LEIDRAAD

LEIDRAAD
BIJ DE VENNOOTSCHAPSBELASTING
EN DE VERMOGENSBELASTING 1942
(RESOLUTIE VAN DEN SECRETARIS­
GENERAAL VAN HET DEPARTEMENT VAN
FINANCIËN DD. 11 AUGUSTUS 1942, n . 124)
RIJKSUITGEVERIJ
Prijs f 1,— *
'42 - K 983
EERSTE GEDEELTE

LEIDRAAD
BIJ DE VENNOOTSCHAPSBELASTING
EN DE VERMOGENSBELASTING 1942
(RESOLUTIE VAN DEN SECRETARIS-GENERAAL VAN HET
DEPARTEMENT VAN FINANCIËN DD. 1 1 AUGUSTUS 1942, n°.124)
HOOFDSTUK I,
Inleiding.
§ 1.
(1) Reeds bij de voorbereiding van de winstbelasting is
uiting gegeven aan bet voornemen om, bij de eerstkomende
herziening van de inkomstenbelasting, den belastingplicht voor
de winstbelasting uit te breiden tot de stichtingen, vallende
onder art. 1, letter c, van de Wet op de Inkomstenbelasting
1914, en den belastingplicht voor de inkomstenbelasting voor
deze nijvere stichtingen te doen eindigen. Het Besluit op de
Inkomstenbelasting 1941 is een stap verder gegaan: daarbij is
de belastingplicht volkomen beperkt geworden tot natuurlijke
personen, zoodat volgens dat besluit ook niet langer belastingplicht
voor de (nieuwe) inkomstenbelasting bestaat voor buitenlandsche
lichamen, die binnenlandsche bronnen van inkomen
hebben. Een en ander moest er toe leiden, den belastingplicht
van de binnenlandsche nijvere stichtingen en van de buitenlandsche
lichamen met binnenlandsche belangen elders te regelen.
Was een opneming van de meergenoemde stichtingen in
het Besluit op de Winstbelasting 1940 nog wel doenlijk zonder
ingrijpende wijzigingen, anders lag het met betrekking tot de
niet binnen het Rijk gevestigde lichamen. Het regelen van deze
materie in het Besluit op de Winstbelasting 1940 zou tot zóó
omvangrijke wijzigingen hebben geleid, dat het beter was, hiervan
af te zien.
(2) De nood van de Schatkist maakte voorts een hooger
belastingtarief met betrekking tot de winsten van lichamen
onvermijdelijk. Alleen straffere voorschriften met betrekking
tot het bepalen van de winst konden daarbij een ongelijke

2
behandeling van de belastingplichtigen tegengaan. Nauwe aansluiting
bij het winstbegrip van de nieuwe inkomstenbelasting
kon op dit punt uitkomst geven. Deze en anders overwegingen
hebben ertoe geleid, het Besluit op de Winstbelasting 1940 te
vervangen door een andere regeling, t-erwijl de volgens deze
andere regeling te heffen belasting — in navolging van Nederlandsch-Indië
—• vennootschapsbelasting is genoemd. De verdooping
geeft ook gemak in het spraakgebruik: het verschil in
benaming voorkomt nadere omschrijvingen, welke anders noodig
zouden zijn, indien men de beide regelingen tegenover elkander
wil stellen.
(3) De vennootschapsbelasting is — in navolging van de
Duitsche Körperschaftsteuer, waarmede zij ook overigens veel
gemeen heeft — opgetrokken op de gedachte, dat naamlooze
vennootschappen en andere lichamen ten aanzien van de heffing
van belastingen in dezelfde positie behooren te verkeeren
als natuurlijke personen. Wat voor de natuurlijke personen de
inkomstenbelasting is, is de vennootschapsbelasting voor de
lichamen. Deze gedachte is voorts in een analoge consequentie
uitgewerkt voor de belasting naar het vermogen: wat de tot
dusver bestaande vermogensbelasting beteekent voor de natuurlijke
personen, beteekent de vermogensbelasting van 1942 voor
de lichamen. Intusschen zijn deze consequenties niet tot het
uiterste doorgetrokken: voor de binnen Nederland gevestigde
lichamen, waarbij totdusver alleen de bedrijfswinsten werden
belast, vallen alleen de bedrijfswinsten en de bedrijfsvermogens
onderscheidenlijk onder het bereik van de vennootschapsbelasting
en de vermogensbelasting 1942 (hierna voor zooveel noodig
te onderscheiden van de vermogensbelasting voor natuurlijke
personen door het rangnummer II, tegenover de vermogensbelasting
van natuurlijke personen, die door het rangnummer I
wordt aangeduid).
(4) Voor de buiten het Rijk gevestigde lichamen is, evenals
totdusver, de objectieve belastingplicht niet tot de bedrijfswinst,
onderscheidenlijk het bedrijfsvermogen beperkt.
(5) Bij het ontwerpen van de beide besluiten is voorts rekening
gehouden met de gelijktijdig in werking komende ondernemingsbelasting,
waarvoor de winst en het zuiver vermogen,
berekend volgens de regelen, geldende voor de vennootschapsbelasting,
respectievelijk de vermogensbelasting II, mede tot
grondslag strekken voor zooveel het betreft ondernemingen van
anderen dan natuurlijke personen.

3
(6) Belangrijke afwijkingen ten opzichte van de winstbelasting
behelst de vennootschapsbelasting nog met betrekking tot
de volgende punten:
1°. de termijn voor verliescompensatie is ingekort tot twee
jaren, dus tot het tijdvak, dat voor de inkomstenbelasting geldt;
2°. tantièmes voor personeel (bestuurders hieronder begrepen)
worden niet langer als onderdeel van de winst beschouwd,
in het algemeen evenmin alle andere winstuitkeeringen welke
krachtens tegenpraestatie verschuldigd zijn aan personen of
lichamen, die ten opzichte van den belastingplichtige als
vreemden te beschouwen zijn;
3°. giften voor liefdadige of kerkelijke doeleinden of doeleinden
van algemeen nut zijn voortaan nimmer te beschouwen
als „onttrekkingen voor bedrijfsdoeleinden";
4°. indien de belastingplichtige, krachtens aandeelenbezit of
uit anderen hoofde, deelgereehtigd is in de winst van een ander
binnenlandsch lichaam of van een niet-binnenlandsch lichaam,
dat elders aan een soortgelijke belasting onderworpen is, dan is
er in beginsel geen plaats voor eenigen aftrek te dezer zake;
niettemin worden op dezen van de winstbelasting afwijkenden
en met de inkomstenbelasting overeenstemmenden regel enkele
uitzonderingen gemaakt in de artt. 10 en 11 van het Besluit op
de Vennootschapsbelasting 1942. (Een overeenkomstige uitzondering
wordt voor de vermogensbelasting II gemaakt in
art. 8 van het desbetreffende besluit.)
HOOFDSTUK II.
Inleidende bepalingen. Subjectieve belastingplicht.
§ 2.
,,Directe belasting".
(1) Beide besluiten beginnen met een artikel, waarin de
belasting terloops als een directe belasting wordt aangeduid.
Keeds het streven naar overeenstemming tusschen het Besluit
op de Vennootschapsbelasting en dat op de Inkomstenbelasting
eenerzijds, en tusschen het Besluit op de Vermogensbelasting
1942 en de Wet op de Vermogensbelasting 1892 anderzijds,
leidde tot deze aanduiding. Overigens is er ook, zooveel de
materie het toeliet, naar gestreefd, de beide nieuwe besluiten
met elkander in overeenstemming te brengen.

4
(2) De wetgever heeft zich er totdusver van onthouden,
belastingen, waarbij niet gewerkt werd met een belastingjaar,
te stempelen tot directe belastingen. Zoo is in het Besluit qp
de Winstbelasting 1940 bepaald, dat de winstbelasting als een
directe belasting werd beschouwd. In wezen echter bestaat
ook bij een belasting, welke met jaarperioden werkt, al zijn
deze niet voor alle belastingplichtigen dezelfde (ook in de beide
nieuwe besluiten is aansluiting gezocht aan het boekjaar van
de belastingplichtigen), een belastingjaar. Men zou nog kunnen
volhouden, dat althans de vennootschapsbelasting niet periodiek
is in dezen zin, dat de belasting naar tijdsgelang verschuldigd
is. Immers de lengte van het boekjaar waarover het belastbare
bedrag wordt berekend, heeft geen invloed op de toepassing
van het tarief (art. 27, lid 2). Het ontbreken van dezen invloed
is echter niet van voldoende gewicht geacht, om de congruentie
met de formuleering in het besluit op de inkomstenbelasting
te doorbreken.
(3) De gevolgen van de aanduiding van de beide belastingen
als directe belasting zijn reeds herhaaldelijk in het licht gesteld.
Automatische toepasselijkheid van de invorderingswet
van 22 Mei L845 (Staatsblad n°. 22) is de belangrijkste ervan;
een minder belangrijke ligt op het terrein van het wetje betreffende
het overschrijden van in belastingwetten gestelde
termijnen (Staatsblad 1920 n°. 227). Een nieuwe consequentie
ligt in de wet tot bevordering van de richtige beffing der directe
belastingen, zooals zij is gewijzigd bij besluit van 27 Mei 1942
(n°. 65/1942). De belastingen, waarvoor laatstgenoemde wet
kan worden toegepast, zijn thans niet langer met name gegenoemd;
er wordt in artikel 1 van die wet thans gesproken
van „directe belastingen".
§ 3.
Soorten van belastingplichtigen;
verband tusschen- vennootschapsbelasting en dividendbelasting.
(1) De vermogensbelasting II kent twee categorieën van
belastingplichtigen: die welke binnen het Rijk gevestigd zijn
en die, welke niet binnen het Rijk gevestigd zijn (artt. 2 en 3).
De vennootschapsbelasting maakt dezelfde onderscheiding (eveneens
in de artt. 2 en 3), doch zij kent nog een derde categorie
van belastingplichtigen (art. 4). De logische mogelijkheid van
het bestaan van deze derde categorie schuilt hierin, dat de
belastingplichtigen in art. 2 uitsluitend belastingplichtig zijn

5
naar den maatstaf van hun winst, terwijl die, bedoeld in
art. 3, weliswaar mede belastingplichtig zijn naar den maatstaf
van hun (binnenlandsche) zuivere inkomsten (verschil
tusschen de „inkomsten" en de „kosten van verwerving" in
den zin van Hoofdstuk II, onderdeel C, van het Besluit op
de Inkomstenbelasting 1941), doch dat (binnenlandsche) dividenden
hierbij buiten aanmerking blijven. Artikel 4 daarentegen
heeft juist betrekking op binnenlandsche en andere lichamen,
welke binnenlandsche dividenden als „inkomsten", dus niet
als onderdeel van hun winst, genieten. Het lichaam, dat zulke
„inkomsten" geniet, is krachtens art. 4 voor de vennootschapsbelasting
afzonderlijk belastingplichtig, indien en voor zoover
zijn inkomsten onderworpen zijn aan de vóórheffing, welke
onder den naam van dividendbelasting geheven wordt. Aangezien
de vennootschapsbelasting voor dit geval gesteld is op
15 %, evenals de dividendbelasting, kon de uitwerking van
den objectieven belastingplicht en het vaststellen van het tarief
vervangen worden door de bepaling, dat aan de binnenlandsche
dividenden genietende lichamen de voorheffing niet wordt
teruggegeven (art. 4, lid 3). Dat te dezer zake toch een
belastingplicht voor de vennootschapsbelasting is geschapen,
vindt zijn verklaring in den wensch, het karakter van de
dividendbelasting als vóórheffing zuiver te bewaren. Artikel 8
van bet Besluit op de Dividendbelasting 1941 heeft onder deze
omstandigheden nog slechts belang voor het geval, dat bij
uitvoeringsbeschikking vrijstelling van den beperkten belastingplicht
voor de vennootschapsbelasting zou worden verleend in
bepaalde situaties.
(2) Voorzoover lichamen naar hun winst, onderscheidenlijk
krachtens art. 3 naar hun binnenlandsche inkomsten belastingplichtig
zijn, wordt de voorheffing teruggegeven bij het vaststellen
van den aanslag (art. 30, leden 2 en 3). De teruggaaf
wordt zoo mogelijk met den aanslag verrekend. Voor zooveel
deze belastingplichtigen betreft, heeft de voorheffing geen invloed
op het bedrag, dat als vennootschapsbelasting in de
Rijksrekening wordt verantwoord: de voorheffing wordt dus óf
omgezet in vennootschapsbelasting, óf teruggegeven. Voor de
beperkt belastingplichtigen daarentegen wordt datgene, wat
als dividendbelasting te hunnen laste geheven is, formeel niet
omgezet in vennootschapsbelasting, omdat er geen aanslagen
worden opgelegd. In comptabel opzicht blijft de te dezer zake
geheven belasting dividendbelasting.

6
§ 4.
Binnenlandsche belastingplichtigen.
(1) De omschrijving van den subjeetieven belastingplicht
wijkt, wat de binnenlandsche belastingplichtigen betreft, slechts
weinig af van die, welke voorkomt in het Besluit op de Winstbelasting
1940.
(2) Naamlooze vennootschappen. Volgens art. 1, lid 1,
van de Eerste Aanvullingsbeschikking Vennootschapsbelasting
1942 en van de Eerste Aanvullingsbesehikking Vermogensbelasting
1942 wordt het bestaan van een naamlooze vennootschap
steeds aangenomen, zoodra en zoolang een inschrijving
als naamlooze vennootschap in het Handelsregister bestaat.
Deze bepaling wil geenszins zeggen, dat uitsluitend in dit geval
het bestaan van een naamlooze vennootschap wordt aangenomen.
Zij is voornamelijk van belang in het geval, dat een
naamlooze vennootschap eigenlijk niet tot stand is gekomen
(b.v. omdat er in feite slechts één oprichter was), alsmede in
het geval, dat twijfel bestaat of een naamlooze vennootschap
nog bestaat. Deze twijfel is o.m. mogelijk, doordat het voorkomt,
dat naamlooze vennootschappen uitsluitend contanten
bezitten, welke zij aan hun aandeelhouders ter hand stellen.
Het is dan wel eens moeilijk uit te maken, of dit geld aan de
aandeelhouders is geleend .(de vennootschap is dan zoogenaamd
ledig), dan wel of er een informeele vereffening heeft plaats
gevonden. Wat zich, blijkens het Handelsregister, in het maatschappelijk
verkeer als naamlooze vennootschap aandient, behoort
in elk geval als zoodanig te worden belast.
(3) Commanditaire vennootschappen op aandeelen. Nu de
prikkel zooveel grooter geworden is, den rechtsvorm van de
naamlooze vennootschap te vervangen door dien van de commanditaire
vennootschap (zonder aandeelen), en desnoods
— dus liever niet — door de commanditaire vennootschap op
aandeelen, is te verwachten, dat getracht zal worden, commanditaire
vennootschappen te construeeren, welke de gemakken
bieden van een commanditaire vennootschap op aandeelen, doch
waaraan de fiscale nadeelen, daaraan verbonden (hoofdzakelijk
vennootschapsbelasting en vermogensbelasting II) niet kleven.
Nu is reeds enkele malen gebleken, dat de scheidslijn tusschen
beide soorten van commanditaire vennootschappen uiterst vaag
is. Vandaar, dat voor de heffing van de beide aan de orde zijnde
belastingen een zelfstandig en — naar vermeend wordt — een-

7
voudig criterium is gegeven. Anders dan lid 1 van art. 1 der
beide aanvullingsbeschikkingen, bevat lid 2 niet een begripsuitbreiding,
doch een definitie. Deze definitie kan ertoe leiden,
dat commanditaire vennootschappen, welke voor de heffing
van de winstbelasting niet als commanditaire vennootschappen
op aandeelen zijn aangemerkt, thans als zoodanig door de vennootschapsbelasting
en de vermogensbelasting II zullen worden
getroffen. De heffing van laatstbedoelde belastingen zal echter
achterwege worden gelaten, indien vóór 1 October 1942 de
vennootschapsakte aldus wordt gewijzigd, dat de vennootschap
niet langer onder de definitie valt.
(4) Coöperatieve vereenigingen, en andere vereenigingen op
coöperatieven grondslag. Als vereeniging op coöperatieven
grondslag moet worden beschouwd de vereeniging, welke ten
doel heeft, in het economische verkeer te staan tusschen de
leden eenerzijds, niet-leden anderzijds, teneinde daarmede voor
de leden economische voordeelen te behalen in den vorm van
omzetdividenden, voordeelige prijzen, besparing op kosten,
betere qualiteit. Onder prijzen moeten in dit verband ook
provisiën, huurprijzen, interesten en verzekeringspremiën worden
verstaan.
(5) Onderlinge verzekeringmaatschappijen; vereenigingen,
welke op onderlingen grondslag als verzekeraar of als kredietinstelling
optreden. Met de onderlinge verzekeringmaatschappijen
zijn een aantal vereenigingen in één adem genoemd. Deze
vereenigingen — onderlinge verzekeringvereenigingen en kredietvereenigingen
— staan in het economisch verkeer niet tusschen
de leden en een door niet-leden gevormde economische groep,
doch zij beoogen, risico's, door de afzonderlijke leden geloopen,
door de vereeniging (de gezamenlijke leden) te doen dragen,
dan wel krediet op te nemen bij leden (eventueel óók bij derden)
en het door te geven aan leden (eventueel ook aan derden).
Heeft een dergelijke vereeniging den rechtsvorm eener coöperatieve
vereeniging — ook dit komt voor — dan valt zij onder
art. 2, lid 1, onderlid 2, van het Besluit op de Vennootschapsbelasting
1942.
(6) Stichtingen, vereenigingen met rechtspersoonlijkheid,
andere privaatrechtelijke rechtspersonen en vereenigingen zonder
rechtspersoonlijkheid, welke niet reeds uit anderen hoofde
(zie hiervóór) belastingplichtig zijn, zijn slechts belastingplichtig
volgens art. 2 van het Besluit op de Vennootschaps-

s
belasting, voor zoover zij een bedrijf uitoefenen. Met betrekking
tot dit begrip zij verwezen naar § 5.
(7) (Niet-agrarische) bedrijven van openbare lichamen.
Het is rechtvaardig en doelmatig geacht, te bevorderen, dat
niet-agrarische bedrijven van openbare lichamen denzelfden
belastingdruk ondervinden als de bedrijven van private lichamen.
Bovendien scheen het voor het verschaffen van een juist inzicht
wenschelijk, wat de ondememingsbelasting betreft, een scheiding
te maken tusschen de gemeente als belastinghefster en
de gemeente als exploitante.
(8) Deze bedrijven zijn zelf tot belastingsubject verklaard.
Gevolg hiervan is, dat een gemeente welke twee of meer bedrijven
exploiteert, niet de verliezen van één dier bedrijven
kan compenseeren met de winsten van de overige bedrijven.
(9) Wat het overgangsrecht betreft, zij overigens in het
bijzonder verwezen naar art. 16 van het Invoeringsbesluit Vennootschapsbelasting
1942. Dit artikel geldt alleen voor de vcrzorgingsbedrijven
van openbare lichamen. Voor het begrip verzorgingsbedrijf
wordt verwezen naar art. 1, lid 6, van het
Besluit op de Ondememingsbelasting 1942. Een regeling, als
vervat is in het evengenoemde art. 16, ontbreekt voor de vermogensbelasting
II, omdat de verzorgingsbedrijvcn niet aan de
vermogensbelasting II onderworpen zijn : de belastingplicht van
openbare bedrijven beperkt zich bij deze belasting tot de openbare
kredietbedrijven. Ware de Rijkspostspaarbank niet uitdrukkelijk
van vennootschapsbelasting vrijgesteld (art. 5), dan
zou deze ook tot de openbare kredietbedrij ven behooren. Een
overgangsregeling, analoog aan het evengenoemde art. 16, is
voor de vermogensbelasting niet noodig geacht.
(10) Ook met betrekking tot openbare lichamen zij voor
het begrip „bedrijf" verwezen naar § 5.
(11) Land van vestiging. Hetgeen te dezen opzichte is
bepaald (art. 2, laatste lid, van beide besluiten) stemt in hoofdzaak
overeen met hetgeen in het Besluit op de Winstbelasting
bepaald was. Slechts de laatste volzin van deze leden behelst
iets nieuws: het lichaam, dat opgericht of ingesteld is als Nederlandsch
lichaam, en welks wezen mitsdien door het Nederlandsche
recht wordt beheerscht, wordt steeds geacht, in Nederland
gevestigd te zijn, ook al bevindt de hoofdleiding van het
lichaam zich in feite in een ander land.

