Inhoud
Inhoud
Inhoud
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
4<br />
<strong>Inhoud</strong><br />
Inleidende begrippen 9<br />
1 Mensen en dieren reageren op prikkels 10<br />
1.1 Prikkel en prikkeldrempel 11<br />
1.2 Structuren om te reageren op prikkels 11<br />
2 Relatie tussen soorten prikkels en zintuigen 13<br />
3 Planten reageren op prikkels 14<br />
Deel 1<br />
Organismen ontvangen<br />
informatie uit hun omgeving 15<br />
Thema 1 Lichtreceptoren 16<br />
Waarover gaat dit thema? 17<br />
1 Aard van de prikkel: licht 18<br />
2 Bouw van het menselijk oog 19<br />
2.1 Beschermende delen rond het oog 19<br />
2.2 Oogspieren 20<br />
2.3 Inwendige bouw van het oog 21<br />
3 Werking van het menselijk oog 23<br />
3.1 Regeling van de lichttoevoer 24<br />
3.2 Beeldvorming op het netvlies 25<br />
3.3 Accommodatie bij beeldvorming 26<br />
3.4 Fotoreceptoren in het netvlies 30<br />
3.5 ‘Zien’ met je hersenen 34<br />
4 Lichtreceptoren bij andere organismen 37<br />
4.1 Facetogen bij insecten en schaaldieren 37<br />
4.2 Ocellen bij insecten en spinnen 38<br />
4.3 Lichtreceptoren bij de regenworm 38<br />
4.4 Lichtreceptor bij het oogwiertje 39<br />
Samenvatting 40<br />
Thema 2 Geluidsreceptoren 42<br />
Waarover gaat dit thema? 43<br />
1 Aard van de prikkel: geluid 44<br />
1.1 Geluiden zijn trillingen 44<br />
1.2 Toonhoogte 45<br />
1.3 Geluidssterkte 45<br />
1.4 Resonantie 47<br />
1.5 Het gehoorspectrum van de mens 47<br />
2 Ligging van de geluidsreceptoren bij de mens 48<br />
3 Bouw en werking van het menselijk oor 48<br />
3.1 Het uitwendig oor 49<br />
3.2 Het middenoor 52<br />
3.3 Het inwendig oor 54<br />
3.4 ‘Horen’ met je hersenen 57<br />
Samenvatting 60
Thema 3 Zwaartekrachtreceptoren 62<br />
Waarover gaat dit thema? 63<br />
1 Aard van de prikkel: zwaartekracht 64<br />
2 Ligging van de evenwichtszintuigen bij de mens 65<br />
3 Bouw en werking van een statolietorgaan 66<br />
3.1 Bouw van een statolietorgaan 66<br />
3.2 Werking van een statolietorgaan 66<br />
4 Bouw en werking van een ampullaorgaan 68<br />
4.1 Bouw van een ampullaorgaan 68<br />
4.2 Werking van een ampullaorgaan 68<br />
5 Samenwerking van beide soorten evenwichtszintuigen 69<br />
6 Andere zintuigen die een rol spelen om het evenwicht te bewaren 70<br />
6.1 De ogen 70<br />
6.2 De proprioreceptoren 71<br />
7 Relatie tussen de evenwichtszintuigen en bewegingsziekte 72<br />
Samenvatting 74<br />
Thema 4 Reukreceptoren 76<br />
Waarover gaat dit thema? 77<br />
1 Aard van de prikkel: reukstoffen 78<br />
2 Ligging van de receptoren voor reukstoffen 79<br />
2.1 De neus en de neusholte 79<br />
2.2 De neusschelpen 81<br />
3 Bouw en werking van het reukslijmvlies 82<br />
3.1 Bouw van het reukslijmvlies 82<br />
3.2 Werking van het reukslijmvlies 82<br />
4 Betekenis van de reukzin 83<br />
4.1 Betekenis voor de mens 83<br />
4.2 Betekenis voor dieren 84<br />
Samenvatting 86<br />
Thema 5 Smaakreceptoren 88<br />
