VEELHEID EN BINDING

VEELHEID EN BINDING

VEELHEID EN BINDING
'N BYDRAE TOT DIE ONDERSOEK VAN DIE
EENHEIDSPROBLEEM IN DIE LITERATUURWETENSKAP
DEUR
Dr. ELIZE LINDES
D
II
1956
N.V. NOORD-HOLLANDSCHE UITGEVERS MAATSCHAPPI]
AMSTERDAM

Vir my ouers
Vir Joh. P.

WOORD VOORAF
In hierdie werk is gebruik gemaak van in f ormasie deur
enkele Suid-Afrikaanse Bantoloë aan my verstrek. Graag wil
ek teenoor Prof. dr. J. A. Engelbrecht van die Universiteit
van Pretoria, Prof. dr. D. Ziervogel van die Universiteit van
Suid-Afrika, prof. G. P. Lestrade van die Universiteit van
Kaapstad, dr. S. M. Mof okeng van die Universiteit van die
Witwatersrand en teenoor dr. P. J. Schoeman my waardering
vir hul medewerking uitspreek. Ook aan dr. F. J. Snijman
van die personeel van die Afrikaanse Woordeboek, Stellenbosch,
my hartlike dank.
By die skryf van hierdie werk was die kritiese oordeel en
inspirerende ondersteuning van prof. dr. N. P. van Wyk
Louw (Universiteit van Amsterdam) vir my van onskatbare
waarde. Ook is ek besondere dank verskuldig aan prof. dr.
W. Gs Hellinga (Universiteit van Amsterdam) vir sy konstante
belangstelling en vir vele rigtinggéwende gesprekke
met hom. Dr. H. v. d. M. Scholtz (Universiteit van Pretoria)
mag hierby ook nie onvermeld bly nie: die eerste lyntjies
van die probleemstelling in hierdie boek is in gesprek met
dr. Scholtz geskets.
Amsterdam,
Desember 1955 E. L.

WOORD VOORAF . .
INHOUD
HOOFSTUK EEN: KONFRONTASIE MET 'N GEDIG . . . 1
§ 1. Die begin van 'n ondersoek 1 — § 2. Twee linguistiese
struktuurverskynsels in Sprokie van die Spikkelkoei
poneer die literêr-teoretiese probleem van eenheid 2 —
§ 3. Die benadering van die eenheidsprobleem vanuit een
gedig 3 — § 4. Die keuse van apparaat vir die ondersoek
van die probleem 4 — § 5. Die volgorde waarin problematiese
aspekte behandel word 6.
HOOFSTUK TWEE: STRUKTUURMOMENTE VAN DIE GEDIG 8
I. Die bepaalde lidwoord by „spikkelkoei" . . . . . 8
II. Die sintaktiese bou en die feite-,,reeks" . . . . . 12
III. Die chronologiese volgorde: die rol van die tydsindikators 15
IV. Die voorbereidende funksie van die titel . . . . . 22
V. Die wêreld-van-die-gedig: analise van die feite-aanbod . 27
§ 1. Ontstaan van 'n ongetelde menigte 27 — § 2. Toeeiening-met-oorweging;
wat reeds bekend is omtrent die
spikkelkoei 30 — § 3. 'n Opposisie word botsing; die
enscenering van die botsing 33 — § 4. 'n Kraai as moontlike
onheilsbode; die spikkelkoei blyk 'n twisappel te wees 35
— § 5. Voorbereidings tot 'n tweede gewelddaad; die
besweringsformule 39 — § 6. Windstreke of rigtings? 42
— § 7. Die persepsie van „baie" vere 44 — § 8. Die vooruitsig
op hervatting en aanvulling 45 — § 9. Die moontlike
verwesenliking van die vooruitsig: die verhouding tussen
„'n duisend vere" en „'n duisend kraaie"; die besondere
kousaliteit van die wéreld-van-die-gedig; 'n metafoorlose
situasie 46 — § 10. Aanduiding van 'n wending in die vertelling
52 — § 11. Die vraag sonder moontlikheid van
antwoord 53 — § 12. Die saamknoop van feite in „die
Bis.
VII

X
stippels wat pik" 56 - § 13. Die strukturele implikasie van
die inmekaargryp van linguistiese en poëtieke vormvelde 58
- § 14. Die feitelike implikasie: toenemende spanning,
ontreddering, wanhoop 63.
HOOFSTUK DRIE: DIE BINDMIDDELS IN DIE GEDIG . . 66
§ 1. „Eenheid": die onderskeid tussen „unit" en „unity" 66
- § 2. Verslengtes as organiserende prinsipe 69 - § 3. Die
heffingsvers 70 - § 4. Rym en „weerklank" 72 - § 5.
Strofebou: die volgorde van verse binne die strofe 73. -
§ 6. Die ordening van die strofes: hul volgorde 77 - § 7.
Bindinge in die stilistiese analise blootgelé 85. 1. Die chronologiese
opeenvolging van die tydsindikators 86. 2. Die
handeling in die tweede strofe is deur die eerste voorberei
86. 3. Die deurlopende ek-perspektief 87. 4. Voornaam
-woordelike skakeling 87. 5. Die spikkelkoei-feitsaak skakel
die eerste en tweede strofes 87. 6. Die verhouding tussen
„'n kraai" en „'n duisend vere" 87. 7. Die verwesenliking
in die vierde strofe van die hervatting in die derde in voor
gestel 88. 8. Die voorbereiding vir die bepaalde lid-
-uitsig
woorde by „bloed" en „klip" 88. 9. Die betrekking tussen
die vraag en die aanbod in die voorgaande strofe 89.
10. „Die stippels wat pik" en die kraai-reeks 89. 11. Die
bewegingslyn in die gebeure van die laaste twee strofes 89.
12. Die „stippels wat pik" en die spikkelkoei-reeks 90.
13. Die saamknoop van twee reekse 90. 14. „Kousaliteit" 91.
15. 'n Metafoorlose situasie 92. 16. Onderbeligting in die
vertelwyse 92. 17. Integrasie van aanbod op sprokiesvlak 93.
18. Verhaal -volgorde beantwoord aan titel 95. 19. Die
spikkelkoei sentraal in titel én teks 95. 20. Die omvattende
interpretasie vanuit die gevormde vorm 95. Gevolgtrekkings
96.
HOOFSTUK VIER: DIE SELFGENOEGSAAMHEID VAN DIE
WERELD-VAN-DIE-GEDIG . . . . . . . . 98
§ 1. Drie problematiese feitsake open die moontlikheid dat
pre-kontekstuele informasie nodig is 98 - § 2. Die informasie
kan in die „grondstof" van die gedig geleë wees 99
- § 3. Informasie oor die problematiese feitsake in die
teks self 100 -- § 4. Die self-beslotenheid van die gedig
Bis.

getoets deur informasie oor die grondstof in te win; soektog
na die bron van dergelike informasie 102 — § 5. Die grondstof
— 'n Bantoesprokie; etnologiese annotering van die
gedig 105 — § 6. Die implikasie van verskille tussen die
Bantoesprokie en die gedig 109 — § 7. Voeg die Bantologiese
informasie 'n dimensie toe aan die wêreld-van-diegedig?
110 — § 8. Die gevaar dat die wêreld-van-die-gedig
gereduseer word 112 — § 9. „Moontlike" interpretasies en
die beperkings van die konteks; die eenheid van die gedig 115.
SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . 118
LYS VAN AANGEHAALDE WERKE . . . . . . . 120
u
Bis.

HOOFSTUK EEN
KONFRONTASIE MET 'N GEDIG
§ 1. Die tydstip van vraagstelling, die oomblik waarop 'n
gegewe problematies word en 'n ondersoek begin, is dikwels
'n toevalligheid. Vir die student van die literatuur — as hy
vir hom die poësie as verkenningsgebied uitgesoek het — kan
hierdie tydstip kom daar waar hy in sy opgaaf gelykstaan
met elke leser van poësie: by die lees van gedigte, by die lees
van 'n enkele gedig.
„Wir lesen Verse; sie sprechen uns an," het Emil Staiger
eenmaal gesê. Hierdie kontak met die gedig vind plaas wanneer
ons gewoon as lesers-van-poësie 'n digbundel opgetel
het, 'n gedig begin lees en aangegryp word deur die mededeling
(in die wydste sin) daarvan. Maar dit vind ook plaas
binne die bedryf van die literatuurwetenskaplike: of dit nou
in die ondersoek van 'n poëtieke genre, 'n stuk literatuur
-geskiedenis, of die versamelde werke van 'n digter is —
wanneer poësie die objek van ondersoek vorm, word dié
ondersoeker in die eerste instansie met die enkele gedig gekonfronteer.
Sy ondersoek sal heelwaarskynlik nie daar
eindig nie, maar sy ondersoek begin altyd daar.
En, soos vir die leser-van-poësie wat aangegryp is deur die
mededeling van 'n gedig, word dit taak van die leser wat
literatuurwetenskaplike is om te wete te kom wat dié enkele
gedig „sê". Hy is dus in die begin leser; ons kan dit 'n eerste
„stadium" noem.
Wanneer in hierdie „eerste aanspreking" van gedig tot
leser — waarin die leser nog ontvanger, swygende hoorder
is — nou 'n hindernis voorkom, sodat die leser ervaar dat die
aanspreking nie volledig grypbaar is nie, wanneer daar iets

2
onverstaanbaars is in die aanbod, dan word die leser beskoulik,
en daar volg 'n vraagstelling. Ons kan dit die tweede
stadium noem: die leser word nou ondersoeker. Leo Spitzer
noem dan ook die begin van hierdie ondersoekstadium „the
awareness of having been struck by a detail, followed by a
conviction that this detail is connected basically with the
work of art; it means that one has made an `observation', —
which is the starting point of a theory, that one has been
prompted to raise a question — which must find an answer." 1
Maar uiteindelik is daar nog 'n derde stadium in die
konfrontasie met 'n gedig — en alle voorstadia moet hierheen
lei: wanneer die ondersoeker weereens, en vollediger, leser is.
§ 2. Die keuse van die gedig wat ons gaan ondersoek in
hierdie studie, was in prinsipe toevallig. By die eerste lees
van 'n gedig, Sprokie van die Spikkelkoei, 2 het twee dinge
„opgeval" — en hierdie dinge was opvallend omdat hulle
problematies was in die interpretasie van die gedig, omdat
hulle 'n obstruksie gevorm het vir die verstaan van die gedig.
'n Eerste indruk van die gedig was dat die gebeure wat
daarin gegee word, in irrasionele opeenvolging staan, dat die
gebeure skynbaar verbandloos is. Maar tog staan die gedig
voor die leser op 'n bladsy, gegroepeer in strofes, met 'n titel
wat dit benoem en dit isoleer van soortgelyke betitelde gedigte
daarvóór en daarná. Die gebeure is m.a.w. op 'n spesifieke
wyse saamgegee, en die vraag het ontstaan: op watter
wyse hoort hierdie gebeure saam? Wanneer die logiese,
rasionele verloop in die gedig skynbaar ontbreek, word hierdie
bindmiddel in die gedig vervang, en hoe word dit vervang?
'n Vraagstelling het ontstaan na die interne bindinge
in die gedig — en ten einde hierdie bindinge te ondersoek,
moet ons die struktuur van die gedig onder oë neem.
1 Leo Spitzer, Linguistics and Literary History, Essays in Stylistics
Princeton 1948, p. 27.
2 Die gedig kom voor in Engel uit die Klip, gedigte van D. J.
Opperman (Kaapstad 1950). Dit is ook agter in hierdie studie afgedruk.

3
Die ander verskynsel wat by die eerste lees opgeval het,
was dat in die teks direk gepraat word van „die spikkelkoei"
asof dit 'n bekende koei is — wat dit vir die leser in hierdie
geval seer sekerlik nie was nie. Weereens het hierdeur 'n
interpretasieprobleem ontstaan wat in wese 'n struktuurprobleem
is.
Al you het dit geblyk dat hierdie twee struktuurverskynsels
toegang verleen tot twee probleme in die algemene literêre
teorie: 1) die probleem van eenheid in 'n oënskynlik verband -
lose gedig, en 2) die vraag na die verhouding van die gedig
tot sy „agtergrond" (bv. biografie, psigologie, historiese data;
in hierdie geval — omdat hierdie gedig skynbaar 'n folkloristiese
gegewe behandel — die folklore).
Die tweede probleem — of 'n kennis van die agtergrond
van 'n gedig essensieel is vir die verstaan van die gedig —
kan ook teruggevoer word na 'n probleem van eenheid: in
hoeverre 'n gedig 'n eenheid in sigself vorm ten opsigte van
die grondstowwe waaruit dit gebou is.
Waar die leser van moderne poësie met soveel oënskynlik
verbandlose, a-logiese verse te doen kry, vra die ondersoek
na die betekenis van die „eenheid" van 'n gedig, na die
momente wat hierdie eenheid konstitueer, trouens ál dwingender
om aandag.
§ 3. Ons het ons in hierdie studie alleen tot een gedig bepaal;
dit was die enkele gedig wat sy struktuurprobleme gestel
het, wat ondersoek moes word. En die algemener literêrteoretiese
vraagstukke wat aan die hand van hierdie gedig
gestel is, moes ten slotte ook binne hierdie gedig opgelos word.
Dat die ondersoeker van 'n (literere) teks hom uitsluitend en
indringend by die enkele teks bepaal, het op die huidige stand
van die literatuurwetenskap, haas geen „regverdiging" meer
nodig nie. Reeds het heelwat publikasies verskyn, elkeen met
sy eie probleemstelling, waarin studies van 'n enkele werk
onderneem is; die werk van H. v. d. M. Scholtz, C. J. M.
Nienaber en F. I. J. van Rensburg sowel as dié van T. T.

Cloete is voorbeelde van wat in Afrikaans al op dié gebied
gedoen is. 3
Hiervolgens het ruim geblyk dat dit al 'n, ondersoek werd
is om elke jota aan betekenis uit 'n gedig, selfs 'n kort gedig,
te haal.
Dat ons vanuit één gedig die bogenoemde vraagstukke
benader, geskied omdat die probleem van eenheid telkens
opnuut deur elke afsonderlike gedig gestel word, en daarom
met vrug in 'n enkele gedig ondersoek kan word. Ons wil
selfs beweer, alleen maar deur telkens, indringend 'n enkele
gedig te ondersoek — en ons maak hierdie bewering omdat 'n
poging om die eenheidsprobleem aan die hand van ver
te bespreek, altyd die gevaar van vaag-
-skillende voorbeelde
heid in veralgemening sal inhou.
§ 4. Ons het gesê dat ons literêr-teoretiese vraagstelling uit
linguistiese struktuurverskynsels voortgevloei het. Wanneer
die ondersoeker van 'n literêre tek5 nou voor dergelike probleme
gestel word, is dit die aangewese tydstip om te oorweeg
watter apparaat in die werk gestel sal word om hulle te
probeer oplos. Die ondersoeker sal dan 'n keuse kan doen
uit die ontledingsmetodes en benaderingswyses van taal- en
literatuurkundiges wat hulle veral op die struktuur van die
literére werk rig.
In die laaste jare sou dit vir die student van die literatuur
onvermydelik geword het om kennis te neem van die bewerings
wat deur voorstanders van verskillende stilistiese dis
oor die wins wat dié metodes vir die-siplines
gemaak word
literatuurwetenskap — vir die verseleser! — kan bring. Hierdie
literatuurkundige stilistiese dissiplines is veral ontwikkel
3 Ons noem F. I. J. van Rensburg se werk na aanleiding van 'n aankondiging
in Standdunte, Jaargang IX, Nr. 5, dat sy proefskrif Skering
en Inslag 'n Stilistiese Analise van BALLADE VAN DIE BOSE ter perse is.
Op dieselfde gebied het ook pas verskyn die proefskrif van F. Lulofs
Verkenning door Varianten. De redacties van HET UUR U van M. Nijhoff
stilistisch onderzocht. Titels van die ander werke hier genoem, is in die
lys van aangehaalde werke (agterin) te vind.

5
binne die algemene stroming in verskillende lande om die
literere kunswerk meer en meer as 'n taalkunswerk te gaan
beskou, met die verskerpte belangstelling vir die „lees van
tekste" soos dit daaruit voortgekom het. Ons dink hier aan die
werk van I. A. Richards, William Empson en Cleanth Brooks;
aan die sogenaamde „Chicago School"; die interpretasiemetodes
van Leo Spitzer en Emil Staiger; die uitgangspunt
van Wolfgang Kayser; die benaderingswyse van die Russiese
Formaliste en die Praagse Strukturaliste soos beskryf deur
Victor Erlich in die pas verskene Russian Formalism: History
— Doctrine, en soos dit onder meer blyk in die standaardwerk
vir moderne literêre teorie, Theory of Literature van
Austin Warren en René Wellek — dissiplines wat elkeen
sekerlik 'n eie waarde het.
Daarnaas het die strukturele linguistiek sedert Ferdinand
de Saussure, en veral soos dit in Nederland deur prof. A.
Reichling geleer word, gedurende die laaste dekades 'n ontwikkeling
getoon, 'n stroming waarvan 'n uitloper geblyk het
te konvergeer met dié stroming in die literatuurkundige
stilistiek. Dit wil nie sê dat die probleemstelling en doel
maar wel dat 'n sekere komple-
-stelling presies saamval nie,
mentére aktiwiteit tussen die twee wetenskapsrigtings moontlik
geword het. Hierdie feit het veral geblyk uit die jongste
publikasie op die gebied van die stilistiek op linguistiese
grondslag, Kreatiewe Analise van Taalgebruik, Prinsipes van
stilistiek op linguistiese grondslag, waarin die grondleggers
van hierdie metode, vanuit hul suiwer linguistiese probleemstelling,
toon dat dié discipline veel aan die literatuurwetenskap
te lewer het. 4
Om die verskillende stilistiese metodes — linguistiese en
literêr-kritiese ontledingsmetodes — nou te ondersoek en
teen mekaar op te weeg, sou op sigself 'n hele aparte studie
vorm, 'n studie wat trouens al in voldoende mate uitgevoer is
4 W. Gs Hellinga en H. v. d. M. Scholtz, Kreatiewe Analise van
Taalgebruik, Prinsipes van stilistiek op linguistiese grondslag, Amsterdam-
Pretoria 1955.

6
om die poësie-ondersoeker in sy keuse van 'n metode te
help. 5 Ook Hellinga en Scholtz het in Kreatiewe Analise van
Taalgebruik hul metode teen bestaande literêr-stilistiese
metodes gemeet, en die resultaat daarvan was dat die „kreatiewe
analise" homself met beslistheid bruikbaar verklaar het
vir die literatuurwetenskap, in besonder vir die literatuur
wat gekonfronteer word met probleme in 'n-wetenskaplike
enkele gedig. 6
En uit die aard van die vraagstelling na aanleiding van
Sprokie van die Spikkelkoei het die gebruik van laasgenoemde
metode inderdaad essensieel geblyk vir die oplossing van
sommige van ons probleme. Ons het dus die verklaring aanvaar
en die apparaat van die kreatiewe analise op ons gedig
ingeskakel, waardeur ons die gedig in die eerste instansie as
`'n taalsituasie gaan beskou het; deur verkenning en beskrywing
van die taalvorme in hierdie situasie wou ons die aard
van die struktuur ont-dek, en op dié wyse ook die geldigheid
van ons aanvanklike probleme toets.
Maar net soos die probleme gestel is in 'n poging tot interpretasie
van die gedig, moes die ondersoek ook dien tot 'n
vollediger interpretasie van die gedig, die hindernisse vir die
verstaan van die gedig moes uit die weg geruim, die stem van
die gedig hoorbaar gemaak word.
§ 5. Die eerste twee probleme, en andere daarna, het in 'n
toevallige volgorde na vore getree. Daar was naamlik geen
besondere kategorie waarin hierdie problematiese verskynsels
almal tuisgehoort het nie. Hierdie feit het ons by die aanvang
van die ondersoek die vraag laat stel of die probleme een vir
een ondersoek kan word sonder om die teks willekeurig oop
te breek, sonder om die geheel van die gedig uit die oog te
verloor terwyl ons met enkele aspekte daarvan besig is. Juis
hierdie versekering gee die metode van die kreatiewe analise
5 Vgl. F. J. Snijman, Literêre Styl met die oog op Stylondersoek,
Assen 1945.
6 A.w., p. 76-87 (Hoofstuk III: Stilistiek en Literatuurwetenskap).

7
ons: dat struktuurprobleme binne 'n teks opgelos kan word,
dat die problematiese aspek in „samespel en oorleg" met die
teks as geheel verhelder word. Hellinga en Scholtz skryf:
„Die stilistikus stel vas, — en dit geskied uiteraard in gedurige
struktuuroorleg met sy objek, — wat vir horn probleem
gaan wees; hy gaan gevolglik noodsaaklikerwyse siteer...
Ons siteer nie uit 'n taalgebruikseenheid nie, ons siteer binne
hom. Die problematiese aspek wat linguisties onder die loep
geneem word, is geen element wat ons los optel en wat ons
desnoods ook in 'n ander verband kan gaan beskou nie .. .
Ons citaat is... steeds 'n moment van die taalgebruikseenheid,
'n onvervreemdbare onder-deel wat wesenlik afhanklik
is van die eenheid waarin hy voorkom." 7
In die struktuuranalise van Sprokie van die Spikkelkoei
het ons dus die problematiese aspekte in die volgorde soos
hulle probleem geword het, behandel; die verslag van die
analise is in direkte ooreenstemming met die verloop wat dit
in die praktyk geneem het.
Daarna is in die literer-teoretiese diskussie gebruik gemaak
van die resultate van hierdie analise (waardeur ons nie wil sê
dat enige afwyking of misvatting op rekening van die grondleggers
van die metode geplaas moet word nie!).
7 A.w., p. 47.

HOOFS'TU% TWEE
STRUKTUURMOMENTE VAN DIE GEDIG
I. Die bepaalde lidwoord by „spikkelkoei"
Een van die eerste struktuurmomente wat uit die teks na
vore getree het, en probleem geword het, was die bepaalde
lidwoord wat in elke geval waar die substantief „spikkelkoei"
voorgekom het, daarmee verbind is.
Wanneer die bepaalde lidwoord in taalgebruik by 'n substantief
voorkom, word deur die vormsaak (substantief) af
'n bekend-veronderstelde feitsaak aangebied, óf 'n soortbegrip
word daarin geaktiveer. Die vraag is nou: watter
funksie het die bepaalde lidwoord in elke geval by ,,spikkel
-koei"?
Wanneer 'n soortbegrip in die gepresiseerde vormsaak
deur die bepaalde lidwoord geaktiveer word, soos bv. in
„In baie Westerse lande is die hond 'n geliefde huisdier,"
sê Paul Christophersen daarvan: „For a moment it is almost
as if there is no longer a class of individuals but only one
(dog), which is in itself the whole species." i
In ons geval kán die die-vorm in die titel 'n soortbegrip
aktiveer; daar is geen aanduiding in die titel presies op watter
wyse die feitsaak hier in gebruik tree nie. Dit kan die sprokie
wees van die spikkelkoei as 'n soort — van „alle" spikkel
dus. Of dit kan die sprokie van een (bepaalde)
-koeie,
spikkelkoei wees.
Die wyse waarop die bepaalde lidwoord plus die substantief
„spikkelkoei" in die daaropvolgende teks voorkom,
gee egter die nodige uitsluitsel.
Hier word (in A4 en B4) 'n bepaald-individuele waarde
1 Paul Christophersen, The Articles, a study of their theory and use
in English, Copenhagen—London 1939, p. 31.

9
aan „spikkelkoei" toegeken deur „die" omdat die feitsaak
self, nie die soort nie, in 'n handeling opgeneem is; dit gebeur
in A(3+4), en weer in B(3+4) —
„toe kies my broer / die spikkelkoei vir hom."
„toe het 'n kraai / op die spikkelkoei gaan sit."
Die bepaalde lidwoord in A4 en B4 impliseer dus dat die
vormsaak 'n bepaalde feitsaak aanbied. Want dit is 'n funksie
van die bepaalde lidwoord dat dit die meegaande feitsaak
tot „unicum" maak, dus besondere fokus daaraan gee: „even
ordinary unit-words (d.w.s. substantiewe wat géén unica is
nie) in the-form are unique in so far as all the other individuals
belonging to the class have disappeared from the focus
of attention, so that the possibility of interpretation has
become unique" (Christophersen, a.w., p. 30).
Maar dit is, soos ons hierbo aangemerk het, 'n verdere
funksie dat die bepaalde lidwoord „veronderstel" dat die
feitsaak waarmee dit verbind is, bekend is: „Now the speaker
must always be supposed to know which individual he is
thinking of; the interesting thing is that the the-form supposes
that the hearer knows it, too" (Christophersen, a.w., p. 28).
Tussen spreker en hoorder moet dus 'n verstaanbaarheidsgrondslag
geskep word wat die saak „bekend", verstaanbaar
sal maak. Daar moet 'n sekere kontekstuele voorkennis gegee
wees wat die saak sal partikulariseer. Dié verstaanbaarheidsgrondslag
kan op drie maniere gelê word: 1) situasioneel,
2) eksplisiet, in die konteks, 3) implisiet, in die konteks. 2
'n Situasionele grondslag is gelê wanneer twee boere langs
'n kamp stap waarin net een koei wei, en een boer se aan die
ander: „Die koei moet volgende week vendusie toe." In so
'n geval is die gebruik van „die" ondubbelsinnig — dit kan
alleen maar na die één koei verwys.
'n Dergelike grondslag is uiteraard in ons situasie uitgeslote.
'n Eksplisiete kontekstuele grondslag sou gelê gewees het
indien die feitsaak, voor sy verskyning in die-vorm, saam met
die onbepaalde lidwoord voorgekom het, dus reeds vooraf in
2 Christophersen, a.w., p. 29-80.

10
die konteks genoem is. Bv. „Daar was 'n bok tussen die skape.
Ek het die bok aan my buurman verkoop."
'n Tweede soort eksplisiete kontekstuele grondslag kan gevorm
word deur die die-vorm agterna, d.w.s. ná sy eerste
gebruik in die konteks, te verklaar. Dit gebeur veral in titels;
wanneer 'n titel Die Ossewa aankondig, kan die daaropvolgende
aanbod partikulariseer wátter ossewa hier genoem
word.
In ons teks kom 'n die-vorm inderdaad in die titel voor,
maar die vraag is of die titel voldoende verklaring in die teks
vind. In albei ander optredes van „spikkelkoei" is dit met 'n
die-vorm verbind. In B4 is die bepaalde lidwoord nie problematies
nie — teen dié tyd het A4 al die nodige introduksie
vir B4 verskaf en is die feitsaak „spikkelkoei" al 'n bekende
moment in die konteks. Maar as „spikkelkoei" in B4 vir sy
verstaanbaarheid afhanklik is van „spikkelkoei" in A4 (en ook
die titel projekteer vir sy verstaanbaarheid vooruit na die
teks), moet die probleem by „spikkelkoei" in A4 berus. Aan
watter kennis ontleen „spikkelkoei" (A4) nou sy bekendheid?
Word die feitsaak deur die konteks geïnformeer?
Van die drie moontlike verstaanbaarheidsgrondslae is alleen
die implisiete kontekstuele basis hier moontlik. En dit
moet geskep word „deur die aanduiding van die groter samehang
waarin ook die betrokke saak horn bevind"; 3 ons moet
na 'n moontlikheid van introduksie van die saak deur 'n
assosiatief-verbonde saak soek — 'n assosiasie wat algemeen
en ondubbelsinnig genoeg gelé sal kan word om as adekwate
introduksie te kan dien. Dié verwante woord (of nosie) moet
die saak in die-vorm voorafgaan — dit sou geen verstaan
kan skep daarná nie.
-baarheidsgrondslag
Die enigste moontlikheid vir 'n dergelike verwante begrip
in die teks is „kuddes vee." Dit gaan aan „die spikkelkoei"
vooraf en is van 'n ooreenkomstige begripsoort. Maar is die
3 H. v. d. M. Scholtz, Sistematiese verslag van 'n Stilistiese Analise,
Eugène Marais: Die Towenares, Amsterdam 1950, p. 97. Vgl. Christophersen,
a.w., p. 29, 73.

11
verband tussen „kuddes vee" en „die spikkelkoei" van lie -
selfde orde as die voorbeeld wat Scholtz noem, nl. tussen „die
regering van 'n land" en „die eerste minister"?
Kuddes vee, aangesien dit ook „kuddes beeste" kan beteken,
sou wél die aanwesigheid van koeie impliseer, maar
nie noodwendig net een koei (die koei) nie, en nie natuur
een spikkelkoei (die spikkelkoei) nie. Daar kan dus-likerwys
geen ondubbelsinnige verband tussen die twee begrippe gelê
word nie; nie as ons kennis beperk is tot die aanbod-sondermeer,
d.w.s. alleen tot wat daar op die blad voor ons staan,
nie.
Daar sou wel 'n ondubbelsinnige verband gewees het as dit
bekend was dat 'n kudde (of kuddes) vee per definisie net één
spikkelkoei insluit — net soos ons sou kon aanneem dat 'n
beestrop in baie gevalle net een bul bevat. 'n Adekwate
grondslag is in die volgende voorbeeld geskep: „Na die
veiling op ons buurplaas het 'n trop beeste gekom. Toe koop
my pa die bul." Die kennis dat een trop een bul bevat, is
algemeen genoeg om die juiste assosiasie te vorm.
Indien kuddes vee en die spikkelkoei ondubbelsinnige ver
indien die verstaanbaarheidsgrondslag-wantskap
besit, d.w.s.
inderdaad in „kuddes vee" geleë is, word van die leser/
hoorder sekere sakekennis verwag wat die assosiasievorming
moontlik sal maak.
Wanneer 'n die-vorm nou problematies word, soos hier die
geval is, kan dit wees dat die leser se sakekennis nie adekwaat
is nie. Die enigste kontekstuele introduksie vir die die -vorm
is in „kuddes vee" geleë, het ons gesê — maar dan moet
daar nog bykomende sakekennis wees ten einde die verband
tussen die twee sake duidelik te stel. Andersins moet die
feitsaak „spikkelkoei" sy bekendheid ontleen aan 'n prekontekstuele
kennis. Die aanbod van die feitsaak as 'n
4 Vgl. Christophersen, a.w. p. 73: „A basis may be of a transitory kind,
being dependent on a word recently spoken and soon to be forgotten — or
it may be almost permanent, depending on a certain knowledge which
is always present. The basis may be common to a greater or less number
of people."

12
bekende saak appelleer dus aan 'n kennis wat nie eksplisiet
of implisiet uit die konteks self te verkry is nie, maar aan 'n
kennis van die groter samehang waarin die spikkelkoei hoort.
Die leser/hoorder moet weet, word verwag om te weet óf wat
die verhouding „kuddes vee — die spikkelkoei" is, óf word
verwag om sodanig op hoogte wees van die waarde van die
feitsaak „spikkelkoei" in 'n groter, ander samehang dan die
konteks self, dat die verteller in die noem van die saak die
nodige voorkennis oproep. So bv. sal iemand wat in 'n gesprek
van „die lelike eendjie" praat, en dan as 'n aanhaling uit
Hans Andersen se sprokie, die voorkennis van die sprokie by
sy hoorder vereis ten einde die juiste waarde van die woordgroep
te kommunikeer.
Volgens die implikasies van 'n die-vorm by „spikkelkoei"
lyk dit dus op hierdie stadium asof die leser van pre-kontekstuele
kennis afhanklik gestel gaan word ten einde die waarde
van dié feitsaak in hierdie konteks te bepaal. Die die-vorm
bied die feitsaak skynbaar aan as 'n sitaat uit 'n groter samehang,
en vra informasie omtrent hierdie groter samehang
buite die konteks om, om die probleem op te los.
II. Die sintaktiese bou en die feite-,,reeks"
As ons uitgaan van die feit dat, in die geskrewe kultuurtaal,
'n sin in tipografiese opsig dié taalgebruikseenheid is
waarvan die begin deur 'n hoofletter aangedui word, die
einde deur 'n punt (of 'n soortgelyke interpunksiemiddel met
eindmarkerende funksie, soos uitroepteken, vraagteken, ens.),
dan het ons in hierdie situasie met vier sinne te doen. Hierdie
waarneming is moontlik omdat in ons situasie elke vers nie
met 'n hoofletter begin nie, maar die konvensie van 'n hoofletter
na 'n punt gehandhaaf word.
Die eerste tipografies-gegewe sin loop van die hoofletter
aan die begin van Al tot aan die punt aan die einde van A4;
die tweede van begin B1 tot einde B4; die derde van begin
Cl, tot einde D2 (waar ons, hoewel die stippeltjies 'n hibri-

13
diese interpunksiemiddel is, op 'n sinseinde besluit omdat D3
met 'n hoof letter begin, dus tipografies 'n nuwe sin aanvang);
die vierde van begin D3 tot einde D4.
Ten einde die sintaktiese bou van hierdie situasie verder te
verken, gaan ons nou die struktuurmodelle van die onderskeie
tipografies-gegewe sinne na. Met behulp van struktuurformules
is die volgende skema dan op te stel:
[Vf : verbum finitum; S : subjek; 0 : objek; Vfi : imperatief;
RS : pronomen relativum (wat hier subjek is); A : ander
sinsdele.] 5
A: A
Vf S A komma
A Vf S
0 A punt
B: S Vf O A komma
S Vf A komma
A Vf S
A A Punt
C: Wi 0 A komma
WI A komma Vfi A A komma
A Vf S
A komma A komma A komma A liggende streep
D: Vf S
A komma A stippeltjies
A A Vf S A
A RS Vf vraagteken
5 Ons stel ons hier op die standpunt van W. Gs Hellinga en J. du P.
Scholtz, Structuurvergeljking tussen Nederlands en Afrikaans, Taal en
Tongval VI (1954), 2-3, p. 103 met noot 1, waar hulle 'n verbaalgroep
met verlede deelwoord of infinitief nie as sintakties komplementêr nie,
maar as semanties komplementêr beskou. Vandaar sal verlede deelwoord
en infinitief in hierdie skema met A aangedui word.

