Schoonheyt een fake met
God is , welcke Schoonheyt daer nae het
beeld of patroon, in eeniger maniere , door
zijne goedertierentheyt, aen zijne Schepfels
mede-gedeelt zijnde , is oorfaecke dat wy
eenighfins verftaen wat Schoonheyt is. Maer
gelijck die geene.die fich in den Spiegel befchouwen,terftont
haere gedaente vergeten,
gelijck S. ItKobta fèyt ;
Aifoo wy oock, ftae-
Bellezza.
rende op de Schoonheyt der fterflijcke din^
gen , foo konnen wy ons oock niet feer op-
om die fuyverc en een-
heffen ten Hemel ,
voudige klaerheydt aen te fchouwen , van
waer alle klaerheyt haer oorfprongh heeft,
gelijck oock Dante verhaelt
't Geen niet ^erft, en 'tgeenflerven l(cui.
Is ah (leglants en 't beeld hier vj»,
ï^t Godfoo kpmt het al van daen,
Zy wort dan in defer maniere afgefchildert
, bediedende door de hand, die zy met
de Lely uytfteeckt, de Schoonheyt van den
omtreck, en van de verwen van een Vrouwlijck
beeld ; waer in fchijnt , dat een groot
deel van die kleyne maete van Schoonheyt
geftelt is , die de Werreld is mcde-gcdeelt,.
en waer in dieiich verheughr.
In d'ander hand falfè een Kloot met een
PafTer houden , om te vertoonen dat alle
fchoonhey t belïaet in maete en proportie of
evenreedentheyt , diewelcke mette tijd en
mette plaets overeen komen.De plaetfe,be-
paelt ae Schoonheyt in de fleüinge of fchickinge
van de Landfchappen, van de Steden,
van de Templen,Markten,van den Menfch,
en van alle dingen die't geficht van't oog fijn
onderworpen , als mede de verwen die wel
onderfcheyden zijn , met een gelijckmaetige
veelheyt en maete ,
:
en met andere gelijcke
dingen. Door den Tijd worden bepaelt de
eenftemmigheyt, het geluyt, de fpraecke,de
vertoogen, de woordenftrijd en veel andere
dingen , diewelcke door de maete geeffent
zijnde,en ons vermaeckende, billijck Ichoon
zijn geheeten. En gelijck de Lelybloem,
door de fcherpigheyt van haere reuck , de
finnen beweeght , en de Geeften opweckt,
alfoo beweeght haer deSchoonheyt van gelijcken
mede , en weckt de gemoederen op
om re minnen , en met verlangen die te omhehen
, (om de volmaecktheyt aen fich felve
te geven) die door hare feer groote Schoonheyt
bekent zijnde , waerdigh en van gewichte
is om daer op te letten. Hier van
heeft een eedel verfland , defe dichren ont"
worpen , die aldus zijn naegevolght
De Schoonheyt is een licht, dat in veel diiyjent flracleVy
t^mt uyt een grooter glans op dcfe lïerreld dae'en,
Tcr'xvijlhet fich verfpreyt en fchittert uyte loeht,
Soo wort dit aldcrcerfl van 't eeuwigh voortgebroeht,
Nu is 't een helder licht, nu dreef, dan min en meerder.
En tiOf het rijfi of datlt^ is 't d'cene heind ofveader.
:

Schoonheyt in em Vrouwe,
Dit l(M geen fchramlre pen' afrnaekn cp 't Pewice!,
iVant kloekheyt noch gedacht vcrtoonentminjle deel,
*t Geen ons, en d"ander Pool,verlïcht,Ki'jn als de kercken^
Ifaer 'm de 'wïjfe Man Gods yver kan bemercken.
iVtWt als hy flechts ver^laert een vonxl^en yan zijn
licht,
O dan bed-welmt ons hert, de finnen en 'tgcficht»
Slnheeldmgh drucl^t dieuyt, op veekrley manieren^
De Sterren moten zijn,en d'Hemelen papieren,
Bellezza Feminile,
Schoonheyt in een J^oKWe,
En naeckte Vrouwe met een krans van
E Ligtifiruf» en Leliën op 'c hoofd, hebbende
in d'eenehand een Pijl , in d'ander een Spie-
houdende dienfelven nae buyten ge-
o-el ,
keert/onder daer in te üen :
feer vvreede Draecke.
fittende op een
De Lely is een oud Hieroglyphifch beeld
van de Schoonheyt gelijck Pierius verhaelt.
,
Want de Lcly heeft , onderde andere bloemen,
drie eedele aerdigheeden : gelijck een
Florentijnfche Eedel luffer te verftaen gaf,
aen een beeld, dat van een lumpe Beeldhouwer
gemaeckt was : Want als haer gevraegt
wierde , wat zy daer van oordeelde ? anrwoorde
zy met groote kloeckheyt ,
voorftellende
de Schoonheyt van een volmaeck-
te Iufl"er,en ftilfwijgende de bottigheyt van't
dat een ïnfFer moft
Ichrijfr.
De Pijl geeft een wonde, die men metten
eerften weynigh voelt, maer hoe langhs ioo
dieper indringende, foo is zy daer ten laeften
fwaerhjck weder uyt te krijgen : 't welck
ons te kennen geeft , dat wanneermen een
fchoone luffrou begint te beminnen, datmen
dan foo terftont de doodhicke wonde , niet
gewaer wort,maer de Liefde hoe langhs foo
meer toenemende , foo voekmen die op 't
laefte feer wel : fulx , of men fchoon daer
nae den boge wat wilde veribei;en,foo wort
evenwel de wonde daer door niet genefen.
De Spiegel vertoont , dat de Vroalijcke
Sclioonheyr, oock te gelijck een Spiegel is,
in de welcke een yder iich felye in beter vol-
SchrickyGroul^ckheyt. 45'j'
komenheyt fIende,(bo wort de Liefde door
de gedaente opgeweckt , om in diefaecke
Liefde te fetten, waer in zy volmaeckt is ge-
fien , om daer nae met verlangen diefelve te
genieten.
De Draeckbewijft, dat waer Schoonheyt
is, men diefelve niet magh vertrouwen, vermits
het een venijn is van quellinge en jaloufie.
Naeckt wort zy gemaelt , want zy wil
met geen blancketfel overdeckt zijn. Men
kan oock ftggen dat zy broos en fvvack is,
en daerom fteeckt het Liguflnim of keelkruyd
in haere krans. Daer van Firgiliia finght
Vertrou o fchoone l^ind , « fchoonheyt niet tefeer,
'tS'Wart bloemken "wort gephki-,masrt witte valterncer»
Of anders:
Het witte htocmken valter heen,
Maer 'tfwarteplucktynen in t gemeen.
En OVtd'm finght in zijn Minnckonlt
ZY
De Schoonheyt is te broofen goet^
Die met de poeren fijten moet
De Lely-bloem, de Violet,
Het bloeyen fchklijcl{_ Wort bckty
Het Kiosken dat in Doorens ftact,
Valt eerder als de Doorn verpaet.
S P A V E N T o,
Verfchrickinge,
:
:
Schrici ,
wort gemaelt van geficht enkleedin-
beeld, berifpende feyde :
wefen wit , facht, en vafl: : En dat oock defè ge als een Vrouwe , maer feer ontdek
hoedanigheyt van't Marmor,noorraecklijck en fchricklijck : en foodanigc beeldnifle van
mede mofl: wefen in een fchoone Vrouwe j de Schrick vereerden de Corinthers aen de
gelijck Fa:zarmi de/e drie hoedanigheden,on- kinderen van Medea , die van haer waeren
der alle bloemenjinfonderheyt de Lely toe- verflaegen : en dat voor een gifte , die zy
hadden gegeven aen de Dochter van Creon,
diewelcke t'ondergingh met haer geheele
Koninghlijcke Huys.
Spavento.
Grottwlijckjoeyt,
Schrick^ ,
En Man fèer vreeflijck van opficht , en
E gewapent , die mette rechter hand een
bloot Swaerd houd, fchrickHjckdreygende,
mette flincker hand het hoofd van Medufa^
en aen zijne voeten fal een feer wreede en
yfelijcke Leeuwe ftaen.
Van leelijck opficht wort de Vreeflijckheyt
gewapent , om alfoo wel met dreygen
als metter daed te doen verfchricken,
:
Het

4y^ Schrick, Grouwl^ckhejt. Seeckerhep.
Het hoofd van Meduja houd hy ,nae de ge-,
lijcknifle van Dommams , diewelcke voor een
de vijs plagh te voeren 't hoofd van Meduja,
lot een Schrick, die hy, daer door,in de gemoederen
der Menichen focht te brengen :
De fchrickhjcke en feer wreede Leeuwe i(^
fer by geftelt , om dat , wanneer de Egyptenaers
een fchrickHjck Menlch wilden vertoonen
, die alleene met het geficht een ander
kofle Schrick aenjaegen , Too druckten
zy 't felve uyt , door een Leeuw. Waer
over ^lamcmmn , willende vertoonen dat hy
plagh den Leeuw in zijn
fchricklijck was ,
Waepcn te voeren, welende dit de Natuyre
van 't beeft , hoe getemt dat het oock magh
wefen , dat het niet te min vreefrelij,ckis,
voor die 't aenfiet ; foo groot is de kracht
en de uytmunientheydt van zijne oogen
Waer over de Poëten, foo wel Griecken als
Latijnen , wanneer zy den Schrick wilden
Afbeelden , foo naemen zy dit Dier , om de
.wreedhcyt daer door te vergelijcken.
SiCURE ZZA. Sceckcrheyta
En Vrouwe die daer leunt aen een Pijlaer
, houdende in hacr hand een Spieite
:
of een Rijcksftaf , en voor haer is eenAl«
taer.
Men kan hier by vcrftaen , dat die geene
die wel met God ihet , aen wien men behoort
offerhandc te doen , kan fèecker en
geruft zijn.
SlCURTA O SiCUREZZA.
Sccckcrheyt,
En Vrouwe die met haer rechter hand
E Op een Spiefie leunt, en met haer ilincker
op een Columne ,
gelijck men in de Meda-
glie van Maahm licn magh.
De Seeckerheyt wort ge(eyt (bodaenige
vaftighcyt te zijn , als de Menfch in zijnen
ftand gevoelt, gelijck oock in alle andere faken
, fonder dat hy vreeft daer van ontfêt te
worden , en daerom leuntfe aen een Pijlaer,
die daer vaftigheyt bediet, en aen een Spiel^
fè , die de Hcerfchappye en Hoogheyt uytdruckt
, waer van het Ibrghlijck is , om ter
aerdcn neder te ftorten, gelijck het daer-entegen
een Deughd is , datmen weet lich in
eere op te houden.
Men foude haer oock mogen maecken,
datle een krans van Feke of Reynvaeren
droegh , waer door de Seeckerheyt beduyc
wort, om alfoo de Slangen verre van fich af
te drijven, zijnde Dieren, die boven alle andere
, feer gevaerlijck en fchaedelijck zijn :
en dit is de voornaemfte oorfaecke waerom
de Boeren 't felve gebruycken , om in haere
bedden te ftoppen, gelijck 't felve de uytleggers
van Jheocritm verhaelen.
S I C U R T A, Vérfceckertheytt
En Vrouwe met een krans van Olyven
E op 't hoofd , en fiaepende , houdende in
de rechter hand een Spiefle, en haer flincker
onder dewange, ruftende met den felven
elleboge op een Columne of Pylaer.
IN
S I c u R T A.
de Medaglie van Otto ftaet een Vrou-
we , die me'tte rechter hand een kroone
houd, en in de flincker een SpiefTe mette
letteren Smiritas, P. R,
'(^vAas,

IN
Verkocftnge van Geejllijcke Gaven,
de Medaglie van Mcurïmu wordt een
Vrouwe gefchildert , die metre llincker
~ hand op een kodfè leunt , en met d'ander op
een Colunine , mette letteren Securiut tcmm
E
S I M O N 1 A. Verk^ofinge-vanGetjlm
Itjcl^ Gave».
En Vrouwe ,
kleed bedeckt is , maeralfoo, datmende
die geheel met een fwart
bloote armen en beenen kan fien, die beyde
melaets zijn. Houdende mette flincker hand
waer op een witte Duyve
een Tempelken ,
met opge/lagen vleugels ftaet , rontom met
ftraekjens , gelijckmen de Heylige Geeft
plagh te vertoonen , en mette rechter hand,
heeftle een beurfe,
die zy om hoogh houd ,
die boven de Duyve verheven is , met de
fpreucke Ir.tuim próctü : dat is , ten opfcht yan 't
loon.
De Simon'tr , nae dat de Godgeleerde verhaelen
, is een voorbedacht opfet en wille,
om de heylige dingen ( of die daer aen vaft
zijn,) te koopen ofte verkoopen. En heeft
de Simonie haere naem van Simon Miigm, diewelcke
in 't Nieuwe Teftament de eerfte
vinder van defe fchelmerie was , willende
van den heyligen Apoftel Petro de Gaven des
H. Geefts,om geld koopen,en wederom aen
andere verkoopen : (eggende geeft my oock
deie macht,op dat wie ick raecke met mijne
hand,de Heylige Geeft magh ontfangen, gelijck(e
diefelve van u verkrijgen : Waer op
Tnrus antWOOrde , ugeld zy u ten verdcrve, om dat
ghy meent dat u de gacvcn Gods om geld te l:pof z'J>' '•
gelijckmen i^i. viii lefen kan. Zy wort
vertoont met fwart bedeckt te wefen, overmits
de Simonie dickvvijls onder een Simoniafche
fchijn plagh te bedecken , die dingen,
die zy voorheeft te doen , om tot haere
quaede meeninge te komen : Waer over
de Godgeleerde haer bedeckt gemaekt hebben,
gelijck het oock bediet een beroovinge
van't Ucht en van de genade Godes,diewelcke
de gaven Gods om geld koopt of verkoopt
: boven dat , allbo zy haere handelinge
niet klaer noch openbaerdoet,fboverdonckert
zy haere ziele in de verderfnifte.
Waerom de vloeck ,

4
) 8 Varhopinge vAn Geejllijcke
GiivetJ, S I M o N I A.
als van Staet-fucht en van Gieriglieyt , die
bcyde in Simon Magm ge weed zijn : Want hy
was ftaergieiii^om wondcrwercken te doen,
en om macht te hebben, van den H. Geelt te
pijningen quelt en , afmat. Lut gcvrccjl -worclen
cL-wchtvacrdi^cverdoennngc van Simon Magus , die
daer meende te poepen , de>'. ^ever v.j>; ali'e votheyt , fcy
Caff;odoruu Daerom hebben de Simomaci me-
-. geven , feggende gec\t my Jf/f nntcU en dat
,
door ftaetgicrigheyt, niet Ibodanigh opficht,
lactfche handen , want zy zijn niet gewa(fchen
met de vreefe Gods , maer met "-oud
0!Ti geld daeruyt te
oock de ftactgierige ,
trecken. Alloo doen
en oui boven andere
en filver , 't wclck de nielactsheyt dede komen
op Gehafi.
uyt te fteecken,roo foeckenfe nac hooghcyt,
waervan eenige 't felve meenen re verkrijgen
door 't middel van Simonie , door ver-
Balaam hadde de vreefe Gods , diewelcke,
hoe hem Balae de Koningii der Moabiten
meerder met lllvcr en goud focht om te
bintcniifen , beloften gefchencken en geld.
,
Het einde is de Gierighey t , om middelen te
koopen , ten einde hy het volck Ifrael foudc
vloeckcn, te meerder fegende hy 't felve, en
"verkrijgen , en haer blays groot te maecken,
door c'cn rente van weldaden : en om dat
antwoorde aen de Gefanren,en aen BaUc felve
: Soo my Balie oocl^ycilde geyen :zijn huys Vol 20"d
SimoH Manti de give Ats H. Geeftes fbchtete
koopen, van mceninge om diefelve weder te
en filver, foo kt^n lekjret M^oord des Hceren, m'tjns Gcds,
niet Veranderen, Num. 22, 24. Met fbodaenige
verkoopen, en winninge daer mede te doen, waerdige woorden kan men oock afletten,
daerom is 't, dat die geene,die de geeftlijcke die flaergierige, die doormiddel van de Si-
dingen verkoopen , fich gelijck ftellen met monie de ampten en waerdigheden foecken.
Smon Magiii, voor Ibo veele het opmerck be- Dit mogen alken , in der '[wierheyt , "wpm'wgcn gekeeten
langht , maer defc doen 't in der daed , die
de felve willen koopen. Maer die geene,
'ïverden , dieWelelif door 't Ccdlijck^ oordeel n'ict ^VGrcen
g^Praft, feyt Ciijjiodorns. De goede Religieufen
diefe in der daed verkoopen, volgen nac Gr- moeten van de fchadelijcke winfte van Sihafi
, den difcipel des Propheten ^Eiifd , waer
van in 't 2 Boeck der Koningen aen 't 5" cap.
te lefen is , diewelcke hem dcde van 'Naman
monie een afkeer hebben , als van de melaetsheyt
felve. De Abt Stephams van Ciflercien
doende onderfbcckinge door de Dor-
Van Syrien twee talenten betaelen, ^c. ge- ]^en, berifpte zijnen Lceckebroer van dat hy
lijck in de voorige beeldeniife gefeit is.Waer een groot deel brood hadde genomen van
over zy niet alleen Simcniaci, maer oock Geha* een Simonifch Priefter , jae hy wilde oock
ten f mogen genaemt w'crden.
De Simonie is een VifTcherlche , want de
Sinioniuci hebben wonderlijcke greepen om
bencfiticn of eerampten,maer niet om zielen
niet dat het tot het Kloofter gebracht, maer
gedeelt foude werden onder den Herders
dieder in 't Dorp waeren. De Abt verfuchtende
, feyde , Jfherom hebdy dit ontfangcn ? -iviji
en Menfchen te viffchen, waer van zy noch- ghy niet dut dit een Simontfeh BrUfier "Wdi ? 'wat hy
tans van God voor waerachtige VilTchers van de I\erel^ heeft ontfangtn , » Melaetsheyt en Rcof,
verklaert zijn , en defe heyHame ViiTchers
moetender wcfen in 't Icheepkcn Pctn. Vergiftigh
is de Villcherie van de Simomad , en
verre van daer, d.:t v:y x'jnefonêe [ouden eeten.
Maer waer mede vifcht doch defe Viffchcrfche?
De VifTchers plaghten te vil-
nielaets zijn haere werckingen , en tot een fchen met een riet daer een fijne draed of
vervloeckinge van do.'.'x Propheet Ehfcas aen hayr aen is , want als het dick is, foo fchric-
Gehafien zijne naekomclingcn overgciet , op kende VifTchen , dieuyter natuyrenichric-
den wekken hy vergramt zijnde , tot hem
feyde , dat hy 't geld ontflingen hadde , om
kigh zijn voor de fchadu van 't riet gelijck
,
Blutarehus verhaelt : Maer defe Viffcherfche
Olijfbergen, Wijnbergen, en beeften aen re vifchr met een goude Roede,dieweIcke,hoe
koopen : Maer de melaetsheyt van Kumun
(feyde hy) fal u en alle uwe Naekomclingcn
dielelve dicker is , hoe defe vifch daer voor
te minder vreeft, maer fchept moet om die-
by blijven. Melaetsheyt , die foo wel wort
genomen , voor die de ampten en waerdigfelve
, naer wenfch, in zijne kaecken te krijgen.
My komt te vooren van de goude
heeden verkoopt , als diefe koopt, 't Is een Roede , diewelcke Homerus gaf in de hand
hielaetshcyt , die de ziele befmet , en 't lic- van Mereuriui , een voorfitter van de winnin-
'chaem dickwijU mee duyfent geefielen en ge en van koopmanfchap , waer mede hy de
oosen
t

VerhopingevmCeefiiijcke Gaven, Simonia. 45-9
oogen koft doen flaepen en weder ontwaecken,vnn
die hy wilde. En voorder feyt hy in
de X OdylTxa, Mtnurius gebruykte een gulde
ftock of roede : Alfoo doet de Simer.ie mede,
diewelcke een Voedfter v.in de winningeen
een loos koop-wijf is : En met de/ègoude
Roede fluytfede oogen , om dat die 't niet
tvaerdigh zijn/ouden totre eerampten worden
getrocken : En zy opent de oogen, van
die te feer in den flaep begraven zijn,en niet
verfiaen willen. Met de goude Angel of
(ie -^mbhum , dat is van 't kuypen door giften
en gaven,om in 't Magiftraet te komen : en
wie daer in fchuldigh wierde bevonden,
worde niet waerdigh geacht Magiftraet te
W'Cien noch Raetsheer,en wierde daer boven
in groote gekboete geflagen. A/jr

460 Verhopinge van Geejlltjcke Gaven, Gelijckmaeügheyt,
beeld van de oude Slanee , Viand van 't
Menfchlijcke gedachte , diewelcke door de
Simonie alle de Simonilche Menfchen ver-
haere vinnen bedeckrelijck , en werpen van
lïch een flagh, als wormkens , waer mede zy
de andere bedriegen , en dat doet de R^m
fcheurt , die verfopen zijn in de rijdlijcke en
aerdfchegoederen.Waerover DantcAz Poer,
meede,
de Simoniafche Menfchen in de Helle fl:elt,in
een pur, met het hoofd om laegh , en mette
beenen om hoogh , en een vlammend Vier
op het plat van hare voeten : een ftraffc feyt
Za>icünus , die haer paft. Want God heeft den
SiMMETRIA. Gthjcl^nuethheyt,
En bedaeghde Vrouwe , die naeckt en
E van fonderlinge fchoonheyt is , alwaer
alle de deelen des lichaems met een gelijck-
Menfch gefchapen ,
maetige fchoonheyt over een komen , hebbende
dwers over de fchouderen ieer aerdigh
een blaeu kleed vol lierren , de leven
Planeeten daer in , ter lijden haer lal een
werck ftaen , van een konftigh en welgemacckt
gebouw ,
met het aengeficht om
hoogh,en ten Hemel gekeert,om God en de
Hcmellche dingen aen tefchouwen, maer
de Simoniafche Menfchen, die doorGierigheyt
de geeftlijcke dingen om goud en filver
koopen en verkoopen , die onder de aerde
\vaflèn,verkeeren de plicht van den befchou-
Üjcken Men(ch. En om dat zy verfopen zijn
in de Aerdfche dingen , foo vergeren zy de
Hemelfche, diewelcke zy de voeten roekeeren
: gelijck de Poeer mer her geftadigh be-
wegen der voeren wil uytdrucken , diewelcke,
allegorilcher wijfê, de begeerlijckheyr
deraerdfche dingen , re kennen geven : en
het fnel beroeren van de voeten , die daer
beweeght worden door de natuyrlijcke pijne,druckenuyt,de
groore genegentheyt,van
de begeerlijckheyr, die haer drijft, als mede
het Vier , 't welcïc de brand is van haere begeerlijckheyr.
Dante konde oock wel boven
de voeren , buyren de putte acht genomen
hebben op de fchandige ftraffe en dood van
den toeftelder der Simonie : Naer dien Si-
tnon Magus , om
als een wonder te weien voor
'c Volck , vloogh , door de hulpe der Duyvelen
, om hoogh j maer overwonnen zijnde
, door de tegenwoordigheyt van Simon
Tetrusy die zijne Simome vervloeckte , viel van
boven neer,op de aerde by 't Cam^^idoglum , en
brack zijne beenen , en ftierf eenige dagen
daer nae aen de kramp of treckinge,te Kicda,
gelijck Nicephorm verhaelt.
De Vi(rchen,die daer voor de voeren van
^cCc Viflcherfche ftaen , hebben diefelve liftigheyt
als de Ccrafle.Fimus feyt in't ixbocx
xLi I cap. dat de Zeevorlch genaemt Vif-
,
fcherfche , ecrft het waeter ontftelt en be-
en in de llincker hand een
Lijne mer een Warerpas of Schietloot,mette
rechter een Pafler , waer medezy alle de
deelen van een gehouwen beeld, van een leer
fchoone yé»us, Ichijnt te meeren.
Simmctria is een Griex woord , dat in onle
Ipraecke bedier,een over-ecn-ftemmende en
gelijckmaetige meetinge van alle dingen
en alhoewel t felve , nae de rechte kracht
van 't woord , anders niet wort verftaen als
van de maeten , diewelcke driederleye zijn,
te weten de langhte, breede en diepte : foo
ftreckt zy lïch oock in veele dingen, alwaer
een aengenaeme marigheyt vereyfcht worr«
Daerom fullen wy de meetinge die dele drie
onderworpen zijn , ter lijden ftellen , en een
gemeene naeme nemen , die tot alle proporrien
of evenreedenrheden dient. Want foo
wy die aenmercken ten aenfien de beeldeniife
en nae de bevalligheyt en de verv.'e des
lichaems, Ib ilTe Schoonheyt genaemt; maer
nae haer temperament ofaert van de vier
hoedanigheden der Elementen ,
lbo wortlè
Eucrafid geheeten , en nae de lieflijckheyt der
ftemme, Mchdia. En gelijck de lichaemlijcke
geliickftemmigheyt,in de drie bovengefeyde
deelen beftaet,aIfoo beftnet deovereenftemminge
van de ziele in een gelijckmaetige
ordre van haere genegentheedcn, diewelcke
zijn hafcibilc, dat is de toornige, Concupifciliilc^
de begeerlijcke , en hrtionale , die in Reeden
En Aq(c wordt de Marigheyt ge-
roert maeckt , daer nae fteeckt zy de hoor-
beftaet :
naemt. Waer iiyt re mereken is , datfe in de
nen buyten 't waeter , tor aen de oogen toe, bloote lichaemcn gei.n Smmetrkvioït gehee-

