Bekijk het PDF bestand.

MODERNE APHORISMEN
UIT DE INTERNE KLINIEK
1)O0R
A. F. SOER

MODERNE APHORISMEN
LIIT DE INTERNE KLINIEK

MODERNE APHORISMEN
LiIT DE INTERNE KLINIEK
DOOR A. F. SOER, ARTS TE ROTTERDAM
GESCHREVEN VOOR DEN
PRACTISEERENDEN GENEESHEER
MET EEN VOORWOORD VAN PROF. DR. P. K. PEL
DE DAGELIJKS VOORKOMENDE
BELANGRIJKE ZIEKTEN
EERSTE BUNDEL
TWEEDE HERZIENE EN VEEL
VERMEERDERDE DRUK
ROTTERDAM 1VICMXXVI
W. L. & J. BRUSSE'S UITGEVERSrMAATSCHAPPIJ

Misschien is niets geheel waar, en zelfs dat niet
Eduard Douwes Dekker

VOORWOORD
De auteur van dit merkwaardige boek heeft prijs gesteld op
een kort inleidend woord van mijne hand. Ik heb aan dit verzoek
gaarne voldaan, omdat ik den schrijver gedurende den tijd, dat hij
aan mijne kliniek werkzaam was, heb leeren kennen als iemand
met een nuchteren kijk op de dingen en met een zelfstandig kritisch
oordeel, die niet pleegt mee te zingen in het koor der meerderheid;
doch het was vooral de gezonde kritische zin, bij vele artsen slechts
matig ontwikkeld, die mij aantrok.
De schrijver heeft zichzelf geen gemakkelijke taak opgelegd.
Reeds de herinnering, dat de beroemdste aller geneeskundigen zijn
voorganger was, schijnt mij voor dezen modernen Hippocrates wel
een weinig benauwend.
En bij de polymorphie der interne kliniek, met haar duizendvoudige
variaties en fluctuaties, waarbij alleen het inconstante
constant is, is het immers nauwelijks mogelijk ons kennen en kunnen
in korte apodictische zinnen als z.g. aphorismen saam te vatten.
Het lijdt dan ook geen twij fel of vele ter neer geschreven stellingen
zullen tot rechtmatige kritiek uitlokken, doch dit hindert niet, indien
de schrijver er maar op mag rekenen, dat zijn werk met ruimen
blik en niet vanuit een kleinzielig standpunt zal worden beoordeeld
en bezien.
Stellig zullen vele aphorismen den aandachtigen lezer bij zijne
overwegingen aan het ziekbed tot nut en leering kunnen strekken
en als een „memento cogitare" tot denken, tot kritiek en tot omzichtigheid
in het oordeel aansporen. Dit succes wensch ik den
schrijver van harte toe.
Amsterdam, November 1916 P. K. PEL
6

VOORBERICHT
In de verwachting, dat de Nederlandsche arts een geschift en
gecondenseerd extract uit het algemeen en minder algemeen bekende
omtrent de dagelijks voorkomende belangrijke ziektegevallen wellicht
op prijs zou stellen, heeft dit werk het licht gezien.
Aanteekeningen uit literatuur en medische praktijk gedurende een
tiental jaren hebben de bouwstof geleverd.
Ik wil allerminst aanspraak maken op de verdienste van volledigheid
of originaliteit voor den vorm waarin het verschijnt;
sterker nog, ik ben overtuigd, dat menigeen verschillende, hem
bekende uitspraken als vanzelfsprekend beschouwt en er daartegenover
andere in zal missen.
Slechts hem, die dergelijk werk eenmaal zelf heeft ondernomen,
zal dit geen verwondering baren.Wanneer ik niettemin van meening
ben, toch in nuttigen zin werkzaam te zijn geweest, dan vindt dit
zijn oorzaak in mijne dagelijksche overtuiging, dat men aan het
ziekbed meer hinder van te weinig, dan van te veel feitenkennis
kan hebben.
Er zijn door mij vele vreemde woorden gebruikt. Ik vrees, dat
dit menigeen ergert. De overweging, dat een al te sterk nationaliteitsgevoel
bedenkelijk kan zijn, troost mij in dezen; bovendien zijn
de vreemde uitdrukkingen door mij gebezigd, omdat het dikwijls
onvermijdelijk was, wijl de gebruikte benamingen korter waren dan
de Nederlandsche vertalingen, en om kortheid was het mij te doen.
Verder vind ik uitdrukkingen als drekbal, zaadbal, pisleider en
zoovele andere, ofschoon erg Nederlandsch, buitengemeen onsmakelijk;
ik spreek dan nog niet van de vele mislukkingen, die de
Hollandsche vertalingen dikwijls opleveren.
Evenwel, geen woord meer hierover.
Mocht blijken, dat mijn arbeid door mijne collega's wordt gewaardeerd,
dan acht ik de door mij genomen moeite ruimschoots
beloond en niet tevergeefs aangewend.
Het boek is overigens niet om door te lezen, doch slechts om na
te slaan. Prof. Pel was zoo vriendelijk en welwillend, het van een
kort voorwoord te voorzien, waarvoor ik hem bij dezen recht hartelijk
dank zeg.
Rotterdam, November 1916 DE SCHRIJVER
7

BIJ DEN TWEEDEN DRUK
Mijn uitgever heeft mij weer uit mijn tent gehaald, waarin ik
mij zoo bedachtzaam had teruggetrokken.
'Wanneer men zelf pas heeft gezegd dat er te veel wordt
geschreven en men neemt dan toch de pen weer op, lijkt dit op niets.
Maar wanneer ik hoor dat de Eerste bundel Aphorismen is uitverkocht,
dat men er om blijft vragen, dan kan ik dit boek niet aan
zijn lot overlaten.
Om kort te gaan, ik heb gesnoeid, geschrapt en aangevuld. Ik
hoopte hiermede het zoo in het oogvallende graviditeitsverschijnsel
van bijkans eiken herdruk te ontgaan. Het is mij niet gelukt. Het
boek is een beetje dikker geworden, voor een groot deel door de
inlassching van het hoofdstuk Sprokkels.
Ik hoop zeer dat niemand zich geraakt, nog minder gekwetst
gevoelt. ik schreef een en ander omdat ik dit de waarheid meende.
Mij ontbreekt van huis uit „the gentle art of making enemies."
Rotterdam, Februari 1926 A. F. SOER
8

INHOUD
Voorwoord van Prof. Dr. P. K. Pel Bladz. 6
Voorbericht van den schrijver . Bladz. 7
Bij den tweeden druk . Bladz. 8
Angina Pectoris . . . Bladz. 11
Apoplexia sanguinea . Bladz. 20
Appendicitis . . . . Bladz. 26
Basedow (Morbus Basedowii) Bladz. 33
Carcinoma ventriculi Bladz. 42
Cholelithiasis .. Bladz. 50
Diabetes mellitus Bladz. 61
Diphtheria. Bladz. 78
Endocarditis . Bladz. 85
Hysterie . Bladz. 94
Ileus . . Bladz. 100
Lues .. . Bladz. 105
Meningitis tuberculosa . Bladz. 119
Myodegeneratio cordis . Bladz. 124
Nephritis en nierafwijkingen Bladz. 136
Nephrolithiasis . Bladz. 153
Peritonitis . Bladz. 158
Pleuritis. . . Bladz. 164
Pneumonia Bladz. 170
Polyarthritis rheumatica Bladz. 180
Scarlatina .. Bladz. 190
Tabes dorsalis . . Bladz. 196
Tuberculosis pulmonum Bladz. 205
Typhus abdominalis (Febris Typhoïdea) . Bladz. 228
Ulcus duodeni ..
. Bladz. 238
Ulcus ventriculi .
Bladz. 242
Carcinoma mammae .
Eclampsia gravidarum .
Hypertrophia prostatae
Sprokkels ..
Varia ..
AANHANGSEL
.. Bladz. 257
.. Bladz. 264
.. Bladz. 271
. . Bladz. 277
.. Bladz. 286
9

I ANGINA PECTORIS
Angina pectoris is een syndroom, dat dikwijls samengaat met arteriosclerose
van het begin van de Aorta en van de arteriae coronariae
cordis.
Angina pectoris, als behoorend bij Aortalijden, is het eerst
beschreven door Heberden.
De ziekte komt niet zelden familiair voor.
Gewone Aortainsu f f iciëntie zonder Aortasclerose geeft in den
regel geen angina pectoris.
Men erft den aanleg voor vaatsclerose evenals voor andere
vaatziekten in hooge mate.
Men kan zelfs de localisatie van arteriosclerose erven (b.v. der
hartvaten, der hersenvaten) .
Veel menschen hebben van hun arteriosclerose zoo goed als
geen last en worden er oud mede.
Microscopische arteriosclerose begint physiologisch reeds op
36-jarigen leeftijd en eerder.
Groote geleerden strijden om de vraag, of nicotine-misbruik
arteriosclerose ten gevolge kan hebben.
Het is zeer zeker opvallend, dat stenocardie en intermitteerend
hinken zoo dikwijls bij zware rookers voorkomen.
Er zijn jonge menschen van 20 jaar met een geslingerde arteria
temporalis.
Een geslingerde arteria temporalis wil voor arteriosclerose niets
zeggen.
De arteria radialis toont geen bijzondere voorliefde voor arteriosclerose.
Wil men palpatorisch arteriosclerose aantoonen, dan onderzoeke
men zooveel mogelijk periphere arteriën.
Bij een negatief palpatorisch resultaat van het arterie-onderzoek,
is arteriosclerose nog niet uitgesloten.
Bij ontbreken van veranderingen aan de periphere arteriën
kunnen Aorta en coronairarteriën zeer goed scierotisch zijn.
11

Iig ANGINA PECTORIS 0
Heeft men arteriosclerose van de kleine vaten, dan neigt men
tot myodegeneratio cordis.
Heeft men arteriosclerose van de groote vaten, dan neigt men
tot angina pectoris.
Bij sclerose van de niervaten gaat men lijden aan arteriosclerotische
schrompelnier.
Lues en arteriosclerose kunnen diffuse Aortaverwijding geven,
waardoor relatieve insufficiëntie.
In alle gevallen van angina pectoris vorsche men naar lues in
de anamnese.
De eerste angineuse klachten hoort men gewoonlijk tusschen
het 50ste en 60ste jaar.
Angina pectoris treedt slechts zelden op onder het 30ste jaar.
In jeugdige gevallen speelt lues van de Aorta een hoofdrol.
Angina pectoris nervosa == vasomotoria = hysterica .— pseudo
angina pectoris.
Angina pectoris is bij jonge menschen ook niet zelden een
neurose.
Wij kunnen van angina pectoris verschillende vormen onderscheiden.
Angina pectoris arteriosclerotica (Aorta + coronairarteriën) .
Angina pectoris door afwijking aan den plexus cardiacus (neuritis,
druk door tumor of klier) .
Angina pectoris toxica = tabaksangina.
Angina pectoris bij concretio cum corde waardoor stenose van
de arteriae coronariae.
De nerveuse angina pectoris geeft ons de grootste diagnostische
moeilijkheden.
De pseudo angina pectoris zien wij het meest bij jeugdige
vrouwen, gaarne na emotie.
De patient met pseudo angina pectoris is bewegelijk.
12

E
ANGINA PECTORIS
De patient met echte angina pectoris is roerloos, bang zelfs
om adem te halen.
Wat effort is voor de echte, is emotie voor de pseudo angina
pectoris.
In het algemeen zij men voorzichtig met de diagnose functioneele
angina pectoris.
Landouzy zei van de pseudo angina pectoris: „Ces malades
sont a plaindre, ils n'ont rien a craindre!"
De pseudo angina pectoris geneest trots medicijnen en medici.
„Dyspnoe douloureuse" is een foutieve naam voor angina
pectoris.
Patienten met angina pectoris hebben geen dyspnoe.
Angineuse patienten verdragen tabaksrook slecht.
Bij een stenocardischen aanval kan de pols soms normaal
blijven.
Waarschijnlijk geeft de kramp van de hartarteriën de pijn bij
stenocardie.
Men verklaart den angina pectoris aanval door ischaemie van
het hart.
Angina pectoris is claudicatio intermittens van het hart.
Bij menschen op leeftijd hebben aanvallen van stenocardie een
pathologisch anatomisch substraat.
De toxische nicotine-angina pectoris kan ten slotte overgaan in
een organische.
Vraag bij alle patienten met angineuse bezwaren naar tabakmisbruik.
Vaatkramp in de beenen geeft intermitteerend hinken, in den
buik angina abdominalis, in de coronairarteriën angina pectoris.
Aanvallen van angina pectoris eindigen dikwijls met maagverschijnselen
(ructus) .
Soms schijnt men den aanval te kunnen coupeeren.
13

ANGINA PECTORIS
Er zijn stenocardie-lijders, die altijd bicarbonas natricus bij zich
dragen, om ructus op te wekken als ze iets voelen aankomen.
De angina pectoris komt veel meer voor dan andere hartklachten.
Angina pectoris, die in frequentie schijnt toe te nemen, wordt
zeer dikwijls miskend.
Typisch is, dat de patient op straat dikwijls nu en dan moet
blijven staan.
Het ontstaan na effort is een sterk motief vóór echte angina
pectoris.
Koude, verblijf in de koude kan den aanval soms opwekken.
De patient met angina pectoris klaagt over retrosternaalpijn en
gevoel van samensnoering.
Gedurende een aanval van stenocardie is de ademhaling dikwijls
geheel vrij.
Door de onbelemmerde ademhaling onderscheidt zich angina
pectoris van asthma cardiale.
Stenocardie is hartpijn na effort.
De thoraxpijnen door druk in de intercostaalruimten zijn geen
angineuse pijnen.
Soms kan door het opzetten van den stethoscoop een aanval
opgewekt worden.
De samensnoering van de borst berust waarschijnlijk op kramp
van de intercostaalspieren.
Bij verschillende hartziekten worden speciaal de Stereo-Cleido
en de Trapezius buitengewoon gevoelig.
Een angina pectoris patient kan klagen over pijn in de borst
en achter de ooren.
Gedurende of na den aanval zien wij profuse speekselvloed en
groote massa's heldere urine.
De heldere urine na heftige pijnaanvallen in het algemeen
noemt men urina spastica.
14

ta ANGINA PECTORIS g3
De pijn bij angina pectoris kan onmogelijk door „hartkramp"
ontstaan.
Het hart kan niet in een toestand van langdurige samentrekking
verkeeren.
De heftigheid der bezwaren behoeft geen beteekenis voor den
ernst van de ziekte te hebben.
Men gronde nooit een prognose op één symptoom.
De meest gewone irradiatie van de pijn is die in het ulnarisgebied
van den linker arm.
De irradiatie komt ook in den rechter arm voor, ook in
epigastrio (maagpijn).
De pijn kan uitstralen in onderbuik, lendenstreek, Trigeminusgebied
(kiespijn).
Zelfs in de testikels en in de beenen kan de pijn uitstralen.
Niet zelden beginnen de pijnen juist in die gebieden, in welke
ze gewoonlijk plegen uit te stralen.
Zoo kan een stenocardische aanval in het begin den indruk
van maagpijn maken.
Bij beginnende buikklachten spreekt men van een abdominaal
type of angina abdominalis.
Loopera tegen een sterken wind in is dikwijls de aanleidende
oorzaak van een aanval.
Spontane accessen 's nachts behooren ook tot de echte angina
pectoris.
De nachtelijke aanvallen duren meest langer dan die overdag.
Een nachtelijke aanval kan % uur en langer duren.
De aanvallen overdag duren eenige minuten of seconden.
Bij frequente aanvallen verkeert de patient in een z.g. status
anginosus.
Bij typische Aortasclerose hooren wij bijna geen 1 sten toon en
een klinkenden Zen toon.
15

Pi ANGINA PECTORIS Fa
Auscultatie leert soms niets daar er gevallen zijn met alleen
sclerose der arteriae coronariae.
Aortitis en Aortalaesie kan soms ontbreken bij stenocardie.
Bij Aortasclerose behoort een pulsus celer.
Het begin der Aorta is een rigide buis geworden, de bloedstroom
komt onverzwakt op de periphere vaten.
Pulsus celer, bij afwezigheid van Aorta-insufficientie en Basedow
is arteriosclerose van het begin van de Aorta.
Angina pectoris-aanvallen kunnen genezen.
Het genezen der aanvallen is nog niet het genezen der ziekte.
Hoedt u, bij een slepend lijden, stilstand als genezing te beschouwen.
Het grondlij den kan progressief zijn en het symptoom kan genezen.
Als de coronairarteriën zeer rigide zijn geworden, is de spasmus
verdwenen.
De arteriae coronariae zijn geen eindarteriën zooals men dacht.
De stenose kan derhalve door collateralen warden uitgewischt.
Bij stenocardie is dus herstel der functie door collateralen
mogelijk.
Angina pectoris-patienten sterven een plotselingen dood.
Het kan jaren duren ( 5, 6 jaar en langer) voordat de patient
plotseling sterft.
Ook bij de lichtste aanvallen is de mors subita niet uitgesloten.
Hartpatienten sterven of door veneuse hyperaemic of door
arterieele anaemie.
Weten hoe men sterft, is weten, hoe men zou kunnen genezen
(Huchard).
Het hart van den lijder aan stenocardie is in de intervallen
toch relatief insufficiënt.
16

i@
ANGINA PECTORIS
De relatieve insufficiëntie van het hart bij angina pectoris blijkt
uit de dyspnoe d'ef fort.
Een goede combinatie bij angina pectoris is joodnatrium met
diuretine.
Nothnagel in Weenen gebruikte diuretine met veel succes bij
zijn eigen stenocardie-aanvallen.
Een ijsblaas op de borst bij stenocardie is een kunstfout.
Bij heftige stenocardie-aanvallen schuwe men geen morphineinjectie.
Men bedenke de mogelijkheid van plotselinger dood en secureere
zich te voren.
Men beginne liever niet direct met morphine.
Men appliceere warme pappen, geve warme handbaden en een
angioplegicum.
Bij pseudo angina pectoris geve men sedativa.
De combinatie jood- en broomnatrium en diuretine is goed
doch moet lang worden gebruikt.
Sommige klinici vreezen het langdurig gebruik van joodpraeparaten.
Bij myodegeneratio cordis op den bodem van arteriosclerose is
weinig morphine heilzaam.
Men kan bij stenocardie de inademing van eenige druppels
amylnitriet probeeren.
Het is niet onmogelijk, dat KJ alleen helpt, bij angina pectoris
op luetischen bodem.
Men hoede zich voor roekelooze digitalistoediening, de coronairarteriën
zijn al nauw genoeg.
Zonder teekenen van onvoldoende hartswerking (stuwing), is
digitalis bij angina pectoris gecontra-índiceerd.
1926
Men onderscheidt een acuten en een chronischen vorm.

ii2
ANGINA PECTORIS
Als de aanval op zijn hevigst is, straalt de pijn ook naar rechts.
Is de pijn rechts en links even hevig, dan spreekt men van angina
duplex.
Angina dextra noemt men de kwaal, als de pijn alleen naar rechts
uitstraalt.
Koude en emotie zijn even belangrijk als inspanning.
Angst voor een aanval op weg naar het station kan pijn veroorzaken
(stationsverschijnsel).
Overgang van warmte in koude (caféverschijnsel), eveneens.
De chronische angina pectoris is de meest voorkomende.
De acute vorm treedt overrompelend op.
Een vehemente borstpijn doet den patient in elkaar zakken.
Deze hevige aanval kan uren, zelfs dagen duren en doodelijk zijn.
Hier behoort men royaal met morphine te zijn.
Als de patient dezen toestand doorstaan heeft, is hij niet meer
de oude.
Stuwingsverschijnselen blijven hem plagen, maar de pijn blijft weg.
Hartzwakte met dyspnoe in plaats van hevige pijn.
Verbetert digitalis de hartsactie, dan komen de pijnen weer terug.
Zoo kan een anginalijder van jaren zonder pijn sterven.
Menschen met insufficiënte hartspier krijgen geen angina pectoris.
Deze twee ernstige aandoeningen sluiten elkaar uit.
Is patient aan hartzwakte pijnloos gestorven, dan vindt de
obducent dikwijls coronairsclerose.
Deze afwijking heeft de hartzwakte veroorzaakt, niet de angina
pectoris.
Kramp der coronairarteriën zal ischaemie van de hartspier geven.
Wat veroorzaakt nu de pijn, deze ischaemie of de arteriekramp.
18

ANGINA PECTORIS
Pijn bij kramp of afsluiting van een arterie ontstaat proximaal
van de stoornis.
Men heeft de voortgeleiding dezer aorta-pijn onderbroken door
de Depressor-operatie.
Aanvankelijk nu en dan met succes volgens de berichten.
Deze patienten lijken anders zeer ongeschikte operatie-objecten.
De gang naar de operatietafel wint het in narigheid van de
stationsemotie en alle andere.
Elke aanval van een angina pectoris patient kan doodelijk zijn.
Emotie staat in de oorzaken van een aanval in de eerste rij.
Heftiger emotie dan een gang ter operatie is moeilijk denkbaar.
Het mes zal bij deze ziekte wel weer in de scheede worden
gestoken.
Er bestaat een pseudo-angina pectoris door spierrheumatisme.
Het salicyl-effect en de eosinophilie zullen deze diagnose kunnen
doen stellen.
Het is dus nuttig te weten dat bij spierrheumatiek eosinophilie
voorkomt.
19

II APOPLEXIA SANGUINEA
Zijn hersensymptomen chronisch, dan denken wij aan een tumor
of vaatsclerose.
Bij acute hersenverschijnselen denken wij aan ontsteking.
Bij plotselinge hersensymptomen aan vaatruptuur, thrombose of
embolie.
Onder vaatlaesie verstaan wij in dezen zoowel ruptuur als
obstructie.
Bij obstructie ontstaat eerst anaemie, doch spoedig verweeking,
tenzij de bloedstroom door collateralen wordt hersteld.
De aetiologie der apoplexie is hoofdzakelijk atheromateuse en
andere verandering der hersenarterieën.
Bij elke apoplexie onderzoeke men de urine.
Men vergete niet, dat albumen ook zonder nephritis, tamelijk
veelvuldig voorkomt bij apoplexie.
Bij een zware apoplexie behoort de afscheiding van een waterige,
eiwithoudende urine.
Bij apoplexie vinden wij, behalve eiwit, soms suiker in de urine.
Er zijn gevallen van apoplexie, waar elk insult ontbreekt.
Hemiplegie of een ander haardsymptoom kan min of meer
plotseling te voorschijn treden.
Kleine, langzaam ontstane hersenbloedingen op een gevoelige
plaats, kunnen zware verlammingen geven.
Hierbij kan het bewustzijn ongestoord blijven, daar de shock
ontbreekt.
De apoplecticus kijkt in den regel naar de laesie.
De reflexremming, van de hersenen uitgaande, valt bij apoplexie
weg.
Als na het insult weer reflexen optreden, zijn deze aan de verlamde
zijde verhoogd terwijl de buikreflex verminderd of opge
b even is.
Wij vinden bij een hemiplegie ook aan den gezonden kant
verhoogde peesreflexen en afname van de motorische kracht.
20

Igi APOPt,EXIA SAh'GUINEA P
In het senium zijn de Achilles reflexen meest verzwakt.
Boven het 50ste jaar is de Achilles reflex niet meer te gebruiken.
De arm is bij apoplexie altijd sterker verlamd dan het been.
Het been wordt ook nog geinnerveerd uit de gelijknamige
(= gezonde) hemispheer.
Aan den arm zijn de handbewegingen meer gestoord dan de
armbeweging.
Bij een apoplectisch coma controleere men, of de tong niet op
den larynx-ingang zinkt.
Hemiplegie met Facialis- en Hypoglossus-paralyse heet hemiplegia
completa.
Men onderscheide wel hemiplegia completa van hemiplegia
totalis.
Hemiplegia totalis wil zeggen, dat beweging der getroffen leden
totaal is uitgesloten.
Soms kan men extra- van subduraal extravasaat vermoedelijk
onderscheiden.
Het extradurale extravasaat blijft locaal en geeft monoplegieën.
Het subdurale extravasaat verbreidt zich over de hersenoppervlakte
en geeft meest volkomen hemiplegie.
Locaal blijft het extradurale, omdat het de dura van den schedel
moet loswoelen.
Bloeduitstorting door fractura baseos cranii is nooit extraduraal.
De dura ligt aan den schedelbasis vast tegen het been aan en
laat een bloedophooping ertusschen niet toe.
De reflex van Babinsky pleit voor een aandoening van de
pyramidebanen, in elk geval voor organische laesie.
Hemiplegie zonder Babinsky is waarschijnlijk een oppervlakteaandoening
(cortex ) of functioneel lijden.
Bloedingen in de hersenschors zijn zeldzaam.
Thrombose komt veel in den cortex cerebri voor.
21

FA
APOPLEXIA SANGtIINEA
Babinsky kan tijdelijk aanwezig zijn, b.v. bij apoplexie en later
weer verdwijnen.
Babinsky kan ook al aanwezig zijn direct na het insult, dus
vóór pyramidenbaan-ontaarding.
Subconjunctivale bloedingen, dikwijls zich herhalend, wijzen op
broze vaten.
De subconjunctivale zijn bij lange na niet zoo omineus als de
retinaalbloedingen.
Retina-bloedingen noemt men met recht een „memento mori".
Retina-bloedingen voorspellen meestal geen langer leven dan
4-5-6 jaar.
De ouden spraken zeer terecht van retinitis apoplectica.
De conjunctivaalvaten hebben geen tegendruk, barsten dus bij
veel geringeren bloeddruk.
De retinaalvaten bezitten in den intraoculairen druk een flinken
steun.
Menschen op leeftijd mogen zich nog wel eens bedenken vóór
ze koude baden nemen.
Het baden in een ijshyaat is meer zonderling dan hygiënisch.
Bij de meeste hysterische hemiplegieën blijven Facialis en Hypoglossus
intact (Charcot).
Paralyse van het palatum wordt nooit veroorzaakt door ziekte
van den N. Facialis.
Gowers noemt deze verkeerde meening een curieuse pathologische
sage.
Wat men voor paralyse aanziet zijn asymmetrieën bij beweging
der beide palatumhelften.
Het palatum wordt geinnerveerd door den ramus internus van
den N. Accessorius.
De meeste hersenbloedingen bij betrekkelijk jeugdige menschen
ontstaan op den bodem van een dikwijls latente schrompelnier.
22

la APOPLEXIA SANGLIINEA
Bij iederen jeugdigen apoplecticus denke men aan schrompelnier
en lues.
De practiseerende arts denkt altijd nog te weinig aan de aetiologie
lues.
Elke vorm, apoplexie, embolie, thrombose komt op luetischen
bodem voor.
Hersenbloeding kan bij jonge menschen voorkomen, maar is
dan doodelijk (Gowers).
De haemorrhagie bij bejaarden, die overleefd wordt, is het
resultaat van degeneratieve vaatveranderingen in een degeneratieve
periode van het leven.
Haemorrhagie bij een jong mensch is het resultaat van de
ziekte van grootere arterieën, ( geen slijtage ), wier ruptuur fataal is.
Wanneer de paralytische Facialis weer actie krijgt, heeft hij
neiging tot over-actie.
Wanneer dit begint, stake men de electrische behandeling.
Het begin valt samen of volgt spoedig den terugkeer van willekeurige
beweging.
Als contracturen ontstaan bij cerebrale verlammingen, dan ontstaan
in de bovenste ledematen buigingscontracturen.
In de onderste extremiteiten ontstaan strekcontracturen.
In de armen zijn de extensoren sterker verlamd dan de flexoren,
deze laatste zijn dus sterker.
In het algemeen hebben wij bij cerebrale verlammingen contracturen
in de minst verlamde spieren te wachten.
Contracturen ontstaan meest na 4._,6 weken.
Bij uitzondering ontstaan soms vroegcontracturen, tegelijk met
de hemiplegie.
Min of meer karakteristiek voor hersenbloeding na trauma is,
dat ze direct na het trauma zich voordoet.
Echter er bestaan z.g. „Spatblutungen" van Bollinger.
Het vat kan gelaedeerd zijn tot op de adventitia, waardoor
een acuut aneurysma en ten slotte toch bloeding.
23

lig
APOPLEXIA SANGLIINEA
Karakteristiek voor sommige apoplectici is de neiging tot weersen.
Vóór organische hoofdpijn pleit, wanneer patient door de
hoofdpijn uit den slaap gehouden wordt.
Het symptomenbeeld van hersenembolie is in den regel dat van
een gewone cerebrale hemiplegie.
Opvallend dikwijls wordt de embolus in de linker Arteria fossae
Sylvii gedreven, waardoor aphasie.
Belangrijk is het verschil tusschen embolie en thrombose.
Embolie moet een bron hebben, meest endocarditis.
Bewusteloosheid is bij verweeking vaker absent dan present.
Bij thrombose is bewusteloosheid menigvuldiger absent dan bij
embolie.
Het is niet onmogelijk, dat bij thrombose een excitans van
nut is.
Men kan zich voorstellen, dat door krachtige hartsactie het
bloed zich langs den thrombus perst en het vat open houdt.
Prodromi vóór een insult, spreken direct vóór thrombus.
Bij thrombose doen zich niet zelden paraesthesieën in hand of
voet als voorboden voor.
De prodromi kunnen dagen en soms nog veel langer duren.
Bij progressieve thrombose groeit de thrombus en sluit zijtakken
der arterie af.
Klinisch treden bij progressieve thrombose kleine z.g. naberoerten
op.
De prognose der progressieve thrombose is infaust.
Apoplexie met algemeene rigiditeit en nauwe pupillen beteekent
dikwijls doorbraak in de ventrikels.
Bij apoplexie treedt zeer zelden acute decubitus op, zooals bij
ruggemergziekten.
Decubitus bij apoplexie geeft meest een zeer infauste prognose.
Chorea post-hemiplegica is niet frequent, chorea praehemiplegica
nog zeldzamer.
24

g3 APOPLEXIA SANGUINEA Oa
Wat van de haardsymptomen na 3-6 maanden niet is teruggegaan,
is in den regel blijvend.
Bij het ontwaken uit een apoplectisch insult beheersche men
zijn vreugdegevoelens voorloopig.
Nieuwe aanvallen kunnen de eerste volgen.
Zelfs zonder nieuwe bloedingen kunnen circulatiestoornissen en
verweekingsprocessen ontstaan.
Schijnbaar lichte gevallen kunnen door nieuwe aanvallen letaal
eindigen.
Als de patient een duidelijke „déviation conjuguée" heeft, is de
prognose niet gunstig.
De prognose der hemiplegieën kan zeer verschillend zijn.
Duurt het coma langer dan 24 uur, dan is de prognose quoad
vitam infaust.
Bij insult gaat de temperatuur eerst dalen, daarna stijgen.
Bij infauste prognose gaat de temperatuur of direct naar boven
of direct naar beneden.
De prognose quoad functionem is bij thrombose infaust.
Gunstig is bij apoplexie, als in de eerste 14 dagen lichte verbeteringen
merkbaar zijn.
Loopen leert de patient meestal weer, zelfs in de zwaarste
gevallen.
De armfunctie laat niet zelden veel te wenschen over.
Vroegcontracturen geven een infauste prognose.
De prognose is des te ongunstiger, des te sterker de psychische
stoornissen zijn.
Onze therapie begint en eindigt bij een laxans, koel hoofd en
warme voeten.
1926
Merkwaardig is het groote aantal apoplexieën dat in het voorjaar
en in de herfst voorkomt.
Er zijn neurologen die beweren, dat apoplexieën bij hypertensiepatienten
mild verloopen.
25

III APPENDICITIS
Het is belangrijk te weten, dat de temperatuur bij acute buikaandoeningen
geen groote beteekenis heeft.
Appendicitis kan met blaassymptomen debuteeren, als de appendix
met de blaas is vergroeid.
Bij zeer kleine kinderen is de appendix relatief wijd, daarom
hierbij zeer zelden appendicitis, de inhoud kan de appendix weer
verlaten!
Appendicitis is een kinderziekte.
Een verstandig medicus denkt bij chronische buikklachten van
een kind altijd het eerst aan de appendix.
Bij het kind domineeren altijd de algemeene verschijnselen, en
niet de locale.
Een kind kan slecht pijn localiseeren, menige pneumonie veroorzaakt
daarom „buikpijn".
Krijgt een kind plotseling peritonitis, dan is appendicitis de
gewone oorzaak.
Andere bronnen tellen bij het kind niet mede, geen genitale,
geen maagzweer, geen duodenumzweer.
De appendicitisaanval bij de vrouw coïncideert dikwijls met het
begin van de menstruatie.
Of een trauma een appendicitis-aanval kan opwekken bij een
tevoren gezonde appendix is te betwij felen, voor een recidief
aanval staat het vast.
Meestal bestaat in het begin van den aanval obstipatie.
Veel heeft zich op appendicitis-gebied in den loop der jaren
gewijzigd, doch Mac Burney's punt niet.
Ongeveer tegen het 40ste levensjaar begint de appendix, meestal
van de punt af, te oblitereeren.
Appendicitis is bij oudere menschen veel gevaarlijker dan bij
jeugdige.
Het peritoneum van oudere menschen verkleeft veel moeilijker,
vandaar groote peritoneaalabscessen of diffuse peritonitis.
26

10
APPENDICITIS Fa
Niet elk corpus alienum in de appendix geeft aanleiding tot
ontsteking.
Post mortem werden dikwijls enterolithen in de appendix gevonden,
die niet tot klachten hadden geleid.
Eerst indien een gedeelte van het lumen afgesloten wordt
(cavité close van Dieulafoy) zijn de voorwaarden voor ontsteking
gunstig geworden.
Bij de vrouw kan eene oude appendicitis gynaecologischè
klachten geven.
Bij de vrouw behoort tot de diagnose appendicitis het vaginaal
onderzoek.
Hysterische buikhyperaesthesiën veroorzaken vaak groote diagnostische
moeilijkheden.
Dieulafoy maakte het zich therapeutisch gemakkelijk: „aucun
malade ne doit mourir d'une appendicite".
Men vindt soms een typisch drukpunt van Mc Burney, waar
appendicitis met zekerheid is uit te sluiten door autopsie in vivo.
Men kan hevige appendicitis hebben en toch tevergeefs naar
het drukpunt zoeken.
Niets is in de geneeskunde constant, ook de plaats van de
appendix niet.
Men doet verstandig, voorzichtig te zijn met de diagnose colica
appendicularis.
Appendicitis larvata kan een maaglij den simuleeren.
Het is zeer waarschijnlijk, dat een laxans bij acute appendicitis
levensgevaarlijk is.
Gangraen van de appendix en stinkende etter kan trots normale
temperatuur aanwezig zijn.
Een patient kan ambulant zijn met een gangraeneuse appendix.
Door reflectorische darmverlamming kan een appendicitis op
een ileus gelijken.
27

igi
APPENDICITIS
Als de appendix in de buurt van de milt ligt ( zooals is voorgekomen)
houdt elke diagnose op.
Bij verschijnselen als van appendicitis in de linker buikhelft
denke men aan perforatie van een appendix epiploïca.
Een appendiculair absces kan door perforatie in den darm door
natuurgenezing verdwijnen; deze afloop is niet zeldzaam.
Fluctuatie treedt, zelfs bij groote appendiculair abscessen laat
of in het geheel niet op.
Diarrhee komt een enkele keer voor bij beginnende appendicitis,
maar is uitzondering.
De neiging van de appendix tot gangraeneuse ontstekingsprocessen
wordt begrijpelijk, wanneer men bedenkt, dat de arteria
appendicularis een eindarterie is.
Er bestaan zeer bepaald appendicitis-families.
Cryptogenetische septicaemie is niet zelden tot een latente appendicitis
terug te brengen.
In krasse tegenstelling met de klinische symptomen is dikwijls
de vondst bij operatie.
Wanneer na verdwijnen van de koorts de temperatuur weer
stijgt, denke men het eerst aan abscesvorming doch ook aan
thrombophlebitis en foie appendiculaire.
Buikmassage kan bij vage buikklachten gevaarlijk worden.
In het laatste decennium zijn een machtig aantal normale
appendices verwijderd.
De vroegoperatie is in zeer vele gevallen heilzaam, maar overdrijving
doet haar schade.
De aetiologie der appendicitis is ons, ondanks vele woorden,
onbekend.
Er zijn ongetwijfeld gevallen, waar een appendicitis in aansluiting
aan een angina ontstaat.
Het is denkbaar, dat het voortdurend inslikken van het in f ectieuse
slijm hieraan niet vreemd is; ook is een haematogene
genese mogelijk.
28

Igi
APPENDICITIS
Appendicitis is bestaanbaar zonder pijn.
Treves nam reeds waar, dat de pijnlijkheid van Mac Burney's
drukpunt bij volmaakt gezonde menschen kan voorkomen.
Ongeveer den 3en dag van den acuten aanval pleegt de koorts
te verminderen.
Lichte aanvallen kunnen hooge koorts geven en letaal eindigende
kunnen afebriel verloopen.
Druk in de linker fossa iliaca kan bij appendicitis pijn in de
rechter geven, deze z.g. opdrukpijn ontbreekt. niet zelden.
Naar den pasteusen tumor in de rechter fossa iliaca zoekt men
dikwijls tevergeefs.
Geen enkel verschijnsel van appendicitis is volkomen betrouwbaar.
Hoe kan men de vroegoperatie steeds doorvoeren, waar de
diagnose op den eersten ziektedag vaak niet met zekerheid is te
stellen.
Wanneer défense musculaire ontbreekt, kan de appendix toch
ziek zijn.
Het is merkwaardig dat appendicitis in de zwangerschap niet
dikwijls voorkomt.
Het bestaan van frequente recidieven bewijst, dat de interne
behandeling de ziekte niet heeft genezen.
De internist kan niet voorspellen of het verloop van een acute
appendicitis goedaardig zal zijn.
Peritonitis komt bij appendicitis veel vaker voor dan men
vroeger dacht.
Appendicitis in het kraambed staat terecht in een slechten reuk.
Het is zeer te betwijfelen, of ooit een appendix voelbaar is
door den buikwand; op dit punt is veel gephantaseerd.
Het onderscheid tusschen appendicitis en nier- ev. uretersteen
kan aan het ziekbed moeilijk zijn.
De rechter ureter kruist ongeveer het punt van Mc. Burney.
29

fig
APPENDICITIS
Lugol beweert, bij lichte appendicitides oleum ricini gevend: „on
fait tomber dans le pot de chambre les accidents péritoniques!"
De prognose der appendicitis is bij kinderen slechter dan bij
volwassenen.
Wanneer het voor vroegoperatie te laat is, voelen wij gaarne
een perityphlitisch infiltraat, het gevaar voor diffuse peritonitis is
dan zoo goed als geweken, de ziekte heeft zich gelocaliseerd.
Bij vroegoperatie vindt de chirurg steeds een sereuse diffuse
peritonitis.
Het omentum „le gendarme de l'abdomen'' is van onschatbaar
nut bij acute ontstekingsprocessen in den buik.
De tumor in de rechter fossa iliaca is voor een groot deel gezwollen
en omhullend omentum.
Zelfs groote tumoren na appendicitis kunnen in een week
resorbeeren.
Na doorbraak van een appendiculair absces in den darm is het
verstandig later toch de appendix te verwijderen ter voorkoming
van, zelfs letale, recidieven.
Het schijnt vast te staan, dat obstipatie een rol speelt bij het
ontstaan van appendicitis.
De jaren lang gebruikte ijsblaas wordt bij appendicitis meer en
meer vervangen door een warmwaterverband of een warme pap.
Theoretisch werkt de ijsblaas de vorming van adhaesies tegen.
De leek zal het nooit begrijpen, dat de eene arts een ijsblaas,
de andere een warme pap bij dezelfde ziekte voorschrij ft.
Bij een appendicitis plus icterus mag de geneesheer terecht een
bedenkelijk gezicht zetten.
Zoowel de „foie appendiculaire" als de pylephlebitis hebben
een zeer sombere prognose.
Veel wordt er ten onrechte geopereerd bij de z.g. chronische
appendicitis.
Men kan zijn tijd, zijn geld, zijn gezonde appendix en zelfs zijn
leven erbij inschieten.
30

0
APPENDICITIS
Tot de schijnbare onmogelijkheden behoort een intrathoracale
appendicitis bij hernia diaphragmatica.
Appendicitis is in Indië onder de Europeanen frequent, onder
de inlanders zeldzaam.
De inlander gebruikt weinig, de Europeaan veel dierlijk voedsel,
Pijn bij het trekken aan den rechter zaadstreng zou een appendicitis
-verschijnsel zijn.
Bij het kind kan, in de reconvalescentie van een acute appendicitis,
het ledigen van de blaas plotseling een doorbraak veroorzaken
van een absces, hetwelk niet vermoed werd.
Een kind kan in bed liggen te zingen met een levensgevaarlijk
appendiculair absces.
Het is niet uitgemaakt, of de z.g. navelkolieken bij het kind,
met appendicitis iets uitstaande hebben.
Het is een geringe moeite, bij navelkolieken van het kind, mede
aan appendicitis te denken.
1926
Van „appendicite tardive" der Franschen spreekt men bij
patienten boven het 50ste jaar.
Deze kan den indruk van een maligne tumor maken, mede door
de hardheid.
Van belang is dat hierbij geen verborgen bloedingen in de faeces
voorkomen.
Met de diagnose carcinoom van het coecum op ouderen leeftijd
zij men dus niet te snel.
Bij een kind met een verdachte appendix denke men ook even
aan wormen.
Twee levende taenia-proglottiden werden in een verwijden
appendix-top gevonden.
Zelfs galsteenen werden in het aanhangsel aangetroffen.
31

I@
APPENDICITIS
Hagelkorrels, revolverkogels, agraphes, kruidnagels, alle aardewerk
en galanteriëen trof men erin aan.
Na een week kan men bij appendicitis soms een rechtszijdige
pleuritis vinden.
Een linkszijdige kan ook voorkomen, doch als groote zeldzaamheid.
Een vrouw is korteren tijd zwanger dan niet-zwanger.
Vanzelf vallen dus minder appendicitides in dan buiten de
zwangerschap.
Rechter ovarium en appendix zijn door een peritoneaalplooi met
elkaar verbonden.
Men kan zich denken dat een chronische appendicitis aan het
rechter ovarium niet ongemerkt voorbij gaat.
Steriele vrouwen worden na appendectomie soms gravida.
Dit zou eenige beteekenis hebben als men kon vergeten dat de
vrouw links ook een ovarium pleegt te bezitten.
32

IV MORBUS BASEDOWII
Psychische emoties zijn zeker in de aetiologie van M. Basedowii
van beteekenis.
Moebius sprak van gekristalliseerden schrik.
Bij heftigen schrik zien wij sterk geopende oogspleten, tremoren,
hartkloppingen, darmperistaltiek, zweeten.
Schrik, excessen, misère, surmenage en ook influenza zijn aetiologisch
van belang.
Schrik is in het algemeen een der disponeerende oorzaken van
ziek worden.
Na schrik of ander psychisch trauma beschikt een normaal
zenuwstelsel over regulatiemiddelen.
Tegen de theorie van Moebius (hyperthyreoïdismus) pleit niet,
dat M. Basedowii zonder struma voorkomt.
Surmenage, lichamelijk en moreel, is aan de aetiologie van
M. Basedowii niet vreemd.
Het is nog de vraag, of de schildklierverandering de primaire
oorzaak is van M. Basedowii.
Het is waarschijnlijk, dat M. Basedowii primair uitgaat van het
zenuwstelsel en dat de schildklierfunctie secundair verandert.
Voor het ontstaan van M. Basedowii moet een nerveuse voorbeschiktheid
bestaan.
Heftige psychische schokken kunnen een acute zwelling van de
schildklier veroorzaken.
Psychische traumata gedurende de menstruatie staan in een
slechten reuk.
Fransche schrijvers noemen de schildklier „glande de l'émotion".
Na acute ziekten ( voorn.l. Influenza ) ontstaat soms M. Basedowii
door een thyreoïditis als naziekte.
De thyreoïditis schijnt tot hyperfunctie te leiden, wat men niet
zou verwachten.
Tachycardie alleen is onvoldoende voor een Basedowdiagnose,
doch kan het allereerste teeken zijn.