9
§ 5.
Begrip „bedrijf".
(1) Volgens art. 2, lid 2, van het Besluit op de Vennootschapsbelasting
1942 wordt, voor de toepassing van dat besluit,
„onder bedrijf mede verstaan een naar het uiterlijke met bedrijfsuitoefening
overeenkomende werkzaamheid, welke in concurrentie
treedt met bedrijven, uitgeoefend door natuurlijke personen,
dan wel door lichamen, als bedoeld in lid 1, onder 1,
2 of 3".
(2) Dit voorschrift is in het Besluit op de Vermogensbelasting
1942 niet herhaald. Wat den subjectieven belastingplicht
voor binnenlandsche belastingplichtigen betreft, heeft het echter
ook voor de vermogensbelasting invloed, aangezien art. 2 van
het Besluit op de Vermogensbelasting 1942 zich refereert aan
het onderworpen zijn aan de vennootschapsbelasting. Wat betreft
de bedrijven van openbare lichamen zou men te dezen opzichte
kunnen twijfelen. Echter is van de aan de vennootschapsbelasting
onderworpen „bedrijven van openbare lichamen"
slechts één, naar den aard der werkzaamheid bepaalde groep
(kredietbedrijven) onder de vermogensbelasting gebracht. Dit
wijst op de bedoeling, voor de vraag of er een kredietbet/nj/ in
den zin van het Besluit Vermogensbelasting is, het winststreven
niet als eenig criterium te nemen, evenmin als bij de vennootschapsbelasting.
Trouwens de praevaleerende Duitsche tekst
(öffentlichrechtliche Kreditanstalten) heft eiken twijfel op.
(3) Art. 2, lid 2, Besluit Vennootschapsbelasting houdt er
rekening mede, dat van een bedrijf in den gewonen zin, waarin
dit in de wetgeving betreffende de belastingen naar inkomen,
vermogen en winst werd en wordt gebruikt, slechts sprake is,
indien het streven naar het behalen van winst — althans het
rendabel maken van 'het geïnvesteerde vermogen — aanwezig is.
Naast dit criterium van het streven naar winst wordt, blijkens
het woord „mede" een tweede criterium gesteld.
(4) Een streven naar rendabel maken kan mede aanwezig
zijn bij het bezit en beheer van onroerende goederen of van
andere vermogensbestanddeelen. In de eerste plaats dient nu,
voor het beoordeelen van de vraag, of er een bedrijf aanwezig
is (zoowel in den engen zin, waarbij het winststreven beslissend
is, als in den ruimen zin van art. 2, lid 2, Besluit Vennootschapsbelasting)
beoordeeld te worden, of er soms sprake is van
gewoon vermogensbeheer. Hierbij dient te worden gelet: 1°. op de

10
mate waarin organisatievermogen van invloed is op de resultaten,
2°. op de hoeveelheid arbeid, welke verricht moet worden
om de resultaten te verkrijgen. Is deze arbeid in verhouding tot
de netto opbrengst — na aftrek van interest wegens „vreemde
middelen" — gering, en de invloed van een goede organisatie
evenzeer, dan is er sprake van vermogensbeheer.
(5) Anders wordt het, indien men, door meer arbeid in te
schakelen of door het verbeteren van de organisatie, aanmerkelijk
grootere resultaten — mede mei behulp van zijn bezittingen
of met behulp van gehuurde productiemiddelen — heeft kunnen
verkrijgen, dan men zou hebben verkregen, indien arbeid en
organisatie waren gebleven op het peil, dat gebruikelijk is bij
wat, voor de toepassing van de inkomstenbelasting, nog doorgaat
voor normaal vermogensbeheer.
(6) Veelal is de stoffelijke vorm, dien het vermogen heeft
aangenomen, reeds een duidelijke aanwijzing, dat er sprake is
van bedrijfsuitoefening (enz.), ten minste als het goederen
betreft, die niet verhuurd of verpacht worden. Heeft een
publiekrechtelijk lichaam in één van zijn bureelen een cantine
ingericht en in exploitatie gebracht, dan is er sprake, zoo al niet
van een bedrijf, dan toch van een „naar het uiterlijke op bedrijfsuitoefening
gelijkende werkzaamheid". Hetzelfde zal
moeten worden aangenomen, indien de cantine met den inventaris
wordt verpacht. Is daarentegen een ruimte zonder inventaris
verpacht ten behoeve van de exploitatie van een cantine,
dan valt aan te nemen, dat van bedrijfsuitoefening door het
publiekrechtelijk lichaam, of van iets wat daarop gelijkt, geen
sprake is.
(7) Van bedrijfsuitoefening, enz. is geen sprake, indien een
gemeente een inrichting, dienende tot het vervullen van haar
publiekrechtelijke taak (bijv. het bureau Bevolking) dienstbaar
maakt aan het verwerven van inkomsten, bijv. leges bij het
verstrekken van inlichtingen. Zoo vormen ook publiekrechtelijke
werkzaamheden, waarop het publiek krachtens wettelijken
dwang is aangewezen, geen bedrijfsuitoefening, noch in den zin
van art. 2, lid 2, noch in den zin, waarbij het streven naar
winst beslissend is, althans niet, indien men voor deze werkzaamheden
bepaaldelijk op een publiekrechtelijke instelling of
inrichting is aangewezen. Ook een museum, hoofdzakelijk in
stand gehouden wegens de artistieke of wetenschappelijke opvoedende
kracht, die er van uitgaat, wordt niet tot een bedrijfsinrichting
of iets wat daarop gelijkt, indien, ter bestrijding

11
van de kosten van toezicht of van een gedeelte daarvan, een
bescheiden entreegeld wordt geheven. Anders is het echter met
een rariteitenverzameling, die ter wille van de inkomsten ter
bezichtiging wordt gesteld. Dit ter bezichtiging stellen vormt op
zijn minst een „met bedrijfsuitoefening overeenkomende werkzaamheid":
ook op kermissen trachten natuurlijke personen
door middel van zulke verzamelingen aan den kost te komen.
Ook de Algemeene Landsdrukkerij valt onder de vennootschapsbelasting,
omdat zij óók drukwerken levert aan het publiek, dat
intusschen niet verplicht is, zich die drukwerken aan te schaffen.
Tot de ,.bedrijven van openbare lichamen" behoort niet het
Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds. Ook voor zoover gewezen
ambtenaren in uitzonderingsgevallen de keuze hebben, bepaalde
risico's te dekken bij het Pensioenfonds, dan wel bij een verzekeringmaatschappij,
oefenen toch de organisatie en de personeelsbezetting
van den Pensioenraad nauwelijks invloed uit
op de premie-inkomsten van het fonds. Ook wat de inkomsten
uit beleggingen betreft-, kan hetzelfde gezegd worden: er is hier
sprake van vermogensbeheer op groote schaal, al is hier dan
ook een grensgeval aanwezig.
(8) Aan een bedrijf of een ,,naar het uiterlijke met bedrijfsuitoefening
overeenkomende werkzaamheid" behoort overigens
slechts dan te worden gedacht, indien er een economisch
organisme te onderkennen valt, dat een zekere mate van zelfstandigheid
heeft. Om redenen van doelmatigheid dient dan aan
dit organisme nog de eisch te worden gesteld, dat zijn resultaten
van dien aard zijn, dat een particulier er een althans
bescheiden bestaan in zou kunnen vinden.
(9) Het criterium van de ,,zelfstandigheid" speelt mede een
rol, indien het gaat om de vraag: twee bedrijven of slechts één?
Doorgaans zullen bijv. een gemeentelijke gasfabriek en een gemeentelijke
electrische centrale of stroomverkooporganisatie
twee afzonderlijke bedrijven vormen. Plet is echter ook denkbaar,
dat de ,,lichtfabrieken" tezamen één bedrijf vormen. Men
dient daarbij te letten op de vraag, of zij als één geheel zijn
georganiseerd en worden geleid en geadministreerd, en of zij
niet enkel bij hooge uitzondering gemeenschappelijk personeel
hebben.
(10) Is er naar het uiterlijke wel gelijkenis met een bedrijf,
doch is een lichaam zelf de eenige klant van dit organisme (bij
een stadsdrukkerij kan dit bijv. het geval zijn), dan kan worden

12
aangenomen, dat er van een bedrijf in den zin van het Besluit
Vennootschapsbelasting geen sprake is.
§ 6.
Buitenlandsche belastingplichtigen.
(1) Artikel 3 van de beide besluiten omschrijft den subjectieven
belastingplicht voor de buitenlandsche belastingplichtigen.
De beginselen zijn dezelfde als die van art. 2 der Wet op
de Inkomstenbelasting 1914 en art. 2 der Wet op de Vermogensbelasting
1892, behoudens een afwijking ten opzichte
van het bezit van aandeelen en winstbewijzen in een binnenlandsche
vennootschap, waarin het buitenlandsche lichaam een
„aanmerkelijk belang" heeft. In navolging van hetgeen in het
Besluit op de Inkomstenbelasting 1941 is bepaald, is ook voor
de vennootschapsbelasting (niet voor de vermogensbelasting II)
aangenomen, dat het hebben van zulk een „aanmerkelijk belang"
bij een binnenlandsche vennootschap-op-aandeelen behoort
te leiden tot subjectieven belastingplicht (verg. Besluit
Inkomstenbelasting, art. 39, lid 1, 2°., laatste onderalinea).
Voor wat den omvang van den objectieven belastingplicht betreft,
zij verwezen naar hetgeen hierna zal worden opgemerkt
met betrekking tot Hoofdstuk III van de beide nieuwe besluiten.
(2) Buitenlandsche fondsen, als bedoeld zijn in lid 2 van
artikel 3 der beide besluiten, zullen wel zelden binnenlandsche
bronnen van inkomen, onderscheidenlijk vermogensbestanddeelen,
hebben. Bij twijfel of een afzonderlijk beheerd vermogen in
fiscaal opzicht aan niemand anders dan aan een dergelijk
„fonds" kan worden toegerekend, dient gelet te worden op de
gebruikelijke toepassing van het Nederlandsche belastingrecht.
Dat daarbij de private rechtspositie van het afzonderlijk beheerde
vermogen in den regel naar vreemd recht zal moeten
worden beoordeeld, ligt voor de hand.
§ 7.
Subjectieve vrijstellingen.
(1) Eenige subjectieve vrijstellingen zijn verleend of in
uitzicht gesteld bij art. 5 van het Besluit Vennootschapsbelasting
en art. 4 van het Besluit op de Vermogensbelasting
1942. De vrijstellingen voor de vennootschapsbelasting gelden

13
alle ook voor de vermogensbelasting II; bovendien zijn er nog
enkele vrijstellingen, welke alleen voor laatstgenoemde belasting
gelden.
(2) Vrijstelling van vennootschapsbelasting (en vermogensbelasting).
Tot het Staatsbedrijf der Posterijen, enz., dat in
zijn geheel is vrijgesteld, behoort ook de Postchèque- en Girodienst.
De omstandigheid, dat hier het bedrijf zelf (krachtens
publiekrechtelijk voorschrift) rechtspersoonlijkheid heeft, neemt
niet weg dat, zonder de vrijstelling, het bedrijf krachtens
art. 2, lid 1, onderlid 5, van het Besluit op de Vennootschapsbelasting
belastingplichtig zou zijn. Art. 5, lid 1, onderlid 1,
vormt dus een uitzondering op evengenoemde bepaling: niets
wat de Staat binnen de omlijsting van dien rechtspersoon verricht,
schept subjectieven belastingplicht.
(3) Wat de landgoederen-vennootschappen betreft (art.
5-1-2) ligt het in het voornemen, met betrekking tot de nieuwe
belastingen aan de aanwijzingen als „landgoed" in den zin
der Natuurschoonwet 1928 terugwerkende kracht te verleenen
tot het begin van het eerste boekjaar, waarover de vennootschapsbelasting
wordt geheven. Dit zal geschieden, zoo de
aanvraag tot aanwijzing een gevolg is van de gewijzigde wetgeving,
mits het terrein reeds destijds voor aanwijzing in aanmerking
zou zijn gekomen. Wat betreft de vraag, of aan het
vereischte „nagenoeg uitsluitend" is voldaan, dient in hoofdzaak
te worden gelet op de jaarlijksehe opbrengst van de overige
activa. Is deze opbrengst relatief of in absoluten zin gering,
dan kan worden aangenomen, dat aan het vereischte is voldaan.
(4) Personeelsfondsen geen spaarfondsen zijnde, zijn slechts
vrijgesteld, indien zij voldoen aan zekere eischen, welke nog
in een aanvullingsbesclnkking zullen worden geformuleerd.
Hoofdgedachten van de nog uit te vaardigen regeling zullen
zijn:
1°. dat het fonds een sociaal karakter dient te hebben, en
niet b. v. hoofdzakelijk ten behoeve van het hoogere personeel
werkzaam is;
2°. dat het fonds, voor zoover het ook onverplichte uitkeeringen
doet, zoodanig is georganiseerd of onder toezicht
gesteld, dat een zekere waarborg bestaat, dat de middelen van
het fonds overeenkomstig hun bestemming worden aangewend.
Verwezen zij voorts naar art. 5, lid 3. Het feit, dat het personeel,
ten bate waarvan het fonds werkzaam is, ten deele

14
of zelfs uitsluitend buiten Nederland werkt, staat aan de vrijstelling
niet in den weg.
(5) ^ De vrijstelling van vennootschapsbelasting ingevolge
art. 5 is slechts een vrijstelling van den gewonen belastingplicht
ingevolge de artt. 2 en 3. Vrijstelling van dezen gewonen belastingplicht
kan beperkten belastingplicht volgens art. 4 in
het aanzijn roepen (art. 5, lid 2).
(6) Met betrekking tot spaarfondsen zij verwezen naar de
objectieve vrijstelling van art. 9, sub 2. Van beperkten belastingplicht
(art. 4) is daar geen sprake; de ten laste van
den belastingplichtige geheven dividendbelasting wordt verrekend.
(7) Vrijstelling enkel van vermogensbelasting. Krachtens
art. 4, lid 1, onderlid 1, van het Besluit op de Vermogensbelasting
1942 behoort de Nederlandsche Bank, N. V., niet tot
de binnenlandsche belastingplichtigen en behooren de'koloniale
circulatiebanken (de Javasche Bank b. v.) niet tot de buitenlandsche
belastingplichtigen, ook al hebben zij hier te lande
een vaste inrichting. Deze laatste vrijstelling is overgenomen
uit de. Wet op de Vermogensbelasting 1892 (art. 9quinquies)
doch zij is daarbij van een objectieve tot een subjectieve geworden,
terwijl zij niet langer geldt voor lichamen, welke in
een vreemden Staat gevestigd zijn. Dit laatste verschil is
practisch van geen beteekenis.
(8) De overeenkomstige vrijstelling van inkomstenbelasting
(art. 36 der Wet op de Inkomstenbelasting 1914) is niet overgenomen
in het Besluit Vennootschapsbelasting. Dit heeft
trouwens weinig practisch belang; de rentewinst op de bankbiljettencirculatie
kan men gevoeglijk toerekenen aan het land,
waar de instelling als circulatiebank werkzaam is, al dient bij
andere banken doorgaans een deel van de rentemarge te worden
toegerekend aan het land, waar de vaste inrichting gevestigd is,
welke het geld heeft uitgezet.
(9) Art. 4, lid 1, sub 2, van het Besluit Vermogensbelasting
herinnert aan art. 2 van het Besluit op de Winstbelasting 1940.
Nu alle bedrijven van openbare lichamen — geen kredietbedrij -
ven zijnde — niet belastingplichtig zijn voor de vermogensbelasting,
is een vrijstelling van de „indirecte overheidsbedrijven"
logisch, behalve voor zoover sprake is van een kredietbedrijf
(in art. 4, lid 2, „bankbedrijf — in den ruimsten zin genomen"
— genoemd).

15
(10) Art. 4, lid 1, sub 3, verleent nog een vrijstelling aan
stichtingen welke onder patronaat van de Nederlandsche, Nederlandsch-Indische,
Surinaamsche of Curacaosche overheid staan.
Deze vrijstelling kan mede van toepassing zijn op in de overzeesche
gebiedsdeelen van den Staat gevestigde stichtingen.
Een vrijstelling is, wat de binnenlandsche stichtingen betreft,
overbodig, voor zoover zij geen bedrijf uitoefenen in den zin
van art. 2 Besluit Vennootschapsbelasting. Is er wel een bedrijf,
doch is bedrijfswinst afwezig, dan is voor de vennootschapsbelasting
geen vrijstelling noodig; is er een winst van eenige beteekenis,
dan ware vrijstelling óók voor de vennootschapsbelasting
veelal misplaatst.
(11) Mogelijke uitbreiding van de vrijstellingen. Het ligt
in het voornemen om, krachtens art. 34 Besluit Vennootschapsbelasting
en art. 22 Besluit Vermogensbelasting, nog vrijstellingsbepalingen
uit te vaardigen — hetzij van objectieven, hetzij
van subjectieven aard — met betrekking tot lichamen, welker
werkzaamheid zich uitsluitend of nagenoeg uitsluitend beweegt
op het terrein van weldadigheid en lau algemeen nut. Deze te
verwachten bepalingen zullen tevens een aantal vraagpunten
van den aard als: „wanneer is ziekenhuisexploitatie bedrijfsuitoefening,
wanneer niet?" haar belang doen verliezen.
(12) Objectieve vrijstellingen, voorkomende in de beide besluiten.
Ter oriënteering zij te dezer plaatse nog opgemerkt,
dat objectieve vrijstellingen (dus die welke niet de persoon van
den belastingplichtige betreffen) voorkomen, dan wel in uitzicht
gesteld zijn, in de artt. 9, 10, 11 en 12 van het Besluit Vennootschapsbelasting,
in art. 6, lid 2, van dit besluit in verband met
art. 22 Besluit Inkomstenbelasting (vrijstelling binnenlandsch
boschbedrijf), in art. 17 Invoeringsbesluit Vennootschapsbelasting
en in art. 8 Besluit Vermogensbelasting.
HOOFDSTUK III.
Voorwerp der vennootschapsbelasting bij
binnenlandsche belastingplichtigen.
§ 8.
(1) Het „belastbare bedrag" — voorwerp der belasting —
wordt berekend over een jaar. Over wélk jaar dit geschiedt,
leert art. 7: het zal nagenoeg steeds het boekjaar zijn. In
navolging van de winstbelasting en in afwijking van de inkomstenbelasting
loopt derhalve het (belasting-) jaar (de
Duitsche tekst zegt „Steuerjahr") niet voor alle belasting-

