Inleiding (Jo Smet)

Dames en Heren, Geachte Collega's,
Met veel genoegen heet ik, u welkom op deze contact- en studiedag over institutionele psychotherapie en
dat verwelkomen doe ik mede in naam van het atelierteam van het PSC. Die ateliergroep richt zich tot
mensen met een psychotische problematiek en sinds een vijftal jaren gebeurt dat in toenemende mate in
referentie naar de principes en theorieën van de institutionele psychotherapie. Het Centrum is een
kleinschalige kliniek voor psychiatrische deeltijdbehandeling. Dit deeltijdsysteem biedt goede kansen
natuurlijk om een aantal therapeutische strategieën die door het IP-denken naar voor geschoven worden in
praktijk te brengen. In het partiële van het programma en van de opvang zitten, bijvoorbeeld, al ingebakken
een regelende structurering van de tijd en een ritmisch geordend traject., en bovendien een heterogeniteit
wat betreft ruimtes, eventueel rollen of contacten. Maar natuurlijk vormen deze kansrijke kenmerken van het
deeltijds klinieksysteem geen garantie voor een optimaal therapeutisch functioneren - wat dat ook zou
mogen betekenen. Een therapeutische aanpak uitbouwen vanuit het IP-denken vereist bewerkingen ook op
andere niveaus. Het gaat minstens evenzeer om attitudes en basishoudingen, het gaat om ingebouwde
bevragingssystemen om zo al te defensieve vanzelfsprekendheden op te lichten; het gaat om
overlegmogelijkheden of clubsystemen, om kliniekaspecten die aliënerend dreigen te werken bij te sturen en
ik heb dan nog niet eens over kliniek-organisatorische of beleidsmatige aspecten van een kliniekuitbouw.
Het atelierteam van het PSC is in de loop van de twintig jaar die we bestaan gegroeid naar dit model van
psychosenzorg, een model dat onder de benaming Institutionele Psychotherapie probeert de institutieordening
optimaal psychotherapeutisch te laten zijn. Een aantal teamleden volgen daartoe de seminaries
van Marc Ledoux, er wordt lectuur doorgenomen en we gingen de voorbije jaren een paar keer - ook met
patiënten - naar La Borde. De eerste keer La Borde voor mij was twintig jaar terug, mee met een aantal
mensen van Lovenjoel op kijkbezoek. Nadien toen Marc er begon te werken, ging ik ook een paar keer. Ik
herinner mij die weekends zeer goed, vanwege de felle indruk die ze op mij maakten. Dat wil zeggen : ik
heb er mij nooit goed gevoeld. Vervreemd, ontdaan, verloren, op m'n ongemak werd ik in die wereld op het
mutistische af en mijn geïnhibeerde aanwezigheid contrasteerde zeer met de geëxalteerde Franse
nonchalance, om nog maar te zwijgen van de Passendaalse exaltatie. Wat is dat dan toch, dat gebeuren
daar, waardoor we, ik althans, in een soort naaktheid, in een mindere bescherming en daardoor in last
komen te staan tegenover een wereld die we nochtans in alle controle en rust genoegzaam kennen als onze
werkwereld van alledag. Pas later kon ik formuleren dat die ontzetting nogal wiedes is : het gemak van
inleving in dat onleefbare is een oplossing, geen overwinning. Naast de mooi geformuleerde principes en de
therapeutisch bruikbare strategieën zie ik dát als een belangrijke functie van het IP-denken, voor ons : het
ontzet ons, het maakt ons terug wakker, het stelt vragen bij een dreigende zelfgenoegzaamheid, het roept
ons op het niet te laten bij wat we reeds wisten, maar integendeel steeds verder te reflecteren over wat er
van is, van de psychose en van wat we uitgebouwd hebben ter behandeling of ter begeleiding van de
psychoticus. En dat bevragen is nodig en blijft nodig, want zelfs al heeft de psychiatrie de voorbije vijftien -
twintig jaar een zeer grondige herschikking doorgemaakt: met de instelling van nieuwe vormen is niet alles
gebeurd, ik zou bijna zeggen, integendeel : de nieuwe psychiatrie-vormen riskeren ons blind te maken. We
riskeren verblind door de humanisering van de asielen of door de vlotte succesratio's van de nieuwe
begeleidingsformules, de nieuwe vormen ook van uitsluiting, van aliënatie, van betutteling of de ware
dramatiek nu anders, meer gecamoufleerd niet te onderkennen. Ik wil dat dan ook als één van de
doelstellingen van deze contact-studiedag naar voor schuiven : IP is geen techniek. We moeten opletten
deze ideologie niet te versmallen tot een receptenboekje. IP is vooral een uitnodiging om vertrekkend vanuit
een aantal belangrijke inzichten alert na te denken over wat we doen. En werken met psychotische mensen
doe je nooit alleen. Dus is er nood aan samenspraak, aan iets van een forum, van een plaats waar kan
gesproken worden, van een plaats waar kan geaarzeld worden, en waar de theorie aan de praktijk van
alledag kan getoetst worden.