0 MORBUS BASEDOWII Fg
Zelfs als tachycardie en struma tegelijk bestaan, moet men met
de diagnose nog terughoudend zijn.
Bij anaemische jonge meisjes treft men zeer dikwijls een
struma aan.
Treden veranderingen aan de oogen op, dan wordt de twijfel
aan de diagnose opgeheven.
Iemand met een te wijde oogspleet heeft reeds zonder exophthalmus
z.g. Basedowroogen.
Men heeft M. Basedowii opgebouwd uit myxoedeem.
Als er een ziekte bestaat door te weinig, dan is er ook een
door te veel thyreoïdfunctie.
De exophthalmus bij M. Basedowii is alleen een gevolg van
ophooping van retrobulbair vet.
De exophthalmus blijft na den dood bestaan.
Naar verhouding ontbreekt de exophthalmus dikwijls, het struma
zelden.
Eenzijdige exophthalmus bij M. Basedowii is zeer goed moge lijk.
In de meerderheid der gevallen zetelen eenzijdige exophthalmus
en eenzijdig struma aan dezelfde zijde ( in den regel rechts) .
Tot een van de veel voorkomende symptomen bij M. Basedowii
behooren hardnekkige diarrhoeën.
Bij M. Basedowii kan bij uitzondering constipatie bestaan.
De groote polsfrequentie is het meest waardevolle en gewoonlijk
eerst optredende symptoom.
Intusschen zijn er ook gevallen beschreven van M. Basedowii met
bradycardie.
In zeldzame gevallen kan de schildkliervergrooting geheel ontbreken.
In den regel treedt de exophthalmus het laatst op.
Basedowverschijnselen kunnen zich soms zeer acuut in weinige
dagen ontwikkelen.
34

^ MORBUS BASEDOWII
Karakteristiek is bij M. Basedowii de groote neiging tot zweeten.
Frequent zijn bij M. Basedowii tremoren en menstruatiestoornissen.
Charcot merkte reeds op, dat graviditeit gunstig op M. Basedowii
kan werken.
Basedowlijders klagen over een gevoel van kloppingen door
het geheele lichaam.
De patient met M. Basedowii is in hooge mate prikkelbaar.
Kloppende vaten aan den hals komen bij M. Basedowii vrij standvastig
voor.
De Basedow-pols vertoont een duidelijke celeriteit.
Nergens is beter de Basedow-pols waar te nemen dan bij
het kind.
Kinder-Basedow is uiterst zeldzaam doch behoort meest tot de
meer goedaardige.
Bij kinder-Basedow zien wij altijd sterke hartverschijnselen
( tachycardie) .
Jendrassik beschreef gevallen, waar M. Basedowii met oogspierverlammingen
begon.
Bij M. Basedowii ontbreken pupilveranderingen.
Bij kropgezwel zonder meer ziet men ook dikwijls pupilveranderingen.
Er komt, hoewel zelden, bij M. Basedowii hartblok voor.
Bij menschen met een schildkliervergrooting komen veel psychische
stoornissen voor.
Basedow-lijders vertoonen dikwijls een ongemotiveerde vroor
lij kheid ( hypomanie).
De zielstoestand bij de ziekte van Basedow is bijna nooit
normaal.
Moebuis zeide: „Sie sehen die ganze Welt durch eine rosenrothe
Brille an."
35

Ig3 MORBUS BASEDOWII fig3
Men vindt bij M. Basedowii ook niet zelden melancholische verschijnselen.
Misschien bestaat er verband tusschen schildklierfunctie en
sommige vormen van Dementia praecox.
Zwakke functie van de schildklier is karakteristiek voor den man.
Het secreet van de schildklier prikkelt den N. Sympathicus.
Verminderde schildklierfunctie zal den N. Vagus doen overwegen,
waardoor vagotonie.
De schildklier verkeert bij de vrouw in een levendiger functie
dan bij den man.
De schildklier zwelt dikwijls in de puberteit, gedurende menstruatie
en graviditeit.
Zeker is, dat er verband bestaat tusschen de schildklier en de
functie van het vrouwelijk genitaalapparaat.
De vrouw is gedisponeerd voor ziekten der schildklier en
sympathische zenuwstoornissen.
Zeer groote strumae geven in den regel geen Basedowverschijnselen.
Struma en Basedow zijn geheel verschillende begrippen.
Kocher onderscheidt een neurogene en een toxische M. Basedowii.
Men moet bij M. Basedowii in het algemeen minder optimistisch
zijn in de prognose dan veelal geschiedt.
Men ziet soms een rapieden afloop onder toxische verschijnselen.
Een Basedowstruma onderscheidt zich microscopisch sterk van
een eenvoudig struma.
Bij het Basedowstruma vindt men meer cellen en minder colloid.
Het colloïd van een Basedowstruma is vloeibaarder dan dat
van het gewone struma.
Bij M. Basedowii is de rechter kwab van de schildklier bijna
altijd grooter dan de linker.
Bij de normale schildklier schijnt de rechter kwab ook in den
regel de grootste te zijn.
36

F3 MORBUS BASEDOWII I@
M. Basedowii is niet enkel hyper-, doch ook dysthyreoïdismus.
M. Basedowii vertoont zeer sterke „ups" en „downs."
Onder opbeurende omstandigheden gaat het den lijder beter,
en omgekeerd.
De koorts bij M. Basedowii is een thyreoïdkoorts.
Thyreoïdmedicatie geeft verhooging van temperatuur, dit bewijst
het middel bij myxoedeem.
Bij M. Basedowii komt voor een slechte uitzetting van den thorax.
Basedow-patienten kunnen niet goed inspireeren.
Het symptoom van Moebius bij M. Basedowii is onvoldoende
convergentie.
Het symptoom van Stellwag von Cation (o.a. zeldzame lidslag ),
moet een drukfout zijn.
Veel meer komt frequente lidslag bij M. Basedowii voor.
Er zijn Basedowgevallen met langdurige koorts tot 38° en meer
door thyreoïdhyperfunctie.
De ziekte van Riedel (zeldzaam) = steenharde, vergroote schildklier,
die bij operatie knarst onder het mes.
Bij M. Basedowii bestaat een hypertrophisch hart, door hyperfunctie
waarschijnlijk.
Bij M. Basedowii kan snelle vermagering optreden, door verhoogde
stofwisseling.
Men pleegt zeer slecht te slapen bij M. Basedowii.
Graves is de Engelsche Basedow ( Graves' disease).
Metastasen van een maligne schildklierdegeneratie hebben niet
zelden thyreoïdsecretie.
Er bestaat een substernaal struma.
Er zijn gevallen bekend van z.g. jood-Basedow.
Joodkalium kan thyreotoxische verschijnselen te voorschijn roepen
onder schildklierzwelling.
37

MORBUS BASEDOWII fig
Of er slepende arthritides bestaan, die met schildklierfunctie
verband houden, is de vraag.
Het bloedonderzoek speelt tegenwoordig bij de operatieve
indicatie een groote rol.
Basedow-bloed schijnt geen gewoon bloed te zijn.
Er zijn chirurgen, die beweren, dat Basedow-bloed eigenaardig
aan de instrumenten blijft kleven.
Wij vinden bij M. Basedowii relatieve lymphocytose.
Aan de verhouding tusschen poly- en mononucleaire leucocyten
heeft men voor chirurgische indicatie niets.
Bij een en denzelfden patient kan immers de leucocytenverhouding
zeer sterk wisselen.
Volgens het bloedbeeld zou de patient den eenen dag wel, den
anderen dag niet voor operatie geschikt zijn.
Bij M. Basedowii van jonge vrouwen is hyperglobulie karakteristiek
(Kocher).
Het is bekend, dat bij M. Basedowii de thymus dikwijls vergroot
is.
Velen schrijven aan den thymus de postoperatieve sterfte toe.
Als men met de schildklier tegelijk den thymus reseceert, schijnt
de sterfte tot nul gereduceerd.
Het schijnt, dat de gevallen van M. Basedowii met een te grooten
thymus, het ongunstigst verloopen.
Wij weten helaas niet, of een Basedowpatient al of niet een
te grooten thymus heeft.
Klinisch is een te groote thymus niet aantoonbaar.
Zelfs de patholooganatoom kan bij een vetrijk mediastinum,
als hij niet zeer goed acht geeft, een thymus persistans van 20-..
25 gram gemakkelijk over het hoofd zien.
Men kan het aantoonen van thymusvergrooting van de kliniek
niet vergen.
38

Fa MORBUS BASEDOWII Fa
Bij alle letale Basedowgevallen komt in 100% een vergroote
thymus voor.
Bircher veroorzaakte bij een hond een duidelijke Basedow, door
inplantatie van den thymus van een overleden Basedow-lijder.
Vast staat, dat de thymus een enorme rol in de pathologie
der Basedowziekte speelt.
Volgens vele chirurgen is M. Basedowii niet langs internen weg
te genezen.
Er zijn ook internisten die een echte Basedowziekte nooit radicaal
zagen genezen met interne behandeling.
Wel ziet men de formes frustes van Basedow meerdere malen
genezen.
Hoogstaande chirurgen geven toe, dat de operatieve gevolgen
niet altijd terstond de gewenschte zijn.
De hartkloppingen, het beven, zweeten en de exophthalmus
verbeteren slechts langzaam.
Een kort bestaande exophthalmus verdwijnt niet zelden na een
gelukte operatie.
Een lang bestaande exophthalmus vermindert, maar verdwijnt
niet.
Het retrobulbaire vet- en bindweefsel wordt door de operatie
niet weggenomen.
Vele chirurgen waarschuwen voor bestraling van den krop bij
Basedow.
Bij een later noodzakelijke operatie kampt men met reactieve
vergroeiingen.
Er zijn ook chirurgen, die meenen, dat M. Basedowii niet in de
eerste plaats bij den chirurg thuis behoort.
Eerst als de internist de indicatie gesteld heeft, zou aan operatie
sprake mogen zijn.
Bij M. Basedowii zonder krop geeft verkleining der klier, die
blijkbaar te sterk functioneert, goed gevolg.
39

DD MORBUS BASEDOWII g
Bij Basedow-operatie is het grootste gevaar pas na de operatie
te duchten.
Sommige patienten sterven na de operatie plotseling in een
hartcollaps.
De postoperatieve dood na strumectomie wordt toegeschreven
aan resorptie van thyreoïd in het wondvlak.
Bij lichte Basedowgevallen late men de schildklier voorloopig
ongemoeid.
De therapie zij gericht op het weer in evenwicht brengen van
den patient.
Röntgenbestraling zou bij een struma simplex Basedow ( kunnen)
veroorzaken.
Het is niet waar, dat Röntgenbestraling nooit dienstig is bij
M. Basedowii.
Volledige lichamelijke en psychische rust met brometa is onze
eerste maatregel bij lichtere vormen van Basedowziekte.
De ervaring leert, dat een krop grooter wordt door geestelijke
inspanning en kleiner door rust.
Galvanisatie van den halssympathicus kan soms bij Basedow
van nut zijn.
Vleeschspijzen activeeren de schildklier.
Basedowlijders gebruiken het best een lacto-vegetabiel dieet.
Het slechtst voor een Basedowpatient is thyreoïd, daarna joodkalium.
Jodium activeert de schildklierfunctie, naar gebleken is.
Men kan met joodkalium latente tot manifeste Basedow maken.
Van een lichte Basedow kan men met joodkalium een zware
maken.
Jodium is goed bij struma zonder meer, doch bij M. Basedowii is
het olie in het vuur.
Thyreoïd geeft niet bij iedereen Basedowverschijnselen.
40

1
23 MORBUS BASEDOWII
Kinderen kunnen soms zeer veel thyreoïd innemen, zonder eenig
onaangenaam verschijnsel.
Ook vele volwassenen kunnen soms zonder stoornis veel thyreoïd
verdragen.
]odium wordt dagelijks bij struma simplex voorgeschreven zonder
eenig nadeel.
Er zijn artsen, die het gebruik van belladonna bij M. Basedowii
roemen.
In Frankrijk behandelt men Basedowziekte veel met groote giften
sulfas chinini.
Men wil het effect verklaren door de vaatvernauwende werking
der chinine.
De melk van thyreoprive geiten heeft in de Basedowtherapie
weinig bevredigends opgeleverd.
1926
Basedowlijders verdragen zonder stoornis groote quanta chinine.
Heftige exophthalmus kan een ernstige bedreiging voor de oogen
opleveren.
Vreemd dat men bij deze ziekte zoo weinig hierover hoort of leest.
Zelfs kunnen de oogen hierbij door ulcera corneae te gronde gaan.
Men zag na matige bestraling een Basedow-lijder veranderen
in een myxoedeemlij der.
Met schildklierpoeder kon men hem zijn Basedow terug bezorgen.
Dit heen en weer gooien tusschen warmte en koude blijve liever
ongedaan.
Basedowpatienten kunnen hun krop soms kwijtraken in Zwitserland.
Het lijkt hetzelfde als van het bier af te komen in Munchen.
41

V CARCINOMA VENTRICLILI
Maagkanker behoort in alle opzichten tot de meest sombere
ziekten.
Het allereerste begin der verschijnselen compenseert de natuur,
zoodat er aanvankelijk weinig of geen klachten zijn.
Het tweede stadium levert nog zulke vage klachten, dat de
diagnose meestal niet mogelijk is.
In het derde stadium is het carcinoom te betasten, doch dan is
het te laat voor radicale genezing.
Eenige waarde kan, bij dubieus carcinoma ventriculi, aan sterke
défense in epigastrio niet worden ontzegd.
Maagkanker kan, evenals de maagzweer, volkomen latent verloopen.
Nu en dan vindt men aan de sectietafel bij verrassing een
maagkanker.
Waar achloorhydrie bestaat, zien wij niet zelden eene compensatorische
hypermotiliteit.
Bij achloorhydrie ontbreekt ook het pancreassap, want de
groote prikkel voor het pancreas is het zure maagsap (Pawlow),
intusschen ziet men niet steeds gestoorde spijsvertering.
Dat iemand niet klaagt, zegt voor den medicus niets, men kan
de ergste kwalen hebben zonder eenige klacht.
Een maligne lijden kan latent zijn, en door de een of andere
oorzaak schijnbaar acuut beginnen.
Tengevolge van nerveuse invloeden kan een mensch zoo vermageren,
dat de gedachte aan carcinoom rijst.
Carcinoma ventriculi en pernicieuse anaemie kunnen zeer op
elkaar gelijken.
Bij pernicieuse anaemie ziet men in den regel een goede vetlaag,
bij maagkanker het omgekeerde.
Er zijn menschen met uitgebreid maagcarcinoom, die zelfs zwaar
eten (b.v. erwtensoep) zeer goed verdragen.
Er komt een maagcarcinoom voor, dat enorm snel verloopt.
42

ig
CARCINOMA VENTRICULI
In enkele weken kan hierbij de lever kolossaal carcinomateus
worden.
In deze gevallen is een vena aangevreten, waarin carcinoomcellen
voortdurend worden getransporteerd naar de lever.
Bij cachexie bestaat verhoogde mechanische prikkelbaarheid der
spieren.
Vele klinici en chirurgen zijn zeer slecht over het begrip
cachexie te spreken.
Er kan bestaan pylorusstenose zonder retentie, als de maagwand
sterk genoeg geworden is, om de hindernis te overwinnen.
Het is zeer waarschijnlijk, dat er nog veel meer maagkanker
voorkomt, dan vermoed wordt.
Reeds op 9-jarigen leeftijd werd het bestaan van een kindervuistgrooten
maagkanker vastgesteld.
Het is een moeilijke vraag, of onze maag periodiek rust behoeft
ja dan neen.
Dikwijls vertoont het maagsap op ouderen leeftijd een „physiologische"
vermindering van het zoutzuurgehalte.
Men behoeft bij elke achloorhydrie geen bedenkelijk gezicht te
zetten, vooral niet als de patient boven de 50 jaar is.
De hypermotiliteit bij achloorhydrie kan men verklaren, door aan
te nemen, dat het darmstelsel de functie van de onmachtige maag
overneemt.
Chemisch is de hypermotiliteit bij achloorhydrie te verklaren,
door het ontbreken van verschil in reactie aan weerskanten van
den pylorus.
Een maag kan zoo goed als volkomen in kankerweefsel zijn veranderd,
zonder eene belangrijke stoornis in de motiliteit te vertoonen.
Aan den anderen kant kan een kleine kankerinfiltratie in den
maagwand de prikkelgeleiding verbreken, waardoor zware motorische
insufficiëntie.
43

23 CARCINOMA VENTRICULI JP
Een maagziekte herkent men of oogenblikkelijk ( haematemesis
plus ulcussymptomen) of slechts met alle mogelijke hulpmiddelen en
dan nog niet steeds.
Elk carcinoom in den bovenbuik, dus ook het maagcarcinoom,
kan metastase om het rectum geven.
Deze metastase kan de diagnose helpen vaststellen en tevens
de onmogelijkheid van een vruchtbare operatie in het licht stellen.
Denk bij maagkanker aan de mogelijkheid van navelmetastasen.
Frequent metastaseert maagcarcinoom in de ovariën.
Het is een kunstfout, maagkanker te opereeren, zonder voorafgaand
rectumonderzoek.
Bij den mensch is carcinoma duplex (— op 2 plaatsen een Ca
van verschillenden bouw) stellig waargenomen.
Onverwacht veelvuldig komt carcinoma duplex voor in den
vorm van oesophaguscarcinoom plus maagcarcinoom.
Bekend is, dat het meerendeel der maagkankerpatienten vroeger
hun maag roemden.
Bij bismuthvulling van de maag vult zich een ingevreten ulcus,
dit geeft aan de radiologische maagschaduw een uitbochting ( Nissymptoom
v. Haudeck) .
Bij carcinoma ventriculi zien wij een minus, een inham in de
maagschaduw (tumor) .
Wanneer wij op het Röntgenscherm zien, welke zonderlinge
vormen de maag kan aannemen, mogen wij de maagpercussie
grootendeels vaarwel zeggen.
Psychische en physische pijnen remmen zonder twijfel de afscheiding
van maagsap.
Hoe is het mogelijk, dat een langzaam groeiend kankergezwel
een veel sneller groeiend recidief geeft?
Het niet verwijderde, kleinste deel van het gezwel heeft een
even ruimen bloedstoevoer als vroeger het geheele gezwel.
44

0
CARCINOMA VENTRICULI 0
Van belang voor de diagnose van maagkanker is naast bloedsporen,
de aanwezigheid in de faeces van de lange bacillen van
Boas.
Het is niet onmogelijk, dat iedereen, die van een carcinoom
geopereerd is, voor het verdere leven carcinoom-drager blijft.
Zelfs aan de geniaalste mannen der geneeskunde is het tot
dusverre niet gelukt, het kankervraagstuk tot een bevredigende
hoogte te brengen.
Het onderzoek op melkzuur in den maaginhoud is overbodig,
wanneer congo-papier duidelijk positief reageert (vrij Hcl).
Melkzuurbacillen kunnen in tegenwoordigheid van vrij zoutzuur
zich niet ontwikkelen.
Bij carcinoma ventriculi -komt zelden gewichtstoename voor.
Veel medici kunnen zich maar niet voorstellen, dat een maagkanker
eenige jaren kan duren.
voor.
Maagperforaties komen bij carcinoom van de maag zeer zelden
Voor melkzuurvorming is noodig: verdwijnen van Hcl plus stagnatie
van maaginhoud.
Een vroegtijdige motorische insufficiëntie bij een chronisch
maaglij den moet aan carcinoom doen denken.
Voor den patient met maagkanker is vegetarische leefwijze aan
te bevelen.
Het lijkt wel, of de patient instinctmatig horror carnis heeft.
Maagkanker is niet de eenige ziekte, waarbij horror carnis
voorkomt, deze komt ook voor bij chronische nephritis.
Wanneer het carcinoom den pylorus vernauwt, kan men bij
den vermagerden patient de „Magensteifung" van Boas door de
buikbekleedselen zien en voelen.
Naast de overige symptomen is voor de diagnose van maagkanker
het palpeeren van een tumor in de maagstreek het belangrijkst.
45

i3 CARCINOMA VENTRICULI fa
In afwijking van de regelen der palpatie is een bewegelijke
maagtumor in epigastrio zeer goed met de vingertoppen te palpeeren.
Zelfs de geoefende onderzoeker vrage zich af, of een gevoelde
tumor niet aan een ander buikorgaan behoort.
Een maagtumor kan men bij diepe inspiratie fixeeren, een levertumor
of een met de lever vergroeide tumor niet.
Bij zeer sterke vermagering is de normale pancreaskop te
voelen en te verwarren met een pyloruscarcinoom (v. Leube) .
Dat een maagtumor iets anders is dan carcinoom, is niet zoo
zeldzaam als algemeen aangenomen wordt.
Een voelbare maagtumor staat nog niet gelijk met een doodvonnis.
Een maagkanker uitsluiten, omdat men geen tumor voelt, gaat
niet aan.
Zeer verdacht is, wanneer een 50-60 jarige, die steeds een
goede maag had die alles verdroeg, maagklachten krijgt.
Als iemand, die verdacht is van carcinoom, in gewicht toeneemt,
zoeke men naar oedemen.
Bij faeces-onderzoek op bloed informeere men o.m. of tevoren
geen haematogeen is ingenomen.
Het is duidelijk, dat een onderzoek op melkzuur alleen dan
waarde heeft, als geen melkzuurhoudend voedsel (vleesch of melk)
is gebruikt.
Het geheim der maagkankergenezing is voorloopig nog gelegen
in zeer vroegtijdige operatie.
Een phlegmasia alba dolens kan het eerste objectieve teeken
van maagcarcinoom zijn (Trousseau).
Maagkankerpatienten klagen dikwijls over koude voeten en
koude handen.
Als de linker supra-claviculairklier (klier van Virchow) hard en
gezwollen is, denke men zeer sterk aan maagcarcinoom.
46

lig CARCINOMA VENTRICULI g3
Het is zeer wijs van de natuur, dat oudere menschen veel
minder neigen tot vleeschgebruik, dan jongere.
De vroeger zoo hooggeprezen condurango.-bast, kan men als
anti-carcinomatosum gerust in de apotheek laten, als stomachicum
heeft hij symptomatische waarde.
Men is niet gerechtigd, maagkanker uit te sluiten, op grond
van jeugdigen leeftijd.
Men zou verwachten, dat chronische gastritis voorbeschikt voor
maagcarcinoom; dit schijnt niet zoo te zijn.
Men sluite geen maagcarcinoom uit, omdat de patient een
goede gelaatskleur heeft.
Maagkanker kan pijnloos en met verschrikkelijke pijnen verloopen.
Men kan bij maagkanker bij uitzondering zelfs versnelde ont-.
lediging van de maag aantreffen.
Er bestaat een febris carcinomatosa, door resorptie van degeneratieproducten.
Maagcarcinoom kan, als zoo vele carcinomen, elders heftige
neuralgiën geven (toxische neuralgiën) .
Het slechtst voor operatie geschikt zijn de maagcarcinomen, die
links van de linea alba zijn gelegen en die spoedig tot cachexie
leiden.
Evenals de longtuberculose kan ook het maagcarcinoom in den
beginne soms slechts anorrhexie veroorzaken.
Fibiger te Kopenhagen is het gelukt, experimenteel, bij het dier
maagcarcinoom te verwekken.
Fibiger voedde ratten met kakkerlakken, die besmet waren met
een bepaalde wormsoort, Spiroptera genaamd.
Het staat vast, dat maagkanker 5 jaar en langer kan duren.
Multipele kleine angioompjes in de huid hebben misschien be-.
teekenis als signatuur van een beginnend carcinoom.
47

I@ CARCINOMA VENTRICULI gi
Men lette erop, indien zij ontstaan ongeveer ten tijde van de
klachten van den zieke en regionair ongeveer beantwoorden aan
den vermoedelijken zetel van het carcinoom.
De meeste, reeds langer bestaande angiomen hebben geen
diagnostische beteekenis.
Een bewegelijke maagtumor, zonder aantoonbare metastasen,
gold algemeen als gunstig voor operatief ingrijpen.
Men kan echter, bij bewegelijke tumor, nog groote wansuc.
cessen beleven.
De laparotomie voor maagcarcinoom is eigenlijk steeds een
proeflaparotomie.
Er is stellig radicaalgenezing mogelijk bij maagcarcinoom door
een vroegtijdige operatie, al komt deze nog zelden voor.
1926
Op hetzelfde congres is de overgang van carcinoom in sarcoom
een voldongen feit en ondenkbaar genoemd, met de toevoeging:
zooals ieder weet!
ons goede vaderland behoort helaas tot de meest door kanker
gekwelde landen.
Bekend is dat vrij Hcl in het braaksel tegen carcinoom pleit.
Enkele congo-papiertjes in de portefeuille van den practicus
kunnen nooit kwaad.
Bij een verschrikkelijke uitzaaiing van een tumor in nagenoeg
alle organen, denken wij het meest aan sarcoom.
Gye verwekte met zijn kankeraetiologie nog al wat opzien.
Alle maligne tumoren hebben een identiek ultravirus.
Dit ultravirus is zonder meer avirulent.
Het wordt pas werkzaam door een voor elk dier en elke weefselsoort
specifieke chemische stof.
Soms heeft een patient met een beginnend maagCa alleen klachten
bij het slikken.
48

0
CARCINOMA VENTRICULI
Bij alle kankertheorieën zit men nog steeds vragend te kijken naar
de ongebreidelde celdeeling.
Boveri zocht de verklaring in de schifting der chromosomen.
Wanneer een dochtercel overwegend celdeelingaanzettende
chromosomen ontvangt, moet zij zich wel 'voortdurend deelen.
Maar wat doet dan de zuster dezer cel, die te weinig toebedeeld
kreeg en er vlak naast woont.
Bovendien veronderstelt deze theorie een carcinoombegin vanuit
één punt.
Er is juist aan het muizenCa bewezen dat carcinoom multicentrisch
begint (Deelman).
Deze slordige chromosomenverdeeling zal dus wel niet juist zijn.
Bij maagcarcinoom kan stellig hongerpijn voorkomen.
Huidjeuk zou een vroegsymptoom van buikcarcinoom kunnen zijn.
De leek vreest reeds het ontstaan van kanker, na het gebruik
van nujol, een teerproduct.
Dit gevolg der courantenwetenschap is gemakkelijk te ontwijken.
Hij doorzoeke de prullemand van zijn huisdokter.
Wekelijks verhuizen hierin meest buitenlandsche reclames van
tal van nieuwe laxantia.
Deze overdaad is belachelijk evenals de geleerde betoogen die
mede worden gezonden.
Al deze baanbrekende ontdekkingen leggen het af tegen de
wonderolie.
Meestal geven coloncarcinomen verstopping, soms chronische
diarrhoe.

VI CHOLELITHIASIS
Bij galsteenlij den vinden wij alle overgangen tusschen lichte
pijngewaarwordingen en allerhevigste kolieken.
Het woord koliek wordt misbruikt, oorspronkelijk is pijn in
het colon bedoeld.
Er komen naar den schijn klassieke „galsteenkolieken" voor
zonder steenen.
Waarom hebben dikke menschen vooral vrouwen zoo
dikwijls galsteenen?
Omdat de diaphragma-excursies, die den galafvoer bevorderen,
worden belemmerd.
Denk bij alle duistere gevallen met intermitteerende koorts, ook
aan galsteenlij den.
Het niet vinden van galsteenen bij de operatie wil nog niet
zeggen, dat ze er niet zijn, ze kunnen in een divertikel van de
galwegen liggen.
Latere galsteenkolieken zijn minder pijnlijk dan de eerste, de
mucosae schijnen allengs minder gevoelig te worden en de weg
wijder, waardoor minder weerstand.
Bij icterus catarrhalis, die 2 maanden duurt, houde men uit
voorzichtigheid een slag om den arm.
Denk bij cholecystitis zonder bekende oorzaak aan een latent
verloopen typhus.
Als iemand met chronische galafsluiting hooge koortsen krijgt,
heeft hij galinfectie.
Een voelbare, vergroote galblaas pleit tegen galsteenen en voor
maligne galafsluiting.
Waarom bij galsteenziekte als regel geen vergroote galblaas?
Omdat de galblaas is ontstoken geweest, waardoor wandverdikking,
adhaesies en mindere rekbaarheid.
De meeste galsteenen, die men bij autopsie toevallig vindt, die
in vivo geen klachten gaven, zijn witte solitairsteenen ( cholesterine) ,
Galstuwing bevordert het uitkristalliseeren der cholesterine.
50

E3 CHOLELITHIASIS Eg
De zuivere cholesterinesteen vertoont op doorsnede een fraai
radiairen bouw.
Eerst bij ontsteking vormt zich uit het kalkrijke exsudaat een
kalkmantel er omheen.
Kleine, multipele, kalkrijke steentjes wijzen altijd op een met
exsudaat gepaard gaande ontsteking in de galblaas.
Veelal vinden wij één grooten steen ( radiair) en vele kleintjes
( niet radiair) .
De groote is een cholesterine-kristallisatie met kalkmantel, de
kleinere zijn in hoofdzaak kalk.
Komt de ontsteking zeer vroeg, dan missen de steenen hun
radiaire cholesterine-kern.
Een galblaas kan meer dan 1400 steentjes bevatten.
Bij het dier kan men galsteenen verwekken door galstuwing plus
bacilleninjectie in de bloedbaan.
Wanneer iemand jaren lang klaagt over maagkrampen, zij men
verdacht op galsteenen.
Niet iedere choledochussteen geeft icterus.
Waarom soms icterus bij een gewone cholecystitis met galsteenen?
Omdat de sterk gespannen galblaas de galwegen kan dichtdrukken.
Een choledochussteen kan intermitteerend icterus geven.
De afgesloten ductus choledochus is soms sterk verwijd, zoodat
de steen zich verplaatsen kan.
De icterus door choledochussteen gaat veelal gepaard met koorts,
door galinfectie.
De icterus door een pancreastumor verloopt als regel zonder
koorts.
Een acute galsteenaanval gaat gepaard met koorts, omdat de
galblaas plus omgeving acuut is ontstoken.
51

CHOLELITHIASIS Q
Op ± 18-jarigen leeftijd kunnen galsteenen al beginnen te
ontstaan.
Vele gevallen van acute pancreatitis staan in verband met
galsteenen.
Adhaesies van de galblaas kunnen echte galsteenkolieken geven.
De steenen zijn bijzaak, de acute infectie van de galblaas en
omgeving is hoofdzaak.
Pancreatitis kan ook in schijn galsteenkolieken veroorzaken.
Na een galblaasextirpatie kan later nog koliek optreden, door
een niet volkomen tot genezing gekomen pancreatitis.
Galsteenen komen overwegend meer bij vrouwen voor dan bij
mannen.
Moynihan en Mayo leerden ons het bestaan van de „strawberry-gallbladder."
De „strawberry-gallbladder" ziet er bij openknippen uit als een
aardbei, door witte fibrine-villi op rooden bodem.
Deze galblaas kan echte kolieken geven bij volkomen afwezigheid
van steenen.
Menig chirurg zal vroeger tot zijne verbazing de steenen gemist
hebben bij operatie.
Vindt men een aardbeigalblaas, dan neme men deze weg,
wegens latere kans op carcinoom.
Dikwijls komen galsteenpatienten binnen onder de vlag van
maagzweer, maagkanker of duodenumzweer.
Denk bij een vermeenden pylorustumor ook aan een gevulde
galblaas.
Pylorus en galblaas liggen bijna op dezelfde plaats.
Soms kan de acute cholecystitis op ileus gelijken.
Galblaasperforatie en perforatie van ulcus duodeni kunnen sprekend
op elkaar gelijken.
Beide perforaties hebben het gallig exsudaat gemeen.
52

R3 CHOLELITHIASIS C3
Het verdwijnen van de leverdemping ontbreekt bij galblaasperforatie.
De prognose en de pijn zijn bij duodenumperforatie wat erger.
De Riedelsche lap boven de galblaas komt inderdaad veel bij
galsteenlijders voor.
De Riedelsche lap kan zeer sterk op een snoerlever gelijken.
Een snoerkwab van de lever kan een galblaastumor simuleeren.
De appendicitispijn kan precies gelijken op galsteenkoliek, vooral
als men nog icterus vindt.
De combinatie galsteenen plus appendicitis is niet zeldzaam.
Door de zieke appendix kan de galsteenziekte worden voorbereid.
Sommige bacteriën hebben een groote praedilectie voor de galblaas
en kunnen er jaren virulent blijven (ileotyphus) .
Haematogeen kan de galblaas langs V. Portae door een zieke
appendix worden aangetast.
Tijdens een galsteenoperatie worde de appendix terloops nagezien.
Typhus en appendicitis kunnen oorzaak zijn voor het ontstaan
van galsteenlij den.
De cholecystectomie heeft groote voordeelen met het oog op
recidieven.
Een mensch kan zijn galblaas missen, dat is echter geen motief
om een gezonde galblaas weg te nemen.
Hoe gezonder de galblaas is, hoe gemakkelijker ze zich laat
extirpeeren.
Kehr nam de galblaas weg, gezond of ziek, omdat ze hem hinderde
bij het opereeren.
De echte witte gal ziet men alleen bij maligne tumoren.
De galwegen in de lever kunnen witte gal bevatten en toch
kan sterke icterus bestaan.
53

0 CHOLELITHIASIS EA
Het is onjuist, dat galsteenen radiologisch geen schaduw geven.
De verwarring kan groot worden, wanneer men galsteenschaduwen
ziet binnen de contourlijnen van de rechter nierschaduw.
Galsteenlijden, mits goed en tijdig operatief behandeld, kan
radicaal genezen worden.
Ongeneeslijk wordt het lijden, wanneer zich steenen in de
lever vormen, in het laatste tijdperk.
Het staat vast, dat hypercholesterinaemie en galsteenvorming
in nauw verband staan.
Het is zeer de vraag, of galsteenziekte geen stofwisselingsziekte
is.
Galsteenlijden komt veel voor bij vetzucht, bij diabetes, in de
zwangerschap.
Men doet verstandig, bij galsteenlijden niet al te plaatselijk te
denken.
Xanthelasmen ( cholesterine-inf iltraten) zijn frequent bij galsteenlijden
en diabetes.
Wanneer men tevergeefs wacht op het eind van een galsteenkoliek,
denke men aan acute pancreatitis.
Er bestaat een cholecystitis typhosa.
Galsteenen zijn gefacetteerd, niet door afslijping tegen elkaar,
maar door druk.
Het is onjuist, dat olijfolie op de galafscheiding belangrijken
invloed heeft.
Bij het middel van Fauconneau Du f résne (van Praag) kan er
moeilijk sprake zijn van eenige specifieke werking.
Gevallen van galsteenziekte bij kinderen zijn zeer schaarsch.
De diagnose „galsteenen" blijft een indirecte diagnose.
Zekerheid bestaat slechts als een of meer steenen langs den
natuurlijken weg afgaan.
54

C3 CHOLELITHIASIS 1E3
Een door een steen verstopte galblaas met sterielen inhoud
kan door hyUrops een groote retentie-tumor geven.
Bij niet sterielen inhoud kan empyeem ontstaan met pijn en
intermitteerende koorts.
Bij acute choledochus-afsluiting late men het mes eenige weken
in de scheede.
Het is moeilijk begrijpelijk, dat cholagoga op galblaassteenen
invloed hebben, de galblaas is zijdelings ingeschakeld in den galstroom.
Er bestaat een cholelithiasis intrahepatica.
Wanneer na operatie koliek optreedt door een niet bemerkten
steen, is dit een valsch recidief.
Galsteenen kunnen onschuldige vreemde lichamen zijn in een
normale galblaas met onbelemmerden af- en aanvoer van gal.
Het is zeer gelukkig, dat slechts een klein percentage galsteendragers
heftige pijnen krijgen.
Het is waarschijnlijk, dat de koliekpijnen ontstaan door rekking
van den wand der gevulde galblaas.
Spuit men een patient met een galblaasfistel physiologische
Nacl-oplossing in de galblaas, dan klaagt hij direct over heftige
maagkramp.
De sereuse cholecystitis kan spontaan genezen, b.v. als de
ductus cysticus weer doorgankelijk wordt door afname van de
slijmvlieszwelling.
De cholecystitis is in haar recidieven veel hardnekkiger dan de
appendicitis.
Het is zeldzaam, dat galsteenen slechts éénmaal koliek veroorzaken.
Adhaesies van galblaas met pylorus kunnen het duodenum
a f knikken; zoo kunnen galsteenlijders echte maaglijders worden.
Icterus komt slechts in de minderheid der gevallen bij galsteenziekte
voor.
55

f0 CHOLELITHIASIS a
Icterus is een teeken, dat de galsteenziekte niet meer een lokaal
lijden van de galblaas is.
Een choledochussteen kan angiocholitis en leverabscessen veroorzaken.
Bij een choledochussteen vinden wij als regel leververgrooting.
Na lange afsluiting van den duct. choledochus kan zich een
levercirrhose ontwikkelen, de z.g. cirrhose biliaire.
Het is waarschijnlijk, dat de concrementen den prikkel tot
carcinoom van de galblaas leveren.
De meeste patienten moeten eerst een keer geel gezien hebben,
vóór ze zich laten overtuigen, dat ze aan galsteenen lijden.
In vele families voelt de cholelithiasis zich zeer thuis.
Bij cholelithiasis met infectie behoort koorts, die vooral bij
lithogene choledochus-afsluiting intermitteerend is.
Bij regeling der defaecatie treden de kolieken zeldzamer op.
Icterus-patienten vermageren meestal snel en belangrijk, door
vet-onthouding.
Bij frequente recidieven is het organisme niet in staat, het oude
lichaamsgewicht steeds weer in te halen.
Zoo kunnen chronisch-icterische patienten er uit gaan zien als
carcinoom-lij ders.
Zoodra de faeces weer gekleurd worden, zoeke men naar
steenen.
Ook zonder dat koorts voorhanden is, kan de galblaasinhoud
etterig zijn.
Verbijsterend dikwijls wordt een galsteenkoliek voor een gewone
maagkramp gehouden.
De onderscheiding tusschen ulcuspijnen en galsteenkoliek is niet
gemakkelijk.
Galsteenkoliek begint dikwijls 's nachts, ulcuspijn is zeldzaam
's nachts.
56

CHOLELITHIASIS g
Bij regelmatige voeding bestaat een regelmatige galstroom, die
de galblaas voorbijgaat.
's Nachts als niet gegeten wordt, verzamelt zich de gal in de
galblaas.
Onregelmatig en zeldzaam eten is galstuwend.
Er zijn klinici, die hun galsteenlijders een nachtmaaltijd laten
gebruiken.
Loodkoliek is meermalen voor galsteenkoliek gehouden.
Bij kolieken in het algemeen lette men op den loodzoom en
vrage het beroep.
Een naar boven omgeslagen ontstoken appendix kan dif ferenr
tieel diagnostisch groote moeilijkheden geven.
Het afgaan van flatus verlicht dikwijls belangrijk de galsteenkoliek.
Acute cholecystitis kan het beeld van ileus te voorschijn
roepen.
Acute cholecystitis kan zeer op peritonitis gelijken; men lette
op de costale ademhaling bij peritonitis.
De maagcrises der Tabes kunnen op galsteenpijn gelijken.
Een liparocele ( hernia lineae albae) kan den arts abusievelijk
tot galsteen of organisch maaglijden doen besluiten.
Wanneer de galblaas in het kleine bekken lag, was de diagnose
galsteenziekte gemakkelijker.
Bij de galsteenziekte lijden drie organen mede: de lever, de maag
en het pancreas.
Een acuut empyeem van de galblaas kan bestaan zonder dat
men de galblaas als tumor kan palpeeren.
Bij een galsteenkoliek treedt als regel braken op.
Bij de meeste galsteenkolieken blijft de steen in de galblaas
achter.
Een zoo goed als onpijnlijke galblaastumor zonder icterus en
leververgrooting pleit voor hydrops van de galblaas.
57

fig CHOLELITHIASIS 23
Dat icterus volkomen kan ontbreken, niettegenstaande een
groote choledochussteen, weet iedere chirurg.
De ductus choledochus kan bij afsluiting de afmeting van den
dunnen darm aannemen.
Wanneer de fièvre intermittente hépatique bij chronische choledochusafsluiting
eene febris continua wordt, zij men op zijn
hoede.
De galsteenziekte is zeer arglistig; daar waar ze de grootste
gevaren oplevert, verloopt ze schijnbaar goedaardig.
Veel menschen met galblaascarcinoom hebben nooit iets gemerkt
van galsteenen.
Waar niemand aan galsteenen dacht, kan een perf oratieperir
tonitis plotseling ontstaan.
Het komt voor, dat galsteenen uitgebraakt worden.
Kleine galsteenen kunnen uit den darm in de maag terechtkomen,
evenals de gal door den pylorus kan terugvloeien.
Rustig liggende galsteenen late men met rust, een voortdurende
latentie staat gelijk met genezing.
Bij angiocholitis is afwachten dikwijls gevaarlijker dan opereeren.
Wanneer galblaascarcinoom te diagnostiseeren is, is het voor
radicaaloperatie meestal te laat.
Chronische icteruspatienten zijn gevaarlijke operatie-objecten,
wegens de mogelijkheid op zware bloedingen.
Groote galsteenen kunnen galsteen-ileus veroorzaken.
Gaisteenen zijn gelukkig veel frequenter dan galsteenkolieken.
Bij oude menschen is de galsteenkoliek bijna even zeldzaam als
bij kinderen.
Gunstig voor galstagnatie bij de vrouw zijn: costale respiratie,
graviditeit, dragen van een corset en trage defaecatie.
Ofider galsteenlijders worden velen aangetroffen met trage defaecatie.
58

lo CHOLELITHIASIS g3
Zoolang het braaksel gal bevat, is de ductus choledochus doorgankelijk.
Wanneer men in de anamnese hoort van koliek, zonder meer,
pleit urobilinurie vóór galsteenkoliek.
Er bestaat een orthostatische urobilinurie.
Bij de galsteenileus grijpe men niet overhaast naar het mes,
hooge clysmata en een antipasmodicum herstellen niet zelden de
passage.
De practicus houde in het oog, dat achter een schijnbaar on-schuldige
hydrops van de galblaas een maligne nieuwvorming
verscholen kan liggen.
De ductus choledochus kan door de passage van een steen
beschadigd worden, zoodat litteekenvorming en -retractie later
chronische icterus veroorzaakt.
De betasting van lever en galblaas kan men ook zeer goed in
zittende houding met voorovergebogen bovenlichaam uitvoeren.
Er bestaan eenige medicamenten, die men bij de galsteenziekte
niet behoort te vergeten, n.l. calomel, salicylas natricus en warme
alcalische wateren.
De duur eener galsteenkoliek schommelt tusschen uren en weken.
De fièvre intermittente hépatique kan aan malaria doen denken,
des te meer door de frequente miltzwelling, die de angiocholitis
vergezelt.
1926
Galsteenen bij een neonatus schijnen onmogelijk en zijn toch
voorgekomen.
De icterus neonatorum kan zich weer verheugen in een nieuwe
theorie.
Wij waren anders met die der functioneele onrijpheid of onrijpe
functie van de lever erg tevreden.
De nieuwste theorie wil den nadruk leggen op bloedingen door
het geboortetrauma.
59

CHOLELITH1ASIS E
.
De ontleding van dit verborgen bloed zou de icterus veroorzaken.
Bij vroeggeborenen is de icterus als regel sterker en frequenter.
De traumatische bloedingen zouden bij deze kinderen ook
sterker zijn.
Dit klinkt onwaarschijnlijk daar te vroeg geborenen kleiner zijn.
Vreemd is ook dat bij cephaalhaematoom van bijzonder sterke
icterus niet steeds sprake is.
Deze theorie lijkt minder aannemelijk dan haar voorgangster.
Vermoedelijk is de icterus neonatorum een haemolytische icterus.
Snapper beschreef de colica porphyrinurica.
Heftige kolieken met afscheiding van porphyrine-houdende urine.
Gedeeltelijk wordt in de lever de haemoglobine in porphyrine in
plaats van in bilirubine omgezet.
Men denke bij vermeende galsteenkoliek aan het bestaan dezer
afwijking.
Het is dus een leverdysfunctie met kolieken.
Men kan jaren lang groote steenen in den duct. choledochus meer
dragen zonder duidelijke icterus te hebben.
De ductus choledochus heeft dan zijn elasticiteit geheel verloren.
Bij den mensch ontbreekt de galblaas bij hooge uitzondering.
Bij paard, hert, rat en duif is dit normaal.
60

VII DIABETES MELLITLIS
De diabetes is een ziekte, waarvoor tot dusverre hoogstwaarschijnlijk
geen specifieke geneesmiddelen bestaan.
Men heeft wel gemeend, van verschillende medicamenten verbetering
te hebben gezien.
Frerichs zeide, dat elk medicament, hetwelk den diabeticus maag
en ingewanden bederft, de suikerafscheiding doet dalen.
Zoo min als albuminurie nephritis beteekent, zoo min is glycosurie
suikerziekte.
Zware diabetici zijn slechte objecten voor operatie.
Men onderzoeke vóór elke operatie de urine niet alleen op
eiwit, doch tevens op suiker.
De chirurg eischt zoo mogelijk suikervrije urine.
Men hoede zich, den patient in luttele dagen hiervoor suiker-'
vrij te maken.
Het lichaam behoeft tijd, om zich te accomodeeren in dezen.
Na de operatie wreekt zich dikwijls de te snelle ontsuikering
op noodlottige wijze.
Vlak vóór en vlak na de operatie van een ontsuikerden
diabeticus geve men koolhydraten.
Vele diabetici voelen zich met een weinig suiker in de urine
beter dan geheel suikervrij.
De ischias bij diabetes is meest dubbelzijdig en zetelt vooral in
de bovenbeenen.
Denk bij het uitvallen van tanden het eerst aan diabetes.
Bij diabetes komt dikwijls heftige gingivitis voor.
Bij diabetisch coma of praecoma komt nog al eens meteorismus
voor, samen met andere buikklachten (pseudo-appendicitis) .
Het is zeer te betwijfelen of iemand van coma diabeticum nog
kan herstellen.
Er bestaat bij diabetes een acute hartdood.
De psyche heeft enormen invloed op het suikergehalte bij een
suikerzieke.
61

g
DIABETES MELLITUS
Er zijn diabetici, die altijd een rooden neus hebben, al drinken
ze geen druppel alcohol.
Diabetici hebben dikwijls een karakteristiek uiterlijk, met roode
wangen en rood voorhoofd.
Diabetes en tabes hebben klinisch veel punten van overeenkomst.
Ontbreken van peesreflexen, pijnen in de beenen, impotentie,
mal perforant, cystitis komen bij beide voor.
Mal perforant is meestal pijnloos of zeer weinig pijnlijk.
Diabetici met weinig suikeruitscheiding, 1 a 2%, trots doelmatig
dieet, zijn de candidaten voor diabetisch gangraen, niet zoozeer
de lijders met veel suiker.
Diabetisch gangraen heeft stellig de neiging, in vochtig gangraen
over te gaan.
Tabes diagnostiseeren bij een diabeticus, kan moeilijk zijn.
Twijfelt men, of men naderend coma moet vreezen, dan geve
men koolhydraten.
Liever suiker in de urine dan acidose.
Acidosis, acetonurie komt behalve bij diabetes, bij hongertoestanden
( ca oesophagi) en kinderenteritis voor.
De „diabète des gras" is een benigne vorm.
Dikke menschen verdragen diabetes beter dan magere.
De Franschen spreken van een „diabèee d'emblée", door trauma,
b.v. val op het hoofd.
Hun oordeel over dezen vorm van suikerziekte luidt: „la
guérison est la regle."
Na psychisch trauma kan eveneens diabetes ontstaan.
Traumatische glycosurie zonder meer verdwijnt meestal na
eenige dagen.
De acetonlucht van den adem (chloroformlucht) kan ons de
diagnose brengen.
Vergeet bij coma 2 dingen niet: ruik den adem en noteer de
staat van de pupillen en van de tensie der oogbollen.
62

gi DIABETES MELLITUS
Een diabeticus hoede zich vooral voor indigestie.
Gedurende de zwangerschap komt dikwijls glycosurie voor, geen
echte diabetes.
Vrouwen met echten diabetes worden zelden zwanger.
Er komt bij suikerziekte atrophie der ovaria voor.
Diabetes veroorzaakt verhoogde vatbaarheid voor tuberculose.
Diabetici gaan niet zelden nog op gevorderden leeftijd aan tuberculose
te gronde.
Bij suikerziekte komt ook een atrophie van den uterus voor.
Operatieve verwijdering der adnexa had niet zelden het verdwijnen
der suikerafscheiding ten gevolge.
Het is bekend, dat in het climacterium de diabetes goedaardig
verloopt.
Wie diabetes uitsluit, omdat patient geen verhoogd dorst- en
hongergevoel heeft, komt dikwijls bedrogen uit.
Daar diabetes dikwijls neuralgiën geeft, behoort bij de diagnose
neuralgie volledig urineonderzoek.
Van diabetes moet de lactosurie van zwangeren en zoogenden
streng worden gescheiden.
De lactosurie ontstaat waarschijnlijk door resorptie van melksuiker
bij melkretentie.
Er komen gevallen van diabetes voor zonder polyurie ( diabetes
decipiens) .
De zwaarste vormen kunnen bij uitzondering zelfs van het
begin tot het eind zonder • polyurie verloopen.
Door de, gewoonlijk sterke polyurie, zweet de diabeticus
weinig en klaagt over droogheid en dorst.
Wanneer een diabeticus op dieet een acute febriele ziekte
krijgt, geve men hem alles wat hij wil.
Bekend is het boosaardige verloop van pneumonieën bij suikerziekte.
63

10
DIABETES MELLITUS fa
Snel zich uitbreidende tandcaries van een tevoren gezond gebit,
is verdacht.
Zware complicaties der diabetes ( staar, gangraen, neuralgie)
zijn betrekkelijk onafhankelijk van het suikerpercentage.
Bij volkomen suikervrije urine zijn complicaties veel zeldzamer.
De diabeticus neigt tot arteriosclerose en daardoor tot apoplexie.
Febriele ziekten kunnen het uitbreken van het coma diabeticum
bevorderen.
Een karakteristieke voorbode van het coma is het ademen van
Kussmaul.
Diabetes en zwangerschap is een ongunstige combinatie, zij is
gelukkig zeldzaam.
Wellicht wordt de suikerziekte tijdens de zwangerschap min of
meer verwaarloosd.
Wellicht is de betrekkelijk jeugdige leeftijd der lijderes mede
schuld aan de bedenkelijke prognose.
Men hoede zich, de intensiteit der ziekte af te meten naar het
quantum uitgescheiden suiker.
Ook bij onbeduidende suikeruitscheiding kan het coma uitbreken.
Soms daalt de urine-suiker na koolhydraten en stijgt bij meerderen
eiwittoevoer.
De spier arbeidt ten koste van suiker, daarom moest de diabeticus
vroeger veel spierarbeid verrichten.
Bij zwaren diabetes is veel spierarbeid beslist uit den booze.
Meer dan eens volgde na zwaren spierarbeid het coma diabeticum.
Diabetes en schrompelnieren kunnen samen voorkomen.
De schrompelnier laat in vele gevallen weinig suiker door.
Schrompelnier geeft reeds, zonder diabetes, een hyperglycaemie.
64

DIABETES MELLITUS
Bij diabetes met schrompelnier dus lage glycosurie en hooge
glycaemie.
Gedurende het coma vinden wij in de urine de z.g. comacylinders.
Bij suikerziekte zijn cirrhotische veranderingen in de lever niet
zeldzaam.
Een slechten naam onder de traumata, die diabetes in het algemeen
verergeren, hebben de spoorwegongelukken.
Het is niet onmogelijk, dat de „suikerdichtheid" van zieke nieren
wel eens diabetes maskeert.
Er komen gevallen voor met diabetes-verschijnselen ( furunculosis,
haar- en tanduitval) zonder glycosurie, doch met hyperglycaemie.
Diabetes-verschijnselen zonder glycosurie ziet men wel bij personen
met diabetes in het voorgeslacht.
In de toekomst zal het bepalen van het bloedsuikergehalte beteekenis
verkrij gen.
De ervaring leert, dat gevaarlijke acidosis zelfs bij langdurig
streng dieet zelden optreedt, zoolang de urine suikervrij is.
Ook thans nog geldt snelle vermagering als prognostisch ongunstig,
evenals erfelijke belasting met den zwaren vorm.
Voor zwaren diabetes is aanvankelijke ziekenhuisverpleging beslist
noodig.
Er zijn lichte diabetesgevallen, die aanvankelijk onder vetlijvigheid
onopgemerkt blijven.
Tijdens het coma diabeticum stijgt het bloedsuikergehalte sterk,
het urinesuikergehalte weinig of niet, zelfs kan het dalen.
Zoo kan soms het bloedplasma hooger suikergehalte hebben
dan de urine.
Voor de diagnose pancreatitis heeft glycosurie slechts een beperkte
waarde.