16
plichtigen gelijk. Hierdoor worden ficties als die van art. 7
Besluit Inkomstenbelasting en van art. 7, in verband met
art. 5, van het Besluit Ondernemingsbelasting voorkomen en
wordt aansluiting aan de winstbelasting vergemakkelijkt. Het
stelsel „belastingjaar = boekjaar" brengt voorts mede, dat de
behaalde winsten eerder tot een aanslag kunnen leiden, naarmate
het boekjaar vroeger in het kalenderjaar eindigt.
(2) Het belastbare bedrag is „de winst", eventueel verminderd
met het nog onverrekende verlies over de beide voorafgaande
jaren, en eventueel vermeerderd met de bijtellingen
van de artt. 19 en 20. Aldus art, 0, lid 1. Met „winst"
bedoelt deze bepaling kennelijk de belastbare winst, d.w.z. de
op normale wijze bepaalde winst (winst in ruimeren zin),
verminderd met het bedrag van de objectieve vrijstellingen.
(3) Uit art. 6, lid 2, valt af te leiden, dat de winst-inruimeren-zin
bepaald wordt op den voet van de artt. 8 tot en
met 12 en 22 van het Besluit op de Inkomstenbelasting 1941,
in den regel dus op den voet van de artt. 8 tot en met li!
Immers nagenoeg alle belastingplichtigen voor de vennootschapsbelasting
zullen wel regelmatig boek houden met geregelde
jaarlijksche afsluitingen, gepaard gaande met een
inventarisatie. De omstandigheid dat in oorlogstijden met
verbroken verbindingen die afsluitingen tijdelijk' Morden opgeschort,
doet uiteraard niet ter zake: de afsluitingen blijven
in beginsel betrekking hébben op jaartijdvakken.
(4) Bij het volgen van de in art. 9 van het Besluit Inkomstenbelasting
voorgeschreven methode van vermooensvergelijking
bepaalt men, zooals bekend is, het zuiver bedrijfsvermogen
bij het begin en bij het einde van het jaar. Bij dit
bepalen van het bedrijfsvermogen wordt rekening gehouden
met het doel, dat daarmede wordt beoogd: winstvaststelling.
Noemt men deze vermogensopstellingen „fiscale balansen",
dan kunnen deze balansen derhalve gevoeglijk „fiscale winstbepalingsbalan&en"
worden genoemd. Zij zijn in beginsel niet
het meest geschikte uitgangspunt voor het vaststellen van het
zuiver vermogen, dat aan de heffing eener vermogensbelasting
ten grondslag moet liggen. Om practisehe redenen echter worden
zij hiervoor mede gebezigd, met inachtneming van enkele correcties
(art. 7 Besluit Vermogensbelasting). Het is te verwachten,
dat voor zoodanige vermogensbestanddeelen, waarbij deze correcties
achterwege blijven, het feit van het geheven worden van
de vermogensbelasting een prikkel zal vormen, in de fiscale

17
•winstbepalingsbalans de activa zoo laag als toelaatbaar is, de
passiva zoo hoog als toelaatbaar is, op te nemen. Overwegingen,
welke met de heffing der vennootschapsbelasting verband
houden, kunnen deze neiging echter geheel of ten deele tenietdoen.
Men denke aan de neiging, om het stelsel van winstberekening
— voor zoover de wetgeving daartoe vrijheid laat —
zoodanig te kiezen, dat er zoo min mogelijk verliesjaren komen
en dat de winstjaren geen noodeloos groote verschillen in de
resultaten vertoonen (dit laatste in verband met het opklimmende
tarief).
(5) Volgens art. 9 van het Besluit op de Inkomstenbelasting
1941 is de winst gelijk aan:
t
eindvermogen i
beginvermogen
v a n
[
h e
a a r
J
, t
plus onttrekkingen J .
min
111 d c n 0 0 v a n h e
ingebrachte kapitalen j P
a a r
J
(6) De uitdrukking „onttrekkingen" is voor de inkomstenbelasting
gedefinieerd in art. 9, lid 2, van het desbetreffende
besluit. De begripsbepaling is ingesteld op de situatie, waarbij de
eigenaar van het bedrijfsvermogen geld of andere zaken doet
overgaan naar zijn privé-vermogen. Bij de meeste belastingplichtigen
voor de vennootschapsbelasting echter kan zich deze
situatie niet voordoen: zij kunnen niet eens vermogen hebben,
dat geen bedrijfsvermogen is (verg. art. 8). Men kan dan
ook bij de vennootschapsbelasting slechts bij uitzondering uitgaan
van het standpunt van een eigenaar van privé-vermogen,
die iets aan zijn eigen bedrijfsvermogen onttrekt. Hier komt
het er in den regel op aan, wat de vennootschap aan anderen
uitdeelt. Bij de vennootschapsbelasting treden dus in den regel
uitdeelingen op de plaats, welke bij de inkomstenbelasting wordt
ingenomen door de onttrekkingen. (Naast de uitdeelingen staan
nog de terugbetalingen van kapitaal.) Er zijn echter ook nog
bedragen, welke bij het berekenen van de winst op dezelfde
wijze moeten worden behandeld als bij de inkomstenbelasting
de onttrekkingen, bedragen, welke echter toch ook weer geen
uitdeelingen, noch terugbetalingen van gestort kapitaal zijn.
Vandaar dat in art. 14 Besluit Vennootschapsbelasting een aantal
bedragen — al dan niet uitdeelingen vertegenwoordigende —
worden gelijkgesteld met onttrekkingen in den zin van art. 9,
lid 2, Besluit Inkomstenbelasting. In de aangiftebiljetten echter
is, waar dit mogelijk scheen, het woord „onttrekkingen" ver-

18
meden en is gesproken van „uitdeelingen" en van „met uitdeelingen
gelijkgestelde bedragen".
(7) Intussclien zijn er ook enkele uitdeelingen, welke het
Besluit Vennootschapsbelasting—anders dan het Besluit Winstbelasting
— niet met onttrekkingen gelijkstelt, doch beschouwt
als bedragen, welke voor bedrijfsdoeleinden uit het bedrijfsvermogen
verdwenen zijn, of kortweg als bedrijfskosten. Deze
zijn opgesomd in art. 13, onderlid 1. De belangrijkste post hiervan
vormen de tantièmes, uitgekeerd aan personeel, de bestuurders
hieronder begrepen. Gelijk de natuurlijke persoon,
die aan den procuratiehouder van zijn bedrijf een aandeel in
de winst uitkeert, dit tantième niet tot zijn inkomen behoeft
te rekenen, zal de naamlooze vennootschap (of andere belastingplichtige
voor de vennootschapsbelasting) de personeelstantièmes
niet tot de winst behoeven te rekenen. De vennootschapsbelasting
kent dus ook uitdeelingen, welke niet met
onttrekkingen, doch met bedrijfskosten gelijkstaan.
(8) Zoo bestaat de winst (in ruimeren zin) voor de vennootschapsbelasting
uit de algebraïsche som van de volgende bedragen
:
Positieve bedragen. Negatieve bedragen.
Zuiver vermogen bij het einde Zuiver vermogen bij het
van het jaar. begin van het jaar.
In den loop van het jaar ge- In den loop van het jaar
dane terugbetalingen van ge- ingebrachte kapitalen,
stort kapitaal.
Uitdeelingen in den loop van
het jaar (art. 14, onderlid 1),
voor zoover niet uitdrukkelijk
als bedrijfskosten aangewezen
(art. 13).
Bedragen, geen uitdeelingen
zijnde, doch met onttrekkingen
uitdrukkelijk gelijkgesteld (art.
14, onderleden 2 tot en met 6).
Onttrekkingen in den zin van
art. 9, lid 2, Besluit I.B. (nl.
bij belastingplichtigen, die ook
privé-vermogen kunnen hebben)
: art. 6, lid 2.

19
(9) De aldus verkregen winst in ruimeren zin wordt dan nog
verminderd met de bedragen, welke volgens de artt. 9 tot en
met 12 Besluit Vennootschapsbelasting buiten beschouwing
blijven, om te geraken tot de winst in engeren zin (belastbare
winst). Is de belastbare winst negatief, dan wordt zij — behoudens
een nader te bespreken uitzondering — in mindering
gebracht op de belastbare winst van het volgende jaar, of —
voor zoover dit niet kan geschieden zonder een negatieve belastbare
winst te doen ontstaan of te vergrooten — op de belastbare
winst over het daarop volgende jaar. Ook door het toepassen
van deze laatste vermindering mag geen negatief bedra

20
(3) De bepaling van art. 7, lid 4, vindt geen parallel in het
Besluit Vermogensbelasting 1942. Bij een liquideerende vennootschap
neemt, nadat de schulden zijn voldaan, het zuiver
vermogen dikwijls af door gedeeltelijke terugbetalingen van
kapitaal. De belastingplichtige heeft dus hier doorgaans geen
belang bij combinatie van boekjaren. Omdat hij voor de vermogensbelasting
toch eens per jaar aangifte moet doen, ook
tijdens de liquidatie, zal hij niet zelden ook voor de vennootschapsbelasting
jaarlijks aangifte doen.
§ 10.
De vrijstellingen van de artt. 9 tot en met 12.
(1) Artikel 9, onderlid 1 (spoorwegbedrijf). Met betrekking
tot deze bepaling zullen nog afzonderlijke voorschriften worden
gegeven aan den Inspecteur der belastingen te Utrecht, 1ste
afdeeling.
(2) Artikel 9, onderlid 2 (spaarbanken en personeclsspaarfondsen).
De rente, door de hier bedoelde institutioneele beleggers
gekweekt op hun beleggingen, voor zoover met spaargelden
of de bij de spaargelden behoorende reserves gefinancierd,
blijft buiten aanmerking, evenals de koerswinst of het
koersverlies, op dat deel der beleggingen gemaakt. De aan de
spaarders vergoede rente mag, volgens art. 15, evenmin in
aanmerking worden genomen. Onder „spaargelden" zijn bij
spaarbanken uitsluitend te verstaan saldi van spaarbankfroe/q'es,
dus niet saldi van „spaarrekeningen zonder boekje" of (andere)
rekening-courant-saldi.
(3) Aangezien de hier bedoelde belastingplichtigen de hun
toevertrouwde spaargelden en de hierbij behoorende reserves
niet afzonderlijk plegen te beleggen, zal het doorgaans het
doelmatigst zijn, het vrijgestelde deel van de winst te bepalen
door middel van een fictie. Het verdient aanbeveling, eerst de
winst in ruimeren zin op de gewone wijze te bepalen, en deze
vervolgens te splitsen, aan de hand van de fiscale balans bij
het einde van het jaar, in de volgende verhouding:
spaargelden
totaal aftrekbaar passief
In het aldus verkregen vrijgestelde bedrag kan wellicht in
wezen ook iets begrepen zijn aan winst uit verhuur van kluisloketten
of aan provisie voor nevenwerkzaamheden, welke
buiten het spaarverkeer vallen, doch hierop behoeft niet te
worden gelet. Heeft de spaarbankinstelling bijzondere winsten

21
gemaakt of bijzondere verliezen geleden, welke niet met het
spaarvcrkeer verband houden en aanzienlijk zijn, b.v. door
verkoop van een kantoorgebouw, dan kunnen echter deze
posten, alvorens de breuk wordt toegepast, uit de winst (in
ruimeren zin) worden gelicht en ondergebracht bij het belastbare
deel van de winst. Mutatis mutandis geldt hetzelfde voor
aanzienlijke bijzondere baten en verliezen, welke met het
spaarverkeer verband houden: deze kunnen vóór de splitsing
als vrijgesteld uit de winst worden gelicht en, nadat de breuk
is toegepast, bij de verkregen uitkomst worden gevoegd. In
overweging is nog, om voor de vermogensbelasting II een gelijksoortige
vrijstelling in het leven te roepen als bij de vennootschapsbelasting,
zoodat niet alleen de spaargelden als
schuld aftrekbaar zullen zijn, maar ook de bijbehoorende reserves
buiten aanmerking zullen blijven.
(4) De in den laatsten volzin van art. 9 opgenomen uitzondering
op de vrijstelling is gemaakt ter wille van het gewone
bankwezen: dit mag geen reden tot klachten hebben uit een
oogpunt van gelijkheid van concurrentievoorwaarden. Ten aanzien
van zuiver besloten kredietvereenigingen (onderlinge en
coöperatieve) zijn zulke klachten minder spoedig te verwachten:
het streven naar gelijkheid van concurrentievoorwaarden heeft
dan ook geen beletsel in den weg gelegd aan het vaststellen
van een bijzonder tarief voor zulke organisaties (art. 5 Eerste
Aanvullingsbeschikking Vennootschapsbelasting 1942).
(5) Artikel 10 (deelnemingen). Artikel 10 bevat een regeling,
welke hierna bij verkorting zal worden aangeduid als
deelnemingsvrijstelling. Deze vrijstelling, welke in beginsel niet
past in een wettelijke regeling, welke lichamen op één lijn stelt
met natuurlijke personen (ook voor de inkomstenbelasting bestaat
een dergelijke vrijstelling niet), heeft reeds naar haar aard
het karakter van een — voor de belastingplichtigen gunstige —
uitzonderingsbepaling.
(6) De deelnemingsvrijstelling wordt uitsluitend verleend
ter zake van genoten dividenden; koerswinsten blijven buiten
aanmerking. Evenzeer blijven buiten aanmerking dividenden,
welke niet tot de winst van den 'belastingplichtige hebben
bijgedragen, doch op de boekwaarde der desbetreffende effecten
mochten w-orden afgeboekt en ook inderdaad zijn afgeboekt.
Zulk een afboeking kan fiscaal toelaatbaar en zelfs vereischt
zijn: men denke aan uitkeeringen uit reserves, welke ten tijde

22
van de verwerving van een sindsdien op aanschaffingsprijs gewaardeerde
deelneming reeds bestonden. Daalt de bedrijf swaarde
van het aandeelenbezit door zulk een uitkeering beneden
den aanschaffingsprijs, dan is zulk een afboeking fiscaal
toelaatbaar, mits niet in strijd met het eenmaal gekozen stelsel
van waardeeren.
(7) De deelnemingsvrijstelling wordt slechts verleend, indien
:
a. hetzij de belastingplichtige, zoowel bij het genieten van
het dirSdend, MIM bij het begin van het jaar, en evenzeer ge-
I' IK elen tusschentijd, een ,, aanmerkelijk belang"
bij de vennootschap, welker aandeelhoudster
ïjj I»;
' hol -umdeelenbezit een deelneming vertegenwoori.
aouden van deze deelneming in de normale
lijn vmi

23
vallen, Iran uiteraard de dubbele verklaring vragen; bi] doet er
echter het beste aan, te vragen een verklaring c en, zoo deze
niet afgegeven zou kunnen worden, een verklaring b. Het geval
c is denkbaar los van het geval b, indien bijvoorbeeld een
groote onderneming, om het algemeen belang te dienen, participeert
in de oprichting van een bijzonder veel kapitaal vereischende
naamlooze vennootschap, waarbij het Rijk, provinciën
of gemeenten als mede-oprichters optreden.
(11) In ,,de lijn van de normale uitoefening van het bedrijf"
ligt bijvoorbeeld de deelneming door een mijnbouwonderneming
in een brandstoffenhandel, van een bierbrouwerij
in koffiehuisbedrijven, van een distilleerderij in een flesschenfabriek,
of van een Nederlandsche onderneming in een gelijksoortige
buitenlandsche onderneming. In het laatste geval zal
de deelneming veelal wederkeerig zijn.
(12) Is de deelneming wederkeerig dan kan, volgens art. 10,
lid 2, de deelnemingsvrijstelling niet worden verleend op den
grond, hierboven in lid 7 omschreven onder a. Er is dan steeds
een verklaring van den Secretaris-Generaal vereischt, dat voldaan
is aan ten minste één der voorwaarden b of c, ook al
heeft de belastingplichtige deelgenomen voor 25 % of meer.
Een voorbeeld van een geval, waarin de verklaring niet, althans
niet gereedelijk, zal worden afgegeven, is dat van een
wederkeerige deelneming, bestaande tusschen twee vennootschappen,
waarvan de eene een aanmerkelijk overwicht over de
andere heeft.
(13) Uit het vorenstaande bleek reeds, dat de deelneming
niet een binnenlandsche deelneming behoeft te zijn, wil de
deelnemingsvrijstelling gelden. Te dezen opzichte zij nog verwezen
naar art. 10, lid 1, tweeden zin. Aan den daar gestelden
eisch zal wel practisch steeds zijn voldaan.
(14) De deelnemingsvrijstelling geldt niet voor alle belastingplichtigen.
Zij blijft beperkt tot vennootschappen, welker
kapitaal geheel of ten deele in aandeelen is verdeeld, onderlinge
verzekeringmaatschappijen en hiermede gelijk te stellen vereenigingen,
en bedrijven van openbare lichamen (art. 10, lid 4).
Zij geldt dus niet voor andere vereenigingen en stichtingen, noch
voor coöperaties. Wat de coöperaties betreft, heeft hierbij als
motief gegolden, dat deze door de wettelijke regeling van de
vennootschapsbelasting reeds overigens gunstig werden behandeld.

24
(15) Bij beleggingsmaatschappijen zou een deelneming van
25 pet. dikwijls niet in overeenstemming zijn met haar doel:
risicospreiding. Er is hier trouwens in den regel veeleer sprake
van een belegging dan van een deelneming in den zin van
art. 10, lid 3. Vandaar, dat art. 11 voor zulke maatschappijen
de mogelijkheid opent van een speciale behandeling, opdat niet
instellingen van sociaal nut ten doode zouden zijn opgeschreven.
(16) Het zal waarschijnlijk nog enkele maanden duren,
alvorens voorschriften, als in art. 11 zijn bedoeld, hun beslag
zullen hebben gekregen.
(17) Met betrekking tot winsten bij reorganisatie bevat
art. 12 een voorschrift, dat vooral noodzakelijk is als gevolg
van den beperkten tijd, gedurende welken oude verliezen kunnen
worden verrekend. Ware de verliescompensatie aan geen termijn
gebonden, dan zou een voorschrift als dat van art. 12 overbodig
zijn en zelfs noodeloos schadelijk voor den fiscus: de reeds
geleden verliezen zouden dan tóch altijd in compensatie komen
met de boekwinst, ontstaan doordat een deel van de schulden
van den belastingplichtige wegvalt.
(18) Voor het geval, dat bij een reorganisatie een dergelijke
boekwinst wordt gemaakt, terwijl oude verliezen nog compensabel
zijn, bevat art. 16 een bijzonder voorschrift: de te compenseeren
verliezen worden dan in latere jaren herrekend alsof
art. 12 niet gegolden had. Een dergelijke voorziening is bij
art. 16 mede getroffen voor het geval, dat verlies, afgezien van
art. 12 geleden in het jaar van reorganisatie, niet kan worden
verrekend met latere winsten, doeh terstond op de positieve
overgangsreserve in mindering wordt gebracht.
(19) De werking van art. 16 in verband met art. 12 wordt
getoond in het volgende schema:

SCHEMA ter verduidelijking van de werking van artikel 16, lid 1, Besluit Vennootschaps­
belasting 1942, voor zooveel de verliescompensatie betreft (er is geen herleide
P r
overgangsreserve)
Zonder toepassing artikel 12 Met toepassing artikel 12
Ü s
' ~ „
gegeven Overge- Overge- Belastbaar
ten bracht bracht bedrag
Jaar behoeve verlies. Belast- verlies. Belast- (positief)
van Verlies Winst 1 = 1 jaar baar Verlies Winst 1 = 1 jaar baar volgens
reorgani- oud bedrag oud bedrag artikel 16
s a t i e
II = 2 jaar II = 2 jaar
oud oud
1941 — 20000 — — — 20000 20000 — — — 20000 —
1942 20000 — 20000 20000 1 0 0 0 20000 I 0 —
1943 — — 30000 — 30000 — 30000 20000II 10000 30000
1941 20000 0 — — 0 20000 — — — 20000 —
1942 — 0 0 — 0 0 0 20000 I — —
1943 _ _ 30000 — 30000 — 30000 20000II 10000 30000

