Spijkenisse Buitengebied - Ruimtelijkeplannen.nl

4. Landschap, cultuurhistorie en archeologie
4.1. Inleiding
De beschrijving van landschap, cultuurhistorie en archeologie vindt op verschillende manieren
plaats. Allereerst wordt ingegaan op de wijze van ontginnen: de ontginningsgeschiedenis. Deze
verschaft inzicht in de samenhang tussen het abiotische basissysteem (bodemgesteldheid,
waterkwaliteit en dergelijke) en de menselijke bewoning. De mate waarin de geschiedenis
afleesbaar is in het huidige landschap, is medebepalend voor de waardering van het landschap.
Daarna wordt ingegaan op de huidige situatie. Gekeken is naar landschapsstructuur, landschapstype(n)
en landschapsbeeld. Ook wordt de huidige situatie voor cultuurhistorie en archeologie
beschreven. Daarna is beschreven welke toekomstige ontwikkelingen van invloed kunnen zijn op
landschap, cultuurhistorie en archeologie. Afgesloten wordt met het sectorale wensbeeld.
4.2. Ontginningsgeschiedenis
Het plangebied maakt deel uit van de delta van Maas en Rijn, die tot aan de Middeleeuwen bestond
uit een netwerk van eilanden, kreken en zeearmen. De menselijke ontginning van het
plangebied is begonnen ter plaatse van de hooggelegen veenkernen (de veengronden die niet
zijn weggeslagen bij de Sint Elizabethvloed in 1421).
Door zeespiegelrijzing en veeninklinking werd bescherming van het veen noodzakelijk. Ook
vergraving van het veen ten behoeve van brandstof- en zoutwinning maakte de veenkernen
kwetsbaar voor overstroming.
Met wisselend succes werd getracht het water door bedijking tegen te houden. Naast dijken om
het water te keren of de stroomgeul te begeleiden, werden ook dammen in de rivierloop gelegd,
om de aanslibbing te bevorderen.
De eilanden Voorne en Putten werden door een reeks van bedijkingen op de zee veroverd. De
eerste bewoners (van Friese, Frankische of Vlaamse herkomst) mochten het ingedijkte land behouden,
mits zij één tiende van de jaarlijkse opbrengsten aan de feodale leiders afstonden en
ook bijdroegen aan gemeenschappelijke inspanningen als dijkverzwaring of oorlog.
De stijgende zeespiegel bleef echter een groot probleem en leidde tot verschillende overstromingen,
waarvan de St. Elizabethvloed (1421) de grootste was. De monding van Maas en Rijn
kwam bij het Hollands Diep en Haringvliet te liggen. De Maasmond verlandde, waardoor onder
andere de plaat van Rozenburg gevormd werd. De geulen de Goote en de Bernisse slibden
dicht.
Op kleinere schaal vonden er meerdere dijkdoorbraken plaats, die leiden tot de vorming van
wielen, kolken of walen. De door het binnenstromende water gevormde kolken waren veelal zo
diep, dat bij de dijkreparatie de nieuwe dijk om de kolk werd gelegd. Hierdoor kregen veel dijken
een slingerend verloop. De laatste keer dat het gebied dreigde onder te stromen was op
1 februari 1953 toen tijdens de bekende Stormramp een exceptioneel hoge waterstand werd
gemeten. De sluisdeur in de haven van Spijkenisse was echter juist het jaar daarvoor vernieuwd
zodat het gebied vrij bleef van inundatie.
Het land, dat op de zee werd veroverd door bedijkingen, werd ontgonnen door de aanleg van
een slotenstelsel. Indien de sloten vanaf de ringdijk werden aangelegd, ontstond er veelal een
licht gerend patroon. Doorgaans is het slotenpatroon echter afgeleid van het rationele wegenpatroon
en daardoor zeer rechtlijnig.
Het grondgebruik was voornamelijk gericht op graan en handelsgewassen als vlas en meekrap.
Buitendijks werden schapen en runderen geweid. Ook de visvangst voorzag voor een belangrijke
mate in de eigen behoefte van de bevolking.
Adviesbureau RBOI
Rotterdam / Middelburg
21
231.12764.01
Spijkenisse