14
Die skema toon ons dat die vier sinne opgebou word uit
sub-eenhede wat in die meeste gevalle (die enigste uitsondering
is die byvoeglike bysin in D4) self in sintakties-strukturele
opsig voltooid is. So is in die sin A(1 tot 4) twee
struktureel-voltooide nosies te onderken, geskei en verbind
deur die komma; 6 in B(1 tot 4), drie voltooide nosies, ook
telkens geskei en verbind deur 'n komma; in Cl tot D2 is
daar vyf, waar die komma (drie keer) en die liggende streep
die verbindings aantoon.
In al drie hierdie sinne mag ons dus van parataksis praat,
'n neweskikking van struktureel-voltooide nosies, waar die
komma (met één uitsondering, nl. die streep aan die einde
van C4) in elke geval as skakel fungeer. Die komma hef dus
in elke geval die moontlike isolasie van die nosies binne die
tipografies-gegewe sinne op; die komma alleen dui daarop
dat die isolasie nie volkome is nie.
Alleen in D(3+4) is daar 'n geval van hipotaksis — sintaktiese
„groepering" in hoofsin en bysin. Die voorafgaande
aanbod geskied daarenteen in 'n „reeks."
Die sintaktiese verskynsel van parataksis het in hierdie
aanbod 'n feitelike konsekwensie. Die strukturele voltooidheid
(in linguistiese opsig) van die onderskeie nosies isoleer hulle
t.o.v. mekaar, en linguisties is hul samehang alleen maar deur
die komma en die streep aangedui. Die feitsake wat elke keer
binne so 'n nosie aangebied word, is dus begrens — ook die
feitelike aanbod word geïsoleer-in-verband. 'r Die paratak-
6 Onder „nosie" word verstaan: 'n informasie- eenheid wat, hetsy deur
die taalvorm self, hetsy deur die konteks, op 'n spesifieke wyse in die
tyd gestel is.
7 Vgl. Scholtz, a.w., p. 102, 103 vir 'n soortgelyke isolasie-in-verband.
Wilhelm Havers, Handbuch der erkli renden Syntax, Heidelberg 1931,
§ 48, noem die suksessiewe denke as die onderliggende dryfkrag vir die
verskynsel van parataksis. Hiermee gaan 'n losse sinsbou saam („eine
lockere Art der Satzfügung”) waarvan by sê: „Kunstvoile Perioden licht
die Volks- and Umgangssprache nicht, and wo die Schriftsprache eine
logische Gliederung des Satzgefüges in Haupt- and Nebensatz hat, da
stellt die lebendige Rede die Sätze oft gleichberechtigt nebeneinander,
man uberlált es dem Hörer, sich ihre gedankliche Beziehung zurecht zu
legen."

15
tiese reeks-konstruksie op sintaktiese vlak (tot aan die einde
van C) konstitueer uiteindelik 'n feite-reeks, waarin die feite -
like samehang by ons eerste lees van die gedig nie voor-diehand-liggend
was nie. Die reeks het trouens die indruk gegee
van „irrasioneel" opgestel te wees. Die oënskynlike verbandloosheid
van die feite het ons juis tot 'n soektog na bindinge
genoop.
Nou het ons gekonstateer dat wat op sintaktiese vlak as
parataksis beskryf is, op feitelike vlak 'n reeks-aanbieding is
—wat sintakties losser geïntegreer is, staan hier ook feitelik
nie in vanselfsprekende verband nie.
Die vraag is nou waardeur die spesifieke volgorde in die
feite-reeks dan wel bepaal is; hoewel met interpunksiemiddele
'n skakeling in die sinne gegee is, is geen ordenende prinsipe
vir die volgorde van die sinne nog blootgelê nie.
Om 'n antwoord hierop te probeer vind, ondersoek ons nou
die tydsindikators.
III. Die chronologiese volgorde: die rol van die tydsindikators
Die vorm van die verbum finitum in die nosie A(1 +2) gee
met „het ... gekom" verlede tyd aan.
Hoewel die vorm van die Vf. in A(3+4) dié van die teenwoordige
tyd is, word die Vf. „kies" deur die voegwoord en
bywoord van tyd „toe" ook in die verlede tyd gestel. As
A(3+4) ook verlede is, en volg op A(1+2), dan is A(1+2)
voltooid verlede tyd. En as A(3+4) volg op A(1+2) in die
tyd, dan kan ons sê, vanuit die standpunt van 'n verteller
gesien staan die nosie A(3+4) in die wyse waarop dit in die
tyd gestel is, nader aan die verteller.
Die tipografies-gegewe sin A(1 tot 4) word met 'n punt
afgesluit en deur breër wit (strofe -einde) van B geskei. Die
aanbod in Bi is dus van die „episode" A deur twee eindmarkerende
momente geskei.
Die Vf. van B1 (Bi is 'n in sigself gekenmerkte sinseenheid

16
S Vf 0 A, met as eindmarkering verseinde en komma) stel
hierdie nosie blykbaar in die teenwoordige tyd: „Ek stoot hom
oor 'n krans." Die teenwoordige tyd aktiveer hier 'n werklik
aspek; hierdie handeling word gegee as „hier-heidstellende
en nou" — dus, in 'n ander tydveld as A.
Maar terwyl die Vf. van B1 dit uit die tydveld van A
neem, en tegelykertyd 'n chronologiese volgorde konstitueer
(voltooid verlede tyd, onvoltooid verlede, teenwoordige tyd),
is uit Bi deur twee ander taalvorme 'n verband gelê met A:
1) „ek" is handelaar in Bi, en van hierdie „ek"-persoon was
reeds implisiet in A3 sprake deur „my broer"; 2) „hom" in
Bi is herhaling van „hom" in A4. Deur die verband kan ons
die aanbod in B1 nie meer onafhanklik van A beskou nie;
ons interpreteer hiervolgens op feitelike vlak: „Nadat my
broer die spikkelkoei vir horn gekies het, stoot ek hom oor
'n krans."
Bi word deur komma en verseinde begrens; die gebeure in
B1 word afgerond, maar die komma projekteer vooruit en
verband word gelé met B2: „hy val in 'n mik," wat deur
„val" in die teenwoordige tyd gestel word.
Die feitelike aanbod hier is dat „hy" > „hom" > „my
broer" in 'n mik val. Die tydsindikator gee dieselfde tyd aan
as „stoot" in Bi. Maar B2 is nie gelyktydig met Bi gegee nie
— trouens, iedere taalaanbod in die sin van „te kenne gee"
geskied agtereenvolgens in die tyd. 8 Ook in feitelike
opsig kan B2 en B1 nie gelyktydig geskied nie, want „my
broer" kan alleen onderwerp van die volgende handeling
wees, d.w.s. in 'n mik val, nadat die vorige handeling waarvan
hy voorwerp was, afgeloop is, d.w.s. nadat hy oor die
krans gestoot is.
B2 volg dus chronologies op B1. Maar B2 se Vf. stel B2 in
die hede. Dus, terugstrukturerend, moet die praesens van B1
'n praesens historicum wees.
B3 word deur die komma aan die einde van B2 met B2
8 Vgl. Hellinga en Scholtz, a.w., p. 43.

17
verbind, en die aanbod word deur „toe" as volgend-in-dietyd
op B2 gegee.
Maar die Vf. van die sinseenheid B(3+4) is weer ondubbelsinnig
verlede tyd: „toe het......gaan sit."
As B(3+4) verbind is met, en in die tyd volg op B2, en
B(3+4) is in die verlede gestel, dan, terugstrukturerend, is
die Vf. van B2 'n praesens historicum — en die hede is nog
nie in die verhaal bereik nie.
„Toe" spesifiseer die syrswyse-in-die-tyd van „het ... gaan
sit" t.o.v. „stoot" en ,val". „Toe" dui aan dat die nosie
waarvan ,,het. . . gaan sit" die Vf. is, in die tyd op die vorige
twee volg, en die betrekking van B(3+4) op B2 en B1 word
deur die kommas aan die verseindes van B1 en B2 gegee.
En wat hier sintakties in verband gebring is, kan daarom
ook op feitelike vlak met mekaar verband hou. Ons interpreteer
nou: „Nadat ek my broer oor die krans gestoot het
en by in 'n mik geval het, het 'n kaai op die spikkelkoei
gaan sit."
Tot aan die einde van B stel ons dus vas dat die gebeure
in chronologiese volgorde gegee word; 'n chronologiese reeks
wat bowendien in die verlede gestel is.
Nadat B t.o.v. Cl afgesluit is deur 'n punt, verseinde en
strofe-einde, vang C 1 aan met 'n werkwoord in die gebiedende
wys: „Smeer vet aan 'n klip." Cl is sintakties-struktureel
voltooid. En hoewel Cl ná B „te kenne gegee" is, staan dit,
deur die sintaktiese en strofiese isolasie en die vorm van die
werkwoord, wat kontrasteer met die tydveld wat tot dusver
(en in besonder deur B) opgestel is, „uit verband" met B.
Dit wil voorkom asof ons hier voor 'n breuk in die aanbod
te staan kom — of minstens voor 'n sprong in temporele
opsig. Die imperatiewe in die eerste twee verse van C vorm
'n kontras met die verba finita wat voorafgegaan het. In die
vorige twee strofes is die wyse van aanbieding vertellend,
die verba finita indikatief. Die aanbod was tot hier toe dat
'n „ek" as spreker optree. Tipografies word in die derde
strofe geen aanduiding gegee dat die spreker verander nie;

18
in die konvensionele geskrewe taal word direkte rede meestal
deur aanhalingstekens gemarkeer. En tog laat die gebruik van
die imperatief die verwagting ontstaan dat hier „woorde in
die mond geneem word," dat daar van direkte rede sprake is.
In laasgenoemde geval is daar drie moontlikhede: 1) „ek"
spreek homself aan; 2) „ek" spreek 'n ander aan; 3) 'n ander
spreek die „ek" aan, en „ek" rapporteer dit in sy vertelling.
Maar nou veronderstel 'n imperatief 'n situasionele of
kontekstueel gegewe feit, nl. wie die aangesprokene is, omdat
die imperatief self nie 'n subjek aangee nie. Watter van
hierdie drie moontlikhede word nou deur die situasie of
konteks gerealiseer?
Ons het hier met 'n situasie te doen waarin alles kán praat,
omdat dit 'n sprokie is! Dit kan die kraai wees, of selfs die
spikkelkoei — wie weet, die duiwel of 'n bose influistering
self. Maar kontekstueel staan vas dat alleen een persoon tot
dusver aan die woord was: „ek", wat implisiet in die eerste
strofe en eksplisiet in die tweede aangedui is. En daar is geen
tipografiese aanduiding dat die spreker verander nie.
Maar verder is C2 ook nie definitief afgesluit nie — deur
die komma aan die einde van die vers word verband aan
wat volg. En wat volg, is 'n voortsetting van die-gegee
met
vertelling, soos in die vorige twee episodes: in A — „toe kies
my broer..."; in B — „toe het 'n kraai... "; nou in C —
„toe sak 'n duisend vere ...".
Ook in die interpunksie is daar dus geen verantwoording
vir die moontlikheid dat ons hier met 'n nuwe spreker te doen
het nie. Netso is daar geen kontekstuele verantwoording dat
'n nuwe persoon binne die aanbod gebring word om hier as
aangesprokene te fungeer nie. Die woorde word deur „ek"
tot homsel f gerig, en die komma wat hierdie imperatiwiese
gedeelte met die res van die sin (met die res van die episode)
skakel, dui aan dat dit nog bowendien deel van die vertelling
uitmaak.
Havers, by 'n bespreking van die vraag, uitroep en aan
vermeld 'n „Selbstapostrophe", wat volgens hom 'n-spreking,

19
geliefkoosde middel van die emosionele spreekwyse is om die
aanskoulikheid van 'n vertelling te verhoog. Hy se: „ ... das
führt uns zu der interessanten Erscheinung des erzdhlenden
Imperativs oder des Imperativ. descriptivus (histor. Imper.),
der in idg. and nicht-idg. Sprachen reichlich zu belegen ist."
Havers haal dan van H. Schuchardt (Slawo-Deutsches and
Slawo-Italienisches, Graz 1885, P. 124) die volgende aan,
wat grondleggend is vir die begrip van die verhalende imperatief:
„Der Erzähler wird ein Ereignis dann aufs Lebendigste
vergegenwärtigen, wenn er mit den Augen der es erlebenden
Personen sieht, mit ihren Munde redet." 9
Volgens die aard van die imperatiewe in Cl en C2 blyk
hulle inderdaad gelyksoortig aan hierdie verhalende imperatiewe
te wees.
In die wyse waarop dié verhalende imperatiewe Cl en C2
in die tyd stel, word die werklikheidstellende aspek sterk
geaktiveer, en deur hierdie „onmiddellikheid" staan hierdie
nosies „nader in die tyd" as die voorgaande B(3+4) wat
deur sy Vf. so kennelik in die verlede geplaas is.
Maar die volgorde van die imperatiwiese gedeeltes self?
— Ons het hier met drie in struktureel opsig voltooide nosies
te doen, wat telkens onderskei is van, en tog verbind word
met die volgende. Die komma le hier die linguistiese verband.
Die volgorde word egter op feitelike vlak aangedui.
As C2a verband het met Cl en C2b, dan kan ons interpreteer:
„Nadat 'n klip voorberei is, word daarmee fyn gekorrel, word
die waarskuwing (aan myself) gegee om nie te kwes nie."
Die feitelike aanbod hier sentreer as 't ware om die klip:
dááraan word vet gesmeer, dáármee word fyn gekorrel,
dáármee moet nie (net) gekwes word nie. En hierdie gebeuresmet-die-klip
kan alleen maar ná mekaar geskied.
— Weereens projekteer die komma aan die einde van C2b
vooruit, en weereens na „toe" aan die begin van C3, wat voeg,
maar terselfdertyd aandui dat C3 in die tyd op C2b volg;
C(3+4), moet ons eintlik hier sê, omdat C3 sintakties enjam-
9 Havers, a.w., § 181, p. 152.

20
beer na „noord" in C4, en vandaar oor die kommas heen met
die res van die vers verbind is.
Maar C(3+4) is, na die vorm van die Vf. plus „toe", onvoltooid
verlede tyd. Dus, terugstrukturerend, moet die imperatiewe
van Cl en C2 inderdaad as historiese (verhalende)
imperatiewe gesien word.
Maar „toe" plus Vf. „sak" struktureer nog verder terug,
naamlik na die analogiese konstruksie „toe plus het gaan sit"
in B(3+4), en „toe plus kies" in A(3+4). Hierdeur word die
funksie van „toe" as vaslegger van die chronologie duidelik
in reliëf geplaas. 10
Anders as by A en B, word C nie definitief t.o.v. D begrens
nie. C is in soverre aparte strofe as wat A en B apart is,
omdat daar 'n soortgelyke stuk wit ná C staan as ná die
vorige twee, waardeur tipografies strofe-einde aangedui is.
Struktureel is C(3+4) voltooi; tog word die einde van die
nosie aangegee nie deur 'n punt nie, maar deur 'n streep. Dié
streep suspendeer nou die voorafgaande, hou dit swewende
vir 'n anker wat nog aangebied moet word. En die naklank
van C4 duur oor die vers- en strofe-einde heen om opgevang
te word in 'n woord wat eggo en herhaling is: ,,sak..
Deur woordherhaling skakel die begin van Dl dus met
C(3+4).
Die Vf. van Dl is 'n praesensvorm. Dl enjambeer na D2a
wat A-deel vorm (in die model S Vf A) van die subjek en
verbum finitum wat in Dl gegee is, en vandaar na D2b wat
aanvullende bywoordelike bepaling is by die verbum finitum
in D1.
D(1+2) vertoon die geïnverseerde sinsmodel Vf S A, van
die tipe wat in die konvensionele taalgebruik as vraagsinsmodel
bestaan, of as voorwaardelike bysinsmodel in die geval:
„Sak my huis inmekaar, sal ek 'n nuwe moet hou."
Maar D(1+2) is geen vraagsin nie — dit toon die inter-
10 Ook die funksie van „toe" as bindmiddel binne die afsonderlike
strofes — deur telkens èn tydsopvolging èn voeging te bewerkstellig —
word nou duidelik.

21
punksie ons. En dat die inversie 'n aanduiding is dat ons met
'n voorwaardelike bysin te doen het, is vanweë die strukturele
voltooidheid van D(1 +2) nie houdbaar nie. Die inversie kan
dus verband hou met C(3+4) — trouens, die model van
D(1+2) is, „toe" uitgesonderd, identies met die model
C(3+4), asof laasgenoemde persevereer.
Ook in C(3+4) is na „toe" van inversie sprake; aangesien
die model D(1 +2) so presies daarmee ooreenstem, konstateer
ons dat die inversie in D die gevolg is van die feit dat
D(1-í-2) binne die woordveld van „toe" (C3) gegee is. Hier
is klaarblyklik geleding van die twee sinseenhede onder één
punt: die punt synde die woordveld van „toe", en vandaar,
die tydveld geskep deur „toe".
Die „praesens" van die nosie D(1+2) moet ons dus as
simultaan met die onvoltooide verlede tyd van C(3+4) gaan
beskou, en dus word dit in die verlede tyd getrek.
'n Nuwe sin begin in D3 — volgens inversie en vraagteken,
is dit 'n vraagsin. Die vragende hoofsin, met Vf. in die toekomende
tyd, word gevolg deur 'n byvoeglike bysin met Vf.
in die teenwoordige tyd. Dié byvoeglike bysin stel die tyd
van die vraagstelling self in die hede. Ons kan sê dat „sal .. .
skuil" alleen oënskynlik toekomende tyd is. In werklikheid
is die vraag gelyk aan: „waar kan ek skuil? ... waar is daar
skuiling?"
Die verteller het in sy vertelling op hierdie tydstip tot by
die hoorder beweeg. Wat tot dusver nog onder water was,
kom skielik ho die oppervlakte; verteller en hoorder word
onmiddellik met mekaar gekonfronteer. it
— Die wisselwerking van die tydsindikators, die wyse
11 Wanneer ons die woord „hoorder" gebruik, voer ons nie daarmee
'n nuwe persoon in die situasie in nie. Trouens, geen enkele grond word
in die situasie gegee dat hierdie 'n vertelling aan 'n gegewe hoorder, een
wat as handelend in die konteks beskou moet word, is nie. Ons bedoel
hier die ideële hoorder, wat by alle taalhandeling veronderstel word —
want taal as sosiale feit veronderstel altyd in gebruik die spreker-hoordersituasie
(of die skrywer-leser-situasie). Vgl. A. Reichling oor Taal in
Handboek van het Moderne Denken, p. 732 vlg.

22
waarop hulle in die sig-vormende vorm telkens 'n volgende
tydperk skep deur 'n spel van aanbod en terugstrukturering
van aanbod, toon duidelik aan dat hulle inderdaad draers
van 'n bindende prinsipe is: die prinsipe van die chronologiese
volgorde.
Die tydsindikators beskryf ook 'n beweging: blykens ons
analise 'n beweging uit 'n tydperk wat ondubbelsinnig as
verlede aangedui is, trapsgewys nader aan, en uiteindelik tot
binne 'n hede, waarin verteller en hoorder direk teenoor
mekaar gestel word. En in hierdie beweging is 'n „planmatigheid"
geleë wat ook as bindmiddel in die samestelling
van die situasie dien.
IV. Die voorbereidende funksie van die titel
Ons eerste lees van die woorde-op-die-bladsy het die oordeel
van „irrasioneel" tot gevolg gehad. Hierdie „irrasionele"
aanbod is benoem — en 'n titel het onder meer die funksie
van aankondiging. Kayser sê: „Was im Theater der Gongschlag
and das Erlöschen der Lampen besorgt: die Verzauberung
auf die Welt der Dichtung hin, das mul in der Lyrik oft
der Gedichttitel allein leisten. Zugleich aber soil er auf die
besondere Welt dieses Gedichtes vorbereiten." 12 (Kursivering
van my.)
Waarop berei die titel in hierdie gedig, hierdie situasie nou
voor? — Daar word in die eerste instansie gesê dat dit 'n
sprokie is. Hierdeur word dadelik geappelleer aan 'n latente
kennis van hierdie vorm, 'n vorm wat ten slotte 'n kultuurfeit
is. 'n Afrikaanse leser kan 'n sekere „gemiddelde" aan betekenis
aan die woord (en aan die vorm) „sprokie" heg — dié
gemiddelde sal min of meer die leksikale betekenis van die
woord omvat, met die ervaringsvulling wat uit cie kennis van
sprokies daaraan toegevoeg kan word.
Vir die leksikale betekenis raadpleeg ons Van Dale's Nieuw
12 Wolfgang Kayser, Das Sprachliche Kunstwerk, eine Einführung in
die Literaturwissenschaft, Bern 1951, p. 190.

23
Groot Woordenboek der Nederlandse Taal; daarvolgens is
„sprokie" 'n „in mondelinge overlevering verbreide vertelling,
waarvan de inhoud, in tegenstelling tot epos of sage,
niet in verband staat met historische gebeurtenissen, maar
geheel tot het rijk der verbeelding behoort. . . veelal met gedachte
aan het optreden van bovennatuurlijke wezens en
verschijnselen: vandaar ter aanduiding van iets wonderbaar
13
Oor die Engelse ekwivalent „fairy tale" gee die Concise
Oxford Dictionary die volgende: „account of strange incident,
coincidence, marvellous progress" (Uitgawe 1952).
Bo-natuurlike wesens en verskynsels, wonderbaarlike gebeurtenisse
— hierdie dinge mag ons dus vanuit die gewone
woordbetekenis, na die titel verwag.
Maar ons het gesê dat die aanbod „sprokie" ook aan ons
ervaring van 'n kultuurfeit appelleer — dat dit as vorm, as
vertellingsvorm bowendien, bekend is. Ons verwag uit ons
kennis van sprokies o.m. dat oorsaak en gevolg in so 'n vertelling
oneweredig sal wees, dat 'n gevolg uit verband met
'n oorsaak kan wees, dat gedaanteveranderinge kan plaasvind.
'n Aanduiding van wat die vorm verder omvat, gee
J. T. Shipley; onder Folktale sê by i.v.m. „fairy tale":
,,... our term is inaccurate since most of the tales thus described
have nothing to do with fairies but only with marvels
of all kinds ...The fairy tale is more nearly pure fiction than
any other folktale form since it is not bound by religious
belief or any demands of truth to life." 14
Uit ervaring dan, kan ons konstateer dat 'n sprokie 'n
verhaal is, gewoonlik 'n verhaal met 'n volkse (primitiewe)
oorsprong. Maar kennelik het ons in Sprokie van die Spikkel
nie met 'n verhaal in die gewone sin van die woord te-koei
doen nie. Nie'n vertelling nie, maar 'n gegewe wat tipografies
13 Van Dale's Nieuw Groot Woordenboek der Nederlandse Taal,
(bew. door Dr. C. Kruyskamp en Dr. F. de Tollenaere), 's-Gravenhage 1950.
14 Joseph T. Shipley (ed.), Dictionary of World Literature, New York
1953.
-lijks."

24
in die konvensionele vorm van 'n gedig aangebied is, staan
op die blad voor ons. Die titel hou egter vol dat ons hier 'n
opeenvolging van gebeure moet verwag wat (hoewel in
transposisie) die aard van 'n verhaal sal hé, „ein Geschehen"
sal wees.
Maar daar word ook geantisipeer op die wyse waarop
hierdie verhaal vertel sal word. André Jolles, in sy werk
Einfache ache Formen, gee kenmerke van die sprokie, wat ons
hier gebruik as verdieping van die aanhaling uit Kayser, vir
informasie wat op „die besondere Welt dieses Gedichtes"
voorberei. 15 Bowendien gebruik Dolles as prototipe vir sy
beskouinge oor das Marchen die sprokies van Grimm (die
Kinder- and Hausmärchen — by noem hulle die „Gattung
Grimm") wat sekerlik die tipe sprokie is wat deur die meeste
Westerse mense as bron van hul „ervaringskennis van die
kultuurfeit" beskou kan word.
Jolles erken saam met die gebroeders Grimm in die sprokie
'n grondvorm wat volkome sigself bly, ook „wenn sie von
anderen mit anderen Worten erzählt wird" (p. 226).
In hierdie grondvorm is sekere norme van opbou kenbaar.
En ons lig nou uit Dolles se betoog enkele aanhalings wat as
kernsinne in sy beskrywing van die grondvorm beskou kan
word —
„(Diese Form) ist, wenn wir uns ... negativ ausdrücken,
erstens nicht mehr bestrebt, ein Ereignis von eindringlicher
Bedeutung zu geben, denn sie gibt von Ereignis zu Ereignis
springend ein games Geschehen, das sich erst zuletzt in einer
bestimmten Weise zusammenschliellt; and sie ist zweitens
15 André Dolles, Einfache Formen, Halle 1930, p. 218-246. Ons
beperk ons hoofsaaklik tot een outoriteit, omdat die stilistikus (en die
literatuurondersoeker) uiteraard nie verplig is om hom uitvoerig in te
laat met die wetenskaplike sprokiesvorsing nie. Sy eerste uitgangspunt is
die woord en die betekenisveld daarvan, dus 1) die leksikale betekenis
van die woord „sprokie", en 2) sy ervaring van die kultuurfeit. 'n Beroep
op die sprokiesvorser is meer ter illustrasie dan ter adstruksie van die
argument; op sy meeste 'n verdieping van die leksikale betekenis van die
woord „sprokie" self.

25
nicht mehr bestrebt, diesel Geschehen so darzustellen, dalI es
uns den Eindruck eines tatsächlichen Geschehens macht,
sondern sie arbeitet unausgesetzt mit dem Wunderbaren"
(p. 231).
Sprekende oor die bevrediging wat die sprokie by die
hoorder wek, sê Jolles dat dit berus op die verskynsel „dalI
es in diesen Erzählungen so zugeht, wie es unserem Empfinden
nach in der Welt zugehen mullte." Die belangrike frase
hier is „unserem Empfinden nach", wat Dolles weer opneem
in sy beskouing oor die „moraliteit" in die sprokie. In teenstelling
tot die „filosofiere etiek", wat die vraag stel: „wat
moet ek doen?" is die gepaste vraag volgens hom by die
sprokie: „hoe moet dit in die wereld gaan?" En die antwoord
hou geen etiese oordeel oor die mens se handeling in nie,
maar word op gebeure gerig (p. 239, 240) — 'n naïewe,
gevoelsmoraal, dus. Dit word só saamgevat: „Bestimmen wir
nun von hier aus unsere Form, so können wir sagen, dalI in
dem Marchen eine Form vorliegt, in der das Geschehen, der
Lauf der Dinge so geordnet sind, dalI sie den Anforderungen
der naiven Moral völlig entsprechen, also nach unserem
absoluten Gefühlsurteil ,gut' and ,gerecht' sind" (p. 241).
Aan die ordening van hierdie „wereld" werk ook mee „das
scheinbare Paradoxon, das die eigentliche Grundlage des
Märchens bildet: das Wunderbare ist in dieser Form nicht
wunderbar, sondern selbstverständlich" (p: 243).
In aansluiting by wat Dolles oor die naïewe moraal se, kan
ons ook die mening van S. C. Hattingh noem, dat die verloop
van gebeure in die sprokie volgens 'n „primitiewe" denkwyse
geskied. is
Die voorbereiding wat die titel tot dusver gegee het, was
16 S. C. Hattingh, Sprokiesvorsing — met spesiale toepassing o¢ die
Afrikaanse volksverhale, Johannesburg 1950, p. 20: „Die sprokie is 'n
fantastiese volksverhaal, 'n skepping van die volksgees," en later bring
Hattingh die motiewe van die sprokie in verband met die sage „omdat
hulle waarskynlik aan 'n gelyksoortige primitiewe gemeenskapskultuur
ontspruit."

26
om die niveau van die aanbod aan te dui, en om 'n sekere
Wyse van aanbieding op daardie niveau in vooruitsig te stel.
En die uitdieping van die informasie wat deur „sprokie" in
die titel gegee is, was nodig ten einde die leser op sy hoede
te stel dat die werklikheid van die daaropvolgende aanbod
nie die ervaringswerklikheid van ons moderne Westerse
(Cartesiaanse!) wereldbeeld sal wees nie. 17
Maar die titel gee nog meer informasie. Daarin word uitdruklik
gesë wat die sentrale feitsaak in die aanbod gaan
wees: dit is 'n sprokie van die spikkelkoei, dit is m.a.w. 'n
„vertelling" waarin die spikkelkoei 'n besondere status binne
die hiërargie van aangebode feitsake sal he. Volgens die titel
gaan die gebeure wat daarná volg, op een of ander wyse met
die spikkelkoei in verband staan.
Hoe die aanbod uiteindelik beantwoord aan die antisipasie
van die titel — daaroor moet ons ondersoek uitsluitsel gee.
Dit moet egter ten slotte opgemerk word dat ons reeds vóór
die aanvang van die verdere ondersoek weet dat ons hier met
'n transposisie te make het; ons het dit vroeër aangestip in
die opmerking dat die aankondiging „sprokie" ho-aan 'n
gedig staan. Dit dui daarop dat ons hier met geen „einfache
Form" gekonfronteer word nie, maar 'n vorm van sprokie
waarin 'n individueel-skeppende moment ingegryp het, waar
die „einfache Form" tot 'n ander vlak van taalgebruik getransponeer
is. 18
17 Vgl. Hellinga en Scholtz, a.w., p. 29: „ ... alle feitsake wat in
taalgebruik gegee word, word naamlik gekonfronteer met die in-ervaringgekende
werklikheid van 'n bepaalde kultuur in 'n bepaalde fase van sy
bestaan ...... Aangesien die „werklikheid" van die feitsake in taalgebruik
„steeds 'n bepaalde, tyd-ruimtelik begrensde konfigurasie van ,houdings'
is, moet die taalkundige en literatuurkundige hulle op die hoogte stel van
die ervaringswerklikheid waarbinne die betrokke geval van taalgebruik as
historiese gegewenheid behoort. Hellinga en Scholtz noem dié noodsaak
i.v.m. tekste uit ander kulture of ouer kultuurfases — ons aanvaar die
prinsipe ook vir ons situasie: die leser moet hom op die hoogte stel van
wat die aard van die sprokieswerklikheid kán wees.
18 'n Soortgelyke geval, waar in die titelgewing van 'n gedig na 'n
„einfache Form" as grondstruktuur verwys word, is te vind by D. J.

27
V. Die wêreld-van-die-gedig: analise van die feite-aanbod
Taalvorme in taalgebruik bied in laaste instansie altyd
feitelikhede aan; tot hier toe het ons enkele van die problematiese
taalvorme ondersoek en moes telkens weer op hul
feitelike implikasie terugkom. Hellinga en Scholtz formuleer
dan ook, dat waar die taalvorm self versaaklik word, „hierdie
taalvormsake op hulle beurt weer 'n feitelike implikasie (het)"
(p. 17). Uitgaande hiervan word gesê: „Die feitsake wat in
taalgebruik aangebied word, het klaarblyklik 'n werklikheidstellende
aspek, hulle ,pretendeer' 'n werklikheid" (p. 28).
§ 1. Die werklikheid wat deur die taalvorme, en vandaar
deur die feitsake in ons situasie gekonstitueer word, is van
'n titel voorsien. Dié titel gee die informasie dat hier 'n
sprokie aangebied word, en berei ons dus daarop voor dat die
werklikheid hier 'n besondere aard gaan hê. Sekere kenmerke
wat die situasie mag hê, is dus reeds in verwagting gestel.
Die aanbod open met 'n nosie wat ons tot aan sy begrensing,
die komma aan die einde van A2, ondersoek.
Kuddes vee het verskyn „uit holtes van 'n boom." Nie
holtes wat in 'n boom is nie, maar wat van 'n boom is. Dus
behorende tot die boom — net soos ons sal praat van „takke
van 'n boom" teenoor „takke aan 'n boom." As ons se: „daar
was 'n tak aan die boom," word die tak in 'n verhouding tot
die boom geplaas wat verbondenheid maar nie eiendomlikheid
aangee nie. Netso sou „holtes in 'n boom" aanbied dat
holtes t.o.v. die boom kontingent is. „Holtes van 'n boom",
daarenteen, gee holtes as 'n normale attribuut van 'n boom.
Daar is geen lidwoord by „holtes" nie; daardeur word ook
informasie gegee. Paul Christophersen skryf: „The zero-form
of a unit-word in the plural makes an impression of something
continuous with indefinite limits." 19 Die sg. zero-vorm word
gebruik wanneer die meervoud die hele genus verteenwoordig
Opperman, Negester oor Ninevé, Nasionale Pers Beperk 1947, P. 16:
Legende van die Drenkelinge.
19 Christophersen, a.w., p. 35-36.

28
(„toto-generic sense"), in negatiewe sinne ( „nulli-generic
sense", bv. „ons het nie koekies by ons tee gekry nie") en
wanneer 'n onbepaalde hoeveelheid van die genus aangedui
word („parti-generic sense").
In ons konteks het ons te doen met die gebruik in „partigeneric
sense" — daar word 'n onbepaalde hoeveelheid van
die soort aangedui. Maar die onbepaalde meervoud kry bepaling
deur die voorsetselgroep wat volg: „van 'n boom.” Dit
is dus nie onbeperkte holtes nie, maar „soveel holtes as wat
daar in 'n boom is." Hier weer is „boom" nie bepaald nie;
Christophersen sê ,,An a-phrase only indicates that the speaker
is thinking of a member of such and such a class.” 20 Die klas
hier is „borne"; uit die konteks en die funksie van die voor
kan ons selfs konkludeer dat die klas bome-met-
-setsel „van"
holtes is.
In albei gevalle word 'n algemeenheid gegee, albei is representante
van 'n algemene kategorie, maar onderling partikulariseer
„holtes" en „'n boom” mekaar deur die betrekking
wat deur die voorsetsel geskep word. Tog bly die onbepaaldheid
in die woordgroep dominant; hoewel sekere ruimtelike
grense aan „holtes" gegee word omdat hulle tot 'n boom
behoort, bly die hoeveelheid nog onbekend.
Uit hierdie ruimte dan, hierdie onbepaalde maar nie onbegrensde
holtes van 'n boom „het kuddes vee gekom." Dié
aanbod gee nuwe beligting aan die ruimte, maak dit inderdaad
'n supra-normale boom, 'n boom wat ontstaansgrond
is vir kuddes vee — 'n ongetelde menigte.
Want „kudde" is 'n versamelnaam, maar hou geen perke
vir aantal in nie. 'n Groep beeste, byvoorbeeld, sal 'n kudde
vorm wanneer dit 'n (tydelik-afgeslote) versameling, behorende
tot een plek, tot een persoon, of selfs opgepas deur een
herder, vorm. Maar „kudde" beteken ook afsonderlike groep.
In ons teks staan hierdie versamelnaam ook nog as on-
20 Christophersen, a.w., p. 32. In hoeverre 'n spreker werklik dink
terwyl by praat, is 'n psigologisties-gekleurde mening wat ons aan die
rekening van Christophersen moet oorlaat.