2i i
§ 11.
Het bepalen van de winst in ruimeren zin.
(1) Voor een aantal posten zou, gelet op het verschil in
wezen tusschen een natuurlijk persoon en een lichaam, of gelet
op hetgeen tot dusver voor de winstbelasting gold, twijfel
kunnen bestaan, of zij bij het berekenen van de winst al dan
niet kunnen worden afgetrokken (stelsel art. 12 Besluit
Inkomstenbelasting), dan wel of zij al dan niet als „onttrekkingen
voor bedrijfsdoeleinden" (stelsel art. 9 Besluit Inkomstenbelasting)
moeten worden beschouwd. Om dezen twijfel op
te heffen, is voor deze posten in de artt. 13 en 14 een positief
voorschrift gegeven.
(2) Voor enkele andere bedragen zou, zonder bijzonder voorschrift,
een standpunt moeten worden ingenomen, welks resultaat
onwenschelijk scheen. Ook voor deze gevallen is dan in de
artt. 13 en 14 positie gekozen.
(3) Art. 13 wijst — ten deele ten overvloede — een aantal
posten aan, welke als bedrijfskosten worden beschouwd, en
wel:
1°. ongeacht de categorie van belastingplichtigen, waarbij zij
voorkomen (onderlid 1);
2°. alleen voor vennootschappen, waarvan het kapitaal
geheel of ten deele in aandeelen is verdeeld (onderlid 2);
3°. alleen voor verzekeringondernemingen (onderlid 3);
4°. alleen bij coöperatieve vereenigingen en (andere) vereenigingen
op coöperatieven grondslag (onderlid 4).
(4) Art. 13, onderlid 1. Tantièmes, toegekend aan bestuurders
en personeel ter zake van in het bedrijf verrichten arbeid,
zijn bedrijfskosten. De uitdrukking „in het bedrijf verricht" is
van belang met het oog op binnenlandsche belastingplichtigen,
waarbij ook arbeid buiten het bedrijf denkbaar is (b.v. stichtingen).
Dat het tot de bedrijfskosten te rekenen tantième een
belooning voor arbeid moet zijn, spreekt vanzelf. Ontvangt een
bestuurder een extra hoog tantième, enkel omdat de aandeelhouders
hem welgezind zijn en hem willen bevoordeelen, dan
is er in wezen sprake van een uitdeeling aan de aandeelhouders,
welke wordt doorgegeven aan den tantièmist. Is ten gunste van
den tantièmist destijds een tantièmeregeling vastgesteld, waarin
toen geen bevoordeeling schuilde, maar is inmiddels het tantième
bovenmatig geworden in verhouding tot de hoeveelheid

27
verrichten arbeid, terwijl de tantièmeregeling niet ter begunstiging
ongewijzigd ia gelaten, dan geldt het tantième ten volle
als behoorende tot de bedrijfskosten.
(5) Het woord „toegekend" in letter a moet niet aldus
worden verstaan, dat de toekenning reeds vóór het einde van
het (boek-)jaar moet hebben plaats gevonden. Ook voor de
inkomstenbelasting geldt deze beperking niet, en er is geen
bepaalde reden, haar voor de vennootschapsbelasting wèl te
maken.
(6) Ook de aandeelen in de (commercieele) winst, toekomende
aan houders van winstdeelende obligatiën, behooren
in het algemeen tot de bedrijfskosten. Een uitzondering is
slechts gemaakt voor het geval, dat de obligatiën zijn uitgegeven
(al dan niet bij wijze van dividend) aan aandeelhouders,
leden (van de coöperatieve of andere vereeniging) of deelnemers
(van de onderlinge verzekeringmaatschappij) als zoodanig.
De mogelijkheid om belasting te ontgaan zou zonder
deze uitzondering wijd openstaan. In de overige gevallen wordt
de „variabele rente" op de inkomst-obligatiën behandeld op
denzelfden voet als de vaste rente, evenals het „variabele loon"
behandeld wordt op denzelfden voet als het vaste loon
(letter a). Uitdeelingen op winstbewijzen — bewijzen dus,
welke niet op het financieren van den belastingplichtige betrekking
hebben — worden echter steeds als uitdeelingen anders dan
voor bedrijfsdoeleinden beschouwd.
(7) Desgelijks wordt het aandeel in de (commercieele)
winst, toekomende aan concessiegevers of licentieverleeners tot
de bedrijfskosten gerekend. Tot de „andere dergelijke personen
als zoodanig" behoort b.v. het Eijk als verleener van het octrooi
der Nederlandsche Bank, of degene, die aan den belastingplichtige
een onroerend goed ten gebruike heeft afgestaan tegen
een aandeel in de winst. Ook in dit laatste geval wordt de variabele
„huur" op dezelfde wijze behandeld als een eigenlijke huur
tegen een vast jaarlijksch bedrag.
(8) Met betrekking tot vennootschappen op aandeelen verklaart
art. 13, onderlid 2, letter a, de emissiekosten van aandeelen
tot bedrijfskosten, — behalve voor zoover zij uit bij
dezelfde emissie verworven agio kunnen worden gedekt. Behoudens
deze uitzondering komen de emissiekosten — w.o. het
registratierecht — nimmer ten laste van het gestorte kapitaal.
Ook in het geval van de uitzondering worden zij uiteraard niet

28
als uitdeeling voor andere dan bedrijfsdoeleinden behandeld. De
genoemde bepaling vordert niet, dat de bedoelde emissiekosten
ten laste van het jaar van emissie worden gebracht; zoo goed
koopmansgebruik het toelaat, mogen zij systematisch over een
aantal jaren worden verdeeld.
(9) Voor commanditaire vennootschappen op aandeelen geeft
art. 13, onderlid 2, letter b, nog een bijzonder voorschrift! dat
overigens overeenstemt met hetgeen ten opzichte van de winstaandeelen
van de beheerende (voor het geheel aansprakelijke)
vennooten bepaald was in de Wet op de Dividend- en Tantièmebelasting
1917 (art. 4) en het Besluit op de Winstbelasting 1940
(art. 0). De bepaling zi'et zoowel op het „uit te koeren" aandeel
in de winst in fiscalen zin, als op het niet „uit te koeren"
aandeel in de winst in fiscalen zin. Immers berust zij op de
gedachte, dat het zuiver bedrijfsvermogen ten deele rechtstreeks
toebehoort aan de beheerende vennooten. De positie van den
beheerenden vennoot toch is anders dan die van den directeur
eener naamlooze vennootschap, die niet voor een zeker gedeelte
mede-eigenaar is van het vermogen der vennootschap.
(10) Voor verzelieringondcmcmingcn —• ongeacht haar
rechtsvorm — geeft art. 13, onderlid 3, eensdeels rechtstreeks
voorschriften (letter a), anderdeels kondigt het aan, dat aanvullingsbepalingen
zullen worden uitgevaardigd (letter b). Wat het
eerste betreft, letter o geeft te kennen, dat het aandeel in de
winst, aan de verzekerden als zoodanig toekomende, tot de
bedrijfskosten wordt gerekend. „Winst" dient hier wederom
te worden verstaan in eommercieelen zin; men heeft dus te
letten op hetgeen feitelijk aan de verzekerden wordt uitgekeerd
en niet op hetgeen zou worden uitgekeerd, indien de fiscale
winst verdeeld ware. De woorden „als zoodanig" zien op de
mogelijkheid van uitkeeringen, welke voortvloeien uit aandeelhouders-
of lidmaatschapsrechten, dus onafhankelijk van het
geldelijk beloop der premiën (in den ruimsten zin), betaald op
verzekeringen welke in de winstverdeelingsperiode hebben
bestaan.
(11) Dat de premiereserve van levensverzekeraars tot de
aftrekbare passiva behoort, spreekt in beginsel vanzelf. Volgens
letter b zal de Secretaris-Generaal echter zoo noodig voorschriften
kunnen uitvaardigen met betrekking tot de waardeering van
dit aftrekbare passivum. Tevens zal hij voor levensverzekeraars
en voor schadeverzekeraars kunnen bepalen, dat zekere extra
reserves als aftrekbare passiva zullen worden beschouwd. Het

29
ligt in het voornemen, regelen met betrekking tot de premiereserve
voorshands niet uit te vaardigen en regelen met betrekking
tot de extra reserves uit te vaardigen in dier voege, dat
zij van den aanvang af voor de vennootschapsbelasting gelden.
Zoolang een regeling op dit punt niet is uitgevaardigd, zullen
de inspecteurs van de verzekeraars niettemin voorloopige aangiften
vorderen, waarbij de voor de winstbelasting gegolden
hebbende regelen zooveel mogelijk worden gevolgd.
(12) Het in art. 13, onderlid 4, behandelde punt: de uitkeeringen
door coöperaties, enz. aan haar leden, is van zoo
speeialen en omvangrijken aard, dat het een behandeling in een
afzonderlijke paragraaf rechtvaardigt. De volgende paragraa" 7
~'
hieraan worden gewijd.
§ 12.
Het bevalen van de winst in ruimeren zin bij coöperaties.
(1) Art. 13, onderlid 4, handelt over wat men kortheidshalve
de omzetdividenden van coöperatieve en hiermede gelijk te stellen
vereenigingen zou kunnen noemen. De bedoeling van het
voorschrift is, coöperatieve vereenigingen van alle soorten op
gelijken voet te behandelen, en dus niet — gelijk bij de winstbelasting
het geval was — onderscheid te maken, al naar gelang
de leden al dan niet goederen aan de coöperatie leveren of
arbeid voor haar verrichten, dan wel of aan de leden al dan niet
provisiën of huren in rekening worden gebracht, welke tot hun
bedrijfs- of beroepskosten behooren. De omzetdividenden worden
voortaan t. o. v. de coöperatie steeds als bedrijfskosten
beschouwd, behalve:
1°. voor zoover zij op niet-leden verdiend zijn;
2°. voor zoover het restant, indien het als kapitaaldividend
was uitgekeerd, het totale bedrag van het kapitaaldividend niet
zou hebben gebracht boven een redelijken interest over het zuiver
vermogen bij het begin van het jaar.
(2) Moet de regel: „omzetdividend behoort tot de bedrijfskosten"
gezien worden in het licht van den wensch, een ongezonde
prijspolitiek (die omzetdividenden voorkomt) niet in de
hand te werken, de beide uitzonderingsbepalingen beoogen er
voor te waken, dat de fiscale positie der coöperaties niet al te
gunstig wordt in verhouding tot die van de eigenlijke ondernemingen.
Of, zooals men het bij de fabrieken, welke landbouwproducten
verwerken, pleegt uit te drukken: de coöpera-

30
tieve fabriek mag niet al te zeer in het voordeel zijn bij de
speculatieve fabriek. Derhalve dient in de eerste plaats het
omzetdividend, dat aan de leden wordt uitgekeerd, doch verdiend
is op de niet-leden, van de gunstige behandeling te worden
uitgezonderd, terwijl in de tweede plaats het bedrag, dat ook
wel als interest over het eigen vermogen zou kunnen worden
uitgekeerd, in plaats van als omzetdividend, buiten die gunstige
behandeling dient te blijven. In nauwen samenhang met deze
overweging staat het voorschrift van art. 14, onderlid 6: vaste
interessen op verplichte inleggelden van coöperatieve vereenigingen
en (andere) vereenigingen op coöperatieven grondslag
worden op denzelfden voet behandeld als dividenden op het
aandeelenkapitaal eener naamlooze vennootschap.
(3) In het licht van de methode van winstbepalen door vermogensvergelijking
laat zich de bepaling van art. 13, onderlid 4,
het eenvoudigst toepassen in dezen vorm, dat het geheele omzetdividend
over het jaar wordt opgenomen onder de passiva van
de balans. Er moet dan echter nog worden uitgemaakt, in hoeverre
deze passiefpost een schuld vertegenwoordigt wegens bedrijfskosten
over het afgeloopen jaar, en in hoeverre zulks —
in verband met het slot van art. 13, onderlid 4, — niet het geval
is. Dit tweede gedeelte van het omzetdividend beschouwe
men als een passivum, dat bij het berekenen van het zuiver vermogen
niet kan worden afgetrokken.
(4) Een dergelijke onderscheiding kan men maken bij het
kapitaaldividend (de zoogenaamde ledenrente). De ledenrente
over het jaar behoort tot de aftrekbare passiva, voor zoover zij
berekend wordt over onverplicht gestorte (eventueel onverplicht
met omzetdividend verrekende) inleggelden. Voor zoover zij
echter berekend wordt over het verplicht gestorte ledenkapitaal,
behoort de nog niet uitbetaalde ledenrente tot het eigen
vermogen der coöperatie (bij de latere uitbetaling vindt dan een
uitdeeling, anders dan voor bedrijfsdoeleinden, plaats).
(5) Het vorenstaande zij verduidelijkt door het volgende
voorbeeld. Een coöperatie heeft over zeker jaar een „ledenomzet"
van f900 000,— en een „niet-ledenomzet" van
f 100 000,—. Zij keert aan de leden een omzetdividend van
6 % uit, dus ten bedrage van 6 % van f 900000,— = f54000,—.
Van dit omzetdividend wordt echter beschouwd als op de nietleden
te zijn verdiend t w ^ V x f 54 000,— = f 5400,—.

31
Afgezien van het slot van art. 13, onderlid 4, behoort dus
tot de aftrekbare niet aftrekpassiva
bare passiva
een omzetdividend van f48600,— f5400,—
Het zuiver vermogen bij het begin van bet jaar bedraagt
echter f200000,—. Een redelijke interest
hierover (d.w.z. over het geheele zuiver vermogen)
kan, aangenomen, dat dit zuivere vermogen het
bedrag der inleggelden aanmerkelijk te boven
gaat, gesteld worden op 3}% 'sjaars.
3|% van f200 000,— = f7 500,—
Uitgekeerd wordt op de (verplichte) inleggelden
welke gedurende bet geheele jaar
of een gedeelte ervan ter beschikking
van de. coöperatie waren, 4% of . . - 5 000,—
Als bedrijfskosten geldt derhalve niet f2 500, f 2 500,—+ f2 500,—
Ingevolge art. 14, onderlid 6, moeten deze bedragen
nog worden verhoogd met:
f46100— f7 900,—
4% over de verplichte inleggelden f5 000,—
onderscheidenlijk
4% over de niet verplichte inleggelden . . . f 500,—
Tezamen: f46600,— f12900,—
Deze f 12900 vormen dus een gedeelte van het zuiver ver­
mogen bij het einde van het jaar. Tot dit zuiver vermogen
behooren ook de inleggelden en de intreegelden, voor zoover
nog aanwezig, benevens de reserves. Vermindert men het zuiver
vermogen bij het einde van het jaar met het op overeen­
komstige wijze berekende zuiver vermogen bij het begin van
het jaar en met de in den loop van het jaar gestorte inleg­
gelden en intreegelden, en verhoogt men het verkregen verschil
met hetgeen in den loop van het jaar is verschuldigd geworden,
wegens geëindigd lidmaatschap, aan terug te betalen inleg­
gelden, dan heeft men de winst over het jaar.
(6) In het voorbeeld, voorkomende in de vorige alinea, is
aangenomen, dat het deel van het door de leden te genieten
omzetdividend, dat verdiend is op den omzet van de niet-leden,
bepaald moet worden in verhouding van do desbetreffende
omzetten. Deze wijze van berekenen is voorgeschreven door
het besluit, dat immers in letter a te kennen geeft, dat gelet
moet worden op hetgeen aan de leden minder zou zijn toe­
gekend, indien de niet-leden met hen gelijk hadden opgedeeld

in het voor omzetdividend beschikbare bedrag. Ook in letter 6
is een naar omstandigheden gewijzigde formuleering van gelijke
strekking opgenomen.
(7) De onder de letters o en b van onderlid 4 voorkomende
tusschen haakjes geplaatste woorden dienen te worden opgevat
als een aanwijzing, aan welk soort winstaandeelen de lezer
heeft te denken. Deze bijvoegingen hebben geen beperkende
strekking.
(8) In het voorbeeld is de „redelijke interest" gesteld op
3f ten honderd. Ter bereiking van de gewenschte uniformiteit
dienen de inspecteurs dit percentage voorshands te volgen,
behalve voor vereenigingen, welke weinig of geen reserve hebben
en evenmin naar de vorming van een behoorlijke reserve
streven. Voor dezulke dienen de inspecteurs 4J % als een
„redelijke interest" te beschouwen: het risico, aan de kapitaalverstrekking
verbonden, is in dit geval grooter dan anders.
(9) Het slot van art. 13, onderlid 4, zal tengevolge hebben,
dat het vormen van reserves niet al te zeer wordt tegengegaan
door de belastingheffing. Bovendien heeft genoemd voorschrift
het voordeel, dat het de coöperaties niet in een bepaalde
richting drijft bij de keuze tusschen omzetdividend en kapitaaldividend.
(10) Ten slotte verdient het de aandacht, dat vermomde
omzetdividenden, b. v. in den vorm van abnormaal hooge
prijzen bij aankoop bij de leden of in den vorm van abnormaal
lage prijzen (of abnormaal hooge kortingen) bij verkoop aan
de leden op dezelfde wijze moeten worden behandeld als de
openlijke omzetdividenden. Onder de bestaande prijsbindingen
zullen overigens zulke vermomde omzetdividenden wel tot de
zeldzaamheden behooren.
§ 13.
Het bepalen van de winst in ruimeren zin: bedragen, welke met
onttrekkingen in den zin van het Besluit op de
Inkomstenbelasting 1941 worden gelijkgesteld.
(1) Art. 14 dient te worden beschouwd als een niet volledige
uitwerking van het beginsel, dat reeds is neergelegd in
art. 6, lid 2. Beeds uit art. 6, lid 2, vloeit voort, dat terugbetalingen
van gestort kapitaal de winst op zichzelf niet verkleinen
kunnen, m. a. w. dat deze terugbetalingen moeten

33
worden behandeld op denzelfden voet als „onttrekkingen" bij
de inkomstenbelasting. In navolging van het Duitsche Körpersehaftsteuergesetz
(§§ 7 en 12) is met betrekking tot de
terugbetalingen van kapitaal niet uitdrukkelijk bepaald, dat
zij met onttrekkingen in den zin van art. 9, lid 2, van het
inkomstenbelastingbesluit worden gelijkgesteld.
_ (2) De omstandigheid derhalve, dat een bepaalde uitgaaf
niet in art. 14 is genoemd, heeft geenszins ten gevolge, dat deze
uitgaaf niet bij het eindvermogen van het jaar, welks resultaten
moeten worden bepaald, moet worden opgeteld. Een particulier,
die een bedrijf uitoefent, mag een boete, beloopen wegens
overtreding van voor de uitoefening van een bedrijf geldende
publiekrechtelijke voorschriften, noch de ter afwering van de
gevolgen van die overtreding gemaakte kosten, ten laste van
zijn bedrijfswinst brengen (arrest van den Hoogen Raad van
28 Juni 1939, Beslissingen in Belastingzaken n°. 6931), zelfs
niet, indien van de belaste bedrijfswinst baten deel uitmaken,
die te danken zijn aan de ongeoorloofde wijze van uitoefenen
van het bedrijf. Het beginsel van art, 6, lid 2, Besluit Vennootschapsbelasting
brengt mede, dat ook voor de belastingplichtigen
van de vennootschapsbelasting hetzelfde moet gelden.
Hieruit volgt, dat, zoo de winst van zulk een belastingplichtige
door vermogensvergelijking wordt bepaald, de boete en het
bedrag van de advocatenrekening op dezelfde wijze dienen te
worden behandeld als de onttrekkingen bij de inkomstenbelasting.
Het doet er dan eigenlijk weinig toe, of zij worden
geclasseerd als „uitdeelingen" (art. 14) dan wel als terugbetalingen
van kapitaal of als een post van een eigen soort.
Het aangiftebiljet A voor het eerste jaar der vennootschapsbelasting
is er echter van uitgegaan, dat een dergelijke post
uitsluitend voor het doen van de aangifte — het best kan
worden geassimileerd met een terugbetaling van gestort kapitaal.
(3) Het belang van art. 14 ligt dan ook niet zoozeer in de
grootendeels overbodige onderleden 1, 2 en 3 (wat dit laatste
betreft, ook de particuliere ondernemer mag zijn inkomstenbelasting
noch zijn vermogensbelasting ten laste van zijn
bedrijfswinst brengen), als wel in de onderleden 4 tot en met 6,
die een aantal posten, welke eigenlijk niet of niet geheel en al
met onttrekkingen te vergelijken zijn, niettemin op denzelfden
voet als onttrekkingen behandelen.