:
Gelijckmdetfgheyt, S
zijn te faemen getrocken : Wy fullen dan
feggen dat de Sïmmetrtc , een rechte proportie
of evenreedentheyt is van meetelijcke dingen
, ^oo wel van natuyrlijcke , als van gemaeckte
: die , alfoo die de maete en middelwegh
houden, foo kanmen daer,noch afdoen
noch toedoen.
De konft van wel en recht te mceten,was
by den Egyptenaers in foodanigen achtbaerhq'c,
dat zy vafthjck verrorghclen,dat haere
longelingen fbo wel in dere,als in de Rekenkontl
mollen geoeffent wefen : en door defe
beyde konften, worden alle dingen, die in des
Menichen leven voorvallen geeffent. Hier
,
door maeckten de Egyptenaers vreede onder
den Burgeren , wanneer de Nijl de Landen
onderliep en de fcheydpaelen verdorf.
Maer door middel van de Meetkonft , ftel-
den zy alles wederom te rechte. En dit is
't oeene Pythagar^ leyt, de Macte is 't befte van alle
dingen: gelijck wy oock fien,dat de Wijshcyt
Godes gedaen heeft , die alles heeft gcfleh in getal,
macte engeyvichte. Sap. 2. God (ey t oock door
o£, f X X X V 1 1 1 cap. ïVaer -wacrt ghy dccn ick^de
atrdc bcve(lighde , "weet ghy "wie de maete gefielt heeft ?
en 'wie 't richtfnoer over hacr getrocl^en heeft ? op dat
alles behoorlijcl^'wierde uytgejlreckt, Maer waer anders
fpreeckt de H. Schriftuyre van, als van
de wonJ.erlijcke Simmetrie en gelijckmaetigheyt,
die God in de fcheppinge der Werrelt
gebruyckt heeft ? V/ant foo wy oock aeniïen
de vier feer Hechte lichaemen der Elementen
, wy fullen bevinden datfe foo een
gematighde tegenftrijdigheyt hebben, datle
daer door nochtans malkanderen niet met
alle qiietfen of befchadigen. Waer over Boë-
Protagords, gelijck Plato verhaelt, ftaende hiel,
dar de Men^che was de Maete van alle dingen?
Van bedaegt Ouder worrfe dan ge{!;elt,
i>m een wslgefi'ilt Uchaein ie Fertoxjnen,
IMMETRIA. 461
vermits een welgeftelt lichaam niet fbo raS
in de ellende van d'Ouderdom vervalt , en
oock om dat het noch veele laeren kan
voorfpoedigh en krachtigh blijven : Want
d'Oudermoet niet nae de laeren gereeckent
zijn.maer nae het goede temperament of de
gematighde aert. Oock wort zy bedaeghd
geftelt , om dat dees Ouder nu haer rechte
wafdom, maete en proportie heeft, maer de
longelingen niet , en de Oude wijckt daer
oock , al daelende , wijder af. De Schoonheyt
vergefelfchapt de Simmetrie , want men
kander, met reeden, af noch toe voegen, en
daerom worrfe oock fchoon geheeten ge-
,
lijck Plato feyt, het fchoone l(an fondcr maete Wff U'e-
fen, daerom cenigh Dier dat foodanigh fal'worden,behoort
met een bcquaane maete gcmaetight tcwefen. Wijders
fèyt hy : De Maete moet doorgaens fehocn en ecne
Deu2hdvjn,
lichaems ,
Want gelijck de fchoonheyt des
om datfe een hooge en betaemlijcke
welgefleltheyt van de leeden, van foe-
te bevalligheyt en van prijflijcke verwen is,
die feer bequaemlijck verlpreyt zijn , foo
met
trecktfe de oogen van andere luyden ,
een verwonderinge tor flch : allo doet oock
de Deughd en infonderheyt de gematighde
Simmetrie van de ziele, diewelcke,lbo Pythago~
rdi feyt , een rechtfnocr is , van al 't geene dat betaemltjcl{i5,
enmaeckt dat haere metelijcke werckingen
, met gemccne toeftcmmingen, wor-
den geprefen ,
heeriijckheyt en glans vergefelfchapt. Voorder
{00 bereyt oock de fchoonheyt des licchaems
den wegh om totre kennilfe des gemoed
s te konnen ingacn , vermits het iiytwendige
dickwijls getuyghnis geeft , van
tiiii aldus feyt
't geene inwendigh is verholen; gelijck oock
Ghy bmd de Elementen vaff^
Gatcnui daer van 'een befonder verhael doet,
Dat keilde niet op hettepafl,
dat de zeeden desgemoeds c'e temperatuy-
J

jjéz Gelijckmactigheyt. S i
Alhoewel de fchoonheyt , nae veele flovernie,
d'Oudcrdom, Landen en aert phgh
te veranderen , om d;it een Menfch wel in
een din;j;h kan fchoon welen, een ander wederom
in een ander , waer over de fchoonheyt
van een Vrouwe , die tot onfe voorflcl
van de bceldenille dient , aldus van Tajjb ,
zijn i^rrnicla, is bcfchreven
in
Ar;4U.s /j^h nmt Venus aen.
Met fulck Ideed itoch fcLoonheyt gaen^
S'had een Prtiyck van louter goud,
VVaer in 't licht haer keurs befchoiit^
Ali deflttyer openfvveyt,
Strax de Son dacr onder f}reyty
Want degUnsfoo helder fcheeny
Schittrend' door de wokken heerh
"En verlichten V beeldfoo klaer.
Ofde dagh verdubbelt waer.
't VVmdjen kndd' haer kroeje hayr^
AU de Zee doet i-.ier' op bacr' :
't Geerigh oogh -v-ii? op haerjiaert,
"Enfagh Minn' by een vergaert,
Rooskens in haer wangh gef^renght
Daer 'tyvoirfich ondtr menght,
't Mond]en in een purpre faely
V'^'a-s gedoopt als een corael,
VVaer een lieve lucht uytfchooi.
Maer haer borfl vertoond' zy blocty
Diefoo wit vvms als een fnee,
Daerfich 't Minne-vier maeckt ree^
Vo'ende daer haer vuyr en vlairty
Somtpsfaghm' haer bloot s Ma?n,
Die wel rouw wits Jlrengh e» wreedy
:
,
M M E T R 1 Ai
Zy had ncch I(iccd noch fluycr acn^
JJalr n:cc :iy kpn 't alhull bejlactty
Vat vel VJ»i rocslifiis "Wjs bcfacyt^
Die noch de k^u^v' noch hcttc niaeyt.
Het blauwe gcfterde kleed bediet de Hemel
, in wiens beweginge men vind , nae 't
over een rtemmen van de alderwijfte Man»
nen , een Harmonifche gelijckmaerigheyt.
Wat meer is , foo wort door de beweginge
des Hemels de gemaetightheyt van de Elementen
onderhouden en bevvaert , waer aeu
het gefchapene vverck hanght,en door haere
beweginge wort de kracht van de fterren op
ons nedergeftort : gelijck de E.Vaeder tyik-
xander, nae dat hy veele gevoelens der Aftro-
logen hadde doorfnuffelt/eer wel beveftigr.
Boven dat, om dat door de bev:c^i>ige des Hemels de hette
van de locht en des Viers 'wort gevoct en ondcyhouden,
foo "Worter niet onbequacmlijcl(^gcJeyt , dat door de èfVVigmgc
des Hemels , de locht en het vier "worden warm gcm
nmec/(t. En dat daer nae door de beweginge des Hemels^
de Iqacht der (lerren tot ons "Wert uytgcflrcckt , (lacn Wy
He. Wat fullen wy van de Sonne leggen, diewelcke
ons met foodanigegehjckmatigheyt
den dagh en nacht ondericneyt , en brenght
tot ons de vier onderfcheydene tijden , die
door de Smmeirie zijn afgedeelt : Als wan-
neer dagh en nacht in de Lente en Herbll
even langh zijn , en wanneer de Sonne des
Somers op 't hooghlle, en des Winters op 'c
gelijck Ckero in de Natuyre der
laeghfte is ;
Goden feer wel leyt : De Sonne die het oPpergC'
biet hcejt over de andere fterren,worta!foo beweeght, dat
't Ander deckt het nijdigh kleed.
alfje Je Landen met haer rnyme licht heeft vervult , iLn
Naeckt wortfe gemaelt,om te vertoonen vcrduyflert '

Geltjckmnetfghcyt, S
T>uycn 'worden g^vott e>i fch "vermeerderen , en die haer
Vafdom in rijphcyt vcr/(i-!j^en,vai dingen die uyter aerde
•voortkamen. Sict dan om vvat oorfaecke \vy de
fcven Planceren op 't kleed hebben geftelc.
Oock om dat de Planceren eeni_^e kracht
en gclijckmaetigheyr hebben , ick iegge niet
gelijck als de Iccht gemaetight w ,
oock alfoo degebocrcn
f(mierkcns de :^ick Wort ingcflort en geveflight , en dat
daer uyt de vei-ftanden , de manieren, het gemoed, het lic-
chacm , de handt !i'

464 Gelijckmaetfgheyt, S i m m e t r i a.
met hei: Vier , Venm en ^ui>iter mette Locht,
Afcrcuriuf en Saturnui mct liet Waeter , en Luna
niet hen AerJrijck , alfoo komt oock de
Menfch met zijne S'immitne of gelijckmaetigheytjUiettc
hoedanighccden van de Elementen
over een. Willen wy Sol fien,fiet het Herte.
Willen wy ie Maoicücn, fiet de Leever.
Wiljc de Sterren, Tiet de ooghappels. De regen
komt met het fchreyen overeen. De
Wind met het fuchten en blae(en. De Blixem
met den lach , en het donderen met het
kijven en dreygcmenten.
De Metallen hebben oock gelijckheydt
mette vier hameuren of vochtigheden , te
weeren haer Chilut gijl ,
en haer faer.
of heffe , haer wey,
De Menfch komt oock op veelerhande
manieren mette feven Planeeten over een.
Ten eerften mette Some door de levende
kracht. Mette voedende kracht aen de Maeve
, mette aendringende kracht aen Mars,
mette fantafien of invallen aen Mercuritu,
mette
n-iette natuyrlijcke kracht aen ^upiter ,
welluftige aen K«w , en mette aenneemlijcke
kracht aen Saturma. Maer laet ons verder
gaen en vergelijcken den Menfch by de Son-
«f,door de klaerigheyt van de finnen. Mette
vruchtbaerheyt van voort te teelen by de
Maene, mette dapperheyt des gemoeds by
jiUrs , mette heblijckheyt van 't leggen en
uytfpreecken by Mtnunus, mette kracnt van
te heerfchen en gebieden by ^upiter , mette
brand der Minne" by Vcnm , merte fubrijlheyt
van 't gelicht by Saiumus : en door alle defe
reedenen fullen wy met Franafco Putco fèggen,
dat aen ^uj-ntcr de goed willigheyt, aen Saturms
de vaftigheyt, aen Mars de mogentheyt, aen
MeratriKs de loosheyt , aen yéms de geneughte
en welluft , en aen de Sonne en Maene de
voortteelinge en verdervinge worden toegefchreven.
Wy konnen noch meerder van defe wonderlijcke
Klcyne iVcrretd feggen , datle alle
Dieren gelijckt mette gevoelijcke finnen, de
Planeten mette levende kracht , hebbende
de opperfle Werckmeefler aen yder wafTende
aert, wortels als feeckere grond veften gegeven
, ahvaer zy haer , op de maniere van
voeten onderhouden, gelijck Pll-uus verhaelt.
De ftam gelijckt die niet den romp van 't
lichaem , en de tacken de armen ? Wilje de
handen , de vingers ? fiet aen vcricheyden
fpruyren,die fïch uyt de tacken verfpreyden,
Wilje de huyd ? fiet aen de fchorlie, alwaer
een vochtigheyt tulfchenleytjdat gelijck het
bloed , den boom , door alle deelen, onderhoud
en verquickt. Noch verder: zijnder
oock geen aders door de tacken en fpruyren
jae oock totte blaeders , toe , doordringende
? Wy (uilen anders niet feggen , dart
dat het yder een bekent is , dat alle deelen
dieder in den Menfch zijn , oock zijn in de
boomenj ^tï\]c]!i Mi^ddus wijdloopigh ver-
haelt.
Zy wordt gemaelt , dat zy 't gehouwen
beeld van Venus meet , want ten eerften vindmen
niets, waer in grooter Smwetrie en beter
proportie is, als in het Menfchlijck lichaem,
wefende gelijckflemmigh en vand'allervol- 1
maeckrfte maete. Ten eerflen is 't noodigh f
te overwegen ,
dat de Natuyre het aenge-
ficht veel hooger heeft geftelt als het licchaem
, om dat alle de andere deelen, van 't
lichaem , daer uyt worden gemeeten. Het
aengeficht wort dan in drie maeten of dee-
len gedeelt : d'eene is van den top van 't
hoofd, tot aen de winckbrauwen, het tweede
deel is van de winckbrauwen tot aen den
tip van den neufe , en het derde van den
neufe totte kinne toe : welckc maeten negenmael
verdubbelt zijnde , beelden den
gantfchen fland van den Menfch af, die in
negen deelen gedeelt wort. Het eerfle deel
is het aengeficht , het tweede de borfl , te
weeren van het kropbeen af , tottet begin
van de maege toe , het derde totten naevel,
het vierde van den naevel af tottet opperfte
van de heupe. Het vijfde en fefle van de
heupe,tot het bnygen der knye, hetfevende
en achre totte koot of encklauwe toe. Het
laetfte de geheele lan;>hre vanden voetj verftaende
dit altijd van een Man die volmaekt
van lecden is. Doch wijder hier van te handelen
is onnoodigh , alfoo fulx van Fcmiwniuf
Cdurkus en van dien vermacrden Ai^thcmaücus
^Ktcn MiK^ldus, in zijn boeck van de Simmctrk
des Menfchen, gedaen is.
De Goddinne Vems wort voor een volmaeckte
fchoonheyt genomen , alfoo diefcl-
ve,van veeleSchriivcrs,voor een Goddinne,
van de fchoonheyt fclve , wort gehouden.
Want 7.y was oock in den flnjd,die tufTchen
Pdllas ,
Itino en Vtr.us was over den gulden Ap-
pel, alwaer gefêyt wierde, :

'xotr^y, i^^n-fw. En foo wierde Vcms van Varïs^
die als icheydfman van hfita daer toe ge-
flck was ,
deelt , hebbende fonder twijfel , Vms eerft
en te vooren de gelijckmaetigc proportie en
Stmmctrie van de uytnemende IchoonheytjVan
yersus lichaeoi , wel overwogen ; waer over
zy daer nac den galden Appel ontfingh, die
haer, als die de fchoonfte van allen was,toebehoorde.
Tie Sinnen, S e N T I M E N T r. ^6c
voor de alderfchoonfte geoor-
Sentiment I. De SimcH»
» V 1 S o. 'tGeficht,
E
En longelingh , die op zijn rechter hand
een Gier of Sperwer houd gelijck de
,
Egyptenaers diefelve vertoonden : in de
f.incker hand fal hy een Spiegel houden , en
ter fijden onder den arm falmen een Schild
fien, waer op een Adelaer met twee of drie
longen, die in de Sonne ftaeren , gcichildert
is , met dele woorden , Cognitiom \ia , dat is,
door den wegh der beproevinge.
De Spiegel vertoont, dat defè eedele hoedanigbeyt
niet anders is als een begrijplijckheyt
van onfè oogh , 't welck blinckende is,
ven, die daer nae door dele middelen van 't
verftand worden in 't licht gebracht.
De Adelaer heeft voor een gebruyck, gelijck
de naerftige opmerckers verklaeren,
dat hy zijne longen tegen de Sonne llclt,uyt
vreele of die hem oock mochten zijn verwiflelt
, en als hy dan fiet dat diefelve onbe-
\v'eeghlijck flaen, en de kracht van de ftraeien
der Sonne konnenverdragen,foo brengt
hy diefelve op, en vocdfe : Maer als hy die»
als een baftaert vrucht bevint,foo jaeght hy
die van hem wegh. Waer uyt gcleert wort,
dat als dele Ibnderlingemogentheyt , niet
wort beftiert tot een eedele uytkonift , en
tot oefninge van loflijckc dacdcn , datfc'alsdan
ftreckt tot fchacde en fchande van die 'c
gebruyckt. En mifichien wierde oock tot
dien einde , in Italien en Europa, terwijlen de
oproeren van de Wandalen geduyrden,vecle
laeren gebruyckt, dat de voornaemfte Heeren
, die fich aen Gode en den Menfchen
hadden milgrepen, de oogen wierden uytgefteken
, ten einde zy in defe ellende foudcn
leven.
Men kander oock een Linx of Lofch bv
ftellen, om de fcherpigheyt van 't Gelicht
uyt te druckcn.
D
V D I T o. 't Gehoor,
|E Egyptenaers wanneer zy 't Gehoor wil-
den uytbeelden,lbo maelden zy het oor
van den Stier , want als de Koe tochtigh is»
dan loeyt zy dapper, geduyrende dit alleene
den tijd van drie uyren , gelijck Oths ^^pollo
verhaelt : en als in foodanigen tijd de Stier
niet komtj't welck nochtans felden gebeurt,
foo plagh zy haer tot dat werck niet te voegen,
dan op feeckere geftelde tijd. Daeroni
llaet de Stier ftadigh met opgerechte ooren,
om hier nae te luyl]:eren,mogelijck hier me-
gelijck de Spiegel , of doorluchtigh gelijck
,
het waeter door de toevallige fichtlijckegedaenten
van de natuyrlijcke lichaemen , nemende
die in fich felve niet anders aen , als
de Spiegel dielèlve doet, brengende die totte
gemeene fin , en van daer totte fantafien, de te kennen gevende , dat hy dit felve in 't
die de begrijplijckheyt maecken, hoewel die
dickwijls valfch zijn : En hier uyt komt de
belbnder moet vlijtiger hooren , als andere
dingen , om dat het fircckt tot onderhoud
fwaerigheyt in de wetenfchappen en kenniP- en geduyrigheyt van ons felve , en dat op de
fén voort , dieder behooren rotte verande- belle maniere , als mogelij ck is. En op datringe
van de dingen. Waer uyt ,^ri[}oteles,de men 't te beter magh kennen , kanmen dit
Eeclelheyt van dele fin , te weeten het Ge- beeld een oor van een Stier in de hand ge-»
lichte , oordeelt , en dat die veel fnelder als ven.
d'andere finnen,een baene maeckt totte verborgen
geheymniflcn van de Natuyre , die
in 't welen , van de dingen felve , zijn begra-
V D I T o. 't Gehoor,
En Vrouwe die op de Luyte flaet, enter
Efijden haer leyt een Rhee,
O D o R A T o. Dfi?£a4,
En longhsken dat in de flincker hand een
E Wieroock-vat houd,en in de rechter een
Ruycker met bloemen , met een Brackjen
aen de voeten , wefende groen gekleet , gemaelt
met Roofen en andere Bloemen,
N n n Het

^66 Be vijfSinten, S E N T I M E M T r;
Het Vat bediet de konftige reiick ,
en de
Ruyckermet bloenien de natayrlijcke.
Het Brackjen worrcr gcftelt, want of wel
de kracht van de reuck in de honden feer
groot is , foo ifle nochtans akiermeeft in de
Bracken,diewelcke alleen door haren reuck
't wik! opdoen , hoe feer 't felve fich heeft
verfteken :
en door den reuck fietmen haer
dickwijls vriendfchap doen aen haerc naefte
o-ebuyren, die zy anders niet gefien hebben.
Met groen is hy gekleedt , want van de
{rroenigheyt der blaeden worden de jonge
ên welrieckende bloemkens gepluckr.
E En
G U s T o. Ve Smacckf
Vrouwe , die mette rechter hand een
korf houd ,
vol van verlcheyden vruch-'
ten, en in de (lincker hand een Perlic.
De Smaeck is eene van de vijf finnen des
lichaems,of eene van de vijf deelen,door de
welcke de Ideen en voorbeeldingen totte
ziele gaen, waer uyt zy dickwijls hare raet-
en noch
flaegen ten nutften voortbrengen ,
meerder tot haer eygen verderf , bedrogen
zijnde door het valfche beeld van de ooghfchijnlijcke
dingen,die dickwijls zijn valfche
aenbrengers en befpieders , en dacrom veroorfaken
diefelve haer veel quaers. In 't befonder
hebben de Eficurei valfche Spions gehadt
, die daer meenden , dat het een heer-
lij cke fake was , fich tot leckernie en gulfigheyt
te begeven, fonder op eere of Werreltfche
glory te fien.
Zy wordt mette verfcheydentheyt van
vruchten afgemaclt , want diefelve worden
fonder eenige konft verfcheydentlijck ge-
Ihiaeckt : en de Perfick wort dickwijls, tot
een gclijck voorftel , van de Oude alfoo gebruyckt.
E
T A T T o. Het CcMOcl,
En Vrouwe , die de llinckcr arm bloot
vertoont , waer op zy een Valck houd,
die met zijn klauwen daer vaft in nijpt ,
op der aerde fal een Schildpadde zijn,
en
Sentimenti del Corp o. Be vijf
Shmcndcs Lichaems, in een fchilderie afge-
beelt , door den Heer Giov. Zaratina
Caftellini,
En Man , die met d'eene hand defe Die-
E ren met vijf fnoeren flaplijck acn een an-
der gebonden houd, te weten, een Sperwer,
een Hacs, een Hond, een Valck en een Aep.
En op 't midden van 't eerfle fnoer moet een
oo^h uytgebeeld zijn, op^ 't tweede een oor,
op\ derde een neufè,op't vierde een tonge,
op 't vijfde een hand.
Vijf zijn de Sinnen,gelijck een yder weer,
het Qcficht , Gehoor , I^uck , Smaecl{^ en 't Gevoel,
En foo veele Org(j>wof Sinne-pijpen zijnder,
waer door de Sinnen dit van de ziele ontflingen,
welcke inltrumenten wy op de fnoeren,
op yder Sin, hebben afgebeeld, daerom
willen wy hier mede uytfcheyden j doch die
luft heeft, kan daer van (^ïillotehn^f^Vieemam^
Galenum, andere Phyfieos en Philofophen, als mede
Pliuium, Geliium, LaElant'mm^Dama[eenum en Cacliurn
J^odtginum leefen.
Wy fouden het Geflcht door den Lofch,"
diemen leyt dat een fcherp gcficht heefr,
wel uytgebeelt hebben , niet re min vertoonen
wy hier den Sperwer , een Vogel vare
feer gfoote fcherpfichtige kracht , dieoock
zijn geficht altijd nae de Sonne went , en
wiens galle hetgefichte verklaert , nemende
de vlacken en de duyfterhcyt van de oogen
wegh gelijck oock de Adelaer doet. , Maer
wy hebben veel liever , dele als die , genomen
, om dat de Adelaer veeltijts voor een
beeld van den Hemel genomen wert,en van
den glans en van het licht zijn zy de Sonne
toegewijt, als zijnde het blinckende licht en
de lampe van de geheele Werreld. Zy is by
den Egyptenaers voor Ofrü genomen, waer
van defe Vogel een beeld was, van een fcherp
geflcht, gelijck Plutarchm feyt in 't verhael van
'ifis en Ófiris. Dat het Gelichte gemeenfchap
heeft met het Licht , den glans en den Hemel
, wordt van Plutarehm in zijne zeedige
wercken beveftight, alwaer hy feyt, 't is -waey
(Ie ïlerreldi! iVf/ een eenigh deel, vict te min,foo befiaetfe
hl een fecekere maniere uyt vijf Uehaemen : U yceten uyt
het hehaem der ^erde , des ïVaeters , des Loehts , des
yiers , en des Hemels , die van Ariftoteles de vijfde
eflèntia ofSelfjlandigheyt.ofvan anderen het Lieht,
van anderen den Hemcl,won geheetenjja daer
gebreken geene die de facultcyt of mogentheyt
van de Sinnen , met het getal van de
vijf Elementen vergelijcken. Het Gevoel by
de aerde,om datfe de kracht tegen flaetj de
om dat de hoedanig-
Smaeck by 't waeter ,
heyt van de Smaeck , door de vochtigheyt
vaii de fpongieufe en vochtige tonge geno-