Waarover gaat dit thema? 89<br />
1 Aard van de prikkel: smaakstoffen 90<br />
2 Ligging van de smaakreceptoren 91<br />
3 Soorten smaakpapillen 91<br />
4 Bouw en werking van de smaakreceptoren 92<br />
4.1 Smaakknoppen met smaakreceptoren 92<br />
4.2 Werking van de smaakreceptoren 92<br />
5 Smaken met andere zintuigen 93<br />
Samenvatting 94<br />
Thema 6 Gevoelsreceptoren 96<br />
Waarover gaat dit thema? 97<br />
1 Aard van de prikkel: gevoel 98<br />
2 Huidgevoeligheid 99<br />
3 Bouw en functies van de huid 99<br />
3.1 Bouw en functies van de opperhuid 100<br />
3.2 Bouw en functies van de lederhuid 101<br />
4 Onderhuids bindweefsel en vetweefsel 103<br />
5 Ligging en bouw van de gevoelsreceptoren 104<br />
5.1 Gevoelsreceptoren voor tast en druk: mechanoreceptoren 104<br />
5.2 Gevoelsreceptoren voor temperatuursveranderingen: thermoreceptoren 105<br />
5.3 Gevoelsreceptoren voor weefselbeschadiging: pijnreceptoren 105<br />
6 Werking van de gevoelsreceptoren 106<br />
7 Gevoelsreceptoren binnenin het lichaam 106<br />
Samenvatting 108<br />
5
6<br />
Deel 2<br />
Organismen reageren<br />
op prikkels uit hun omgeving 111<br />
Thema 7 Beweging als reactie op prikkels 112<br />
Waarover gaat dit thema? 113<br />
1 Beweging bij de mens 114<br />
1.1 Bewegingsfuncties van een spier 114<br />
1.2 Bouw van een skeletspier 119<br />
1.3 Werking van een skeletspier 121<br />
1.4 Soorten spieren volgens de bouw van het spierweefsel 122<br />
1.5 Soorten spieren volgens de werking 123<br />
2 Beweging bij enkele ongewervelde dieren (U) 124<br />
2.1 Beweging bij vliegende insecten 124<br />
2.2 Beweging bij de regenworm 126<br />
3 3 Beweging bij eencellige organismen (U) 129<br />
3.1 Beweging bij het pantoffeldiertje 129<br />
3.2 Beweging bij het oogwiertje 131<br />
3.3 Beweging bij de amoebe 132<br />
4 Beweging bij planten 133<br />
4.1 Tropieën 133<br />
4.2 Nastieën 134<br />
Samenvatting 135<br />
Thema 8 Klierafscheiding als reactie op prikkels 138<br />
Waarover gaat dit thema? 139<br />
1 Klieren zijn effectoren 140<br />
2 Indeling van de klieren bij de mens 141<br />
2.1 Indeling naar de aard van het klierproduct 141<br />
2.2 Indeling naar de plaats waar het klierproduct terechtkomt 141<br />
3 Aanpassingen van klieren aan hun afscheidingsfunctie 144<br />
3.1 Aanpassingen van exocriene klieren 144<br />
3.2 Aanpassingen van endocriene klieren 145<br />
4 Klierwerking bij enkele zaadplanten (U) 146<br />
4.1 Inwendige klierafscheiding 146<br />
4.2 Uitwendige klierafscheiding 148<br />
Samenvatting 149
Deel 3<br />
Organismen coördineren<br />
hun reacties op prikkels 151<br />
Thema 9 Het zenuwstelsel 152<br />
Waarover gaat dit thema? 153<br />
1 Het zenuwstelsel als conductor 154<br />
2 Bouwstenen van het zenuwstelsel 155<br />
2.1 Bouw van een neuron 156<br />
2.2 Soorten neuronen volgens hun functie 157<br />
2.3 Verband tussen neuron en zenuw 158<br />
2.4 Witte stof en grijze stof 158<br />
