DE STRIJD TEGEN DE PROSTIT[1TIE - digitale bibliotheek voor de ...
DE STRIJD TEGEN DE PROSTIT[1TIE - digitale bibliotheek voor de ...
DE STRIJD TEGEN DE PROSTIT[1TIE - digitale bibliotheek voor de ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>DE</strong> <strong>STRIJD</strong> <strong>TEGEN</strong> <strong>DE</strong> <strong>PROSTIT</strong>[<strong>1TIE</strong><br />
IN NE<strong>DE</strong>RLAND<br />
DOOR,<br />
W, VAN <strong>DE</strong>N B<br />
GF.SCHII;DRU\DIG OVI+,RZICHT,<br />
GEVOLGD DOOR<br />
EEN OVERZICHT <strong>DE</strong>IN. « VEROR<strong>DE</strong>NINGEN EN VOORSCHRIFTEN<br />
BETREFFEN<strong>DE</strong> <strong>DE</strong> PUBLIEKE VROUWEN EN HUIZEN VAN ONTUCHT»<br />
IN NE<strong>DE</strong>RLAND BESTAAN<strong>DE</strong> , EN DAAROMTRENT UITGEBIT ACHT<br />
ADVIES VAN EEN MEDICUS,<br />
VERSLAG EENER COMMISSIE VAN ENQUÊTE<br />
EN<br />
RESOLUTIEN VAN HET CONGRES TE GENÈVE.
Blz.<br />
►,<br />
»<br />
»<br />
Il<br />
»<br />
»<br />
„<br />
»<br />
ERRATA.<br />
1 regel 1 v. o. staat: mitsdien lees: misschien<br />
26 » 4 v. o. » L. 13. H. » L. 13. Dig.<br />
65 » 16 V. b. » 18 » 16<br />
81 /, 13 V. b. ,, 1588 » 1858<br />
85 » 10 V. b. » <strong>de</strong> vereeniging » „ <strong>de</strong> Vereeniging"<br />
93 » 5 V. b. ►, zijne » hare<br />
97 IF 2 v. o. » <strong>de</strong>n » <strong>de</strong>s<br />
98 » 3 v. b. » is » ist<br />
98 w 9 V. b. v beachtet » betrachtet<br />
102 ►, 6 v. b. » kwaad vermin<strong>de</strong>ren » vermin<strong>de</strong>ren<br />
102 n, 10 v. b. » rechten » richten<br />
105 » 8 v. o. » dat » die<br />
112 ►, 14 v. b. ,► goe<strong>de</strong> „ goe<strong>de</strong>n<br />
114 » 18 v. b. „ <strong>de</strong> grootste ,► <strong>de</strong>n grootsten<br />
115 » 9 v. b. „ Verzorgungshaus » Versorgungshaus<br />
119 „ 1 v. b. » Harlingen (Hg.) » Harlingen (Ha.)<br />
175 moet <strong>de</strong> noot vervallen.
<strong>DE</strong> <strong>STRIJD</strong> <strong>TEGEN</strong> <strong>DE</strong> <strong>PROSTIT</strong>UTIE<br />
IN NE<strong>DE</strong>RLAND.
<strong>DE</strong> <strong>STRIJD</strong> <strong>TEGEN</strong> <strong>DE</strong> <strong>PROSTIT</strong>UTIE<br />
IN NE<strong>DE</strong>RLAND<br />
DOOR<br />
W. VAN <strong>DE</strong>N BERGH,<br />
GESCHIEDKUNDIG OYRRZICHT,<br />
GEVOLGD DOOR<br />
EEN OVERZICHT <strong>DE</strong>R « VEROR<strong>DE</strong>NINGEN EN VOORSCHRIFTEN<br />
BETREFFEN<strong>DE</strong> <strong>DE</strong> PUBLIEKE VROUWEN EN HUIZEN VAN ONTUCHT »<br />
IN NE<strong>DE</strong>RLAND BESTAAN<strong>DE</strong> , EN DAAROMTRENT UITGEBRACHT<br />
ADVIES VAN EEN MEDICUS ,<br />
VERSLAG EENER COMMISSIE VAN ENQUÊTE<br />
EN<br />
RESOLUTIËN VAN HET CONGRES TE GENÈVE.<br />
'S GRAVENHAGE ,<br />
W. A. BESCHOOR,<br />
FIRMA S. VAN VELZEN JR.)<br />
1878.
Ainsi celui qui achête .un plaisir , un divertissement au prix <strong>de</strong> la<br />
<strong>de</strong>gradation <strong>de</strong> ses semblabes , ne doit pas s'étonner quand , dans la<br />
suite, it voit croitre les vices et les crimes? Son argent a été la<br />
fécon<strong>de</strong> semence.<br />
A. CORNE.<br />
Essai sur la criminalite, sur ses causes,<br />
sur les moyens d'y remdier.<br />
(Journal <strong>de</strong>s Economistes 1868, p. 77.)<br />
Principiis obsta. Sero medicina paratur<br />
Cum mala per longas invaluere moras.<br />
OVIDIUS.<br />
(Remedia Amoris I : 91.)<br />
Bij ons en daar (in Engeland), hangt het alleen er van af, of wij<br />
een geest <strong>de</strong>s afkeers en wel uit het beginsel <strong>de</strong>r red<strong>de</strong>n<strong>de</strong> lief<strong>de</strong><br />
tegen <strong>de</strong>ze grootste volkszon<strong>de</strong> weten te weeg te brengen. De overwinning<br />
gaat hier niet van <strong>de</strong> wet, maar van het Evangelie uit.<br />
Maar het Evangelie weet ook <strong>de</strong> wet te gebruiken.<br />
O. G. HELDRING.<br />
15<strong>de</strong> Steenbeek verslag, blz. 21.<br />
Wie Manche , um <strong>de</strong>r vergiften<strong>de</strong>n Macht <strong>de</strong>r venerischen Krankheiten<br />
zu begegnen , eine physische Syphilisation <strong>de</strong>r Bevólkerung — ^hnlich<br />
wie bei <strong>de</strong>r Pockenimpfung -- vorschlugen (z. B. Turenne) ; so erscheint<br />
die óffentliche Casernirung and Reglementirung <strong>de</strong>s Huren - and<br />
Kuppler - Gewerbes als eine Art moralischer Syphilisation , als eine<br />
grunds^tzliche Vergiftung <strong>de</strong>s öffentlichen Gewissens , womit dann stets<br />
die physische Vergiftung Hand in Hand geht.<br />
ALEX. VON OETTINGEN ,<br />
Die Moralstatistik, 2te Aufl. 1874, S. 229.
Si la morale n'est pas un vain mot, si elle est <strong>de</strong> quelque importance<br />
pour le bonheur social , it est du <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> 1'administration <strong>de</strong> la<br />
respecter, <strong>de</strong> la protéger, et par consequent <strong>de</strong> ne rien faire qui puisse<br />
lui porter atteinte ; elle lui doit sa protection plus encore qu'à la<br />
santé publique.<br />
PARENT-DUCHATELET,<br />
<strong>de</strong> la prostitution dans la ville <strong>de</strong> Paris,<br />
1857 II, p. 349.<br />
REPORT OF THE ROYAL COMMISSION,<br />
upon the administration and operation of the Contagious<br />
Diseases Act. 1871 , vol. I p. 19.<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
65. This Report has <strong>de</strong>alt , as from the nature of the questions<br />
referred to us by Your Majesty it was necessary that it should, with<br />
the effects of prostitution and the possibility of alleviating its evils,<br />
both physically and morally ; but we cannot close it without inserting<br />
a few words as to the causes of prostitution , and the question whether<br />
any of them be capable of removal or mitigation..... It is needless to<br />
add that in this case it is preeminently true , that prevention is better<br />
than cure.<br />
66. To sum up : We recommend —<br />
1 . That the periodical examination of the public women be<br />
discontinued.<br />
The work, as a matter of justice, belongs to ourselves; to us, who<br />
are men. It is the men who have wrought this evil. It is the men<br />
who have done this wrong. It is the men who are responsible for<br />
it—the women did not pass the law.<br />
Mr. LLOYD GARRISON,<br />
Conference at the Memorial Hall London, 29 June 1877.<br />
(The Shield, 7 July.)<br />
Ita fornicatur anima , cum avertitur abs Te , et quaerit extra Te<br />
ea , quae pura et liquida non invenit , nisi cum redit ad Te.<br />
AUGUSTINUS ,<br />
Confessionum Lib. II, Cap. 6.
VOORRE<strong>DE</strong>.<br />
De volgen<strong>de</strong> bladzij<strong>de</strong>n verschenen oorspronkelijk , ver-<br />
meer<strong>de</strong>rd met « Stellingen» en eerre Voorre<strong>de</strong> , als Aca<strong>de</strong>misch<br />
Proefschrift.<br />
In die Voorre<strong>de</strong> schreef ik , na — met OTTxo GERHARD<br />
HELDRING'S 1) naam bovenaan ook hen genoemd te hebben,<br />
die door <strong>bibliotheek</strong> of an<strong>de</strong>re hulp mij zoo rijke bouwstoffen<br />
verschaften :<br />
« Toch heb ik langzamerhand mij moeten beperken en van<br />
Europa mij in Ne<strong>de</strong>rland terugtrekken , zelfs in eigen va<strong>de</strong>rland<br />
noch aan het jus constituendum noch aan het jus consti-<br />
tutum <strong>de</strong> meeste aandacht kunnen wij<strong>de</strong>n en mij ten slotte<br />
moeten bepalen tot een « Geschiedkundig Overzicht» of « Enkele<br />
gegevens en opmerkingen , betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong>n .strijd tegen <strong>de</strong> prostitutie<br />
in Ne<strong>de</strong>rland » met een paar bijlagen en een slotwoord. »<br />
In <strong>de</strong>ze omschrijving van <strong>de</strong>n titel won<strong>de</strong> nu , bij <strong>de</strong><br />
1) Geb. 17 Mei 1804 te Zevenaar, gest. 11 Juli 1876 te Mariënbad in<br />
Bohemen. -- Het Asyl Steenbeek (waarvan Heldring <strong>de</strong> eerste Directeur, Mej.<br />
P. Voute, geb. 6 November 1804, gest. 18 April 1877 <strong>de</strong> eerste Directrice<br />
was) werd 1 Januari 1848 geopend.
II<br />
uitgave , <strong>de</strong> nadruk meer op <strong>de</strong> « gegevens » 1) dan op <strong>de</strong><br />
« opmerkingen » gelegd , omdat gene , niet <strong>de</strong>ze het waren,<br />
die mij <strong>de</strong><strong>de</strong>n besluiten dit Proefschrift in <strong>de</strong>n han<strong>de</strong>l te<br />
brengen.<br />
Niettemin schrijf ik gaarne , ook tot ge<strong>de</strong>eltelijke beant-<br />
woording van hetgeen in <strong>de</strong> periodieke pers over <strong>de</strong>zen arbeid<br />
verscheen , met eene kleine uitbreiding <strong>de</strong> opmerking nog eens<br />
af, die ik vóór 7 weken aan het slot <strong>de</strong>r Voorre<strong>de</strong> plaatste:<br />
« Zelfs kan iemand reeds door wereld- of levensbeschouwing,<br />
door Staatsleer of politiemaatregel , die <strong>de</strong>n wortel <strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>lijk-<br />
heid doorsnijdt , of <strong>de</strong> onze<strong>de</strong>lijkheid tot stelsel verheft ,<br />
schuldiger staan tegenover het vraagstuk <strong>de</strong>r prostitutie, dan<br />
wanneer 'hij ze door da<strong>de</strong>n bevor<strong>de</strong>rd had. »<br />
Zetten bij Wageningen,<br />
5 Augustus '1878.<br />
1) In het Bureau du Bulletin Continental te Neuchátel (Agent <strong>voor</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland : Uitgever <strong>de</strong>zes) verscheen <strong>de</strong>zer dagen we<strong>de</strong>r eene brochure:<br />
la Police <strong>de</strong>s mo urs, gardienne <strong>de</strong> la santé et <strong>de</strong> la morale, aldus eindigend:<br />
„Une fois la prostitution legale abolie , it sera bien plus aisé <strong>de</strong> combattre<br />
la prostitution clan<strong>de</strong>stine, en réprimant avec sévérité toute provocation<br />
IL la débauche , toute atteinte à la morale publique. Sans doute , je ne<br />
prétends pas par là que la prostitution elle-même sera supprimée ; ce fléau<br />
ne sera définitivement vaincu que par le progrès <strong>de</strong> nos institutions sociales<br />
et Ie relèvement <strong>de</strong> la moralité publique ; mais an moins l'Etat ne mettra<br />
plus obstacle à cette évolution en entretenant lui-même <strong>de</strong>s foyers <strong>de</strong><br />
corruption an milieu <strong>de</strong>s cites populeuses."
GESCHIEDgUNDIC+ OVERZICHT.<br />
I.<br />
Van <strong>de</strong> 15<strong>de</strong> eeuw tot <strong>de</strong> Hervorming.<br />
Om <strong>de</strong>n staat <strong>de</strong>r prostitutie in ons va<strong>de</strong>rland tot het ein<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>r 18e eeuw te leerera kennen en daarbij <strong>de</strong> gedragslijn op<br />
te maken , door volk en overheid tegenover haar gevolgd , kan<br />
ons het belangrijke opstel van Dr. A. A. Fokker over <strong>de</strong><br />
«Geschie<strong>de</strong>nis <strong>de</strong>r syphilis in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n» 1) van dienst zijn.<br />
Na <strong>de</strong> vermelding <strong>de</strong>r getuigenissen van Guicciardini en<br />
<strong>de</strong> Groot , die onze <strong>voor</strong>ou<strong>de</strong>rs koel en in re venerea ingetogen<br />
noemen , merkt Dr. F. op , dat niettemin <strong>de</strong> prostitutie bij<br />
onze natie niet onbekend was.<br />
Als bronnen <strong>voor</strong> <strong>de</strong> kennis van <strong>de</strong>n toestand <strong>de</strong>r prostitutie<br />
kan men raadplegen : 1° een schat van keuren , plakkaten en<br />
veror<strong>de</strong>ningen , die ons gemeenlijk in <strong>de</strong>n aanhef <strong>de</strong> gebreken<br />
van <strong>de</strong> maatschappij onverholen verkondigen ; 2° annalen van<br />
lijfstraffelijke rechtspleging; 3° geschiedschrijvers en moralisten.<br />
Uit welke bronnen wel blijkt , dat bij onze <strong>voor</strong>ou<strong>de</strong>rs <strong>de</strong><br />
prostitutie mitsdien bene<strong>de</strong>n het peil is gebleven , zichtbaar<br />
1) Ne<strong>de</strong>rl. tijdschr. <strong>voor</strong> geneeskun<strong>de</strong> 1860, blz. 419.<br />
1
2<br />
bij an<strong>de</strong>re volken , maar er toch , wat het ze<strong>de</strong>lijke betreft,<br />
op <strong>de</strong>n «goe<strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n» tijd bij ons wel wat valt af te dingen.<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> regering van het Huis van Bourgondië was<br />
door <strong>de</strong>n bloeijen<strong>de</strong>n han<strong>de</strong>l en eene gelukkige ontwikkeling<br />
van on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>ne nijverheidstakken , <strong>voor</strong>al in <strong>de</strong> laatste<br />
helft <strong>de</strong>r 1 5<strong>de</strong> eeuw , <strong>de</strong> welvaart steeds meer gestegen;<br />
daarme<strong>de</strong> echter ook weel<strong>de</strong> en ze<strong>de</strong>nbe<strong>de</strong>rf. Vooral <strong>de</strong> aanzienlijke<br />
stand en het Hof gingen in het laatste <strong>voor</strong> , en<br />
zoo wordt Philips van Bourgondië <strong>de</strong> invoer<strong>de</strong>r genoemd<br />
van <strong>de</strong> later aan prostitutie gewij<strong>de</strong> badstoven ; ze<strong>de</strong>kwetsen<strong>de</strong><br />
siera<strong>de</strong>n versier<strong>de</strong>n soms- zijn tafel ') , 4 rcourtisanes schonken<br />
hem 19 onechte kin<strong>de</strong>ren , en <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n , die <strong>de</strong>n val van<br />
het eenmaal zoo machtige Romeinsche keizerrijk hebben<br />
<strong>voor</strong>bereid , dreig<strong>de</strong>n ook hier toongevend te wor<strong>de</strong>n.<br />
Van Philips zoon , Karel <strong>de</strong>n Stoute (1467-1477), wordt<br />
als bijzon<strong>de</strong>rheid vermeld , dat hij noch bijzitten gehad,<br />
noch onechte kin<strong>de</strong>ren heeft nagelaten , maar omtrent Philips<br />
<strong>de</strong>n Schoone meldt <strong>de</strong> kroniek , dat zijne vrouw , <strong>de</strong> dochter van<br />
<strong>de</strong>n Koning van Spanje , krankzinnig is gewor<strong>de</strong>n , ten<br />
gevolge van het groot aantal concubines van haren echtgenoot.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> regering van <strong>de</strong>zen vorst wordt ook <strong>de</strong> syphilis<br />
als inheemsch vermeld , zoodat zelfs Erasmus 2) in het begin<br />
<strong>de</strong>r 1 6<strong>de</strong> eeuw getuig<strong>de</strong> : « Multorum est Communis praecipue<br />
nobilium » en omtrent <strong>de</strong> Scabies IHispanica reeds vermeld<strong>de</strong>:<br />
istud malum adfricabis its , qui tibi <strong>de</strong>buerant esse carissimi<br />
et ipse per omnem vitam putre cadaver circumferes.»<br />
Toen , even als soms later , schijnt het helaas juist <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l<br />
1) Meiners : list. Vergleich. <strong>de</strong>r Sitten <strong>de</strong>s Mittelalters and <strong>de</strong>nen<br />
unser Jahrh.<br />
2) Colloquia. Uitg. Schrevel. 1664, p. 228.
3<br />
(vergeten<strong>de</strong>: noblesse oblige) geweest te zijn , die <strong>de</strong>n vorst<br />
volg<strong>de</strong> in , zoo niet aanzette tot onwaardigen levenswan<strong>de</strong>l<br />
en aldus langzamerhand ook in lagere stan<strong>de</strong>n het be<strong>de</strong>rf<br />
<strong>de</strong>ed toenemen. Wanneer wij dan ook <strong>de</strong>n inhoud nagaan<br />
van het Eeuwig Edict van Karel V, van <strong>de</strong>n 7 October 1531 1),<br />
waarbij <strong>voor</strong> <strong>de</strong>ze lan<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>ne zaken van politie<br />
geregeld wor<strong>de</strong>n , en <strong>de</strong>ze als afspiegeling beschouwen van<br />
<strong>de</strong> plaatselijke gesteldheid van dien tijd , dan moeten ze<strong>de</strong>loosheid<br />
en alles behalve gebon<strong>de</strong>ne levenswijze niet alleen<br />
algemeen verbreid , maar zelfs diep ingeworteld zijn geweest.<br />
Ook art. 17 van het Eeuwig Edict van Keizer Karel , van 4<br />
October 1 54 , behelst straffen op <strong>de</strong> «heymelyke Houwelycken,<br />
die gecontracteert wor<strong>de</strong>n tusschen jonge Luy<strong>de</strong>n Bon<strong>de</strong>r<br />
advys, raedt en consent van vrien<strong>de</strong>n en magen , van bey<strong>de</strong><br />
zij<strong>de</strong>n , waaruit dagelycks veel inconvenenienten gebeuren in<br />
onsen Lan<strong>de</strong>. » (Groot plakkaatboek I , f. 319.)<br />
Ook het kloosterleven ontaard<strong>de</strong> op verregaan<strong>de</strong> wijze.<br />
Romer in zijn geschiedkundig overzigt van <strong>de</strong> kloosters en<br />
abdijen , van Manen in <strong>de</strong> verhan<strong>de</strong>lingen van Teijlers<br />
2<strong>de</strong> genootschap , 19ae stuk , en nog onlangs Dr. Acquoy in<br />
zijn belangrijk werk: het klooster te Win<strong>de</strong>sheim en zijn invloed,<br />
bl. 333-335 , hebben tal van bronnen en feiten me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld<br />
, die <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>loosheid bloot leggen van menig convent.<br />
In het Wiu<strong>de</strong>sheimsch kapittel kreeg Engelendaal te<br />
Lei<strong>de</strong>rdorp op dit punt <strong>de</strong> droevigste vermaardheid. Zelfs<br />
<strong>de</strong> zusters gaven soms aanstoot.<br />
Toch vergete men niet , dat het geestelijk gezag door<br />
strenge tucht toon<strong>de</strong> niet oogluikend dit ga<strong>de</strong> te slaan. Bethanië<br />
bij Arnhem, en <strong>de</strong> niet-Win<strong>de</strong>sheimsche kloosters Munnikhuizen<br />
1) Groot Utrechtsch Plakkatboek I : 413.
4<br />
en Mariëndaal wer<strong>de</strong>n gecensureerd en ook bij <strong>de</strong> schromelijke<br />
ontaarding van het kloosterleven soms in die dagen , ver<br />
niet door visitatie en correctie zoo veel mogelijk-zuim<strong>de</strong><br />
het<br />
ze te beteugelen. Hartzheim's Concil. German. VII : 5 , 22,<br />
137 bevat merkwaardige besluiten o. a. door <strong>de</strong> Syno<strong>de</strong> van<br />
Haarlem in 1564 en die van Utrecht in 1564 en 1565<br />
genomen tot bestraffing <strong>de</strong>r onze<strong>de</strong>lijkheid en oefening van<br />
strengen tucht in <strong>de</strong> kloosters. Lea in zijn History of Sacerdotal<br />
Celibacy (Phila<strong>de</strong>lphia 1867) behelst ook <strong>voor</strong> Holland op<br />
dit punt meer<strong>de</strong>re gegevens blz. 351 , 420 <strong>voor</strong>al 523.<br />
Met dat al is Busch 1) slechts een van <strong>de</strong> velen, die aldus<br />
klaag<strong>de</strong> : « Ik schaam mij <strong>de</strong> ergerlijke dingen te verhalen,<br />
die in <strong>de</strong> ongebon<strong>de</strong>n kloosters ten huiidigen dage geschie<strong>de</strong>n.<br />
De plaatsen , waar <strong>de</strong> lichamen en overblijfselen <strong>de</strong>r heilige<br />
va<strong>de</strong>ren , die hun <strong>voor</strong>gingen , in allen eerbied zijn begraven,<br />
zijn thans holen van ontucht en schuilplaatsen van aardsche<br />
duivelen gewor<strong>de</strong>n , waar niet slechts ongebon<strong>de</strong>ne lichtzinnigheid<br />
heerscht , maar ook vraatzucht , dronkenschap , eigen<br />
bezit en an<strong>de</strong>re tallooze kwalen. »<br />
Philips van Bourgondie , van 1517-1524 , Bisschop van<br />
Utrecht , kwam er openlijk <strong>voor</strong> uit , dat monniken en<br />
nonnen bijna niet meer kuisch kon<strong>de</strong>n leven. 2)<br />
De weleer achtenswaardige be<strong>de</strong>lmonniken waren het meest<br />
van allen ontaard. De Karthuizers ston<strong>de</strong>n in beter naam<br />
en faam , waartoe <strong>de</strong> insluiting hunner conventen , <strong>de</strong> strenge<br />
inachtneming van het zwijgen en <strong>de</strong> handhaving <strong>de</strong>r klooster<br />
zeker ook veel bijdroegen.<br />
-visitatie<br />
1) Zie zijn Chron. Wind. passim. ; ver<strong>de</strong>r : <strong>de</strong> reformatione monastorum;<br />
ook bij Gieseler aangehaald.<br />
2) Matthaeus , Analecta I: 230 in <strong>de</strong> lofre<strong>de</strong> van Gerard van Nijmegen op<br />
dien Bisschop.
5<br />
Te verblij<strong>de</strong>n<strong>de</strong>r is daarentegen , dat we reeds in dit tijdvak<br />
Magdalena-kloosters vermeld vin<strong>de</strong>n : instellingen die bestemd<br />
waren ter opname , van gevallen vrouwen en meisjes. Delft,<br />
Dordrecht , Haarlem , Alkmaar , Hoorn , Amsterdam bezaten<br />
allen een <strong>de</strong>rgelijk asyl , wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong> <strong>de</strong> bewoonsters van dat<br />
van Haarlem b.v. genoemd : Susteren ter Magdaleen of ook<br />
bekeer<strong>de</strong> Sondaressen.<br />
Wij ontleenen daaromtrent het volgen<strong>de</strong> aan het werk<br />
van Romer I. blz. 668.<br />
«In <strong>de</strong>ze gestichten wer<strong>de</strong>n alleen <strong>de</strong> vrouwen en maag<strong>de</strong>n<br />
opgenomen , die hare onschuld aan <strong>de</strong>n vleeschelijken lust<br />
had<strong>de</strong>n opgeofferd of welke reinheid gevaar liep bezoe<strong>de</strong>ld<br />
te wor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong>n wellusteling. Zij wer<strong>de</strong>n in drie klassen<br />
ver<strong>de</strong>eld, die <strong>de</strong>r Heilige Magdalena, <strong>de</strong>r Heilige Martha en<br />
van <strong>de</strong>n Heiligen Lazarus. De eerste omvatte <strong>de</strong> zoodanigen<br />
die door haar gedrag zich <strong>de</strong> eere waardig gemaakt had<strong>de</strong>n,<br />
om <strong>de</strong> gelofte te doen ; <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> : vrouwen en maag<strong>de</strong>n,<br />
die daartoe niet wer<strong>de</strong>n toegelaten , hetzij omdat zij daartoe<br />
niet waardig gekeurd wer<strong>de</strong>n , hetzij dat hare omstandighe<strong>de</strong>n<br />
zulks belette<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> ein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> zoodanigen , bij<br />
welke slechts geringe hoop op verbetering bestond of die<br />
door aanverwandten als an<strong>de</strong>rzins aan het klooster wer<strong>de</strong>n<br />
toevertrouwd. Voor <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r lagere klassen stond <strong>de</strong> weg<br />
open om tot hoogeren over te gaan of om ontslagen te wor<strong>de</strong>n.<br />
In zooverre weken <strong>de</strong>ze kloostergestichten van hunne<br />
bestemming af, dat zij later ook of zelfs uitsluitend zulke<br />
bewoonsters opnamen , die aan geene misstappen zich schuldig<br />
maakten. Van daar dat het zich niet altijd laat bepalen bij<br />
welke <strong>de</strong>r Magdalenakloosters het karakteristieke bewaard bleef<br />
en welke daarentegen van <strong>de</strong> overige kloosters alleen in zoo-<br />
verre on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n waren , dat zij <strong>de</strong> berouwvolle <strong>de</strong>s Nieuwen
6<br />
Verbonds als Patrones had<strong>de</strong>n aangenomen. Men <strong>de</strong>nke hier<br />
echter niet aan eene or<strong>de</strong>. De Magdalenakloosters ston<strong>de</strong>n<br />
meer op zich zelven , en zoo zij al door eenigen band verbon<strong>de</strong>n<br />
waren , dien band bezaten zij daarin , dat zij naar <strong>de</strong>n regel<br />
van <strong>de</strong>n Heiligen Augustinus of <strong>de</strong>n <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>n Heiligen<br />
Franciscus leef<strong>de</strong>n.»<br />
Het laat zich begrijpen dat , waar a<strong>de</strong>l en soms ook<br />
geestelijken in onze<strong>de</strong>lijkheid <strong>voor</strong>gingen , <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijke toestand<br />
<strong>de</strong>r bree<strong>de</strong> schare van armen en min<strong>de</strong>r door <strong>de</strong> fortuin<br />
begunstig<strong>de</strong>n evenzeer vererger<strong>de</strong>.<br />
Merkwaardig is intusschen , dat Dr. F. vermeldt , hoe na<br />
het optre<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> syphilis (wellicht ten gevolge <strong>de</strong>r schrik<br />
hierdoor verwekt) er in <strong>de</strong> maatschappelijke gesteldheid bij ons<br />
te lan<strong>de</strong> veel ten goe<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong>.<br />
Wat <strong>de</strong> reeds genoem<strong>de</strong> badstoven betreft , heeft Dr. F.<br />
een uitvoerig On<strong>de</strong>rzoek ingesteld , waarna hij tot <strong>de</strong> slotsom<br />
komt, dat:<br />
10 <strong>de</strong> vroeger bij ons bestaan hebben<strong>de</strong> stoven , ten onrechte<br />
verward wor<strong>de</strong>n met badstoven;<br />
2° <strong>de</strong> stoven oorspronkelijk drooge verwarmingslokalen<br />
waren , en<br />
30 (wat <strong>voor</strong> ons doel het belangrijkst is) , <strong>de</strong>ze echter in<br />
<strong>de</strong>n loo van <strong>de</strong> 15áe 'eeuw ontaard<strong>de</strong>n in plaatsen van<br />
langduriger verwijl en alzoo geheime bor<strong>de</strong>elen gewor<strong>de</strong>n<br />
zijn ; en dat ein<strong>de</strong>lijk in navolging van an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> betere (2) stan<strong>de</strong>n badinrichtingen zijn aan-<br />
gelegd , ten gerieve <strong>de</strong>r prostitutie.<br />
Op vaster grondslag rust en <strong>voor</strong> <strong>de</strong> kennis <strong>de</strong>r prostitutie<br />
1) Zie v. Wall: Handvesten , privelegien <strong>de</strong>r stad Dordrecht , 2e afd.,<br />
blz. 369. v. Hasselt: Kronijk van Arnhem, blz. 36.
7<br />
in dien tijd bovenal belangrijk is, wat ons omtrent <strong>de</strong> openbare<br />
bor<strong>de</strong>elen wordt vermeld.<br />
Nog in <strong>de</strong> 14áe eeuw wer<strong>de</strong>n het openbaar portierscliap of<br />
hoerenwaardschap en <strong>de</strong> lichte wi-ven met <strong>de</strong>n dood gestraft.<br />
Met <strong>de</strong> toeneming <strong>de</strong>r prostitutie ging allengs eene slappere<br />
houding van kerk en overheid tegen haar gepaard en zoo<br />
kwam men van straffen tot dul<strong>de</strong>n en van dul<strong>de</strong>n tot een<br />
soort van regeling , erkenning , wettiging , die allengs <strong>de</strong><br />
beschouwing van <strong>de</strong> prostitutie , zoowel als van haar wezen<br />
dalen <strong>de</strong>ed.<br />
Zoo wer<strong>de</strong>n openbare bor<strong>de</strong>elen toegelaten , die intusschen ,<br />
gelijk Dr. - F. opmerkt , « het ongerief oplever<strong>de</strong>n , dat zij<br />
aanleiding gaven tot groote ergernis , daar het gedrag van<br />
<strong>de</strong> prostituées zelve en <strong>de</strong> excessen van hare bezoekers bij<br />
wie dronkenschap en vechtpartijen , die niet zel<strong>de</strong>n op doodslag<br />
uitliepen , niet tot <strong>de</strong> noemenswaardige enormiteiten be-<br />
hoor<strong>de</strong>n -- <strong>de</strong> buurtschap van bor<strong>de</strong>elen overal onveilig en<br />
aanstootelijk maakten. »<br />
Dit gaf aanleiding tot <strong>de</strong> invoering van een dubbelen maat-<br />
regel op verschillen<strong>de</strong> plaatsen , die echter , in steê van <strong>de</strong>n<br />
toestand te verbeteren , hem slechts vererger<strong>de</strong>.<br />
Vooreerst begon men in <strong>de</strong> meeste ste<strong>de</strong>n bepaal<strong>de</strong> wijken<br />
aan te wijzen , waar alleen bor<strong>de</strong>elen mochten bestaan. Het<br />
gevolg hiervan was juist dat <strong>de</strong> bewoners dier « achterstraten<br />
en stegen » opkwamen tegen <strong>de</strong>ze zon<strong>de</strong>rlinge begiftiging.<br />
De <strong>voor</strong>name en be<strong>voor</strong>rechte stadsbesturen mochten propria<br />
auctoritate toch <strong>de</strong> onaanzienlijke buurten hier<strong>voor</strong> aanwijzen,<br />
<strong>de</strong> arme man , wiens eenige aardsche schat dikwijls uit vrouw<br />
en kind bestond , zag hierdoor ook <strong>de</strong>ze nog aan <strong>de</strong> ver-<br />
leiding en ontze<strong>de</strong>lijking van het bor<strong>de</strong>el bloot gesteld.<br />
Kenmerkend <strong>voor</strong> <strong>de</strong>zen weerzin is eene «supplicatie» in 1539
8<br />
aan Vrouwe Maria Gouvernante <strong>de</strong>zer Lan<strong>de</strong>n «van wegen<br />
<strong>de</strong>n ghemeene Buijeren van <strong>de</strong> Spoye ') in <strong>de</strong>n Rage in Hollant,<br />
zich hoochgelick beclagen<strong>de</strong> , dat daer dagelicx menige<br />
oneerlicke - Taverne en herberge van bor<strong>de</strong>elen gehou<strong>de</strong>n werd<br />
bij <strong>de</strong>n Dieners van <strong>de</strong>n Procureur-Generael van Hollant, en<strong>de</strong><br />
oick van <strong>de</strong>n Baillu van <strong>de</strong>n voirsz. Vlecke van <strong>de</strong>n Rage,<br />
daer <strong>de</strong>ur en die menichfoldige excessen van vechten, kijven,<br />
slaera en onmanierlicke en spitse woir<strong>de</strong>n te spreken en<br />
an<strong>de</strong>rzints soe wel bij dage als oick bij nachte <strong>de</strong> <strong>voor</strong>gem.<br />
ghemeen buijren en<strong>de</strong> heurluy<strong>de</strong>r kin<strong>de</strong>ren wesen<strong>de</strong> van<br />
goe<strong>de</strong>r faem en renommee, oick me<strong>de</strong> <strong>de</strong> vaeren<strong>de</strong> en pas-<br />
seren<strong>de</strong> man , soe daer een groote passagie valt , grootelicken<br />
geschandaliseert wor<strong>de</strong>n , en<strong>de</strong> versoucken<strong>de</strong> daeromme tot<br />
ghemeene eere , welvaert en goe<strong>de</strong>n exemple <strong>de</strong> <strong>voor</strong>sz. oneer<br />
tavernen geaboleert, verbo<strong>de</strong>n en nyet meer ghetolereert<br />
-lijcke<br />
te wer<strong>de</strong>n. » 2)<br />
Niet - alleen echter in <strong>de</strong>n Haag , kwamen <strong>de</strong> inwoners<br />
van het Spui op tegen <strong>de</strong>rgelijke «be<strong>voor</strong>rechting» hunner<br />
buurt met « oneerlijke tavernen en bor<strong>de</strong>elen » , ook in an<strong>de</strong>re<br />
plaatsen als Delft , Utrecht , Lei<strong>de</strong>n , Mid<strong>de</strong>lburg , Arnhem,<br />
Dordrecht, Amsterdam vindt men bij <strong>de</strong> beschrijvers dier ste<strong>de</strong>n<br />
(van Hasselt , Wagenaer, Commelin, van Miens en van Alphen,<br />
Burman enz.) bepaal<strong>de</strong> «achterstraten» aangewezen ; maar<br />
ook evenzeer geschillen over hetgeen men hieron<strong>de</strong>r verstond<br />
1) Het Padmoes ontleent ook zijn naam eerst aan <strong>de</strong> vuile moerassige<br />
plaats daar aanwezig, later aan <strong>de</strong> aanwezigheid van „vuile ontuchtige<br />
vrouwspersoonen." (<strong>de</strong> Riemer: II 401.)<br />
2) <strong>de</strong> Riemer: Beschrijving van 's Gravenhage III: 51 die hierbij opmerkt:<br />
„Hoe euvel Vincent van Lebesten , als toen Bailliu van <strong>de</strong>n Hage , <strong>de</strong>ze<br />
klagte <strong>de</strong>r Spuyenaers opnam (niet zon<strong>de</strong>r vermoe<strong>de</strong>n, dat hij zijn <strong>voor</strong><strong>de</strong>el<br />
daaruit trok) en wat hierop ver<strong>de</strong>rs gevolgt zij (schoon vrij aanmerkelijk)<br />
zou<strong>de</strong> te lang vallen alhier in te lassen."
en protesten dier bewoners 1) , in wier mid<strong>de</strong>n eenvoudig <strong>de</strong><br />
verblijven <strong>de</strong>r « vroukijns , die om ghelt zitten » of <strong>de</strong>r «lichte<br />
wiven, die men om gelt minnet» wer<strong>de</strong>n aangewezen.<br />
Maar ook waar , langzamerhand als te Amsterdam in <strong>de</strong><br />
Halsteeg b.v. ten jare 1495 geen enkel an<strong>de</strong>r dan hoerhuizen<br />
wer<strong>de</strong>n aangetroffen , werd reeds in <strong>de</strong>n aanvang <strong>de</strong>r volgen<strong>de</strong><br />
eeuw geklaagd , dat « <strong>de</strong> gemeenen vrouwen niet alleene en<br />
woonen in <strong>de</strong> Pyl-stegen , en<strong>de</strong> Halle-stege , daertoe ge<strong>de</strong>put-<br />
teert en<strong>de</strong> gestelt , maer alomme binnen <strong>de</strong>ser ste<strong>de</strong> by mets<br />
in allen straten » 2) , gelijk uit een stuk blijkt, in Commelin's<br />
beschrijving van Amsterdam afgedrukt.<br />
Niet veel beter slaag<strong>de</strong> een an<strong>de</strong>re maatregel , waarvan<br />
in het verzoekschrift <strong>de</strong>r inwoners van het Spui ook wordt<br />
gewag gemaakt : om nl. het hou<strong>de</strong>n van bor<strong>de</strong>elen in <strong>de</strong><br />
daartoe bestem<strong>de</strong> kwartieren aan geene personen toe te laten<br />
dan aan 's Heeren dienaars , zijn<strong>de</strong> <strong>de</strong> knechten van <strong>de</strong>n<br />
Gerechte of van <strong>de</strong>n Schout of Baillu.<br />
Het doel was <strong>de</strong> verzekering van een - schijnbare controle<br />
op <strong>de</strong> prostituées , maar het gevolg : dat nu <strong>de</strong> overheid eene<br />
geldwinning soms maakte van <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen ; ver<strong>de</strong>r , om<br />
<strong>de</strong>ze te bevolken, <strong>de</strong> verleiding van en han<strong>de</strong>l in meisjes<br />
feitelijk uitlokte en in elk geval aan het <strong>voor</strong>twoekeren<strong>de</strong><br />
kwaad me<strong>de</strong>plichtig werd.<br />
Dr. Fokker merkt ook op , hoe juist <strong>de</strong>ze maatregel aan <strong>de</strong> ge-<br />
heime prostitutie zeer bevor<strong>de</strong>rlijk werd en vermoe<strong>de</strong>lijk zon<strong>de</strong>r<br />
dat het eigentlijke doel het tegengaan <strong>de</strong>r prostitutie --- er<br />
door werd bereikt. (Ned. Tijdschr. <strong>voor</strong> geneesk. 1860, blz. 424.)<br />
1) cf. Burman : Utrechtsche jaarboeken I: 38. Matthaeus : Veteris aevi<br />
analect. I: 433<br />
2) Beschrijv. v. Amsterdam II, blz. 756. Zie ook Wagenaar. Beschrijv.<br />
V. A. III, blz. 49.
10<br />
Men schijnt daarenboven alras gevoeld te hebben , dat <strong>de</strong><br />
overheid op <strong>de</strong>ze wijze als 't ware zich zelve ze<strong>de</strong>lijk prostitueer<strong>de</strong>.<br />
Op het laatst van <strong>de</strong> 16e eeuw werd <strong>de</strong> vergunning aan <strong>de</strong><br />
( dienaren van <strong>de</strong>n Gerechte.» om bor<strong>de</strong>el te hou<strong>de</strong>n langzamer-<br />
hand algemeen opgeheven, en b.v. Mr. Quintijn <strong>de</strong> Veer, advocaat<br />
en licentiaat in <strong>de</strong> regten in 1620 tot Baillu van <strong>de</strong>n Haag<br />
benoemd , « met expresse conditien , dat <strong>de</strong>zelve geen oneerlyke<br />
Taverne , noch lichte Herberge ofte vrouwen zou<strong>de</strong>n mogen<br />
hou<strong>de</strong>n , 't welk wy bij <strong>de</strong>zen scherpelyk verbie<strong>de</strong>n en niet willen<br />
hen toegelaeten te wor<strong>de</strong>n. » 1)<br />
Ten bewijze , dat zelfs het kerkelijk stempel soms niet ont-<br />
broken had , diene <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rans van een keur, in 1509 te<br />
Amsterdam uitgevaardigd en door Commelin II: 7 56 ons bewaard:<br />
«Alzoo <strong>de</strong> H. Roomsche Kersten Kercke die geregeert wordt<br />
bij <strong>de</strong>n H. Geest als een goe<strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r , zorge dragen<strong>de</strong> <strong>voor</strong><br />
heure kin<strong>de</strong>ren , eenige dingen gebied te achtervolgen en<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n, op <strong>de</strong> eeuwige verdoemenisse eenige verbiet<br />
te doenne op <strong>de</strong>selve pene , en eenige gedoecht te wesen<br />
omme een meer<strong>de</strong>r quaet te beschud<strong>de</strong>n als genieenen vrouwen,<br />
omme te beschud<strong>de</strong>n vrouwen verkrachtinge, maech<strong>de</strong>n-schennisse<br />
en<strong>de</strong> diergelijcke enorme misda<strong>de</strong>n en<strong>de</strong> die te wesen in<br />
een openbaren fameuse plaetsen , opdat <strong>de</strong>ur die openbaerheyt<br />
en<strong>de</strong> fameusheyt van <strong>de</strong>n plaetse , en<strong>de</strong> mets diegene daer<br />
eenige vreese en schaempte in is , sou<strong>de</strong> getrokken wor<strong>de</strong>n van<br />
quaet , en<strong>de</strong> dat diegene son<strong>de</strong>r vreese en<strong>de</strong> schaempte zijn,<br />
zou<strong>de</strong>n heurs gelijck mogen vin<strong>de</strong>n tot zulcken plaetsen en<strong>de</strong><br />
alsoo die goe<strong>de</strong> ongeschent laten > , enz.<br />
Na vermelding van meer<strong>de</strong>re gegevens merkt Burman,<br />
Utrechtsche jaarboeken , I : 38 op:<br />
1) <strong>de</strong> Riemer ; Beschr. v, 's Gr. III : 51.
11<br />
« Uyt al hetwelk blijkt , dat het hou<strong>de</strong>n van hoerhuyzen,<br />
indien <strong>de</strong> <strong>voor</strong>genoem<strong>de</strong> bepalingen maar in acht wer<strong>de</strong>n<br />
genomen , niet verbo<strong>de</strong>n maar integen<strong>de</strong>el geoorloft was.<br />
En dit moet ons niet verwon<strong>de</strong>ren , als wij <strong>de</strong>nken dat volgens<br />
<strong>de</strong> leer <strong>de</strong>r Roomsche kerke , om meer<strong>de</strong>r kwaat , zoo zij<br />
<strong>voor</strong>geeft <strong>voor</strong> te komen , zulks toegelaten werd.» Bree<strong>de</strong>r<br />
wordt dit nog ontwikkeld in Chassaneus : catalog. gloriae<br />
mundi part XII, p. 590.<br />
Zoo zien we , dat <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen bij ons te lan<strong>de</strong> in - <strong>de</strong><br />
15áe en 16áe eeuw toegelaten , erkend ja soms geprivilegieerd<br />
wer<strong>de</strong>n. Ie<strong>de</strong>r stond het vrij ze te bezoeken , met uitzon<strong>de</strong>ring<br />
van <strong>de</strong> melaatschen en gehuw<strong>de</strong>n , omtrent welke laatsten<br />
b.v. in het archief van Delft 1) eene afkondiging van <strong>de</strong>n<br />
Jod en November 1560 gevon<strong>de</strong>n wordt:<br />
« Alsoe tot ken.nisse van myn heeren gecommen is , dat<br />
diekwyls geechte en<strong>de</strong> gehuw<strong>de</strong>n personen hem vin<strong>de</strong>n zyn<br />
in oneerlicke en<strong>de</strong> lichte herbergen tot scandalisatie van<br />
allen menschen dat niet langer getollereert en behoirt te syn.<br />
Soe ist» enz.<br />
Betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> melaatschen zijn b.v. veroor<strong>de</strong>elingen ten<br />
jare 1556 te Mid<strong>de</strong>lburg bekend.<br />
Omtrent <strong>de</strong> kenteekenen van bor<strong>de</strong>elen , <strong>de</strong> kleeding <strong>de</strong>r<br />
vrouwen en <strong>de</strong> namen die <strong>de</strong>ze droegen , vindt men o. a.<br />
iets bij C. <strong>de</strong> Koning : «<strong>de</strong> <strong>voor</strong>va<strong>de</strong>rlijke levenswijze en<br />
gewoonten hier te lan<strong>de</strong>» , Dr. G. D. J. Schotel : «ou<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
en gewoonten» (Ne<strong>de</strong>rland 1860) enz.<br />
Eene hoogst merkwaardige aanteekening op dit punt van<br />
Dr. F. willen wij niet onvermeld laten, omdat ze van ze<strong>de</strong>lijken<br />
ernst en fijn gevoel getuigt:<br />
1) 2<strong>de</strong> Keurboek blz. 191.
12<br />
« Het komt ons <strong>voor</strong> dat het uitzetten van een palmboompje<br />
, als kenteeken van een hoerhuis in <strong>de</strong>n tijd waarover<br />
wij han<strong>de</strong>len niet onopgemerkt kan blijven , daar het <strong>de</strong><br />
Romeinsche ze<strong>de</strong>n herinnert en het een zinnebeeld kan<br />
hebben uitgemaakt van het leven. Bij <strong>de</strong> Romeinen toch en<br />
<strong>voor</strong>al bij <strong>de</strong> zoogen. <strong>de</strong>licati stond het woord leven , vivère ,<br />
gelijk met genieten. 1) Dat het leven , vivere, vroeger bij ons<br />
te lan<strong>de</strong> ook in die meer ruime beteekenis is opgevat , is<br />
genoegzaam zeker en <strong>de</strong> zuiveren<strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> Hervorming<br />
is noodig geweest om <strong>de</strong> gevallene vrouw als ze<strong>de</strong>lijk dood<br />
te doen beschouwen. Vroeger dacht men er an<strong>de</strong>rs over , en<br />
<strong>de</strong> uitdrukkingen van vrouwen van lichten levene, van in 't<br />
leven winnen , en van zich in het leven te begeven <strong>voor</strong> zich te<br />
prostitueren , zooals men in <strong>de</strong> criminele arresten vindt,<br />
bewijzen genoeg dat nog _ langen tijd ten <strong>de</strong>zen over <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
en al vast over <strong>de</strong> uitdrukkingen van onze <strong>voor</strong>ou<strong>de</strong>rs een<br />
Romeinsche tint heeft gelegen. »<br />
Uit dit oogpunt is zeker <strong>de</strong> wijze, waarop in onze dagen<br />
<strong>de</strong> laatstvermel<strong>de</strong> uitdrukkingen . we<strong>de</strong>r synonimen wor<strong>de</strong>n in<br />
<strong>de</strong> prostitutiewereld , een bewijs van toenemen<strong>de</strong> hei<strong>de</strong>nsche<br />
levensbeschouwing en van dalend ze<strong>de</strong>lijk peil.<br />
Met <strong>de</strong> veldwinuen<strong>de</strong> latere beschouwing en bestrijding<br />
<strong>de</strong>r prostitutie in eregeren zin ging ook <strong>de</strong>rgelijke verslapping<br />
gepaard op het gebied <strong>de</strong>r rechtspleging , wat aangaat mis<br />
als bigamie , overspel , «stomme zon<strong>de</strong>n» enz. In <strong>de</strong>-drijven<br />
mid<strong>de</strong>neeuwen b.v. mocht <strong>de</strong> man zijn ontrouwe echtgenoot<br />
<strong>de</strong> haren afsnij<strong>de</strong>n , <strong>de</strong> klee<strong>de</strong>ren ontnemen en ten huize uit<br />
1) Zoo lezen we in het 12<strong>de</strong> verslag (1863) <strong>de</strong>r Haagsche commissie,<br />
door ds. van Koetsveld blz. 14: Indien wij immer hard zijn en moeten<br />
wezen , 't is tegen <strong>de</strong>zulken wie men gezegd heeft: „Gij zijt <strong>voor</strong> het leven<br />
niet meer geschikt; ge moest naar <strong>de</strong> domines gaan."
13<br />
geeselen. In <strong>de</strong> 15áe eeuw nam men <strong>de</strong> overtreding nog zóó<br />
ernstig op , dat <strong>de</strong> echtbreker een brandmerk op het aangezicht<br />
ontving ; maar in <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> eeuw vielen <strong>de</strong>rgelijke straffen<br />
nog slechts <strong>voor</strong> , indien er concursus van meer<strong>de</strong>re <strong>de</strong>licten<br />
was, en oefen<strong>de</strong>n verschillen<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n grooten invloed<br />
op het vonnis uit.Vooral echter <strong>de</strong> be<strong>voor</strong>rechting en in<strong>de</strong>mniteit<br />
aan hoogere stan<strong>de</strong>n geschonken , waardoor <strong>de</strong>ze straffeloos<br />
of tegen een geringe gel<strong>de</strong>lijke opoffering kon<strong>de</strong>n overtre<strong>de</strong>n,<br />
was bewijs van verslapping in <strong>de</strong> rechtspraak.<br />
Nog in <strong>de</strong> 16e eeuw werd het dragen van <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>steen aan<br />
<strong>de</strong> overspelige vrouw als straf opgelegd. Evenzoo te Amsterdam<br />
b.v. aan «die vrouwen en<strong>de</strong> huycke-vaecksters die goe<strong>de</strong><br />
luy<strong>de</strong>n , wyven , kin<strong>de</strong>ren of oock weduwen en<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
vrouwen met manspersoonen heymelyck in hare huyse laten<br />
Beten , drincken , geselschap hebben en<strong>de</strong> al doen wat hem<br />
belieft. » Als overspel werd ein<strong>de</strong>lijk ook beschouwd <strong>de</strong><br />
anticipatie op <strong>de</strong> huwelijksregten van twee verloof<strong>de</strong>n , die te<br />
Mid<strong>de</strong>lburg daar<strong>voor</strong> in 1567 nog gestraft wer<strong>de</strong>n.<br />
In <strong>de</strong>n loop <strong>de</strong>zer eeuw nam zoowel het composeren met<br />
<strong>de</strong>n rechter zelfs bij bigamie en bloedschan<strong>de</strong> toe , 1) als <strong>de</strong><br />
verzachting <strong>de</strong>r straffen, en moesten <strong>de</strong> overspeligen b.v. of<br />
barrevoets en blootshoofds in <strong>de</strong> processie gaan , of <strong>de</strong> mis<br />
op <strong>de</strong> knieën aanhooren , gepaard aan verbanning <strong>voor</strong><br />
eenigen tijd.<br />
Zoo zien we aan <strong>de</strong> eene zij<strong>de</strong> <strong>de</strong>n geestelijken stand<br />
langzamerhand hier en daar door levenswan<strong>de</strong>l ergernis geven,<br />
maar daardoor ook min<strong>de</strong>r. eerbied oogsten , hetgeen zelfs<br />
in weerzin tegen allen godsdienst soms oversloeg , aan <strong>de</strong><br />
1) Van Hasselt: Kronyk van Arnhem (1557) ; Smallegange: Cronyk van<br />
Zeeland. blz. 355.