29
bepaalde meervoud; qua aantal beeste (as dit 'n kudde of
kuddes beeste sou wees) het ons dus hier te maak met 'n getal
wat oor die grens lê van wat ons kan oorsien. Dit is „onbepaald
X onbepaald" — die onbepaaldheid van die hoeveelheid
vee in die kudde vermenigvuldig met die onbepaaldheid
van die meervoud-sonder-lidwoord, die aantal kuddes.
Ook geen soort-onderskeiding word hier gegee nie; kuddes
(ongedifferensieerde) vee het voortgekom. Weereens het ons,
soos in die geval van „holtes" en „'n boom", hier te doen
met twee onbepaaldhede wat mekaar onderling partikulariseer.
Dat die vee so te sê afsonderlik in kuddes versamel is,
hou groeperings in, en dat dié kuddes uit vee saamgestel is,
gee die moontlikheid van alle soorte vee binne die kuddes.
Maar uit die meervoud „kuddes" kan daar nog twee feite
afgelei word: dat die ongetelde menigte vee só groot was dat
ook 'n onbepaalde aantal kuddes daaruit gevorm kon word,
df dat uit die holtes periodiek vee voortgekom het, sodat die
voortbrengsel telkens 'n kudde gevorm het. En hierdie feite
struktureer terug om informasie te gee aangaande die aard
van die ontstaansgrond, „holtes van 'n boom"; aangaande die
onuitputlike potensie van hierdie ontstaansgrond.
— Wanneer die leser vir 'n oomblik verwonderd is oor
die wonderbaarlike gebeure van hierdie eerste nosie, word
die verwondering dadelik gepas gemaak deur die titel in
herinnering te bring. Ons is deur die titel voorberei op 'n
sprokie, en die eerste gebeure in die situasie, wat uit die
standpunt van die ervaring-van-elke-dag 'n werklikheidskonflik
sou gee, bied geen konflik met ons verwagtings nie.
Hierdie gebeure is dus al dadelik geïntegreer op die vlak
van die sprokie. 21
21 Vgl. G. van der Leeuw, De Primitieve Mensch en de Religie
Anthropologische Studie, Groningen—Batavia 1937, p. 97: „Niet het wonder
is het wonderlijke in het sprookje, maar het uitblijven van een wonder.
Dat de beer een betooverde koningszoon blijkt te zijn, is volstrekt niet
verbazing wekkend. Het zou integendeel vreemd zijn, wanneer hij een
gewone beer bleef."

30
§ 2. Die ontstaan van kuddes vee, die gebeure van
A(1+2), is egter nie afgestuit van die res van die sintaktiese
eenheid A nie. Na die verseinde A2 word deur die komma
verband gele met die volgende, 'n verband wat nog onderstreep
word deur die temporele bywoord „toe", wat ook in
sy voegwoordelike funksie hier in gebruik tree (vgl. p. 17, 20).
In vervolg op A(1 +2) dus, word twee nuwe feitsake in die
situasie gebring. In teenstelling tot die feitsake in A(1+2)
word hierdie sake presies gepartikulariseer: „my broer", „die
spikkelkoei". Die taalvorm „my" bied egter 'n verdere persoon
impliciet aan: „ek". Hierin word 'n verteller geaktiveer,
wat direk aan die hoorder sy ervaring meedeel.
„My broer kies". Ons kan aan hierdie handeling reliëf gee
deur die werkwoord met „vat" of „neem" te substitueer. In
die drie moontlikhede
toe kies my broer / die spikkelkoei.
toe neem my broer / die spikkelkoei .. .
toe vat my broer / die spikkelkoei ..
het ons telkens met 'n toe-eieningshandeling te doen. In die
laaste twee gevalle is daar toe-eiening sonder meer. Maar
„kies" onderskei hom van laasgenoemde twee deurdat dit
'n handeling-met-oorweging is: leksikaal sê „kies" dat binne
'n aantal moontlikhede uitgesoek wort (vgl. Van Dale).
Die aantal moontlikhede in ons geval is gegee in die ongetelde
menigte van „kuddes vee": hieruit word uitgesoek.
En die saak waaraan voorkeur gegee word, is „die spikkel
één onder die lawines vee wat uit 'n boom voortgekom-koei",
het.
„Kies" skep dus hier 'n waardeveld, waarin die spikkel
enige ander lid van die kuddes vee,
-koei rang verkry bo
bloot omdat sy verkieslik was uit 'n menigte — geen verdere
beweegrede as voorkeur word in die handeling gegee nie.
Maar in die gradéring: „kuddes vee teenoor die spikkel
betrekking wat daardeur tussen die twee feit-
-koei", en die
sake gele word, word nou 'n funksie van die onbepaalde
meervoud van „kuddes vee" teenoor die bepaalde enkelvoud

31
van „spikkelkoei" duidelik. Eersgenoemde gee reliëf aan die
besonderheid van die koei, één tussen vele; dit onderstreep
die unieke bestaanswyse van die spikkelkoei.
Ons herhaal „onderstreep ", want die eintlike indikators
van die unieke bestaanswyse van die koei t.o.v. kuddes vee
is die dubbele presisering wat die feitsaak „koei" kry, deur
die bepaalde lidwoord èn deur die eerste lid van die samestelling,
nl. spikkel-. In dié samestelling staan die eerste lid
in adjektiwiese verhouding tot die tweede, met die betekenis
„gespikkeld", wat aan die samestelling die betekenis „koei
met spikkels gemerk", of „gespikkelde koei" gee. 22
In die woordkorpus self word op dié wyse 'n besondere
soort koei gegee; die aard van die koei as verskyning, as
visuele waarneembaarheid, waarin sy byvoorbeeld van 'n
spookkoet verskil, word daarmee gesê.
Daar is reeds aangetoon dat die bepaalde lidwoord die
spikkelkoei-feitsaak as bekend veronderstel, 'n bekendheid
wat nie in die konteks self gemotiveer word nie 23 (vgl. p. 11).
Ook is gesê dat die bepaalde lidwoord die spikkelkoeifeitsaak
as bepaald stel teenoor die onbepaaldheid van die
kuddes vee, dus in enkelheid gefikseerd binne die onbepaalde
menigte. En na aanleiding van „kies" is die spikkelkoei tot
waardevolle, begeerlike objek binne die konteks gekonstitueer.
Tot dusver word hierdie feitsaak dus gegee as 1) in uiterlike
opsig gespesifiseer (spikkel-); 2) bekend (die); 3) bepaald
(die); 4) waardevol (uit kuddes gekies).
22 Vgl. Schönfeld's Historische Grammatica van het Xederlands,
Klankleer, Vormleer en Woordvorming (verzorgd door Prof. Dr. A. van
Loey met medewerking van Dr. M. Schönfeld), Zutphen 1954, p. 181:
„De nominale composita zijn in hoofdzaak determinatieve composita,
d.w.z. het tweede lid wordt door het eerste op de een of andere wijze
nader bepaald."
23 Vgl. Christophersen, a.w., p. 73: „The article the, by its association
with previous experience, adds special traits to the general meaning of
a word. By the unambiguous reference to outside knowledge (not
contained in the idea of the word itself), the word is felt to stand for
one definite individual and thus attains something of the nature of a
proper name."

32
Ons het reeds verwys na die betrekking tussen „kuddes
vee" en „die spikkelkoei". Die betrekking is geaktiveer deur
die betekenis van die werkwoord „kies", waardeur die kuddes
vee die groter aantal moontlikhede geblyk het waaruit die
keuse van die spikkelkoei gedoen is. Maar die gebeure in
A(3+4), waarin die spikkelkoei genoem word, word deur die
komma aan die einde van A2 en deur „toe" in verband met,
in betrokkenheid op die voorgaande gebeure in A(1 +2)
gegee. En in A(1 +2) word die meta-reële verskyning van
kuddes vee meegedeel. Uit die linguistiese verband tussen die
twee nosies konstateer ons 'n feitelike verband: die spikkel
oorsprong as die kuddes vee, ook sy het op-koei
het dieselfde
„bo"-natuurlike wyse verskyn. Hierin is sy dus gelyk van
aard aan kuddes vee.
Hierdie gelykheid impliseer dat ons nie die begeerlikheid
van die spikkelkoei aan haar bo-natuurlike oorsprong kan
toeskryf nie. Reeds by die bespreking van die bepaalde lidwoord
by „spikkelkoei" het ons tot die slotsom gekom dat die
eksplisiete en implisiete kontekstuele basis vir die gebruik van
„die" ontbreek; ons moes aanvaar dat die spikkelkoei 'n bekende
feitsaak is. En ook vir die begeerlikheid van die
spikkelkoei, vir die rede waarom sy binne kuddes vee waardevol
geag is, is daar in die situasie tot hier toe geen eksplisiete
kontekstuele basis gegee nie. Daar is geen rede vir „my
broer" se keuse nie, behalwe as ons aanneem dat die waarde
van die spikkelkoei as sodanig reeds gesê is in die blote noem
van die feitsaak. In dié geval sou enige motivering van „my
broer" se keuse oorbodig gewees het.
Ons kan 'n soortgelyke situasie konstrueer as toeligting:
wanneer daar, binne 'n trop pluimvee, die gans wat die goue
eiers lê, gekies word, het dié keuse geen motivering nodig nie!
Maar dan sou dit nodig wees dat die betekenis van die gans
bekend is. Hoewel daar nie uitdruklik inligting oor die betekenis
van die spikkelkoei in die teks gegee word nie, het
ons tog vroeër by 'n ondersoek van die informasie wat die
titel verskaf, vasgestel dat die noem van die spikkelkoei in die

33
titel vir haar tot sentrale feitsaak in die daaropvolgende teks
sal maak.
Waar die spikkelkoei nou sonder meer in A4 genoem word,
gaan die informasie van die titel persevereer; die vanselfsprekende
waarde van die spikkelkoei word na aanleiding
van die titel voorlopig meer aanvaarbaar.
'n Motivering vir haar begeerlikheid word daardeur nie
gegee nie; maar die spikkelkoei is deur die konteks uitdruklik
tot waardevolle objek gemaak.
§ 3. Die voltooiing van die nosie A(3+4) met „vir hom"
neem ons ondersoek weer terug na die werkwoord „kies" (A3)
waarvan hierdie voorsetselgroep die aanvulling is. Wat
reeds „toe-eiening" beteken (kies), word deur die voorsetselgroep
nou geïntensifieer — „kies" plus „vir hom" is 'n soort
stapelvorm, omdat die betekenis-element „eie-maak" in die
eerste herhaal word in die tweede. Maar hierdeur word op
feitelike vlak aan die handeling van „my broer" ook iets
toegevoeg. 24
Die keuse van „my broer" word deur die voorsetselgroep
„vir hom" tot veel méér dan kies gemaak — in sy keuse sluit
„my broer" enige ander persoon (enige ander kieser, desnoods)
definitief buite.
Daar is gesê dat in die taalvorm „my" nog 'n persoon in die
situasie ingebring word — „ek", die verteller. En deurdat
die kies-handeling van „my broer" sodanig selfgerig is, word
'n klein opposisie geïmpliseer met die ander persoon wat in
die situasie aanwesig is. „Vir hom" hou naamlik in: „nie vir
my of vir enige iemand anders nie; the vir sy suster nie";
„my broer" het hom in sy keuse ten opsigte van die verteller
geïsoleer.
24 Die voorsetselgroep se funksie van intensifikasie in hierdie geval
is o.i. die direkte teenoorgestelde van 'n stapeling wat voorkom omdat die
betekenis van die verwante woord in die taalgebruik om een of ander
rede afgeslyt geraak het, soos in die geval van die toutologiese woord
bv. „tortelduif". Vgl. C. P. van der Merwe, W. Kempen en-vorming,
Jaco van der Merwe, Afrikaans as Eerste Taal, Kaapstad s. j., p. 256.

34
Die punt aan die einde van A4 sluit nie alleen A as sintaktiese
eenheid af nie, maar dui terselfdertyd die afsluiting van
'n eerste kontekstuele eenheid aan. Die einde van die sin is
naamlik ook die einde van die strofe.
Die nuwe sintaktiese eenheid, en die nuwe strofe, is dus
deur hierdie tweeledige einde van die voorafgaande geskei,
in linguistiese èn in poëtieke opsig, en — as implikasie hiervan
— in feitelike opsig.
Maar reeds in Bi word die skeiding oorbrug. Ons het dit
in die ondersoek na die tydsindikators voorheen aangeraak:
„hom" in B1 is as voornaamwoord ongeïnformeerd, m.a.w.
sakekennis omtrent die persoon of saak wat deur die voornaamwoord
„hom" hier aangedui word, is nodig om die
voornaamwoord sinvol te maak. Maar „hom" (Bi) is herhaling
van die laaste woord in A; 'n na-klank, oor die strofegrens
heen, word deur „hom" (Bi) opgevang. En wanneer
ons nou soek na 'n reeds aangebode feit ten einde die nodige
sakekennis vir Bi te verskaf, word onvermydelik deur dié
woordherhaling na A4 terugverwys.
In A4, egter, het „hom" in sy aanwysende funksie geslaan
op die selfstandige naamwoord „broer". 25 Via „hom" (A4)
slaan dus ook die voornaamwoord in Bi in sy aanwysende
funksie op „broer" (A3).
Die voornaamwoordelike skakeling deurbreek die skeiding,
maar die grense bly gehandhaaf — 'n ewewig van begrensing
en skakeling word deur sinseinde en strofe-einde enersyds, en
die appèl vanuit B op saaklike informasie in A, andersyds,
geskep. B word 'n nuwe episode, maar ook 'n volgende
episode.
In die nuwe episode tree „ek" (wat in A3 geïntroduseer is
25 Dr. Meyer de Villiers, Woordsoorte, Werkvoorde en Tye, Kaapstad
1948, p. 34 vlg., onderskei tussen die aanwysende funksie van die
voornaamwoord en die (onjuiste) „tradisionele" opvatting dat voornaam
plek van naamwoorde inneem. Ons stel ons hier op dr. de-woorde
die
Villiers se standpunt wanneer ons van die aanwysende funksie van die
voornaamwoorde praat.

35
deur „my") nou eksplisiet handelend op. Bi deel 'n gewelddadige
handeling mee, wat voltrek word tussen twee persone
wat albei reeds uit A bekend is (ek, my broer) — „Ek stoot
hom oor 'n krans."
Maar dié handeling self is reeds voorberei in A. Dáár was
sprake van 'n opposisie, van 'n broer wat hom in die toeeiening
van 'n begeerlike en uitsonderlike objek nadruklik
van die verteller, die ander, geïsoleer het. Hierdie opposisie,
hierdie klein spanning in A, word nou tot 'n botsing in B 1:
„ek" ruim „my broer" met geweld uit die weg.
Wáár hierdie daad geskied, word slegs in onderbeligting
aangedui: „oor 'n krans", waarin dit weer die onbepaalde lidwoord
is (soos in die geval van „'n boom") wat presiese aanduiding
voorkom. En ewe-so word die lot van die broer na
die gewelddaad in die eerste reël van episode B, nie uitgesê
nie; sy lot (m.a.w. wat die uiteindelike gevolg van B1 was)
word nie verder gegee as die onmiddellike reaksie op „stoot"
nie — „hy val in 'n mik".
Hierin is die plek ook nie gepresiseer nie (in 'n mik). Wat
egter uit die feite van B2 blyk, is dat nog 'n punt naas „'n
krans" in die ruimte opgestel word — 'n soort sketsmatige
enscenering van die, gebeure in Bi en B2.
§ 4. Binne die episode B, as sintaktiese eenheid, het ons
vroeër uit die funksie van die kommas en die aard van die
tydsindikators 'n betrokkenheid van die primêre sintaktiese
sub-eenhede op mekaar gekonstateer.
Volgend op die gewelddaad en die onmiddellike resultaat
daarvan (B1 en B2), en in gegewe linguistiese verband daarmee,
vind egter nou 'n fokus-verskuiwing plaas, weg van die
botsing tussen broer en broer teen die enscenering van krans
en mik.
In die sintaktiese sub-eenheid B(3+4) word die aandag
nou ten tweede male op die spikkelkoei gevestig. Die spikkel
naamlik aanwesig in 'n handeling wat plaasvind nadat
-koei is
haar eienaar-volgens-toeëiening, „my broer", uit die weg

36
geruim is. Sy word nou „in besit geneem" deur 'n nuwe element
in die situasie — 'n kraai.
Die voegwoord-bywoord „toe" is een van die aanwysings
in watter temporele verhouding hierdie gebeure tot dié in BI
en B2 staan, is vroeër gesê. Maar wanneer, deur die temporele
funksie van „toe" (onder meer) die volgende chronologiese
interpretasie moontlik gemaak is: „Nadat ek my broer
oor die krans gestoot het en hy in 'n mik geval het, het 'n
kraai op die spikkelkoei gaan sit," blyk dit dat dié temporeel
ook in 'n ander (en hegter) verband-geskakelde
reeks gebeure
gesien kan word. Op feitelike vlak kan daar geen twyfel wees
dat die gebeure in Bi die oorsaak was vir die gebeure in B2
nie. Die teks, selfs al word in ag geneem dat hier in 'n
sprokieswêreld beweeg word, bied hier geen probleem vir ons
gewone werklikheidservaring nie: wanneer iemand oor 'n
krans gestoot word, sal hy val! Maar wat in B1 begin is, is
nie ná afloop van B2 voltooi nie, want die komma aan die
einde van B2 projekteer immers vooruit. Na afloop van B1 en
B2 het daar nog iets méér gebeur: „toe het 'n kraai / op die
spikkelkoei gaan sit." Hierdie gebeure is in sintaktiese en
temporele opsig die voltooiing van die handeling in die eerste
twee sub-eenhede. En in die noue verbondenheid wat op dié
wyse tussen die drie sub-eenhede ontstaan, sou die kousale
verband tussen B1 en B2 ook kon deurwerk na B(3+4), sodat
die verskyning van die kraai op die spikkelkoei the net in die
tyd volg op die botsing tussen die broers nie, maar ook
ge-volg is van die botsing.
Daar kan dus nog 'n funksie hier aan „toe" toegeskryf
word: die aanduiding van 'n kousale verband tussen die feite
in die eerste helfte van die episode en die feite in die tweede
helfte daarvan. Ons kan sê dat 'n kraai na aanleiding van die
gewelddaad van broer teen broer, die uit-die-weg-ruim van
dié een aan wie die spikkelkoei behoort het, op die spikkelkoei
gaan sit.
'n Kraai — een van 'n soort dus. Maar in hierdie nosie
B(3+4), word van die waarde van die soort in dié konteks,

37
niks verder meegedeel nie. Daar was 'n gewelddaad — en 'n
kraai het toe gekom, een van 'n groterige, swart voëlsoort,
bekend „als roofzuchtig, azend op lijken en als onheilsbode"
(Van Dale). En trouens, sonder die hulp van die woordeboek
is dit in die Afrikaanse volksgeloof, vir die Afrikaanssprekende
bekend dat die kraai 'n onheilsbode is. F. Th. Schonken
skryf: „Wanneer een uil op het dak schreeuwt, beteekent dit
dood en ongeluk; eveneens, wanneer de hond 's nachts voor
de deur huilt, zwarte kraaien om het huis fladderen". 26
Tog sou dit fout wees om te you te wil aanneem dat 'n
kraai in hierdie konteks dieselfde waarde as die gebruiklike
sal hê. Dit is moontlik; daar is onheil aan die orde in die
episode waarvan die kraai se verskyning die gevolg is. Maar
dit is 'n ander wêreld hierdie, 'n wêreld waarin ons gewone
werklikheidservaring in die eerste instansie buitegesluit is
deur die aanvang, wat voorberei het op „bovennatuurlijke
wezens en verschijnselen". Die leser is dus as 't ware gewaar
om eers alle assosiasies wat by gewoonweg met 'n kraai-sku
sou hê, af te sny, hulle te suspendeer om te sien of hul inderdaad
in hierdie konteks, in hierdie wêreld, ook sou geld.
Andersyds is die leser daarop voorberei dat, in 'n metareële
wêreld, 'n kraai nie sommer kraai, sommer voël is nie.
Dit word nou dubbel bevestig — eers deur die tydstip van die
verskyning van die kraai, en dan deur die plek van die kraai
se verskyning („op die spikkelkoei").
26 F. Th. Schonken, De Oorsprong der Kaapsch-Hollandsche Volks
Amsterdam, 1914, p. 44. Hoewel die kraai origens ook in-overleveringen,
Suid-Afrikaanse folklore bekend is as 'n voël wat op dooie dinge gaan
sit, en oë uitpik, ie die emblematiese betekenis daarvan nie so vas soos
bv. in die sewentiende eeu die betekenis van 'n „sprekende beeld" of 'n
embleem nie. W. Gs Hellinga, in Interpretatie van de Nachtwacht — een
inleidende studie, De Gids, Maart 1955, toon aan hoedat in die interpretasie
van die feite-aanbod van 'n sewentiende eeuse kunswerk, met
die emblematiek rekening gehou moet word. In die interpretasie van
moderne poësie, daarenteen, moet die leser eerder versigtig wees om 'n
voor-die-hand-liggende of „emblematiese” betekenis aan bv. jakkals, leen,
arend, sonder meer toe te ken.

38
Die betekenis van die eerste bevestiging is voor-die-handliggend:
die verskyning van 'n kraai is die gevolg van die
onheil in die eerste deel van die episode, „wie es unserem
Empfinden nach in der Welt zugehen muílte" (Dolles). Die
betekenis van die tweede bevestiging is daarnaas afhanklik
van die funksionele waarde wat die spikkelkoei op hierdie
stadium in die situasie het.
Die spikkelkoei (B4) word gefokus in die episode wat in
resultatiewe verband tot die voorgaande (B1, B2) staan. Sy
is in feite die middelpunt van die handeling wat in hierdie
episode verhaal word — die punt waarheen die kraai beweeg
het. Maar die gebeure wat aan dié episode voorafgegaan het,
is op hul beurt voorberei deur die keuse in 'n vroeër tydperk
— toe „my broer" die spikkelkoei vir hom gekies het.
Dat die spikkelkoei op hierdie wyse aanwesig is in die
gevolg van die keuse wat juis om háár gegaan het, deel meer
mee omtrent haar aanvanklike funksie t.o.v. die gebeure in
B; dit struktureer m.a.w. terug na A.
Nou word in terugstrukturering duidelik dat die botsing
tussen broer en broer nie alleen omrede van die manier-vankies
gekom het nie. Ook die objek wat gekies is, het daarin
meegewerk. Die spikkelkoei word dus nou, vanuit B(3+4),
ondubbelsinnig as twisappel gegee; dat „ek" geweld pleeg
teenoor „my broer", het gebeur omdat by die spikkelkoei
gekies het. Want „ek" het ook die hiërargie van die spikkel
kuddes vee erken.
Vanuit B(3+4) word op dié wyse die samehang van die
episodes A en B hegter gemaak.
Wanneer die spikkelkoei nou die twisappel blyk te wees,
die voorwerp begeerlik vir „my broer" én vir die verteller,
die voorwerp terwille waarvan die broer hom van die verteller
geïsoleer het, ter wille waarvan die verteller die broer
leed aandoen — en 'n kraai kom na afloop van al hierdie
dinge „besit neem" van die koei, word die sinistere assosiasies
met 'n kraai ook in hierdie konteks, in hierdie wêreld geaktiveer.
Daar word egter nog geen uitsluitsel gegee oor die
-koei binne

39
presiese betekenis wat 'n kraai in hierdie wêreld het of gaan
hé nie.
§ 5. Dié episode B (wat soos A deur sintaktiese en poëtieke
afsluiting tot kontekstuele eenheid gekonstitueer word)
word nou gevolg deur die groter intensiteit van C. „Groter
intensiteit" — want, volgens Havers (soos op p. 19 aangehaal)
moet die verhalende imperatief, waarvan ons hier drie voor
Cl, C2a en C2b, binne 'n groep-beelde
het in die sub-eenhede
verskynsels beskou word waarvan die gebruik tot groter
aanskoulikheid én „zur Erregung der Spannung" in die vertelling
dien. Ook die groter direktheid van mededeling waartoe
hierdie verskynsels van aanspreking middel is, die bewerkstelliging
van „einem engeren seelischen Kontakt" met
die hoorder, toon dat daar 'n groter intensiteit nou in die vertelling
kom.
Die drie verhalende imperatiewe bied dan telkens aan:
voorbereidings tot 'n daad wat uiteindelik op 'n slagoffer
gemik is. Die eerste voorbereiding, die handeling in Cl, skyn
'n beswering van 'n klip te wees, ten einde te bereik wat in
C2b gesê word met „moenie kwes". Want in die kamma
wat tot dusver geskep is, 'n wêreld waarin wonder-
-wêreld
baarlike verskynings aan die orde is en 'n kraai se onheils
werklikheid is, kan hierdie handeling, „Smeer vet
-boodskap
aan 'n klip", as towerformule staan.
Maar as dit 'n towerformule is — moet die leser nie met
die oorsprong daarvan bekend wees ten einde te weet watter
werking dit in hierdie konteks sal hê nie? En, indien by dit
nie ken nie, sal dié gebrek aan sakekennis hom nie buite die
konteks moet neem na die gebied van die folklore nie?
— Elke kenner van Afrikaans sal egter weet dat 'n naelloper
soos „'n vetgesmeerde blits" sy laaste vak aflê, dat 'n mens
„vet gee" as daar haastig gemaak moet word (soos in Engels:
„go it! "). En verder: 'n bygeloofsgebruik is algemeen bekend,
veral onder jong seuns, om eers op 'n klip te spu voordat

40
hulle daarmee gooi. 27 Die idioom en die bygeloof tesame kan
voldoende „etimologie" vir die formule in Cl vorm. Cl moet
dan feitlik as kontaminasie van die twee dinge onderling
beskou word. En dus is uit 'n kennis van die taal alreeds af
te lei dat spoed, trefsekerheid aan die klip in hierdie konteks
toegevoeg moet word deur die formule.
Die uitdrukkings „vetgesmeerde blits", „vet gee", en die
beswering van die klip het egter al geyk geraak in taal- en
kultuurgebruik tot idioom en gewoonte respektiewelik. Normaalweg
is daar sekerlik nie meer by die gebruik daarvan 'n
„magiese" opset nie; in die kultuurtaal geld hierdie uitdrukkings
as 'n „Versteinerung", in die sin waarin Havers dit
gebruik, naamlik as 'n oorblyfsel van 'n primitiewe denkwyse
wat allengs sy oorspronklike waarde verloor het. 28
Maar hierdie handeling, „smeer vet aan 'n klip", word as
feitelike aanbod gedoen in 'n konteks waarin alreeds 'n aura
van meta-realiteit geskep is. Hierdie sprokieswêreld erken die
werklikheid van die bo-natuurlike ( „Uit holtes van 'n boom /
het kuddes vee gekom"). En op dié vlak kry die geykte uitdrukking
weer sy oorspronklike waarde terug; in die konteks
word die „eerste" betekenis van die handeling geaktiveer, en
die eerste, oorspronklike geloof in die effektiwiteit van die
formule herleef. In hierdie wereld, dus, geld „smeer vet aan
'n klip” inderdaad as towerformule.
In die voorbereiding tot die daad word alle moontlikheid
27 Hiervan maak N. P. van Wyk Louw gebruik in een van die gediggies
in die afdeling Klipwerk van .Wuwe Verse (Kaapstad 1954):
Klippie-nat-spu, vang die haas!
sy ore skyn al deur....
(p. 52)
28 In § 85 van Handbuch noem Havers soortgelyke „verstenings",
waar die primitiewe geloof in bo-natuurlike demone in die kultuurtaal
oorgebly het: „DaB auch das Seelische, insbesondere die Erscheinungen
des Gemüts- and Affektlebens, einst mit übernatürlichen dämonischen
Wesen in kausale Verbindung gebracht wurden, davon haben rich auch
in den Kultursprachen noch manche sprachliche ,Versteinerungen' erhalten....
P. Kretschmer (hat) gezeigt, daB den Bezeichnungen fur
Abstrakta die Namen von Di monen zugrunde liegen" (p. 104).

41
van mislukking uitgeskakel; selfs ná die baswering van die
klip, word die voorsorg herhaal: „korrel fyn, moenie kwes".
Ook uit hierdie herhaling spreek 'n intensiteit, 'n gespanne
doelgerigtheid.
Wie deur hierdie noukeurige, tot driemaal toe gespesifiseerde
voorbereiding as slagoffer bedoel is, word nie gesê
voordat die daad reeds afgehandel is nie. Dan gee C3 die
gevolg daarvan — „toe sak 'n duisend vere". Dat C3 die
gevolg is van Cl en C2 is die feitelike implikasie van die
linguistiese verbondenheid van dié sub-eenhede, gegee deur
die kommas, die chronologiese volgorde en die funksie van
„toe". Binne die patroon van die „toe"-konstruksie veral,
konkludeer ons tot noodwendige samehang tussen Cl en C2
enersyds, en C3 andersyds.
Maar die daad self, die tref van die slagoffer, word nie
eksplisiet vermeld nie. Daar is die self-aanspreking van die
verhalende imperatiewe, en daarna sak die vere reeds.
'n Mens sou kon aflei dat hier 'n leemte gelaat is, dat 'n deel
van die handelingsreeks uitgelaat is. Die handelingsfeit wat
deur die imperatiewe aangebied word, is egter dat, tegelyk
met die self-aanspreking, die daad waartoe opdrag gegee is,
uitgevoer word. Immers, die imperatiewe is verhalend. Wanneer
dus gesê word: „moenie kwes", dan is tegelykertyd gesê
dat daar the gekwes is nie. En dan is daar net één ander
moontlikheid: dat die slagoffer gedood is, want „moenie
kwes" kan na al die voorbereiding tot die daad nie beteken
dat daar heeltemaal mis gegooi is nie. Daar is dus geen
hiaat in die reeks nie.
Nou word in C3 die effek van die daad op so 'n wyse gegee
dat „'n kraai" van B daarin aanwesig is. Dit is 'n slotsom op
grond van assosiasie na aanleiding van die vere wat sak:
tussen 'n kraai en 'n duisend vere kan 'n verband bestaan,
dit val binne 'n deur die natuur gegewe moontlikheid, 'n kraai
het nou eenmaal vere. Maar die aard van die verband is the
uitdruklik gegee nie; sintakties en strofies is hierdie feitsake
van mekaar geskei.

42
In die wêreld van die sprokie kan assosiasie-moontlikhede
tussen feitsake genoegsame grond wees vir 'n band tussen
dié dinge. Wanneer daar eers van 'n kraai sprake was, daarna
van 'n voorbereiding om na iets te gooi, van 'n trefskoot en
van vere wat sak, skakel hierdie sake in 'n natuurlike reeks.
Die skeiding tussen die strofes, tussen die twee kontekstuele
eenhede B en C word op die manier oorbrug. 29
§ 6. Die tweede daad van uit-die-weg-ruim, dié in C2,
gemik op die kraai van B(3+4), het tot gevolg dat 'n duisend
vere sak, „noord, suid, oos, wes". Vanuit normale taalgebruik
beskou, is die aanbod C(3+4) om twee redes dubbelsinnig.
Daar ontbreek naamlik ten eerste 'n voorsetsel; „normaal"
sou wees: „toe sak 'n duisend vere uit die noorde, die suide",
ens. (Ook substantivering van die bywoorde sal in 'n verbinding
met die voorsetsel normaal wees.) In dié geval interpreteer
ons dat die vere nie net van 'n kraai afkomstig is nie;
uit alle windstreke kom 'n reën van vere.
NLKRA p^
,mac.
Maar ons kan C(3+4) ook sien as gebeure wat volg omdat
een kraai „nie net gekwes is nie", dat dit dus die vere is van
die kraai wat op die spikkelkoei gaan sit het, wat sak. Die
normale voorsetsel sou dan wees: „toe sak 'n duisend vere na
29 Vgl. Ernst Cassirer, Die Begrif fsform im Mythischen Denken, Leipzig-
Berlin 1922, p. 45: „(Das mythische Denken) führt jede Ahnlichkeitsbeziehung
zwischen zwei Inhalten auf eine beiden zugrunde liegende
sachliche Identitát zuruck.... Alles gleichartige Sich-Verhalten von
Dingen oder Vorgängen ist ihm der unmittelbare, gleichsam handgreifliche
Beweis dafür, daB in ihnen irgend etwas Gemeinsames enthalten sein
muB."

43
die noorde, suide", ens., omdat die vere dan van een punt
afkomstig is.
Ten tweede is die betekenis van die bywoorde „noord, suid,
oos, wes" (mede deur die afwesigheid van 'n voorsetsel om
die aanbod te verhelder) ook dubbelsinnig. Word daardeur
nou die windstreke bedoel? In dié geval word in C(3+4) gesê
dat die ruimte volstrek in beslag geneem word deur vere.
„Noord" is „die hele gebied noord van die kraai (en, miskien,
van die verteller, vanuit sy staanplek gesien)"; „suid" is die
„hele gebied suid van die kraai", ens. En die som van hierdie
vier aanduidings sou dan wees — „oral".
— Of word deur die aanbod in C4 rigtings bedoel? Dan
moet geïnterpreteer word dat hierdie duisend vere van een
kraai alleen afkomstig is, en dat hulle eers in alle rigtings
spat en dan sak. („Sak” is hier veral geïntegreer, want die
kraai sit bo die grond, „op die spikkelkoei").
Hier bied die teks o.i. albei moontlikhede tegelykertyd aan.
Albei betekenisse word versaaklik deur die anormale gebruik
van „noord, suid, oos, wes" sonder voorsetsel. En albei
moontlikhede kan uiteindelik in die konteks geïntegreer word,
weereens omdat ons binne 'n sprokieswêreld beweeg. Die
interpretasie sal dan lui: 'n Duisend vere is waarskynlik méér
vere as van een kraai. Die vere kom van die kraai wat „nie
net gekwes is nie", maar daar is meer vere as net dié van die
kraai. Die vere het in alle rigtings gespat, en alle windstreke
volgespat, sodat uit alle rigtings, uit alle windstreke nou vere
sak.

44
§ 7. Die vraag bly nou nog: wat is die funksie van die
onbepaalde lidwoord en die telwoord by „vere" (C3)?
Klaarblyklik word hier nie „getel" nie — immers, voor die
telwoord staan 'n onbepaalde lidwoord. En van die onbepaalde
lidwoord by telwoorde sê Christophersen: „The use of
a with nouns of measure and multitude is natural enough...
a hundred, a score ... No numerical contrast is implied in
these examples any more than in, say, I have just rented a
house ... Even in a day or two the a-form can hardly be said
to express a contrast to the number two." 30
In ons geval word „'n duisend" hiervolgens nie in teenstelling
tot tweeduisend, ens., gebruik nie. Daar word geen
som gese nie, maar 'n indruk, 'n persepsie van „baie". Hierdie
persepsie word dan deur 'n konkrete getal gesimboliseer; 'n
duisend fungeer by „vere" as 'n intensiewe, globale telwoord,
wat egter nie in sy telwaarde nie, maar in sy sekondêre
oordeelswaarde van „baie" in gebruik tree. 31
Hier is dus van konkretisering sprake; in plaas van die
abstractum „baie", word die concretum „'n duisend" gebruik.
En netso kan van konkretisering gepraat word in die aanbod
C4: uit die som van die afsonderlike streke waar vere sak, kon
die abstraksie „oral" gemaak word. Maar in die teks word
„oral" gerealiseer deur elke aparte windstreek presies te
noem, presies en agtereenvolgens waar te neem. Die ver
volgens Havers (§ 88) karak-
-skynsel van konkretisering is
teristiek van 'n primitiewe denkwyse, van die wyse waarop
die natuurmens die dinge in hul enkelheid waarneem, en die
„ausgesprochene Willensunlust zum abstrakten Denken" wat
so 'n natuurmens vertoon. 32
In die aanbod C(3+4) word die aard van die wêreld
3o Christophersen, a.w., p. 123.
31 Vgl. hierby: Ek stap een oggend uit die Kamp en sê:
,Kyk, sien ek vanoggend 'n duisend skaap
wat op die vlakte so in ho pies lel'....'
.... D. J. Opperman, Joernaal van Jonk,
Kaapstad 1949, p. 21.
32 Havers, a.w., p. 109.