DIABETES MELLITUS
Het is niet onmogelijk, dat het vele eten en drinken der suikerlijders
dikwijls de arteriosclerose doet ontstaan.
Bij langdurige glycosurie neemt de dichtheid van de nieren toe.
Bij zwaren diabetes kan dus geringe glycosurie trots hooge
bloedsuikerspiegel bestaan.
Er kan zware acidose bestaan bij zeer weinig acetonlucht.
Ter herkenning van diabetisch coma heeft het opsporen van
suiker in de urine geen beslissende waarde.
Kort voor den dood kan de suikerafscheiding ophouden.
Bovendien kan coma optreden bij suikervrije urine.
Diastatisch ferment in de ontlasting wil in den regel zeggen
permeabele ductus pancreaticus.
Diastatisch ferment in de ontlasting sluit pancreatitis niet uit.
Glycosurie kan ook bij andere ziekten en vergiftigingen voorkomen.
Het komt voor dat het aceton hoofdzakelijk langs de nieren
en niet langs de luchtwegen wordt uitgescheiden.
Het is niet voor iedereen weggelegd, diabetes met den neus
te diagnostiseeren.
Bij uitzondering kunnen de kniepeesreflexen in het coma lang
behouden blijven (Naunyn).
Gebruik van groote doses narcotica ( opium etc.) kan het coma
doen uitbreken.
Diabetisch coma is zeker uit te sluiten, als diaceetzuur ontbreekt.
Weinig bekend bij coma diabeticum is de sterk verminderde
spanning van den oogbol (Krause 1904).
Verminderde spanning van den oogbol komt bij andere comateuse
patienten niet voor.
Wanneer een suikerzieke een andere ziekte krijgt, draagt deze
een bijzonder stempel.
66

DIABETES MELLITUS Q
Wanneer een praedispositie voor etterige infecties in het oog
loopt, denke men aan diabetes.
Het schijnt, dat de suikerziekte in frequentie toeneemt.
Diabetes kan zich als naziekte van eene acute infectieziekte ontwikkelen,
als nephritis na roodvonk en verlammingen na diphtherie.
Post-infectieuse diabetes-gevallen kunnen volkomen genezen.
Het schijnt dat consanguine huwelijken aan het pancreas geen
goed doen.
Bijzonder veelvuldig is diabetes onder Israëlieten, misschien door
eeuwenlange consanguiniteit.
Men kan minderwaardige bloedklieren erven.
Bijna iedere diabetes begint als voorbijgaande glycosurie.
Glycosurie vaststellen is niet hetzelf de als diabetes diagnostiseeren.
Behalve de voorbijgaande — meest alimentaire — zijn er glycosuriën,
die met suikerziekte niets te maken hebben.
De suikerziekte wordt niet beheerscht door de glycosurie, doch
door de hyperglycaemie.
Psychische prikkels, commotio cerebri, verschillende vergiftigingen
geven voorbijgaande glycosurie.
Bij eiken diabetes zijn factoren in het spel, die zoowel van de
voeding als van het zenuwstelsel afhankelijk zijn.
Een uitsluitend alimentaire diabetes bestaat evenmin als een
uitsluitend neurogene.
De natuur streeft naar evenwicht en houdt van mengsels.
Er zijn diabetesgevallen, die met elke theorie en elk dieet
spotten.
De frequentie van diabetes bij spoorwegpersoneel schijnt grooter
te zijn dan bij het gewone publiek.
Misschien is commotio corporis door de steeds schokkende
beweging van treinpersoneel van invloed.
Zenuwbeschadiging, die op eenigerlei manier het centrum van
Claude Bernard prikkelt, activeert de suikervorming.
67

)D
DIABETES MELLITUS
Bij talrijke zekere pancreaslijders ontbreekt de glycosurie volkomen.
Glycosurie met normale glycaemie beteekent renale diabetes,
en is onschuldig.
Bij renalen diabetes wordt suiker aan het bloed onttrokken
zonder stoornis in de koolhydraatstofwisseling.
Kinderen met echten diabetes kunnen verwonderlijk weinig verschijnselen
vertoonen.
De proef van Nylander valt ook positief uit na het gebruik
o. a. van oleum therebinthinae en tinct. eucalypti.
Zelfs na het inademen van met terpentijn bezwangerde lucht
kan Nylander positief uitvallen.
Bij lijders aan dementia paralytica en epilepsie vinden wij
soms laevulosurie.
Pentosurie komt niet zelden onder normale omstandigheden voor.
Von Noorden noemde de glycosurie bij psychosen angstglycosurie.
Vroeger werd diabetes algemeen verklaard door het aannemen
van gebrekkige glycolyse.
Thans staan wij op het standpunt der overproductie van suiker.
Adrenaline is een krachtige activator van het suikervormende
proces.
Door adrenaline is glycosurie te verwekken.
Het pancreas remt de suikervorming.
De schildklier gaat de remming van het pancreas tegen.
Bij Basedow volgt op toediening van thyreoïd vaak alimentaire
of spontane glycosurie.
Vervalt de schildklierfunctie, dan remt het pancreas ongebreideld.
Bij myxoedeem kan men slechts zeer moeilijk glycosurie verwekken,
tenzij men thyreoïd geeft.
68

DIABETES MELLITUS 0
Met de schildklier staat in dezen functioneel de hypophyse
gelijk.
Acromegalie vergemakkelijkt het tot stand komen van alimentaire
glycosurie.
De lever is het centraal-laboratorium voor de suikervorming.
Het pancreas zorgt, dat er niet te hard, de bijnieren dat er
niet te langzaam wordt gewerkt.
De Langerhans'sche eilandjes van het pancreas leveren het
secreet, dat in de lever remming van de suikerproductie veroorzaakt.
Bij den gezonden mensch houden de bloedklieren elkaar in
evenwicht.
Ordeloos wordt het bedrijf, wanneer het pancreas ziek of de
bijnieren geprikkeld worden.
Geheel het systeem van bloedklieren bemoeit zich met de
suikervorming.
Diabetes eenvoudig toe te schrijven aan een ziek pancreas gaat
niet meer op.
De afwijking van het pancreas behoeft geen anatomische te
zijn, eene functioneele heeft hetzelfde resultaat.
Dieetetische koolhydraatbeperking verschaft rust in het suikerlaboratorium.
Elke rustperiode leidt tot beter geordende werkzaamheid.
Vet werkt veel minder prikkelend op de suikervorming dan
eiwit.
Vet is voor den suikerzieke een zeer waardevol voedsel.
Halve maatregelen zullen bij een versch geval van diabetes
inderdaad kunnen schaden.
Alleen het doorvoeren van een doelmatig dieet zal rust in de
suikervorming brengen.
Zooals albuminurie, kan ook glycosurie door afkoeling ontstaan.
69

E3 DIABETES MELLITUS k
Tijdens een aethernarcose kan soms bij den mensch suiker in
de urine worden aangetoond.
Dekt men een proefdier tijdens de narcose warm toe, dan blijf t
glycosurie uit.
Zijn de bijnieren ziek (Addison) dan daalt het bloedsuiker.gehalte
der spieren, waardoor onvoldoende spiervoeding = spiervermoeidheid.
De bijnieren zijn allesbehalve onafhankelijke organen.
De bijnieren staan onder directen invloed van het sympathische
zenuwstelsel.
Heft men de verbinding tusschen bijnier en N. Sympathicus
op, dan volgt op de piqure van Claude Bernard geen glycosurie.
De glycosurie na den suikersteek is een bijnierglycosurie.
Vanuit het gelaedeerde hersencentrum worden de bijnieren via
den Sympathicus geprikkeld.
Het kan niet verwonderen, dat psychische traumata glycosurie
kunnen verergeren.
De glycogene functie van den diabeticus verkeert in labiel
evenwicht.
Elk voedsel, hetwelk de lever bereikt, is voor den diabeticus
een prikkel voor overlading van zijn bloed met glucose.
Vetten bereiken de lever niet langs de V. Portae maar geraken
door de chylvaten in de groote circulatie.
Een glycosurie stijgt zelden door sterke vetvoeding.
De localisatie van het diabetisch proces is nooit aan ééne plaats
gebonden.
Na het 60ste jaar wordt suikerziekte veel beter verdragen.
Bij den diabetes op gevorderden leeftijd kan men gerust wat
koolhydraten toestaan als de glycosurie matig blijft.
Diabetes decipiens = diabetes zonder groot urinequantum.
De eilandjes van Langerhans behooren te worden gerangschikt
onder de organen met inwendige secretie.
70

P
DIABETES MELLITUS p
De reactie van Trommer is meer gemakkelijk dan gevoelig.
Aan een negatieve proef van Trommer heeft men weinig.
Men kan met Trommer 34% suiker over het hoofd zien.
Men besluite gerust tot suiker bij zeer sterke reductie, zeer
groot urinequantum en zeer hoog soortelijk gewicht.
Andere reduceerende stoffen komen in sterke concentratie in de
urine niet voor.
Is aceton aanwezig, dan is de reduceerende stof wel altijd
suiker.
Verdwijnt de reductie met het onthouden van koolhydraten,
dan had patient glycosurie.
Zelfs als met het onthouden van koolhydraten de reductie zeer
sterk vermindert, was glucose aanwezig.
Verwarring kan slechts pentosurie geven.
Pentosurie geeft geen klinische verschijnselen, zij wordt meestal
toevallig ontdekt.
Pentosen schijnen niet uit het dagelijksch voedsel afkomstig
te zijn.
Veel pentosen komen voor in alcoholvrije wijnen en likeuren.
Konijnen verdragen onderbinding van den ductus pancreaticus
jaren zonder diabetes te krijgen.
Men vindt bij dergelijke onderbonden konijnen van het pancreas
zoo goed als niets meer terug.
Hyperglycaemie vertoonen konijnen met een onderbonden ductus
pancreaticus wel.
Het is waarschijnlijk, dat er multipele interne functies van het
pancreas bestaan.
Volgens Falta hebben sommige diabetici een sterke gevoeligheid
voor eiwitten.
Na eiwit kan sterker glycosurie optreden dan na dezelfde hoeveelheid
koolhydraten.
71

0
DIABETES MELLITUS Q
Diabetes behoort stellig onder de meest gecompliceerde ziektetoestanden.
Kinderen met diabetes hebben soms lichte verhooging, de volwassen
diabeticus neigt tot lage temperaturen.
De ervaring doet de prognose van in de jeugd ontstane diabetes
ongunstig stellen.
Zuigelingen-diabetes is uiterst zeldzaam.
Er schijnt in de jeugd toch een onschuldige glycosurie voor te
komen.
In de urine van zuigelingen komt dikwijls suiker voor, geen
glucose, doch lactose.
Het al of niet bestaan van onschuldige jeugd-glycosuriën is
voor de levensverzekering van groot gewicht.
De echte diabetes van den kinderlijken leeftijd kent geen pardon
(von Noorden).
Zooals een zwangerschapsalbuminurie, bestaat er ook een zwangerschapsglycosurie.
Bij zwangerschapsglycosurie blijft de bloedsuikerspiegel normaal.
Het is zeker, dat echte renale diabetes voorkomt.
Niet alleen de lever, ook de spieren van den diabeticus zijn
weinig geschikt als glycogeendepot.
Glycogeen doet in de spieren dienst als reserve-brandstof.
Het is niet te verwonderen, dat diabetici zoo spoedig vermoeid
zijn.
Lijders aan suikerziekte, schrompelnier en galsteenen hebben
een verhoogd cholesterine-gehalte van het bloed.
Diabetes insipidus is geen diabetes, doch polyurie.
Men onderscheide diabetes insipidus wel van polydipsia hysterica.
Bij polydipsia hysterica heeft strenge vochtbeperking dadelijk
succes.
72

DIABETES MELLITUS Q
Minder gemakkelijk is de behandeling van den diabetes insipidus.
Vroeger gaf men strychnine-injecties, ze zouden verbetering,
soms zelfs genezing hebben gebracht.
Heete luchtbaden worden aangeraden als een goed therapeuticum.
Tegenwoordig ziet men alom succes van injecties van pituïtrine
(3 X 0,25 cM3.).
Na staken der injecties pleegt de polyurie weer te voorschijn
te komen.
Van voordeel is het, den diabeticus suikervrij te houden bij
een eiwitarm dieet met weinig koolhydraten.
De geringe toevoeging van koolhydraten matigt de acidosis.
Het is van groot belang den diabetes spoedig na het ontstaan
te behandelen.
Reeds lang bestaande diabetes laat zich niet zoo gemakkelijk
leiden.
Lichte suikerziekte kan door onvoldoende behandeling in zware
overgaan.
Men zij bij diabetesbehandeling niet schematisch, doch zooveel
mogelijk individueel.
Men hoede zich voor plotselinge onthouding van alle koolhydraten.
Men vermindere langzaam de hoeveelheid koolhydraten en ga
na bij welke hoeveelheid de glycosurie verdwijnt.
Aceton, diaceetzuur en oxyboterzuur tracht het lichaam te neutraliseeren
door de vorming van ammoniak.
In de hoeveelheid ammoniak der urine heeft men dus een
maatstaf voor de zuurvorming.
Normaal wordt 1 2 —1 gram per dag afgescheiden.
Wanneer bij streng dieet de hoeveelheid ammoniak niet afneemt,
doch stijgt, verlate men het strenge dieet.
Vroeger werd algemeen bij suikerziekte te veel eiwit gegeven.
73

gg
DIABETES MELLITUS
Het staat vast, dat uit eiwit suiker kan gevormd worden.
Eiwitbeperking is voor de meeste gevallen even noodzakelijk
als koolhydraatbeperking.
Met dit feit wordt in de geneeskundige praktijk veel te weinig
rekening gehouden.
De haverkuur van v. Noorden werkt dikwijls gunstig bij jonge
menschen en bij den zwaarderen vorm, soms schijnt ze van onwaarde.
Gedurende de haverkuur geve men geen andere soorten koolhydraten,
daar de glycosurie dan kan toenemen.
Gedurende de haverkuur behoort geen vleesch te worden gegeven.
Men kan niet vooruit zeggen, hoe een haverkuur in een gegeven
geval zal werken.
Onvoldoende assimilatie van koolhydraten leidt tot acetonurie.
v. Noorden wijzigde sedert kort zijne behandeling van dreigend
coma.
v. Noorden onthoudt bij dreigend coma alle voedsel en geeft
1 a 2 dagen hongerdieet.
Behalve hongerdieet geeft v. Noorden dan ruim alcohol.
Wanneer men koolhydraten toestaat, dan liefst Grahambrood.
Men geeft van z.g. diabetes-brood gemakke lijk te veel.
Diabetes-brood bevat meer koolhydraten dan vermeld staat.
Tegenwoordig geeft men karamel ( gedenatureerde suiker) met
goed gevolg.
Karamel heeft een zeer hooge verbrandingswaarde.
Men kan den diabeticus door karamel 600-800 caloriën zonder
schade toedienen.
In den laatsten tijd geeft men met goed gevolg bananen als
koolhydraat bij het voedsel.
Oesters bevatten weliswaar glycogeen, doch men pleegt dit
aristocratische weekdier niet dagelijks te nuttigen.
74

23 DIABETES MELLITUS ig
1926
Polyganum aviculare .. = varkensgras geldt als volksmiddel tegen
diabetes.
Sommigen neigen tot een gunstig oordeel over dit gras.
Een patient vond het goedkooper dan insuline en bleef er goed bij.
Vele diabetesmiddeltjes hebben een diuretische werking.
Twee liter urine met 4% suiker is gelijk aan 4 liter met 2%.
De- patient ziet alleen het dalen van het percentage, hetwelk hij
bewijzend acht.
Een traumatische diabetes schijnt toch te bestaan.
Men beschreef een volkomen gezonden jongen die na een hoofdtrauma
in 1 % dag aan diabetes stierf.
Een adrenaline--injectie prikkelt den Sympathicus als een heftige
emotie.
Na beide volgt bloedsuikerverhooging bij den echten diabetes.
Bij den renalen vorm ontbreekt dit effect geheel of nagenoeg
geheel.
Een patient van Dieula f oy uitte zich eigenaardig inzake zijn
streng dieet.
Rendez-moi mon sucre, j'aime mieux ca!
Bij diabetes insipidus kan de dorst onbeschrijfelijk zijn.
De patienten kunnen zoo versmachten dat zij hun waschwater,
zelfs hun urine opdrinken.
Een urinequantum tot 47 L. is hierbij beschreven.
Soms worden vermagerde diabetici door insuline sterk
oedemateus.
Deze oedemen verdwijnen weer naarmate de voedingstoestand
verbetert.
Men raadt insulinepatienten aan, steeds suikerklontjes bij zich te
hebben.
75

0 DIABETES MELLITUS
Het lijkt veilig doch kwellend.
Een mensch neemt graag wat hij niet mag hebben.
De eilandjes van Langerhans zijn van het pancreasweefsel vrij
onafhankelijk.
Bij sommige visschen liggen zij buiten het pancreas.
Het woord insuline werd in België geboren (de Meyer 1909) .
Bij zware diabetici is plotselinge dood beschreven bij staking der
insulinetoediening.
Men kan comateus zijn bij hypoglycaemie en bij acidosis.
Bij het eerstgenoemde coma is insuline natuurlijk vergif.
Een koortsende diabeticus heeft meer insuline noodig dan een
koortsvrije.
Voor de caloriënbehoefte houde men rekening met de lichaamslengte
van den patient.
Hierdoor kent men zijn z.g. ideale gewicht.
Het aantal K.G. van dit gewicht X 30 geeft ongeveer zijn
caloriënbehoefte.
Zwangerschap en diabetes ziet men niet dagelijks samengaan.
Jonge diabeticae succombeeren meestal vóór den kinderzegen.
Flinke diabetes openbaart zich in den regel daarna.
Wie denkt dat insuline alleen uit pancreas kan worden gewonnen,
vergist zich.
Men heeft stoffen met insulinewerking kunnen extraheeren uit
verschillende organen en klieren.
Zelfs in het plantenrijk zijn deze stoffen te vinden.
Nu wij dit weten denken wij weer eventjes aan het varkensgras.
De naam renale diabetes is niet juist.
Wat geen diabetes is moet men niet als zoodanig betitelen.
Beter is de uitdrukking renale glycosurie.
Men zij met insuline bij kleine kinderen voorzichtig.
76

0
DIABETES MELLITUS
De overgang van hyper- in hypoglycaemie geschiedt hier gemakkelijk.
Bij diabetisch coma kan een zeer brutale dosis insuline levensreddend
zijn.
Meestal vindt men bij pentosurieën arabinose.
Vele pentosurie-lijders zijn van het oude ras.
Van het grootste belang voor den diabeticus is de toestand zijner
nieren.
Op gevorderden leeftijd kan plotselinge myopie op diabetes
wijzen.
Er zijn klinici die de hyperglycaemie salutair achten.
Zij zou een prikkel kunnen zijn voor het pancreas om insuline
af te scheiden.
Diabetici krijgen oedemen na groote giften bicarbonas natricus.
Hiervoor is het natrium aansprakelijk, als antagonist van het
kalium dat diuretisch werkt.
Er bestaat een aardappelkuur tegen ascites en oedemen.
Het groote kaliumgehalte van aardappelen maakt (lit verstaanbaar.
Vroeger werd acetas kalicus herhaaldelijk en met succes als
diureticum aangewend.
77

VIII DIPHTHERIA
Diphtherie is nooit te vertrouwen.
De vatbaarheid voor diphtherie is beperkt.
Geneesheeren krijgen zelden echte diphtherie.
Misschien worden medici frequent licht geïnfecteerd.
Een schijnbaar onschuldig uitziende angina catarrhalis kan van
diphtherischen oorsprong zijn.
Klinisch uitziende „diphtherie" bij volwassenen is meestal
streptococcen-angina.
Men kan meermalen in zijn leven diphtherie krijgen.
De frequentste en meest gewone vorm beperkt zich tot de
tonsillen.
Een moeder kan diphtherie soms het eerst met haar reukorgaan
diagnostiseeren.
Er is beschreven een ulcus cruris, veroorzaakt door . diphtheriebacillen.
Diphtherie overbrengen door levenlooze voorwerpen, schijnt
voor te komen.
Diphtherie is op ouderen leeftijd een uitzondering.
Diphtherie komt in hoofdzaak voor bij niet-schoolgaande
kinderen.
Tegen de schoolplichtige jaren treedt een sterke daling der
diphtheriefrequentie op.
Diphtherie is meer een huis- dan een schoolbesmetting.
Velen meenen, dat diphtherie hoofdzakelijk bij schoolkinderen
voorkomt.
Men bedenke, dat boven het 6de jaar ieder kind een schoolkind
is.
Er is, in aansluiting aan keeldiphtherie, een diphtherie van het
darmkanaal beschreven.
Er is een, bacteriologisch vastgesteld geval van diphtheriecystitis
beschreven.
78

tO DIPHTHERIA ga
Het gevaar voor schoolepidemieën zit in het toelaten van herstelde
lijders.
De koorts gaat met de zwaarte van het geval lang niet parallel.
juist bij zware diphtherie ziet men dikwijls opvallend lage temperaturen.
Een betere indicator voor den ernst van het geval is de pols.
Soms ziet men bij zware diphtherie bradycardie, als signum
mali ominis.
Een kleine, weeke of onregelmatige pols duidt op een zware
infectie.
De kwaadaardige diphtherie verloopt als zware toxine-vergiftiging.
Meestal treedt bij den toxischen vorm geen larynxstenose op.
Bij echte croup behoeft, in zeldzame gevallen, een pharynx -
diphtherie niet voorafgegaan te zijn.
Bij jonge kinderen kan een afkoelend transport de koorts bij
opname maskeeren.
Krijgt een min diphtherie, dan spuite men de min en het kind
in, en late het kind aan de borst.
Arrhytmie, bij het kind meest onschuldig, is bij diphtherie van
beteekenis.
Door diphtherie-verlammingen ontstaan betrekkelijk zelden aspiratiepneumonieën.
Na de palatumverlamming is die der accomodatie het frequentst.
Ook de patellairreflexen kunnen na diphtherie verzwakt of verdwenen
zijn als eenigst verschijnsel.
Zelfs totale paralyse van beide beenen kan na diphtherie tijdelijk
overblijven.
Acute hartdood kan nog 6-8 weken na het begin der ziekte
een eind aan het leven maken.
Bij het kind kan een Facialisparalyse post-diphtherisch zijn.
79

0 DIPHTHERIA ga
Zuigelingen blijven door hun relatieve geïsoleerdheid dikwijls
verschoond van infectieziekten.
Koningskinderen krijgen acute infectieziekten op volwassen
leeftijd.
Ongunstig is de combinatie van mazelen en diphtherie ( mazelencroup).
Pseudocroup verontrust patient en omgeving gewoonlijk meer
dan den arts.
Soms kan pseudocroup overgaan in een heftige, niet ongevaarlijke
laryngitis.
Heftige laryngitis kan in den kleinen kinderlarynx bedenkelijke
stikkingsverschijnselen geven.
Pseudocroup kan een voorbode van kinkhoest, mazelen en zelfs
van echte croup zijn.
Warm drinken is bij pseudocroup nuttig.
Bij neonati en zuigelingen pleegt diphtherie in den vorm van
neusdiphtherie te verloopen.
Gewoonlijk bestaan slechts rhinitisverschijnselen met of zonder
geringe koorts.
Onderzoek elk etterig-bloederig neussecreet bij het kind op
diphtheriebacillen.
Een neusaandoening bij gelijktijdige heeschheid kan diphtherisch
zijn.
Denk bij neusbloeding van zuigelingen aan: diphtherie, sepsis,
Barlow en lues.
Prognostisch zeer ongunstige diphtheriegevallen zijn die, waarbij
het tot bloedingen komt.
Diphtherie bij heeschheid of larynx-stenose uitsluiten, omdat de
pharynx vrij is, is ongeoorloofd.
Bij primaire larynxdiphtherie geeft het slijm uit de onveranderde
pharynx, diphtheriebacillen.
80

gi D IPHTHERIA la
Het is practisch, reeds vóór positief bacillenonderzoek, de
patienten te isoleeren.
Expectatief-diagnostisch talmen wreekt zich soms hevig.
Voor diphtheriediagnose neme men zoo mogelijk steeds neussecreet.
Men treft in het neussecreet den bacil eerder aan dan in het
keelslijm.
Het is een feit, dat diphtheriebacillen door de urine worden
afgescheiden.
Urine van diphtheriepatienten behoort te worden ontsmet.
Evenals een typhus-, is een diphtherie-besmetting door melk
mogelijk.
Het bestaan van diphtheritis larvata is zeker.
Diphtherie kan zich in de oogheelkunde voordoen als lichte
maar hardnekkige conjunctivitis.
Soms kan diphtherie allerheftigste acute nephritis veroorzaken.
Denk bij elke angina met beslag, die blijft koortsen, aan de
mogelijkheid van diphtherie.
Men houde lijders aan acute ziekten lang te bed, doch vooral
na diphtherie en roodvonk.
Klierzwellingen komen bij alle anginae voor.
Bij zware diphtherie komt voor, de „cou de bourgmestre."
Nagenoeg alle postdiphtherische verlammingen genezen.
Bij angina lacunaris is het beslag geel en laat zich gemakkelijk
wegvegen.
Het diphtherische beslag der lacunen is meer wit en zit vast.
Hoe jonger de patient, hoe ongunstiger de prognose.
Zuigelingen worden zonder serumbehandeling zelden gered.
Het hart van een diphtheriepatientje is onberekenbaar labiel.
Elke opwinding en elke pijn worde zooveel mogelijk vermeden.

la DIPHTHERIA n
Men behandele diphtherie liefst niet locaal.
Locale behandeling kan leiden tot laesies, openen van vaten,
verzet, waardoor hartverschijnselen.
Wannee, bleeke diphtheriereconvalescenten met onregelmatiger
pols, gaan braken, dreigt levensgevaar.
Bij 50% der gezonde kinderen komt de pseudo-diphtheriebacil
voor.
Wie slechts microscopisch denkt, zal bij diphtherie onnoodig
veel isoleeren.
De pseudo-diphtheriebacil is een saprophyt, die normaal voornamelijk
in den kinderneus voorkomt.
De pseudo-diphtheriebacil is meestal avirulent.
Cyaankwik schijnt volgens sommigen bij diphtherie van nut.
Cyaanverbindingen zijn organotroop voor de bovenste luchtwegen.
De echte diphtheriebacil zetelt bij voorkeur in het keelslijmvlies.
De pseudo-diphtheriebacil zetelt bij voorkeur in het neusslijmvlies.
In het acute diphtheriestadium worden echte en pseudo-diphtheriebacillen
zelden samen aangetroffen.
De bacteriologische conclusie zou zwak zijn, als beide soorten
bacillen te zamen voorkwamen.
De pseudobacil van Hoffmann is zonder epidemiologische
waarde.
De bacil van Hoffmann wordt dikwijls gevonden, waar van
contact met echte diphtherie geen sprake is.
Een week na het klinisch genezen der diphtherie is 50% der
lijders bevrijd van bacillen.
Na 5 weken is 90% der genezen patienten bacillenvrij.
Enkele patienten behouden jaren hun diphtheriebacillen.
82

Va DIPHTHERIA
Neisser kon 8 jaar lang diphtheriebacillen uit een kinderneus
en keel kweeken.
De tracheotomie wordt gemakkelijker beoordeeld dan uitgevoerd.
Er is niet aan te denken, dat een tracheotomiewond steriel
blijft.
Als gevaar dreigt, desinfecteere men niet te lang.
Ér zijn nog artsen, die schuw zijn voor een seruminjectie.
Diphtherieserum is dáárom ongevaarlijk, omdat genezen menschen
dezelfde stoffen in hun bloed hebben.
De passieve serumimmuniteit duurt niet langer dan 4 weken.
Bij heftigen stridor en het geringste vermoeden op diphtherie,
spuite men antiserum in.
Hoest de patient toevallig membranen uit, dan blijft geen twijfel
over.
De membranen stooten zich 24 uur na de seruminjectie af.
Vóór het ontdekken van het antiserum genazen ook velen van
diphtherie.
Er zijn epidemieën beschreven, waar het serum van dubieus
nut was.
juiste serumstatistieken zijn moeilijk samen te stellen.
De een spuit altijd vroeg in, een ander haast zich niet.
Men moet de toxinen binden als ze nog circuleeren, alvorens
ze zich aan de organen hebben verankerd.
Het nadeel van diphtherieserum is, dat men een ziekte er mee
afsnijdt, die bij natuurlijke genezing het kind voor het leven
immuun maakt.
De natuur maakt het kind veel beter immuun dan het serum
dit vermag.
Serumkinderen kunnen bij herhaling diphtherie krijgen.
Von Behring toonde aan, dat passieve immuniseering met homogeen
serum nog langer duurt dan actieve immuniseering.
Von Behring's nieuwe diphtherie-entstof bestaat uit een mengsel
van toxine en antitoxine ( „TA") .
83

DIPHTHERIA fa
Ter voorkoming van anaphylaxie neemt men voor praeventief
en curatief serum verschillende dieren.
Door prophylactische injectie maakt men het kind 4 weken
immuun, maar anaphylactisch.
Serum, tijdig toegediend, faalt zelden.
De serumziekte is het type van een niet-infectieuse, chemische
koorts.
Het serum van het eene paard veroorzaakt meer serumziekte
dan dat van het andere.
Serumlaboratoria mengen niet zelden de sera van verschillende
paarden.
Het dikwijls urticaria-achtig exantheem doet aan mazelen of
roodvonk denken.
Koorts en klierzwelling, soms arthralgiën, behooren bij de
serumziekte.
Meestal openbaart zich het exantheem op den 7en— l Zen dag.
Kalkpraeparaten per os schijnen de serumziekte te temperen.
Bij uitzondering kan trismus een verschijnsel van serumziekte zijn.
1926
Klassieke diphtheriemembranen ziet men bij zuigelingen zelden.
Men vertrouwe niet te veel op het bacteriologisch onderzoek der
keeluitstrijksels.
Zelfs voortdurend negatieve uitslag kan bij echte diphtherie
voorkomen.
De bacterioloog kan den practicus dus danig in slaap sussen.
Bij diphtherie kan actieve immunisatie tegen dreigend besmettingsgevaar
niets uitrichten.
Het duurt minstens 2 maanden alvorens het kind na enting, intraof
subcutaan, onvatbaar is.
Veelbelovend is het anatoxine van Ramon.
Dit is ongiftig doch overigens actief diphtherietoxine.
Ramon's anatoxine is bij 40-42 3 door formaldehyde ontgift.
84

IX ENDOCARDITIS
Een licht vitium cordis met goede hartspier, is beter te dragen
dan neurasthenie.
Zenuwlijden met vitium cordis geeft aan het laatste altijd een
valschen schijn van ernst.
Er komen vele onschuldige vitia cordis voor.
Een mitralisinsufficiëntie, goed gecompenseerd, is vrij onschuldig.
Hoffmann in Düsseldorf noemt haar „eine Schónheitsf ehler."
Men kan met een goed gecompenseerde mitralisinsufficiëntie
onder gunstige omstandigheden een hoogen leeftijd bereiken.
Bij chorea in de anamnese zoeke men altijd naar een endocarditis.
Onderzoek het hart steeds in zittende en in liggende houding.
Menige endocarditis heeft geen duidelijke aetiologie.
Geen bekende aetiologie behoeft de diagnose niet tegen te
houden.
Er bestaat een endocarditis benigna, met flinke koorts, zonder
duidelijk ziektegevoel.
Een patient kan met endocarditis benigna aan zijn werk zijn.
Men moet van een hartlijder kennen zijn coeur physique en
zijn coeur moral.
Bij acute endocarditis kan de polsfrequentie snel dalen door een
thrombose van de arteria coronaria cordis.
Bij congenitale vitia cordis komt hyperglobulie voor.
Minder goede circulatie en overdeugdelijk bloed is misschien een
compensatie van de natuur.
Teleologische verklaringen zijn meer aardig dan wetenschappelijk.
Wat veel verklaart, is zelden onjuist.
Endocarditis door acute infectieziekten zetelt bijna steeds aan
meer dan één klep.
Bij de acute endocarditis behoort miltzwelling.
85

ENDOCARDITIS ag
Een jeugdige patient met een nog febriele polyarthritis, systolische
souffle aan de punt en versterkten 2den pulmonaaltoon behoeft
nog geen endocarditis te hebben.
Treedt echter miltzwelling op, dan heeft de patient bijna zeker
een mitralisinsuf ficiëntie tengevolge van endocarditis.
Denk bij endocarditis, waarbij pleuritisch wrijven optreedt, aan
infarctvorming.
Infarcten, die de pleura niet bereiken, geven geen wrijven en
noemt men blinde infarcten.
Bij infarctvorming behoort het opgeven van zuiver bloederig
sputum.
Acute endocarditis kan primair stenose geven, als de klepwoekering
overweegt over het weefselverval.
Menigeen met vitium cordis lijdt aan rheumatoïde pijnen in
spieren en gewrichten.
Niet zeldzaam is een acute endocarditis in den loop van een
Morb. Basedowii.
Het Basedow-hart is vatbaar voor infecties, wijl het minder
resistent is door hyperfunctie.
Meestal bestaat bij endocarditis een versnelde pols, er kan
echter bradycardie bestaan.
Bij debiele personen, schoon geen cardiaci, vinden wij 's avonds
niet zelden gezwollen voeten.
Men schrijft de voetoedemen van zwakken en bloedarmen aan
te geringen vaattonus toe.
Decompensatie dateert niet vanaf de extremiteitenoedemen, maar
vanaf de gewichtstoename.
Praeoedeem bestaat niet, het is evengoed oedeem als dat van
de extremiteiten.
Orgaanoedeem of interstitieel oedeem ware een betere naam.
Als een stuwingslever bij druk pijnlijk is, is deze nog niet bezig
zich te scleroseeren.
86

^ ENDOCARDITIS Fa
Een pijnlijke stuwingslever is gunstiger dan een niet- of weinig
pijnlijke.
Een stuwingssclerose maakt van de lever een spons, die niet
meer opzuigt.
Bij decompensatie kan hardnekkig braken ontstaan door stuwing
in den maagwand.
Door digitalis, anders een maagbederver, kan het braken in
dezen ophouden.
Bij endocarditis lenta is herhaaldelijk gevonden de streptococcus
mitis viridans.
Het woord viridans stamt van de groene kleur der koloniën
doch schijnt minder juist.
Maladie de Roger = open septum ventriculorum plus dikwijls
open septum atriorum.
De ziekte van Roger is een niet te ontwarren hartgebrek, daar
men overal verschillende geruischen hoort.
Er is een geval van ziekte van Roger beschreven, waarbij de
patient 42 jaar werd.
De endocarditis lenta ontwikkelt zich dikwijls op den bodem
eener rheumatische endocarditis.
Aërobe bacteriën groeien het best in arterieel bloed tengevolge
van haar behoefte aan zuurstof.
In het rechter hart is endocarditis zeldzaam vanwege het mindere
zuurstofgehalte van het bloed.
In het begin der endocarditis sluiten de kleppen nog, wijl
verval en schrompeling later ontstaan.
Er is een endocarditis tricuspidalis pneumococcica beschreven.
Endocarditis maligna is cryptogenetische septicopyaemie.
Bijna constant zijn bij maligne endocarditis huidveranderingen.
Als exanthemen geheel ontbreken zij men voorzichtig met het
aannemen van een septico-pyaemie.
87

ENDOCARDITIS 0
Bij maligne endocarditis treden regelmatig gewrichtsontstekingen
op.
De septische arthritides zijn stabieler dan die der polyarthritis.
Differentieeldiagnostisch komen in aanmerking: polyarthritis,
acute miliairtuberculose en typhoid.
Bij het kind komen zelden anaemische geruischen voor.
Aortalij den bij een kind, zonder mitralislij den, is zeer zeldzaam.
Mitralisinsufficiëntie zonder versterkten 2en pulmonaaltoon kan
voorkomen, wanneer de boezem door contractie voldoende compenseert.
Bij voldoende boezemcompensatie is hypertrophie van de rechter
kamer nog niet noodig.
Mitralis-endocarditis kan volkomen genezen, van de aortaendocarditis
schijnt het twijfelachtig.
De puntstoot buiten de papillairlijn kan voorkomen bij hoogen
stand van het diaphragma.
Er bestaat een schijnbaar hartgeruisch.
Bij vrouwen met functioneerende borstklieren kan men in de
2e intercostaalruimte een systolisch geruisch hooren.
Het systolisch geruisch bij zoogende kraamvrouwen ontstaat in
de vergroote rami intercostales der arteria mammaria interna.
De ramus intercostalis in de 2e tusschenribsruimte voorziet de
mamma van bloed.
Het geruisch pleegt ongeveer een week post partum te verdwijnen.
Eene koortsende kraamvrouw met een systolisch geruisch in de
2e intercostaalruimte behoeft nog geen endocarditis te hebben.
Mitralisinsufficiëntie is het frequentste hartgebrek.
Bij zuivere mitralisinsuf f iciëntie blijft de pols van normale vulling
en spanning.
Soms voelt men bij mitralisinsuf ficiëntie een systolisch frémissement.
88

E3 ENDOCARDITIS 23
Bij mitralisstenose kan het linker hart zeer klein, het rechter
zeer groot zijn.
Sterke l e toon aan de punt moet altijd doen denken aan mitraalstenose.
De zeer sterke 1 e toon aan de punt bij mitraalstenose op afstand
hoorbaar noemt men „Distanz"-toon.
Zonder stethoscoop kan men soms deze zeer sterke 1 e toon
hooren.
De sterk flappende 1 e toon ontstaat bij de systole daar de
mitralis slap hangt in de weinig gevulde linker ventrikel.
Mitraalstenose is dikwijls aan het frémissement met de vlakke
hand te diagnostiseeren.
Diastolisch geruisch aan de punt is mitraalstenose of aortainsuf
ficiëntie.
Een mitraalstenose zonder geruisch is zeer goed mogelijk.
Het geruisch kan ontbreken bij slappen linker boezem of te
kleine opening.
Voor het ontstaan van een geruisch is een zekere stroomsnelheid
noodig.
Bij elke sterke mitraalstenose is de pols klein en dikwijls onregelmatig.
Klein is de pols, daar de linker ventrikel te weinig bloed ontvangt.
Het praesystolisch geruisch kan bij toenemen der stenose geleidelijk
volkomen verdwijnen.
De dubbele toon boven de groote vaten ontstaat door de
ongelijke spanning in art. pulmonalis en aorta.
Door de ongelijke spanning sluiten zich de 2 stel semilunairkleppen
niet gelijktijdig.
Het rechter hart kan zoo gedilateerd zijn, dat de linker ventrikel
naar links verschoven wordt.
89

gO ENDOCARDITIS g
Men ausculteere ver naar links, om niet uitsluitend de rechter
kamer te ausculteeren.
De mitraalstenose is een van de zwaarste en het moeilijkst te
herkennen hartgebreken.
Bij mitralisgebreken ( vooral stenose) is arhytmie veel frequenter
dan bij aorta-insufficiëntie.
Mitralisstenose is niet zelden aangeboren, vooral bij jonge
vrouwen.
Reeds in de jeugd zou een toenemende fibreuse schrompeling
van het ostium mitrale beginnen.
Mitraalstenosen kunnen ook bij goede compensatie een zekeren
graad van cyanose veroorzaken.
Bij geringe inspanning kan een lijder aan mitraalstenose reeds
dyspnoe krijgen.
De cyanose bij mitralisstenose is een respiratiecyanose.
De lijders aan sterke mitraalstenose zijn nooit volmaakt gecompenseerd.
Bij een gedecompenseerd hartgebrek treedt een relatieve tricuspidaalinsufficiëntie
op.
Het gevolg der tricuspidaalinsufficiëntie is nog meer stuwing
in de lichaamsvenae.
Een ander gevolg der tricuspidaalinsuf ficiëntie is ontlasting van
de longcirculatie.
Niet alle bloed van den rechter ventrikel komt meer in de
arteria pulmonalis.
Wij constateeren bij auscultatie afname van den versterkten
2en pulmonaaltoon van het mitraalgebrek.
Het hart pompt bloed in de lever, die 1M liter bloed kan
herbergen.
Zooals men van stuwingslever, stuwingsnier spreekt, moest men
ook van stuwingshart spreken.
90

ENDOCARDITIS ga
De in het hart zelf optredende circulatiestoornis verergert weer
de hartinsufficiëntie.
Bij mitraalstenose kan het ostium te nauw, bij tricuspidaalinsufficiëntie
te wijd zijn voor een geruisch.
Bijna bij elke aorta-insufficiëntie voegt zich een mitralisinsuf ficiëntie.
Deze kan zijn relatief, of door dezelfde ziekteoorzaak ontstaan,
of papillair (insufficiënte papillairspieren) .
De insufficiëntie der papillairspieren ontstaat door den regurgiteerenden
bloedstroom.
Wanneer bij aorta-insufficiëntie tevens mitraalinsuf f iciëntie bestaat,
verdwijnt de pulsus celer.
Aorta-insufficiëntie eindigt veel vaker met mors subita dan
mitraalinsufficiëntie.
De graad der insufficiëntie van de aorta is niet evenredig aan
de sterkte van het geruisch.
Meer of mindere hypertrophie van den linker ventrikel geeft
de grootte der insufficiëntie aan.
De aard van den ictus cordis zou een maatstaf zijn voor den
toestand der hartspier.
Circumscripte stevige ictus wil zeggen krachtige hartspier.
Diffuse ictus zou het tegendeel aanwijzen.
De lijder aan duidelijke aorta-insufficiëntie is een homo pulsans.
Op afstand kan men niet zelden de aorta-insufficiëntie vermoeden.
Pneumococcen en gonococcen hebben een speciale affiniteit tot
de aortakleppen.
Het is een enkele maal gezien, dat een aorta-insufficiëntie
genas.
Een diastolisch geruisch boven de pulmonalis is altijd een aortain
su f ficiëntie.
91

23 ENDOCARDITIS ^3
Aorta-insufficiëntie kan angineuse bezwaren geven, mitraalgebreken
doen dit bijna nooit.
Een aorta-insufficiëntie is er beter aan toe met een lichte
tachycardie dan zonder deze.
Des te langer de diastole, des te meer bloed regurgiteert in de
linker kamer.
Sterke vulling van de linker kamer stelt hooge eischen aan
het hart.
Men geve bij aorta-insufficiëntie voor den te snellen pols geen
digitalis.
Aorta-insufficiëntie is het hartgebrek, hetwelk het langst latent
verloopt.
Treedt bij aorta-insufficiëntie stoornis op, dan is deze dikwijls
het begin van het eind.
Hartgebreken, die invloed op de long hebben (mitralis) geven
veel eerder stoornis en klachten.
Men hoort bijna nooit bij aorta-insufficiëntie een normalen
1 en toon aan de punt.
Meestal hoort men tevens een systolisch geruisch door de
mitralisinsufficiëntie.
Men kan zeer goed het diastolisch geruisch eener aorta-insufficiëntie
het sterkst hooren aan de hartpunt.
De terugstroom is juist naar de punt gericht en aan de punt
ligt er de minste long voor.
Aorta-insufficiëntie is, indien niet veroorzaakt door een acute
infectieziekte, vaak luetisch.
Bij een luetische aorta-insufficiëntie kan een specifieke kuur
nog veel goed maken.
De anti-luetische behandeling geneest de insufficiëntie niet, doch
verbetert de aortitis.
Beter insufficiënte kleppen bij een gezonde aorta dan bij een
luetische.
92

tig ENDOCARDITIS ga
Als een tabeticus een hartgebrek heeft, is het regelmatig een
aorta-insufficiëntie.
Aorta-insufficiëntie zonder geruisch is zeer goed mogelijk.
Het geruisch kan ontbreken bij te kleine en te groote insufficiëntie,
lagen bloeddruk, zwakke hartactie en liggende houding.
Systolische geruischen hoort men beter in liggende, diastolische
in zittende houding.
Aorta.stenose komt zelden voor, doch wordt nog al eens gediagnostiseerd.
Aorta-stenose moet een pulsus rarus hebben voor een volledige
systole.
Bij aorta-stenose kan telkens bij effort onmacht door hersenanaemie
zich voordoen.
Als een vitium cordis door trauma ontstaat, is het een aortainsufficiëntie,
door scheuren van de kleppen.
Digitalistherapie kan een tweesnijdend zwaard zijn.
Men bewerkt met digitalis betere hartactie, maar verhoogt de
kans op embolieën.
Men moet digitalis ook voorzichtig weten voor te schrijven.
Iemand met mitralisinsufficiëntie en goede hartspier alle genotmiddelen
ontzeggen, is plagen.
Matigheid in alles is ook het geheim der hartlijders.
93

X HYSTERIE
Hysterie is eene niet volontwikkelde psychose.
De gepraedisponeerde bodem voor de hysterie is aangeboren.
Het staat vast, dat niet iedereen zoo maar hysterisch kan
worden.
Algemeen neemt men als oorzaak van het hysterisch toeval
eene psychische emotie aan.
In den regel treden na deprimeerende gemoedsaffecten accessen
op.
Kenmerkend voor het hysterisch acces is haar polymorphie.
Het hysterisch insult bezit een geestelijken inhoud.
De hysterie beweegt zich tusschen een huilbui en een zwaar
toeval.
De meeste hysterische insulten beginnen met abnormale ademhalingsbewegingen.
Ademhaling en psyche zijn na aan elkaar gebonden.
Bij oplettendheid en verwondering houden wij onzen adem in.
Zelden ziet men hooge graden van hysterie bij mannen.
Men hoort zelden van hysterische mannen en nog zeldzamer
van neurasthenische vrouwen.
De chorea major ziet men speciaal bij knapen in de puberteit.
Er zijn klinici, die in hysterie en neurasthenie geen principieel
verschillende ziekten zien.
Bij hysterie ziet men zeer dikwijls opvallend wijde pupillen.
Een wijde, bewegelijke pupil geldt voor sommigen als een
hysterisch stigma.
Gemiddeld heeft de vrouw een wijdere pupil dan de man.
Er zijn bekende zenuwartsen, die bij hysterie organische veranderingen
aan de frontaalkwabben aannemen.
Melancholie en hysterie zouden twee zeer na verwante psychosen
zijn, door tallooze overgangen en combinaties met elkaar
verbonden.
94

a HYSTERIE gg
Of een hysterische koorts bestaat, is zeer de vraag.
Dat hysterische slaapaanvallen voorkomen, staat vast.
Een niet te wekken patient, met normale temperatuur, pols,
ademhaling en peesreflexen, en opgeheven huid- en slijmvliesreflexen,
is een hystericus.
Trismus komt in den hysterischen slaap veel voor.
Over het bestaan van een hysterischen schijndood is veel
getwist.
Bij hysterie komen nimmer opgeheven peesreflexen voor.
Bij hysterie werd nog nooit de reflex van Babinsky waargenomen.
Voetclonus is bij hysterie zeldzaam.
Bij zware hysterie kan men volledige „hersengezwelsymptomen"
aantreffen.
Er bestaat geen hysterie zonder psychische veranderingen.
De psychische veranderingen treden bij hysterie meer op den
voorgrond dan de lichamelijke.
De hysteriepatient is spoedig „Himmelhochjauchzend" of „zum
Tode betrubt."
Een hystericus kan zijn gedachten niet concentreeren op iets,
waarbij het eigen ik niet voorkomt.
De hystericus is een hyperphantast.
Het gynaecologisch onderzoek van een volslagen hysterica
vereischt de aanwezigheid van een derden persoon.
Labiliteit, verstrooidheid en hyperphantasie kenmerken de hysterie.
Zelfmoordgedachten komen bij hysterie niet zelden voor.
De hysterica verklaart dikwijls tevoren, dat zij zelfmoord wil
plegen, reden waarom men, ten onrechte, er dikwijls niet aan
gelooft.
Hysterie kan tot droomtoestanden voeren.
95

HYSTERIE
De hysterische droomtoestand sluit zich onmiddellijk aan den
aanval aan.
De „attitude passionelle" is eigenlijk al een droomtoestand.
De gewone hysterische aanval sluit meestal met een kleinen
droomtoestand.
Een scherpe grens tusschen den hysterischen aanval zonder
meer en hysterischen droomtoestand bestaat niet.
De hallucinaties bij den hysterischen droomtoestand zijn erotisch
en samenhangend.
Bij den hysterischen droomtoestand is de amnesie minder volkomen
dan bij den epileptischen.
Zoo eentonig als het epileptisch insult is, zoo varieerend is het
hysterische.
Hystero-epilepsie is een slechte diagnose.
Hystero-neurasthenie is even frequent als hystero-.epilepsie zeldzaam
is.
Epilepsie vernietigt ten slotte functioneerend hersenweefsel,
hysterie niet.
Een hysterisch toeval kan soms een epileptisch in gelijkenis
naderen.
Het is waarschijnlijk, dat een groot deel der z.g. reflex-epilepsie
,op hysterie berust.
Het voorkomen van uitsluitend nachtelijke aanvallen pleit vóór
epilepsie.
Bij hysterie komen de toevallen overwegend des daags.
Ook bij hysterie komen echter nachtelijke aanvallen voor.
Op het hoogtepunt van den hysterischen aanval kunnen co rneaen
pupilreflexen bij uitzondering opgeheven zijn.
Blijft de pupilreflex voortdurend behouden gedurende den aanval,
dan is het geen epileptische aanval.
Men noeme een singultus niet hysterisch, als hij ook in den
slaap blijft voortbestaan.
96

fg3
HYSTERIE 0
De hysterica weet niet, dat ze anaesthetische plekken heeft,
dit ontdekt de medicus pas.
Multipele sclerose en hysterie kunnen dikwijls moeilijk van
elkaar te onderscheiden zijn.
Beslissend kan dan het oogonderzoek zijn ( hysterische stigmata,
temporale verbleeking van de papil).
De hysterie kan bijna alle organische zenuwziekten nabootsen,
en nog veel meer.
Een criterium voor alle hysterische aanvallen is het optreden
van affecten (huilen, lachen) .
De hysterische aanval heeft dikwijls een aura.
Lachen als aura is bij epilepsie enorm zeldzaam, bij hysterie
kan lachen zeer goed aura zijn.
Cutane hyperalgesie is kenmerkend voor de hysterie.
Bij zware organische zenuwziekten zijn hysterische bij-symptomen
zeer frequent.
Bij hysterie bestaat incongruentie van symptomen.
Bij hysterie treffen wij aan Of zware of geen anaesthesieën.
De sensibiliteitsstoornis bij hysterie is mathematisch afgegrensd.
Vermoeidheid is geen symptoom der hysterie.
Er bestaat een hysterische gaapkramp.
De meeste gevallen van hemichorea behooren tot de hysterie.
Bij het kind ontbreken de gewone hysterische stigmata.
De kinderhysterie is monosymptomatisch.
Sterk geprononceerde „kuren" bij kinderen behooren onder de
hysterie thuis.
Hysterie reageert altijd pervers.
Een hystericus kan van een laxans obstipatie krijgen en omgekeerd.
De hysterie-patient gaat in zijn klachten en verschijnselen buiten
de maat.

g3 HYSTERIE Fa
Wanneer iemand beweert, in 3 weken geen ontlasting te hebben
gehad, zonder klachten, onderzoeke men zijn pharynxreflex.
Monoplegische gevoelloosheid komt bij hysterie en lues cerebri
voor.
De traumatische is als de kinderhysterie, meest monosymptomatisch.
In de dagelijksche praktijk kan men de hysterie geen oogenblik
vergeten.
Zoo sterk als de hystericus, zoo weinig is de neurasthenicus
vatbaar voor suggestie.
Hysterische darmstenose is een belangrijke diagnose, om laparotomieën
te ontgaan.
De belangrijkheid der diagnose hysterische darmstenose, wordt
slechts overtroffen door haar moeilijke herkenning.
De prognose der hysterie wordt met den duur van het lijden
ongunstiger.
De hysterica met het kleinste aantal behandelende medici is het
beste af.
Aantoonen der incongruentie tusschen klachten en afwijkingen
is een therapeutisch wapen.
Isoleeren en ignoreeren heeft menige hysterische klacht verdreven.
De snelheid der genezing is bij hysterie volstrekt geen waarborg
voor haar deugdzaamheid.
Hypnose van een hysterica is geen onschuldig therapeuticum.
Na hypnose van een hysteriepatiente zijn herhaaldelijk waanvoorstellingen
opgetreden.
1926
Hersengezwellen gaan als regel gepaard met psychotische verschijnselen.
Denken aan de mogelijkheid van een organisch substraat is bij
elke psychose verstandig.
98