14<br />
an<strong>de</strong>re zij<strong>de</strong> echter <strong>de</strong> Roomsche kerk wellicht meer dan vroeger<br />
tucht en verbod trachtend te handhaven.<br />
De overheid om zoo mogelijk openbare ergenis te ver<br />
streng dikwijls straffend , duld<strong>de</strong> zooal<br />
-min<strong>de</strong>ren , min<strong>de</strong>r<br />
niet bescherm<strong>de</strong> bepaal<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> openbare prostitutie, meenend<br />
hierdoor grooter kwaad te <strong>voor</strong>komen ; ein<strong>de</strong>lijk het volk<br />
hetzij uit lichtzinnigheid en spotlust <strong>de</strong> -schuld van enkele<br />
personen op <strong>de</strong> kerk zelve overbrengend , hetzij _ uit beter<br />
Schriftkennis, dieper schuldgevoel en hooger geest <strong>de</strong>n nieuwen<br />
toestand <strong>voor</strong>berei<strong>de</strong>nd , die met <strong>de</strong> invoering <strong>de</strong>r Hervorming<br />
en <strong>de</strong> vrijmaking onzer Republiek besloten zon wor<strong>de</strong>n.<br />
Een beeld van <strong>de</strong>n geest , die in het volk in het mid<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong>r 1 6<strong>de</strong> eeuw leef<strong>de</strong>, en van <strong>de</strong> houding daartegen door <strong>de</strong><br />
kerk aangenomen , verschaft een Placaet van 26 Januari 1559<br />
( bij <strong>de</strong>n Koningh » uitgevaardigd aan « die Praesi<strong>de</strong>nt Luy<strong>de</strong>n<br />
van onsen Ra<strong>de</strong> in Hollandt » , waarbij verbo<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
Kamerspelen , Batementen , Lie<strong>de</strong>kens , Comedien, Refereijnen,<br />
Bala<strong>de</strong>n enz. » -- « daer uyt diekwils schandalisatie rijst, of<br />
daer inne gemenght zijn die Heilige Schriften , God<strong>de</strong>lijcke<br />
mysterien en<strong>de</strong> constitutien, van onze moe<strong>de</strong>r die heylige Kercke,<br />
die somstijds qualijck uytgeleyt en geappliceert wor<strong>de</strong>n...<br />
En<strong>de</strong> want men hier <strong>voor</strong>maels (wesen<strong>de</strong> alsdoen het Volck<br />
soo niet gecorrumpeert , noch <strong>de</strong> dwalinge soo groot als die<br />
nu zijn) niet soo groote toesicht genomen en heeft op <strong>de</strong> selve<br />
Speelen , Camerspeelen , Batementen , Lie<strong>de</strong>kens , Refereynen,<br />
Bala<strong>de</strong>rs en<strong>de</strong> Ron<strong>de</strong>elkens , als het van noo<strong>de</strong> is in <strong>de</strong>zen<br />
jegenwoordigen Lijdt , in <strong>de</strong>n weleken die qua<strong>de</strong> en gerepro-<br />
beer<strong>de</strong> Secten dagelijcks lancks soo meer opkomen en<strong>de</strong><br />
vermenighvíildigen. » 1)<br />
1) Kerkelijk Plakkaatboek I: 699.
a.<br />
Van <strong>de</strong> invoering <strong>de</strong>r Hervorming tot onze inlijving<br />
bij Frankrijk.<br />
(Ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>r 16<strong>de</strong> tot ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>r 18<strong>de</strong> eeuw.)<br />
Omtrent het tijdvak , dat van het eind <strong>de</strong>r 16áe tot dat <strong>de</strong>r<br />
18<strong>de</strong> eeuw loopt , schrijft Dr. F.<br />
«Stond ons , in het eerste tijdvak , <strong>de</strong> weinige bekendheid<br />
met het inwendige leven van onze landgenooten in <strong>de</strong>n weg,<br />
om <strong>de</strong> prostitutie , zelfs bij hare ge<strong>de</strong>eltelijk officiële toelating<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> Hervorming in een min of meer hel<strong>de</strong>r daglicht te<br />
stellen , in het tijdvak , dat wij thans gaan overzien , treedt<br />
ons eene grootere zwarigheid tegen , omdat <strong>de</strong> prostitutie in<br />
geen enkel opzigt welligt erkend, in het maatschappelijk<br />
leven van <strong>de</strong> burgers zelve verholen liggen<strong>de</strong> , daaruit moet<br />
wor<strong>de</strong>n opgespoord.... Eene van <strong>de</strong> eerste da<strong>de</strong>n op het gebied<br />
<strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>n na <strong>de</strong> Hervorming bestond in het afschaffen<br />
van <strong>de</strong> bij <strong>de</strong> Roomsche kerk toegelaten bor<strong>de</strong>elen. »<br />
Zoo schrijft Wagenaer b.v. omtrent Amsterdam : « De<br />
openlijke toelaating van beken<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen hield niet op dan<br />
na <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>s jaars 1578. De Schouts Dienaars<br />
kregen toen terstond bevel om het hou<strong>de</strong>n van bor<strong>de</strong>elen na<br />
te laten.»<br />
Niet slechts <strong>de</strong> prostitutie in ergeren zin (waarover straks<br />
na<strong>de</strong>r) , maar alle uitingen van het maatschappelijk leven die<br />
daartoe soms aanleiding gaven of niet overeenkwamen met<br />
eene ingetogen eenvoudige levenswijze, vielen on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> censuur<br />
van kerk en daardoor van gerecht in stad en lan<strong>de</strong>.
16<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong>n naam van roepen<strong>de</strong> of krijten<strong>de</strong> zon<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n<br />
dansen , komedie<strong>voor</strong>stellingen , het ba<strong>de</strong>n in het openbaar,<br />
het rij<strong>de</strong>n op Zondag , opschik in gewaad of haardracht , wel<br />
verschillend naar stad en tijd , maar toch over het algemeen<br />
als vallend on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijke en geestelijke censuur genoemd<br />
en bestraft.<br />
In het kerkelijk plakkaatboek van Wiltens vin<strong>de</strong>n wij<br />
on<strong>de</strong>r dat hoofdstuk vermeld : Placaet tegen <strong>de</strong> Rethorijkers ,<br />
en batementspeelen , tegens <strong>de</strong> duëllen en krackeelen , tegens<br />
het schencken van Wijn en Bier op <strong>de</strong> begraaffenissen, tegens<br />
<strong>de</strong> doodtmaalen en Kraammaaltij<strong>de</strong>n , tegens Rijffelerijen en<br />
Loterijen, tegens <strong>de</strong> profanatie van <strong>de</strong>s Heeren Rustdagh, tegens<br />
het vloecken , sweeren en schendinge van Godts heyligen naam,<br />
tegens Landtloopers , Vagabon<strong>de</strong>n en Be<strong>de</strong>laars , tegens het<br />
speelera , kaetsen , balslaen , vechten , smijten en an<strong>de</strong>re<br />
lichtvaerdige actien , tegen <strong>de</strong> Comedien en Dansserijen. 1)<br />
Bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>eling <strong>de</strong>zer gedragslijn vergete men intusschen<br />
niet drie punten , die uit tal van feiten of uit <strong>de</strong>n aanhef <strong>de</strong>r<br />
plakkaten van vroegeren tijd blijken:<br />
10 dat men , om <strong>de</strong> prostitutie krachtig en vruchtbaar<br />
te bestrij<strong>de</strong>n, hare wortelen meen<strong>de</strong> te moeten aantasten,<br />
en dan is het zeker dat herberg, dans- en dobbelschool<br />
en tooneel 2) (om niet lager af te dalen) dikwijls<br />
kweekplaatsen <strong>voor</strong> - onze<strong>de</strong>lijkheid zoo al niet verzamel<br />
geheime prostitutie waren.<br />
2° dat <strong>de</strong> maatregelen van overheidswege instemming en<br />
1) Eene uitgebrei<strong>de</strong> verzameling van Plakkaten, Keuren en Ordinantiën,<br />
zoowel <strong>voor</strong> <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n als <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> Provinciën , bevindt zich o. a.<br />
op <strong>de</strong> Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage.<br />
2) Zie le Francq van Berkhey : Natuurl. historie van Holland. 3<strong>de</strong>. <strong>de</strong>el.<br />
Scheltema: Volksgebruiken <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs bij het vrijen en trouwen.<br />
-plaatsen van
17<br />
zamenwerking von<strong>de</strong>n bij die kern <strong>de</strong>r burgerij , waaruit<br />
immers <strong>de</strong> magistraats- en kerkeraadspersonen optra<strong>de</strong>n,<br />
maar ook evenzeer onze staatslie<strong>de</strong>n , vlootvoog<strong>de</strong>n en<br />
geleer<strong>de</strong>n , en daarme<strong>de</strong> het roemrijkst tijdperk van ons<br />
volksbestaan. Ein<strong>de</strong>lijk<br />
30 dat <strong>de</strong> Gereformeer<strong>de</strong> kerk door haar leer in <strong>de</strong> gemeente,<br />
en haar grooten invloed op <strong>de</strong> overheid feitelijk geest<br />
en inhoud <strong>de</strong>zer plakkaten bepaal<strong>de</strong> , ja zelfs kerkera<strong>de</strong>n<br />
en predikanten dikwijls <strong>de</strong> overtre<strong>de</strong>rs aanwezen en aan<br />
het gerecht overlever<strong>de</strong>n.<br />
Alsdan let men min<strong>de</strong>r op enkele keuren en feiten , die<br />
als curiosa kunnen dienen , maar op <strong>de</strong> richting , waarin men<br />
han<strong>de</strong>l<strong>de</strong>; min<strong>de</strong>r op <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ringen dan op <strong>de</strong>n regel in<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>nk- en levenswijze onzer <strong>voor</strong>va<strong>de</strong>ren. En ook bij het<br />
eenzijdige in <strong>de</strong> richting en <strong>de</strong> schaduwen van het ze<strong>de</strong>lijk<br />
leven , verdient het doel van hun streven waar<strong>de</strong>ering. « Immers<br />
<strong>de</strong> regeering werd tot het nemen van die maatregelen ge-<br />
drongen door het diep besef , van , ook als staat , aan een<br />
ze<strong>de</strong>lijke wereldor<strong>de</strong> gebon<strong>de</strong>n te zijn , en <strong>de</strong>swege een ze<strong>de</strong>lijke<br />
roeping tegenover het volk te hebben ontvangen » 1).<br />
Gelijk reeds opgemerkt werd, was een gevolg van <strong>de</strong> invoering<br />
<strong>de</strong>r Hervorming , dat <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n , die <strong>de</strong>n nieuwen staat van<br />
zaken huldig<strong>de</strong>n , met kracht ook <strong>de</strong> eigenlijke prostitutie te<br />
keer gingen. Hoe men daarin han<strong>de</strong>l<strong>de</strong> , ook tegenover <strong>de</strong> tuit<br />
an<strong>de</strong>re plaatsen verdrevenen, blijkt o. a. uit on<strong>de</strong>rstaand:<br />
«Placaet , dat Persoonen , uyt an<strong>de</strong>re Ste<strong>de</strong>n gebannen , om<br />
quaet Regiment ofte Delicten , in <strong>de</strong>n Hage geen Herberge<br />
1) De Heraut van 31 December 1869: <strong>de</strong> staat en <strong>de</strong> openbare ze<strong>de</strong>lijkheid.<br />
2
18<br />
ofte Taverne mogen hou<strong>de</strong>n , noch yemant logeren. Item , van<br />
geen Bor<strong>de</strong>elen te hou<strong>de</strong>n. In dato <strong>de</strong>n 6 Julij 1595.<br />
Maurits etc. Den Deurwaer<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Kamere van <strong>de</strong>n Voorsz.<br />
Ra<strong>de</strong> hierop versocht , Saluyt:<br />
Alsoo wij gheadverteert zijn dat diversche Persoonen, Mannen<br />
eli<strong>de</strong> Vrouwen , uyt an<strong>de</strong>re Ste<strong>de</strong>n en<strong>de</strong> Plaetsen ghebannen<br />
ofte gestelt zijn<strong>de</strong> , uyt saecke van Dieverije , Hoer<strong>de</strong>rije , en<strong>de</strong><br />
an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>licten , hen onthou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> alhier in<strong>de</strong>n Hage , hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
openbaerlijcken oneerlijck regiment of Bor<strong>de</strong>el , ghelijck me<strong>de</strong><br />
ghedaen Wert bij verschey<strong>de</strong>n an<strong>de</strong>re Persoonen , 't welck is<br />
een saecke van grootera schandale , en<strong>de</strong> seer qua<strong>de</strong>n exemple,<br />
strij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> tegens Godts eere en<strong>de</strong> sijn Heyligh Woort , hetwelck<br />
mitsdien , namentlyck in <strong>de</strong>se Plaetse niet en behoort getol-<br />
lereert te wer<strong>de</strong>n. Soo ist , dat wij omme daer inne te remedieeren<br />
en<strong>de</strong> te eviteren <strong>de</strong> groote inconvenientie die dagelijcks meer<br />
en<strong>de</strong> meer son<strong>de</strong> mogen rijsen ofte vallen, u geauthoriseert<br />
en<strong>de</strong> gecommitteert hebben , authoriseeren<strong>de</strong> en<strong>de</strong> commit-<br />
teeren<strong>de</strong> mits <strong>de</strong>sen , naer <strong>voor</strong>gaen<strong>de</strong> Klock-geslach van<br />
't Raedthuys in <strong>de</strong>n Hage , van onsent wegen zeer scherpelick<br />
te interdiceren en<strong>de</strong> verbie<strong>de</strong>n allen en<strong>de</strong> eenen yeghelijcken<br />
Persoonen uyt eenige Ste<strong>de</strong>n of Plaetsen ghebannen , of gestelt<br />
zijn<strong>de</strong> uyt Saecke van Dieverye , Hoer<strong>de</strong>rije , of an<strong>de</strong>r oneerlijck<br />
regiment , binnen <strong>de</strong>n Hage ofte Haegh-ambacht te hou<strong>de</strong>n<br />
eenige Taverne , Drooge-gasterije , ofte yemant t'haren huyse<br />
ofte woonplaetse te logeerera, op poene van ten eeuwigere dage<br />
gebannen te wor<strong>de</strong>n uytten Lan<strong>de</strong> van, Hollandt , Zeelandt,<br />
Vrieslandt en<strong>de</strong> Utrecht. Interdiceert en<strong>de</strong> verbiedt me<strong>de</strong> allen<br />
en<strong>de</strong> eenen yeghelijcken Persoonen , van wat qualiteyt of<br />
conditie die wesen mogen , binnen <strong>de</strong>n Hage of Haegh-<br />
ambacht te mogen hou<strong>de</strong>n eenigh Bour<strong>de</strong>el of openbaer Taverne<br />
op poene van in 't openbaer gegeesselt te wer<strong>de</strong>n , en<strong>de</strong> oock
19<br />
niet te logeren , huysen ofte on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n eenige lichtvaerdige<br />
Vrouw-persoonen haer begeven<strong>de</strong> tot exercitie van licht regi-<br />
ment ofte hoer<strong>de</strong>rije , op poene van arbitrale correctie. Ordon-<br />
neeren<strong>de</strong> en<strong>de</strong> bevelen<strong>de</strong> mits dien <strong>de</strong>n Procureur-Generael<br />
van <strong>de</strong>n Hove van Hollandt en<strong>de</strong> <strong>de</strong>n Baillu van <strong>de</strong>n Rage,<br />
die <strong>de</strong>se saecke respectivelijcken aengaen zal , jegens <strong>de</strong>n<br />
Overtre<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong>sen te proce<strong>de</strong>ren , en<strong>de</strong> doen proce<strong>de</strong>ren<br />
tot executie van <strong>de</strong> <strong>voor</strong>sz peynen , son<strong>de</strong>r eenige dissimulatie<br />
conniventie ofte verdrach » 1).<br />
Opmerking verdient dat 1° _Dieverije en Hoererije en<br />
2° Bor<strong>de</strong>el en Taverne te samen genoemd wor<strong>de</strong>n.<br />
Reeds vóór Maurits had Prins Willem van Oranje in eerre<br />
«Ordonnantie op 't stuck van <strong>de</strong> Policie binnen Zeelandt» van<br />
8 Febr. 1583 in Art. 24 verklaard : «daghelijcks meer en<strong>de</strong><br />
meer <strong>voor</strong> te gaan en<strong>de</strong> in kleynachtinge van <strong>de</strong>n menschen<br />
gekomen te zijn <strong>de</strong> sware en grouwelieke son<strong>de</strong>n van<br />
hoererije en overspel», waarop <strong>de</strong> bepaling <strong>de</strong>r straffen volgt 2).<br />
Belangrijk bovenal zijn <strong>de</strong> «Eght-» of huwelijks-reglementen<br />
uit dien tijd 3). Niet slechts wor<strong>de</strong>n daarin vermeld <strong>de</strong> ver<br />
formaliteiten <strong>voor</strong> het voltrekken van huwelijken , maar-eischte<br />
ook verschillen<strong>de</strong> gevallen , die zich op dit stuk kunnen<br />
1) Groot-Placaetboeck <strong>de</strong>r Staten Generaal , en <strong>de</strong>r Staten van Holland,<br />
West-Friesland , Zeeland II : 2221.<br />
2) 18 Maart 1666 gevolgd door een Placaet van Ampliatie en 24 Januari<br />
1673 door een na<strong>de</strong>re Ampliatie, (o. a. tegen <strong>de</strong> valsche LTitstroijers en Faemrovers).<br />
3) Niet slechts gewestelijke, maar ook ste<strong>de</strong>lijke, b.v. Constitutien, behelsen<strong>de</strong><br />
Ordonnantien op Saaken van Houlyken , Houlyks Voorwoor<strong>de</strong>n,<br />
Erffenissen , Donatien en Oevelgangk enz. <strong>de</strong>n 15 Mei 1689 , by Borgemeesteren<br />
en<strong>de</strong> Raadt Oud en Nieuw, met Taalmannen en Geswoorne Gemeente<br />
in Groningen gearresteert , waarin o. a. blz. „ Placcaet tegens Hoererye<br />
begaen met onmondige en ook voljarige mans-personen in particuliere Huysgesinnen<br />
".
20<br />
<strong>voor</strong>doen in verband met <strong>de</strong> Prostitutie , en die ons het best<br />
<strong>de</strong> misbruiken doen kennen , waaraan ook onze <strong>voor</strong>ou<strong>de</strong>rs<br />
zich. schuldig maakten.<br />
Dergelijke « Eght- » reglementen wer<strong>de</strong>n uitgevaardigd:<br />
1 April 1580: Politieke Ordonnantie van Hollandt 1) , be-<br />
grijpen<strong>de</strong> het gantsche Echtreglement , Solemniteyt , aan<br />
Verbo<strong>de</strong>n gra<strong>de</strong>n van Maeghschap-teeckenen<br />
, Proclamatien ,<br />
en Swagerschap , Overspel enz. Bij Resolutie van 30 Sept. 1656<br />
werd « <strong>de</strong> Joodsche natie in het reguard van het huwelijcken<br />
van <strong>de</strong> solemniteyten <strong>de</strong>zer ordonnantie gedispenseerd».<br />
Als <strong>voor</strong>beeld volgen enkele bepalingen uit het « Echt<br />
Ste<strong>de</strong>n , en<strong>de</strong> ten platten Lan<strong>de</strong> , in <strong>de</strong>-reglement<br />
over <strong>de</strong><br />
heerlijckhe<strong>de</strong>n , en<strong>de</strong> Dorpen , staan<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Generaliteyt,<br />
in dato <strong>de</strong>n 18 Maart 1656 2) ; alzoo in <strong>de</strong>n bloeitijd onzer<br />
Republiek en tevens niet slechts door <strong>de</strong> Staten van een<br />
enkele Provincie , maar door <strong>de</strong> Staten- Generaal over <strong>de</strong><br />
Generaliteyts-lan<strong>de</strong>n uitgevaardigd:<br />
« Art. 42. Alle' Persoonen , van wat qualiteyt , conditie ofte<br />
gesindheyt die mogen 'zijn , <strong>de</strong>welcke son<strong>de</strong>r <strong>voor</strong>gaen<strong>de</strong><br />
wettelij cke trouw met malkan<strong>de</strong>ren vleeschelijk converseren,<br />
stellen als Hoereer<strong>de</strong>rs , en<strong>de</strong> die daer en boven in huyshoudinge<br />
en<strong>de</strong> 't samenes ooninge sich bij malkan<strong>de</strong>ren als<br />
echte Luy<strong>de</strong>n voegen , sullen als Concabinarii gestraft, en<strong>de</strong><br />
'van malkan<strong>de</strong>ren Bestelt wor<strong>de</strong>n , son<strong>de</strong>r dat <strong>de</strong> min<strong>de</strong>r jarige<br />
1) Zie <strong>voor</strong> Gel<strong>de</strong>rland : Echt or<strong>de</strong>ningh off ordonnantie op <strong>de</strong> houwelycken<br />
met <strong>de</strong>n aankleven van dien: 1597, 1627, 1658 en 9 October 1660 (Groot<br />
Gel<strong>de</strong>rs Placaetboek door van Loon, II , Liz. 57 , 384).<br />
Voor Friesland : Placaat of Edict van <strong>de</strong> Staten van Frieslandt, strekken<strong>de</strong><br />
tot verbetering en wegneminge <strong>de</strong>r misbruiken en <strong>de</strong>r ongeregelthe<strong>de</strong>n,<br />
dagelyks gebeuren<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Huwelyken Staat; van 18 'Maart 1586 (Groot<br />
Placaat en Charterboek van Friesland IV : 578).<br />
2) Groot Placaetboeck II, blz. 2429.
21<br />
hier tegen zullen mogen preteieren , dat syluy<strong>de</strong>n van hare<br />
Ou<strong>de</strong>rs , Vooch<strong>de</strong>n ofte Bloedtverwanten, geen consent om<br />
te mogen trouwen en hebben kunnen bekomen».<br />
Zou het <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong> artikel in onze tegenwoordige ste<strong>de</strong>n<br />
menigvuldig toepassing kunnen vin<strong>de</strong>n , ten platte lan<strong>de</strong><br />
zou het wellicht nu dikwijls er beter uitzien , indien nog<br />
wer<strong>de</strong>n gestraft « alle <strong>de</strong>gene , Jonge Dochters ofte Weduwen,<br />
van welke notoirlyck blijckt , eerse in on<strong>de</strong>rtrou aangeteekent<br />
ofte getrouwt wor<strong>de</strong>n , datse alree<strong>de</strong> bij een woonera als<br />
Man en<strong>de</strong> Wijf, ofte ontij<strong>de</strong>licke Bruyloften hou<strong>de</strong>n, ofte<br />
van hare toekomen<strong>de</strong> Bruy<strong>de</strong>goms en<strong>de</strong> Mans ghe<strong>de</strong>floreert<br />
ofte beswangert zijn. (Art. 48.)»<br />
Dat in dit geval juist <strong>de</strong> vrouw gestraft werd , zal wel<br />
zijn geschied op grond van menschenkennis en kennis van<br />
feiten.<br />
Uit een hygiënisch oogpunt verdient vermelding:<br />
«Art. 49. Geen Melaetsche sullen immermeer met geson<strong>de</strong><br />
Persoonen , die noyt melaets geweest zijn , mogen trouwen 1).<br />
Ook tot het leger en <strong>de</strong> garnizoenen strekte zich <strong>de</strong> zorg<br />
<strong>de</strong>r Staten-Generaal uit:<br />
«Art. 73. Wij belasten oock alle Officiers en<strong>de</strong> Magistraten<br />
in <strong>de</strong> Ste<strong>de</strong>n en<strong>de</strong> Dorpen , en <strong>de</strong> ten opsichte van <strong>de</strong> Militie<br />
op <strong>de</strong> Schaatsen en<strong>de</strong> Forten , alle Comman<strong>de</strong>urs, terstont<br />
nae publicatie <strong>de</strong>ses , alle Bor<strong>de</strong>elen , Hoerhuysen , Mot- en<strong>de</strong><br />
Ravot-huysen te veeren , te verstooren , en<strong>de</strong> uyt te roeven ,<br />
oock geene van dien immermeer te tollereeren ».<br />
Zoowel om inkleeding als om <strong>de</strong> straf in geval van recidive,<br />
volgt ein<strong>de</strong>lijk nog:<br />
«Art. 86. Die een eerbare Jonge Dochter, min<strong>de</strong>r ofte<br />
1) Cf. o. a. Groot Gel<strong>de</strong>rs Placaetboek II: 386.
22<br />
meer<strong>de</strong>rjarigh zijn<strong>de</strong> , met schoone woor<strong>de</strong>n van Trouw<br />
ofte an<strong>de</strong>rzints , yets wijs maeckt , <strong>de</strong>selve verleyt-beloften<br />
,<br />
en<strong>de</strong> door <strong>de</strong> byslaep in hare eere krenekt , en<strong>de</strong> <strong>de</strong>floreert , isse<br />
gehou<strong>de</strong>n te doteren na haer qualiteyt (indien hij se niet<br />
en trouwt) tot arbitragie <strong>de</strong>s Rechters , en<strong>de</strong> tot breucke te<br />
betalen - hon<strong>de</strong>rt gul<strong>de</strong>ns. En<strong>de</strong> indien hij in voegen als<br />
<strong>voor</strong>en sulcks meermaels aen an<strong>de</strong>re eerbare Dochters doet,<br />
sal van sijn alimentatie , benificie ofte Officie, indien hij<br />
eenige heeft, vervallen zijn ' en<strong>de</strong> oock nae gelegentheyt van<br />
Persnonen en<strong>de</strong> saecken' arbitralyck en<strong>de</strong> naer exigentie ge<br />
wer<strong>de</strong>n » 1).<br />
-straft<br />
Het pleit <strong>voor</strong>zeker <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n ernst - en <strong>de</strong> tee<strong>de</strong>rheid , waar-<br />
me<strong>de</strong> dit misdrijf beschouwd werd , dat <strong>de</strong> schuldigen , bij<br />
recidive , zoo zij <strong>de</strong> verlei<strong>de</strong> niet trouw<strong>de</strong>n , gestraft wer<strong>de</strong>n<br />
met « ontzetting vali zij in alimentatie , beneficie ofte officie " 2).<br />
Zoo werd 2 Febr. 1723 nog uitgevaardigd een Resolutie<br />
van <strong>de</strong> Staten Generaal , tot <strong>voor</strong>koming van Clan<strong>de</strong>stine<br />
huwelijken. 25 Junij 1666 Res. van <strong>de</strong> Staten van Holland:<br />
dat personen , die met elkaar in overspel geleefd had<strong>de</strong>n , niet<br />
mochten trouwen 3).<br />
Wat nu <strong>de</strong> straffen betreft op hoererij en aanverwante<br />
misdrijven gesteld , wordt ons daarvan een overzicht geleverd<br />
door mr. Di<strong>de</strong>rik van Hogendorp , in zijne aanteekeningen<br />
op <strong>de</strong> vertaling van Carpzovius , 4) on<strong>de</strong>r het hoofdstuk 63:<br />
Van Iioererye en 'hare strafe. (I. blz. 568).<br />
1) Groot Gel<strong>de</strong>rs Placaetboek II, blz. 12.<br />
2) Een belangrijk overzicht vindt men ook in <strong>de</strong> „Ordonnantiën en<br />
Resolutiën op <strong>de</strong>n houwelijken staat, mitsga<strong>de</strong>rs het onnuttelijk schuld<br />
maken van jonge luy<strong>de</strong>n", 17 Mei 1585 afgekondigd <strong>voor</strong> Utrecht. (Groot<br />
Utrechtsch Placcaatboek, Deel I, blz. 436. 445).<br />
3) Kerkelyk Placaatboek, Deel III, blz. 349 en 356.<br />
4) Verhan<strong>de</strong>linge <strong>de</strong>r lijffstraffelijke misda<strong>de</strong>n en haare berechtinge, 2<br />
din. (1752 Rotterdam : J. D. Beman).
23<br />
« De straf van hoererye is bij ons willekeurig ; <strong>de</strong> hoereer<strong>de</strong>rs<br />
wor<strong>de</strong>n gemeenlijk met gevangenisse , spyzinge met water<br />
en brood , of ook wel ontzegginge van <strong>de</strong> plaatse hunner<br />
wooninge , on<strong>de</strong>r het bedreygen van zwaarere straffe, indien<br />
ze we<strong>de</strong>rom t'eeniger tijd daar binnen quamen , beteugeld;<br />
<strong>de</strong> hoeren in een openbaar tuchthuys <strong>voor</strong> eenen tyd naar<br />
maate van <strong>de</strong> door haar gepleeg<strong>de</strong> hoererye opgeslooten.<br />
Tegen <strong>de</strong> bijzitterije is volgens <strong>de</strong> Polityque Ordonnantie van<br />
<strong>de</strong>n 1. April 1580 goedgevon<strong>de</strong>n , dat alle <strong>de</strong> gene , die zich<br />
in huyshoudinge en t'zamenwooninge bij malkan<strong>de</strong>r en zullen<br />
voegen en converseren als echte luij<strong>de</strong>n , zullen <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
eerste maand , dat zij t'zamen huyshou<strong>de</strong>n of woonen , ver<br />
pon<strong>de</strong>n . van veertig-beuren<br />
elk eene mulete van vyftig<br />
grooten 't pond ; in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> maand nog eene mulcte van<br />
hon<strong>de</strong>rd pon<strong>de</strong>n , in <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> maand eene mulcte van twee<br />
hon<strong>de</strong>rd pon<strong>de</strong>n , te appliceren aan <strong>de</strong>n Hoofoicier , <strong>de</strong>n<br />
armen van <strong>de</strong> plaatse , en <strong>de</strong>n aanbrenger, elk een <strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
part , en , zo verre zij langer bij <strong>de</strong>n an<strong>de</strong>ren blyven , zullen<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong>n tyd van 10 jaaren uyt <strong>de</strong>n Lan<strong>de</strong> van Holland en<br />
Westvriesland gebannen , en bovendien in hunne goe<strong>de</strong>ren<br />
gehulcteerd wor<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> qualiteyt van <strong>de</strong> persoonen » 1 ).<br />
Men ziet:<br />
10 niet slechts hoererij , maar ook (gelijk uit het Eght-<br />
Reglement reeds bleek) bijzitterije gestraft;<br />
2° dit laatste niet door composeren goed te maken , maar<br />
behalve <strong>de</strong> boete , bij recidive , met verbanning gestraft;<br />
1) Zoo werd b.v. volgens Groot Gel<strong>de</strong>rs Placaetboek III : 170 , in eene<br />
„ Ordonnantie , op <strong>de</strong> Testament-maeckinge " te Zutphen van 28 April 1711<br />
in art. XVIII bepaald:<br />
„ Me<strong>de</strong> sal men by testament of uiterste wille aan geen Concubynen,<br />
Hoeren, of an<strong>de</strong>re eerloze Personen iets mogen maeken".
24<br />
30 niet slechts <strong>de</strong> vrouwen , maar ook <strong>de</strong> mannen die<br />
schuldig waren aan hoererij gestraft; en <strong>de</strong> laatsten<br />
zwaar<strong>de</strong>r (immers met verbanning soms) dan <strong>de</strong> eersten.<br />
Aan het slot van het 64ste Hoofdstuk : « Van Bor<strong>de</strong>elhoudinge<br />
en hare Strafe» teekent van Hogendorp aan:<br />
« Tegen 't hou<strong>de</strong>n van bor<strong>de</strong>elen en hoerhuyzen , weet<br />
ik niet , dat ooit eenige Landwet is uytgekomen , hoewel er<br />
door <strong>de</strong> particuliere Ste<strong>de</strong>n en Districten <strong>de</strong>zer Provintie<br />
doorgaans bij speciaale Keuren en Ordonnantien tegen eene<br />
te groote licentie van <strong>de</strong>zelve bor<strong>de</strong>elen en hoerhuyzen ge-<br />
waakt , en in het straffen <strong>de</strong>ezer misdaad van bor<strong>de</strong>elhoudinge<br />
doorgaans <strong>de</strong> op overspel ingevoer<strong>de</strong> straf in 't ooge gehou<strong>de</strong>n<br />
wordt , terwyl men on<strong>de</strong>rtusschen Ou<strong>de</strong>rs of mannen , die<br />
hunne kin<strong>de</strong>ren of vrouwen gewins-halve bloot geeven,<br />
Voedsters , Broe<strong>de</strong>rs , Voog<strong>de</strong>n , die <strong>de</strong> hen toevertrouw<strong>de</strong><br />
Dochters , Zusters , Weezen uyt inzigte <strong>voor</strong> vuyl gewin<br />
laaten gebruyken , met eene strengere straffe , dan die <strong>de</strong>s<br />
overspels , en zelfs met openbaare lijfstraffe , ja met <strong>de</strong>n dood<br />
naar omstandighe<strong>de</strong>n van feyten en persoonen , ziet beteugelen.<br />
Waarheenen ook te willen schynt het 60 Artic. van <strong>de</strong><br />
Ordonnantie op <strong>de</strong> Criminele Justitie van <strong>de</strong>n 5. Julij 1570,<br />
bij 't welke geordonneerd wordt, dat subornateurs van Geest<br />
Dochters , Koppelaars , Koppelaaressen , <strong>de</strong>gene , die hunne-lijke<br />
kin<strong>de</strong>ren tot onkuys- en oneerbaarheyd exponeren , <strong>de</strong>gene,<br />
die gehuuwd zyn , naar forme van <strong>de</strong>n beschreeven Rechte<br />
zullen gestraft wor<strong>de</strong>n ».<br />
Merkwaardig is dat Bor<strong>de</strong>elhouding met me<strong>de</strong>plichtigheid<br />
aan . Overspel werd gelijk gesteld , overeenkomstig <strong>de</strong> wij<strong>de</strong><br />
strekking aan dit laatste door <strong>de</strong> Schrift gegeven.<br />
De misdaad van overspel werd in Holland en West-Vriesland
25<br />
niet met <strong>de</strong>n dood noch met an<strong>de</strong>re lijfstraffen , maar uit<br />
kracht van <strong>de</strong> Pol. Ordonn. van 1 April 1580 en het na<strong>de</strong>r<br />
Plakkaat van 11 September 1677 meestal met verbanning,<br />
maar overigens naar. gelang <strong>de</strong>r omstandighe<strong>de</strong>n gestraft:<br />
b. v. « een gehuwd man met een weduwe of openbaare hoere<br />
te doen hebben<strong>de</strong> , 50 jaren verbannen » 1).<br />
Als bijdragen tot <strong>de</strong> rechtspleging <strong>de</strong>r Prostitutie in engeren<br />
zin , waar zij een nog erger karakter aannam , diene , wat<br />
Hogendorp ons omtrent <strong>de</strong> Polygamie en Sodomie bericht.<br />
Nu het 59ste Hoofdstuk:<br />
« De misdaad van veelwvyverye wordt by ons gemeenlyk<br />
gestraft met geesselinge en bannissernent , <strong>de</strong> mannen met<br />
twee spinroks-hoof<strong>de</strong>n , <strong>de</strong> vrouwen met een en houten gaffel<br />
niet twee tan<strong>de</strong>n , boven 't hoofd gegeesseld wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong> , 't en<br />
waare iemand <strong>de</strong>eze misdaad zo dikwerf bij hervattinge gepleegd<br />
had<strong>de</strong> , dat <strong>de</strong> Rechter goedvon<strong>de</strong> , <strong>de</strong>zelve met <strong>de</strong>n dood te<br />
straffen , zyn<strong>de</strong> het eene kennelyke zaak , dat <strong>de</strong> straf <strong>de</strong>ezer<br />
misdaad is willekeurig , welke ook naar omstandighe<strong>de</strong>n van<br />
feyten en persoonen tot <strong>de</strong>n dood kan wor<strong>de</strong>n uytgestrekt.<br />
Waarme<strong>de</strong> overeenstemt het 60 Artic. van <strong>de</strong> Ordonnantie<br />
op <strong>de</strong> Crimineele Justitie van <strong>de</strong>n 5. Julij 1570».<br />
Na het 69e Hoofdstuk:<br />
« De misdaad van Sodomie , zo met menschen als met<br />
beesten gepleegd , is hier te Lan<strong>de</strong> altyd met <strong>de</strong>n dood<br />
gestraft , doch <strong>de</strong> soort van doodstraffe niet op éénen voet<br />
gereguleerd geweest , nu eens met verbrandinge , verstikkinge<br />
of verworginge en blaakeringe te gelyk, dan eens met <strong>de</strong><br />
galge , somwylen ook in 't heymelijk gestraft door verstik-<br />
1) Cf. Groot Gel<strong>de</strong>rs Placaetboek I: 489.
26<br />
kinge en werpinge van het lighaam in <strong>de</strong> openbaare zee,<br />
opdat van diergelyke booswichten alle geheugenis wor<strong>de</strong><br />
uytgeroeyd , en eene misdaad , waarvan <strong>de</strong> natuur een<br />
afgryzen heeft , door het openbaarlyk straffen <strong>de</strong>rzelve niet<br />
mogte bekend wor<strong>de</strong>n aan an<strong>de</strong>ren , die daarvan tot nogtoe<br />
zou<strong>de</strong>n onkundig gebleeven zyn, tot dat het in <strong>de</strong>n jaare 1730,<br />
wanneer het plegen <strong>de</strong>ezer misdaad op eene verregaan<strong>de</strong><br />
wijze in zwang ging , aan <strong>de</strong> Ed : Gr : Moog : Heeren Staaten<br />
van Holland en Westvriesland heeft goed gevon<strong>de</strong>n by<br />
Plakkaate van <strong>de</strong>n 21 July <strong>de</strong>szelven jaars te ordonneren en<br />
statueren 1. Het straffen <strong>de</strong>r misdaad van Sodomie in 't<br />
openbaar. 2. En wel met <strong>de</strong>n dood volgens <strong>de</strong> Godlyke en<br />
beschreeven Rechten met overlaatinge van <strong>de</strong> soorte <strong>de</strong>r<br />
doodstraffe aan <strong>de</strong>n Rechter. 3. Het straffen <strong>de</strong>rgenen met <strong>de</strong>n<br />
dood, die an<strong>de</strong>rcu zullen ge<strong>de</strong>baucheerd of tot <strong>de</strong> gruuweldaad<br />
van Sodomie verleyd , of hunne huyzen tot het pleegen <strong>de</strong>rzelve<br />
geleend hebben , schoon niet konnen<strong>de</strong> overtuijgd wor<strong>de</strong>n<br />
aan het plegen dier misdaad zich te hebben schuldig gemaakt.<br />
4. Het publyk verbran<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r lighaamen tot assche immediatelijk<br />
naa <strong>de</strong> executie , werping <strong>de</strong>rzelve in <strong>de</strong> openbare<br />
zee , of ophanging aan eene 'opgerechte galge , of ten toonstelling<br />
op 't galge-veld , als <strong>de</strong>r begraavinge onwaerdig.<br />
Doch an<strong>de</strong>re soorten van onkuysheid , welke juyst met <strong>de</strong>n<br />
naame van Sodomie niet konnen benoemd wox<strong>de</strong>n, en<br />
evenwel tot dit wanbedryf veeltyds aenleyding geeven , wor<strong>de</strong>n<br />
gemeenlyk met bannissement , naar 's Rechters willekeur op<br />
te leggen , gestraft , als moeten<strong>de</strong> het Land , volgens <strong>de</strong> L. 3.<br />
L. 13. H. <strong>de</strong> 0/ic. Praesid. van booze menschen gezuyverd<br />
wor<strong>de</strong>n » .<br />
In <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> «Bataviasche Statuten» door Antonio van Diemen<br />
verzameld , 1 Juni 1642 door <strong>de</strong>n Gouverneur-Generaal
27<br />
verbin<strong>de</strong>nd verklaard en 26 April 1650 door <strong>de</strong> Kamer<br />
van Zeventienen met machtiging van <strong>de</strong> Staten-Generaal<br />
geapprobeerd, vin<strong>de</strong>n we nog een paar belangrijke ordonnantiën<br />
op dat stuk in <strong>de</strong> Indiën vastgesteld ' ).<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong>n titel: «van verschei<strong>de</strong>ne misda<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> eerst<br />
Van hoererije en<strong>de</strong> overspel » , zijn <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> zinsne<strong>de</strong>n van<br />
belang ook met 't oog op he<strong>de</strong>ndaagsche leefregel en rechts<br />
onze Oost:<br />
« Die een eerbare vrouwe tot ontucht aansoeckt ofte schan<strong>de</strong><br />
<strong>voor</strong>secht zal arbitralycken , na gelegenheyt van saken ofte<br />
personen , gestraft wor<strong>de</strong>n.<br />
28<br />
schan<strong>de</strong>leusen , vuylen en<strong>de</strong> ongebon<strong>de</strong>n leven sijn ley<strong>de</strong>n<strong>de</strong>,<br />
dat daerdoor niet alleen veel jonge luy<strong>de</strong>n , kin<strong>de</strong>rs van<br />
eerlycken huyse ge<strong>de</strong>bancheert en<strong>de</strong> bedorven , mitsga<strong>de</strong>rs<br />
<strong>de</strong> Christenname on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Hey<strong>de</strong>nen en<strong>de</strong> Moren gelastert,<br />
maer oock <strong>de</strong> straffe Gods over <strong>de</strong>sen staet gehaelt son<strong>de</strong><br />
wer<strong>de</strong>n , ten ware daarinne sooveel doenlijck <strong>voor</strong>sien wer<strong>de</strong>.<br />
«Soo is bij <strong>de</strong>n Gouverneur Generael en<strong>de</strong> Ra<strong>de</strong>n van India,<br />
omme solex <strong>voor</strong> te comers , goetgevon<strong>de</strong>n , <strong>de</strong> • ou<strong>de</strong> redout<br />
uyt recht aan <strong>de</strong> stadswal , ... tot een tuchthuys te appropieren<br />
, en<strong>de</strong> daerover wij<strong>de</strong>rs geordonneert als volght » .<br />
Zie ver<strong>de</strong>re bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n betreffen<strong>de</strong> inrichting , bestuur<br />
en leefregel van dit verbeteringsgesticht in het aangehaal<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>el Bijdrage tot <strong>de</strong> taal- , land- en volkenkun<strong>de</strong> van Ne<strong>de</strong>r<br />
-Indië , blz. 500.<br />
-landsch<br />
Een bewijs van dalend ze<strong>de</strong>lijkheids- en rechtsbewustzijn<br />
lag reeds in <strong>de</strong> resolutie van 29 Jul** 1679 , waarbij • <strong>de</strong><br />
bestaan<strong>de</strong> Resolutie «verbie<strong>de</strong>n<strong>de</strong> het composeeren in materie<br />
van overspel bij provisie en tot naa<strong>de</strong>re ordre bayten effect<br />
en executie» gesteld werd.<br />
Zoo moest 25 Febr. 1751 een Placaat door <strong>de</strong> Staten van<br />
Holland wor<strong>de</strong>n uitgevaardigd tegen het « doorgaan van jonge<br />
Lie<strong>de</strong>n » . « Alzoo Wij in ervaringe zijn gekoomen , dat see<strong>de</strong>rt<br />
een geruimen tyd herwaar<strong>de</strong> veele ongetrouw<strong>de</strong> jonge Lui<strong>de</strong>n<br />
buiten kennisse en in weerwil van <strong>de</strong>rselver Ou<strong>de</strong>ren , <strong>de</strong><br />
langstleeven<strong>de</strong> van dien , en Voog<strong>de</strong>n , met <strong>de</strong>n an<strong>de</strong>ren weg<br />
doorgaan» luidt <strong>de</strong> aanhef 1).<br />
-loopen en<br />
Langzamerhand wer<strong>de</strong>n ook <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen , eerst ter sluiks,<br />
toen meer openlijk toegelaten en in <strong>de</strong>n loop <strong>de</strong>r 18áe eeuw<br />
1) Kerkelijk Placaatboek 5<strong>de</strong> <strong>de</strong>el, blz. 481.
29<br />
vererger<strong>de</strong> <strong>de</strong> toestand nog meer. Het is waar , <strong>de</strong> vernieuwing<br />
en verscherping <strong>de</strong>r plakkaten , die reeds vroeger noodig waren<br />
geweest , strekten ten bewijze dat door <strong>de</strong>ze maatregelen<br />
<strong>de</strong> Prostitutie niet geheel uitgeroeid werd en zy bovenal in<br />
overeenstemmen<strong>de</strong> <strong>de</strong>nk- en levenswijze van het algemeen haren<br />
steun moesten zoeken , maar juist <strong>de</strong> beschouwing van het<br />
kwaad nam allengs een vager karakter aan , waarvan als<br />
proeve dit citaat uit van Effens : «Hollandsche Spectator»<br />
dienen kan.<br />
( Een man , die <strong>de</strong> kuischheid met voeten treedt , wordt<br />
versierd met <strong>de</strong>n zwierigen naam van een hoflijk en galant<br />
man , ten minste zoo lang hij ongehuwd is. Doch een eerbaar<br />
jongeling , al was hij begaafd met <strong>de</strong> treflijkste hoedanighe<strong>de</strong>n,<br />
indien men bespeurt dat hij alle aanleiding tot oukuischheid<br />
tracht te mij<strong>de</strong>n en zijne driften te beheerschen , wordt <strong>voor</strong><br />
een koelen bloed en <strong>voor</strong> een nul uitgekreten. Indien zijn<br />
karakter in een klucht werd verbeeld , zou<strong>de</strong> het <strong>de</strong>n bak<br />
en <strong>de</strong> loges zelfs doen schateren van lagchen , en ik ben ver-<br />
zekerd dat een eerbaar jongeling gereed om in <strong>de</strong>n huwelijken<br />
staat te tre<strong>de</strong>n , schaamtshalven niet zou<strong>de</strong> durven zeggen,<br />
tenzij misschien aan een man van jaren en dat nog wel<br />
in vertrouwen : dat hij <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> onbesmettelijke zuiverheid<br />
bij zijne vrouw zal brengen , die hij lij haar wenscht te<br />
vin<strong>de</strong>n » 1).<br />
Dit teekent <strong>de</strong>nk- en levenswijze in toongeven<strong>de</strong> kringen<br />
en <strong>de</strong> gevolgen bleven niet achter in <strong>de</strong> , geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> 18ae<br />
eeuw , toenemen<strong>de</strong> plakkaten op <strong>de</strong>n kin<strong>de</strong>rmoord , het te von-<br />
<strong>de</strong>ling leggen en trouweloos verlaten van kin<strong>de</strong>ren , en<br />
1) loll. Speet. III, blz. 180. (NO 83).
30<br />
bepalingen als art. 15 in eene ' keur op <strong>de</strong> dienstbo<strong>de</strong>n 1) te<br />
Amsterdam van 21 Januarij 1758.<br />
«Zo wanneer eenige kameniers , minnemoers , bakers of<br />
naaisters , zig met iemand van het huisgezin daar zij wonen<br />
of in dienst zijn , in hoererije komen te verloopen,, zullen<br />
<strong>de</strong>zelve wor<strong>de</strong>n gezet <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n tijd van zes maan<strong>de</strong>n in het<br />
spinhuis <strong>de</strong>zer stedt » 2) .<br />
Op het eind van <strong>de</strong> 18e , ja nog in het begin van onze<br />
eeuw was het zelfs on<strong>de</strong>r sommigen <strong>de</strong>r « fatsoenlijke » klasse<br />
te Amsterdam zelfs gewoonte enkele <strong>de</strong>r sierlijkste zooge-<br />
naam<strong>de</strong> speelhuizen (b.v. <strong>de</strong> Pijl) soms te bezoeken , ofschoon<br />
<strong>de</strong>ze eigentlijk slechts een soort van hoerhuizen waren , van<br />
nog lager peil dan onze tegenwoordige cafés chantant.<br />
Zoo lezen we in <strong>de</strong> <strong>voor</strong>re<strong>de</strong> van een boekje : 't Amsterdamsch<br />
Hoerdom : « Deze (speelhuizen) zijn zeekerlijk be<strong>de</strong>rf van <strong>de</strong><br />
Amsterdamsche jeugt; want daar <strong>de</strong> jonge borsjes <strong>voor</strong> <strong>de</strong>zen<br />
schroom<strong>de</strong>n in hoerhuizen te gaan , <strong>de</strong>wijl men gehou<strong>de</strong>n<br />
was te veel te verteeren , kunnen ze er nu met een kleintje<br />
te regt raken , vermits <strong>de</strong> menigte <strong>de</strong>r gasten <strong>de</strong> oorzaek is<br />
dat ze met een pint wijn een uur of drie 't geluit van bas<br />
en fiool en 't gezigt van zo veel vrouwlui kunnen genieten,<br />
die zig ie<strong>de</strong>r op 't best palleeren om in <strong>de</strong> oogera <strong>de</strong>r aen-<br />
schouwers behaaglijk te zijn ».<br />
Toch pleit het nog <strong>voor</strong> het peil van dien tijd , dat men<br />
<strong>de</strong>rgelijke. danshuizen , speelhuizen of musico's , rondweg als<br />
een soort van hoerhuizen beschouw<strong>de</strong>. Ook in dit boekje<br />
1) Het Placaet, tegens <strong>de</strong> ongeregelthe<strong>de</strong>n en<strong>de</strong> bedriegerijen die gepleecht<br />
wor<strong>de</strong>n by diversche Dienst-bo<strong>de</strong>n in <strong>de</strong>n Hage, in date <strong>de</strong>n jen Mei 1608<br />
(groot Placaetboeck II: 2256) straft lichter soort van vergrijpen, b. v. het<br />
teruggeven <strong>de</strong>r Godtspenning zon<strong>de</strong>r wettige re<strong>de</strong>n.<br />
2) Handvesten ofte privelegiën enz. <strong>de</strong>r stad Amsterdam 1748 en 1778.
31<br />
wordt <strong>de</strong> venerische ziekte als « Spaansche pokken » aan<br />
«Wij zou<strong>de</strong>n meenen , « merkt Dr. Fokker 1) op » , dat onze<br />
<strong>voor</strong>ou<strong>de</strong>rs met hunne gestrenge strafoefeningen al gol<strong>de</strong>n<br />
zij dan dikwijls <strong>de</strong> min<strong>de</strong>r be<strong>voor</strong>regte klassen van <strong>de</strong> maat<br />
meer hebben -uitgewerkt dan met overdreven <strong>voor</strong>stelling-schappij<br />
van feiten en veror<strong>de</strong>ningen , die daardoor het repressieve doel<br />
moeten • gemist hebben».<br />
Ook al mochten <strong>de</strong> laatsten slechts preventief gewerkt hebben ,<br />
zoo moet nochtans dat <strong>voor</strong><strong>de</strong>el niet gering wor<strong>de</strong>n geschat.<br />
Ons overzicht tot aan het ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>r 18d1 eeuw en <strong>de</strong>n<br />
franschen tijd trekken wij nu te samen in <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> zin-<br />
sne<strong>de</strong>n ge<strong>de</strong>eltelijk aan Dr. Fokkers opstel ontleend:<br />
In <strong>de</strong> :i 5<strong>de</strong> eeuw was <strong>de</strong> prostitutie geheel ingeweven in <strong>de</strong>n<br />
maatschappelijken toestand , vertegenwoordigd * als <strong>de</strong>ze was<br />
door eene dissolute geestelijkheid , door een uitspatten<strong>de</strong> aris-<br />
tocratie en door een armoedig , in alle excessen bij <strong>de</strong>n dág<br />
levend gemeen. Deze gesteldheid heeft er toe gebragt om <strong>de</strong><br />
prostitutie eenigermate te organiseren, door haar hier en daar<br />
in bepaal<strong>de</strong> wijken en buurten te concentreren.<br />
In <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> eeuw blijft tot aan <strong>de</strong> Hervorming <strong>de</strong> openbare<br />
prostitutie toegelaten en officiëel erkend door openstelling<br />
van bor<strong>de</strong>elen. De maatschappelijke gesteldheid on<strong>de</strong>rgaat in-<br />
tusschen een gewigtige verbetering ; want blijven nog steeds<br />
eene uitspatten<strong>de</strong> geestelijkheid en een van vagabondage en<br />
be<strong>de</strong>larij levend gemeen overwegen<strong>de</strong> elementen in <strong>de</strong> maat-<br />
schappij uitmaken , dan toch wordt <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l en <strong>de</strong> meer en meer<br />
opkomen<strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> stand , welligt door het hevig karakter van<br />
1) i.e. blz. 446.<br />
-geduid.