45
waarin die vertelling afspeel, dus nader gepresiseer; dit is 'n
wêreld waarin die norme van die primitiewe mens geld vir
die wyse waarop dinge waargeneem word, nl. konkreet en
enkel, sonder abstrahering.
§ 8. Die episode C onderskei hom van die vorige twee
in dié opsig dat dit nie so uitdruklik afgeslote is as A en B
nie. Wél is C in poëtieke opsig op dieselfde wyse as A en B
geïsoleer — dit is deur vers- en strofe-einde van D geskei.
Maar die sintaktiese afsluiting deur interpunksie is van 'n
geheel ander aard. In teenstelling tot die definitiewe eindmarkering
met punt aan die einde van A en B, is die streep
as interpunksiemiddel aan die einde van C4 'n aanduiding
dat die voorafgaande aanbod nog nie voltooi is nie.
Oor die algemeen kan gesê word dat, wanneer 'n streep
binne 'n sin nie deur 'n tweede gevolg word nie, d.w.s. wanneer
daar geen parentese aangedui word nie, die streep die
aanbod oophou, die afsluiting daarvan vertraag ten einde
'n aanvulling binne dieselfde sintaktiese geheel moontlik te
maak. Bv. „Die leun was sewe jaar oud toe sy moeder oorlede
is — oud genoeg om 'n blywende indruk van die gebeurtenis
te behou."
Dikwels is die aanvulling in die kader van 'n feitelike
hervatting, bv. ,,... die ritme en hele vers nader meestal die
prosa en 'n vormloosheid — 'n vormloosheid wat een van die
swakhede van die impressionisme is."
Insgelyks berei die streep aan die einde van C(3+4) in ons
situasie voor op 'n hervatting: 'n sintaktiese hervatting en ook
'n feitelike hervatting. Oor die strofiese skeiding tussen C en
D heen word D(1+2) binne die sintaktiese geheel van C
getrek; ons het vroeër trouens daarop gewys dat die aanbod
D(1-á-2) binne die tydveld wat deur „toe" in C3 opgestel is,
val (vgl. p. 21 hierbo). Maar daarby bly die strofe-einde in sy
funksie van begrensing tog gehandhaaf: al wat hervat word
uit C in D is die eerste drie woorde „sak 'n duisend". Daarna
blyk dat 'n ander feitsaak deur dié vorme in D gepresiseer

46
word as wat deur dieselfde taalvorme in C gepresiseer is.
Ook die verdere verloop van D(1 +2) skep tewens die indruk
dat die samehang tussen C(3+4) en D(1+2), wat deur die
streep skynbaar so intensief op mekaar betrokke is, in die
eerste instansie by die herhaling van werkwoord (dus, 'n
ooreenstemmende handeling), onbepaalde lidwoord en telwoord
(dus, dieselfde hoeveelheid van ...) berus.
Maar in die vasstel van die chronologiese volgorde het ons
indertyd gekonstateer dat die werkwoord „sak" (D1) en „sak"
(C3) simultaan is, vanweë albei se afhanklikheid van die
temporele bywoord „toe". En ons mag in hierdie situasie the
te you die moontlikheid van verband-deur-assosiasie uitsluit
nie (vgl. p. 42 hierbo): „vere" (C3) en „kraaie" (Dl) het wél
die gemeenskaplike element wat assosiasie moontlik maak.
Is die aanbod „kraaie" in D nou gelyk aan die aanbod
„were" in C op grond van die gelyktydigheid van die twee
werkwoorde „sak" (C3) en „sak" (Dl)? M.a.w. in hoeverre
word die vooruitsig van hervatting en aanvulling wat deur
die streep geskep word, verwesenlik?
§ 9. D(1-í-2) open die moontlikheid vir verskillende antwoorde
op hierdie vraag.
(1) Die Ieser, bewus van die feit dat dit ten slotte 'n gedig
is waarmee by hom besighou, moet ook daarop voorberei
wees dat die tipies poëtieke gebruikswyse, „beeldspraak", in
hierdie situasie kan voorkom. So kan die verhouding tussen
„were" en „kraaie" moontlik deur 'n stylfiguur verklaar word:
„vere" kon in C pars pro toto t.o.v. „kraaie" gewees het. Of
andersom, „kraaie" in D is 'n hiperbool, met die betekenis
„vere"; die waarnemer-verteller oordryf, noem die vere (wat
dus nog steeds vere bly) dan „kraaie".
Hierdie beeldspraak -verhouding, herhaal ons, is moontlik.
Tog moet ons dit as onwaarskynlik uitskakel in hierdie geval.
Ons het naamlik herhaaldelik al 'n uitdruklike aanduiding
van die vlak van hierdie gedig, hierdie situasie, gekry — een
waarin die primitiewe waarnemingswyse aan die orde is

47
(soos hierbo in die verskynsel van konkretisering aangetoon
is). Om dus nou 'n by uitstek „literere" en 'n taamlik presieuse
gebruikswyse in hierdie stadium van die vertelling in te voer,
veral as daar ook ander en „passender" interpretasies vir die
taalvorme moontlik is, mag nie aanvaar -word nie.
En binne die reeds gekonstitueerde vlak, is ander interpretasies
inderdaad moontlik.
(2) Daar kan ook geïnterpreteer word dat, wat in C(3+4)
as vere waargeneem is, in D(1+2) herken word as kraaie.
Dit beteken dat D(l +2) in werklikheid C(3+4) is, maar nou
noukeuriger waargeneem; die tweede aanbod (ná die streep)
is in dié geval 'n her-stelling van die vorige, 'n korreksie.
Hierdie interpretasie word in dieselfde sub- eenheid ondersteun,
omdat daar 'n tweede instansie van noukeuriger waar
voorkom. In D(1+2) word „sak" herhaal, en in-neming
in
die verband waarin „sak" nou voorkom, word 'n nadere aanduiding
van rigting gegee dan wat in C(3+4) die geval was. Die
finale interpretasie van C(3+4) was dat die ruimte volstrek
in beslag geneem is deur vere; hulle het „noord, suid, oos,
wes" — oral! — gesak. Nou word die sak-beweging in D
gerig „oor die bloed, oor die klip". En so kry ons die volgende
beweging:
ap' NRAAIF
Hier is die gebruik analoog met bv. „die voëls sak toe op
die koringland."
Hoewel „sak" (Dl) dus in temporele opsig gelyk is aan
„sak" (C3), her-stel die bepalings „oor die bloed, oor die
klip" die vroeëre bepaling „noord, suid, oos, wes", en daarmee
die betekenis van „sak". Dit is nog dieselfde handelings-

48
kern, maar deur die bepalings word in die tweede geval 'n
ander waarde daaraan gegee.
(3) Binne die sprokiesf eer is dit ook moontlik om in D(1+2)
van 'n gedaantewisseling te praat. Dan is „were" nie gelyk
aan „kraaie" nie, maar die gebeure van D(1+2) vertel dan
van 'n metamorfose — die vere het inderdaad kraaie geword.
En hierdie kraaie sak (uit alle windstreke) „toe" oor die
bloed, oor die klip. 'n Mens kan sê: voor die oë van die waarnemer-verteller
word elke veer wéér 'n kraai, want die vere
het tog in die eerste instansie van 'n kraai gekom. En een
kraai se vere (wat 'n duisend vere geword het) word nou 'n
duisend kraaie; duisendvoudig word die onheil geïntensifieer.
Die werkwoord „sak" (D1) bly inmiddels nog binne die
tydveld van „toe" (C3); die handeling duur voort, binne dieselfde
handeling word die gedaantewisseling voltrek.
Ons het in albei laasgenoemde interpretasies aangeneem
dat „oor" 'n plek-aanduidende voorsetsel is. Indien wel, blyk
dat daar tussen die taalvorme „sak" en „oor" op betekenisvlak
'n klein botsing ontstaan. „Sak" dui as werkwoord
primêr iets van 'n vertikale beweging aan, 'n gaan-na-benede
(Van Dale gee die betekenis van „zakken" aan as: „dalen,
nederwaarts —, naar een lager niveau gaan ...") „Oor",
daarenteen, het as betekeniskern 'n „horisontale" aanduiding
(Van Dale: „boven, op enige afstand in bovenwaartse richting").
Dit sê in ons geval dat tot by, tot bo die bloed, die
klip gesak word, maar nie heeltemaal op nie, dus nie direk
tot by die bloed en klip nie. Die sakbeweging van die kraaie
(na benede) word m.a.w. gesuspendeer oor die bloed en die
klip. Hierdie „stand van sake" word miskien die beste ver
deur die Engelse woord „hover". 'n Mens kan sê dat
-duidelik
hierdie gebruik van „oor" by „sak" die kraaie nog weghou
van die bloed en die klip in die episode wat in D(1-í-2) verhaal
word.
Maar „oor" kan in hierdie sintaktiese verband ook nog in
'n ander betekenis in gebruik tree, wat 'n volgende interpretasie
moontlik maak.

49
(4) Die gebruik van „oor" in die sin van „omdat" is in
Afrikaans algemeen. Bv. „Hy wou nie met my praat nie oor
by vir my kwaad was." Ook in die sin van „na aanleiding
van" word „oor" gebruik, bv. „Die digter ween oor die smarte
van die wereld." Die aanbod D(1+2) is in dié geval 'n
„kousale" verklaring van wat voorafgegaan het; die vere van
C(3-í-4) word nou as kraaie waargeneem wat sak omrede van
die bloed (wat gestort is), omrede van die klip (wat gegooi is).
— Tot dusver is in ons situasie 'n denkwyse aangebied
waarin die kousaliteit „chronologies" ervaar is. Die kousaliteit
wat deur middel van „toe" telkens gekonstitueer is, het in
die opeenvolging van gebeure self gele. Die oorsaak van alles
is elke keer in die eerste gebeurtenis, in die gebeurtenis wat
voorafgegaan het. 'n Ketting word gevorm — elke skakel is,
vanaf die eerste gebeurtenis, vanaf die begin, oorsaak en
gevolg tegelyk. Die aanleiding tot die botsing in Bi was die
opposisie in A(3+4); die verskyning van die kraai in B3 is
deur die gewelddaad in Bi en B2 teweeggebring — wat op
hul beurt weer terugverwys na A; die uit-die-weg-ruim van
die kraai was gevolg van die verskyning daarvan op die
spikkelkoei in B(3+4) — wat ook weer langs die hele lyn
terugstruktureer; 'n duisend vere sak na aanleiding van die
kraai wat „nie net gekwes is nie", nadat dit op die spikkel
kom sit het, nadat broer teen broer geweld gepleeg het,
-koei
nadat een broer hom teen die ander geisoleer het deur die
spikkelkoei vir hom te kies, nadat kuddes vee wonderbaarlik
verskyn het. . . 33
33 Vgl. Cassirer, a.w., p. 31: „Beide Glieder des kausalen Verháltnisses,
die ,Ursache' wie die ,Wirkung', werden somit hier als konkrete Dinge
gefaBt and als solche aufeinander bezogen. Das Geschehen erhält die
Form des Ubergangs von einer Dinggestalt in eine andere — es ist
mythisch ,begriffen' indem alle diese sukzessiven Dingphasen einfach
in ihrem Nacheinander erfaBt and beschrieben werden." Vgl. ook Van der
Leeuw, a.w., p. 101: „In plaats van de abstractie van oorzaak en gevolg
is er de levende eenheid van het gebeuren in den tijd; in plaats van het
begrip het levende beeld." Wat Cassirer hier 'n kenmerk van die mitiese
denke noem, noem van der Leeuw 'n kenmerk van die primitiewe denke.

50
As ons nou die moontlikheid van 'n kousale implikasie in
D(1+2) oorweeg, word hier 'n ander soort kousaliteitsbegrip
in die situasie ingebring; as D(1 +2) so uitdruklik die sak van
die kraaie as gevolg van die bloed (wat gestort is), die klip
(wat gegooi is) gee, word daarmee uit die ketting van ge
nou die „oorsaak-beurtenisse
geabstraheer. En eksplisiet word
van alles" gegee — want die gegewens van D struktureer
immers ook langs die chronologiese reeks terug, en wat hierin
as oorsaak van die direk-voorafgaande gegee word, geld ook
vir die reeks. Hiervolgens word 'n hergroepering in die
gebeure gemaak, om sekere momente in die reeks as beslis
belangriker dan andere te onderstreep. 'n Bespiegelende
(intellektuele?) moment word in die feite-aanbod gebring;
Dl is nog binne die ketting, bied nog 'n volgende gebeurtenis
aan, maar D2 word dan besinning, is as 't ware 'n oponthoud
in die vertelling ten einde 'n oordeel oor die verloop te gee. En
hierdie bespiegelende moment kom in die situasie wat tot dusver
die noodwendigheid van sy verloop telkens in die konkrete
gebeurtenis self getoon het. Hierdie konflik tussen D2 en die
voorafgaande „konkrete oorsaaklikheid" is inderdaad 'n
konflik tussen D2 en die konteks self. Ons moet hierdie kousaliteitsgewaarwording
van D2 dus van die hand wys as kontekstueel
nie geïntegreerd nie.
Maar daar is nog 'n verdere rede vir die onwaarskynlikheid
(in hierdie konteks) van die interpretasie van D2 as 'n
bespiegeling oor die oorsaak. — Ons het naamlik tot dusver
met 'n metafoorlose situasie te make gehad; reeds by oorweging
van die verhouding tussen „were" en „kraaie" het ons
aangetoon dat die interpretasie van hierdie vorme as stylfigure
in hierdie konteks uit die toon sou val. Neem ons nou
aan dat D2 'n kousaliteitsgewaarwording is, dan kry „die
bloed" en „die klip" simboliese waarde. Hulle word tot embleme
verhef — die bloed is embleem vir moord, die klip is
embleem vir moordtuig. Ons het hoër-op 'n aanvulling by
„bloed" en „klip" gevoeg wat eintlik volg uit hul simboliese
funksie, en wat neerkom op 'n abstraksie: die bloed (wat

51
gestort is), die klip (waarmee gegooi is). Hierdie abstraksie
word deur die gebruik van „oor" as „onvrede van" geaktiveer.
Ook hier moet ons tot die slotsom kom dat abstraksie uiteraard
in konflik met die vlak van ons situasie is: om „die
bloed" en „die klip" as simbole te interpreteer, veronderstel 'n gebruik
van taal wat nie van hierdie wereld-van-die-gedig is nie.
Die bepaalde lidwoorde van D2 is bowendien sleutels tot 'n
hegter geïntegreerde interpretasie van die aanbod D2.
„Bloed" het as feitsaak an sich tot dusver nog nie in ons
situasie voorgekom nie. Die bepaalde lidwoord is m.a.w. nog
nie eksplisiet voorberei nie (vgl. p. 9 hierbo). Maar daar was
wel 'n implisiete voorbereiding in C(1+2) waar ons in 'n
daad-van-uit-die-weg-ruim sprake van „(moenie) kwes" gehad
het. En daarom is die bloed, die bloed van dié ding wat
deur die klip gedood is. In ons ondersoek onder die aspek van
die sig-vormende vorm kon ons alleen sê dat die kraai van
B in C aanwesig was, dat dié kraai veer-waai gegooi is. Nou
word, in die gevormde vorm, deur „die bloed" die leemte
tussen C(1+2) en C(3+4) gevul met... die dood van die
kraai — die kraai wat op die spikkelkoei gaan sit het. Ons
aarsel om finaal te sê dat die dood van die kraai uitdruklik
deur die konteks aangebied is — hier weer is 'n onderbeligting
van die gewelddaad in C, net soos die gewelddaad in B
nie end-uit gevolg is nie.
Die bepaalde lidwoord by „klip" het sy eksplisiete kontekstuele
grondslag in Cl: „Smeer vet aan 'n klip". Hier is dus
'n soortgelyke geval as wat Christophersen beskryf: „The idea
in question is called up in advance by means of the same
word (in a-form) by which it is resumed later (in theform)".
34 As ons, om die die-vorm by „klip" te verklaar, die
kontekstuele basis in Cl vind, is die feitsaak „klip" in D2
dieselfde as die feitsaak „klip" in Cl — dus die fisieke voorwerp,
waaraan vet gesmeer is, en nie „beeldspraak" nie.
— 'n Duisend kraaie, so interpreteer ons hiervolgens, sak
oor die bloed van die (gedode) kraai, oor die klip waarmee
34 Christophersen, a.w., p. 29.

52
die kraai gegooi is. En „'n duisend kraaie" kan in hierdie
konteks op die wyse wat in (2) èn (3) hierbo uiteengesit is,
geïnterpreteer word: 'n sintese van dié twee moontlikhede is
kontekstueel integreerbaar, nl. dat daar van presieser waar
Plus magiese gedaantewisseling sprake is. Die ver-
-neming
teller sien dat die dinge wat by voorheen as vere waar
maar die vere was vere, en het kraaie-geneem
het, kraaie is —
geword. 35
§ 10. Die interpunksie aan die verseinde D2, nl. die stip
ander interpunksiemiddele in-peltjies,
is ten opsigte van die
hierdie situasie, 'n nuwe moment. Hoewel stippeltjies 'n hibridiese
interpunksiemiddel is, en nie noodwendig eindmarkerend
hoef te wees nie — soms word dit met vertragingsfunksie
binne 'n sintaktiese eenheid gebruik — maak ons uit die tipografiese
omstandighede op dat dit inderdaad hier sintaktiese
afsluitingsfunksie het. 36 Die stippeltjies korrespondeer naamlik
met die ander finale eindmarkerings, die punte aan die
verseindes en strofe-eindes A4 en B4, dáárin dat daarna ook
'n hoofletter volg — volgens tipografiese gebruik, 'n nuwe
sintaktiese eenheid.
Waarom is hier nie 'n soortgelyke eindmarkering as ná die
vorige episodes nie? In watter opsig is hierdie einde nou
anders, as dit anders is as die voriges?
In die episodes A en B het die sinseinde en strofe-einde
saamgeval — die punt was in sintaktiese èn poëtieke opsig
35 Wanneer ons meen dat die interpretasies gebaseer op (2) en (3)
meer adekwaat is aan die feitelike konstellasie wat tot dusver in die teks
opgestel is, word nie uitgegaan van 'n eie oordeel oor wat pas en nie sou
pas nie. Die teks self reguleer die keuse — wanneer die moontlikheid soos
in (4) beskryf, onversoenbaarhede met die feitelike konstellasie vertoon,
wat nie in (2) en (3) die geval is nie, word (4) „oorstem" deur die ander
moontlikhede. Tog word daardeur die gedempte meespreek van (4), die
kousaliteitsgewaarwording dat die kraaie „sak omrede van....", nie
volledig tot swye gebring nie.
36 'n Voorbeeld van 'n vertragingsfunksie is te vind in die kwatryn
Skerpioen uit Engel uit die Klip: „ek worstel .... gee my oor aan die
vergif" (p. 36).

53
funksioneel om 'n kontekstuele eenheid af te sluit. C is wel
in strukturele opsig voltooi maar nie afdoende begrens nie —
dít toon die streep ons immers. Die eindmarkering D2 is die
eerste sintaktiese afsluiting ná B4, maar dit val hier alleen
met 'n verseinde saam, nie 'n strofe-einde nie, en ook nie die
einde van 'n kontekstuele eenheid nie. Hierin is dan die eerste
verskil met die punte in A en B geleë.
Maar wanneer ons vlugtig die aanbod D(3+4) beskou —
en die analise sal dit straks nader bevestig — word reeds uit
die uitroep „O" en die vraagteken duidelik dat die feiteaanbod
'n wending neem ná D2. En hierdie wending word
dan gemarkeer deur die stippeltjies.
§ 11. In C(3+4) het die sak van 'n duisend vere „noord,
suid, oos, wes" die ruimte as volstrek in-beslag-geneem-deurvere
gegee, die ruimte waarin ook die verteller, die „ek" as
mede -handelend homself uiteraard bevind. En as die ruimte
gevul is, is alles die verteller se grens, is ook die „ek" volkome
omgewe van vere.
Daarna het die gedaantewisseling plaasgevind, die vere het
kraaie geword.
Met hierdie gegewenheid word die vraag in D(3+4), en
veral die eerste „0 waar sal ek skuil", 'n vraag sonder die
moontlikheid van antwoord, 'n vraag wat „weet" dat daar
geen antwoord op is nie. Want daar is in C(3+4) geïmpliseer,
gesê selfs, dat daar geen skuiling is nie. Die hopeloosheid
van „my" vraag is reeds voorberei in die aanbod dat die
ruimte volledig gevul is met vere — met kraaie! — wat
doelgerig toesak oor die bloed en die klip, die gevolg en die
instrument van 'n gewelddaad deur die verteller self gepleeg.
Maar in die vraag word nie alleen wanhopig (en volkome
tevergeefs) getas na skuiling nie. Daar word informasie gegee,
daar is „mededeling van iets nuuts" in die situasie. Want
daar word gepraat van die bedreiging waarteen geskuil moet
word: „teen die stippels wat pik".
Die byvoeglike bysin „wat pik" gee 'n attribuut van „stip-

54
pels" op grond waarvan terug -geassosieer kan word na kraaie.
En vandaar loop die assosiasie-lyn deur „were" in C na
„kraai" in B. 17
Hiervolgens, wanneer ons die vere-verskynsel as die kon
gewelddaad in C neem, is die kraaie van-sekwensie
van die
D 'n tweede verskyningsvorm van die konsekwensie, en die
stippels-wat-pik 'n derde.
Ons het voorheen na aanleiding van vere > kraaie afgelei
dat daar èn van 1) identifisering, maar noukeuriger waarneming,
èn van 2) gedaantewisseling sprake is; nou kan ons
insgelyks na aanleiding van kraaie > stippels aflei dat hier óf
1) opnuut waargeneem, opnuut ervaar word, óf 2) dat die
kraaie in stippels verander het, dat daar opnuut, by herhaling,
'n gedaantewisseling plaasgevind het.
En soos by die vorige, kán albei in hierdie konteks. 'n Sintese
is weereens moontlik — noukeuriger waarneming plus
gedaantewisseling.
In die teks is dus 'n reeks gedaantewisselinge opgestel: vere
> kraaie > stippels. Maar uit die episodes waarin hierdie
gedaantewisselinge plaasvind, blyk nog iets anders: dat daar
'n sekere bewegingslyn in die gebeure van die laaste twee
strofes is.
'n Duisend vere het in C „in die groot ruimte" gesak.
'n Duisend kraaie in D(1 +2) het ten opsigte van dié vere 'n
meer bepaalde rigting-van-sak getoon; „oor die bloed, oor die
klip". Die stippels-wat-pik in D(3+4) toon ten opsigte van
37 Die assosiasie-proses waarvan telkens melding gemaak word in
hierdie analise, veronderstel nie 'n soort assosiatiewe denke wat as sodanig
in die konteks gegee word nie — m.a.w. die bedoeling is nie om te
beweer dat die verloop van gebeure op die wyse van 'n assosiatiewe denke
geskied in die sin waarin bv. Havers dit gebruik in sy uiteensetting van
'n „volkse" beskrywing van 'n gebeurtenis nie (a.w., § 52). 'n „Assosiasieproses"
word in ons situasie moontlik gemaak omdat die aangebode
feitsake in die reeks 'n gemeenskaplike betekenis -element het. Die werk
dus 'n middel waardeur die gegewens se ver-
-saamheid van assosiasie is
band „ingesien" word — die verband is as sodanig egter direk gegee in
die feitsake met hul gemeenskaplike betekenis-element self.

55
dié kraaie 'n nog „noukeuriger" doel — 'n doel wat weliswaar
nie direk gesê word nie, maar die informasie daaromtrent
word gegee deur die vraag-sonder-moontlikheid-van-antwoord
in D(3+4). Hiervolgens word die stippels se „doelwit"
nou die verteller self — „ek" soek skuiling, „ek" word dus
aangeval deur die stippels-wat-pik.
Die gebeure van die laaste twee strofes word feitlik iedere
keer in 'n kleiner gesigsveld waargeneem, in 'n kleiner veld
ervaar. Vanuit die groot ruimte beweeg die gebeure nader
(D2), totdat die stippels „my" aanval en hulle onontkombare
onmiddellikheid word. Die sak van 'n duisend kraaie bo hom
het die verteller herken as gerig op die bloed en die klip,
terwyl hy nog steeds vasgekeer moet gadeslaan waarheen die
gebeure beweeg. Maar met die laaste informasie word die
gebeure „aan den lijve" ervaar deur die verteller. Nou is die
volledige doel van hierdie gebeure geken: alles kom op die
verteller self af, alles is op hom betrokke.
— Ons kon in die ondersoek na die tydsindikators vroeër
ook 'n bewegingslyn beskryf. In die chronologiese reeks vang
die vertelling aan by 'n punt in die verlede ( „Uit holtes van
'n boom / het kuddes vee gekom") en beweeg tot in die onmiddellike
hede („O waar sal ek skuil ...") Toe reeds het ons
geformuleer: „'n bede, waarin verteller en hoorder direk
teenoor mekaar gestel word." Die tyd van die vraagstelling
was „nou” (vgl. p. 21 hierbo).
Maar in die vraagstelling self is uiteraard geleë dat die
„ek" sy impasse onmiddellik en regstreeks aan iemand stel
— nie 'n persoon wat kontekstueel gegewe is nie, want die
vraag wat gestel is, is 'n vraag wat weet dat daar geen antwoord
op is nie. Die verteller vra homself, in radeloosheid,
hierdie vraag, maar, op die wyse van die taal, betrek hy ook
die ideële hoorder in hierdie vraagstelling. Die vraag, sê
Havers, (vgl. p. 39 hierbo) is 'n middel om „mit der aufnehmenden
Person einen engeren seelischen Kontakt herzustellen.”
In die feite-aanbod word die bewegingslyn van die

56
tydsindikators onderskryf: ook hier is uiteindelik 'n regstreekse
konfrontasie van die hoorder met vertellerservaring.
§ 12. Die stippels-wat-pik is egter nie net in reeks met
kraai, vere en kraaie gegee nie. As ons eenmaal gekonstateer
het dat assosiasie in hierdie vertelling 'n rol kan speel, word
die opstel van 'n tweede reeks moontlik. Op grond van betekenis-,
woordvorm- en klankverwantskap skakel „stippels"
met die eerste lid van die samestelling „spikkelkoei". In die
aanbod van „stippels" (D4) is die feitsaak „spikkelkoei"
(reeds in die titel, in A en in B genoem) mede-gegee, na
aanleiding van die gemeenskaplike betekenis-element, die
sinonimiteit van „stippels" en „spikkel-".
En nou is op feitelike vlak gegee dat in die aanval van die
stippels -wat-pik, ook die spikkelkoei aanwesig is. Ons kan dit
soos volg demonstreer:
'n attribuut van die spikkelkoei (stippels)
plus: 'n attribuut van die kraaie (om te pik)
is gelyk aan: stippels wat pik.
Die derde verskyningsvorm van die vere, nl. stippels, wat
bowendien in die assosiasie-reeks beginnende met „'n kraai"
(B) lê, is dus 'n soortgelyke verskynsel as wat ons indertyd
as die visueel-onderskeidende eienskap van die eerste, die ver
Dit was die-naamste
saak in hierdie situasie beskryf het.
„spikkels", gegee in die eerste lid van die samestelling, wat
die koei-by-uitnemendheid as visuele waarneembaarheid
teenoor bv. 'n spookkoei gestel het. Die spikkelkoei — die
eerste saak. Die saak wat aan die begin gegee is.
En hiermee word die kousaliteit van hierdie wêreld, wat
ons aangeraak het na aanleiding van D(1 +2) weereens na
vore geskuif (vgl. p. 49 hierbo).
Die stippels-wat-pik is die uiteinde van 'n reeks gebeurtenisse
wat aan die gang gesit is deur die eerste episode — en
nie alleen in die vanselfsprekende opsig dat die situasie daarmee
geopen het nie. Ons het vasgestel dat die aanbod in
reeks geskied, waar elke volgende gebeurtenis geskied na aan-

57
leiding van die vorige. In so 'n reeks is die eerste gebeurtenis
inderdaad „oorsaak van alles", 'n pregnante begin. En hierdie
eerste oorsaak bly tot die laaste gebeure toe geldig, bly as
aanvang herkenbaar. Want met die laaste aanbod in ons
situasie, waarin alles tot by die verteller self beweeg het, en
hy onontkombaar vasgekeer is, word die eerste opnuut gegee:
die spikkelkoei. Die spikkelkoei, wat soos kuddes vee uit
holtes van 'n boom gekom het. Die spikkelkoei, wat as eerste
en vernaamste in hierdie wêreld deur die titel aangebied is. 38
In die laaste aanbod word ook die noodwendige (noodlots-)
verband van kraai en spikkelkoei gegee. Nou word die kraai
van B — die voorganger in die reeks gedaantewisselinge wat
op die laaste bedreiging, die stippels-wat-pik, uitloop — as
onheilsbode in hierdie wereld geïntegreer. Maar die onheil
wat deur die kraai gebring is, is ook die onheil wat deur die
spikkelkoei gebring is — want die kraai verskyn nadat „ek"
geweld gepleeg het teen „my broer", nadat „my broer" die
spikkelkoei vir hom gekies het. En albei hierdie onheils
-dreiginge word uiteindelik gerealiseer in die laaste konsekwensie.
Ten laaste word in die laaste aanbod die hele situasie as
één gekonstitueer. Want in die saamknoop van kraai en spikkelkoei
binne die vormsaak-feitsaak „stippels" en sy precisering
„wat pik", wat tegelyk 'n saamknoop van twee reekse
feite is, word alles wat gebeur het — vanaf die benoeming
van die situasie tot aan dié informasie wat laaste staan, op
feitelike vlak as samehangend gegee.
S8 'n Denkwyse wat ooreenstemmende trekke in die opvatting van
oorsaak vertoon, is aan te tref in Lukas 1, in die gebeure wat in vv. 5-25,
en vv. 57-66 beskryf word. Die geboorte van Johannes is aangekondig,
Sagaria word stom. Wanneer Johannes gebore word, en die dag vir sy
besnydenis aanbreek, en sy vader sy naamgewing bevestig, het Sagaria
se tong „los geword, en hy het gepraat en God geloof". En nou vra
die volk nie na die rede vir die wonder nie; omdat die besnydenis van
die kind en die wonder saamval, word die betekenisvolle van die gebeurtenis
met die kind geskakel. „Daar is baie gepraat oor al hierdie
dinge.... En almal wat dit gehoor het, het dit ter harte geneem en ges@:
Wat sal tog van hierdie kindjie word?"

58
§ 13. Die sig-vormende vorm het in die vraagsin tot 'n
einde gekom. Hier vind ook die teks sy afsluiting — sintakties,
strofies en tipografies — en is die aanbod voltooi.
Tot dusver is die sig-vormende vorm stap vir stap gevolg,
die struktuur het horn in 'n gedurige wisselspel van aanbod,
terugstrukturering en reorganisasie van aanbod laat ken. Maar
vanuit die afsluiting word dit opnuut moontlik om die situasie
as gevormde en gekende vorm te oorsien. En dan staan sekere
struktuurlyne in hierdie gedig opeens in skerp reliëf na vore.
Wanneer ons die gevormde vorm as gekende vorm voor
ons het, kom die oomblik waarin ons ons daarop moet besin
dat die taalsituasie wat ons ondersoek, inderdaad 'n gedig is
— die sig-vormende vorm het hom nie alleen „in ooreenstemming
met die beperkings wat deur die taalstruktuur opgelê
word", ontvou nie. 3s
Uit die gevormde vorm sien ons naamlik dat die „tweede"
vormveld vier vierreëlige strofes opgestel het, waarby die
„eerste" vormveld, dié deur die taalstruktuur afgebaken, hom
moes aanpas. En hierdie inmekaargryp van die twee vormvelde
het sekere strukturele implikasies, sekere feitelike implikasies
en — uiteindelik — 'n implikasie wat ons nie anders
as 'n estetiese kan noem nie.
— Die sintaktiese (kontekstuele) eenheid A is opgebou uit
twee min of meer ewewigtige helftes, albei in taalstrukturele
opsig voltooi, maar nie afdoende geskei nie — 'n komma
39 Vgl. Hellinga en Scholtz (p. 20) oor die „linguistiese toestand van
sake vir gevalle van taalgebruik wat deur metrum en rym gekenmerk
word". Hoewel dit hier oor rym en metrum as vers-konstituerende
momente gaan, meen ons dat ook strofe -vorme 'n moment van hierdie
„tweede" vormveld is, wat „leeg" is in taalsistematiese opsig. En dan
geld vir ons situasie veral die volgende opmerking: „In die poësie kom
daar... dikwels 'n stel ,aanvullende' beperkings by waardeur die integrasieverwikkeldheid
van die geval van taalgebruik nog toeneem ... (p. 21):
Ons sou van hierdie tweede, beperkende vormveld kon praat as ,une forme
rhythmique vide' (Valéry). En die vormveld is natuurlik enkel ,leeg' in
taalsistematiese opsig en onder die aspek van die sig-vormende vorm. By
hierdie leë vorm moet die taalvorme hulle nou aanpas."