0
HYSTERIE
De psychoanalyse is eens oneerbiedig dadaïstische zwijnerij
genoemd.
Men verweet haar tevens een hypomanisch gesol met woorden.
Waarom moet ook iedere kerktoren een erectie voorstellen.
Dit lijkt een decorum in uiterst rudimentairen vorm.
Het maakt den indruk van het omspitten der gevoelige sexueele
gedachten eener zieke vrouw.
Als het wroeten in deze teere zaak nu maar vruchten draagt.
De psychiaters zullen het wel weten, hopen wij.
99

XI ILEUS
Onder alle vormen van ileus is de volvulus de slechtste.
Volvulus is niet een quaestie van dagen, doch van uren.
De patienten gaan hollend achteruit, eerst worden de venae
dichtgedrukt, waardoor haemorrhagisch infarct, daarna de arterieën
waardoor necrose.
Voor een volvulus bestaat dikwijls een locale oorzaak (o. a. lang
mesenterium) .
Als locale oorzaak voor incarceratio interna denke men aan
een bride, adhaesie, Meckel's divertikel, vastgegroeide appendix.
De meeste gevallen van volvulus hebben hun zetel in het colon
sigmoïdeum.
De linker colonflexuur is nooit te palpeeren, verscholen als deze
is achter de ribben.
In de linker colonflexuur kan een vuistgroot carcinoom zitten,
zonder dat dit te palpeeren is.
Bij darmstenosen geen laxantia, daar door de „Dehnungsulcera"
ruptuur kan ontstaan.
Bismuthpap kan bij een partieele darmstenose een ileus doen
ontstaan.
Bij tumor der ileocoecaalstreek denke men aan ontsteking van
de appendix, actinomycose, tuberculose of carcinoom.
Men vergete bij een ileusgeval niet geheel en al het bestaan
van atropine.
Embolie en thrombose der mesenteriaalvaten gaan met ileusverschijnselen
gepaard.
Wanneer de arts enterostenose diagnostiseert, beginne hij met
het nazien der breukpoorten.
Al denkt men zich de stenose in den bovenbuik, vergete men
het rectaalonderzoek niet.
In zeer zeldzame gevallen kan hardnekkige enterospasmus zelfs
faecaalbraken geven.
100

0 ILEUS Fa
Ileus spasticus noemt men de stenoseverschijnselen bij enterospasmus.
Koprostase in hoogen graad kan ileusverschijnselen geven.
Bij grijsaards komt het meest de enorme koprostase voor, die
ileusverschijnselen kan veroorzaken.
Een ileuspatient braakt, alsof een vat overloopt.
De dif f erentieeldiagnose tusschen ileus en acute peritonitis kan
zeer moeilijk zijn.
Men vergete niet, dat ileus zonder temperatuursverhooging
begint.
Pseudo-ileus zou men kunnen noemen: acute pancreatitis,
embolie of thrombose van een mesenteriaalvat en torsie van een
ovariaaltumor.
Gunstig bij ileus werkt maagspoeling, wijl zij drukverminderend,
den darm ontlast.
Bij beklemde breuk kan de darm distaal van de hindernis zich
nog ontledigen.
Bij een hooggelegen darminklemming kunnen zelfs diarrhoeën
ontstaan.
Malgaigne noemde de diarrhoe bij hooggelegen darmbeklemming
„cholera herniaria".
Bij darmwandbreuken ( Littré) kunnen ontlasting en flates ongehinderd
afgaan.
Hoe vaster de darminklemming, des te duidelijker is de werking
op het hart.
De patient kan in een hartcollaps snel te gronde gaan.
Het komt voor dat een patient met breukbeklemming alleen
over hevige maagpijn klaagt.
Ten deele door het vele braken kan bijna volkomen anurie
optreden.
Het is voorgekomen, dat ileusverschijnselen door santonine verdreven
zijn.
101

ILEUS 0
De ascaris lumbricoïdes kan in groot gezelschap (vele honderdtallen)
ileus veroorzaken.
Er is een geval beschreven van ileus door slecht gekauwde
kokosnootvezels.
Vele patienten danken hun leven aan de verkeerde diagnose
appendicitis.
De internist mag slechts over een ileuspatient eenigen tijd
nadenken, met den chirurg in den arm.
Ileus kan voorkomen in normale zwangerschap en normaal
puerperium.
De groote uterus drukt den darm dicht in den bekkeningang,
des te eerder bij vernauwd bekken.
Tournay legde eene puerpera met ileusverschijnselen a la vache,
waarop direct flates geloosd werden.
Het is bekend, dat menigmaal een conglomeraat van galsteenen
ileus veroorzaakte.
De diagnose galsteenileus zal in den regel slechts een waarschijnlijke
zijn.
Het gebeurt soms, dat na laparotomie darmparalyse ontstaat
die gevaarlijk kan worden.
Paralytische ileus komt het meest voor na lang en veel manipuleeren
in de buikholte.
Bij een paralytischen ileus doet men door een re-laparotomie
meer kwaad dan goed.
Het rectum kan nooit invagineeren, dit kan alleen een ingewand
met een mesenterium.
Bij kinderen, waar de meeste invaginaties voorkomen, heeft
bloed, met of zonder slijm, in den luier of per anum ontlast,
veel beteekenis.
Bij oudere individuen ontbreekt het bloed nog al eens bij
invaginaties.
Praedisponeerend bij kinderinvaginaties zijn diarrhoeën.
102

fa ILEUS g
Bloederig slijm aan den rectaal palpeerenden vinger kan een
waarschuwing zijn.
Zichtbaar versterkte peristaltiek kan zoowel aanwezig zijn als
ontbreken.
Karakteristiek is bij abdominale palpatie de worstvorm van den
tumor.
Bij rectaalonderzoek voelt de tumor bij invaginatie aan als een
portio vaginalis.
Bij zuigelingen wordt de invaginatie dikwijls niet gezien en
veelal te laat herkend.
Plotseling ontstane, intermitteerende heftige buikpijn (schreeuwen,
voedselweigering, optrekken der beenen) bij een tot dusver gezonden
zuigeling is verdacht.
Bloed en slijm in den luier steunt de diagnose in hooge mate.
Ulcera, rectumpolyp of fissura ani geven geen invaginatieverschijnselen.
Typisch voor invaginatie is steeds het plotselinge begin.
Men diene aan invaginatie te denken vóór en ook zonder dat
men een tumor voelt.
Bij invaginatie gaat het kind er spoedig bleek en slecht uitzien.
Bijna geen volwassen persoon heeft een invaginatie zonder
anatomische oorzaak.
Bij bijna iedere invaginatie staat de anus open.
Bij partieele darmstenose hoort men op het hoogtepunt van de
pijn een geluid alsof een flesch wordt leeggeschonken.
Men onthoude, dat niersteenkoliek soms op ileus kan gelijken.
Er zijn bij kinderen ileusoperaties ondernomen, waar purpura
abdominalis (Henoch) bestond.
1926
Een heftig psychisch trauma kan ileusverschijnselen veroorzaken.
Rotgans sprak van gemoedsinvaginaties.
103

a ILEUS 52
Dat heftige angst overdreven peristaltiek veroorzaakt is spreekwoordelijk.
Waarom kunnen retroperitoneale bloedige laesies ileusverschijnselen
geven?
Het bloed zakt achter het peritoneum en dringt tusschen de
bladen van het mesenterium.
Daardoor drukt het ter plaatse bloed- en lymphvaten dicht waardoor
darmwandoedeem en meteorismus.
Men denke hieraan bij vermoeden op pancreasapoplexie, lendenwervelbreuk,
nierverscheuring.
Bij lendenwervelbreuk is de normale lendenlordose verdwenen.
Tumoren die invaginaties veroorzaken zijn meestal goedaardige.
Immers de kwaadaardige hebben den darmwand stug gemaakt
door fixatie en schrompeling.
Met maligne tumoren staan chronische ontstekingen in dezen
gelijk.
Het is duidelijk dat een stugge darmwand zich minder goed
laat instulpen.
Ingestulpte appendices en Meckel'sche divertikels gedragen zich
als gesteelde benigne tumoren.
Als de valvula Bauhini buiten den anus hangt is de diagnose
gemaakt.
104

XII LUES
Vroeger verklaarde men een kind van luetische ouders, dat
geen verschijnselen had, binnen 3 maanden voor gezond.
Gebleken is, dat zeker de helft van deze kinderen syphilitisch is.
Er zijn 3 foetale kenmerken voor de lues van het pasgeboren
kind.
Bij een luetischen neonatus kan men aantreffen: rhinitis, palmoplantaire
blaasjeseruptie en miltzwelling.
De miltzwelling schijnt bij lues congenita nagenoeg constant
voor te komen.
Bij een goed palpabele, harde milt in de eerste 3 maanden,
denke men aan lues of tuberculose.
Na de eerste 3 maanden kan floriede rachitis ook miltzwelling
geven.
Zuigelingen kunnen met Ievercirrhose geboren worden.
Een kind van een paar weken, met lever- en miltzwelling, is
luetisch, als het geen congenitaal hartgebrek heeft.
Als de icterus neonatorum niet verdwijnt, doch toeneemt, bestaat
er aangeboren misvorming of lues.
Bij een kind kan zware icterus ook duiden op een navelinfectie.
Bij luetische zuigelingen zien wij niet zelden een typische
alopecie.
De luetische alopecie bij den zuigeling bestaat in uitvallen der
haren over de voorste helft van den schedel.
Bij kleine rachitis-lijdertjes is integendeel juist het achterhoofd
kaal.
Zoekt men naar zuigelingenlues, dan vergete men de inspectie
der voetzolen niet.
Niet zeldzaam zijn ook luetische paronuchia aan vingers en
teenen.
Roseola komen bij de aangeboren zuigelingenlues niet voor.
Uitgebreide maculo-papuleuse uitslagen kunnen bij den luetischen
zuigeling uitbreken.
105

E:3
LUES
Sterke huiduitslagen geven slechts geringe visceraalaandoeningen.
Kinderen met geringe of zonder huidverschijnselen krijgen vaak
milt- en leversyphilis.
De syphilis congenita sine exanthemate is niet de gunstigste.
Naast het trias van Hutchinson treffen wij niet zelden hydrops
genu aan.
Luetische beenderenaandoeningen zijn bij jonge kinderen
frequent.
Dactylitis syphilitica treedt reeds in de eerste levensmaanden,
en wel multipel, op.
De dactylitis syphilitica verettert niet en vormt geen fistels.
Dactylitis syphilitica kan veel gelijken op spina ventosa, die
wel verettert.
Condylomata lata en plaques muqueuses komen ook bij lues
congenita voor.
Uiterlijk gelijken de condylomen bij lues congenita volkomen
op die der verworven lues.
Condylomen en plaques treden speciaal op bij de- recidieven in
de eerste kindsheid.
Zij ontwikkelen zich vlug en involveeren even snel, het zijn
zeer dankbare objecten voor plaatselijke therapie.
Er bestaat een z.g. „Sptsyphilis".
Onder Spatsyphilis verstaan wij het opnieuw opvlammen der
lues congenita tegen de puberteit.
De lues in de eerste kindsheid noemt men het condylomateuse
stadium.
Bij de „Spátsyphilis" wordt het beeldbeheerscht door het
r
gumma.
De gummata zijn, evenmin als de condylomen, van die der
verworven lues te onderscheiden.
Aan de tonsillen voeren de gummata gemakkelijk tot weefselverval.
106

P
LUES
De onervarene kan aan diphtherie denken en zelfs serum inspuiten.
De prognose der lues congenita is des te -gunstiger, des te later
de eerste ziekteverschijnselen zich voordoen.
Kinderen, die met tastbare symptomen worden geboren, gaan
bijna regelmatig te gronde.
De gummeuse „Spatsyphilis" kan door haar zetel gevaarlijk
worden.
De prognose der condylomateuse recidieven is bij juiste behandeling
gunstig.
Men behandele de kinderen met kwik per os of als smeerkuur.
Bij zuigelingen komt men volkomen uit met 10 mgr. protojoduretum
hydrargyri per dag.
Een smeerkuur geeft op de gevoelige zuigelingenhuid onaangename
eczemen.
Condylomen genezen snel door dagelijks bepoederen met
calomel.
Bij de verworven kindersyphilis zien wij wel roseola, die bij de
lues congenita ontbreken.
De verworven lues pleegt in het algemeen een veel milder
verloop te nemen dan de congenitale.
De „syphilis non méritée" verloopt dikwijls ongunstiger dan de
terdege verdiende.
Bij congenitaal luetische kinderen ziet men nog al eens plotselingen
dood.
Bij lues congenita is de reactie van Wassermann meestal negatief
in het eerste half jaar.
Er heeft, misschien ten onrechte, een strooming bestaan, om
de waarde der Wassermann'sche reactie te verkleinen.
Wassermann maakt gebruik van het feit, dat bij infectieziekten
in het serum specifieke antistoffen tegenover het virus, aanwezig
kunnen zijn.
107

LUES
Wassermann toonde aan, dat men bacterie-extract in plaats van
bacteriën kan gebruiken.
Bacterieextract krijgt men, door extractie van een orgaan, rijk
aan het betreffende virus.
Het bij de reactie van Wassermann werkzame bestanddeel uit
het luetisch extract, schijnt ook in normale organen voor te
komen.
Men rekent de werkzame stof van het extract tot de lipoïeden.
Porges en Meier onderzochten, of niet lecithine de rol van het
extract van Wassermann kon vervullen.
Inderdaad werden met lecithine bevredigende uitkomsten verkregen.
Veel wordt gebruikt het alcoholisch extract van cavia-hart, dat
in den handel verkrijgbaar is.
Een negatieve Wassermann geeft helaas geen recht tot gevolgtrekkingen.
De positieve Wassermann bij roodvonk wordt zoowel bevestigd
als ontkend.
Vast staat, dat een enkele maal niet-luetische sera positief
kunnen reageeren.
De klinische specificiteit der Wassermann-reactie is tot heden
ongerept gebleven.
Gewoonlijk reageert het serum eerst 3 weken na het uitbreken
van het ulcus durum positief.
Het secundaire stadium geeft de meeste positieve serumreacties.
In het tertiaire stadium reageert menig luetisch serum negatief.
Positieve reactie van het spinaalvocht beteekent dementia
paralytica of tabes.
Bij dementia paralytica ontbreekt de positieve serumreactie
bijna nooit, al reageert ook het lumbaalvocht negatief.
Een negatieve serumreactie pleit met bijna volkomen zekerheid,
tegen dementia paralytica.
108

g3
LUES
Het zoogen worde verboden, als het serum van het kind negatief,
dat der moeder positief reageert.
De reactie is helaas geen indicator voor het doeltreffende der
therapie.
Wassermann's reactie zegt ons niets omtrent de besmettelijkheid
van den lijder.
Bij huwelijksplannen helpt de reactie ons niet over de moeilijkheden
heen.
Bij hersenlues is de reactie slechts in ± 50% der gevallen
positief.
In de pathologische anatomie heeft de reactie van Wassermann
eveneens waarde.
Toevoeging van bariumsulfaat maakt van pseudo-positief serum
een negatief tin cadavere) .
Wij kunnen met bariumsulfaat de echte Wassermann gemakkelijk
van de niet-specifieke onderscheiden.
Het staat zonder twijfel vast, dat beide reacties door verschillende
stoffen worden veroorzaakt.
De oorzaak van het positief reageeren van vele niet-luetische
lijkensera is de lipoïede stof in die sera aanwezig.
De lipoïede stof der lijkensera is door bariumsulfaat te verwij
deren.
Nooit zag men een positief serum van een levende met bariumsulfaat
negatief worden.
Vóór 1905 was het onmogelijk, de symptoomlooze lues te
herkennen.
Bij de aanwezigheid van malaria-plasmodiën in het bloed, kan
Wassermann positief uitvallen, en nog bij verschillende andere
ziekten.
Wassermann raadde aan, de reactie slechts uit te voeren, als
in de laatste 3 maanden geen malaria-aanval is voorgekomen.
De bloedreactie van Wassermann kan negatief en tegelijkertijd
de lumbaalreactie positief zijn.
109

a LUES 0
Eigenlijk is de reactie van Wassermann in haar wezen nog
onbekend.
Het is nog niet uitgemaakt, of de Wassermann voor de therapie
al dan niet een compas is.
De reactie kan vóór de behandeling negatief, en na de behandeling
positief zijn.
Er zijn gevallen van lues, waar men, ondanks alle behandeling
een positieve Wassermann houdt.
Het is zeer waarschijnlijk, dat aan de reactie van Wassermann
een te groote waarde wordt gehecht.
Het gelukte Noguchi in 1911, de spirochaete pallida te
kweeken.
Noguchi maakte uit fijngewreven spirochaetenculturen met M%
trikresol zijn luetine.
De luetine--huidreactie schijnt vrijwel in uitslag met de Wassermann
overeen te komen.
De reactie van Noguchi is vooral positief bij tertiaire en hereditaire
lues.
Bij tertiaire lues is de reactie niet zelden positief bij een
negatieve Wassermann.
In vele gevallen kan de luetine-reactie een belangrijke diagnostische
steun zijn.
Bij lues II is Noguchi vaak negatief, Wassermann vaak positief.
Bij lues III is Noguchi vaak positief, Wassermann vaak negatief.
De luetine-reactie heeft de grootste waarde bij negatieve
Wassermann.
Bij kinderen schijnt de luetine-reactie om verschillende redenen
niet goed bruikbaar te zijn.
Bij uitzondering komen gevallen voor, waarin de syphilis constitutioneel
wordt, zonder secundaire huidverschijnselen te vertoonen.
De wet van Colles-Baumès dient gewijzigd, als zijnde onjuist.
110

Fg LUES fa
Het is zeer waarschijnlijk, dat de z.g. „syphilis décapitée" niet
bestaat.
Moeders van congenitaal luetische kinderen zijn immuun, omdat
ze syphilitisch zijn.
Men vindt bij de autopsie zeer vaak gummata, zonder dat
tijdens het leven, lues was gediagnostiseerd.
Men schijnt door het luetische virus te kunnen zijn geinfecteerd,
zonder zich ervan bewust te zijn.
Bij vrouwen vooral wordt het ulcus durum gemakkelijk over
het hoofd gezien.
Bij den man schijnen intraurethrale sjankers voor te komen,
waardoor „syphilis d'emblée".
Talrijk zijn de menschen, die vreezen, aan lues te lijden.
Het beste geneesmiddel voor syphilophobie is een negatieve
Wassermann.
Bij de meeste lijders aan tabes en dementia paralytica vindt
men in het lumbaalvocht een duidelijke lymphocytose.
Baarmoedersyphilis schijnt zich te kenmerken door hevige bloedingen
in en buiten de menstruatie.
Indien intramurale gummata of luetische ulceraties bestaan, kan
de diagnose ten onrechte op carcinoom worden gesteld.
Het is niet onwaarschijnlijk, dat een aantal gevallen, waarin
„uteruscarcinoom" door joodkalium tot genezing kwam, berustte op
lues van de baarmoeder.
De moeder wordt vóór, gedurende of na gevolgde conceptie
geïnfecteerd.
Het is zeker, dat bij lues in het moederlijke bloed spirochaeten
circuleeren.
Het is eveneens zeker, dat de spirochaeten der moeder de
placenta specifiek ziek maken.
Een luetische placenta is groot en gelobd.
111

LUES gg
Wij moeten aannemen, dat de placenta doorgankelijk voor
spirochaeten wordt, waardoor foetus-infectie.
Het is bekend, dat reeds vóór de secundaire verschijnselen, het
centrale zenuwstelsel kan aangetast zijn.
Bekend is tevens, dat de spirochaeten zich jaren lang in of om
het centrale zenuwstelsel kunnen schuil houden.
De z.g. neurorecidieven zijn waarschijnlijk het gevolg van lues
der zenuwen of zenuwscheeden.
Men heeft de neurorecidieven aan neuritides door de medicainenten
willen toeschrijven.
De neurorecidieven zijn door salvarsan te genezen.
Misschien zijn de neurorecidieven te danken aan proliferatie
der overgebleven spirochaeten.
Het schijnt waar te zijn, dat na de salvarsan-invoering de
neurorecidieven zijn toegenomen.
Bij ongeveer 2/3 gedeelte der moeders van luetische kinderen
zijn geen luessymptomen waar te nemen.
Alle moeders van luetische kinderen zijn latent luetisch.
De kinderen van luetische moeders blijven gezond, zegt men, als
de moeder laat in de zwangerschap wordt geïnfecteerd.
juist het tegendeel is in den laatsten tijd ook beweerd, als
verrassend feit.
De man met lues infecteert niet, voordat hij een primairaffect
heeft.
Het kind, verwekt vóór het primairaffect, zou vrij blijven
van lues.
Heeft men nog tijd, de vrouw 6 weken te behandelen, dan zijn
.de levenskansen van het kind betrekkelijk goed.
Record en Fournier waren overtuigd van de onvatbaarheid van
eden lueticus voor nieuwe besmetting.
Fournier zeide: „La syphilis ne se double jamais."
112

1 3
LUES
Later heeft Fournier de mogelijkheid van reïnfectie toegegeven.
Het staat onomstootelijk vast, dat reïnfectie zeldzaam is, doch
ze komt stellig voor.
Men kan zich zelfs besmetten, als de eerste lues nog niet genezen
is.
Herbesmetting vóór genezing der eerste lues noemt men superof
hyperinfectie.
Superinfectie sluit vanzelf een onvolkomen immuniteit in zich.
Een nieuwe besmetting wordt door den patient zelden toegegeven.
Knaging des gemoeds zal aan de ontkenning niet vreemd zijn.
Practisch blijven ten slotte luetici hun leven lang tegen nieuwe
besmetting gevrijwaard.
De zeldzame uitzondering der reïnfectie bevestigt deze uitspraak.
Het is onuitgemaakt, of spermatische en ovulaire besmettingen
met lues voorkomen.
Met cinnaber getatoueerde huidplekken blijven altijd verschoond
van luetische verschijnselen.
Cinnaber is als kwikbevattende kleurstof waarschijnlijk antiparasitair.
Denk bij lupus aan de mogelijkheid van lues.
V irchoty beschreef een vorm van syphilis, die sprekend op
lupus gelijkt.
De Franschen noemen de lues „maladie des Allemands."
De Duitschers spreken van „Franzosenkrankheit."
Het gaat met de lues als met de prioriteit van het condoom.
De Engelschen spreken van „French letter", terwijl het condoom
in Engeland door een Brit is uitgevonden.
In parenchymateuse organen geeft lues vermeerdering van
bindweefsel.
8
113

03 LUES fa
In de long is de bindweefselwoekering een onderscheidingsteeken
tegenover tuberculose.
Bij tuberculose treedt in de long behalve bindweefselwoekering,
verkalking op.
Door de lues worden het sterkst getroffen het centraal zenuwstelsel,
testikel, lever en long.
De lues van de lever zit bij voorkeur in de linker leverkwab.
De fibreuse testikel kan ook bij erfelijke syphilis gevonden
worden.
Longsyphilis kan klinisch onder het beeld van tuberculose zich
voordoen.
Bij herhaald negatief tuberkelbacillenonderzoek herinnere men
zich de syphilis.
Soms komen lues en tuberculose samen in de long voor.
Merkwaardig is, dat oude lues op het tuberculeuse longproces
door den bindweefselaanmaak soms gunstigen invloed uitoefent
(1?indfleisch).
Noodlottig is niet zelden de invloed van lues op het hart.
Bij kinderen met aangeboren hartgebreken is Wassermann niet
zelden positief.
De nauwe relatie tusschen paroxysmale haemoglobinurie en lues
is beweerd en tegengesproken.
Vast staat, dat in vele gevallen van paroxysmale haemoglobin -
urie een verband met lues bestaat.
Elke lueticus kan een candidaat voor ernstig organisch zenuwlijden
zijn.
La syphilis est générale et viscerale du jour ou on l'apercoit.
Tertiaire lues neemt men bij getrouwde vrouwen veel waar.
De lues der getrouwde vrouw wordt om begrijpelijke redenen
dikwijls onvoldoende behandeld.
Het is opvallend, hoe zelden de nier door lues geschaad wordt.
114

^ LUES f@
Leververgrooting is, behalve te palpeeren, ook te voelen aan
temperatuursverschil.
De huid boven de vergroote lever is duidelijk minder warm
dan de huid boven de darmen.
Men zou geneigd zijn, het omgekeerde te verwachten boven
een zoo bloedrijk orgaan als de lever.
Denk bij een chronisch ulceratief huidproces aan lues, tuberculose,
actinomycose, sporotrichose en malleus.
Beenlues zien wij niet binnen 6 maanden na het ulcus durum.
Beenlues begint met periostzwelling, periostitis en pijn, vooral
's nachts.
Praedilectieplaatsen voor beenlues zijn: neus, grondphalangen
van vinger en teen en palatum.
Bij neusbeenlues snuiten de patienten hun neusbeentjes uit en
houden een zadelneus over.
Door beenlues worden ook aangetast: schedel, clavicula, sternum
en tibia.
Röntgenologisch zien wij aan de pijpbeenderen spoelvormige
compacte beenvormen.
Bij vermoeden op beenlues zullen wij de pijpbeenderen en de
subcutaan gelegen beenderen aftasten ( pijn, zwelling) .
Bij lues bestaat een pernicieuse anaemie, die volmaakt is te
genezen met salvarsan.
Lues kan hardnekkige koorts veroorzaken.
Lues tast van alle organen de peripherie aan.
Bij leverlues komt niet zelden intermitteerende ev. remitteerende
koorts voor.
Luetische huiduitslagen jeuken niet.
Wij zijn er nog ver vandaan, de lues in alle opzichten te
kennen.
Men wachte met de therapie bij lues niet tot het verschijnen
van de huiduitslagen.
115

LUES
Zoodra in het secreet der initiaalsclerose spirochaeten zijn aangetoond,
stelle men de therapie in.
Dioxydiamidoarsenobenzol (606) heeft teleurgesteld, maar is
niettemin van groote waarde.
Een sterilisatio magna der lues is met het middel niet te bereiken.
Salvarsan, kwik en joodkalium is een heilzaam trio, vooral in
samenwerking.
Oppenheim toonde aan, dat de spirochaeta pallida resistent kan
worden tegenover kwik.
Een tweede kwikkuur is niet zelden onwerkzaam.
Door kwikvastheid moeten wellicht de onbestendige uitkomsten
der calomelzalf van Metchnikoff f worden verklaard.
De geestdrift over de eerste publicaties van salvarsanwerking
is geluwd.
Kwik heeft 400 jaar lang met succes de lues genezen.
Kwik zal door salvarsan niet kunnen worden verdrongen.
Geen der beide middelen zijn radicaal bij lues.
Ook salvarsan kan den lues-therapeut in den steek laten.
De koorts na intraveneuse salvarsaninjectie zou volgens Westphal
door het Legronde gaan van spirochaeten ontstaan.
De reacties na salvarsaninjectie schrijft men toe aan onvoldoende
zuiverheid van het gedestilleerde water.
Door slechts versch gedestilleerd water te gebruiken, verloopen
de meeste injecties onschuldig.
De reactie kan na een kleine gift salvarsan sterker zijn dan na
een groote begindosis.
Misschien dat een kleine gift de spirochaeten exciteert, een
groote ze deprimeert.
Het schijnt, dat er spirochaeten zijn, die beter door kwik, en
andere, die beter door salvarsan bereikt worden.
116

fi@
LUES
Zooals wij kwikvaste spirochaeten kennen, zijn er ook arseenvaste.
Het best behandelt men de lues met beide medicamenten gezamenlijk.
Vast staat, dat men bij gegeneraliseerde lues met
kuren geen oogenblikkelijke genezing verkrijgt.
De kans op werkelijke genezing der lues neemt
de therapie eerder kan beginnen.
Door salvarsaninjecties zijn in den beginne vele menschen
gedood.
1926
Bij langdurige koorts zonder bekende oorzaak vergete men de
lues niet.
De spirochaeta cuniculi en de spirochaeta pallida schijnen dicht
naast elkaar te staan.
Misschien is de konijnensyphilis voor den mensch niet geheel
onschuldig.
Wellicht blijkt later dat meer dieren lues kunnen hebben.
Twee apen die elkaar de hand drukten, uitten zich in dien geest.
„Grace a Metchniko f f nous aussi nous sommes syphilitiques!"
Tertiaire framboesia is zonder twijfel dikwijls voor tertiaire lues
aangezien.
Infantilisme berust dikwijls op lues congenita.
Twee op een babywedstrijd bekroonde wonderkinderen hadden
behalve scoliose, aangeboren lues!
Aortitis luetica komt bij den inlander niet veel voor.
de krachtigste
toe, naarmate
Dit moet bij de ontzettende hoeveelheid syphilis van Indië verwondering
baren.
Of dit door den lageren bloeddruk van den inlander komt is de
vraag.
117

LUES
De „therapeutische" malaria bij D. P. is zeer gevoelig voor
chinine.
Men heeft met deze malariaentingen nog al eens flink geschaad.
Zelfs berichtte men over letale injectiegevolgen.
Voor een luesdiagnose is een verblijf in de tropen evenveel waard
als een positieve Wassermann-reactie.
Dat een zoon voor een transfusie bloed afstaat aan zijn vader, is
behoorlijk.
Dat hij daarbij den argeloozen vader lues bezorgt, is dun.
Deze syphilis is inderdaad beschreven.
Studenten spreken in zoo'n geval wel, zonder ontzag — van
syphilis honoris causa.
118

XIII 1VIENINGITIS TUBERCULOSA
De diagnose meningitis tuberculosa wordt nooit in het prodromaalstadium
gesteld.
Men vermoedt pas tuberculeuse meningitis bij het trias: braken,
hoofdpijn, constipatie.
Braken zonder misselijkheid, pijn, inspanning en onaangenaam
voorgevoel is in den regel cerebraal braken.
Gedurende de eerste dagen kan de diagnose groote moeilijkheden
geven.
Denk bij bradycardie met arythmie van het kind aan tuberculeuse
meningitis (telegraafpols).
Zelfs de hoofdpijn is bij tuberculeuse meningitis niet constant.
Als geen hoofdpijn voorhanden is, zij men toch met de diagnose
terughoudend.
Het lijden debuteert zelden met diarrhoe.
Het is niet gemakkelijk te weten of een klein kind hoofdpijn
heeft.
Als een kind hoofdpijn heeft, sluit het de oogen voor een heen
en weer bewogen voorwerp (b.v. een kaarsvlam).
Heeft het kind elders pijn, dan volgt het met de oogen het
bewogen voorwerp.
In Frankrijk spreekt men in dezen van het „signe de la bougie"
van Weil.
Bij een hoofdpijn van eenigen duur in de „seconde enfance"
(2 7 jaar) denke men voorzichtigheidshalve ook aan meningitis
tuberculosa.
In elk geval van meningitis denke men het eerst aan den
tuberculeusen vorm.
Van groote diagnostische beteekenis kan zijn een van tijd tot
tijd diep zuchten of gapen.
Verhoogde, vaak ongelijke reflexen is een gewichtige vondst.
Tijdens het leven is de differentieeldiagnose tusschen geneeslijke
en letale meningitis niet altijd mogelijk.
119

DgMENINGITIS TUBERCULOSA Pi
Bij alle vormen van meningitis moet de lumbaalpunctie worden
uitgevoerd.
Wat de proefpunctie is bij pleuritis, is de lumbaalpunctie bij
meningitis.
Hevig tandenknarsen is een verschijnsel, dat veel bij meningitis
voorkomt.
Dif f erentieeldiagnostisch komen in aanmerking: uraemie, sepsis
en typhus.
De tuberculeuse meningitis is belangrijk frequenter dan de
etterige meningitis.
Zeker is, dat er een sereuse meningitis zonder tuberkelvorming
voorkomt.
Wij kennen ook een enkele maal een sereuse pleuritis, die in
geen verband schijnt te staan met tuberculose.
De sereuse meningitis kan geheel het beeld der tuberculeuse
meningitis vertoonen.
Wat vroeger meningismus heette, noemt men thans lichte
meningitis serosa.
Wij moeten aannemen, dat er vormen van chronische meningitis
bestaan, die voor genezing vatbaar zijn.
Tuberculose kan overal genezen, dus waarschijnlijk in de
meningen ook.
Enkele vormen van tuberculose aan de basis cerebri kunnen
intermitteerend verloopen.
De Franschen spreken van „méningite a forme intermittente".
Men ziet soms poussée's van meningitis tegen alle verwachting
in, teruggaan.
Vermoedelijk ontstaat telkens opnieuw enting of uitzaaiing in
de meningen, vanuit een haard.
Regel is, dat tenslotte een doodelijke exacerbatie ontstaat.
Meest eindigt een meningitis tuberculosa in 2-3weken letaal.
120

gi MENINGITIS TUBERCULOSA im
De genezingsgevallen zijn bij tuberculeuse meningitis uiterst
spaarzaam.
Influenzameningitis kan genezen, ze verloopt geheel als een
andere meningitis.
Meningitis tuberculosa is steeds secundair.
Na mazelen en kinkhoest zien wij soms de kinderen niet geheel
herstellen en eindigen met meningitis tuberculosa.
Ook een operatief trauma kan de oorzaak eener tuberculeuse
meningitis zijn.
Coxitis tuberculosa, halsklieren, Pott'sche gibbus kunnen na
chirurgisch ingrijpen tuberkelbacillen mobiliseeren.
De tuberculeuse meningitis heeft een typischen, onregelmatigen,
sterk verlangzaamden pols.
Wij kennen bij meningitis het z.g. nekphenomeen van Brudzinski.
Wil men bij het liggende kind met een ruk de kin op de
borst brengen, dan buigt het kind beide beenen in knie en heupgewricht.
Omtrent het symptoom van Kernig schijnen begripsverwarringen
te bestaan.
De in de heup gebogen beenen zijn niet te strekken of de
gestrekte beenen zijn in de heup niet te buigen.
Bij kinderen zou het nekphenomeen bijna nooit ontbreken.
Typhus abdominalis kan zeer gelijken op tuberculeuse meningitis.
Bij typhus kan zeer goed nekstijfheid met pijnlijke halswervels
.voorkomen.
Talrijke infectieziekten kunnen van een hersenprikkeling vergezeld
gaan.
Bij meningitis tuberculosa komt ook niet zelden een positieve
diazo-reactie voor, en een negatieve Pirquet.
Bij alle meningitis-vormen is meest een duidelijke dermographismus
voorhanden.
121

fla MENINGITIS TUBERCULOSA
Huiduitslagen, frequent bij epidemische nekkramp, behooren
niet tot het beeld der tuberculeuse meningitis.
Tuberculose komt aan de basis cerebri het meest voor, in de
buurt van het chiasma.
Tuberculeuse meningitis kan blijkbaar genezen, maar de mogelijkheid
van een nieuwe enting is zeer groot, daar de haard kan
blijven bestaan.
Het kind met tuberculeuse meningitis staart met groote starre
oogen in het oneindige.
In dezen toestand van troostloos lijden valt dikwijls een bedriegelijke
straal van hoop.
Kortdurende schijnverbeteringen komen veel voor.
De frequente spontane schijnverbeteringen zullen den ervarene
niet hoopvol stemmen.
Prognostisch denke men bij elke tuberculeuse meningitis aan de
mogelijkheid van genezing, hoe zelden die ook gezien wordt.
Therapeutisch hoopt men van urotropine intern een formaldehydwerking
op de meningen.
Bij de tuberculeuse meningitis is het lumbaalvocht soms kristalhelder,
andere malen min of meer troebel.
Bij geheel helder lumbaalvocht kunnen zeer goed talrijke tuberkelbacillen
aanwezig zijn.
In het volkomen heldere vocht ziet men na eenige uren een
zeer fijn spinwebachtig fibrine-net.
Men zoeke de tuberkelbacillen in het fijne fibrine-net.
Bij de epidemische meningitis is het lumbaalvocht meest flink
troebel, zelden bepaald etterig.
Het lumbaalvocht kan echter ook bij epidemische meningitis
helder zijn.
Normale liquor cerebrospinalis is uiterst arm aan cellige elementen.
122

^ MENINGITIS TUBERCULOSA ig
Vindt men in nagenoeg elk gezichtsveld één of meer cellen,
dan bestaat meningitis.
Bij een ongecompliceerde chronische meningitis overwegen de
mononucleaire leucocyten.
Bij een versche acute meningitis overwegen in den regel de
polynucleaire.
Lumbaalpunctie kan bij tumoren van het cerebellum levensgevaarlijk,
zelfs direct doodelijk zijn.
Door plotselinge drukvermindering kan de tumor in het foramen
magnum worden getrokken.
Leg iemand, die braakneiging heeft, op de linkerzijde.
Bij linkerzijligging vermijdt de maaginhoud de gevoelige pylorusbuurt
(Lauder Brunton) .
123

XIV 1VIYODEGENERATIO CORDIS
Er zijn geheele families, die b.v. alle een zelfde zwak orgaan
hebben, als hart, nieren enz.
Het hart wordt gevoed gedurende de diastole.
Gedurende de systole zijn de arteriae coronariae gesloten.
Er zijn groote klinici, die zelden het woord myocarditis gebruiken.
Onregelmatige pols, vergroot hart, ontbreken van geruischen
zou myocarditis beteekenen.
Men ziet te dikwijls myocarditis, waar ze niet is.
Het electrisch onderzoek heeft verscherpte diagnostiek in de
hartpathologie gebracht.
Percussiehamer en stethoscoop geven ons niet alles wat wij
wenschen.
Het staat vast, dat de practiseerende arts bij hartklachten dikwijls
een te ernstige prognose stelt.
Aan de te ernstige prognose sluit zich helaas dikwijls een volmaakt
overbodige behandeling aan.
Arythmie is allerminst een betrouwbaar teeken van myocarditis.
Mackenzie noemt bijna alle leerstellingen der hartpathologie
onvoldoende gestaafd.
Onbedriegelijke teekenen aan het hart zelf ter beoordeeling van
het myocard bezitten wij niet aan het ziekbed.
Elimineeren wij de arythmie als myocarditisteeken, dan blijft
er bitter weinig over.
Het maken van een electrocardiogram is nog iets anders dan
het lezen ervan.
Het is bekend, dat bij aangeboren hartgebreken een „omkeering"
van het electrocardiogram plaats heeft.
Men heeft hartauscultatie beschreven van den slokdarm uit.
De oesophagus is slechts door het pericard van den linker
boezem gescheiden.
1 2

Tig 1VIYODEGENERATIO CORDIS Eg3
Als patient den adem inhoudt, hoort men bij de slokdarmauscultatie
niet 2 doch 4 tonen.
Waarschijnlijk zijn de twee bijkomende tonen boezemtonen.
Het hart heeft een neiging, uniform werk te leveren (Marey).
Intermissies zijn zelden een teeken van hartaandoening.
Dilatatie bestaat niet zonder laesie van de hartspier.
De meeste arythmieën zijn nerveuse.
Hartneurosen zijn zeer hardnekkig in den regel.
Op den duur kan een hartneurose tot eene organische hartafwijking
voeren.
Het kinderhart biedt, door zijn sterken tonus, zeer lang weerstand
aan dilatatie.
Waar wij dilatatie verwachten zouden, vinden wij deze bij
het kind dikwijls niet.
Zoolang het hart zich met hypertrophie kan redden, blijft dilatatie
uit.
Als stuwing, decompensatie, samengaat met arythmie, is deze
bijna altijd van myocarditis afhanke lijk.
Een patient, die instinctmatig een voorovergebogen houding
kiest heeft in den regel een vergroot hart.
Patienten met hartvergrooting kunnen den druk van het zware
hart op de longen niet verdragen.
In zittende houding, liefst nog iets voorover, rust het vergroote
hart tegen het sternum.
Bij myocarditis schijnt de hartspier niet steeds in haar geheel
ziek te zijn.
Op verschillende plaatsen kunnen nog goede spiergedeelten
overblijven.
Het is niet waar, dat digitalis bij myocarditis niet werkt.
Soms kan men twijfelen tusschen myocarditis en mitralisstenose
zonder geruisch.
125

MYODEGENERATIO CORDIS g3
In de puberteit kan overdreven sport moeilijk te herstellen
hartstoornissen geven.
Extrasystole, die de patient zelf voelt, hebben meestal geen
pathologische beteekenis.
Karakteristiek is de korte hoeststoot gedurende de extra-systole.
Bij een groot hart zien wij een z.g. „voussure" of „Herzbuckel".
Physiologisch kan een voussure ontstaan bij mannen, die zwaren
arbeid verrichten.
Hartdilatatie bij zwangerschap en geringe graden van anaemie
bestaat niet, wel bij de anaemie van Biermer.
Hart en maag leven in slechte verstandhouding.
Functioneele en organische maagziekten veroorzaken niet zelden
palpitaties.
Het lijden zit dan in het hart, de ziekte in de maag.
Een volle maag wordt door een hartlijder slecht verdragen.
De prognose bij hartziekten zit niet in de klep, die ziek is, doch
in de conditie van de hartspier.
Bij de z.g. idiopathische harthypertrophie vinden wij soms vergroote
bijnieren.
Er zijn harten gevonden van 1200 gram met bijnieren tweemaal
zoo zwaar, als normaal.
Bij bejaarde slapeloozen denke men o.m. aan hartlij den.
Bij overmatige spierinspanning vindt de eene onderzoeker hartvergrooting,
de andere hartverkleining.
Het is waarschijnlijk, dat bij een rheumatische endocarditis het
myocard niet geheel onaangetast blijft.
De acute polyarthritis kan ook een zelfstandige myocarditis
teweegbrengen.
Men onderzoeke een hart niet slechts in rust, doch ook na
ef f ort, niet alleen in zittende, doch ook in liggende houding.
126

0 MYODEGENERATIO CORDIS
Onderzoek geen hart, zonder naar de lever om te zien.
Een vergroote lever is een zeer fijn reagens op beginnende
insufficiëntia cordis.
Bij lichte „dyspnoe d'effort" kan reeds een duidelijk vergroote
lever bestaan.
Heeft iemand bij krachtige inspanning een volkomen voldoende
circulatie, dan behandele men hem niet als hartlijder.
De diagnose „iets aan het hart" heeft psychisch enorm veel op
haar geweten.
De frequentste doodsoorzaak der congenitale hartgebreken is
bronchopneumonie.
Men moet zijn hartlijders wegen, om visceraal oedeem te ontdekken.
Vele hartlijders moeten 's nachts wateren.
's Nachts wordt door de rust de bloeddruk, die overdag te
laag is, om en nabij normaal.
Arythmie ontstaat dikwijls door dyspepsie, intellectueele en
moreele surmenage en dagelijksche vergiften.
Chronisch nicotinisme kan zeer goed arythmie veroorzaken.
Er bestaat een congenitale arythmie, een z.g. „coeur boiteux".
Soms kan het hart een purgans van noode hebben.
Het woord arythmie is heden ten dage een verzamelnaam.
Het is noodig de arythmieën te schiften.
Arythmie kan ontstaan onder vagus-invloed en door extrasystole.
Bij een z.g. vethart vinden wij een kleinen, wat frequenten pols,
zwakke harttonen, vergroote hartfiguur.
Een pulsus rarus bij vethart, zooals men vroeger dacht, bestaat
niet.
De diagnose vethart lijkt gemakkelijk en is moeilijk.
127

MYODEGENERATIO CORDIS Ig3
Bij vethart schijnt het vet tusschen de spiervezelen drukatrophie
van de hartvezels tengevolge te hebben.
Bij laagstand van het diaphragma ontstaat het z.g. cor pendulum
of „dropping heart".
Bij inspiratie rust het hart niet meer op het diaphragma, het
hangt dan aan de groote vaten en de bronchi.
Bij cor pendulum kan soms het symptoom van Oliver ontstaan.
Patienten met lagen stand van het diaphragma kunnen klagen
over duizeligheid, flauwvallen, hartkloppingen.
Men hoede zich, iemand te spoedig zenuwpatient te noemen.
Atropine versnelt den hartslag door verlamming der vagusuiteinden
in het hart.
De oorzaak van het z.g. cor irregulare perpetuum is het
fibrilleeren van den boezem.
Patienten met „auricular fibrillation" staan bloot aan een mors
subita.
Door het boezemfladderen is er van een geregelde overgang der
prikkels van boezem op kamer geen sprake meer.
Het vingerhoedkruid heeft bij den volkomen onregelmatigen
pols wonderen verricht.
Bij een bestaand klepgebrek noeme men niet direct het hart
zwak.
Een sterk vergroote linker boezem kan binnen den aorta-boog
den n. recurrens drukken en verlammen.
Tachycardie is symptomatisch of paroxysmaal.
Symptomatisch is de tachycardie bij een ziek hart.
De paroxysmale tachycardie is een ziekte, waarvan wij langen tijd
niets wisten.
De paroxysmale tachycardie begint plotseling en eindigt
plotseling.
De aanvallen van tachycardie treden dikwijls op na effort.
128

ig3
MYODEGENERATIO CORDIS
De aanval, zelfs de hevigste, is niet doodelijk.
Het hart kan zoo enorm snel kloppen, dat tellen onmogelijk is.
De frequentie van den hartslag kan 250 te boven gaan.
Waar de aanval lang duurt, treden altijd hartverwijding op,
en teekenen van insufficiëntie.
De patienten zijn gedurende den aanval misselijk, met algemeen
malaise en braken.
Stuwing blij ft bij eenigszins gerekten aanval niet uit.
De aanval kan eenige uren tot eenige dagen duren.
Er zijn aanvallen waargenomen met een duur van 17 dagen.
De grootste helft der gevallen van paroxysmale tachycardie
komt voor bij vitium cordis.
De kleinste helft der gevallen komt voor bij een normaal hart.
Misschien ontstaat paroxysmale tachycardie door acuut hyperthyreoïdisme.
Chinine schijnt bij paroxysmale tachycardie nuttig te zijn.
De Franschen noemen de ziekte van Adam-Stokes om de toevallen
„Epilepsie d'origine cardiaque."
Men geve bij de ziekte van Adam-Stokes geen digitalis.
Het anatomisch substraat bij Adam-Stokes is een aandoening
van den bundel van His-Tawara.
Thrombose in de arteria coronariae cordis geeft eveneens pulsus
rarus.
Men noemt de ziekte van Adam-Stokes ook hartblok.
De naam hartblok stamt van het Engelsche „heartblock."
Van hartblok spreekt men, als de boezemprikkels min of meer
volledig geblokkeerd worden.
Nagenoeg alle lijders aan de ziekte van Stokes-Adam sterven
plotseling.
De stuipen bij Stokes-Adam ontstaan waarschijnlijk door
hersenanaemie.