32<br />
<strong>de</strong> syphilis tot meer<strong>de</strong>re ingetogenheid gebragt en tot een<br />
meer ze<strong>de</strong>lijk leven opgewekt 1).<br />
In <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft " beijvert zich <strong>de</strong> Hervorm<strong>de</strong> kerk om<br />
<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n van het volk te verbeteren en wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen<br />
opgeheven , <strong>de</strong> hoererij en bijzitterij strafbaar gesteld.<br />
In <strong>de</strong>. 17áe eeuw ontwikkelt zich <strong>de</strong> kracht <strong>de</strong>r Gerefor-<br />
meer<strong>de</strong> Kerk en aan invloed klimmen<strong>de</strong>rwijze toenemen<strong>de</strong>,<br />
kant zij zich meer en meer aan tegen <strong>de</strong> verbastering, die<br />
vreem<strong>de</strong>nverkeer , beschaving enz. in <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten<br />
van het volk beginnen te brengen.<br />
Intusschen is <strong>voor</strong>al na het ophou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>n 80 jarigen<br />
oorlog <strong>de</strong> natie in hooge mate tot aanzien en welvaart ge-<br />
komen , waardoor alme<strong>de</strong> <strong>de</strong> eenvoudigheid in <strong>de</strong> levenswijze<br />
gaan<strong>de</strong> weg afneemt. Ook <strong>de</strong> oneerlijke herberg en het<br />
geheim bor<strong>de</strong>el , <strong>de</strong>stijds stille knip geheeten , nemen toe.<br />
Vooral in <strong>de</strong> groote , het meest in welvaart toenemen<strong>de</strong><br />
ste<strong>de</strong>n ontwikkelt <strong>de</strong> geheime prostitutie op groote schaal,<br />
terwijl pokmeesters goe<strong>de</strong> zaken doen en schaamteloos zich<br />
en hunne kuur aanbevelen door in het openbaar uitstrooijen<br />
en aanplakken van affiches.<br />
In <strong>de</strong> 18áe eeuw neemt <strong>de</strong> invloed <strong>de</strong>r kerk af en evenzeer<br />
<strong>de</strong> lichtzinnigheid toe. Deze openbaart zich echter niet alleen<br />
in het godsdienstige, maar ook in <strong>de</strong> zucht om zich meer<br />
en meer vreem<strong>de</strong> gewoonten en <strong>de</strong>nkwijzen te assimileeren<br />
en bij alle klassen ontwaart men neiging om <strong>de</strong> orthodoxe<br />
eenvoudigheid en <strong>de</strong> <strong>voor</strong>ou<strong>de</strong>rlijke begrippen van ingetogenheid<br />
los te laten. De dienstbare stand wordt met meer <strong>voor</strong>spoed<br />
dan vroeger door <strong>de</strong> prostitutie geëxploiteerd.<br />
Met <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft <strong>de</strong>zer eeuw wordt gaan<strong>de</strong> weg het be-<br />
1) Deze opmerking is aan Dr. Fokker ontleend.
33<br />
staan van openbare bor<strong>de</strong>elen we<strong>de</strong>rom oogluikend gedoogd.<br />
De raffiaans (koppelaars), in het algemeen menschen van lage<br />
afkomst , die nog in <strong>de</strong> 17áe eeuw alleen <strong>de</strong> makelaardij<br />
uitoefen<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> prostitutie , zijn in <strong>de</strong>ze eeuw vermeer<strong>de</strong>rd<br />
door paruikmakers , kappers, mo<strong>de</strong>- en galanteriekramers.<br />
Boeken ein<strong>de</strong>lijk van onze<strong>de</strong>lijke strekking en inhoud zoo<br />
me<strong>de</strong> <strong>de</strong> genezing van heimelijke ziekten wor<strong>de</strong>n openbaar<br />
in <strong>de</strong> dagbla<strong>de</strong>n aangekondigd » ).<br />
Verschijnselen , die aantoonen hoe ook nu het karakter en<br />
<strong>de</strong> uitbreiding <strong>de</strong>r prostitutie slechts <strong>de</strong> exponenten waren van<br />
het be<strong>de</strong>rf in <strong>de</strong>n boezem van volk , huisgezin en persoonlijk<br />
leven.<br />
Zoo schreef Hamelsveld 2) na in <strong>de</strong> <strong>voor</strong>re<strong>de</strong> te hebben<br />
opgemerkt , hoe hij eer te licht dan te donker schetst:<br />
« De zedigheid wenkt. mij , dat ik <strong>de</strong> gruwelen , aan welke<br />
verbaster<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs zich spoorloos schuldig maken , die<br />
<strong>de</strong> wereld met een' spotten<strong>de</strong>n lagch Lie f /iebberij jens noemt,<br />
maar die on<strong>de</strong>r Hei<strong>de</strong>nen, nooit , dan misschien in tij<strong>de</strong>n, als<br />
<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n ten hoogsten verdorven waren , gepleegt wer<strong>de</strong>n,<br />
niet ver<strong>de</strong>r ont<strong>de</strong>kke , niet duidlijker in het licht plaatze.<br />
Dit kan ik echter niet <strong>voor</strong>bij , aan te stippen. Het kwaad<br />
verspreidt zich ook tot <strong>de</strong> burger-klasse ; ook hier wordt <strong>de</strong><br />
kuischheid en eerbaarheid mishan<strong>de</strong>ld , <strong>de</strong> huwlijkstrouw gering<br />
geëcht , <strong>de</strong> huwlijks-lief<strong>de</strong> verguisd.<br />
In het geheim waardt eerre snoodheid om , die meer dan<br />
men gelooft , <strong>de</strong> bevolking vermin<strong>de</strong>rt, het oogmerk van<br />
het huwelijk stremt. . . . . De vreeze <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n overlast<br />
1) Van <strong>de</strong>n Bosch : Ziekten van het Va<strong>de</strong>rland.<br />
2) De ze<strong>de</strong>lijke toestand <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlandsche natie op het ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>r 18e<br />
eeuw, blz. 280.<br />
3
34<br />
<strong>de</strong>r kin<strong>de</strong>ren , <strong>voor</strong> <strong>de</strong> bezwaaren van <strong>de</strong>zelven , doet ver<br />
-schei<strong>de</strong>n echtgenooten <strong>de</strong><br />
misdaad begaan , veelen , zon<strong>de</strong>r dat<br />
zij weten , wat zij bedrijven , en hoe verschriklijk zij zich tegen<br />
het Opperwezen , tegen <strong>de</strong> maatschappij , tegen zich zelven<br />
bezondigen, <strong>de</strong> misdaad , welke het eigenlijk Onanismus is,<br />
om welke , volgens <strong>de</strong> Heilige ge<strong>de</strong>nkschriften , Onan door<br />
<strong>de</strong> Godheid met <strong>de</strong>n dood gestraft werdt ».<br />
Het behoeft wellicht geen aanwijzing , dat hiermee <strong>de</strong><br />
kunstmatige toepassing van het zoogen. « tweekin<strong>de</strong>renstelsel»<br />
bedoeld wordt , door <strong>de</strong> fransche medici (C. Bourgeois : les<br />
passions 1877, Mayer : <strong>de</strong>s rapports conjugaux 1874) 1) ook te<br />
recht als onanisme conjugal gebrandmerkt.<br />
We zijn nu een eeuw later. Dezelf<strong>de</strong> « snoodheid waart<br />
om » , met dit verschil : dat, wat toen « in het geheim» bedreven<br />
werd , nu van <strong>de</strong> daken wordt gepredikt; wat toen uit<br />
« onwetendheid» geschied<strong>de</strong>, nu als stelsel wordt verheerlijkt ;<br />
wat toen « misdaad » heette, nu als «ze<strong>de</strong>lijk» wordt aan-<br />
geprezen.<br />
1) Bei<strong>de</strong> uitgegeven door J. B. Baillière et fils, Paris.
III.<br />
Van onze inlijving bij Frankrijk tot <strong>de</strong> stichting<br />
van Steenbeek.<br />
(Ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>r 18 ,1e tot mid<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r 19c1e eeuw.)<br />
«En 1789 une commission, nommée pour convoquer mi<br />
conseil sanitaire , iusistait sur <strong>de</strong>s nlesures a prendre pour<br />
restreindre in prostitution dans un rapport rédigé a cette fin ').<br />
Rien ne fut fait cependant jusqu'à ce que les Francais,<br />
envahissant la Hollan<strong>de</strong> , établirent péremptoirement un enregistrement<br />
<strong>de</strong>s prostituées. Tote fille publique dument<br />
manie d'une carte dite <strong>de</strong> sureté , avait a se soumettre a<br />
l'inspection d'un chirurgien une on <strong>de</strong>ux fois par semaine ».<br />
Aldus lezen we blz. 839 van <strong>de</strong>n laatsten druk (1857)<br />
van Parent-Duchatelet's « <strong>de</strong> la prostitution dans la ville <strong>de</strong><br />
Paris» , in bet verslag betreffen<strong>de</strong> Holland, bewerkt door<br />
Prof. Schneevoogt , Dr. Van Trigt en Dr. Van Oordt.<br />
Van onze inlijving bij Frankrijk dagteekent alzoo <strong>de</strong><br />
terugkeer tot die beschouwing en behan<strong>de</strong>ling <strong>de</strong>r Prostitutie,<br />
welke vóór <strong>de</strong> Hervorming van overheidswege in hoofdzaak<br />
werd toegepast, n. 1. hare erkenning en organiseering. Van dien<br />
1) Den inhoud van dit Rapport heb ik tot mijne spijt niet kunnen<br />
vin<strong>de</strong>n.
36<br />
tijd af dagteekent tevens, behalve <strong>de</strong> toelating en begunstiging<br />
<strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen , <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> keuring <strong>de</strong>r publieke<br />
vrouwen , te Parijs het eerst na een besluit van 12 Ventose an<br />
X , in 1802 als « visite periodique et préventive <strong>de</strong>s flues<br />
publiques» in werking gebracht ').<br />
Deze maatregelen stuitten in <strong>de</strong>n beginne zoowel ons volk<br />
als <strong>de</strong>n met <strong>de</strong> uitvoering belasten Hollandschen ambtenaren<br />
tegen <strong>de</strong> borst. 0. a. blijkt dit uit een merkwaardig rapport<br />
van <strong>de</strong>n Directeur van Policie te Utrecht in 1822 2).<br />
De aanleiding daarvan was een correctioneel proces , kort te<br />
voren afgeloopen, waaruit gebleken was dat genoem<strong>de</strong> Directeur<br />
geene zwarigheid gemaakt had aan eene bor<strong>de</strong>elhoudster toe<br />
te staan , een zestienjarig meisje als publiek vrouwspersoon<br />
in haar huis op te nemen , waarop <strong>de</strong> veroor<strong>de</strong>eling dier<br />
bor<strong>de</strong>elhoudster gevolgd was. De Procureur-Generaal meng<strong>de</strong><br />
zich echter na<strong>de</strong>r in <strong>de</strong>ze zaak , omdat « het brengen toch<br />
van meisjes bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaren in een publiek huis<br />
ut quaestum corpore 'faciant , ingevolge Art. 334 C. P. een<br />
wanbedrijf was, en <strong>de</strong> ambtenaar die hiertoe zijn toestemming<br />
gegeven had , gevaar liep om naar aanleiding van ° Art. 60<br />
van dat Wetboek als me<strong>de</strong>plichtige aan hetzelve wanbedrijf te<br />
wor<strong>de</strong>n aangemerkt» . De Directeur werd ver<strong>de</strong>r aangeschreven:<br />
om <strong>voor</strong>taan tot <strong>de</strong> admissie van meisjes bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>rdom<br />
van 21 jaren in hoerhuizen geene autorisatie of consenten<br />
te verleenen, waarop nu <strong>de</strong> Directeur tot zijne ver<strong>de</strong>diging<br />
een stuk in lever<strong>de</strong> dat zoowel uit een geschiedkundig als<br />
1) Zie het historisch overzicht bij Jeannel : la prostitution dans les, gran<strong>de</strong>s<br />
villes an 19e Siècle , blz. 299 en Lecour : la prostitution à Paris et à Londres<br />
p. 69.<br />
2) De inzage van dit en enkele volgen<strong>de</strong> stukken is mij welwillend op<br />
<strong>de</strong> Dep. van. Justitie en Binnenl. Zaken verstrekt.
37<br />
uit een inridiek oogpunt <strong>voor</strong> ons on<strong>de</strong>rwerp belangrijk mag<br />
genoemd wor<strong>de</strong>n.<br />
In <strong>de</strong>n aanhef wordt me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld , dat na «het aftrekken<br />
<strong>de</strong>r Fransche troupes ..... <strong>de</strong> Dir. zich da<strong>de</strong>lijk bevlijtigd heeft<br />
omme zooveel mogelijk alle bezwaren, die tegens <strong>de</strong> maatregelen<br />
<strong>de</strong>r Fransche policie ingebragt waren en met <strong>de</strong> manifesten<br />
geest <strong>de</strong>r Hollandsche natie zich strijdig bevon<strong>de</strong>n , zooveel<br />
<strong>de</strong> handhaving eener goe<strong>de</strong> or<strong>de</strong> maar eenigzins toeliet af te<br />
schaffen , waaron<strong>de</strong>r ook als eene <strong>de</strong>r <strong>voor</strong>naamste was <strong>de</strong><br />
verpligting , waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Publieke vrouwen in <strong>de</strong> ligte<br />
huizen zich bevon<strong>de</strong>n omme on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> benaming eener visitatie<br />
of zij al dan niet gezond waren , op gezette tij<strong>de</strong>n eene retributie<br />
te betalen en zich van een kaart of livret te <strong>voor</strong>zien».<br />
«Deze veran<strong>de</strong>ringen», merkt <strong>de</strong> Dir. op, «waren gegrond op<br />
<strong>de</strong> fransche wet van 22 Juli 1792 bevelen<strong>de</strong> : <strong>de</strong> faire surveiller<br />
les maisons <strong>de</strong> débauche (et) ceux qui y resi<strong>de</strong>ront ou se<br />
trouveront 1)<br />
Op grond van <strong>de</strong>ze wet zou <strong>de</strong> Dir. Gen. van Policie «in<br />
<strong>de</strong> loll. <strong>de</strong>partementen , <strong>de</strong> Heer Duvilliers Ducterrage in<br />
1811 of 1812 alle die maatregelen omtrent <strong>de</strong> . bor<strong>de</strong>elen en<br />
ligte vrouwlie<strong>de</strong>n hebben genomen welke alstoen niet zon<strong>de</strong>r<br />
re<strong>de</strong>n zooveel opzien hebben gebaart , en welke ge<strong>de</strong>eltelijk<br />
nog in <strong>de</strong> meeste zoo niet alle ste<strong>de</strong>n van ons Koningrijk<br />
in viridi observantia zijn».<br />
1) Waarschijnlijk is hier bedoeld <strong>de</strong> Wet van 19-22 Juli 1791, art. 10:<br />
n Les officiers <strong>de</strong> police pourront également entrer en tous temps dans les<br />
lieux livres notoirement à la débauche ►, (Lecour, p. 38) , bekrachtigd<br />
door het <strong>de</strong>creet <strong>de</strong>r Nationale Conventie van 24 Sept. 1792: „ que les<br />
lois <strong>de</strong> police qui autorisent la visite dans les maisons <strong>de</strong> jeu et <strong>de</strong> débauche,<br />
la nuit comme le jour, subsistent dans leur integrité (Merlin III, p. " 230) ,<br />
later gevolgd door een boodschap van het uitvoerend bewind van 17 Nivóse<br />
an IV aan <strong>de</strong>n Raad <strong>de</strong>r 500 , o. a. afgedrukt in Mireur : la prostitution<br />
et la syphilis, p. 468.
38<br />
De Directeur merkt ver<strong>de</strong>r op : dat bij gebreke aan an<strong>de</strong>re<br />
instructies hij maar zooveel mogelijk volg<strong>de</strong> « hetgeen wij als<br />
geintroduceerd von<strong>de</strong>n , behou<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> mot(d)ificatien dier<br />
veror<strong>de</strong>ningen , waarvan men door <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rvinding had geleerd<br />
dat maar exactien-vexatien en met <strong>de</strong>n aart <strong>de</strong>r<br />
Hollandsche natie strij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> bepalingen waren » .<br />
Wat nu volgt is <strong>voor</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen in<br />
ons land zeker eerre niet onbelangrijke bijdrage:<br />
« Bij <strong>de</strong> aanvaarding nu onzer posten von<strong>de</strong>n wij in <strong>de</strong><br />
ligte huizen meisjes van allerley ou<strong>de</strong>rdom , en <strong>de</strong> meeste zoo<br />
niet bijna alle bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>rdom van een en twintig jaren<br />
-- komen<strong>de</strong> het bij niemand in <strong>de</strong> gedagten dat alle die vrouwen<br />
in gezeg<strong>de</strong> huizen niet had<strong>de</strong>n opgenomen mogen wor<strong>de</strong>n,<br />
veelmin dat art. 334 van het strafwetboek op <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs<br />
dier huizen van applicatie zou<strong>de</strong> zijn en dat <strong>de</strong> Directie van<br />
Policie welke dat innemen of inwonen toeliet zich aan <strong>de</strong><br />
straffen bij dat artikel bepaald me<strong>de</strong> blootstel<strong>de</strong> , te meer<br />
daar ik veilig durf zeggen , dat er geen stad van eenig aasbelang<br />
in het geheele Koningrijk <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n zal gevon<strong>de</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n , waar geen meisje bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> een en twintig jaren<br />
in <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen of ligte huizen zich zou<strong>de</strong> bevin<strong>de</strong>n , ja wat<br />
meer is <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid niet zou<strong>de</strong> uitmaken».<br />
De Directeur erkent ver<strong>de</strong>r , zich in zijn gevoelen bedrogen<br />
te hebben en nu terstond or<strong>de</strong>r te hebben gegeven van « on<strong>de</strong>r<br />
welk praetext ook geen zoodanig min<strong>de</strong>rjarig meisje in een<br />
<strong>de</strong>r ligte huizen toe te laten».<br />
Tot zijne verontschuldiging strekte <strong>voor</strong>zeker eenigzins:<br />
dat tien maan<strong>de</strong>n nadat het bedoel<strong>de</strong> meisje als publieke<br />
vrouw gezeten had , zij bij gelegenheid van het begaan eener<br />
diefstal bij <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elhoudster als getuige bij <strong>de</strong> Regtbank van<br />
Correctionele policie gehoord was en er toen geene aanmerking
39<br />
op hare qualiteit van publiek meisje in verband niet haar<br />
jeugdigen ou<strong>de</strong>rdom- was gemaakt ».<br />
Eigenaardig zijn ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n , waarop <strong>de</strong> Dir. het<br />
gebeur<strong>de</strong> tracht te ver<strong>de</strong>digen:<br />
«Trouwens <strong>de</strong> vasthouding <strong>de</strong>r regel , dat geene meisjes<br />
bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaren in een publiek huis mogen op- of ingenomen<br />
wor<strong>de</strong>n zal , vrees ik , <strong>de</strong> allerfuneste gevolgen hebben en<br />
eene vreesselijke besmetting na zich slepen want in <strong>de</strong><br />
publieke huizen geene jonge meisjes zich bevin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> zullen<br />
<strong>de</strong> stille huizen vermeer<strong>de</strong>ren , alwaar <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rjarige ligte<br />
meisjes alsdan in het geheim zich zullen ophou<strong>de</strong>n en <strong>de</strong><br />
alhier stu<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> jeugd zal alsdan <strong>voor</strong>namelijk het slagtoffer<br />
daarvan wor<strong>de</strong>n want <strong>de</strong> Directie van Policie bevindt<br />
zich dan buiten staat omme <strong>voor</strong> <strong>de</strong> conservatie van hare<br />
gezondheid zorg te dragen. En op <strong>de</strong>zelve wijze zal het met<br />
<strong>de</strong> militairen gaan want <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rvinding leert toch dat jonge<br />
meisjes meer dan ou<strong>de</strong>re gezocht wor<strong>de</strong>n terwijl dan nog<br />
daarenboven Utrecht op alle <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n van Ne<strong>de</strong>rland eene<br />
uitzon<strong>de</strong>ring zal maken 1). . . . Hoe kon<strong>de</strong> nu die bor<strong>de</strong>el-<br />
houdster an<strong>de</strong>rs han<strong>de</strong>len dan zij gedaan heeft daar zij immers<br />
volstrekt niet weten kon<strong>de</strong> dat zij iets misdadigs bedreef met<br />
een zestienjarig meisje op die wijze in haar huis te ontvangen,<br />
daar alle bor<strong>de</strong>elhoudsters in alle <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n van ons Rijk ook<br />
binnen <strong>de</strong> stad Utrecht zulks <strong>de</strong><strong>de</strong>n zoodra zij zoodanige<br />
meisjes maar krijgen kon<strong>de</strong>n ? Ook hebben alle practizijns<br />
over dat vonnis (waarbij die bor<strong>de</strong>elhoudster veroor<strong>de</strong>eld<br />
werd op grond van art. 334 C. P.) hunne verwon<strong>de</strong>ring<br />
1) Hoe zon<strong>de</strong>rling en cynisch <strong>de</strong>ze geheele re<strong>de</strong>neering klinken moge,<br />
wil<strong>de</strong> ik ze niet terughou<strong>de</strong>n , omdat nog soms met <strong>de</strong>rgelijke argumenten<br />
het #, keuring- en bor<strong>de</strong>elenstelsel » wordt ver<strong>de</strong>digd (?).
40<br />
betuigd , en hetzelve zal ook geloof ik , weinig favorablcn<br />
indruk maken ».<br />
De Proc.-Gen. adviseer<strong>de</strong> : in antwoord op dit rapport:<br />
«Bij eene nauwkeurige overweging <strong>de</strong>r zaak kwam het mij<br />
da<strong>de</strong>lijk <strong>voor</strong> , dat van <strong>de</strong> eene zij<strong>de</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>lwijze door <strong>de</strong><br />
Directie van Policie gehou<strong>de</strong>n , uit een juridiek oogpunt<br />
beschouwd , moeielijk in overeenstemming te brengen waren<br />
met <strong>de</strong>n geest <strong>de</strong>r bestaan<strong>de</strong> wetgeving , en speciaal met <strong>de</strong><br />
bepalingen van art. 334 van het Lijfstraffelijk Wetboek, doch<br />
dat er ook van <strong>de</strong>n an<strong>de</strong>ren kant alle grond aanwezig was<br />
om aan te nemen , dat <strong>de</strong> Policie in <strong>de</strong>zen ter goe<strong>de</strong>r trouw<br />
had gehan<strong>de</strong>ld. Vooreerst toch kan het wel met eenigen grond<br />
wor<strong>de</strong>n betwijfeld , dat on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> publieke huizen,<br />
zoo in Frankrijk als in ons Va<strong>de</strong>rland nauwelijks eenige zullen<br />
gevon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n, waarin zich geene vrouwspersonen bevin<strong>de</strong>n,<br />
die <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>rdom van een en twintig jaren nog niet hebben<br />
bereikt en <strong>de</strong> Directie van Policie te Utrecht waarschijnlijk in<br />
<strong>de</strong>zen meer letten<strong>de</strong> op hetgeen gebruikelijk dan op hetgeen<br />
regtens is , heeft ter goe<strong>de</strong>r trouw in het erroneus <strong>de</strong>nkbeeld<br />
kunnen verkeeren , dat het geoorloofd was consenten tot<br />
aanneming van zoodanige - meisjes in openbare hoerhuizen<br />
te geven».<br />
We waren met <strong>de</strong>ze aanhalingen zoo uitvoerig , omdat van<br />
dit vonnis <strong>de</strong> jurispru<strong>de</strong>ntie dagteekent , volgens welke geene<br />
meisjes bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaren in publieke huizen mogen<br />
toegelaten wor<strong>de</strong>n. Toch is hierme<strong>de</strong> nog slechts <strong>de</strong> ééne<br />
helft van art. 334. C. P. geobserveerd. Uitdrukkelijk staat<br />
er immers :<br />
« Quiconque aura attente aux moeers , en excitant , favorisant<br />
on facilitant habituellement la débauche on la corruption <strong>de</strong><br />
la jeunesse <strong>de</strong> l'un on <strong>de</strong> l'autre sere au <strong>de</strong>ssous <strong>de</strong> l'age <strong>de</strong>
41<br />
vingt-un ans sera puni» , etc. Staat er alzoo: <strong>de</strong> l'un ou <strong>de</strong> l'autre<br />
sexe , en valt er niet aan te twijfelen, dat in het bor<strong>de</strong>el werk<br />
gemaakt wordt om ook bij het mannelijk geslacht <strong>de</strong> onze<strong>de</strong>lijkheid<br />
op te wekken, te bevor<strong>de</strong>ren of behulpzaam te zijn,<br />
dan valt alzoo ook <strong>de</strong> toelating van jonge mannen bene<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> 21 jaren in een publiek huis on<strong>de</strong>r genoemd artikel 1).<br />
Ook wegens <strong>de</strong> invoering van het Fransche Strafwetboek<br />
is dit tijdvak nieuw in <strong>de</strong> bestrijding <strong>de</strong>r prostitutie 2 )•<br />
In het geschiedkundig overzicht van dit tijdvak na<strong>de</strong>ren<br />
we nu <strong>de</strong> Koninklijke besluiten , in betrekking tot <strong>de</strong> prostitutie<br />
door Koning Willem I genomen.<br />
Reeds 12 Februari 1 81 , Stbl. no 25 , werd een besluit<br />
uitgevaardigd, waarvan art. 1 aldus luidt:<br />
42<br />
In het Kon. besluit van '26 Febr. 1818 no 60 werd bepaald:<br />
« dat er een algemeen reglement van politie <strong>voor</strong> <strong>de</strong> speel/iuizen ,<br />
<strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> stille huizen en <strong>de</strong> publieke vrouwen 1) zal<br />
wor<strong>de</strong>n daargesteld ; te welken ein<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> Staten<br />
zullen wor<strong>de</strong>n nitgenoodigd om na <strong>de</strong> plaatselijke besturen<br />
<strong>de</strong>r groote ste<strong>de</strong>n en zoo noodig <strong>de</strong> Provinciale Commissien<br />
van geneeskun<strong>de</strong> te hebben gehoord, . aan het Dep. van<br />
Binnenl. Zaken hunne consi<strong>de</strong>ratien over zoodanig reglement<br />
<strong>voor</strong> te dragen ».<br />
6 Sept. 1818 (n° 69) volg<strong>de</strong> een na<strong>de</strong>r Koninklijk besluit,<br />
waarvan we <strong>de</strong>n consi<strong>de</strong>rans laten volgen:<br />
« Op het rapport van . <strong>de</strong>n Secretaris van Staat <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
Zaken van Oorlog van <strong>de</strong>n 27 April 11. No 23, betrekkelijk<br />
het groot aantal militairen welke door <strong>de</strong> syphilitische ziekte<br />
waren aangetast, hetwelk <strong>voor</strong>namelijk 2) werdt toegeschreven<br />
aan <strong>de</strong> zorgeloosheid <strong>de</strong>r burgerlijke autoriteiten in het nemen<br />
van maatregelen van policie tegen <strong>de</strong> publieke vrouwlie<strong>de</strong>n<br />
welke met dat kwaad waren besmet».<br />
In dit besluit werd o. a. het ste<strong>de</strong>lijk bestuur van 's Bosch<br />
bevolen een reglement van policie <strong>voor</strong> <strong>de</strong> publieke vrouwen<br />
te ontwerpen, tot grondslag nemen<strong>de</strong>, hetzij <strong>de</strong> veror<strong>de</strong>ningen<br />
welke aldaar in 1816 hebben bestaan, of wel het Concept-<br />
1) Op het Dep. van Justitie bevindt zich ook een u Concept-Algemeen<br />
Reglement van or<strong>de</strong> en toezigt op <strong>de</strong> huizen van <strong>de</strong>bauche en <strong>de</strong> publieke<br />
meisjes n van 70 artt., in dien tijd opgesteld.<br />
2) Dit i <strong>voor</strong>namelijk , klinkt eenigsins zon<strong>de</strong>rling. Meer terecht welligt<br />
ware het toegèschreven aan <strong>de</strong> zorgeloosheid <strong>de</strong>r militaire autoriteiten in<br />
het nemen van maatregelen van policie tegen <strong>de</strong> manschappen, welke die<br />
'I publieke vrouwlie<strong>de</strong>n i; bezochten. Gelijk b.v. in Daitschland in verschillen<strong>de</strong><br />
garnizoensplaatsen geschiedt, o. a. door verbod aan <strong>de</strong> militairen van zekere<br />
straten te passeeren.
43<br />
Reglement te <strong>de</strong>zer zake door Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> Staten van<br />
Groningen ontworpen.<br />
Veel vrucht schijnen <strong>de</strong>ze Koninklijke besluiten niet ge-<br />
dragen te hebben.<br />
Ten minste 10 jaar later , 29 April 1828, volg<strong>de</strong> op nieuw<br />
een circulaire van <strong>de</strong>n Minister van Binnenlandsche Zaken<br />
aan HH. Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>ne Provinciën ,<br />
behalve <strong>de</strong> Waalsche , waarin o. a. wordt me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld omtrent<br />
eene vroeger uitgevaardig<strong>de</strong> circulaire d.d. 28 Maart 1818:<br />
«Edoch is het uit <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> antwoor<strong>de</strong>n gebleken, dat<br />
sommige <strong>de</strong>r <strong>voor</strong>noem<strong>de</strong> Collegien, het in het belang <strong>de</strong>r<br />
goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n niet zeer gera<strong>de</strong>n achten eenige veror<strong>de</strong>nin-<br />
gen vast te stellen uit kracht van welke het aanzijn<br />
van <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> stille huizen , <strong>de</strong> speelhuizen en <strong>de</strong><br />
publieke vrouwen , die in vele plaatsen als een noodzakelijk<br />
kwaad zijn<strong>de</strong> , blootelijk geduld , doch nimmer gemagtigd zijn<br />
geweest , <strong>voor</strong>taan als 't ware gewettigd zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n , — dat<br />
naar inzien van an<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rhavige zaak niet zeer geschikt<br />
zou<strong>de</strong> zijn om aan algemeen werken<strong>de</strong> veror<strong>de</strong>ningen te wor<strong>de</strong>n<br />
gebon<strong>de</strong>n ; dat we<strong>de</strong>rom an<strong>de</strong>ren meenen dat het al of niet<br />
invoeren van veror<strong>de</strong>ningen op dit stuk naar gelang <strong>de</strong><br />
omstandighe<strong>de</strong>n zulks vor<strong>de</strong>ren , geheel en al aan het oor<strong>de</strong>el<br />
van <strong>de</strong> plaatselijke autoriteiten zon<strong>de</strong> behoeven te verblijven,<br />
terwijl ein<strong>de</strong>lijk nog sommigen <strong>de</strong>r Plaatselijke Besturen het,<br />
als 't ware , bene<strong>de</strong>n zich hebben beschouwd , zich onmid<strong>de</strong>lijk<br />
met het vaststellen van eenige bepalingen van <strong>de</strong>zen aard<br />
bezig te hou<strong>de</strong>n > .<br />
De nieuwe circulaire strekte ver<strong>de</strong>r, om we<strong>de</strong>rom <strong>de</strong> plaatselijke<br />
Besturen uit te noodigen <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> reglementen<br />
op te maken en in te voeren , terwijl ze vergezeld ging van<br />
het < nu onlangs in werking gebragte Reglement op <strong>de</strong>
44<br />
zoogenaam<strong>de</strong> publieke huizen en publieke vrouwen binnen<br />
<strong>de</strong> stad 's Gravenhage » .<br />
Het blijkt intusschen niet , dat ook <strong>de</strong>ze circulaire vele<br />
Plaatselijke Besturen heeft kunnen overtuigen van het<br />
wenschelijke eereer invoering van <strong>de</strong>rgelijke reglementen.<br />
's Hertogenbosch ten minste had na een herhaal<strong>de</strong> aanschrij-<br />
ving <strong>de</strong>n Koning geantwoord: dat Burgemeesteren zich niet<br />
kunnen vereenigen met het <strong>de</strong>nkbeeld van eene schan<strong>de</strong>lijke<br />
en ontuchtige levenswijze als het ware te wettigen en <strong>de</strong><br />
ze<strong>de</strong>loosheid <strong>voor</strong> te staan en te beschermen. Neen , Sire! Burge-<br />
meesteren <strong>de</strong>r stad 's H ertogenbosch vermeenen<strong>de</strong> hiertoe , hetzij<br />
met allen eerbied gezegd , niet te kunnen of mogen besluiten » .<br />
De Procureur-Generaal bij het hof van Z. Holland had <strong>de</strong>n<br />
Min. van Justitie 20 Nov. 1822 reeds me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld, «dat vermits<br />
<strong>de</strong> plaatselijke besturen (met uitzon<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>r stad Groningen)<br />
(in welke stad een ste<strong>de</strong>lijk reglement <strong>voor</strong> <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen is gearresteerd gewor<strong>de</strong>n) niet geneigd waren tot<br />
het daarstellen van maatregelen te <strong>de</strong>zen opzigte , <strong>de</strong>ze zaak<br />
meeren<strong>de</strong>els was blijven fluctueeren ».<br />
[let scheen dat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Fransche regeering ingevoer<strong>de</strong><br />
veror<strong>de</strong>ningen zoowel wat geest als uitwerking betreft , die<br />
Besturen niet van hare wenschelijkheid had<strong>de</strong>n kunnen over-<br />
tuigen , en het toezicht over <strong>de</strong> publieke huizen en <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen verschil<strong>de</strong> dan ook genoegzaam overal.<br />
De pressie van boven af, zoowel door militaire als genees<br />
autoriteiten uitgeoefend , bleef intusschen aanhou<strong>de</strong>n-kundige<br />
en als proeve <strong>de</strong>elen we iets me<strong>de</strong> uit eene correspon<strong>de</strong>ntie<br />
door <strong>de</strong> regeering met een stad in het Zui<strong>de</strong>n en eerre in het<br />
Noor<strong>de</strong>n van ons land gevoerd , waardoor ons tevens <strong>de</strong> staat<br />
<strong>de</strong>r Prostitutie in enkele plaatsen van ons land geduren<strong>de</strong><br />
dit tijdvak bekend wordt.
45<br />
De corr. betreffen<strong>de</strong> Tilburg vangt aan met <strong>de</strong> me<strong>de</strong><strong>de</strong>eling<br />
van <strong>de</strong>n Min. van Oorlog , . dat het ste<strong>de</strong>lijk bestuur te T.<br />
niet wil dul<strong>de</strong>n , dat zich te dier ste<strong>de</strong> eenig zoogenaamd<br />
publiek huis vestige , terwijl tevens <strong>de</strong> noodzakelijkheid wordt<br />
betoogd , dat men in het belang van het garnizoen aldaar<br />
van die zienswijze terugkoine ».<br />
Dat publieke huizen in het belang vair eenig garnizoen<br />
waren , kon zeker moeielijk an<strong>de</strong>rs dan in ironieken zin<br />
wor<strong>de</strong>n toegestemd. In elk geval meen<strong>de</strong> zoowel het ste<strong>de</strong>lijk<br />
Bestuur van Tilburg als , <strong>de</strong> Procureur-Generaal bij het hof<br />
van Noord-Brabant , dat nog an<strong>de</strong>re belangen , hoogere be-<br />
ginselen en reeds <strong>de</strong> ervaring moesten geraadpleegd wor<strong>de</strong>n.<br />
In het advies van laatstgenoem<strong>de</strong> lezen wij dan ook:<br />
«In een vlek als Tilburg dat van fabriekhan<strong>de</strong>l en Landbouw<br />
leeft en in <strong>de</strong>r daad slechts een groot dorp is, zal het scandaal ...<br />
van een publiek huis , van mei<strong>de</strong>n , die qua tales onzediq<br />
gekleed rondwan<strong>de</strong>len , nimmer door <strong>de</strong>n ste<strong>de</strong>lijken raad<br />
wor<strong>de</strong>n ingewilligd, althans naar mijne gedachten. Men zal<br />
aanvoeren , dat vroeger te Tilburg geene publieke huizen<br />
hebben bestaan , dat het dus geen onvermij<strong>de</strong>lijk kwaad is,<br />
en dat zoo <strong>de</strong>zelve als een militaire behoefte moeten wor<strong>de</strong>n<br />
beschouwd , het militair gezag daar<strong>voor</strong> kan zorgen ».<br />
De Min. van Justitie vond dan ook « geene aanleiding,<br />
noch in eenige geblekene geweiger<strong>de</strong> aanvrage tot vestiging<br />
noch in eenige wettelijke veror<strong>de</strong>ning , om <strong>de</strong> oprigting van<br />
eenig huis of huizen van prostitutie te provoceren , en dit<br />
het minste in een plaats , waar die tot nu toe en ook in <strong>de</strong><br />
jaren dat aldaar het talrijkst garnizoen zich bevond, niet<br />
hebben bestaan » .<br />
Tilburg heeft, zoover ik weet , se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> gedragslijn<br />
gevolgd.
46<br />
In 1870 wer<strong>de</strong>n op verzoek <strong>de</strong>r Engelsche regeering door<br />
tusschenkomst onzer Minn. van Binnen- en Buitenl. Zaken<br />
berichten omtrent <strong>de</strong> prostitutie ten onzent bij <strong>de</strong> Inspecteurs<br />
over het geneeskundig staatstoezicht ingenomen.<br />
Het gevolg was o. a. <strong>de</strong>ze missive uit Tilburg 8 October<br />
1869 door <strong>de</strong>n Burgemeester geschreven aan <strong>de</strong>n heer Inspecteur<br />
te Breda:<br />
«In antwoord op uwe missive van 23 September 11. ,<br />
no 263 , heb ik <strong>de</strong> eer te berigten , dat in <strong>de</strong>ze gemeente<br />
geene veror<strong>de</strong>ningen of administratieve bepalingen ten aanzien<br />
<strong>de</strong>r prostitutie bestaan , zoodat geene me<strong>de</strong><strong>de</strong>elingen omtrent<br />
<strong>de</strong> door U in die missive opgegeven punten kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
gedaan ; wij<strong>de</strong>rs dat het getal clan<strong>de</strong>stine prostituées , zich<br />
hoogstens tot enkelen beperkt , en in het gasthuis hoogst<br />
zel<strong>de</strong>n syphilis lij<strong>de</strong>rs wor<strong>de</strong>n verpleegd , weshalve <strong>de</strong>swegens,<br />
ook geene opgaven zijn te verstrekken ».<br />
Niet even volhar<strong>de</strong>nd is Zwolle gebleven , ofschoon haar<br />
antwoord van 19 Maart 1845 aan <strong>de</strong>n Gouverneur <strong>de</strong>r provincie<br />
Overijssel o. a. betrekkelijk het gemis van politiereglementen<br />
op <strong>de</strong> publieke huizen en vrouwen , belangrijk blijft.<br />
« Het vaststellen van bepalingen ten aanzien <strong>de</strong>r publieke<br />
huizen , heeft herhaal<strong>de</strong>lijk een on<strong>de</strong>rwerp onzer overwegingen<br />
uitgemaakt , en wij mogen niet ontveinzen , dat ons <strong>de</strong>ze zaak<br />
van een zeer te<strong>de</strong>ren aard en aan zeer groote be<strong>de</strong>nkingen on<strong>de</strong>r<br />
<strong>voor</strong>gekomen , want het daar te stellen reglement,<br />
-hevig is<br />
zal zich toch moeten kenmerken als eene poging tot ver-<br />
betering <strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>lijkheid, .- . . . en eene dubbele behoed<br />
bij het invoeren van veror<strong>de</strong>ningen , die-zaamheid<br />
is noodig<br />
<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en begrippen zou<strong>de</strong>n kunnen kwetsen en naar <strong>de</strong><br />
meening van velen , aan ze<strong>de</strong>loosheid en verleiding <strong>de</strong> hand
47<br />
zou<strong>de</strong>n kunnen leenen , door <strong>de</strong> ontucht <strong>voor</strong> hare klippen te<br />
vrijwaren .... Wij hebben echter gemeend <strong>voor</strong> <strong>de</strong> zwarighe<strong>de</strong>n<br />
die het ontwerpen van een reglement op dit on<strong>de</strong>rwerp<br />
oplever<strong>de</strong> , niet te moeten terug<strong>de</strong>inzen , maar hebben , na<br />
on<strong>de</strong>rzoek <strong>de</strong>r reglementen en tarieven <strong>voor</strong> an<strong>de</strong>re plaatsen<br />
werkelijk eene concept-veror<strong>de</strong>ning op dat stuk zamengesteld<br />
doch onzen arbeid herzien<strong>de</strong> , komt ons <strong>de</strong>szelfs doelmatigheid<br />
uit een moreel opzigt zeer be<strong>de</strong>nkelijk <strong>voor</strong>».<br />
Weinig ste<strong>de</strong>n zijn intusschen zoo dikwijls op dit punt van<br />
hooger hand aangeschreven als Zwolle en het gevolg was<br />
dat eene <strong>de</strong>rgelijke veror<strong>de</strong>ning se<strong>de</strong>rt bestaat.<br />
In hetzelf<strong>de</strong> dossier. nu , waarin we betreffen<strong>de</strong> Tilburg een<br />
zoo beperkt aantal clan<strong>de</strong>stine prostituées vermeld vin<strong>de</strong>n,<br />
lazen we betreffen<strong>de</strong> Zwolle dat -- «het vermoe<strong>de</strong>lijk aan<br />
prostituées aanmerkelijk is , maar niet te-tal<br />
clan<strong>de</strong>stine<br />
bepalen».<br />
Men lei<strong>de</strong> iutusschen hieruit niet af dat het toe- of afnemen<br />
van clan<strong>de</strong>stine prostitutie en syphilis-lij<strong>de</strong>rs overal alleen het<br />
gevolg van het invoeren of ontbreken <strong>de</strong>r reglementeering<br />
van <strong>de</strong> prostitutie is.<br />
Daartoe werken nog zooveel meer factoren me<strong>de</strong>. Voor geen<br />
logische en ook psychologische fout moet men zich wellicht<br />
meer wachten bij <strong>de</strong> bespreking van dit vraagstuk dan <strong>voor</strong><br />
het « post hoc ergo propter hoc» . Maar wanneer wij<br />
een blik terugslaan op hetgeen <strong>de</strong> eerste helft <strong>de</strong>zer eeuw<br />
ons <strong>voor</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> bestrijding <strong>de</strong>r prostitutie<br />
leert, dan valt het niet te ontkennen , dat <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong> zucht<br />
van medische en administrative zij<strong>de</strong> om <strong>de</strong> prostitutie te<br />
reglementeeren <strong>de</strong> <strong>de</strong>nkwijze <strong>de</strong>r maatschappij omtrent het<br />
kwaad moest vervalschen en reeds hierdoor alleen aan <strong>de</strong>
48<br />
uitbreiding van het kwaad en zijne gevolgen bevor<strong>de</strong>rlijk<br />
zijn.<br />
Trouwens in. hetzelf<strong>de</strong> dossier , waaruit ik ten behoeve van<br />
dit hoofdstuk reeds hierboven iets mocht putten , vond ik reeds<br />
meer<strong>de</strong>re opmerkingen ten bewijze , dat men het gevaarlijke<br />
<strong>de</strong>r bedoel<strong>de</strong> gedragslijn inzag.<br />
Reeds uit het oogpunt <strong>de</strong>r vigeeren<strong>de</strong> wetgeving:<br />
«Nimmer ook zal zij (<strong>de</strong> prostitutie) wettelijk kunnen<br />
geregeld wor<strong>de</strong>n , zoolang niet hetzij bij het Wetboek van<br />
Strafregt , hetzij bij eene afzon<strong>de</strong>rlijke wet bepaald zal zijn,<br />
dat <strong>de</strong> personen die zich hebben aangegeven of die na on<strong>de</strong>rzoek<br />
erkend zijn als publieke vrouwen- of geprostitueer<strong>de</strong>n<br />
aangemerkt wor<strong>de</strong>n als onmondig , staan<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r beheer,<br />
toezigt en voogdij van <strong>de</strong> plaatselijke besturen» 1 ).<br />
Daarenboven <strong>de</strong>rgelijke wet zou tot bevor<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>r<br />
prostitutie strekken. «Zoodanige inschrijving toch, en <strong>de</strong><br />
afgifte van een bewijs daarvan , zooals pleegt te geschie<strong>de</strong>n,<br />
welke <strong>voor</strong><strong>de</strong>elen ze ook welligt uit een sanitair oogpunt<br />
kunnen opleveren , is toch in waarheid niet wel an<strong>de</strong>rs<br />
dan als eene toelating tot prostitutie te beschouwen. Immers<br />
moet ze zoowel door het individu , als door <strong>de</strong> persoon in<br />
wiens huis zij zich aan prostitutie overgeeft , zoo beschouwd<br />
wor<strong>de</strong>n ».<br />
Toen dan ook op een door <strong>de</strong>n Raad van 's Gravenhage<br />
1) Ook nu (1878) bestaat nog niet een <strong>de</strong>rgelijke wet of wetsartikel, daar<br />
volgens art. 188 onzer Gemeentewet n aan <strong>de</strong>n Burgemeester behoort <strong>de</strong><br />
politie over <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht,, niet : ti over <strong>de</strong> publieke vrouwen#.--<br />
Cf. De later te vermel<strong>de</strong>n : n Rapport van het Raadslid C. L. Schuller, betr.<br />
Ontwerp-Veror<strong>de</strong>ning te Utrecht (1858) n , <strong>de</strong> brochure u Art. 135 en 188<br />
<strong>de</strong>r Gemeentewet en art. 334 Co<strong>de</strong> Penal,,. ('s Gravenhage, H. C. Susan,<br />
1862) en Mr. A. <strong>de</strong> Pinto in Themis XIII, bl. 311.
49<br />
oorspronkelijk in 1825 vastgesteld 1) en <strong>de</strong>n 6aen Maart 1847<br />
en <strong>de</strong>n 29sten Maart 1848 gewijzigd Reglement, hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
bepalingen omtrent <strong>de</strong> gel<strong>de</strong>lijke retributiën , <strong>de</strong> Koninklijke<br />
goedkeuring werd gevraagd , op grond dat hierbij eene soort<br />
van plaatselijke belasting werd vastgesteld 2), aarzel<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
Minister van Justitie, tot wiens Departement krachtens Z. M.'s<br />
beschikking van 7 Oct. 1842 ook dit on<strong>de</strong>rwerp van preventieve<br />
policie gebracht was , die goedkeuring aan te vragen , gelijk<br />
vroeger aan een Reglement van Nijmegen van 2 Sept. 1843<br />
en van. Arnhem van 29 Sept. 1829 was verleend , waarbij<br />
<strong>de</strong> retributiën vergeleken waren met • -- « het loon van<br />
keur<strong>de</strong>rs van het slagtvee ».<br />
Maar <strong>de</strong> jaren 1847 en 1848 roepen onze aandacht van <strong>de</strong><br />
Wet naar <strong>de</strong> Philantropie; van <strong>de</strong>n Haag — naar Hemmen;<br />
van <strong>de</strong> Veror<strong>de</strong>ningen op <strong>de</strong> publieke vrouwen naar <strong>de</strong><br />
pogingen tot hare redding aangewend-.<br />
1) Dit opschrift dragen<strong>de</strong> : ►, De Raad <strong>de</strong>r stad 's Gravenhage , in aanmerking<br />
nemen<strong>de</strong> <strong>de</strong> scha<strong>de</strong>lijke en <strong>voor</strong> <strong>de</strong> gezondheid <strong>de</strong>r ingezetenen verwoesten<strong>de</strong><br />
gevolgen van <strong>de</strong> door lij<strong>de</strong>lijk gedrag niet te keeren ontucht, acht het noodig<br />
tot zooveel doenlijke <strong>voor</strong>koming van dit kwaad te arresteeren het navolgen<strong>de</strong><br />
Reglement <strong>voor</strong> <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> publieke huizen en publieke vrouwen<br />
binnen <strong>de</strong> stad 's Gravenhage ». — Dit iiReglementii (gearresteerd 30 November<br />
1825) bevatte 38 artikelen.<br />
2) Zie Advies van 23 Maart 1841 (8ste <strong>de</strong>el <strong>de</strong>r Ned. Regtspraak blz. 60.)<br />
4
IV.<br />
Van <strong>de</strong> stichting van het Asyl Steenbeek (1847)<br />
tot Juni 1878.<br />
Om meer dan ééne re<strong>de</strong>n werd in 1847 een nieuw tijdvak<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> bestrijding van <strong>de</strong> prostitutie in Ne<strong>de</strong>rland geopend.<br />
Se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> Hervorming had bovenal <strong>de</strong> Gereformeer<strong>de</strong> Kerk<br />
door haar leer , en ver<strong>de</strong>r , zoowel door haar eigen tucht als<br />
door haren invloed op het Staatsbestuur , het stempel op <strong>de</strong><br />
maatregelen tegen <strong>de</strong> prostitutie gedrukt.<br />
Door <strong>de</strong> Fransche overheersching en <strong>de</strong> daarop gevolg<strong>de</strong><br />
Koninklijke besluiten was het inzon<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong> Staat gewor<strong>de</strong>n,<br />
die geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> eerste helft <strong>de</strong>zer eeuw zich meer bepaal<strong>de</strong>lijk<br />
met <strong>de</strong> bestrijding inliet. De Co<strong>de</strong> Pénal en bepaal<strong>de</strong>lijk art.<br />
334 kwamen in toepassing en daarnaast wer<strong>de</strong>n ingevoerd<br />
<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke veror<strong>de</strong>ningen , meestal <strong>de</strong> Haagsche tot <strong>voor</strong>beeld<br />
nemen<strong>de</strong>.<br />
Kort na 1847 verschijnen nu zoowel onze tegenwoordige<br />
Grondwet in 1848 als onze Gemeentewet in 1851, waaraan<br />
al <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> Veror<strong>de</strong>ningen moeten wor<strong>de</strong>n getoetst.<br />
Maar bovendien treedt in het kwart <strong>de</strong>r eeuw , dat nu<br />
achter onzen rug ligt , naast Kerk en Staat <strong>de</strong> maatschappij<br />
op , om haar eigenaardig karakter aan <strong>de</strong> bestrijding te geven.<br />
M. a. w. van het mid<strong>de</strong>n <strong>de</strong>zer eeuw af , ontstaat <strong>de</strong> naam<br />
van maatschappelijke vraagstukken en on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze wordt <strong>de</strong><br />
prostitutie als een <strong>de</strong>r belangrijkste beschouwd.
51<br />
Ernstiger en doeltreffen<strong>de</strong>r dan in <strong>de</strong> eerste helft <strong>de</strong>zer<br />
eeuw wordt naar <strong>de</strong> oorzaken gezocht , en terwijl men met<br />
<strong>de</strong> eerre hand <strong>de</strong> slachtoffers , die uit het zondig streven en<br />
leven <strong>de</strong>r maatschappij als schuim naar boven kwamen , <strong>de</strong><br />
red<strong>de</strong>n<strong>de</strong> hand toestak , wordt met <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re ie<strong>de</strong>r met<br />
zijn kring , ambt en mid<strong>de</strong>len opgeroepen om die oorzaken<br />
te bestrij<strong>de</strong>n en <strong>de</strong>n vijand dieper in <strong>de</strong> oogen te zien.<br />
Het sein tot <strong>de</strong>ze maatschappelijke bestrijding <strong>de</strong>r prosti-<br />
tutie gaf <strong>de</strong> stichter van het Asyl Steenbeek , Ottho Gerhard<br />
Heldring (geb. in 1804) , die in zijne talrijke geschriften en<br />
door zijne langdurige ervaring zoowel <strong>de</strong> beste bronnen <strong>voor</strong><br />
kennis en wezen <strong>de</strong>r prostitutie lever<strong>de</strong> , als <strong>de</strong> richting en<br />
<strong>de</strong>n geest aangaf, waarin «<strong>de</strong>ze grootste volkszon<strong>de</strong> (15k<br />
verslag 1862)» met <strong>de</strong> meeste vrucht kon wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rmijnd.<br />
Van het jaar 1850 af dagteekenen ein<strong>de</strong>lijk nog an<strong>de</strong>re<br />
geschriften , sommige onafhankelijk van , maar toch alle , na<br />
<strong>de</strong> stichting van Steenbeek verschenen. Ook zoowel het<br />
Roomsch Katholieke «Lief<strong>de</strong>werk van <strong>de</strong>n Goe<strong>de</strong>n Her<strong>de</strong>r»<br />
te Soeterwou<strong>de</strong> nabij Lei<strong>de</strong>n als verschei<strong>de</strong>ne an<strong>de</strong>re plaat-<br />
selijke vereenigingen en inrichtingen vallen in dit tijdvak.<br />
Het oorspronkelijke doel van Steenbeek moge dan ook<br />
geweest zijn : toevluchtsoord te zijn <strong>voor</strong> gevallen vrouwen ')<br />
en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re Zettensche stichtingen mogen daarin haar aan<br />
vin<strong>de</strong>n , Heldring zelf heeft met woord-knoopingspunt<br />
en daad getoond dat zijn verdienste en beteekenis wellicht<br />
nog grooter is geweest in het bestrij<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r prostitutie , dan<br />
in het red<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r prostituées.<br />
Ook om dit in het oog te doen vallen , willen we achter-<br />
I) Het jaarboekje Magdalena, waarvan in 1853 <strong>de</strong> 1ste jaargang verscheen<br />
(uitg. W. H. Kirberger) bevat jaarlijks een verslag.