34
(4) Het nut van onderlid 1 ligt eensdeels in het behandelen
van een veelvuldig voorkomend geval, anderdeels in het uitdrukkelijk
vastleggen, dat ook indirecte uitdeelingen (d.w.z.
door tusschenkomst van derden gedane uitdeelingen) en vermomde
uitdeelingen in aanmerking komen. Wat het laatste
betreft, is de woordkeus „onder welken naam of in welken
vorm ook" opzettelijk ontleend aan art. 2 der Wet op de
Dividend- en Tantièmebelasting 1917, met de bedoeling, de
onder deze wet gevolgde rechtspraak en practijk te bestendigen,
behalve voor zooveel betreft de uitdeelingen, welke art. 13
thans tot de bedrijfskosten rekent.
(5) Onderlid 1 bevat voorts een niet geheel vanzelf sprekende
bepaling aan het slot. Het maakt daar uitdrukkelijk
gewag van „aandeelen in de winst, uitgekeerd op winst- of
amortisatiebewijzen". Onder amortisatie-bewijzen worden verstaan
winstbewijzen, welker geldigheid uitdooft, zoodra daarop
in totaal een van te voren bepaald bedrag is uitgekeerd, ongeacht
of do uitkeering ineens — bijv. bij uitloting —, dan wel geleidelijk
geschied is. De hier aan de orde zijnde bepaling houdt
verband met art. 12. Geven bij een reorganisatie schuldeischers
hun vorderingen prijs, eventueel tegen uitreiking van winst- of
amortisatiebewijzen (welke het passief van den belastingplichtige
nimmer vergrooten), dan treedt deswege als het ware
een verliescompensatie zonder termijn in. Ook verliezen, ouder
dan 2 jaar. worden door de werking van art. 12 gecompenseerd.
Het gaat dan niet aan, bij do latere uitkeering op amortisatiebewijzen,
enz. te stellen, dat de schuldeischers hun vorderingen
eigenlijk niet hebben prijsgegeven. Wen kan de bier behandelde
bepaling van art. 14, onderlid 1, in verband met art. 12 ook
onder een anderen gezichtshoek bezien: wat de schuldeischers
later in den vorm van uitkeeringen op winst- of amortisatiebewijzen
ontvangen, is vroeger ten onrechte behandeld op den voet
van art. 12; art. 14 herstelt dit. Tegen deze laatste opvatting
valt in te brengen, dat art. 14 niet de werking van art. 16 (zie
§ 10, alinea's 17—19) teniet doet. De mogelijkheid bestaat
echter, aan deze onbillijkheid tegemoet te komen' door toepassing
van art. 34, eerste lid, onder 3. Genieten de schuldeischers
op den duur meer, dan zij hebben prijsgegeven, dan is er geen
reden, de toepassing van art. 14, onderlid 1, voor het vervolg te
doen eindigen.
(6) Onderlid 2 van art. 14 zal voornamelijk toepassing
erlangen bij stichtingen en vereenigingen, die statutair verplicht

Hó
zijn, een deel van de winst, van de bruto winst of van den
omzet van bet door haar uitgeoefende bedrijf te besteden voor
doeleinden, vreemd aan het bedrijf. Doch ook bij naamlooze
vennootschappen komen dergelijke bepalingen voor. Het feit,
dat dit deel ten goede komt aan een instelling of inrichting van
algemeen nut, is voor de heffing van de vennootschapsbelasting
bij den uitkeerder van geen beteekenis. Ook een particulier, die
een deel van zijn bedrijfswinst of van het bedrag van zijn
omzet pleegt te besteden voor een of ander goed doel, heeft te
dezer zake geen aanspraak op vrijdom van inkomstenbelasting.
Onderlid 2 geldt uitsluitend voor niet onder art. 13 vallende
uitkeeringen : statutaire tantièmes van personeel vallen er dus
niet onder. Het is mogelijk, dat een bepaald bedrag zoowel
onder 1) als onder 2) valt. Het doet dan niet ter zake, welke
van beide bepalingen wordt toegepast.
(7) Onderlid 3 is reeds terloops besproken. 1'if de ratio van
deze op zich zelf wellicht overbodige bepaling volgt, dat hetgeen
hier bepaald is voor de vennootschapsbelasting mede geldt
voor de winstbelasting. Echter geldt het niet voor de ondernëmingsbelasting.
Te dezen opzichte zij verwezen naar de
Tweede Aanvullingsbeschikking Vennootschapsbelasting 1942,
en wel naar art. 1. Met betrekking tot de superdividendbelasting
en de bei •kapitalisatiebelasting zij verwezen naar de gewijzigde
artt, 2 (lid 3) en 12 (lid 3) van het Besluit Dividendbop°erking.
Met de Nederlandsche vennootschapsbelasting en de
Nederlandsche vermogensbelasting worden gelijkgesteld „gelijksoortige
buiten het Kijk geheven belastingen, indien voor den
belastingplichtige een verlichting ter voorkoming van dubbele belastinc:
van toepassing is". I n dit opzicht wijkt het Besluit
Vennootschapsbelasting af van dat op de winstbelasting. Ook
hier is aansluiting gezocht bij hetgeen ten opzichte van natuurlijke
personen geldt. Bedoelde gelijkstelling heeft ook invloed
op de toepassing van de artt. 10 en 11. Het volgens deze artikelen
buiten aanmerking blijvende, bedrag is dat met inbegrip
van een eventueel op de genoten dividenden gekorte Nederlandsch-Indische,
Surinaamsche, Curacaosche of buitenlandsche
belasting. Immers bevatten de artt. 10 en 11 met betrekking tot
niet-Nederlandsche dividenden een verlichting ter voorkoming
van dubbele belasting.
(8) Onderlid 4 van art. 14 handelt over de belooningen —
tantièmes en andere — van commissarissen. Voor zoover deze

36
belooningen reeds onder de eerste onderalinea van art. 14 vallen
is de bepaling overbodig; het is echter niet noodig geoordeeld,
de redactie van onderlid 4 te verzwaren door een beperking tot
de belooningen, welke niet reeds onder de eerste onderalinea
vallen. Een dergelijke beperking zou trouwens bezwaren hebben
gehad in verband met het aanstonds te bespreken art. 16, lid 1.
Practisch echter komt onderlid 4 hierop neer, dat presentiegelden,
vaste salarissen en andere niet van de winst afhankelijke
belooningen, ter zake van het fungeeren als commissaris
toegekend, tot de winst worden gerekend. Deze salarissen, enz.
worden dus niet tot de bedrijfskosten gerekend, hoewel zij er
eigenlijk toe behooren. Is er (fiseaal) verlies, dan verkleinen de
aan commissarissen toegekende salarissen (en tantièmes) dit
verlies. Compensabel met volgende jaren is echter het onverkleinde
verlies (art. 16, lid 1).
(9) Onderlid 5 beoogt te voorkomen, dat de belastingplichtigen
uitgaven te algemeenen nutte, alsmede uitgaven voor liefdadige
en kerkelijke doeleinden doen en daarbij de overweging
laten gelden, dat, dank zij de hooge vennootschapsbelasting,
de belastingheffer toch een aanmerkelijk deel van de royaliteit
van den belastingplichtige draagt. Het voorschrift onderscheidt
daarbij niet tusschen commercieel verantwoorde en andere vrijge\ieheid.
Uitgaven voor sportvelden van liet personeel e.d.,
voor zoover zij liet bedrijfsbelang dienen door het personeel gezond
en krachtig te houden, vallen niet onder artikel 14. onderlid
5. Overigens zijn de motieven, die bij het doen van de
uitgaaf hebben voorgezeten, voor de toepassing van genoemd
voorschrift zonder belang.
(10) Art. 14, onderlid 6, is ingegeven door den wensch,
coöperatieve vereenigingen en onderlinge verzekeringmaatschappijen
zooveel mogelijk op gelijken voet te behandelen als naamlooze
vennootschappen. Dit bracht mede, dat alle rente over
verplichte kapitaalverstrekking, ook de vaste rente, die bij
naamlooze vennootschappen niet kan voorkomen, als deel van
de winst wordt beschouwd.
§ 14.
Hel bepalen van de winst in ruimeren zin bij stichtingen en
vereenigingen welke ander meer een bedrijf hebben en bij
bedrijven van openbare lichamen.
(1) Het besluit houdt geen regelen in met betrekking totde
vraag, waf als bedrijfsschuld moet worden aangemerkt,

37
indien de eigenaar van het bedrijf een openbaar lichaam, dan
wel een onder art. 2, lid 1, onderlid 4, vallende stichting of
vereeniging is, die het bedrijf met geleend geld financiert. Bij
een stichting of vereeniging dient te dezen aanzien te worden
gehandeld als bij de inkomstenbelasting: men heeft te beoor-
deelen, of en in hoever bepaalde geldleeningen zijn aangegaan
of gecontinueerd ter verkrijging, stichting, verandering of ver­
betering van het bedrijf, of zijn aangegaan in de uitoefening
van het bedrijf, dan wel of het één noch het ander het geval is.
(2) Eenigszins anders ligt de zaak bij de bedrijven van open­
bare lichamen; deze bedrijven, en niet de openbare lichamen
aan wie zij toebehooren, zijn de belastingplichtigen. De aan de
orde gestelde vraag dient bij deze belastingplichtigen aldus te
worden geformuleerd : kan de belastingplichtige in fiscaal opzicht
geacht worden, geld geleend te hebben van het openbare
lichaam, waaraan het bedrijf niet-fiscaalrechtelijk toebehoort?
En, zoo ja, in welke gevallen?
(3) Het antwoord op de eerste vraag luidt, dat, evengoed
als een naamlooze vennootschap van haar aandeelhouders geld
leenen kan, een openbaar bedrijf geacht kan worden, geld te
hebben opgenomen, tegen vaste rente, bij het openbare lichaam
waaraan het bedrijf toebehoort, Doch er is een verschil: bij de
naamlooze vennootschap is er een privaatrechtelijk houvast, dat
slechts dient te worden losgelaten indien er kennelijk een schijn-
vertooning aanwezig is. Bij de verhouding tusschen het open­
bare lichaam en zijn bedrijf ontbreekt dit houvast ten eenen-
male. Wil men volslagen willekeur vermijden, dan moet men
wi l aannemen, dat het blijvend in het bedrijf gestoken kapitaal
niet door het bedrijf van het openbare lichaam „geleend" is,
en dat in het algemeen slechts geld, dat door het bedrijf voor
voorbijgaande behoeften is opgenomen, met geleend geld —
tegen vaste rente — kan worden gelijkgesteld. Verder k-an enkel
worden gegaan, indien er zeer sterke bedrijfseconomische aan­
wijzingen bestaan, dat geen enkele commercieel opgezette
naamlooze vennootschap, verkeerde zij in het geval van hot
belastingplichtige bedrijf, met zóóveel eigen vermogen zou wer­
ken als zou moeten worden aangenomen bij toepassing van
bovenstaandon regel. In dit geval zal tevens moeten worden
nagegaan, op hoe langen termijn en tegen welken rentevoet een
particuliere onderneming haar vreemde middelen zou hebben
opgenomen.

38
§ 15.
Bedragen, welke niet ten volle, als bedrijfskosten worden
aangemerkt.
Art. 15 is reeds ter sprake gekomen bij de behandeling van
art. 9, onderlid 2, in § 10, alinea 2, van dezen Leidraad. Het
kan uiteraard ook bij de andere objectieve vrijstellingen van
betcekeuis zijn, b. v. bij die van de artt. 10 en 11. De kosten
van beheer van deelnemingen (art. 10) of beleggingsportefeuilles
(art. 11) mogen niet drukken op de eventueele overige
winst van den belastingplichtige. De objectieve vrijstellingen
gelden dus voor netto bedragen (behalve voor zoover bet betreft
het in aanmerking nemen van belastingen, vallende onder
art. 14, onderlid 3, en voor de Nederlandsche dividendbelasting!.
Het verdient aanbeveling, dat de belastingplichtigen, indien
het aangiftebiljet niet naar het bruto en het netto bedrag
afzonderlijk vraagt, het vrijgestelde netto bedrag aftrekken van
de winst in ruimeren zin.
§ 16.
Aftrek van verlies.
(1) Art. 16, lid 1, is reeds toegelicht in § 10, alinea's 18
en 19, en in § 13, lid 8. Eenerzijds voorkomt het dubbele
verliescompensatie, anderzijds erkent het de belooningen van
commissarissen als bedrijfslast, voor zoover zij een verlies
hebben doen ontstaan of hebben vergroot.
(2) Art. 16, lid 2, vormt een voortzetting van art. 41, lid 1,
Besluit Winstbelasting. Het berust op denzelfden gedachtengang:
op de winst welke vóór de invoering van de winstbelasting
gereserveerd is en welke derhalve niet door eenige uitdeelingsbelasting
is getroffen, heeft de belastingheffer nog zekere aanspraken.
Deze aanspraken worden, wat de vennootschapsbelasting
betreft, vertegenwoordigd door de „herleide overgangsreserve".
Over de berekening van haar bedrag zal hierna afzonderlijk
worden gehandeld.
(3) Enkele overgangsbepalingen betreffende de verliescompensatie
zijn opgenomen in art. 13 van het Invoeringsbesluit
Vennootschapsbelasting 1942. Dit artikel is toegelicht in de
§§ 30 en 33, alinea 5, van dezen Leidraad.

3!)
§ 17.
Zetelverplaatsing.
(1) Art. 17 kan voor binnenlandsche belastingplichtigen
alleen in toepassing komen voor lichamen, opgericht of ingesteld
onder Nederlandsch-Indisch, Surinaamsch, Curacaosch
of buitenlandse!} recht; verg. art. 2, lid 3, laatsten zin. Ingevolge
art, 23, lid 1, kan het ook voor buitenlandsche belastingplichtigen
toepassing vinden, en wel bij zetelverplaatsing naar
Nederland. De uitdeeling, waarvan lid 1 van art. 17 gewaagt,
moet dan geacht worden te hebben plaats gevonden aan den
nieuwen binnenlandschen belastingplichtige.
(2) Bij zetelverplaatsing naar een niet tot het Rijk in
Europa behoorend gebied beoogt art. 31, onderlid 2, de inning
van de belasting zoo goed mogelijk te verzekeren. Laatstgenoemde
bepaling geldt intusschen niet uitsluitend voor den
laatsten aanslag.
§ 18.
Bedrijfsfusie.
(1) Art. 18 behandelt het geval, dat alle aanwezige bestanddeelen
van het zuivere vermogen van een binnenlandschen
belastingplichtige, die niets anders dan bedrijfsvermogen kan
hebben (art. 8), overgaan op één of meer anderen (dit kunnen
ook natuurlijke personen zijn) en derhalve vervangen worden
door andere vermogensbestanddeelen. Deze laatste zullen
meestal zijn aandeelen of contanten.
(2) Art. 18 begint nu met aan te nemen, dat op het oogenblik
van de overneming een (boek-)jaar eindigt. Op dit oogenblik
komen alle stille reserves van den belastingplichtige aan
bet licht. De belastingplichtige begint a.h.w. een nieuw leven,
al zal dit waarschijnlijk een weinig bewogen leven worden. Het
zuiver vermogen op den overgangsdatum wordt in beginsel gesteld
op de waarde welke de tegenpraestatie van den overnemer
voor de andere partij heeft. Deze tegenpraestatie kan op den
overgangsdatum (nog) in het vermogen van laatstbedoelde
partij aanwezig zijn. Zij kan ook reeds door haar zijn uitgedeeld,
in welk geval zij als gedane uitdeeling toch in aanmerking komt
bij de winstberekening door vermogensvergelijking. Zij kan ook
— dit is oen derde mogelijkheid — geheel of gedeeltelijk buiten
den belastingplichtige omgegaan zijn en dus rechtstreeks door
de overnemende partij zijn uitgekeerd aan de aandeelhouders,

40
leden of deelnemers van den belastingplichtige. Ook dan geldt
zij in zooverre als uitdeeling van den belastingplichtige. Zou
nu het zuiver vermogen op den overgangsdatum worden gelijkgesteld
aan de geheele tegenpraestatie, dan zou bij de winstberekening
een bedrag dubbel in aanmerking genomen worden,
te weten het deel van de tegenpraestatie, dat reeds bij de aandeelhouders,
enz. is terechtgekomen. Vandaar dat het zuiver
vermogen op bedoeld tijdstip wordt gesteld op de geheele tegenpraestatie,
verminderd met hetgeen reeds van de tegenpraestatie
aan de aandeelhouders, enz. is ten goede gekomen, ongeacht of
dit is geschied buiten den belastingplichtige om, dan wel via
den belastingplichtige.
(3) Echter bevat art. 18, lid 2, voor deze gevallen van bedrijfsfusie
nog een bijzondere vrijstelling, doch deze geldt slechts
onder twee cumulatieve voorwaarden.
(4) De eerste voorwaarde — eigenlijk een samenstel van
voorwaarden — is, dat zoowel de belastingplichtige als de overnemende
partij is een vennootschap op aandeelen, en dat de
tegenpraestatie van de overnemende vennootschap uitsluitend
bestaat in eigen aandeelen van deze vennootschap, zoodat de
belastingplichtige, onmiddellijk na de overneming, geen andere
activa bezit dan de zoojuist verworven aandeelen.
(5) De tweede voorwaarde is, dat de latere heffing van
vennootschapsbelasting over de overdrachtswinst is verzekerd.
Dit beteekent niet, dat het aan den belastingplichtige vrijstaat,
de verworven aandeelen te waardeeren op het bedrag, waarop
het zuiver vermogen op het tijdstip van overdracht zou zijn
bepaald volgens de totdusver gevolgde waardeeringsmethoden.
Dit ware in strijd met art. 18, lid 1. Het verzekeren van de
latere heffing van vennootschapsbelasting kan dan ook uitsluitend
geschieden door de gedragslijn, welke de overnemende
vennootschap aanneemt. Neemt deze de overgenomen activa
en passiva in haar (fiscale) boekhouding voor dezelfde bedragen
op als die, waarin zij bij de andere vennootschap zouden zijn
opgenomen op bedoeld tijdstip, zoo de overneming niet had
plaats gevonden, dan is aan de tweede voorwaarde voldaan.
M. a. w. : de stille reserves van de overgenomen vennootschap
moeten ook door de overnemende vennootschap aanvankelijk
als stille reserves worden bestendigd.
(6) De vrijstelling volgens art. 18, lid 2, strekt zich niet
uit tot de gewone winst over het „jaar", dat met het tijdstip
van overneming eindigt.