Tie vijfStnmn des lichMms. S ENTIMEHTI dcI CORPO- 467
men wcrt. 't Gehoor by de locht , om dat
daer door de galm en weerflagh van de ftemine
en 't geluyt gemaeckt werr. De Reuck
die uyter natuyre vierigh is, wort by 't Vier
vergeleecken. En de Hemel by 't licht , het
oogh een klaer inftrument van 't geficht
zijnde , heeft een fuyvere criftallijne vochtigheyt.
En Tmsm iêyt dat de oogen des
Hemels licht en de ftralen deelachtigh worden.
Hrt Geficht, de glans y de Hemelen 't licht, yvor-
den als dingen, die malkanderen \envant :^yn, gematight,
en maecl(cn den fin, door de eendrachtige be^veginge^ ver-
l>ae[l, feyt Plutarchuf,
't Gehoor wort door de Haes verftaen
o-ehjck de Egyptenaers als mede Plutarchuf
verhaelen. Van de fnellighey t van 't Gehoor
fecro-en zy , dat de Haefe meefl alle andere door de fnel-
ligheyt dejfelven overtreft : tot 'wekkers ver'wonderinge
de Egyptenaers f in haere heylige boec/(en, een Haefe voor
't Gehoor afmaelden.
De Reuck wort, door den Hond , by de
Egyptenaers uytgebeelt , als die de verborgen
dingen alleene door den Reuck , ontdeckt
j hy kent de komfte van het onbekent
volck,en oock van zijnen Heere, fchoon dat
hy lange van huys zy geweeft. Hy ruyckt op
der jaghtjWaer het wild is heen geloopen,en
vervolght het felve ter tijd hy 't op doet :
Daerom plagh men tot een (preeckwoord
te feggen , hy heeft een hrax neufe. Als tOt eene,
die wel fcherp riecken konde. Van de loosheit
en reuck der Honden vindy by Xenophon
breeder in fijn fchoon boekjen van de laght.
Defe drie Sinnen , die wy nu laeft uytgeleyt
hebben, die zijn niet gemeen aen alle andere
Dieren . Want eenige zij n blind geboren en
hebben geen oogen, andere zijn doof fbnder
andere fbnder neusgaeten of reuck.
ooren ,
't Is wel waer dat de VilTchen geen leeden
of gaeten hebben , om tehooren of riecken,
niet te min zy riecken en zy hooren. De
twee volgende finnen , zijn alle volmaeckte
Dieren deelachtigh , gelijck ,^rifotelcs verhaelt,
en in 't boeck van het flaepen en waec-
ken feyt hy ,
tyille Dieren hebben gevoel en [maecl{^^
hchalven de onvolmaec^te Dieren. De Menfch overtreft
alle Dieren in't Gevoel en in de Smaek,
maer in d'andere finnen, wort hy van andere
Dieren overwonnen. De Adelaer,feyt Pli>iim,
fiet veel klaerder als de Menfch , voorts feyt
hy , de Gier heeft een veel fcherper Reuck :
De Mol hoort veel fnelder , alhoewel hy
;
met fulcken dicken ftof van aerde bedeckt
is. De Oefter , feyt hy , hecfc alleen het ge-
voel , berooft zijnde van alle andere finnen.
Maer men foude mogen leggen , dat zy den
finaeck oock heeft, om dat zy door den dau
wort gev^oet.
Van de Smaeck gelooftmen , dat die is in
alle Dieren ,
want yder wort door eenige
fpijfeof vochtigheyt gevoed , als Plmim feyt,
alhoewel hy oock feer beufelachtigh fchrijfc
van eenigh volck, t^jïoni geheeten, die haer
in Indien , ontrent de Reviere Ganges onthou-
den , fonder Mond , die noch eeten noch
drincken, levende alleene by de locht, en by
den reuck ,
die zy alleene door de neusgaeten
intrecken, waer over zy altijd wortelen,
bloemen en wilde appelen in de hand heb-
ben , oock op lange reyfèn , ten einde zy
geen reuck fbuden gebreck hebben , maer
dit fbuden Monfters van de Natuyre moeten
wef'en. Het Vereken heeft fmaeck in alle
dingen jae , totten dreck en vuyligheyt toe,
daer het fich oock in wentelt, en om dat die
een lafter is van gulfigheyt, hebben wy 't nagelaeten
gelijck , mede de langh-hallen , als
de Kraenen en Swaenen , diewijl diefelve
beeld niffen zijn van de flockluft , want Pkiloxeniis
klaeghde over de Natuyre, dat zy hem
niet foo langen hals , als de Kraen, hadde
gegeven , op dat de welluft der fmaeck te
langer , in dien langen hals, mochte blijven;
gelijck oock ^than^ns ^ \aneene MelanthiuSy
en MartialU van eenen Oenocratulns , verhaelen.
En om dat wy geen laflerlijck beeld van de
fmaeck fbuden vertoonen , hebben wy den
Valck gemaeckt, als een Vogel, die dun van
tonge en fmaeck is. Want hoe grooten honger
ny oock heeft , feyt Gregorius , fbo wil hy
nochtans geen vuyl aes nuttigen , maer hy
lijd hem, ter tijd toe, dat hy een fmaecklijcker
buyt vind.
't Sal noodigh zijn een weynigh van de
Tonge , die op 't fnoer gemaeckt is, te fpreken;
want alle Schrijvers laeten niet toe,
dat het gevoel van de fmaeck , in de tonge
gelegen is. Eenige feggen aen 't verhemeke,
andere aen de tonge , andere feggen, beyde
aen 't verhemelt des monds en in de tonge.
M. T. Cicero fchrijft diefelve het verhemelt
toe: Waer over hy van Epicurus aldus fpreekt,
tcryvijlen Epicurus oordeelt , -wat voer 'tgehmelt bejl
^ i foo heeft hy het verhemelt van den Hemel , gelijc/^
N n n 2 Ennius

4

volmacckt en ontflelr , even als een Luyte
fonder eenige fnaereii.
Men konde , by alle gelegentheyt , yder
Sin wel alleenc vertoonen, met zijn fnoer en
gedierte daer aen , voegende in lukken val,
by 'c Ge/ïc/üCjCcn boflel venckel in de flincker
hand.oni dan haer fap deduyfterheyt van de
oogen wegh neemt,en 't gelichte verfterckt.
Tliniui feyt dat de Venckel van de Slangen
geadelt wort,om dat zy door haer fap 'tge-
waer uyt naeder-
iichrc weder verkrijgen ,
hand bevonden is, dat het den Menfch mede
daer toe voorderlijck is. Tot het Gehoor kan
men een tack van witte Populieren of van
Mirthe gebraycken : En fbo Flmm feyt, verdrijft
het warme fap van witte Populierblaedcn
, de fmerte der ooren. En de Mirthe,
gebruycktmen, om dat de Oly, die uyt
haere vruchten en blaeders wort getrocken,
de ooren luyvert. Tot den Biuck, kan de
Roofe gebruyckt werden , diewelcke een
fbete reuck van fich geeft , meer als andere
bloemen doen. Totte Smaeck kan men een
Appel nemen , alhoewel diefelvc feer geneughlijck
is om te fien en te riecken, foo is
doch haer laetfte gerecht , de Smaeck. Het
Ce-voel kan men maecken dat hy^aen de flinc-
ker borft een Armelijntjen of een yfer-vercken
heeft , om de twee vericheyden hoedanigheden
van 't gevoel uyt te drucken , te
weten het fcherpe en het fachte : wefende
\ eenc fcherp en ftekende , 't ander daer en
tegen, facht en faertjens van gevoel.
E
\.
S B N S o. J>e Sinne'litfii»,
En naeckt en vet longelingh ,
ftaende in
een loopende Beeck totte halve beenen
toe , zijnde aen den Oever verfcheyden
planten , waer van hy uyt eene der felver de
vruchten vcrfamclt, houdende in de flincker
een Bloemruycker.
De Sinm'lufien, S e n s o.
4^9
dachten en kleyne overweginge is in fwaere
faecken , diewelcke infondcrheyt het licchaem
maeger maecken , en de ledemaeten
verfwacken , gelijck de PhyfwgHomici fec>-
"*
gen.
Hy ftaet mette voeten in een vlietend
waeter, om te vertoonen , dat fich de luften
van de Sinnen geftadigh laeten bewegen, en
metter tijd verloopen ,
fonder datfc nut of
profijt aenbrengen : En 't is fwacr diefelve
op te houden ,
gelijck het oock gevaerlijck
is door de luften te wandelen.
Het Waeter wort fom tij ts , voor de fbnde,
verftaen, en de Menfche die daer in ftaet
voor den Sondaer , gelijck David ünoht, de
iVaettren Xiijn tot tien mijne :^kle gekomen. "^En ten
dien aenflen wort vertoont , dat de Menfch
zijne eygene
gevaer ftaet ,
vallen.
finnen volgende , in groot
om daer door doodlijck te
De vruchten en bloemen , drucken de
vier werckingen van de Sinnen , wat naerder
uyt , als'het Geficht , de Smaeck , de
Reuck en 't Gevoel , die fich in de bloemen
en kruyden openbaeren , ontdeckende 't ander,
te weten het Gehoor, door 't ruyflchen
van de Beecke , en van daer komt het licht-
lijck in de finnen.
E
Df Smnen ,
gelijckmen die m een beeld
kan Tertoonen.
En longelingh met veelderley verwen
gekleet , hebbende een krans van ver-
fcheyden bloemen en vruchten op 't hoofd,
als mede een Vederbos of Pluyni , die fich,
door ècn Wind , fchijnt te bewegen , hebbende
in de flincker hand een Cyther , Luyc
of Fluyt , en aen de rechter een Handfchoe.
Hy wort longh gemaelt , om hier door
aen de longheyt de vluchtigheyt van de fin-
De Sin of bevindinge , wort naeckt gefchildert
, om dat zy den Menich in de goederen
des Lichaems en der Ziele , doet
naeckt en bloot gaen, terwijl zy vafl: genegen
zijn totte tegenwoordige luften en benen
te vertoonen : En de verfcheyden verwen
drucken uyt den fin van 't geficht , die
te gelijck met het licht, een voorwerpfel
zijn, als mede de bloemen en vruchten voor
den Reuck , de fnaeren en de inftrumenten
geerlijckheeden , fich niet voorflende noch voor 't Gehoor,
verforgende, tegens de aenftaende ellendigheeden.
De vettigheyt is een teycken van een
JcnCuiva of ünlijcke ziele , die yol Rechte ge^
Het gevoel wort door de Handfchoe uytgedruckt
, alfoo zy de hand voor de koude,
of voor de Sonne en hette bewaert, en voor
diergelijcke dingen die't gevoel aengaen.
Njin g jDe.

^
470 Be SLiep, b
De Vederbos op 't hoofd , bediet dat de
Sinnen fich foo licht bewegen , als de pkiymen,
door een kleyn windeken.
OM alle
De vijf Sinnctt,
de vijf Sinnen des lichaems in
eene beeldenifle te vertoonen, kan men
een longhman afmaaien , in 't wit gekleet,
die een Spinneweb op 't hoofd heeft , en fal
ter fijden hem hebben een Aep,een Gier,ecn
wild Vcrcken , en een Lofch of wilde Kat.
Men gelooft dat ydcr van defe Dieren , in 't
befonder/cherpe Sinnen hebben, waer in zy
den Menfch te boven gaen. Daerom fcggen
dele Dichten :
Nos Apcr aiiditu^ pracel/it Aranea ta£iu,
Vultiir üdoratti, Linx vifu, Simia gujiu.
Dat is :
't Wild S wijn "Wint door ^t gehoor, de Spin door 'f
tccder raecl^en,
De Gier door reucl{ , de Loich door 't fiai , en
tfx^ep door't fmaecken,
S O N N O. Slae^,
E En fwaerlijvigh vet Man , gekleet met
dafle-vellen , leggende op een bedde van
Maenekops bollen , die een Wijnftock, met
rijpe Druyven gelaeden ,
heobende ter fijden een kuyl daer een Waeter-fonteyn
, komt uy t fpringen.
S o N N o*
fal befchaduwen,
De Slaep , (bo die van Philoftratus gefchildert
is over het beeld van Aml>hiarao,
En Man met een flaprigh en bol geficht,
Ehebbende een wit kleed over een fwarr,
als of men daer door den dagh en de nacht
wilde afbeelden , houdende in de hand een
luy ver , dun en gefchacft Hooren , uyt het
welcke waerachtige droomen voortkomen,
om dat het hcoren dun gefchaeft zijnde,
wort licht en doorluchtigh : Want de waerachtige
droomen worden by de Latijnen,
Cornea , dat is Hoornige , geheeten , gclijck
Siltus Italtcus en Statius verhaelen. Over welcke
feyt Statius
plaetle van La£iantius Grammatkijs ,
het Icedige Hooren,want hy hadde 's nachts
het Hooren leedigh geftort : Overfulx fal
de Slaep van den Schilders alfoo vertoont
N N o.
worden,dat hy fchijnt de vochtige droomen
daer in te gieten , en weder daer uyt re ftorten
, op die geene die daer droomen. Derhalven
kan de Slaep aldus afgefchildert worden
, datter iets uyt den Hooren , als een
roock opvlieght , 't welck vertoont dat de
oorfaecke van den Slaep de dampen zijn,
diewelcke in 't hoofd opklimmende , haer
veranderen , en door middel van diefelve,
wederom verfmelten.
En boven 't geene Philojïratus heeft gefchreven
, fullen wy door 't aenfien van TihuKus
maecken , datfe vleugels heeft , feggende in
feecker Dicht, de Slaep fpreyde haer fxvarte \leugels
uyt. Vyt welck Dicht kan verftaen worden,
darmen de Slaep met fwarte vleugels kan
affchiideren , om hier door de fnelligheyt
van den Slaep, en de aengenaemhey t van de
iiyren , die al flaepende doorflippen , af te
beelden.
Men kan oock maecken,dat hy mette ander
hand een roede houd,om de Heerfchappie
uyt te beelden , die de Slaep over den
Menfchen heeft. En Virgüius in zijn y boeck
van ^neds den Slaep befchrijvende, doet Palinurim
van 't Schip in Zee vallen , fêggendc
dat hy een tack by hem droegh,die gedoopt
en nat gemaeckt was, in de reviere Styx. En
om my niet al te langh op te houden, fal ick
alleene feggen , dat defe bovengefeyde dingen
geen ander verklaringe van noode heb-
ben,om datfe een breede Poëtifche befchrijvinge
zijn getrocken van de werckingen>
,
diemen van den Slaep fiet en bevint.
DOms
S o N N o. De Slaep,
verflert voor den Slaep een Man,
die daer flaept tuflchen twee Dailen, en
daer by eenige Ratten : als Dieren, die totten
Slaep leer zijn genegen.
E
InGORDIGIA. Onverfatdlijckt
SlockluH, Vraetigheyt.
En Vrouwe in roeftige kleederen ge-
kleet ,
houdende met haer rechter hand
een Yos, en ter fijden haerflaet een Struys.
Slocklufl is eygentlijck geleyt, een ongemanierde
gcnegentheyt van een faecke die
rotte onderhoudinge des levens behoort, en
is noch fchandelijcker als diemen Gulligheyr
of

Slockluft , Vraettghep, Ingordiglia,
of Overdadigheyt noemr. En 'zy wort mee
roeftio-e verwe gelchilderc , omdat zy het Ingordiglia. SlocJi^luIï, Vraetigheyt»
yfer verteert , ionder dat de roeft felve daer
van eenigc nuttigheyt geniet : even gelijck "pEn Vrouwe , hebbende in de hand een
de Slockop, die Sles opfwelght , fonder dat J-'fack vol Eekelen , daer van zy met haer
hy daer van eenige Imaeck heeft : Waerom rechter hand eene aen 't Vereken heeft be-
de Struys hier by geftelt wort , als die het geven, die d'Eyckel in den mond houdenSe,
yfer opdoekt en ve'rteert.
met opgerechten hoofde en oogen , op de
De Vos bediet by Om o^/'o^o even dat- tacke loert. Defe beeldeniiTe vertoont de
felve , v.'ant als hem fpijfe ontbreeckt , foo gulfigheyt, door het Vereken uytgebeeld,
voed hy fich met zijn eygen vlees.
't welck d'eene Eyckel niet heeft, of het fiet
wederom nae d'ander. Volgende daer in de
InGORDIGIA, Slocl(!uj}, maniere der gulfigaerts, gelijck ^kcus feght:
Het S-wijn met dEyckel m den mond,
En Vrouwe van een leelijck opficht , en Nae iander Eycktljanclit terflont.
Egekleet in roeftige verwe , die de fpijfè Het Swijn wort voor d'infwelgende Slock-
ten monde weder uyt fpouwt , houdende in luft genomen, om dat dit Dier den gantfchen
de rechter hand den Vilch Scarus geheeten, dagh niet anders doet als eeten en flocken,
en in de fiincker een Lamprey of Negen- van 't geene hem voorkomt. Waer van dit
oogh.
De Vifch Scarus is ons cnbekent , en die
wort nergens als in de Carpatifche Zee gevonden
, en is van de oude schrijvers , voor
eenen gulfigen en inflockenden Vifch gehou-
fprecckwoord is gekomen : hy flockt en
fcheert als een Vereken. Horaüus willende
t^lbum Tihuïïium raeden , hoe hy luftigh foude
leven en vet worden , feyt op 't einde van
zijnen brief aldus:
den , als c^rijloteles feght : Want defe Vifch Wanneer u 't lachen /;//?, my fiddy glat van leen.
alleen,onder alle Viflchen,gaetop de maniere
van de viervoetige Dieren , en eet kruyd
of gras op 't veld , en verflint uyt groote
gierigheyt alle andere kleyne Viiïchen , die
hem gemoeten , en fpouwt diefelve door ai
te groote fatheyt en gulfigheyt weder uyt.
Een Epicuri Swijn, fien als een Pdmpfac{treen.
Daerom wordenfe Verekens van de kudde
Epicuri geheeten. En de Beotiers in t^rcadiat
wierden Swijnen genaemt , om datfe fulcke
flempers en balgers waeren : want men leeft
in de fpreeckwoorden,Hy /ff/t een Verckens leven,
Defe Vifch Scarus gelijckt , een groot deel
den Vilch Orata.
De Lampreye, feyt Orus , baert door den
mond , en foo haeft zy gebaert heeft , fchiet
dar is een gujfigh en fwelgers leven : en die
geene die alfo llordigh leven, worden plompers,
grovers en botte Menfchen , als Vcrckens,geheeten.
Maer alhoewel in defebeel-
zy nae haere longen, en wie 't niet kan ontvluchten,
flockt zy weder op.
denifle alleen de Slockluft der Pampfacken
en Slampampers vertoont wordt , foo kan
men diefelve oock trecken rot alle andere
faecken diemen begeert, oock tot het infloc-
i^ndcrs,
471
ken der goederen.Want gelijck het Vereken
gedreven wordt , door de onverfaedHjcke
En Vrouwe met een dicke buyk: 't welck
Ebediet een pluymftrijckende Slockluft,
houdende een doorfchijnend glas inde hand,
waer in veele bloed fuygers leggen: Want
Slockluft , wroetende altijd met zijne fnuyc
en pooten in der aerde om vet te worden,
alfo worden de Menfchen mede getrocken,
gelijck de bloedfuygers , fuygende eens an- door een onverfaedelijcke gierigheyt van de
ders bloed , uyt haeren aert , niet fuUen ophouden
voor datfe tot barftens toe vol zijn
gefopen , alfoo mede fullen de gulfige Vraeten
niet ophouden, ten zy de gulfigheyr
felve haer mochte verfticken.
aerdfche dingen, foeckende geld en goed,op
en onder de aerde , ftekende dickwijls haere
hoofden in eens anders kaffe , en mengen
't een onder 't ander , werckende alfoo mee
handen en voeten , alleene om haere onverfaedlijcke
geldluft te blufTchen , en dat door
allerleye fchelmfche en ongeoorloofde wegen;

47^
Slofjjghcyty Onachtfaemheyti Sorghloosheyt, Siovcrrie,
gen : lae naulijx hebben zy de rijpe vruchten
van hacre woeckerije getrocken , of zy
jancken terftont nae de onrijpe: foofeer
zijnfe tottc Slockluft genegen, t^lceusyergeleeck
de begeerige tocht-luft, die hy over
een Maeghdeken hadde , by een Vraet of
Slemper : lï'ai:t, feyt hy, de Sogh heeft yoel d'cene
Eyckcl in den mond ,
macr (ïrax^aeptfe nae een ander
alfoo heb' kl^ oocl{ "Wel ee>i fchoon Maeghde^n^maer' if^
verliVige terjlont -ivcderom nae een ander.
E
Négligé NZA, Sloffiiheyt, Onacht»
faemheyt, Sorghloosheyt,
En Vrouwe met heel gebroken en ge-
en gancfch onthult,
fchevirde klcederen ,
leggende geftreckt op der aerde , met een
Sandlooper in de hand , of die ter fijden
over dwers leyt.
De Sloffigheyt wort onthult en qualijck
gekleet gelchildert , tot bewijs dat de floftc
onvolmaeckt is in alle zijne handelingen,
zijnde, in 't gemeen, vah elck mifprefen.
Dat zy ter aerden leyt, bediet de begeer-
waer uyt dit ge-
te die zy heeft in 't ruften ,
breck zijn oorfaeck neemt.
De Sandlooper die over dwars leyt , (onder
darter fand uyt loopt , bediet den tijd,
die verlooren is : wefende dit gebreck een
foone van de vadfigheyt en traegheyt , of
ten minften op een tijd met haer gebooren.
Dacrom kan men haeroock meteenSchild-
padde afmaelen , die boven op haere-kleeders
kruypt , om datlê traegh en onachtfaem
is in al haer doen, en dat door den laft
van de Inoodigheyt des gemoeds ,
die haer
niet toelaccdatfe van haer ingeboorene yad-
ilgheyt foude werden ontlaft.
Sorghioeshcjt wort als ftrijdigh geftelt tegen
de l-^oorfichügheyt : want Sorghloosheyt verwaerlooft
alles,en is onachtfaem in de voorforge,
om fich van noodruft en alle behoeftige
middelen tot onderhoud des levens tevoor-
flen. Waer over als Cc Sorghloosheyt by Foor-
fchtightyt qii^m , CU v*. ''.">cht dat zy haer in
den barren Winter •. .^.ierftant wilde doen,
vraeghde haer de Voorfichtigheyt , wat zy doch
in denSomer, terwijl men op 't infaemlen
moft bedacht zijn, al hadde bedreven ? antwoorde
, zy hadde den Somer in vyellyflig-
^
heyt en vrolijck fingen overgebracht. Soo
nr.twüorde Vóorfchigheyt , wclaen ! hebtghy
die met fingen doorgebracht, foo mooo-hdy
nu in den Winter , u tijd , met danfiên oock
overbrengen. Tot befchaemtheyt der gecner
, die haere jonge jaeren met braffen ,
flempen en forghloosheyt doorbrengen , en
daer na in den barren Winter haers Ouderdoms,
den poot moeten fuygen , en op eens
anders genaede leven,
yrou Sorghloos /^ael en bloot , door V IVmters
bange nood,
Bad om "Wat onderflanty tot rcddtngh voor de dood,
V^oorfichtigheyt heeft haer dces anfwoort 'weer gem
geven,
Hoe bracht ghy 's Somers deur, ujonyh en deriel leyen ?
/c^ ffeeld' en fongh inyeecld' , inblydfchap envol
vreughd,
lJ'elda>ifl nu m de l^pul en ivcf/? daer in "verheugd,
F A T I C A. Sloverif,
En qualijck gekleede Vrouwe in't groen,
E houdende een open Boeck in haer hand
als of zy las, ter fijden ftaet een Kalfof jonge
Os.
De Arbeyt of Slovernye, is, nae 't feggen
van Cicero , een leeckere werckinge van de
befigheyt des gemoeds of des lichaems. In't
groen wortfe gemaelt,om dat haer de Hope
voed en onderhoud.
Zy is longh gefchildert, om dar de leugd
bequaemer is totten Arbeyd, als wel eenigh
ander Ouder. Daerom als Ovidius in zijne
Minnekonft wilde bevvijfen, datmen de Sloverie
in de leughd moft verdragen, feyt hy
Den arhryd draeght inwwe leughd,
IJ'ant ctOuda daer toe M'eynigh deughd.
Door 't Boeck wort de Sloverie van de
Sinnen verftaen, als die voornaemlijck door
de oogen gevat worden , zijnde een heer-
baene die licht is , om tegeraeckcn , in alle
voorvallen rotte kennifte van 't verftand.
De Sloverie des lichaems , wort door de
bcteyckr.ilfe van den jonge Ofte verftaen 3
gelijck Ovidas mede verhaclt,
F A T I C A. SLwrie,
E En fterckc Vrouwe met een Eefels-huyd
bcklcet,fulxdat de Eefels-kop verftreckc
tot een hulfel op dchoofdhayren ,
wefende
dit
:

SmerUi Herthnaginge, D o l o r e* 473
dit Dier gebooren totte Sloverie , en om om den Man flingert , bediec in 't gemeen
fwaerwkhtige dingen te draegen. Men kan altijd quaed, en het quaed, 't weick oorfake
oock by dit hulfel noch twee Kraens vleu- is van verwoeftinge , is het bcginfel van de
gels voegen , 't welck dienen lal ter gedach- Smette , in die dingen , die ecnigh wefea
vcnifle van de Slovede of Arbeyt. Want hebben.
het is een oud gevoelen , dat de vleugels als
mede de voeten van den Kraen , by hch gedraegen
, lichtlijck alle fwaere arbeyt verlichten
, en dat fonder ecnigh misnoegen j
gelijck Fia'm io 't xvi i boeck verhaelt.
In de H. Schriftuyrc , wordt de Slange
dickwijl^s voor den Helfchen Duyvel genomen
: En nae de uytlegginge S. Bieronym en
Cypriani , alwaer zy de woorden van 't Pater
Nojler, Verlofl ons van den j?w«/f?i,verklaeren,feg-
D o L o R E. Smerte^ Hertknagingt.
gen zy , dat hy onfe aldergrootfte quaed is,
als zijnde de oorfake van alle onvolmaecktheyt
, fbo wel in den inwendigen, als uytwendigen
Menfche.
En half naeckt Man , die aen handen en
E voeten gekluyftert , en met een Slange is
omdingert , die hem feer wreedlijck in zijn
flincker fijde bijt , fiendemet het hoofd feer
dayrter en mismoedigh.
De handen en voeten die geketent zijn,
zijn het verftand , met het welck men alle
wercken gaec overwegen, die de uytvoeringe
en'toverlcgh van noode hebben: En zijn
diefelve alhier gebonden mette bitterheyt
der Smerte , alfoo zy geen acht konnen nemen
op haere gewoonlijckc werckinge , ten
zy feer fwicrlijck.
De Slange die fich in vcele manieren ront-
Dolore de Zeuzi. Smatt ,
nae de afbeeldinge van Zeaxis.
En trcurigh en bleeck Man in 't fwarn
E gekleet,met een uytgeblufte Fackel in de
hand, die noch een weinigh roock geeft.
worden
De kenteyckens van de lIiKrte ,
noodfaeckelijck uyt eenige teyckens van 'c
voorhoofd, als in een toonplaets van de ziele
, ontdeckt : alwaer zy gelijck de Poëet
,
fèyt, haere waere of koopman fchap te voorfchijn
brcnght, als daer zijn de rimpelen, de
traenen, de droef heyt, de bleeckheyt en andere
dingen , die door föodaenige wcrckingen,
fich in 't aengeficht vertoonen.
Het fwarte kleed is altijt een teycken van
droefheyt en fmcrte , allbo diefelve verwe
de duyfternifTe gelijckt , die daer is een beroovingc
van 't licht, welck licht de oorfake
en beginfel is van onfe vrolijckheyt gelijck
,
de blinde Toblas feyde , verhaelende zijn ongeluck
aen zijnen Soone.
De uytgeblufte Fackel , nae 't gevoelen
van eenige Philofbphen , vertoont , dat de
ziele niet anders is als een V^ier , 't welck of
door geftaedige fmerte en moeylijckheyc
wort uytgebluft, of zy heeft foo veele Hchts
niet , dat zy in haere handelingen , 't geene
nut en oorbaer is , kan onderfcheyden : en
dat een bedroeft Man , een Fackel gelijckt,
die eerft is uytgeblufcht , en geen vlamme
van fich geeft , maer heeft allcene foo veel
hctte , datfe den roock {(00 veel zy magh)
kan uytwerpen paffende ditfelve op een
j
bedroeft leven , om daer door diefelve
droefheyt te voeden. De vindinge van defe
beeldnifle wordt dien feer ouden Schilder
Zmxit toegefchreven.
Ooo Ik-

474 Smaed , Ongel^cL Snelligheyi , Vluchügheyt.
InGIURIA* Smacd , Ongelijc^,
En jonge Deerne, vreeflijck van opficht,
Emet brandende oogen, in 't root gekleer,
met de Tonge uyten mond , als een Slangetongh
, daer ronrom veel feever en quijl is,
houdende een Doornbofch in de hand , en
onder haere voeten een Waeghfchaele.
i^riftoteles feyt in zijne Rj^etorka , dat het
fmaeden en fchelden den longen eygen is,
want door de overvloedigheyt des bloeds
en door haere natuyrlijckc hette , foo zijnfe
flout en vermetelijck, om een ander te lafteren:
En om dat de Jongelingen dehoogheyt
beminnen , willen zy altijd boven een ander
drijven , 't zy door wat middel zy konnen,
en hierom wordt de Smaed by een jonge
Deerne afgemaelt.
Door her leelijck geficht en de vlammende
oogen wort te kennen gegeven , dat de
Smaet voortkomt door de ontftellinge des
gemoeds,die meeft door 't gelichte gelpeurc
wort.
De Tonge , die eens Slangen-tonge gelijckt
, is een teycken dat de Laftcringe en
Smaet , een groot deel in de woorden be-
ftaet, die niet anders fteecken,dan oft fcherpe
doornen waeren.
De Schaelen onder haere voeten, zijn
teyckens , dat de Smaedinge een werck is
van ongerechtigheyt , lafterende andere on-
Ichuldige luyden , en die 't niet hebben verdient,
met Smaet- en fcheltwoorden.
OM
Velocita della Vita
Humana.
de fhellighey t van 's Menfchen leven
uyt te drucken , wort de Cmtaunif afgemaelt
, welck Dier totte uyterfte deelen
van den buyck , een Menfchlijcke gedaente
heeft ,
Paerd.
en de rell van'tlichaem is als een
Pieriui verhaelt dat het eynde van ons leven
, den Menlche met een fnellen loop
overkomt , om dat wy door een wonderbaerlijcke
flibberachtigheydt komende te
vallen, fchiclijck van de dood worden vvegh
genomen.
Velocita. Sntïtiiheyt,
yiuchtbheyt.

Snelli^e;jt. Somerjchemóedtghe^t. Soberheyt,^c. 475*
CeLERITA. SneSigheyU
En Vrouwe die in de rechter hand een
EBlixem houd, gelijck Pierm verhaelt ; ter
fijden een Dolphijn,en in de locht een Sperwer
: 't welck alles voor de rafllgheyt genomen
is , we/ende yder in zijne beweginge
fnel en rafch. Door kennifle van defe kan
men lichtlijck afmeten , wat faecke de Snelligheyt
zy.
LassitudiNE. Somerfche moedigheyt.
En magere Vrouwe luchtjes en dun ge-
E klcet , toonende haere bloote borft, leunende
mette flinckerhand op eenen ftock,
houdende merte rechter eenen Waeyer,
waer mede zy eenige wind of verkoelinge
maeckr.
Door de vermoeytheyt , verftaen wy die
fwackheyt , die daer uytwendigh op 't licchaem
valt en Ichiedelijck is.
Wy noement Somerfche moedigheyr,om
die te onderfchevden van een ander vermoeytheyt
, die door de fieckte , of anders
verooiiaeckt zy , maer alleene die nacuyr-
lijck door te grooten Somerfchen hette
heerkomr.
Mager wort zy gemaek ,
om dat de on-
derhoudinge des lichaems , door 't middel
van de hette uytwaefemende , fich ontfluyt,
en daer door wordt men noodfaecklijck
mager.
Het kleed en de bloote borft , zijn oock
teyckens van het (ayfben des tijds, gebruyckende
de Menfch daerom luchte kleederen,
om de hette min te gevoelen, 't Zijn oock
teyckens van dehetre,diein derdaed in defè
vermaftheyt gevonden wort.
Met het leunen op den ftock , wort vertoont
, datter onderftuttingc van noode is.
En wie die van noode heeft , die heeft niet
krachts genoegh van fich fclve ; 't welck het
eigen is dat wy in defe beeldenilfe afmaelcn.
De Wayer druckt uyt,dat als men diefelve
beweeght , foo wort de locht daer door
verkoelt, en 't lichaem dapper verfrifcht.
Want men foeckt door den Wayer te ontgaen
het verdriet en de moeylijckheyt van
de hette.
SoBJlIETA. Soberheyt,
En Vrouwe die flechtlijck gekleedt is,
E houdende in de rechter hand een Sleutel
, de flincker op de borft , en onder haere
voeten falfe een Vifch hebben , aen d'ander
fijde van defe beeldnifTe fal een Fonteyne
ftaen, alwaer klaer waeter nyt fpringht.
Fatica Estiva. Somerfche
fovcrie of arbeyt,
En jonge ftercke Vrouwe , met een be-
Eknopt en luchtig kleed en bloote armen,
houdende in de rechter hand een Seyflen,
en in de flincker een Vlegel om 't kooren te
dorifchen, ftaende een Olie aen haer fijde.
longh en fterck wort zy gemaeckt , om
dat de leughd ftercker is als d Ouderdom,
De korte en luchtige kleederen , mette
bloote armen, bedieden de geftalre en vaerdigheyt
die zy by den arbeyt doet , weghnemende
alle verhinderingen, want de
fwaere kleederen zijn
werck verdrietigh.
des Somers by het
De SeyfTen en de Vlegel zijn wercktuygen
van grooter arbeydj'infonderheyt wan-
Ö o o 2 neer

476 Somer Sonne-jlmd, Solstitio Estivo.
neer men 't felve doet in 't heetfte van den
Somer. En de Olfe wort van voelen voor
een beeld van de floverie geftek.
Solstitio Estivo. Soma^
Sonne-PiVtd,
EEn longhman van vijf en twintigh laeren
geheel naeckt , uytgenomcn de be-
,
fchacmde deelen , die bedeckt fuUen zijn
met een parpre Sluyer , ftaende op de maniere
als of hy te rngge wilde treden , hebbende
om 't hoofd een krans van koorenayren.
Op 't hoofd fal hy een blauwe cirkel
liebbcn , op de maniere als een kroone , en
ibo breed als de fchouder is, in welcke circkcl
negen lierren gefncden fullen zijn, en in't
midden het teycken van Cancer of Kreeft.
Mcttc rechter hand fal hy een Globe of
waar van alleen het vieren-
kloot houden ,
deel duyfter is , 't welck dat deel fal wefen
dat nae de aerde gekeert is,en de reft,te weten
de drie vierde parten nae boven , fullen
klaer en licht zijn. Met d'ander hand fal hy
een Kreeft houden , en aen de voeten vier
vleugels, aen de rechter voet twee witte, en
oen de flincker een witte en een fwarte,
Het Solflithm is in die tijd als de Sonne
ons aldernaeft , en in die tijd , wanneerfê alder
verft van ons is. En die wordt Somer-
Sonneftand geheeten , 't welck gefchied den
XXI ']unn, en d'ander is des Winters den xxi
Decembns. En Wort daerom Sonneftand geheeten,
om dat de Sonne alsdan niet verder
gaet , en in defe zijne rey ie worden twee
Circkels befchreven, die zijnen loopbepae-
len : d'eene nae de Polm ^rüicm , en d'ander
nae den Polm t^utarükuf ,
wefende yder van
zijnen Poolen 66 graeden afgefcheyden , en
van den iEquinodtiael-line 24 graeden, deelendeeen
yder de Spharc in twee ongelijcke
deelen , en die worden gcnaemt de Tropifcheof
wederkeerende Circulen, want de
Sonne ftaende inden eerftcn punt van Can~
eer , foo maeckcle dien Circkel in de bewe-
ginge van 't firmament , en dat is 't laetftc
dat/e doet in 't Noorderdecl : en is 't geene
dat genoemt wort de Circkel van des So'
mers-Sonneftand , waer door zy palferende
ons naedert, en daer nae weder tot ons keerende
, foo vertreckt die , tot dat die komt
tot het punt van Caprkorma ,
maeckende den
anderen laeften Circkel aen't firmament van
d'ander fijde,nae den Polm e^ntarftkus. En dat
is die circkel die genaemt wort des Winters
Sonneftand, die altijd verft van ons is afgefcheyden
, en die wederkeerende ons komt
naederen : wefende 't ampt van de gefeydc
Circkelen, de Sonne-ftanden te onderlcheyden
in de grootfte afwijckingen van de Sonne,
gelijck geleyt is in den eerften graed van
Caiicer en van Caprkornui, En dan wortfc de
Somerftand geheeten,als zy is in den eerften
graed van Ca>icn , want by ons foo nae wefende
als zy kan , foo brenghtle den Somber,
en in defe tijd is de langhfle dagh van 't gcheele
Iaer,en de kortfte nacht.
En als die is in 't punt van Caprkonm , foo
wortfe genaemt de Winter Sonne-ftand, en
die is als de Sonne foo verre van ons is , als
hy kan , brengende ons den Winter : en in
defe tijd is de langhfte nacht van 't geheele
laer , en de kortfte dagh. En is dan de dagh
van des Somers Sonneftand foo langh ,
de nacht van des Winters Sonneftand.
aJs
Hy wort jongh van vijf en twintigh laeren
gefchildert , om dat de Sonne uyt het
eerfte punt van t^rks gegaen zijnde , en in
het eerfte punt van Cunur gekomen wefende.

de ,
Somer Somc'flaftd» Winters Sonm^fland,
het viereiKieel van zijnen loop gepaf-
feert is.
Naeckt en met een Sluyer van purper
wort hy gemaelt , tot een teyckenvande
grootfte hette van 't laer. Hy ftaet als of hy
te rugge wilde treeden, want de Sonne raeckendede
line iEquinofliael , blijft daer niet
vaft ftaen, maer keert weder te rugge.
De Circkel met het teycken van Qa.ncer en
de negen fterren , wort Tropicus Cancri geheeten,
en daer in zijn de negen fterren,om dat
dit de alderaenmercklijckfte fterren in dees
Circkel zijn,die hem oock op 't hoofd worden
ge iet , om dat de Sonne in die tijd ons
aldernaeft komt , en defen Circkel rakende,
lbo maeckt zy den Sonne-ftand.
De Globe of kloot moet hy in de rechter
iiand houden, om dat "de Sonne in dees tijd
in 't Noorden is , zijnde 't felve het rechter
deel des Werrelts.
De drie vierendeelen lichts , bedieden de
lan^heyt van de dagen defes tijds,en 't vierendeel
dayfter bediet de kortheyt van den
nacht, doende de Sonne dele werckin^e,
Hy houd in de flincker hand den tóeeft,
wefende 't lelve eene van de teyckenen van
den Zodiac of Hemels-gordel , en dit teycken
heeft eygenfchap met dit Dier, 't welck
te rugge kruypt , doende de Sonne , in dees
tijd , van geiijcken , Ibodaenige werckinge,
als weder te rugge keerende.
De vleugels aen de voeten , bedieden de
bewegingen vanden tijd, want gelijck eenige
Philofophen feggen , lbo is de tijd niet
anders als een achrer-een-volgende circkelbeweginge
, brengende 't eene fay Iben nae 't
ander , de Somer nae de Lente , de Winter
nae den Herbft ; en van nieuws in een yder
fayfben wederkeerende , by maniere van
fuccefïie of vervolgh, foo doet diefelve zijne
werckinge.
dat de
De drie witte vlercken bedieden ,
dagh foo veel te langer is , als de nacht te
koVt is , 't welck door d'eene fwarte vleugel
wort uytgebeeld, die foo \vd d'een als d'ander
voortgaen.
De krans met kooren-ayren wil feggen
dat de Somer foodaenige teyckens medebrengt,
tot een onderfchèyt van des Winters
Sonne-ftandj die de Winter draeght,
E En
477
SOLSTITIO HiEMALE.
Winters Sonne-jland,
bedaeghd en by nae oud Man , heel
met vellen bekleet , met een Circkel aen
de voeten,op de maniere als een kroone,van
blauwe verwe,a]waer in 't midden her teycken
vnn Capricormti ü\\ wefen, en rontom diefelve
Circkel fuUen twaelf fterren gefneden
zijn.
Mette flincker hand fd hy een Globe houden,
waer van het vierendeel fal wit zijn, en
de reft duyfter. Onder den rechter arm,
fal hy met een aerdigheyt eenGeytebock
houden.
Aen de voeten fal hy vier vleugels hebben
, aen de rechter voet fal d'eene wit en
d'ander fwart zijn ,
beyde fwarr.
en aen de flincker voet
Men moet hem als oud fchilderen ,
om
dat de Sonne geloopen zijnde van't punt van
c^r/fr,en Capricormu naederende,gedaen heeft
drie deelen van zijne reyfe.
Met vellen wort hy gemaeckt, om dat in
die tijd de meefte koude is van 't geheele
laer,
O o o 3 Aeo

478 Sofide. P E c c A T o.
Aen de voeten fal hy een Circkel hebben,
en het teycken van Caoncormt met de twaelf
Naedien de Sonne alsdan foo verre
de berooft , als mede van de fuyverheyt der
Deughd , ftaende in groot gevaer om van
fterren :
van ons is , als hy kan komen, naeft aen den
?o!m f^ntarElicui, en wort geheeten de Cirkel
van den Tropkus Capricorni.
Hy houd met de flincker hand de Globe,
gelijck als de voorgaende , doch de drie
vierendeelen om leegh moeten duyfter , en
' het eene vierendeel boven moet licht zijn,
Hy houd de Globe in d» flincker hand,
om dat de Sonne fich in die tijd laet vinden
aen de flincker lïjde nae den Polm t^ntarSlicuf,
Onder de rechter arm houd hy den Geytebock
, een Dier dat tot dit teycken gepaft
iSjWant allo dit Dier fich op hooge en fteyle
Rotfen onthoud, alfbo onthoud hchde Sonne
in defe tijd in den hooghften graed onrrcnt
den Middagh of 't Zuyden , of om dat
de Geytebock of Caprkormis plagh te klimmen
op de gcberghten,al(bo begint oock de
Sonne,om dees tijd,na ons toe te klimmen.
De vleugels aen de voeten, bedieden, ge-
lijck gefeyt is , de beweginge des tijds , te
weeten de drie vierendeelen fwart voor de
nacht, en het wit voor den dagh. En om te
doen verftaen de ongelijckheyt die daer is
tuITchen d'een en d'ander , foo fal het wit
aen de rechtervoet zijn, want het licht gaec
voor de duyfterniiTe.
P E C C A T o. Sonde,
EEn nacckt, blind en fwart longhman, die
men fiet dat hy op kromme en fteyle
wegen gaet, zijnde van achteren meteen
Slange en een Worm omflingert,die de flincker
f ij de door geboort hebbende,nu aireede
aen *t herte knaeght.
De Sonde wort afgemaelt door een longclingh,dic
door onvoorfichtigheyt blind is:
Want de Sonde is mede een blindheyt in die
gcene,die diefelvebegaet : welendede Sonde
voor haer felve, niet anders als een overtreedinge
van de Wet , en een afwijckinge
van 't goede, gelijck gefeyt wort
De Soucf K al i^ij» "wiW en luff.
Die [onder maet noch reeden ruïfy
Maer flemt het toe met \iel en moed,
ff r« fnoode "wercken hy oock^doet,
Naeckt en fwart wort hy gemaelt,omdat
de Sonde den Meafche geheel van de gena-
:
boven needer, in de onfekerheyt des Doods
geftort te worden , die hem oock ter Hellen
trcckt , indien hy niet door berouw en Iccc-*
wefen werde onderftut.