52<br />
eenvolgens nagaan , welke <strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n en maatregelen se<strong>de</strong>rt<br />
<strong>de</strong> stichting van Steenbeek verbreid en toegepast wer<strong>de</strong>n,<br />
betreffen<strong>de</strong>:<br />
10 <strong>de</strong> persoonlijke redding of bewaring van vrouwen en<br />
meisjes , die zooals Heldring het uitdrukte 1) of «reeds<br />
weggedreven 0! nog wegdrijven<strong>de</strong>» waren (Steenbeek 1847<br />
<strong>voor</strong> gevallen vrouwen , Talitha Kumi 1856 <strong>voor</strong><br />
kin<strong>de</strong>ren) , of « nog niet weggedreven maar vaak zoo<br />
hopeloos» (Bethel : meisjes boven <strong>de</strong> 16 jaar);<br />
2° <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len , om <strong>de</strong> mogelijkheid en wijze van redding<br />
meer bekend te maken;<br />
3° <strong>de</strong> wetsbepalingen die, hetzij <strong>de</strong> onze<strong>de</strong>lijkheid in <strong>de</strong><br />
hand werkten , hetzij enkele harer oorzaken zou<strong>de</strong>n<br />
kunnen <strong>voor</strong>komen;<br />
40 <strong>de</strong> gedragslijn door <strong>de</strong> overheid te volgen tegenover <strong>de</strong><br />
ontucht en hare gevolgen;<br />
50 <strong>de</strong> oorzaken <strong>de</strong>r prostitutie in Ne<strong>de</strong>rland;<br />
6° <strong>de</strong> geneesmid<strong>de</strong>len daartegen aan te wen<strong>de</strong>n , tot <strong>voor</strong>koming<br />
of genezing.<br />
In zijne « Levenservaringen op <strong>de</strong> ' gestichten verzameld 2) »<br />
afl. I heeft Ds. Heldring zelf ons me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld : « Hoe ik tot<br />
<strong>de</strong>n bouw <strong>de</strong>r gestichten gekomen ben» . Bovenal een bezoek<br />
aan <strong>de</strong> vrouwengevangenis te Gouda was aanleiding om aan<br />
een toevluchtsoord <strong>voor</strong> ontslagen gevangenen , maar allengs<br />
bepaal<strong>de</strong>lijk <strong>voor</strong> gevallen vrouwen te <strong>de</strong>nken.<br />
In <strong>de</strong>n aanvang hoopte hij ze door uitbesteding op het<br />
platte land of huisvesting in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n aan haar omgeving<br />
1) 23 e verslag, blz. 6.<br />
2) Gedrukt bij M. Wijt en Zonen, Rotterdam 1864, blz. 1.
53<br />
te onttrekken en on<strong>de</strong>r beteren invloed te brengen , overeen-<br />
komstig <strong>de</strong>n regel , die het 10áe verslag opent:<br />
«Hoe na<strong>de</strong>r bij het leven , hoe beter eene inrigting van<br />
filantropischen aard aan haar doel beantwoordt » .<br />
Reeds <strong>de</strong> eersten , die naar Hemmen , waar hij toen nog<br />
predikant was, wer<strong>de</strong>n opgezon<strong>de</strong>n, bewezen hoe <strong>voor</strong> sommigen<br />
echter een Asyl noodig was. Na eene geestige schets van <strong>de</strong><br />
«noodlottige maar onvermij<strong>de</strong>lijke moeijelijkhe<strong>de</strong>n van elk<br />
reddingshuis » in het zóó belangrijke 5 <strong>de</strong> verslag (Pte jaargang<br />
<strong>de</strong>r Magdalena, blz. 5) noem<strong>de</strong> hij een Magdalena Asyl een<br />
« noodzakelijke exceptie » .<br />
« Het Asyl Steenbeek is niet an<strong>de</strong>rs opgerigt dan als eene<br />
volstrekte behoefte. Uit <strong>de</strong> proefneming, vóór het Asyl Steenbeek<br />
ingerigt werd , bleek het ons, dat eene mogelijk aanwezige<br />
ziekte , het gevaarlijke karakter eener verleidster en <strong>de</strong><br />
tuchtelooze toestand van vele <strong>de</strong>zer personen van dien aard<br />
waren , dat het onmogelijk was zon<strong>de</strong>r een Asyl <strong>voor</strong>t te gaan.<br />
Ik word an<strong>de</strong>rs met <strong>de</strong>n dag meer van <strong>de</strong> overtuiging<br />
doordrongen , dat sommige kunstmatige inrigtingen van<br />
weldadigheid zulke groote bezwaren in zich hebben , dat het<br />
<strong>de</strong> vraag blijft , of het kwa<strong>de</strong> , dat zij met zich me<strong>de</strong>voeren ,<br />
niet meer is dan het goe<strong>de</strong> , dat zij schijnen te brengen)).<br />
In verband met <strong>de</strong> zóó treffen<strong>de</strong> « Gedachten over Innere<br />
Mission» 1) in dienzelf<strong>de</strong>n 1ste jaargang <strong>de</strong>r Magdalena werkte<br />
1) Aldus aanvangend:<br />
11 Als eenmaal het nageslacht bij <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van het mid<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r<br />
19áe eeuw stil staat, dan zal het daar een woord vin<strong>de</strong>n waarover het ten<br />
hoogste verbaasd zal staan:<br />
IICNERE MISSION.<br />
Dit woord zegt veel. Het is <strong>de</strong> opentlijkste en strengste verklaring, dat<br />
een ge<strong>de</strong>elte van het Christendom tot het Hei<strong>de</strong>ndom vervallen is. De
54<br />
hij in he verslag van dien jaargang , bl. 83 , het beginsel<br />
dat ook Wichern hem had toegestemd : « De redding is niet<br />
in <strong>de</strong> Asylen , <strong>de</strong> redding ligt dieper» met <strong>de</strong>ze woor<strong>de</strong>n<br />
uit : «Eerst , als in onze dagen <strong>de</strong> harten geopend wor<strong>de</strong>n<br />
tot individuële hulp en opneming van verlorenen in het<br />
familieleven , eerst dan wordt <strong>de</strong> weg geopend <strong>voor</strong> een<br />
betere toekomst , ..... »<br />
De re<strong>de</strong>nen , waarom echter soms Asylen noodig waren,<br />
beschreef hij mij in 1875 nog aldus:<br />
« 10 om het gevaar van syphilitische aassteking;<br />
2° om het tuchtelooze , dat zij (<strong>de</strong> gevallene.) met zich<br />
brengen. Zoo vrij 'als zij on<strong>de</strong>r hare slavernij waren,<br />
<strong>de</strong>ugen zij nog niet <strong>voor</strong> een dienst;<br />
30 om het gevaar van an<strong>de</strong>ren te verlei<strong>de</strong>n , kan men , ze<br />
zon<strong>de</strong>r meer moeijelijk in eene familie opnemen.<br />
Dit alles wordt meest -opgeheven in <strong>de</strong>n loop en na een<br />
tweetal j aren » .<br />
In <strong>de</strong> « levenservaringen » schrijft hij dan ook : « Mijn -besluit<br />
was ras genomen een Asyl op te rigten <strong>voor</strong> zulke ongelukkigen.<br />
Een maand wil<strong>de</strong> ik reizen en spreken over <strong>de</strong>ze zaak.<br />
Mogelijk won ik in die eene maand <strong>de</strong> publieke opinie<br />
zoover dat ook zij zich aan <strong>de</strong>ze zaak gelegen laat liggen.<br />
Mijn on<strong>de</strong>rwerp was steeds Ezechiel 34.<br />
Kort en kernachtig wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> eerste regelen van het<br />
zending aan <strong>de</strong> Hei<strong>de</strong>nen over te brengen tot een ge<strong>de</strong>elte <strong>de</strong>r Christenheid,<br />
is <strong>de</strong> ron<strong>de</strong> en trouwhartige verklaring : wij zijn Hei<strong>de</strong>nen gewor<strong>de</strong>n. In<br />
ons mid<strong>de</strong>n brenge men het Evangelie. Hier is het licht van <strong>de</strong>n kan<strong>de</strong>laar<br />
geweken. Hier is het verval van het Christendom zoo diep , zoo ontzettend,<br />
dat hier moet geschie<strong>de</strong>n, wat gij on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Hei<strong>de</strong>nen meen<strong>de</strong>t te moeten<br />
doen ; <strong>de</strong> banier van het kruis , het woord van God moet we<strong>de</strong>r geplant<br />
wor<strong>de</strong>n. „
55<br />
Asyl , die nog tot he karakter van Steenbeek behooren ,<br />
enkele hoofdbeginselen aangegeven:<br />
Art. 1. Wij nemen personen op van elke uiterlijke kerk-<br />
belij<strong>de</strong>nis.<br />
Art. 2. Wij hebben steeds <strong>voor</strong> oogen , dat Steenbeek eene<br />
inrigting is , die , uit diep gevallenen, christelijke dienstbo<strong>de</strong>n<br />
wenscht te vormen , of althans arbeid leert om eigen verdiend<br />
brood te eten.<br />
Art. 3. Daarom is elke persoon , die door een ziekelijk<br />
ligchaam of door ou<strong>de</strong>rdom meer tot het gebied <strong>de</strong>r alimentatie<br />
behoort , niet <strong>voor</strong> ons bestemd.<br />
Art. 4. Een ie<strong>de</strong>r , die tot ons komt , moet vrijwillig komen.<br />
Art. 5. Niets dan haar eigen wil mag haar op Steenbeek<br />
hou<strong>de</strong>n.<br />
Art. 6. Alleen zou<strong>de</strong>n wij hier met min<strong>de</strong>rjarigen eene<br />
uitzon<strong>de</strong>ring willen maken , omdat <strong>de</strong>ze vaak in onverstand<br />
het eene oogenblik begeeren , wat zij het an<strong>de</strong>re oogenblik<br />
verwerpen. De ou<strong>de</strong>rs kunnen dan een regeerlijk vonnis<br />
aanvragen , dat haar bepaald aan Steenbeek verbindt. Nogtans<br />
zoo , dat het bestuur <strong>de</strong>r inrigting vrij blijft ook haar te<br />
verwij<strong>de</strong>ren, wanneer zij blijkt ten eenen male onwillig te zijn.<br />
Art. 7. De inrigting is eene christelijke. Zij heeft <strong>voor</strong>al<br />
op het oog het on<strong>de</strong>rwijs , <strong>de</strong> opleiding , <strong>de</strong> besturing in<br />
christelijke leer en wan<strong>de</strong>l 1).<br />
1) Vier<strong>de</strong> verslag, bl. 5. Zie ver<strong>de</strong>r Magdalena 1853 het belangrijke<br />
opstel van Mr. Jeronimo <strong>de</strong> Vries : » Geschie<strong>de</strong>nis van het Asyl Steenbeek,<br />
benevens iets over an<strong>de</strong>re Inrigtingen tot opbeuring van boetvaardigen ,u en<br />
in <strong>de</strong> Magdalena 1877: ii Ter nagedachtenis van Ottho Gerhard Heldring »»,<br />
waarin ik breedvoeriger dan hier het geval kon zijn , verschillen<strong>de</strong> punten<br />
betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> Magdalenen Asylen en in 't bijzon<strong>de</strong>r Steenbeek en zijn<br />
stichter besprak.
56<br />
Het kostgeld is nu (vroeger bedroeg het meer) bij <strong>de</strong> intre<strong>de</strong><br />
f 25 en ver<strong>de</strong>r f 2 wekelijks , terwijl, wanneer het Bestuur <strong>de</strong><br />
plaatsing in een dienst bezorgt, dit het noodige uitzet bekostigt.<br />
-- Het aantal opgenomenen klom nu reeds tot ruim 1025.<br />
In het verle<strong>de</strong>n jaar, in plaats van het afgebran<strong>de</strong>, nieuw<br />
gebouw<strong>de</strong> Asyl zijn slaapvertrekken <strong>voor</strong> 44 , die op enkele<br />
na gewoonlijk bezet zijn.<br />
De normale tijd van verblijf is 2 jaar.<br />
Merkwaardig is <strong>de</strong> toeneming van het aantal jeugdige<br />
Asylisten. Terwijl in het eerste zestal jaren 2,7 °/° van <strong>de</strong><br />
opgenomenen bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 18 jaren waren , bedroeg dit aantal<br />
in <strong>de</strong>n laatsten termijn van gelijken omvang 27°/s. 1)<br />
Heldrings reis en oproeping had in<strong>de</strong>rdaad <strong>de</strong> «publieke<br />
opinie » wakker geschud. Correspon<strong>de</strong>ntschappen wer<strong>de</strong>n<br />
allengs gevestigd in ongeveer 100 plaatsen van ons land. In<br />
Amsterdam , Rotterdam , <strong>de</strong>n Haag , Utrecht , Leeuwar<strong>de</strong>n,<br />
Nijmegen , Lei<strong>de</strong>n , Haarlem en Groningen zelfs plaatselijke<br />
en van Steenbeek onafhankelijke vereenigingen tot opbeuring<br />
van boetvaardige gevallene vrouwen 2).<br />
Hoe gewichtig <strong>de</strong>ze vereenigingen waren, blijkt o. a. uit eene<br />
opmerking in het 10ae verslag:<br />
«Hoe eigenaardig is het , als wij nagaan , dat buiten <strong>de</strong><br />
1) Zie hieromtrent uitvoeriger het adres door Ds. Pierson aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong><br />
Kamer gericht, o. a. opgenomen in <strong>de</strong> Standaard van 21 Mei 1878 en <strong>de</strong>n<br />
nevenstaan<strong>de</strong>n tabel.<br />
2) In <strong>de</strong> Vox Studiosorum van medio Junij 1877 mocht ik <strong>voor</strong> onze<br />
Aca<strong>de</strong>mieste<strong>de</strong>n als Commissarissen van Steenbeek noemen : te Amsterdam:<br />
Mr. Jeronimo <strong>de</strong> Vries. Lei<strong>de</strong>n : Mr. S. le Poole. Groningen : Prof. J. J. P.<br />
Valeton. Utrecht : Jhr. E. van Wee<strong>de</strong> van Dykveld. Te Delft is Dr. W. C. J.<br />
Deijll, correspon<strong>de</strong>nt van Steenbeek.
57<br />
drie hon<strong>de</strong>rd, die op Steenbeek <strong>de</strong> ontfermen<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> hebben<br />
kunnen leeren kennen , niet slechts in woord en leer , maar<br />
Jaren<br />
in tijdvakken van<br />
5 jaren.<br />
I. '1848--52.<br />
II. 1853-57.<br />
III. 1858-62.<br />
IV. 1863--67.<br />
V.'1868--72.<br />
VI. '1873 —he<strong>de</strong>n.<br />
Aantal<br />
opgenomen<br />
Asylisten.<br />
148<br />
'132<br />
208<br />
205<br />
'182<br />
150<br />
1025<br />
gem. 34<br />
Leeft j<strong>de</strong>n.<br />
14j, 15j. 16 j.' 17 j.<br />
I 3<br />
3 6<br />
2 5 11<br />
I 4 9 14<br />
6 9 14<br />
2, 7 44 18<br />
Dus<br />
percentsgewijs<br />
bene<strong>de</strong>n<br />
18 jaar.<br />
2.702<br />
6.818<br />
8.653<br />
13.658<br />
15.934<br />
27.333<br />
^gem.12.516<br />
Ter vergelijking:<br />
Min<strong>de</strong>rjarigen<br />
, Percentsd.<br />
i. van gewijs<br />
14,-22i . bene<strong>de</strong>n 23 j.<br />
58 39.189<br />
64 48.484<br />
II2 53.846<br />
110 53.658<br />
116 63.736<br />
102 68<br />
gem. 54.487<br />
Mocht men aanvoeren dat er wellicht meer werk van <strong>de</strong> prostitutie gemaakt<br />
wordt en daarin <strong>de</strong> oorzaak is te zoeken van het grouter aantal kin<strong>de</strong>ren, zoo<br />
lette men op het feit , dat in <strong>de</strong> jaren 1860 tot 1 863 bijzon<strong>de</strong>r veel ijver is<br />
betoond om gevallenen te red<strong>de</strong>n en juist in die jaren <strong>de</strong> leeftijd bene<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> I8 jaar zeldzaam <strong>voor</strong>komt.<br />
Jaren. Opgenomen. 14 j. 15 j. 16 j. 17 j. Totaal.<br />
1860 55 -- —3 5 8 Dus in die jaren 14 = 6.862 pCt.<br />
4861 58 — '1 — — I<br />
of 5.654 pOt. bene<strong>de</strong>n het ge-<br />
mid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> in 30 jaar en 4.293<br />
1862 39 — 1 1 -- 2 pCt. bene<strong>de</strong>n het gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong><br />
4 863 52 — 1 4 1 3 van tijdvak 111, IV.<br />
i
58<br />
ook in daad en leven , <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>ne Commissiën , in onzen<br />
lan<strong>de</strong> ontstaan , het dubbele getal van <strong>de</strong>ze <strong>de</strong> red<strong>de</strong>n<strong>de</strong> hand<br />
toereikten ».<br />
Als proeve vermel<strong>de</strong>n we iets omtrent Amsterdam , <strong>de</strong>n<br />
Haag en Groningen.<br />
De «Vereeniging tot opbeuring van boetvaardige gevallene<br />
vrouwen » te Amsterdam werd reeds in 1846 , dus nog vóór<br />
Steenbeek , opgericht. Zij bezit een eigen Doorgangshuis (in<br />
Duitschland Vorasyl genoemd) en beschouwt het plaatsen op<br />
Steenbeek als «uitzon<strong>de</strong>ring , het zoodra mogelijk terugbrengen<br />
<strong>de</strong>r door haar opgenomenen in <strong>de</strong> maatschappij als regel,<br />
blz. 7 » . Zeer belangrijk ook <strong>voor</strong> <strong>de</strong> bespreking Ivan het<br />
prostitutievraagstuk in het algemeen is het hier aangehaal<strong>de</strong><br />
verslag , bij het 2 5j arig bestaan in 1871 uitgegeven. Volgens<br />
het laatste verslag (1877) werd stoffelijke en ze<strong>de</strong>lijke steun<br />
verleend aan 845 personen , waarvan als gered mogen wor<strong>de</strong>n<br />
beschouwd 231 en bepaald mislukt 79. Eene dameskrans<br />
stelt zich ten taak het vervaardigen van geschikte kleedingstukken<br />
<strong>voor</strong> die boetvaardigen , die in diensten • wor<strong>de</strong>n<br />
geplaatst 1).<br />
De commissie te 's Gravenpage « tot zorg <strong>voor</strong> boetvaardige<br />
vrouwen en jeugdige slagtoffers <strong>de</strong>r ontucht» kwam in 1851<br />
tot stand , oorspronkelijk bestaan<strong>de</strong> uit Dr. van Koetsveld<br />
en Dig. Huy<strong>de</strong>coper; na het overlij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>n laatsten en<br />
zijn plaatsvervanger Ds. van <strong>de</strong>n Broek , uit <strong>de</strong>n Steller van<br />
het nu reeds 18 tal hoogst belangrijke verslagen , Dr. van<br />
Koetsveld , en Dr. Gunning Jr.<br />
1) De Commissie bestaat nu uit <strong>de</strong> HH.: C. P. van Eeghen, Dr. E. Laurillard,<br />
Dr. L. C. Lentz , Ds. J. Posthumus Meijer , Dr. D. J. Muntendam , -Prof.<br />
C. B. Tilanus , Dr. M. J. Verkouteren , Mr. Jeronimo <strong>de</strong> Vries Jz.
59<br />
Ook <strong>de</strong>ze commissie heeft een kosthuis , dat zij echter<br />
liever « tij<strong>de</strong>lijke verblijfplaats » dan « een klein Asyl » noemt.<br />
(4<strong>de</strong> verslag). Zij houdt bijbellezingen in het syphilitisch<br />
gasthuis en maakt 's jaarlijksch f 600 aan het hoofdbestuur<br />
van Steenbeek over , waar<strong>voor</strong> zij ten allen tij<strong>de</strong> eenige plaatsen<br />
op het gesticht beschikbaar heeft. Aan ruim 300 vrouwen<br />
werd door haar in <strong>de</strong>ze 28 jaren zorg besteed , en van <strong>de</strong><br />
door haar op Steenbeek bezorg<strong>de</strong>n kwamen , volgens getuigenis<br />
<strong>de</strong>r overle<strong>de</strong>ne Directrice Mej . Voute , 4 / 5 gewoonlijk terecht,<br />
wellicht te danken aan het <strong>voor</strong>berei<strong>de</strong>nd en on<strong>de</strong>rzoekend<br />
karakter van het kosthuis.<br />
Wie <strong>de</strong> zoo practische metho<strong>de</strong>n welke <strong>de</strong>ze commissie op<br />
het gebied <strong>de</strong>r prostitutie volgt tot redding harer slachtoffers<br />
en tevens het resi<strong>de</strong>ntieleven op dat gebied wil leeren kennen,<br />
leze <strong>de</strong> boeijen<strong>de</strong> en zaakrijke verslagen , waarvan , blijkens<br />
het laatste , nog exemplaren verkrijgbaar zijn bij Dr. van<br />
Koetsveld. H. M. <strong>de</strong> Koningin steun<strong>de</strong> geduren<strong>de</strong> haar leven<br />
<strong>de</strong> Haagsche commissie zeer door ruime giften.<br />
De bemoeijingen <strong>de</strong>r commissie te Groningen zijn blijkens<br />
haar 1e verslag (1859) blz. 5:<br />
1 0 boetvaardige gevallenen met hare familiën te verzoenen;<br />
20 <strong>voor</strong> <strong>de</strong>zulken , die daartoe geschikt zijn , diensten of<br />
an<strong>de</strong>re kostwinningen op te sporen;<br />
3 0 diegenen , waar<strong>voor</strong> noch het een noch het an<strong>de</strong>r<br />
mogelijk is , in het Asyl Steenbeek te plaatsen , altoos na<br />
zooveel mogelijk <strong>de</strong> opregtheid harer begeerte om<br />
<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>loosheid te laten varen , op <strong>de</strong> proef te hebben<br />
gesteld;<br />
40 ein<strong>de</strong>lijk alle mogelijke maatregelen te nemen of te<br />
bevor<strong>de</strong>ren , waardoor <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r ontucht <strong>voor</strong>gekomen<br />
of bestre<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n kan.
60<br />
Ook <strong>de</strong> Rotterdamsche commissie maakte hare werkzaamhe<strong>de</strong>n<br />
in belangrijke verslagen bekend , waarvan het 12e in<br />
1870 verscheen.<br />
Tot we<strong>de</strong>rlegging van bezwaren vin<strong>de</strong>n we bij Heldring<br />
soms uitnemen<strong>de</strong> zinsne<strong>de</strong>n:<br />
Zoo b.v. op <strong>de</strong> aanmerking : «door ze te red<strong>de</strong>n, maakt gij<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>ur nog wij<strong>de</strong>r om dien weg op te gaan» , antwoord<strong>de</strong> hij:<br />
« Gij , die dat zegt , weet gij wel , dat er al zeer veel geschie<strong>de</strong>n<br />
moet , eer een jonge dochter <strong>de</strong>zen weg opwan<strong>de</strong>lt? Gij bedriegt<br />
U , als gij <strong>de</strong>nkt , dat iemand tot zulk een uiterste zoo spoedig<br />
overgaat , dat niet <strong>de</strong> schrikkelijkste nood , verleiding , mis<br />
ja ik weet niet wat er toe brengt» . (Eerste verslag).<br />
-leiding ,<br />
« Het zal onmogelijk zijn ze te red<strong>de</strong>n » . Het antwoord was<br />
se<strong>de</strong>rt het E<strong>de</strong> verslag steeds of nog gunstiger dan : 1/3 zeer<br />
goed , 1/3 geheel afvallig, 1/:3 op wisselen<strong>de</strong> wegen. Volgens het<br />
20e verslag van <strong>de</strong> 700 b.v. 150 gehuwd.<br />
In antwoord op hetgeen <strong>de</strong>ze of gene kwaads omtrent<br />
Steenbeek gehoord had van eene « vroegere Asyliste » , kon reeds<br />
<strong>de</strong> natuurlijke opmerking volstaan , dat uit <strong>de</strong>n aard <strong>de</strong>r<br />
zaak, zij , die slaag<strong>de</strong>n , min<strong>de</strong>r in het oog vielen of openhartig<br />
waren dan <strong>de</strong> recidivisten. En dan : «wij kunnen niet an<strong>de</strong>rs<br />
verwachten , dan vaak hard beoor<strong>de</strong>eld te wor<strong>de</strong>n ; en wel<br />
om <strong>de</strong> eenvoudige re<strong>de</strong>n , dat ons stellig altijd een <strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
ge<strong>de</strong>elte moedwillig verlaat , vol bitterheid en smaad. Als wij<br />
op Steenbeek zulk een uitvaagsel <strong>de</strong>r menschheid , met<br />
onbegrijpelijk geduld , een half of heel jaar gedragen hebben.,<br />
dan gaat zij van ons weg , ondankbaar , boosaardig liegen<strong>de</strong> ,<br />
sma<strong>de</strong>n<strong>de</strong> , en gij zegt dan, op <strong>de</strong>ze wijzen<strong>de</strong> . . .: « en<br />
<strong>de</strong>ze was ook op het Asyl » , doet gij ons dan geen groot<br />
onregt aan ? (1011,0 verslag).
61<br />
Op <strong>de</strong> klacht soms van huisvrouwen over in dienst opgenomen<br />
Asylisten:<br />
« Soms vertrekt er eene van ons , die geheel niet geschikt<br />
is <strong>voor</strong> <strong>de</strong> dienst , waartoe zij bestemd is ; zij wordt in eene<br />
an<strong>de</strong>re geplaatst , en voldoet volkomen. Nu wan<strong>de</strong>len er twee<br />
oor<strong>de</strong>elvellingen rond : een hoogst ongunstig en een hoogst<br />
gunstig. Wat zal men gelooven?<br />
De eigene ervaring doet mij neigen tot een gunstig oor<strong>de</strong>el<br />
over <strong>de</strong> door ons als goed ontslagenen , want zij , die in <strong>de</strong><br />
pastorie dienen , hebben eer van hare getrouwheid. Zijn zij<br />
volmaakt ? Verre van daar. Maar wij hebben nooit eene vol-<br />
maakte dienstmaagd gehad.» (Sae verslag.) 1)<br />
Dergelijke antwoor<strong>de</strong>n , die be<strong>de</strong>ktelijk <strong>de</strong> klaagster zelve<br />
als <strong>de</strong> schuld aanwezen of tot zelfon<strong>de</strong>rzoek noopten en <strong>de</strong><br />
geheele «resultatenleer» in het hart aantastten , kon<strong>de</strong>n soms<br />
nog krasser uitvallen. Men zie b.v. in het 10áe verslag blz. 7,<br />
het 120 blz. 21.<br />
«Het zal een retraite zijn <strong>voor</strong> verou<strong>de</strong>r<strong>de</strong> zondaressen» , luid<strong>de</strong><br />
een an<strong>de</strong>re be<strong>de</strong>nking in het E<strong>de</strong> verslag.<br />
(( Integen<strong>de</strong>el», was het antwoord , « het getal <strong>de</strong>rgenen , die<br />
van 16 tot 24 jaren tot ons kwamen , is veel grooter dan dat<br />
van die tusschen 24 en 32 jaren. Slechts weinigen boven <strong>de</strong><br />
32 jaren kwamen tot ons» 2). 'rot nog treffen<strong>de</strong>r slotsom bracht<br />
eene berekening omtrent <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rjarigen <strong>de</strong>n tegenwoordiger<br />
Directeur. Zie blz. 57.<br />
Vaak en ernstig bestreed ook Heldring <strong>de</strong> fatalistische<br />
1) Op <strong>de</strong> Jaarverga<strong>de</strong>ring van 1 Juni 1860 <strong>de</strong>el<strong>de</strong> Ds. H. me<strong>de</strong> : n dat<br />
er bij <strong>de</strong> directie steeds meer<strong>de</strong>re aanvragen komen om dienstbo<strong>de</strong>n,,,<br />
2) Ook daarna ontzenuw<strong>de</strong> <strong>de</strong> ervaring <strong>de</strong>ze be<strong>de</strong>nking. Volgens verslag<br />
jaarverg. 1860 waren van <strong>de</strong> 352 opgenomen personen ruim een vier<strong>de</strong><br />
tusschen <strong>de</strong> 15 en 21 jaren, twee vijf<strong>de</strong> ge<strong>de</strong>elte van het geheel bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
_23 jaar, 28 uit weeshuizen, waarvan 6 uit Veenhuizen.
62<br />
leer , die aan elke gezon<strong>de</strong> oplossing en vruchtbare bespreking<br />
van het prostitutievraagstuk knaagt. Reeds in het E<strong>de</strong> verslag<br />
toch : «De overtuiging , dat er in alle maatschappijen een<br />
zeker getal zulke wezens zijn moeten , en dat <strong>de</strong> eene<br />
gered zijn<strong>de</strong> slechts <strong>voor</strong> eene an<strong>de</strong>re moet plaats maken,<br />
die hare plaats inneemt , is ook om het cijfer van dat zeker<br />
getal zoo dwaas , dat zij door <strong>de</strong> minste statistieke opgave<br />
wordt we<strong>de</strong>rlegd. Waarom moeten er dan in Weenen 1/^ , in<br />
Berlijn 1/5 , in Amsterdam 1/12 <strong>de</strong>r geborene kin<strong>de</strong>ren op het<br />
register <strong>de</strong>r onechten geplaatst wor<strong>de</strong>n ? Dat zeker getal wordt<br />
alzoo hoogst onzeker , het kan een maximum bereiken van 9/lo<br />
en een minimum van 1/lo. Zoudt gij nu om <strong>de</strong> onzekere<br />
uitdrukking : «er moeten altijd een getal zulke wezens zijn »,<br />
zeggen durven : « en dit mag niet vermin<strong>de</strong>ren , neen wat<br />
er is moet er blijven» . Het getuigenis , dat Steenbeek aflegt,<br />
is juist daarin gelegen , dat het <strong>de</strong>ze zon<strong>de</strong> bestrijdt om het<br />
getal slagtoffers te vermin<strong>de</strong>ren » . (6<strong>de</strong> verslag).<br />
Maar ook tegenover haar , die nog in <strong>de</strong> ontucht leef<strong>de</strong>n,<br />
kon het Asyl van grooten invloed zijn, door alle verontschuldiging<br />
af te snij<strong>de</strong>n : «Het is geen kleine zaak , als een<br />
<strong>de</strong>r meest geachte leeraren uit eenre <strong>de</strong>r grootste ste<strong>de</strong>n mij<br />
zegt : «ik heb bij mijne huisbezoeking in dat ge<strong>de</strong>elte <strong>de</strong>r<br />
stad , waarin <strong>de</strong> meeste slechte huizen zijn , diep gevoeld , dat<br />
het een groote zegen is , dat er een Asyl bestaat , immers<br />
ik kon nu tot allen zeggen : het is niets dan uw eigen wil,<br />
die u hier houdt. Wie had dat eenige jaren vroeger kunnen<br />
zeggen ? Wie stond niet hopeloos <strong>voor</strong> dit gebied ? Aan Wien<br />
was niet een zwijgen opgelegd om niet verlegen te staan,<br />
bij <strong>de</strong> vraag : maar waarheen zal ik dan vlie<strong>de</strong>n ? Dit alles<br />
begint nu (1854) te veran<strong>de</strong>ren. Een krachtig getuigenis gaat<br />
door <strong>de</strong>n lan<strong>de</strong> van het Asyl Steenbeek uit».
63<br />
En niet alleen tegen <strong>de</strong> vrouwen ook tegen <strong>de</strong> mannen,<br />
niet slechts tot redding <strong>de</strong>r pariah's <strong>de</strong>r maatschappij maar<br />
ook als getuigenis tegen <strong>de</strong>ze zelve sprak Heldrings stichting,<br />
en sneed <strong>de</strong> aldus genoem<strong>de</strong> fatalistische be<strong>de</strong>nking bij <strong>de</strong>n<br />
wortel af :<br />
« Denk ver<strong>de</strong>r niet dat het eene kleine zaak is , dat het<br />
Asyl daar niet alleen staat als een toevluchtsoord <strong>voor</strong> boet<br />
maar ook als eene getuigenis tegen onboetvaardigen-vaardigen<br />
,<br />
en — verlei<strong>de</strong>rs. Is het niet alsof <strong>de</strong> tegenstelling van ver<strong>de</strong>rven<br />
en red<strong>de</strong>n daardoor eens <strong>voor</strong> het geweten dui<strong>de</strong>lijk moest<br />
wor<strong>de</strong>n. Wie zijt gij , een die op <strong>de</strong> onschuld loert om ze te<br />
bezoe<strong>de</strong>len , of een die alles doet om <strong>de</strong> schaamte , het fijnste en<br />
e<strong>de</strong>lste gevoel <strong>de</strong>r menschheid in het arme schepsel te her-<br />
stellen. Een die begeert eenmaal on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> duivelen of on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong>n Engelen geschaard te wor<strong>de</strong>n ? Hoe meer <strong>de</strong> red<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
lief<strong>de</strong> openbaar wordt , hoe meer het Asyl dit allen toeroept».<br />
Levenservaringen , bl. 64.<br />
Alvorens in het bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> maatregelen na te gaan op<br />
wetgevend gebied <strong>voor</strong>gesteld , tot bestrijding <strong>de</strong>r prostitutie,<br />
volgt hier nog <strong>de</strong> vermelding van enkele inrichtingen , die<br />
hetzij buiten eiken band met Steenbeek staan , hetzij een meer<br />
preventief dan repressief karakter dragen.<br />
In 1850 werd van Roomsche zij<strong>de</strong> te Soeterwou<strong>de</strong> nabij<br />
Lei<strong>de</strong>rdorp het gesticht van <strong>de</strong>n Goe<strong>de</strong>n Her<strong>de</strong>r gevestigd,<br />
dat « ten doel heeft , niet alleen <strong>de</strong> bekeering en duurzame<br />
verbetering van tot ze<strong>de</strong>loosheid vervallen personen van het<br />
vrouwelijke geslacht , maar ook het <strong>voor</strong>komen van <strong>de</strong>n val<br />
en van het be<strong>de</strong>rf van haar , die zich in bijzon<strong>de</strong>r gevaar<br />
toestand mogten bevin<strong>de</strong>n » . Omtrent <strong>de</strong>ze gestichten-lijken<br />
van <strong>de</strong>n Goe<strong>de</strong>n Her<strong>de</strong>r vindt men nog bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n in «<strong>de</strong><br />
Tijd » van 28 Oct. 186 5 en in het boekje van <strong>de</strong> Gravin Hahn..
64<br />
Hahn in 1856 te 's Hage bij T. C. B. ten Hagen verschenen.<br />
Van <strong>de</strong> Commissie van Bestuur is Presi<strong>de</strong>nt : Pastoor P. G.<br />
Schagt te 's Gravenhage ; Penningmeester : Deken A. C. Quant<br />
te Lei<strong>de</strong>n ; Secretaris : Deken H. van Luenen te Amsterdam.<br />
Behalve <strong>de</strong> klasse <strong>de</strong>r gevallenen en <strong>de</strong>r bewaar<strong>de</strong>n (<strong>de</strong>ze<br />
meer preventief) had men oorspronkelijk die <strong>de</strong>r Magdalena's<br />
ingesteld , die in een afgezon<strong>de</strong>rd verblijf, verwij<strong>de</strong>rd van<br />
<strong>de</strong> klasse <strong>de</strong>r boetelingen , als « <strong>de</strong> goed bekeer<strong>de</strong>n , gelegenheid<br />
vin<strong>de</strong>n zou<strong>de</strong>n , om door een boetvaardig en arbeidzaam<br />
leven te voldoen <strong>voor</strong> hare vorige afdwalingen» . Verslag<br />
65/66, bl. 15.<br />
Bij een bezoek <strong>de</strong>el<strong>de</strong> mij <strong>de</strong> Overste echter me<strong>de</strong> , dat <strong>de</strong>ze<br />
klasse feitelijk niet meer bestond , gelijk in het laatst verschenen<br />
verslag ook vermeld is. Het verslag over 1870-1873<br />
vermeldt toch ook omtrent <strong>de</strong> Magdalena's : «De on<strong>de</strong>rvinding<br />
bij haar opgedaan leer<strong>de</strong> ons al te wel , dat het eene zeldzaam-<br />
heid zal blijven ,'onze Penitenten tot Magdalena's te vormen.<br />
Dit kan men ook gemakkelijk aannemen , als men nagaat<br />
wie zij waren en wat zij moeten zijn , om ware Magdalena's<br />
genoemd te kunnen wor<strong>de</strong>n».<br />
Volgens het genoem<strong>de</strong> verslag bedraagt het aantal Asylisten<br />
ongeveer 80 , on<strong>de</strong>r toezicht en leiding van een groot aantal<br />
Religieusen , die elkaar op gezette tij<strong>de</strong>n afwisselen.<br />
Behalve <strong>de</strong> gewone Penitenten of boetelingen , heeft men<br />
echter nog <strong>de</strong> Consacrées , die « zich ten doel stellen , <strong>de</strong>els<br />
door afzon<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> wereld hare eigene zaligheid zeker<strong>de</strong>r<br />
te bewerken , <strong>de</strong>els om door gebed , arbeid en <strong>voor</strong>beeld <strong>de</strong><br />
klasse <strong>de</strong>r boetelingen nuttig en <strong>voor</strong><strong>de</strong>elig te zijn » . Verslag<br />
65/66, blz. 12.<br />
Vooral het laatste is haar eigenaardig kenmerk. Het verslag<br />
over 68 en 69 schrijft : « De Consacrées zijn niet van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re
65<br />
boetelingen afgezon<strong>de</strong>rd. Zij arbei<strong>de</strong>n met <strong>de</strong>ze me<strong>de</strong> en nemen<br />
gezamentlijk met haar <strong>de</strong> noodige uitspanning ; zij volgen<br />
geheel <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> dagor<strong>de</strong> en levensregel, maar dragen ter on<strong>de</strong>r-<br />
scheiding eene an<strong>de</strong>re kleeding ; zij stichten door haar goed<br />
<strong>voor</strong>beeld een onbegrijpelijk nut ; <strong>voor</strong>al strekken zij <strong>de</strong><br />
nieuw aangekornenen tot bemoediging en vertroosting. Want<br />
al zien <strong>de</strong>ze <strong>de</strong> Religieusen blijmoedig en gelukkig in <strong>de</strong><br />
dienst <strong>de</strong>s Heeren , dit is niet genoeg , zij stellen die te ver<br />
boven zich ; -- maar eene Consacrée , o ! zij is eene van paars<br />
gelijken , zij had weleer <strong>de</strong>nzel f<strong>de</strong>n strijd , zij on<strong>de</strong>rvond <strong>de</strong>-<br />
zelf<strong>de</strong> moeijelijkheid, en in weerwil van <strong>de</strong>ze bleef zij<br />
vrijwillig , leeft en gevoelt zij zich gelukkig ! Welk eene<br />
aansporing ! »<br />
Een meer preventief karakter dragen te Zetten <strong>de</strong> reeds<br />
genoem<strong>de</strong> Asylen Talitha Kumi (1856 <strong>voor</strong> kin<strong>de</strong>ren gesticht)<br />
en Bethel (1861 <strong>voor</strong> meisjes van 18 jaar af) .<br />
In Groningen vindt men een klein Asyl <strong>voor</strong> <strong>de</strong> drie cate-<br />
goriën te zamen , opgericht en bestuurd door mej. <strong>de</strong> Ranitz,<br />
die tot <strong>voor</strong>koming van erger en redding van hetgeen dreig<strong>de</strong><br />
weg te zinken, reeds zeer veel <strong>de</strong>ed.<br />
De scholen <strong>voor</strong> fabriekarbeidsters te Lei<strong>de</strong>n , Amsterdam,<br />
Haarlem , Utrecht , Rhenen enz. , -- <strong>de</strong> vrouwen -Logementen :<br />
« Te huis » te 's Hage , Amsterdam , Leeuwar<strong>de</strong>n , <strong>de</strong> Dames-<br />
Comité's tot ontvangst van dienstbo<strong>de</strong>n , die op haar uitgaans-<br />
dag geen goed tehuis hebben enz. , schoon ook uitnemen<strong>de</strong><br />
mid<strong>de</strong>len tot <strong>voor</strong>koming van verleiding of val, liggen in nog<br />
wij<strong>de</strong>ren kring dan Talitha en Bethel en wor<strong>de</strong>n daarom<br />
hier slechts ter herinnering en aanbeveling vermeld 1).<br />
1) Zie Dr. L. Heldring : „ Inwendige zending en gemeente ", Lei<strong>de</strong>n 1877,<br />
sparsim.<br />
5
66<br />
Ook op wetgevend gebied werd op menige bepaling gewezen<br />
, die <strong>de</strong> prostitutie in <strong>de</strong> hand werkte en an<strong>de</strong>re<br />
gewenscht , die tot bestrijding kon<strong>de</strong>n dienen ; daarnaast werd<br />
<strong>de</strong> vraag behan<strong>de</strong>ld welke gedragslijn Staat en Politie tegen-<br />
over <strong>de</strong> prostitutie , <strong>de</strong> huizen van ontucht en <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen moesten volgen.<br />
Zoo werd in 1860 en later in 1866 door <strong>de</strong> vereeniging<br />
te Rotterdam een adres aan Zijne Excellentie <strong>de</strong>n Minister van<br />
Finantiën gericht : « dat eene ervaring en waarneming van<br />
16 jaar hun heeft geleerd , hoe een wezenlijke hin<strong>de</strong>rpaal,<br />
tegen <strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>r openbare ze<strong>de</strong>lijkheid , en een vrucht<br />
oorzaak van velerlei verleiding gelegen is , in eene-bare<br />
bepaling van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandsche wet van 24 April 1843 , op<br />
<strong>de</strong> personele belasting van vrouwelijke dienstbo<strong>de</strong>n , bij het<br />
bereiken van haar achttien<strong>de</strong> jaar, aan verhoog<strong>de</strong> belasting<br />
on<strong>de</strong>rworpen:<br />
dat <strong>de</strong>ze wet , die aanleiding geeft dat duizen<strong>de</strong>n van vrouwelijke<br />
dienstbo<strong>de</strong>n in 't <strong>voor</strong> <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijkheid allergevaarlijkst tijd<br />
uit haar dienst wor<strong>de</strong>n ontslagen , en <strong>voor</strong> korter of langer-perk<br />
,<br />
tijd buiten betrekking , aan <strong>de</strong> vele verzoekingen tot ontucht<br />
wor<strong>de</strong>n blootgesteld en veelal ze<strong>de</strong>lijk verloren gaan , alzoo<br />
aan <strong>de</strong> uitbreiding <strong>de</strong>r ontucht in hooge mate bevor<strong>de</strong>rlijk is , enz.<br />
Re<strong>de</strong>nen , waarom dringend verzocht wordt <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
veran<strong>de</strong>ring te willen brengen in <strong>de</strong> wet van 24 April 1843,<br />
Stbl. no 15 , bepaal<strong>de</strong>lijk in art. 16 § 2 en dat in <strong>de</strong> O<strong>de</strong> klasse<br />
letter D . alzoo wor<strong>de</strong> gelezen:<br />
« De dienstmeisjes , welke op 1 Mei <strong>de</strong>zes jaars, waarover <strong>de</strong><br />
» belasting loopt , haar vijftien<strong>de</strong> jaar reeds doch <strong>de</strong>n vollen<br />
» ou<strong>de</strong>rdom van een en twintig nog niet hebben bereikt ».<br />
Tal van Kerkera<strong>de</strong>n, Philantropische inrichtingen, Gemeente<br />
lever<strong>de</strong>n adhaesiën in en <strong>de</strong> vrucht van zoo volhar<strong>de</strong>nd-ra<strong>de</strong>n
67<br />
en zamenwerkend pogen was , dat Heldring in een afzon<strong>de</strong>rlijk<br />
stukje : Het Asyl Steenbeek 1869 kou schrijven , « De dienst<br />
thans ontheven van <strong>de</strong> zware belasting op <strong>de</strong>-bo<strong>de</strong>nstand<br />
is<br />
achttienjarigen. Hoe groot was ook hierin <strong>de</strong> ijver onzer<br />
commissiën, en hoezeer verblijd zijn wij , dat <strong>de</strong>ze zoo ver<br />
wetsbepaling veran<strong>de</strong>rd is».<br />
-<strong>de</strong>rfelijke<br />
Het was over het geheel zeer goed gezien om juist op die wetsbepalingen<br />
aan te dringen , die <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rjarigen hetzij kon<strong>de</strong>n<br />
beschermen, hetzij on<strong>de</strong>r strenger tucht brengen. Immers op dien<br />
leeftijd , wanneer <strong>de</strong> neigingen zich het eerst doen gevoelen , is<br />
het voldoen ook reeds uit een zuiver physiek oogpunt het minst<br />
noodzakelijk en het meest scha<strong>de</strong>lijk, terwijl ze, als dan bedwon-<br />
gen, ook <strong>voor</strong> het ver<strong>de</strong>re leven geen gevaar dikwijls meer baren.<br />
Daarom gold een hoofdpunt in het adres in 1856 door het<br />
bestuur van Steenbeek aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer gericht (waar<br />
straks meer) :<br />
-over<br />
« De Staatszorg zal nog meer dan thans <strong>de</strong> wetten vermogen,<br />
beschermend en beveiligend tegen het kwaad , dat zij dul<strong>de</strong>n<br />
moet , optre<strong>de</strong>n ten behoeve van <strong>de</strong> zoodanige , die men<br />
wegens hunnen leeftijd en hun gebrek aan ervaring, nog<br />
niet aan eigene verantwoor<strong>de</strong>lijkheid tegenover het kwaad<br />
kan overlaten ».<br />
In tweeërlei rubrieken vervielen nu <strong>de</strong> <strong>voor</strong>gestel<strong>de</strong> maatregelen:<br />
A. <strong>de</strong> bescherming <strong>de</strong>r min<strong>de</strong>rjarigen. Daartoe werd gewenscht:<br />
10 veran<strong>de</strong>ring van 21 in 23 jaar in art. 334 van ons straf-<br />
wetboek , overeenkomstig het tijdperk <strong>voor</strong> <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rjarigheid<br />
in onze nationale wetboeken gehuldigd , en<br />
ten ein<strong>de</strong> ook hierdoor krachtiger tegen het proxenetisme<br />
of han<strong>de</strong>l in meisjes <strong>voor</strong>al door <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs te<br />
kunnen optre<strong>de</strong>n;
G8<br />
20 ontzetting <strong>de</strong>r voogdij in geval een va<strong>de</strong>r of voogd<br />
veroor<strong>de</strong>eld was op grond van art. 335 C. P. ook uit<br />
te strekken tot die over <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kin<strong>de</strong>ren , in <strong>de</strong>n<br />
zin, waarin art. 39 van het Ontw. Strafwtb.. 1875<br />
dit <strong>voor</strong>stelt.<br />
3o krachtens art. 334 C. P. strenger te waken tegen het<br />
toelaten van jonge mannen 1) bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaar in<br />
huizen van ontucht;<br />
4,1 krachtens hetzelf<strong>de</strong> artikel op <strong>de</strong> lijst <strong>de</strong>r publieke vrouwen<br />
door <strong>de</strong> Politie geene meisjes bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaar in te<br />
schrijven , daar <strong>de</strong>ze inschrijving met daaraan verbon<strong>de</strong>n<br />
afgifte van livret als toelating tot en dus bevor<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong><br />
prostitutie bij die min<strong>de</strong>rjarigen moet beschouwd wor<strong>de</strong>n 2).<br />
B. <strong>de</strong> tucht over <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rjarigen. Daartoe werd o. a.<br />
<strong>voor</strong>gesteld:<br />
Bij uitbreiding van art. 357 , 358, 442 en 506 van<br />
het Burgerlijk Wetboek , zal , in geval van onvermogen<br />
<strong>de</strong>r ou<strong>de</strong>rs , pupillen of on<strong>de</strong>r curateele gestel<strong>de</strong>n om<br />
in <strong>de</strong> kosten <strong>de</strong>r opsluiting te <strong>voor</strong>zien , die opsluiting<br />
<strong>voor</strong> rekening van <strong>de</strong>n Staat door <strong>de</strong> Regtbanken<br />
wor<strong>de</strong>n bevolen.<br />
Deze bepaling was in het genoem<strong>de</strong> Steenbeeksche<br />
adres reeds <strong>voor</strong>gesteld. In hetzelf<strong>de</strong> voetspoor trad <strong>de</strong><br />
Haagsche Commissie , toen ze in Maart 1857 in een<br />
adres aan <strong>de</strong>n gemeenteraad verzocht:<br />
1) Dat vrouwen bene<strong>de</strong>n 21 jaar niet mochten opgenomen of toegelaten<br />
wor<strong>de</strong>n, werd ook zeker wel ten gevolge van het krachtig en herhaald aandringen<br />
door plaatselijke commissiën en het Hoofdbestuur van Steenbeek o. a.<br />
in het adres van 1856 allengs constante jurispru<strong>de</strong>ntie. Hoe heilzaam zij<br />
werkt blijkt uit <strong>de</strong> talrijke vervolgingen , die in <strong>de</strong>n laatsten tijd tegen „ stille<br />
huizen " of „ han<strong>de</strong>l in meisjes " hebben kunnen gevoerd wor<strong>de</strong>n.<br />
2) Zie Weekbl. v. h. liegt nog 133 , 141 en 508.
69<br />
« 10 dat bij <strong>de</strong> aangifte van min<strong>de</strong>rjarigen of het vin<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong>zulken als publieke vrouwen , steeds ou<strong>de</strong>rs en<br />
voog<strong>de</strong>n zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n gewaarschuwd;<br />
2° dat <strong>de</strong> inschrijving nooit tegen of zelfs buiten hun wil<br />
geschie<strong>de</strong>;<br />
30 dat in geen geval <strong>de</strong> prostitutie bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 20 jaren<br />
wor<strong>de</strong> veroorloofd;<br />
40 dat aan het algemeen armbestuur of <strong>de</strong>n hoofdbeambte<br />
van Politie wor<strong>de</strong> opgedragen , <strong>de</strong> besteding <strong>voor</strong><br />
rekening <strong>de</strong>r stad , van min<strong>de</strong>rjarigen , die <strong>de</strong>ze<br />
veror<strong>de</strong>ning door schaamtelooze gedragingen we<strong>de</strong>r-<br />
streven , natuurlijk met toestemming van ou<strong>de</strong>rs of<br />
voog<strong>de</strong>n , en nadat zij daartoe door <strong>de</strong>n Burgemeester<br />
zijn aangewezen;<br />
50 dat ou<strong>de</strong>rs en voog<strong>de</strong>n , die hiertoe geene toestemming<br />
willen geven en toch het wangedrag hunner kin<strong>de</strong>ren<br />
niet keeren , <strong>voor</strong> dat wangedrag , zooveel <strong>de</strong> wet dit<br />
toelaat , wor<strong>de</strong>n verantwoor<strong>de</strong>lijk gesteld en noch met<br />
openbare bedieningen, noch met eenigen openbaren on<strong>de</strong>r-<br />
stand begunstigd » ' ).<br />
De adressanten oor<strong>de</strong>el<strong>de</strong>n : « dat reeds <strong>de</strong> schrik , door zulk<br />
eeneu maatregel verwekt, vele ou<strong>de</strong>rs en kin<strong>de</strong>ren zou terug-<br />
hou<strong>de</strong>n , terwijl zij zich bereid verklaren , om , wanneer een<br />
kostbaar<strong>de</strong>r besteding, dan die naar <strong>de</strong> Kolonie van Weldadigheid<br />
of <strong>de</strong> gevangenis doelmatiger zijn mogt , die meer<strong>de</strong>re<br />
kosten aan menschenvrien<strong>de</strong>n te vragen , wij<strong>de</strong>rs oor<strong>de</strong>elen<strong>de</strong><br />
dat geene uitgaven beter <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n waren bloei onzer schoone<br />
stad zullen besteed zijn , dan die door <strong>de</strong>n <strong>voor</strong>gestel<strong>de</strong>n<br />
maatregel mogten veroorzaakt wor<strong>de</strong>n» .<br />
1) Zie 7<strong>de</strong> Verslag <strong>de</strong>r Haagsche Commissie en Verslag Gemeenteraad 17<br />
Nov. 1857.