1VIYODEGENERATIO CORDIS
De oorzaak van hartblok behoeft niet altijd in het hart te zitten.
Druk op de medulla oblongata door b.v. varix of tumor kan
door druk op de vaguskern, hartblok geven.
Hartblok kan zijn compleet of incompleet.
Bij compleet hartblok contraheeren zich boezem en kamer geheel
op eigen gelegenheid.
Bij incompleet hartblok bestaat slechts gedeeltelijk gestoorde
geleiding.
Bij incompleet hartblok is het kamerrythme b.v. 1` 2 of 1 / 3 van
het boezemrythme.
Zuurstof verhoogt de geleiding in de hartspier.
Zuurstofinhalaties zijn bij lijders aan hartblok met succes toegepast.
Ontstaat bij decompensatie hydrothorax, dan zetelt deze bijna
steeds rechts.
Indien dubbelzijdige hydrothorax ontstaat, is deze rechts het
sterkst.
Behalve den hydrothorax zoeke men bij decompensatie ook de
infarcten rechts.
Bewaak in den loop van hartziekten steeds de rechter pleuraholte.
De hydrothorax verdwijnt bij betere hartswerking, zoo niet,
dan kan men het vocht aftappen.
Bij decompensatie, waar coagulae in het hart liggen, is de
vraag digitalis of niet dikwijls moeilijk.
Geeft men digitalis, dan heeft men kans op embolieën en
infarcten.
Geeft men geen digitalis, dan doet men ter verbetering weinig
en bevordert het ontstaan van thrombosen.
Als bij centrale stuwing geen stuwingsurine voorkomt, bestaat
bijna altijd tevens chronische nephritis.
130

0
MYODEGENERATIO CORDIS
De lever kan bij cardiale stuwing ontzettend groot en hard zijn.
Stuwing in de lever kan buiktumoren simuleeren.
Men kan stellig meenen een maagtumor voor zich te hebben
en een decompensatie miskennen.
Men kan het ontstaan van een stuwingscirrhose soms het eerst
merken aan een miltvergrooting.
Zoolang bij hartinsufficiëntie de lever vergroot is, zij men niet
te optimistisch.
Decompensatie-patienten hebben dikwijls een sub-icterische
levertint.
De levertint is waarschijnlijk een gevolg van de stuwingslever.
Bij hartinsufficiëntie is een gezonde lever een welkom reservoir.
Aan een cirrhotische lever heeft men bij decompensatie niets.
Patienten met levercirrhose kunnen het goed maken, zoolang
hun hart goed functioneert.
Voor levercirrhose-patienten is een hartinsufficiëntie het begin
van het eind.
De lever is een goede vriend, maar een gevaarlijke vijand.
Bij decompensatio cordis kan Cheyne-Stokes' ademhaling optreden.
Bij acute hartinsufficiëntie zij men met de digitalis-doseering
voorzichtig.
Digitalis kan een zoodanige vasoconstrictie veroorzaken, dat
het zwakke hart er niet tegen bestand is.
Bruit de galop wijst op hartinsufficiëntie, beginnende vermoeidheid
van het hart (linker kamer) .
Bruit de galop bij acute endocarditis beteekent tevens myocarditis.
De boezem komt dan door krachtige contractie te hulp, waardoor
een extra-toon.
Bij centrale stuwing neemt de diurese af.
131

f[g MYODEGENERATIO CORDIS g3
Door afname der diurese ontstaat hydraemie van het bloed.
De weefsels staan bij bloedhydraemie minder vocht aan de
bloedvaten af.
Oedeem ontstaat niet, omdat vloeistof uit doch omdat deze
niet in de vaten treedt.
De eene hartlijder blijft nagenoeg steeds vrij van oedemen, de
ander heeft direct dikke voeten.
Het wisselvallig optreden van oedeem bij verschillende hartlijders,
is niet verklaard.
Bij ernstig hartlijden ziet men soms de oedemen verminderen,
als zich ascites voordoet.
Het is ook waargenomen, dat bij verdwijnen der ascites, de
oedemen toenemen.
Het is bekend, dat bij decompensatie door myocarditis, de pols,
hoewel snel, bij uitzondering regelmatig kan blijven.
William Withering gebruikte digitalis 10 jaar met succes, alvorens
hij zijne resultaten publiceerde.
Digitalisbladen bevatten meer werkzame bestanddeelen dan het
infuus.
Digitalis met morphine kan zeer nuttig zijn, vasodilatatorisch
en rustbrengend.
Kleine giften morphine zijn stellig een tonicum voor het zieke
hart.
Oude medici meenden ten onrechte, dat narcotica bij hartlijders
niet verdragen werden.
Er zijn cardiologen van naam, die in steeds meer gevallen
digitalis geven.
Waar digitalis vroeger ontraden werd, wordt het thans met
succes toegediend.
Zelfs de lijder aan angina pectoris kan soms door digitalis gebaat
zijn.
132

fa
MYODEGENERATIO CORDIS
Waar leerboeken en autoriteiten het verbieden, geven sommigen
het in kleine giften met succes.
Nuttig is de combinatie met chinine.
De chinine als amarum en tonicum doet de digitalis blijkbaar
beter verdragen.
Digitalis met diuretine is een voortreffelijke combinatie bij cardialen
hydrops.
Bij hartzwakte met asthmatische bronchitis geve men digitalis
met joodkalium.
Waar men vreest te laat te komen, geve men digitalis met
camfer of coffeïne.
In den aanvang geve men van excitantia kleine giften.
De grootere giften beware men voor grooter gevaar.
Bij acute ziekten bereikt men met digitalis weinig.
Bij versche infarcten onthoude men, tenminste in de eerste
dagen, digitalis.
Als bij een hartzwakte infarcten optreden, heeft digitalis in
den regel weinig succes.
Waar decompensatie dreigt, kan men maanden lang digitalis
geven.
De cumulatieve werking van digitalis schijnt minder gevaarlijk
dan men meent.
De chronische, intermitteerende digitalisbehandeling van Kussmaul
kan zeer lang worden voortgezet.
Er zijn menschen, die beslist overgevoelig voor digitalis zijn.
Digitalis laat zich zeer goed als infuus per rectum toedienen,
ook bij overgevoeligen.
Bij potatoren begint digitalis dikwijls pas te werken na eenige
alcoholdoses (Eichliorst).
Het is jammer, dat men met digitalis geen hartziekten kan
genezen.
133

IVIYODEGENERATIO CORDIS g
Bij acuut longoedeem werkt morphine subcutaan dikwijls gunstig.
Carell verlicht bij decompensatie den hartarbeid door vloeistofbeperking
in het dieet.
Carell geeft de eerste dagen slechts 800 gram melk en een
enkele vrucht.
Valeriaan schijnt bij hartneurosen een nuttig medicament.
Bij asthma cardiale is morphine als angioplegicum en sedans
voor het ademhalingscentrum voortreffelijk.
De terreinkuren van Oertel behooren niet tot de indifferente
medicamenten.
Rust van lichaam, geest en pharmacie is voor vele hartlijders
een goede kuur.
Voor een hartlijder is een opbeurend woord van den arts een
perfect psychisch cardiotonicum.
1926
Men onderschatte de beteekenis van den diastolischen bloeddruk
niet.
Diastolische hypertensie kan zwakte van de linker kamer
beteekenen.
Een nierlijder met weinig of niet verhoogden systolischen bloeddruk
kan toch ernstig ziek zijn.
Te weinig aandacht voor den diastolischen bloeddruk kan dezen
ernst maskeeren.
Dit wil niet zeggen dat er bij afwezigheid eener diastolische hypertensie
nog een krachtig myocard bestaat.
Bij twijfel aan een aorta-insufficiëntie pleit een diastolische hypotensie
vóór deze diagnose.
Hetzelfde geldt voor open duct. Botalli en aneurysma arteriovenosum.
Bij alle drie bestaat een lek in het arterieele stelsel.
In een buis die lekt kan nooit de maximale spanning bestaan.
Lichamelijke rust is voor een goede circulatie schadelijk.
134

P
MYODEGENERATIO CORDIS
Er wordt over het algemeen veel te veel rust voorgeschreven.
Onze organen hebben functie noodig, geen rust; zij kunnen nog
zoolang rusten.
Le mouvement c'est la vie.
Natuurlijk laat men een koortsig zieke zijn bedrust.
Maar vele afebrielen gaan door bedrust achteruit.
Als een vrouw haar 10e kind in een kwartier ter wereld brengt,
gaat zij verheugd ter ruste.
Na 9 dagen bedrust met goede voeding staat zij een beetje
verwend op, maar kan niet loopen.
Niemand zal dit aan het 1 4 uur baringsnood toeschrijven.
Een regelmatige pols met nu en dan een uitvaller, is meestal een
ventriculaire extra systole.
Soms kan het echter zijn een 1 e graad van partieel hartblok.
Deze kan ontstaan door vermoeienis van den bundel van His.
In het myocard is deze bundel een uitverkorene voor de lues.
Zoo teistert de lues in het endocard bij voorkeur de Aortakleppen.
Bekende chirurgen beweren dat het sporthart een narcose slecht
verdraagt.
Men zou geneigd zijn het omgekeerde te veronderstellen.
Waar mannen met rijke ervaring het beweren, moeten wij het
aannemen.
Alweer een bewijs dat elke overdaad kan schaden.
Sport zonder wedstrijden lijkt niet bestaanbaar.
Longoedeem schijnt ook angioneurotisch te kunnen zijn.
Het is beschreven bij een 69-jarige dame in haar huwelijksnacht.
Een heftig longoedeem, na enkele uren volkomen verdwenen.
Psychische schokken kunnen de aanleidende oorzaak zijn.
Op haar leeftijd grijpen huwelijksnachten wel in hoofdzaak de
ziel aan.
Men huwe bij voorkeur vóór zijn 69e jaar.
135

XV NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Opvallend is, dat de lichaamstemperatuur bij de acute nephritis
nauwelijks verhoogd is.
Overgang van een acute nephritis in een chronische komt
meer voor dan men aanneemt.
De primaire acute nephritis is een kinderziekte.
Wil men urine van mannelijke zuigelingen, dan binde men ze
een condoom voor.
Wil men urine van vrouwelijke zuigelingen, dan late men ze
urineeren in watten, om dit later uit te knijpen.
Wat bij den volwassene voor een acute nephritis imponeert,
is meest een exacerbatie van een chronisch nierlijden.
De lendenpijn, soms bij acute nephritis voorkomend, kan men
wellicht verklaren door zwelling van de nier, waardoor kapselspanning.
Haarlemmerolie bevat terpentijn en heeft veel acute nephritis
veroorzaakt.
Malaria- syphilis- en uraatnephritis zijn therapeutisch causaal
te beïnvloeden door resp. chinine, KJ en alcaliën.
Alle oorzaken voor amyloïdnier ( huidzweren, fistels, tbc, etteringsprocessen)
kunnen ook parenchymateuse nephritis veroorzaken.
Trichinosis kan dezelfde localisatie van oedeem ( gezicht etc.)
geven als hydrops renalis.
Renale oedemen zijn dikwijls wat pijnlijk.
Het is waarschijnlijk, dat constante arterieele hypertensie niet
bestaat zonder chronische nephritis.
Diagnostisch van belang is, volgens Curschmann Jr., het ontbreken
der peesreflexen bij uraemie.
Er bestaat verschil tusschen amyloïdnier en amyloïdnephritis.
Een patient met amyloïdnier wordt zelden uraemisch.
Bij Morbus Bright vindt men niet zelden de Brightsche
pleuritis.
136

fa
NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Wanneer men geen eiwit in de urine vindt, maar wel cylinders,
wil dit zeggen, dat de chemische urineonderzoekingen niet zoo
fijn zijn als de microscopische.
Menige chronische nephritis dankt haar ontstaan aan een onopgemerkte
acute nephritis na diphtherie.
Diphtherie geeft gaarne nephritides, die neiging hebben chronisch
te worden.
Bruit de galop moet direct doen denken aan Morbus Bright.
Bruit de galop is een acustisch etiquet voor z.g. gedecompenseerde
schrompelnieren.
Apoplexie, op betrekkelijk te jeugdigen leeftijd, is meest schrompelnier.
De regel is, dat men van een acute nephritis geneest.
Uitzondering is, dat men aan een acute nephritis sterft.
Een zeker percentage lijders aan acute nephritis krijgt een
chronischen vorm.
Het is merkwaardig, dat dagen- en wekenlange anurie soms
geen uraemie geeft.
Men kan met volledige anurie volkomen ambulant zijn.
Kenmerkend voor de uraemische amaurose is het behouden
blijven van den pupilreflex en de korte duur van de amaurose.
Uraemische verlammingen zijn ook voorbijgaand, met goede
prognose.
Cheyne-Stokes' ademhaling zien wij het meest bij uraemie, doch
ook bij apoplexie, hersentumor, meningitis.
Het is altijd een ernstig verschijnsel, het kan echter maanden
duren.
Denk bij vertigo ook aan het bestaan van een uraemisch
vertigo.
Wij kunnen aan den pols gemakkelijk de schrompelnier herkennen.
137

NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Bij schrompelnier volgt bijna altijd de dood binnen 1,--1 % jaar
na het vaststellen van de retinitis albuminurica.
Acute nephritis veroorzaakt meer secundaire schrompelnieren
dan men denkt, vooral bij jonge menschen.
Er bestaat een febris uraemica.
Wanneer men een uraemicus oedemen kon bezorgen, zou men
hem een weldaad bewijzen.
Wanneer bij een nierlijder de oedemen plotseling verdwijnen,
zien wij dikwijls uraemische verschijnselen, hoofdpijn, trekkingen etc.
Bij het plotseling verdwijnen van oedemen komen uraemische
vergiften in de circulatie, waardoor voorbijgaande uraemische
verschijnselen.
De zwaarste vormen van uraemie ziet men meest zonder
oedemen verloopen.
Venaesectie kan bij acute uraemie weldadig zijn, bij de chronische
is het effect gering.
Veel eiwit en oedemen behooren niet bij de schrompelnier.
Alleen de amyloïd-schrompelnier vertoont veel eiwit en oedemen.
De amyloïd-schrompelnier kan een onderdeel zijn van algemeen
amyloïd, maar kan ook geïsoleerd voorkomen.
Als een patient klaagt over heftigen dorst, denk dan na diabetes
aan schrompelnier en urineretentie ( prostaat, tabes) .
Bedenk dat bij elke polyurie een pollakiurie behoort.
De schrompelnierlijder (en diabeticus ) watert dikwijls, omdat hij
veel watert.
Bij schrompelnier heeft melkdieet weinig zin; het kan zelfs bij
ureumretentie schadelijk zijn.
De schrompelnier is een helaas buitengewoon veel voorkomende
ziekte.
Er bestaan families en geheele geslachten, waarin de schrompelnier
erfelijk is.
138

P
NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
De uraemie kan men dikwijls met het reukorgaan diagnostiseeren.
De roodvonknephritis pleegt met sterke oedemen te verloopen,
evenals de nephritis door koude ontstaan.
De hooge bloeddruk bij schrompelnier is in zijn ontstaan
onbekend.
Compensatorische hypertrophie van de bijnier, waardoor te veel
adrenaline aan het bloed wordt afgegeven, is theoretisch denkbaar.
De hooge bloeddruk is, evenals de harthypertrophie, heilzaam
bij schrompelnier.
Beide veroorzaken ruime doorstrooming der zieke nieren, waardoor
men tal van jaren zonder klachten het slepend nierlijden
kan dragen.
Chronische uraemie is veel veelvuldiger dan de acute.
Tuberculose-lijders vertoonen een zekere vatbaarheid voor
nephritis.
De neusbloeding kan bij chronische nephritis soms bedenke lijke
afmetingen aannemen.
Neusbloeding kan soms de eerste alarmkreet van chronische
nephritis zijn.
Bij chronische nephritis kunnen verontrustende bloedingen uit
het nierbekken voorkomen.
Lijders aan chronische nephritis kunnen zeer goed tijdelijk
eiwitvrij e urine loozen.
Als eiwit in de urine ontbreekt, kunnen de hart- en vaatverschijnselen
de diagnose schrompelnier nog mogelijk maken.
Men verzuime bij vermoeden op schrompelnier het onderzoek
der serosae niet.
Het aanwezig zijn van eiwit bewijst in dezen veel meer dan
het ontbreken.
Dyspnoe zonder hart-, long- of pleura-lijden is dikwijls een
uraemische dyspnoe.
139

0 NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN DE
Het is bij schrompelnier niet zoozeer de vraag wat wèl, doch
veel meer wat niet met de urine wordt afgescheiden.
Bij chronische nephritis is de plotselinge dood geen uitzondering.
Bij krachtige hartspier is de kans op apoplexie grooter dan die
op uraemie.
Het schijnt vreemd, maar is niettemin waar, dat sterk zweeten
de diurese bij nephritis bevordert.
Zeer sterke zweetkuren worden door vele nierlijders slecht verdragen.
Het is nog volstrekt niet uitgemaakt, dat een matig eiwitgebruik
zieke nieren schaadt.
Bij het dogmatische verbod van asperges voor nierlijders zag
men over de acetas kalicus, een diureticum, heen, naar de
asparagine, die niet schaadt.
Het is zeer de vraag, of het zoutlooze dieet physisch zooveel
goed doet als het psychisch schaadt.
Het ware te wenschen, dat elk medicus een tijdlang op zoutloos
dieet werde gesteld.
Wie huiverig is voor extractief stoffen, geve de voorkeur aan
gekookt boven gebraden vleesch.
De therapeut bedenke bij de behandeling van een nierlijder,
dat een mensch niet alleen bestaat uit twee nieren en een blaas.
Bij endocarditis moet plotselinge pijn in de nierstreek, met
haematurie, aan nierinfarct doen denken.
Na typhus abdominalis ziet men zelden nephritis ontstaan.
Een lichte infectieziekte kan een doodelijke nephritis als naziekte
doen ontstaan.
Bij de aetiologie der kindernephritis vergete men de angina
tonsillaris niet.
Een acute nephritis met hooge koorts is niet enkel een nephritis.
Het aantal klinische mogelijkheden is onbegrensd, zoo kan bij
uitzondering bij een acute nephritis polyurie bestaan.
140

NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN Fa
Bij de acute nephritis komt nooit de retinitis albuminurica
voor.
De roodvonk-nephritis staat terecht in ' een niet te besten reuk.
Men wanhope zelfs na hevige convulsies niet, daar ook dan
nog genezing kan volgen.
Niet zoo zelden ontstond een acute nephritis door resorptie
van voor de nier schadelijke medicamenten, op een zieke huid
geappliceerd.
De malaria geeft in onze gewesten uiterst zelden een acute
nephritis.
Bij de parenchymateuse nephritis missen wij de hart- en vaatverschijnselen
der schrompelnier.
De ziekte duurt te kort om de hart- en vaatverschijnselen tot
ontwikkeling te doen komen.
Zeer veelvuldig komt bij schrompelnierlijders nervositeit en
dyspepsie voor, evenals asthmatische klachten.
De horror carnis komt niet alleen bij maagcarcinoom voor, doch
ook bij schrompelnier.
Uraemie uit te sluiten, wijl albuminurie ontbreekt, is niet te
verdedigen.
Vindt de arts met den cystoscoop twee uretermondingen, dan
nog kan de patient slechts één nier hebben!
Men kan soms een cysteuse nier als zoodanig palpatorisch
herkennen.
Volledig ontwikkelde cystennieren geven klinisch het beeld van
schrompelnieren.
Op den duur volgt bij hydronephrose atrophie van het nierparenchym.
De meeste hydronephrose-lijders gaan uraemisch te gronde.
Diphtherie kan heftige nephritis veroorzaken, zelfs met volledige
anurie, bij normaal uitziende urine, lichtgeel en helder, per catheter
ontnomen.
141

NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN IQ
Bij coma met Cheyne-Stokes' ademhaling geeft, als wij verder
niets weten, bruit de galop steun aan de diagnose uraemie.
Patienten, die door hoofdpijn wakker blijven, zijn meest nierlijders
en syphilitici.
Het meerendeel der maaglijders, die niet slapen, zijn nierlijders.
Bij ontbreken van een oorzaak der slapeloosheid, onderzoeke
men de urine.
Bij schrompelnier plaagt de polyurie den patient vooral 's nachts.
Het staat vast, dat afkoeling bij honden nephritis kan veroorzaken.
Men passe alleen bij oedemen van nephritici, die voor geen
middel willen wijken, het zoutarme dieet toe.
In de groote meerderheid der gevallen verdwijnen de oedemen
door de gewone middelen.
Deze groote meerderheid behoort het zoutarme dieet, als zijnde
een groote beproeving, te worden bespaard.
De stuwingsnier levert een urine, die in enkele dagen door een
cardiotonicum eiwitvrij wordt.
Blijft albuminurie bestaan na de stuwing, dan bestaat tevens
nephritis.
Voor het oedeem der acute nephritis is kenmerkend, dat het
verspringt.
De acute uraemie kan soms met temperatuursverhooging gepaard
gaan.
Karakteristiek voor primaire schrompelnier is haar sluipende,
langzame ontwikkeling.
Onderzoek bij elke apoplexie de urine, en bedenk dat albuminurie
hierbij, ook zonder nephritis, veel voorkomt.
Singultus kan een uraemisch verschijnsel zijn.
Vast staat, dat uraemische verschijnselen kunnen optreden bij
ruime diurese en kunnen ontbreken bij anurie.
142

a NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN E3
Braken en diarrhoe kunnen partieele verschijnselen van uraemie
zijn.
De zwangerschapsnier neemt zonder twijfel onder de nierziekten
een bijzondere plaats in.
De nephritis treedt bij roodvonk gewoonlijk in de 3e ziekteweek
op.
De febriele albuminurie bij roodvonk verdwijnt met de koorts.
De behandeling van uraemie is het gunstigst, wanneer acute
nephritis er de oorzaak van is.
Men onderzoeke bij elke lang durende „migraine" op lateren
leeftijd de urine.
Vrouwen met chronische nephritis kunnen heftige uterusbloedingen
vertoonen.
Elke nephritis verhoogt de dispositie tot ontsteking, vooral der
serosae.
Aan inanitie denkt de therapeut niet, die ook bij chronische
nephritis melkdieet geeft.
Geen abnormaal bleek gezicht, geen voetoedemen verraden het
bestaan van schrompelnieren.
Zeer karakteristiek is het lage soortelijk gewicht der urine, ook
als het urinequantum door hartzwakte of koorts verminderd is.
De versterkte 2e aorta-toon kan ontbreken bij zwakke hartswerking.
Als bij oudere menschen asthma optreedt, denke men aan
schrompelnieren.
Bekend is, dat bij een beklemde breuk albuminurie kan optreden.
Ook kunnen plotselinge diarrhoeën met albuminurie gepaard
gaan.
Het is niet onmogelijk, dat er een reflexwerking bestaat
tusschen koliekpijnen in het algemeen en urine-afwijkingen.
143

ga
NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Het is volstrekt niet uitgemaakt, dat de albuminurie bij constipatie
ontstaat door vermeerderde resorptie van rottingsproducten
uit den darm.
Nierlijders kunnen in het algemeen slecht tegen sterke temperatuurwisselingen.
De combinatie emphyseem en schrompelnier komt veel voor.
De acute nephritis kan soms zeer lang duren en toch nog radicaal
genezen.
Bij chronische nephritis van een jong individu vergete men het
bestaan van syphilis niet.
Men hoede zich, in cylindrurie tot eiken prijs een teeken van
nephritis te zien.
Er komt een chronische haemorrhagische nephritis, ook bij het
kind voor, met een niet geheel en al ongunstige prognose.
Haematurie kan bij elke nephritis voorkomen en bewijst prognostisch
niets.
De pericarditis is onder de serositides der chronische nephritis
het minst frequent.
De prognose der pericarditis bij chronische nephritis is uiterst
somber.
De termijn van letalen afloop is na pericarditis veel korter dan
die na retinitis albuminurica.
In de meeste gevallen is het exsudaat steriel.
Men noeme de pericarditis bij ernstige uraemie gerust terminaal.
Waarschijnlijk is voor de functioneele nierdiagnostiek de kreatininebepaling
eene aanwinst.
Een normale nier geeft in 10 cM. 3 urine ongeveer 8 mgr.
kreatinine.
Men wantrouwe een nier, die belangrijk lager kreatininegehalte
levert.
Bij kraamvrouwen komt symmetrische necrose van de nierschors
voor, met bijna volkomen anurie.
144

0
NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Iedere chirurg weet, dat een mensch slechts een gedeelte van
één nier noodig heeft, om te blijven leven.
Het vinden van enkele chromocyten in het urinesediment, zonder
meer, behoeft volstrekt geen ernstige beteekenis te hebben.
Herhaaldelijk vond men erythrocyten in de urine van sportbeoefenaars.
Het ureumgehalte van het bloed is een maatstaf voor de prognose
der nephritis.
Het is waarschijnlijk, dat de nierdiagnostiek aan Ambard en
Widal veel te danken zal hebben, speciaal wat de prognose
betreft.
Bij alle chronisch uraemische toestanden bestaat retentie van
stikstof, voornl. ureum.
De ureumretentie bestaat zoowel in het bloed als in de weefsels
en weefselvochten.
Ureumbepaling in lumbaalvocht is even bruikbaar als in bloed.
Bij meer dan 1 gram ureum per liter wordt de prognose
ongunstig bij chronische nephritis.
Het is niet uitgemaakt, of de lijder aan schrompelnier veel
drinkt, omdat hij veel watert, of omgekeerd.
De geretineerde stoffen, ureum, urinezuur, xanthine zijn alle
diuretica.
Het zou kunnen zijn, dat de schrompelnierlijder primair veel
urineert, door de achtergehouden diuretica.
In 1847 sprak Piorry het eerst over uraemie.
De constante van Ambard heeft slechts waarde in die gevallen,
waar het ureumgehalte van het bloed nog niet duidelijk is verhoogd.
Bij acute nephritis behoeft een hooge ureumspiegel van het
bloed niet ongunstig beoordeeld te worden, prognostisch.
Alleen wanneer de ureumspiegel schrikbarend hoog is (5 gr. en
meer per 1. ), is de prognose ook hier ongunstig.

NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Men mag bij een comateusen patient uraemie uitsluiten, wanneer
men een lage ureumspiegel (minder dan 0,5 gr. per l.) vindt.
Bij de arteriosclerotische schrompelnier plegen belangrijke ureumretenties
te ontbreken.
Men mag bij een comateusen patient niet direct uraemie aannemen
als men een verhoogd ureumgehalte vindt.
Ook bij coma diabeticum en coma carcinomatosum heeft men
verhoogd ureumgehalte aangetroffen.
Bij uraemie is het minder de hoeveelheid dan wel de hoedanigheid
der geretineerde stoffen.
Albuminurie zonder meer, kan door een groot aantal oorzaken
worden te voorschijn geroepen.
Naast de vele bekende oorzaken is de subcutane seruminjectie
minder bekend.
Eenmalig urine-onderzoek is bij een keuring voor levensverzekering,
strikt genomen, onvoldoende bij albuminurie.
Volgens Henoch kan zelfs bij de acute nephritis de albuminurie
nu en dan ontbreken.
Men doet in het algemeen verstandig, albuminurieën te wantrouwen.
Er schijnen in de puberteit albuminurieën voor te komen, die
onschuldig zijn.
Aan den leeftijd hechte men groote waarde bij de beoordeeling
van albuminurieën.
Op lateren leeftijd komen langdurige onschuldige albuminurieën
niet meer voor.
De levensverzekering heeft groote belangen bij een juist oordeel
over albuminurie.
Er bestaat een renaal-palpatorische albuminurie, die van korten
duur pleegt te zijn.
Van deze albuminurie kan met voordeel gebruik worden gemaakt
bij nierdystopieën en buiktumoren.
146

0
NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Obstipatie kan, behalve albuminurie, ook cylindrurie veroorzaken.
Het begrip physiologische albuminurie behoort een verstandig
medicus schuw te maken.
Men onderzoeke bij verdachten op schrompelnier steeds de
dag-urine.
Bedrust kan de albuminurie tijdelijk doen verdwijnen.
Elke barende heeft, door stuwing in de niervaten, albuminurie.
Valsche albuminurie ontstaat door vermenging met de urine
van bloed, etter, sperma of vaginaalsecreet.
Meestal bevat ook de gefiltreerde etterhoudende urine eiwit.
Het eiwit kan ontbreken in zeer lichte gevallen van pyurie.
Over de beteekenis van hyaline cylinders is het laatste woord
nog niet gesproken.
Er bestaat een „albuminurie phosphaturique."
Wanneer een pyelitis chronisch wordt, blijft ten slotte de nier
niet gezond.
Transplantatie van een nier met bijbehoorende vaten is bij den
hond mogelijk gebleken met behoud van het proefdier.
Bij paroxysmale haemoglobinurie bestaat in verreweg de meeste
gevallen lues congenita, naar het schijnt niet bij alle.
Bij paroxysmale haemoglobinurie kan men iets bereiken met
warmte, bedrust en KJ.
Het is algemeen bekend, dat de overgang van de horizontale
in de verticale houding bij sommigen albuminurie verwekt.
Volgens Jehle is de orthostatische albuminurie in werkelijkheid
eene lordotische.
Door opheffing der lordose, door één been op een stoel te
plaatsen, verdwijnt de albuminurie.
Bij eenzijdige lordose levert de nier aan den lordotischen kant
alleen albumen.
147

Fa NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN 0
Niet de nieren als zoodanig, doch de circulatieveranderingen
in de nieren zijn de oorzaak.
De meeste lijders aan orthostatische albuminurie zijn zwakke
bloedarme individuen.
De Franschen spreken van eene „albuminurie praetuberculeuse".
De lordotische albuminurie treft men na het 20ste jaar zelden
meer aan.
De lordotische albuminurie heeft groote neiging tot genezing.
Orthostatische albuminurie is niet, gelijk men vroeger dacht,
zeldzaam.
Men neemt algemeen aan, dat er geen nephritis aan ten grondslag
ligt of uit volgt.
Therapeutisch houde men meer het oog op de constitutie dan
op het albumen.
Hydronephrose eindigt ten slotte met atrophie van het nierparenchym.
De grootte der hydronephrose houdt verband met de plaats
der afsluiting van den ureter.
Hoe meer peripheer het impediment, hoe sterker de hydronephrose.
Hoe sterker de vernauwing, hoe geringer de hydronephrose.
Bij totale afsluiting van den ureter houdt de niersecretie spoedig
op.
Hydronephrose kan veroorzaakt worden door uteruscarcinoom,
door aantasten van de blaas.
Hydronephrose ontstaat niet zelden door een abnormaal verloopend
bloedvat der nier.
Naast steen en ureterstenose denke men aan deze „extraarterie".
Denk bij elke gravida met hevige pijn in de rechter zij aan
hydronephrose, die in geringe mate in graviditate heel gewoon is.
148

0
NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Ren mobilis is soms in staande houding duidelijker te voelen
dan in liggende.
De klachten bij ren mobilis verdwijnen in den regel bij rugligging.
Voelbare nieren zijn bij vrouwen zeer menigvuldig.
Waarschijnlijk zijn het alleen nerveuse vrouwen, die klachten
hebben bij ren mobilis.
Menige vrouw moest de diagnose ren mobilis niet worden
medegedeeld.
Na nephropexie wordt de toestand zelden beter, eerder slechter.
Het litteeken na nephropexie schijnt gemeenlijk te rekken, waardoor
recidief.
Het is onwaarschijnlijk, dat de niertuberculose ongeneeslijk is.
Tuberculose schijnt overal te kunnen genezen; waarom niet in
de nier?
Gaat door het ziekteproces één nier functioneel verloren, dan
spreken de Franschen van „auto-nephrectomie".
Men wantrouwe een cystitis zonder aantoonbare oorzaak bij den
man en bij de vrouw zonder fluor albus.
Tuberculose van nieren en blaas komt veel meer voor dan men
vroeger dacht.
De erfelijkheid bij niertuberculose speelt een veel ondergeschikter
rol dan bij longtuberculose.
Men kan normale urine aantreffen bij enkelzijdige niertuberculose.
Als de ureter aan de zieke zijde verstopt is, bevat de gezonde
blaas normale urine van de gezonde nier.
Men zij niet te vlug en te lichtvaardig met de diagnose dubbelzijdige
niertuberculose, die niet zelden faalt.
Door het lijden van de zieke nier wordt de gezonde nier geprikkeld
en levert niet zelden urine met eiwit en leucocyten.
149

NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Misschien dat dieptebestraling bij nier- en blaastuberculose
eenige toekomst heeft.
Men palpeere per vaginam of per rectum bij verdenking op
niertuberculose.
De ureter is dikwijls als een pijn lijke, verdikte streng te voelen.
Niertuberculose is niet altijd progressief, er kunnen perioden
van stilstand intreden.
Menige niertuberculose doet zich als chronische nephritis of
nephrolithiasis voor.
Bijna constant is bij niertuberculose een lage in plaats van de
verwachte hooge bloeddruk.
Trots voorhanden nephritis chronica kan de bloeddruk normaal,
zelfs laag zijn, als patient tevens aan belangrijke phthisis lijdt.
Hypernephroom Grawitz tumor . struma suprarenalis.
Hypernephromen kunnen zich, ook onafhankelijk van de nier,
tot groote tumoren ontwikkelen.
Hypernephromen kunnen, ook na operatie, nog na jaren skeletmetastasen
geven.
Hierin komen hypernephromen overeen met mamma-schildklieren
prostaatneoplasmata.
Bij het meerendeel van de patienten met niertumoren vinden wij
aan den kant van den tumor een symptomatische varicocele.
Het staat vast, dat een maligne niertumor intermitteerende ziekteverschijnselen
kan geven.
Niersarcomen komen bij vrouwen meer voor dan bij mannen.
Niersarcomen bloeden minder geregeld dan niercarcinomen.
Weeke niersarcomen kunnen als cysten aanvoelen.
Doorbraak van een echinococcuscyste in de urinewegen kan
verschijnselen als van niersteenkoliek geven.
Bij niertumoren behoeft de urine niet veranderd te zijn.
150

E3 NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN ig
Niercysten zijn van hydronephrosen diagnostisch niet te onderscheiden
zonder cystoscoop, tenzij de eerste duidelijk te palpeeren
zijn.
Niercarcinomen komen zoowel bij kinderen als bij volwassenen
voor.
Niertumoren bij kinderen onder de 2 jaar zijn bijna altijd carcinoom
of sarcoom.
Vast staat, dat bij maligne niertumoren koorts kan voorkomen,
vooral bij snellen groei der tumoren.
1926
Elke pyurie bij kinderen is geen pyelitis.
In normale kinderurine komen in den regel ettercellen voor, bij
meisjes talrijker dan bij jongens.
De nier is niet enkel filter, niet enkel excretieorgaan.
In de nier vinden zelfs syntheses plaats o.a. van hippuurzuur.
Tbc lijders scheiden niet zelden tuberkelbacillen met de urine uit.
Bacillurie plus pyurie is daarom nog geen niertuberculose.
Sommige klinici genezen op papier de niertuberculose met tuberculine.
Urologen met reusachtige ervaring faalden hierin steeds.
Voor de methode Pondorff f moest dit een kleinigheid zijn.
Deze methode geneest immers Basedow, onanie, hysterie en
meerdere dezer bacterieële aandoeningen?
Bij buikgezwellen van kinderen denke men niet alleen aan niertumoren.
Het prostaatsarcoom kan bij kinderen tumoren tot aan den navel
veroorzaken.
Hypertensie komt veel bij vetlijvigen voor.
Nieren kunnen ook haardvormig zijn aangedaan.
Er zijn dergelijke gevallen beschreven met recidiveerend bloedwateren.
Aan eiken aanval bleek een poussée van een chronische tonsillitis
vooraf te gaan.
151

0
NEPHRITIS EN NIERAFWIJKINGEN
Tonsillectomie was hier de afdoende therapie.
Hevige pijn in de kuitspieren behoort bij het acute begin der
Weil'sche ziekte.
Voor bestrijding dezer ziekte komt rattenverdelging in aanmerking.
Onkruid en ratten hebben gemeen dat zij niet vergaan.
De spirochaeta icterohaemorrhagica huist bij voorkeur in de
rattennier.
Alles wat bezoedeld is met rattenurine kan gevaar opleveren.
Zwemmen in rattenhoudend water is af te raden.
Nog bedenkelijker is het bijna verdrinken in zulk water.
Een zwemmer kan nog met beleid zwemmen, een drenkeling is
geheel passief.
Men kan niet zeggen dat de rat ons veel goeds brengt.
Pest, Weil'sche ziekte, ratbeetziekte, trichinosis, misschien later
nog meer.
De trichinosis schijnt zij ons door het varken op te dringen.
Deze onelegante huisdieren schijnen veel ratten te eten.
Over den smaak valt niet te twisten, wel over de trichinen.
Daar een zwijn alles opslobbert wat vies is, lijkt het aannemelijk.
Een uretersteen schijnt voor het welzijn van de nier bedenke lijker
dan een niersteen.
Bij een niersteenkoliek zou een morphine-injectie verkeerd werken.
De ureterperistaltiek zou worden teniet gedaan en de steen niet
worden uitgedreven.
Daarom zou belladonna een veel gunstiger werking hebben.
Het ligt er aan of men in den bureaustoel zit of aan het ziekbed.
Als de patient als een paling door zijn bed kronkelt vraagt hij
niet om een steen.
Hij vraagt, hij roept zelfs om verlichting voor zijn ontzettende
pijn.
Deze pijnen lachen om belladonna mitsgaders derivaten.
152

XVI NEPHROLITHIASIS
Het niersteenlijden is bij kinderen zeer zeldzaam.
Bij niersteenkoliek ( galsteenkoliek en appendicitis) kan men een
reflectorische darmremming krijgen, die de ziekte op ileus kan
doen gelijken.
„Néphralgie hématurique" kan precies het beeld van een niersteenkoliek
geven.
Niersteenkoliek zonder niersteen is mogelijk, evenals galsteenkoliek
zonder galsteen.
Het is regel, dat de niersteenkoliek zonder temperatuursverhooging
verloopt.
De niersteenkoliek met koorts gepaard gaande, is zeldzaam, in
tegenstelling met de galsteenkoliek.
Beroemde klinici hebben wel eens galsteenen gediagnostiseerd,
waar niersteenen bestonden, en omgekeerd.
Minder beroemde mogen met recht nu en dan twijfelen in dezen.
Bij de meeste niersteenkolieken behoort obstipatie en ontbreken
van flatus, zoodat het beeld van darmstenose kan optreden.
Menig niersteenkolieklijder vindt na sterke flatulentie groote
verlichting.
Nephrolithiasis is zeer erfelijk.
In Beieren, waar de nieren duchtig worden doorgespoeld met
een niet geheel indifferent genotmiddel, komen weinig niersteenlijders
voor.
Niersteenkoliek is te verwarren met: lumbago, hernia inguinalis,
appendicitis, galsteenkoliek, ileus, néphralgie hématurique,
niertuberculose, hydronephrose en ren mobilis.
Er komen graviditeits-haematurieën voor, zelfs lactatie-haematuriëen.
Tal van menschen met niersteenen krijgen later nephritis.
Er bestaat een febris uroseptica, een analogon van de intermitteerende
leverkoorts.
153

g
NEPHROLITHIASIS
De pijn bij colica renalis ontstaat waarschijnlijk door spasmus
van den ureter en acute rekking van het pyelum.
Wie Röntgenologisch naar niersteenen vorscht, behoort in beide
nieren te zoeken.
Senator beval bij haematurie buikligging aan, niet zelden met
succes.
Bij niertuberculose kan door verstopping van den ureter door
ontstekingsproducten een pijn ontstaan, als bij niersteenkoliek.
Denk bij haematurie aan niersteen, ook al bestaat er aanvankelijk
geen pijn.
Het is bekend, dat bij de nephrolithiasis de pijn veel later kan
komen dan de bloeding.
Het komt een enkele maal voor, dat een patient de drager is
van nier- en galsteenen beide.
Het is zeer waarschijnlijk, dat in de kliniek het begrip „gestel"
weer gerespecteerd zal worden.
Niet iedereen met uraatrijke urine krijgt niersteenen.
Met voorliefde houdt zich de niersteen op bij welgestelde
mannen.
Wanneer een niersteenlijder een minderwaardig myocard heeft,
is een koliekaanval niet geheel onschuldig.
Niersteenen komen bij voorkeur op rijperen leeftijd voor, in
tegenstelling met blaassteenen.
Men staat versteld over de afmetingen der niersteentjes, die
ongemerkt geloosd kunnen worden.
Men onthoude het bestaan van renale crises in het begintijdperk
der tabes dorsalis.
Bij niersteenziekte zijn minder complicaties te vreezen dan bij
de galsteenziekte.
Zonder morphine zou het met den niersteen- (en galsteen-)
lijder jammerlijk gesteld zijn.
154

gg NEPHROLITHIASIS fg3
Velen willen aan glycerine per os een steendrijvende werking
niet ontzeggen.
Omdat het dagelijksch gebruik van nucleïne-rijke spijzen als
zwezerik, lever, nieren voor den niersteenlijder is af te keuren,
daarom is een enkele keer het genot hiervan nog niet uit den
booze.
Wie streng is in dieetvoorschriften, wordt gemakkelijk te streng,
en ontneemt den zieken veel vreugde aan het leven.
Verkalkte tuberculeuse mesenteriaalklieren kunnen heftige kolieken
geven, die na extirpatie verdwijnen.
Het is een kunstfout, een in de urethra ingeklemden steen, terug
te duwen.
Men injicieere glycerine, dat steen en urethra glad maakt en
blaasspasmus geeft.
Vele blaassteenen zijn afkomstig uit de nieren.
Bij alle blaassteenlij ders neme men een X-photo van beide
nieren.
Rousing gaf den goeden raad, ureterincisies niet te hechten,
wegens kans op litteekenstenose.
Uretersteenen worden zeer vaak miskend (appendicitis, ulcus
ventriculi, galsteenen) .
Als een appendicitis niet al te duidelijk is, denke men aan nierev.
uretersteen.
Schokkende lichaamsbewegingen verergeren de klachten van
den niersteenlijder.
Van elke ziekte bestaan lichte en zware gevallen, zelfs van de
zwaarste.
Zelden geven niersteenen in het geheel geen symptomen of
bezwaren.
Vóór de radioscopie stond de diagnose niersteenen pas vast,
wanneer wij het steentje in de hand hadden.
155

0
NEPHROLITHIASIS
Phosphaten en carbonaten spelen bij het ontstaan van niersteenen
een ondergeschikte rol.
Phosphaten en carbonaten praecipiteeren slechts in alcalische
urine en deze reactie is uitzondering in de nierurine.
Het veelvuldig voorkomen van blaassteenen bij kinderen bewijst,
dat nierconcrementen reeds op jeugdigen leeftijd kunnen ontstaan.
Het is niet uitgemaakt, of niersteenlijden en jicht nauw samenhangen
of in het geheel niet.
Vertoont een lijder alleen haematurie, dan moet men beslissen
tusschen niersteen, niercarcinoom, niersarcoom, niertuberculose,
papilloom of polyp.
Bevat de urine tijdelijk geen bloed, doch constant etterlichaampjes,
dan wijst albuminurie meer op beginnende niertuberculose.
Bij nephrolithiasis verneemt men nog al eens van vroeger niergruis
of -zand.
Als één ureter verstopt is, en reflectorisch de andere nier volledige
anurie doet ontstaan, vrage men niet te laat chirurgische
hulp.
De internist gelooft even stellig aan reflectorische anurie als de
moderne chirurg aan haar bestaan twijfelt.
Volgens Israel moet men bij volledige anurie opereeren binnen
twee etmalen.
Volledige anurie kan, hoe ongelooflijk ook, soms eenige weken
duren.
Het gevaar eener lang durende anurie is minder de uraemie
dan wel de mors subita.
Vóór men een uretersteen opereere, beproeve men de injectie
van glycerine in den ureter.
Reeds dikwijls heeft men geopereerd en geen niersteenen gevonden,
waar men radiologisch zeker meende te zijn van steenen.
Het juiste waardeeren van een Röntgennegatief is niet ieders
werk.
156

0 NEPHROLITHIASIS
Wee hem, die van het positieve beeld heil verwacht.
Waar zelfs een Blaud's pil in den darm een fraaie schaduw
kan geven, past bescheidenheid.
Phlebolithen geven veelvuldig aanleiding tot verwarring.
Goede Röntgenologen ontkennen de bewering, dat het radiografeeren
van de nieren bij kleine kinderen niet wel mogelijk is.
Faeces-ophooping kan den radioloog parten spelen.
Vetzucht vormt geen beletsel voor het radiografeeren der nieren.
Alle niersteenen zijn op de X..photo zichtbaar te maken, behalve
zeer kleine uraatsteenen.
Het is bekend, dat pyelitis pijnen kan geven als bij niersteenkoliek.
Bij niersteenziekte is het niet voldoende beide nieren te photografeeren,
men zoeke ook de beide ureteren na.
Zelfs een zeer laag in den ureter zittende steen kan niersteenkoliek
geven.
Bij den man komt bij niersteenkoliek veelvuldig hevige pijn voor
in den testikel van denzelfden kant.
Braken is een veel voorkomend verschijnsel bij niersteenkoliek.
De hevigheid der pijnen bij niersteen- (en galsteen) koliek doet
zelfs den homoeopaath wankelen en morphine inspuiten.
157

XVII PERITONITIS
Bij een locale peritonitis is het wrijfgevoel van Bright (ruw
peritoneum) diagnostisch van groot belang.
Een belangrijk peritonitis-diagnosticum is het ontbreken van
abdominale respiratie.
Een even belangrijk diagnosticum is de z.g. typus inversus
der ademhaling.
Bij den typus inversus der respiratie wordt de buik bij inspiratie
ingetrokken.
De typus inversus wordt veroorzaakt door stilstand van het
diaphragma.
De oppervlakkige onderzoeker zal ten onrechte kunnen zeggen:
er is buikrespiratie, dus geen peritonitis.
Denk bij plotselinge buikklachten met urticaria-eruptie aan het
bersten van een echinococcuscyste.
Bij een ruptuur van het colon kan de patient in enkele uren
sterven door peritoneale sepsis.
Aan maagdarmperforatie denke men, wanneer de bekende shockverschijnselen
gepaard gaan met sterke déf ense in den bovenbuik,
pijnlijke ademhaling (moeilijk zuchten) en pijn in den schouder.
Vinden wij bij operatie een gallig exsudaat, dan maakt dit de
prognose slechter.
Gal is ongunstig voor het peritoneum, daar de bacteriën zich
er welig in ontwikkelen.
Vroeger dacht men, dat gal antiseptisch werkte.
Er zijn nog klinici, die de peritonitis bij galblaasperforatie betrekkelijk
goedaardig vinden.
Gas in den buik beteekent maagdarmperforatie, het komt bij
appendicitis niet voor.
Bij ingewandsruptuur neemt bij elke peristaltische golf de massa
infectieus materiaal toe.
Groote onrust en jactatie vindt men bij de zwaarste vormen
van peritonitis.
158

0 PERITONITIS g3
Gewoonlijk doemt de pijn bij peritonitis den patient tot absolute
onbewegelijkheid.
Men hoede zich bij duistere buikklachten voor laxantia.
Het schoonschip maken is meer populair dan ongevaarlijk.
Zelfs laxeeren kan medisch toezicht behoeven.
In zeldzame gevallen kan ook bij diffuse peritonitis de pijn geheel
ontbreken.
De temperatuur heeft bij peritonitis geringe diagnostische waarde.
In het algemeen is de temperatuur des te lager, des te sterker
de collapsverschijnselen ontwikkeld zijn.
Elke temperatuursverhooging kan van het begin af aan ontbreken.
Soms komt het door de darmverlamming tot ileus en faecaal
braken.
In plaats van de gewone obstipatie kunnen profuse diarrhoeën
zich voordoen.
Diarrhoe komt vooral voor bij den septisch puerperalen vorm
en de pneumococcenperitonitis.
Acute pancreatitis is bij herhaling aangezien voor een perforatieperitonitis.
Het braken ontbreekt bij peritonitis door maagperforatie.
De spijsbrij heeft bij perforatie op het hoogtepunt der digestie
de geringste virulentie.
Het tijdstip der perforatie ten opzichte van den maaltijd is van
belang.
Wellicht maakt het hooge Hclgehalte op het hoogtepunt der
digestie de spijsbrij weinig virulent.
In dubio is een geperforeerde appendix bij acute peritonitis
altijd het waarschijnlijkst.
De appendix kan overal in de buikholte liggen.
159

fig
PERITONITIS
Vroeger opereerde men de acute peritonitis, spoelde het abdomen
uit en verloor den patient.
Tegenwoordig opereert men zoo droog mogelijk, zet den patient
in de houding van Fowler en behoudt hem niet zelden.
Menige peritonitisdiagnose moet helaas dikwijls wachten tot
ook de prognose vaststaat.
Bij de droge operatie kunnen schijnbaar wanhopige gevallen
nog genezen.
Een belangrijke postoperatieve maatregel is rust van den tractus
door voedselonthouding.
Een appendiculaire peritonitis schijnt een iets gunstiger prognose
te hebben dan die door andere oorzaken.
Men houde bij acute peritonitis de cardiotonica niet in reserve
tot het telaat is.
De kans op verspreiding van infectieus materiaal is groot, daar
de buikholte één groote capillaire spleet is.
Een belangrijk therapeutisch effect hebben injecties van physiologische
Nacl-solutie.
Van veel nut kan voor vochttoevoer het druppelclysma zijn.
De canule van het druppelclysma hindert den patient niet, zelfs
niet in zijn slaap.
Een gunstige prognose geeft bij langdurige bedrust de peritonitis
gonorrhoïca.
Zelden veroorzaakt de gonococcus een diffuse, letale peritonitis,
doch deze komt voor.
Bij acute peritonitis hangt de prognose grootendeels van de
spoedige operatie af.
Bij het transport zette men den patient reeds in de houding
van Fowler.
Het schijnt, dat de Douglas-holte het minst gevoelige deel der
buikholte is.
160

PERITONITIS
Bij meisjes met vulvo-vaginitis gonorrhoïca schijnen voorbijgaande
peritonitische verschijnselen voor te komen.
Bij pneumococcenperitonitis bestaat neiging tot doorbraak door
den navel, soms ook bij tuberculeuse peritonitis.
De doorbraak bij pneumococcenperitonitis vindt meest na eenige
weken (3.6) plaats.
De pneumococcenperitonitis komt meer bij meisjes dan bij
jongens voor.
Bij pneumococcenperitonitis is diarrhoe regel, obstipatie uitzondering.
Lennander noemde pneumococcenperitonitis „empyeem der buikholte."
De pneumococcenperitonitis begint peracuut met heftige buikpijn,
herhaald braken, diarrhoe en koorts, en eindigt dikwijls
spoediger dan men had verwacht.
Volgens Dieula f oy vindt men deze symptomen bij geen enkele
andere buikvliesaandoening.
Bij het debuut zal de pneumococcenperitonitis allicht aan appendicitis
doen denken.
Men onthoude, dat diarrhoe bij appendicitis ongewoon is.
Défense musculaire ontbreekt bij pneumococcenperitonitis.
De etter bevat fibrinevlokken als bij empyeem.
De prae-menstruale ascites van Quincke is waarschijnlijk lichte
tuberculeuse peritonitis.
De therapeut ziet liever tuberculosis peritoneï mèt dan zonder
vocht.
Zonder exsudaat vormen zich vele adhaesies, met kans op
darmstenose.
Denk bij elken buiktumor aan de mogelijkheid van peritonitis
tuberculosa.
Bij peritonitis tuberculosa kan men een pigmentatie der linea
alba als in de graviditeit vinden.