41
§ 19.
Bijtellingen.
(1) De artikelen 19 en 20 behandelen gevallen, waarin het
volgens de normale regelen bepaalde belastbare bedrag nog
wordt verhoogd. Het beginsel, dat aan art. 20 ten grondslag
ligt, is in het Nederlandsche belastingrecht reeds bekend. Dit
artikel moet beschouwd worden als een voortzetting van art. 41,
lid 2, van het Besluit op de Winstbelasting 1940, hetwelk het
belasten van uitdeelingen uit de zoogenaamde overgangsreserve
behandelt.
(2) Artikel 19 daarentegen berust op een gedaehtengang,
die voor Nederland nieuw is. Een lichaam, dat over eenig boekjaar
belangrijk meer uitkeert, dan het —fiscaal beschouwd —
over dat boekjaar heeft verdiend, geeft daarmede blijk van een
bijzonder praestatievermogen, aldus deze gedaehtengang. En dit
bijzondere praestatievermogen rechtvaardigt, dat winst, die
reeds belast geworden is, althans ten deele nogmaals wordt
belast ter gelegenheid van haar uitgedeeld worden. In dit
opzicht dient men de werking van art. 20 te beschouwen als
logisch aan die van art. 19 voorafgaande. Immers art. 20
beoogt slechts in te halen, bij het uitdeelen, wat tot dusver
verzuimd is bij het behalen van de winst. Voor art. 20 is het
uitgedeeld worden van de winst veeleer de aanleiding tot belastingheffing,
doch het behaald zijn van de winst is de ware
grond van de heffing. Anders ligt het bij art. 19. De winst,
welke door art. 19 wordt getroffen ter gelegenheid van haar
uitdeeling, is öf reeds eerder — hier te lande of elders —
belast, öf zij is verrekend met oude verliezen, öf zij is uitdrukkelijk
van de belasting vrijgesteld bij het behaald worden.
Niet het feit dat de winst behaald en reeds vroeger belast,
verrekend of vrijgesteld is, is van belang, doch in beginsel
komt het enkel aan op het feit, dat het lichaam hier te lande
belastingplichtig was bij het einde van het jaar, waarover de
uitdeeling wordt gedaan.
(3) In het vorenstaande ligt opgesloten, dat het voor de
toepassing van art. 19 niet ter zake doet, of het uitgedeelde
bedrag al dan niet uit de herleide overgangsreserve voortkomt,
of al dan niet buiten Nederland is verdiend, en dat het zelfs
onverschillig is, of de winsten, waaruit de uitdeeling wordt
gedaan, van belasting waren vrijgesteld. Slechts het vijfde lid
opent de mogelijkheid van een uitzondering voor beleggings-

42
maatschappijen: aan deze zou het bestaan onmogelijk worden
gemaakt, werd zoodanige uitzondering niet gemaakt. Ook in
andere gevallen kan een ongetemperde toepassing van art. 19
tot zeer ongewenschte gevolgen leiden, in het bijzonder, indien
de belastingplichtige weliswaar een laag belastbaar bedrag voor
de winstbelasting heeft, doch niettemin de winst volgens de
gewone jaarstukken een ruime uitdeeling ten volle rechtvaardigt.
In zulke gevallen zal art. 34, lid 1, onderlid 3, uitkomst
moeten brengen.
(4) Voor de berekening van het minimum belastbare bedrag
wordt in de eerste plaats gelet op het kapitaaldividend, voor
zoover het 4 °/ a te boven gaat, met dien verstande, dat uitsluitend
gelet wordt op het kapitaal bij het einde van bel jaar,
en dat ook uitdeelingen op winstbewijzen en op aan aandeelhouders
als zoodanig uitgereikte winstdeelende obligatiën als
kapitaaldividend in aanmerking komen. In de tweede plaats
komen de tantièmes en verdere belooningen voor bet bekleeden
van commissarisfuncties in aanmerking, en in de derde plaats
de tantièmes, salarissen en verdere belooningen van directeuren,
beheerders, onderdirecteuren en procuratiehouders, voor zoover
die belconingen excessief zijn.
(5) Al deze bedragen worden berekend over het jaar, waarop
de heffing betrekking heeft; art. 19, lid 4, geeft t.d.o. een nader
voorschrift.
(6) Een uitzonderingsregeling, waarbij art. 19 buiten werking
wordt gesteld voor uitdeelingen uit een speciale dividendreserve,
gevormd in verband met het Besluit op de Dividendbeperking
1941, is in voorbereiding.
§ 20.
Bijtellingen (vervolg).
(1) Zooals in de vorige paragraaf werd opgemerkt, bevat
art. 20 een voortzetting van de regeling, vervat in art. 41,
lid 2, van het Besluit op de Winstbelasting 1940. Het bevat
geen voortzetting van lid 3 van genoemd artikel, omdat het
element van voorkoming van dubbele belasting, in dit lid 3 tot
zijn recht gebracht, thans is verwerkt in de herleiding van de
overgangsreserve volgens Hoofdstuk II van het Invoeringsbesluit.
(2) Een ander punt, waarop de nieuwe regeling van de oude
afwijkt, is, dat de uitdeelingen, welke in aanmerking genomen

43
worden, niet langer zijn: de uitdeelingen in het jaar, doch de
uitdeelingen over het jaar. Dit houdt verhand niet de gewijzigde
manier van rekening houden met de niet-Xederlandsche
winst, in de overgangsreserve aanwezig. Misbruik door het doen
van uitdeelingen in jaren, waarin toevallig abnormaal veel niet-
Nederlandsche winst wordt behaald, is thans uitgesloten.
Bovendien sluit art. '20, lettende op uitdeelingen over een bepaald
jaar, hierdoor des te beter aan bij art. 19. Het gevolg
van de verandering van stelsel is, dat uitdeelingen over het
jaar, waartoe de 31ste December 1940 behoort, in het volgende
jaar. vrij uitgaan. Een regeling om dit te voorkomen is in bewerking.
(3) Een derde verschil tusschen de nieuwe en de oude regeling
is, dat het begrip uitdeeling niet langer wordt opgevat
in den zin der Wet op de Dividend- en Tantièmebelasting 1917.
Nu onder de vennootschapsbelasting de tantièmes als bedrijfskosten
worden beschouwd, kunnen zij in fiseaal opzicht verlies
doen ontstaan. Zulk een verlies heeft invloed op de overgangsreserve
via art. 16, lid 2. ITet gaat niet aan. de tantièmes dan
nogmaals in aanmerking te nemen bij het onderzoeken, of de
(herleide) overgangsreserve wellicht ten deele is uitgedeeld.
Belasting wordt derhalve onder het Besluit Vennootschapsbelasting
uitsluitend geheven van uitdeelingen, welke niet tot
de bedrijfskosten (art. 13) behooren.
(4) Een vierde verschil met de oude regeling is, dat thans
uitdrukkelijk is vastgelegd, dat de (herleide) overgangsreserve
slechts geacht wordt aangetast te worden door eenige uitdeeling,
voor zoover deze uitdeeling het zuiver vermogen doet
dalen beneden gestort, kapitaal plus herleide overgangsreserve,
naar den stand bij het einde van het jaar. De regel, dat, afgezien
van het gestorte kapitaal, het belastbare deel van de
overgangsreserve het laatst aan de beurt van uitdeeling komt
(zooals zij het eerst aan de beurt van verliësverrekening komt),
is thans tot een wettelijken regel geworden.
(5) Ook de belasting over de uitdeeling uit de overgangsreserve
komt, evenals voorheen, op de overgangsreserve in
mindering. Doch over deze belasting wordt de belasting
volgens art. 20 niet geheven.
(6) Ook lid 4 van art. 20 is ontleend aan het Besluit Winstbelasting.
Een geleden verlies kan een uitdeeling uit de overgangsreserve
niet belastingvrij maken. Evenmin vermag een
vrijstelling volgens de artt. 9—12 dit te doen.

44
HOOFDSTUK IV.
De overgang van de winstbelasting naar de vennootschapsbelasting
voor de binnenlandsche belastingplichtigen.
§ 31.
Tweeërlei overgangsregeling.
(1) De overgang van de winstbelasting naar de vennootschapsbelasting
is geregeld in art. 35 van het Besluit op de
Vennootschapsbelasting 1942 en in het Invoeringsbesluit Vennootschapsbelasting
1942, artikelen 1—3, 6—14 en 17—20.
(2) Het laatste jaar, waarover de winstbelasting geheven
wordt, is dat, waartoe de 31ste December 1940 behoort; het
eerste jaar, waarover de vennootschapsbelasting geheven wordt,
is het jaar, waartoe de 1ste Januari 1941 behoort. Deze jaren
volgen op elkander, indien met 31 December 1940 een boekjaar
geëindigd is. Is er echter een boekjaar 1940/1941, dan
valt het laatste jaar. w aarover de winstbelasting geheven wordt,
samen met het eerste, waarover de vennootschapsbelasting
wordt geheven. Aangezien het niet in de bedoeling ligt, winstbelasting
en vennootschapsbelasting te doen eumuleeren, treft
art. 35, lid 3, van het Besluit Vennootschapsbelasting een
regeling, welke cumulatie voorkomt. Het bedrag, waarop het
tarief wordt toegepast, wordt voor het boekjaar 1940/1941 berekend
volgens de bepalingen betreffende de winstbelasting.
Vallen van het boekjaar 1940/1941 drie maanden in 1940 en
negen in 1941, dan wordt het bedrag van de winstbelasting
gereduceerd tot op 3/12 en dat van de vennootschapsbelasting
tot op 9/12. Voor de lichamen met een „gebroken boekjaar"
begint dus het tarief van de vennootschapsbelasting te werken
met ingang van 1 Januari 1941; de overige bepalingen van het
Besluit Vennootschapsbelasting treden echter eerst met den
aanvang van het boekjaar 1941/1942 in werking.
(3) Is ten aanzien van een vennootschap het Liquidatiebesluit
van toepassing, dan maakt art. 35, lid 5, een uitzondering
op het vorenstaande; ten aanzien van zulk een vennootschap
wordt de winstbelasting niet door de vennootschapsbelasting
vervangen.
§ 22.
Het in aanmerking nemen en het waardeeren van
activa en passiva.
(1) Met betrekking tot wat men „het opmaken van de
fiscale balans" zou kunnen noemen, laat het Besluit Winst-

45
belasting den belastingplichtigen meer vrijheid in de keuze van
(een permanent te volgen) stelsel, dan het Besluit Vennootschapsbelasting.
Maar al moge de begrenzing van het toelaatbare
bij de winstbelasting ruimer getrokken zijn dan voor de
vennootschapsbelasting, toch zal het veelvuldig voorkomen,
dat het voor de winstbelasting aanvaarde stelsel geheel en al
valt binnen de grenzen welke voor de vennootschapsbelasting
gelden. In dit geval, zoo bepaalt art. 1, lid 1, eerste zin, van
het Invoeringsbesluit (hierna aan te duiden als: Ivb.), is de
belastingplichtige ook voor de heffing van de vennootschapsbelasting
aan dat stelsel gebonden.
(2) Op dezen regel bestaan echter twee uitzonderingen. In
de eerste plaats is er één punt, ten aanzien waarvan de belastingplichtige
bevoegd, doch niet verplicht is, verandering te
brengen in een stelsel, dat ook voor de vennootschapsbelasting
zou kunnen worden gevolgd. Blijkens iid 2 van art. ,'! Ivb. kan
deze verandering slechts intreden bij het opstellen van het
zuiver vermogen aan het einde van het laatste ,.winstbelastingjaar
. Het gaat hier in hoofdzaak orn tantièmes, en wel over
het jaar, waarop de fiscale balans betrekking heeft. Voor de
winstbelasting konden deze weliswaar onder de aftrekbare passiva
worden opgenomen, doch dit had geen invloed op de winst:
de reeds als schuld beschouwde en afgetrokken tantièmes werden
immers weer in aanmerking genomen onder de onttrekkingen,
anders dan voor bedrijfsdoeleinden. Dit laatste nu
geschiedt voor de vennootschapsbelasting niet, Mede in verband
met dé beperkte verliescompensatie is het juister, de aan
tantibmegerechtigdem toegekende tantièmes, nu zij bedrijfslasten
worden, te beschouwen als last van het jaar, waarover
zij worden toegekend en niet als last van bet jaar hunner
vaststelling. Ook voor de vermogensbelasting II is dat van
belang, omdat bij de berekening van het zuiver vermogen de
fiscale balans van de vennootschapsbelasting tot uitgangspunt
wordt genomen.
(3) Het vorenstaande is o.m. ook van belang voor een
gedeelte van de omzetdividenden van coöperaties (art. 13,
onderlid 4, Besluit Vennootschapsbelasting).
(4) Wat er geschiedt met het verlies, ontstaan door de toepassing
van art. 3, lid 1, is geregeld in art. 3, lid 2. Hierover
zal nog hierna worden gehandeld.

46
(5) In de gevallen, waarin de belastingplichtige aan zijn
voor de winstbelasting geldende stelsel van vermogensberekening
gebonden blijft, bestaat ook nog de mogelijkheid, dat de belastingplichtige
invloed kan oefenen op de toekomstige werking van
dat stelsel. Dit is de tweede uitzondering, bedoeld in de tweede
alinea van deze paragraaf. Men vindt deze mogelijkheid in art.
1, lid 1, tweeden zin, Ivb. Deze bepaling betreft de waardeering
van aandeelen en winstbewijzen. Zijn deze gewaardeerd volgens
een stelsel, waarbij de aanschaffingsprijs een rol speelt, dan
mag de belastingplichtige desgcwenscht voortaan de fiscale
boekwaarde, die niet de aanschaffingsprijs is, beschouwen als
aanschaffingsprijs. Dit heeft slechts belang, indien in het stelsel
de aanschaffingsprijs niet den eenigen, doch slechts één der
waardeeringsmaatstaven vormt, hetgeen, practisch gesproken,
zeggen wil: indien een stelsel is gekozen, waarbij de aanschaffingsprijs
als maximumwaarde geldt. Staat dan een aandeel of
een winstbewijs beneden aanschaffingsprijs gewaardeerd bij het
einde van 1940 (of 1940/1941), dan behoeft de belastingplichtige
latere waardestijgingen tot aan de werkelijke aanschaffingswaarde
niet tot uitdrukking te brengen (verg. art. 10 Besluit
Inkomstenbelasting), nu een fictieve aanschaffingsprijs voor
den werkelijken in de plaats is getreden.
§ 23.
Het in aanmerking nemen en liet waardecren van
activa en passiva (vervolg).
(1) Voldoet het stelsel van vermogensberekening, dat voor
de winstbelasting is gevolgd, niet aan de eischen, welke voor de
vennootschapsbelasting worden gesteld, dan laten zich twee gevallen
onderscheiden:
«. het stelsel leidt bij het einde van 1940 (of 1940/1941) tot
een op zichzelf ook voor de vennootschapsbelasting aanvaardbare
uitkomst, d.i. niet lager dan aanschaffingswaarde of lagere
bedrijfswaarde;
b. het stelsel leidt bij het einde van dat boekjaar to'.
een uitkomst, welke voor de vennootschapsbelasting niet kan
worden aanvaard.
(2) Het geval a is in het Ivb. niet behandeld; het zal worden
besproken na het geval b. Wat het geval b betreft, heelt
het Ivb. aangenomen, dat de voor de vennootschapsbelasting
niet aanvaardbare uitkomst, wat de activa betreft, steeds een

47
te lage zal zijn. Is de uitkomst te laag, dan is de belastingplichtige
gehouden, een nieuw stelsel van waardeeren te kiezen,
dat voor de vennootschapsbelasting aanvaardbaar is. De belastingplichtige
kan kiezen: a. steeds aanschaffingsprijs (eventueel
minus nader door hem te omschrijven afschrijvingen, met inachtneming
van art. 11 Besluit Inkomstenbelasting) of b. steeds
bedrijfswaarde; of c. steeds het laagste bedrag van a en b; hij
kan ook al. een stelsel kiezen, waarbij de laagste van de zooeven
genoemde waarden slechts de benedengrens vormt. In
verband met de vermogensbelasting zal het stelsel c wel de overhand
verkrijgen, tenzij met het oog op de verliescompensatie
a de voorkeur verdient.
(3) Intusschen legt art. 2, lid 1, of art. 1, lid 2, Ivb. den
belastingplichtige aan zekere banden bij de verplichte keuze van
een nieuw stelsel van waardeeren voor activa. Het staat den
belastingplichtige namelijk niet vrij, een stelsel te kiezen, dattot
een hoogere waardeering leidt, dan een ander geoorloofd
stelsel. M.a.w. de bij de herwaardeering te behalen boekwinst
moet zoo gering mogelijk blijven.
(4) Een dwingend voorgeschreven verandering van stelsel
doet zich eveneens voor, indien de belastingplichtige tot dusver
een reserve-assurantie-eigen-risico, dan wel een (andere) reserve
tot gelijkmatige verdeeling van kosten en lasten, als aftrekbaar
passivum heeft beschouwd (verg. art. 2, lid 3). Door het wegvallen
van de mogelijkheid een dergelijke reserve als aftrekbaar
passivum te beschouwen, maakt het zuivere vermogen een
sprong naar boven, evenals bij het herwaardeeren van te laag
gewaardeerde activa.
(5) De sprong naar boven, bedoeld in den tweeden zin van
de vorige alinea, behoort in beginsel als winst te worden
beschouwd, ongeacht of het actief hooger is geworden of het
aftrekbare passief lager. Het is slechts de vraag, of deze winst
reeds terstond, dan wel op den langen duur behoort te worden
belast. Voor zoover dit ,,reeds terstond" zou moeten geschieden
— met de in de vorige alinea behandelde passiva is dit niet het
geval —, rees de vraag, of deze winst zou moeten worden toegerekend
aan het laatste „winstbelastingjaar", dan wel aan het
daarop volgende jaar (voor de lichamen, welker boekjaar gelijk is
aan het kalenderjaar, is dit tevens het eerste „vennootschapsbelastingjaar").
Besloten is, het laatste als regel te stellen,
doch aan den belastingplichtige de bevoegdheid te geven, deze

48
winst (die dus uitsluitend „behaald" is op activa) terug te
schuiven naar het laatste winstbelastingjaar. Vooral voor lichamen,
voor welke dit laatste jaar verlies heeft gebracht, alsook
voor lichamen met een in belangrijke mate negatieve overgangsreserve
is dit van belang. Het zou, zoo werd vermeend, mede
van belang zijn voor lichamen, welke aandeelenpakketten
moeten herwaardeeren en wier vermogen dientengevolge een
sprong naar boven moet maliën, waarvan het bedrag, voorzoover
het onder art. 7, lid 2, Besluit Winstbelasting zou vallen, belastingvrij
zou blijven.
(6) Bij deze laatste overweging is uitgegaan van de gedachte,
dat- alle tot uitdrukking gebrachte vermeerderingen en verminderingen
van de waarde van aandeelen in andere ondernemingen
zouden moeten leiden tot het toepassen van art. 7 van het
Besluit op de Winstbelasting 1940 (verg. de resolutie van
14 November 1940, u°. 173, Beslissingen in Belastingzaken
n°. 7417), zoodat voor de winstbelasting de boekwaarde indifferent
is, behalve bij het vaststellen van de overgangsreserve, dus
bij het begin van de werking van de winstbelasting. Inmiddels
heeft de Hooge Baad op 17 -Tuni 1942 een arrest gewezen (aan
den belastingdienst medegedeeld hij aanschrijving van 20 Juli
1942. n°. 38), waarbij aan art. 7 een engere uitlegging is gegeven.
Teneinde voor het Ivb. tot een bevredigende toepassing
te geraken worden de inspecteurs bij deze, krachtens art. 34,
lid 1, onderlid 3, Besluit Vennootschapsbelasting gemachtigd,
de zienswijze, neergelegd in het arrest, niet te volgen, indien de
belastingplichtige schriftelijk verklaart, dat hij alle consequenties
aanvaardt van het aanmerken A an voordeden en verliezen
uit hoofde van aandeelenbezit als voordeden en verliezen uit
deelgerechtigdheid in den zin van voormeld art. 7. Het afleggen
van deze verklaring is de voorwaarde, gesteld voor het toepassen
van de „hardheidsclausule" op de zooeven aangeduide wijze.
(7) Indien van de bevoegdheid de winst uit herwaardeering
van activa (voorraden zoowel als andere) te brengen in het
laatste „winstbelastingjaar" geen gebruik wordt gemaakt (deze
bevoegdheid dient over de geheele lijn te worden uitgeoefend,
öf in het geheel niet), blijft de terstond te belasten herwaardeeringswinst
beperkt tot die op voorraden en wordt zij gevoegd bij
de winst van het jaar 1941 (of 1941/19-12). De woorden „gevoegd
bij" doen uitkomen, dat zij er eigenlijk niet toe behoort.
Speciaal voor de ondernemingsbelasting is dit van belang.