70<br />
De afwijzen<strong>de</strong> conclusie <strong>de</strong>r commissie <strong>voor</strong> <strong>de</strong> strafveror<strong>de</strong>ningen<br />
luid<strong>de</strong> : «dat het niet raadzaam zou zijn <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n<br />
Raad , noch in eenige opzigte mogelijk , om in hunne <strong>voor</strong>-<br />
stellen te tre<strong>de</strong>n».<br />
Bij <strong>de</strong> beraadslagingen over dit rapport merkte o. a. het<br />
Gemeenteraadslid Soury op (zitting van 8 Dec. 1857) : « het<br />
is zeer te bejammeren , dat men door <strong>de</strong> Veror<strong>de</strong>ning gebracht<br />
is in eene positie , dat men min<strong>de</strong>rjarigen moet inschrijven,<br />
en dat wel met toestemming van ou<strong>de</strong>rs of van voog<strong>de</strong>n.<br />
Dit achtte hij in strijd met <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijkheid en met <strong>de</strong> wet j> .<br />
Het Raadslid <strong>de</strong> Brauw ver<strong>de</strong>dig<strong>de</strong> <strong>de</strong> inschrijving als een<br />
«noodwendige sanitaire maatregel» , waarop <strong>de</strong> eerste spreker<br />
antwoord<strong>de</strong> met een «protest tegen <strong>de</strong> veror<strong>de</strong>ning zelve».<br />
Het adres had zijn aanleiding gehad in <strong>de</strong> herziening <strong>de</strong>r<br />
veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> huizen van ontucht en <strong>de</strong> publieke vrouwen,<br />
waardoor nu <strong>de</strong> inschrijving van meisjes van 15 jaar al werd<br />
toegestaan , en <strong>de</strong> magt van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs tegenover het kind,<br />
dat zich aan prostitutie gaf , werd beperkt.<br />
In 1852 verscheen dan ook te 's Hage bij H. C. Susan<br />
een brochure getiteld : «Art. 135 en 188 <strong>de</strong>r Gemeentewet<br />
en art. 334 Co<strong>de</strong> Pénal» door Paterfamilias, waarin <strong>de</strong> Haagsche<br />
veror<strong>de</strong>ning op het voetspoor van bovenstaand adres aan<br />
strenge ze<strong>de</strong>lijke en juridieke kritiek werd on<strong>de</strong>rworpen,<br />
die tot <strong>de</strong> slotsom leid<strong>de</strong> , dat <strong>de</strong> Haagsche veror<strong>de</strong>ning:<br />
1 0 onbestaanbaar was met «<strong>de</strong> eenvoudigste begrippen van<br />
openbare or<strong>de</strong> , ze<strong>de</strong>lijkheid en gezondheid » (<strong>de</strong> <strong>voor</strong><br />
Gemeentewet gesteld) ;<br />
-waar<strong>de</strong>n in art. 13 5 <strong>de</strong>r<br />
2° ook op grond van art. 334 C. P. moet vernietigd<br />
wor<strong>de</strong>n (overeenkomstig art. 153 Gemeentewet) , -<br />
gevolgd door een drietal vragen aan allen , huisva<strong>de</strong>rs,
71<br />
huismoe<strong>de</strong>rs , me<strong>de</strong>burgers , gemeenteraad , provinciaalen<br />
landsbestuur , rechters en politie (bl. 5) :<br />
« Io . Mag, kan , behoort, on<strong>de</strong>r uw aller lij<strong>de</strong>lijk gedoogen , <strong>de</strong>ze<br />
stand van zaken langer zóó te bestaan ? Of vor<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> eerbied<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> wet <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijke schorsing en vernietiging van<br />
Gemeente-veror<strong>de</strong>ningen, die gelijk <strong>de</strong> hier besprokene, strijdig<br />
zijn èn met <strong>de</strong> wet èn met het algemeen belang, — dat toch<br />
zeker het belang is <strong>de</strong>r goe<strong>de</strong> burgerij?<br />
2°. Is het niet meer dan tijd gewor<strong>de</strong>n , Raadsverga<strong>de</strong>ring van<br />
's Gravenhage , en gij , die als geneeskundigen haar met uwen<br />
raad ter zij<strong>de</strong> staat, -- om <strong>voor</strong> goed te breken met eene<br />
tweeslachtigheid van stelsel in dit zoo gewigtig on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van<br />
gemeentelijke politie, en om terug te keeren tot het eenige<br />
praktisch bestaanbare , het eenige met <strong>de</strong> algemeene strafwet<br />
en het algemeen belang volkomen overeenstemmen<strong>de</strong> stelsel van<br />
repressie ? en<br />
3 0<br />
. Is het in onze dagen van <strong>voor</strong>uitgang , verlichting en burgervrijheid<br />
geen waarheid meer , dat <strong>de</strong> eerbied <strong>voor</strong> <strong>de</strong> wet in<br />
<strong>de</strong> eerste plaats verschuldigd is door hen , die van ambtswege<br />
met hare handhaving belast, daartoe gesteld en gehou<strong>de</strong>n zijn »?<br />
Welke gedragslijn Staat en Politie moeten volgen , werd<br />
meer uitvoerig en volledig behan<strong>de</strong>ld:<br />
lo in 1851 door <strong>de</strong> brochure : een brief uit het Asyl<br />
Steenbeek en een antwoord van een rechtsgeleer<strong>de</strong><br />
« over <strong>de</strong> wetgeving op <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen , hoererij enz . »<br />
(Arnhem: <strong>de</strong> Swaan).<br />
Terwijl uit <strong>de</strong>n inhoud voldoen<strong>de</strong> blijkt , dat <strong>de</strong><br />
«brief» van Ds. Heldring is, heeft <strong>de</strong>ze zelf mij me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld<br />
, dat : <strong>de</strong> rechtsgeleer<strong>de</strong> Mr. J. J. L. van <strong>de</strong>r<br />
Brugghen was , die « zoowel vóór als on<strong>de</strong>r zijn Ministerie<br />
ten behoeve <strong>de</strong>r zaak zich zeer verdienstelijk maakte» 1).<br />
1) Het Asyl Steenbeek 1869. Zie ook levensschets in <strong>de</strong> Magdalena 1867.
72<br />
Wij laten hieron<strong>de</strong>r een Stal stellingen en <strong>de</strong> uit<br />
een paar , in die brochure afgedrukt,<br />
-werking van<br />
volgen.<br />
I.<br />
De Staat of <strong>de</strong> Overheid is niet geroepen om <strong>de</strong> z o n d e <strong>de</strong>r<br />
ontucht te bestrij<strong>de</strong>n.<br />
II.<br />
De Overheid is , als dragen<strong>de</strong> van Gods wege het zwaard tot<br />
handhaving <strong>de</strong>r uitwendige or<strong>de</strong>, rust en veiligheid in <strong>de</strong>n Staat,<br />
verpligt <strong>de</strong> uitwendige o p e n b a r i n g e n van <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r ontucht<br />
tegen te gaan, <strong>voor</strong> zoo verre daardoor:<br />
a. De openlijke eerbaarheid wordt aangetast.<br />
b. De gezondheid <strong>de</strong>r burgers in gevaar wordt gebragt.<br />
C. De zwakheid <strong>de</strong>rgenen, die in bei<strong>de</strong> kunne, door min<strong>de</strong>rjarigheid<br />
<strong>voor</strong> zich zelven niet kunnen zorgen , aan te groote verleiding<br />
wordt blootgesteld.<br />
III.<br />
De maatregelen die <strong>de</strong> Overheid, uit dit drieledig belang , tot<br />
wering van <strong>de</strong> ontucht te nemen heeft , mogen nooit , ook <strong>de</strong>n verstverwij<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n<br />
schijn hebben, dat <strong>de</strong> prostitutie, on<strong>de</strong>r zekere <strong>voor</strong>waar<strong>de</strong>n,<br />
door haar in bescherming wordt genomen en geautoriseerd.<br />
IV.<br />
Elke maatregel , die tot het <strong>de</strong>nkbeeld van zoodanige autorisatie<br />
van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>de</strong>r Overheid aanleiding kan geven , maakt <strong>de</strong> Overheid<br />
me<strong>de</strong>pligtig aan <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r hoererij , en alzoo zwaar schuldig<br />
<strong>voor</strong> God.<br />
V.<br />
Aan dit grondbeginsel moet dus elke maatregel door <strong>de</strong> Overheid<br />
te nemen , ter bereiking van een <strong>de</strong>r drie oogmerken, die zij zich<br />
<strong>voor</strong>stelt bij het weren <strong>de</strong>r ontucht , zorgvuldig getoetst wor<strong>de</strong>n.<br />
VI.<br />
Uit het grondbeginsel sub. N° III en IV gesteld volgt , dat <strong>de</strong><br />
sanitaire maatregelen , door <strong>de</strong> Overheid te nemen , zich niet ver<strong>de</strong>r<br />
kunnen uitstrekken , dan hetgeen zij in het algemeen doen moet,<br />
om <strong>de</strong> openbaringen van <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r ontucht te beteugelen en van
73<br />
haar af te schrikken , en n o o i t i n g e e n g e v a 1 mogen overgaan<br />
tot een waarborgen van het straffeloos plegen dier zon<strong>de</strong>.<br />
Hierdoor wordt v o l s t r e k t en zon<strong>de</strong>r restrictie alle geneeskundige<br />
policie <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen , alle geregel<strong>de</strong> visitatie <strong>de</strong>r publieke vrouwen,<br />
alle afgifte van livretten , alle gedwongen overbrenging naar hospitalen<br />
enz. UITGESLOTEN.<br />
Deze thesis zal zeker <strong>de</strong> meeste tegenspraak ontmoeten.<br />
Maar ik ben vastelijk overtuigd , dat daarop niets kan , niet<br />
mag toegegeven wor<strong>de</strong>n.<br />
Hoe men het ook zoeke te vergoelijken en te verbloemen , het is<br />
onloochenbaar, dat <strong>de</strong> Overheid door <strong>de</strong>ze geneeskundige policie,<br />
aan <strong>de</strong> eene zij<strong>de</strong> , bij <strong>de</strong> vrouwen die aan hare schan<strong>de</strong>lijke en<br />
onteeren<strong>de</strong> <strong>voor</strong>waar<strong>de</strong> voldoen, het schuld en schaamtegevoel uitdooft,<br />
door haar tot 1 e g a le uitoefening van haar bedrijf , eene soort van<br />
brevet op openbaar gezag uit te reiken,<br />
aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re zij<strong>de</strong> , aan <strong>de</strong> ontuchtigen <strong>de</strong> slagtoffers aanwijst,<br />
die zij zon<strong>de</strong>r gevaar , op hare verantwoor<strong>de</strong>lijkheid , kunnen misbruiken.<br />
En dit is me<strong>de</strong>pligtigheid aan <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r hoererij<br />
en zware schuld <strong>voor</strong> God.<br />
Zoolang <strong>de</strong> Overheid zich aan <strong>de</strong>ze stelselmatige organisatie van<br />
<strong>de</strong> schan<strong>de</strong>, om haar zooveel mogelijk tegen <strong>de</strong> van God over haar<br />
regtvaardiglijk uitgesprokene oor<strong>de</strong>elen te vrijwaren , schuldig<br />
maakt, is er geen zegen te wachten op Benige an<strong>de</strong>re pogingen , die<br />
zij zou<strong>de</strong> mogen aanwen<strong>de</strong>n tot wering <strong>de</strong>r ontucht.<br />
Ook uit an<strong>de</strong>re oogpunten is <strong>de</strong>ze geneeskundige p o l i c i e ten<br />
eenen male verwerpelijk.<br />
Ik zwijg er van , dat hare resultaten hoogst onzeker zijn. Er zijn<br />
mij gevallen bekend van vrouwen, door <strong>de</strong> geneeskundige policie<br />
<strong>voor</strong> gezond verklaard , en van welke <strong>de</strong> militaire geneeskun<strong>de</strong> klaag<strong>de</strong>,<br />
dat halve compagniën door haar waren besmet 1). Maar zij is verwoes-<br />
1) Vergelijk <strong>de</strong> praktijk, waartoe men b.v. in Nijmegen kwam, waar<br />
in 1872 eene vrouw eerst door <strong>de</strong> burgerlijke autoriteit „ gezond " is gekeurd,<br />
toen door <strong>de</strong>n militairen officier van gezondheid „ als ziek" herkeurd , en<br />
vervolgens door eerstgenoem<strong>de</strong> ter beslissing van het geschil naar Utrecht<br />
werd opgezon<strong>de</strong>n, waar een Professor in <strong>de</strong> medicijnen „een verklaring afgaf,<br />
constateren<strong>de</strong> hare gezondheid". (Prov. Versl. Gel<strong>de</strong>rl. 1872 IV, blz. 371.)
74<br />
tend <strong>voor</strong> het ze<strong>de</strong>lijk gevoel , daar zij openlijk (ook al zegt zij het niet<br />
ronduit, hetgeen zij maar te dikwijls do e t) <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>looze leer van<br />
het materialismus huldigt , dat het noodig is , dat er publieke vrouwen<br />
zijn , omdat het voldoen aan <strong>de</strong> geslachtsdrift <strong>voor</strong> ongehuw<strong>de</strong> mannen,<br />
<strong>voor</strong> militairen, eene natuurlijke behoefte is , die bevrediging m o e t<br />
vin<strong>de</strong>n, en dat het , dit op <strong>de</strong>n <strong>voor</strong>grond staan<strong>de</strong> , noodig is , en<br />
<strong>de</strong> pligt zoowel van burgerlijke als van militaire Overheid te zorgen.<br />
dat die bevrediging zoo veel mogelijk zon<strong>de</strong>r gevaar <strong>voor</strong> <strong>de</strong> gezondheid<br />
kunne plaats . hebben.<br />
Dit is , ik durf zeggen , schier zon<strong>de</strong>r uitzon<strong>de</strong>ring, het oogpunt,<br />
waaruit <strong>de</strong> ontucht bij onze krijgslie<strong>de</strong>n beschouwd wordt.<br />
Wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> hospitalen meer dan gewoonlijk met besmette personen<br />
bevolkt ; wat geschiedt er dan ? Wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rhoorigen , door hunne<br />
superieuren , ernstig tegen <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r ontucht gewaarschuwd en<br />
op hare gevolgen gewezen ? Wor<strong>de</strong>n daarover dagor<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong><br />
chefs uitgevaardigd ? Wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> besmetten strenge 1 ij k gestraft?<br />
Dáár wordt niet aan gedacht ! — De bevelvoeren<strong>de</strong> officier zendt<br />
eene aanschrijving aan <strong>de</strong> burgerlijke autoriteit om zich te beklagen,<br />
dat <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen slecht gevisiteerd wor<strong>de</strong>n ! 1)<br />
Dan beveelt <strong>de</strong> burgerlijke autoriteit een scherpe visitatie door <strong>de</strong>n<br />
stadschirurgijn!<br />
Is diL geen lui<strong>de</strong> en openlijke proclamatie van <strong>de</strong>n stelregel : « Er<br />
moet zorg gedragen wor<strong>de</strong>n, dat het garnizoen straffeloos ontucht<br />
kunne plegen ? »<br />
Is het te verwon<strong>de</strong>ren , dat weinigen onzer lotelingen , boerenzoons,<br />
jongelingen uit <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> klasse , al komen zij nog kuisch in <strong>de</strong><br />
kazernen, <strong>de</strong> vuurproef <strong>de</strong>zer geautoriseer<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>leer kunnen doorstaan<br />
, en dat <strong>de</strong> meesten bedorven naar ziel en ligchaam huiswaarts<br />
keeren?<br />
Op die wijze wordt <strong>de</strong> schuld van hem , die ontucht pleegt , en<br />
van <strong>de</strong> vrouwen die zich daartoe prijs geven, geheel vergeten en er<br />
blijft alleen kl a g t e over tegen <strong>de</strong> zorgeloosheid <strong>de</strong>r politie, die<br />
1) Cf. <strong>de</strong> Missive van <strong>de</strong>n Min. van Binnenl. Zaken dd. 3 Mei 1860 , no 173,<br />
Afd. Medische politie (Ne<strong>de</strong>rl. Tijdschr. <strong>voor</strong> Geneesk. 1860, blz. 303), die<br />
dit stelsel officieel bekrachtig<strong>de</strong>. — Zie omtrent hare toepassing blz. 73 , noot 1
75<br />
haar toe<strong>voor</strong>zigt niet beter uitoefen<strong>de</strong>. -- Er geschiedt o n r e g t aan<br />
<strong>de</strong>genen, die besmet wor<strong>de</strong>n ! --<br />
Daartoe moet het komen, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>n invloed van <strong>de</strong>ze geneeskundige<br />
policie!<br />
Daarom moet zij , het koste wat het wil , wor<strong>de</strong>n afgeschaft.<br />
De gevolgen <strong>de</strong>r zon<strong>de</strong> , hare schan<strong>de</strong> en hare smarten moeten<br />
blijven <strong>voor</strong> rekening van hen , die ze bedrijven.<br />
Daar<strong>voor</strong> mag <strong>de</strong> Overheid hen niet vrijwaren.<br />
Die tegen Gods heilig gebod wil zondigen , hij moet weten wat hij<br />
doet, en waaraan hij zich blootstelt. De zon<strong>de</strong> mag hem niet gemak<br />
wor<strong>de</strong>n gemaakt.<br />
-kelijk<br />
Voor <strong>de</strong>ze re<strong>de</strong>n moeten alle mogelijke an<strong>de</strong>re consi<strong>de</strong>ratiën , hoe<br />
gewigtig zij ook mogen schijnen , volstrekt wijken. Het organiseren<br />
eener geneeskundige policie over <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen , met al hare schan<strong>de</strong>,<br />
met hare livretten , is positief een begunstigen <strong>de</strong>r zon<strong>de</strong>. En<br />
daaraan mag <strong>de</strong> Overheid hare han<strong>de</strong>n niet langer vuil maken.<br />
Die re<strong>de</strong>n is, ook alleen en op zich zelve staan<strong>de</strong> sterk genoeg, en<br />
ik zou<strong>de</strong> vreezen hare kracht te verzwakken , indien ik hier nog<br />
meer wil<strong>de</strong> bijvoegen over <strong>de</strong> schan<strong>de</strong>lijkheid <strong>de</strong>r bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n , die<br />
<strong>de</strong> praktische uitoefening <strong>de</strong>zer policie noodzakelijk me<strong>de</strong>brengt ; -over<br />
het gevaar <strong>de</strong>r verpeste ze<strong>de</strong>lijke atmosfeer, waarin <strong>de</strong> hoogere<br />
en lagere policiebeambten gebragt wor<strong>de</strong>n , die met haar belast zijn.<br />
Hier v tlt niet te transigeren : -- wil <strong>de</strong> Overheid haren pligt doen, en<br />
<strong>de</strong> hand over hand toenemen<strong>de</strong> ontucht met haar heirleger van maatschappeli<br />
*ke rampen tegengaan , dan moet zij beginnen met geheel<br />
<strong>de</strong> geneeskundige policie en geheel <strong>de</strong> policie-organisatie, die ze nood<br />
maakt , AF TE SCHAFFEN. 1)<br />
-zakelijk<br />
1) Mr. A. <strong>de</strong> Pinto eindigt in 1852 zijne aankondiging van <strong>de</strong>ze brochure<br />
in Themis XIII , blz. 311 aldus : „ Het on<strong>de</strong>rwerp , dat met zoo vele groote<br />
beginselen in aanraking komt, is niet vatbaar om plaatselijk geregeld te<br />
wor<strong>de</strong>n , <strong>voor</strong>al niet on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> tegenwoordige wet , die <strong>de</strong> magt <strong>de</strong>r gemeente<br />
zeer beperkt en zoo weinige mid<strong>de</strong>len ter hunner beschikking-besturen<br />
zoo<br />
stelt. Het is zelfs zeer te vreezen , dat <strong>de</strong> wettigheid en verbindbaarheid van<br />
<strong>de</strong> meeste thans nog bestaan<strong>de</strong> plaatselijke Veror<strong>de</strong>ningen op <strong>de</strong> huizen van<br />
ontucht, zeer moeijelijk te ver<strong>de</strong>digen is".
76<br />
Dan zal zij eerst , <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n zelve niet bevlekken<strong>de</strong> met het organiseren<br />
en reglementeren <strong>de</strong>r onze<strong>de</strong>lijkheid, met kracht kunnen optre<strong>de</strong>n<br />
, om door doortasten<strong>de</strong> maatregelen , <strong>voor</strong> aller oogen , alle<br />
handlangers en dienaren <strong>de</strong>r openbare ontucht te brandmerken met<br />
<strong>de</strong>n stempel <strong>de</strong>r openbare schan<strong>de</strong> : — ten ein<strong>de</strong> overal daardoor het<br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> oogmerk te bereiken , dat zij zich heeft <strong>voor</strong> te stellen : <strong>de</strong><br />
beveiliging <strong>de</strong>rgenen , die door onbedrevenheid en onrijpheid van jaren<br />
te ligt <strong>de</strong> slagtoffers wor<strong>de</strong>n hunner hartstogten , wanneer die overal,<br />
zon<strong>de</strong>r eenige bescherming , aan listige en schaamtelooze verzoeking<br />
zijn blootgesteld. »<br />
2° in Febr. 1852 vaardig<strong>de</strong> Mr. J. A. Jolles als Directeur<br />
van Politie in het O<strong>de</strong> district (Noord-Holland en Utrecht)<br />
eene circulaire (nr. 4) ter zake betrekkelijk uit ; waarin<br />
o. a. <strong>de</strong>n hoof<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r Politie met allen ernst werd aanbevolen<br />
, « dat door alle on<strong>de</strong>r uw bereik zijn<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len<br />
in uwe gemeente mogt wor<strong>de</strong>n tegengegaan , wat openbaren<br />
aanstoot geeft , behooren<strong>de</strong> er mijns inziens<br />
krachtig tegen te wor<strong>de</strong>n gewaakt , gelijk niet in alle<br />
gemeenten geschiedt , dat <strong>de</strong> personen die zich aan <strong>de</strong><br />
openbare ontucht of <strong>de</strong> prostitutie wij<strong>de</strong>n , zich als<br />
zoodanig openlijk vertoonen en door <strong>de</strong>ze hunne gedragingen<br />
<strong>de</strong> goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n kwetsen. De ingezetenen toch<br />
hebben regt en aanspraak van <strong>de</strong> overheid te verwachten,<br />
dat op <strong>de</strong> openbare ze<strong>de</strong>lijkheid geen inbreuk plaats<br />
vin<strong>de</strong>;»<br />
30 in 1853 het verslag van <strong>de</strong> «Staats-commissie tot het<br />
doen van on<strong>de</strong>rzoek naar en het uitbrengen van verslag<br />
over een aan <strong>de</strong> tegenwoordige Staatsinrichting meest<br />
passend stelsel van politiewet » . Blz, 55 wer<strong>de</strong>n <strong>voor</strong>gesteld<br />
en toegelicht:<br />
« a. tegen <strong>de</strong> clan<strong>de</strong>stine prostitutie ten krachtigste ijveren,<br />
en haar dwingen , indien zij in verheimelijkte openbare
77<br />
ontucht ontaardt , er bij het openbaar gezag <strong>de</strong> verklaring<br />
van af te leggen en zich in <strong>de</strong> openbare (geafficheer<strong>de</strong>)<br />
prostitutie op te lossen ; 1)<br />
b. op <strong>de</strong> openbare prostitutie een gematigd maar ook<br />
nauwlettend politietoezigt te hou<strong>de</strong>n , in het belang<br />
<strong>de</strong>r openbare or<strong>de</strong> en ze<strong>de</strong>lijkheid;<br />
C. in het bijzon<strong>de</strong>r , een sanitair toezigt uitoefenen, zoo<br />
min mogelijk kwetsend <strong>voor</strong> het ze<strong>de</strong>lijk gevoel , hetwelk<br />
<strong>de</strong> publieke vrouw inogt hebben overgehou<strong>de</strong>n : en<br />
waarbij zooveel mogelijk partij getrokken wordt van het<br />
belang , hetwelk zij zelve en <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r bij dat<br />
on<strong>de</strong>rzoek heeft » .<br />
Dit verslag heeft nooit tot eene Politiewet geleid.<br />
Wel is in 1860 te Amsterdam eene concept- veror<strong>de</strong>ning<br />
ontworpen , geheel ingericht , zooveel bij eene gemeente<br />
kon geschie<strong>de</strong>n , naar het verslag <strong>de</strong>r-veror<strong>de</strong>ning<br />
Staatscommissie op dit punt. Na een <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong> be-<br />
han<strong>de</strong>ling door <strong>de</strong> Commissie van strafveror<strong>de</strong>ningen<br />
en advies van Dr. Teixeira <strong>de</strong> Mattos , stel<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
Voorzitter van <strong>de</strong>n Gemeenteraad van Amsterdam na<br />
eene discussie van bijna 3 uren in <strong>de</strong> zitting van 30<br />
Jan. 1861, als motie van or<strong>de</strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> vraag : «of een<br />
reglement wenschelijk is » , welke vraag met 19 tegen<br />
2 stemmen ontkennend werd beantwoord.<br />
40 in Februari 1856 werd door het Hoofdbestuur van<br />
Steenbeek een adres aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer ingediend,<br />
waarbij behalve het reeds genoem<strong>de</strong> (p. 67) toezicht<br />
op <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rjarigen <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> hoofdpunten<br />
wer<strong>de</strong>n uitgewerkt:<br />
1) Zie Heldrings oor<strong>de</strong>el over <strong>de</strong>rgelijk <strong>de</strong>nkbeeld, hieron<strong>de</strong>r uit het<br />
9<strong>de</strong> verslag, blz. 197.
78<br />
A. « Bij <strong>de</strong> algemeene en bijzon<strong>de</strong>re politie-veror<strong>de</strong>ningen,<br />
door welke het on<strong>de</strong>rwerp <strong>de</strong>r openbare huizen van<br />
ontucht wordt geregeld , zal men zich , . . zorgvuldig<br />
te wachten hebben <strong>voor</strong> elken maatregel , die ook slechts<br />
<strong>de</strong>n schijn zou<strong>de</strong> hebben , van het kwaad te wettigen<br />
of te begunstigen , door het als een van Staatswege<br />
geautoriseerd en geoorloofd beroep , even als elk an<strong>de</strong>r<br />
te doen beschouwen , wijl juist dit <strong>de</strong> aangedui<strong>de</strong><br />
ze<strong>de</strong>lijke me<strong>de</strong>pligtigheid zou<strong>de</strong> daarstellen ».<br />
Overeenkomstig dit beginsel zou<strong>de</strong>n b.v. hou<strong>de</strong>rs van<br />
huizen van ontucht geen tappers , herbergiers of loge-<br />
menthou<strong>de</strong>rs mogen zijn of als zoodanig patent hebben.<br />
Ver<strong>de</strong>r zou het openbaar ministerie geen burger-<br />
rechtelijke regtsvervolgingen behoeven in te stellen:<br />
«a. van eenvoudige diefstal of opligting en misbruik van<br />
vertrouwen , gepleegd in huizen van ontucht door <strong>de</strong><br />
bewoners on<strong>de</strong>rling , of jegens <strong>de</strong> daarin opgenomene<br />
bezoekers;<br />
b. van <strong>de</strong> gewelddadighe<strong>de</strong>n , <strong>voor</strong>zien bij art. 311 van<br />
het Wetboek van Strafregt , gepleegd in huizen van<br />
ontucht, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bewoners on<strong>de</strong>rling, en jegens of<br />
on<strong>de</strong>r daarin opgenomene bezoekers;<br />
C. van laster en woor<strong>de</strong>lijke beleediging , gepleegd in huizen<br />
van ontucht , on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bewoners on<strong>de</strong>rling , en jegens<br />
of on<strong>de</strong>r daarin opgenomene bezoekers.<br />
Met politiestraffen zullen gestraft wor<strong>de</strong>n, on<strong>de</strong>r <strong>voor</strong>loopige<br />
inhechtenisneming:<br />
a. publieke vrouwen , die aan <strong>de</strong>uren of vensters <strong>de</strong>r huizen<br />
van ontucht, <strong>de</strong> <strong>voor</strong>bijgangers door woor<strong>de</strong>n of gebaar<strong>de</strong>n<br />
binnen lokken;<br />
b. vrouwen , die zich op <strong>de</strong> openbare straten veil bie<strong>de</strong>n.
79<br />
Met correctionele straffen zullen gestraft wor<strong>de</strong>n:<br />
a. hou<strong>de</strong>rs of hou<strong>de</strong>ressen van niet toegelatene openlijke<br />
huizen van ontucht of die zich schuldig maken aan<br />
overtredingen op <strong>de</strong>ze vastgesteld. Tegen <strong>de</strong>ze zou bij<br />
uitbreiding van art. 88, 2<strong>de</strong> al. Wetb. v. Strafv. , bevel van<br />
gevangenneming of gevangenhouding kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
verleend;<br />
b. alleen , of zamenwonen<strong>de</strong> vrouwen , die , on<strong>de</strong>r welken<br />
naam ook , van <strong>de</strong> prostitutie haar bedrijf maken.<br />
Met tuchthuis zullen gestraft wor<strong>de</strong>n:<br />
alle hou<strong>de</strong>rs of hou<strong>de</strong>ressen van zoogenaam<strong>de</strong> stille of<br />
ren<strong>de</strong>zvous-huizen.<br />
Als me<strong>de</strong>pligtigen zullen gestraft oor<strong>de</strong>n alle manspersonen<br />
1), die, tot het plegen van ontucht, van zoodanige<br />
stille huizen of ook van toegelatene of niet toegelatene<br />
openlijke huizen van ontucht , ten opzigte <strong>de</strong>r op <strong>de</strong><br />
registers niet <strong>voor</strong>komen<strong>de</strong> .. vrouwen gebruik maken.<br />
B. Als een gedurig protest tegen elken schijn van eene ze<strong>de</strong>-<br />
lijke me<strong>de</strong>pligtigheid van Staatswege en als mid<strong>de</strong>l tot<br />
beperking van het kwaad, zal, door on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>ne<br />
maatregelen zorg gedragen kunnen wor<strong>de</strong>n , dat op dit<br />
geheele on<strong>de</strong>rwerp . . <strong>de</strong> stempel <strong>de</strong>r schan<strong>de</strong> in <strong>de</strong> publieke<br />
opinie zooveel doenlijk war<strong>de</strong> gedrukt:<br />
Hiertoe wer<strong>de</strong>n o. a. <strong>voor</strong>gesteld:<br />
a. hou<strong>de</strong>rs of hou<strong>de</strong>ressen van erken<strong>de</strong> huizen van ontucht<br />
en publieke vrouwen zullen:<br />
in regten geen getuigenis on<strong>de</strong>r ee<strong>de</strong> mogen afleggen;<br />
geene voogdijschap uitoefenen;<br />
geen kiesregt hebben ;<br />
1) Ik cursiveer, en ontleen ver<strong>de</strong>r aan het adres die zinsne<strong>de</strong>n, welke<br />
mij het belangrijkst <strong>voor</strong>komen.
80<br />
b. van hou<strong>de</strong>rs en hou<strong>de</strong>ressen van erken<strong>de</strong> huizen van<br />
ontucht , en van publieke vrouwen zullen . . geene klagten<br />
wegens hoon en laster of woor<strong>de</strong>lijke beleediging wor<strong>de</strong>n<br />
aangenomen;<br />
C. alle burgerlijke ambtenaren , officieren van land- of zee-<br />
magt en leeraren <strong>de</strong>r jeugd , zullen, wanneer zij , als da<strong>de</strong>rs<br />
of me<strong>de</strong>pligtigen <strong>de</strong>el hebben aan politie-overtredingen,<br />
wanbedrijven of misda<strong>de</strong>n in erken<strong>de</strong> of niet erken<strong>de</strong><br />
huizen van ontucht of woonplaatsen van niet erken<strong>de</strong><br />
ontuchtige vrouwen gepleegd , om dit feit alléén ,<br />
ontzet wor<strong>de</strong>n van hunne bedieningen , en wanneer zij,<br />
behalve in <strong>de</strong> uitoefening hunner ambtsbediening , als<br />
getuigen daarbij tegenwoordig zijn geweest , daarin <strong>voor</strong><br />
een tijd kunnen wor<strong>de</strong>n geschorst.<br />
De Officieren van Justitie zullen ambtshalve verpligt<br />
zijn , van alle feiten van dien aard , welke ter hunner<br />
kennis komen , onmid<strong>de</strong>lijk kennis te geven aan <strong>de</strong><br />
betrokkene hoogste autoriteiten » .<br />
Heldring heeft mij verklaard , dat het Hoofdbestuur van<br />
Steenbeek zelf ingezien had , dat het adres te spoedig<br />
betrekkelijk na <strong>de</strong> oprichting van Steenbeek was ingediend,<br />
en dat het liever had moeten wachten totdat langduriger<br />
ervaring en bree<strong>de</strong>r bespreking aan dit « adres uit Steenbeek<br />
aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer» . nog meer kracht zou hebben bijgezet.<br />
Wellicht was ook hiervan het gevolg , dat men terecht het<br />
stelsel van wettiging verwerpen<strong>de</strong> , nog op het standpunt o. a.<br />
van erkenning van enkele openbare huizen bleef staan.<br />
Toch werd in elk geval een krachtige ze<strong>de</strong>lijke indruk<br />
gegeven , zijn enkele <strong>de</strong>r wenschen (o. a. dat geene meisjes<br />
bene<strong>de</strong>n 21 jaar in <strong>de</strong> openbare huizen wor<strong>de</strong>n opgenomen)
81<br />
door <strong>de</strong> rechtsspraak reeds vervuld , prijken an<strong>de</strong>re nog op<br />
het program van menig bestrij<strong>de</strong>r <strong>de</strong>r prostitutie in Ne<strong>de</strong>rland,<br />
en heeft <strong>de</strong> ervaring ook aan Steenbeek in <strong>de</strong> sints verloopen<br />
20 jaren geleerd, hoe krachtig eene eerste schre<strong>de</strong> tot navol<br />
wekt.<br />
-ging<br />
50 Den 28 September 1854 werd door <strong>de</strong>n Gemeenteraad<br />
van Utrecht eene Commissie benoemd om te dienen<br />
van consi<strong>de</strong>ratie en advies betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> uitbreiding<br />
<strong>de</strong>r syphilis in die stad , en van wege <strong>de</strong> gezondheidscommissie<br />
werd haar tevens , dd. 13 September 1858,<br />
een ontwerp-reglement op <strong>de</strong> openbare vrouwen en<br />
huizen van ontucht , ter overweging aangebo<strong>de</strong>n. Van<br />
<strong>de</strong>n 4 November 1588 dagteekent nu een uitgebreid<br />
en belangrijk rapport door mr. C. L. Schuller als lid<br />
dier Raadscommissie gesteld en met het conceptreglement<br />
gedrukt in eene brochure. (Utrecht , P. W.<br />
van <strong>de</strong> Weij er , 1859).<br />
De Commissie vangt haar rapport o. a. met <strong>de</strong><br />
verklaring aan : «dat <strong>de</strong> ingewonnen informatiën en<br />
gemaakte studiën , haar brachten tot het resultaat, dat<br />
het on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> wetgeving hier te lan<strong>de</strong> ondoenlijk<br />
is door plaatselijke veror<strong>de</strong>ningen <strong>de</strong> prostitutie te<br />
reglementeren , ook met het oog op <strong>de</strong> uitbreiding<br />
<strong>de</strong>r syphilis ».<br />
« De vrouwen , die zich als openbare hoeren 1) willen laten inschrijven ,<br />
1) r,Wij meenen verschooning te moeten vragen <strong>voor</strong> het veelvuldig gebruik<br />
in dit Rapport van dat woord. Het geldt hier een beginsel. Men heeft in<br />
het dagelijksch spraakgebruik vergoelijken<strong>de</strong> benamingen ingevoerd en even<br />
als men het stelen van vele dienstbo<strong>de</strong>n snoepen noemt, en het liegen van<br />
vele kin<strong>de</strong>ren jokken, zoo noemt men <strong>de</strong> hoeren openbare vrouwen en <strong>de</strong><br />
gekamer<strong>de</strong>n maintinées, en <strong>de</strong> ontuchtigen galante dames enz. De wetgever<br />
moet <strong>de</strong>rgelijke uitdrukkingen niet overnemen : hij moet in Ne<strong>de</strong>rland <strong>de</strong><br />
6
82<br />
kunnen, door een zeker soort van contract, waarbij zij zich vrijwillig<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bevelen <strong>de</strong>r policie gesteld hebben en bij ongehoorzaamheid<br />
daaraan hare waar<strong>de</strong>n of waardinnen blootstellen aan onaangenaamhe<strong>de</strong>n<br />
, tot het naleven <strong>de</strong>r <strong>voor</strong>schriften in het belang <strong>de</strong>r gezondheid<br />
en ze<strong>de</strong>lijkheid' <strong>de</strong>s volks gegeven, eenigermate gedwongen wor<strong>de</strong>n.<br />
Maar hoe eene vrouw, die zich aan hoererij overgeeft , maar zorgt<br />
met justitie en policie nimmer in aanraking te komen (en dit kan<br />
zij even goed als ie<strong>de</strong>r onzer) te noodzaken om - zich op een register<br />
te laten inschrijven , een livret aan te nemen , visitatiën te gedoogera<br />
dit betuigt Uwe Commissie niet te begrijpen. En echter zal het getal<br />
<strong>de</strong>r ontuchtige vrouwen wel niet te berekenen zijn ; en echter kunnen<br />
zij zich dagelijks vermengen met elken besmetten vreem<strong>de</strong>ling , die<br />
hier doorreist ; en echter is aldus <strong>de</strong> in onze stad besmetten<strong>de</strong> omgang<br />
door geene wetten te sluiten.<br />
Eerre <strong>de</strong>rgelijke «discretionnaire magi kan <strong>de</strong> Gemeen<br />
aan niemand toekennen of opdragen en het is-teraad<br />
uit hoof<strong>de</strong> van <strong>de</strong>ze en an<strong>de</strong>re moeijelijkhe<strong>de</strong>n , dat <strong>de</strong><br />
Staatscommissie (van 1853) <strong>voor</strong>stelt , dit on<strong>de</strong>rwerp<br />
geheel bij <strong>de</strong> wet te regelen , maar aan <strong>de</strong> plaatselijke<br />
besturen te verbie<strong>de</strong>n , daaromtrent veror<strong>de</strong>ningen te<br />
maken of bevelen te geven».<br />
Maar afgeschei<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> onbevoegdheid van <strong>de</strong>n<br />
Gemeenteraad en van <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijke en <strong>voor</strong>al wettelijke<br />
wettiging <strong>de</strong>r prostitutie door een <strong>de</strong>rgelijk reglement,<br />
noemt mr. Schuller het ver<strong>de</strong>r « erger <strong>voor</strong> ons »:<br />
dat wij door onze veror<strong>de</strong>ning, door onze visitatiën , en livretten<br />
en strafbepalingen , <strong>de</strong>n mannen en jongelingen een waarborg van<br />
gezondheid schijnen te geven <strong>de</strong>r hoeren , welke <strong>de</strong> policie hun goedgekeurd<br />
en en règle laat bezoeken , hoedanigen waarborg geen policie-<br />
volkson<strong>de</strong>ugd met het echte Ne<strong>de</strong>rduitsche woord noemen — en brandmerken,<br />
veel liever dan haar te vergoelijken en alzoo , ten koste <strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>lijkheid,<br />
te beschermen. Indien bij elk meisje <strong>de</strong> bewustheid levendig werd (welke<br />
door <strong>de</strong> vergoêlijking in slaap gewiegd is), dat haar bezwijken <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
verleiding haar tot eene hoer maakt, en dat haar bedrijf hoererij is, dan<br />
zou<strong>de</strong> misschien menig eene terug<strong>de</strong>inzen <strong>voor</strong> <strong>de</strong> schan<strong>de</strong>". (Mr. C. L. S.)
83<br />
zorg , noch geneeskundige visitatie geven kan. Of welke geneesheer<br />
waarborgt mij, dat <strong>de</strong> hoer, die hij he<strong>de</strong>n middag gevisiteerd heeft,<br />
niet reeds he<strong>de</strong>n avond besmet is ? en intusschen gaat <strong>de</strong> bezoeker,<br />
vertrouwen<strong>de</strong> op uw Reglement , dat door <strong>de</strong> zorg eener uitmuntend<br />
georganiseer<strong>de</strong> en waakzame policie stipt wordt nageleefd, door uwen<br />
waarborg verlokt, naar zijn ver<strong>de</strong>rf.<br />
Uitvoerig gaat mr. Schuller vervolgens <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
artikelen <strong>de</strong>r ontwerp-veror<strong>de</strong>ning na (die hoofdzakelijk<br />
op <strong>de</strong> leest <strong>de</strong>r Haagsche veror<strong>de</strong>ning geschoeid was) ,<br />
en toetst ze aan onze Gemeentewet , Wetboek van<br />
Strafvor<strong>de</strong>ring , Co<strong>de</strong> Pénal enz. en komt dan ein<strong>de</strong>lijk<br />
tot <strong>de</strong> slotsom.<br />
« Al het aangevoer<strong>de</strong> vereenigt zich tot het aanschouwelijke bewijs,<br />
dat het beginsel van codificatie <strong>de</strong>r prostitutie on<strong>de</strong>r onze tegenwoordige<br />
wetgeving niet <strong>de</strong>ugt ; dat een Gemeentebestuur niet bij magie is<br />
zich te isoleeren en een cordon om zich heen te trekken tegen <strong>de</strong><br />
syphilitische besmetting ; dat het in die omstandighe<strong>de</strong>n wel <strong>de</strong>nkbaar<br />
is, door politievrees en schijnbaar willekeurige verleening of onthouding<br />
van <strong>voor</strong>regten en vergunningen, <strong>de</strong> grofste uitspattingen tegen te<br />
gaan , maar dat het onuitvoerlijk is , om langs <strong>de</strong>n gewonen weg van<br />
strafvor<strong>de</strong>ring, met kleine boete en gevangenisstraf, <strong>de</strong> vrijheid <strong>de</strong>r<br />
ingezetenen zoo zeer aan ban<strong>de</strong>n te leggen als noodig is om een even<br />
algemeen als geheim kwaad, <strong>de</strong> ontucht namelijk, te beteugelen; en<br />
dat het gevolg van het maken van onuitvoerlUke bepalingen niets<br />
an<strong>de</strong>rs kan zijn dan klimmen<strong>de</strong> verachting <strong>voor</strong> <strong>de</strong> wet, een ze<strong>de</strong>lijk<br />
kwaad niet min<strong>de</strong>r • welligt te schuwen dan <strong>de</strong> syphilis zelve ».<br />
60 In 1860 verscheen een brochure : <strong>de</strong> openbare en geheime<br />
prostitutie in Ne<strong>de</strong>rland door G. M. Koentz , Comm.<br />
spec. van rijkspolitie , die hoofdzakelijk <strong>de</strong> door <strong>de</strong><br />
Staatscommissie van 1852 <strong>voor</strong>gestel<strong>de</strong> regeling aanprees.<br />
70 In 1861 een anonyme brochure getiteld : <strong>de</strong> prostitutie<br />
en hare regeling te Amsterdam, die ook slechts uitwerkte<br />
en bree<strong>de</strong>r historisch <strong>voor</strong>al ver<strong>de</strong>dig<strong>de</strong> wat in het plan<br />
<strong>de</strong>r Staatscommissie had gelegen.
84<br />
Merkwaardig zijn <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> opmerkingen:<br />
Blz. 15 : « dat te Amsterdam , waar geen keuring<br />
plaats vond , het aantal lij<strong>de</strong>rs aan venerische ziekten,<br />
in vergelijking met dat van an<strong>de</strong>re ste<strong>de</strong>n (die bijna<br />
allen dit stelsel bezaten) gering genoemd mag wor<strong>de</strong>n» 1).<br />
Blz. 46: « dat misdadigers van alle soort hunne gewone<br />
toevlugt in <strong>de</strong> publieke huizen zoeken , hoe van hieruit<br />
het stelen , zoowel als het heelera wordt bevor<strong>de</strong>rd » 2)<br />
Als bijdragen tot <strong>de</strong> kennis van het doel en <strong>de</strong><br />
vruchten eener regeling <strong>de</strong>r prostitutie zijn ook <strong>de</strong>ze<br />
bekentenissen van een harer ver<strong>de</strong>digers niet gering<br />
te achten:<br />
Blz. 48 : « dat elk goed reglement <strong>de</strong> strekking moet<br />
hebben <strong>de</strong> getolereer<strong>de</strong> prostitutie , <strong>voor</strong>al die in bor-<br />
<strong>de</strong>elen , te be<strong>voor</strong><strong>de</strong>elen boven <strong>de</strong> clan<strong>de</strong>stine.<br />
Dat <strong>de</strong> ervaring heeft geleerd , dat men <strong>de</strong> getolereer<strong>de</strong><br />
prostitutie niet geheel binnen <strong>de</strong> grenzen <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen<br />
kan hou<strong>de</strong>n.<br />
Blz. 50: men moet niet aarzelen min<strong>de</strong>rjarigen op<br />
haar verlangen in te schrijven ; tenzij men zulke meisjes<br />
in een verbeterhuis opsluiten wil<strong>de</strong>.<br />
Het toezigt op <strong>de</strong> geheime prostituées en <strong>de</strong> kunst<br />
om ze tot inschrijving en dus tot <strong>de</strong> klasse <strong>de</strong>r getole-<br />
reer<strong>de</strong> prostituées te brengen , behoort tot <strong>de</strong> moeijelijkste<br />
opgaven eener hoe goed ook ingerigte Sitten-Polizei ».<br />
1) Ook Parent Duchatelet 1. c. II, p. 842, komt omtrent Amsterdam tot<br />
<strong>de</strong>rgelijke slotsom.<br />
2) Treffend zijn ook in „ das <strong>de</strong>utsche Gaunerthum" door Dr. Avé-Lallemant<br />
(Leipzig: 1858) - I blz. 103 <strong>de</strong> bewijzen dat die huizen „auch noch heutigen<br />
Tags bei <strong>de</strong>r nur auf eine Sanitäts-polizeiliche and eine,Art Zuchtpolizeilicher<br />
Controle beschränkter polizeiliclien Aufsicht <strong>de</strong>m Verbrecher eira sicherer<br />
Zufluchtsort bleibt ".
85<br />
In Nov. 1856 verschenen in <strong>de</strong> Geneeskundige Courant van<br />
<strong>de</strong> hand van dr. N. B. Donkersloot , gelijk mij door <strong>de</strong>n<br />
Redacteur werd me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld , artikelen , on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>n titel : « mag<br />
<strong>de</strong> staat het bestaan van openlijke prostitutie erkennen ? »<br />
die wij , omdat ze <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> inrichtingen op dit gebied bestaan<strong>de</strong><br />
zoo uitvoerig en nauwkeurig vertolken , aan het slot van<br />
ons overzicht <strong>de</strong>r veror<strong>de</strong>ningen willen in herinnering brengen.<br />
Ook het Weekblad van diet Regt , no 1798 en 1804 nam<br />
ze in extenso op.<br />
In Dec. 1859 plaatste Heldring in <strong>de</strong> vereeniging een<br />
opstel , getiteld : « Is er nog slavernij in Ne<strong>de</strong>rland » , dat<br />
naar aanleiding van ervaringen door <strong>de</strong>n Directeur opgedaan,<br />
<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen als kweekplaatsen van eene slavernij aan <strong>de</strong><br />
kaak stel<strong>de</strong> en <strong>voor</strong>al wees op het misbruik , dat van <strong>de</strong><br />
zoogenaam<strong>de</strong> « schuld » in die huizen gemaakt wordt. Ten<br />
gevolge van eene ministerieele beschikking , die we straks<br />
vermel<strong>de</strong>n , moge tegen het laatste euvel se<strong>de</strong>rt door <strong>de</strong><br />
policie krachtiger wor<strong>de</strong>n gewaakt , zoo blijft <strong>de</strong> schets<br />
van het bor<strong>de</strong>elwezen geleverd , nog geheel toepasselijk op<br />
<strong>de</strong>n tegenwoordiger toestand en vin<strong>de</strong>n we hierin ook een<br />
bewijs, hoe uitnemend Steenbeeks Directeur , alleen door <strong>de</strong><br />
lotgevallen en berichten <strong>de</strong>r asylisten , <strong>de</strong> prostitutie in ons<br />
va<strong>de</strong>rland leer<strong>de</strong> kennen en aldus <strong>de</strong> beste maatregelen vin<strong>de</strong>n<br />
die tegen haar kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n aangewend. Blz. 52 in <strong>de</strong><br />
« Levens-ervaringen » 1) , waarin o. a. dit opstel werd overgedrukt<br />
, lezen we:<br />
« Er zijn in <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n van ons va<strong>de</strong>rland twee soorten<br />
1) Zie in dit boekje ook blz. 40: Het hoofdbeginsel onzer eerste sticlting;<br />
en blz. 60 : Huisregelen <strong>voor</strong> het Asyl Steenbeek; blz. 62:.De nationale beteekenis<br />
van het Asyl in Christelijken geest.