59
tussen die helftes het die onderskeiding-in- verband aan
40
-getoon.
Die helftes is ewewigtig in die wyse waarop hulle geintegreer
is in die „leë" strofevorm. In Al enjambeer die A-gedeelte
van die sinsmodel A Vf S A soos deur A(1 +2) gevorm,
om met Vf S A in A2 voltooi te word. Daarna volg die
„pouse" van die komma, en in A(3+4), met sinsmodel
A Vf S 0 A, volg die laaste 0 A- gedeelte weer ná die enj
ambement.
Die volgende patroon word gevorm:
A (enj.) Vf S A (komma) A Vf S (enj.) 0 A
In die episode van B is die sintaktiese besetting van die
strofevorm verskillend van dié in A, hoewel die strofevorm B
('n vierreëlige strofe) met die strofevorm A ooreenkom.
Die sintaktiese sub-eenhede in B1 en B2 is korter en tal
Daar is in B drie sintaktiese sub-eenhede,
-ryker as in A(1 +2),
ook elkeen struktureel voltooid, maar onderling deur kommas
geskei (B1, B2 vertoon resp. die sinsmodel S Vf 0 A, en
S Vf A; B(3+4) die geïnverseerde model A Vf S A A).
T.o.v. A kan gesê word dat die sub-eenhede mekaar in B
vinniger opvolg — verse 1, 2, 3 gee elke keer die aanvang
van 'n nuwe sintaktiese sub-eenheid, terwyl in A die eerste
strofe-helfte deur een, die tweede strofe -helfte deur 'n ander
sub-eenheid beslaan word.
B(3+4) stem egter met A daarin ooreen, dat die bou van
die tweede strofe-helfte in A en B gelyk is — A (toe) Vf S
(enj.) (A) A.
'n Klein variasie kom hierin voor deurdat die voltooide
deelwoord (semantiese komplement van die Vf. in B3) in B4
staan.
In C bly die strofevorm nog steeds gelyk aan dié van die
vorige twee episodes en ook die ooreenstemmende posisie van
„toe" (begin C) stel in breë trekke dieselfde patroon as in A
en B op. Maar die vers C2 val in twee sintaktiese sub-eenhede
40 Vgl. Die sintaktiese bou en die feite-,,reeks", p. 12 hierbo.

^i
uiteen: binne die strofevorm volg die sub-eenhede mekaar
nog sneller op as in B.
Teenoor die oordeelsvorme, die indikatief van die werk
-woorde in A en B, bring die imperatiewe van C bowendien
groter intensiteit (vgl. p. 39); die sub-eenhede Cl, C2a en
C2b staan teenoor die beweringsgroepe in A en B as roep
hul hier 'n beweringsfunksie-groepe.
Want selfs al verkry
(hulle is immers verhalende imperatiewe) behou hul die aan
roepwaarde. 41
Na hierdie roepgroepe volg C3 as 'n hervatting van die
model in A3 en B3: A (toe) Vf S, gevolg deur wit-sondermeer,
'n enjambement. Maar in C4 versplinter die vers (wat
in A4 en B4 een volgehoue strukturele voltooiing van die
sinsmodel, in A3 en B3 begin, was) tot vier bywoordelike
bepalings by die Vf. „sak", telkens deur 'n komma van die
volgende geskei.
Waar die linguistiese begrensing in A en B rekening gehou
het met die versvormbeperking, die strofe-einde, word aan
die einde van C geen definitiewe afsluiting gemaak nie. Die
interpunksie aan die einde van A en B was 'n punt: die ontvouing
van die sig-vormende vorm het hom binne die bakens
van die strofevorm voltrek. Maar die interpunksiemiddel aan
die einde van C — 'n streep — verontagsaam die strofe-einde;
die sintaktiese afsluiting word uitgestel, die aanbod oopgehou
(vgl. p. 45).
— Binne die geheel van 'n gedig is die strofe 'n eenheid,
gekenmerk deur 'n reël wit aan die begin en aan die einde
41 Die terme „beweringsgroepe" en „roepgroepe" is ontleen aan
A. W. de Groot, Structurele Syntaxis, Den Haag 1949, p. 49, 50: „Het
kan immers heel goed zijn", sé De Groot, „dat de woordgroep zelf behalve
de objectieve begripsbetekenissen ook subjectieve betekeniselementen
bevat: niet alleen de bekende ,gevoelswaarde' van woorden als
stakker, vies, kil.., maar ook positie -elementen, die speciaal tot het
domein van de zinsintonatie schijnen te behoren: bewering, vraag, uitroep.
Een oordeelsvorm ... maakt een woordgroep tot een beweringsgroep:
ze sliep; een vraagwoord tot een vraaggroep: wie sliep? een
interjectie of een gebiedende wijs tot een roepgroep: st! slaap!"
-vanklike

61
daarvan. Die hoogste mate van eenheid wat in so 'n strofe
kan bestaan, is wanneer één nosie ('n informasie-eenheid wat
op 'n spesifieke wyse in die tyd gestel is) daarmee saamval,
en die begin en einde respektiewelik gekenmerk is deur 'n
hoofletter en 'n punt.
In ons gedig kom dié optimale eenheid nie voor nie, maar
A vertoon die grootste eenheid waar daar alleen een binding
binne die strofe is, d.w.s. twee nosies verbonde deur 'n komma.
Die begin en einde van A is gekenmerk deur hoofletter en
punt.
In B neem dié eenheid af: daar is drie informasie-eenhede;
maar die begin en einde van die strofe is weer gekenmerk
deur hoofletter en punt.
In C is die eenheid nog minder: vier nosies, Cl, C2a, C2b
en C(3+4) word met kommas verbind, terwyl die strofe self
ook „enjambeer" na die eerste informasie in D. C self is dus
as strofe 'n onderskeiding-in- verband.
Tot sover dan die beskrywing van die gegewe vorme.
Neem ons nou aan dat die tweeledige beëindiging van A en
B (strofe-einde én einde van informasie-eenheid) 'n pouse bewerkstellig,
dan konstateer ons dat die pouse na C korter is as
by A en B. 42 En as die tydsverloop tussen die episodes
C en D korter is as die tydsverloop tussen episodes A en B,
is daar sprake van versnelling in die tempo waarmee die
episodes merkbaar opvolg.
Die linguistiese voltooiingsverwagting aarsel voor die heining
wat die strofe-einde opstel, en spring dan oor. D vang
aan, sonder hoofletter, met 'n herhaling uit C, en in die
woordvolgorde van D is 'n inversie op te merk wat die afhanklikheid
van die Vf. „sak" (D1) van die temporele by-
42 Die temporele moment wat ons hier in interpretasie onderstreep,
kan, hoewel dit 'n kenmerk is van poésie in accu en daarom 'n evidente
feit is by die voordrag van 'n gedig, nie sonder meer in 'n beskrywing
van taalvorme opgeneem word nie. Die interpretasie van interpunksie en
dus ook van wit-tussen-strofes as 'n temporele gegewe is 'n slotsom na
analogie van die versvoordrag.

62
woord „toe" (C3) blootlê. Die begin van hierdie strofe-vorm
is dus nie tegelykertyd die „begin" in linguistiese opsig nie.
Linguistics lê die begin van D in C.
Dl enjambeer na D2 en word weer dubbel voltooi, met
twee voorsetselgroepe in adverbiale funksie. D2a en D2b is
verder weerspieëling-in-miniatuur van die herhalingsverskynsel
in Dl en C3 („sak 'n duisend vere” / „sak 'n duisend
kraaie"; „oor die bloed, oor die klip").
Die afsluiting van D2 verskil van die afsluiting in die
posisioneel-ooreenstemmende verseindes A2, B2 en C2, waarin
ons, ten spyte van variasies binne die versvorm, nog elke
keer 'n begrensing deur 'n komma aangetref het, gevolg deur
„toe" aan die begin van die volgende vers. In D2 is die model
totaal verstoor: stippeltjies markeer die verseinde D2 wat
terselfdertyd die einde van die sintaktiese eenheid C.D(1+2)
is. Dat dit die einde van die sintaktiese eenheid is, is egter
eers herkenbaar in die tipografiese gegewe dat die volgende
vers met 'n hoofletter begin — stippeltjies is naamlik 'n
hibridiese interpunksiemiddel (vgl. p. 52). Ons kan sê dat
dit geen afsluiting is voordat 'n nuwe sin onteenseglik begin
nie. En daarom kan ons van stippeltjies praat as die interpunksie-van-die-twyfel,
die interpunksie wat nie „weet" of
daar afgesluit word, en of daar vertraag word om daarna
voort te gaan nie. 43
D3 vang inderdaad aan met 'n uitroep, „O"; dit is 'n geheel
nuwe sintaktiese eenheid van 'n soort wat volkome verskillend
is van wat tot dusver aangebied was — 'n vraende eenheid.
Samevattend kan 'n mens sê: na die toenemende versnelling,
gekonstitueer deur die wyse waarop die strofe-vorm as gegewe
beperking, sintakties steeds anders beset is, gekonsti-
tueer deur steeds korter en meer sub-eenhede binne die strofe
waarin die hoogste versnelling uiteindelik bereik-grense,
word in die deurbreek van die strofegrens (deur die inter-
43 Hiermee word nie verwys na 'n twyfel, 'n onmag by die digter of
skrywer nie, maar alleen na die funksie wat sodanige interpunksie binne
die teks het of kan hê.

63
punksie eind C4), die sintaktiese „binnestort" van die voor
wat verloop in stippeltjies, die interpunksie-
-laaste episode
middel van die onmag om werklik af te sluit, die onmag om
voort te gaan — ná hierdie toenemende versnelling eindig
die aanbod van die verteller in 'n uitroep en 'n taalsistematies-gegewe
stemverheffing: die intonasie van die vraagsin.
In D as geheel is die strofemodel (d.w.s. die model waarvolgens
die strofe aanvanklik linguistics beset is) totaal
verstoor. En hierdie verstoring van die model toon 'n toenemende
„ontreddering" deur die strofes heen. T.o.v. van A
verskil B dáárin dat die strofe meer sintaktiese sub-eenhede
bevat. Maar hulle is al drie beweringsgroepe, en die belang
strofe-strukturerende momente, die komma aan die einde-rike
van die tweede vers, gevolg deur „toe" aan die begin van die
derde vers, is hier ook werksaam.
C toon 'n nog groter verskil: in die drie roepgroepe van die
eerste twee verse, en in die struktuurmodel. Twee verse val
uiteen in kleiner deeltjies (C2 is verdeel in twee, C4 in vier).
Maar andersyds behou C die binding en die orde van A en B
in die komma en „toe" (eind C2 en begin C3).
In D, wat van C afhanklik is vir sy linguistiese aanvang,
val die strofe uiteen in twee begrensde nosies — die sintaktiesepisodiese
patroon verskil in elke opsig van die model in A
opgestel.
§ 14. Hoe ontvou die feite-aanbod hom nou binne hierdie
struktuurlyne?
Na die titel is die mededeling van die „begin" stellend:
'n feit uit die (verre) verlede, in 'n sin met verswaarde aanloop,
wat die ontstaansgrond vooropstel — „Uit holtes van
'n boom". 44 Die wonderbaarlike geboorte is die eerste feit.
44 Wanneer hier van 'n „verswaarde aanloop" gepraat word, word
nie ingeskakel by die emosioneel-stilistiese waarde wat deur sommige
stilistici, bv. G. S. Overdiep, daarmee verbind word nie. Die term hier
is alleen beskrywing vir die sinsmodel, en die funksie hier ter sake is
dat die begin van die sin, en die feitelike mededeling van die begin van
die situasie, die benoeming van die ontstaansgrond, daardeur saamval.

64
Maar reeds in die volgende episodiese sub-eenheid, nl.
A(3+4), het ons 'n spanning gevind, 'n opposisie wat afspring
van die vuurslag „vir hom" by „kies" (vgl. p. 33).
Hierdie opposisie het botsing geword in B1, waarop die
val van die broer volg — en daarna: die kraai as metgesel
van hierdie onheil, die kraai as onheilsbedreiging op die
spikkelkoei.
Hierop volg 'n reaksie. Die verhalende imperatiewe van
C bring 'n styging in die emosionaliteit, 'n groter intensiteit
(vgl. p. 39); ons kan se, die verhalende imperatiewe dui op
'n ontsteltenis as gevolg van die kraai se verskyning. Daar is
herhaling, tot driemaal toe, van „instruksies" tot 'n daad-vanuit-die
weg-ruim, daar is klaarblyklike opwinding.
Maar die gevolge van hierdie daad is veel erger as die
gebeure wat daartoe aanleiding gegee het. Daar was 'n kraai,
maar die daad-van-uit-die-weg-ruim bring 'n duisend vere.
En ons het gesê dat, in laasgenoemde groep, telwoord en
onbepaalde lidwoord in 'n oordeelswaarde fungeer, dat
duisend met 'n 'n intensieve, globale telwoord is, „simbool"
vir 'n persepsie van baie — teken van 'n verhoogde emosionaliteit,
weereens (vgl. p. 44).
Ook die oënskynlike hervatting van die „patroon" („toe
sak 'n duisend vere") is deur die spanning aangevreet, 'n
spanning wat dringender word in die staccato van C4, in die
opnoem van elke windstreek apart om in stapeling die som
daarvan tegelykertyd te bied — „oral".
En ná hierdie stapeling is daar geen afsluiting, geen rus
nie. Is die spanning hier reeds te hoog opgevoer, die stuwing
van gebeure te heftig, om binne die strofegrens te bly? Wat
aan die gang gesit is in C, duld geen onderbreking nie: die
gedaantewisseling duur voort. En die vere word kraaie, nog
meer reëel, nog meer dreigend, gevaarlik — want as daar
onheil was in 'n kraai, hoeveel te meer in 'n duisend kraaie?
Maar die gebeure beweeg nader, want hulle rigting-vansak
is beter waarneembaar: „oor die bloed, oor die klip". En
dan, na hierdie waarneming, die twyfelende (vertwyfelende?)

65
afsluiting, die aarseling voordat die wending kom, die spanning
ten top styg en breek, die patroon sy totale verbrokkeling
vind in die uitroep, in die vraag waarvan die antwoord
reeds deur wat voorafgegaan het, vir goed uitgesluit is, die
vraag wat radelose kreet word. Want die onheil is op die
verteller, daar is geen skuiling nie; die spikkelkoei en die
kraai het finaal een geword in die laaste vernietigende vergelding.
— Die spikkelkoei, terwille waarvan „ek" geweld
teen „my" broer gepleeg - het. Die kraai, die onheilsbode, wat
„ek" (in oormoed) uit die weg wou ruim. Die versplintering
is volkome, die wanhoop allesomvattend.
En dit is die „ek", die verteller van hierdie gebeure, uit
wie se mond hierdie situasie sy bestaan kry — dit is die „ek"
wat hierdie laaste vergelding ondergaan, aan .wie die bedreiging
voltrek word. Daarom is geen voortsetting moontlik
nie: hierdie einde is in elke opsig die einde. The rest is
silence.

HOOFSTUK DRIE
DIE BINDMIDDELS IN DIE GEDIG
§ 1. „Eenheid". Wanneer die probleem van die eenheid
van die literêre kunswerk as kunswerk geopper word, moet
'n onderskeid eers gemaak word tussen die eenheid („unit")
wat die stilistikus as objek van ondersoek aanvaar, en die
eenheid (samehang, „unity") wat die stilistikus èn die literatuurwetenskaplike
eventueel kán ontdek in sy objek van
ondersoek.
Die eenheid („unit") wat objek van ondersoek vir die stilistikus
is, is 'n gegewe struktuur, 'n aangebode taalhandeling.
En dat die taalhandeling voltooi is, afgesluit is, is 'n feit wat
die stilistikus voorwetenskaplik reeds weet. So bv. aanvaar die
stilistikus uit die tipografiese voorkoets van Sprokie van die
Spikkelkoei dat dit 'n voltooide taalhandeling is, 'n gevormde
vorm en geen fragment nie, want daarvóór en daarna (in die
bundel waarin die gedig voorkom) staan ander taalsituasies,
deur hul plasing en hul benoeming deur titels geisoleer van
ons objek van ondersoek.
In hierdie gegewe feit soek die stilistikus dan na die vorm
hom is die ondersoek na eenheid-konstituerende
momente; vir
/samehang 'n struktuurprobleem. 1
1 Hierdie standpunt van die stilistikus is deur prof. W. Gs Hellinga
in die studiejaar 1954-1955 in 'n lesing voor die neerlandici van die
Universiteit van Amsterdam gestel. Vgl. verder Hellinga en Scholtz, a.w.,
p. 48: „Dat die stilistikus die taalgebruikseenheld as sodanig eerbiedig,
wil egter hoegenaamd nie sê dat alles in 'n dergelike eenheid nou teen
wil en dank samehang moet vertoon nie. Die term gebruikseenheid kan
maklik die indruk skep dat die gebruiksgeval vir die stilistikus by voor
Gestalt, 'n geheel is waarin alles struktureel saamhang of geinte-
-baat 'n
greer is. Hierdie opvatting word egter geensins deur die stilistikus gehuldig
nie. Wat saamgegee word, hoort immers the noodsaaklikerwyse
struktureel saam nie. Dat 'n bepaalde gebruiksgeval 'n Gestalt, 'n geheel

67
Vir die literatuurwetenskaplike ondersoek na die eenheid
in 'n gegewe gedig is die uitgangspunt ook nie dié van die
filosofiese estetika nie, nl. dat die voltooide kunswerk 'n geheel
of 'n Gestalt of 'n organisme is, waarin elke onderdeel
in noodwendige samehang met die geheel gegee is.
In die literêre teorie van die jongste tyd word die kwaliteit
„eenheid" wat die literere kunswerk het of kan hé, onafskeidbaar
aan 'n waarde-oordeel gekoppel — eenheid is dus ook in
die literatuurwetenskap nie 'n uitgangspunt, 'n voorveronderstelling
nie, maar 'n eindoordeel. Roman Jakobson praat bv.
van die literere kunswerk „not as a cluster of devices, but as
a complex, multi-dimensional structure, integrated by the
unity of esthetic purpose." 2 Wolfgang Kayser praat van die
eenheid en geslotenheid „des wirklichen Kunstwerks", waarin
alle vorme saamwerk. s Hierteenoor herinner Warren en
Wellek daaraan dat wanneer ons aan 'n georganiseerde geheel,
aan 'n struktuur die naam „kunswerk" toeken, dit
onteenseglik 'n waardeoordeel impliseer. 4
Die opgaaf van die literatuurondersoeker bly steeds om in
die konfrontasie met 'n literere werk (bv. 'n gedig) vas te stel
in watter graad hierdie ideaal van eenheid in die literere
kunswerk bereik word.
Daarom is die eenheidsprobleem in die literatuurwetenskap
'n probleem van „samehang" binne die literere werk — the
bloot die linguistiese samehang nie, maar ook die literere
samehang; hoe en waardeur dié samehang gekonstitueer
word, of daar van meerdere of mindere samehang binne die
werk gepraat kan word. Die eenheidsondersoek word 'n on-
is, kan dus nooit vir ons uitgangspunt of voorskrif wees nie. Dit is
hoogstens 'n konklusie, 'n naskrif wat ons op grond van ons analise kan
aanbied."
2 Aangehaal deur Victor Erlich, Russian Formalism, 's-Gravenhage
1955, p. 170.
3 Wolfgang Kayser, a.w., p. 301.
4 Austin Warren en René Wellek, Theory of Literature, London 1953,
p. 157.

68
dersoek na die aantal en die aard van die bindmiddele in die
gedig, 'n soektog na ordenende prinsipes in die struktuur. En
hierdie ondersoek se resultate moet uiteindelik meespreek in
die evaluasie van die gedig. 5
In die ondersoek van Sprokie van die Spikkelkoei gaan dit
om bepaalde probleme-van-samehang in 'n bepaalde soort
werk. Ons het reeds vroeër gesê dat hierdie gedig by eerste
kennismaking verbandloos voorgekom het. Daar is gemeen
dat die volgorde van gebeure a-logies is. En hierdie eerste
indruk het die vraag na die eenheid van die aangebode
literére feit op die spits gedryf — is daar 'n ander organiserende
prinsipe wat dié van die „logiese volgorde" vervang,
is daar bindmiddele wat ons indruk van verbandloosheid sal
teenspreek by dieper inlees in die gedig? Is daar „planmatig
-hede"?
Ons het ook vroeër gesê dat hierdie vrae ons na 'n ondersoek
van die struktuur van die gedig lei. En in die analise
van die struktuur wat in die vorige hoofstuk gedoen is, is
antwoorde op hierdie vrae reeds geïmpliseer. Maar die organisasie
al dan nie van hierdie gedig kan ook blyk uit sekere
versvormkenmerke, wat ons nog nie as sodanig in die voorgaande
analise behandel het nie. Ook die konvensionele
poëtieke boumiddele van strofepatroon, verslengte, rym en
ritme kan 'n ordenende funksie hê. Is die versvormkonstituerende
momente in ons gedig nou samehangskeppend? Dus
ook eenheidskonstituerend?
Die gedig is uit vier vierreëlige strofes opgebou — in dié
opsig is daar 'n interne gelykvormigheid. 6 Maar hoe is dit
6 Ons distansieer ons in hierdie formulering van die vraag na die
eenheid van outeurskap, bv. die „Homeriese" probleem, die oorsprong
van die Pentateuch, of die outeursprobleem in Van den Vos Reynaerde.
'n Werk van die hand van verskillende outeurs kan óók 'n „estetiese"
eenheid skep.
6 'n Voorbeeld van die teenoorgestelde, nl. waar die strofevorm qua
hoeveelheid verse nie gelyk bly deur die gedig heen nie, is N. P. van
Wyk Louw se eerste gepubliseerde gedig (aangehaal deur D. J. Opperman,
Digters van Dertig, Kaapstad 1958, p. 166). In 'n gedig van tien strofes

69
gesteld met die vormkenmerke binne die strofe — is die
strofes ook in ander opsigte behalwe hul vierreëligheid oor
-eenstemmend?
§ 2. Verslengtes. 'n Lettergreeptelling in die verse binne
die onderskeie strofes lewer die volgende resultaat:
II AI BIC ID
1116161516
2116151616
3 II 4 1 4 1 7 1 5
4 II 6 1 7 1 4 1 6
Die lengte van die verse bly, soos uit die skema blyk, in 'n
veld waarvan vier en sewe sillabes die grense vorm, en elke
strofe word met verslengtes uit die moontlikhede binne dié
twee grense gebou. Die seslettergrepige vers kom die meeste
voor (agt keer).
Die mees markante teenstellinge, in verse met dieselfde
strofeposisie, vorm B3 (met die minimum aantal sillabes)
teenoor C3 (met die maksimum aantal) en omgekeerd, B4
teenoor C4. Maar hierdie teenstellinge is, binne die geheel
gesien, nie „opvallend" nie. 'n Patroon is in A opgestel, —
6 : 6 : 4 : 6 — wat in B, met een sillabe minder in die tweede
vers, een sillabe meer in die derde, gevarieer word tot
6 : 5 : 4 : 7. Hierdie verslengtes word al vier in C herhaal in
ander strofeposisies — 5 : 6 : 7: 4 — en D vertoon dan weer
met een uitsondering ('n verskil van een sillabe — A3 het vier
sillabes, D3 het vyf) die patroon van A.
Die wisselinge binne die „veld", dan, is so klein dat desnieteenstaande
gesê kan word dat die verse, en, vandaar, die
strofes binne dieselfde sillabiese verband 18. Ons kan the
wissel tweereëlige en vierreëlige strofes mekaar af sonder enige aantoonbare
funksie in die wisseling. Die vierreëlige strofes verskil bowendien
nog opvallend in hul verslengtes.

70
konkludeer tot 'n strakke ooreenkoms tussen die verse nie,
maar ons kan wel van 'n ordening praat. 7
§ 3. Die heffingsvers. Die metries-ritmiese verskynsels in
hierdie verse kan perspektiewe open wat in sigself ondersoek
waardig is; dit gaan vir die eenheidsondersoeker egter alleen
dáárom of daar 'n vasstelbare samehang in dié verskynsels
is, en of 'n ordenende moment ont-dek kan word in ons geval,
in die aantal heffings per vers.
Wanneer ons die ritmiese tema van dié gedig wil vasstel,
d.w.s. 'n patroon of basis van heffings en dalings wat konstant
bly deur die gedig heen, is die woordaksent 'n leidraad by die
vaslegging van die heffings in die vers.
Vier van die twaalf meerlettergrepige woorde in die gedig
is in die eerste strofe (A) te vinde en ons het daar in taal
dus 'n viertal aksente paraat. Verder sal
-sistematiese opsig
ons moet steun op sinsaksent en op ons interpretasie van die
feite vir die vaslegging van die heffings. Met vier vaste
aksente en weinig verdere bivalensie, verskaf A dan die
volgende tema: 8
t
s i
7 Die ordening blyk veral in teenstelling tot 'n gedig waar die verslengtes
nie binne dieselfde sillabiese verband lê nie, en ter illustrasie
haal ons 'n paar dergelike verse aan uit Martjie van Jan F. E. Celliers,
(Tweede druk, 1916, p. 94):
Sij denk daaraan
hoe dat sij somtijds sag
dat hij
'n strijd te strjje had,
alsof hij in 'n weif ling stond.
8 In navolging van T. T. Cloete, Trekkerswee en Joernaal van Jorik,
Amsterdam 1953, p. 17 noot 2, gebruik ons hier drie soorte tekens vir die
aanduiding van heffings en dalings: — = daling, . = sterk heffing,
= halfsterk of by- heffing.

71
Die aksent in Al val op die tweede en sesde sillabe, in A2
op die tweede, vierde en sesde, en in A4 op die tweede en
sesde weereens. Hierdie feite is uit die enkelheid van aksent
in die meerlettergrepige woorde „holtes", „kuddes", „gekom"
en „spikkelkoei" afgelei, en uit die sinsaksent wat aan „boom"
en „hom" toegeken word.
A3 verwys ons terug na die feite-interpretasie vir 'n bepaling
van aksent. Ons het geïnterpreteer dat „toe" nie alleen
as voegwoord hier optree nie, maar ook die temporeel-kousale
verband tussen A(1+2) lê (vgl. p. 30). Vanweë hierdie sinvolle
geladenheid van „toe" sou ons daaraan naas „kies ", wat
ondubbelsinnig in hierdie vers geaksentueer word, 'n heffing
wou toeken, nie van dieselfde sterkte as „kies" nie, maar tog
sterker as die daling in die derde lettergreep.
In die daaropvolgende strofes tree heelwat variasies op in
die patroon deur A opgestel, maar dit blyk dat die tweeheffingsvers
in die gedig dominant is. Sonder verder beredenering
van die plasing van aksente, sien die gedig daar in
prosodiese opsig soos volg uit:
L L _ L
. 1._,
- L - - - L
_ L _ _ L
- -
L _ _ L
- L L - L
L - - L _
L r L L
_ - L -
- _ -

72
Die meeste heffings per vers word hiervolgens in C2 en C4
gevind; albei het vier heffings, en C4 vorm bowendien 'n
emfatiese uitsondering vanweë die afwesigheid van dalings
in die vers. Daar is alleen markante pouses tussen die heffings.
Daar is twee verse (A2 en D1) met drie heffings, een waar
sprake is van twee-en-'n-halwe aksent (A3), en één waar,
om dieselfde rede as in A3, sprake kan wees van drie-en-'nhalwe
aksent (C3).
Of die ossilering van heffings tussen die grense van twee
en vier sinvol is, en watter informasie daardeur gegee word,
laat ons hier vanweë die aard van ons probleemstelling buite
beskouing. Die oorheersing van die tweeheffingsvers toon
egter duidelik 'n ordening in die ritmiek, wat in hoë mate
eenders verloop van strofe tot strofe.
§ 4. Rym en „weerklank". Ook die rym en ander klank
kan 'n eenheidskonstituerende moment wees, en-verskynsels
ons merk in hierdie gedig dat daar wel deeglik sprake is van
reëlmaat in die rymskema. In A en C is die rymstelling a b c b
(staande eindrym); in B en D is die rymstelling ook a b c b,
maar die eindryme is assonerend, met dieselfde sonant in B2
en B4 as in D2 en D4 (mik — sit; klip — pik). 9
Ons het vroeër op 'n verband tussen „stippels" (D4) en die
eer, ste lid van die samestelling „spikkelkoei" (A4) gewys —
'n verband wat nie alleen op grond van 'n sinonimiteit tussen
„stippels" en „spikkel-" gelê kon word nie, maar wat ook
setel in die verwante klankstruktuur van die woordliggame
(vgl. p. 56).
'n Klein eggo van die dominante klank in „stippels" en
„spikkel-", kan ons nou sê, is telkens aanwesig — in die
beklemtoonde assonerende eindposisies van B2 en B4, en D2
en D4, en ook in die beklemtoonde eindposisie van Cl.
Die klein weerklankreeks mag ons as 'n subtiel-bindende
9 Ons maak hier geen verskil tussen assonansie en halwe rym nie.
Vgl. Wolfgang Kayser, Kleine Deutsche Versschule, Bern 1951, p. 92-94.

73
draadjie in die geheel beskou, en ook die reëlmaat van die
rymskema werk samehangskeppend. Maar dit lê ook in die
aard van die rym dat dit in meer as uiterlik-skematiese opsig
'n samehang binne die strofe (uiteindelik, indien konsekwent
deurgevoer, binne die hele gedig) skep. Hoewel die binding
van die rym 'n klankbinding bly, kan hierdie verskynsel
meewerk om die dele van die strofe aan te bied asof hulle
saam hoort. 10 Dit is nie 'n funksie van die rym alléén nie;
die rymstelling moet sekerlik ook deur ander bindende elemente,
Bowe-al in die feite -aanbod, onderskraag word.
In ons situasie (bv. in A) merk ons dat die eerste rymwoord
voorkom vóór die interpunksie wat die eerste strofehelfte
isoleer (hoewel dit isolasie-in-verband is) van die tweede, en
dit kom voor aan die einde van 'n in taalstrukturele opsig
voltooide nosie. Die tweede rymwoord aan die einde van die
strofe reik dan terug na die vorige strofehelfte, deur klankvoeging
word tussen die twee dele 'n betrekking geskep, wat
'n bruggie maak oor die skeiding. En waar ons in die vorige
hoof stuk ook 'n feitelike betrekking tussen die twee dele kon
blootlé, gee dit saam met die rymstelling nou aan die woorde
'n dubbele gehegtheid: die strofe is op die wyse binne twee
vormvelde wat saamval, georganiseer.
§ 5. Strofebou: die volgorde van die verse binne die strofe.
Die organisasie van 'n gedig kan ook blyk in 'n bepaalde
volgorde van verse binne die strofe, en uiteindelik in die
volgorde van die strofes. Wanneer ons voor 'n oënskynlike
verbandloosheid in 'n gedig te staan kom, kan die vraag
ontstaan of die verse binne die strofe omgewissel, geskommel
kan word, en of daar 'n dwingende (hoewel nie noodwendig
logiese) volgorde deur die verse gekonstitueer word. Ons laat
vireers die feitelike samehang van die verse buite beskouing
om later daarop terug te kom; die vraag is nou of die strofe-
10 Vgl. vir die uitgangspunt van hierdie diskussie, Hellinga en Scholtz,
a.w., p. 20 vig., en veral p. 22.

74
bou, soos dit sintakties en tipografies gegee is, 'n skommeling
van verse kan toelaat. 11
Ons kan die probleem illustreer met die gedig Marc groet
's morgens de dingen van Paul van Ostayen —
Dag ventje met de fiets op de vaas met de bloem 1
ploem ploem 2
dag stoel naast de tafel 3
dag brood op de tafel 4
dag visserke-vis met de pijp 5
en 6
dag visserke-vis met de pet 7
pet en Pijp
8
van het visserke-vis 9
goeiendag 10
Daa-ag vis 11
dag lieve vis 12
dag klein visseljn mijn 13
Ons laat ons nie in diskussie in oor die eventuele samehang
van hierdie verse nie; daar kan volstaan word met op te merk
dat veral verse 3 en 4, en verse 5 en 7 „andersom" sou kon
gestaan het. Hiertoe dra in hoë mate die sintaktiese en tipografiese
voltooidheid van hierdie verse by; in strukturele opsig
is hul onafhanklik van hul gegewe posisie in die gedig.
In Sprokie van die Spikkelkoei het ons reeds die sintaktiese
bou van die strofes onder oog gehad (vgl. p. 12). Ons resumeer
dit net kortliks. A is één sintaktiese geheel, waarvan die
begin tipografies aangedui is deur 'n hoofletter, en die einde
deur 'n punt aan die verseinde A4. Binne hierdie sintaktiese
geheel is sowel die woordvolgorde as die volgorde van die
11 'n Dergelike vraag is uiteraard eksperimenteel. Wanneer die volgorde
nie vanselfsprekend voorkom nie, probeer ons omwissel ten einde
die gegewe volgorde te beproef — of dáárin 'n dwingende volgorde sal
blyk as ons dit naas ander, gekonstrueerde volgordes stel.

75
sinsdele normaal, volgens taalstruktuurreëls. 12 Die vers Al
word sintakties voltooi in A2, die komma sluit voorlopig
A(1 +2) af, maar projekteer bowendien vooruit. En waar die
komma „sê" dat iets moet volg, lê „toe" in AS die volgorde
en die aard daarvan vas, omdat „toe" die temporele èn
kousale verband tussen die twee strofehelftes aandui. In die
tweede strofehelfte is A3 ook weer struktureel afhanklik van
A4 — die verseinde is nie afdoende isolerend nie, en daar
moet na A4 geënjambeer word. A2 moet dus op Al volg,
omdat A2 sintaktiese voltooiing van Al is. Die komma en
„toe" lê dan die volgorde A(1+2)->A3 vas, en A4 moet
weereens op A3 volg omdat A4 die sintaktiese voltooiing
van AS is.
Die sintaktiese geheel B is verdeel in drie sub-eenhede,
B1, B2 en B(3+4). Soos in A, dui „toe" aan dat B(3+4) die
tweede strofehelfte moet wees; B4 moet volg op B3, as die
sintaktiese voltooiing van B3. Die volgorde van Bi en B2
sou problematies kon word, vanweë hul voltooide sintaktiese
struktuur, en hul eenderse isolasie deur 'n komma aan die
verseinde. B2 is nie struktureel afhanklik van Bi nie. Behalwe
vir die tipografiese gegewe (nl. die hoofletter) wat B1 aan
die begin van die sintaktiese geheel B plaas, maar wat ten
slotte nie 'n definitiewe bewys van die noodwendigheid van
Bi se posisie is nie, sal daar nog verdere bewysmateriaal vir
Bi se posisie as eerste in die reeks sub-eenhede binne B
gesoek moet word. En die bewysmateriaal vind ons op feitelike
vlak, soos ons later sal aantoon.
12 Aangesien die woordvolgorde volgens struktuurreëls „normaal" is,
het ons hier in die probleem van oënskynlike verbandloosheid nie met
dieselfde ,verbandlose" of ,irrasionele" situasie te doen as in die
a-sintaktiese gedig van Gertrude Stein, Guillaume Apollinaire, nie (aan
deur Eugene Jolas in The Language of Night, Den Haag 1932,
-gehaal
p. 37) —
Give known or pin ware.
Fancy teeth, gas strips.
Elbow elect, sour stout pore, pore caesar, pour state at.
Leave eye lessons 1. Leave I. Lessons. I. Leave I lessons, 1.