3 Informatieoverdracht via neuronen 159<br />
3.1 Ontstaan van de zenuwimpuls 159<br />
3.2 Informatieoverdracht tussen neuronen: synaps 163<br />
3.3 Informatieoverdracht van receptor naar sensorisch neuron 164<br />
3.4 Informatieoverdracht van motorisch neuron naar spier 165<br />
4 Grotere structuren van het zenuwstelsel 166<br />
5 Bouw van het centraal zenuwstelsel 167<br />
5.1 Bouw van de hersenen 167<br />
5.2 Bouw van het ruggenmerg 170<br />
6 Bouw van het perifeer zenuwstelsel 173<br />
6.1 Hersenzenuwen 173<br />
6.2 Ruggenmergzenuwen 174<br />
6.3 Grensstrengen 174<br />
7 Informatieverwerking in het centraal zenuwstelsel 175<br />
7.1 Lokaliseren van hersencentra door experimenteel onderzoek 175<br />
7.2 Centra in de grote hersenen 176<br />
7.3 Centra in andere hersendelen 180<br />
8 Zenuwbanen 181<br />
8.1 Traject van een impuls bij een reflex: de reflexboog 181<br />
8.2 Traject van een impuls bij bewuste gewaarwordingen 184<br />
8.3 Traject van een impuls bij gewilde bewegingen 185<br />
9 Willekeurig en onwillekeurig zenuwstelsel 186<br />
9.1 Willekeurig zenuwstelsel 186<br />
9.2 Onwillekeurig zenuwstelsel 187<br />
Samenvatting 189<br />
Thema 10 Het hormonaal stelsel 196<br />
Waarover gaat dit thema? 197<br />
1 Het hormonaal stelsel als conductor 198<br />
2 Verschillen tussen informatieoverdracht door zenuwstelsel en hormonaal stelsel 198<br />
3 Gevoeligheid van cellen voor hormonen 199<br />
4 Beknopt overzicht van hormonale klieren en hun hormonen 199<br />
5 Regelende werking van hormonen 201<br />
5.1 Regelsystemen met negatieve terugkoppeling 201<br />
5.2 Regeling van het glucosegehalte in het bloed 203<br />
5.3 Regeling van groei en ontwikkeling 206<br />
6 Samenwerking tussen zenuwstelsel en hormonaal stelsel 209<br />
6.1 Regeling van de melksecretie bij borstvoeding 210<br />
6.2 Regeling van de adrenalinesecretie bij stress 211<br />
Samenvatting 212<br />
7
8<br />
Deel 4<br />
Biosociaal probleem 215<br />
Drug- en dopinggebruik 215<br />
1 Wat is een biosociaal probleem? 216<br />
2 Verslaving: een voorbeeld van een biosociaal probleem 216<br />
3 Wat zijn drugs? 216<br />
4 Algemene werking van drugs op het zenuwstelsel 217<br />
4.1 Invloed op de neurotransmissie 217<br />
4.2 Gewenste en ongewenste effecten van drugs 219<br />
5 Wijze van gebruik van drugs 220<br />
6 Risico’s en gevolgen van druggebruik in het algemeen 221<br />
6.1 Risico’s van druggebruik 221<br />
6.2 Gevolgen van druggebruik 221<br />
7 Effecten van alcoholgebruik in het bijzonder 223<br />
7.1 Alcoholconcentratie in dranken en in het bloed 223<br />
7.2 Effect van alcohol op de neurotransmissie 224<br />
7.3 Acute effecten van alcohol 224<br />
7.4 Chronische effecten van alcohol 224<br />
8 Ontwennen van drugsverslaving 225<br />
9 Doping 225<br />
9.1 Voorbeelden van verboden stoffen 226<br />
9.2 Voorbeelden van verboden methoden 226<br />
Samenvatting 228<br />
Begrippenlijst 230<br />
Register 241