86<br />
van bor<strong>de</strong>elen : groote en kleine. In <strong>de</strong> eerste soort is men in <strong>de</strong>n<br />
ruimsten omvang , <strong>de</strong>n vollen zin <strong>de</strong>s woords : slavin. In <strong>de</strong> twee<strong>de</strong><br />
is men nagenoeg vrij. Waarom ? In <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> groote huizen<br />
wor<strong>de</strong>n slechts <strong>de</strong> jongsten , <strong>de</strong> schoonsten , <strong>de</strong> wel gemanier<strong>de</strong>n<br />
opgenomen , terwijl in kleinere of geringere <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>ren en <strong>de</strong> onbeschaaf<strong>de</strong><br />
slagtoffers uit <strong>de</strong> heffe <strong>de</strong>s volks hare toevlugt zoeken. Deze<br />
bie<strong>de</strong>n zich vrijwillig aan , zij dienen <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> om loon , zoo lang<br />
men haar hou<strong>de</strong>n wil , zoo lang er <strong>voor</strong> haar nog iets te verdienen<br />
valt. Zij wor<strong>de</strong>n niet met siera<strong>de</strong>n getooid of met het vette <strong>de</strong>zer<br />
aar<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n , maar gelijk aan versletene slavinnen — doch<br />
neen ! veelal schenkt men <strong>de</strong>ze het voldoen<strong>de</strong> gena<strong>de</strong>brood , --- maar<br />
gelijk van ou<strong>de</strong> paar<strong>de</strong>n , zoo tracht men van haar met <strong>de</strong> minste<br />
kosten nog zoo veel <strong>voor</strong><strong>de</strong>el mogelijk ,te trekken. Zij zelven klemmen<br />
zich aan <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> , aan haar bestaan vast om niet op straat gezet<br />
te wor<strong>de</strong>n en als be<strong>de</strong>laressen en landloopsters (want waarheen zou<strong>de</strong>n<br />
zij zich begeven ?) in <strong>de</strong> werkhuizen hare laatste dagen te moeten<br />
slijten. Zij zijn vrij , omdat er geen gevaar bestaat dat zij zullen<br />
wegloopen, zij zijn vrij , omdat er aan haar geen winstgevend kapitaal<br />
zou<strong>de</strong> verloren wor<strong>de</strong>n , omdat er <strong>voor</strong> Bene die uitvalt , vele plaats<br />
zijn. Maar met genen is het an<strong>de</strong>rs gesteld. Zij zijn zeld-<br />
-vervangsters<br />
zamer en hebben dus waar<strong>de</strong>. Zij wor<strong>de</strong>n gekocht en verkocht , bewaard<br />
en bewaakt als een rentegevend goed. 'Doch koopen - en verkoopen is<br />
het regte woord niet , want zij wor<strong>de</strong>n of geleverd of overgenomen.<br />
Ie<strong>de</strong>re bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r heeft zijne , meest vrouwelijke , personen , die als<br />
speurhon<strong>de</strong>n geschikte slagtoffers <strong>voor</strong> hen opsporen. Dergelijke makelaar-<br />
sters helpen gewoonlijk <strong>de</strong> jonge dochters op het slechte pad en wanneer<br />
<strong>de</strong>ze dan , uit het ou<strong>de</strong>rlijke huis verstooien , zich in ra<strong>de</strong>loosheid tot<br />
hare helpster of raadgeefster begeven , ontfermt zij zich over haar en<br />
brengt ze bij eene « jufvrouw » , dat is : zij levert ze aan <strong>de</strong>zen of<br />
genen harer kalanten <strong>voor</strong> <strong>de</strong> som van zes a tien gul<strong>de</strong>n. Doch ook<br />
veelal zijn <strong>de</strong>ze pesten <strong>de</strong>r maatschappij <strong>de</strong> tusschenpersonen tusschen<br />
<strong>de</strong> verscliillen<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs die van elkaar <strong>de</strong> slagtoffers overnemen.<br />
Om dit goed te begrijpen, diene men het navolgen<strong>de</strong> te weten. Wanneer<br />
een meisje in een huis wordt opgenomen , maken <strong>de</strong> veelal burgerlijke<br />
klee<strong>de</strong>ren, welke zij aan heeft, haar eenige bezitting uit. Dewijl men<br />
aldus met haar niet <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n dag kan komen om ze <strong>de</strong>n rijken verfijn<strong>de</strong>n<br />
wellusteling aan te bie<strong>de</strong>n , wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> fraaiste toiletten <strong>voor</strong> haar
87<br />
gemaakt of gekocht. Doch dit is niet <strong>de</strong>. eenige re<strong>de</strong>n waarom men<br />
haar overlaadt met keur en pracht van klee<strong>de</strong>ren. Het is namelijk<br />
het belang <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elhoudster dat het slagtoffer diep bij haar in<br />
schul<strong>de</strong>n steekt , want <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> vrouw schiet alles <strong>voor</strong>. En dit weer<br />
niet slechts om eene keten te meer hebben , waarme<strong>de</strong> zij <strong>de</strong> ongelukkige<br />
bindt , maar hoofdzakelijk om zoo veel mogelijk te innen<br />
van hetgeen • <strong>de</strong>ze verdient. Want alles , twee- of driemaal , ja<br />
meer nog verhoogd , wordt benevens allerhan<strong>de</strong> kleinere uitgaven,<br />
als bewassching enz. op <strong>de</strong> <strong>de</strong>betzij<strong>de</strong> <strong>de</strong>r rekening geschreven, terwijl<br />
daartegenover op <strong>de</strong> creditzij<strong>de</strong> aangeteekend staat het met <strong>de</strong> helft<br />
of twee vijf<strong>de</strong>n <strong>voor</strong> kost en inwoning vermin<strong>de</strong>r<strong>de</strong> zon<strong>de</strong>nloon. Zoo<br />
als ik zei<strong>de</strong> , het is het belang <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elhoudsters , en zij weten dit<br />
maar al te wel, dat het <strong>de</strong>bet steeds het credit overtreffe. Dit meer<strong>de</strong>re<br />
nu heet « <strong>de</strong> schuld » en met <strong>de</strong>ze schuld, welke soms hon<strong>de</strong>rd of<br />
twee hon<strong>de</strong>rd gul<strong>de</strong>n bedraagt, wordt <strong>de</strong> persoon overgedaan en<br />
overgenomen. Eerst dan heet <strong>de</strong> bedrogene vrijheid te hebben tot<br />
weggaan, wanneer <strong>de</strong>ze hoogst zeldzaam in te verdienen som is inver-<br />
diend , of een wellusteling zich laat bewegen haar <strong>voor</strong> zich vrij te<br />
koopen. Zel<strong>de</strong>n echter wil <strong>de</strong> eene han<strong>de</strong>laarster <strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re geven<br />
wat het bedrag <strong>de</strong>r zoogenaam<strong>de</strong> schuld is. Gewoonlijk moeten <strong>de</strong><br />
diep rampzaligen dan hooren en toezien hoe zij als een stuk vee<br />
wor<strong>de</strong>n gewaar<strong>de</strong>erd en opgevijzeld. Met loven en bie<strong>de</strong>n wordt men<br />
het over <strong>de</strong>n koopprijs eens. Dat het <strong>de</strong> meesten <strong>de</strong>zer ongelukkige<br />
schepsels even weinig hin<strong>de</strong>rt als <strong>de</strong> oostersche jonge dochter die<br />
publiek geveild wordt , is zeker ; dat het echter verschrikkelijk is,<br />
maatschappelijke toestan<strong>de</strong>n te moeten dul<strong>de</strong>n in het beschaaf<strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland waar zoo iets bestaanbaar is , is even waar. Dat <strong>de</strong> diep<br />
gezonkene weet : ik ben uitgestooten uit <strong>de</strong> maatschappij waar vrijheid<br />
en eere heerscht en moet mij nu schikken in die maatschappij waar<br />
alle eer en vrijheid gebannen is en schaamtelooze dwingelandij en<br />
slavernij heerscht , dat is natuurlijk ; maar onnatuurlijk is het zulke<br />
toestan<strong>de</strong>n in ons mid<strong>de</strong>n <strong>voor</strong>t te laten bestaan. Dat er on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze<br />
personen zijn , die ook dan , wanneer haar <strong>de</strong> vrijheid werd aangebo<strong>de</strong>n,<br />
zich liever met het oor aan <strong>de</strong>n <strong>de</strong>urpost lieten nagelen dan het huis<br />
<strong>de</strong>r schan<strong>de</strong> en zon<strong>de</strong> te verlaten , is te verwachten ; maar dat er<br />
zulk een han<strong>de</strong>l in menschen bestaat , dat is onverantwoor<strong>de</strong>lijk ... ».
88<br />
Zooals te begrijpen valt , brachten <strong>de</strong>ze woor<strong>de</strong>n in vele<br />
kringen groote sensatie te weeg. Ook het slot was als eene<br />
oproeping , om <strong>de</strong>ze alarmkreet niet onopgemerkt te laten<br />
<strong>voor</strong>bijgaan : «Wij hebben er naar on<strong>de</strong>rzocht » , luid<strong>de</strong> het, « of<br />
er nog slavernij was in Ne<strong>de</strong>rland » en het treurige antwoord<br />
moeten geven : «Ja , erger dan dat , want al is zij tegen wet en<br />
regt , door verbeelding en onkun<strong>de</strong> begunstigd , wordt zij <strong>de</strong><br />
vreeselijkste heerschappij. Wij verwachten dus van hen , wien<br />
<strong>de</strong> magi daartoe gegeven is , dat zij Neerlands schoonen naam<br />
zullen zuiveren van <strong>de</strong> smet , die op hen kleeft , dat zij , <strong>de</strong><br />
rechten <strong>de</strong>r verdrukten zullen handhaven. Daartoe geve <strong>de</strong><br />
Almagtige Zijnen hulp en Zijnen zegen : Dat zij zoo ! »<br />
Die verwachting bleek niet ij<strong>de</strong>l te zijn geweest. Gelijk<br />
in het l 3<strong>de</strong> verslag vermeld wordt , « bevestig<strong>de</strong> een van hooger<br />
hand ingesteld on<strong>de</strong>rzoek <strong>de</strong> waarheid onzer bewering , dat<br />
vele vrouwen tegen hare uitdrukkelijke wil gevangen gehou<strong>de</strong>n<br />
wer<strong>de</strong>n in huizen van ontucht» . Ten gevolge hiervan , zond<br />
Zijne Excellentie <strong>de</strong>n Minister van Justitie Go<strong>de</strong>froi <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
aanschrijving:<br />
Aan Heeren Procureurs. Generaal, fungeren<strong>de</strong><br />
Directeuren van Politie!<br />
Het is eene beken<strong>de</strong> zaak , dat in huizen van ontucht niet zel<strong>de</strong>n<br />
vrouwen wor<strong>de</strong>n teruggehou<strong>de</strong>n door het <strong>de</strong>nkbeeld , dat zij het huis<br />
niet mogen verlaten en het ontuchtig leven vaarwel zeggen , alvorens<br />
zij <strong>de</strong> schul<strong>de</strong>n, die zij gewoonlijk hebben, in zoodanig huis afbetaald<br />
hebben.<br />
Zoodanige vrouwen , wanneer zij het verlangen tot vertrek te kennen<br />
geven , wor<strong>de</strong>n op grond dier schul<strong>de</strong>n , of ook wel om nog an<strong>de</strong>re<br />
soortgelijke beweringen , als gevangen gehou<strong>de</strong>n. Nog <strong>de</strong>zer dagen<br />
is een geval van dien aard ter mijner kennis gekomen , waaromtrent<br />
een geregtelijk on<strong>de</strong>rzoek noodig is geoor<strong>de</strong>eld.
89<br />
Op <strong>de</strong>rgelijke han<strong>de</strong>lingen, die ligt onwettige gevangenhouding<br />
kunnen me<strong>de</strong>brengen , neem ik <strong>de</strong> vrijheid Uwe bijzon<strong>de</strong>re aandacht<br />
te vestigen.<br />
Ik verlies daarbij niet uit het oog, dat volgens art. 188 <strong>de</strong>r<br />
Gemeentewet, <strong>de</strong> politie over <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht behoort<br />
aan <strong>de</strong>n Burgemeester , en het is ook mijn bepaald vérlangen, dat<br />
op die bevoegdheid geen inbreuk wor<strong>de</strong> gemaakt. Maar het geldt<br />
hier ook het <strong>voor</strong>komen van het misdrijf van art. 341 van het<br />
Wetboek van Strafregt , en in zooverre behoort het hier bedoeld<br />
toezigt ongetwijfeld me<strong>de</strong> tot <strong>de</strong>n werkkring <strong>de</strong>r algemeene politie.<br />
Het is mij <strong>voor</strong>gekomen , dat <strong>de</strong> politie , door <strong>de</strong>n Burgemeester<br />
uitgeoefend, het mid<strong>de</strong>l kan zijn nm, waar het bestaat, tot <strong>de</strong> ont-<br />
<strong>de</strong>kking van het bedoel<strong>de</strong> misdrijf te komen.<br />
Ik vind mij uit dien hoof<strong>de</strong> genoopt U te verzoeken , <strong>de</strong> aandacht<br />
<strong>de</strong>r Officieren van Justitie , binnen Uwe provincie , op dit on<strong>de</strong>rwerp<br />
te vestigen , en hen uit te noodigen , zich omtrent <strong>de</strong> uitoefening<br />
van het hunnerzijds vereischt toezigt te verstaan met <strong>de</strong> Burgemeesters<br />
<strong>de</strong>r gemeenten, waarin openlijke huizen van ontucht gevon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.<br />
Ik wil hier niet tre<strong>de</strong>n in eenige aanwijzing van mid<strong>de</strong>len , die tot<br />
bereiking van het beoog<strong>de</strong> doel zou<strong>de</strong>n kunnen lei<strong>de</strong>n. Ik laat <strong>de</strong><br />
beslissing daaromtrent gaarne over aan het gemeen overleg <strong>de</strong>r<br />
Heeren Burgemeesters en Heeren Procureurs-Generaal of Officieren<br />
van Justitie. Intusschen vermeen ik op het onverwacht bezoeken <strong>de</strong>r<br />
bedoel<strong>de</strong> huizen en op het doen van gepaste waarschuwingen , door<br />
vertrouw<strong>de</strong> politie-beambten, als noodzakelijk te moeten wijzen.<br />
Een an<strong>de</strong>re maatregel zou hierin kunnen bestaan , dat <strong>de</strong> vrouwen,<br />
in <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> huizen inwonen<strong>de</strong> , on<strong>de</strong>rrigt wer<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> bevoegdheid,<br />
die zij hebben , om die huizen , <strong>de</strong>s verlangen<strong>de</strong> , te verlaten.<br />
Maar wat ook ter wering van het aangedui<strong>de</strong> kwaad nuttig zou<br />
kunnen zijn, altijd zal het politie-toezigt van <strong>de</strong>n Burgemeester,<br />
gesteund, <strong>de</strong>s noodig, door doelmatige gemeente-veror<strong>de</strong>ningen, het<br />
waken tegen mogelijke misdrijven moeten bevor<strong>de</strong>ren , en veel zal<br />
daarbij steeds aankomen op het gehalte <strong>de</strong>r politie-beambten , tot<br />
het toezigt gebezigd wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong>. Het in <strong>de</strong>ze zoo noodig overleg tusschen<br />
<strong>de</strong> ambtenaren van het Openbaar Ministerie en <strong>de</strong> Burgemeesters zal<br />
ook op die keuze goe<strong>de</strong>n invloed kunnen uitoefenen.<br />
Langs <strong>de</strong>n <strong>voor</strong>gestel<strong>de</strong>n weg zal te gelijker tijd ook kunnen wor<strong>de</strong>n
90<br />
toegezien, in hoeverre op <strong>de</strong> artt. 354 en 355 van genoemd Wetboek<br />
inbreuk mogt wor<strong>de</strong>n gemaakt.<br />
Het zal overigens onnoodig zijn op te merken, dat , zoodra er<br />
bepaal<strong>de</strong> aanwijzing van het plegen van eenig misdrijf binnen die<br />
huizen bestaat, het gewone on<strong>de</strong>rzoek en <strong>de</strong> gewone wijze van ver<br />
zal dienen te wor<strong>de</strong>n toegepast.<br />
Ik stel mij <strong>voor</strong>, dat op <strong>de</strong>ze wijze vele grove en straf bare ver-<br />
keerdhe<strong>de</strong>n, als hier bedoeld zijn , en die nog al te zeer schijnen<br />
te wor<strong>de</strong>n gepleegd, zullen wor<strong>de</strong>n <strong>voor</strong>gekomen.<br />
Het zal mij aangenaam zijn , <strong>de</strong>n uitslag Uwer bemoeijingen te<br />
<strong>de</strong>zer zake te mogen vernemen.<br />
De Minister van Justitie,<br />
'S RAGE , 7 Junij 1860.<br />
(w. g.) GO<strong>DE</strong>FROI.<br />
In 1866 heeft <strong>de</strong> Minister van Justitie op nieuw <strong>de</strong>n<br />
Procureurs-Generaal aan <strong>de</strong>n inhoud <strong>de</strong>zer aanschrijving her-<br />
innerd. Uit <strong>de</strong> antwoor<strong>de</strong>n bleek , dat meermalen <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen had<strong>de</strong>n moeten beschermd wor<strong>de</strong>n tegen <strong>de</strong>rgelijke<br />
bedreigingen - en han<strong>de</strong>lingen van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>de</strong>r hou<strong>de</strong>rs en<br />
houdsters van bor<strong>de</strong>elen.<br />
Het adres van Steenbeek in 1866 en Heldrings beschrijving<br />
<strong>de</strong>r publieke huizen , waren bewijzen hoezeer niet slechts <strong>de</strong><br />
redding uit , maar bovenal <strong>de</strong> bestrijding <strong>de</strong>r prostitutie hun<br />
doel was.<br />
Reeds in het 5<strong>de</strong> verslag had <strong>de</strong> Directeur dan ook op • <strong>de</strong><br />
vraag : of <strong>de</strong> zaak ook principieel behan<strong>de</strong>ld werd , gewezen<br />
op <strong>de</strong> reeds verschenen verslagen en <strong>de</strong>n genoem<strong>de</strong>n Brief<br />
van een rechtsgeleer<strong>de</strong>. En ver<strong>de</strong>r blz. 9:<br />
« Als het Asyl Steenbeek aan het oogmerk zal voldoen,<br />
dan moet van daar tut , hoe langer hoe krachtiger tegen <strong>de</strong><br />
zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r ontucht getuigd wor<strong>de</strong>n. Nog dringt dit getuigenis<br />
niet zoo krachtig als het doen moest tot het volk door. En<br />
waarom niet ? Omdat het Asyl Steenbeek nog meer het<br />
-volging
91<br />
red<strong>de</strong>nd dan het getuigend karakter heeft aangenomen. En<br />
toch is het laatste onze hoofdroeping».<br />
Op <strong>de</strong> vraag : «Waarom neemt het christendom in onze<br />
dagen zoo gaarne het red<strong>de</strong>nd filantropische karakter , zoo<br />
ongaarne het getuigend karakter aan ? » volg<strong>de</strong> , blz. 10 , dit<br />
strenge maar ware woord : «Tot het eerste behoort niet veel<br />
meer dan het volgen <strong>de</strong>r neigingen <strong>de</strong>s harten , tot het laatste<br />
behoort ontzaggelijk veel zelfverloochening , verheffing <strong>de</strong>s<br />
geloofs , ware lief<strong>de</strong> , want een getuige moet strij<strong>de</strong>n ; hij<br />
rukt het schoonschijnen<strong>de</strong> masker af, hij schudt <strong>de</strong> valsche<br />
rust <strong>de</strong>r ziel , hij brengt het hart tot vragen , die gewis<br />
zeer moeijelijk <strong>voor</strong> <strong>de</strong> regtbank van een tee<strong>de</strong>r geweten te<br />
beantwoor<strong>de</strong>n zijn ».<br />
In het E<strong>de</strong> verslag (1853) werd dan ook <strong>de</strong> wensch geuit:<br />
« het is nabij <strong>de</strong>n tijd , dat uit al <strong>de</strong> commissiën die zich in<br />
<strong>de</strong>n lan<strong>de</strong> reeds hebben gevormd , een congres zal te zamen<br />
komen , om <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r ontucht dieper aan te tasten».<br />
In het 7<strong>de</strong>.: «Het zegt zoo weinig , een Mettray , of Montfoort<br />
of Steenbeek <strong>voor</strong> verwaarloos<strong>de</strong>n of gevallenen op te rigten,<br />
wanneer niet in het hart bet kloeke besluit woont <strong>de</strong> verwaar-<br />
loozing of <strong>de</strong>n val te stuiten , waar ook. Gij dringt op <strong>de</strong>zen<br />
weg tot <strong>de</strong> diepte van het kwaad , zoo namelijk het mid<strong>de</strong>l<br />
geen doel wordt , maar gij het kwaad zelf aantast in het hart.<br />
Het moet uitgesproken wor<strong>de</strong>n , dat er een weg behoort bewan<strong>de</strong>ld<br />
te wor<strong>de</strong>n , waardoor <strong>de</strong> strijd wordt gebragt tegen<br />
het volle leger van <strong>de</strong>n vijand. Want wij doen weinig , als<br />
wij slechts hospitalen oprigten <strong>voor</strong> <strong>de</strong> arme verslagenen,<br />
die in hun bloed liggen en om redding smeeken , als wij,<br />
dit doen<strong>de</strong> , niet ' tevens <strong>de</strong>n vijand opentlijk in het aangezigt<br />
bestrij<strong>de</strong>n. Deze roeping is onze eigentlijke roeping. Dezen<br />
weg behoort <strong>de</strong> kerk , <strong>de</strong> philantropie en <strong>de</strong> staat in te slaan».
92<br />
In het 8e wenschte hij dan ook , dat « <strong>de</strong> plaatselijke commissiën<br />
min<strong>de</strong>r ten behoeve van Steenbeek , maar zelfstandige<br />
commissiën zon<strong>de</strong>n zijn , die <strong>de</strong>n strijd tegen <strong>de</strong> hoofdzon<strong>de</strong><br />
onzer dagen me<strong>de</strong> strij<strong>de</strong>n ».<br />
En ein<strong>de</strong>lijk na een tienjarig bestaan (10 6 Verslag hlz. 21) :<br />
«Het was ons doel in <strong>de</strong> door ons uitgegeven verslagen<br />
toenemend <strong>de</strong> onwrikbare vastheid van ons <strong>voor</strong>nemen om<br />
<strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r prostitutie in het hart aan te grijpen , te openbaren.<br />
Slechts langs <strong>de</strong>n weg van Steenbeek kon<strong>de</strong>n wij <strong>de</strong>n<br />
strijd doen ontwaken. Voorwaarts te gaan op die baan , is<br />
onze lust en ons leven».<br />
Daartoe wer<strong>de</strong>n Staat en Kerk , maatschappij en ie<strong>de</strong>r<br />
persoonlijk opgeroepen. Waar we dan ook ten slotte willen<br />
nagaan , welke oorzaken <strong>voor</strong> <strong>de</strong> prostitutie in Ne<strong>de</strong>rland<br />
bestaan , welke geneesmid<strong>de</strong>len kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n aangewend,<br />
willen we dit doen aan <strong>de</strong> hand ook <strong>de</strong>r ervaring , die Steen-<br />
beek op dit punt verschaft.<br />
In het 9e verslag in het bijzon<strong>de</strong>r werd met het oog op<br />
<strong>de</strong> ervaring in Duitschland opgedaan , <strong>de</strong> vraag behan<strong>de</strong>ld<br />
op welk standpunt <strong>de</strong> Staat zich moest plaatsen. Beschei<strong>de</strong>n<br />
en als ware ver<strong>de</strong>diging van zijn recht van spreken nog<br />
noodig , liet Heldring <strong>voor</strong>afgaan:<br />
« Mijn weg is geenszins een weg door <strong>de</strong> hooge sfeeren van<br />
het i<strong>de</strong>ale ; zoo ik eenigen naam heb of verdien , het is die<br />
van een eenvoudig practisch man ; en na zoovele jaren in<br />
<strong>de</strong>ze wegen verkeerd te hebben , mag ik mij wel veroorloven,<br />
zoo ik meen zon<strong>de</strong>r onbeschei<strong>de</strong>n te zijn , een zevental<br />
gedachten me<strong>de</strong> te <strong>de</strong>elera , alle uit <strong>de</strong> realiteit genomen,<br />
alle dienstbaar aan dat eene doel: hoe is <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r<br />
prostitutie te bestrij<strong>de</strong>n ? hoe moet men <strong>de</strong> bronnen stoppen,
93<br />
waardoor zij hare geweldige stroom zoo schrikkelijk doet<br />
vloeijen ? wat is er te doen , om bij velen dit uiterste kwaad<br />
te <strong>voor</strong>komen ? »<br />
Eerst wordt dan <strong>de</strong> quaestie <strong>de</strong>r min<strong>de</strong>rjarigen behan<strong>de</strong>ld;<br />
dan , wat te doen om <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> in zijne bronnen aan te<br />
tasten ; vervolgens : « wij achten het een smaad te zijn , die<br />
op <strong>de</strong> gansche natie rust , wanneer <strong>de</strong> toestand zoodanig is<br />
dat publieke vrouwen zich aan <strong>de</strong>uren of vensters <strong>de</strong>r huizen<br />
van ontucht mogen vertoonen , om door woor<strong>de</strong>n of gebaren<br />
<strong>voor</strong>bijgangers binnen te lokken » , nog meer , wanneer zij<br />
zich « op openbare wegen opentlijk aanbie<strong>de</strong>n » , alzoo : <strong>de</strong><br />
handhaving <strong>de</strong>r openbare ze<strong>de</strong>lijkheid. Ein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> vraag, of<br />
publieke huizen al dan niet moeten toegelaten wor<strong>de</strong>n , waartoe<br />
Heldring me<strong>de</strong><strong>de</strong>elt wat juist onlangs te Berlijn geschied was.<br />
Terwijl die huizen te Berlijn in 1846 opgeheven waren , had<br />
men ze in 1850 we<strong>de</strong>r toegelaten en het gevolg was een Rescript<br />
door <strong>de</strong> ministerien van geestelijke en geneeskundige en van<br />
binnenlandsche zaken , <strong>de</strong>n 16e' September 18 51 aan het<br />
politie-presidium gericht : «Nadat -- aldus luidt hetzelve —<br />
in <strong>de</strong> berigten door het koninklijk politie-presidium met<br />
uitvoerigheid gegeven en ook in <strong>de</strong> conferentie van gemeng<strong>de</strong><br />
commissiën » , gehou<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r het <strong>voor</strong>zitterschap <strong>de</strong>r ministers,<br />
« <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong> we<strong>de</strong>rinvoering <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen moest wor<strong>de</strong>n<br />
beschouwd alss een noodwendig en gepast mid<strong>de</strong>l tot het<br />
opzigt over <strong>de</strong> prostitutie en tot verhin<strong>de</strong>ring van syphilitische<br />
ziekte , in alle opzigten aan eene ,grondige beoor<strong>de</strong>eling is on<strong>de</strong>r<br />
-worpen ,<br />
hebben wij <strong>de</strong> overtuiging gekregen dat <strong>de</strong>ze vraag<br />
ontkennend moet wor<strong>de</strong>n beantwoord , <strong>de</strong>wijl het <strong>voor</strong> bewezen<br />
kan gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n , dat het genoem<strong>de</strong> doel door <strong>de</strong> bor-<br />
<strong>de</strong>elen nimmer is bereikt of nooit te bereiken zal zijn. Daarbij,<br />
al moet ook eerre ge<strong>de</strong>eltelijke bereiking van dit doel wor<strong>de</strong>n
94<br />
aangenomen , zijn toch die re<strong>de</strong>nen <strong>voor</strong> voldingend te hou<strong>de</strong>n<br />
welke wer<strong>de</strong>n ingebragt tegen <strong>de</strong> toelating dier huizen van<br />
overheidswege, en <strong>voor</strong>namelijk die, welke wijzen op <strong>de</strong> ge<br />
-varen en na<strong>de</strong>elen<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijkheid uit <strong>de</strong>rzelver bestaan<br />
te duchten. On<strong>de</strong>r die re<strong>de</strong>nen heeft zich reeds geduren<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>n korten tijd <strong>de</strong>r als proeve vernieuw<strong>de</strong> toelating van <strong>de</strong><br />
bor<strong>de</strong>elen <strong>de</strong>ze doen gel<strong>de</strong>n , dat <strong>de</strong> versterkte meeping van<br />
veiligheid tegen besmetting en daarenboven <strong>de</strong> weel<strong>de</strong>rige<br />
inrigting dier huizen aanleiding heeft gegeven , om nog meer<br />
ongelukkigen tot <strong>de</strong> prostitutie te verlei<strong>de</strong>n. Wij kunnen<br />
daarom <strong>de</strong> we<strong>de</strong>rinvoering <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen niet goedkeuren,<br />
maar veeleer dringen wij er bij het koninklijk politie-presidium<br />
op aan , om <strong>de</strong>ze huizen nogmaals op te heffen , waartoe<br />
een begin gemaakt moet wor<strong>de</strong>n met het sluiten van <strong>de</strong> zoo-<br />
danige , welker weel<strong>de</strong>rige inrigtingen boven die van an<strong>de</strong>ren<br />
uitsteekt. De inrigting van nieuwe bor<strong>de</strong>elen moet geen plaats<br />
vin<strong>de</strong>n».<br />
Evenwel had se<strong>de</strong>rt dien tijd <strong>de</strong> we<strong>de</strong>rinvoering plaats<br />
gevon<strong>de</strong>n en nu werd ' er 30 April 1856 in het huis <strong>de</strong>r<br />
afgevaardig<strong>de</strong>n eene petitie van verschei<strong>de</strong>ne huiseigenaars<br />
behan<strong>de</strong>ld , <strong>voor</strong>stellen<strong>de</strong> : om <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen , overeen-<br />
komstig wettelijke bepalingen , naar afgelegene en verwij<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
oor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r stad Berlijn te verplaatsen. Ter on<strong>de</strong>rsteuning<br />
voer<strong>de</strong>n zij aan : 1° dat , daar <strong>de</strong> prostitutie ook buiten <strong>de</strong><br />
bor<strong>de</strong>elen en in <strong>de</strong>rzelver nabijheid zeer sterk wordt gedreven,<br />
<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijkheid te meer wordt bena<strong>de</strong>eld , naarmate <strong>de</strong> straat<br />
meer passage heeft ; 2° dat <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijkheid <strong>voor</strong>al ook daardoor<br />
in gevaar wordt gesteld , dat een ge<strong>de</strong>elte <strong>de</strong>r <strong>voor</strong>bijgangers ,<br />
bijzon<strong>de</strong>r bij het zien <strong>de</strong>r weel<strong>de</strong>rige kleeding , welke niet<br />
zel<strong>de</strong>n wordt ten toon gespreid en bij <strong>de</strong> beschouwing van<strong>de</strong><br />
rijke verdienste <strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>looze vrouwen , van het verlangen
95<br />
naar zulk een gemakkelijk leven niet af keerig blijft, zoodat<br />
het gevoel <strong>voor</strong> ze<strong>de</strong>lijkheid door <strong>de</strong> dagelijksche gewoonte<br />
meer en meer wordt verstompt ; 3° dat <strong>de</strong>s te meer aan<br />
gehuw<strong>de</strong> mannen gelegenheid wordt gegeven tot echtbreuk<br />
en verkwisting , zoodat op <strong>de</strong>ze wijze het onbeschrijfelijk<br />
ongeluk van vele huisgezinnen wordt veroorzaakt ; 4° dat<br />
<strong>de</strong> eigenaars van huizen in <strong>de</strong> nabijheid van bor<strong>de</strong>elen <strong>de</strong><br />
gevoeligste na<strong>de</strong>elen lij<strong>de</strong>n aan hun vermogen -- daar hunne<br />
eigendommen bijna alle waar<strong>de</strong> verliezen , <strong>de</strong>wijl slechts<br />
weinigen genegen zijn om huizen nabij bor<strong>de</strong>elen te huren<br />
of te verkoopen , en dus zulke huiseigenaars niet zel<strong>de</strong>n<br />
gedwongen zijn , om ten ein<strong>de</strong> nog eenige rente van hunne<br />
eigendommen te trekken , <strong>de</strong>zelve aan lie<strong>de</strong>rlijke vrouwen te<br />
verhuren , waardoor klaarblijkelijk <strong>de</strong> uitbreiding van <strong>de</strong><br />
prostitutie buiten het bor<strong>de</strong>el wordt begunstigd ».<br />
De Regeerings- commissaris <strong>de</strong>el<strong>de</strong> me<strong>de</strong> , dat hoewel <strong>de</strong> bor-<br />
<strong>de</strong>elen in 1851 na eene vroegere opheffing we<strong>de</strong>r zijn ingevoerd,<br />
daar beschouwingen over <strong>de</strong> zorg <strong>voor</strong> <strong>de</strong> algemeene gezondheid<br />
re<strong>de</strong>nen hiertoe gaven , <strong>de</strong> Regeering se<strong>de</strong>rt dien tijd onop-<br />
hou<strong>de</strong>lijk is bezig geweest met <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>eling van het vraagstuk:<br />
of in het belang <strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>lijkheid en zon<strong>de</strong>r na<strong>de</strong>el <strong>voor</strong> an<strong>de</strong>re<br />
zij<strong>de</strong>n van het algemeen welzijn , niet zoozeer eene verplaatsing<br />
<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen op <strong>de</strong> <strong>voor</strong>gestel<strong>de</strong> wijze , als wel eene geheele<br />
opheffing van <strong>de</strong>zelve bewerkstelligd moet wor<strong>de</strong>n.<br />
De commissie rapporteurs stel<strong>de</strong> <strong>voor</strong> om <strong>de</strong> petitie ter<br />
overweging in han<strong>de</strong>n te stellen van <strong>de</strong> koninklijke Staatsre<br />
Bij <strong>de</strong> beraadslaging zei<strong>de</strong> o. a. <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong> Mathis:<br />
Een beroemd Berlijnsch geneeskundige heeft zeer bepaald<br />
gesproken <strong>voor</strong> <strong>de</strong> opheffing <strong>de</strong>zer huizen. Hij verklaar<strong>de</strong><br />
dat zij misschien gunstig werkte met betrekking tot <strong>de</strong><br />
-geering.
96<br />
burgerlijke , maar scha<strong>de</strong>lijk met betrekking tot <strong>de</strong> genees<br />
Politie 1). In die huizen leef<strong>de</strong>n toen 180 vrouwen-kundige<br />
en buiten <strong>de</strong>zelven nog 3000 an<strong>de</strong>re geprostitueer<strong>de</strong>n. Deze<br />
getallen gaven <strong>de</strong>n geneesheer <strong>de</strong> overtuiging , dat er van<br />
eene behoefte van zulke huizen niet kou wor<strong>de</strong>n gesproken.<br />
Nog vier jaren na <strong>de</strong> opheffing was ik in ambtsbezighe<strong>de</strong>n,<br />
maar nooit is mij ter ooren gekomen dat zij na<strong>de</strong>elige gevolgen<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n heeft gehad... »<br />
De afgevaardig<strong>de</strong> van Gerlach wees op <strong>de</strong> gruwelijke<br />
wreedheid tegen <strong>de</strong> loontrekken<strong>de</strong> vrouwen zelve , die hem<br />
uit geregtelijk on<strong>de</strong>rzoek officieel bekend waren , want nadat<br />
zij menigmaal door listige kunstenarijen uit verre ste<strong>de</strong>n , zoo<br />
als Hamburg - en Koningsbergen , hierheen zijn gelokt, opdat<br />
zij geheel en al zou<strong>de</strong>n kunnen wor<strong>de</strong>n afgezon<strong>de</strong>rd van<br />
kennissen en bloedverwanten , wor<strong>de</strong>n zij in <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen<br />
on<strong>de</strong>r eene werkelijke slavernij van <strong>de</strong> allerschan<strong>de</strong>lijkste<br />
soort gehou<strong>de</strong>n , gelijk het <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong> Mathis met het<br />
grootste regt heeft uitgedrukt. Doch is dit alles het grootste<br />
kwaad niet , dat bestaat veeleer in <strong>de</strong> verne<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>r Overheid<br />
door het concessioneren van zulke schandda<strong>de</strong>n .... Daarom<br />
moet <strong>de</strong> inhoud van ons votum , mijne heeren ! zich niet<br />
uitstrekken tot eene verplaatsing <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen naar afgelegene<br />
ge<strong>de</strong>elten <strong>de</strong>r stad , zooals door <strong>de</strong> petitionarissen wordt gevraagd<br />
, maar tot <strong>de</strong>rzelve geheele on<strong>de</strong>rdrukking » .<br />
1) Uit een door Dr. Otto Henne am Rhyn , op last <strong>de</strong>r Duitsche Rijks<br />
ingedien<strong>de</strong> memorie op het congres te Genève in Sept. 1877,<br />
-regeering<br />
ontleenen we als slotsom <strong>de</strong>r opheffing van <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen geduren<strong>de</strong> nu 20<br />
jaren te Berlijn : „So sind in 20 Jahren, soweit zu erheben mi glich, die<br />
Procente <strong>de</strong>r Syphilitischen von 1, 41 auf 0,78 , also fast auf die H älfte<br />
<strong>de</strong>s Procentsatzes herabgegangen, and während die Bevölkerung auf weit<br />
mehr als das Doppelte stieg, vermehrten sich die bekannten Erkrankungen<br />
nur wenig mehr als ein Sechstel".
07<br />
De afgevaardig<strong>de</strong> von Schwerin stel<strong>de</strong> <strong>voor</strong> : om <strong>de</strong> petitie<br />
niet slechts ter overweging , maar ter gemotiveer<strong>de</strong> overweging<br />
in han<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r regeering te stellen.<br />
Door eenstemmig besluit van het Huis geschied<strong>de</strong> <strong>de</strong> door<br />
alle partijen aangenomen opdragt aan het Staatsministerium<br />
ter gemotiveer<strong>de</strong> overweging (Nelle Preussische Zeitung van<br />
2 Mei 1856)».<br />
Het gevolg <strong>de</strong>zer « overweging» was , dat men an<strong>de</strong>rmaal<br />
in Berlijn tot <strong>de</strong> algeheele opheffing <strong>de</strong>r slechte huizen is<br />
overgegaan.<br />
Alvorens nu Heldrings opmerkingen en toepassing <strong>voor</strong><br />
ons land me<strong>de</strong> te <strong>de</strong>elen , volgen hier enkele zinsne<strong>de</strong>n uit<br />
het reeds genoem<strong>de</strong> rapport van Dr. Otto Henne am Rhyn ,<br />
in Sept. 1877 uitgebracht:<br />
« Es hat in Berlin nicht an Stimmen gefehlt , welche als<br />
bestes Heilmittel gepen die Prostitution die Wie<strong>de</strong>reinfuhrung<br />
polizeilich gedul<strong>de</strong>ter Bor<strong>de</strong>lle anpriesen. Doch sind das nur<br />
vereinzelte Stimmen and kommen von keiner kompetenten<br />
und gewichtigen Seite. Alle Minner von Be<strong>de</strong>utung , welche<br />
sich eingehend and nicht bloss oberfluichlich mit <strong>de</strong>r Prostitionsfrage<br />
bescháftigten , stimmen darin uberein , dass die<br />
Wie<strong>de</strong>reinfi Krung <strong>de</strong>r abgeschafften Bor<strong>de</strong>lle sowohl ein Ri ckschritt<br />
und eine verschlimmering <strong>de</strong>r Sache als eine <strong>de</strong>s<br />
Staates tend Seiner Zwecke durchaus unwi rdige Massregel<br />
ware. Sanitátsrath Behrend , welcher 1850 in einer Schrift<br />
fiber die Prostitution in. Berlin , kurze Zeit nach <strong>de</strong>r Aufhebung<br />
<strong>de</strong>r Bor<strong>de</strong>lle <strong>de</strong>ren Wi<strong>de</strong>reinführung befi rwortete , ist nun,<br />
wie wir uns aus persónlicher Unterredung mit ihm uberzeugten<br />
von jener Ansicht vollig abgegan gen .... Dr. S. E. Huppé ,<br />
Mitglied <strong>de</strong>n Kon. statistischen Seminars and Stellvertreter <strong>de</strong>s<br />
Directors im Statistischen Bureau <strong>de</strong>r Stadt Berlin , Verfasser<br />
7
98<br />
<strong>de</strong>r geistvollen and inhaltreichen Schrift : « <strong>de</strong>r Hauptbestandtheil<br />
im socialen Deficit von Berlin , » ist <strong>de</strong>r nimlichen Ansicht<br />
and each seiner Aussage is durch unzweifelhafte Zeugnisse<br />
aus allen Weltgegen<strong>de</strong>n dargethan , dass die Bor<strong>de</strong>lldirnen<br />
uberall die Verworfensten tenter <strong>de</strong>n Prostituirten sired and<br />
dass in ihnen <strong>de</strong>r lezte Funke von Scham and Selbstachtung<br />
erstickt wird , weil sie von ihren Wirthen , von <strong>de</strong>n Besuchern<br />
and von ihren Colleginen selbst nicht wie Menschen son<strong>de</strong>rn<br />
wie Sachen o<strong>de</strong>r Sklavinnen beachtet and behan<strong>de</strong>lt wer<strong>de</strong>n » 1).<br />
« Het komt mij <strong>voor</strong>» schreef Heldring terecht (Magdalena,<br />
1857 blz. 197) , « dat in 1856 <strong>de</strong>ze daad (<strong>de</strong> opheffing <strong>de</strong>r<br />
bor<strong>de</strong>elen) vrij wat meer beteekent dan in 1846. Toen was<br />
zij het besluit van <strong>de</strong>n Koning alleen. Nog was <strong>de</strong> natie er<br />
niet op <strong>voor</strong>bereid. Nog was zij niet waard van <strong>de</strong>ze<br />
schandalen verlost te wor<strong>de</strong>n. Nu is eenstemmig door <strong>de</strong><br />
1) Ook prof. Kuhn , overigens ver<strong>de</strong>diger <strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen, erkent toch in<br />
zijn : die Prostitution im neunzehnten Jahrhun<strong>de</strong>rt. S. 159.<br />
„Es unterliegt keinem Zweifel, dass jener Austritt aus einem Bor<strong>de</strong>ll für das<br />
Madchen einen Schritt zur Besserung, moralischer wie physischer Art, bil<strong>de</strong>t.<br />
Das letztere kaan nicht hoch genug angeschlagen wer<strong>de</strong>n, <strong>de</strong>nn es ist klar,<br />
dass von diesem Augenblicke an <strong>de</strong>r Umgang mit Männern ohne Wahl and<br />
Zahl sofort aufhören muss , da es ja auf <strong>de</strong>r fl and liegt, dass eire isolirtes<br />
Mädchen, welches ihre Kundschaft suchen muss o<strong>de</strong>r schon vorher als eine<br />
fest normirte kennt , ihren Körper nicht so strapaziren wird, wie eine<br />
Bor<strong>de</strong>lldirne, die je<strong>de</strong>m Mann, <strong>de</strong>r ihre Reize bemerkenswerth fin<strong>de</strong>t, zu<br />
Willen sein muss ".<br />
Zie omtrent keuring, bor<strong>de</strong>elen en <strong>de</strong> gedragslijn tegenover <strong>de</strong> prostitutie<br />
in Duitschland , on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bestrij<strong>de</strong>rs van dat stelsel:<br />
1. Vierteljahrsschr. für gerichtl.. and óffentl. medic. von Casper. III. Band 2<br />
Heft. 1853 S. 1 ►97. Ueber Bor<strong>de</strong>lle von Dr. Lehrs.<br />
2. Schürmayer Handb. <strong>de</strong>r medic. polizei. 2e Aufl. S. 36-38.<br />
3. Rob. v. Mohl: Polizeiwissenschaft. 2e Aufl. I, p. 623 noot.<br />
4. Dr. A. W. F. Schultz : die Stellung <strong>de</strong>s Staates zur Prostitution,<br />
Berlin 1857.<br />
5. Die Strafgesetze in Bayern zum Schutze <strong>de</strong>r Sittlichkeit, door Prof.<br />
11. W. J. Thiersch. Nordlingen , 1868.
99<br />
Twee<strong>de</strong> Kamer besloten nogmaals <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> sluiting aan te<br />
bevelen. Maar ook heeft men in dien tusschentij d veel geleerd.<br />
Men heeft gezien hoe <strong>de</strong> heerschappij eener zon<strong>de</strong> oorzaak<br />
is van hare onbegrens<strong>de</strong> uitbreiding. Dit feit is geconstateerd<br />
door het merkwaardige adres. Immers toch het gezigt <strong>de</strong>r<br />
openbare zon<strong>de</strong> verzoekt tot zon<strong>de</strong>. Het is een groot on<strong>de</strong>rscheid<br />
haar te zoeken of van haar gezocht te wor<strong>de</strong>n. Geheel iets<br />
an<strong>de</strong>rs is <strong>de</strong> verborgenheid van het kwaad , dan <strong>de</strong> openbare<br />
veilbieding. De opentlijke tentoonstelling <strong>de</strong>r zon<strong>de</strong> in platen,<br />
zooals men ze vindt bij plaatverkoopers , bij balletten , op<br />
het tooneel , <strong>de</strong> publieke huizen en <strong>de</strong> ronddwalen<strong>de</strong> vrouwen<br />
van een ligt karakter , zijn in eene natie het bewijs dat ' zij<br />
opentlijk <strong>de</strong>n spot drijft met <strong>de</strong> be<strong>de</strong> : « leid ons niet in<br />
verzoeking » . Daar tegen te getuigen is heilige pligt. Deze<br />
zon<strong>de</strong> te bestrij<strong>de</strong>n met een onverzettelijken wil , met elk<br />
eerlijk wapen , is hooge roeping. Hare ver<strong>de</strong>digers , van <strong>de</strong><br />
hoogwijze medische faculteiten tot <strong>de</strong> onontbeerlijke politie<br />
te overtuigen dat zij dwalen , is eene zware taak,<br />
-mannen ,<br />
maar het moet geschie<strong>de</strong>n. Wij hebben dien strijd aanvaard<br />
en ofschoon met geringe kracht , zoo leven wij in <strong>de</strong> hoop,<br />
dat gelijk steeds , zoo ook nu <strong>de</strong> algemeens <strong>de</strong>nkwijze <strong>de</strong>r<br />
goe<strong>de</strong>n zich met ons zal vereenigen en <strong>de</strong>n strijd steeds<br />
krachtiger zal aanvaar<strong>de</strong>n».<br />
Omtrent <strong>de</strong> keuring schreef Heldring in het zoo belangrijke<br />
Verslag van <strong>de</strong> Jaarverga<strong>de</strong>ring op Steenbeek in 1862 (blz. 8)1) :<br />
C Er werd breedvoerig over <strong>de</strong> sanitaire politie gehan<strong>de</strong>ld.<br />
Vooral • werd er opgemerkt, dat hare basis niet ze<strong>de</strong>lijk,<br />
slechts sanitair was. Dat zij <strong>de</strong> prostitutie constateer<strong>de</strong> , dat<br />
1) 0. a. afgedrukt in <strong>de</strong> „Vereeniging van Christelijke Stemmen ", on<strong>de</strong>r<br />
redactie van 0. G. Heldring, van dat jaar.
100<br />
echter in het oog <strong>de</strong>s volks steeds is legitimeren. Immers<br />
toch , wie zal bij het volk ooit an<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>nken kunnen , dan<br />
dat <strong>de</strong> wet legitimeert alle zon<strong>de</strong> <strong>de</strong>r ontucht , zoo bij meer<strong>de</strong>r<br />
als min<strong>de</strong>rjarigen , omdat het medische on<strong>de</strong>rzoek,<br />
-jarigen<br />
waaraan allen on<strong>de</strong>rworpen zijn , bepaald dient tot vrijer en<br />
onscha<strong>de</strong>lijker uitoefening <strong>de</strong>r zon<strong>de</strong>. Schrikkelijke misvatting!<br />
Mag <strong>de</strong> wet ooit aanleiding geven tot zulke dwalingen , mag<br />
<strong>de</strong> wet ze constateren ? Het doel <strong>de</strong>r sanitaire politie is goed<br />
en doet goed , als <strong>voor</strong>komen<strong>de</strong> <strong>de</strong> vreesselijke symptomen<br />
<strong>de</strong>r syphilis; 1) maar doet kwaad -als schijnbaar in dienst<br />
staan<strong>de</strong> van <strong>de</strong> prostitutie zelve , en ten <strong>de</strong>ele door haar<br />
bezoldigd dm gezon<strong>de</strong> sujetten te leveren ».<br />
En in een brief, dien ik in Maart 1875 van hem mocht<br />
ontvangen, kort nadat hij mij door toezending van Mrs. Butler's<br />
brochure en Nrs van het Bulletin Continental l) , zoowel zijne<br />
belangstelling in <strong>de</strong> Engelsche beweging getoond als <strong>de</strong> mijne<br />
opgewekt had , schreef hij mij:<br />
« Het sanitaire standpunt is moeijelijk te ver<strong>de</strong>digen.<br />
Ik kom er steeds tegen mijnen wil toe.<br />
Heft men het op , men verzinkt in eene diepte die ontzet-<br />
tend is. Wat al schul<strong>de</strong>loos lij<strong>de</strong>n!<br />
Aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re zij<strong>de</strong> : Wat al ligtzinnig <strong>voor</strong>tzondigen ».<br />
In <strong>de</strong> waan , dat werkelijk <strong>de</strong> opheffing dat gevolg zou<br />
hebben , ver<strong>de</strong>dig<strong>de</strong> ik in <strong>de</strong> « Debating Society » te Lei<strong>de</strong>n<br />
dat jaar , ook <strong>de</strong> keuring , schoon met eerie beperking.<br />
Vooral door0 <strong>de</strong> krachtige bestrijding van Prof. A. E. I.<br />
1) Ook dit <strong>voor</strong><strong>de</strong>el kan, moeielijk meer met zekerheid in rekening<br />
gebracht wor<strong>de</strong>n, na <strong>de</strong> feiten en adviezen se<strong>de</strong>rt 1862 bekend gewor<strong>de</strong>n.<br />
2) Het orgaan van <strong>de</strong> „ Fédération britannique ' et continentale ". --<br />
Abonnementspr —s <strong>voor</strong> Ne<strong>de</strong>rland (Agent : Uitgever <strong>de</strong>zes) f 2.20 per jaar.
101<br />
Mod<strong>de</strong>rman was dit juist <strong>de</strong> eenige mijner Stellingen , die<br />
verworpen werd. Nu schaam ik mij ze ooit ver<strong>de</strong>digd te<br />
hebben. « Keuring en bor<strong>de</strong>elen » kunnen evenzeer tot be-<br />
scherming <strong>de</strong>r gezondheid en ze<strong>de</strong>lijkheid strekken , als olie<br />
tegen vuur of als zeewater tegen <strong>de</strong> dorst.<br />
Dat Heldring dan ook toen verklaar<strong>de</strong> « het sanitaire stand-<br />
punt moeijelijk te ver<strong>de</strong>digen» te achten , bewijst hoe veel<br />
ver<strong>de</strong>r -en juister hij reeds zag dan ik , die eerst door , na<br />
zijn ontslapen, gelezen geschriften en over<strong>de</strong>nkingen , tot betere<br />
gedachten kwam op dit punt.<br />
Alvorens nu nog iets me<strong>de</strong> te <strong>de</strong>elen over <strong>de</strong> oorzaken <strong>de</strong>r<br />
prostitutie in Ne<strong>de</strong>rland en - <strong>de</strong> <strong>voor</strong>geslagene of reeds toe-<br />
gepaste mid<strong>de</strong>len om ze te <strong>voor</strong>komen of bestrij<strong>de</strong>n en dus<br />
af te stappen van 4: «<strong>de</strong> gedragslijn door <strong>de</strong> overheid tegenover<br />
<strong>de</strong> ontucht en hare gevolgen aan te nemen» , moge hier nog<br />
iets volgen over hetgeen <strong>de</strong> dagbladpers tot bespreking van<br />
het prostitutievraagstuk in ons land lever<strong>de</strong>.<br />
Dat die Pers met groote belangstelling hieromtrent vervuld<br />
was , blijkt wel uit <strong>de</strong>n ijver, waarme<strong>de</strong> , op een drietal na,<br />
alle tot het I7trechtsch congres uitgenoodig<strong>de</strong> Bla<strong>de</strong>n een<br />
Reporter 1) zon<strong>de</strong>n en zelfs dit drietal alleen om re<strong>de</strong>nen van<br />
conventioneele aard niet hiertoe besloten.<br />
Het Nieuws v. d. Dag lever<strong>de</strong> in zijn nos. van 16 ,,17 en<br />
18 Mei 1872 een drietal artikelen over een uit het Duitsch<br />
vertaal<strong>de</strong> brochure getiteld : «<strong>de</strong> prostitutie» door Dr. F. W.<br />
Muller , die (blz. 22) <strong>voor</strong>stel<strong>de</strong>:<br />
«De openbare huizen moeten zon<strong>de</strong>r uitzon<strong>de</strong>ring zuivere<br />
staatsinstellingen zijn , op . staatskosten wor<strong>de</strong>n opgericht en<br />
1) Zie o. a. <strong>de</strong> uitvoerige verslagen in <strong>de</strong> Standaard van 29 Mei en<br />
Dagblad van Z. H. en 's Gr. van 29 en 30 Mei.
102<br />
beheerd. Het bestuur er van moet steeds in han<strong>de</strong>n zijn van<br />
een volkomen onafhankelijk door <strong>de</strong> regeering aangesteld persoon<br />
en on<strong>de</strong>r het onbeperkte toezicht van een geneesheer , het<br />
openbaar huis moet steeds eerre « inrichting van politie wezen».<br />
Met <strong>de</strong>ze toelichting : « men zal het reeds zoo lang be-<br />
staan<strong>de</strong> kwaad niet noemenswaardig kwaad vermin<strong>de</strong>ren,<br />
indien men zich met het concessioneeren van eenige openbare<br />
huizen vergenoegt. Hier is niet zoozeer sprake van het<br />
oprichten van toegelaten huizen als wel van <strong>de</strong> rechte wijze<br />
om ze in te rechten en daardoor tevens <strong>de</strong> geheime prostitutie<br />
te doen verdwijnen » .<br />
Men ziet hetzelf<strong>de</strong> <strong>de</strong>nkbeeld , dat op het eind <strong>de</strong>r 15áe eeuw<br />
in ons va<strong>de</strong>rland werd toegepast. In antwoord op <strong>de</strong> autoriteiten<br />
door Muller vermeld , schreef nu het Nieuws van <strong>de</strong>n Dag in<br />
het n°. van 17 Mei 1872.<br />
« Wij betwijfelen , of al <strong>de</strong>ze getuigen in staat zullen zijn om <strong>de</strong><br />
meer<strong>de</strong>rheid onzer landgenooten tot het <strong>voor</strong>stel-Muller over te halen.<br />
Immers het stelsel van staatszorg of staatsmonopolie door <strong>de</strong>n schrijver<br />
gehuldigd , achten wij grooter kwaad dan <strong>de</strong> slordigste philantropie.<br />
Werkelijk duldt <strong>de</strong> waardigheid van een gouvernement geene <strong>de</strong>rgelijke<br />
bemoeijingen, dan alleen in lan<strong>de</strong>n waar het leven <strong>de</strong>r ingezetenen,<br />
tot dat van <strong>de</strong> wil<strong>de</strong> beesten is teruggezonken. Zoodra <strong>de</strong> prostitutie<br />
een ministeriëele portefeuille machtig is gewor<strong>de</strong>n , zal zij <strong>voor</strong> hare<br />
bor<strong>de</strong>elen <strong>de</strong> erkenning als ze<strong>de</strong>lijk ligchaam vor<strong>de</strong>ren 1) en ...<br />
niemand is er die haar <strong>de</strong>ze in dat geval kan weigeren. Zon<strong>de</strong>r twijfel<br />
zal zij 't daarbij niet laten , maar in verband met het concubinaat<br />
hare aanvallen richten op 't burgerlijk huwelijk , dat <strong>de</strong> grondslag<br />
uitmaakt van eiken welingerichten staat. boren wij niet reeds nu<br />
theoriën verkondigen, die naar een <strong>de</strong>rgelijk programma schijnen heen<br />
te wijzen ? ... »<br />
1) In<strong>de</strong>rdaad hangt, naar mij me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld werd, in het <strong>voor</strong>huis van het<br />
grootste publieke huis in ons va<strong>de</strong>rland (te Rotterdam) , een uittreksel <strong>de</strong>r<br />
Koninklijk goedgekeur<strong>de</strong> Statuten eener maatschappij , die dit huis en zijn<br />
filialen te 's Gravenhage , Antwerpen enz. liet bouwen en — 60 °/o aan <strong>de</strong><br />
aan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs zou uit<strong>de</strong>elen.