76
In C het „toe" dieselfde strofe-strukturerende funksie as in
A en B, en is daar weer 'n sintaktiese enjambement van C3
na C4, sodat die volgorde C3–>C4 onomstelbaar is, en C(3+4)
as tweede helfte gegee is. Maar Cl, C2a en C2b is al drie
sintakties-struktureel voltooid, begrens deur 'n komma in elke
geval. Weer is dit in formele opsig alleen die hoofletter wat
Cl se posisie konsolideer, en ook hier moet dus verdere bewyse
op feitelike vlak gesoek word.
Tot dusver het ons elke strofe afsonderlik en nie in verband
met die voorgaande strofes ondersoek nie. Die sintaktiese
gehele A en B het dit toegelaat, omdat hulle nie in hul
sintaktiese struktuur afhanklikheid buite hulleself om getoon
het nie. Maar hoewel ons kon sê dat die strofeposisie van
C(3+4) bepaal is deur „toe", en die sintaktiese voltooidheid
van C(3+4) uit die sinsmodel A Vf S (enj.) A... daarin
opgestel, blyk, dui die interpunksie eind C aan dat hierdie
sintaktiese eenheid nie definitief afgesluit is nie. Daar moet
in'nander,in'nvolgende strofe vir die aanvulling van hierdie
aanbod gesoek word — 'n aanvulling wat deur die streep in
vooruitsig gestel word. En hierdie feit is tegelykertyd bepalend
vir die volgorde van verse binne die strofe D.
In D het ons in die strofe duidelik twee dele, een waarvan
die einde definitief gemarkeer is deur 'n vraagteken, een
waarvan die einde deur die dubbelsinnige interpunksiemiddel
van' stippeltjies aangedui is, wat geen sintaktiese afsluiting
hoef te wees nie. 13
Een van hierdie helftes vertoon verder 'n geïnverseerde
sinsmodel — Vf S (enj.) A... Die inversie is anormaal in
'n mededelende sin, tensy dit „gemotiveer" is deur 'n aanloop
voor die Vf.; wanneer die hele sintaktiese eenheid as vraag
fungeer (bv. „kom die bus al oor die bult?") is inversie ook
normaal. Maar hier is geen aanduiding dat ons dwarsdeur
13 Voorheen kon ons sê dat die stippeltjies tot afsluiting gekonstitueer
word deur die hoofletter wat daarop volg; waar ons nou juis die volgorde
eksperimentshalwe tot probleem maak, word die „onsekerheid" wat
inherent is in hierdie interpunksiemiddel, weer geaktiveer.

77
die strofe heen met 'n vraagsin te doen het nie; ons moet dus
vir die motivering van die inversie 'n aanloop soek. Dié aanloop
vind ons in die vorige strofe — die strofe wat oopgelaat
is om aangevul te word, nl. C. Daarom moet D(1+2) —
waarvan die volgorde D1-D2 origens sintakties-struktureel
bepaal is — aan die begin van die strofe staan, direk volgend
op C4, en daarom is ook die volgorde D(1-í-2)->D(3+4)
onomstelbaar.
In twee gevalle, by die vraag na die volgorde van Bi en
B2 en die volgorde van Cl en C2, het ons gesê dat die
afdoende bewys vir die vaste volgorde in die feite-aanbod
gesoek moet word. B2 moet naamlik volg op B1, omdat „hy
val in 'n mik" die natuurlike gevolg is van die handeling in
Bi — „ek stoot hom oor 'n krans" (vgl. p. 36). Ook by die
drie gebeures-met-die-klip (in Cl en C2 verhaal) is 'n natuurlike
planmatigheid (reeks) in die volgorde — eers die klip
besweer, dan korrel, dan „nie kwes nie".
Daarom is die volgorde C1-^C2a-^C2b ook vas.
§ 6. Die ordening van die strofes: hul volgorde. 'n Vraag
na die samehange in 'n gedig behels in ons geval ook die
vraag of die volgorde van die strofes „noodwendig" is. Uiteraard
is dit 'n punt waarop ons ons eksperimentshalwe moet
losmaak van die volgorde van die strofes soos hulle deur die
bladspieël aan ons voorgehou word. Deur substitusie van
ander volgordes, verkry deur die omsetting van die strofes,
sou dit moontlik wees om te bewys dat die gegewe volgorde
ook die volgorde is waarin die grootste samehang bestaan,
as ons kan bewys dat die gekonstrueerde volgordes „onmoontlik"
is.
Ons stel dus allereers in hierdie eksperiment die standpunt
dat 'n noodwendige volgorde van strofes 'n faktor is in die
ordening van die geheel, dat dit 'n bindmiddel is. Wanneer
ons dus kan bewys dat die gegewe volgorde inderdaad the
omstelbaar is nie, het ons daardeur 'n ordeningsprinsipe aangewys.

78
In 'n ondersoek na die ordeningsprinsipes in 'n gedig van
J. F. W. Werumeus Buning („Hoe kon ik meenen te genezen...",
Verzamelde Gedichten, Amsterdam, 1948, p. 32)
is gedurende die studiejaar 1954-1955 'n volgorde-eksperiment
— ten dele met spesifiek-pedagogiese oogmerke —
onder leiding van proff. W. Gs Hellinga en N. P. van Wyk
Louw deur die kandidate Nederlands aan die Universiteit
van Amsterdam uitgevoer. Die gedig was, soos vooraf vasgestel
is, onbekend by die lede van die werkgroep.
Die vier strofes van die gedig is apart en in willekeurige,
„oneintlike" volgorde aan die groep gedikteer, en aan hulle
is vervolgens opdrag gegee om die strofes in 'n volgorde, soos
dit volgens hulle moes wees, te plaas, met opgawe van redes
vir die rangskikking.
Die resultaat was: verskillende volgordes is moontlik gevind;
die strofes is in enkele gevalle, met goeie gronde, omwisselbaar
bevind.
Na analogie van hierdie eksperiment is 'n soortgelyke
poging tot vasstelling of die volgorde van die strofes in
Sprokie van die Spikkelkoei omwisselbaar is, deur ons gedoen.
Elk van die vier strofes van die gedig is op aparte
kaartjies uitgetik, en die vier strofes is, willekeurig geskommel,
aan vier Afrikaanstalige persone wat nie met die gedig
bekend was nie, afsonderlik voorgelê. Sonder die moontlikheid
van onderlinge raadpleging het elke persoon die strofes
in 'n volgorde wat na sy mening die juiste was, ge
-rangskik.
Die resultaat was dan dat al vier die proefpersone die
volgorde soos dit ook op die bladspieël gegee is, as die juiste
gegee het.
Aangesien so 'n klein aantal proefpersone by die eksperimentjie
betrokke was, het die resultaat natuurlik geen sta
betekenis nie. Wat egter wel van betekenis is, is die-tistiese
motivering wat in die onderskeie gevalle aan die rangskikkings
gegee is.
Die titel was in al vier gevalle bekend. Omdat die titel 'n

79
„sprokie" aanbied, is gemeen dat 'n „verhalende" volgorde
die juiste sou wees. Daar is gepoog, naamlik, om die strofes
so te rangskik dat deur die feite 'n verhaal aangebied word. 14
Hoewel die proefpersone in hul interpretasie van die uit
wat deur die feitsake gegee word, ver-
-eindelike informasie
skil het, het hulle al vier in hulle motivering van die „juiste"
volgorde daarin ooreengekom dat die volgorde nie anders
kon lê sonder om die samehang op verhaalvlak, wat na hul
mening volgens die titel noodwendig was, te verbreek nie.
Ander strukturele oorwegings was:
1. Omdat „hom" in B1 andersins ongeinformeerd is, moet
aan „hom" as anaforiese pronomen informasie voorafgaan:
die geleier van hierdie informasie is „hom" (A4) wat op sy
beurt as anaforiese pronomen betrek is op „my broer" (A3).
B moet dus volg op A.
2. C is nie as sintaktiese geheel ondubbelsinnig afgesluit
nie; die interpunksie veronderstel dat daar nog iets (desnoods
nog 'n strofe) moet volg. Die voor-die-hand-liggende strofe
is dus een wat duidelik veronderstel dat daar nog iets aan
voorafgaan: een wat dus nie met 'n hoofletter begin nie,
daarom D. Hiervolgens is die volgorde C-+D onomstelbaar.
3. Die volgorde C-^D word verder bevestig deur die
herhaling van „sak 'n duisend" (eers in C3, dan in D1).
4. Die substantief „klip" kom tweemaal voor in die teks,
eers met onbepaalde en daarna met bepaalde lidwoord. Daar
kan dus gekonstateer word dat die strofe waarin „klip" as 'n
reeds bekende saak aangebied word, dus met bepaalde lidwoord,
volg op die waarin „klip" nog as onbepaalde „ver
soort" staan. Dus volg D op C.
5. Die bou van die strofes A, B en C toon 'n hoë mate van
ooreenkoms deur die posisioneel-ooreenstemmende „toe"konstruksie.
Daarteenoor vorm D, met die vraag-eenheid in
14 Onder „verhaal" meen ons, word in die algemeen verstaan wat
E. M. Forster noem: „a narrative of events arranged in their time
sequence — dinner coming after breakfast, Tuesday after Monday, decay
after death, and so on." (Aspects of the Novel, London 1947, p. 43).
-teenwoordiger van 'n

80
D(3+4), 'n teenstelling. Op grond hiervan het sommige van
die proefpersone besluit dat die drie strofes met die gelyksoortige
„toe"-konstruksie op mekaar moet volg, met D, deur
die vraag wat hom apart van die ander stel, en deur die
aaneenskakeling met C, in die laaste posisie.
6. Omdat die titel bekend was, is gemeen dat 'n strofe
waarin die spikkelkoei genoem word, eerste moet kom. Dit
sou 'n mens dan met 'n keuse tussen A en B laat. Vanweë die
anaforiese pronomen „hom" in B is besluit dat B tog nie
eerste kan staan nie, en vandaar is besluit op A in die eerste
posisie.
7. Die vraag in D(3+4) is deur die proefpersone as 'n
soort „toepassing" van die voorafgaande feite -aanbod beskou
(aangenome dan dat die ander strofes daaraan voorafgaan).
In elk geval is die vraag gesien as die soort vraag wat 'n
afsluiting vorm, ook omdat dit kontrasteer met die ander
verhalende strofes.
8. Sekere „bewegings" in die feite-aanbod het volgens die
proefpersone 'n dwingende volgorde geskep. Een het bv. die
volging van D en C op B gemotiveer uit die samehang
„'n kraai — 'n duisend vere — 'n duisend kraaie", waarin 'n
stygende lyn, 'n intensifikasie bespeur is. 'n Ander het na
aanleiding van 'n interpretasie van die feite, uit die „stadia":
oorsaak vir broedermoord, broedermoord, en die skuldgevoel
daarna, die volgorde bepaal.
Een van die proefpersone het eers probeer om 'n ander
volgorde te motiveer, nl. die volgorde A C D B.
B sou dan oor C en D heen terugwys na A, „oor die paniek
van D heen" na die begin waarin die spikkelkoei as oorsaakvan-alles
staan. Dan was die „onverbiddelike slot": „toe het
'n kraai / op die spikkelkoei gaan sit".
Die soort tang-konstruksie wat op die wyse gegee word,
met die tweemaal genoemde spikkelkoei in elke tangpunt, het
'n bevredigende werking, is ges.
Die rangskikking is ten slotte laat vaar omrede van onoorkomelike
probleme wat met hierdie rangskikking in die feite-

81
aanbod ontstaan. Die vrae wat ontstaan het, was o.m.: wie
het dan die klip (in C) gegooi? Want „ek" is dan nog nie as
die „handelaar" genoem nie. Na wie of wat word die klip (C)
gegooi? Waarom die vere — want ook die kraai is dan nog
nie in die situasie aangebied nie?
Die wyse waarop die feite-aanbod voeg in die volgorde
A B C D het deur die substitusie van hierdie oneintlike
volgorde vir die proefpersoon skerper beligting verkry — uit
die teenstelling is finaal op die volgorde A B C D besluit.
— Tot sover dan die rangskikkings van die strofes deur
persone wat (ons herhaal) onbekend was met die gegewe
volgorde. Die wins van hierdie proef is dat daar by die oorweging
van die volgordes geen sprake kan wees van „hineininterpretieren"
vanuit 'n kennis van die gegewe volgorde nie.
Los van wat op die bladspieël staan, sonder vooringenomenheid
dus, kon hulle deur eie skommeling, deur groepering en
hergroepering uiteindelik tot 'n slotsom kom: 'n proses wat
vir die ondersoeker wat reeds bekend is met die gedig in sy
gegewe vorm, veel moeiliker sou wees om suiwer deur te
voer. 15
— Teoreties, d.w.s. as ons soos 'n wiskundige met eenhede
werk, sou daar in 'n gedig van vier strofes vier-en-twintig
rangskikkings moontlik wees, as daar geen beperkings verder
aan die rangskikking opgelê is nie. Bogenoemde proef het
egter duidelik getoon dat sekere struktuurverskynsels van die
staanspoor af die moontlikhede van rangskikking beperk. (Bv.
die interpunksie aan die einde van C, die aanvang-sonderhoofletter
van D; die anaforiese pronomen „hom" (B1) wat
skakel met „hom" in A4).
Wanneer die konsekwensies hiervan deurgetrek word, nl.
dat die volgordes AFB en C-*D respektiewelik vaslê, dan is
(wiskundig, weereens) alleen twee moontlikhede oopgelaat,
15 Uiteraard is dit nie hier nodig om op al die motiveringe van die
proefpersone in te gaan nie. Sommige van hierdie motiveringe het ook
trouens nie aanvaarbaar geblyk nie. Uit ons verdere argumentasie sal
blyk watter motiveringe ons wél aanvaar het.

82
want daar is nou alleen twee groothede (A->B) en (C-^D) by
die rangskikking betrokke. En die moontlikhede is dat (A-B)
volg op (CAD), of dat (CAD) volg op (A-^B), dus die - volgorde
C D A B of die volgorde A B C D.
In die gekonstrueerde volgorde C D A B kry ons dan 'n
nuwe gedig ter oorweging, 'n gedig van die soort wat in die
poësie nie onbekend is nie, al sal ons op diskrepansies, 'n
„vreemde" feite-aanbod, ens. stuit. 16
Ons onderneem nie hier 'n uitvoerige analise van hierdie
„nuwe" gedig nie — ons weet immers dat ons met 'n kon
te make het en nie met 'n literere feit wat in 'n-struksie
digbundel voorkom nie. Ons doel is 'n eksperimentele ver
volgordes; daarom gaan-gelyking
van die twee „moontlike"
ons nou alleen in breë trekke die struktuur van die kon
na.
In die kader van die sillabisme, heffingsvers, rymskema en
klankherhaling maak ons vir die volgorde C D A B dieselfde
observasies as wat in die beginparagrawe van hierdie hoofstuk
uiteengesit is.
Daar is die ordening van 'n gemiddeld seslettergrepige
vers, 'n dominante tweeheffingsvers, 'n rymskema a b c b
(staande eindrym in C en A, assonerende eindrym in D en B).
Ook die argumentasie vir die volgorde van verse binne die
strofes is hier ewe goed van krag (vgl. p. 73).
Die konstruksie C D A B het 'n dramatiese situasie as inset:
16 'n Mens kan slegs kyk na die manifes van die transition-groep
(aangehaal deur Eugene Jolas, a.w., p. 33) wat reeds in 1929 gepubliseer
is; o.m. verklaar hulle — „The imagination in search of a fabulous world
is autonomous and unconfined ... The literary creator has the right to
disintegrate the primal matter of words imposed on him by textbooks and
dictionaries ... He has the right to use words of his own fashioning and
to disregard existing grammatical and syntactical laws ..." Wat ook al
ons mening oor hierdie standpunt is, dit is desnieteenstaande 'n „defense
of poetry", die soort poësie wat deur die groep en vele ander voor en
na hulle geskryf is. En (om hulle terminologie te gebruik) wat diskrepan-
sies en „vreemde" feite -aanbod vir die „day-mind" is, kan 'n juiste uit
-drukkingswyse vir die „night-mind"
wees.
-struksie

SPROKIE VAN DIE SPIKKELKOEI
Smeer vet aan 'n klip,
korrel fyn, moenie kwes,
toe sak 'n duisend zere
noord, suid, oos, zees —
sak 'n duisend kraaie
oor die bloed, oor die hup.
O waar sal ek skuil
teen die stippels wat pik?
Uit holtes van 'n boom
het kuddes vee gekom,
toe kies my broer
die spikkelkoei vir hom.
Ek stoot hom oor 'n krans,
by val in 'n mik,
toe het 'n kraai
op die spikkelkoei gaan sit.

84
dit begin met die „intensiteit" van die imperatiewe, 'n nog
onverklaarde voorbereiding tot 'n daad, en daarna: die gedaantewisseling
soos in C(3+4) en D(1+2) vertel. Dan kom
die vraag — waarvan die moontlikheid van 'n antwoord
uitgesluit is deurdat die ruimte geheel en al onherbergsaam
gemaak is volgens die informasie in C4. Die vraag verteenwoordig
dan ook die emosionele hoogtepunt van die aanbod
in C en D.
In die verhalende hervatting wat volg (A) is daar geen
skakel met die voorgaande gegee nie. Is A die antwoord op
D? Kontekstueel is dit nie moontlik nie, want 'n antwoord op
D is na aanleiding van C nie te gee nie. Ook is die informasie
in A in feitelike opsig glad nie betrokke op die vraag nie.
Die verhalende hervatting begin kennelik oor ander sake:
'n nog onbekende „ek" word in sy radeloosheid gelaat en 'n
verhaal oor die ontstaan van vee, 'n keuse van „my" broer,
begin. En nou vir die eerste keer is daar, ná die titel, melding
van die spikkelkoei. As hier dan eers van „die begin" gepraat
word, wat was die funksie van die dramatiese inleiding?
Waarom die hoogopgevoerde emosionaliteit, gevolg deur die
saaklik-stellende? — Daar is 'n hiaat tussen die twee dele,
en 'n negasie van die aanvanklik-gegewe spanning.
Terwyl in C en D allerlei sake deur 'n feitelike versperring
problematies word (deur wie word die imperatiewe ,,gespreek",
tot wie gerig? wie is die slagoffer, vanwaar kom die
bloed? en waarom die skielike intree van 'n „ek" in die
situasie?), is in A en B die handelingsdrade almal saam
eenheid (A-B). In formele opsig is hierdie-gevleg
binne die
twee dele weliswaar geïsoleer, onafhanklik, maar wat die
feite-aanbod betref, is hulle komplementêr. Die verhouding
tussen die twee dele (C-D) en (A-*B) kan dieselfde wees as
by 'n „flash-back" in die filmtegniek: die aanvangsituasie
intens, dramatjes, maar onverklaard ... en daarna die saaklike
stem van 'n verteller wat die gebeure verhaal wat tot
hierdie klimaks gelei het. Maar selfs in die „flash-back"patroon
is hierdie volgorde geensins heg geïntegreer nie; die

85
reeks (A-B) het nog nie die klimakssituasie bereik wanneer
dit afgebreek word nie.
— Ons wil hierdie eksperiment nie verder voer nie, aan
ons opset nie was om 'n positiewe analise van die ge
-gesien
te maak nie. Daar bly nog een volgorde-konstrueerde
gedig
ter oorweging oor — die volgorde A B C D, m.a.w. die
gegewe volgorde. En die paar kenmerke wat ons in die volgorde
C D A B beskryf het, moet alleen dien om reliëf te gee aan wat
ons aan struktuurkenmerke in A B C D kan blootlê, ten einde
vas te stel of die volgorde A B C D 'n meer vanselfsprekende
integrasie toon, of wel die enigste moontlike integrasie as ons
afsien van die moontlikheid van „language of night".
Wanneer ons die volgorde A B C D wil motiveer, beteken
dit dat ons na eenheidskonstituerende momente, ordenende
prinsipes in die gedig soos dit gegee is, gaan soek. Ons het
die ordenende werking van die sillabisme, die aantal heffinge
per vers, rym, weerklank, en strofebou in hierdie hoofstuk
kortliks ondersoek, maar moes tot die gevolgtrekking kom dat
hulle tot die vasstel van 'n noodwendige volgorde, (selfs tot
die uiteindelike samehang) nie veel daadwerkliks hydra nie
— hulle kon by 'n beredenering van die volgorde C D A B
ewe goed te pas kom. En daarom keer ons nou terug na die
struktuuranalise wat ons in die vorige hoofstuk onderneem
het. Dáárin het ons reeds met samehangsprobleme, met die
wyse waarop die strofes in die volgorde A B C D voeg, te
doen gehad.
§ 7. Bindinge in die stilistiese analise blootgelé. Reeds
vroeg in die struktuurbeskrywing van Sprokie van die Spikkelkoei
het die reeks-konstruksie in sintaktiese én feitelike
opsig opgeval. In die ondersoek na die sintaksis het ons toe
die vraag gestel: waardeur is die spesifieke volgorde in hierdie
reeks bepaal? En ons gee nou hier 'n oorsig van die
verskillende antwoorde wat op die vraag gegee is, van die
aantal bindinge wat tydens die struktuuranalise sigbaar geword
het.

86
1. Die chronologiese opeenvolging van die tydsindikators
het getoon dat die verskillende episodes van die reeks in die
tyd op mekaar volg. Die aanvang van die reeks, A(1 +2), is in
die verlede; deur die wyse waarop „toe" (A3) die volgende
werkwoord in die tyd stel, word A(1 +2) voltooid verlede en
A(3+4) onvoltooid verlede. Na A word die reeks deur 'n
samewerking van „situasie", werkwoordsvorme en bepalinge
van tyd (waarby die „toe"-konstruksie 'n belangrike rol vervul),
tot aan die einde van D(1 +2) in die verlede gehou,
maar 'n verlede waarin die gebeure trapsgewys nader aan die
„verteller se hede" beweeg het, om uiteindelik in die laaste
aanbod, D(3+4), dié hede te bereik. Na aanleiding hiervan
kon ons sê dat die volgorde volgens die prinsipe van die
chronologie opgebou is, en dat in hierdie chronologie voorts
'n beweging tot in die „hede" toe vas te stel is (vgl.
p. 22).
Hiermee was die samehang van die volledige aanbod al op
een vlak beskryf. 'n Ondersoek van die „werklikheid" van
die gedig het gevolg, waarin die aanbod soos by hom in die
sig-vormende vorm ontvou, onder oog geneem is. En in die
loop daarvan het daar bindinge in die dele onderling ter
sprake gekom.
2. Die handeling in B is deur A voorberei. In die episode
A het die aanvulling van die werkwoord „kies" met „vir
hom" naamlik die toe-eieningshandeling wat deur „kies"
aangebied is, op s6 'n wyse geïntensifieer dat dit 'n (byna
aggressiewe) handeling was waarin enige ander kieser buitegesluit
word (vgl. p. 33). Op dié stadium van die aanbod
was daar nog 'n persoon in die situasie — die „ek", geimpliseer
deur die taalvorm „my" by „my broer" in A3. In die
buitengewone manier-van-kies het die broer hom dus van
die verteller geïsoleer; 'n klein opposisie tussen die twee persone
is daarin gegee. Hierdie spanning, het in die episode B
geblyk, was die voorbereiding vir 'n groter opposisie tussen
die twee broers. Want in B word dit tot 'n gewelddadige
botsing, en die verdere gebeure van dié episode volg daarop

87
soos 'n ketting-reaksie — 'n ketting-reaksie wat vir sy ontvonking
afhanklik is van die gebeure in A.
3. A het die stem van 'n verteller, 'n „ek"-perspektief
geïmpliseer deur die aanbod „my broer". Hierdie ek-perspektief
word nou volgehou in B, waar „ek" eksplisiet handelend
optree in B1 (vgl. p. 34). Hierdie feit bind nie alleen
A en B nie, maar die ek-perspektief persevereer tot in D.
Ook C word, vanuit die aard van die verhalende imperatiewe
wat 'n selfaanspreking is, in dié perspektief ingeskakel.
4. In B is die anaforiese pronomen „hom" vir informasie
afhanklik van 'n reeds aangebode feit — ons het via „hom"
(A4) die aanbod „my broer" as die betrokke feit aangewys
(vgl. p. 34). Met hierdie voornaamwoordelike skakeling word
tussen A en B nog 'n band gelê: saam met die vorige drie
bindinge beteken dit dat die persone wat deelnemers is aan
die handeling in Bi en B2 deur A geïntroduseer is, én dat
die handeling self voortkom uit A.
5. 'n Skakeling van die twee episodes A en B word voorts
in die „opkomste ten tonele" van die spikkelkoei in elkeen van
hierdie episodes gegee. Die spikkelkoei kom op dieselfde tydstip
in elke episode voor, naamlik, teen die einde daarvan.
Meer nog: in episode B staan haar verskyning in resultatiewe
verband met die gebeurtenisse in die eerste helfte van die
episode (vgl. p. 38), met die gewelddaad van broer teen broer,
en die broer se onsekere uiteinde, wat op hul beurt weer as
volgende op die handeling van A gegee is. Hieruit het die
spikkelkoei duidelik die twisappel tussen die twee broers
geblyk.
6. Tensy kennis omtrent die kraai vóór die sak van 'n
duisend vere in C gegee is, is daar geen aanduiding wie die
slagoffer van die dade in die begin van die episode C is nie.
Maar dat C op B volg, weet ons uit die „tydsreeks". En
daarom is in die sak van 'n duisend vere nadat daar nie (net)
gekwes is nie, die reeds bekende kraai aanwesig (vgl. p. 41).
En dit is in die sfeer van die sinistere waarde wat die kraai
reeds by sy eerste verskyning gehad het dat die veerwaai-gooi

88
daarvan 'n reën van vere in die groot ruimte tot gevolg het!
7. Die interpunksie aan die einde van episode C het 'n
aanvulling en hervatting van die feite-aanbod in C in voor
gestel. Suiwer formeel kan 'n mens you tot die gevolg-
-uitsig
trekking kom dat D aan C geskakel moet word, kragtens die
tipografiese voorkoms van sy aanvang — in teenstelling tot
die ander episodes, begin Dl met 'n klein letter. Dit kan
'n sinvolle verskil wees omdat daar reeds teen dié tyd uit die
hele aanbod 'n konsekwente sisteem in die gebruik van hoofletters
as aanvang van 'n sin geblyk het. Maar of dit inderdaad
meer dan 'n formele binding is? Ons het die vraag
gestel: „in hoeverre word die vooruitsig van hervatting en
aanvulling wat deur die streep (eind C) geskep word, in D
verwesenlik?" (vgl. p. 46). — Hervatting blyk uit die herhaling
van die werkwoord, die onbepaalde lidwoord en die
telwoord van C3 en D 1 („sak 'n duisend ... ”) : dit is dieselfde
handeling, dit is dieselfde „hoeveelheid van. . ." Dan word
'n aanbod gedoen wat t.o.v. „were" in C3 'n nuwe vorm is,
maar 'n vorm wat 'n feitsaak aanbied wat binne 'n deur die
atuur gegewe verband met „vere" lê, nl. kraaie. Ons het die
verhouding tussen die gegewens in C(3+4) en D(1-í-2) as
volg geïnterpreteer: gesien die ek-perspektief in die vertelling,
kan daar van presieser waarneming deur die verteller
gepraat word, en gesien die sprokiesfeer waarin die aanbod
gedoen word, kan daar ook van 'n gedaantewisseling gepraat
word. Ons het gesê: die verteller -waarnemer sien dat die
dinge wat by voorheen as vere waargeneem het, kraaie is —
maar die vere was vere, en het kraaie geword (vgl. p. 52).
Die verwagting wat die streep wek, word dus wel deeglik
in die episode D verwerklik; daar is hervatting, aanvulling en
voortsetting van die feite-aanbod in C. En waar ons reeds
vroeër gesien het dat die werkwoord in D(1+2) temporeel
afhanklik is van „toe" in C3, word deur die feitelike afhanklikheid
van D(1 +2) t.o.v. C nog 'n hoepel om die twee
strofes geslaan.
8. Hoewel die feitsaak „bloed" nie voor D in die konteks

89
voorgekom het nie, word dit met 'n bepaalde lidwoord in D2
gepresiseer (vgl. p. 51). Daar is geen eksplisiete kontekstuele
voorbereiding vir die bepaalde lidwoord nie, maar uit ons
interpretasie van die feite het wél 'n implisiete voorbereiding
geblyk, waar daar sprake was in 'n daad-van-uit-die-wegruim
van „moenie kwel". Dit toon dus 'n onderlinge afhanklikheid
(dus binding) tussen C en D aan. Dieselfde afhanklikheid
word deur die ander bepaalde lidwoord in D2 getoon:
'n klip (Cl) is die eksplisiete kontekstuele voorbereiding vir
die klip (D2).
9. In die vormverskynsels van tipografie, interpunksie en
hervatting, sowel as in die temporeel-feitelike afhanklikheid
van D(1+2) t.o.v. C(3+4), is die saamhorigheid van C en D
gegee, het ons vroeër gesê (vgl. p. 88). Kragtens hierdie saamhorigheid
kon ons, in ons interpretasie van die feite -aanbod,
van die informasie in C4 gebruik maak by 'n beskouing van
die vraag in D(3+4). — Wanneer ons die vraag as 'n vraag
antwoord interpreteer, het ons 'n-sonder-moontlikheid-van
tweede „laag" van organisasie tussen hierdie twee strofes
aangetoon: tussen die informasie dat die ruimte volstrek in
beslag geneem is deur vere en die vraag „O waar sal ek
skuil ...?" is 'n sinvolle betrekking. Ons sal nog later terugkom
op 'n volgende laag van organisasie wat weer hierop
gelé is.
10. In die laaste vraag word die bedreiging genoem waarteen
geskuil moet word: „teen die stippels wat pik". Die
attribuut van die stippels (dat hulle „pikkende" is) gee die
verbondenheid van hierdie verskynsel met die voorafgaande
aanbod: „'n duisend kraaie". Want net soos daar tussen vere
en kraaie 'n verband bestaan wat ons deur die natuur gegewe
kon noem (omdat kraaie nou eenmaal vere het), bestaan daar
'n verband tussen stippels-wat-pik en 'n kraai (omdat kraaie
nou eenmaal pik) (vgl. p. 53, 54).
11. 'n Soortgelyke bewegingslyn as wat deur die tydsindikators
beskryf is, is herkenbaar in die waarnemingswyse
van die gebeure van die laaste twee strofes. In die chrono-

90
logiese reeks is die tyd van elke handeling telkens nader aan
„die verteller se hede", die hede waarin die verteller die
hoorder direk met sy ervaring konfronteer (vgl. p. 22). In
die gedaantewisselinge van die laaste twee strofes word die
gebeurtenis telkens in 'n kleiner gesigsveld, telkens nader aan
die verteller self waargeneem, totdat die verteller sien dat die
stippels wat pik óp hom is, en by hom in sy vraag direk
teenoor die hoorder stel (vgl. p. 55). Waar hierdie „beweging"
veral die laaste twee strofes koppel, gee dit in die
ooreenkoms met die chronologiese beweging, 'n bevestiging
van die groter samehang: die band word hegter deur die
bevestiging.
12. Uit die laaste aanbod, die vraag in D(3+4), word nie
alleen die strofes onderling nie, maar die gedig as geheel in
sekere bindende verskynsels betrek. Die stippels in D4 is 'n
soortgelyke verskynsel as die visueel-onderskeidende eienskap
van die spikkelkoei — dat die koei gespikkeld is, dus spikkels
(stippels?) het, is immers in die eerste lid van die samestelling
gegee (vgl. p. 31). En daarmee skakel stippels -wat-pik
in nog 'n reeks: die spikkelkoei-reeks wat tot dusver gevorm is
deur die noem van die koei in die titel, in die eerste episode
en in die tweede. Hierdie reeks en die bindende werking
daarvan is meer omvattend as die kraai-reeks: sy begin en sy
einde is inderdaad die begin en einde van die gedig self.
13. Die stippels-wat-pik kan dus as behorende tot twee
feitsaak-reekse genien word. Ons kan sê dat die twee reekse
saamgestrik word in 'n aanbod wat „beliggaming" van albei
is. Maar deur die twee feitsaak-reekse saam te strik, word in
terugstrukturering 'n samehang tussen die twee reekse gegee,
word daar gesê dat die twee reekse saamhoort. Die begin van
die kraai-reeks was reeds verbind met die spikkelkoei — die
eerste verskyning van die kraai in die situasie was: toe 'n
kraai op die spikkelkoei gaan sit het.
Die noodlotsverband van kraai en spikkelkoei word nou
in die laaste aanbod uitdruklik bevestig, en daardeur word
nou weer 'n hoepel geslaan, maar dié hoepel gaan reg rondom

91
hierdie klein wereld: die spikkelkoei was vanaf die benoeming
van die wereld sentraal, totdat, na die gewelddaad van
broer teen broer, die kraai gekom het. Daarná volg die reeks
gedaantewisselinge, die bevestiging van die noot van onheil
wat die kraai se verskyning gebring het, en waarin die kraai
sentraal bly, totdat uiteindelik gesê word dat die kraai en die
spikkelkoei één is in hul vergelding van die „ek" (vgl. p. 65).
Dan weet ons dat die kraai en die gedaantewisselinge die
gevolg was van die gebeure rondom die spikkelkoei — die
skynbare divergensie van C en D(1+2), waarin die spikkel
een-koei
nie weer ná B genoem is nie, word geïntegreer binne
verband met die spikkelkoei-reeks.
14. Toe ons in die ondersoek onder die aspek van die
sig-vormende vorm tot by D2 gekom het, is die besondere
kousaliteit van die wereld-van-die-gedig versaaklik in die
moontlike interpretasie van „oor die bloed, oor die klip ..."
as 'n besinning oor die oorsake van die voorafgaande gebeure.
Op hierdie stadium is die situasie in die strofe-volgorde
A B C D naamlik al in so 'n mate samehangend getoon dat dit
moontlik geword het om reeds vanuit die aantoonbare geheel
sekere gevolgtrekkings omtrent dele van die geheel te maak.
„Oor die bloed, oor die klip.. ." is as abstraherende kousaliteitsgewaarwording
van die hand gewys omdat ons in die
situasie as geheel 'n soort „chronologiese" kousaliteit ant -dek
het, 'n kousaliteit wat in die opeenvolging van die konkrete
gebeure self lê, „in de levende eenheid van het gebeuren in
de tijd" (vgl. p. 49). Hierdie kenmerk van die wereld-vandie-gedig
is opnuut ter sake waar, in die laaste aanbod, „die
stippels wat pik", die eerste oorsaak, die pregnante begin van
die reeks, aanwesig was: die spikkelkoei, één onder die
kuddes vee.
Ons mag dus inderdaad sê dat die besondere kousaliteit
van hierdie wereld 'n prinsipe is waarvolgens die episodereeks
opgestel is — dit is 'n prinsipe wat deurlopend kenbaar
is, en daarom kan dit 'n eenheidskonstituerende moment
genoem word.