Soiheyt, Gcckheyt, Brvaesheyty Ma//ïgheyt,
't kleed fal van weerfchijn wefen,in de rech-
ter een oncfteecken kaerffe by de klaerfchijnende
Sonne.
Sotheyt is een gemeene naeme van alle
ontftellinge dieder in 's Menfchen gemoed
vak, 't zy datfe komt uyt fvvaermoedigheyt,
gram(chap, droefheyr, vreefe of andere natuyrlijcke
onvolmaecktheden.
Een Maeghdeken dat onthult en bloots
beens is, wort zy gemaeckt, om dat de Sotte
noch fich felve,noch andere acht,en verre
afgefcheyden van alle burgerlijcke ommegnngh,
om dat hy de foetigheyt van 't goede
niet kent, noch oock van wegen de fpieglinge
in't gemoed of verachtinge des Werrclts,
en dat om de Liefde Gods. En dit fegh ick,
ter eere van die geene , diewelcke aireede
haere genegentheden , door de ommegangh
of gewoonte, getemt hebbende, fich tot een
ecnfaem leven oegeven.
Het weerfchijne kleed bed iet ongeftadigheyt,
die inde Sotheyt heerfcht.
Het Beirevel betoont , dat de Sotren fich
meerendeels door de gramfchap laeten regeeren,om
dat zy by nae altijd fijde-gangen
en quade fprongen doen.
Dat hy in de flincker hand de Sonne een
kaerfle ontfteeckt , is een waerachtigh teycken
van Sotheyt, datmen fich inbeeld, meer
door een kleyn licht te fien , als door de
groote kracht van de Sonne , die ioo woncierlijck
en heerlijck uytblinckt.
E
SciOCCHEZZA. Sotheyt^ MaUigheyt,
En Vrouwe die flordigh gekleet is , lacchende
om een Meulentjen ,
dat iemand
daer mede de kinderkens
en dat door den Wind ge-
in de hand heeft ,
ommeloopcn ,
draeyt wort,met een ftuck loots op't hoofd,
fpeelende op 't fpreeckwoord Plumbeum hige-
P A 2 Z I A, 479
Het lacchen Tonder oorfake, is een werckinge
van de Sotheyt : Daerom feyt oock
Salomon, de Overvloedige lach is in den mond
der Sotren.
Het Meulentjen vertoont,dat gelijck hare
gedachten zijn , foo zijn oock haere werckingen
van geener waerde, geftadigh omme
draeyende.
P A z Z I A. Sotheyt y Gecl^eyt, Dycaesheyt,
En bedaegt Man met lange fwarte klee-
Ederen , lachende , en op een Rietftock te
Paerde rijdende, houdende in zijn rechter
hand een Meulentjen , een vermaeck daer
de kinderkens mede fpeelen,'t welck hy met
groote naerfligheyt in den Wind doet ommeloopen.
De Sotheyt kan bequaemlijck ,
op defe
wijfe, uytgebeeld worden, want Sot te zijn,
is , nae onfe maniere van fpreecken, anders
niet , als onbetaemlijcke dingen doen , die
buytende gemeene gewoonte der Menlchen
dat zy berooft zijn van overlegh,
zijn : Om
fonder dat/è eenige fchijnbaere reedenen of
treek van Gods-dienft hebben. Hier door
komt het, datmen gemeenlijck feyt, dat het
beter is fot te we/en met veele , als wijs te
zijn met weynige : Want onfe wijsheyt mee
onle kennilfe afmerende ,
en kennende diefèlve
gemeenlijck meer in veele als in weynige
, foo fchijnt het datmen meer de menighte
als de weynige behoort te volgen,
om dat het mecflendeel der Menfchen , de
deughd van ander luyden wercken , by de
haere, afmetende prijfen die , manieren, die
mette haere over een komen. Daerom is 't
noodigh datmen eens anders goedduncken
by 't zijne voege , om alfoo zijn goed voor-
ftel te verkrijgen. Hier door gelchiet het,
dat iemand fich door de eere fal geluckigh
om dat diefelve van den meeften
KJMWjdat is,fftt looden vcrjland : Want gelijck het achten ,
lood fwaer en uyt zijn natuyre omlaegh hoop daer voor gehouden wort : En door
valt, alfoo doet oock de Sotte, die nimmermeer
zijn verftand of gemoed om hoogh
heft , om met eenige reeden te fpreecken,
de Armoede fal fich een yder ellendigh achten,
om dat het van den meeften hoop oock
alibo gefchiet. En van defe Sotheyt en van
maer is als het lood , 't welck wel glad ge- defe Wijsheyt daer van fjDreecken zy altijd
maeckt zijnde , een fekere glans verkrijght, by de Menfchen, wefende nochtans de vleu-
inaer ftrax datfelve wederom verlieft : alfoo gelen van onfe Wijsheyt niet fterck genoegh
doet oock de Sot , diewelcke of hy wel een
wijs woord fpreeckt , foo valt hy doch rerftont
daer van wederom af.
te kennen , 't geene van defe toevallen reyn
en fuyver is. Daerom wort Wijsheyt in een
Stadjgehouden by een Man van een bedaegd
Ouder,

480 Sotheyty Narrery , "Domheyt. Spaerfaemheyt.
Ouder, die het gemeene befte en zijn Huysgefin
regeert. MaerSotheyt feghtmen dat
te rechte vreemd is van de^o. handeHngen,
om dat alle fottc en flechte kinderfpeelen
van haer werden bedreven, Waer mecie wel
over een komt 't geene Horatm fêght 2 boek
Sermon. Satyr. 5.
W/f huysjes macekt en Poppevoed^
En MuyfcH Moor de I^arre doet,
Fufpcclt met l{oot of l^nderfpi:!^
En op ecnjloel{_rijt volgerei i
Soo dit een Ungh gcbaerde doeïj
Die is vooryvaer te mal gebroet,
Maer voor foo veel , als het gemeen ge-
voelen van de Menfchen acngaet, moetmen
fich wachten , datnicn fich niet laet bedriegen,
door het vaKch gevoelen des gemeenen
volx , dat mette waere Deughd ftrijdigh is,
alhoewel 't flechte volck het grootfte getal
is, waer van de fchaere der Sotten oock o\\-
eindlijck is.
De lach is een klaer teycken van Sotheyt,
naer 't Teggcn van Salomon , om dat luyden
van verftand en wijsheyd weynigh Tullen
lachen , jae men leeft niet , dat onie Heere
Chrt[liis, die. de waere Wijsheyt was,oyt heeft
gelacht.
Sto ltitia. Sotheyty INarrery^ Domheyt,
En naecktc en lachende Vrouwe,die fèer
E•onbefchaemdeUjck haere naeckte leeden,
die zy behoorde te bcdecken,fien laet, hebbende
ter fijden een Schaep. En om dat de
Sotten hacr gebrcck aen yder een vertoonen,
maer de VVijfe fulx verbergen, daerom
wort zy naeckt en Tonder ecnige fchaemte
gcfchildert.
Het Schaep is van de Oude veeltijts voor
ge-
een teycken van de Sotheyt genomen ,
lijck oock Dunte feyt : IJ'éeli Menfchen en geen
domme Schaepen.
Zy houd een Maene in de hand, want het
fchijnt dat de Sotten de Maene mceft zijn
onderworpen ,
veranderingen.
als voelende lichtlijck haere
PaRSIMONIA. Spaerfaemheyt.
En bcdaeghdc Vrouwe, die ficcht fbnder
E eenigh vercierfel gekleet is, houdende in
de rechter hand een Palier , en in de flinckcc
een toe-gebonden BeurfTe die vol geld Is,
met een letter-rol , daer op gefchreven ftaec
in meliui fervat, dat is, Kyf^aert het tot een beter.
Spaerfaemheyt is eene van de uvee voornaemfte
deelen van de Mildic^heyt, diewelcke
beftaet , om onkoften te fchouwen die de
reeden niet gelijck zijn , en die de middelmatigheyt
overtreeden. Waer over oock
Horatiui fèyt : Laet u teeringe met boven u inl{omen
gaeyu 't Welck alles gedaen wordt door de
Spacrlaemheyt , diewelcke is eene van de
vier deelen van de Wijsheyt, diewelcke beftaet
ontrent de goederen van de fortuyne,
die men befit : Want de Wijsheyt fchickc
fich op vierderleye maniere ontrent de goederen.
T, als zy diefelve onrfanght. 2. als
zy die bewaerr. J. als zy die vermeerdert.
4. alszy die wijflijckgebruyckt. Dcfczijn
door de Wijsheyt oock regulen van andere
deughdcn. En voorwaer wie de goederen
wijflijckgebruyckt door de Spaerfaemheyt,
diefahe vermeerderen en bewaeren. ^fchi'
Made SocratifchePhilofooph plagh te leg-
datmen fich felve wat moft befhijden,
gen ,
om de onkoften totte onderhoudinge des
levens re verminderen , nae't Iprecckwoord
l\ir[tmwa magnum \(^igal^ Spaerfaemheyt is een
grootc

;
Spaerjaemheyt, F a r s i
|»roote tol of rente : Want het is 't befte oplet
om deinkomften te vermeerderen , darmen
de koften vermijde en affnijde; En derhalven
geeft (^rijhtcles aen het gemeen defen
raed,datmen Spaerfaemheytfal gebruycken,
in defer maniere,gehjck het Muretm vertaelr.
Men moet 'Wctcn ivat inkomen een yder Stad heeft , en
"Wat die uytyder dbigh treedt, Daerentegen moetmen de
lioflen overwegen die Ky heeft te hetaelen,op dat bet over"
toütge opgeheven, en "wat meer , als behoorlij cli;^v. Teerde
yermindert. iVantdcfe "worden, door dit middel, niet al'
leen rijcker , dicwelcke tot hoere Rijckdommen "Wat toe
doen ,
maer oock^die geene die van haeregroote onl^oflen,
'wat afirccken. Alfoo behooren de Vaedereo
des Hiiysgefins voor allen dingen over te
leggen wat inkomen datfe hebben, en op de
onkoften letten die tot het Huys behooren,
weghnemende de overtollige, verminderende
die gcene , die meer als behoorlijck zijn.
Want die worden niet alleen rijcker die totte
Rijckdommen iet toe doen , maer oock
die geene die haer van noodelole onkoften
verlichten. Seneca feyt in de rufte des gemoeds
cap. i x dele leer aerdige fpreucke,
IVant, ieyt hy, defe Maete [al om behagen, foo ons de
fpaerfaemheyt behaeght , fonderwelcl^ oock^gccne Rijcl^
dommen genoegh :^!Jn , noch gcene ons genoegh /uilen
jlrcc/^n.
Van een bedaeghd Ouder wordt zy geinaelt
, want in die ftaet is de Menfch beqiiaem
om de Reeden te begrijpen , werckende
wat nut eneerlijck is.
Het flechte kleed fonder cierfel of konft
j^emaeckt, bediet dat de Spaeriaemheyt van
alle ydele en overtollige onkoften is afgefcheyden
, waer over (^mbrofim tot VcrccUum
aldus feyt , daer is geen dingh foo noodigh te linnen als
't gcene nood'wendi^h is.
De Pafter druckt de maete en ordre uyt,
die in alle dingen is. Want gelijck de Palier
met haer punt den ommer reek van haeren
Circkel niet overtreet , allbo treet oock de
Spaeriaemheyt de maniere van 't geene eerlijck
enredelijck is, niet over.
DeBeurffe met het opfchrift inmeVnufcryat
, geeft te kennen , dat de Spaerfiemheyt
haeren penningh bewaert tot een beter of
noodiger geiegcntheyt : Want het is meerder
eere en naerftigheydt , het gewonnen
goed te bewaeren , als het geene , ons ontbreeckt
, te verkrijgen j gelijck Clmlianus
%t
MONiA. Spm, Spia. 481
'/ Bewaeren van 't verInregen gccd^
Is meer als 't geen men/oec/^en moet.
En Ovidius feyt in zijn Minnekonft :
Hel ts geen minder Dcughd 'f verkregen te bc'waeren:
Mits 't een komt door geval,en dit door kpnft van Ipaci-cn,
S P I A. Spion,
En Man rijcklijck gekleet,lioudende zijn
E aengeficht metten Hoed en metten langen
Mantel by nae bedeckt , die geheel met
oogen , oorenen tongen befet is, houdende
in de flincker hand een Lanteernc,de voeten
alwaer ter lijden een
fullen gevleugelt zijn ,
Brack mette muyl nae der aerde fal ftaen,
als of hy eenigh Wild wilde op ff?euren.
Het treflijck kleet bediet, dat een heerlijk
en treflijck kleed den Spion leer wel paft, ten
einde hy bequaem zy, niet alleene onder het
gemeen, maer oock onder Mannen van aenfien
, te verkeeren , daer hy anders uyt haer
gefelfchap foude werden gejaeght , en geen
gelegentheyt vinden om wat gewichtighs,
aen 't Hof, over te draegen.
Dit geleyde kleed paft hem leer wel , om
dat onder de Eedele oock Ibodaenigezijn,
die voor Spions gaen : En op dat ick van
P p p
haere

^^1 spion, S
haere grootsheyt geen verwijt , fmactnoch
lafteringc Toude ophoopcDjlb fwijgccn vcrlicelc
ick diefclve te noemen. Maer dit icgh
ick weljdatde Romeinfchc Rcpubliquc, nimmermeer
toeliet, dat een Raetsheer, behoudens
de Wetten , den Spion (oude maecken,
gelijck c^fciin. Pcdiams feyt. Een fchande voor
onlèn tijd ,
van datter meer Eedelc als gemeen
Volck , fich voor Spions laeten ge-
bruycken. Hy houd het gefichte bedeckt,
want die lïch dacr in laet gebruycken , gaet
en laet fich van niemant kennen,
onbekent ,
om tebeter zijnen dienit uyt te voeren. En
om te vertooncn dat die van meerder opnierckinge
zijn, die in de Hoven en in andere
, lbo opentlijcke als befondere plaetfen
verkeeren , dievvelcke om datfe by haere
Mecfters in meerder gunfte fouden komen,
foo maecken zy bedecktelijck den Spion, en
pallen noch vraegen niet nae haere eere , en
letten daer niet eens op , om wat vriend dat
hetoock zy,te verraeden of te vermoorden,
hoe lief haer oock diefèlve magh wefen
gelijck men oock kan feggen,dat het hoofd
bedeckt te houden , bediet , dat wcfende de
Spion een fchandigh en veracht Menlch,roo
kan hy zijn hoofd by Mannen van eeren niet
ontdecken : en daerom plaghmen van die
geene te feggen , die van een eerlijcke en
goede naeme zijn , datfe met ontdeckten
hoofde gaen. Het bedeckte aengeficht kan
noch wijder bedieden , dat de Spions in den
nimmer-
hals te haelen eenigh geheym , dat hy ter-
ftont aen zijne Meefters magh overbrievcn :
lae daer gebreken ninimermeer geene , dic-
welcke door den Sraetfucht aengcprickelt
zijnde ,
alle dage om haer te onderrechten,
in haer gemeen (chip komen , hoj^cnde door
middel van de Spie gunfte en (laet te ver-
krijgen. Diergclijcke maniere befchrijft
yhtloponuide Ac:idcmiii op deler wij fe, leer
geeftigh :
De Spye c/p alles let en hoort.
En o\erbr'tcft het mi»[}e voord
:
:
r I A.
Hygaet in't Hof, gelijckjten Lvn^
Maer bhmcnfcht^lt een Vos en Ram,
Die's Nae[ïen eer te vinnighfleelt,
1 J Ucr -van 't venijn ten mondt uyt (peelt,
Hy berght voor elci^ :^ijn aengeficht,
Ji aer door hy alle loosheyt [licht.
Door l^pnfl, bcdrogh enjchelmery^
Soo flaen hem alle dingen vry :
Ey fet hem vleugels op :zyn Hoed.
TVaaom ? ey neen, dat is niet goed:
Om dat de loofc Spye die draeght.
Van binnen, daer hem Staetfucht /(iiaeght.
De oogen en ooren bedieden de wercktuygen,
waer door de Spion zijne konft gebruyckt
, en dat om zijne Heeren en Meefters
te believen , nae het fpreeckwoord
Afultce R^gum aures atque oculi , dat is , de Koningen
hebben veele oogen en ooren, Welcke fpreuke VOOr
de Spions wert genomen : Want de Prince,
door't middel van 's anders oogen en ooren,
foo fiet en hoort hy alles vvatter gedaen en
geleyt wort : en foodanige Menfchen worden
van de Griecken Ocatufle genaemr. Van
Dionifio van Siraciifa zij nfe geheeten Profagcgidx^
die yders woorden en wercken overbriefden
; gelijck i^lexand. in zijne Geboortdagcn
in 't IV boek xxiv cap. verhaelt : aen dienwelcken
door de Wet Papia tot belooninge
defes,de helft van de boete wierde gegeven;
En door defe verleckeringe en flockluft der
fotter vergeldinge , zijnle daer nae in groo-
opgeftoockt door de
ter getal gevonden ,
ommegangh altijd bedeckt gaen ,
groote winninge : Want de Keyler Tiberm
meer haer hert noch gedachten ontdeckende,
maer verbergende , vertoonende 't eene
liet den Verklickers foo veele toe , dat hy
oock een ydcr geloofde ofle hem waerheyt
gelicht voor 't ander , verbergende haere of logen aenbrachten : waer over die foo
boosheyt door een fbete en lieflijcke groe- aenwielfen , dat de Raed diefèlve willende
teniife, (prceckcnde met groote zecdighcyr,
om een ander de fchoc uyt den voet te tree-
verminderen en het loon befnijden , Tiberi.a
fulx niet wilde toelaeten, feggende, tot vcrken,
en uyt een ander te vilfchen, en uyt den dedinge van de Spions , datmen de Wetten fonds
vernietigen, indien men denbe'waerdcrs der VVet affchafic.
Domitiama de Keyler, willende in 't begin van
zijne regeeringe een proeve toonen enfachtmoedigh
fchijnen,om de gonfte van 't volck
te verkrijgen, ioo wilde hy der Fiicalen aenklachte
van de Spions geheel onderdrucken,
leggende dickwijls, ^vat Vorfl den ^cnbrengcrs of
Spions niet [lrjft,d:c voedfe. Maer korts daer nae,
leerde het tegendeel wel te recht , hoe Domi'
tiMiis zijne oogen en ooren aen de Spions
heeft geleent, om andcrer luyden goederen
te rooven , en levende noch dooie te verfchoo-
,

Sfwn,
fchoonen
oock felf de cene Spion den anderen wantroude.
En de Spions waeren oock in foodanigh
aenfien by den Keyferjdat oock Procureurs
en Advocaeten hunne pleyrfacken
verlieten , en wierden Spions. Een fchande
voor foodaenige Princen , die haere ooren
en die ter-
: lae alles was foo onfèecker, dat
openen voor den aenbrengers ,
ftont geloof toe ftelien. lyimmimm MarccU'min
laltert den Keyfèr Conflantimim , dat hy alle
overbrengingen van de Spions voor waerachrigh
en vooreen klaerefaecke hiel. En
dat het hem alleene genoegh was , wanneer
zijn Spion Sarmkhui iemant noemde, dien hy
cenige kladde aenwrcef. En hier door ge-
fchièd het , datmen de moeylijckheyt van 't
Hof, feer qualijck kan ontvlieden , hoe onfchuldig
hy oock zy, alfbo alles hangt aen \
woord van een Spion, (yintommu de Keyfer,
die bilhck de Godvruchtige genaemt wierde
, had voor een gewoonte de Spions ten
doode te veroordeelen, wanneer de mifdaet
niet bleeck,en alfle al bekent was,(bo betaelde
hy hun, doch verjoeghfe daer nae als oneerlijcke
luyden van hem af. En dit behoortmen
voornaemlijck te onderhouden,datmen
de valfche Spions ftraffe , op datfe geen eerlij
cke noch vrome luyden in 't lijden brengen.
Pertinax de Keyfer, alhoewel hy fachter
mette Spions ommegingh, niet te min bela-
fte hy datfe fouden gebonden en geftraft
worden , ftellende een befondere ftraffe , op
yders waerdye , die door de Spion was aengebracht.
Septimut ^^vemj, zijnde Onder-Burgemeefter
in Sictlien, wierdc befchuldight, dat
hy aen den Chaldeen en Waerieggers foude
raed gevraeght hebben , of hy oock Keyfer
foude werden : doch de laecke ondertan:,en
daer van vry gekent zijnde , wierdedeBe-
Ichuldiger gekruyft. Thcodoricus Koningh der
Gothen in Italien , hoewel hy een Barbaer
Was, nochtans als een rechtvaerdigh Prince,
foo vervloeckte hy den Spions,en wilde dat
de befchuldigers fouden werden verbrant,
indienfe de mifdaet nietbewefen : gelijck hy
daer van een gebodt uytgaf , dat van zijnen
Raedsheer Cajfiodorui is te boeck geftelr.
De Tongen vertoonen ons het voorwerp
en de werckinge vandeSpions,die foo haeft
de minfte faecke niet hebben geiïen , alhoe-
. wel die geene berifpinge waerdio-h is, nochtans
diewijle zy van fnooder aert zijn , (oo
S p I 485
draeen zy die terftont over , en dat meerendecls
valfch en ongercchtigh. En hier over
flaenfe geen acht op eenige ftaet,maer ftelien
al haer forge te wercke,hoelc des volx pract
mogen befnieden , en roemen fich daer van,
die te willen ontdccken. De hecrlijcJ^hcyt der
K^mngoi IS (k "woorden te onderfoeckfUy leyt Salorn, '\w
zijne Spreucken xxv cap. Maer 't gebeurt
dickwijls datfe haere oogen aendeloogea
van den Lafteraer verleencn , en in foodanigen
valjZijnle onbelceft, datfe licht geloven.
Zjpclles maeldeeenen Koningh af met Eefels
ooren: een ontwerp van de alderoudfte,diedcr
verflerden, ^^tMid-n Koningh van Phrigien
, Eefèls ooren hadde , om de menichte
van Spions die hy hadde, en die hy zijne
Eefels ooren mildelijck toereickte: want dit
Dier heeft feer groote ooren, en is,behalven
den Muys, van 't alderfcherpfte gehoor, gelijck
Suulis verhaelt. En 't gebeurt daer over,
datmen met vreede aen de Hoven niet kan
verblijven : "VVant waer de Princen hunne
ooren gewilligh verkenen aen valfche en logenachtigeoverbrengingen,daerzijn
al hunne
Dienaers Godloos en fchelms. En dit zy
van my niet gefèyt , maer van Salomon in 't
XXIX cap. van zijne Spreucken : Een Prince die
gaerne lengenen hoort, heeft Godloofe dienaers»
De Lantaerne die hy in de flincker hand
houd , bediet , dat de Spion niet alleene by
dage,maer oock by nachte alles befpiet. D/o-
^fwfjdroegh by daege een Lantaerne , om
Menfchen te foecken, maer de Spion, foeckt
by nachte de Menfchen met een Lantaerne
in de hand. En Ltuianus voert in zijne t'fae-
menfj->raeck van Tiramus , een Lantaerne in,
om by R^damantus den Helfchen Rechter , de
boeverien en fchelmftucken van Megapantus,
te belpieden.
De gevleugelde voeten bedieden , dat de
Spion moet naerftigh en wacker zijn, anderfins
foude hy geen voordeel doen , lbo hy
en gelijck
niet beforght en vaerdigh was ,
als Mcrcurius gevleugelt : diewelcke nae de
verfieriirge der Potten en van Luciams , in
de Ver-
zijne t'f aemenfpraeck van Mercurius ,
doemde zielen nae de Helfche ftraffe geleyde
, door zijne woorden. Homcrus noemife
gevleugelde -woerden. En derhalven Mercurius een
overbriever van de beufelachtige Goden,
wort van de Oude gevleutjclt afgemaelt
daer door willende uyrdrucken , dat gelijck
Ppp 2
de
;

484 Sumvajligkyt. StAtigheyt y I>eftighe)t,
de Vogelen , jn de locht haere ftemme vertoonden,
dat dacrom oock Mercurius de Bode
wierde gcnaemt , alfoo hy door zijne
Ipraeckc alles uycdruckrc.
De Brack, die nae 'c Wild fchijnr te fnuflen
, is hier voor de Spion geftelt , wekkers
dienft beftaet in dagelijx de woorden en
Stantvaftigheyt is een vafl: voornemen
om door lichaemlijcke pijne niet af te wijeken
, noch fich door droefheyt, moeylijckheyt
of eenige befwaernis te laeten overwinnen
, om in alle zijne handelingen vati
den wegh der Deughd niet af te treden.
De hand die zy om hoogh houd , is een
handelingen van andere Menfchen te onder- teycken van Stantvaftigheyt in haer voorraden
gelijck PUto fey , tj acngefien de Brack
altijd zijn kort en het wild, door den reuck,
gaet op foeckcn ; alfoo gact oock de Spion,
inct nierftigheyt eens anders faecke en mee
heimlijcke Vorghvuldigheydt doorfnuffelen.
.Waer van God' wil dat ghy u fult wachten.
nemen.
Het vierkant bcdiet vaftigheyt, want hoe
ghy dat keert of wend , het blijft altijd op
alle fijdcn vaft ftaen , 't weick andere lichaemen,
foo volmaeckt niet konnen doen.
De Spieffe is , als het gemeen Ipreeck-
WOOrdt l'eyt , IVie fich "wd flut , valtfelden. En
ftantvaftigh te zijn , is niet anders als geftut
COSTANZA. Stantvafligheyt,
EEn Vrouwe die mette rechter arm een
Pijlacr omvat , en met de füncker hand
ecnbloote Deegen, boven een groote vlanime
viers houd,toonende fich vrywilligh om
den hand en arm te willen verbranden,
E En
C o S TANZA. Stiintvaflighcyt,
Vrouwe die de rechter hand om
en in de flincker hand een
hoogh houd ,
Spicllcj ftaende op cenen vierkanten fteerw
en vaft te ftaen in de Reeden, diewelcke het
vcrftand tot eenige fake foeckt te bewegen.
G R A V I T A.
Staitgheyt^ Dcftioheyt,
En Vrouwe diewelcke Adelijcken in
E purper gekleet is , hebbende aen den hals
een toegefegelt fchrift, tot op de borft han-
geixle. Op 't huifel van 't hoofd (al een Pij-
Lier ftaen met een kleyn beeldeken daer boven,
't Kleed fal met Pauws oogen befprey
zijn , met een ontfteecken Lantaerne in de
rechterhand, die op zijn antics ofnae de
oude maniere gemaeckt is.
Het purper wordt gemeenlijck hier toe
gebruyckt , als tot eere van Koninghlijcke
en Adelijcke waerdigheyt. Het fchrift aen
den hals was een teycken van Eedeldom,
diewelcke een waerachtige Voedfter is van
ftaetigheyt, hoogheyt, eere en geluckflielig-
heyt.
De Pijlaer falfe tot een cierfd op haer
hoofd hebben, foo men die in Maicarade te
voet of te paerde wil gebruycken. Macr
voor een ftatue , gefneden beeld , of fchildery
kan men diefelve ter fijden ftellen,ddtfe
daer metten flincker arm op ruft , ter gc-
dachtnific van haere treflijcke wercken , die
den ftaetigheyt of aenficnlijckhcyt voeden.
De Pauw oogen bedieden dat de aenfienlijckheyt
oock pracht mede brenght,
en diclèlve komt voort door de eerfuchtigheyt
: en de Lantaern betoont , dat de aenfienlijckc
Mannen , her licht van 't voick
zijn,
t
G R A-