PERITONITIS
Bij ascites in den buik denke men het eerst aan Laennec'sche
cirrhose, dan aan peritonitis tuberculosa of centrale stuwing.
De tuberculeuse peritonitis kan als locaal darmconvoluut tumoren
doen ontstaan.
Tuberculeuse peritonitis is geneeslijker, naarmate het exsudaat
grooter is.
Waarschijnlijk bevat het exsudaat antistoffen.
Bij den drogen vorm der peritonitis tuberculosa verwachte men
niets van een operatie.
Bij den exsudatieven vorm kan laparotomie van voordeel zijn,
als de interne behandeling te kort schiet.
Geringe ascites herkent men het best bij percussie in knieelleboogligging
rondom den navel.
De prognose der tuberculeuse peritonitis is in het algemeen niet
zoo erg slecht bij interne behandeling.
Men herinnere zich de gunstige werking van bedrust, Priessnitz,
ichthyol, salicyl en arsenic.
Salicyl wordt o.a. door het buikvlies uitgescheiden en werkt
misschien locaal.
Onder het 6e jaar is ascites zeer zeldzaam ( tumor, niersarcoom) .
Boven het 6e jaar is ascites bij het kind bijna altijd tuberculeuse
peritonitis.
In den boerenstand, waar de melk ongekookt wordt gedronken,
ziet men dikwijls peritonitis tuberculosa.
Spencer Wells zag in 1862 een tuberculeuse peritonitis na
laparotomie genezen.
Vele gevallen van tuberculeuse buikvliesontsteking schijnen ook
spontaan te genezen.
Ondanks de operatie houdt de tuberculeuse peritonitis een hoog
sterftecijfer.
Krachtige diaetetische interne behandeling blijft hoofdzaak, de
operatie is een adjuvans.
162

P PERITONITIS
Een locaal-anaesthetische proeflaparotomie is minder gevaarlijk
dan een punctie.
Men bedenke het bestaan van tympanitis hysterica en van vergroeiingen
van den darm met den buikwand.
Gelocaliseerd kan de hysterische tympanitis verschillende buiktumoren
simuleeren.
De tympanitis-tumoren verdwijnen in chloroformnarcose om zich
daarna volmaakt te herstellen.
Een zeer magere thorax met opgezetten buik bij een jong
individu kan op afstand de peritonitis tuberculosa doen vermoeden.
1926
Een buikechinococcus kan voor tuberculeuse peritonitis worden
gehouden.
De Franschen spreken van een pseudo tuberculose échinococcique.
163

XVIII PLELiRITIS
De diagnose van pleuritis exsudativa grondt zich alleen op de
resultaten van het physisch onderzoek.
Wrijven is bijna altijd in- en expiratoir.
Pleuritisch wrijven kan verward worden met „craquement cirrhotique".
Bij pleuritis kan soms elke hoest ontbreken, doch dit is uitzondering.
De stemfremitus is verzwakt bij alle toestanden, waarbij de
long niet meer direct tegen den borstwand ligt.
De fremitus is verzwakt bij pleuritis exsudativa, dikke pleurabladen,
pneumothorax en bovendien bij infiltraat met gesloten
bronchi.
Bij pleuritis kan de fremitus behouden, zelfs versterkt zijn, n.l.
als adhaesies bestaan.
Menigmaal staat men voor de vraag: infiltraat of exsudaat?
Vergeten wij niet, dat infiltraat en exsudaat dikwijls gecombineerd
voorkomen.
Bij exsudatieve pleuritis ligt de patient meest op de zieke zijde,
hetgeen begrijpelijk is.
Het oude „signe du sou" schijnt bij dubieuse pleuritis van
groot nut te kunnen zijn.
Men tikke met 2 geldstukken diametraal van de plaats, waar
het oor aan den thorax luistert.
Bij metaalklank bestaat pleuritis.
Gezonde long en pneumonie geven den metaalklank niet.
Het tikken en het luisteren geschiede op de dofheid.
Pleuritisverschijnselen kunnen worden veroorzaakt door pleuratumoren.
Een primair pleuracarcinoom kan volkomen op een slepende
pleuritis gelijken.
Een endothelioma pleurae is maligne en geneigd tot metastasen,
waardoor algemeene carcinose.
164

PLEURITIS n
Bij het pleura-endothelioom is de punctievloeistof bijna altijd
haemorrhagisch.
Het vocht bij endothelioma pleurae komt bijna zoo snel terug
als men het aftapt.
Het zeer snelle groeien van het exsudaat na aspiratie kan zelfs
een diagnosticum zijn.
Bij een 60 ^-.70-jarigen met haemorrhagische pleuritis neigen
wij tot endothelioom.
Zien wij na % jaar geen metastase of achteruitgang, dan late
men de diagnose los.
Bij haemorrhagisch exsudaat denken wij na tumor aan tuberculose.
Niet zelden is men in twijfel over spierrheumatisme of pleuritis
sicca.
Bij maligne pleuragezwellen kan een chyloform vocht aanwezig
zijn.
Het melkachtig voorkomen van chyloform exsudaat berust op
de aanwezigheid van vervette cellen.
Bij een longinfarct voegt zich meestal vocht in de pleuraholte.
Linkszijdige z.g. pleurodynie is veelvuldig voorkomend bij nerveuse
vrouwen, de oorzaak en localisatie zijn onverklaard.
Aegophonie hoort men bij compressie van de long, b.v. boven
exsudaat.
Negen tienden van alle primaire pleuritides zijn tuberculeus.
Het ontstekingsproces gaat meest van den top uit, de vloeistof
zakt naar onderen.
Pleuritis aan de bovenkwabben komt veel meer voor dan men
denkt.
Droge pleuritis is niet steeds van tuberculeusen aard.
Een vroegere pleuritislijder is min of meer gehandicapt, een
deel sterft later aan phthisis pulmonum.
165

Ki PLEURITIS 0
Volgens sommige klinici zou een voorafgegane pleuritis exsudativa
door antistoffen de immuniteit bevorderen.
Genezen pleuritis-lijders, die klagen over moeheid en malaise,
houde men in het oog.
Een intercurrente exsudatieve pleuritis bij longtuberculose kan
salutair zijn, door tijdelijke compressie van de zieke long.
Een rheumatische pleuritis geeft nooit een verdikte pleura.
Diffuse pleuraverdikking na pneumothorax is zeer zeldzaam,
doch komt voor.
Bij kinderpleuritis bestaat diagnostisch een bron van dwaling.
Men hoort gewoonlijk bij kinderpleuritis bronchiaal ademen,
neemt infiltraat aan, schoon exsudaat bestaat.
Bij kinderpleuritis bestaat geen verzwakt ademen op de demping,
doch normaal of bronchiaal.
Droge pleuritis is bij het kind zeldzaam.
Kinderpleuritis ontstaat in 4/ 5 der gevallen door pneumococcen.
Let bij groot pleuritisch exsudaat ook op ongelijke pupillen
(sympathicus).
Intusschen, zeer vele normale menschen hebben ongelijke pupillen.
Een latente pleuritis kan het eerst een slepend nierlijden aan het
licht brengen.
Het plotseling, wegens pijn, afbreken van een diepe inspiratie
naast pijn na het slikken zijn symptomen van pleuritis diaphrag.
matica.
Van menschen op gevorderden leeftijd heeft een zeer groot
percentage veranderde pleurae.
Pleuritis op hoogeren leeftijd verdwijnt zeer langzaam.
Frequent is ook op hoogeren leeftijd een haemorrhagisch ex -
sudaat.
Bij oudere menschen vinden wij bij pleuritis nog al spoedig
hartverschijnselen.
166

0
PLEURITIS 0
Het stationnair worden van de verschijnselen bewijst, zelfs na
jaren, niets tegen exsudaat.
Zeer lang bestaande exsudaten kunnen niet meer gepuncteerd
worden.
De aspiratie van zeer oude exsudaten veroorzaakt hevige pijn
wegens de onuitzetbaarheid der lang gecomprimeerde long en
rekking der vergroeiingen.
Oude exsudaten worden als opvullingsmateriaal ten slotte een
noli me tangere.
Iemand met een jaren lang bestaand exsudaat kan zelfs groote
bergtochten maken.
Serofibrineuse exsudaten zijn bijna altijd vrij van microben, ook
als ze tuberculeus zijn.
Er bestaat een pleuritis multilocularis.
Wanneer men naast elkaar helder serum en echte pus aspireert,
moet er een tusschenschot bestaan.
Men kan na proefpunctie sereuse pleuritis diagnostiseeren en
toch kan elders in de pleuraholte of rechterzijds in de lever een
absces zitten.
Er komen groene pleura-exsudaten- voor.
De groene kleur van pleura-exsudaten wordt veroorzaakt door
galkleurstoffen.
Het bloedplasma bevat geringe hoeveelheden galkleurstof.
Vermoedelijk zit in het bloedplasma de bron der galkleurstof
van groene pleura-exsudaten.
Pleuritis kan direct levensgevaarlijk worden bij zeer snel zich
vormend dubbelzijdig exsudaat.
Groot pleura-exsudaat geeft kans op mors subita, hoewel het
niet dikwijls voorkomt.
Men heeft o.a. afknikking van de vena cava in het diaphragma
als oorzaak aangegeven.
167

PLEURITIS Q
Men ziet echter plotselingen dood het meest bij rechtszij dig
exsudaat.
Waarschijnlijk is een minderwaardig hart de disponeerende
factor voor het ontstaan van den plotselingen dood bij pleuritis.
Bij het kind, waar het myocard' normaal en resistent is, ziet
men het nooit gebeuren.
Bij groot pleuritisch exsudaat kan men ook langzaam en ongemerkt
sterven door CO2-intoxicatie.
Van Trousseau is de dringende raad, elk zeer groot exsudaat
te puncteeren, ook als de verschijnselen niet ernstig zijn.
De raad van Trousseau beoogde de kans, het plotseling sterven
te ontloopen.
Proefpunctie doe men op een laag gelegen plaats.
Bij sereus-etterig exsudaat zakt de etter naar beneden.
Bij hooge punctie zou men sereuse vloeistof aspireeren, terwijl
etterige pleuritis bestond.
Sommigen berichten gunstig omtrent de methode van Gilbert.
Gilbert zoog 2 cM 3 exsudaat op en spoot het den lijder zelf
subcutaan in.
Het is niet onmogelijk, dat bij gunstigen uitslag het exsudaat
antistoffen bevat.
Bij negatief resultaat bevat misschien het exsudaat geen of
onvoldoende antistoffen.
De methode van Gilbert heeft tot heden weinig navolging
gevonden.
Tijdens of na de thoracocentese laat men tegenwoordig gaarne
lucht intreden.
Hoesten of pijn tijdens de punctie houdt direct op door toelating
van lucht.
Een wattenfilter is voldoende voor het kiemvrij maken der toe
te laten lucht.
168

0
PLEURITIS
De oude vrees voor lucht in de pleura-holte is verdwenen.
Bij hoestprikkel gedurende het aspireeren met het toestel van
Potain geve men subcutaan morphine.
Men kan ook vóór elke aspiratie een morphine-injectie geven.
Het langzaam ontledigen van kleine hoeveelheden exsudaat is
het beste voorbehoedmiddel tegen complicaties tijdens en na de
punctie.
Men probeere het toestel van Potain eerst terdege alvorens te
aspireeren.
Toestellen, die niet dagelijks gebruikt warden, baren dikwijls
ongenoegen.
Men aspireere in het algemeen niet meer dan 1, hoogstens
2 Liter.
Drukvermindering door gedeelte lijke aspiratie werkt dikwijls
resorbeerend.
Men kan bij thoracocentese acuut longoedeem krijgen, als
concretio bestaat.
1926
Wil men in het exsudaat eener primaire pleuritis tbc bacillen
aantoonen, dan puncteere men laag.
De pleurotomie van Tourneix lijkt vernuftig gevonden.
Incisie op de 10e rib, de weeke deelen naar boven verschoven en
resectie van de 9e rib.
De wondopening wordt bedekt met een gummistrook.
Bij expiratie vloeit de etter af, bij inspiratie sluit de opening zich
van zelf.
Levertraan zou het vetomhulsel van den tuberkelbacil oplossen.
Bij koude abscessen en fistels heeft men met levertraaninjecties
succes beleefd.
Als het waar blijkt, vergeven wij haar den buitengewoon
treurigen smaak.
169

XIX PNELi1VIONIA
Zeer vele gezonde menschen herbergen pneumococcen in den
mond.
Croupeuse pneumoniën, waarbij de patient zich niet ziek gevoelt,
zijn niet te vertrouwen.
Bij croupeuse pneunomie bestaan ook dikwijls ( geringere) afwijkingen
in de andere long.
Croupeuse pneumoniën, die alleen de bovenkwab aantasten, zijn
bij den volwassene zeldzaam.
Bij pneumoniën van de bovenkwab komen frequent psychische
stoornissen voor.
Bij herhaling zijn lijders aan pneumonie van de bovenkwab
voor typhuslijders aangezien.
Bij potatoren is de klinicus aan atypische pneumoniën gewend.
Blijkbaar zijn de hersenen van kinderen en potatoren zeer gevoelig
voor pneumotoxinen.
Bij het overheerschen der hersensymptomen spreekt men van
pneumonia cerebralis.
Bij lage en onregelmatige temperatuur der pneumonie mag men
een vermoeden op drankzucht koesteren.
Het is merkwaardig, dat de dronkaardsrpneumonici zich gaa rne
tegen alcoholtoediening verzetten.
Bij toppneumoniën ziet men nog al eens maagklachten ( sterk
braken) op den voorgrond treden.
Zeer ongaarne wordt een relatief te snelle pols bij de croupeuse
pneumonie waargenomen.
Men wantrouwe een croupeuse pneumonie met typus inversus
van de koorts.
Men denke bij typus inversus ook aan de mogelijkheid eener
tuberculeuse pneumonie.
Op den bodem der croupeuse pneumonie met vertraagde resorptie
voelt de tuberkelbacil zich niet thuis.
170

23
PNEUMONIA
Infiltraat kan verzwakten stemfremitus geven, als de bronchi verstopt
zijn.
De croupeuse pneumonie is een sterke bloedvernietiger; herstelde
patienten zijn meest anaemisch.
De meeste croupeuse pneumoniën genezen, ook pathologisch
anatomisch.
Slechts een klein percentage der croupeuse pneumonieën gaat
over in een chronische met bindweefselwoekering.
Een zeer klein percentage der croupeuse pneumonieën eindigt in
absces of gangraen.
Menige z.g. vertraagde resolutie is in waarheid een empyeem.
Het stadium der pneumonie heeft weinig invloed op de koortskromme.
Dikwijls worden alle stadia tegelijk aangetroffen bij de sectie
van een pneumonicus.
De werking van het pneumotoxine op de hartspier en de hersenen
beheerscht de prognose.
Pneumotoxine werkt blijkbaar op het ademhalingscentrum ( dyspnoe)
veel intensiever dan tuberculotoxine.
Een zeer belangrijk symptoom bij croupeuse pneumonie is de
dyspnoe.
De dyspnoe bij croupeuse pneumonie wordt in hooge mate
verzwaard door de pijn in de zij.
Het ontbreken van dyspnoe mag echter geen reden zijn alleen
op dezen grond de diagnose pneumonie te verwerpen.
In zeldzame gevallen wordt bij pneumonie in het geheel niet
geëxpectoreerd.
Het aantasten eener tweede kwab verloopt dikwijls abortief en
zonder temperatuursverhooging.
Velen zien in een flinke eruptie van herpes labialis ev. nasalis
een gunstig voorteeken.
171

PNEUMONIA
Er zijn klinici, die alles ontkennen, ook dat herpes frequent is
bij pneumonie.
Men kan bij zeer heftig hoesten een rib breken!
Scoliose doet de waardeering van verschil in respiratiebeweging
teniet, evenals de percussie.
Door directe auscultatie hoort men niet zelden nog iets, wat
men met den stethoscoop niet hoort.
Croupeuse pneumoniën met extra systole geven volgens Mackenzie
een infauste prognose.
Pneumonie komt vaak het eerst voor den dag onder de punt
van de scapula.
Bij het zoeken naar een pneumonie vergete men den oksel niet.
Van de diagnose centrale pneumonie is en wordt misbruik
gemaakt.
Den pneumonicus bedreigen de praecritische exacerbatie en de
postcritische collaps.
Pneumonie kan, zelfs bij den volwassene, ten onrechte de diagnose
appendicitis doen stellen.
Het is bekend, dat de resorptie van een pneumonisch infiltraat
van uiterst verschillenden duur kan zijn.
Vertraagde resolutie bij croupeuse pneumonie kan abnormaal
lang duren, b.v. bij vergroeiingen der pleurabladen.
Bij croupeuse pneumonie vinden wij een sterke urobilinurie.
De urobilinurie is te gebruiken voor de diagnose eener centrale
pneumonie.
De urobilinurie is het sterkst vlak vóór en vlak na de crisis.
De sterkste urobilinurie valt samen met de oplossing van het
in filtraat.
Het haemorrhagisch ontstekingsproces is de oorzaak der urobilinurie
naast de hooge temperatuur.
Complicaties brengen een afwijking van de karakteristieke kromme
teweeg, wanneer er ettervorming in het spel is.
172

1/3
PNELIMONIA
Wanneer pneumoniesputum zoo taai is, dat men het voor
onderzoek moet knippen, is de ziekteverwekker meestal de bacil
van Friedlnder en niet de pneumococcus.
Na croupeuse pneumonie is een acute neuritis plexus brachialis
aan denzelfden kant waargenomen.
De pneumococcus is niet kieskeurig; er is zelfs een pneumor
coccen.urethritis beschreven.
Men schijnt den pneumococcus uit het bloed te kunnen kweeken
in bijna alle gevallen van croupeuse pneumonie, doch practisch
valt dit niet voor.
Alle croupeuse pneumonieën zijn ten slotte pneumococcieën met
longlocalisatie.
Er is beweerd, dat de pneumococcen-bacteriaemie aan de
pneumonie kan voorafgaan.
Het is vreemd, dat alleen de pneumococcie met longlocalisatie
per crisin eindigt.
Men kan de crisis moeilijk door het optreden van antistoffen
verklaren.
Alle acute infectieziekten genezen waarschijnlijk door antistoffen
en slechts zeer weinige vertoonen een crisis.
Er zijn clinici, die de crisis als anaphylactischen shock opvatten.
Niet elke pneumonicus gevoelt zich direct na de crisis als herboren.
Waarschijnlijk zijn vele pneumonici na de crisis te uitgeput
om zich direct wel te gevoelen.
Een rijkelijk sedimentum lateritium kondigt in vele gevallen van
croupeuse pneumonie de naderende crisis aan.
De z.g. biliaire pneumonie (= met icterus) zit meestal rechts.
De icterus staat wellicht in verband met verminderde excursies
van het diaphragma, waardoor galstuwing.
Onderzoek bij elke icterus met hooge koorts op pneumonie.
173

gE3 PNELIIVIONIA a
Denk bij een croupeuse pneumonie, die blijft koortsen, eerst
aan empyeem, dan aan vertraagde resolutie, en ook aan endocarditis.
Men kan meenen een empyeem voor zich te hebben, terwijl
longgangraen bestaat.
Men puncteere bij twijfel niet te spoedig, wegens kans op
pleura-infectie.
Het metapneumonisch empyeem perforeert het meest door de long.
De long is bij empyeem een locus minoris resistentiae, ze was
of is nog ziek, daardoor broos, waardoor gemakkelijk ruptuur.
Bij kleine metapneumonische kinderempyemen en posttypheuse
empyemen zij men niet te agressief, ze kunnen geresorbeerd
worden.
De lastigste empyemen voor de diagnose zijn de interlobaire
van Dieula f oy.
Een negatieve proefpunctie bewijst nooit iets.
Pas ontstane empyemen geven nog al eens negatieve proefpunctie.
In de pus van versche empyemen vinden wij groote proppen en
flarden fibrine, waarin de punctienaald terecht kan komen.
Later kan op de negatieve een positieve proefpunctie volgen,
als de fibrine fijner verdeeld is.
Het microscoop kan beslissen tusschen thoracotomie en resectio
costae.
Pneumococcen zijn betrekkelijk goedaardig.
Het pneumococcenempyeem geneest in den regel door eenvoudige
incisie, dat door staphylococcen vereischt voor genezing
ribresectie.
Patienten met interlobaire empyemen vertoonen dikwijls stinkende
expiratielucht.
Interlobaire empyemen geven links licht verplaatsing van het
hart.
174

0 PNEUMONIA 0
Zoo gunstig de prognose is bij een typische croupeuse kinderpneumonie,
zoo dubieus is ze bij de bronchopneumonie van een
rachitisch kind.
De croupeuse pneumonie is de meest voorkomende en minst
gevaarlijke der acute infectieziekten bij kinderen (Heubner).
Bij het kind kan een catarrhale pneumonie per crisin eindigen.
Een croupeuse pneumonie bij het kind vindt men bij het
physisch onderzoek niet zelden pas na de crisis.
Indien physisch nog niet aantoonbaar, kan de Röntgenplaat
reeds een fraai beeld van het infiltraat geven.
Sputa rufa ziet men nooit beneden het 4e jaar.
De croupeuse pneumonie neemt bij het kind niet zelden een
lobulair karakter aan.
Bij zware kinderpneumonieën kunnen meningeale verschijnselen
domineeren.
Een kind, acuut ziek geworden, met dyspnoe, febris continua
en herpes heeft een croupeuse pneumonie, ook als er niets te
vinden is.
Bij het kind ontbreekt meest de koude rilling, daarvoor treden
braken of convulsies in de plaats.
Herpes ontbreekt bij het kind veel vaker dan bij den volwassene.
Herpes wordt bij het kind ook wel gevonden aan duim, navel
of anus.
Zuigelingen beneden 3 maanden zijn eigenlijk immuun voor
croupeuse pneumonie.
De prognose bij het kind is bij croupeuse pneumonie veel gunstiger
dan bij den volwassene.
Het kinderhart heeft een relatief zeer sterke musculatuur.
Bij het kind is de prognose der croupeuse pneumonie nog niet
ongunstig, al zou men uit den algemeenen indruk een spoedigen
dood verwachten.
175

10
PNEUMONIA
Men kan de angstige moeder bijna met zekerheid beloven,
dat haar kind zal genezen.
Van de croupeuse kinderpneumonieën genezen 95%.
Bekend is het voorkomen van ephemere pneumonieën (
Het is waarschijnlijk, dat er ook abortieve pneumonieën bestaan.
Het is denkbaar, dat een pneumococceninvasie leidt tot het
stadium der bloedovervulling, waarna genezing volgt.
Onregelmatigheden in het koortsverloop behooren tot de eigenaardigheden
der kinderpneumonie.
Bij het kind pleegt de resorptie, door de levendige circulatie,
meestal snel te gaan.
Vele kinderpneumonieën met intermitteerende koorts bereiken
dikwijls laat de longperipherie.
Hoe jonger de kinderen, hoe frequenter een intermitteerend
koortsverloop.
Kinderpneumonieën zijn dikwijls hiluspneumonieën.
Bij het kind is de praedilectieplaats der croupeuse pneumonie
de rechter bovenkwab.
Een kind localiseert bij borstpijn bijna altijd in den buik.
Er zijn appendectomieën verricht, waar de causa malorum boven
het diaphragma zat.
Empyeem bij het kind is veel frequenter en gevaar lijker dan
bij den volwassene.
Empyeem wordt door den zuigeling slecht verdragen.
Bij een groot empyeem van een kind verrichte men eerst
punctie, enkele dagen daarna incisie.
Bij een groot kinderempyeem kan directe thoracotomie gevaarlijk
zijn.
Plotseling braken bij een kind zonder diarrhoe of maagoverlading
is meestal een alarmsignaal.
176

a PNEUMONIA ig3
Men denke bij plotseling braken van een kind aan roodvonk,
meningitis, pneumonie en pleuritis.
Kinderpleuritis ontstaat in de meeste gevallen doorpneumococcen.
Men benutte het schreien bij een kind tot auscultatie.
Bij kinderpneumonieën kan men expectorantia eerder missen
dan cam f er.
Bronchopneumonieën zijn bijna altijd bilateraal en graag symmetrisch.
Klinkende rhonchi zijn voldoende voor de diagnose van
katarrhale pneumonie.
Chronische interstitieele pneumonie kunnen wij overhouden na
croupeuse en na bronchopneumonie.
Bij scarlatina is pneumonie zeer zeldzaam, treedt ze echter op,
dan is ze snel doodelijk.
In de eerste levensjaren verhouden zich zwakke kinderen als
grijsaards.
Grijsaards en zwakke kinderen kunnen eenvoudig door rugligging
hypostatische pneumonie krijgen.
Het verdient geen afkeuring, een bronchitis-kind nu en dan op
den arm rond te dragen.
Bij bronchitische geruischen wijst crepitatie op beginnende
infiltratie.
Als bij aantoonbare bronchitis de temperatuur 40 0 bereikt of
overschrijdt, is de diagnose bronchopneumonie geoorloofd.
Bij eenvoudige bronchitis komt niet licht een zeer hooge temperatuur
voor.
De frequente, slepende bronchopneumonieën na mazelen worden,
gelukkig ten onrechte, dikwijls voor tuberculeuse aangezien.
Chronische infiltraten en bronchiectasieën blijven dikwijls achter
na bronchopneumonieën in den loop van influenza, kinkhoest en
ma±eten ontstaan.
12 177

gi PNELIIVIONIA ig3
Chronische infiltraten kunnen nog na maanden resorbeeren en
geven meest een goede prognose.
Door velen wordt de oorzaak der post-operatieve pneumonie
gezocht in de narcose.
Bewezen is, dat pneumonie na bovenbuik-operaties het frequentst
is.
Wellicht heeft voor het ontstaan der post-operatieve pneumonie
de diaphragma-stilstand beteekenis.
Men geve in den aanvang eener croupeuse pneumonie beter
geen prikkelende medicamenten als spiritus ammoniae anisatus.
De patient met croupeuse pneumonie is al congestief en wordt
gekweld door hoestprikkel.
Spiritus ammoniae anisatus is een goed geneesmiddel, mits ter
juister tijd aangewend.
Zeer kalmeerend is dikwijls de werking van een lauwwarm
Priessnitz verband.
Het eenige nadeel van een Priessnitz is de mogelijkheid, dat
dagelijksch onderzoek wel eens wordt nagelaten.
Bij neiging tot eczeem vette men de huid eerst in.
Therapeutisch is aan het pneumonisch proces als zoodanig niets
te doen.
Velen willen aan een pneumonie-patient te veel doen.
De indicatie tot venaesectie is bij croupeuse pneumonie zeldzaam
en moeilijk.
In 1887 merkte Koranyi terecht op, dat er geen direct geneesmiddel
tegen de croupeuse pneumonie bestaat.
In 1901 noemde Pel een weldoordacht zoeken naar specifica
gerechtvaardigd en veelbelovend.
Thans heeft men in aethylhydrocupreïne een werkzaam doch
niet ongevaarlijk geneesmiddel gevonden.
De oogheelkundigen waardeeren optochine bij ulcus serpens
( door pneumococcen of staphylococcen veroorzaakt) ten zeerste,
ingeval van pneumococcen-ulcus.
178

0
PNELt1VIONIA
De arts, die optochine toepast bij pneumonie, moge zich in
acht nemen met het oog op gezichtsstoornissen.
Het is ongeoorloofd, bij een ziekte met een bevredigende
prognose, een dubieus geneesmiddel toe te dienen.
Men verwachte bij de croupeuse pneumonie weinig van de
toediening van digitalis.
Digitalis kan van nut zijn bij een pneumonicus met een tevoren
invalide myocard.
Bij de pneumonie van een potator is alcohol bijna een geneesmiddel.
Men wanhope nooit bij pneumonie, al ziet de patient zwart
van de cyanose, men stimuleere door.
Hoog koortsende pneumonielijders in een koud bad stoppen is
wreed.
1926
De pneumonie is in de tropen veelal doodelijk.
De primaire longkanker schijnt toe te nemen.
Men heeft gedacht of de asphalteering der straten hiervan een
oorzaak kan zijn.
Het ligt niet aan het publiek dat de combinatie teer en kanker
een reflex opwekt.
De praktijk leert, dat drenkelingen dikwijls een pneumonie krijgen.
Als deze er binnen het etmaal niet is, komt zij niet meer.
De incubatietijd der pneumonie kan dus zeer kort zijn.
Behalve de pneumonie bedreigt den drenkeling soms de
Weil'sche ziekte.
179

XX POLYARTHRITIS RHELi1VIATICA
Het rheumatisch virus is ons in wezen onbekend, al vond men
dikwijls staphylococcen.
Kouvatten verwekt geen polyarthritis doch disponeert er voor.
Den lijder aan polyarthritis ziet men op afstand zweeten.
Epidemische cerebrospinaalmeningitis kan zich voordoen als
polyarthritis met herpes.
Aan de echte polyarthritis gaat dikwijls een angina vooraf.
De rheumatismus articulorum openbaart zich dikwijls ruim een
week na de angina.
Echte gewrichtsrheumatiek is springend.
Surmenage van een lichaamsdeel disponeert voor infectie.
Kellners krijgen dikwijls rheumatismus in de voetgewrichten.
De klassieke handen der arthritis deformans komen veel bij
naaisters voor.
Bij polyarthritis worden de meest gebruikte gewrichten het eerst
aangetast.
De rheumatismus articulorum stoort zich niet aan de frequentiekromme
der refrigeratieziekten.
Men kan 's zomers zeer wel meer gevallen zien dan 's winters.
Elke onduidelijke pijn noemt men rheumatisch.
De tabeticus beklaagt zich aanvankelijk dikwijls over zijn rheumatiek
in de beenen.
Het ware te wenschen, dat het woord „kouvatten" duidelijker
te begrijpen was.
Het is onjuist, dat „kouvatten" medisch geen begrip is.
Het is vreemd, dat bij polyarthritis nooit een gewricht in ettering
overgaat.
Erysipelas faciei kan met polyarthritis verloopen.
Charcot beschouwde reeds in 1867 de erysipelas als een der
aetiologische momenten der polyarthritis.
180

10 P4LYATHRITIS RHELIMATICA
Engelschen en Amerikanen willen poIyarthritis steeds met orale
in Sectiebronnen doen samenhangen.
De recidieven der polyarthritis neigen helaas tot chroniciteit.
Men voorkomt recidieven het best door langdurige bedrust.
Vroegtijdig opstaan kan zich bij polyarthritis ernstig wreken.
Het „signe palmo-plantair" komt bij polyarthritis en bij ileotyphus
voor.
Pseudo-rheumatisme: jicht, gonorrhoe, lues, osteomyelitis, haemophilie,
nekkramp, tabes, tuberculose, roodvonk, septicaemie,
dysenterie, meningitis.
De arthritis bij roodvonk, endocarditis maligna, sepsis en osteomyelitis
noemen wij rheumatismus pyaemicus.
Men spreekt, als bij epilepsie, van rheumatische equivalenten.
Rheumatische equivalenten: pleuritis, iritis, myositis, laryngitis,
neuritis.
De hyperpyretische polyarthritis is meestal sepsis met gewrichtsontstekingen,
behoudens enkele uitzonderingen.
De hyperpyretische vorm geeft een slechte prognose.
Gedurende de desquamatie van roodvonk, zij men op arthritis
(vooral polsgewricht) bedacht.
Als een acute arthritis met gonitis begint, inspecteere men de
genitalia.
De arthritis gonorrhoïca begint acuut, verloopt chronisch en
eindigt niet zelden in ankylose.
De arthritis gonorrhoïca zetelt meest in de knie en de articulatio
sternoclavicularis.
De gonorrhoïsche knie is berucht om de enorme pijn.
Jicht is voor de arteriën, wat rheumatisme is voor het hart.
Hoe jonger de patient met een polyarthritis, hoe meer kans op
een endocarditis.
Bij den volwassene kan zelfs heftige polyarthritis het endocard
sparen.
181

23 POLYATHRITIS RHEUMATICA fa
Het rheumatische agens kan eerst het endocard en pas later de
gewrichten treffen (rheumatismus oordis).
De gewrichten kunnen zelfs nagenoeg vrij blijven, het endocard
is dan gevoeliger dan deze.
Na acuut rheumatisme kan één, zelden meer gewrichten, functioneel
ongeschikt blijven.
In aansluiting aan polyarthritis kan Basedow ontstaan.
de Quervain zag acute thyreoïditis vóór, gedurende en na rheumatisme.
Men zou aan meningitis kunnen denken bij febriele arthritis
der halswervelgewrichten.
Misschien kan erythema exsudativum multiforme Hebrae een
rheumatisch equivalent zijn.
Vast staat, dat salicyl bij de ziekte van Hebra gunstig werkt.
Vast staat tevens, dat het erytheem van Hebra met rheumatoïde
pijnen gepaard gaat.
Onuitgemaakt is, of erythema nodosum met rheumatisme, of
met tuberculose verwant is.
De purpura rheumatica van Schónlein verloopt meest gunstig,
doch kan letaal eindigen.
Er is beweerd, dat bij polyarthritis niet zelden periphere arteriïtis
voorkomt.
Omtrent chronisch rheumatisch gewrichtslijden bestaat een zeldzame
verdeeldheid.
Bij beginnende heuparthritis kan pijn in de knie het eerste
verschijnsel zijn.
De Heberden'sche knobbels ziet men bij vrouwen tegen het
climacterium.
De knobbels van Heberden kunnen zoowel uitingen van
arthritis de f ormans als van jicht zijn.
Er bestaan chronische arthritides, waarbij thyreoïd-praeparaten
gunstig schijnen te werken.
182

POLYATHRITIS RHEUMATICA Fa
Bij chronische arthritis sicca schijnt levertraan van nut te kunnen
zijn.
Chronisch schouderrheumatisme kan verwisseld worden met
bursitis subdeltoïdea.
Bij bursitis subdeltoïdea is plotselinge abductie uiterst pijnlijk
door druk op de bursa.
Bij chronisch schouderrheumatisme zijn alle bewegingen pijnlijk
en beperkt.
Het kind krijgt meestal abortief gevallen van rheumatismus.
Geringe pijn en zwelling van handjes of voetjes is alles wat
men soms ziet.
Bij jonge kinderen is polyarthritis zeer zeldzaam.
Meestal doet zich polyarthritis pas na het 6e jaar voor.
Bij het kind wordt niet zelden de wervelkolom, vooral van
den hals aangetast.
Men kan bij een kind met halswervelrheumatisme ten onrechte
aan spondylitis denken.
Als een kind aan polyarthritis sterft, is het bijna steeds door
pericarditis.
Bij het kind is de polyarthritis dikwijls gecombineerd met chorea
minor.
Bij hooge uitzondering kan rheumatisme bij het kind een slepende
monarthritis nalaten.
Bij monarticulaire kinderarthritis denke men aan haemophilie,
lues en tuberculose.
Bij het kind komt rheumatismus nodosus nog al eens voor.
De knobbeltjes bij rheumatismus nodosus bestaan uit een vaatrijk
bindweefsel.
De nodi hebben zoowel wetenschappelijke als prognostische
beteekenis.
Groote knobbels komen alleen voor bij chorea of rheumatisme
met ernstige hartgebreken.
183

POLYATHRITIS RHELIIVIATICa
Denk bij een kind met koorts zonder vindbare oorzaak aan
rheumatisme en onderzoek dikwijls het hart.
Neemt u bij kinderen in acht voor pijnen door „vermoeienis"
of „groei".
Bij het kind kan zelfs gewone moeheid een gelarveerd rheumatisme
beteekenen.
Senator nam een chorea waar, 9 dagen na een adenotomie.
Lues congenita geeft bij oudere kinderen niet zelden dubbelzijdige
hydrops genu.
De chronische arthritis der lues congenita geeft opvallend weinig
bezwaren.
Bij regelmatig verloopend kinderrheumatisme behoort eigenlijk
een endocarditis.
Het niet te herstellen klepvliesgebrek verrast ons dikwijls bij
een later onderzoek toevallig.
De ziekte zit in de gewrichten en het gevaar in het hart.
Bij de kinderrheumatiek gedraagt het hart zich als een gewricht.
Er is weinig kinderrheumatiek noodig voor zware cardiale
complicaties.
Er is veel rheumatiek noodig bij den volwassene voor lichte
cardiale affecties.
Geef salicyl vroeg, intensief en onafgebroken, het eerste etmaal.
Complicaties kunnen ontstaan in de enkele uren, dat men de
salicylmedicatie staakt.
Men geve in het algemeen de salicyl kort, maar in forsche
dosis, bij rheumatisme.
Bij voortdurende salicylmedicatie helpt het medicament niet
meer.
Salicyl werkt alleen bij acuut rheumatisme causaal.
Hoe acuter de polyarthritis, hoe beter luistert ze naar salicyl.
Salicylpraeparaten werken helaas niet preventief voor de complicaties.
184

POLYATHRITIS RHEUMATICA lig
Bij ziekten der serosae, pleura, pericard, endocard, werkt het
weinig of niet curatief.
Waarom werkt het bij de synovitis der gewrichten wel curatief?
Wellicht omdat ontstoken gewrichten geïmmobiliseerd worden,
bovendien zijn salicylpraeparaten centrale gewrichtsanalgetica en
worden door de gewrichtssynovia afgescheiden, waardoor topische
werking.
De monarticulaire vorm ( zeldzaam) luistert het slechtst naar
salicyl.
Aspirine wordt beter verdragen, doch werkt minder intensief.
Bij zeer hardnekkige gevallen kan men desnoods acidum salicylicum
in volle maag geven.
Men stake de salicyltoediening niet direct na afloop der pijnen.
Vergeet bij dyspnoe zonder aantoonbare oorzaak de salicyldyspnoe
niet.
Zelfs salicylas bismuthi kan bij het kind dyspnoe geven.
Er zijn vele menschen, die maagklachten krijgen van salicyl.
Er zijn ook menschen, die maagklachten krijgen van het woord
salicyl.
Het kan in sommige gevallen nuttig zijn, het medicament niet
te noemen.
Bij chronisch rheumatisme is ichthyol per os soms nuttig.
Het is nog de vraag of diathermie en radiumemanatie bij
chronische arthritis van nut zijn.
Dat de salix alba in het lage land der rheumatiek groeit, is wel
merkwaardig.
Minder veelvuldig dan de endocarditis is de pericarditis rheumatica
acuta.
Er is slechts één gunstige pericarditis-vorm, n.l. die met de
aetiologie polyarthritis.
Bij pericarditis rheumatica acuta treffen wij bijna altijd linkszijdig
pleuraexsudaat aan.
185

fig POLYATHRITIS RHELIIVIATICA Ea
Rheumatische pericarditis geeft na afloop geen pericard-verdikking.
Bij pericarditis exsudativa vinden wij de eerste abnormale demping
in den hartleverhoek (Ebstein).
Pericarditisch wrijven wordt in zittende houding en door druk
met den stethoscoop duide lijker.
Zoowel door zittende houding als stethoscoopdruk worden de
pericardbladen naar elkaar toegebracht.
Het zware gevulde pericard comprimeert de linker long onder,
waardoor matige demping.
De aetiologie van pericarditis is na polyarthritis meestal
tuberculose.
De helft der gevallen van pericarditis exsudativa blij ft meestal
ongediagnostiseerd.
De diagnose pericarditis is soms niet gemakke lijk.
Het beeld kan sprekend op dilatatio cordis ge lijken.
Van waarde is het naderen van de relatieve en absolute cordofheid
tot elkaar.
Voor de clinici die beweren, dat de relatieve cordofheid niet
te percuteeren is, vervalt dit diagnosticum.
Het pericarditisch wrijven laat zich vergelijken bij het gekraak
van nieuw leer.
Pericarditische geruischen zijn streng plaatselijk, ze worden niet
voortgeleid.
De Franschen zeggen ervan: „il nait et meurt sur place."
Bij pericarditis exsudativa overschrijdt de hartdofheid den
puntstoot.
Hoe meer vloeistof zich ophoopt, des te zwakker wordt de
puntstoot.
Ten slotte kan bij exsudatieve pericarditis de puntstoot geheel
verdwijnen.
186

^ POLYATHRITIS RHELINIATICA
Bij verdwenen puntstoot kan deze bij vooroverbuigen van den
patient soms weer voelbaar worden.
Het wrijfgeruisch verdwijnt bij veel exsudaat in het pericard.
Gedurende de resorptie bij veel exsudaat hoort men het verdwenen
wrijfgeruisch weer terugkeeren.
Ligt de puntstoot niet binnen de dofheid, dan neme men hartvergrooting
aan, al spreekt alles voor pericarditis.
Bij scorbuut kunnen groote haemorrhagische exsudaten in het
pericard voorkomen, zonder klachten.
Oesophagus-ziekten, carcinoom e. a. kunnen ook een oorzaak
voor pericarditis zijn.
Bij het rund en het paard komt veel pericarditis voor.
Het grazende vee verwondt zich door allerlei plantaardig voedsel
dikwijls de oesophagus.
Ook croupeuse pneumonie van de linker bovenkwab kan
pericarditis geven.
Bij pericarditis externa hoort men pleuro-pericardiaal wrijven.
Het pericard kan zoo droog worden ( cholera, maagretentie,
oesophagusstenose) dat het wrijft ook zonder ontsteking.
Bij potatoren komt betrekkelijk dikwijls een haemorrhagische
pericarditis op tuberculeusen bodem voor.
Bij het kind kan rheumatische pleuritis en pericarditis bestaan,
zonder dat arthritis is voorafgegaan.
Resorptie van het exsudaat beteekent bij het kind nog geen
genezing.
Veel vaker dan bij den volwassene komt het bij het kind tot
obliteratie, met alle blijvende ellende.
Wij vermoeden obliteratie, als bij pericarditis geen herstel wil
intreden.
Bij een krachtig hart doet concretio pericardii cum corde geen
kwaad.
187

f2 POLYATHRIRIS RHEL[MATICA 0
Het kwaad ontstaat pas, als tevens pericarditis externa
mediastinitis is ontstaan.
Wij vinden soms bij de autopsie bij verrassing een eenvoudige
concretio, die geen verschijnselen had gegeven.
Bij mediastino-pericarditis vinden wij een pulsus paradoxus.
Bij mediastino-pericarditis kan men tevens spreken van een
paradoxe ademhaling.
Bij inspiratie wordt de borstwand ingetrokken door het diaphragma
via het hart.
Er is beweerd, dat bij mediastino-pericarditis het symptoom
van Oliver en Cardarelli voorkomt.
Bij een kind met leververgrooting en ascites denke men niet
allereerst aan levercirrhose.
Men denke in dezen eerder aan een met concretio cum corde
genezen pericarditis.
De pericarditische pseudo-levercirrhose is verbonden aan den
naam Pick.
Bij de rheumatische pericarditis is punctie zelden noodig, meestal
vindt spontane resorptie plaats.
Bij eventueele punctie herinnere men zich de arteria mammaria
interna.
De arteria mammaria interna verloopt op 1-1,5 cM. afstand
parallel aan den sternumrand.
1926
Aan het gebit wordt in Amerika een griezelige aandacht gewijd.
De „f ocal infection" groeide er tot een nachtmerrie.
Voor zeer verschillende kwalen rukt men er alle elementen uit
den mond.
Op eventueele gezondheid der tanden en kiezen wordt niet gelet.
Een modegril gezeten op een stokpaardje.
Een collega verwees een rheumatieklijder naar den tandarts voor
extractie van het geheele gebit.
188

POLYATHRITIS RHELIIVIATICA 0
De tandarts verrichtte deze digitaal, omdat patient reeds een vol
gebit droeg!
Dit zal wel een grap zijn maar teekent toch den toestand.
Enkele inrichtingen in Amerika voor herstellende rheumatische
hartaandoeningen, stellen rare eischen.
Vóór de toelating moet elk kind zijn tonsillen laten verwijderen.
Men sprak van „tonsil fetischism", amandelenbijgeloof.
In Amerika is men zonder tonsillen, zonder tanden en zonder
appendix een heele baas.
Zulke leeggehaalde menschen kunnen haast neet meer ziek
worden.
Als deze uitholling nu maar aan het doel beantwoordt.
189

XXI SCARLATINA
In onbetrouwbaarheid doet roodvonk voor diphtherie niet
onder.
Roode puntjes op rooden bodem is het etiquet der roodvonk.
Het roodvonkvirus is, ofschoon onbekend, merkwaardig tenax.
Er zijn klinici, die beweren, roodvonk te kunnen ruiken, evenals
mazelen.
Bij roodvonk ziet men den uitslag het eerst in de halsstreek,
boven de clavicula.
Elke acute angina lacunaris met hooge koorts en braken is
verdacht op roodvonk.
Vindt men bovendien roode vlekken in de keel, dan steunt dit
het vermoeden.
De angina wordt bij roodvonk bijna zonder uitzondering waargenomen.
De anginae met beslag behooren bij de meer ernstige infecties.
Behalve het acuut ziek worden is initiaal braken uiterst veel
voorkomend.
Roodvonk zonder angina komt voor, n.l. dan, als ook de
uitslag zwak ontwikkeld is.
Het schijnt, dat een recidief van roodvonk zeker voorkomt, al
meent men algemeen het tegengestelde.
Roodvonk heeft een relatieve polsversnelling zooals typhus een
relatieve verlangzaming heeft.
Het staat vast, dat levenlooze voorwerpen het roodvonkvirus
kunnen overbrengen.
Speelgoed van een roodvonkpatientje heeft nog na jaren nieuwe
roodvonk gezaaid.
In het koortstijdperk der roodvonk is urobilinurie regel.
Bij een verdachte angina pleit urobilinurie sterk voor scarlatina.
Men kan tijdelijk onvatbaar zijn voor roodvonk en later weer
normaal bevattelijk.
190

g3 SCARLATINA 0
Een der moeilijkste vragen aan den arts is, of de besmetting
geweken is.
Het is aan te nemen, dat de huidschilfers het virus kunnen
overbrengen.
De anginae in de omgeving van roodvonklijders zijn voor de
verspreiding gevaarlijk.
Ook bij roodvonk treedt eerst het enantheem (ronde keel) ,
daarna het exantheem op.
Roodvonkpatienten hebben een congestief gelaat met bleeke
kin en mondomgeving.
Rustige pols en bleek gezicht pleiten tegen roodvonk.
Menige roodvonkpatient komt onder de vlag van diphtherie
op de ziekenzaal.
Een intensieve vlammende roodheid van de keel kan de verdenking
op roodvonk doen vallen.
De soms heftige angina necrotica kan reeds de doodsoorzaak zijn.
De echte diphtherie gaat zelden zoo diep als de angina
necrotica bij roodvonk.
Roodvonk kan, evenals typhus en diphtherie, door besmette
melk ontstaan.
Het komt dikwijls voor, dat de omgeving van een roodvonklijder
aan keelontsteking gaat lijden.
Idiosyncrasie voor chinine kan het roodvonkexantheem bedriegelij
k nabootsen.
Bij dit z.g. cinchonisme treedt eveneens hooge koorts en
braken op.
Er zijn roodvonkgevallen beschreven, gecompliceerd met sereuse
meningitis.
Als een herstelde weer iemand in zijn omgeving infecteert,
spreekt men van „return case."
De meeste gevallen van „return-case" zijn het gevolg van
rhinitis en otitis.
191

SCARLATINA Q
De rhinitis is frequent, door kouvatten na het ontslag uit de
verpleging.
Er is een wondroodvonk beschreven.
Het exantheem, van de wand uitgaande, kan zich over het
geheele lichaam verspreiden.
Het is bekend, dat na een streptococcen-infectie roodvonk kan
ontstaan.
Het is tevens bekend, dat van een roodvonklijder erysipelasgevallen
uitgingen.
Misschien is het roodvonkvirus door mutatie uit streptococcen
ontstaan.
In den mond en op de tonsillen van gezonde kinderen kunnen
streptococcen voorkomen.
Soms ziet men scarlatinoïde uitslagen bij andere streptococcenziekten
(septicopyaemie).
Bij roodvonk is in het hartebloed bij herhaling de streptococcus
gevonden.
Von Leube kreeg roodvonk na vingerverwonding bij een
roodvonkcadaver.
Wie roodvonkpatienten behandelt, mij de kraamvrouwen.
Tijdens een roodvonkepidemie stelle men alle niet noodzakelijke
operaties bij kinderen uit.
Sommige klinici spreken van een acute parenchymateuse hepatitis
als oorzaak der roodvonkurobilinurie.
Het is merkwaardig, dat bij roodvonk de reactie van Wassermann
dikwijls positief uitvalt.
De positieve Wassermann leidde tot beproeven van salvarsaan
bij roodvonk.
Bekend is de vatbaarheid van patienten met wonden, voor
roodvonk.
Brandwonden staan in dezen in een kwaden reuk, misschien
door de uitgebreidheid.
192

SCARLATINA Q
Ongunstig wordt de prognose bij roodvonk beïnvloed door het
bestaan eener exsudatieve diathese.
De lichaampjes van Doehle hebben ons op roodvonkgebied
niet veel verder gebracht.
Men onderscheide roodvonk van mazelen, roode hond, vierde
ziekte en erythema infectiosum.
Scarlatina dankt haar ongunstige reputatie aan haar verraderlijke
reconvalescentie.
Vooral de 3e ziekteweek van het roodvonk is berucht.
Behalve nephritis, otitis, arthritis, is een lymphadenitis postscarlatinosa
veel voorkomend.
De acute halsklierzwelling is voor de „Spátdiagnose'' van roodvonk
van belang.
De febriele albuminurie in den aanvang is geheel iets anders
dan de roodvonknephritis.
Als kinderen met adenoïden roodvonk krijgen, kan de frequente
otitis zeer heftig zijn.
Bij otitis media volgt meest snelle perforatie, zoodat paraeenthese
kan achterwege blijven.
Niet zelden voert de beschadiging van het oor na roodvonk
tot doofheid.
Menig uit de jeugd gehouden hartgebrek is zeker aan een
vroegere scarlatina te wijten.
Prognostisch minder gunstig zijn bronchitis en hooge koorts.
Pneumonie is bij scarlatina zeldzaam maar hoogst ernstig.
Noch het dieet, noch de bedrust oefent invloed op de frequentie
der roodvonk-nephritis.
Niet het ontzien van de nier, doch de genius epidemicus beslist
over de nephritisfrequentie.
Lichte scarlatina kan hevige nephritis geven, en omgekeerd.
Men houde bij een kleine roodvonkreconvalescent psychische
alteratie in het oog.
13
193

SCARLATINA Tg
Dreigende uraemie kan als psychische stoornis warden miskend.
Een veranderd, slecht humeur, leide niet tot berisping maar tot
oplettendheid.
Prophylactisch heeft men bij roodvonk urotropine laten gebruiken
om nephritis te ontgaan.
Ook heeft men prophylactisch, reeds van den aanvang af, melkdieet
voorgeschreven.
Noch het een, noch het andere kan de nephritis voorkomen.
Zoolang het melkdieet voldoende voedt, is er weinig tegen te
zeggen.
Er zijn eigenlijk geen menschen, die melk niet kunnen verdragen.
Er zijn alleen medici, capabel of incapabel om het voor te
schrijven (Huchard) .
Injectie van versch menschelijk serum schijnt bij ernstige roodvonksepsis
gunstig.
Het schijnt, dat de inwrijvingen met eucalyptusolie nog weinig
populair zijn.
Het doel der eucalyptus-therapie is het voorkomen van de verstuiving
der huidschilfers.
Men ontsla den patient niet, voordat de vervelling geheel is
afgeloopen.
Men houde bij de roodvonkprognose met tact een slag om
den arm.
1926
Doehle meent dat zijn lichaampjes spirochaeten zijn.
De menigmaal bij roodvonk positief uitvallende Wassermannreactie
is hem hierdoor duidelijker.
Brandwonden en waterpokken kunnen beide een roodvonk na
zich sleepen.
Men heeft wel getwij feld aan de echtheid van dit roodvonk, ten
onrechte evenwel.
194