92
15. By oorweging van die moontlike interpretasie van
„oor die bloed, oor die klip. . ." as 'n kousaliteitsgewaarwording,
is gesê dat sodanige interpretasie die sake „bloed"
en „klip" tot simbole sou maak, waardeur D2 in konflik sou
raak met die tot dusver „metafoorlose" konteks (vgl. p. 50).
Ons het ook in die interpretasie van die verhouding tussen
„'n duisend vere" en „'n duisend kraaie" die moontlikheid
dat stylfigure daarmee aangebied word (pars Pro toto of
hiperbool) van die hand gewys omdat dit nie sou strook met
wat reeds op daardie stadium bekend was omtrent die vlak
van die gedig nie (vgl. p. 46). Ons het die vlak getipeer as
een waarin 'n „primitiewe" waarnemingswyse aan die orde
is — 'n afleiding wat ons o.m. gemaak het uit die konkrete
verhaal van episodes, en uit die „konkretisering" in C (vgl.
p. 44). En waar ons kon konstateer dat die afwesigheid van
beeldspraak kenmerkend is vir die situasie as geheel (dat die
konteks telkens die keuse van die konkrete, fisieke ding bo
die stylfiguur reguleer) is dié aspek waarin die situasie „aan
homself gelyk bly", 'n eenheidskonstituerende moment.
16. Ons moes 'n paar keer, in die analise van die werklik
praat; verskynsels-heid
van die gedig, van „onderbeligting"
wat onder dié noemer tuisgebring kon word, was versprei
deur die verskillende episodes. Die onbepaalde meervoude in
A, holtes (van 'n boom), kuddes (vee), is wel gepartikulariseer
deur voorsetselgroep en bepaling van spesifikasie respektiewelik,
maar het tog hul kern van onbepaaldheid behou
(vgl. p. 28). Die presiese aanduiding van wáár die botsing
tussen die broers geskied, word in die skadu gehou deur die
onbepaalde lidwoorde — 'n krans, 'n mik. In B word die lot
van die broer ook (letterlik) swewende gelaat, en die aandag
is na die volgende gebeurtenis verskuif. Wat gebeur met die
kraai (C) tussen sy verskyning op die spikkelkoei en die oomblik
toe 'n duisend vere sak, kon eers na die aanbod „die
bloed" in D met meer sekerheid gesê word. — Die selfaanspreking
„moenie kwes" is ook een van hierdie verskynsels.
En ten laaste het die vraag, nie 'n direkte mededeling

93
nie, die informasie gegee dat die gebeure nou op die verteller
self betrokke is (vgl. p. 55).
Ons kan onderbeligting 'n kenmerk van die vertelwyse in
hierdie verhaal noem.
17. In hierdie samevatting is daar enkele kere verwys na
kenmerke van die wêreld-van-die-gedig; daar is gepraat van
die besondere kousaliteit, van 'n konkrete („primitiewe")
waarnemingswyse, van gedaante-wisselinge. Wanneer ons die
benoeming van hierdie wereld in herinnering bring —
„Sprokie van die Spikkelkoei" — blyk dit nou dat hierdie
kenmerke onder die „gemeenskaplike noemer” tuisgebring
kan word. Ons is deur die titel op 'n besondere soort wêreld
voorberei, en sekere kenmerke daarvan wat in vooruitsig
gestel is, is dan ook verwerklik. „Hierdie wereld kán so
wees," het die titel gesê. „Hierdie wereld is so," het die daaropvolgende
teks bevestig. Ons kan dus praat van die ordenende
náwerking van die titel.
Die eerste feite in hierdie wereld (Uit holtes van 'n boom/
het kuddes vee gekom) was 'n wonderbaarlike verskyning —
vanselfsprekend in die sprokie ( „das Wunderbare ist in dieser
Form nicht wunderbar", het ons uit Dolles aangehaal).
Die bymekaarwees van kraai en spikkelkoei het geblyk nie
„toevallig" te wees nie — uiteindelik het hul noodlotsverband
in die laaste vergelding duidelik geword. Dat dit ook so
hoort in hierdie wereld (nl. dat die bymekaarwees sinvol is)
word bevestig in Cassirer se uitspraak: „Alle Magie wurzelt
in der Voraussetzung, daí3, wie die Ahnlichkeit der Dinge, so
auch ihr bloíies Beieinandersein, ihre räumliche Berührung,
geheimnisvolle Kräfte in sich birgt.” 17
Ons kon by geleentheid gebruik maak van die assosiasiemoontlikhede,
wat in die wereld van die sprokie genoegsaam
kan wees vir 'n sinvolle verband tussen dinge, ten einde die
samehang van „'n kraai" en „'n duisend vere" vas te stel.
Wanneer daar eers van 'n kraai sprake was, daarna van 'n
17 E. Cassirer, a.w., p. 42.

94
voorbereiding om na iets te gooi, van 'n trefskoot en van vere
wat sak, is gesê dat hierdie sake in 'n natuurlike reeks skakel
(vgl. p. 42). En in die opstel van die feitsaak-reekse: spikkelkoei
> stippels-wat-pik, en: kraai > 'n duisend vere
> 'n duisend kraaie > stippels-wat-pik, het ons weer van
hierdie assosiasie-moontlikheid gebruik gemaak, maar steeds
in die wete dat dit die eiesoortige verband-lê van die sprokieswêreld
is is (vgl. p. 54, 56). Maar hierdie assosiatief-verbonde
sake bied in feite gedaantewisselinge aan — ook dit
strook met ons verwagtinge (vgl. p. 23).
Selfs die besondere kousaliteit wat in hierdie wêreld geskep
is, mag ons as die normale op die vlak van die sprokie beskou.
Van der Leeuw, in 'n beskouing van die sprokie as spieël van
die droombewussyn, gee ons daarvoor die leidraad. Trouens,
hierdie beskouing het meer as net een aanrakingspunt met
ons situasie; daarom haal ons dit uitvoerig aan: „Vooreerst
gaat het ons om de eigenaardige wijze, waarop in den droom
de wezens verbonden worden. Men heeft die wel asyntactisch
genoemd om ze van onze syntaxis te onderscheiden. Schijnbaar
zonder verband, althans zonder logisch verklaarbaar
verband, vloeien de gebeurtenissen uit elkander voort, als
beelden, die zich transformeeren. Wij kennen die eigenaardige
,droomcausaliteit' (die géén causaliteit is!) uit onze eigen
droomen en uit die spiegels van het droombewustzijn, die wij
sprookjes noemen. ,Le coq chanta et it était jour', — de
droomwereld is een afgesloten rijk, waarin de dingen anders
samenhangen dan in de wereld van den dag. Het droomleven
heeft geen verleden en geen toekomst, het is geconcentreerd
in het .moment van de handeling... De droomwereld kent
geen tegenstrijdigheden en bekommert zich niet om logischen
18 Ons kan ter illustrasie weer uit Cassirer se beskrywing van die
mitiese denke aanhaal: „Und ebenso wird die Ahnlichkeit hier niemals als
,bloBe' Beziehung, die etwa nur in unserem subjektiven Denken ihren
Ursprung hitte, aufgefaBt, sondern alsbald auf eine reale Identität zuruckgedeutet:
Dinge könnten nicht als ähnlich erscheinen, ohne in ihrem
Wesen irgendwie eins zu sein." Cassirer, a.w., p. 20.

95
gedachtengang, — precies als in het magisch primitieve
denken." Alle droomverskynsels kan in ander oorgaan, „en
niets is vast, alles kan alles zijn of worden." 19 En ons herhaal:
hierdie eienskappe van drome kan volgens Van der Leeuw
netso as die eienskappe van die sprokie gelees word.
Dat ons byna punt vir punt hierdie verskynsels ook vir ons
situasie vasgestel het (hoewel hierdie beskouing geensins 'n
uitgangspunt was nie, maar 'n toetssteen nadat ons reeds die
kenmerke vir ons situasie met 'n ander doelstelling beskryf
het), is verdere blyke dat ook in hierdie opsig die wêreld-vandie-gedig
aan homself gelyk bly; dat daar 'n ordening van
dié wêreld is volgens die norme eie aan die grondvorm in die
titel aangekondig.
18. Die informasie van die titel het bowendien op 'n
verhaal voorberei. 'n Verhaal het ons hoër-op in die algemeen
getipeer met die woorde van E. M. Forster: „a narrative of
events arranged in their time sequence" (vgl. p. 79). Dat die
aanbod van gebeure in ons situasie inderdaad in 'n tydsreeks
geskied, is deur die ondersoek na die tydsindikators aan
(vgl. p. 15). Die verskillende dinge wat in hierdie-getoon
„sprokie" gebeur, ryg aaneen op die oermodel van alle stories:
„Eendag het daar iets gebeur, en toe dit ... en toe dit .. .
en uiteindelik dit. .." Vandaar dat ons kan sê: om die tydsreeks
te verstoor, is om die verhaal te verstoor.
19. Binne die tydsreeks vind daar 'n samehangende ontvouing
van 'n verhaal plaas, die verhaal waarin die spikkel
beantwoording aan die antisipasie van die-koei
(weereens in
titel) sentraal bly: want selfs die episodes waarin sy nie
Benoem word nie, die gedaantewisseling-episodes, is deur
haar „veroorsaak" (vgl. p. 57).
20. Uiteindelik was dit moontlik om vanuit die gevormde
vorm sekere uitstaande struktuurlyne in die geheel te herken.
Hierdie struktuurlyne is afgeteken deur die integrasie van
twee vormvelde — die linguistiese en die poëtieke — en het
19 G. van der Leeuw, a.w., p. 51-54.

96
aan die opbou van die situasie veral twee kenmerke gegee.
Ons kon ten eerste uit die wyse waarop die poëtieke vormveld,
by name die strofevorm, sintakties beset is, 'n toenemende
versnelling in die tempo van die aanbod konstateer
(vgl. p. 61). En hiermee het gepaard gegaan 'n toenemende
„ontreddering" van die strofemodel soos dit
aanvanklik deur A as eerste strofe opgestel is (vgl. p. 63).
Vanuit hierdie twee struktuurfeite kon toe 'n samevattende
interpretasie van die geheel gemaak word; 'n stygende ontsteltenis
kenmerk hierdie verhaal, waarin die protagonis 'n
voortskryding van gebeurtenisse vertel wat by uiteindelik as
meedoënloos op homself betrokke, tot vernietiging van hornself,
herken. Die ontsteltenis kulmineer in die laaste stemverheffing
van die wanhopige vraag: „O waar sal ek skuil ..."
Maar selfs die einde van die gedig, en die stilte wat sal volg
nadat die laaste woord van die gedig gesê is, is geïntegreer in
die wêreld-van-die-gedig; die stem van die storieverteller
moet ná die laaste wanhoopsoomblik swyg.
In hierdie interpretasie het dit moontlik geblyk om alles
wat reeds aan samehang in die gedig herkenbaar was, in een
omvattende greep bymekaar te neem, dit was moontlik om 'n
laaste laag-van-organisasie onder al die lae wat reeds getoon
is, bloot te lê.
— En nou is daar veraf drie dinge, meen ons, in hierdie
oorsig van die bindmiddels gedemonstreer. Ons het daarin
uitsluitsel vir die eksperimentele vergelyking van die volgordes
C D A B en A B C D probeer vind, en uit die voorgaande
samevatting kan ons se dat die volgorde ABC D
wél 'n meer vanselfsprekende samehang vertoon. Daar was
van sekere „bewegings" in die volgorde A B C D sprake —
die chronologie, die kousaliteit, die versnelling, die ontreddering,
die stygende ontsteltenis skep 'n eenlynigheid, in teenstelling
tot die kronkelinge, die hiate van C D A B. Hierdie
eenlynigheid, hierdie „deurlopendheid" van A B C D maak
dit feitlik tot 'n noodwendige Nacheinander; ons kan sê, die

97
reglynige struktuur, waaraan reliëf gegee is deur die gewrongenheid
van die gekonstrueerde gedig, is verkieslik juis
am sy teenstellende eenvoud — simplex sigillum verf.
Maar die resultate van die struktuuranalise het nie net die
volgorde A B C D gemotiveer nie. Dit het die ordeningswyse
van die gedig aangetoon, ons kon aard en aantal van die
bindmiddels in die gedig sien, ons kon die voeë van die
struktuur návoel. Ons kon, met ander woorde, ons aanvanklike
indruk van verbandloosheid teenspreek deur die getuienis
van ons dieper inlees in die gedig.
Ten derde: die struktuuranalise het nie by 'n opnoem van
bindmiddels, by 'n beskrywing van 'n „cluster of devices"
gebly nie. Ons kon in die onderdele van die gedig 'n samewerking
binne 'n geheel waarneem; die verskillende bindmiddels
het hulself in lae-van-organisasie gegroepeer, samesmeltend
uiteindelik tot wat ons dan die een-heid van hierdie
gedig kan noem. Ons het in die omvattende interpretasie,
spruitende uit die integrasie van linguistiese en poëtieke
vormvelde, wel deeglik 'n estetiese moment herken wat „eie"
is aan die geheel. En wanneer ons samehang, organisasie,
eenheid, ja selfs die „unity of esthetic purpose" in hierdie
gedig kon aantoon, het ons onherroeplik geëvalueer. In dié
waardebepaling is dit nie moontlik om 'n skaal op te stel nie
— daarvoor moet immers 'n vergelykende moment in spel
gebring word. Maar ons kan die kwalitatiewe oordeel gee:
dat die ideaal van eenheid in hierdie literêre kunswerk
bereik is.

HOOFSTUK VIER
DIE SELFGENOEGSAAMHEID VAN DIE
WERELD-VAN-DIE-GEDIG
§ 1. Op 'n paar plekke in die gedig het feitsake problematies
geword omdat daar skynbaar pre-kontekstuele kennis
nodig was vir die juiste interpretasie daarvan. Die probleem
van moontlike pre-kontekstuele kennis is eerste gestel deur
die bepaalde lidwoord by die substantief „spikkelkoei". Omdat
'n eksplisiete èn implisiete kontekstuele basis vir die gebruik
van die bepaalde lidwoord ontbreek het, moes ons tot
'n voorlopige gevolgtrekking kom dat in die aanbod van
„spikkelkoei" as 'n bekende saak, geappelleer word aan sakekennis
(i.v.m. dié soort koei) wat buite die gedig, buite die
konteks om, verkry moes word (vgl. p. 12). Meer nog: dat die
spikkelkoei bekend veronderstel is in die teks, het die moontlikheid
geopen dat die gedig as sodanig 'n „sitaat" uit 'n
groter samehang, uit een of ander folkloristiese agtergrond
is. Immers, die spikkelkoei is die sentrale feitsaak in hierdie
wêreld-van-die-gedig; word die verstaan van die aanbod
„die spikkelkoei" afhanklik gestel van pre-kontekstuele kennis,
kan dit implikasies vir die „afhanklikheid" van die hele
gedig hê.
D; , probleem is later in die teks by herhaling gestel in die
aanb d van B(3+4) — „toe het 'n kraai I op die spikkelkoei
gaar git". Die kraai is as „een van 'n soort" gegee, maar op
daardie stadium in die konteks is niks verder omtrent die
waarde van die soort gegee nie. Uit die besondere tydstip van
die kraai se verskyning in die vertelling (na die gewelddaad)
en uit die besondere plek van die kraai se verskyning (op die
spikkelkoei) is afgelei dat die voël 'n bepaalde betekenis moet
he in hierdie wereld. Selfs al was dit moontlik om uit 'n

99
algemene kennis van die kraai se waarde in die Afrikaanse
volksgeloof en uit die leksikale betekenis daarvan, 'n lekere
betekenis aan „'n" kraai hier toe te ken (vgl. p. 37) kon
ons nog nie Beker weet of dié betekenis ook in hierdie wereldvan-die-sprokie
van krag is nie.
Ook by die „towerformule" in Cl moes ons aanvanklik in
ons interpretasie aarsel, en die vraag stel of daar nie 'n kennis
van die oorsprong daarvan nodig is ten einde te weet watter
werking dit in hierdie vertelling sal hê nie. En om die oorsprong
daarvan vas te stel, sou ons eventueel genoodsaak
kon wees om buite die konteks te tree na die gebied van
die folklore.
§ 2. In die ondersoek na die funksie van die aanbod
„sprokie" in die titel, kon ons ons probleemstelling indertyd
begrens ten opsigte van 'n spesialistiese sprokiesvorsing, omdat
ons uit dié verskyningsvorm van hierdie „sprokie"
gewéét het dat ons nie hier met 'n grondvorm te doen het nie,
maar met 'n „omwerking" waarin 'n individueel-skeppende
proses werksaam was. Maar nou aktiveer die aard van hierdie
problematiese feitsake weer die aanvanklike aanbod
,,sprokie. . ." As ons se dat die gedig moontlik 'n „sitaat" uit
'n groter agtergrond kan wees: moet ons nie vir die juiste
interpretasie van die problematiese feitsake, ja selfs van die
gedig as sodanig, na die grondstof van die „omwerking"
gaan soek nie? Met ander woorde, in hoeverre is die verstaanbaarheid
van hierdie gedig nog afhanklik van 'n kennis van
die „werklike" sprokie wat daaraan ten grondslag lê — as
daar sodanige sprokie daaraan ten grondslag le?
Vir 'n antwoord op hierdie vrae moet ons kortliks terugkeer
na die paragrawe waarin ons die „werklikheid" wat deur die
feitsake in die gedig geskep is, beskryf het (vgl. p. 27).
Wanneer die problematiese feitsake inderdaad dooie plekke
in dié „werklikheid" blyk te wees, wanneer hulle (vanweë
hul onbekendheid) geen informasie uit hulself en uit hoofde
van hul plek in die konteks bied nie, sal ons kan sê dat hulle

100
vir hul verstaanbaarheid in die konteks afhanklik is van
prekontekstuele kennis. En uit die aard van hierdie drie sake
sou die kennis dan van die folkloris afkomstig moet wees; die
literatuurondersoeker sal genoodsaak wees om die sprokieskenner
ten eerste na die grondstof van hierdie getransponeerde
sprokie te vra, en ten tweede om die onverstaanbare
feitsake in die gedig te annoteer.
§ 3. Gaan ons nou egter die opbou van die wêreld-van-diegedig
na, merk ons dat daarin 'n eie inligtingsdiens opgerig
is. Sekerlik is daar 'n minimum aan eksplikasie van feitsake,
maar die teks gee uiteindelik tog die nodige informasie wat
die problematiese feitsake kontekstueel sinvol maak.
Weliswaar het die die-vorm in die algemeen 'n ,,introduksie"
nodig om die juiste verstandhouding van verstaanbaarheid
tussen spreker en hoorder te skep. Maar daarby „se"
die die-vorm dat die feitsaak waarmee dit verbind is, bekend
en bepaald is. Wanneer die die-vorm by „spikkelkoei" in A
voorkom, is die bekendheid van die feitsaak nie gemotiveer
nie, maar „vanselfsprekend". Maar behalwe in die bepaalde
lidwoord gee die konteks nog meer informasie oor ,,spikkel
saam met kuddes vee het die spikkelkoei op „wonder-
-koei":
baarlike" wyse verskyn; haar uiterlike onderskeidende kenmerk
is gegee in die woordkorpus self; teenoor die ongetelde
menigte van „kuddes vee" het sy in haar enkelheid, haar
„enigheid" uitgestaan; die keuse van die spikkelkoei uit kuddes
vee het aan haar rang verleen bo enige ander lid van die
kuddes. Waar die spikkelkoei reeds in die titel tot sentrale
„karakter" in die daaropvolgende vertelling geantisipeer is,
is dit in die loop van die gebeure bevestig. Die spikkelkoei
was begeerlik vir die verteller (vir die „ek") en vir sy broer;
dit weet ons uit die wraak van die verteller, wat sy broer uit
die weg ruim nadat dié die spikkelkoei „vir hom" gekies
het. Die kraai het ná die gewelddaad „op die spikkelkoei gaan
sit", en die „ek" wou die voël met geweld daarvandaan weg
hê. En in die laaste gedaantewisseling van die vere wat

101
„gesak" het, „die stippels wat pik", waarin spikkelkoei en
kraai één geword het, het die spikkelkoei vir die „ek" van
'n begeerlike objek in 'n bedreiging verander, dit beteken
uiteindelik sy vernietiging (vgl. p. 65).
Omtrent die kraai was dit uit die konteks duidelik dat sy
verskyning na aanleiding van die botsing tussen die broers
gekom het. Die kraai verskyn dus in 'n sfeer van onheil. Maar
die kraai verskyn op die „oorsaak" van die onheil, op die
spikkelkoei self. Dat dit 'n ongewenste en vreesaanjaende
verskyning is, kan ons aflees uit die noukeurige voorbereidings
om die voël daar weg te kry, maar bowendien uit die
kennelike ontsteltenis wat op die kraai se verskyning volg
(vgl. p. 64). Dat dit 'n sinistere verskyning is, waarteen die
mens nie opgewasse is nie, blyk uit die mislukking van die
poging om die kraai weg te kry. Die noukeurige fyn korrel,
die magiese beswering van die klip, laat wel vere spat, maar
sit 'n nog groter onheil aan die gang: die vere keer die „ek"
vas, want hulle spat en sak oral. Hulle word wéér kraaie —
maar nou „'n duisend". Eindelik word hulle méér as kraaie;
en wanneer die „ek" geen plek meer het om teen die stippels -
wat-pik te skuil nie, weet ons uitdruklik dat die kraai wat op die
spikkelkoei gaan sit het, 'n teken van onheil was — van onheil
wat al bestaan het, en van onheil wat nog moes kom.
Vir die towerformule „smeer vet aan 'n klip" was dit ook
moontlik om 'n „etimologie" op te stel uit kennis van 'n Afrikaanse
spelgebruik en 'n Afrikaanse idioom (vgl. p. 40).
Ons het hierin 'n kontaminasie van „klippie-nat-spu" en
;,vetgesmeerde blits / vet gee" gesien, en tot die slotsom gekom
dat spoed en trefsekerheid aan die klip toegevoeg word
deur dié handeling. Ons vermoede is dadelik deur die volgende
aanbod bevestig. „Korrel fyn, moenie kwes" — daar
moet fyn gegooi word, daar moet ráák gegooi word, en die
beswering is die voorsorg daartoe. Maar gesien die vlak
waarop die handeling aangebied is, moes ons ook tot die
slotsom kom dat hier inderdaad 'n magiese handeling uit
kan die geloof
-gevoer word. In hierdie wêreld-van-die-gedig

102
in die effektiwiteit van die vet aan die klip te smeer, nog
leef; die beswering van die klip is, as 't ware, nie meer spel
hier nie, maar dodelike erns.
Binne die gedig self word ons interpretasie van hierdie
formule dus bevestig. Om die etimologie te kon opstel was
wel 'n sekere sakekennis nodig (vir die spelgebruik), en vir
die idioom is 'n beroep op Afrikaanse omgangstaalkennis
gedoen. Maar vir die verstaanbaarheid van die towerformule
is daar nie noodwendig verwys na 'n groter, spesifieke
konteks waarvan die gedig afhanklik is nie. Sekerlik word
hier, binne die vlak van die gedig, 'n spesifieke sprokieswêreld
geskep waarin magiese handelinge „gewoon" is; dit wil egter
nog lank nie sê dat daarby verwys word na, byvoorbeeld, 'n
wêreld van magie en towerformules wat in enige bepaalde
folklore bekend is nie.
Ons kan dus sê dat die gedig, in die wyse waarop by met
klein-klein steentjies sy wereld bou, homself tot self-beslotenheid
organiseer ten opsigte van 'n moontlike grondstof waaruit
die transposisie (inderdaad die transformasie) gemaak is.
§ 4. In 'n uiteindelike waardebepaling sou die aard van
die grondstof geen rol speel nie. Het die gedig hom éénmaal
self-beslote getoon deur 'n volledige kontekstuele integrasie
van die feitsake in sy cie werklikheid, en is aanvanklike
feitelike versperrings deur die konteks self opgehef, dan word
die genetiese probleem (waaruit, uit watter materiaal ontstaan
hierdie gedig?) irrelevant. 1
Nou is daar vir die aard van die grondstof van die gedig
wat ons ondersoek, twee moontlikhede: ten eerste kan die
1 Dit behoef geen betoog hier dat die evaluasie van die gedig onafhanklik
is van die „waarheid" ten opsigte van die bronne waaraan
sy materiaal ontleen word nie. Ons wys ook daarop dat ons in ons
terminologie aansluit by die formulering van Warren en Wellek (a.w.,
p. 141) wanneer hulle in 'n bespreking van die ou vorm-en-inhoud problematiek
sê: „It would be better to rechristen all the aesthetically indifferent
elements `materials', while the manner in which they acquire aesthetic
efficacy may. be styled 'structure'."

103
gedig volgens 'n ad hoc-folklore gemaak wees. In dié geval
kan die materiaal van die gedig 'n verskeidenheid van bronne
hê, hoef dit selfs geen folkloristiese bron te hê nie, hoewel
die uiteindelike transposisie tóg grondkenmerke van 'n sprokie
(as soort) vertoon. Dit kan dan 'n „kamma-motivering" genoem
word (waar „kamma-" as beskrywende term en nie as
evaluerende opmerking opgevat moet word nie).
'n Tweede moontlikheid is dat daar werklik in een of ander
folklore 'n sprokie van 'n spikkelkoei bestaan, wat as raamwerk
vir die gedig dien.
Op die drie punte waar ons gedig die moontlikhede van
'n beroep op die folkloris, by name die sprokieskenner, geopen
het, kon ons vasstel dat daar in werklikheid geen beroep op
spesialistiese kennis nodig is nie. Ons meen dat ons dit, en
tewens die wyse waarop die gedig 'n onafhanklike entiteit
ten opsigte van 'n moontlike „oer"-sprokie óf 'n kammamotivering
is, kan demonstreer juis deur tog die beroep om
aanvullende agtergrondskennis tot die folkloris te rig.
Wie sou dan die spesialis wees by wie ons om agtergrondskennis
sal kan aanklop? — By die beslissing van hierdie vraag
kan sekere biografiese kennis omtrent die digter in spel gebring
word, en sekere feitelike getuienis in die gedig gebruik
word. Dit is naamlik baie waarskynlik dat die Afrikaanse
digter — en ons weet dat ons hier met die werk van 'n
Afrikaanse digter te doen het — nie alleen met die oor
Afrikaanse (Boere-) folklore bekend sal wees-spronklik
Suidnie,
maar ook met die folklore van die Bantoe in aanraking
sal kom.
Daar is, sover vasgestel kon word, geen Boere-Afrikaanse
folklore oor 'n spikkelkoei nie. Ons het die hulp van 'n Afrikaanse
leksikoloog ingeroep om te wete te kom of aan „spikkelkoei",
soos bv. aan „weerwolf", 'n besondere plek in die
woordeboek ingeruim word. Dr. F. J. Snijman van die personeel
van die Afrikaanse Woordeboek, het die woordversameling
daar nagegaan, en gevolglik „spikkelkoei" as 'n
gewone samestelling beskryf, een van 'n hele groep wat op

104
verskillende gebiede met „spikkel-" gevorm word (waar die
betekenis van „spikkel-" dan is: „geteken met spikkeltjies of
kolletjies"). 2 Dr. Snijman noem bv. spikkelkapel ('n slangsoort
met spikkels), spikkelkoekoek (met spikkels op vlerke
en stert) as soortgelyke samestellinge; hy meen dat boere wat
met beesrasse of baster-beesrasse te doen het wat dergelike
„tekeninge" toon, gewoon van „spikkelbeeste" of ,,spikkel
praat.
Die samestelling „spikkelbeeste" kom daarnaas voor in 'n
Afrikaanse roman van H. J. Vermaas (Gekrenkte Trots, p.
117) waar die gebruik 'n mens laat aarsel of daar enige
besondere waarde aan hierdie beeste toegeken word of nie.
Die samestelling word naamlik in 'n dialoog tussen 'n blanke
en 'n Swazi gebruik, maar dan binne die vlak van die Swazi
se taalgebruik, soos die betrokke passasie uitdruklik sê:
„En waarom jag die leeu so ver van die trop?" vra Koos
hom lakoniek en sonder die minste sweem van agterdog, in
die kleurryke segswyse so eie aan die Swazi's se taal.
„Die jong leeu dors na die waters waar die gespikkelde
beeste van sy stam kan wei," antwoord die jong terwyl hy
hurk en op sy asgaai bly leun.
„Maar as die spikkelbeeste dors het, waarom loop hul
wagters vooruit in krygsmondering?" vra Koos, en hy beskou
die Swazi aandagtig.
— Die titel van die gedig en die gedig self, waarin van
'n koei as 'n begeerlike, as 'n waardevolle objek sprake is,
laat ons egter vermoed dat dit na 'n sprokie binne 'n kultuurpatroon
sou kon uitwys waarin 'n koei (beeste!) meer dan die
gewone „ekonomiese" waarde het wat, sê, die Afrikaanse
boer daaraan heg. I. Schapera en A. J. H. Goodwin skryf
die volgende in verband met die norme wat die Bantoe het
vir 'n waardevolle bees: „The Bantu languages abound in
terms minutely differentiating cattle according to sex, age,
colour, and shape of horns, and reflecting the intense interest
2 Hierdie gegewens is van dr. Snijman verkry in 'n brief gedateer
1 Julie 1955.
-koeie" sal

105
taken by the people in their beasts ... But despite this intense
pre-occupation with cattle, the Bantu pay little attention to
quality. For most social purposes one full-grown beast is as
good as another; and if anything preference is shown for
animals of a particular colour or with horns of a certain
shape rather than for well-developed oxen or good milch
COWS. "
Hierin vind ons dan 'n aanknopingspunt vir die mening dat
die agtergrond van die gedig die Bantoe-kultuurpatroon kan
wees, dat ons dus hier te make kan hê met 'n Bantoesprokie.
Ons besluit dus dat ons ons tot, die Bantoloog sal rig vir die
nodige folkloristiese informasie. 4
§ 5. Die gedig is aan 'n paar Suid-Afrikaanse Bantoloë
gestuur, met die naam van die digter daarby, en die vraag
dan, of die sprokie in een of ander Bantoestam bekend is, en
of dit daarbenewens bekend is of die spikkelkoei 'n besondere
waarde het in een of ander Bantoe-kultuurpatroon.
Van dr. S. M. Mofokeng van die Universiteit van die
Witwatersrand is toe die volgende mededeling ontvang: dat
die sprokie van die gespikkelde os en variante daarvan in
etlike Bantoetale bekend is. Uit die gedig het dr. Mofokeng
besluit dat dit gebaseer moet wees op die Zoeloe-variant van
dié sprokie, en by het 'n Engelse opsomming van dié variant
gegee, wat ons hier in vertaling afdruk. 5
3 I. Schapera (ed.), The Bantu-speaking Tribes of South Arfica, an
ethnographical survey, Cape Town 1950, p. 138 (Chapter VII: Work
and Wealth, by I. Schapera and A. J. H. Goodwin).
4 Teoreties is dit natuurlik moontlik dat 'n dergelike sprokie ook in
'n ander bees-waarderende volk bekend is, as hulle in die spesifieke opsig
presies met die Bantoe ooreenstem. Hoewel Marquard en Standing bv.
skryf: „The ruling passion of most Bantu men's life was cattle ... and
they played an essential part in many religious rites and ideas," laat hulle
daarop volg: „This love for cattle ... is common amongst primitive
people." Vgl. L. Marquard & T. G. Standing, The Southern Bantu,
London 1939, p. 20, 21.
8 Hierdie besonderhede is vervat in 'n brief van dr. Mofokeng, gedateer
23 Augustus 1955. — As metodologiese verheldering kan ons hier

DIE TWEE BROERS
1. Twee broers gaan jag. Hulle vind 'n klompie potte, wat
in 'n ry staan. Die ouer broer is bang vir die potte, maar die
jonger broer keer hulle om. Uit die laaste pot kom 'n klein ou
vroutjie. Sy vra die ouer broer om saam met haar te gaan.
Hy zwier. Die jonger broer willig in. Die ouer broer volg.
2. Hulle kom in 'n land waar daar 'n boom is met vee
(„a tree which has cattle"). Sy (die ou vroutjie) sê die jonger
broer aan om die boom te kap, en as hy dit 'n paar keer doen,
kom daar hou vir hou die volgende diere uit: 'n jong bul,
'n groot trop vee, 'n skaai, 'n bok en 'n wit os.
3. Hulle vertrek, en laat die ou vrou agter, maar jaag die
vee aan. Dit is droog. Hulle kom by 'n krans. Aan die voet
van die krans is water. Die jonger broer bind 'n tou om die
ouer broer en laat hom afsak na die water. Hy drink, en word
weer opgetrek. Die ouer broer laat die jongste staan toe hy
hom op sy beurt by die krans laat afsak het. Tuis gekom, se
die ouer broer dat die vee syne is en dat die ou vrou hulle aan
hom gegee het en dat sy broer vóór hom huis toe gegaan het.
4. Die volgende oggend kom daar 'n voël en sé: „Julle kind
is in die water gegooi." Die mense volg die voël en kry die
jonger seun wat hulle alles vertel wat gebeur het. Hy word
gered. As hulle tuis kom, sien hulle dat die ouer broer
gevlug het.
— Hoewel die spikkelkoei (of gespikkelde os) nie in hierdie
variant voorkom nie, kom sy wél voor in die sprokie soos
dit in Suid-Sotho in Basoetoeland vertel word. Hierin dwing
die on vroutjie die jonger broer om haar op sy rug te dra.
byvoeg dat die betrokke informasie van Bantoloë verkry is nadat die
analise van die gedig reeds voltooi was — nadat die gedig dus al self
kans gehad het om sy sé te s2, en op 'n stadium toe dit reeds duidelik
geblyk het dat meer informasie nie die selfgenoegsaamheid van die gedig
sou verminder nie.