103<br />
Naar aanleiding van <strong>de</strong> brochure -« Openbare Ze<strong>de</strong>lijkheid »<br />
eene vertaling van Mrs. Butler's : «Une voix dans le désert»<br />
in 1877 verschenen , verklaar<strong>de</strong> ook <strong>de</strong> Standaard in no 1729<br />
ontkennend te antwoor<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> vraag : «of eene Staat al<br />
dan niet , van rechtswege <strong>de</strong> prostitutie beschermen mag door<br />
ze te reglementeren » . En in no 1844 , na verschijning<br />
van Ds. Pierson's : « Gewettig<strong>de</strong> ontucht » , verklaar<strong>de</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
Redactie zich nogmaals tegen «.<strong>de</strong> thans bestaan<strong>de</strong> wetgeving,<br />
die <strong>de</strong>n magistraat doet optre<strong>de</strong>n als beschermer van gepaten-<br />
teer<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elen en keurmeester en menschelijke prostitutie-<br />
objecten . . . Eene instelling die <strong>de</strong> waardigheid <strong>de</strong>r Overheid<br />
met voeten treedt, het ze<strong>de</strong>lijk gevoel beleedigd , <strong>de</strong> habeas<br />
corpus-acte in nog afschuwelijker zin dan eertijds aan flar<strong>de</strong>n<br />
rijt , <strong>de</strong>r zon<strong>de</strong> een vrijbrief uitreikt , en <strong>de</strong>n <strong>de</strong>mon <strong>de</strong>r<br />
prostitutie steeds schaamteloozer doet optre<strong>de</strong>n » .<br />
Der overweging waardig achtte <strong>de</strong> Standaard <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
<strong>voor</strong>slagen , om aan <strong>de</strong> Staatszorg ten <strong>de</strong>ze een waardiger,<br />
ze<strong>de</strong>lijker en menschelijker karakter te geven:<br />
«1. dat <strong>de</strong> straat vrij blijve van lie<strong>de</strong>rlijke tooneelen;<br />
2. dat elke bescherming in <strong>de</strong> wet <strong>voor</strong> een bor<strong>de</strong>el wegvalle ;<br />
3. dat geen klacht bij <strong>de</strong>n rechter ontvankelijk zij over wat in een<br />
bor<strong>de</strong>el gestolen of gelasterd is;<br />
4. dat <strong>de</strong> burgerschapsrechten van <strong>de</strong>ze sociale vampyrs wor<strong>de</strong>n<br />
opgeheven;<br />
5. dat vlak bij kazernen en scholen geen bor<strong>de</strong>elen geduld wor<strong>de</strong>n;<br />
6. dat zielehan<strong>de</strong>l strenger geboet wor<strong>de</strong>;<br />
7. dat <strong>de</strong> dienstbo<strong>de</strong>nbelasting dale;<br />
8. dat redding van gevallenen meer steun hebbe v'an <strong>de</strong> Overheid ; en<br />
9. dat ou<strong>de</strong>rs recht ontvangen, zoons of dochters, die van hun ontuchtig<br />
leven niet willen aflaten , gevangen te doen zetten » -- in <strong>de</strong>n<br />
zin waarin dit vroeger door <strong>de</strong> Haagsche Commissie was geëischt.<br />
Kort <strong>voor</strong> het in Utrecht <strong>de</strong>n 27 Mei gehou<strong>de</strong>n congres,<br />
verschenen in het ITtrechtsche Dagblad van 24 en 25 Mei,
104<br />
een tweetal artikelen over : « <strong>de</strong> prostitutie » , waaruit we aan het<br />
eind van dit hoofdstuk iets ontleenen ; en in <strong>de</strong> IIaarlemsche<br />
Courant van 31 Mei 1878 wer<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> zinsne<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> bezwaren , tegen het heerschand stelsel op het congres<br />
ingebracht , zamengetrokken:<br />
« Overtuigend was gebleken uit verschillen<strong>de</strong> getuigenissen , 1) die<br />
wer<strong>de</strong>n bij gebragt , dat <strong>de</strong> maatregelen , van overheidswege genomen<br />
om het kwaad te beperken en <strong>de</strong> vreeselUke gevolgen daarvan zooveel<br />
mogelijk te <strong>voor</strong>komen , weinig af<strong>de</strong><strong>de</strong>n. Waarom zou men die maatregelen<br />
in stand hou<strong>de</strong>n , die het schaamtegevoel geheel vernietig<strong>de</strong>n,<br />
aan <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> een wettig karakter schenen te geven en door eene<br />
veelal ij<strong>de</strong>le toezegging van straffeloos het kwaad te kunnen plegen<br />
tot zondigen verlokten. Rust niet , zoo vroeg men ver<strong>de</strong>r, onze Staat<br />
op christelijke beginselen? Erkent hij niet het huwelijk? Mag hij,<br />
door een wettig bestaan te geven aan huizen van ontucht , <strong>de</strong> or<strong>de</strong>ningen<br />
Gods omkeeren ? Is er eene objective ze<strong>de</strong>lijkheid ? Zoo ja , mag <strong>de</strong><br />
Staat dan autoriseren wat haar compromitteert ?<br />
Menigmaal werd ook gewaarschuwd tegen toepassing van <strong>de</strong>n stelregel:<br />
het doel heiligt <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len. De zon<strong>de</strong> , zoo liet zich een <strong>de</strong>r<br />
sprekers uit, kan alleen overwonnen wor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong>n Geest van<br />
Christus. De Staat moet <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> straffen. Maar als hij haar straffen<br />
1) Bepaal<strong>de</strong>lijk : 1 0 een viertal schriftelijke opmerkingen van Dr. Donkersloot<br />
(zie blz. 176) ; 2° een zeer sterke verklaring van Prof. Tilanus, diè<br />
50 jaar uitvoering en resultaten <strong>de</strong>r keuring had ga<strong>de</strong> geslagen, omtrent<br />
hare mislukte vruchten en an<strong>de</strong>re oorzaken , die <strong>de</strong> afneming <strong>de</strong>r syphilis<br />
me<strong>de</strong>brachten , als <strong>de</strong> vor<strong>de</strong>ringen <strong>de</strong>r geneeskundige wetenschap , en 3° een<br />
uitvoerig schrijven van Prof. Evers, die, ofschoon <strong>voor</strong>stan<strong>de</strong>r <strong>de</strong>r keuring,<br />
erken<strong>de</strong> : dat „ het aantal procenten <strong>voor</strong><strong>de</strong>el <strong>de</strong>r prophylactische maatregelen<br />
„al zeer gering" zal zijn — „ en <strong>voor</strong>koming zelfs bij nauwkeurige inspectie vrij<br />
moeielijk te bewerkstelligen is " — en dat „ in <strong>de</strong>n regel alle prostituées na<br />
verblijf van eenige weken in een bor<strong>de</strong>el een meer of min sterke blennorrhee<br />
krijgen. Moesten nu alle met die ziekte behebte verwij<strong>de</strong>rd wor<strong>de</strong>n, dan<br />
moest om <strong>de</strong> 6 weken wisseling van personeel plaats grijpen. Gelukkig<br />
ontbreekt daartoe het personeel. Het noodwendig gevolg daarvan is dus,<br />
dat alleen <strong>de</strong> sterk aangedane afgezon<strong>de</strong>rd en verpleegd wor<strong>de</strong>n, terwijl<br />
<strong>de</strong> ligter aangetasten hun handwerk blijven <strong>voor</strong>tzetten en zoo zij venerisch<br />
zijn, hun bezoekers blijven besmetten ".
105<br />
moet, kan hij haar niet reglementeren. Zulke reglementen en al <strong>de</strong> bepalingen<br />
, die zij <strong>voor</strong>schrijven , zijn immoreel.<br />
Ten slotte zij hier nog opgemerkt , dat <strong>de</strong> Voorzitter , van wien<br />
<strong>de</strong>ze gansche beweging was uitgegaan , bij herhaling te kennen gaf,<br />
wat hij reeds in eene door hem uitgegeven brochure gezegd had, dat<br />
<strong>de</strong> Staat aan het kwaad , welks bestaan hij erkent , doch niet kan<br />
uitroeijen, geenszins zijnen vrijen loop moet laten. Hij moet het bestrij<strong>de</strong>n;<br />
doch op eene an<strong>de</strong>re wijze dan die waarop het thans geschiedt. Hij moet<br />
alle onze<strong>de</strong>lijkheid met gestrengheid te keer gaan, maar niet het kwaad<br />
binnen zekere grenzen toelaten en het binnen die grenzen aan zeker<br />
toezigt on<strong>de</strong>rwerpen ».<br />
Wat nu <strong>de</strong> wetgeving betreft , die van al <strong>de</strong>ze bespreking<br />
het on<strong>de</strong>rwerp was , zoo herinneren we , dat in dit tijdvak<br />
en wel bepaal<strong>de</strong>lijk na 1851 alle nu nog van kracht zijn<strong>de</strong><br />
«Plaatselijke Veror<strong>de</strong>ningen op <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> publieke vrouwen<br />
en huizen van ontucht » wer<strong>de</strong>n ingevoerd , waarvan we<br />
hierachter een overzicht laten volgen , die van <strong>de</strong>n Haag als<br />
legger nemen<strong>de</strong> , omdat <strong>de</strong>ze tot grondslag <strong>de</strong>r meeste an<strong>de</strong>ren<br />
heeft gestrekt.<br />
De beraadslagingen over <strong>de</strong> Veror<strong>de</strong>ningen zijn meestal<br />
met gesloten <strong>de</strong>uren gevoerd , zoodat <strong>de</strong> beweegre<strong>de</strong>nen die<br />
tot hare vaststelling leid<strong>de</strong>n , - niet dikwijls bekend wer<strong>de</strong>n.<br />
In het hierachter volgend opstel van Dr. Donkersloot , zijn<br />
echter in <strong>de</strong>n aanhef <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n , waarop bepaal<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong><br />
Haagsche ver<strong>de</strong>digd werd me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld , dat waarschijnlijk<br />
ook <strong>de</strong> meeste geneeskundige inspecteurs tot <strong>de</strong>n wensch en<br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re gemeentera<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong>rgelijke<br />
veror<strong>de</strong>ningen zullen gebracht hebben.<br />
We hebben ver<strong>de</strong>r reeds me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld het rapport in 1859<br />
door <strong>de</strong> raads-commissie te Utrecht uitgebracht , het protest<br />
door het raadslid Soury in <strong>de</strong>n Haagschen gemeenteraad<br />
uitgesproken , en ein<strong>de</strong>lijk het ontkennend antwoord (met 19
106<br />
tegen 9 stemmen) van <strong>de</strong>n Amsterdamschen gemeenteraad<br />
op <strong>de</strong> vraag : Kof regeling <strong>de</strong>r prostitutie wenschelijk was »<br />
in 1861.<br />
Uit <strong>de</strong>n laatsten tijd vermel<strong>de</strong>n we nog een belangrijke<br />
re<strong>de</strong> in <strong>de</strong>n gemeenteraad te Lei<strong>de</strong>n <strong>de</strong>n 25 Oct. 1877 ge-<br />
hou<strong>de</strong>n door Mr. S. Le Poole , bij het artikel <strong>de</strong>r «kosten van<br />
toezicht <strong>de</strong>r openbare huizen enz. ad f 500 » . Na eenige<br />
plaatselijk-historische opmerkingen en het bewijs geleverd te<br />
hebben , dat het doel <strong>de</strong>r publieke huizen , vermin<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>r<br />
clan<strong>de</strong>stine prostitutie , noch te Lei<strong>de</strong>n , noch te Amsterdam,<br />
noch te 's Hage bereikt was , lezen we in <strong>de</strong> han<strong>de</strong>lingen<br />
in <strong>de</strong>n gemeenteraad blz. 103.<br />
« En op het onlangs te Genève gehou<strong>de</strong>n internationaal congres over<br />
<strong>de</strong> prostitutie , waar ook vele medici waren gekomen , is geconstateerd<br />
dat , v- r <strong>de</strong> wettelijke prostitutie bestaat, <strong>de</strong> clan<strong>de</strong>stine zich veel<br />
meer i • ' Trp^tIt Dit wat <strong>de</strong> ervaring betreft. En nu het beginsel. Het<br />
komt mij .; +» »r dat op het stuk van toezicht op <strong>de</strong> openbare huizen<br />
een ietwat Macchiavellistische politiek heeft <strong>voor</strong>gezeten. Macchiavelli<br />
leert , zoo als bekend is , in zijn werk : Ii Principe , dat men , op<br />
het gebied van <strong>de</strong> staatkun<strong>de</strong> , niet moet vragen naar la loi morale ,<br />
maar naar la raison d'Etat. Die leer heeft zich on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> regeering<br />
van Lo<strong>de</strong>wijk XIV over geheel Europa verspreid en zich langzamerhand<br />
veel aanhangers verworven. Napoleon I echter , die gelijk bekend is,<br />
een groot aanhanger was van <strong>de</strong> leer van Macchiavelli en zijn werk<br />
op zijne tochten bij zich droeg , is <strong>de</strong> uitvin<strong>de</strong>r geweest van <strong>de</strong><br />
prostitution légale 1). Terzelf<strong>de</strong>r tijd dat Wilberforce het van het<br />
Parlement in Engeland wist te verkrijgen om <strong>de</strong>n slavenhan<strong>de</strong>l af te<br />
schaffen, heeft. Napoleon die an<strong>de</strong>re slavernij , la prostitution légale<br />
ou patentée, door een consulair <strong>de</strong>creet in Frankrijk ingevoerd en <strong>de</strong>ze<br />
heeft zich weldra over geheel Europa verspreid. Gelukkig echter komt<br />
m.„( ► daarvan in verschillen<strong>de</strong> -staten terug en wordt er daartegen<br />
1) Cf. Lecour: la prostitution It Paris et It Londres (1877) p. 29; Jeannel:<br />
<strong>de</strong> la prostitution dans les gran<strong>de</strong>s villes au 19 d siècle , p. 299-301. — „La<br />
traite <strong>de</strong>s blanches", door Tacussel p. 1.
107<br />
een sterke oppositie gevoerd. Het begrip : Staat , impliceert volgens<br />
mij , mijnheer <strong>de</strong> Voorzitter, moraliteit, en <strong>de</strong> handhaving daarvan.<br />
Vreemd <strong>voor</strong>zeker mag het dus wel genoemd wor<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> Staat<br />
aan <strong>de</strong>n eenen kant met kwistige hand openbare scholen blijft oprichten,<br />
waar het on<strong>de</strong>rwijs dienstbaar zal gemaakt wor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> opleiding<br />
tot alle maatschappelijke ke en christelijke <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n , en aan <strong>de</strong>n an<strong>de</strong>ren<br />
kant gel<strong>de</strong>n uitgeeft tot bescherming <strong>de</strong>r openbare huizen. Le Horn<br />
ne su f fit pas , it nous faut la chose. Als <strong>voor</strong>bereiding, ik herhaal<br />
het , <strong>voor</strong> <strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n , die ons met <strong>de</strong> nieuwe politieveror<strong>de</strong>ning<br />
wachten , zal ik nu tegen <strong>de</strong>zen post stemmen ».<br />
Wat nu <strong>de</strong> oorzaken <strong>de</strong>r prostitutie betreft , zoo heeft ook<br />
Heldring meermalen daarover geschreven en hij , die <strong>de</strong> ge-<br />
vallenen bij hare intre<strong>de</strong> in Steenbeek dikwijls reeds ontving,<br />
dagelijks haar ga<strong>de</strong>sloeg en van ie<strong>de</strong>r uitvoerig <strong>de</strong>n levensloop<br />
liet te boek stellen en bijhou<strong>de</strong>n, kan ons omtrent <strong>de</strong>ze oorzaken,<br />
wat Ne<strong>de</strong>rland betreft , wel <strong>de</strong> beste bouwstoffen verschaffen.<br />
In het Sae verslag wordt gewezen : op het dalend ze<strong>de</strong>lijk<br />
peil <strong>de</strong>r openbare meening tegenover ontucht , overspel en<br />
hoererij , op <strong>de</strong> noodzakelijkheid van een maatschappelijke<br />
klove tusschen <strong>de</strong> diep gevallenen en <strong>de</strong> niet-gevallenen,<br />
die juist verdwijnen moet , wanneer men <strong>de</strong> zondares vindt<br />
on<strong>de</strong>r dienstbo<strong>de</strong>n , dochters en huisvrouwen , als « zich <strong>de</strong><br />
oneerbare plaats met stalen - <strong>voor</strong>hoofd in komedie en kerk<br />
nevens <strong>de</strong> eerbaren en niemand klaagt er over » . En ver<strong>de</strong>r:<br />
« wil<strong>de</strong> huwelijken , har<strong>de</strong> stiefmoe<strong>de</strong>rs , reeds jong eene wees,<br />
of een onecht kind 1) of ook soms naaister bij on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>ne<br />
1) In het 12e verslag blz. 22 schreef H: „Een achtste ge<strong>de</strong>elte <strong>de</strong>r door<br />
ons opgenomen, waren onechte kin<strong>de</strong>ren. Ook hierop vestige men toch met<br />
meer ernst <strong>de</strong> oogen. Wist men het goed , hoeveel min<strong>de</strong>r schuldig <strong>de</strong> vrouw<br />
is , die men verleidt dan haar verlei<strong>de</strong>r, men zou<strong>de</strong> met haar en met haar<br />
kind meer me<strong>de</strong>lij<strong>de</strong>n hebben. Dat arme kind moet zooveel misgel<strong>de</strong>n.<br />
Er waren er on<strong>de</strong>r , die een diep gevoel had<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> verachting waarin<br />
zij van <strong>de</strong>r jeugd af gestaan had<strong>de</strong>n ".
108<br />
familiera , gelijk me<strong>de</strong> onbekwaamheid in <strong>de</strong>n arbeid , ziedaar<br />
<strong>de</strong> meeste uitwendige re<strong>de</strong>nen , die ons zijn <strong>voor</strong>gekomen<br />
van <strong>de</strong>n diepen val <strong>de</strong>zer ongelukkigen».<br />
Op het woord : uitwendige , moet hier <strong>de</strong> nadruk vallen.<br />
In • het 5<strong>de</strong> verslag lezen wij toch : « Op Steenbeek zién wij<br />
ten allen tij<strong>de</strong> twee oorzaken die <strong>de</strong> ons toevertrouw<strong>de</strong>n ten<br />
ver<strong>de</strong>rve lei<strong>de</strong>n. Het ongebroken hoofd of <strong>de</strong> eigenwilligheid<br />
en <strong>de</strong> weel<strong>de</strong>».<br />
En wat hij on<strong>de</strong>r «weel<strong>de</strong> » verstond , bleek eenige blad-<br />
zij<strong>de</strong>n vroeger (blz. 18) :<br />
«Hoevelen komen tot ons in zij<strong>de</strong> én fluweel , die zoo<br />
diep niet zou<strong>de</strong>n gezonken zijn , als zij bij <strong>de</strong> eenvoudigste<br />
kleedij <strong>de</strong>r dienstmaagd gebleven waren » . « Hoe kunt gij<br />
bij zulk een mo<strong>de</strong>tooi ook an<strong>de</strong>rs verwachten dan dat zij<br />
juist op <strong>de</strong>n dag <strong>de</strong>s Heeren uit ij<strong>de</strong>lheid <strong>de</strong> kerk zullen<br />
gaan bezoeken en daar buiten al die genoegens najagen , die<br />
aan het eind elken ernst <strong>de</strong>s levens verwoesten ? En hoe<br />
dikwijls moeten er zondige wegen bewan<strong>de</strong>ld wor<strong>de</strong>n , om<br />
<strong>de</strong> gel<strong>de</strong>n hiertoe te zamen te brengen » .<br />
In het 6<strong>de</strong> verslag : «Doorgaans wor<strong>de</strong>n ons regt onnutte<br />
le<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r maatschappij toegezon<strong>de</strong>n. De luiheid is een hoofd<br />
liever alles , dan hard werken om het brood».<br />
-type ,<br />
In het 7<strong>de</strong> verslag (blz. 32 en 33) wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> huizen van<br />
ontucht als mid<strong>de</strong>lijke of onmid<strong>de</strong>lijke oorzaak van menigen<br />
val beschreven , naar aanleiding van merkwaardige me<strong>de</strong><br />
vroeger zelve bor<strong>de</strong>elhoudster-<strong>de</strong>elingen<br />
eener asyliste , die<br />
geweest was. In dit zelf<strong>de</strong> verslag , waarin o. a. <strong>de</strong> korte<br />
geschie<strong>de</strong>nis van 15 verschillen<strong>de</strong> asylisten in drie rubrieken<br />
werd me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld , lezen we ook nog <strong>de</strong>ze opmerking : « Zoo<br />
lang <strong>de</strong> huwelijksstaat niet heilig gehou<strong>de</strong>n wordt, is zeker<br />
in <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren niet an<strong>de</strong>rs te verwachten dan eene geweldige
109<br />
neiging tot ontucht » , waarbij o. a. er op gedoeld wordt : « hoe<br />
verdierlijkt vele gehuw<strong>de</strong>n met elkan<strong>de</strong>r leven » , en « droevig<br />
zijn <strong>de</strong> toestan<strong>de</strong>n waarin men gansche streken in <strong>de</strong>n lan<strong>de</strong><br />
vindt , waar verloof<strong>de</strong>n niet huw<strong>de</strong>n tot zij er toe gedwongen<br />
zijn en reeds lang <strong>de</strong> zon<strong>de</strong> dien<strong>de</strong>n , zon<strong>de</strong>r er over te blozen » .<br />
In het 8ste verslag wordt <strong>de</strong> dronkenschap , zoo menigmaal<br />
moe<strong>de</strong>r , zuster of dochter <strong>de</strong>r prostitutie , als oorzaak in<br />
meer dan een <strong>voor</strong>beeld beschreven.<br />
Het 19 <strong>de</strong> ein<strong>de</strong>lijk is bijna uitsluitend gewijd aan <strong>de</strong><br />
«hoofdoorzaken van <strong>de</strong> treurige overgangen van een or<strong>de</strong>lijk<br />
ze<strong>de</strong>lijk leven , tot eene algeheele losbandigheid en een weg<br />
poel van onze<strong>de</strong>lijkheid » . Tien oorzaken-zinken<br />
in <strong>de</strong>n<br />
wer<strong>de</strong>n daar genoemd , uitgewerkt en toegelicht.<br />
1. Het geringe loon <strong>voor</strong> arbeid en dienstwerk in betrekking tot <strong>de</strong><br />
heerschen<strong>de</strong> weel<strong>de</strong>.<br />
2. Het verachteren van het huiselijk leven on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> zucht naar<br />
uithuizigheid.<br />
3. Het ontbreken van <strong>de</strong>gelijk christelijk on<strong>de</strong>rwijs bij toenemend<br />
ongeloof.<br />
4. De menigvuldig <strong>voor</strong>komen<strong>de</strong> verhouding van stiefmoe<strong>de</strong>r en<br />
stiefdochter.<br />
5. De weinig christelijke betrekking over 't geheel tusschen heerera<br />
en vrouwen en hunne dienstbo<strong>de</strong>n.<br />
6. Het gemis van vele genoegens en <strong>de</strong> menigte van verleidingen<br />
op <strong>de</strong> uitgaansdagen.<br />
7. De gevaarlijke verleidster overal aanwezig , steeds loeren<strong>de</strong> op het<br />
ver<strong>de</strong>rf <strong>de</strong>rgenen die on<strong>de</strong>r haar bereik komen.<br />
8. De naauw merkbare overgangen van het ééne kwaad tot het an<strong>de</strong>re.<br />
9. Het moeijelijke van <strong>de</strong>n terugkeer van <strong>de</strong>n weg <strong>de</strong>s ver<strong>de</strong>rfs.<br />
1 0. Eene algeheel verkeer<strong>de</strong> <strong>voor</strong>stelling van bekeering.<br />
Ook Heldring's opvolger, Ds. Pierson , heeft begrepen , dat<br />
zoo mogelijk het Asyl Steenbeek zich zelf moest overbodig<br />
maken , m. a. w. dat <strong>de</strong> ervaring aldaar opgedaan , <strong>de</strong> strijd
110<br />
van daar uit gevoerd , hoe langer zoo meer <strong>de</strong> prostitutie<br />
moesten doen kennen, <strong>voor</strong>komen en bestrij<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> wortelen<br />
van het kwaad afsnij<strong>de</strong>n , <strong>de</strong> bronnen van toevoer , kon het<br />
zijn door vermin<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>r slachtoffers , stoppen.<br />
Op het Congres van Inwendige Zending, 23 Mei jl.,<br />
on<strong>de</strong>r zijne <strong>voor</strong>zitting te Amsterdam gehou<strong>de</strong>n , wer<strong>de</strong>n<br />
3 rubrieken behan<strong>de</strong>ld : 1. oorzaken <strong>de</strong>r prostitutie; 2. mid<strong>de</strong>len<br />
ter <strong>voor</strong>koming 1) ; 3. mid<strong>de</strong>len ter genezing.<br />
Daar <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>zer sectie <strong>voor</strong>al in <strong>de</strong>n aanvang<br />
zeer talrijk bezocht werd en ook door personen , uit ver-<br />
schillen<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n en kringen, waarvan <strong>de</strong> meesten reeds korter<br />
of langer practisch op philantropisch gebied werkzaam,<br />
wer<strong>de</strong>n belangrijke me<strong>de</strong><strong>de</strong>elingen over <strong>de</strong>n staat <strong>de</strong>r prostitutie<br />
in Ne<strong>de</strong>rland gedaan.<br />
Als 1° oorzaken waren o. a. aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld : «stand-<br />
verheffing, armoe<strong>de</strong> , ze<strong>de</strong>lijke verslapping, geringschatting van<br />
het huwelijk en van <strong>de</strong> vrouw , slechte boeken , slechte vertooningen ,<br />
nachtelijke bijeenkomsten , dronkenschap ».<br />
Door <strong>de</strong>n Voorzitter werd het eerst aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld:<br />
armoe<strong>de</strong> , daar <strong>voor</strong>al buitenlandsche schrijvers en <strong>de</strong> gangbare<br />
statistiek , die meestal uit <strong>de</strong>n mond <strong>de</strong>r publieke vrouw zou<br />
opgeteekend zijn , het grootste aantal percenten aan <strong>de</strong>ze<br />
oorzaak toeken<strong>de</strong>n.<br />
Het bleek nu echter , dat , hetzij ons land hierin eerre<br />
uitzon<strong>de</strong>ring maakt , hetzij dat men niet te veel geloof moet<br />
hechten aan <strong>de</strong> re<strong>de</strong>nen door <strong>de</strong> gevallenen zelven opgegeven,<br />
<strong>voor</strong>al wanneer , zooals hier het geval is , haar gedrag daar-<br />
door het minst laakbaar werd , ja eenigzins meteen martelaars<br />
gesierd.<br />
1) Zie ook nog „ <strong>de</strong> preventieve maatregelen" in het jaarverslag van<br />
Steenbeek, 1861. (Bijbl. bij <strong>de</strong> Chr. Stemmen , <strong>de</strong>el VIII, n° 2).<br />
-kroon
ill<br />
Een spreker, die jaren lang op dit gebied in Amsterdam<br />
werkzaam was geweest , verzeker<strong>de</strong> , dat elk meisje van 16<br />
of 17 jaar gemakkelijk een dienst kon verkrijgen en dat het<br />
meer zucht naar standverheffing, mooie kleeding, een gemakke-<br />
lijk en lui leven, gebrek aan volharding en ze<strong>de</strong>lijke veerkracht<br />
waren , die haar op <strong>de</strong>n slechten weg brachten.<br />
Juist tegenwoordig , zei<strong>de</strong> men , stijgen <strong>de</strong> bonen bij<br />
vermin<strong>de</strong>rd aanbod van goed en gewillig werk- en dienst<br />
-personeel.<br />
Als an<strong>de</strong>re oorzaken wer<strong>de</strong>n nog genoemd <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong><br />
god<strong>de</strong>loosheid , het leven buiten Gods woord en gebo<strong>de</strong>n,<br />
welke aan zoovele oorzaken ten grond lagen. En ver<strong>de</strong>r:<br />
uithuizigheid , twee<strong>de</strong> huwelijken , <strong>voor</strong>al wanneer <strong>de</strong> twee<strong>de</strong><br />
moe<strong>de</strong>r niet veel ou<strong>de</strong>r dan het oudste stiefkind was; luiheid,<br />
snoepzucht en onechte geboorte.<br />
In Berlijn is eerie brochure verschenen , getiteld : « Die<br />
Prostitution , ihre Ursachen tend die Moglichkeit ihrer Ver<br />
-min<strong>de</strong>rung » , 3 Auflage ,<br />
waarin als bronnen <strong>de</strong>r onze<strong>de</strong>lijkheid<br />
en <strong>de</strong>r mo<strong>de</strong>rne prostitutie in alle groote ste<strong>de</strong>n, o. a. <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
wor<strong>de</strong>n me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld , die ook behalve <strong>de</strong> reeds genoem<strong>de</strong>n<br />
<strong>voor</strong> ons land aandacht verdienen:<br />
I. De slechte opvoeding en het gebrek aan voldoen<strong>de</strong> zorg<br />
over <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren , gesplitst in 6 bijzon<strong>de</strong>re klassen van<br />
oorzaken.<br />
II. Te vroegtijdige opwekking en prikkeling <strong>de</strong>r zinneljkheid,<br />
evenzoo in 7 klassen ver<strong>de</strong>eld.<br />
III. De verleiding van het vrouwelijk en mannelijk geslacht<br />
(in 7 punten aangegeven).<br />
IV. De verlaging van het huwelijk (in 5 opzichten , waarvan
112<br />
het O<strong>de</strong> : « das herrschen<strong>de</strong> verwerfliche Ein- tend Zwei<br />
-kin<strong>de</strong>rsystem »).<br />
V. Toeneming <strong>de</strong>r echtscheidingen en scheidingen van tafel<br />
en bed, waarvan vier<strong>de</strong>rlei scha<strong>de</strong>lijke gevolgen wor<strong>de</strong>n<br />
genoemd.<br />
VI. [Iet winstbejag en <strong>de</strong> speculatiezucht , die ook in 5 op-<br />
zichten in <strong>de</strong> prostitutie voedsel vin<strong>de</strong>n , of , haar<br />
in 't leven roepen.<br />
VII. Sommige betrekkingen en ambachten (o. a. wor<strong>de</strong>n<br />
genoemd : winkeldochters , buffetjuffrouwen , theater-<br />
personeel).<br />
VIII. Zamenzijn van eene menigte jonge, genotzieke personen.<br />
IX. Lichtzinnigheid , zucht naar opschik, sterke drank , enz.<br />
X. Derving van echte geboorte , goe<strong>de</strong> naam enz.<br />
XI. Plotseling alleen staan van meisjes.<br />
XII. Onvoldoen<strong>de</strong> belangstelling van fabrikanten in het lot<br />
en <strong>de</strong>n invloed van gezamentlijken arbeid van hun<br />
personeel.<br />
XIII. Gelegenheid tot geheimhouding of uitblijven <strong>de</strong>r gevolgen<br />
van <strong>de</strong> prostitutie.<br />
XIV. Toeneming van <strong>voor</strong>behoedmid<strong>de</strong>len tegen geslachtsziekten<br />
en afneming van het kwaadaardig karakter van <strong>de</strong><br />
syphilis.<br />
XV. Voedsel aan <strong>de</strong>n heerschen<strong>de</strong>r lichtzinnigen tijdgeest door<br />
theater , pers , beeldhouwkunst , photografie , ontuchtige<br />
han<strong>de</strong>lsartikelen , geschenken enz.<br />
Vele <strong>de</strong>zer oorzaken mogen on<strong>de</strong>rling zanienhangen , of tot<br />
enkele terug te brengen zijn , an<strong>de</strong>ren mogen hoogstens als
113<br />
goe<strong>de</strong> geleidsters <strong>voor</strong> dieper liggen<strong>de</strong> wortels kunnen dienen<br />
en slechts mid<strong>de</strong>lijk aan het kwaad bevor<strong>de</strong>rlijk zijn , toch<br />
is in dit geschriftje op meer dan een won<strong>de</strong>plek gewezen,<br />
die <strong>voor</strong> genezing vatbaar is , ja dikwijls aan ie<strong>de</strong>r onzer in<br />
zijn kring reeds daartoe aangewezen.<br />
Wat 2° <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len tér <strong>voor</strong>koming betreft waren 23 Mei jl.<br />
te Amsterdam aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld:<br />
« Kleine Te Huizen <strong>voor</strong> dienstbo<strong>de</strong>n , fabriekscholen <strong>voor</strong><br />
meisjes, verhooging van het ze<strong>de</strong>lijk peil, belangstelling van<br />
vrouwen in het lot van vrouwen , eenvoud van ze<strong>de</strong>n tot<br />
bevor<strong>de</strong>ring van het huwelijk , wering van slechte invloe<strong>de</strong>n » .<br />
Uitvoerig wer<strong>de</strong>n besproken <strong>de</strong> kleine Te Huizen , waar<br />
dienstbo<strong>de</strong>n , winkeldochters en .an<strong>de</strong>ren , die <strong>voor</strong>al op uit<br />
aan verleiding blootstaan , <strong>de</strong>n dag of avond-gaansdagen<br />
kunnen doorbrengen. Zeer gelukkige resultaten wer<strong>de</strong>n genoemd<br />
van <strong>de</strong> Sonntagsvereine 1) uit Berlijn , waaraan reeds 1000<br />
dienstmeisjes <strong>de</strong>elnemen , bij dames in verschillen<strong>de</strong> ge<strong>de</strong>elten<br />
<strong>de</strong>r stad zich daartoe aanbie<strong>de</strong>nd , als ook uit Amsterdam<br />
en 's Hage , waar hetzij on<strong>de</strong>r leiding van ou<strong>de</strong>re dienstbo<strong>de</strong>n,<br />
hetzij van <strong>de</strong> vrouw <strong>de</strong>s heizes , hetzij van <strong>de</strong> Directie van<br />
een vrouwen logement <strong>de</strong> zaak zeer goed geslaagd was.<br />
Een Med. Dr. te Amsterdam wees in een particulier<br />
schrijven nog op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len , die <strong>de</strong> prostitutie<br />
min of meer <strong>voor</strong>komen kunnen:<br />
« Tracht eerre beweging in het leven te roepen tegen <strong>de</strong><br />
onze<strong>de</strong>lijke kleeding <strong>de</strong>r «fatsoenlijke» vrouwen wanneer<br />
zij meeoen «gekleed» te zijn. Hoe meer gekleed, hoe min<strong>de</strong>r<br />
gekleed. Kan het iemand verwon<strong>de</strong>ren dat bij <strong>de</strong>n jongeling<br />
<strong>de</strong> begeerte ontbrandt om el<strong>de</strong>rs zijne lusten te gaan koelen,<br />
1) On<strong>de</strong>r directie van mevr. Bankier Lu'sche, Berlijn, Oranienburgerstrasse.
114<br />
wanneer hij een avond of halve nacht met zulke « fatsoenlijke »<br />
jonge dames gedanst heeft ? »<br />
Ver<strong>de</strong>r wil<strong>de</strong> hij bepaald zien dat:<br />
10 geprostitueer<strong>de</strong>n zich niet <strong>voor</strong> <strong>de</strong> ramen mogen plaatsen<br />
of aan <strong>de</strong> <strong>de</strong>uren. « Geloof mij » , luidt <strong>de</strong> toelichting,<br />
«vele jongelingen zou<strong>de</strong>n onbesmet zijn gebleven , vele<br />
gehuw<strong>de</strong> mannen trouw aan hunne vrouwen , wanneer<br />
zij niet tot ontucht waren opgewekt en geprikkeld door<br />
het zien van die lokazen »;<br />
2° drank of eenige verversching niet geschonken' of verkocht<br />
wor<strong>de</strong>n in bor<strong>de</strong>elen;<br />
30 van Overheidswege <strong>de</strong> kermis wor<strong>de</strong> afgeschaft; 1)<br />
40 kroegen zoowel als bor<strong>de</strong>elen niet langer dan tot 12 uur<br />
geopend mogen blijven;<br />
50 het zingen van onze<strong>de</strong>lijke straatlie<strong>de</strong>ren verbo<strong>de</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n enz. enz.;<br />
6° <strong>de</strong> afschaffing van <strong>de</strong>n sterken drank bevor<strong>de</strong>rd wor<strong>de</strong>,<br />
als een , zoo niet <strong>de</strong> grootste , bevor<strong>de</strong>raar <strong>de</strong>r prostitutie.<br />
Ook als mid<strong>de</strong>len tot « vermin<strong>de</strong>ring van prostitutieoorzaken»<br />
vermeldt genoem<strong>de</strong> brochure in 5'/l bladzij<strong>de</strong>n<br />
tal van <strong>voor</strong>slagen , die ge<strong>de</strong>eltelijk tot <strong>de</strong> wegneming <strong>de</strong>r<br />
genoem<strong>de</strong> oorzaken zijn terug te brengen en daarenboven<br />
in levens- en wereldbeschouwing van maatschappij en ze<strong>de</strong>n<br />
harer le<strong>de</strong>n haar dieperen grond menigmaal vin<strong>de</strong>n.<br />
Wat 3° <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len ter genezing betreft waren te Amsterdam<br />
aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld.<br />
- 1) De Rotterdamsche Commissie richtte hiertoe reeds in 1863 een adres<br />
aan <strong>de</strong>n Gemeenteraad, om dit „verou<strong>de</strong>rd misbruik ", en eene instelling,<br />
„ gevaarlijk en ver<strong>de</strong>rvend <strong>voor</strong> <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n" af te schaffen. In haar<br />
laatste (12e) verslag 1870, wees zij op <strong>de</strong> „ ze<strong>de</strong>be<strong>de</strong>rven<strong>de</strong> gewoonte, om<br />
aan <strong>de</strong> dienstbo<strong>de</strong>n eene zoogenaam<strong>de</strong> kermisnacht te geven ".
115<br />
a. Inrichtingen <strong>voor</strong> ongehuw<strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rs;<br />
b. Hospitalen <strong>voor</strong> gevallenen;<br />
C. Vrouwen-comités <strong>voor</strong> gevallenen;<br />
d. Plaatselijke Asylen;<br />
e. Meer<strong>de</strong>re bekendheid geven aan <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len tot behoud;<br />
f. Gelijkstelling van <strong>de</strong>n man en <strong>de</strong> vrouw ten aanzien<br />
van <strong>de</strong> gevolgen <strong>de</strong>r zon<strong>de</strong>.<br />
Als type eener inrichting <strong>voor</strong> ongehuw<strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rs werd<br />
het verzorgungshaus te Bonn , on<strong>de</strong>r leiding van Fri. Lung-<br />
strass (Weberstrasse 69) genoemd en er op gewezen, hoe men<br />
van <strong>de</strong>rgelijke particuliere en scherp toezien<strong>de</strong> Asylen niet<br />
<strong>de</strong> gevaren had te duchten, die uit <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke Crêches<br />
<strong>voor</strong>tvloeien , en aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re zij<strong>de</strong> , hoe <strong>de</strong>rgelijke vrouwen<br />
het ligst geheel wegzinken en toch meer onze hulp vereischen.<br />
Betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>re bekendheid aan <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len tot<br />
behoud te schenken , werd o. a. het <strong>voor</strong>beeld van Rotterdam<br />
genoemd , waar aan elk <strong>de</strong>r publieke vrouwen , zoover <strong>de</strong>ze<br />
bekend waren , een oproeping tot inkeer was gericht . met<br />
me<strong>de</strong><strong>de</strong>eling vai' een 5 tal adressen van dames , die bereid<br />
zijn inlichtingen of hulp te verschaffen.<br />
Aan het slot <strong>de</strong>zer rubriek , van dit hoofdstuk en van ons<br />
historisch overzicht mogen nog twee citaten volgen, het<br />
eerste ontleend aan een artikel van het Utrechtscla Dagblad van<br />
25 Mei , aldus bijna aan <strong>de</strong>n <strong>voor</strong>avond van het Congres te<br />
Utrecht, met welks vermelding we tevens dit overzicht besluiten.<br />
Na bespreking van <strong>de</strong> oorzaken <strong>de</strong>r prostitutie schrijft<br />
genoemd blad:<br />
« Zou men bovenal bij <strong>de</strong>n jongeling het gevoel van wezen-<br />
lijke ze<strong>de</strong>lijkheid niet krachtig moeten versterken , en hem niet<br />
moeten doen begrijpen , welke plichten jegens <strong>de</strong> vrouw op
116<br />
hein rusten , met het oog op zijne moe<strong>de</strong>r en zijne zusters?<br />
En ein<strong>de</strong>lijk , zou het niet noodig wor<strong>de</strong>n , dat on<strong>de</strong>r fatsoen-<br />
lijke menschen , mannen en vrouwen over één kam geschoren<br />
wer<strong>de</strong>n , en <strong>de</strong>n man , die ontuchtig is , even groote verachting<br />
trof als <strong>de</strong>r vrouw , die in 't zelf<strong>de</strong> geval verkeert ? De tweëerlei<br />
ze<strong>de</strong>leer , het tweëerlei fatsoen , wat men er tot dusver op<br />
nahoudt , al n aar <strong>de</strong> man of <strong>de</strong> vrouw zondigt , is <strong>voor</strong>al een<br />
<strong>de</strong>r groote bezwaren ; kan men iets goeds van <strong>de</strong> zaak ver<br />
verlei<strong>de</strong>r zelfs in alle kringen wordt<br />
-wachten , zoolang <strong>de</strong><br />
toegelaten , in eere (7) soms wordt gehou<strong>de</strong>n , en door ie<strong>de</strong>r,<br />
ook door <strong>de</strong> fatsoenlijke vrouw welwillend wordt ontvangen<br />
en alleen <strong>de</strong> verlei<strong>de</strong> , <strong>de</strong> dupe , in <strong>de</strong>n ban wordt gedaan ? »<br />
En dan dit woord (profetie en waarschuwing te gelijk) van<br />
Carlyle in zijn History of Friedrich II of Prussia (II : 30) :<br />
« Surely a day is coming , when it will be known again<br />
-what virtue is in purity and continence of life ; how divine<br />
is - the blush of young human cheeks ; how high , beneficent,<br />
sternly inexorable if forgotten , is the duty laid , not on<br />
women only , but on every creature , in regard to these<br />
particulars ? Well ; if such a day never come again , then I<br />
perceive much else will never come. Magnanimity and <strong>de</strong>pth<br />
of insight will never come ; heroic purity of heart and of<br />
eye; noble pious valour , to amend us and the agd of bronze<br />
and lacker , how can they ever come ? The scandalous bronzelacker<br />
age , of hungry animalisms , spiritual impotencies<br />
and mendacities , will have to run its * course , till the Pit<br />
swallow it ».
OVERZICHT<br />
VAN<br />
GEMEENTE-VEROR<strong>DE</strong>NINGEN<br />
EN<br />
POLITIE-VOORSCHRIFTEN<br />
IN NE<strong>DE</strong>RLAND,<br />
betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> Publieke Vrouwen en Heizen van Ontucht 1).<br />
Ste<strong>de</strong>n , waarin Veror<strong>de</strong>ningen , Reglementen of Bepalingen<br />
omtrent dit on<strong>de</strong>rwerp bestaan.<br />
1. Alkmaar (A.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> publieke vrouwen en <strong>de</strong> huizen<br />
van ontucht. (32 Artt.) Afgekondigd 24 Junij 1864. Voorafgingen<br />
Veror<strong>de</strong>ningen in 1 828 en 1856.<br />
2. Amersfoort (Am.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> huizen van ontucht en <strong>de</strong><br />
publieke vrouwen. (33 Artt.) Afgekondigd 11 December 1856.<br />
3. Arnhem (Ar.) : Veror<strong>de</strong>ning van politie op <strong>de</strong> huizen van ontucht<br />
en <strong>de</strong> publieke vrouwen. (22 Artt.) Afgekondigd 2 Junij 4860,<br />
J1 Junij 4861 , 8 Februarij 1868 en 25 Maart 1872.<br />
4. Assen (As.) : Van 't toezicht op <strong>de</strong> publieke vrouwen en <strong>de</strong> openlijke<br />
huizen van ontucht. (28 Artt. , Hoofdstuk XV, blz. 61 van<br />
<strong>de</strong> Algemeene Politieveror<strong>de</strong>ning.) Afgekondigd 21 Maart 1878.<br />
5. Bergen op Zoom (B.) : Van <strong>de</strong> publieke vrouwen , huizen van<br />
ontucht en koppelhuizen. (Art. 193-208 <strong>de</strong>r Algemeene Politie<br />
Afgekondigd 1 Maart 1876.<br />
-veror<strong>de</strong>ning.)<br />
1) Voor me<strong>de</strong><strong>de</strong>eling van onvolledighe<strong>de</strong>n of abuizen c. q. houd ik mij<br />
aanbevolen.<br />
8
118<br />
6. Den Bosch (Bo.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> publieke huizen<br />
en publieke vrouwen. (18 Artt.) Afgekondigd 6 Maart 1857<br />
(vroeger : 28 Junij 1856.)<br />
7. Breda (Ba.) : Van publieke vrouwen en huizen van ontucht. (Art.<br />
223-244 <strong>de</strong>r Algemeene Politie-veror<strong>de</strong>ning.) Afgekondigd 18<br />
Februarij 1870.<br />
8. Brielle (Br.) : Veror<strong>de</strong>ning regelen<strong>de</strong> het gezondheids- en politie<br />
openlijke huizen van ontucht en <strong>de</strong> publieke vrouwen.<br />
-toezigt op <strong>de</strong><br />
(43 Artt.) Afgekondigd 3 Junij '1861 en 31 Maart 1866.<br />
9. Deventer (De.) : Veror<strong>de</strong>ning, regelen<strong>de</strong> het toezigt, in het belang<br />
<strong>de</strong>r gezondheid en eener goe<strong>de</strong> politie, te hou<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen en <strong>de</strong> huizen van ontucht. (47 Artt.) Afgekondigd 29<br />
Junij 1869.<br />
10. Dordrecht (Do.) : Huizen van ontucht. (Art. 100-114 <strong>de</strong>r Politie-<br />
Veror<strong>de</strong>ning.) Aanm.: blijkens <strong>de</strong>n inhoud is <strong>de</strong>ze titel te eng<br />
en aan te vullen met : « en publieke vrouwen ». Afgekondigd<br />
12 Junij 1877.<br />
11. Goes (Go.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> huizen van ontucht en publieke<br />
vrouwen binnen <strong>de</strong> gemeente. (18 Artt.) Afgekondigd 14 December<br />
1867.<br />
12. Gorinchem (Gm.) : Titel als <strong>de</strong>n Haag. Afgekondigd 24 September<br />
1860. (46 Artt.)<br />
13. Gouda (G.) : Veror<strong>de</strong>ning regelen<strong>de</strong> het politietoezigt op <strong>de</strong> huizen<br />
van ontucht en <strong>de</strong> publieke vrouwen. (21 Artt.) Afgekondigd<br />
14 Julij 1876.<br />
14. 's Gravenhage (H.) : Titel : Zie hierachter.<br />
15. groningen (Gr.) : Reglement op het toezigt over <strong>de</strong> publieke vrouwen<br />
en bor<strong>de</strong>elen. (31 Artt.) Afgekondigd 14 Augustus 1861 en 25<br />
Maart 1863.<br />
16. Haarlem (Hm.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> openbare huizen van ontucht<br />
en <strong>de</strong> publieke vrouwen. (29 Artt.) Afgekondigd 17 October 1866.<br />
Voorafgingen Veror<strong>de</strong>ningen in 1838 en 1861.<br />
17. Har<strong>de</strong>rwijk (ilk.): Van het toezigt op <strong>de</strong> prostitutie. (Art. 6-18<br />
<strong>de</strong>r Voorzieningen ter behoeding van het leven en <strong>de</strong> gezondheid<br />
<strong>de</strong>r ingezetenen. Afgekondigd 10 Mei 1873.
119<br />
18.. Harlingen (Hg.) : Van publieke vrouwen en bor<strong>de</strong>elen. (Art. 239-<br />
257 of afd. II, hoofdstuk VIII gezondheidspolitie.) Extract uit<br />
<strong>de</strong> Algemeene Politie-veror<strong>de</strong>ning.<br />
19. Den Hel<strong>de</strong>r (Hr.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> publieke huizen. (24 Artt.)<br />
Aanmerking : <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> als on<strong>de</strong>r Dordrecht. (Zie Hr. 'I on<strong>de</strong>r H. 1.)<br />
Afgekondigd 3 April 1856. Voorafging eene Veror<strong>de</strong>ning in 1828.<br />
20. Hellevoetsluis (He.) : Veror<strong>de</strong>ning regelen<strong>de</strong> het gezondheids- en<br />
politietoeiigt op <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht en <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen. Afgekondigd 2 December 1863.<br />
'S Hertogenbosch. Zie : <strong>de</strong>n Bosch.<br />
21. Hoorn (Ho.) : Titel als <strong>de</strong>n Haag. Afgekondigd 18 Februarij 1861.<br />
22. Kampen (K.) : Bepalingen omtrent openlijke huizen van ontucht.<br />
(Art. 102 en 103 <strong>de</strong>r Algemeene Veror<strong>de</strong>ning van Politie.) Afgekondigd<br />
31 Januarij 1864.<br />
23. Leeuwar<strong>de</strong>n (L.) : Titel als Amersfoort. (33 Artt.) Afgekondigd<br />
23 November 1876.<br />
24. Lei<strong>de</strong>n (Le.) : Toezicht op <strong>de</strong> prostitutie. (Art. 150-168 <strong>de</strong>r<br />
Algemeene Politie-veror<strong>de</strong>ning.) Afgekondigd 13 November 1873.<br />
25. Maastricht (Ma.) : Plaatselijke Veror<strong>de</strong>ning regelen<strong>de</strong> het toezigt<br />
over <strong>de</strong> publieke vrouwen en huizen. (34 Artt.) Afgekondigd 19<br />
Julij 1858.<br />
4 Junij 1818 bestond in <strong>de</strong>ze stad reeds : « Un reglement <strong>de</strong><br />
Police , pour les maisons <strong>de</strong> débauche , en conformite auquel<br />
touter les femmes qui s'y trouvent doivent être visitées tous<br />
les dig jours par le chirurgien nommé a cet effet », enz.<br />
26. Mid<strong>de</strong>lburg (M.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> publieke huizen. (26 Artt.)<br />
Aanmerking : <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> als on<strong>de</strong>r Dordrecht. Afgekondigd 16<br />
Februarij 1857 en 21 Februarij 1859.<br />
27. Nijmegen (N.) : Voorzieningen betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> openlijke Huizen en<br />
Vrouwen van ontucht binnen <strong>de</strong> gemeente. (Art. 264-290 , § 3<br />
van Tit. XIII <strong>de</strong>r Politie-veror<strong>de</strong>ning , lui<strong>de</strong>n<strong>de</strong> : « In het belang<br />
<strong>de</strong>r gezondheid en openbare ze<strong>de</strong>lijkheid ». § 4 heeft tot opschrift:<br />
« Op het keuren van levend vee , mitsga<strong>de</strong>rs op het keuren van<br />
vleesch en spek, dat binnen <strong>de</strong> gemeente ter verkoop aangebo<strong>de</strong>n<br />
of rondgevent wordt ».) Afgekondigd 2 April 1856.