49
(8) Op de terstond te belasten herwaardeeringswinst wordt
steeds in mindering gebracht — voor zoover dit mogelijk is —
het verlies, ontstaan door gebruikmaking van de bij art. 3, lid 1,
verleende bevoegdheid: verg. art. 3, lid 2.
§ 24.
Het in aanmerking nemen en het waardeeren van
activa en passiva (vervolg).
(1) Zooals in de tweede alinea van § 23 is opgemerkt, geeft
het Ivb. geen regelen voor het geval, dat voor de vennootschapsbelasting
het tot dusver (voor do winstbelasting) gevolgde
stelsel niet aanvaardbaar is, doch dat het bij het einde van
1940 (of 1940/1941) leidt tot een wel aanvaardbare uitkomst.
De belastingplichtige is dan niet verplicht geheel en al van
stelsel te veranderen; hij kan het stelsel blijven volgen, zoolang
het niet leidt tot een uitkomst, welke voor de vennootschapsbelasting
niet aanvaardbaar is. Met andere woorden: het geldende
stelsel blijft gehandhaafd (dit ligt ook geheel in de lijn van art. 1
Ivb.), doch in geamendeerden vorm. Als element wordt in het
stelsel opgenomen, dat de fiscale boekwaarde nimmer lager zal
mogen zijn, dan de artt. 10 en 11 Besluit Inkomstenbelasting
toelaten. Er is bij deze voortzetting in geamendeerden vorm
van het oude stelsel geen sprake van een sprong in de grootte
van het zuiver vermogen en dus ook niet van de complicaties,
welke uit zulk een sprong voortkomen. Op te merken valt nog!
dat het in deze alinea besprokene zoowel voor passiva als voor
activa geldt.
(2) Mocht het bestendigen in gewijzigden vorm voor den
belastingplichtige te ingewikkeld worden, dan wel onbillijk
werken, dan kunnen de inspecteurs, daartoe bij deze gemachtigd
krachtens art. 34, lid 1, onderlid 3, Besluit Vennootschapsbelasting,
verandering van stelsel toelaten, onder door hen te
stellen voorwaarden. Bij twijfel nopens de vraag, of stelselverandering
moet worden toegestaan, dan wel bij twijfel omtrent
de te stellen voorwaarden, onderwerpen de inspecteurs
de zaak echter aan het oordeel van het Departement. Zij doen
dit ook, indien het over aanzienlijke bedragen gaat.
(3) Leidt de in de vorige alinea bedoelde verandering van
stelsel tot een sprong in het zuiver vermogen, dan kan de belastingplichtige
verzoeken, dat deze sprong beschouwd wordt
als winst van het laatste „winstbelastingjaar". Wordt dit niet

50
toegestaan, dan zullen de artt. 2 en 3 Ivb. in deze gevallen
overeenkomstige toepassing vinden. In deze „spronggevallen"
dient de zaak steeds aan het oordeel van het Departement te
worden onderworpen. De inspecteurs te Amsterdam,
Rotterdam, 1ste afd., en 's-Gravenhage, 1ste afd., kunnen dit
laatste desgewenscht ondershands doen; zij kunnen daartoe
het Hoofd der Afdeeling Directe Belastingen verzoeken,
een hoofdambtenaar aan te wijzen, die deze zaken ten Departemente
of ter inspectie met hen bespreekt, dan wel de zaken
op informeele wijze schriftelijk afdoet.
§ 25.
Fictieve aanschaffingsprijs voor aandeden en winstbewijzen.
(1) Zooals uit de vorenstaande paragrafen is gebleken kan.
naar de letter van het Ivb., de belastingplichtige, die aandeelen
of winstbewijzen bezit, slechts in één geval de boekwaarde aan
het begin van 1941 (eventueel 1941/1942) beschouwen als aanschaffingsprijs,
indien zij niet met den aanschaffingsprijs samenvalt.
Het is het geval, waarin het stelsel van waardeeren
ongewijzigd bestendigd blijft en dientengevolge van een sprong
in de waarde geen sprake is.
(2) Een redelijke uitlegging van het Ivb. brengt intusschen
mede. dat in alle gevallen, waarin van een waardesprong geen
sprake is, de belastingplichtige het recht heeft te vorderen, dat
de beginboekwaarde voor de vennootschapsbelasting voortaan
als kostprijs zal gelden. Het als kostprijs aanmerken van een
beginboekwaarde (voor de vennootschapsbelasting), welke in
een waardesprong naar boven of naar beneden is verkregen
(verg. § 24, derde alinea), kan slechts plaats vinden, nadat de
Secretaris-Generaal een beschikking heeft genomen, waarbij de
fictieve kostprijs wordt toegestaan krachtens art. 34, lid 1,
onderlid 3, Besluit Vennootschapsbelasting.
§ 26.
Het berekenen van de herleide overgangsreserve.
(1) Datgene, wat in art. 16, lid 2, en in art. 20 Besluit
Vennootschapsbelasting genoemd wordt de herleide overgangsreserve
(hierna af te korten als H.O.R.), laat zich, volgens
Hoofdstuk II Ivb., splitsen in:
a. een gedeelte, dat afhankelijk is van de wijze waarop, bij
den overgang van de dividend- én tantièmebelasting naar de

51
winstbelasting, het zuiver vermogen is bepaald (het oude gedeelte
van de H.O.R.);
b. een gedeelte, dat afhankelijk is van de wijze waarop, bij
den overgang van de winstbelasting naar de vennootschapsbelasting,
het zuiver vermogen is bepaald (het nieuwe gedeelte
van de H.O.E,).
(2) Uit de vorige paragrafen bleek reeds, dat, zoo gebruik
wordt gemaakt van de bevoegdheid, gegeven bij art. 1, lid 2,
Ivb., een gedeelte van de overgangswinst terstond wordt belast
met winstbelasting; het nieuwe gedeelte van de H.O.E. kan
dit gedeelte van de overgangswinst niet omvatten. Uit de vorige
paragrafen bleek tevens, dat het nieuwe gedeelte van de H.O.E.
evenmin omvat de terstond met vennootschapsbelasting te belasten
waardesprong in de voorraden (art. 2, lid 2, eerste zin,
Ivb.). Het nieuwe gedeelte van de H.O.B. omvat dus wel:
n. den waardesprong naar boven in de niet-voorraden (art. 2,
lid 2, laatste zin, Ivb.);
d. het niet langer aftrekbare passief (art. 2, lid 3, Ivb.);
c. (als negatief bestanddeel:) het bedrag van het nieuw
aftrekbare passief, bedoeld bij art. 3, lid 1, voor zoover het niet
wordt gecompenseerd met een terstond te belasten waardesprong
in de voorraden (art. 3, lid 2, Ivb.).
§ 27.
Het berekenen van het oude gedeelte der herleide
overgangsreserve.
(1) Wat het oude deel van de H.O.R. betreft, wordt in de
eerste plaats nagegaan, hoeveel daarvan nog over is bij het
einde van de heffing van de winstbelasting (art. 6 Ivb.).
(2) Vervolgens wordt uit deze „resteerende overgangsreserve",
die zoowel positief als negatief kan zijn, het gedeelte
van Nederlandsch-Indischen of anderen niet-binnenlandschen
oorsprong voor 2/3 geëlimineerd (art, 8). Hetgeen dan overblijft
wordt ten volle aan de Nederlandsche verliescompensatie, of, bij
uitgedeeld worden, aan de Nederlandsche belastingheffing ('art,
20 Besluit Vennootschapsbelasting) ouderworpen. Art. 9 Ivb.
noemt dit overblijvende de „binnenlandsche resteerende overgangsreserve".
Deze omvat dus eventueel een gedeelte van
niet-binnenlandschen oorsprong.

52
(3) Deze binnenlandsche resteerende overgangsreserve, die
zoovel positief als negatief kan zijn (de toepassing van art. 8
Ivb. kan zelfs een positieve resteerende overgangsreserve doen
veranderen in een negatieve binnenlandsche resteerende overean.'sreserve,
en omgekeerd een negatief in een positief bedrag
doen verkeeren) wordt ten slotte volgens art. 9 Ivb. vermenigvuldigd
met 3/5.
(4) Art. 8 beoogt te breken met het stelsel van art. 41, lid 3,
Besluit Winstbelasting, volgens hetwelk bij elke uitdeeling uit
de overgangsreserve de uitkeering voor 2/3 wordt vrijgesteld
volgens recente gegevens. Dit is technisch gemakkelijker uitvoerbaar
dan het principieel juistere stelsel van art. 8 Ivb., doch
het geeft aanleiding tot een blijvende complicatie in de wetgeving
en bovendien tot stagnatie in de belastingheffing, nu de
overzeesche verbindingen verbroken zijn. Dank zij art, 8 kan
nu ten minste een moeilijke kwestie ook thans reeds definitief
tot oplossing gebracht worden. Art, 8 heeft ten slotte het m
éénmaal oplossen van een groote moeilijkheid verkozen boven
een telkens opnieuw oplossen van een kleinere. Wat naar oorsprong
gesplitst moet worden, is de oorspronkelijke overgangsreserve.
Is hiervoor de verhouding vastgesteld, waarm zij binnenlandsche
winst bevat, dan dient in dezelfde verhouding de
resteerende overgangsreserve te worden gesplitst. De m de resteerende
overgangsreserve begrepen winst van binnenlandschen
oorsprong dient vervolgens te worden verhoogd met 1/3 van het
overige deel der resteerende overgangsreserve.
(5) De splitsing naar den oorsprong moet in beginsel geschieden
zonder rekening te houden met winsten, na de invoering
van de winstbelasting behaald. Aangezien de splitsing toch
niet anders dan bij benadering kan geschieden, is in art. 8 Ivb.
gezegd, dat desnoods ook rekening gehouden kan worden met
hetgeen voor de toepassing van het Besluit Winstbelasting onherroepelijk
is komen vast te staan. Voorschriften voor de splitsing
van de overgangsreserve bevat art. 8 overigens niet. Zulk
een splitsing is alleen mogelijk, indien men van geval tot geval
naar redelijkheid te werk gaat. Het is de bedoeling, dat de
inspecteurs hierbij soepelheid betrachten, voor zoover de belastingplichtigen
eveneens tot een soepel overleg bereid blijken.
Ingevallen van groot belang kan de inspecteur de zaak, bij
twijfel, aan het Departement inzenden met een voorstel, haar
voor te leggen aan de Commissie-Bruins.

53
(6) De vermenigvuldiging met 3/5 is in het Ivb. zelf summier
gemotiveerd. In verband met het opklimmende tarief van
art. 27 Besluit Vennootschapsbelasting moest uiteraard een vermenigvuldigingsfactor
gekozen worden, die betrekkelijk willekeurig
was. De keuze is echter zoodanig geschied, dat zoowel
ongewenschte bevoordeeling als ongewenschte benadeeling van
belastingplichtigen zooveel mogelijk wordt voorkomen.
§ 28.
Het berekenen van liet nievice gedeelte der hcrli ide
overgangsreserve.
(1) Het in § 26, alinea 2, omschreven bedrag dat het
nieuwe gedeelte der H.O.B. omvat wordt, zoo de belastingplichtige
een niet-binnenlandsch bedrijfsgedeelte heeft, nog verminderd
volgens art. 10, lid 2, Ivb., behalve in het geval van
art. 10, lid 3, Ivb. Buiten beschouwing komt dan 2/3 van den
waardesprong in de activa welke geen voorraden zijn: deze stille
reserve wordt, eenvoudshalve, geacht, geheel betrekking te
hebben op het tijdvak, waarin de winstbelasting nog niet werd
geheven. De breuk van 2/3 is ontleend aan de artt. 27 en 28
der Wet op de Dividend- en Tantièmebelasting 1917. De in
§ 26, alinea 2, onder /) en c omschreven bedragen blijven voor
9/10 buiten aanmerking. Hierbij is ruwweg aangenomen, dat
de desbetreffende posten betrekking hebben op het tijdvak,
waarover de winstbelasting werd geheven (verg., wat de 9/10
betreft, art. 7, lid 1, Besluit Winstbelasting).
(2) Een reductie, analoog aan die van art. 9 Ivb., wordt bij
het berekenen van het nieuwe gedeelte der H.O.E. niet toegepast.
Het bedrag aan winst, waar het hier over gaat, zou
toch te eeniger tijd als behaalde winst onder eenige belastingnaar
de winst vallen. Het is bij den overgang van de belasting
naar reden van de uitgedeelde winst op de belasting naar de
behaalde winst bewust gebracht in de sfeer van laatstgenoemde.
Zou hier een herleiding worden voorgeschreven, dan zou
het niet billijk zijn, den aandrang te weerstaan, die dan stellig
zon intreden, om het nieuwe stelsel van berekenen van het
zuiver vermogen te doen terugwerken tot het begintijdstip van
de winstbelasting. Dit nu zou tot ongewenschte complicaties
leiden. Alles, wat het Ivb. toestaat op het gebied van terugschuiven
van winst naar het tijdperk van de winstbelasting,
is neergelegd in art. 1, lid 2, Ivb. liet betrekking tot de weg-

54
vallende reserves voor assurantie eigen risico en voor (andere)
reserves tot gelijkmatige verdeeling van kosten en lasten kan
dit eenigszins hard schijnen. Doch men vergete niet, dat de
schaden, kosten en lasten, welke onder de winstbelasting ten
laste van zulk een aftrekbare reserve zouden zijn gebracht, in
het vervolg, voor zoover zij niet de winst verkleinen, doch een
verlies doen ontstaan of vergrooten, als verliesposten ten volle
in aftrek worden gebracht op de herleide overgangsreserve.
§ 29.
Negatieve herleide overgangsreserve.
(1) Blijkens art. 11, lid 1, kan een negatieve herleide overgangsreserve
met de winst van de beide eerste „vennootschapsbelastingjaren"
worden gecompenseerd. Deze regeling zou
echter te ver gaan, voor zoover reeds het oude gedeelte van de
H.O.B. negatief was. Voor dit gedeelte immers is nooit in
uitzicht gesteld, dat de verrekenbaarheid langer dan drie jaren
na het overgangstijdstip (begin van de winstbelasting) zou
duren (art. 40, lid 6, Besluit Winstbelasting). Vandaar dat
art. 11, lid 2, Ivb. de compensatie van dit gedeelte van de
negatieve herleide overgangsreserve beperkt tot het jaar 1941
(eventueel 1941/1942): dit is het laatste van de drie jaren,
waarin bij voortzetting van de winstbelasting de compensatie
zou kunnen zijn toegepast. Eigenlijk doet de redactie van art. 11
— en hetzelfde geldt voor art. 13, lid 1, Ivb. — er geen
recht aan wedervaren, dat over een jaar 1940/1941 zoowel
winstbelasting als vennootschapsbelasting geheven wordt (art. 35
Besluit Vennootschapsbelasting). Immers is eventueel 1940/
1941, en niet 1941/1942, het eerste jaar, waarover de vennootschapsbelasting
geneven wordt. Doch aangezien een letterlijke
toepassing van de artt. 11 en 13 hier tot een ongerijmdheid
zou leiden, zal men (uitsluitend in die artikelen) onder het
eerste jaar waarover de vennootschapsbelasting geheven wordt
moeten verstaan 1941/1942, indien het boekjaar niet met het
kalenderjaar samenvalt.
(2) Het vorenstaande moge met enkele voorbeelden worden
verduidelijkt:

55
Herleide over- Oud Nieuw ^ Twee jaar
gangsreserve gedeelte gedeelte v e r r e r ^ n i , a a r verrekenbaar
— 100 000 — 60 000 — 40 000 — 60 000 — 40 000
— 100 000 + 10 000 —110 000 — —100 000
— 100 000 —110 000 + 10 000 —100 000 —
§ 30.
Verrekening van verliezen uit de (boelc-)jaren 1939 en 1940
(eventueel 1939/1940 en 1940/1941).
Art. 13, eerste lid, Ivb., regelt de hierboven aangeduide
materie. Het zegt, dat de onder de werking van de winstbelasting
ontstane verliezen, voor zoover niet gecompenseerd met
de overgangsreserve of met de belastbare winst over het laatste
..winstbelastingjaar", nog verrekenbaar zijn. Deze verliezen
kunnen voortgekomen zijn uit het eerste, dan wel uit het tweede
winstbelastingjaar. In het eerste geval zijn zij uitsluitend
compensabel bij het heffen van de vennootschapsbelasting over
1941 (eventueel 1941/1942); in het tweede geval zijn zij ook
nog compensabel voor 1942 (onderscheidenlijk 1942/1943).
Voor de beteekenis, welke in art. 13 gehecht moet worden aan
' ,,eerste twee jaren waarover thans de vennootschapsbelasting
geheven wordt", zij verwezen naar § 29.
§ 31.
Aangifte, enz. ter zake van den overgang naar de
vennootschapsbelasting.
(1) De gegevens voor het berekenen van de H.O.E. worden
gevraagd in het aangiftebiljet A voor 1941, onderscheidenlijk
in het aangiftebiljet B voor 1941/1942.
(2) In den regel zal het aangiftebiljet A of het aangiftebiljet
B ook voldoende gegevens bevatten, om zoo noodig (art. 1,
lid 2, Ivb.) den aanslag in de winstbelasting over 1940, onderscheidenlijk
1940/1941, te regelen, dan wel dien aanslag door
een navorderingsaanslag (op te leggen zonder verhooging) aan
te vullen of hem ambtshalve te verminderen. Mocht dit niet

.r,
het geval zijn, clan zal de inspecteur een aangiftebiljet winstbelasting
uitreiken, met verzoek een verbeterde aangifte te
doen. Uiteraard is de belastingplichtige ook bevoegd, uit eigen
beweging een verbeterde aangifte voor de winstbelasting te
doen.
(3) Het bedrag van de H.O.E. wordt, zoo noodig na overleg
met den belastingplichtige, bij beschikking van den inspecteur
vastgesteld (art. 12, lid 1, Ivb.). Met betrekking tot het
inbrengen van bezwaren zij verwezen naar art. 12, leden 2
en 3. Rectificatie van het vastgestelde bedrag kan ook ambtshalve
geschieden, mits zich een nieuw feit aan den inspecteur
voordoet (art. 12. lid 4). Te dezen opzichte zij nog verwezen
naar § 23, laatste lid, van den Leidraad Winstbelasting.
§ 32.
Andere bepalingen betreffende den overgang van de
winstbelasting naar de vennootschapsbelasting.
(1) Art. 14 Ivb. Volgens art. 27 van het Besluit Winstbelasting
kan in bepaalde gevallen de belasting worden geheven
alsof twee belastingplichtigen één geheel vormden. Deze samensmcltingsbepaling
geldt, blijkens art. 32, onderlid 5, Besluit Vennootschapsbelasting,
mede voor laatstgenoemde belasting. De
samensmelting word! slechts ondersteld onder door den Secretaris-Generaal
voor elk bijzonder geval te stellen voorwaarden.
Bij nieuwe gevallen kunnen de voorwaarden van meet af aan
worden aangepast bij de eisehen van de vennootschapsbelasting.
De vraag, hoe het met de reeds bestaande samensmeltingen
gaat, wordt in hoofdlijn beantwoord door art. 14 Ivb. De reeds
voor de winstbelasting toegelaten samensmeltingen blijven gehandhaafd,
doch de voorwaarden kunnen (voor zooveel noodig
met terugwerkende kracht) ten deele worden herroepen, dan
wel geheel of ten deele door andere vervangen. Kunnen belanghebbenden
zich met de gewijzigde voorwaarden niet vereenigen,
dan neemt de fictieve samensmelting, eventueel eveneens met
terugwerkende kracht, een einde.
(2) Uiteraard kan de Secretaris-Generaal ook toestaan, dat
de fictieve samensmelting ophoudt, indien de voorwaarden ongewijzigd
zouden kunnen blijven.
(3) Art. 15 Ivb. Het in dit artikel vervatte overgangstarief
voor het eerste jaar der vennootschapsbelasting (1941 of 1940/