Statigheyt tn een Man* Sterckheyty Wackerheyt, Frifiheyt. 485-
Gravita nelHuomo,
Statigheyt 'in een Man,
En ftatige Vroinve,houdende met beyde
Ehanden eenen fteen , die aen een koorde
is gebonden en opgehangen.
dat
dere bloemen gcbrakcn , deCe. rerftont frifch
waeren. En daerom is dele bloem onfkrf-
lijck,en dbnfterflijckhcyt toegewijd, gelijck
mede de Olijftack en de Honighraeten zijn:
pafTende hier op 't geene Diogaies Cinkus ant-
woorde aen ecnige die hem vraeghden ,
op
wat wijfe men het leven konde vcrlcntrcn ?
feyde, foo mende tinvendige cleelai met ho>ihh,cn d'tiyt'
't Kleed van de Vrouwe vertoont ,
aen een rijp Ouder de Statigheyt beter paft
als aen de lonckheyt : want in haer wort
meerder eere gefpeurt : en zy bewaert de
ftaerigheyt en gemaetigheyt van de zeedcn,
met meerder forghvuldigheyt.
De fteen vertoont , dat de Statigheyt in
de zeeden , van den Menfche geleyt wort,
,
nae de gelijcknifte van de fwaerwichtige licchaemen.
En 't is defe Statigheyt tiie de
Mcnfch weet te houden , in zijne handelingen
, fbnder fich nae de lichtvaerdigheyt,
yeemlige deelen met oly fmccrdt^WiWcndo. t\oor defe
duyfterheyn te verfbaen geven , gelijck hy
gewoon was , duyfter re fpreecken , dat men
om gefont en wacker te leven , een vrolijck
gemoed van nooden hadde , en dat ftadigh
vol was van (ozie en aengenaeme overleggingen
: En het lichaem aengacnde, datfelve
moil hebben noodigh onderhoud en gemak
met pede oefningen , ten einde het niet
wierde verteert en door den ledighgan^h
ydclheyc, fotternyen of diergelijcke, te neygen
, diewelcke niet bequaem zijn om de
vervuylt, maer dat het moft geholpen en aen
een gehecht worden. Boven dit.feght ^^tha.
ernfthaftigheyt van 't voorhoofd , en van 't
hert te bewegen, noch van de Statigheyt af
te leyden gelijck men oock de 1 waerwich-
;
tige dingen niet kan door eenigh toeval van
naus , dat het gebruyck van de fpijfè die ia
Honigh ingeleyt was,dcn Menfche veel langer
dedc leven , als wel ilercke Ipijfe doet.
En ten dien aenfien , voert hy 't exempel in
haere natuyre veranderen noch buygea,dat- van eenige volckeren in 't eyland van Corfic.i,
fè van haere
wij eken.
behoorlijcke piaetfe fouden
Staet'Regeerlnge. Soeckt Politica,
GaGLIARDEZZA. Stcrcithtyt , 11]
hcyt ,
Frifchcyt.
En Man van een rijp oplicht
E
r4.T-
doch
Iclioon, van een welgemaeckt aengeficht
en wacker, wefende luchtiga gekleet en met
Ainarant gekroont , houdende met beyde
handen een Olijftack met vruchten , en boven
op dien rack Honighraeten , met eenige
Byen daeroin.
De x\marant is een geduyrige ftruyck, die
buyten 't gebruyck van andere bloemen, va-
ftigheyt ,
fterckhcyt en onderhoudinge be-
diet : en door haere belbndere aert , ibo
verdort zy nimmermeer, maer ftaet altijd
fchoon : En alller in de Winter geen bloe-
men zijn, foo werden dele alleene in 't waeter
gefteecken , vvaer doorfe haere groente
weder verkrijgen. Waer over de volckeren
van Theflalien.wanneerfe jaerlijx aen 't graf
van t^shilh, gelijck gefchreven wort, offerhande
deden , foo droegen zy den Amarant
om haere hoofden , om da: wanneer dan-
Cirn^i geheeten,diewelcke laiige tijd leefden,
om dat zy haer onderhielden met foere fpijle
van Honigh gemaeckr.En Diaphjnes fchrijvende
van de Landboawinge,reyt,dat fpijfe
V in Honigh geftadelijck gebruyckt , nier alleene
grootelijx 't veriKand vorderlijck is,
maer zy onderhoud oock de finnen frifcli
en wacker.
SteROMETRIA. Mceünge
yan vafle Uchaemen,
E En Vrouwe , die met beyde handen een
Maetriet of Maetftock hou-i,waer mede
zy met vlijt een vaft lichaem of fteen meet,
dielangh , breet en hoogh is, en aen de fijde
daer van fal een ^adtns Latmus leggen.
Steromctria is 't geene daer meet de langhte,
de brcete , en diepte, verftaende dit in 't befonder
van vafte lichaemen , die langhte,
brecde en hooghre hebben. Waer over wy
haer vertoonen , datfe mette Maetftock de
vafte lichaemen meet, als gefeyt is.
de door de konft ,
Vinden-
alle de deelen die merte
Maete over een komen : en om datlè oock
meet het onderfcheyt van de wijde, breede,
diepte en hooghte, oock alle llagh van eele-
Ppp 3
gent-

486 Sterrê'gi/inge. Astrologia. SterrehotjU, Sec.
gentheyt , foo wort haer dit in de hand gegeven:
Want de Ritdiut Launui gaet alle Inftrugeklect
is , bediet, datfc altijd in den Hemel
bcfigh is met haere gedachten. De Paffer en
menten te boven, door de veranderinge van
zijnc werckinge : acngefien ghy die , 't zy
de S^h^rc zijn inllrumenten , gepaft tot mee-
tinge vanden Hemel en haere bewegingen,
geheel open of gelloten of half toegefloten
houd , of in wat maniere ghy wilt , foo
doetfe vcrfcheiden werckingcn.Want ftaende
op 't plat, 't zy om hoogh of Icegh gebogen
en aen 't loot gehangen , foo meet ghy
daer mede alle hoöghte en breede, oockallc
hooghre en diepte.
ASTRONOMIA, Surrc'l;pnlï,
' Astrologia.
Stem-gtjjwge,
l^En Vrouwe in'tblaeu gekleet meteen
X^krans van fterrcn om 't hoofd, dragende
vleugels acn de fchouderen , in de rechter
hand een Scepter,cn de llincker een Hemclfche
Spharre; ter fijden een Adelaer.
^llïologia komt heer van 't Griex, bediedende
in onfe fpraeck , Reedeneeringh van
de fterren,die door defe konftc worden aen-
gemcrckt, als oorfaecken van de gebeur lij cke
wcrckingen van den Menfch , of van de
Natuyre.
om dat
Met Hemels blaeu is zy gekleet ,
de fterren in den Hemel ftaen , en van daer
haere werckinge doen : en om te vertoonen
de fwaerigheyt , in de begrijplij ckheyt van
haere verrheyt, foo worden haer vleugels
gegeven , diewelcke oock dickwijls niet beftandigh
genoegh zijnde , foo worter dan
noch de Adelaer by gevoeght.
De Scepter bediet, dat de Sterren in eene
fceckere maniere heerlchappie voeren over
de aerdfche lichaemen. Enten dien aenfien,
zijnfe van de Sterreraeders aengcmerckt.
^nderst
En Vrouwe in Hemels blaeu gekleet,met
Eeen ^Jftrolabium, en een boeck vol fterren,
met een Qiiadrant en andere Inftrumenren,
aen de fchou-
En Vrouwe in't blaeu gekleer,geheel vol
E fterren,'t hoofd ten Hemel gekeert, houdende
in de rechter hand een -^jlrolabium , en
in de llincker een tafel , waer op de Hemels
teyckenen gelchildert ftaen.
Het kleed van ?trvona:{,:^o of duyfter Violet,
vol fterren , bediet de Nacht , waer in men
lichtlijck de Sterren fiet , hebbende geen
weerfchijn van de Sonne : en daerom komt
men fcer lichtlijcken tottet bewijs van het
en van de maniere der
behoorcndc totte Aftrologie ,
op en ondergaen ,
Sterren.
deren gevleugelt , om datfe altijd mette gedachten
om lioogh ftijght , en let op de He-
Het aengeficht heeftfè ten Hemel gekeert
, wcfende dit dele bceldnilfe eygen,
melfche dingen.
datfe altijd mette gedachten opgeheven is,
om de Hemelfche dingen te weeten en te
En Vrouwe gekleet met Hemels blaeu,
E met vleugels aen de fchouderen, houden-
verftaen. Het (^flrolahmm wort haer gegeven,
om datmen daer door in vafte kennilfe
komt van de maete, wijde en afftand van alde
in de rechter hand een Paffer , endc in de
llincker een Hcmcifche Sphxre. Datfe blaeu
le Hemels-teyckcnen.
De taefel houdfe in de llincker hand , die
mee

Sülfwijgenweyt.
met verfcheyden Hemel fche figuren geteykent
is.Wefende de Aftronomie,naer't goetduncken
van Ifidoms , en eenige andere , feer
verfcheyden van de Aftrologie, overmits zy
als Theorica of Spiegelfter , "iiandelt van de
Werreld in 't gemeen , en van de Sphxre en
Uerldcn in 't befonder , van de gelegentheyd,
beweginge , en loop deffelven , CTc. van de
Ipieglen cler Planeten, Eclipfcn,Polen,Afiren,
Circulen, O'c, en duyfènt andere dingen die
totte Hemel en Sterren bchooren.
SeCRETEZZA. Stilf-wijgentheyt,
En Vrouwe die niet alleene den mond
Emet een band heeft toegebonden , maer
oock toegefegelt, en 't overige des lichaems
fal geheel met een lange fwarte Mantel zijn
gedeckt.
De Oude plachten door den geflooten en
toegefegelden xnoïvi, tengerona, de Goddinne
van de Stilfvvijgentheyt , te verroonen : En
dat om haer eygen en eens anders ftilfwijgentheyt
en geheimnilTen uyt te drucken.
Zy wort met den Mantel, op de maniere,
als gefèyt is , afgemaelt , om dat gelijck zy
alle de declen des lichaems bedeckt,zy oock
alfoo de verborgentheden moet verheelen,
en alle dingen bedeckt houden, die haer zijn
toe vertrouwt.
Secretezza overo Tacitur-
N 1 T A, Stilfwijgenthcyt,
En flatige Vrouwe, met fwarte kleeders,
E die haer felve , mette rechter hand eenen
Ringh op den mond houd, als of zy diedaer
op wilde drucken : En voor haere voeten fal
een Kickvorfch ftaen.
Zy moet ftaetigh zijn , want de gchcim-
nifïën te ontdecken, is een teykcn van lichtvaerdigheyt
, om dat geen ernfthafte noch
ftaetige luyden fulx doen.
Het fwarte kleed druckt uyt het goed
vertrouwen en de ftandvaftigheyt : om dat
de fwarte verwe geen andere verwe aenncemt.
Enfoofctoock geen ernftachtigh
en bcftandigh Man het geheim een ander
over,macr behoud dat in goed vertrouwen.
Zy houd den Ringh, als of zy daer mede
den mond wilde toefegelen,tot bewijs van 't
geheim te bcwaeren. Want
:
Secretezza, ifij
Ten einde ghy 't geheim niet uyt'^
Vmond eerft met een ic^^gelOuy:,
Dit feyc Ludanus de Grieck. Andere feggen
door gelijcknilfe, de Sleutel m detonge, willcndc
uytdrucken, dat de gehcimnilfen in den
mond moeten geflooten zijn. lek hcbbe een bcyvaerende
fleutel m mijne tonge , feyt ^fehilus de
Griexfche Poëet , die alfbo van Gentiatm in
Clemente ^.Alexandrino is overgefet : OOck in de
Oedipus Colonacui van Sophocles,di^tt hy op defer
wij (e in de Reye feyt , 'wanneer de Prieflers , de
eerwaerdige Godsdienfi van Ceres 't vole^^ uytdeelden,
dat een gulde fleutel haere tongen floot.lEn dit leyt hy,
om te betoonen, dat defe 't geheim van Ceres
verborgen hielden, als ofle haere tonge mee
een fleutel in den mond hadden toegeflooten.
Waer in defe Schrijvers gefien hebben
nae de maniere
op de kleyne oude fleutels ,
van een Ringh , bequaem zijnde om te fluyten
, openen en toe te fegelen , op datfe bewaert
bleven , en van den Dienaers niet ko-
ften wegh gedragen werden ,
fonder bekent
re zijn. Van dele Ringen handelt I.Lipfïus
over 't tweede boeck van C. Taeitus. En hy
fluyt uyt de Oude Schrijvers, dat dele kleyne
fleutels , Ringen wierden genaemt , doch
infonderheit uyt PlMtm,wanneer hy de Huys-
Moeder aenfpreeckt , feggende, pryi de l^eldcr^-
op , en brenght den Ringh tot ny. Van dele flagh
vintmen veelc die by den Liefhebbers zi)n
vergaedert. D'oude gebruyckten oock defe
Ringen, gelijck als noch, om hunne brieven
te fegelen aen hunne vingers , op dat hunne
handlingen niet ruchtbaer fouden werden.
Waer door het eens gebeurde , darter een
brief aen ^ilcxunder Magma wierde vertoont,
in tegenwoordigheit van fijnen lieven vriend
Ephefiion , die zijn Moeder regens i^intipater
hadde ingeft:elt,en fonder hem iet te verbergen,
liet hy hem oock dienfelven lefen.Maer
't lèlve naulijx gedaen zijnde, nam hy zijnen
Ringh, waer mede hy gewoon was zijne
brieven toe te fegelen , van der hand , en
druckte dien op den mond van Ephefhon , om
hem de Stilfwijgenthcyt in te drucken , ten
einde hy den inhoud deflfelven aen niemand
fbude openbaeren. 't Is oock geen wonder
dat de Keyfer i^kguflus , gelijck Suetonim verhaelt
, cenen Ringh droegh , waer op een
Sphinx gefiieden was , want diefelve was een
beeld om de geheimniflen te bewaeren. An-
dere gebruyckten het beeld van Harpoerates,
die.

4S8 Stiljïv^gentheyt, S e
die, van de bygcloov^ige Heidenen, gehouden
wierde voor een God van de Stilfwijgent-
hcyt , om door foodanigh teycken te doen
darmen ftilfwijgende moft zijn en
vcrftaen ,
de geheimniflen bedecken.
De Kickvorfch was de Sinfpreuck van
Mxcenjs , tot een teycken van Stilfwijgcnthcyt.
Men vind, feyt PMus, een (èkere llagh
van Kickvorfchen in 't ried ,
en op kruyden
die Hom en Tonder gcluyt zijn, en dcie vintmen
in ^fuca, Maccdonkn en elders, CTc. Waer
over een fprecckwoord is gekomen, ccn Sen-
voor een perfbon die ftom
fhifchc K^clivorfch ,
en ftilfwijgcnde is , om dat defe Vorfchen
niet quaeckten , ichoon zy wierden in de
plalfen by de andere Vorl'chen gefèt. 't Sal
niet buytcn ons voorftel welen, gelijck Para-
dinm in zijne Heldilche uytbeeldingen gebruyckt
, dat Macems in zijnen Ringh dele
Kickvorfch e gebruyckte , door welck middel
hy oock

Stilfwtjgetüheyt, Sec re T E 2 z A. StiBgheyt, Sec. 489
nigh diefèlve gefchiet was , maeckte daer
nac groot werck van Vaf\rms,V&cs\ omhellen-
de over zijne getrouwigheyr en ftilfwijgcntgevende
hem defe vryheyr, dat hy al-
Jieyc ,
Icenc van alle de kinderen mocht in den
Raed komen gelijck I^aaohm in 'ti boeck
j
VI cap. verhaelr. 't Is geen minder kluchte
die Phiurchtii in 't boeck van de klappernie
verhaek , noodigh tot defe Itoffe, van eenen
Raedsheer die heel verfuft ftaende over fekere
heymelijcke beraedflaegingc van den
Racd,mct duyfentquellingen van zijn Vrou-
dat hy doch aen haer
Stilfwijgentheyt te beproeven. Maer in 't
toekomendejfal't niet van noode wefen datmen
van de Vrouwen een proeve neme oflè
ftilfwijgende zijn,daer zy doch gemcenlijck
al te faemen van felf gaerne wat te vry uyt
praercn. 't Is dan beter datmen hier in voorllchtigh
gac en inhoudende zy,als den Mannen
betaemt , en vertrouwe zijne gcheymniflc
aen niemand : En als hy die dan andere
vertrouwt, en die daer nae werden vcrbreyr,
daer over moet hy over andere niet klagen,
maer over hem felve ,
die de ecrfte oorlakc
daervangeweeftis. Overfulxmoetmen onderhouden
de geftaedige Stilfwijgentheyt
van de Seriphilche Kickvorich , die wel vau
den Egyprenaeren voor een gebrecklijcke
en overtollige Srilfwijgentheydt in andere
we wierdc gebeden ,
den Raedfiagh wilde ontdecken , fweerende
daer op dat zy 't nimmermeer ioude openbaeren
: de Man fich veinfende , als of hy
door haer bidden overwonnen was , fèyde,
weet ghy wel datter tijdinge is gekomen,
dattcr een gewapende Leeuwerck is komen
vliegen , met een Spielle, en een gulde Helm
op 't hoofd? Nu zijn wy met den Wichlaer^
dingen genomen is , niet te min foo ifte in 't
bcfonder over de verborgene faccken prijfelijck
, en derhalven behooren de gehcymniflèn
in den mond toegefègelt en belloten
of Priefters in beraet , o£ het een goed of te zijn.
quaed voorreecken zy : Maer , by lijve,
fwijght , nochwiltet niemand openbaeren :
Dele ftilfwijgende Vrouwe , begint, nae dat
haer Man was uytgegaen,te jammeren,vreefende
een quaed voorfpoock : waer over de
dienftmaeghd ftoffe kreegh haer te vragen,
watter doch mocht in den wegh zijn ? De
Vrouwe vertelt al 't geene haer toebetrouwt
was , doch met delen bedinge, dat zy 't aen
niemand mofl: weder verhalen, Zy verfweeg
SiLENTio nae t^pulejus»
StiBighcyt,
En Man fbnder aengeficht , met een Bo-
E netjen op 't bloote hoofd, en een Wolfshuyd
over de fchouderen , en zijn gantfche
lijf fal vol oogen en ooren wefen.
Defe Man fonder aengeficht,betcont, dat
hy fpreeckt met zijn gantfche geficht , en
het wel voor haere Vrouwe , maer foo haeft
qnam haer Vryer daer niet, of zy openbaerde
het: dien felven : De Vryer wederom aen
fnellijck mette tonge , ftilfwijgende mette
oogen,methet voorhoofd en metde winckbrauwen
: en om de Stilligheyt uyt te druc-
een ander , en in korter tijd was dit over de ken, maelt ^pukjus defe becldeniffe af.
Marckt van Romoi verfpreyt. Als dit nu totte
ooren van den Vinder deler uytgeftroyder
't Bonet op 't hoofd , bediet de Vryheyr,
die de Menfch heeft om tefpreecken en te
maere was gekomen, gingh hy na zijn huys,
ieggende tot zijne Vrouwe : ghy hebt my
Twijgen. Maer 't Bonet op 't hoofd, fbnder
tonge , bediet dat het beter is re fwijgen als
bedorven : want aireede is de geheimnis,die
kk u toevertrouwt hadde , op de Marckt.
ïck weet dat de Raed over my fal klagen,
daerom is 't noodigh dat ick door uwe \oCmondigheyt
het Land ruynie : Zy anrvvoor-
te fpreecken, wanneer 't niet noodfaecklijck
is : Want de oogen en ooren op 't kleed,geven
te kennen , datmen moet veele fien en
hooren, maer weynigh fpreecken, gelijck de
Wolfshuyd uytdruckr; want de Wolf,als hy
de,'t is nier waer,wantick heb 't niet gefeyr.
Weet ghy niet , dat ghy de driehonderlle
iemand voor hem flet loopcn, en dei'c als te
ruggefiende, den Wolf gewaer wort,foo fal
Raedsheer in den Raed zijt ? Waerom fal den Wolf ftrax de fprake worden benomen,
dan de fchuld u meer als andere gegeven fulx dat hy naulijx,mct groot geweld, cenig
worden ? Hoe,feyde hy,de driehondêrfte ? kleyn geluyt van fich kan geven,maer al ftil-
Dit felve weet niet eene van al den Raed,als
ick , die deiê yindinge bedacht liebbe , om u
fwijgende , foo gact iiy met groote ftappen
en fprongen voort , en vlucht met zijn ge-
0,9 q
roofde

49® Süliigheyt, S
roofde buyt. Hierom oordeelden de Oude,
darmen dit bequaemlijk konde gebruycken,
ter gedacliteniire van de Stilfwijgcnthcyr.
E
SiLENTIO. Süllighcyt,
En Vrouwe met een band dwers voor 't
aengeficht gebonden , die den mond bc-
deckt.
't Is de fpreucke van M(Krobiui,daz de beeldenifle
van i^n^erom iner den mond toegebonden
en veriegelt , bediet , dat die geene
die d.ier kan lijden en Twijgen, zijne benautheyt
vcinfende, fal op 't laèfte de fwarigheyt
lichtlijcken overwinnen, en daer na een vro-
Üjck en vermaecklijck leven genieten.
SiLENTIO. SitlTighcyt.
EEn longhman gelijck gefeyt is, met den
,
vinger aen den mond, en fwarte vleugels
aen de rchouders,en al fittende, vertoont hy,
als of hy op zijne voeten niet konde ftaen,
door de fwackheyt van zijne beencn : hy
houd in zijn hand een Overvloets Hooren,
ahvaer rontom eenige vaetjens vol Linfèn,
en ander gewas van Boonen , Erten en Per-
Jicken ftaen , diewelcke eerftlingen zijn , die
aen de Stilfwijgentheyt , uyt groote Gods-
dienftigheyt, wierden geoftert.
Daer wort een Cocodril by gemaelt,heb-
bende gantfch geene tonge om eenig geluyt
te llaen ,
en daerom kan die oock tot een
beeld van de Stilligheyt genomen worden.
I L E N T I o. Süüighcyt.
E En longelingh , die de voorfte Vinger
voor den mond houd , op de maniere als
of hy een teycken gaf om re fwijgen ,
houdende
in de flincker hand een Periic mette
blacdcren.
De Pcriic was Harpocrates den God der
Stilfwijgentheyt toegewijd, om dat zy blaedercn
heeft die eens Menlchen tonge gelijck
7.ijn,en de vrucht heeft oockgclijcknis nac't
hert, willende mogelijck daer mede fcggcn,
dat het fwijgen, op zijn tijd, een deughd is :
daerom betaemt het een wijs Man niet , dat
hy zijnen tijd , met vcele fotte klap fondcr
vrucht of ftichtingc doorbrenge , maer al
fwijgende , fal hy eerft die dingen overleg-
gcOj die hy fal fpreccken.
I L E N T I O.
Een longelingh wort hy gemaeckt , om
dat de Stilfwijgentheyt voor alle dingen , in
den Iongelingen,een teycken is van Zeedigheyt
en Dcughd, volgende hier in 't gebniyk
van de Oude , diewelcke Harpocratcs maelden
als een longelingh met vleugels, en met een
fwart aengeficht, om dat de Poëten feg^-en,
dat de Stilligheyt, een vriend van de Slacht
is. Afy dunckt dat ick de dichten van c^rw/?o
niet behoore na te lacten,daer hy aldus feyt:
De Sulli^hcyd die doet de rond\
En kicji de dtryflre avond-ftondy
Een hruyne Mantel is ^ijn l^leedy
Met vtlttfchoen hy faehtjens treety
En "wie dat hy van verre (Jet,
Die "weiicl;! hy dat hy van hem vliet.
S I L E N T I O. Stilftgheyt,
'CEn oud Man, diewelcke zijn eene Vinger
-t-'op de lippen , voor zijn mond houd , ter
lijden fü een Gans ftaen , met een (leen in
den nebbe.
Om dat de Ouderdom lichtlijck gebieden
kan te fwijgen , als die geene, die veel meer
op de verdienften en op de verkregen goede
naem vertrouwen, als op de woorden, daer-
om wort de Stilfwijgentheyt ,
gen, van dees Ouder afgemaelr.
vanfomml--
De Gans is leer genegen om altijd te
klappen en te taeten , en dat met veel gefchreeuws,
fonder dat zy eenigh foet geluyc
over haer heeft. Derhalven houd zy den
fteen in den mond , om te betoonen, {oo wy
geen gelegentheyt Hen om met eere of lof
re mogen fpreken , lbo fullen wy veel liever
fwijgen , want indien 't goed gevoelen , vaa
onlè wetenfchap , hier door niet vermeerdert
, ten minften fal 't niet worden vermindert
; want de Stilfwijgentheyt evenaert de
verftandige en onverftandige , even gelijck :
En daerom feyde een wijs Man, datmen de-
Menlchen leer wel konde gelijcken by depotten
, diewelcke men niet kent ofle heel.
of gebroken zijn, ten zy datmen 't aen 't geluyt
hoore. En Soeratcs fullende zijn oordeel
geven, over eene van zijne Scholieren, feyde,
hy "wilde hem eerft hooren eer hy hem "nulde ficn.
c/iw»
mi'inus fchrijft van dc Ganfen , datalireoin
den grooten braiKl van de Sonne te ontgaen,met
hoopen van 't Ooften na 't Weften
vliegen, en alfo zy nootfaecklijck den bergh
TnHrui