1Z3
SCARLATINA
Wat Schick voor diphtherie deed, deden de Dick's voor roodvonk.
Onder al die gesorteerde lieden koos het echtpaar Dick een
tweetal uit.
Onnoodig te vermelden dat het vrijwilligers waren.
De positiefreageerende kreeg roodvonk na inoculatie, de negatief.
reageerende bleef vrij.
De tenaciteit van het roodvonkvirus blijkt bij koken.
Een uur koken zou zelfs onvoldoende zijn voor inactiveering.
NN 2 uur koken neemt men aan dat het zijn giftigheid heeft
verloren.
Een huis na roodvonk even ontsmetten lijkt grootspraak.
Al is het virus taai, het is niet zoo fataal voor den mensch als
het diphtherietoxine.
Daarom heeft men bij deze injecties geen anatoxine noodig.
195

XXII TABES DORSALIS
Neuralgische en rheumatische aandoeningen der onderste extremiteiten
( vooral ischias) kunnen diagnostisch moeilijkheden geven.
Dubbelzijdige ischias moet altijd aan tabes (en diabetes) doen
denken.
Denk bij alle hardnekkige „rheumatische" pijnen in de beenen
aan tabes.
Tabes-pijnen plegen te verergeren bij slecht en koud weer.
De invloed der weersgesteldheid is een reden te meer, de
tabespijnen voor rheumatisch te houden.
Gordelgevoel en schietende pijnen kunnen ook bij sclérose en
plaques voorkomen.
Denk bij epigastralgie aan ulcus ventriculi, carcinoma ventriculi,
cholelithiasis en tabes.
Het periodisch braken van von Leyden is wellicht prae-tabes.
Men overtuige zich, bij herhaald braken, of geen tabes bestaat.
Er bestaat geen organische zenuwziekte, die niet kan debuteeren
met vertigo.
Gastrische crises kunnen zich voordoen als initiaalsymptoom
der tabes.
Men schrijft de gastrische crises toe aan aandoening van de
vaguskern op den bodem van den Oden ventrikel.
Tachycardie kan een tabessymptoom zijn, ook door vaguskernaandoening.
Tabespatienten hebben dikwijls niet te verwarmen koude voeten.
Bij tabes verdwijnt de achillesreflex niet zelden eerder dan de
patellairreflex.
Abadie beschreef bij tabes analgesie van de pezen, vooral van
de achillespees.
De analgesie van Abadie komt dikwijls reeds in een vroegtijdig
stadium voor.
Bij sclérose en plaques en dementia paralytica ziet men soms
gastrische crises als die bij tabes.
196

p
TABES DORSALIS
Het kan zeer goed voorkomen, dat één kniereflex verdwenen,
de andere aanwezig of zelfs verhoogd is.
De regel bij tabes is pupilvernauwing, verwijding komt echter
ook voor.
Bij tabes komt veel verschil in pupillen voor.
Ons lichaam bezit slechts één sphincter, die de opening niet
afsluit, n.l. de sphincter pupillae.
De dilatator pupillae wordt geinnerveerd door de laatste halsen
eerste borstzenuw via den sympathicus.
Pupillenstij fbeid = dilatatorverlamming behoort bij den cervicalen
tabes.
Is de tabes alleen lumbaal, dan bestaat niet het verschijnsel
van Argyll Robertson.
Een aangeboren reflectorische pupilstijfheid is zeer zeldzaam,
doch komt voor.
Men onderscheidt cerebrale, bulbaire, cervicale, dorsale en lumbale
tabes.
Meest komt het eerst de lumbale vorm, hoewel het geen vaste
regel is.
Tabes-lijders met gastrische crises behouden betrekkelijk lang
hun peesreflexen.
De toxinen schijnen bij gastrische crises voorloopig in hoofdzaak
de vaguskern aan te tasten.
Volgens Charcot kan het wel 5 jaar duren na de crises, voordat
overige symptomen zich voordoen.
Tabes-lijders vertoonen gedurende een crisis een sterk taedium
vitae.
Gedurende de crises bestaat een ingezonken buik, door enterospasmus.
Nadert het eind van de crisis, dan begint zich de buik weer te
welven.
197

TABES DORSALIS g3
Vroeger leerde men, dat het onderdrukken van voetzweet tabes
kon geven.
Het ophouden van bestaand voetzweet kan eerder een symptoom
van beginnende tabes zijn.
Ptosis bij menschen boven de 40 jaar is, evenals opticusatrophie,
altijd verdacht op tabes.
Oogspierverlammingen en opticusatrophie kunnen jaren de tabes
vooruitloopen.
Ptosis is een nucleaire verlamming van den n. oculomotorius.
Merkwaardig is, dat oogspierverlammingen bij tabes in den
regel incompleet zijn en dikwijls na eenigen tijd volkomen verdwijnen
kunnen.
Trigeminus-paraesthesieën kunnen bij tabes een gevoel geven
alsof een spinneweb over het gezicht lag.
De tabeticus beklaagt zich dikwijls, dat hij het gevoel heeft,
alsof hij op vilt liep.
Het ulnarissymptoom van Biernacki bij tabes en dementia
paralytica . = ontbreken van drukgevoeligheid van den ulnaris aan
den elleboog.
Bij tabes zien wij talrijke neuritides en spieratrophieën.
Voorbijgaand dubbelzien zou in ongeveer de helft der gevallen
van tabes voorkomen.
Heftige aanvallen van tenesmi ad anum kunnen „crises analer"
der tabes zijn.
Voorbijgaand dubbelzien is veelal een neurologisch alarmsignaal.
Mal perforant komt voor bij tabes, syringomyelie, diabetes,
spina bifida en perifere neuritis.
Bij tabes komt mal perforant speciaal als vroegsymptoom in het
praeatactisch stadium voor.
Bij tabes en syringomyelie is mal perforant geheel, bij diabetes
niet geheel en al onpij nlij k.
198

DE TABES DORSALIS 0
Mal perforant begint met een eeltknobbel, meest op de 3 steunpunten
van den voetzool.
Waarschijnlijk ontstaat mal perforant mede door de anaesthesie.
Het mal perforant kan uitgaan van het diep afsnijden van een
likdoorn.
Waak er bij een tabeticus voor, dat geen likdoorns te diep
gesneden worden.
Op de zwangerschap heeft tabes nagenoeg geen invloed.
Karakteristiek is, dat de tabetica de kindsbewegingen niet voelt.
Durante partu ontbreekt bij een tabeslijderes de buikpers.
Opvallend is het ontbreken van pijn bij de weeën.
Van medico-forensische beteekenis is de mogelijkheid van een
pijnlooze baring.
Een tabespatiente kan een kind ter wereld brengen, zonder
zich daarvan behoorlijk rekenschap te kunnen geven.
Er bestaat bij tabes gevaar voor uterusruptuur durante partu.
De buikspieren laten de geheele uitdrijving van het kind aan
de baarmoeder over.
Vooral bij eenige bekkenvernauwing bestaat kans op uterusruptuur.
Vrouwentabes zou dikwijls een „f orme f ruste" van mannentabes
zijn.
Bij kindertabes is de Wassermann sterker positief dan bij volwassenen.
Bij tabes van het kind ( zeldzaam) treedt ataxie op den achtergrond
en is opticusatrophie dikwijls het beginverschijnsel.
Aan het bestaan van paralues heeft Noguchi den nekslag
gegeven.
Bij de z.g. larynxcrises kunnen bij tabes stikkingsaanvallen
zich voordoen.
Onderzoek bij iemand, die niet gemakkelijk watert, de kniepeesreflexen.
199

10 TABES DORSALIS 0
Bij moeilijk wateren denken wij aan strictuur, prostaathypertrophie
en tabes.
De strictuurpatient heeft moeite gedurende de geheele mictie.
De prostaticus beklaagt zich over een moeilijk begin van de
mictie.
Ieder die verdacht wordt van prostaathypertrophie, onderzoeke
men op tabes.
Practisch bedreigt den tabeticus slechts blaas en nierlijden.
Menige „prostaathypertrophie" blijkt een retentie of incontinentia
paradoxa bij tabes te zijn.
De tabes-lijder heeft, door de frequente cystitis, dikwijls blaassteen.
Blaaslijden wordt bij tabes niet zelden gevaarlijk en is te vermijden.
Als een tabeticus koortst, zoeke men naar cystitis.
Duistere koortsaanvallen bij tabes verdwijnen vaak door een
catheter.
Alcohol-misbruik kan pseudo-tabes geven.
Bij echte tabes ontstaat de ataxie zeer laat, bij alcohol-pseudotabes
spoedig.
Bij alcoholtabes (neuritis) is knijpen in de kuitspieren heftig
pijnlijk.
Het is zeker, dat er ook een nicotine-tabes voorkomt.
Een enkele keer kan lood een pseudo-tabes geven.
Pseudo-tabes kan ontstaan door alcohol, nicotine, lood, ergotine
en diabetes.
De afwezigheid der pupilstijfheid is altijd een reden, aan pseudotabes
te denken.
Er bestaat een neuro-tabes peripherica door neuritis luetica,
doch deze is zeldzaam.
Verschillende berichten over het genezen van tabes behooren
waarschijnlijk tot de neuritis luetica.
200

113 TABES DORSALIS 10
Luetische meningitis spinalis geeft „anaesthésie syringomyr
élique".
Een antiluetische kuur kan de pseudotabes luetica snel genezen.
Men heeft een deel der luetische neuritides aan kwikintoxicatie
willen toeschrijven.
Meningitis spinalis kan zich langs de achterste ruggemergwortels
uitbreiden.
Meningitis spinalis kan door neuritis der achterste wortels, tot
afwijkingen als bij tabes, leiden.
Practisch kan iedere meningitis spinalis tabetische ruggemergafwijkingen
veroorzaken.
Genezing of dood treedt in, voordat het tot belangrijke ruggemergverandering
is kunnen komen.
Alleen de luetische meningitis duurt lang genoeg om blijvende
ruggemergveranderingen te geven.
Lues geeft kleine, harde, fibreuse testikels zonder secerneerend
specifiek weefsel.
Deze testikels zijn in 97% der gevallen bewijzend voor lues.
Het is bekend, dat luetici dikwijls impotent kunnen zijn.
Er zijn patholoog-anatomen, die bij ieder mannelijk cadaver
altijd eerst de testikels palpeeren, om op lues gevat te zijn.
Denk bij hardnekkige intermitteerende maagklachten aan tabes.
Tabes is berucht om zijn lugubere prognose bij operaties.
De genezing van een tabeslijder is vertraagd en er bestaat een
grootere neiging tot infectie.
De lichtste luesgevallen geven tabes, de zware zelden.
Hoofdpijn 's avonds en 's nachts moet aan lues doen denken.
Bij afwezigheid van hoofdpijn kan slapeloosheid nog van beteekenis
zijn.
Denk bij het uitvallen van tanden, behalve aan diabetes, ook
aan tabes.
201

0 TABES DORSALIS 0
Wie tabes uitsluit, omdat er verhoogde kniereflexen bestaan,
zal dikwijls falen.
In de meerderheid der gevallen is de tabes, zorgvuldig geleid,
nauwelijks progressief.
De een verdraagt zijn tabes spelende, de ander kan heftige
pijnen hebben, dag en nacht.
Ziet men op het gebied van beenbreuken buitensporigheden,
dan bekloppe men de kniepees.
In het oogvallend is de geringe functio laesa der fracturen van
tabes (en syringomyelie) .
Een tabes-lijder kan eenige weken met een enkelbreuk rondloopen.
Bij tabes ontmoeten wij dikwijls spontaanfracturen.
Wij zien de spontaanfracturen bij tabes bijna alleen aan de
onderste extremiteiten.
Bij syringomyelie komen de spontaanfracturen nagenoeg uitsluitend
aan de bovenste extremiteiten voor.
De spontaanfracturen der tabes en syringomyelie zijn weinig of
niet pijnlijk.
Tabetische spontaanfracturen consolideeren bevredigend bij doelmatige
behandeling ( zoo weinig mogelijk operatief) .
Wij leggen geen rekverband aan, omdat decubitus niet wordt
gevoeld, waardoor gangraen.
Bij tabetische fracturen zijn spalk- of gipsverband aangewezen.
Toch ontmoeten wij bij tabetische fracturen nog al eens
pseudarthrosen.
De tabeticus weet dikwijls niet, dat hij een fractuur heeft.
Hij meldt zich dikwijls pas, als hij in . het geheel niet meer
loopen kan.
Door het met de fractuur blijven loopen, zien wij soms reusachtige
callusmassa's, die aan tumor doen denken.
202

0 TABES DORSALIS 3
Het blijven loopen vormt een chronisch irritament voor callusproductie.
Berucht is de tabes om het dikwijls zeer abnormale gewrichtslijden.
Vele tabetische gewrichtslijders werden vroeger verpleegd voor
„ulcus ventriculi" (crises! ) .
Het is geen wonder, dat een gastroenterostomie niet altijd
helpt.
Tabetisch gewrichtslijden komt in de ziekenhuizen meest binnen
als tumor of tuberculose.
Gewrichtsverandering is een vroegsymptoom van tabes.
Soms komen pas 10-15 jaar later de klassieke tabesverschijnselen.
Hoe zullen wij tabetisch gewrichtslijden herkennen als geen
verschijnselen van tabes bestaan?
De Rontgenphoto stelt de diagnose: beendestructie plus beenwoekering.
De woekering bij tabes zit buiten de kapsel, in pezen, banden
en spieren.
Bij arthritis deformans zien wij ook destructie plus woekering,
doch deze laatste alleen binnen de kapsel.
Bij arthritis deformans, tuberculose of tumor van het gewricht
zien wij beperkte beweging plus pijn.
Bij het tabesgewricht bestaat geen pijn en zelfs abnorme bewegelijkheid
(vlegelgewricht).
Soms zien wij, om de gelijkenis met tuberculose nog te vergrooten,
op koude abscessen ge lijkende synoviaalophoopingen.
De tabetische synovia scheidt zeer veel synoviaalvocht af.
Incideert men, dan houdt then veelal een synoviaalfistel over.
Er is bij tabetische crises maar één middel, n.l. een morphinein
j ectie.
203

TABES DORSALIS
De tabeslijder heeft tegenwoordig een kleine kans, door antiluetische
therapie een gedeelte zijner hinderlijke stoornissen te
zien verdwijnen.
Forster uit Breslau reseceert bij gastrische crises bepaalde
(7e-9e) achterste dorsale ruggemergwortels.
Men beoogt met Fórster's operatie den n. sympathicus te
treffen, via den splanchnicus major.
Prophylactisch geeft men bij spinale operaties urotropine, daar
dit in het cerebrospinaalvocht wordt afgescheiden.
204
LJ

XXIII TLIBERCLILOSIS PLILIVIONLIIVi
Erfelijke belasting schijnt bij longtuberculose niet zoo noodlottig
te zijn als men denkt.
Den zwaarsten vorm der longtuberculose vindt men in een intacte
generatie.
Als tuberculose (of lues) uitbreken bij een natuurvolk, tot dusverre
onaangetast — zijn ze moordend.
Bij erfelijke belasting schijnt gedeeltelijke immunisatie minder
zware infecties ten gevolge te hebben.
Volgens Turban (1900) bestaat bij tuberculose van ouders en
kinderen of broers en zusters herhaaldelijk gelijke localisatie.
Een duidelijke angulus Ludovici van het sternum zou praedispositie
voor tuberculose beteekenen.
De hoek van Louis wordt verklaard door praemature verbeening
van de verbinding der I e rib met het sternum.
De vroegtijdige verbeening van Ie rib en sternum beperkt de
goede longtopventilatie.
De scapulae alatae ontstaan door zwakte van den M. serratus
anticus major, de wijde spatia intercostalia door zwakte der
intercostaalmusculatuur.
Bij praedispositie voor tuberculose is de appelwang (pommette)
bekend.
Pupilverschil kan een vroegsymptoom der tuberculose zijn.
Het pupilverschil is een gevolg van sympathicus-prikkeling door
gezwollen klieren.
Wantrouwen verdient een chiorotica, die febriciteert.
Een chlorose tusschen 2530 jaar is in hooge mate verdacht.
Verscherpt vesiculair ademen in een longtop houde men in
het oog.
Normaliter is het vesiculair ademen in den longtop zwak.
Het verlengd expirium worde in een longtop als een catarrhsymptoom
opgevat.
205

ga
TUBERCULOSIS PULMONUM
Door hoesten kunnen rhonchi hoorbaar gemaakt en tot verdwijnen
gebracht worden.
De aanwezigheid van tuberculeuse haarden is aanvankelijk bij
volkomen welbevinden mogelijk.
Bij beginnende tuberculose ziet men dikwijls een rooden tandvleeschzoom.
De echte chlorotica is welgevuld, de pseudo vermagerd.
Als een chlorose, na 2 maanden rationeele behandeling, niet
genezen is, twij f ele men.
Belangrijk is bij tuberculosis incipiens een hardnekkige anorrhexie.
Voor de diagnose tuberculosis incipiens wegen anamnese en
onderzoek even zwaar.
Bij positief bacillenonderzoek is de diagnose longtuberculose
geen vroegdiagnose meer.
De eene klinicus vindt de percussie, de ander de auscultatie
der longtoppen het belangrijkst.
Men kan bij longtoppercussie niet gemakke lijk te zacht percuteeren.
Gesaccadeerd ademen bewijst zwakke inspiratiespieren of vernauwde
fijnere luchtwegen.
Er komen longtopcatarrhen van niet-tuberculeusen aard voor,
die spoedig totaal genezen.
Bij zeer geringe verschillen in de longtoppercussie bedenke
men, dat de perifere weerstand aan beide kanten zelden precies
gelijk is.
Bij de slikbeweging hoort men in een longtop dikwijls min of
meer duidelijke „rhonchi."
De patient moet gedurende de topauscultatie niet slikken.
Er komt een niet-tuberculeuse induratie van den rechter longtop
voor bij gestoorde neusrespiratie.
De bronchiaalboom in den rechter top is sterker vertakt dan
die in den linker top.
206

E3
TCIBERCtILOSIS PULMONUM
Van de patholooganatomen weten wij, dat pleuritis aan de
bovenkwabben veel voorkomt.
Men dient in de bovenkwabben met pleuritisch wrijven terdege
rekening te houden.
In onduidelijke gevallen doet men het meest ontdekkingen aan
den longtop.
Het juiste inzicht in topafwijkingen lijkt gemakkelijker dan het is.
Menigmaal hoort men in een longtop niet bestaande rhonchi;
de longspecialist hoort dikwijls te veel.
Als wij tuberculose willen vinden, houden wij physiologische
verschillen voor pathologisch.
Het is de vraag, of de „light touch palpation" van Pottengier
eenige practische waarde heeft.
Het is eveneens de vraag, of de conclusies die Krónig uit zijn
toppercussie trekt, alle juist zijn.
Vele artsen zien meer tuberculose dan met de werkelijkheid
overeenkomt.
Een eenmaal uitgesproken, al te vroege diagnose kan psychisch
zeer schaden.
De reactie van von Pirquet heeft op volwassen leeftijd geen
waarde.
Positieve Pirquet . = aanwezigheid van antistoffen = = tuberculose
of gewezen = genezen tuberculose.
Obducties bewezen, dat bijna alle menschen tuberculeus besmet
zijn geweest.
De papel van v. Pirquet is hetzelfde als het infiltraat der
injectieplaats eener tuberculine-injectie.
De reactie van v. Pirquet is prognostisch van eenige waarde
bij bestaande tuberculose.
Is het lichaam strijdensmoede, dan bestaat bij gevorderde
tuberculose een negatieve Pirquet.
207

0
TUBERCULOSIS PULMONUM
Klinisch ziet men liever een flinke Pirquet dan een halve.
Bij negatieve Pirquet dient de reactie nog eens herhaald.
Een negatieve Pirquet kan bij goede verzorging en vooruitgang,
weer positief worden.
De reactie van v. Pirquet kan soms een torpide zijn (2-8 dagen) .
Latente tuberculeuse haarden heeft bijna elke volwassene.
Volgens Beneke bestaat bij tuberculose een te klein hart en
-groote longen.
Bij tuberculose komt een te frequente pols voor, ook in de
afebriele periode.
Bij twijfel spreekt een kalme, rustige pols tegen tuberculose.
Volgens Kranig staat de rechter longtop altijd iets lager dan
de linker.
Pseudo longtuberculose =longlues, .echinococcus, -actinomycose,
bronchiectasie, chronische pneumonie, af gekapseld empyeem en
longtumor.
Een tumor van de bovenkwab kan nachtzweet, koorts, expectoratie
en haemoptoë veroorzaken.
Vóór tumor pleit de intensieve demping en de afwezigheid van
rhonchi.
Longtumoren komen meer voor dan men denkt.
Een tumor van de long metastaseert niet in de andere long,
elke long heeft haar eigen lymphsysteem.
Een longtumor kan lokaal bombeeren, wat tuberculose nooit doet.
Als na jaren bij vermeende tuberculose nooit bacillen zijn gevonden,
denke men aan longtumor.
Men onderscheidt phthisis vulgaris, -pneumonica, -fibrosa, -asthmatica
en acute miliairtuberculose.
De phthisis fibrosa (cirrhose) komt merkwaardigerwijze meest
links voor.
Bij linkszij dig longinfiltraat boven hoort men een versterkten
Zen pulmonaaltoon.
208

n. TUBERCULOSIS PULMONUM fa
Bij infiltraat kunnen versterkte harttonen door betere geleiding
in het vastgeworden weefsel ontstaan.
Phthisis pneumonica zetelt gaarne in een der achterkwabben,
alsof croupeuse pneumonie bestond.
Bij phthisis pneumonica blijft de crisis uit, de koorts hoog, doch
remitteerend.
De prognose der phthisis pneumonica is slecht.
De phthisis pneumonica kan overgaan in phthisis fibrosa met
schrompeling en thoraxretractie.
Bij phthisis pneumonica ontbreekt de dyspnoe der croupeuse
pneumonie.
De aetiologie der longcirrhose is meestal tuberculose, doch kan
ook chronische pneumonie zijn.
De lijder aan phthisis fibrosa kan zich betrekkelijk wel gevoelen
ondanks cavemen.
Men kan met phthisis fibrosa wel 10-20 jaar leven.
Het bindweefsel schijnt bij phthisis fibrosa een salutaire rol te
spelen.
Wellicht dat het bindweefsel bij phthisis fibrosa de lymphwegen
dichtdrukt of afsnoert.
Door tractie aan de luchtwegen vormen zich bij phthisis fibrosa
bronchiectatische cavemen.
„Craquement cirrhotique" is in- en expiratoir als pleuritisch
wrijven.
Door hyperfunctie kan de gezonde long ten slotte vicarieerend
emphyseem vertoonen.
Bij vicarieerend emphyseem der gezonde long komt de lijder
in slechte conditie, links cirrhose, rechts emphyseem.
Bij longcirrhose treffen wij steeds pleuraverdikking aan.
Grancher, zelf phthisicus, beschreef de pneumonia massiva, met
door ontstekingsproducten gevulde luchtwegen.
14
209

ag TLïBERCLILOSIS PULMONUM 0
Pneumonia massiva komt weinig voor en kan verward worden
met empyeem of pleuritis.
Tuberculeuse cavemen zetelen boven, bronchiectatische achter
onder, behoudens uitzonderingen.
Grove z.g. grootblazige rhonchi in den longtop, waar slechts
fijne luchtwegen bestaan, doen aan topcaverne denken.
Den tuberculeusen longlijder herkent men dikwijls aan den
Toetor sudoris.
Zelfs de ervaren geneesheer kan in den aanvang twijfelen tusschen
longtuberculose en maagkanker.
Bij carcinoomlij ders verloopt tuberculose meest met weinig
symptomen, als bij diabetes en tabes.
Tuberculose zonder phthisis is mogelijk evenals phthisis zonder
duidelijk voorafgegane manifeste tuberculose.
Vitia cordis met longstuwing behoeden dikwijls voor tuberculose.
Kyphotische menschen krijgen zelden tuberculose vanwege de
longstuwing.
Bij phthisis kan overvloedige neusbloeding voorkomen.
Rayer beschreef in 1827 een haemorrhagische diathese bij longtuberculose.
De haemorrhagische diathese bij longtuberculose is zeldzaam,
weinig bekend en ongunstig.
Of trauma met longtuberculose iets uitstaande heeft, is onuitgemaakt.
Typus inversus der temperatuur komt het meest voor bij
tuberculose, met infauste prognose.
Typus inversus komt ook voor bij malaria, typhus en croupeuse
pneumonie.
Wanneer de hectische curve verandert in een continua, is een
nieuw infiltraat ontstaan.
De temperatuursverheffing van een phthisicus na beweging
beduidt auto-tuberculinisatie.
210

k TUBERCULOSIS PULMONUM
Beweging veroorzaakt verlevendigde circulatie en lymphstroom,
waardoor meer resorptie.
Men kan flinke longtuberculose hebben met normale temperatuur
en pols.
Tuberculeuse longpatienten verdragen zomerwarmte in het algemeen
slecht.
Er is verschil tusschen de koorts van een tuberculeusen en de
koorts van een phthisicus.
De tuberculoselij der is constant subfebriel, zonder nachtzweet
of koude rilling.
De koorts van den phthisicus is de koorts van chronische
septicaemie, door secundaire infectie.
Het zweeten coïncideert altijd met het vallen van de temperatuur.
Men kan bij een febriele tuberculose tevoren zeggen hoe het
zweeten zal zijn.
Een tuberculoselij der met een febris continua zweet niet.
De anorrhexie en het nachtzweet zijn toxische symptomen.
Koorts bij tuberculose beteekent resorptie.
Symptoom van Williams = beperking der diaphragma-beweging
door adhaesies.
Bij acute miliairtuberculose vinden wij meestal slechts diffuse
bronchiolitis.
Bacillen aantoonen in het sputum bij miliairtuberculose gelukt
bijna nooit.
Koch meende, dat een koortsvrij verloop, bij uitgebreide tuberculose,
van het ontbreken der secundaire infectie afhing.
Bij acute miliairtuberculose ontbreekt ook de secundaire infectie,
ondanks zwaar ziek zijn.
Gevallen van genezen acute miliairtuberculose zijn niet bekend.
Boven het floste jaar komt miliairtuberculose zelden meer voor.
211

TUBERCULOSIS PULMONUM fa
Haemoptoë geeft altijd kans op tuberculeuse aspiratiepneumonie,
dikwijls letaal.
Platte rugligging na haemoptoë is af te keuren wegens gevaar
voor hypostase en de gevolgen.
De haemoptoë is initiaal, intercurrent of terminaal (suffocatio).
De initiale haemoptoë geeft de beste prognose.
Na initiale haemoptoë is het resultaat van het onderzoek dikwijls
zeer gering.
Herhaalde haemoptoë zonder tuberculoseverschijnselen kan de
longechinococcus geven.
Een haemoptoë die geen tuberculose nalaat is een tuberculose
die niet is gerecidiveerd.
De haemoptoë is eene recidiviste, zelden krijgt een tuberculoselijder
slechts één haemoptoë.
Haemoptoë recidiveert niet zelden door emotie.
Men veronderstelle bij haemoptoë tuberculose ook al is er niets
te vinden.
In het consumptie-stadium kan de haemoptoë de annonce der
finale catastrophe zijn.
Een direct doodelijke haemoptoë behoort tot de zeldzame uitzonderingen.
Wij herinneren ons, dat het bloed van een haemoptoë alcalisch,
van een haematemesis zuur reageert.
Abundante, levensgevaarlijke bloedingen kunnen als lichte, schijn-
.
baar onbeduidende haemoptoë beginnen.
Chronisch asthmatische toestanden blijken niet zelden op tuberculose
te berusten.
Er zijn vele asthmatici tuberculeus, met pseudo-asthmatische
crises.
Beroemde klinici hebben zich vergist tusschen emphyseem en
tuberculose.
212

FgTLIBERCtILOSIS PULMONUM
Emphyseem begeleidt soms en maskeert dikwijls de tuberculose.
Bij emphyseem is een Röntgenonderzoek dringend geraden.
De percussietoon bij emphyseem kan dieper gelegen tuberculeuse
haarden maskeeren.
Het Röntgenbeeld kan miliairtuberculose diagnostiseeren, waar
bij de sectie het microscoop nog moet helpen.
Cavemen worden op de X-photo dikwijls gevonden, waar men
ze niet vermoedde.
Bij tuberculose geeft de X-photo den waren toestand, de percussie
den geflatteerden.
De Róntgenphoto kan ons geringe afwijkingen in de longtoppen
aanwijzen.
De Röntgenplaat geeft geen uitsluitsel omtrent actief of inactief
zijn eener afwijking.
Tuberculose komt op hoogeren leeftijd meer voor dan men
denkt.
Een patient met z.g. „Altersphthise" hoest en expectoréert en
febriciteert weinig.
Phthisis verloopt bij ouden niet zelden latent, onder gebrek aan
eetlust en vermagering.
De arts, die bij bejaarde hoesters sputumonderzoek doet, beleeft
verrassingen.
Niet herkende tuberculose van een hoestend en expectoreerend
oudje kan een centrum van besmetting worden.
Er zijn klinici, die aan joodkalium bij tuberculose een activeerende
werking toeschrijven.
Kleine giften KJ kunnen de expectoratie voor bacillenonderzoek
aanzetten waar ze niet bestaat.
De tuberkelbacil kan alle serosae aantasten, ook die der gewrichten.
Het voorkomen van arthralgiën bij tuberculose is bekend.
Poncet beschreef een pseudo-rheumatisme van tuberculeusen aard.
213

TUBERCULOSIS PULMONUM 10
Bij phthisici kunnen de bacillen tijdelijk uit het sputum verdwijnen,
en later terugkeeren.
Volgens Much zijn er tuberkelbacillen, die zich niet met Ziehl
laten kleuren.
Much beschreef den granulairen vorm der tuberkelbacillen.
De bewering, dat bij bijna alle phthisici bacillen in het bloed
circuleeren, is waarschijnlijk onjuist.
Wanneer de tuberkelbacil niet bekend was, zou het er met de
tuberculose-bestrijding treurig uitzien.
Een zuurvaste bacil moet tevens alcoholvast zijn om tuberkelbacil
te zijn.
De tuberkelbacillen doen zich niet steeds als zuivere staafjes
voor, ze kunnen ook vertakt zijn.
Het directe zonlicht werkt op de vitaliteit van den tuberkelbacil
fataal.
Licht en zon zijn in den strijd tegen de tuberculose voorname
factoren.
De tuberculose is moorddadiger dan alle andere acute infectieziekten
te zamen.
De tuberculose vernietigt het heden en benadeelt de toekomst.
De huisarts is degeen, die de tuberculosis incipiens behoort te
ontdekken.
Nagenoeg elke plotselinge pneumothorax ontstaat door ruptuur
van een subpleuraal tuberculeus haardje.
Links komt veel meer pneumothorax voor dan rechts.
De overwegende linkszijdigheid veroorzaakt de hartsactie, die
adhaesievorming verhindert.
Men kan met een langzaam ontstanen pneumothorax rondloopen
zonder het te weten.
De bewijzen voor pneumothorax zijn: hypersonore percussie,
lage longgrenzen, negatieve auscultatie, uitgezette thorax, hartverplaatsing.
214

TUBERCULOSIS PULMONUM
Met een sterielen pneumothorax kan men ambulant zijn en
werken.
Steriel blijft de pneumothorax, als geen infectieus materiaal in
de pleuraholte is gekomen.
Verplaatsbaar vocht in thorace is pneumo- of hydrothorax.
Denk bij plotselinge dyspnoe van een hoestende patient altijd
aan pneumothorax.
Bij open pneumothorax missen wij de sterke uitzetting ,der
thoraxhelft van den ventielpneumothorax.
Bij tuberculose is een initiale pneumothorax mogelijk.
Tuberculose, kinkhoest en emphyseem kunnen pneumothorax
geven.
Het vocht uit een pneumothorax verdwijnt pas, als de longopening
zich sluit.
Bij het sluiten der longopening treedt opnieuw negatieve druk
in de pleuraholte op.
Te overwegen is bij heftige dyspnoe bij ventielpneumothorax
de luchtpunctie.
Als geen adhaesies bestaan, trekt de long bij pneumothorax
zich om den hilus terug.
De dyspnoe kan bij pneumothorax ontbreken, als deze langzaam
is ontstaan.
De volkomen negatieve auscultatie pleit vóór pneumothorax.
Pneumothorax wordt bij kinderen zelden waargenomen.
Een partieele pneumothorax kan worden verwisseld met een
zeer groote subpleurale caverne.
Bij sterke uitzetting van een thoraxhelft bestaat groot pleuritisch
exsudaat of pneumothorax.
Tusschen pleuritisch exsudaat en pneumothorax beslist de eerste
percussieslag.
Negatieve auscultatie bij sonoor percussiegeluid is bronchostenose,
emphyseem of pneumothorax.
215

g3 TUBERCULOSIS PULMONUM E3
Soms is de vloeistof bij pneumothorax wel door succussie en
nog niet door percussie aantoonbaar.
Er zijn patienten die met een kunstmatigen pneumothorax leven
als een gezonde.
Chirurgisch volgen elkaar bij tuberculose op: Pneumothorax,
thoracoplastiek en longplombage (Baer).
Van ouds heeft de tuberculose in het kraambed en na acute
infectieziekten een slechte prognose.
Er is veel meeningsverschil omtrent de al of niet slechte combinatie
van tuberculose met graviditeit en kraambed.
De zwangerschap en de bevalling eischen van de longzieke
vrouw veel.
De ernstig zieken en weinig resistenten zullen slecht reageeren
en bezwijken.
De zeer resistenten zullen van partus en kraambed weinig
nadeel ondervinden.
In verband met het afbreken der zwangerschap is het vraagstuk
even belangrijk als moei lijk.
Wil men de zwangerschap afbreken, dan wachte men niet tot
de tweede helft.
Bij longtuberculose met psychische stoornissen denke men aan
hersentuberculose.
Extirpatie van tuberculeuse lymphomata colli heeft een bedenkelijke
zijde.
De ouden spraken over de lymphomata colli als de „weg naar
de meningen."
Longtuberculose is anatomisch altijd bilateraal, klinisch dikwijls
eenzijdig.
Bij longtuberculose bestaat dikwijls hypo- of achloorhydrie.
Denk bij een phthisicus met diarrhoe ook aan de mogelijkheid
van achylische diarrhoe.
216

iigTUBERCULOSIS PULMONUM
Bij menschen die veel gehoest hebben ontstaat dikwijls een
kring van huidvenae om de insertie van het diaphragma.
De tuberculose is altijd verkregen, dikwijls te vermijden en niet
zelden te genezen.
De lucht is voor de longen, wat het voedsel is voor de maag.
Tuberculeusen, die goed eten, zijn resistent en hebben hoogere
kans op genezing.
Heeft een tuberculose-lijder een gezwollen milt, dan denke men
aan amyloïdmilt.
Er schijnt een samenhang tusschen maagzweer en tuberculose
te kunnen bestaan.
Bij kinderen, die lang zonder bekende oorzaak koortsen, is de
oorzaak dikwijls tuberculose.
Bij kinderen en jonge menschen is de lingula van de linker long
een praedilectieplaats voor tuberculose.
Hoe jonger het kind, hoe meer bij tuberculose de algemeene
verschijnselen domineeren.
Echte phthisis vulgaris is bij het kind zeer zeldzaam.
Het kind heeft haast nooit haemoptoë, al komt het een enkele
maal voor.
Bij het kind zit de tuberculose gaarne in de onderkwabben.
De wet der primaire topaffectie geldt bij het kind lang niet in
die mate als bij den volwassene.
Chronische pneumonie achter onder is, vooral bij het kind, in
den regel tuberculose, maar niet steeds.
Het kind is voor tuberculose zoo gevoelig als een cavia.
Bij het kind zien wij meest bronchiaalkliertuberculose of miliairr
tuberculose,
Bronchiaalkliertuberculose geeft een hoest als bij kinkhoest.
Een ongewoon begin en verloop hebben tuberculeuse longziekten
bij kinderen en grijsaards.
217

TgTUBERCULOSIS PULMONUM
De tuberculose der zuigelingen wordt gewoonlijk snel gegeneraliseerd,
met letaal einde.
Japanners drinken geen melk en het Japansche rund is zelden
tuberculeus.
Had melkdrinken voor tuberculose veel beteekenis, dan was
tuberculose in Japan zeldzaam.
Tuberculose komt in Japan evenveel voor als overal elders.
Gedurende de mazelen neemt de tuberculinegevoeligheid af.
Na mazelen ontwikkelt zich dikwijls een ernstige tuberculose.
Bij zuigelingen beteekent een positieve Pirquet met zekerheid
tuberculose.
Na het eerste levensjaar wordt de prognose der kindertuberculose
iets minder somber.
Primaire intestinale tuberculose is even zeldzaam als primaire
inhalatietuberculose frequent is.
Men bescherme in de eerste plaats het jonge kind voor contact
met open tuberculose.
Elk samentreffen van een jong kind met een phthisicus beteekent
voor het kind levensgevaar.
Voor een zuigeling beteekent elke infectie met tuberculose een
bijna zekeren dood.
Tympanie is relaxatie, caverne of infiltraat ( alleen boven) .
Bij tuberculose in latere stadia komt een verhoogde mechanische
spierprikkelbaarheid voor.
Op den duur kan door resorptie uit cavernen amyloïd ontstaan.
Wie meent, de tuberculose te verstaan, omdat hij tuberkelbacillen
kan kleuren, vergist zich.
In sommige gevallen kan ook tuberculeus sputum een foetiden
stank aannemen, in het derde stadium bij stagnatie in de cavemen.
Het is een geluk, dat menig lijder aan tuberculose van nature
optimist is of wordt.
218

fg TUBERCULOSIS PULMONUM
Menige tuberculoselijder leeft snel en intens, als wist hij van
den beperkten duur van zijn bestaan.
Volgens Schauta zijn tuberculeuse vrouwen zeer vruchtbaar.
Een tuberculeuse koe is voor den veehouder veel productiever
dan een gezonde koe.
De tuberculose is onder de in natuurstaat levende dieren
onbekend.
In gevangen staat kwijnen zeer vele, waaronder de meest verscheurende,
aan tuberculose weg.
Het rund krijgt zeer dikwijls, het paard zeer zelden tuberculose.
Op vele plaatsen neemt de rundertuberculose toe, de menschentuberculose
af.
Het schijnt, dat humane en bovine tuberkelbacillen elkaar
vijandig gezind zijn.
Men meent, dat de chirurgische tuberculose door bovine bacillen
wordt veroorzaakt.
Opmerkelijk is, dat longtuberculose zoo weinig chirurgische
tuberculose vergezelt en omgekeerd.
Het komt betrekkelijk zelden voor, dat een teringlijder lupus
krijgt.
Krause en Fraenkel vonden in de gal van aan tuberculose
gestorvenen, tuberkelbacillen.
Tuberkelbacillen in de ontlasting kunnen stammen uit doorgeslikte
sputa, darmzweren en gal.
Gunstig verloopende gevallen van tuberculose kunnen sputum
met reinculturen van bacillen vertoonen.
Tuberculine wordt door serum van tuberculose-lijders gesplitst
in giftige stoffen, waardoor reactie.
Door serum van gezonden wordt tuberculine onaangetast gelaten,
waardoor reactie uitblijft.
Voor het gezonde organisme is zelfs een groote dosis tuberculine
onschadelijk.
219

fa
TLIBERCtILOSIS PtILNIONtiM
Bekend is, dat tuberculose bij steenkolenarbeiders zeldzaam is.
Hoesten komt onder steenhouwers niet vaker voor dan onder
andere menschen.
Onder steenhouwers wordt hardsteen ongevaarlijk en zandsteen
ziekteverwekkend geacht.
Het schijnt, dat het steenhouwersbedrij f in verband met tuberculose
te ongunstig wordt beoordeeld.
In de tropen is longtuberculose een belangrijke volksziekte.
In de kampongs te Batavia overtreft de tuberculosesterfte
3 maal die te Amsterdam.
Het is de vraag, of het raadzaam is, iemand met tuberculose
in de anamnese, naar Indië te laten gaan.
De Indische veestapel is practisch vrij van tuberculose en toch
is de ziekte zoo verspreid.
De vatbaarheid van honden voor tuberculose is gering.
Landouzy spoot bij longtuberculose hondenserum in.
Het is waarschijnlijk voor den mensch van voordeel, een licht
verloopen jeugdtuberculose te hebben gehad.
Als een tuberculoselijder darmtuberculose krijgt, verminderen
de longverschijnselen tijdelijk.
Bijna altijd bevindt zich eventueele larynxtuberculose aan den
zelfden kant als de longaandoening.
Het is waarschijnlijk, dat de larynxtuberculose langs de lymphwegen
ontstaat.
Het is onwaarschijnlijk, dat passage van sputa de oorzaak der
larynxtuberculose is.
Er bestaan tegenwoordig geen medici meer, die de besmettelijkheid
der tuberculose betwijfelen of ontkennen.
De mensch met open tuberculose is voor ons gevaarlijker dan
de tuberculeuse koe.
Koch beweerde (1901) dat ernstige ziekteprocessen door bovine
bacillen bij den mensch zelden voorkomen.
220

TUBERCULOSIS PULMONUM fa
Wij worden gedwongen, aan te nemen, dat de mensch niet
ongevoelig is voor rundertuberculose.
Onder volwassenen moet tuberculose weinig besmettelijk zijn.
Verplegend personeel wordt zelden geïnfecteerd en dikwijls aangehoest.
Het is niet humaan, alle verloren tuberculoselijders op één zaal
te vereenigen.
Een positieve diazo-reactie verduistert de prognose der tuberculose.
Er zijn sanatoria, die eiken patient met een positieve diazoreactie
weigeren.
Ongunstig luidt de prognose der athleten-phthisis.
Bij tuberculose is een juiste prognose moeilijker dan een juiste
therapie.
De tuberculosequaestie is een maagquaestie en een mensch is
niet alleen long.
De voeding is een der allerbelangrijkste zaken voor prognose
en therapie.
Torpide naturen hebben de beste prognose.
Neurasthenie en tuberculose is een ongunstige combinatie.
Laennec beweerde; „la phthisie est incurable".
Grancher: de tuberculose is van alle chronische ziekten de
meest geneeslijke.
De tuberculose is te vermijden, daar ze contagieus is.
Het meeningsverschil over de geneeslijkheid der tuberculose is
zoo oud als de ziekte zelf.
Prognostisch is een sterke euphorie bij tuberculose niet gunstig.
Voor tuberculoselijders kan de jeugd een ziekte zijn.
De tuberculose, met pleuritis debuteerend, is relatief goedaardig
en geneeslijk.
Een pleuritis in het verloop eener tuberculose noemen de Franschen
„pleurésie providencielle".
221

3 TUBERCULOSIS PULMONUM C:3
De longcompressie door het exsudaat is van salutaire beteekenis.
Een goedaardigen vorm vertoont de longtuberculose in bijna alle
gevallen, waar een asthma bronchiale haar voorlooper was.
De tuberculoselijder moet zich verdedigen met zijn tanden.
Men ontstemme de maag van den phthisicus niet door veel
medicamenten of overvoeding.
De overvoeding is een dwaling.
De overvoede tuberculoselijder kweekt vetzucht of dyspepsie
met hare gevolgen.
De tuberculeusen, die sterven, zijn meestal de slechte eters.
De tuberculeusen, die genezen, zijn niet zij die het meest eten,
maar zij die de meeste appetit hebben.
Dik worden is nog iets anders dan van tuberculose genezen zijn.
Constante hoest doet rust en bedkuur afbreuk.
Bij phthisis is, ondanks alles, de dood regel, de genezing uitzondering.
De natuur kan de tuberculose genezen, de kunst vermag het
niet (Laennec).
Lucht, rust en voeding is een trias, hetwelk in Frankrijk werd
geboren.
Brehmer heeft in Duitschland het Fransche kind mathematisch
opgevoed.
Trots de vele bestede millioenen is de longtering even doodelijk
gebleven.
In sanatoria worden nog al eens niet-tuberculeusen verpleegd.
Het sanatorium zij voor den tuberculoselij der een leerschool.
Een indeeling der tuberculose naar het stadium heeft stellig
bezwaren.
Veel meer dan het stadium beheerscht de aard der tuberculose
het lot van den patient.
De haemoptoë-patient wordt het best in halfzittende houding
verpleegd.
222

k' TUBERCULOSIS PULMONUM fig
De ijszak op de borst moet eigenlijk de longvaten doen
contraheeren.
De ijszak is nuttig, daar de patient zich hierdoor rustig houdt.
Skoda hield bij chronische pneumoniën van kleine giften terpentijn.
Het eenige medicament, dat zich staande heeft gehouden bij
tuberculose, is het arsenicum, al of niet in combinatie met salicylas
natricus.
Men stake de arsenic-therapie als men in de eerste weken geen
gunstige werking- ziet.
De tuberculose-lijder heeft geen tijd, onnutte experimenten vol
te houden.
Men vergete bij een tuberculoseglijder het bestaan van levertraan
niet.
Levertraan is wel een eenvoudig, maar een goed medicament,
wijl het voedt.
Over het nut der tuberculine-behandeling zijn de acten niet
gesloten.
Na 1882 trok elke vermogende phthisicus naar Berlijn om genezen
te worden.
De praemature tuberculine-therapie van Koch heeft veel kwaad
gesticht, physisch en psychisch.
De tuberculine wil door bacterieproducten het besmette individu
immuniseeren.
Het vermijden van algemeene reacties is eisch voor elke
tuberculinekuur.
Een stelsellooze tuberculinekuur doet eer kwaad dan goed.
In de buurt van de menstruatie heeft men verhoogde kans op
reacties.
Tuberculine-onvatbaarheid is niet hetzelfde als tuberculoseonvatbaarheid.
Tuberculine is voor phthisis niet wat chinine voor malaria is.
223

a
TUBERCULOSIS PULMONUM
De in- en uitheemsche anti-tuberculose-sera hebben allen schipbreuk
geleden.
Tijdelijke aanvoer van antistoffen bij een acute ziekte is iets
anders dan voortdurende bij een chronische.
Den arts, die tuberculine en haar kuren versmaadt, mag geen
blaam treffen.
Een tuberculose-lijder vrage aan den thermometer de maat
zijner lichaamsbeweging.
Koortsbestrijding bij tuberculose is een spaarmiddel voor de
stofwisseling.
Het zuigmasker van Kuhn heeft op longtuberculose geen merkbaren
invloed.
De pneumothorax, thoracoplastiek en longplombage zijn nog
experimenten.
De tuberculose-gevallen op de ziekenzalen eindigen allen vroeg
of laat letaal.
Met het toestel van Potain kan men bij onvoldoende techniek,
een niet gewilden pneumothorax maken.
Bij tuberculeuse empyemen schijnt luchtinblazing na etterontlasting
gunstig te werken.
De kans is geenszins uitgesloten, door kunstmatigen pneumothorax
de „gezonde" long te schaden.
Kunstmatige pneumothorax is slechts aangewezen bij ernstige,
klinisch eenzijdige tuberculose, met dubieuse prognose.
1926
Verweekte halslymphklieren worden regelmatig voor tuberculeus
gehouden.
Men vergete nimmer dat de lues dezelfde beelden kan te voorschijn
roepen.
v. Wassermann had meer succes met zijn seroreactie bij lues dan
bij tuberculose.
224

0 TLIBERCLILOSIS PULMONUM TO
Calmette en Guérin zochten 20 jaar naar een tuberkelbacil,
avirulent en toch tuberculine vormend.
De stam BCG voldeed na 230 cultures aan hun verwachtingen.
De enting slaagt alleen bij door t.b.c. ongerepte individuen =
zuigelingen.
Calmette geeft de kinderen per os een emulsie dezer levende
bacillen.
Met belangstelling moge men de uitkomst afwachten.
Bij twijfel aan de activiteit van een longhaard spreken gezwollen
lymphklieren hiervóór.
Prognostisch gelden gezwollen lymphklieren als gunstig.
Misschien zijn het bij tuberculose wel fabriekjes van antitoxinen.
Het is zeer de vraag of werkelijk traumatische tuberculose bestaat.
Vroeger geloofde iedereen hieraan, tegenwoordig is men hieromtrent
sceptischer.
Als wij allen in onze jeugd t.b.c. hebben, waarom wordt dit dan
slechts van enkelen gemerkt?
De meeste gevallen moeten dus zelfs nooit herkend zijn.
Dit kan alleen bij een zeer geneeslijke ziekte plaats vinden.
Tuberculose kan dus nagenoeg zonder verschijnselen verloopen.
De Koch'sche bacil is niet de eenige die tuberkels kan vormen.
Er bestaan ook z.g. vreemde lichamen-tuberkels.
Buikvliesknobbeltj es moeten dus met verstand beoordeeld worden.
Niet dat in de buikholte zooveel vreemde lichamen voorkomen.
Men denke zich, na operatie achtergebleven, vezeltjes en draadjes.
De Duitscher spreekt van „Fremdkórpertuberculose des Bauchf
ells".
Alweer een pseudo die het oordeel niet gemakkelijker maakt.
Cavernes, die men alleen op de X-plaat kan vaststellen, noemen
de Franschen cavernes muettes.
15
225