Ü7
1941) is gelijk aan het Duitsehe van de Körperschaftsteuer, in
hoofdsom en opcenten, voor 1941. De structuur van het tarief
zal worden toegelicht bij art. 27 Besluit Vennootschapsbelasting.
(4) Art. 17 Ivb. Dit artikel bevat eenerzijds een bepaling
van overgangsrecht, anderzijds een bepaling welke van belang
blijft, zoolang het Besluit op de Dividendbeperking 1941 blijft
gelden. De bepaling over het minimum van het belastbare bedrag,
welke in art. 19 Besluit Vennootschapsbelasting is vervat,
geldt niet met betrekking tot bonus-aandeelen en bijschrijvingen
op aandeelen, voor zoover deze zijn uitgereikt, onderscheidenlijk
hebben plaats gevonden, vóór 5 Mei 1942. Zij geldt evenmin
t.a.v. herkapitalisaties volgens het Besluit Dividendbeperking.
(5) Art. IS Ivb. Deze bepaling is practisch enkel van belang
voor de bosch-vennootschappen, welke ingevolge art. 5,
lid 1, onderlid 2, Besluit Vennootschapsbelasting zijn vrijgesteld
van deze belasting. Hun overgangsreserve wordt vrijgegeven.
(6) Art. 19 Ivb. Dit artikel bevat bepalingen van privaatrechtelijken
aard. Noch onder de werking van de dividend- en
tantièmebelasting, noch onder de werking van de winstbelasting,
heeft de wetgever zich ingelaten met de vraag, welken
invloed de belastingheffing moest hebben op de winstverdeeling.
Een uitzondering op deze gedragslijn vormde aanvankelijk een
bepaling in art. 11 van de Wet op de Dividend- en Tantièmebelasting
1917; deze bepaling is echter later geschrapt. Overigens
heeft de wetgever zich slechts bij wijziging in de belastingwetgeving
ingelaten met de winstverdeelingsvraag, door namelijk
te bepalen, in hoeverre de wijziging invloed moest hebben
op de winstverdeeling. De beide voorbeelden hiervan vindt men
in art. 40 Besluit Winstbelasting en in art. 3 van het in art. 19
Ivb. genoemde rijksopcentenbesluit.
(7) In art. 19 Ivb. is dezelfde weg bewandeld: de winstverdeeling
blijft in beginsel een zaak van de bevoegde vennootschapsorganen.
Slechts vergemakkelijkt de wetgever de mogelij
khcid, de winstverdeeling te wijzigen, ten einde onbillijkheden
voor zekere gerechtigden tot de overwinst te voorkomen (art. 19,
lid 1) of treft hij een maatregel, welke voorkomt, dat bepaalde
categorieën automatisch een profijt hebben van de nieuwe wijze'
van berekenen van de winst.
(8) Art. 19, lid 1, Ivb., verlengt, kort gezegd, de bevoegdheid
van de bestuurders om de grens van de overwinst te verleggen
naar beneden. Deze bevoegdheid, w 7
elke verleend is om

58
onoplosbare conflicten tusschen verschillende vennootschapsorganen
(bv. vergadering van preferente aandeelhouders en
vergadering van gewone aandeelhouders) te voorkomen, is
echter slechts verlengd tot en met 31 December 1942. Indien
dan van deze bevoegdheid nog geen gebruik is gemaakt, bestaat
er kennelijk geen behoefte aan.
(9) Art. 19, lid 2, is imperatief. Het kan slechts door
statutenwijziging ter zijde worden gesteld (lid 3). Lid 2 past,
wat de tantièmes betreft, bij het stelsel van winstverdeelen,
waarbij eerst de winst wordt verdeeld alsof er geen belasting
was, wordende daarna de belasting omgeslagen over allen, die
in de (fiscale) winst deelen. Aangezien de bestuurders en het
verdere personeel voortaan niet meer in de (fiscale) winst
deelen — hun tantièmes zijn voortaan immers bedrijfslast —
zouden deze categorieën profiteeren van den overgang van de
winstbelasting op de vennootschapsbelasting. Dit ware onbillijk.
(10) Het spreekt van zelf, dat de door art. 19, lid 2, voorgeschreven
korting invloed heeft op de grootte van de fiscale
winst, voor zooveel die korting de salarissen en tantièmes verkleint
en dus ook de bedrijfslasten kleiner maakt.
(11) Art. 20 Ivb. Deze bepaling zal worden besproken bij
het behandelen van den aangifteplicht. Intusschen kan reeds
thans worden opgemerkt, dat elke belastingplichtige geacht
moet worden uitstel van het doen van aangifte te hebben verkregen
tot vier weken nadat het eerste gedeelte van dezen
Leidraad is aangekondigd als verkrijgbaar bij de Algemeene
Landsdrukkerij (Eijksuitgeverij).
HOOFDSTUK V.
De overgang van de inkomstenbelasting naar de vennootschaps­
belasting voor de binnenlandsche nijvere stichtingen.
§ 33.
(1) Onder de Wet op de Inkomstenbelasting 1914 is slechts
één categorie van binnenlandsche lichamen belastingplichtig,
t.w. stichtingen die (hier te lande of elders, doch het laatste
kwam niet vóór) een bedrijf uitoefenen. Volgens art. 23 werd
intusschen niet belast de winst, welke uitsluitend voortsproot
uit, of verband hield met, het voorkomen of lenigen van
armoede of het nastreven van gelijksoortige, in hetzelfde artikel
opgesomde doeleinden. Verscheidene stichtingen, hoewel

:>!)
subjectief belastingplichtig, boden tengevolge van deze objec­
tieve vrijstelling den belastingheffer nochtans geen belasting-
object. Bij deze stichtingen is van een overgang van de inkom­
stenbelasting naar de vennootschapsbelasting eigenlijk geen
sprake. In deze paragraaf zal dan ook uitsluitend worden ge­
handeld over de weinige stichtingen, die niet alleen subjectief
belastingplichtig waren, doch ook een belastingobject hadden.
(2) Groote veranderingen in de wijze van winstberekenen
kunnen bij dezen overgang niet noodig zijn: de inkomstenbelas­
ting liet den belastingplichtige veel minder speelruimte in de
keuze van een stelsel van winstberekenen dan de winstbelas­
ting. Aangezien bedoelde stichtingen niet onderworpen geweest
zijn aan een belasting naar de uitgedeelde winst, doch uitslui­
tend naar de behaalde winst, is er ook geen sprake van een oud
gedeelte van een herleide overgangsreserve. De geheele over­
gangsregeling is dan ook veel eenvoudiger dan de in Hoofd­
stuk IV van dezen Leidraad behandelde.
(3) Men vindt de overgangsregeling in hoofdzaak in art. 36
Besluit Vennootschapsbelasting (eerste „vennootschapsbelas­
tingjaar" is dat. waartoe 1 Mei 1941 behoort; laatste boekjaar,
waarover de winst voor de inkomstenbelasting wordt berekend,
is het laatstelijk vóór 1 Mei 1940 geëindigde), in de artt. 4 en 5
Ivb. en in art. 13 Ivb. Art. 4, lid 1, bevat de binding, voor zoover
mogelijk, aan het tot dusver gevolgde stelsel van winstberekenen.
Zijn activa, van het standpunt der vennootschapsbelasting bezien,
te laag gewaardeerd bij het einde van het laatste „inkomsten­
belastingboekjaar", dan wordt eenvoudshalve aangenomen, dat
deze activa tegen die boekwaarde zijn aangeschaft of voortge­
bracht bij het einde van dat „inkomstenbelastingboekjaar"
(art. 4, lid 3). Voor eventueel wegvallende passiva is art. 2,
lid 3, Ivb. van overeenkomstige toepassing verklaard. In dit
geval kan een binnenlandsche stichting ook een H.O.B. heb­
ben, doch uitsluitend een positieve. Het boekjaar, waartoe
1 Mei 1941 behoort, wordt naar het verleden verlengd tot het
einde van het laatste „inkomstenbelastingboekjaar" (art. 4,
lid 2). De winst over dit gecombineerde boekjaar wordt echter
in den regel niet ten volle belast, want de winst over het
gecombineerde boekjaar wordt niet hooger gesteld dan het
grootste van de beide volgende bedragen: a) de winst over de
laatste 12 maanden; b) de winst over de eerste 12 maanden
(van het gecombineerde boekjaar). Dientengevolge heeft de rege-

60
linig veel weg van die, welke neergelegd is in art. 1 Invoeringsbesluit
Inkomstenbelasting 1041.
(4) Ook art. 3, eerste lid, Ivb. (opnemen als aftrekbaar
passief van winstaandeelen, die thans tevens bedrijfskosten zijn
geworden) is van overeenkomstige toepassing verklaard. Aangezien
bestuurs- en personeelstantièmes ook voor de inkomstenbelasting
aftrekbaar passief waren aan het einde van het jaar,
waarover zij werden toegekend, zal art. 5 van uiterst geringe
practische beteekenis zijn. De eventueele daling van het zuiver
vermogen als gevolg van verandering in het stelsel van passiveeren
komt voor 2/3 in mindering van de winst over het gecombineerde
boekjaar en voor 1/3 in mindering van de winst
over het volgende boekjaar (art. 5, lid 2).
(5) Volgens art. 13, lid 2, Ivb. is een nog onverrekend verlies
van het belastingjaar 1939/1940 compensabel met de winst
van het gecombineerde boekjaar. Een verlies van het belastingjaar
1940/1941 is compensabel met de winst van het gecombineerde
boekjaar of van het boekjaar, dat op het gecombineerde
boekjaar volgt.
(6) Het overgangstarief van art. 15 Ivb. geldt voor alle belastingplichtigen,
dus ook voor de hier behandelde stichtingen.
(7) Het met den overgang verband houdende aangiftebiljet
is voor deze belastingplichtigen, evenals voor de buitenlandsche
belastingplichtigen, die tot dusver onder de inkomstenbelasting
vielen, het aangiftebiljet C.
HOOFDSTUK VI.
Voorwerp der vermogensbelasting bij binnenlandsche lichamen.
§ 34.
(1) Xa hetgeen is betoogd in § 1, leden 3, 4 en 5, en in
§ 8, leden 1 en 4. van dezen Leidraad, zullen de artikelen 5
en 6 van het Besluit Vermogensbelasting en de hoofdregel,
vervat in art. 7 van dit besluit, v-einig nadere toelichting behoeven.
(2) Dat het zuivere (bedrijfs-)vermogen bij het begin van
het jaar belastingobject is — ook het zuiver vermogen bij het
einde van het jaar ware mogelijk geweest — vindt zijn verklaring
in het streven naar een regeling, overeenkomende met
die van de Wet op de Vermogensbelasting 1892.
(3) Artikel 5, lid 2, Besluit Vermogensbelasting correspondeert
met art. 8 Besluit Vennootschapsbelasting.

01
§ 35.
De correcties op de fiscale-tvinstbepalingsbalans.
(1) In art. 7, onderleden 1 tot en met 4, alsmede in de
artt. 8 en 9, zijn correcties voorgeschreven op het zuiver vermogen
volgens de fiscale-winsthepalingsbalans, teneinde te
komen tot het zuiver vermogen, dat aan de vermogensbelasting
II ten grondslag wordt gelegd.
(2) Correctie van de waarde van activa door verhooging
wordt voorgeschreven door art. 7, onderleden 1 en 2. Voor
de onroerende zaken wordt stuk voor stuk nagegaan, of de
boekwaarde, welke voor de vennootschapsbelasting in aanmerking
is genomen als boekwaarde bij het begin van het jaar,
ligt beneden de verkoopwaarde op hetzelfde tijdstip. Hierbij
kan een bij elkaar behoorend complex van onroerende goederen
— zooals een blok woon- en winkelhuizen, of een fabriek met
kantoren, pakhuizen en opslag-, los- en laadterreinen — als
één onroerend goed worden beschouwd. De verkoopwaarde op
een tijdstip, liggende vóór de afkondiging van de prijsvoorsehriften
met betrekking tot niet-landbouwgronden kan worden
bepaald, alsof die voorschriften reeds golden op het vroegere
tijdstip, waarnaar de schatting moet worden verricht. Bij de
toepassing van art. 7, onderlid 1, dienen de inspecteurs er
indachtig aan te zijn, dat het is opgenomen met de bedoeling
te voorkomen, dat belastingplichtigen, die bij den aanvang van
het jaar van heffing onroerende zaken van nagenoeg gelijke
waarde bezitten, voor sterk uiteenloopende waarden zullen
worden belast. Op geringe verschillen behoeft niet te worden
gelet. Hoofdzaak is, dat de eene bezitter van onroerend goed
niet aanmerkelijk gunstiger wordt behandeld dan de andere,
als gevolg van verschillen in het jaar van aankoop of stichting
van hun onroerende zaken, dan wel als gevolg van een verschil
in voor de vennootschapsbelasting geldend stelsel van waardeeren.
Dit streven naar gelijkheid uit een oogpunt van verkoopwaarde
is intusschen, mede uit een oogpunt van eenvoud
in de toepassing der wettelijke bepalingen, niet tot in de uiterste
consequentie in het besluit neergelegd: is de boekwaarde volgens
de fiscale-winstbepalingsbalans hoogcr dan de verkoopwaarde,
dan wordt op de verkoopwaarde niet gelet. Een zoodanig
waardeeringsversehil kan al dan niet het gevolg zijn van bet
feit, dat de bedrijfswaarde de verkoopwaarde te boven gaat. In
het eerste geval is het niet onrechtvaardig, met de bedrijfs-

&2
waarde rekening te houden zoolang de belastingplichtige zelf
door zijn waardeering erkent dat de bedrijfswaarde boven de
verkoopwaarde ligt; in het tweede geval is het gewenscht, aan
de overwaardeering in de fiscale-winstbepalingsbalans een
zekere rem aan te leggen.
(3) Hetzelfde beginsel als met betrekking tot onroerende
zaken geldt met betrekking tot effecten portefeuilles (art. 7,
onderlid 2). Hierbij is de geheele effectenportefeuille als één
geheel beschouwd, zulks ten deele om het aantal correcties te
beperken (werkbesparing), maar grootendeels omdat, vooral bij
lichamen, de keuze van het stelsel van waardeeren voor de
vennootschapsbelasting meermalen wordt beheerscht door het
feit, dat de bestanddeelen van de portefeuille eenheden vormen,
die elkander aanvullen, zoowel wat de rendementen als de
risico's betreft. Met betrekking tot de effectenportefeuille wordt
echter niet de waarde voor de fiscale-winstbepalingsbalans
vergeleken met de verkoopwaarde, doch niet de waarde (van
de portefeuille) volgens art. 7, 1°, onder G, der Wet op de
Vermogensbelasting 1892. Komen alle bestanddeelen van 'le
portefeuille voor op de in deze letter C bedoelde successieprijs-
courant, dan kan de waarde, welke de portefeuille als geheel
heeft, door optelling van de koerswaarden der afzonderlijke
fondsen worden bepaald. De optelmethodc kan ook te baat
worden genomen, indien de portefeuille slechts een klein be­
standdeel aan niet in die prijscourant voorkomende stukken
telt; laatstbedoelde stukken dienen dan te worden geschat op
de wijze, welke gewoonlijk voor de vermogensbelasting wordt
toegepast, liet vorenstaande doet niet te kort aan het beginsel,
dat de portefeuille als een eenheid moet worden geschat. In alle
gevallen echter, waarin een noemenswaardig gedeelte van de
portefeuille bestaal uit fondsen, die niet in de laatstelijk op­
gemaakte successieprijscourant voorkomen, dient de portefeuille
al* (jvhccl geschat te worden .,naar de laatst bekende gegevens",
d.w.y. op de waarde, welke de belastingplichtige, zijn om­
standigheden in aanmerking genomen, voor de gezamenlijke
effecten zou overhebben, indien hij ze niet bezat. Bij deze
schatting behoeven de bestanddeelen van de portefeuille, welke
volgens art. 8, lid 1, Besluit Vermogensbelasting buiten beschou­
wing blijven, niet in aanmerking te worden genomen.
(4) Het ligt in de bedoeling, dat de inspecteurs zich bij het
schatten van de effectenportefeuilles vooral niet in kleinigheden
verliezen.

(13
(5) Art. 7, onderlid 3, is van belang, voor zoover de belastingplichtige
voor de vennootschapsbelasting de tantièmes van
tantièmegerechtigden, de dividenden op inkomst-obligaties (voor
zoover deze laatste niet aan aandeelhouders als zoodanig zijn
uitgereikt), en soortgelijke variabele bedrijfslasten niet brengt
ten laste van het jaar waarop zij betrekking hebben, doch ten
laste van het jaar van vaststelling. Dikwijls zal dit niet voorkomen,
dank zij de bepaling van art. 3 Ivb., hetwelk bevordert,
dat zulke variabele lasten ook voor de vennootschapsbelasting
worden gebracht ten laste van het jaar, waarover zij loopen.
(6) Art. 7, onderlid 4, is niet van belang voor de betrekkelijk
kleine groep van belastingplichtigen, welke niet onder art. 5,
lid 2, valt. Staat het bedrag van een belastingschuld, bv. over
1940, op 1 Januari 1941 nog niet vast, dan zal het bedrag zoo
goed mogelijk moeten worden geschat.
(7) Bij art. 7, onderlid 4, sluit aan art. 1 der Tweede
Aanvullingsbeschikking Vermogensbelasting 1942. Aangenomen
is daai-, dat de ondernemingsbelasting in haar geheel verschuldigd
wordt, zoodra bet belastingjaar, waarvoor de ondernemingsbelasting
wordt geheven, aanvangt. Ondanks art. 28 van het
Besluit Ondernemingsbelasting wordt de belasting geacht, niet
eerder dan bij den aanvang van haar belastingjaar verschuldigd
te zijn: ondanks het feit, dat zij eigenlijk voor het geheele
komende belastingjaar wordt geheven, wordt zij evenmin geacht,
althans ten deele later verschuldigd te worden.
(8) In de gevallen, waarin de in het afgeloopen (boek-)jaar
genoten dividenden buiten beschouwing blijven bij de heffing
van de vennootschapsbelasting, blijven de aandeelen zelve
buiten beschouwing voor de vermogensbelasting (art. 8, lid 1).
De vrijstelling geldt uiteraard ook, indien in het vorige jaar
geen dividend is genoten. Het bedrag van de vrijstelling wordt
verkleind met dat der schulden, welke met het aandeelenbezit
in verband staan (art. 8, lid 2). Deze bepaling loopt min of
meer parallel met die van art. 15 van het Besluit Vennootschapsbelasting.
(9) Op gelijke wijze loopt art. 9, onderlid 1, parallel met
ait. 13, onderlid 2, letter b, Besluit Vennootschapsbelasting.
(10) In afwijking van art. 14, onderlid 6, Besluit Vennootschapsbelasting,
dat de vaste renten op de verplichte inleggelden
eener coöperatie niet als renten van schulden aanmerkt, be-

64
schouwt art. 9, onderlid 2, Besluit "Vermogensbelasting deze
verplichte inleggelden zelve wel als schulden der coöperatie.
HOOFDSTUK VII.
De invoering der vermogensbelasting ten aanzien van
binnenlandsche lichamen.
§ 36.
(1) De wijze, waarop de vermogensbelasting II t.a.v. de
binnenlandsche belastingplichtigen een aanvang neemt, is geregeld
in art. 23, leden 1 en 5, en in art. 24 Besluit Vermogensbelasting.
(2) De eerste datum, waarop het vermogen wordt opgenomen,
is normaal 1 Januari 1941. Is er een boekjaar 1940/
1941, dan is de eerste peildatum het begin van dit boekjaar;
de belasting wordt dan echter, indien van de 12 maanden van
dat boekjaar bv. 3 maanden in 1940 vallen, met 3/12 verminderd.
(3) Art. 24 voorziet de mogelijkheid, dat op den eersten
peildatum, vallende vóór 1 Januari 1941, het zuiver bedrijfsvermogen
voor de heffing der vennootschapsbelasting nog niet
bepaald wordt volgens de regelen, welke op den duur gevolgd
zullen worden. Deze mogelijkheid bestaat in het geval van
art. 35, lid 3, Besluit Vennootschapsbelasting: het eerste „vennootschapsbelastingjaar"
is dan tevens het laatste „winstbelastingjaar"
en het zuivere vermogen, voor de winstberekening
bij den aanvang van dat jaar bepaald, is dan nog vastgesteld
met inachtneming van de voor de winstbelasting aangenomen
grondslagen. Voor de vennootschapsbelasting kan met dit zuiver
vermogen veelal geen genoegen worden genomen: er moet dan
een afzonderlijke vermogensopstelling voor de vermogensbelasting
worden gemaakt. Gaat dit te bezwaarlijk, dan helpt
art. 24, lid 2, met een fictie.
(4) Niet geheven wordt de vermogensbelasting, evenmin
als de vennootschapsbelasting, van naamlooze vennootschappen
ten aanzien van welke het Liquidatiebesluit toepassing vindt
(art. 23, lid 5). Bovendien bevat dit lid nog een vrijstelling
voor de vele niet-commercieele vereenigingen en stichtingen en
voor de betrekkelijk weinige andere belastingplichtigen, welke
in den loop van het kalenderjaar 1941 bij publiekrechtelijk besluit
of bij vonnis zijn ontbonden.