Sit^ffirtmgleyt,HartnecMgheyi, Stonimoedighhellaen, 491
alwaer een groote
TauYM moeten pafleeren ,
menichte van Arenden is, vreefende voor
iiaer geweld , en om dan door haere kakel-
achtigheyt niet bekent te worden, (bo neemt
hou-
yderVan haer een fteen in den nebbe ,
dende dicfelve daer in ,
buyten alle gevaer, zijn.
foo lange, totzy,
OSTINATIONE. Stijfftmiigheyt ,
Hartnec/iigheyt.
En Vrouwe in*tfvvartgekleet,die't hoofd
E met een Nevel omtrocken is > houdende
met beide handen een Eefelskop om hoogh.
Het fwarte kleed paft wel opdeHartneckigheyt
, want gelijck het fwart laecken,
geen ander verwe kan aennemen , alfoo kan
oock een ftijffinnigh Menfch in zijn gevoe-
len , iich niet door eenige reeden keeren tot
het licht der waerheyt , dat hem vertoont
wert.
Hy lal't hoofd met een Nevel omtrocken
hebben,om datde ftijfllnnige niet verre iien-
en daerom blijven zy vaft op haer
de zijn ,
voornemen ftaen : Want het is gewis een
teycken van een wijs Man , dat hy zijn gevoelen
wat toe geve , om dat ons verftand
foo geftelt is, dat wy of door de volmaecktheydt,
endoor t groot getal van de volmaeckte
dingen , of door 't kleyne licht , en
de duyfterheyt van ons verftand , nimmermeer
in die paelen blijven , of dat wy geen
plaets fouden hebben om verder te gaen , en

49 2 UVyterjlervAegm» Strafjinge, Straffe die geleden ^,
zijnen Meefler, den Philofooph Calliflbeucs,
dat hy van hen
venijn gegeven hebbende ,
hadde verlbcht , om eenniael uyt de gevangenis
,
daer hem (^kxandcr hadde ingeworpcn,vcrlol"t
te worden, wierde overgegeven
om van een Leeuw verlcheurt te werden.
Maer hy overwon de wreedheyt door eene
liftigheyt , en op zijne ftcrckheytfteunende,
lbo ftack hy zijn rechter hand , die hy ftilfwijgens
hadde gewapent , in den muyl der
Lceuwe, en trock hem de tonge uyrcn keel,
fulx dat de Leeuw ftrax dood bleef. Over
welcke daed hy daer nae geftelt is onder de
befte vrienden van ^kxander ,
welende hem
dit een trappe om tot alle ftaeten van regieringe
en tot een eeuwige eere op te klimmen.
En als men de(c beeldenifTe te paerde,
of in eenigc M ifqueraden of anders ,
foude
willen verroonen , foo kan men hem de tonge
in de hand , en een doode Leeuw voor
een Helm op 't hoofd ftellen.
ArDIRE ultimo & NECES-
S A R I o, 't yytafle Tcaegen,
EEn gewapent Man/t zy dat hy te paerde
ofte voet is,met een Swaerd in de rechter
hand , alwaer rontom gefchreven is ^cr
,
iela, per hopes , dat is , door pijlen endoor
vianden, of door waerer en vier. In de flincker
hand fal hy een Schild hebben , alwaer
in gefneden of gemaelt is een Ridder , die
jiiet een volle ren, op de wapenen loopt, die
de Vianden op hem fchieten ;gehart zijnde,
om al vechtende fich te befchcrmen , en onder
de Vianden zijn leven kloeckmoedigh
te waegen. Rontom 't Schild lal het veerfken
van VirgÏÏnu gefchreven zijn :
Vna falus 'villii uu Ham (^crarefaluterrty
dat is :
Dit 'ƒ 't heyl en 's ovmvomcns Lkd^
Dat hy gren heyl voor oo^en fut.
't Geene wy de uyterfte en noodficklijckfte
Stoutigheyt noemen, is een fekere maniere
van oneygentlijcke fterckheyt , alfoo van
t^ïillotcles geheeten,om datdiefclve gemeenlijck
kan en plagh geftelt te worden' in eenig
dingh,om eere te behaeIen,of uyt vreefc van
quaedc bejegcninge, of door gramlchap, of
door hoope , of door weinigh overlegh van
het aenftaende gevacr , maer niet uyt liefde
van dat ^Yacrachtigc en fchoonc goed.
't weick het einde van de dcughde is. De
Waepenruftingh en 't Swaerd met het opfchrift,
betoonen, dat in alle gevaer, oroote
tegenftand noodigh is. En 't Schild metten
Ridder ,
die op de SpiefTen van de Vianden
rent , druckt uyt , het geene wy hebben

straffe i die een ander wort
is dit onderfcheyt int berondcr,dat de boetvierdigheyc
gefchicn met wüle en toeftemniinge
vanden Menfche.die aireede berouw
heeft over de mishandelingen by hem begaen
: Macr de ftrafFe is foodanigh , dat het
oord cel v.\\\ Menfch of van God ^itx\ Sondaers
do ikaffe opleyt , fonder darle cenigc
pricklin'^c of begeerte van berouw hebben,
om de tonde door goede wercken uyt te
wilTchen.
Om dan defe omftandigheyr,die loo acnmercklijck
is , by de ftrafte te vernoonen,
wortfe leer leelijck gerchilderc,datle llaet te
fchreeuwen , om uyt te drucken het verlano-en
datfe heeft om fich over 't geweld van
\ Recht te wreecken , dat over haer is uyto-elproken.
^
Met een gecflel en met een ftelte iiïe gemaelr,om
datfe niet kan gaen door haer eygen
wille noch door 't geweld van een ander
, of het oordeel Godes verfelt dickwijls
den Menfche op 't hooghfte van zijnen val,
en totte rechtvaerdige'rtraflfe van zijne ver-
waer toe hy wel ongaarne met
diende :
fuchten en krijten gaet , verliefende daerom
terftont de kracht niet , maer het licht des
Verilands en de worm der Confcientie doen,
dat hy gedwongen wort zijn fchult te bekennen,
hy lijd.
over zijne verdiende itraffe, die
VOor
C A S T I G o. Sïra^e , en
op d'ander twee hoofden.
De Leeuw wordt op diergelijcke wijfè
mede voor de ftraffe genomen, gelijck (^/w-
niu daer van de Hillorie verhaelt,dat Eudomius
een Leeuw , Hond en Beer te gelijck hadde
opgebracht , en op eene maniere doen leeren
, levende lange tijd met malkanderen in
o-oeden vreede, fonder d'een den anderen te
ïnifdoen , wefende te laemen Huysgenoten
en als Dieren van eender Natuyre. De Beer
door fekere korfelheyt overwonnen zijnde,
verfcheurt den Hond , met den wekken hy
leef-ie en ommegingh. De Leeuw over den-
Beer toornigh zijnde, en door dit fchelm-
ftuck bewogen ,
gemeene Wet des levens, valt den Beer we-
'derom aen , en ftraft hem met gelijcke ftraffe,
als hy den Hond gedaen hadde.
als gebroken hebbende de
R I G o R E. Strnfjïgheyt , Hard'ighcyt,
E En hart en vreeflijck Man , die in zijn
rechter hand een yferen Roede houd, era
ter lijden fd een Struys ftaen.
Defe Mjin wort hart en vreeflijck gefchil^
^'-^^^
Q.1^ 3

494
Str^d , tegenjtand.
derr , om dat de ftrengigheyt altijd vreeflijck
en onaengenaem is , met voornemen,
om in de herten der Onderdaenen vreefe te
brengen.
Daerom wort de yfcre Roede genomen
voor de Hardii^heyt van de Straffc/t zy van
woorden of dacden, Wacrom oock Paulut
ó.Q\\ ColofTenfcn dreygendc , vracght of hy
wil tot haer komen met V'ricndlijckheyt of
met een ylcrcn Roede ?
om re be-
De Struys worter by gedaen ,
rooncn ,
dat de Hardigheyt een Dienacr is
van de Strafte of luftitic, die door haer Icl-
vc, alle twift vertoont.
Contrast o.
StrijA, tegenfland.
EEn gewapent longhman met een roode
Rock onder het Harnas , hebbende een
bloot Rapier , ftaende vaerdigh om zijnen
Viand een ftecck te geven , op der acrde fal
vaerdigh
geinael: , oock te gelijcli vaerdigh om fich
Contrast o.
felve te befchermen, en zijnen Viand aen te
vallen. .
De roode verwe bediet de ontfteltenifTe
van 't gemoed, en de heerfchappie van fieckte
of paflien die fich bewegen en het bloed
beroeren.
Hy wort tuflchen een Katte en een Hond
gcftelt, om dat de Strijd,door de ongelijcke
en ftrijdige Natuyren ,
Iprongh neemt.
hier uyt zijnen oor-
CoNTRASTO. Strijd , tegetifland,
En longelingh die onder zijn Waepen-
Erock een kleed heeft van roode verwe,
houdende in de rechter hand een bloote
Poignacrt met een feer wreed geficht , hebbende
in zijn llincker hand een Stekade , die
hy te rugge houd, als of hy wilde toefteken.
COMBATIMENTO del RaGIONE
& ApPETITO. Strijd \an de Reeden
VAn
tegen de liiji des vleefehs,
de beeldniiTe van Hereules , daerhy
gelijckmen in veele
t^nteim doodllaet ,
Medaglien vint,daer van maecken fommige
óefé uytlegginge : als dat Hereuks fbude we-
fen een gclijcknis of ontwerp van de ziele
en van den geeft des Menfchen, die door de
Reeden gclcyt worr,en (^'r.tcus foude hetlicchaem
wefcn. De borft van Hereuks is de
Zeercl van deWijsheyt cnN'^ooriichtigheyr,
die een geftadige ftrijd voeren met de wille
en de genegentheyt , flilx dat de gcncgentheyt
altijd tegen iprceckt en regens de Reeden
ftreefr. Soo kan oock de Reeden ^et\i
overhand hebben noch liet veld behouden,
ten zy dar(e 't Jichaem om hoogh heft , en
verre uyt her gelichte voert van defc aerdfche
dingen, fulx dat de voeten, te weten de
gcncgentheden , geen meer opftokinge of
vocdfel van defc acrde onttangen , voor en
al eer alle de begecrlijckheden en hertztochten
, die dacr kinderen van der aerde
zijn, te gelijck werden gedoor.
Studio. Socckt Ot'fr.'mgcn 'm de kp>if{en, of
een Katte met een Hond ftacn ,
geleertheyt.
om te vechten.
Tegenftand is geweld van twiftige Men-
S O S P I R I. Suchtdu
fchenj'waer van d'eene boven d'andcr foeckt
uyt te ftcken , en daerom wort hy gewapent
becldniftcn konncn over hetSuch-
VEele
tcn gcniacckt worden ,
wam dacr zijn
vccle

:
Suchten, S
vcele bewegingen en genegentheden des genioeds
, waer door diefelve gevoen werden.
De Suchten fpriiyten uyt de gedachteniile
van de quellingen van geledené ongevallen
door 't bcrouwe van de bedrevene Tonden,
door 't miflcn van den tijd en gelegentheyt,
die voorby is , door 't overdencken van het
verledenc gelnck, door de tegenwoordige
bekommernifle,door de ihicrte en 't verlangen
nae eenige flieke, gelijck als daer zijn de
Suchten van de Minnaers , die daer luchten
om 't verlangen datfe hebben , nae 't geene
zy beminnen, 't zy uyt begeerte van eere, en
om een treflijck verftand te mogen vinden
als Homcrtu, dat zijnen lof foudc mogen uytbreydcn
: Waerover de groote Macedoniër
hertJijck fuchtede
cJls Alcxander qnam gcgaen^
En fach het graf Achillis acn :
Doen horft een diepe Sueht daer uyt,
En riep , geluckigh ' oyerhiyt,
Geluckigh x^dy moedigh Held
Dat wwe naem klvick^ door het veld,
Dat ghy gevonden hebt dien Man,
Die tifoo hoogh verheffen kan.
De Suchten komen niet alleen van de verledene
en tegenwoordige, maer oock van de
toekomende dingen, want uyt het gevoelen
en de vreele van 't aenftaende quaed, dat iemand
boven den hoofde hanght , ^oo fuchtmen:
en de Suchten zijn niet altijd waerachtigh,
maer dickvvijls zijnfe geveinft, als daer
zijn de Suchten der Hoeren en vallche verraderlchevrienden.Dickwijls
komenic door
toevallen van kranckheyr, veckijts zijnfe natuyrlijck,
als dooreen fekere gewoonte, die
traenen zijn afgcfcheyden , niet te min zijn
de traenen altijd met de Suchten vergefelfchapt,
gelijck de Minne-dichtcrs dièlelve
akijd :c laemen voegen
:
,
:
:
O S P I R I, 49e
Duyfent traenen^ duyfcnt fuelhn.
Stort ie/^ , als iek^fn te duchten.
En Tetrareha levt
Dit vrolijck Meyskcn in my doet.
Dat fiieht en traenen my Kijnfoct,
Men kan wel fuchten fond er traenen,maer
men kan niet fchreyen fonder fuchten , de
traenen komen llrax met de fuchten, gelijck
de regen en de wind te fiemen komen. Alle
Suchten , oock hoedanigh die zijn , worden
.icn den flaep des hoofds gevleugelt afgebeeld
,
en draegen ter rechter nae de borft,
oock twee vleugels, alvvaer in 't midden een
Hert ftaet : waer van wy de reeden hier nae
fuUen verhaelen. In de flinckerhand wort
geftelt de faecke die bequaem is , om de genegenthey
t uyt te drucken , waerom dat gefucht
wort. Waer van men oock elck breeder
op zijn plaerle kan nae fien.
Totte Suchten van fwackheyt neemtmen
in de flinckerhand een tack van i^nemonc,om
dat Orus fchrijft,datde Oude door ditkruyd
de kranckheyt uytbeelden : 't heeft wel een
fchoonc purpere bloeme, maer zy duyrr,gclijck
oock het kruyd , al te korten tijd. En
hier mede druckren zy de fwackheyt uyt.
De Suchten die als natuyrlijck , uyt een
feeckere gewoonte , heerkomen , zijn foorten
van melancolie of fwacrmoedigheyt , en
daerom fdfe een krans van Aclft op 't hoofd
hebben, Ipeelende op 't gecne Petrarcha feyt
Het padi'^h fchreyen is mijn vreughd,
En 't lachen is >nijn oiigencu^hd :
Mijn ijs is aljl en
ff fnood venijn.
En dit fal al mijn vreughde :(ijn.
Overfulx dat die perlbon , 't zy dat hy oin
in die geenc plagh te welen , die dickwijls
iuchten , als zy dencken om haere handelingen
en ftudien gelijck Virgdm, , die dicluvijls
plagh te fuchten. En hier uyt is dat gcneugh-
zijne ftudie of handelinge altijd fwaermocdigh
ftaet te fuchten , tot een hulp-middel
hem fil vertoont werden , dat zijn flincker
hand fal gevoeght zijn aen de rechter van
lijck fpreuckjen van z^ugufm heer gekomen, Bacchus , die in de ander hand zijne gewoon-
't welck Sabeïïteui vcrhaclt ; want als hy lat lijckc kroes houd : Want hier is geen ander
tuffchen Virgtlium , diewelcke dickwijls lach- temperament noch gematigheit noodig,daiT
te , en tuifchen Homtiim , die als een Icep- een verkiftingc, waer van Baechm by de Poëoogige
, de traenen van de oogen wifchte,
wierde hem gevracght , wat hy dccAQ ? foo
ten en Philolbphen voor een afbeeldlel , en
voor een bedietfel is van een Godlijcke geelt
anrwoorde Auguilus, kk^fu tufjehen iveenen en fuch- en een hoog verftand.En Diphilus feit by Athj~
ten. 't Is wel waer , dat de Suchten van de nxum , dat Bacchus is de alder^vijfle, en aldergencugh-
lijxfle^dtc door :^ij>ie vochtigheytjoct hcrtvervrolijckt: die
een vriend is van yvijfcn en grootmoedigen, die den blooden
en verachten 't hert op-weckt , den fliiyrcn den lach aen-
brengt,4€n tragen'wacker rnaek,',en denyeifaeoden fiere k}
Chj

49^ Stichten, S
Ghy maecl{t o Bacche, ioor u aert^
Daty der u hond liefen 'ivaert
Van "wijfen T^ydyfeer bemind,
Vlaecl^ers maecl{tghy "welgefint ^
Den f tieren macckt ghy foet en \roOy
Den blooden flout, de» floutcn hloo,
Chcremnn de Treurfpceklcr , bcvcftight , dat
door den Wijn de lach, de \vijshcyt,de Icerfacmhcyt
, en den goeden raed vereenighc
wort. Soo is 't dan geen wonder, dat Homcnu
dappere perfonagien van groot bewind ,
:
op
iizn Rijxdagh van den Keylèr ,^dmemnonin~
voert, aleernien raedflacgde en van krijghsfaecken
handelde , datter groote fchrocven
te meer fchijnt het den Stu-
ommegingen :
denten , en infonderhcyt den Poëten geoorlofc,alwaer
Dacehus de V^oorlkrer is.- Philoeoms
fèyt , dat de oude Poëten niet altijd haere
deuntjes longen, niacr als zy wel hadden gedroncken,dan
riepen zy Bacehas of Apollo aen.
Demtridf Haliearnafjeui feght , dat de Wijn der
Poëten Poftpaerd is,fonder welck zy op den
bergh Pamaffiis , niet koften klimmen j want
foofe waerer moften drincken, fbo quaemer
niet aerdighs voor den dagh. En Torquatui
Taffm heeft metten Wijn dickwijls zijnen
Geeft,met goede vrienden, vcrmaeckt, want
hy was feer fwaermoedigh , bedachtfaem en
vol fuchten.
Totte gemaeckte Suchten van de Hoeren
kan
te verftricken , fpreeckendc feer vriendlijck,
daerfe terftont anders om lachen en hem
haeten,even gelijk als de Vos aen den Hond
deede. Maer alfoo dit al gemaeckt werck
was, foo is't billijck dat wy van 't waere
Suchten der Liefde fpreken : De Sucht der
Liefde (al boven de vleugels aen 't hoofd,
O S P I R I.
Cor het Hf rf, heeft nae dat Ifidorui verliaelr,'
zijne benaeminge van Cura. dat is, van hertfèer
ofte forge , want alle forge en gedachte
dringht in 't herte , 't welck zijnen levcndigcn
Geeft- uytelocht fcheppende , diefelvc
tot fich treckt, en dat door de gelette beweginge
van de Locht, en indien dicfelve,door
eenigh toeval , wordt overftulpt , foo verdrucktfe
de aefemhaelinge en het uytblafen
waer over de Menfch alle geweld doet om
dele pcrlTinge te breccken , door de aeflemhaclinge
der Suchten ,
om verkoelinge van
een gemaetighde locht te verkrijgen. Maer
gelijck het dickwijls plagh te g'efchieden,
door al te heeten locht, en door aen was van
de hctte aen de natuyrlijcke warmte,loo befwaertfe
het herte , niet konnende verkoelc
werden, om dat de locht-gaeten, daer door
worden verhindert : Want door te grooten
kouden locht en door dekoudigheyr,die de
fenuwen van de borft te laemen treckt , foo
wort het hert te faemen getrocken en bevrieft.
Aldus gebeurt het dat de Vryers , of
door te grooten jaloufie, die haer geeft te
laemen treckt , of door te grooten brand
van Minne-Liefde , die 't herte overftulpt,
foodaenige quellingen krijgen , datfe dick»
wijls gedwongen zijn , duylènt en duyfenc
Suchten, uyt haeren boefem te haelen, door
de welcke de Vryers werden gevoet, gelijck
Petrareka feyt,en die plachten dan foet,en dan
lieflijck genaemt te werden. En om dat het
en van valfche verraderiche vrienden ,
inen maken datfe onder de flincker arm een
beek van een Crocodil heeft.Want de Such- Suchten een voedfel en verkoelinge is voor
ten der Hoeren zijn, als de traenen der Cro- der Minnc-janckers herten , en om dat de
codillen, die eerft fchreyen, maer korts daer Suchten uytet herte opvliegen,daerom heb-
nae den Menfchen vermoorden. Dit zijn geben wy 't hert tulfchen twee vleugels , in de
maekte Hoereruchten,die zy doen in tegen- rechter hand , voor de borft gcftelt. Waer
Woordigheit van de Vrycrs,om haer in 't net over Petrarcha finght, de fuchten l^men uyt de borSl
en uyt de oogen.
De kroone van fcherpe Mirten , die zy
op 't hoofd draeght , is een beeld van fcher*
pe Minne-gedachten en vafte inbeeldingen,
die den Vryers dwingen tot fuchten , en K/rgdiui
maelt den Vryers af, datfe ftaen in een
bofch van groene Mirthen en in bcdeckte
alwaer haer de fbrgen oock in den
noch een kroone van Mirten hebben, als me- wegen ,
de eene in de rechter hand , voor de borft. dood niet verlaeten.
't Hert lal tulfchen twee vleugels ftaen , en Maer wat ftraf is dit, te ftaen in een bofch
aen de flincker fijde een ontftckenFackel.De van fchoone en bloeyende Mirten ? fbnder
vleugels zijn de fiielligheitvan't Suchten, die twijfel , foo heeft de Poëet daer mede den
door de finnen en gedachten vliegende , het Hel gemeent , die de Vryers moeten lijden
fovrt doordringen en fnellijk ter vlucht gaen, door de geftadige prickel van de gedachten,
doop
:

Suckeffi S o s p 1 R !•
doorliet herdencken en verlangen van haere
Liefde. Want door de gelegentheyt,van den
Mirt aen te fien, die Vêmu de Moeder van de
Liefde aengenaem is, foo herdencken zy de
(cherpe ftraffe van haere Minneluften. Diergelijcke
ftraffe verkreegh Mfgapentus in de
tTamenfpraeck van Luciams , die Tyramus ge-
uyte vindinge van den Philo-
noemt wort ,
fooph Cmïfcus , alwaer Khadamantus raed , datmen
hem niet foude laeten drincken uyt Le-
thes , den vloet der vergetenheyt : Want het
is een laftige en fvvaere ftraffe,voor die in ellende
is gevallen , te gedencken aen de mogentheyt
en de verledene geluckfaeh'gheyc.
Alfbo oock de Vryers , die berooft zijn van
haere luft en vermaecklijckheyt , en van de
beminde voorvverpfels , door 't verlangen
dat zy nae haer hebben.als zy daer om dencken,
loo klagen en luchten zy geftadighjtul^
fchen de boftchen van Mirt , die de Poëet
noemt de Treurige Velden^ en by gevolgh oock,
door d€ Suchren , die uyt het gedacht heerkomen
gelijck hy voorder fey t, dat de for-
,
gen haer, oock in den dood, niet verlaeten.
l'etrofcha druckt delen fin mede uyt
Indien ick^ l(p(l den dood acngaeu^
En my van Minnefucht ontfaen^
lek had mijnfchadelijcke k'en,
i^l lamh met mijne hand doorfne'en.
In welcke dichten, doch infonderheyt in die
van Virgilim, de hartneckige aert , de ftijffinnige
manieren ,
en ongerufte gelegentheyt
der VryerSjWort te kennen gegeven,te weeren,
dat die, hoe zy meer verfinelten en verfterven
om haer beminde laecke , temeer
draegen zy 't gemoed met Icherpe Mirten
omcingelt, als van de Minne-gedachten, die
haer als boftchen omlètten , en door welcke
2y klagende en fuchtende altijd in dit leven
een geftaedige Hel komen te proeven. De
Minne-gedachten,die zy in't hoofd hebben,
geven liaer ftoffe van fuchten , die oock van
de minfte laecke door de herdenckinge van
een dingh alleen,haer doet verteeren en verfmeken
, gelijck veele ?»linne-dichters klaegen.
En PffrarcfciJ finght : IcI^Jbrandeen verfmelt e,
en foo TVf ef Laura my te verfetten , jae ïck^ ben hier de-
moedigh , als ic^, haer daer verfloort fie , nufcherp, nu
faeht, nu 'wrect, nu Godvruchtigh. En 't geene daer
kort op volght : Nu f^reecktfe een yvoordjen lacht,
nu verandert/e haer geficht en "wefen , en in defe gedach-
ten'hohd my onft heerfcha^ , de Liefde , dagh en mckt
:
497
gevangen. De plaetlë alleen te belchouwen,
daer wy,met vermaeck.flechts eenmael onfe
Vrijfter hebben gefien, doet ons verfiichten.
Want als Fetrarcha wederom fagh de geneug-
lijcke plaerfe Sorga , en de wactcren wacr in
hy zijn Lieffte naeckt haddc gefien, borll hy
uyt met fuchten
:
:
O heldre, jrijfche enfoeie heeck^^
JVaerin mijnfchoonc Beeld f ch baede :
Dat voor my een CoddingcleecJ^.
Otaxkcn hoe yuaert ghy gelaeden ?
(^Is^ haer (Irecl^e tot een flut,
't Herpeinfen macckt my dat ïeli^ dut.
Als hy nae de dood, van zijn beminde Lanra.^
van dehooge bergen af,'t huys aenfaghjdaer
zy was geboren,jammerde en verfuchte hy
Ick^ fagh daer van de bergen neer.
Op 't kuys daer ^ Was in gebaorcn i
De fuchten borpenhcind en veer,
c/ils zy my in 't gedacht quam vooren.
Die mijne ziel had in haer hand.
O vrucht en bloeyfel van 't verfland i
De Mirtenkrans is een beeld van de Minnegedachten
, van gelijcken zijn oock de
hoofdhayren , die doorvlochten zijn met
peerlen, friflche en drooge bloemen, en
tuykjes van fijde , die de Juffrouwen met
andere faveurtjes en bevalligheytjes in hare
vlechten en tuyten , en onder haere fluyers
op 't hoofd draegen : die niet anders zijn,
als Minne-zeegh-teeckens : Waer van de
gedachtniffe alleen 't hert , 't gemoed, en de
ziele van de ellendige Vryers , met oneind-
lijcke fiichten, plaeght en pijnight.
De ontfteecken Fackel , die zy in haere
llincker hand houd,bediet de brand en hette
der fuchten. Waer over de Minne-dichter
aen de Suchten baede , dat zy wilden heene
gaen, en het koude herte,van zijne beminde,
verwarmen
Verbreecktditys, dat deugden vreugd verwart :
Ghyfuchten gaet verwarmt dit kille hert.
Op een ander plaetfe worden de Suchten by
den vlam vergeleken , en de traenen by het
criftal. Diefelve feyt over de dood van zijn
beminde Laura, dat zij» diepe en heetcfuchten,plach-
ten haer ne(l op den levcndigen Lawwerboom te maec/^en.
En wy fullen op 't laefte befluyten , met het
geene t^rwflo finght , dat van foo reële omndlijci^e
Suchten de locht "wort ontjleecke». Krachten van de
Fackel der Liefde, waer door de ontftekene
verfuchtingen ontfoncken.
R r r P u E»
;

Suyveringe van Sonde y en van de Locht, Stiyverheyt, &c.
49»
PURGATÏONE DE PeCCATI.
Suyveringe van Sonde,
EEn magere Vrouwe , uyt wiens oogen
llroomen van traenen vloeyen, houdende
rnettc rechter hand een Geellel , en mette
hebbende een
flincker een tack van Yfop ,
krans van 't felve kruyd om 't hoofd.
Mager wortfe gerchildert,ftortende veele
traenen uyt haere oogen, en met een GeelTel
om te betoonen haere
in de rechter hand ,
ongeveinfde confcientie of gewiire,maer die
luy ver is door veele waerachtige teyckenen,
om de Tonden af te waflchen en te reynigen,
traenen en
over diewelcke wy met luchten ,
klaegen, treurigh zijn, en dat om dingen die
droevigh en leelijckzijn bedreven: waeruyt
ten laeften uyt het diepfte van 't hert een
foo wort het vlees
kl.ichte voortkomende ,
mager,en door 't vaften verfwackt,en d'onthoudinge
maeckt het dun en ranck en verteert
fich, om door dit middel vergifiiis der
Sonden van God te verkrijgen.
De tack en krans van Ylbp vertoont , dat
diefelve by den Hebreen plagh gebruyckt te
worden , om het bloed der Dieren over het
volck te fprengen , tot vergevinge van de
Sonden: en bediet dele deGodlijcketrappe
en dien band , waer mede wy met God
vereenight en verbonden, en van de Sonden
gereynight zijn. Hierom feght Da-vid , Heere
ghy [uit my met yfop befpreu^en , en kk^fal "wtt "worden,
^y fait my "Wajfchcn, en ickjal "witter als fnecu "Worden,
PURGATIONE DELl' ArIA FATTA
DA Mercurio. Snyver'iHge va»
de Lochtt
BY de Tana^rei , wanneer zy haere gefontheyt
hadden weder gekregen,plagh Mercuriui
gefchildert te worden op de maniere
als hem alle Poeren plachten te vertoonen.
Maer boven dat alles droegh hy noch eenea
Ram op zijne fchouders : en Paufawus verhielt
dat hyRamdraeger wierde geheeten.
En dit was een Hierogliphifch beeld van de
wcdergekregcne gefontheyt. Waer over geleyt
wort dat Macurm \ land weder fuyverdc
oï genas van de Pcfte , die door de
Stadt Tanarra vcrlpreyt was , door de fuy veringe
van den Ram , die hy rontom de Stad
op zijiien hals hadde gcdracgcn, En ter ge-
dachtnifle van dele daed, was men gewoon,
dat op zijn Feeftdagh eene van de fchoonfte
longelingen van Tana^a eenen Ram op zijne
fchouders,rontom des Stads muyrcn droeg,
en defe wierde van den gantfchen Adel en
Burgeren leer prachtighlijckindenommegangh
of proceiTie gevolghr.
P U R I T A. Suyverheyt^ Omioofelheyt,
En Maeghdeken in't wit gekleec met een
E Duyfken in de hand.
De Suyverheyt wort als een Maeghdeken
gefchildert , want zy woont in de teere
herten, alwaer de boosheyt noch geene wortelen
heeft gefchoten , en het witte kleed is
(bodaenige geftaltenilTe van het reedelijcke
gemoed, gelijck de wittigheyt is, diewelcke
van 't licht meer als andere verwen is medegedeelt
, van welck licht geen ander lïnne-
,
lijck toeval reynder en volmaeckter is ; en
wort voorts in deler maniere getoont , dat
de Suyverheyt, boven alle andere deughdeii
meeft mette Godheyt is te vergelijcken.
De witte Duy ve betoont ons de eeuvoudigheyt
en fuy verheyt des levens , en door
de verwe wort vertoont , dat zy diefelve in
alle reynigheyt , door een natuyrlijcke gewoonte
onderhoud :'t welck is,om met een
befondere fuy verheyt haer wederpaer ofgefelfchap
te vermaecken,fbnder nae een ander
te verlangen , ofte begeeren : en dat door
de natuyrlijcke treek van de Liefde.
PURITA & SiNCERITA d'ANIMO.
Suyverheyt ai Oprechti^heyt des Gemoeds,
En Vrouwe in 't wit gekleet,om redenen
E die elders zijn geleyt , die met groote
aerdigheit een witte Lely in de llincker hand
houd,hebbende een Sonne op deborft,mette
rechter hand ftroytfe eenigh faet op der
aerde, daer een witte Haene nae piekt. Van
het kleed en de witte Lelye is in't beeld van
de Kuysheyt gelproken , want defe fpruyt
uyt de Suyverheyt en oprechtigheyt des
gemoeds : waer van de Prediker feyt aen'c
IX cap. u'we /(leederen ftiUen alle tijd "wit ^///), Pytha-
.goras feytjdatmen God met Loflangen fal offeren,
in een wit kleed : aengellen het witte
totte natuyre van 't goede behoort , en hec
fwart ten quacde. De Sonne op de borH
bcdieu.

:
St^verheyt des Cemoeds, Swackhe)/t, Swaermoedigheytt^Cn 499
bediet, dat gelijck de Sonne, doorhaere tegenwoordigheit,de
Werk verlicht,dat oock
alfoo de Suy verheyt den Menrche,zijnde de
Kleyne Werk, verlichtede. En gelijck defc,
door haer ondergaen , de duyfterheyt van
den nacht veroorlaeckte,airoo veroorfaeckte
het ondergaen van de Suyverheyt , in de
een duyfter-
Kleyne Werreld of Menfche ,
nifle in de ziele en in 't gemoed.
De Haene,gelijck PkrmValmamu verhaek,
wort by de Oude , voor de Suyverheyt en
cprechtigheyt des gemoeds genomen:Waer
over Pythagoreis zijne Scholieren beval , datle
van't felve kruyd. Want Ori

yco Temperamento ofGemaügheytjtcc. Tbeoria ofSfiegltnge.
den :
d'eene door de kracht van 't verftandy
* "^ ^ ^ d'ander door de reeden , d'andere door de
Malinconia, foo die van uilbtxt
I>f(rer is afgetnaelt.
MElancolie is eygentlijck cengeftadige
droefheyt , die alrecde in de Natuyre
een ploye heeft gelet, t^ilbat Durer maelc
voor de Melancolie een fittende Vrouwe af,
die de rechter elleboge op de knie houd,onderftuttende
die rechter fijde van 't hoofd,
en nefifens haere fijde leggen
Mathematifche inftruinenten.
verfcheyden
Men Ibude
cock een Vrouwe konnen afmaelen , die op
der aerde neder fit, leunende met het hoofd
aen een colomne , hebbende beyde handen
boven 't hoofd , als of zy van haere hertztochten
geheel was gevangen en t'ondergebracht,
gelijck 't felve in de oude Medaglien
wort vertoont. Of een oude Vrouwe, die
in het fand
natuyre , d'ander door de linnen j en alfoo
volffhde een yder het zijne , waer mede hy
ten bellen over een quam.
Theoria of Sftegünge , van den Heere
Fubio Mariotelii»
THeoria by den Griecken een bediedlijck
woord van befchouwinge of fpieglinge,
is tot ons gekomen , om daer door alle beleydinge
van de reeden , te geven , gegront
zijnde in de oorlaecken van de dingen , nae
haere ordre,mette aenmerckinge van de beginlelen
, die niet van de finnen , maer veel
eer aen 't verftand hangen. En dele maecken
de FraBijck, die tegen de Theorie geftelt wort -
En dat ten aenfien de beginfèlen , die alleen
daer nae zijn geftiert, om door de konfte
wel te wercken, te weeten,nae een maete en
eetT deel Geometrifchc figuren ,
aftreckt,of die Cafteelen in de locht bouwt.
Doch de Melancolie is in defe plaetfe ver-
perck gelijck ,
t^rifloteUs dat in 't begin van
zijne geheele Mctaphyfica getuyght : Waer
fcheyden van de Cijp/cao of fantafie , want over dan de Theorie lal wefèn een kennilfe ea
die fantaftiquefijn niet altijt treurig, 't vvelck leydinge van de beginlelen, die foo wel fon-
nochtans den Melancolicken eygen is.
Temperamento of Gemaiigheyt van de
der middel, als door middel van het verftand
afdiielen. En om dat de beginlelen , die uyc
het begrijp van de finnen fpruyten, foo veel
(^erdfche met de Hemelfche dingen.
EEn Man die ftatigh gekleet is , houdende
in de hand een Helitropium of Sonnebloem,
te fekerdcr worden gehouden , hoefe meer
fonder middel , daer aen vaft zijn , alfoo fal
men oock in 't tegendeel van 't verftand
mogen leggen, dat haere beginfèlen daeroni
en in de ander hand een Sdwotro^ium of Maeiic-bloem.
te waerachtiger zijn , hoc zy verder van de
finnen,zijn afgelcheyden. Soo lullen wy dan
Willende de Egyptenaers , gelijck Plerius leggen , dat eén vaft ,. oprecht en eerfte be--
Valeriaims verhaelt , de verecninge, eendracht ginlel van de geheele Theorie of Spieglinge,
en gelijckmactigheyt verrooncn , die dele niet anders is , als God. Want geen dingli
aerdfche dingen hebben niette Hemelfche,
gelijck als dele , die door een verborgene
kan begrepen worden , dat te verre met de
finnen van hem is afgelcheyden , en van ge-
kracht te laemen gebonden zijn, foogelijcken dat meer met het verftand vereenigt
bruyckten zy geciie andere klaerder uyt- is, als hy alleene j wefènde de eerfte en onbeeldfels
als deiè bovenfeyde twee bloemen, eindelijcke aldermachtighfte van fich felve,
waer van decne fich nae de Sonne, en d'an- en de alderkrachtighfte oorfaecke van ons
der nae de Maene keert. En wordt gefeyc verftand ; fulx dat het veel meer met het
dat oock andere bloemen, boomen en kruy- Menlchlijck weefen ftrijd , een verftand te
den het felve doen , foo zijnder nochtans hebben , dat vreemt is van de kennilfe Go-
geene die dit felve foo klaer vertooncn. des , als een fin re hebben , die verre afge-
'Waeruyt te verftaenis, darde Egyptenaers fcheyden is van de kennilfe , vandebewe-
hielden , dat alle dingen een lelve ordre en ginge, van de koude, hette en andere gelijc-
maniere hielden , fulx datle eenige gemeen- ke toevallen. Want, gelijck defe ding'en,die
Ichap hebben mette bovenfte Hemelfche
dingen, en datfe daer mede waeren verbon'
geheel aen de finnen hangen, gelooft worde»
fonder eenige hulpe des yerftands : alfoo
banght^

hanohtmen oock God, die in alles verftande-
lijck iSjinet het verftand haeftigh aetijfonder
cenige uyterlijcke vverckinge , die van deu
inwendigen en vaft gellelden fin der ziele,
weinigh geacht wordt. En hierom hebben
miflchien de Griecken GoA, Tbeon van het eygene
woord Thcori,i genoemt : als of God in
al onfe overwegingen niet anders was als
het begin en de eerfte forme of gedacnte.En
aldus bekent zijnde, dizdeTheorii van de
Prafiica, in dier voegen onderfcheyden vverr,
of de begrijp-
T H E o R I A of Sfteglinge.
als het verfland van den fin ,
Ljcke fake van de finnelijcke : foo kan men
iichtlijck feggen , dat van de vijfinwendige
habiti of bequaemheden , die van i^rijlotcks in
zijne Ethica geftelt zijn , de weetenfchap, de
konfl en de kloeckheit,totte PraSlijcl^ behooren,
en totte Theoria wijsheyt en verftand, en
dat de kenniire,die van beide fijden afkomt,
de middel-
door het Menfchelijck begrijp ,
plaets houd. Ten opdcht van dele omftandigheden
oordeele ick,dat de Theorie feer bequaemlijck
in de gedaente van een jonge
Vrouwe , die om hoogh liet , kan vertoont
Werden.Houdende de beide handen te famen
gevoeght : hebbende op 't hoofd een opene
die mette beyde beenen om hoogh
Pafler ,
gekeert is,wefende adelijck in Hemels blaeu
gekleet ,,iich geketende om boven van een
trap aftegaen, bediedend e door alle dele
omftandigheit,eenigeuytmuntentheyt,edelheyt
en hoogheyt.
De longhcyt bediet, Ihelligheyt, vaerdig»
heyt,hettigheyt,leven,hope,envrolijckheyt:
al te faemen dingen die totte Theorie ieer wel
pafiTen. Want de kenniife van de ordre der
oorfliecken,hoadhet gemoed v%^acker,ftourmoedigh,vaft,vrolijck,vacrdigh,
gereetjVaft
van voornemen en krachtigh.
De vervve van 't kleet betoont,dat,gelijck
het laefte uyteinde van ons geflcht , door
middel van 't licht, defe verwe is, die in den
Hemel verfchijnt,datalfo het uyterftc einde
van ons verftand, door't middel van de overweginge.
God felf is : wiens eygene plaets en
'zetel , geproportioneert met zijne Natuyre,
(wefende de Natuyre van alles) is de Hemel
lèlf.
Het aengeficht om hooge gekeert , vertoont
ons, dat gelijck onfe oo'gen gelijcknif^
fe hebben met den Hemel, met het Licht en
mes de Sonne , alfoo is ons verftand , meue
501
Hemelfche dingen en met God. En gelijck
in 't oogh, door het gelichte, een nabootfinge
is van den Hemel, die dien ronden ooghappel
onwangen heeft met leven vellekais,
die de fcven Planetifche ronden des Hemels
vertoonen : foo ftaeter in 't mitlden een
hart klootjen , dat zijn licht van de groore
en kleyne circkels ontfanght, doch met verfcheyden
weerlchijningcn , tot een onderfcheyt
van de aerde : Daerom foo kan nicn
oock feggen,dat in het verftand zy een naevolginge
van God of der Godheyr. Maer
dit wort foo kort en nauw vertoont, als fich
de geheele Hemel laet fien , in de draeyinge
ofronde van onle oogen.
De trappe heeft haere befondere gelijcke
onderfcheydlijcke treeden, die na des Menfchen
tret gematight zijn, om met een felfdc
beweginge opwaerts en nederwaerts,op een
felve tijd , te gaen : Waer in vertoont werr,
dat alfoo van gelijcken ,
de verftandelijcke
dingen liare ordre en gelijckmarigheyt hebben,om
van trap tot trap van de faecken die
verre en nae by zijn, door den tijd, die daer
is een maete van het voortgaende , en van
alle beweginge , alles te overpeinien : kennende
het Menfchlijck verftand , fonder den
rijd ,
de overvveginge van het meer of min,
niet vaft inbeelden noch verfeeckeren.
De handen en armen die als in een circkel
gehouden worden,en het hoofd int midden,
vertoonen eeniger maete een Griexfche :
En daer mede plaghtm.en , om kortheyts
wille, de Theorie uyt te drucken , fonder datmen
andere letters fchreef. En datfe de handen
op 't hoofd houd, bewijft, datle de Thco^
rie en kenniife van de oorfaecken, heeft ver-,
heven boven de ervaerentheyr, en datle diefel
ve in de grootfte verhevcntheyt van den
Menlche , ftaende houd , door de werckingen,
die daer zijn gereetfchappen om te onderftutten
, alwaer de Theorie of Spieglinge
des gemoeds niet is.
De Pafler mette punten om hoogh gekeert
, vertoont even 't felve, als het aengeficht
doet, flcnde nae hooge dingen. En de
PafTer bediet door ftch felve altijd, een maete
: want die is het alderbequaemfte wercktuygh
datter in 't gebruyck is, om de dingen
te meeten , hebbende in fIch geene vafte
merck-paelen noch teyckenen , konnende
nochtans tos alle teyckenen en mereken,
^rr 3
waei

yo2 T H E o R I A
waer toe diefelve met haere punten ftreckt,
gebruyckt werden, 't Is een eygen inftrument
om den circkel te trecken,werende de
cerfte irrationale figure,\vaer van de redenen
van alle de andere hangen , als van haer eer-
fte en eygen beginfel : Waer over Eucluks in
de ftellinge van de eerfte bej^infels in'teerfte
van alle ftelt den gelijckfijdigen Driehoeck,
die fonder middel door den circkel bewefen
wort, en door de werckinge van den PaflTer.
En hier uyt fpruyt de fvvaerigheyt , die de
Mathematici of Wiskonftenaers altijt gehad
hebben en noch hebben, over de qviadrature
of vierkante metinge des circkels, met d'andere
figuren. De Pafler bediet oock de oneindelijckheyt,
om dat diefelve in haere beweginge
geen einde heeft , en om datfe tot
oneindelijcke einden kan gebruykt worden,
en overmits zy al werckendeiich ruft enbeweeght,foo
ilfe een, en geen een, t'famen gevoeght
en gelcheyden , fcherp en ftomp
Icherp waer zy fich fcheyd , ftomp alifede
beenen by een doet gelijck de voeten van
,
een Menfch: waer door zy (met beurten het
eene beenbewegende,terwijl het ander ruft)
de treeden of paften maeckt : Waer over
haer den naem van Pafter gegeven is. De
Latinen naemdent door de omtreckinge,
een circkel , en de Griecken :i^QüTyig , dat is
foo veel als Pafter, en de Italiaenen heetenfè
fejloydzz van affefiare^dat is van jufteren of vereffenen
heer komt , nae de waere maete van
den fextant , wefende 't minfte in de waerdie
van 't geld, by ons eenpenningh. Van de
Griecken ifle in twee letteren vertoont , y a
die beyde dat geheel vertoonen,'t welck Pythagoras
in een alleen aenmerckte.
En om 't gerijf van dit gereetfchap, {oo is
noch de Vinder deflelven in levendiger gedachtnifte
, diewelcke geweeft is Tales van
cy4thenen , de Neef van Dedalm : (onder welck
men feer fwaerlijck foude konnen hebbende
langhte of breede,van Hemel of Aerde : jae
oock van den Menfche felve , foude men de
rechte gelijckmatigheyt , fonder den Pafler,
niet konnen aenwijfen gelijck ick't felve in
;
mijne nieuwe Encklop

7egcn/Irtjdigheyt, Co n trariet a. Tifd. Tempo.
heel fuyvert van alle aerdfchegenegenthecden.
Gelijck dit onder andere Platoniften,
Jamblichns bevvijft , tot wien dit behoudende
Jicht noch niet was gekomen , maer was alleene,om
't felve den Naevolgers van Chrijlo,
die de eeuwige Wijsheyt des Vaeders is ,
openbaeren.
Contrariet A. Tegenlhijdighcyt,
EEn leelijcke onthulde Vrouwe, die de
hayren in 't wilde over de ichouderen
i^efpreyt zijn , zijnde gekleet aen de rechter
iijde , van boven nae beneden , in 't wit , en
van de flincker fijde in 't fwart , daerom lal
het Hordigh gemaeckt en ontgort zijn , om
te toonen dat het felve in alle deelen des licchaems
tegens malkander verfchilt.
Zy houd in de rechter hand een vat vol
en in de flincker
Waeter wat neerhellende ,