53
TUBERCULOSIS PULMONUM
Een miliair tuberculose kan Röntgenologisch genezen.
Of dit in de longen ook het geval is, blijve onbeantwoord.
Zoo kan ook Röntgenologisch een miliair t.b.c. langer dan % jaar
bestaan.
Tuberculosepatienten schijnen zeer vatbaar te zijn voor schimmelbesmettingen.
De behandeling met sanocrysine van Móllgaard is geen kinderspel.
De albuminurie hierna beschouwt men, evenals de icterus, als
gevolg der metaalintoxicatie.
Deze chique vergiftiging is een groot bezwaar der methode.
Evenwel, alles zal wel van de gouddosis afhangen.
De sanocrysinebehandeling wordt verschillend uitgevoerd.
In plaats van het anti-serum na de sanocrysine gaf men tuberculine-injecties
ervóór.
Men beweert dat hierdoor de reacties bij den patient niet van
beteekenis zijn.
Men heeft eens een spontane pneumothorax, door geregeld
bijvullen, onderhouden.
Dit is een voorbeeld van een ziekte die men tracht te behouden.
Het heeft nooit geschaad, een vingerwijzing van dé natuur te
volgen.
Er wordt beweerd dat een pneumothorax bij uitzondering van
niet tuberculeusen aard kan zijn.
Een spontane pneumothorax aan de gezonde of minst zieke zijde
getuigt van déveine.
Calmette beweerde dat de tuberculose een ziekte van de onwetendheid
is.
Dan blijkt het geheele menschdom onwetend vóór zijn 15e jaar.
Dit is misschien wel waar, nemo omni hora sapit.
226

ia TUBERCULOSIS PULMONUM fg
Wie de tuberculose te vroeg wil diagnostiseeren, begaat fouten.
Vertrouwende op zijn X-platen wordt hij driester en driester.
Hij diagnostiseert na één onderzoek voortschrijdende tuberculose
zonder de voortschrijding af te wachten.
Voor dezen prognostischen blik buigen wij practici deemoedig
het hoofd.
De prognose der longtuberculose gold immers als een der
moeilijkste.
227

XXIV FEBRIS TYPHOÏDEA
Een van de allerbeste diagnostica voor typhus is de relatieve
polsvertraging.
De relatieve polsvertraging wordt gemist bij ambulante typhus,
bij het kind, bij zwakke vermagerde patienten.
Zij komt merkwaardigerwijze bij de vrouw ook veel minder tot
uiting dan bij krachtige mannen.
Het is echter onjuist, dat de relatieve polsvertraging bij vrouwen
steeds wordt gemist.
Sterk zweeten spreekt in het algemeen tegen het voorhanden
zijn van een typhus.
Als men denkt aan typhus, denke men in twijfelachtige gevallen
tevens aan miliairtuberculose en cryptogenetische septicaemi.
Zelfs wanneer een herhaald onderzoek van een febrielen patient
negatief uitvalt, zij men voorzichtig met de diagnose van centrale
pneumonie.
Er komen febriele maagdarmcatarrhen voor, waarvan het ziektebeeld
aan abortief verloopende gevallen van typhoïd herinnert.
Wanneer men twijfelt aan het ziekbed, bedenke men het ge-S
zegde van Fiirbringer: „in dubio pro typho."
Leucopenie is een belangrijk diagnosticum, in verband met de
andere.
Neusbloeding kan eveneens uit een diagnostisch oogpunt van
beteekenis zijn.
Typhus is, als alle andere ziekten, niet met voedingsbodems en
reageerbuis alleen te diagnostiseeren.
Het is de vraag, of de urobilinurie, als ze bestaat, voor de
diagnose even belangrijk is als de diazoreactie, zooals beweerd is.
Met vage infectiesymptomen is slapeloosheid gedurende verschillende
nachten, een teeken, niet zonder waarde voor een
beginnend typhoïd.
Men bedenke, dat herpes labialis zeer zeldzaam is bij typhus
abdominalis.
228

FEBRIS TYPHOÏDEA fa3
Men sluite evenwel een typhus niet uit wegens herpes.
Miltzwelling bij typhus is reeds aantoonbaar in het prodromaalstadium.
De typhusmilt blijft niet langen tijd gezwollen en palpabel,
zooals de malariamilt.
Een zware typhus geeft de minste recidieven; dit is het eenige
voordeel van een zwaar typhoïd.
Typhus kan zeer goed met polyarthritis-verschijnselen beginnen.
Er bestaat een angina typhosa.
Bij elke epidemie ziet men de zwaarste gevallen in het begin,
misschien geeft immuniteit later een milder verloop.
Lichte typhoïdgevallen kunnen acuut beginnen.
Retina-bloedingen pleiten bijna zeker tegen typhoïd en vóór
septicaemie.
De urochromogeen-reactie van Weiss heeft diagnostisch dezelfde
waarde als de diaza- reactie, en is eenvoudiger.
Typhus met frequenten pols is zeer goed moge lijk, zoo ook met
negatieve diazo-reactie.
De ambulante typhoïden zijn voor besmetting de gevaarlijkste,
omdat geen acht wordt geslagen op de excrementen.
Men gebruike voorzichtigheidshalve nooit iets ten huize van een
typhuspatient.
Een zware typhuspatient is te ziek om zich ziek te gevoelen.
De status typhosus is het sterkst bij vlektyphus, sterker dan bij
buiktyphus; hij kan ook voorkomen bij miliairtuberculose en
andere acute infectieziekten.
Alleen de zwaardere gevallen vertoonen den status typhosus.
Bij zware typhusgevallen verdwijnt bij toenemende hartzwakte
de relatieve polsvertraging.
De polsvertraging maakt in zware gevallen plaats voor een
steeds grootere, ja excessieve polsfrequentie.
229

E3 FEBRIS TYPHOÏDEA g3
De besmettelijkheid van typhus is het grootst in de eerste en
tweede week.
In de derde week kunnen het meest de bacillen in faeces en
urine worden aangetoond.
De febris typhoïdea is een ziekte, die voorbeschikt tot het
ontstaan van galsteenen.
Het staat vast, dat typhuslijders een verhoogd cholesterinegehalte
van het bloed hebben.
Waarschijnlijk bestaat er samenhang tusschen den verhoogden
cholesterine-spiegel en den aanleg voor galsteenen.
De practicus doet verstandig, bij een febris continua van eenigen
duur, zonder duidelijke oorzaak, een kromme op te teekenen.
Men ziet soms na een darmbloeding een typhus abortief verloopen.
Men kan hebben de zwaarste typhus zonder diarrhoe, eventueel
met obstipatie of normalen alvus.
Slechts de minderheid der typhuspatienten heeft de typische
diarrhoe, een deel obstipatie, de rest normale on tlasting.
De meeste typhoïdpatienten delireeren niet, meestal slechts de
zware.
Het verschijnsel van Phillipowicz, geelkleuring van handpalmen
en voetzolen, wordt ten onrechte een paradeverschijnsel genoemd.
Behalve bij typhus komt het, en soms nog sterker, voor bij
polyarthritis rheumatica.
De dicrote pols ( verminderde tonus van den vaatwand) komt
het meest bij typhus voor, doch ook bij vele andere acute
infectieziekten.
Gevreesd als complicatie is de etterige parotitis, waardoor
thrombose, pyaemie.
Het verschijnsel van Lesieur (1911), lichte demping rechts onder
achter, zou aan leverzwelling zijn toe te schrijven.
Het verschijnsel van Lesieur ontbreekt bij sterk meteorisme.
230

FEBRIS TYPHOÏDEA
Een plotseling ontstaan sterk meteorisme in het verloop van
een zware infectieziekte, zou een „signe mortelle" zijn.
Bij de zwaardere vormen van typhus behoort een diffuse
bronchitis, die echter eerst later verschijnt.
Men bedenke, dat de septicaemie de febris typhoïdea volkomen
kan nabootsen, temperatuur, groote milt, diffuse bronchitis enz.
De typhus-patient heeft dikwijls geen hoestprikkel of geen expectoratie
en toch een catarrh van de fijnere bronchi.
In elke groote stad vreeze men het gebruik van ongekookte
melk.
Behalve typhus en roodvonk, kan ook diphtherie door ongekookte
melk ontstaan.
Zelfs het gebruik van ongekookte melk, uitsluitend in de thee,
kan typhus ten gevolge hebben.
Roomtaartjes gaven niet zelden typhus; room is moeilijk kiemvrij
te maken.
De peripherie van een groote stad is altijd door met typhus
besmet.
Wie in een groote stad ongekookte melk drinkt, pleegt een
aanslag op zijn leven.
Bekend is de oestertyphus door besmet rivierwater.
Darmbloeding kan bij typhus zoo heftig zijn, dat de dood
direct volgt.
De typheuse neuritides treden meestal pas in de reconvalescentie
op, soms reeds gedurende de ziekte.
Neuritis typhosa zetelt meest in de onderste extremiteiten (pijn
en afwezige reflexen) .
Post-typheuse neuritides kunnen o. a. in de planta pedis aller.heftigste
pijnen geven.
De hevige neuritis-pijnen kunnen soms de reconvalescentie vergallen.
De Engelschen noemen eene ongestoorde reconvalescentie „the
pleasure of illness."
231

E FEBRIS TYPHOÏDEA Q
In de eerste tien dagen van de ziekte verwachte men niet, dat
roseola den diagnostischen twijfel opheffen.
De roseolen overtreffen alle overige cardinaalsymptomen in
diagnostische beteekenis.
In uitzonderingsgevallen kan de roseoleneruptie algemeen verspreid
zijn over het lichaam.
Reconvalescentie-neuritides kunnen ook na influenza voorkomen,
eigenlijk na alle acute infectieziekten.
Er bestaat een hooge febris continua bij septicaemie.
De septicaemie gaat dikwijls uit van appendicitis, kaakabsces,
prostatitis, beencaries na otitis media.
Een van typhus verdachte, die in de 2e week der ziekte, bij
temperaturen van 400, 41 0 en meer compos mentis is, is in den
regel geen typhuslijder.
Bij typhus is de temperatuur zelden zoo enorm hoog, en laat
het sensorium van den patient min of meer te wenschen over.
Wanneer men in een regelmatige typhuscurve iets vreemds
ziet, zij men op zijn hoede voor complicaties, als pneumonie etc.
Het uitblijven van de ochtendremissie leide reeds tot opmerkzaamheid.
Roseolae papillosae ( verheven boven het huidniveau) kunnen
lang blijven bestaan, zelfs nog in de reconvalescentie.
Velen beschouwen de hooge temperatuur niet als schadelijk,
misschien zelfs salutair.
De ouden zeiden, dat de patient zich gezond koortst.
Het is voor den arts van gewicht, het stadium der steile intermitteerende
temperaturen te kennen.
Men zou abusievelijk in de hooge avondtemperaturen een ernstig
teeken van exacerbatie kunnen zien.
In zeldzame gevallen kan ook de abdominaaltyphus afebriel
verloopen.
De reactie van Widal is meestal eerst na 8 dagen aanwezig.
232

la FEBRIS TYPHOÏDEA ig3
Blijft de milt groot in de reconvalescentie, dan zij men bedacht
op recidief.
Blijft de pols te frequent voor de dalende temperatuur, heeft
men eveneens kans op recidief.
De recidieven verloopen meestal abortief.
Men ziet gaarne in de reconvalescentie subnormale temperaturen
en een stabielen pols.
Labiele polsfrequentie en min of meer subfebriele temperaturen
doen altijd nog een rechute vreezen.
Het is betrekkelijk zeldzaam, dat een typhuspatient aan de
typheuse infectie als zoodanig sterft.
Meestal sterft de patient aan een complicatie als darmbloeding,
pneumonie, perforatieperitonitis.
Op recidieven moet men bij elke typhus in de eerste 2 weken
na het verdwijnen der koorts, bedacht zijn.
Gedurende de acme van een infectieziekte, vooral typhus, is de
2e aorta-toon meest geaccentueerd.
De prognose luidt gunstig, zoolang deze accentuatie voortbestaat,
neemt ze af, dan wordt de prognose minder goed.
Bij het kind gaat alles vlugger dan bij den volwassen typhuslijder.
Bij kindertyphoïd is de curve gedrongener.
Bij het kind komen de roseolen vlugger, reeds in de eerste week.
Bij kinderen en jonge individuen is de typhus zelden zwaar.
In den regel is de kindertyphus een tamelijk onschuldige ziekte.
Bij de kindertyphus komt meestal geen darmbloeding voor.
Bij kindertyphus is een positieve diazoreactie bijna constant, bij
volwassenen slechts in de meerderheid der gevallen aanwezig.
In vele gevallen blijft bij het kind de koorts het belangrijkste
symptoom van de ziekte.
De kromme is bij kindertyphoïd weliswaar gedrongen, doch
karakteristiek.
233

FEBRIS TYPHOIDEA
De miltzwelling is bij het kind niet van groot belang.
Kinderen reageeren met miltzwelling op zoovele infecties.
Het krachtige, nog onbedorven kinderhart draagt er veel toe
bij, dat de ziekte meest overwonnen wordt.
De kindertyphus kan op meningitis gelijken, wanneer spanning
der fontanellen, apathie en nekstijfheid voorhanden zijn.
Ook onder kinderen bestaan gezonde typhusbacillendragers.
Het kind is echter zeldzamer bacillendrager dan de volwassene.
Bij kinderen zijn galblaasziekten zeldzaam.
Galblaasziekten begunstigen het verder vegeteeren der bacillen
in de gal.
Ongeveer 5% der typhuslijders blijven bacillendragers, en wel
voor 4/, vrouwen.
Men denke er bij een dubieus kindertyphoïd aan, dat het kind
meer leucocyten heeft dan de volwassene.
De verkregen immuniteit door het doorstaan van typhus, schijnt
geen absolute waarborg tegen een tweede infectie, hoewel deze
zeldzaam is.
Iemand kan een positieve W idal hebben, zonder aan typhus
te lijden.
Een positieve Widal kan een persisteerend agglutinatie-vermogen
van een vroeger typhoid zijn.
Bacillendragers behouden vaak lang een positieve serumreactie.
Wanneer bij iemand een koortsige ziekte ontstaat en men vindt
Widal bij herhaling negatief, kan de patient toch typhus hebben.
Het komt voor, dat Widal pas positief wordt tijdens een
recidief.
Elke negatieve diagnostische reactie dient minstens tweemaal
uitgevoerd te worden.
Ten onrechte wordt aan de reactie van Widal bij tegen typhus
geënten geringe waarde toegekend.
234

0 FEBRIS TYPHOIDEA DB
Het opsporen van ex-typhuslij ders door Widal geniet weinig
vertrouwen.
Bij velen is de reactie van Widal vermoedelijk slechts zeer
korten tijd positief.
Typhus diagnostiseeren bij vroeger geënten kan slechts gedurende
de eerste 5 maanden na de enting door Widal worden
bemoeilijkt.
Blijft de agglutinatie in het verloop der ziekte gelijk, dan is ze
afkomstig van de enting.
Stijgt de agglutinatie in het verloop der ziekte, dan is een
typheuse besmetting in het spel.
De inenting tegen typhus veroorzaakt een sterke productie van
antistoffen, geen ongevoeligheid voor de ziekte.
Vele ingeënten worden nog typheus besmet, doch met een
gunstig ziekteverloop, soms abortief.
Widal kan verwarring stichten bij een tweede typheuse infectie
van denzelfden persoon.
Herhaaldelijk is gedurende een tweede typheuse infectie bij
denzelfden persoon, Widal negatief uitgevallen.
Ook lichte typhus kan zware complicaties geven, daarom steeds
een gereserveerde prognose, al gaat het meestal goed (90%) .
De prognose van elken abdominaaltyphus is dubia.
Sterke meteorismus wordt bij typhus niet gaarne gezien.
Hoe ouder de patient, hoe ongunstiger de prognose.
Melk is slechts in schijn een vloeibaar voedsel.
In de maag klontert de caseïne en melkfaeces zijn meestal hard
en vast.
Door gemengde voeding in zeer fijn verdeelden vorm, doet
men den typhus-lijder geen kwaad.
Men verhoogt door fijnverdeelde gemengde voeding den weerstand
en verkort wellicht de reconvalescentie.
235

1g3 FEBRIS TYPHQiDEA DE
Koude baden zijn ongeschikte antipyretica, wijl ze zoo buitengewoon
onaangenaam voor den koortsigen patient zijn.
Koele afwasschingen kunnen met goed gevolg de koude baden
vervangen.
Bij al te hooge temperatuur kan men een ijsblaas op hoofd,
hart, zoo noodig nog op den buik leggen.
Erb geeft chinine bij typhus en meent hiermede het proces te
bekorten.
Wil men de hooge temperatuur bestrijden, dan komen pyramidon
en chinine zeker in aanmerking.
Een dosis chinine is bij typhus zelfs te gebruiken als prognosticum.
Heeft chinine een duidelijk verlagende werking, dan is het
ziekteproces minder heftig.
Heeft chinine in het geheel geen invloed op de temperatuur,
dan heeft men met een heftig virus te doen.
Men kan gerust wat consistenter voeden dan met vloeibaren
kost alleen.
Voortreffelijk is versch uitgeperst vleeschsap door de soep of
de bouillon.
De gevoeligheid van den typhusbacil voor urotropine deed dit
middel 'reeds vroeger bij typhus toepassen.
Urotropine kan wellicht de bacillurie bestrijden en wordt o.a.
ook in de gal teruggevonden.
Therapeutisch is het typhus-vaccin tot op heden van geenerlei
practische waarde gebleken.
Bij typhus is een bekwame verpleegster met plichtsgevoel
minstens gelijkwaardig aan den medicus.
1926
Men kan zich voorstellen dat een reconvalescent immuniteit rondom
zich verspreidt.
Met de bacillen verspreidt hij een virulenten bacteriophaag.
236

FEBRIS TYPHOÏDEA
Was deze niet virulent dan was de patient niet genezen.
Intusschen blijft het practisch de bacillen te vreezen.
Kunstmatige malaria begint dikwijls met een febris continua.
Bacteriophaag-toediening bij typhus laat de curve ongemoeid.
Grove nalatigheid is het nog niet als men den bacteriophaag
rustig bij zijn bacteriën laat.
Theoretisch lijkt de toediening van bacteriophaag zoo bijster eenvoudig
en nuttig.
Misschien dat herhaalde proefneming ten slotte zal zegevieren.
Men kan typhusbacillen in zijn bloed hebben en klinisch een
klassieke typhuslijder zijn, met gezonde darmen!
Is de vlektyphus nu een acute proteus-infectie of niet.
Men zou aan dezen bacil niet zeggen dat hij zoo kan dooden.
Invaginaties bij volwassenen zien wij bij darmzweren en
-gezwellen.
Zoo is bij typhus ambulatorius soms invaginatie gevonden.
237

XXV ULCUS DLIODENI
Gérard beschreef reeds in 1804 een geval van geperforeerd
ulcus duodeni; nieuw is de ziekte dus niet.
Bucquoy schreef in 1887 het eerst over ulcus duodeni een
klinische studie.
Dean genas in 1894 voor het eerst een geperforeerd ulcus
duodeni langs operatieven weg.
Moynihan zegt, de diagnose per correspondentie te kunnen
stellen.
Elk nieuw klinisch gezichtspunt ondervindt reeds spoedig de
nadeelen der overdrijving, zoo ook het ulcus duodeni.
Van alle gevallen van duodenumzweer zouden 10% symptoomloos
verloopen.
Te vreezen zijn bij het ulcus duodeni bloeding en doorbraak.
De „hungerpain" wordt door velen als een symptoom van
hypersecretie beschouwd, door anderen als een verschijnsel bij
ulcus duodeni.
Kenmerkend voor „hungerpain" is, dat ze vermindert ev. verdwijnt
door het nuttigen van spijs of drank.
Heeft iemand in zijn nachtkastje iets, om 's nachts te eten, denk
dan aan ulcus duodeni.
De ervaring heeft geleerd, dat stenose na ulcus duodeni zelden
voorkomt.
De duodenumzweer heeft een neiging tot frequente bloeding.
Er is geen reden om aan te nemen, dat de ziekte niet langs
internen weg zou genezen.
Carcinoom-degeneratie komt bijna nooit voor, trouwens dit is
ook zeldzaam bij ulcus ventriculi, volgens nieuwere inzichten.
Moynihan wil bij elk ulcus duodeni de appendix verwijderen,
als een oorzakelijk kwaad.
Het 'is niet uitgemaakt, of appendicitis in aetiologisch verband
staat met duodenumzweer; Kummel vond bij een zeer groot
percentage veranderingen aan de appendix.
238

0 ULCUS DUODENI
Ulcus duodeni komt niet zelden multipel voor.
Bij perforatie van het ulcus duodeni zit de perforatie-opening
meestal vlak onder de galblaas.
De lijder aan ulcus duodeni vertoont dikwijls bradycardie
(vagustonus) .
Bij ulcus duodeni missen wij meest in de anamnese het frequente
braken, zooals bij maagzweer.
Het chronisch ulcus duodeni geeft verschijnselen, die herhaaldelijk
het stellen eener juiste diagnose mogelijk maken, al blijft de
diagnose moeilijk.
Deze verschijnselen zijn: Late pijn na voedselopname, geen
braken, bloed in de faeces en periodiek optreden, vermindering
der nachtelijke pijnen na voedselgebruik.
Perforatie zou in 50% der gevallen voorkomen.
De duodenum-zweer is reeds bij zeer kleine kinderen, zelfs
neonati, waargenomen.
Bij patienten met ulcus duodeni mist men in den regel maagklachten
in den eigenlijken zin des woords, de eetlust blijft goed.
Bij ulcus duodeni kan icterus voorkomen.
In den regel komt men met de diagnose niet verder dan de
waarschijnlijkheid.
Het doet vreemd aan, dat Amerikaansche en Engelsche schrijvers
zoo zonder moeite duodenum-zweer diagnostiseeren.
Moynihan: „Recurrent severe hyperchlorhydria is duodenal
ulcer!"
Er bestaat eigenlijk geen enkel pathognomonisch verschijnsel bij
ulcus duodeni.
Men vergete het bestaan van eene nerveuse hypersecretie niet
geheel en al.
Als het ulcus duodeni inderdaad zeer veel voorkomt, wordt het
toch zelden herkend.
Denk bij eene perforatieperitonitis van een jongen man het
eerst aan appendicitis, daarna aan duodenum-zweer.
239

ULCUS DLIODENI 0
De diagnose ulcus duodeni perforatum zal steeds eene moeilijke
blijven, ondanks het overzeesch optimisme.
De diagnose maagneurose heeft menig arts tot zijn nadeel
gesteld.
Menige „neurose" is inderdaad met een darmnaad gesloten.
Het is beweerd, dat lijders aan duodenum-zweer slecht koude
kunnen verdragen.
Vele lijders aan ulcus duodeni zouden zenuwlijders zijn.
Het is niet zeldzaam, dat een patient met duodenaal-zweer,
aangeeft, dat zware kost eigenlijk het best verdragen wordt.
Men hoede zich, in de toekomst, alle gevallen van perchloorhydrie
als ulcus duodeni te beschouwen.
Boas meent, dat het gezegde van Moynihan wel kort, maar
onjuist is, en dat de gevaren van ulcus duodeni overdreven zijn
voorgesteld.
Boas beweert tevens, dat de duodenaal-zweer in de meeste
gevallen met de kuur volgens von Leube te genezen is.
Volgens Fransche schrijvers komt pylorospasmus bij de echte
duodenaal-zweer niet voor.
Vele „ongeneeslijke zenuwlijders" bleken ten slotte een ulcus
duodeni te bezitten.
De Anglo-Amerikaansche stoutmoedigheid in het opereeren heeft
ons waarschijnlijk veel geleerd.
De eene chirurg acht het afsluiten van den pylorus noodzakelijk,
de andere verwerpt deze ingreep, beiden zijn over de resultaten
tevreden.
1926
Waarom is doorbraak van een ulcus duodeni zooveel gevaarlijker
dan die van een ulcus ventriculi.
Men schrij ft dit toe aan de desinfecteerende werking van het
maagsap.
240

Ig3 ULCUS DLIODENI fa
Naar bericht heeft men van dit ervaringsfeit therapeutisch met
succes gebruik gemaakt.
In een bekende buitenlandsche kliniek spoelt men bij perforatieperitonitis
met eenige liters kunstmatig maagsap.
Voor de diagnose ulcusperforatie hebbe men steeds ontzag.
De huisarts diagnostiseert en transporteert.
De chirurg opereert en declareert.
Hij is materieel de actiefste in alle opzichten.
De huisarts vergenoege zich met zijn cerebraal oogenblik.
Men sprak wel eens van een wanverhouding in dezen.
Eens werd een laparotomie voor perforatie gedaan bij een loodkoliek.
Nog verbaasder was de chirurg die inplaats der perforatie een
lintworm vond.
16
241

XXVI ULCUS VENTRICLILI
Het ulcus is onder de maagziekten de meest capricieuse.
Het ulcus is onder de maagziekten, wat de multipele sclerose is
onder de zenuwziekten.
Zelfs klinische adel tastte op maagzweergebied niet zelden mis.
Het is onjuist, dat de tong de spiegel van de maag is.
De tong van den maagzweerlijder is slechts zelden beslagen.
Catarrh van tong- en mondslijmvlies geeft bij vele gezonden
een steeds beslagen tong.
Het is verkeerd, teekenen van een algemeene neurose te doen
pleiten tegen maagzweer.
Men vergete niet, dat intercostaalpijnen een verschijnsel van
ulcus ventriculi kunnen zijn.
Pijn, anders het slechtste aanknoopingspunt voor zekere diagnoses,
is voor ulcusdiagnose bijna onontbeerlijk.
-De intensiteit van de pijn wisselt dikwijls met verandering van
liggingshouding.
Beweging verergert, rust verzacht de pijn van den maagzweerlijder.
Constante plaatselijke pijn in epigastrio, met percussiehamer en
palpatie aantoonbaar, komt veel voor.
Er zijn vele ulcuslijders, die zich slechts over pijn in den rug
beklagen.
Met de diagnose nerveus maaglijden kan men niet voorzichtig
genoeg zijn.
Men zij voorzichtig met de diagnose cardialgie zonder meer en
gedenke de galsteenziekte.
Een positieve bloedreactie in de faeces is een machtig dif f eren
tieeldiagnosticum tusschen maagzweer en nerveus maaglijden.
Men overtuige zich bij een positieve bloedreactie van de afwezigheid
van aambeien, rhagaden en menstruaalbloed.
Het is nog altijd de vraag, of nauwelijks aantoonbare sporen
haemoglobine pathologische beteekenis hebben.
242

P ULCUS VENTRICLiLI 0
Occulte bloedingen bij maagzweer plegen door bedrust en dieet
spoedig te verdwijnen.
Occulte bloedingen bij maagcarcinoom laten zich door bedrust
en dieet niet bedwingen.
De reacties op occulte bloedingen komen tot stand door zuurstofoverdragende
fermenten.
Bepaalde stoffen oxydeeren, bij aanwezigheid van bloed, door
vrije zuurstof tot levendig gekleurde verbindingen.
Benzidine, guajachars, phenolphthaleïne en aloïne zijn voor bloedreacties
te gebruiken.
Reacties kunnen in de kliniek ook te gevoelig zijn.
Na gewonen gemengden maaltijd vertoonen faeces van gezonden
nog al eens positieve benzidinereactie.
Bij de benzidine-methode kan men gemakkelijk op een dwaalspoor
geraken.
Zuigelingenontlasting geeft dikwijls positieve reactie, zonder dat
bloed aanwezig is.
Misschien speelt de melk een rol bij de positieve zuigelingenfaecesreacties.
Het is bekend, dat niet alleen bloed positieve reacties geeft.
Positief kunnen ook reageeren: etter, ijzerzouten, aceton e.a.m.
Het is te vreezen, dat uit de reacties op occulte bloedingen
onjuiste conclusies zijn en worden getrokken.
De strengste reactie op bloed is de spectroscopische.
Een vleesch- en chlorophyl-vrij dieet van eenige dagen is vereischte
voor bloedreacties.
Het uitstrijkpraeparaat met benzidine kan negatief, terwijl het
aetherextract met phenolphthaleïne positief kan reageeren.
De reactie van Boas is gevoeliger dan de guajacproef.
Zoolang men bezig is, de ontlasting op bloed te onderzoeken,
late men de sonde rusten.
243

Fg ULCUS VENTRICULI 0
In den maaginhoud vindt men herhaaldelijk stukjes maagslijmvlies.
Er bestaat een gastritis chronica ex f olians, met weinig recht
haemorrhagische erosies genoemd.
Braken ontbreekt zelden in de anamnese van maagzweerlijders.
Het percentage HCI in den maaginhoud is diagnostisch niet de
hoofdzaak.
Het is de vraag, of het HCI-percentage voor den betref f enden
patient te hoog is.
Den eenen schaadt veel HCI, den anderen niet.
Er bestaat een individueele gevoeligheid voor zoutzuur.
Het is aangetoond, dat er patienten bestaan met overgevoelig
heid voor zoutzuur.
De psychische factoren, voor den uitslag van het chemisch
maagonderzoek van belang, zijn onberekenbaar.
De angst voor het sonde-onderzoek is reeds voldoende om de
HCI-secretie te remmen.
Het smakelooze proefontbijt geeft geen indruk van hetgeen de
maag buiten het ziekenhuis vermag.
Men kan „last van het zuur" hebben bij totale asaciditeit en
overprikkeld zenuwstelsel.
De physiologische maagfunctie volkomen te doorgronden en na
te bootsen is onmogelijk.
„Hungerpain" is een verschijnsel van hypersecretie volgens velen.
Acute maagzweren bloeden het ergst, daar de vaten hierbij nog
niet door endarteriitis zijn veranderd.
Misschien ontstaat de nachtelijke pijn bij menig maaglijder
doordat 's nachts geen speeksel wordt ingeslikt.
Het voortdurend doorslikken van het alcalische speeksel neutraliseert
een gedeelte van het zoutzuur.
Erosies van het maagslijmvlies kunnen dezelfde verschijnselen
geven als de maagzweer.
244

ULCUS VENTRICULI
De kleinste fissuur kan pyloruskramp geven, die de pijn bij
ulcus veroorzaakt.
Misbruik van nicotine kan eveneens heftige maagpijnen veroorzaken.
Het staat vast, al is het moeilijk te verklaren, dat een maagzweer
jaren lang zonder klachten kan bestaan.
Bij psychopathen werden herhaaldelijk eenige hectogrammen
scherpe voorwerpen in de maag gevonden, zonder noemenswaardige
beschadiging van het maagslijmvlies.
De perchloorhydrie is bij maagzweer wel frequent, doch niet
constant.
Een maagzweer kan latent blijven, totdat zij zich door haematemesis
verraadt.
Door kunstmatig verwekken van hyperchloothydrie zonder meer
kon men nooit een echt ulcus rotundum doen ontstaan.
Het schijnt, dat slijtage van het gebit in eenige aetiologische
betrekking staat tot ulcus ventriculi.
Slijtage van de tanden komt veel voor bij menschen die tabak
plegen te kauwen.
Maagzweer zou frequent zijn bij keukenmeiden, doordat ze te
heete spijzen proeven.
Het schijnt nog in geenen deele vast te staan, dat maagzweer
meer bij vrouwen voorkomt.
De maag is niet enkel reservoir, doch een orgaan met vele
grillen.
Ook genezen maagzweren kunnen nog heftige pijnen veroorzaken.
Maagzweer is een van de vele ziekten, die sterk aan recidief
onderhevig zijn.
Ulcuspijnen stralen gaarne naar links, galsteenpijnen naar
rechts uit.
245

g3 ULCUS VENTRICLILI
In de interne kliniek is zelden iets onmogelijk.
In de laatste 100 jaar zijn 4 gevallen beschreven van doorbraak
van een maagzweer in het hart!
Dat bij ulcus vermeerderde maagsapsecretie wordt aangetroffen,
kan niet bevreemden.
Men bedenke, dat bij prikkeling van de mondmucosa ptyalisme
en bij angina vermeerderde slijmafscheiding in de keel ontstaat.
Secundaire carcinoomvorming op den bodem van een oud ulcus
is uitzondering.
Bij carcinoom na ulcus kan de hyperchloorhydrie van de maagzweer
langen tijd bestaan blijven.
Er schijnt een samenhang te bestaan tusschen maagzweer en
longtuberculose.
Niet zelden sterven ulcuslijders aan tuberculose.
' Een mensch kan het geruimen tijd buiten de maagdigestie stellen.
Het is bewezen, dat het leven na totale maagextirpatie mogelijk
is.
Niettemin blijft een maaglooze een minderwaardig mensch.
Onderzoek bij klachten over intermitteerende heftige maagpijnen
de kniepeesreflexen en de pupilreactie.
Meermalen werden tabetici met gastrische crises vroeger voor
„ulcus ventriculi'' verpleegd.
Volgens Virchow was spastische ischaemie van de maagmucosa
de grondslag van de maagzweer.
Pawlow leerde, dat de pylorusreflex van chemischen oorsprong is.
Eppinger en Hess wezen op het veelvuldig samengaan van
vagotonie en ulcus.
Men mag aannemen, dat maagslijmsecretie een doelmatige beschuttende
functie is tegen schadelijke prikkels.
Bij vagusprikkeling treedt verhoogde werking van de maagspieren
op.
246

fg3 ULCUS VENTRICLILI g3
De aanwezigheid van gal in het braaksel beteekent terugvloeien
van darminhoud naar de maag.
Terugvloeien van duodenaalinhoud komt o. a. voor bij zeer
zuren maaginhoud.
De perchloorhydrie zou ook een middel kunnen zijn tot het
inactiveeren van het terugvloeiende trypsine.
Bij insuf f iciënten pylorus en alcalischen maaginhoud zou geactiveerde
trypsine op de maagmucosa kunnen inwerken.
De frequente constipatie bij ulcuslijders zien wij bijna regelmatig
na gastroenterostomie verdwijnen.
De vagus beheerscht de maagsecretie en de motiliteit van den
pylorus.
Bij hypersecretie en pylorospasmus moet de vagus als hypertonisch
beschouwd worden.
Er komen patienten voor met echte ulcusverschijnselen, bij wie
slechts adhaesies bestaan.
De adhaesies, meestal van pylorus en duodenum met galblaas
en lever zijn restes van een vroeger ulcus met perigastritis.
Wanneer de operateur geen ulcus vindt, wil dit nog niet zeggen
dat er geen ulcus is.
Met de maag in de hand kan de chirurg zelf dikwijls geen
positief antwoord geven.
Het is geen wonder, dat de internist in dezen nog al eens lang
overweegt.
In de beslissing tusschen calleus ulcus en carcinoom kan zelfs
de patholoog-anatoom nog aarzelen.
Lang bestaande calleuse zweren kunnen dikwijls duidelijk voelbare
tumoren veroorzaken.
Bij calleus maagulcus kan men aan het ziekbed neigen tot de
diagnose carcinoom.
De gevaarlijkste maagzweer is die in den voorwand van de
maag.
247

ga ULCUS VENTRICLILI fig
Aan den voorkant van de maag ontstaan moeilijker vergroeiingen
door adhaesieve peritonitis.
Een perforatie van een ulcus in den voorwand geeft bijna zeker
peritonitis.
Een negatieve anamnese geeft ons niet het recht, een maagperforatie
uit te sluiten.
Bedriegelijk bij maagperforatie is, dat na eenige uren „verbetering"
intreedt.
Deze „verbetering" doet ons twijfelen aan de diagnose, zoodat
men afwacht, hetgeen fataal is.
De maagperforatie is te verwarren met acute pancreatitis,
waarbij wel degelijk défense musculaire schijnt voor te komen.
Bij maagperforatie stort de maaginhoud zich veelal uit naar
rechter buikhelft tot fossa iliaca.
Menigmaal wordt bij maagperforatie acute appendicitis gediagnostiseerd.
Radiologisch onderzoek kan ook bij de floriede maagzweer van
groot nut zijn.
Met X-stralen ontdekt men nog al eens een z.g. gedekte perforatie
in lever of pancreas.
Doorbraak van maagzweren komt meer voor dan men vroeger
meende.
Een maagzweer kan, schoon minder frequent dan ulcereerend
carcinoom, een maagcolonfistel doen ontstaan.
Bij de maagcolonfistel zien wij snelle vermagering, faecaal
braken zonder ileusverschijnselen, frequente diarrhoeën.
Er bestaat een z.g. appendiculaire cardialgie, die verdwijnt na
appendectomie.
Men kan hardnekkige ulcussymptomen soms snel zien verbeteren
na een spontane maagbloeding.
Het ontstaan van het ulcus pepticum j ej uni na gastroenterostomie
kan niet eenvoudig chemisch verklaard worden.
248

0 ULCUS VENTRICtILI P3
Het ulcus jejuni zou regel en geen uitzondering zijn, als het
ontstond door den zuren maaginhoud.
Het is niet uitgesloten, dat ruw hanteeren van het jejunum
mede aansprakelijk moet gesteld worden.
Bij een gastroenterostomie behoort volgens vele chirurgen de
pylorus gesloten te worden, volgens andere niet.
Bij niet sluiten van den pylorus gaat slechts weinig voedsel
door de nieuwgemaakte opening.
Bij permeabelen pylorus ontledigt zich de maag oudergewoonte
langs den natuurlijken weg.
Na haematemesis constateeren wij herhaaldelijk temperatuursverhooging,
waarschijnlijk door resorptie.
Haematemesis komt ongeveer in 30% der gevallen van maagzweer
voor.
Men denke bij maagbloeding niet uitsluitend aan ulcus en
carcinoom, doch ook aan levercirrhose, haemorrhagische diathese
en bloedziekten in engeren zin.
Sterke maagbloeding is mogelijk bij normaal uitziende mucosa,
z.g. gastrotaxis.
Het beste bloedstelpende middel bij maagbloeding is volstrekte
rust van patient en zijn maag.
Fransche schrijvers raden bij maagbloedingen warme melkclysmata
aan.
Verbloedingsdood uit een goedaardig ulcus behoort tot de
zeldzaamheden.
Bij haematemesis onthoude men de eerste dagen alle spijs en
drank.
Voedingsclysmata hebben een zeer beperkte waarde.
Met een voedingsclysma kan men hoogstens 600 caloriën toevoeren
en men bezorgt den patient een proctitis.
Elke prikkeling van den tractus veroorzaakt peristaltiek hoogerop.
249

0 ULCUS VENTRICULI fig
Het is niet onmogelijk, dat voedingsclysmata om deze reden
schade kunnen veroorzaken.
Gedurende de hongerperiode na haematemesis pleegt de overzure
reactie geleidelijk te verdwijnen.
Bij strenge onthouding van alle voedsel en drank klaagt de
patient over heftigen dorst.
Ter bestrijding van den dorst is spoelen van den mond met slappe
lauwwarme thee doelmatig.
De volstrekte onthouding van voedingsmiddelen handhave men
hoogstens 2-3 dagen.
Waarschijnlijk zijn wij te streng en kwellen wij onnoodig bij
absolute onthouding.
Bij maagbloeding is, voor de rust, morphine subcutaan aan te
bevelen.
Circuleerende morphine wordt langs de maagmucosa ten deele
uitgescheiden, waardoor bij velen braken.
Het braken, fataal na haematemesis, kan men voorkomen door
een weinig atropine aan de morphine toe te voegen.
Ook de z.g. minimaalclysmata met laudanum kunnen rust verschaffen.
Bij ernstige maagbloeding komt een injectie van 20 cM. 3 versch
serum, onverschillig welk, terdege in aanmerking.
Als bij hevig bloedende maagzweer alles heeft gefaald, spoele
men de maag met ijswater.
Bij ulcus geve men in de melk per glas 1 lepel aqua calcis, om
de caseïne fijnvlokkig te doen praecipiteeren.
Het oude magisterium bismuthi kan bij maagzweer van groot
nut zijn.
Voeding met suiker kan zeer goede resultaten geven in vele
gevallen van ulcus ventriculi.
Een opgewekte gemoedsstemming is psychische digitalis voor
de maagfunctie.
250

ULCUS VENTRICLILI 0
Meermalen is gepubliceerd de genezing van een hardnekkig
ulcus door een antiluetische therapie.
Bij lues in de anamnese bij een langdurig ulcus, schaadt men
niet door een specifieke therapie, of men baat dient afgewacht.
Bij eene hysterische ulcuspatiente bedenke men zich tweemaal,
alvorens gastroenterostomie te laten verrichten.
Von Bergmann kent bij ulcusklachten geen slechter middel dan
morphine.
Morphine vergroot de neiging tot spasmus pylori, verhoogt de
secretie en verlengt den verblijfduur der spijzen in de maag.
Het staat te bezien of deze meening geheel juist is.
In het ulcus-dieet van von Leube behoort de bouillon te worden
geschrapt.
Het is bekend, dat bouillon een belangrijke prikkel voor maagzuurafscheiding
is.
Vet beperkt de maagsapsecretie en eiwit heeft het voordeel,
H Cl te binden.
Gekookt vleesch is bij ulcus beter dan gebraden.
Door het koken warden de extractief stoffen, die de maagsecretie
bevorderen, verwijderd.
In het algemeen schijnt een zoutarm dieet bij maagzweer doelmatig.
Atropine beperkt meer blijvend de afscheiding van maagzuur
dan alcaliën.
Bicarbonas natricus bindt in het begin een gedeelte HC1, doch
is daarna zelfs secretiebevorderend.
Intusschen hangt bij voorschrijven van bicarbonas sodae veel
van de doseering af.
Bij het dieet van Lenhartz wordt de secretie steeds opnieuw
aangezet door voortdurenden voedseltoevoer.
251

0 ULCUS VENTRICULI 2
Aan den anderen kant wordt hierbij ook steeds het zoutzuur
ten deele gebonden.
Dit laatste is een groot voordeel, want een maag met een
ulcus secerneert altijd.
Bij een acuut bloedende maagzweer verwachte men van chirurgisch
ingrijpen weinig of niets.
1926
Men beweert dat zeebaden bij patienten met hypersecretie zijn
af te raden.
Er zijn heftige maagbloedingen vermeld na het gebruik van
aspirine en salicylas natricus.
Dit zullen wel zeldzaamheden zijn daar aspirine bij kilo's wordt
genuttigd.
Er zijn vermaarde chirurgen die het hebben over de roode maag,
in Amerika „pyloric blush" geheeten.
Amerikaansche chirurgen zien erin een verschijnsel van een ontsteking
elders in den buik.
En dan kan het wel niet anders of het oog valt het eerst op de
appendix.
Toch vindt men soms een roode maag jaren na een appendectomie!
Bij ulcus ventriculi en duodeni vindt men het roode pylorusgedeelte
niet.
Vreemd is dat sommige chirurgen van groote ervaring nooit een
roode maag zagen!
Dit is alleen begrijpelijk als zij niet zoo rood is als zij wordt
beschreven.
Men schijnt het ulcus weer meer langs internen weg te willen
behandelen.
De Sippy-kuur (1915 ) is betrekkelijk nieuw doch lastig.
Sippy wil gedurende 15 uur per etmaal het vrije Hcl neutraliseeren.
252

0 ULCUS VE NTRICULI a
Hij laat 18 keer per dag alcali gebruiken en ettelijke keeren per
week de maag hevelen!
Het lijkt voor den armen lijder nauwelijks uit te houden.
Een spastische zandloopermaag kan voor ulcusdiagnose van
beteekenis zijn.
Zij kan echter ook voorkomen bij organische en andere zenuwziekten
en bij gezonde maag.
Wie zijn ulcus even door den radioloog wil laten aantoonen is
een optimist.
Het nis-verschijnsel komen wij niet dagelijks eenige malen tegen.
Een in de vlakte uitgebreid ulcus kan groot zijn zonder aantoonbare
nis.
Voor een nis is vanzelfsprekend een zekere diepte noodig.
Voor de moeilijk te genezen maagzweer lijkt de jejunostomie een
toekomst te hebben.
Maagzweer met achylie komt voor, maar niet dagelijks.
De achylie geldt als regel, bij den luetischen maagzweer.
Het luetisch ulcus bloedt meestal dikwijls en sterk.
Men late de Wassermann-reactie uitvoeren bij twijfel aan maagcarcinoom.
Men beweert dat de maagsclerose ook luetisch kan zijn.
Een clarissimus diagnostiseerde eens maagverwijding bij deze
ziekte van Brinton.
Dit was in casu wel de ongelukkigste uitspraak.
Behalve ongelukkige heeft men ook wonderlijke uitspraken.
Een ouderpaar kreeg althans voor een dochtertje met dubieuse
t.b.c. advies.
Verblijf op een klein eiland, met zandgrond, ver in zee.
Hoe klein dit eiland wel moest zijn, werd niet omschreven.
Geografische moeilijkheden in de pathologie zijn zeldzaam.
253

AANHANGSEL

XXVII CARCINOMA MAMMAE
Het geheele menschdom diende dankbaar te zijn jegens mamma
en uterus.
Het is wel wreed, dat de natuur deze beide organen bij voorkeur
door carcinoom laat vernietigen.
De meeste primaire carcinomen komen op typische plaatsen voor.
Chronisch irritament alleen maakt geen carcinoom.
Leprapatienten lijden nooit aan carcinoom.
Ervaren lepra-artsen hebben bij hun lepreusen nooit kanker
gezien.
Het is niet uitgemaakt, of de kankertoename in schijn of in
werkelijkheid bestaat.
Als herediteit bij carcinoom een rol speelt, dan is het een
kleine rol.
Hoe jonger het individu, hoe sneller groei van de nieuwvorming.
Van besmettelijkheid van kanker is nooit het geringste gebleken.
Of Fischera met zijn embryonaal weefsel, als antagonist van
bejaard weefsel, iets voor carcinoomgenezing bereikt heeft, is zeer
twijfelachtig.
Het recidief heeft dikwijls veel snelleren groei dan de primaire
kankertumor.
Van 35-jarige mannen sterft 1 op de 11 aan carcinoom, van
even oude vrouwen 1 op 7.
Het is geen wonder, dat nauwelijks één groote familie aan de
vreeselijke ziekte ontsnapt.
Als iemand carcinoom krijgt, is hij het beste af met huidcarcinoom.
Een carcinoomknobbel in de mamma van kersgrootte kan vuistgroote
carcinomateuse okselklieren geven.
Het eene carcinoom geeft veel vroeger en anders metastasen,
dan het andere.
Verlies van sereus vocht of bloed uit den tepel moet den arts
op zijn hoede doen zijn.
17
257

P3 CARCINOMA MAMMAE 0
Bij bloedende mamma hebben zich in de melkgangen papillaire
woekeringen gevormd.
Heel dikwijls is een bloedende mamma een beginnend carcinomateuse
mamma.
Kanker van de mannelijke borstklier is zeer zeldzaam, doch
komt voor.
De „maladie cystique" herinnert aan cysteuse ovariaalveranderingen.
De nieuwvormingen (cystadenomen) zijn het best te voelen niet
de vingertoppen.
Het is alsof de mamma gevuld is met knikkers of met hagel.
De „maladie cystique" treedt meestal op in het climacterium,
ze heeft langen tijd gegolden als volkomen goedaardig.
Toch is herhaaldelijk bij multipele kleine mamma-cysten later
carcinoom ontstaan.
Er komen wel goedaardige cysten in de mamma voor.
Goedaardige mammacysten zijn: atheroomcysten, dermoïdcysten,
lymphangiomen (op jeugdigen leeftijd).
De atheroomcystea zetelen alleen in de areola mammae.
Cystosarcoom is een zeer snelgroeiende mammatumor ( degeneratie
van een fibroadenoom).
Uit een fibroadenoom ontstaat of een carcinoom (epitheelwoekering
) of een cystosarcoom ( bindweefselwoekering )
Sarcomen overleeft niemand, met of zonder operatie, misschien
met zeldzame uitzonderingen.
Het mammacarcinoom is met de vlakke handpalm het best te
voelen.
Fibroadenoom is een goedaardige mammatumor, zoolang hij
niet degenereert.
In het algemeen vertrouwe men geen enkel gezwel.
Men zal nooit eenigen tumor met volkomen gerustheid voor
onschuldig kunnen verklaren.
258

^^ CARCINOMA MAMMAE Q
Een knobbelig oppervlak is bij elke gezwelvorming een verdacht
teeken.
Ontsteking om een gezwel, macro- of miscroscopisch is, als trauma
is uitgesloten, een slecht voorteeken.
De ontsteking kan zoo sterk zijn, dat het gezwel aanvankelijk
aan een phlegmone herinnert.
Het carcinoom der zoogende mamma kan aanvankelijk op een
abscedeerende mastitis ge lijken.
Het is bekend, dat kanker der zoogende . borstklier bijzonder
kwaadaardig is.
Bovenaan in maligniteit staat de mastitis carcinomatosa van
Volckmann.
De mastitis carcinomatosa komt een enkele maal dubbelzijdig
voor.
De Volckmann'sche tumor kan zoo op een mastitis gelijken,
dat men incideert en geen pus vindt.
De eenige mammacarcinomen, die dubbelzijdig voorkomen, zijn
die van Volckmann en de scirrhus duplex.
Ulceratie wordt bij kwaadaardige gezwellen zelden gemist.
Men sluite maligniteit nooit uit, wijl cachexie ontbreekt.
Alle mammatumoren zijn in de lactatie zeer kwaadaardig.
Een zeer kleine, volkomen bewegelijke mammatumor kan enorme
metastasen geven.
Soms geeft een mammacarcinoom metastasen in de andere
mamma.
Carcinoma mammae behoort bijna onder de troosteloote ziekten.
Tepelretractie is volstrekt geen betrouwbaar kankersymptoom.
Tepelretractie kan bovendien voorkomen bij chronische mastitis,
fibromen om de melkgangen en bij tuberculose der borstklier.
De regel van het gefixeerd zijn van den tumor gaat ook al
niet op.
259

0
CARCINOMA MAMMAE ga
In 10-15% der gevallen is een volkomen bewegelijke mammatumor
toch carcinoom.
Wervelmetastase is zeer veel voorkomend bij mammacarcinoom.
Bij ieder carcinoma mammae lette men op den rug ( intercostaalneuralgie!
)
In tal van skeletdeelen is metastase van mammacarcinoom
mogelijk.
Carcinoom van mamma, schildklier, prostaat en bijnier geven veel
skeletmetastasen.
Niet zeldzaam zijn bij borstklierkanker metastasen in lever en
ovariën.
Skeletmetastasen zijn een veel voorkomende oorzaak voor spontaan
f racturen.