.
P 1

Dames en Heren, daarom is deze dag ook opgevat als een studie- en contactdag en daarom is ook een zo
breed mogelijk terrein aangesproken om mensen uit te nodigen vanuit de diverse werksettings daarover te
getuigen.
Bevragen, voortdurend in studie en in reflectie en controles en in overleg zichzelf en de gehanteerde
systemen onderwerpen aan kritiek. Dát is de uitdaging van het IP-denken. Voortdurend ook de
overdrachten en de tegenoverdrachten in de geschiedenissen van onszelf en van de mensen waarvoor we
iets proberen te doen trachten te verstaan. Aan het woord proberen te laten komen wat ongezegd dreigt te
blijven, stilstaan of reflecteren op wat er gebeurt, dat is, zo u wil, het allereerste principe van IP. En als u dat
goed vindt, dan doe ik dat ook even bij deze studiedag zelf, dat is bij het feit dat Oury hier vandaag niet is of
liever nog bij het feit dat we dat zo erg vonden anderhalve week terug. Wat is dat toch, dat ons naar
studiedagen brengt, en liefst naar die waar grote namen geafficheerd staan ? Er zijn vandaag in Vlaanderen
zeker drie studiedagen die veel belangstelling genieten, dus hebben zich deze morgen ongeveer
vijfhonderd psy-mensen vanuit alle hoeken van de provincies op weg begeven naar één of andere kapel om
er verlossende woorden te aanhoren. Deze beweging heeft trouwens op een niet onaanzienlijke wijze
bijgedragen tot het fileprobleem deze ochtend. Wat is dat toch dat ons naar studiedagen brengt en liefst nog
naar die optredens waar een grote op het programma staat ? Zijn wij op zoek naar een weten en zijn het de
Meesters die ons dat presenteren ? Of zijn we op zoek naar een Meester die voor ons die Meester speelt
juist in het debiteren van een zogenaamd weten ? De latere Lacan heeft in zijn discours-theorie schematisch
bijeengebracht wat de dynamieken zijn, zeg maar tussen vraag en aanbod, tussen het subject, de
Meesterbetekenaar, het weten en de onderliggende eigenlijke vraag, het eigenlijke verlangen. Ik heb me
gepermitteerd, bij wijze van Spielerei, het hysterisch discours bewerkt en ingevuld even uit te zetten vanuit
het Oury-gebeuren van de laatste weken. U vindt dat in de studiedagpapieren, waar u de Lacan-formulering
vindt van wat hij het hysterisch discours noemt. Het gedeelde subject ($), u en ik, richt zich naar de
Meesterbetekenaar (S1), naar de Meester die in een antwoord daarop een weten (S2) produceert. Maar
deze bewerking raakt niet de eigenlijke onderliggende en dus de ... vraag, het eigenlijke verlangen (a)van
het subject en het spel herbegint.
Oury komt dus niet, en laat mij om ónze aliënatie te evoceren maar niet verder gaan met de castratie van
hem die we eerst zelf hebben opgericht. De reden, of de redenen waarom hij hier nu niet is, ken ik niet, of
zijn voer voor roddels in de wandelgangen. In het licht van de gebruikte discoursbewerking zou men nog
kunnen denken trouwens dat zijn wegblijven van therapeutische waarde kan zijn. En misschien is het zinnig
dat in de workshops deze namiddag nog van gedachten gewisseld wordt over ons collectief positiespel
dienaangaande.
Oury is er dus niet en dan stel ik nu voor dat we overgaan tot de orde van de dag.
Jo Smet
.
P 2