107
Uiteindelik sit hy die honde op haar. Hulle verslind haar en
laat net haar groottoon staan. Hy kap die toon en daar kom
vee uit, en terwyl hy kap, kom daar ook „'n mooi koei met
die kleur van 'n tarentaal" (dus 'n gespikkelde koei). Die twee
broers kom by 'n fontein wat met 'n groot klip toegemaak
is. Masilonyane (die jonger broer) lig die klip op en hou dit
vas terwyl sy broer water drink. Maar Masilo (die ouer
broer) laat die klip op Masilonyane val terwyl hy drink.
Masilonyane se hart verander in 'n voël wat huis toe vlieg en
vertel wat Masilo gedoen het.
In een Sotho- en een Tswana-variant gaan die voël „op
een van die horings van 'n pragtige koei sit". 6
— Behalwe hierdie informasie oor die sprokie self, is nog
enkele noteringe oor bestanddele van die gedig ontvang.
Dr. Mofokeng deel mee dat die spikkelkoei, of spikkel-os,
geen besondere waarde het nie, maar dat 'n man met 'n kudde
vee normaalweg één daarvan as sy gunsteling sal kies —
gewoonlik op grond van die bees se skoonheid. So 'n bees sal
hy dan as simbool van die kudde beskou, en as daar „magiese
behandeling" (van die kudde) aanbeveel word, sal dit dan
hierdie simboliese bees wees wat die behandeling ondergaan.
Prof. J. A. Engelbrecht 7 meen egter dat die opvatting wel
onder lekere Bantoestamme bestaan dat die spikkelbeeste 'n
besondere krag het. In die „izibongo" (prysliedere) van koning
Mpande word hy vergelyk met 'n spikkelbul. Prof. Engelbrecht
skryf verder: „Uit die feit dat die Zoeloekoning vroeër 'n
kudde heilige beeste wat spierwit was, gehad het, sou ek wil
e Dit het moontlik geblyk om die bronne waarin die betrokke sprokie
opgeteken is, te vind: C. Callaway, Xursery Tales, Traditions and Histories
of the Zulus, London 1868, P. 217 (met titel „The Two Brothers");
E. Jacottet, The Treasury of Basuto Lore, London 1908, p. 56 (met titel
,,Masilo and Masilonyane); Folk Lore Journal I, p. 139 (vir die Tswanavariant).
Dr. Mofokeng meen dat die Tswana-variant ook in 'n skoolleesboekie
vir Tswana opgeteken is, maar dit was nie moontlik om verdere
bevestiging daarvan te kry nie.
7 Hierdie en volgende gegewens van prof. Engelbrecht is uit 'n brief
gedateer 26 Junie 1955.

108
aflei dat die spikkelbees in ,krag' alleen (by die Zoeloe) deur
die spierwitte oortref word."
Reeds het uit die Bantoesprokie 'n „verklaring" vir die
verskyning van kuddes vee uit holtes van 'n boom geblyk;
daarbenewens bestaan daar skeppingsmites by die Zoeloe dat
die mense uit die holte van 'n riet gekom het, en beeste uit die
holte van 'n boom (prof. Engelbrecht). 8
Oor die ander twee problematiese punte meen prof.
Engelbrecht dat 'n kraai voorteken kan wees van onheil of
ongeluk, en van „Smeer vet aan 'n klip" sê hy: „Vet word
o.a. aan hande en voete by die Zoeloes gesmeer vir geluk
na 'n fees, m.a.w. om te bewerkstellig dat die persone weer
daar sal vleis kry. Dit mag egter 'n minder diepsinnige
betekenis he wanneer dit aan die klip gesmeer word omdat
die opvatting eenvoudig mag wees dat daar groter kans is
om met 'n gladde klip te tref."
— Uit informasie deur dr. P. J. Schoeman verskaf, 9 het
dit duidelik geblyk dat die folklore as sodanig nog veel meer
interpretasiemoontlikhede bied buite die besondere sprokie
om, wanneer die folkloris uit sy kennis van Bantoe-mitologie
die sake in die gedig in hul simboliese betekenis gaan interpreteer
— wanneer die folkloris dan feitlik as psigoloog praat.
Volgens die Zoeloe-mitologie, sê dr. Schoeman, is die koei
selde die viervoetige dier met uier en stert. Dit kan wees „die
vrou (of nooi) van my drome", „die braakland wat wag vir
die saad", „sy wat ek lief het, wat son- en skadukolletjies voor
my oë laat ronddans." In liefdesake word die ongetroude
dogter (intombi) en die bees (inkomo) trouens sinoniem
gebruik.
8 Volgens Dudley Kidd word 'n ooreenstemmende mite ook by die
Damara gevind: „The Damara say (men and animals) all came out of a
tree, and that they lit a fire which frightened away all the Bushmen and
animals; that is why the Bushmen live in holes in the earth, like animals.
But the dogs and cattle were not frightened by the fire, and so they
became friends with man." Dudley Kidd, The Essential Kafir, London
1904, p. 107.
9 In 'n brief gedateer 7 September 1955.

109
Die Zoeloe-vader praat van sy ongetroude dogter as
izinkomo zami („my beeste"), denkende aan die lobola, die
bruidskat wat hy in die vorm van beeste van 'n potensiële
skoonseun gaan kry. Daarom sal die vader ook se, wanneer
sy ongetroude dogter verkeer met 'n man gehad het: „Hy het
my beeskraal se hek sonder die wet oopgebreek."
'n Boom kan ook seksuele simbool wees vir die vader, die
„kuddes vee” die kinders wat hy verwek het.
Hoewel dr. Schoeman se interpretasie nie verder gegaan
het nie, is deur hierdie proewe daarvan reeds duidelik die
moontlikheid gestel om op hierdie simboliese vlak die hele
gedig te interpreteer.
§ 6. Met hierdie gegewens in gedagte, gaan ons nou weer
terug na die gedig self. Ons het nie alle bestanddele van
hierdie gedig etnologies kon annoteer nie, maar het ons tog
geörienteer in die agtergrond daarvan.
Volgens die kennis wat ons van die „oer"-sprokie het, lyk
dit asof ons in die gedig met 'n vermenging van variante te
doen het. Hoewel die twee broers, die verskyning van vee
uit holtes van 'n boom, die krans, die laat-sak (stoot?) van
die jonger broer oor die krans, die voël wat na die gewelddaad
verskyn, almal gegee is in die Zoeloe-variant, kom die
belangrike spikkelkoei-gegewe uit die Sotho-variant. Maar
hieruit hoef nie noodwendig tot „vermenging" gekonkludeer
word nie.
Dr. Mofokeng sê dat daar verskillende variante van die
sprokie bestaan, en dr. Schoeman wys daarop dat 'n sprokie
in één gebied so dikwels nie dieselfde daar uitsien as in 'n
ander gebied nie. Benewens die opgetekende variante, kan
daar natuurlik nog talle variante in mondelinge oorlewering
bestaan — dit hang inderdaad daarvan af waar die digter die
oersprokie „raakgehoor" het. Dit is bes moontlik dat daar
alleen een variant aan die gedig ten grondslag lê, een waar
-mee die besondere feitekonstellasie van die gedig, die volgorde
waarin die verhaal vertel word, méér ooreenkoms ver-

110
toon as met die variante waarmee ons nou bekend geraak het.
Dit het dus vir ons ondersoek nie veel sin om in besonderhede
te let op die verskille tussen die feite-aanbod van die
gedig en dié van die oersprokie, soos dit hierbo aangehaal is,
nie — en ook nie om uit die verskille af te lei dat, wat nuut
is in die gedig, die digter se eie vindinge is nie. Die „oor
soos dit blyk uit die invoer van-spronklikheid"
van die digter
nuwe en meer gegewens of 'n verandering in die verloop van
die gebeure (wat die geval kan wees met die laaste twee
strofes in die gedig), is iets wat nie beoordeel kan word
voordat die „herkoets" van elke gegewe nie volledig vasgestel
is nie, indien dié herkoms enigsins agterhaalbaar is. 10 En
selfs dan is die toets vir oorspronklikheid nie in onderdele
geleë nie, maar in die organisasie van die geheel.
§ 7. Die vraag wat voortvloei uit die informasie wat ons
van die Bantoloë kon inwin, is daarenteen of hierdie informasie
in enige mate 'n dimensie toevoeg aan die wêreld-vandie-gedig
soos ons dit reeds leer ken het, en of dit die aan
„kraai",
-vanklike feitelike versperrings by „spikkelkoei",
„smeer vet aan 'n klip", enigsins verder gaan ophef as wat
die teks self reeds gedoen het.
As ons, toegerus met die agtergrondskennis, weer 'n lesing
van die gedig onderneem, dan is die titel van die gedig nou
nie net die benoeming van die aanbod wat op die bladsy in
die digbundel volg nie. Dit stel nou ook die raamwerk vas
waarbinne die aanbod behoort: die Bantoe-mitologie, en in
besonder die sprokie van die spikkelkoei soos dit onder meer
in Zoeloe, Sotho en Tswana vertel word.
Nou is die bepaalde lidwoord by „spikkelkoei" nie meer
problematies nie; in die titel reeds word die spikkelkoei-van-
10 Vgl. die kritiek van Rosemond Tuve (A Reading of George Herbert,
London 1952) op William Empson, waar by ,00rspronklikheid" sien in
poësie van Herbert, terwyl die elemente wat by as Herbert se eie vindinge
beskou, in werklikheid as bestanddele afkomstig is uit 'n eeue-oue liturgiese
tradisie.

111
die-sprokie gegee, dus 'n bekende saak wat as vanselfsprekend
met bepaalde lidwoord aangebied word — soos van die gans
wat die goue eiers lé gepraat word as daar aangeneem word
dat dié sprokie bekend is.
Deur die Bantologiese informasie is ons vermoede dat daar
deur die aanbod „die spikkelkoei" in A4 uitgewys word na
'n bekende saak, bevestig (vgl. die Sotho-variant van die
sprokie). Die gebruik van die bepaalde lidwoord het, soos ons
hoër-op aangetoon het, egter reeds die bekendheid „gesé"
(vgl. p. 31).
Die sprokie, dan, het van die spikkelkoei vertel dat sy uit
holtes van 'n boom (of van 'n toon) gekom het, saam met
'n kudde vee. Die ouer broer ruim die jongere uit die weg en
neem die vee vir hom, en daarby ook die spikkelkoei. Die
voël (waarvan ons uit die Sotho-variant weet dat dit die
hart van die jonger broer is wat in 'n voël verander het, en
wat inderdaad onheil vir die ouer broer beteken omdat dit
hom gaan „aankla", as gevolg waarvan hy moet vlug) gaan
ook op een van die horings van 'n „pragtige" koei (die
spikkelkoei?) sit. — Daar word dus nog niks bygevoeg tot
wat ons van die spikkelkoei uit die gedig weet nie.
Die omstandighede van die „broedertwis" word in die
sprokie heelwat uitvoeriger beskryf, en ook 'n uitdrukliker
motivering word daarvoor gegee. Ons het in die gedig die
motivering in die besondere kies-handeling van die jonger
broer gesien, en ook (wat later geblyk het) in die feit dat ook
die verteller die hiërargie van die spikkelkoei binne kuddes
vee erken het (vgl. p. 38). Uit die sprokie blyk nou dat die
ouer broer telkens nalaat om dinge te doen, wat die jonger
broer dan wél doen — tot dié se voordeel. Die ouer broer
bly náloper en toeskouer totdat hy die jonger broer oor die
krans laat val en die vee vir hom neem.
Die omstandighede van die twis dan, word gegee in die
besonderhede dat dit droog was, dat die twee broers albei
water wou drink, dat die jongste eers die oudste laat sak
het om te drink, en die oudste dan verraderlik was en die

112
jongste onder die krans laat bly het — maar in die Zoeloevariant
word die jonger broer gered, terwyl hy in die Sothovariant
doodgemaak word. Tog word die vergryp van die
ouer broer in elk geval vergeld: die voël kla hom aan in die
Zoeloe-variant al is die broer nie dood nie. Die uiteindelike
lot van die broer in die gedig word nie gesê nie (ons het van
„onderbeligting" gepraat), maar die vergryp wél — die geweldpleging
deur die verteller is die belangrike feit, die
vergelding volg onvermydelik dáárop.
Hoewel daar omtrent die kraai nou bekend is dat dit (soos
in die Sotho-variant gesé word) die hart van die jonger
broer is wat in 'n voël verander het, bly die funksie en betekenis
van die kraai dieselfde vir die ouer broer: dit veroorsaak
die onheil wat oor hom kom. In die sprokie gaan die
voël Masilo se vergryp tuis vertel, sodat hy moet vlug; in die
gedig is die voël die eerste van 'n reeks gedaantewisselinge
wat die verteller uiteindelik vaskeer en sy vergryp wreek.
— Ons kan dus ten minste omtrent die eerste helfte van
die gedig met sekerheid sê dat die Bantologiese gegewens wél
hier en daar verklarende gegewens toevoeg aan die feite in
die gedig, maar andersyds: dat die funksie wat die feitsake
in die wéreld-van-die-gedig het, nie daardeur gevarieer word
nie. Ons word nie gedwing tot hersiening van ons aan
-vanklike interpretasie nie.
§ 8. Maar daar kan nog verder gegaan word dan om te sê
dat dié gegewens nie wesenlik iets toevoeg nie. Ons kan sê
dat, wanneer ons die gedig gaan beskou as 'n sitaat uit' 'n
groter samehang, en dan na aanleiding van wat ons weet
van die „herkoms" van die grondstof, dié samehang spesifiseer
as Bantoe-mitologie; wanneer ons in die interpretasie
van die feitsake vashou aan die feitsake soos hulle in die
grondstof fungeer, ons eerder gevaar loop om af te doen aan
die wêreld-van-die-gedig.
Die kennis van 'n agtergrond hoef nie af te doen daaraan
nie — vir die verseleser wat toevallig bekend is met Bantoe-

113
mitologie hoef dit natuurlik nie 'n remming te wees in die
interpretasie van die gedig nie. Die gevaar is alleen dat die
gedig in so 'n geval as berymde folklore beskou gaan word
en dus met ander maatstawwe as die literêre gemeet word.
Wanneer ons die verwysingsveld van die gedig afkamp
tot die Bantoesprokie, en dan die spikkelkoei-van-die-gedig
as die ekwivalent van die spikkelkoei-van-die-sprokie interpreteer,
word die spikkelkoei as dramatis persona in die
wêreld-van-die-gedig tot 'n eenduidigheid gereduseer. Netso
word „my broer", vanuit die agtergrond van die sprokie
geïnterpreteer, gereduseer tot Masilonyane, die jonger broer,
en die „ek" van die gedig tot die ouer broer, Masilo. Ons sê
dat dit 'n reduksie is, want hoewel die „ek" in sy optrede
veranker is binne die wêreld-van-die-gedig, en daardeur tydruimtelike
grense ook aan hom as verskyning, as saak gegee
is, is hy in die transposisie van die grondstof tot nuwe, geintegreerde
geheel lósgemaak van die oorspronklike saak,
Masilo. Die „hy" van die Bantoesprokie het „ek" geword.
En dit is die lot van hierdie nuwe „persoon", wat nou die
verteller is van 'n verhaal van broedertwis, gewelddade en
die wraak van die daardeur ontketende onheil, en wat bowendien
self sentraal gestel is binne die verhaal, wat die leser
aangryp — nie die „verhaal van die skurk van die Bantoe
soos deur homself vertel" nie.
Die „ek" is nie alleen losgemaak van Masilo nie, die „ek"
is méér as Masilo; ons sou selfs kon sê, meer universeel as
Masilo. 11
Dit wil nie sê dat ons Masilo, die skurk van die sprokie,
as 'n bepaalde persoon opneem nie — die mens in die sprokie
11 S. Vestdijk (De Glanzende Kiemcel, 's-Graveland 1950) gee 'n
voorbeeld wat as 'n parallel beskou kan word: „In de liefdespoëzie wordt
bijna nooit een bepáálde geliefde bezongen, — tenzij dan bij wijze van
aanleiding, waarvoor alleen de biografen zich interesseren, — maar de
geliefde. De bezongen vrouw is representante van een soort, of van een
Idee, wordt niet als individu opgevat, maar als aanwijzing van het bovenindividuele."
(p. 206)
-sprokie

114
het tewens ook 'n „universaliteit" teenoor 'n bepaalde mens
in die werklikheid. Dolles praat van die „Beweglichkeit,
Allgemeinheit, Jedesmaligkeit" van die persone in 'n sprokie. 12
Maar Masilo (binne die konstellasie van die sprokie, mét sy
kenmerke van algemeenheid en „Jedesmaligkeit") het 'n
sekere bepaaldheid daarin verkry, is 'n figuur binne 'n bepaalde
mitologie met 'n bepaalde betekenis binne daardie
mitologie. En dit is hierdie betekenis wat binne die nuwe
konstellasie waarin „hy" tot „ek" getransponeer is, verwyd
en vergroot word. 13
— Die eerste gebeure in die gedig, die begin van hierdie
situasie ('n skeppingsgebeure, wat hierdie „wêreld" betref)
word, deur dit terug te plaas binne die raamwerk van die
sprokie, gerelativeer. Binne die gedig is dit die absolute aanvang,
die eerste in 'n ketting van gebeure wat op 'n heel
besondere manier aanmekaargevoeg is, en wat op 'n heel
besondere manier „afhanklik" is van hierdie begin (vgl. p.
56). Maar binne die raamwerk van die sprokie gesien, gaan
'n reeks gebeure reeds daaraan vooraf: die jagtog, die ontmoeting
met die ou vroutjie, die reeds verstoorde verhouding
tussen die twee broers (die ouer broer weier om met die ou
vrou mee te gaan, die jonger broer willig in), die kap van
die boom.
Netso moet dan tussen die opposisie tussen broer en broer,
soos in A(3+4) in die gedig gegee -- wat nou nie meer sy
spanningswaarde het nie, omdat die opposisie reeds die ver
vee voorafgaan, volgens die sprokie — en-skyning
van die
die gewelddaad van B(1 +2), die trek van die broers met die
vee, die waterdrink-toneel ingevoeg word; en tussen die val
12 André Dolles, a.w., p. 234.
13 Veronderstel nou dat die leser homself beperk tot 'n interpretasie
waarin die gedig as 'n stukkié berymde folklore beskou gaan word, dan
word die sentraalgestelde ego, veral soos dit in die laaste twee strofes
voorkom, tot probleem. Hierdie verandering van perspektief, waar 'n
sprokie gewoonlik nie in die eerste persoon vertel word nie, sal dan 'n
diskrepansie vorm met die titel wat 'n sprokie aankondig, en met die verhaal
wat oorspronklik nie as „persoonlike drama" gegee is nie.

115
van die broer en die verskyning van die kraai, dat die hart
van die broer in 'n voël verander het.
Die stiltes rondom die gebeure — stiltes wat ontstaan mede
vanweë die besondere patroon van interpunksie en strofe
wat telkens binne die feite-aanbod begrens en weer-skeidinge
verband lê — word gevul met gegewens uit die sprokie; en
as die leser dit doen, word die besondere spanningskarakteristieke
van die gedig uitgeskakel.
§ 9. Die placing van die gedig binne 'n etnologiese samehang
maak egter ook ander interpretasies behalwe die een
vanuit die oersprokie moontlik. So kan die leser dit as 'n
konstruksie op die raamwerk van 'n skeppingsmite beskou
(volgens die gegewens van prof. Engelbrecht en Dudley Kidd),
waar dan in die openingsverse van die gedig die werklike
skeppingsgebeure aangebied word, net soseer 'n aanhaling as
wat 'n gedig wat begin met „In die begin het God die hemel
en die aarde geskape," van 'n aanhaling gebruik sou maak.
— Ook dit sou nie aan die wêreld-van-die-gedig toevoeg nie;
vir hierdie situasie bied die openingsverse ook „die eerste
feit" aan, die begin, 'n eerste, wonderbaarlike geboorte.
— Of, anders: die leser kan volgens die voorbeeld van
dr. Schoeman eers die sprokie en dan die gedig op simboliese
vlak gaan interpreteer, vanuit die kennis van die simboliese
waarde wat die gegewe feitsake in 'n bepaalde kultuurpatroon
het. Dat dit moontlik is, het die interessante gegewens van
dr. Schoeman getoon — maar ook 'n dergelike interpretasie
sal uiteindelik rekening moet hou met die grense en beperkinge
van die konteks. 14
Want net soos 'n lesing van die gedig as direk-verwysend
14 Diepte-psigologie — waarmee so 'n „simboliese" interpretasie
miskien verwar kan word — kán ook interessante interpretasies moontlik
maak. Hierdie rigting van interpretasie is boeiend ook vir die individu
wat bloot toevallig literatuurwetenskaplike is, maar dit tree buite die
grense van die literatuurwetenskap as wetenshap. So 'n interpretasie is. óf
'n vermoede, óf 'n ander dissipline met 'n geheel ander doelstelling as die
literêre.

116
na die feitelike konstellasie van die oersprokie (waar daar
m.a.w. nie onderskei word tussen „structure" en „materials"
nie) die wêreld-van-die-gedig kan verklein tot 'n omheinde
kampie, so laat die gedig andersyds ook nie eindeloos variabele
interpretasies toe nie.
In die vorige hoofstuk het ons in die bespreking van die
„moontlike" volgordes van die strofes dié een wat die mees
„vanselfsprekende", die hegste geïntegreerd was, as die
„juiste" volgorde verkies. En ons het hier reeds aangetoon
dat 'n interpretasie van die gedig moontlik is waarin die
feite -aanbod voeg tot 'n sluitende sirkel. Het ons dus éénmaal
'n geïntegreerde feitestruktuur blootgelê, sal enige ander of
variërende interpretasie vanuit 'n agtergrond daarmee rekening
moet hou dat sodanige interpretasie óók aan die regulerende
eire van die konteks moet beantwoord.
Veronderstel nou dat ons sdveel agtergrondskennis kon
inwin dat op etlike vlakke — die suiwer folkioristiese, die
simboliese, die psigologiese — 'n interpretasie van die hele
gedig onderneem kon word, bo en behalwe die interpretasie
wat reeds gemaak is. Dan nog sal dit moet geskied binne die
struktuurlyne van hierdie besondere situasie; en alleen dié
interpretasie wat die volledigste binne hierdie struktuurlyne
deurgevoer kan word, sal aanvaarbaar mag wees. Vir elke
interpretasie-moontlikheid sal die konteks as geheel geraadpleeg
moet word. En die bestaande interpretasie kan alleen
aangevul of gewysig word indien die „variante" in dieselfde
mate in die blootgelegde struktuurlyne (feitelik èn vormlik) gein
kan word as dié momente wat deur hulle vervang word. 1 s-tegreer
1a Die gedagtewisseling oor 'n gedig van Mörike tussen Martin
Heidegger, Emil Staiger en Leo Spitzer in Trivium (IX, 1, en IX, 3) is in
dié verband insiggéwend: daar word deur elkeen 'n verskillende interpretasie
aan die gedig gegee, en telkens kan die verskille tussen hulle
teruggevoeg word tot 'n poging om vanuit 'n pre-kontekstuele kennis die
betekenis van lekere bestanddele van die gedig vas te stel (bv. Heidegger
vanuit 'n kennis van die filosofiese opvattinge ten tyde van die verskyning
van die gedig, Staiger vanuit literér-historiese — eintlik biografiese —
gegewens omtrent die digter) sonder om eers die gedig self te laat spreek.

117
Uit die stof tot ons beskikking het 'n dergelike vervangende
interpretasie nie voortgekom nie, wat egter nie die moontlikheid
daarvan uitsluit nie — ons pretendeer hoegenaamd nie
volledigheid in die versamelde Bantologiese data nie. Tog
kan ons met 'n hoë mate van sekerheid konstateer dat Sprokie
van die Spikkelkoei homself in interpretasie nie afhanklik
getoon het van dergelike spesialistiese data nie.
En dat ons dit kan konstateer, is weereens 'n getuienis van
die intrinsieke eenheid van hierdie gedig: die gedig is tot
onafhanklikheid georganiseer, die informasie wat nodig is
vir die verstaan daarvan, in die struktuur ingebou.
Vir die verseleser — vir wie die gedig self altyd uitgangspunt
vorm — sal dié ekstra-kontekstuele besonderhede oor
die herkoms van die sprokie, oor die folkloristiese agtergrond
van die gedig, dus interessante kanttekenings bly; selfs al het
by die hele gedig op dié wyse geannoteer, hef dit sy verantwoordelikheid
vir struktuurondersoek (die ondersoek na die
momente wat die eenheid van hierdie gedig konstitueer) en
die uiteindelike evaluasie van dié struktuur, nie op nie.

SUMMARY
In this study an attempt has been made to find a solution to two
problems in general literary theory: 1) what is meant by "unity" in the
literary work of art, and how is this unity constituted? Can this unity or
lack of it be demonstrated in a concrete instance? What method should
be followed in such a demonstration? — Where so much of modern poetry
in various languages seems to be illogical, irrational, this question of
unity is forced upon the critic. But apart from modern trends or fashions
in poetry, the question is basic in all literary theory; the use of modern
structural linguistics may perhaps throw some light on aspects of this
problem.
2) The other theoretical question raised, is: what is the relation of
the literary work of art to its background (e.g. in biography, psychology,
history, folklore)? Is a knowledge of this background essential to the
"understanding" (das Verstehen) of the literary work? Does not rather
the use of extra-literary information about the work narrow down its
"wide world" to a "field of reference"? Can this narrowing-down also
be proved in a concrete instance?
It has been essayed to demonstrate in the instance of a single poem
how unity is achieved within the structure of the poem, and how this
(unified) structure exists independently with regard to a specialized
extra-contextual knowledge of the "subject matter" of the poem 1.
The study received its impetus from two problems posed initially
during the first reading of the poem. The first problem arose when, in
the sequence of events given, the organizing principle was not immediately
apparent; on the whole the poem seemed irrational, illogical, disjointed
even. Secondly, the definite article (die) in conjunction with the noun
(spikkelkoei) is used without any prefixed "basis of understanding" in
the text itself, thus presenting the reader with the possibility that he is
considered familiar with the object spikkelkoei, a familiarity based on
knowledge outside the given text. This could be seen as an indication that
the subject matter of the poem as such belongs within a larger context
with which the reader must be familiar in order to interpret the poem.
Using the method of stylistics on a linguistic basis — a discipline
evolved by Prof. W. Gs Hellinga of the University of Amsterdam and
Dr. H. v. d. M. Scholtz of the University of Pretoria in a recently
published work 2 — an analysis of the structure of the poem was made,
1 The poem in question is Sprokie van die Spikkelkoei, from Engel
uit die Klip, poems by D. J. Opperman, Cape Town 1950.
2 W. Gs Hellinga & H. v. d. M. Scholtz, Kreatiewe Analise van Taalgebruik,
Prinsipes van stilistiek op linguistiese grondslag, Amsterdam–
Pretoria, 1955.

119
which is described in the second chapter. This structural analysis includes
not only syntactical and other formal linguistic phenomena, but above all
the "reality" created by the factual information which these linguistic
phenomena present in interaction with the formal poetical phenomena,
e.g. stanzaic patterns.
In the third chapter the matter of the unity or lack of unity in this
poem is specifically taken into consideration. First a distinction is made
between "unit" — meaning an object of inquiry about which it is
previously known that it is a completed work and not a fragment — and
"unity" as a final evaluatory conclusion about a literary work, as a property
of the literary work of art.
Then the conventional poetical devices — syllabism, rhythm, rhyme,
sound-repetition, stanzaic patterns — are investigated as possible factors
in constituting a unity. It is found that, taken as such, they can be
regarded at most as organizing factors.
Proceeding from the postulate that a certain "necessary" order of
stanzas within the whole of the poem is a unifying principle, an experiment
is carried out to demonstrate the given order of stanzas as being
more "probable" than any other constructed order of the same stanzas.
This is done, first, by contrasting a rearrangement of stanzas with the
given order, and giving a brief analysis of this "artificial" order, showing
its various ruptures, its lack of cohesion. Secondly, a synopsis is made of
the unifying and organizing principles revealed in the structural analysis
of the poem, described in the second chapter. It is found that this analysis
conclusively proved the given order of stanzas to be the more "probable",
and that it disproved the first impression of disjointedness given by the
poem. We conclude also that a "unity of esthetic purpose" (vide Roman
Jakobson) is revealed in the poem during the course of our analysis.
In the last chapter the second initial problem is discussed: whether
the interpretation of this poem necessitates a certain, knowledge, apart
from the information given by the text itself, about the "background" of
this poem. It was possible to collect, from experts in Bantu folklore, the
appropriate data about the. Bantu folktale to which this poem refers.
In comparing this information with the "reality" of the world-within-thepoem,
it becomes apparent that the latter is indeed "moulded by its own
weight", that pre-contextual knowledge of a specialized folkloristic nature
does not add to the meaning this specific constellation of events has within
the poem itself.
This latter fact — that the events given form a whole complete in itself
— is also regarded as testifying to the intrinsic unity. of the poem.

LYS VAN AANGEHAALDE WERKE
Callaway, C., Nursery Tales, Traditions and Histories of the Zulus.
London, 1868.
Cassirer, E., Die Begriffs form im mythischen Denken. Leipzig-Berlin, 1922.
Celliers, Jan F. E., Martjie. Amsterdam-Pretoria-Johannesburg, 1916.
Christophersen, P., The Articles — a study of their theory and use in
English. Copenhagen-London, 1939.
Cloete, T. T., Trekkerswee en Joernaal van Jorik. Amsterdam, 1953.
Die Bybel (in Afrikaans). Kaapstad, 1937.
Erlich Victor, Russian Formalism, History — Doctrine. 's-Gravenhage, 1955.
Folk Lore Journal, I.
Forster, E. M., Aspects of the novel. London, 1947.
Groot, A. W. de, Structurele Syntaxis. Den Haag, 1949.
Hattingh, S. C., Sprokiesvorsing — met spesiale toepassing op die Afrikaanse
volksverhale. Johannesburg, 1950.
Havers, Wilhelm, Handbuch der erkliirenden Syntax — ein Versuch zur
Erforschung der Bedingungen and Triebkriifte in Syntax and
Stilistik. Heidelberg, 1931.
Heidegger, M., Zu einem Vers von M6rike in Trivium, IX, 1 (1951).
Hellinga, W. Gs, Interpretatie van de Nachtwacht. Een inleidende studie
in De Gids 118 (1955).
Hellinga, W. Gs en Scholtz, H. v. d. M., Kreatiewe Analise van Taalgebruik,
Prinsipes van stilistiek o¢ linguistiese grondslag. Amsterdam-Pretoria,
1955.
Hellinga, W. Gs en Scholtz, J. du P., Structuurvergeljjking tussen Nederland
en Afrikaans in Taal en Tongval, VI (1954), Blancquaertnommer.
Jacottet, E., The Treasury of Basuto Lore. London, 1908.
Jolas, Eugene, The Language of Night. Den Haag, 1932.
Jolles, André, Einfache Formen: Legende I Sage I Mythe I Riitsel / Kasus /
Memorabile I Mdrehen I Witz. Halle, 1930.
Kayser, Wolfgang, Das Sprachliche Kunstwerk. Eine Einfuhrung in die
Literaturwissenschaft. Bern, 1951.
Kayser, Wolfgang, Kleine Deutsche Versschule. Bern, 1951.

121
Kidd, Dudley, The Essential Kafir. London, 1904.
Louw, N. P. van Wyk, Nuwe Verse. Kaapstad, 1954.
Marquard, L., and Standing, T. G., The Southern Bantu. London-
New York-Toronto, 1939.
Nienaber, C. J. M., Die taal as tolk. 'n Stilistiese analise (van Maria
deur Elisabeth Eybers). Pretoria, 1953 (afgerol).
Opperman, D. J., Digters van Dertig. Kaapstad-Bloemfontein-Johanne5burg,
1953.
Opperman, D. J., Engel uit die Klip. Kaapstad, 1950.
Opperman, D. J., Joernaal van Jonk, Kaapstad, 1949.
Opperman, D. J., Xegester oor Xinevé. Nasionale Pers Beperk, 1947.
Reichling, A., Taal in Encyclopaedisch Handboek van het moderne
Denken. Arnhem, 1950.
Schapera, I. (ed.), The Bantu-speaking Tribes of South Africa. Cape
Town, 1950.
Scholtz, H. v. d. M., Sistematiese Verslag van 'n Stilistiese Analise.
Eugène Marais: Die Towenares. Amsterdam-Kaapstad-Pretoria,
1950.
Scbönfeld's Historische Grammatica van het Nederlands. Klankleer,
Vormleer en Woordvorming (verzorgd door Prof. Dr. A. van
Loey met medewerking van Dr. M. Schönfeld). Zutphen, 1954.
Schonken, F. Th., De Oorsprong der Kaapsch-Hollandsche Volksoverleveringen.
Amsterdam, 1914.
Shipley, Joseph T. (ed.), Dictionary of World Literature. New York, 1953.
Snijman, F. J., Literêre Styl met die oog op Stylondersoek. Assen, 1945.
Spitzer, L., Linguistics and Literary History. Essays in Stylistics. Princeton,
New Jersey, 1948.
Spitzer, L., Wiederum Mörikes Gedicht „Auf eire Lampe" in Trivium,
IX, 3 (1951).
Staiger, E., Zu einem Vers von Mörike in Trivium, IX, 1 (1952).
The Concise Oxford Dictionary. Oxford, 1952.
Tuve, Rosemond, A Reading of George Herbert. London, 1952.
Van Dale's Nieuw Groot Woordenboek der Nederlandsche Taal (bew.
door Dr. C. Kruyskamp en Dr. F. de Tollenaere), 's-Gravenhage,
1950.
Van der Leeuw, G., De Primitive Mensch en de Religie. Anthropologische
Studie. Groningen-Batavia, 1937.
Van der Merwe, C. P., Kempen, W., en van der Merwe, Jaco, Afrikaans
as Eerste Taal vir Sts. IX en X, Vorms IV en V. Kaapstad, s. j.

122
Vestdijk, S., Die Glanzende Kiemcel, Beschouwingen over Poëzie, 's-Graveland,
1950.
Villiers, M. de, Woordsoorte, Werkwoorde en Tye. Kaapstad, 1948.
Wellek, R. and Warren, A., Theory of Literature. London, 1953.
Mededelings uit briewe van:
Prof. dr. J. A. Engelbrecht, (Universiteit van Pretoria), gedateer
26 Junie 1955.
Dr. S. M. Mofokeng, (Universiteit van die Witwatersrand), gedateer
23 Augustus 1955 en 6 September 1955.
Dr. P. J. Schoeman, (voorheen van die Universiteit van Stellenbosch),
gedateer 7 September 1955.
Dr. F. J. Snijman, (personeel van die Afrikaanse Woordeboek,
Stellenbosch), gedateer 1 Julie 1955.

SPROKIE VAN DIE SPIKKELKOEI
A 1 Uit holtes van 'n boom
2 het kuddes vee gekom,
3 toe kies my broer
4 die spikkelkoei vir hom.
B 1 Ek stoot hom oor 'n krans,
2 by val in 'n mik,
3 toe het 'n kraai
4 op die spikkelkoei gaan sit.
C 1 Smeer vet aan 'n klip,
2 korrel fyn, moenie kwes,
3 toe sak 'n duisend vere
4 noord, suid, oos, zees —
D 1 sak 'n duisend kraaie
2 oor die bloed, oor die kijf,...
3 0 waar sal ek skuil
4 teen die stippels wat pik?