120<br />
28. Rotterdam (R.) : Voorschriften naar welke publieke vrouwen zich<br />
zullen hebben te gedragen. (Aanmerking : <strong>de</strong>ze <strong>voor</strong>schriften<br />
geschie<strong>de</strong>n niet krachtens eerre Politie-veror<strong>de</strong>ning , door <strong>de</strong>n<br />
Gemeenteraad vastgesteld.) (9 Artt.) Vóór 1858 ingevoerd.<br />
R*. Algemeene <strong>voor</strong>schriften , waaraan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs of houdsters<br />
van publieke huizen zich zullen hebben te gedragen. (8 Artt.)<br />
Aanmerking : <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> als on<strong>de</strong>r R.<br />
29. Veere (V.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht en<br />
<strong>de</strong> publieke vrouwen. (30 Artt.) Afgekondigd 30 April 1861.<br />
30. Venlo (Ve) : Titel, zie Maastricht. (35 Artt.) Afgekondigd 5 Februarij<br />
1864.<br />
31. Vlissingen (Vl.) : Titel als Veere. (24 Artt.) Afgekondigd 13<br />
November 1857.<br />
32. IJlst (Y) : Veror<strong>de</strong>ning ter wering van openlijke huizen van ontucht.<br />
(5 Artt.) (Aanmerking : Art. 1 luidt : Geene openlijke huizen van<br />
ontucht wor<strong>de</strong>n toegelaten dan na <strong>voor</strong>af verkregen schriftelijke<br />
vergunning van het hoofd van Politie.) A fgekondigd 13 J ulij 1867.<br />
33. Zutphen (Z.) : Veror<strong>de</strong>ning op <strong>de</strong> huizen van ontucht en <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen in <strong>de</strong> gemeente Z. (33 Artt.) Afgekondigd 8 October<br />
1872 en 26 April 1873.<br />
34. Zwolle (Zw.) : Titel als <strong>de</strong>n Haag. (47 Artt.) Afgekondigd 13<br />
December 1861.<br />
Openbare huizen van ontucht (bor<strong>de</strong>elen) wor<strong>de</strong>n geduld zon<strong>de</strong>r<br />
Politie-veror<strong>de</strong>ning of gedrukte <strong>voor</strong>schriften van een Politie te<br />
1. Amsterdam.<br />
2. Utrecht.<br />
Keuring van Overheidswege wordt toegepast , behalve in <strong>de</strong> gemeenten<br />
1--34, te<br />
1. Utrecht.<br />
2. Eiland Ameland. Door gemeente-geneeskundigen op<br />
3. Gemeente Gaaster- ontstaan en bestaan van venerische<br />
land. ziekten toegezien.
121<br />
De BURGEMEESTER en WETHOU<strong>DE</strong>RS van<br />
'S Gravenpage doen te weten , dat <strong>de</strong> Raad dier Gemeente,<br />
in zijne Zitting van 12 September 1856 vastgesteld en in<br />
<strong>de</strong> Zittingen van 1 Junij 1859 en 23 Jul'* 1861 gewijzigd<br />
heeft <strong>de</strong><br />
VEROR<strong>DE</strong>NING,<br />
regelen<strong>de</strong> het Gezondheids- en Politietoezigt<br />
op <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht en <strong>de</strong><br />
publieke vrouwen , welke ten gevolge dier<br />
Wijziging , alsnu luidt als volgt:<br />
EERSTE AF<strong>DE</strong>ELING.<br />
Van <strong>de</strong> publieke vrouwen , <strong>de</strong> inschrijving en doorhaling<br />
harer namen op <strong>de</strong> registers.<br />
Art. 1.<br />
Alle vrouwen , die , hetzij op zich zelve , hetzij gezamenlijk<br />
met an<strong>de</strong>ren , hetzij in het openbaar , hetzij in eigen woning<br />
of in die van an<strong>de</strong>ren , daartoe al of niet met name bestemd,<br />
van <strong>de</strong> prostitutie haar beroep maken of zich daaraan overgeven<br />
, zijn publieke vrouwen.<br />
Zij wor<strong>de</strong>n in twee soorten ver<strong>de</strong>eld:<br />
10 Zij die bij hou<strong>de</strong>rs of houdsters van publieke huizen<br />
inwonen ; en<br />
2° Zij die afzon<strong>de</strong>rlijk wonen.<br />
B. 1) 193. Als publieke vrouwen wor<strong>de</strong>n beschouwd zij , welke zich in publieke<br />
huizen of in afzon<strong>de</strong>rlijke woningen doorgaan<strong>de</strong> aan ontucht overgeven. 2)<br />
1) Deze letters stellen <strong>de</strong> namen <strong>de</strong>r ste<strong>de</strong>n <strong>voor</strong>, waarachter zij in <strong>de</strong><br />
vier <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong> pagina's geplaatst zijn.<br />
2) Deze Artikelen behelzen grootere of kleinere verschillen met het<br />
correspon<strong>de</strong>eren<strong>de</strong> Artikel uit <strong>de</strong> Haagsche Veror<strong>de</strong>ning (H.) ; menige bepaling,<br />
b.v. H. Art. 27 § 2 bevindt zich in vele an<strong>de</strong>re Veror<strong>de</strong>ningen<br />
letterlijk of met weinig beteekenen<strong>de</strong> wijziging in redactie,,
122<br />
Ba. 223. Alle vrouwen , die, hetzij afzon<strong>de</strong>rlijk, hetzij met an<strong>de</strong>ren wonen<strong>de</strong>,<br />
in of buiten publieke huizen , van het plegen van ontucht met on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n<br />
personen haar werk maken, zijn aan het toezigt <strong>de</strong>r politie<br />
on<strong>de</strong>rworpen, en wor<strong>de</strong>n in een daartoe bestemd register ingeschreven.<br />
G. 3. Deze bepaling (H. 2) en die welke in <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> artikelen betrekkelijk<br />
publieke vrouwen <strong>voor</strong>komen, zijn ook toepasselijk op vrouwelijke dienst<br />
publieke huizen (H. 19) of bij publieke vrouwen in dienst zijn<strong>de</strong>.<br />
-bo<strong>de</strong>n in<br />
Gm. 1. Alle vrouwen , die van <strong>de</strong> prostitutie haar beroep maken of<br />
die op <strong>de</strong> daad betrapt wor<strong>de</strong>n, terwijl zij zich in het openbaar daaraan<br />
overgeven, zijn publieke vrouwen.<br />
Go. 7. Als publieke vrouwen wor<strong>de</strong>n beschouwd:<br />
1 0 Alle vrouwen, die gewoon zijn zich aan een ontuchtig leven over<br />
te geven of daarin een mid<strong>de</strong>l van bestaan zoeken.<br />
20 Alle in een publiek huis inwonen<strong>de</strong> dienstbo<strong>de</strong>n bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 50 jaren.<br />
Gr. 2. Publieke vrouwen zijn alle vrouwen, die zich aan prostitutie overgeven,<br />
hetzij zij inwonen in bor<strong>de</strong>elen hetzij niet.<br />
Ilk. 16. Alle vrouwen, welke gewoon zijn zich aan een ontuchtig leven over<br />
te geven, zullen beschouwd en behan<strong>de</strong>ld wor<strong>de</strong>n als publieke vrouw,<br />
hetzij zij bij hou<strong>de</strong>rs van publieke huizen inwonen, hetzij zij afzon<strong>de</strong>rlijk<br />
zijn gevestigd.<br />
Hr. 1. On<strong>de</strong>r openbare vrouwen wor<strong>de</strong>n begrepen alle vrouwen, die hetzij<br />
op zich zelven, hetzij gezamentlijk met an<strong>de</strong>ren, zich aan prostitutie<br />
overgeven.<br />
L. 14. On<strong>de</strong>r publieke vrouwen wor<strong>de</strong>n verstaan alle vrouwen , die van <strong>de</strong><br />
prostitutie geheel of ge<strong>de</strong>eltelijk haar beroep maken, hetzij zij al of niet<br />
inwonen in huizen van ontucht.<br />
Le. 150. Als publieke vrouwen wor<strong>de</strong>n beschouwd zij , die zich , hetzij tegen<br />
betaling, hetzij om niet, aan prostitutie overgeven.<br />
Ma. 1. On<strong>de</strong>r publieke vrouwen wor<strong>de</strong>n begrepen alle vrouwen , die zich<br />
gewoonlijk aan prostitutie overgeven. Zij wor<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>eld in:<br />
1 0 Bor<strong>de</strong>elmeisjes, die in een publiek huis wonen of verblijven.<br />
2 0 Afgezon<strong>de</strong>r<strong>de</strong> vrouwen, die afzon<strong>de</strong>rlijk wonen.<br />
Z. 17.<br />
Art. 2.<br />
Alle publieke vrouwen moeten zich doen inschrijven in het<br />
daartoe bestem<strong>de</strong> register aan het Bureau van Politie , dat<br />
door <strong>de</strong>n Burgemeester tot dat ein<strong>de</strong> zal wor<strong>de</strong>n aangewezen.<br />
Go. 8. Ie<strong>de</strong>re vrouw, die zich als publieke vrouw wil vestigen, zal zich<br />
persoonlijk bij <strong>de</strong>n Commissaris van Politie aanmel<strong>de</strong>n.
123<br />
Gr. 4. De bor<strong>de</strong>elen en <strong>de</strong> publieke vrouwen staan on<strong>de</strong>r het toezigt <strong>de</strong>r politie.<br />
N. 264. De politie over <strong>de</strong> openlijke huizen behoort aan <strong>de</strong> Burgemeester,<br />
het toezigt op <strong>de</strong>zelve en op <strong>de</strong> zich aldaar of el<strong>de</strong>rs binnen <strong>de</strong>ze gemeente<br />
ophou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> vrouwen van ontucht, is opgedragen aan <strong>de</strong> Commissaris<br />
van Politie.<br />
Gr. 1. Het is verbo<strong>de</strong>n binnen <strong>de</strong>ze gemeente<br />
a. Zie ad art. 14.<br />
b. Het bedrijf (zie art. 1) van publieke vrouw uit te oefenen, zon<strong>de</strong>r<br />
<strong>voor</strong>af te hebben voldaan aan art. 8 (lui<strong>de</strong>n<strong>de</strong> : Ie<strong>de</strong>re publieke<br />
vrouw is verpligt, zich als zoodanig aan het bureau van politie<br />
aan te geven en <strong>de</strong> ter inschrijving vereischte verklaring te doen.)<br />
Ha. 242. De in speelhuizen of huizen van ontucht zich bevin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> vrouwen,<br />
zijn verpligt zich bij <strong>de</strong>n Commissaris van Politie aan te geven.<br />
Ilk. 15. Niemand mag zich als publieke vrouw gedragen, dan die als zoodanig<br />
zijn ingeschreven.<br />
Ar. 9. Geen vrouw mag van <strong>de</strong> prostitutie haar beroep maken of zich<br />
daaraan overgeven, noch in een huis van ontucht, tenzij zij tot het<br />
gezin van <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r behoort en zich niet als publieke vrouw gedraagt,<br />
wonen of dat bezoeken, dan die zich op het bureau van politie als<br />
publieke vrouw heeft aangegeven en aldaar als zoodanig is ingeschreven<br />
in het daartoe bestem<strong>de</strong> register en <strong>voor</strong>zien is van het boekje en <strong>de</strong><br />
verklaring van gezondheid, hierna in <strong>de</strong> artikelen 11 en 16 vermeld.<br />
Z. 1.<br />
Art. 3.<br />
De inschrijving van eene publieke vrouw geschiedt óf op<br />
eigene aangifte of ambtshalve op last van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
Inschrijving op eigene aangifte heeft geen plaats dan nadat <strong>de</strong><br />
publieke vrouw een geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek heeft on<strong>de</strong>rgaan ; 1)<br />
zij ontvangt van <strong>de</strong>n geneeskundige een schriftelijk bewijs<br />
<strong>de</strong>r visitatie, waarme<strong>de</strong> zij zich ter inschrijving aanmeldt.<br />
Ar. 9. De vrouwen, welke bij regterlijk vonnis zijn veroor<strong>de</strong>eld ter zake<br />
van prostitutie, wor<strong>de</strong>n ambtshalve als publieke vrouwen ingeschreven.<br />
As. 3. De inschrijving eereer publieke vrouw geschiedt op eigen aangifte,<br />
of bij gebreke daarvan en na veroor<strong>de</strong>eling <strong>de</strong>swege, ambtshalve op<br />
last van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
1) Cf. <strong>de</strong> vonnissen en arresten o. a. vermeld in „Bestuur en Administratie<br />
van Gemeenten in Ne<strong>de</strong>rland", door H. G. Hartman. Deel II: blz. 33,
124<br />
Gr. 9. Kent alleen inschrijving op aangifte. Cf. intusschen Gr. 2 (on<strong>de</strong>r H. 1.)<br />
Br. 3. Inschrijving (alzoo ook ambtshalve) heeft geen plaats dan nadat <strong>de</strong><br />
publieke vrouw een geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek enz. als H. 3.<br />
L. 15. Bij <strong>de</strong> inschrijving heeft het geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek, bedoeld in<br />
art. 24 , onmid<strong>de</strong>lijk plaats.<br />
R. 4. Na ingeschreven te zijn , zullen zij geneeskundig wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzocht.<br />
Art. 4.<br />
§ 1. De vrouw , die , volgens art. 1, van <strong>de</strong> prostitutie<br />
haar beroep maakt of zich daaraan overgeeft en die zich niet<br />
ter inschrijving heeft aangegeven , wordt , op last van <strong>de</strong>n<br />
Burgemeester , <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n Commissaris van Politie geroepen<br />
om in haar belang te wor<strong>de</strong>n gehoord.<br />
§ 2. De Commissaris van Politie stelt een on<strong>de</strong>rzoek in,<br />
maakt daarvan proces-verbaal op en zendt dit met zijn rapport<br />
aan <strong>de</strong>n Burgemeester , die naar bevind van zaken <strong>de</strong> inschrijving<br />
al of niet beveelt.<br />
§ 3. Zoo <strong>de</strong> inschrijving bevolen wordt , zal daarvan aan<br />
<strong>de</strong> publieke vrouw binnen 24 uren wor<strong>de</strong>n kennis gegeven<br />
door <strong>de</strong> zorg van <strong>de</strong>n Commissaris van Politie.<br />
§ 4. De <strong>voor</strong>mel<strong>de</strong> oproeping geschiedt , doch met besloten<br />
brief, door eenen dienaar van Politie , volgens een mo<strong>de</strong>l<br />
door <strong>de</strong>n Burgemeester vastgesteld.<br />
§ 5. De dienaar van Politie laat in een couvert , afschrift<br />
<strong>de</strong>r oproeping aan <strong>de</strong> opgeroepene zelve of aan hare woning<br />
in han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>n persoon dien hij aldaar aantreft. Hij ver<br />
uur <strong>de</strong>r oproeping en aan wiep hij afschrift heeft<br />
-meldt het<br />
gelaten op het adres en on<strong>de</strong>rteekent het origineel.<br />
§ 6. De kennisgeving <strong>de</strong>r inschrijving geschiedt schriftelijk,<br />
op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze als <strong>de</strong> oproeping.<br />
§ 7. De opgeroepene vrouw, die niet verschijnt, wordt gestraft<br />
met <strong>de</strong> in art. 44 bedreig<strong>de</strong> straffen.<br />
§ 8. Ingeval van niet verschijning heeft <strong>de</strong> inschrijving<br />
ambtshalve geen plaats dan na veroor<strong>de</strong>eling <strong>de</strong>swegens.<br />
A. 3. De vrouw, die in een huis van ontucht bevon<strong>de</strong>n wordt zich als
125<br />
publieke vrouw te gedragen, zon<strong>de</strong>r in het register te zijn ingeschreven,<br />
is strafbaar. Bij herhaal<strong>de</strong> veroor<strong>de</strong>eling, wordt zij als publieke vrouw<br />
ambtshalve ingeschreven en is zij daardoor aan <strong>de</strong> bepalingen van <strong>de</strong>ze<br />
Veror<strong>de</strong>ning on<strong>de</strong>rworpen.<br />
Ar. 9. De vrouwen, welke bij regterlijk vonnis zijn veroor<strong>de</strong>eld ter zake van<br />
prostitutie , wor<strong>de</strong>n ambtshalve als publieke vrouwen ingeschreven.<br />
Ba. 226. Zoo <strong>de</strong> vrouw op <strong>de</strong> oproeping niet is verschenen, kunnen Burgemeester<br />
en Wethou<strong>de</strong>rs niettemin aanstonds <strong>de</strong> inschrijving, of, naar<br />
gelang van omstandigheid, eerre herhaal<strong>de</strong> oproeping bevelen.<br />
De. 5 ad H. § 8 en § 7. Geduren<strong>de</strong> acht dagen na <strong>de</strong>n dag waarop aan <strong>de</strong><br />
vrouw <strong>de</strong> kennisgeving <strong>de</strong>r <strong>voor</strong>loopige inschrijving is gedaan, kan hij<br />
een verzoek aan <strong>de</strong>n Burgemeester rigten , om in haar belang door<br />
<strong>de</strong>zen te wor<strong>de</strong>n gehoord.<br />
De Burgemeester beveelt daarop <strong>de</strong> oproeping <strong>de</strong>r vrouw.<br />
Ook <strong>de</strong>ze oproeping geschiedt op <strong>de</strong> wijze , zooals in alinea 6 van<br />
art. 4 (` H. 4 § 5) <strong>voor</strong>geschreven.<br />
De Burgemeester on<strong>de</strong>rvraagt <strong>de</strong> vrouw en beveelt, naar bevind van<br />
zaken, al dan niet hare <strong>de</strong>finitieve inschrijving.<br />
Indien <strong>de</strong> vrouw, na <strong>de</strong> oproeping <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n Burgemeester niet verschijnt<br />
of geen gebruik heeft gemaakt van <strong>de</strong> bevoegdheid, haar bij<br />
alinea 1 van dit artikel gegeven, ook dan beveelt <strong>de</strong> Burgemeester,<br />
naar verloop van <strong>de</strong>n bedoel<strong>de</strong>n termijn, naar bevind van zaken, al<br />
dan niet <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitieve inschrijving <strong>de</strong>r vrouw op het bedoel<strong>de</strong> register.<br />
Van <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitieve inschrijving wordt aan <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> vrouw binnen<br />
24 uren kennis gegeven door <strong>de</strong> zorg van <strong>de</strong> Commissaris van Politie.<br />
Ook <strong>de</strong>ze kennisgeving geschiedt schriftelijk en op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze als<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> oproeping in alinea 6 van art. 4 is <strong>voor</strong>geschreven.<br />
G. 3. Van publieke vrouwen, die zich niet aangeven , kan <strong>de</strong> inschrijving<br />
ambtshalve door <strong>de</strong>n Burgemeester bevolen wor<strong>de</strong>n.<br />
Gm. 4. De vrouw, die volgens art. 1 van <strong>de</strong> prostitutie haar beroep<br />
maakt of die op <strong>de</strong> daad betrapt wordt, terwijl zij zich in het openbaar<br />
daaraan overgeeft, en die zich niet ter inschrijving heeft aangegeven,<br />
wordt op last van <strong>de</strong>n Burgemeester enz. als in H. 4.<br />
L. 15. Ie<strong>de</strong>re publieke vrouw is verpligt zich te vervoegen aan het bureau<br />
van politie , ten ein<strong>de</strong> zich aldaar in een door <strong>de</strong>n Burgemeester vast<br />
te stellen register te doen inschrijven.<br />
Voldoet zij hieraan niet, dan wordt zij , onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> strafbepaling<br />
van art. 33 , ambtshalve ingeschreven.<br />
Bij <strong>de</strong> inschrijving heeft het geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek, bedoeld in art.<br />
24, onmid<strong>de</strong>lijk plaats.
126<br />
Ma. 7. Elke vrouw, die verdacht wordt gehou<strong>de</strong>n van zich aan prostitutie<br />
over te geven, zal aan het bureau van politie ontbo<strong>de</strong>n en daar on<strong>de</strong>rvraagd<br />
wor<strong>de</strong>n over hetgeen ten haren laste, bij <strong>de</strong> politie bekend is.<br />
Indien zij verschijnt, zal van dat verhoor een proces-verbaal wor<strong>de</strong>n<br />
opgemaakt door een Commissaris van Politie , die hetzelve , benevens<br />
een omstandig rapport over <strong>de</strong> ten haren laste beken<strong>de</strong> feiten zal toezen<strong>de</strong>n<br />
aan <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
Bij niet verschijning, wordt het rapport eveneens aan <strong>de</strong>n Burgemeester<br />
toegezon<strong>de</strong>n , die , na gehou<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzoek , in ie<strong>de</strong>r geval hare<br />
inschrijving beveelt of weigert.<br />
Het bevel van <strong>de</strong>n Burgemeester zal aan, <strong>de</strong> betrokkene vrouw van<br />
wege <strong>de</strong> politie wor<strong>de</strong>n bekend gemaakt.<br />
Art. 5.<br />
Het register houdt in:<br />
10 Het nommer van inschrijving ;<br />
2° De naam , <strong>de</strong> <strong>voor</strong>namen , <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rdom , <strong>de</strong> geboorteen<br />
woonplaats , het laatste verblijf en beroep <strong>de</strong>r ingeschrevene<br />
vrouw;<br />
30 Haar signalement;<br />
40 Vermelding van <strong>de</strong> geproduceer<strong>de</strong> stukken volgens<br />
art. 6; en<br />
50 Of zij is afzon<strong>de</strong>rlijk wonen<strong>de</strong> of wel in een huis van<br />
ontucht gehuisvest.<br />
B. 195. De Commissaris van Politie houdt van allen (publieke vrouwen)<br />
een register en zoo lang zij daarop <strong>voor</strong>komen, zijn zij on<strong>de</strong>rworpen<br />
aan alle bepalingen van dit Hoofdstuk.<br />
De. 6 ad 1° De dagteekening en het nommer van <strong>de</strong> inschrijving.<br />
Na 5° nog<br />
60 Indien zij min<strong>de</strong>rjarig is, <strong>de</strong> namen en <strong>de</strong> woonplaats harer ou<strong>de</strong>rs<br />
of voog<strong>de</strong>n. (Ook het „boekje" zal al <strong>de</strong> aanwijzingen inhou<strong>de</strong>n, in<br />
art. 6 vermeld.)<br />
L. 16. De inschrijving in het register geschiedt on<strong>de</strong>r een doorloopend nummer.<br />
Zij bevat <strong>de</strong>n naam , <strong>de</strong> <strong>voor</strong>namen , <strong>de</strong> geboorteplaats , <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>rdom,<br />
<strong>de</strong>n burgerlijken staat, <strong>de</strong> straat en het nummer van <strong>de</strong> woning, benevens<br />
het signalement van <strong>de</strong> aangeefster en wordt gedagteekend en geteekend<br />
door <strong>de</strong>n Commissaris vane Politie, zooroe<strong>de</strong> door <strong>de</strong> aangeefster,
127<br />
Gr. 9. Indien <strong>de</strong>ze niet kan schrijven, wordt daarvan melding gemaakt.<br />
Deze inschrijving wordt door haar on<strong>de</strong>rteekend.<br />
De publieke vrouw, die niet kan on<strong>de</strong>rteekenen, is verpligt <strong>de</strong> aangifte<br />
te doen in tegenwoordigheid * van twee mannelijke meer<strong>de</strong>rjarige<br />
ingezetenen <strong>de</strong>r gemeente, die <strong>de</strong> inschrijving zullen moeten on<strong>de</strong>r<br />
-teekenen.<br />
Ma. 4. Indien <strong>de</strong> inschrijving geschiedt ambtshalve, wordt zulks in het<br />
register aangeteekend.<br />
Art. 6.<br />
Elke publieke vrouw is verpligt al <strong>de</strong> inlichtingen , noodig<br />
tot <strong>de</strong> inschrijving en on<strong>de</strong>r haar bereik , op te geven. Bij<br />
weigering wordt zij gestraft volgens art. 44. Zij brengt me<strong>de</strong><br />
en levert in hare geboorte-acte , en is het eene vreem<strong>de</strong>,<br />
haar paspoort.<br />
Deze stukken of zoodanige an<strong>de</strong>re , welke haren staat betreffen<br />
en in haar bezit mogten zijn, zullen ten Burele van<br />
Politie verblijven tot haar vertrek uit <strong>de</strong> Gemeente of <strong>de</strong><br />
doorhaling van haren naam op het register.<br />
Haar wordt een recu van <strong>de</strong> overgifte dier stukken afgegeven.<br />
N. 272. Deze inschrijving zal niet kunnen geschie<strong>de</strong>n dan on<strong>de</strong>r overlegging<br />
van eene geboorte-acte en van een bewijs van inschrijving iR het bevolkings-register<br />
<strong>de</strong>r gemeente; — wat buitenlandsche vrouwen betreft,<br />
van eene tij<strong>de</strong>lijke verblijfpas.<br />
Art. 7.<br />
1. De publieke vrouw ontvangt bij <strong>de</strong> inschrijving een<br />
boekje , volgens mo<strong>de</strong>l , door <strong>de</strong>n Burgemeester <strong>voor</strong> te schrijven.<br />
2. Dit boekje zal inhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aanwijzingen in n°s 1, 2,<br />
3 en 5 van art. 5 vermeld , en hare handteekening zoo zij<br />
kan schrijven , an<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> vermelding dat zij dit niet kan.<br />
3. Het is op <strong>de</strong> eerste bladzij<strong>de</strong> door <strong>de</strong>n Commissaris<br />
van Politie met diens zegel en handteekening <strong>voor</strong>zien en<br />
wij<strong>de</strong>rs met zijn paraphe op ie<strong>de</strong>re ver<strong>de</strong>re bladzij<strong>de</strong>.<br />
§ 4. Een extract uit <strong>de</strong>ze Veror<strong>de</strong>ning , <strong>voor</strong> zoo ver <strong>de</strong>
128<br />
afzon<strong>de</strong>rlijk wonen<strong>de</strong> vrouwen betreft , is in het boekje<br />
afgedrukt.<br />
§ 5. Dit boekje moet jaarlijks wor<strong>de</strong>n vernieuwd.<br />
Ho. 7 ad § 5. Het vorige wordt ingetrokken en teil burele van <strong>de</strong>n Commissaris<br />
van Politie bewaard.<br />
L. 19 ad § 5. Indien een jaar is verloopen se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> dagteekening van het<br />
zakboekje.<br />
Le. 166. De boekjes en ver<strong>de</strong>re bewijzen, in <strong>de</strong>ze af<strong>de</strong>eling overgeschreven,<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>voor</strong> <strong>de</strong> eerste maal kosteloos afgegeven.<br />
Gr. 9. Zij (publieke vrouw) ontvangt een boekje, waarin hetzelf<strong>de</strong> als in<br />
het register wordt vermeld, met dagteekening en on<strong>de</strong>rteekening door<br />
<strong>de</strong>n Commissaris van Politie, en tevens een uittreksel uit het politie<br />
bevatten<strong>de</strong> <strong>de</strong> bepalingen omtrent <strong>de</strong> publieke vrouwen.<br />
-reglement,<br />
M. 272. (Het boekje) zal jaarlijks op <strong>de</strong>n verschijndag tegen een an<strong>de</strong>r<br />
verwisseld wor<strong>de</strong>n. Op <strong>de</strong>n eersten van elke maand zal <strong>de</strong>ze inschrijving<br />
moeten wor<strong>de</strong>n vernieuwd.<br />
R. 4. Zij zullen dit boekje <strong>voor</strong> <strong>de</strong> eerste maal gratis ontvangen; het<br />
na<strong>de</strong>rhand vernieuwd willen<strong>de</strong> hebben zullen zij hier<strong>voor</strong> betalen 50<br />
cents , — wel min<strong>de</strong>r , maar niet meer<strong>de</strong>r.<br />
Deventer en Arnhem : Het boekje behelst <strong>de</strong> geheele veror<strong>de</strong>ning (geen uittreksel),<br />
dus ook <strong>de</strong> bepalingen omtrent huizen van ontucht.<br />
Art. 8.<br />
De ingeschrevene vrouwen mogen hare boekjes niet tlitleenen<br />
, zij moeten die altijd bij zich hebben en ze op <strong>de</strong> eerste<br />
aanvrage aan <strong>de</strong> Politie vertoonen.<br />
Zij zijn ook verpligt hare boekjes te vertoonen op aanvrage<br />
aan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs of houdsters <strong>de</strong>r huizen van ontucht en aan<br />
<strong>de</strong> manspersonen die zij bij zich ontvangen.<br />
Bij verlies zijn zij verpligt da<strong>de</strong>lijk een an<strong>de</strong>r te vragen.<br />
Bo. 8. Is het boekje of bewijs krachteloos gewor<strong>de</strong>n, wordt zij geacht er<br />
geen te bezitten.<br />
Gr. 10 ad § 1. Ie<strong>de</strong>re publieke vrouw is verpligt haar boekje steeds bij zich<br />
te hebben en aan elken politie-beambte, op zijne aanvrage , te vertoonen.
129<br />
De Commissaris van Politie zorgt, dat zij onmid<strong>de</strong>lijk na <strong>de</strong> uitreiking<br />
van het nieuwe boekje wor<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzocht door een <strong>de</strong>skundige, bedoeld<br />
in art. 11, le alinea. (Zie ad H. 26.)<br />
Vl. 8. Dit boekje zal telken drie maan<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong>n Commissaris van Politie<br />
moeten vertoond en door hem <strong>voor</strong> gezien geteekend wor<strong>de</strong>n.<br />
Vl. 9. Indien het bewijs (boekje) mogt zijn verloren geraakt, zal zij verbeuren<br />
eene boete van f 1, en aan haar een nieuw bewijs wor<strong>de</strong>n ter<br />
hand gesteld.<br />
Art. 9.<br />
Geene publieke vrouw zal van huis of woonplaats mogen<br />
veran<strong>de</strong>ren dan na <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong> kennisgeving aan het Bureau<br />
van Politie.<br />
Zij ontvangt van die kennisgeving een schriftelijk bewijs.<br />
Ba. 227. De publieke vrouw, die binnen <strong>de</strong> gemeente van woonplaats of<br />
verblijf veran<strong>de</strong>rt, is gehou<strong>de</strong>n daarvan op <strong>de</strong>nzelf<strong>de</strong>n dag aan <strong>de</strong>n<br />
Commissaris van Politie kennis te geven , die zulks , zoowel in haar<br />
boekje, als in het register aanteekent.<br />
Gr. 9. Van elke veran<strong>de</strong>ring van woning of verblijf is zij verpligt, aan het<br />
Bureau van Politie , op <strong>de</strong>n dag zelven , kennis te geven.<br />
Ma. 6. Evenals Gr. 9 +:<br />
Hiervan wordt aanteekening gedaan in het register en in het boekje<br />
dat door <strong>de</strong>n Commissaris van Politie, <strong>voor</strong> gezien, zal geteekend<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
Art. 10.<br />
Het staat <strong>de</strong>r publieke vrouwen , die in huizen van ontucht<br />
wonen , altijd vrij die huizen te verlaten , mits het <strong>voor</strong>schrift<br />
van art. 9 opvolgen<strong>de</strong>.<br />
De hou<strong>de</strong>r of houdster van het huis van ontucht , die - het<br />
vertrek van zoodanige inwoonster verhin<strong>de</strong>rt , zal gestraft<br />
wor<strong>de</strong>n volgens <strong>de</strong> laatste alinea van art. 44.<br />
Ba. 240. Het is <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r van het huis , even als ie<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>r verbo<strong>de</strong>n<br />
haar terug te hou<strong>de</strong>n, of in haar vertrek hin<strong>de</strong>rlijk te zijn.<br />
Gr. 22. Het staat <strong>de</strong> publieke vrouwen, die in een bor<strong>de</strong>el wonen, altijd<br />
vrij dat huis te verlaten. Zij geven van <strong>de</strong> verlating kennis aan het<br />
Bureau van Politie.
130<br />
De beambten van politie zien bepaal<strong>de</strong>lijk toe, dat geene vrouw<br />
tegen hare wensch in het bor<strong>de</strong>el wor<strong>de</strong> gehou<strong>de</strong>n.<br />
L. 21. De publieke vrouwen kunnen ten allen tij<strong>de</strong> <strong>de</strong> door haar bewoon<strong>de</strong><br />
huizen van ontucht verlaten.<br />
De Commissaris van Politie is verpligt, <strong>de</strong>n inhoud van dit artikel<br />
ter kennis te brengen van elke publieke vrouw, die zich ter inschrijving<br />
vervoegt aan het Bureau van Politie.<br />
V. 13. Ie<strong>de</strong>re publieke vrouw heeft <strong>de</strong> bevoegdheid het huis van ontucht<br />
waarin zij woont te verlaten. De hou<strong>de</strong>r of houdster van dat huis is<br />
niet geregtigd, die vrouw zulks te verhin<strong>de</strong>ren, zelfs niet ter zake van<br />
schuld of achterstand.<br />
Cf. Aanschrijving Go<strong>de</strong>froi van 7 Juni 1860.<br />
M. 9. De bor<strong>de</strong>elmeisjes kunnen , ten allen tij<strong>de</strong> , het publiek huis , waarin<br />
zij zijn opgenomen , verlaten.<br />
De bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r die on<strong>de</strong>r welk <strong>voor</strong>wendsel ook, zulks zal belet<br />
hebben, zal gestraft wor<strong>de</strong>n met eene geldboete van vijf'en twintig<br />
gul<strong>de</strong>n en eene gevangenis van drie dagen; behou<strong>de</strong>ns vervolging<br />
ingevolge <strong>de</strong> strafwet, in geval van onwettige aanhouding of sequestratie.<br />
Ma. 24. Wanneer eene publieke vrouw, wegens ziekte of uit ie<strong>de</strong>ren an<strong>de</strong>ren<br />
hoof<strong>de</strong>; het bor<strong>de</strong>elhuis tij<strong>de</strong>lijk verlaat, is <strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r verpligt<br />
<strong>de</strong> kleedingstukken en an<strong>de</strong>re effecten, haar toebehooren<strong>de</strong>, te laten<br />
volgen of <strong>de</strong>zelve , binnen <strong>de</strong> vier en twintig uren na het vertrek , aan<br />
het Kantoor van Politie te brengen.<br />
Art. 11.<br />
De Burgemeester beveelt <strong>de</strong> doorhaling op <strong>de</strong> registers<br />
van <strong>de</strong>n naam <strong>de</strong>r publieke vrouw , die , op eigene aan<br />
ingeschreven , haar bedrijf vaarwel wil zeggen en-gifte<br />
daarvan persoonlijk aangifte ten Burele van Politie heeft<br />
gedaan.<br />
Zij , die ambtshalve zijn ingeschreven , kunnen zich insgelijks<br />
persoonlijk ten Burele van Politie aanmel<strong>de</strong>n , om <strong>de</strong> doorharing<br />
van haren naam te erlangen , doch in dit geval staat het<br />
aan <strong>de</strong>n Burgemeester <strong>de</strong> doorhaling al of niet toe te staan.<br />
Bij huwelijk of overlij<strong>de</strong>n geschiedt <strong>de</strong> doorhaling ambtshalve.<br />
A. 25. De aanhaling geschiedt zoodanig, dat alle spoor van haren naam<br />
en hare familiebetrekkingen verdwijnt.
131<br />
Am. 21. Zij die vermeenen ten onregte door <strong>de</strong>n Commissaris van Politie<br />
op het register van publieke vrouwen ingeschreven te zijn, kunnen<br />
zich daarover beklagen bij Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs , die , na <strong>de</strong>n<br />
Commissaris van Politie gehoord te hebben, bevoegd zijn, <strong>de</strong> doorhaling<br />
te gelasten.<br />
Ba. 232. Indien eene publieke vrouw on<strong>de</strong>r verklaring, dat zij van dat<br />
bedrijf afziet, van <strong>de</strong> lijst verlangt geschrapt te wor<strong>de</strong>n, doet zij<br />
daarvan aangifte bij <strong>de</strong>n Commissaris van Politie, on<strong>de</strong>r overlegging van<br />
haar boekje.<br />
Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs belissen op dat verzoek.<br />
D. 13. De Burgemeester beveelt <strong>de</strong> doorhaling op <strong>de</strong> registers van <strong>de</strong>n<br />
naam <strong>de</strong>r publieke vrouw, die klaarblijkelijk haar bedrijf vaarwel zegt<br />
en daartoe persoonlijk ten burele van politie verzoek heeft gedaan.<br />
Bij vertrek naar el<strong>de</strong>rs, huwelijk of overlij<strong>de</strong>n geschiedt <strong>de</strong> door-<br />
haling ambtshalve.<br />
Bij huwelijk of overlij<strong>de</strong>n geschiedt <strong>de</strong> doorhaling zoodanig, dat alle<br />
spoor van haar naam verdwijnt.<br />
Bij terugkeer <strong>de</strong>r publieke vrouw in <strong>de</strong> gemeente zal <strong>de</strong> inschrijving<br />
we<strong>de</strong>r ambtshalve kunnen plaats hebben op last van <strong>de</strong>n Burgemeester,<br />
zon<strong>de</strong>r inachtneming <strong>de</strong>r formaliteiten bij art. 4 en 5 <strong>voor</strong>geschreven.<br />
Gr. 23. Indien eene publieke vrouw op <strong>de</strong> lijst verlangt doorgehaald te wor<strong>de</strong>n,<br />
doet zij daartoe verklaring aan <strong>de</strong>n Commissaris van Politie, on<strong>de</strong>r afgifte<br />
van het boekje.<br />
Hieraan wordt niet voldaan, tenzij uit het boekje blijkt, dat zij op<br />
<strong>de</strong>n dag waarop zij dit verlangen te kennen geeft, is on<strong>de</strong>rzocht en<br />
gezond bevon<strong>de</strong>n.<br />
Ingeval van trouwen of sterven , wordt zij ambtshalve doorgehaald.<br />
De doorhaling geschiedt zoo, dat alle spoor van <strong>de</strong>n naam verdwijnt.<br />
Ma. 12 § 2. Indien (<strong>de</strong> publieke vrouw) na <strong>de</strong> schrapping , zich nog<br />
aan prostitutie overgeeft, zal zij gestraft wor<strong>de</strong>n met eene geldboete<br />
van vijf en twintig gul<strong>de</strong>n en eene gevangenis van drie dagen.<br />
TWEE<strong>DE</strong> AF<strong>DE</strong>ELING.<br />
Van huizen van ontucht.<br />
Art. 12.<br />
Elk verblijf, waar gelegenheid wordt gegeven tot ontuchtige<br />
bijeenkomsten , is een huis van ontucht.
132<br />
Am. 2. Voor publieke huizen wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n alle woningen of ge<strong>de</strong>elten<br />
van woningen, waarin door <strong>de</strong> bewoners, op eenigerlei wijze, gelegenheid<br />
gegeven wordt , tot het plegen van ontucht.<br />
Hieron<strong>de</strong>r zijn niet begrepen <strong>de</strong> woningen van publieke vrouwen,<br />
<strong>voor</strong>komen<strong>de</strong> op het register bij art. 18 vermeld (zie H. 2) , welke op<br />
zich zelve wonen.<br />
B. 202. Voor huizen van ontucht wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n die, waar publieke<br />
vrouwen vaste woning hebben, en <strong>voor</strong> koppelhuizen die, waar zoodanige<br />
van tijd tot tijd wor<strong>de</strong>n toegelaten.<br />
De. 15. Door „huizen van ontucht" wor<strong>de</strong>n <strong>voor</strong> <strong>de</strong> toepassing <strong>de</strong>zer veror<strong>de</strong>ning<br />
verstaan die huizen , welke bf op eigen aangifte bf ambtshalve<br />
<strong>de</strong>finitief in het bovenvermeld register zijn ingeschreven.<br />
Gr. 3. Bor<strong>de</strong>elen zijn alle openbare huizen , waar tot het plegen van ontucht<br />
gelegenheid wordt gegeven.<br />
7 § 2. Elk ge<strong>de</strong>elte van het huis , dat niet door muren geheel is<br />
afgeschei<strong>de</strong>n, wordt gerekend tot het bor<strong>de</strong>el te behooren.<br />
Hr. 2. On<strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen wor<strong>de</strong>n begrepen alle zoowel geheime of stille, als<br />
<strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> herbergen en tapperijen,<br />
waarin openbare vrouwen wonen of verkeeren.<br />
L. 2. On<strong>de</strong>r huizen van ontucht wor<strong>de</strong>n verstaan alle huizen of inrigtingen,<br />
waar aan mannen gelegenheid wordt gegeven tot het plegen van ontucht<br />
met een of meer vrouwen , onverschillig of <strong>de</strong>ze aldaar inwonen of die<br />
huizen slechts tij<strong>de</strong>lijk bezoeken.<br />
Le. 151. On<strong>de</strong>r bor<strong>de</strong>elen wor<strong>de</strong>n begrepen alle , zoowel geheime of stille,<br />
als publieke huizen van ontucht.<br />
M. 3. Als publiek huis wordt beschouwd elk verblijf, waar aan een of<br />
meer vrouwen, hetzij al dan niet aldaar wonen<strong>de</strong>, <strong>de</strong> gelegenheid verschaft<br />
wordt om met verschillen<strong>de</strong> personen ontucht te plegen.<br />
Art. 13.<br />
Twee soorten van huizen van ontucht kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
toegelaten:<br />
10 Huizen waar <strong>de</strong> publieke vrouwen inwonen ; en<br />
2° Huizen die door publieke afzon<strong>de</strong>rlijk wonen<strong>de</strong> vrouwen<br />
wor<strong>de</strong>n bezocht.<br />
De eerste zijn bor<strong>de</strong>elen , <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> ren<strong>de</strong>zvous-huizen.<br />
Men kan tegelijk bor<strong>de</strong>el- en ren<strong>de</strong>zvous-huis hou<strong>de</strong>n.<br />
A. 17. Men mag te gelijk bor<strong>de</strong>el- en ren<strong>de</strong>z-vous-huizen hou<strong>de</strong>n.
133<br />
Gr. 3. Met bor<strong>de</strong>elen wor<strong>de</strong>n, <strong>voor</strong> zoover betreft art. 1 a (zie H. 14) en<br />
<strong>de</strong> hierna volgen<strong>de</strong> bepalingen <strong>de</strong>zer veror<strong>de</strong>ning, gelijk gesteld alle<br />
zoogenaam<strong>de</strong> stille huizen en ren<strong>de</strong>z-vous-huizen, die Burgemeester en<br />
Wethou<strong>de</strong>rs, in het belang van <strong>de</strong> openbare or<strong>de</strong> of gezondheid, verklaren<br />
on<strong>de</strong>r die bepalingen te moeten vallen.<br />
Ma. 14 § 1. - M. 3.<br />
§ 2. Zij (<strong>de</strong> publieke huizen) wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n in:<br />
1 0 Bor<strong>de</strong>elen of huizen, waar publieke vrouwen gezamentlijk wonen.<br />
2" Geheime of stille huizen, waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> ren<strong>de</strong>zvoushuizen<br />
begrepen zijn.<br />
Art. 14.<br />
Niemand mag een huis van ontucht oprigten , openen of<br />
hou<strong>de</strong>n, zon<strong>de</strong>r schriftelijke vergunning van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
Die vergunning kan altijd wor<strong>de</strong>n ingetrokken.<br />
De hou<strong>de</strong>rs of houdsters van huizen van ontucht mogen in<br />
die huizen alleen kamers verhuren aan vrouwen , <strong>voor</strong>zien<br />
van het boekje , bedoeld bij art. 7.<br />
Ie<strong>de</strong>re vrouw , die in eenig huis van ontucht haren intrek<br />
neemt , wordt daardoor on<strong>de</strong>rworpen aan <strong>de</strong> bepalingen <strong>de</strong>zer<br />
Veror<strong>de</strong>ning. Zij wordt gerekend te behooren tot <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen van het huis waar zij haren intrek neemt.<br />
B. 205. Het is verbo<strong>de</strong>n er (in <strong>de</strong> publieke huizen) kamers te verhuren.<br />
Gr. 1. Het is verbo<strong>de</strong>n binnen <strong>de</strong>ze gemeente:<br />
a. een bor<strong>de</strong>el te vestigen of te hou<strong>de</strong>n , zon<strong>de</strong>r vergunning van Burgemeester<br />
en Wethou<strong>de</strong>rs.<br />
Deze vergunning kan ten allen tij<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n herroepen.<br />
Go. 9. Geene publieke vrouw zal in een huis van ontucht wor<strong>de</strong>n opgenomen<br />
en gehuisvest, dan na geneeskundig te zijn on<strong>de</strong>rzocht.<br />
Ha. 241. Geene speelhuizen, bor<strong>de</strong>elen of huizen van ontucht mogen in<br />
<strong>de</strong>ze gemeente bestaan , dan met toestemming van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
Hk. 14. Het bedrijf van publieke vrouw toe te laten of te begunstigen is een<br />
ie<strong>de</strong>r, behalve aan <strong>de</strong> erken<strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs van publieke huizen, verbo<strong>de</strong>n.<br />
Hk. 6. De hou<strong>de</strong>rs van zoodanige huizen, het verlof bekomen hebben<strong>de</strong>,<br />
zijn verpligt telken jare verlenging daarvan aan <strong>de</strong>n Burgemeester aan<br />
te vragen.<br />
9
134<br />
Hr. 5. Het is aan een ie<strong>de</strong>r verbo<strong>de</strong>n , zon<strong>de</strong>r vergunning tot het hou<strong>de</strong>n<br />
van een bor<strong>de</strong>el te hebben verkregen, ontuchtige vrouwen te huisvesten,<br />
ontuchtige zamenkomsten in zijne woning toe te laten of op welke wijze<br />
ook het bedrijf van een bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r in het openbaar of heimelijk uit<br />
te oefenen of na te volgen.<br />
L. 3. Niemand mag een huis van ontucht hou<strong>de</strong>n dan met schriftelijke<br />
vergunning van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
Deze vergunning wordt telkens gegeven <strong>voor</strong> <strong>de</strong>n tijd van één jaar.<br />
L. 7. De hou<strong>de</strong>rs of houdsters van huizen van ontucht mogen in hunne<br />
huizen geene kamers of ge<strong>de</strong>elten <strong>de</strong>r woning aan an<strong>de</strong>ren dan aan<br />
publieke vrouwen verhuren.<br />
M. 5. De toestemming (een publiek huis op te rigten) kan ten allen tij<strong>de</strong><br />
door Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs wor<strong>de</strong>n ingetrokken, wanneer dit<br />
in het belang <strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>lijkheid noodig wordt geoor<strong>de</strong>eld.<br />
Ma. 15. Geene bor<strong>de</strong>el-, geheime-, stille- of ren<strong>de</strong>zvous-huizen mogen<br />
gevestigd wor<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r <strong>voor</strong>af bekomene toestemming van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
N. 265. Geene openlijke huizen of vrouwen van ontucht zullen binnen <strong>de</strong>ze<br />
gemeente wor<strong>de</strong>n toegelaten, dan die bij <strong>de</strong>n Commissaris van Politie<br />
bekend zijn en op <strong>de</strong> wijze, hierna bepaald, <strong>voor</strong> dit bedrijf zijn<br />
ingeschreven.<br />
266. De hou<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>r thans bestaan<strong>de</strong> huizen van ontucht, welke als zoodanig<br />
zijn toegelaten, of zij , die zulke huizen in het vervolg wenschen te<br />
openen , zullen zich , on<strong>de</strong>r overlegging van een schriftelijk verzoek,<br />
behooren te vervoegen aan het Commissariaat van Politie , ten ein<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> inschrijving en toelating te verkrijgen ; in geval van weigering aan<br />
zij<strong>de</strong> van <strong>de</strong>n Commissaris van Politie, zal <strong>de</strong> belanghebben<strong>de</strong> zich<br />
schriftelijk bij Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs kunnen bezwaren. Bij het<br />
ein<strong>de</strong> van elk jaar zal eene vernieuw<strong>de</strong> aanvraag tot toelating schriftelijk<br />
moeten geschie<strong>de</strong>n.<br />
N. 274. Ie<strong>de</strong>re vrouw, die zich als vrouw van ontucht gedraagt en in een<br />
huis van ontucht gevon<strong>de</strong>n wordt, zon<strong>de</strong>r een bewijs van inschrijving<br />
verkregen te hebben, of die ingeschreven zijn<strong>de</strong>, zon<strong>de</strong>r het boekje of<br />
zon<strong>de</strong>r bewijs bevon<strong>de</strong>n wordt, zal <strong>de</strong>swege gestraft wor<strong>de</strong>n met eene<br />
geldboete van f 3 en gevangenis van éénen dag.<br />
275. De ambtenaren van politie zullen elk vrouwspersoon, zich als vrouw<br />
van ontucht gedragen<strong>de</strong> en in een huis van ontucht gevon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong>,<br />
zon<strong>de</strong>r van een boekje van inschrijving <strong>voor</strong>zien te zijn, da<strong>de</strong>lijk bij<br />
<strong>de</strong>n Commissaris van Politie aangeven en hiervan schriftelijk relaas
135<br />
hem inleveren , van welk een en an<strong>de</strong>r die ambtenaar proces -verbaal<br />
zal opmaken.<br />
R*. 1. Het hou<strong>de</strong>n van huizen van ontucht of zoogenaam<strong>de</strong> publieke huizen,<br />
in <strong>de</strong>n regel verbo<strong>de</strong>n zijn<strong>de</strong>, zoo zal evenwel het hou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>zelve<br />
binnen <strong>de</strong> stad Rotterdam , door <strong>de</strong>n Directeur van Politie kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
toegelaten , on<strong>de</strong>r die <strong>voor</strong>waar<strong>de</strong>n , die in ie<strong>de</strong>r afzon<strong>de</strong>rlijk geval zullen<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>voor</strong>geschreven, onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> opvolging van <strong>de</strong>ze algemeene<br />
<strong>voor</strong>schriften. De huizen van hen , die tot dat ein<strong>de</strong> geduld wor<strong>de</strong>n en<br />
zich niet aan <strong>de</strong> gegevene <strong>voor</strong>schriften on<strong>de</strong>rwerpen, verkeeren in het<br />
algemeen verbod en zullen gesloten wor<strong>de</strong>n.<br />
R*. 2. Geheime huizen of zoogenaam<strong>de</strong> stille huizen van ontucht zullen<br />
nimmer wor<strong>de</strong>n geduld. Tegen het lou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>zelve zal steeds ten<br />
strengste wor<strong>de</strong>n gewaakt , en , zoo daartoe termen zijn , op grond . <strong>de</strong>r<br />
strafwet wor<strong>de</strong>n vervolgd.<br />
Vl. 1. Het hou<strong>de</strong>n van openlijke huizen van ontucht, of zoogenaam<strong>de</strong><br />
publieke huizen , is in <strong>de</strong>n regel verbo<strong>de</strong>n.<br />
Door Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs zullen echter zoodanige huizen<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n toegelaten on<strong>de</strong>r zulke <strong>voor</strong>waar<strong>de</strong>n , ook speciaal wat<br />
<strong>de</strong> plaats betreft, als in elk afzon<strong>de</strong>rlijk geval zal noodig geacht wor<strong>de</strong>n<br />
en met inachtneming van <strong>de</strong> in <strong>de</strong>ze Veror<strong>de</strong>ning daaromtrent vastgestel<strong>de</strong><br />
bepalingen.<br />
Vl. 9. Ie<strong>de</strong>re vrouw, die zich in een openlijk huis van ontucht bevindt, of<br />
daarin wordt toegelaten en het bewijs in art. 8 (het zoogen. „boekje ")<br />
vermeld, niet kan vertoonen, zal onmid<strong>de</strong>lijk naar het Kantoor van<br />
Politie wor<strong>de</strong>n opgebragt.<br />
Vl. 14. Zij , die zich in een huis van ontucht bevin<strong>de</strong>n, zon<strong>de</strong>r alvorens<br />
zich aan het heelkundig on<strong>de</strong>rzoek te hebben on<strong>de</strong>rworpen, zullen<br />
wor<strong>de</strong>n gestraft met eene gevangenisstraf van drie dagen.<br />
Y. 1. Geene openlijke huizen van ontucht wor<strong>de</strong>n toegelaten , dan na <strong>voor</strong>af<br />
verkregen schriftelijke vergunning van het hoofd van politie.<br />
Art. 15.<br />
De vergunning , waarvan in het vorig artikel gesproken<br />
wordt , moet schriftelijk aan <strong>de</strong>n Burgemeester gevraagd<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
In dat adres zal wor<strong>de</strong>n vermeld:<br />
De bestemming van het huis , hetzij als bor<strong>de</strong>el- , hetzij<br />
als ren<strong>de</strong>zvous-huis;
136<br />
Waar het gelegen is;<br />
Hoevele kamers en uit- of toegangen , naar of van buiten<br />
of naburige huizen of erven , zich daarin bevin<strong>de</strong>n;<br />
Hoe vele vrouwen men wenscht te hou<strong>de</strong>n ; en<br />
Wie <strong>de</strong> eigenaar is van het huis.<br />
A. 20. Indien <strong>de</strong> aanvrager huur<strong>de</strong>r is van <strong>de</strong> woning , waarin hij het huis<br />
van ontucht wil vestigen , moet bij genoemd verzoek <strong>de</strong> schriftelijke<br />
toestemming van <strong>de</strong>n eigenaar wor<strong>de</strong>n overgelegd.<br />
De. 15. Vermeldt een register van publieke huizen. (Zie on<strong>de</strong>r H. 12.)<br />
20. Inhoud daarvan - H. 15.<br />
22. Indien <strong>de</strong> woning van gebruiker veran<strong>de</strong>rt of niet meer tot het<br />
doel, in art. 15 omschreven, gebruikt wordt, zal <strong>de</strong> Burgemeester, op<br />
het verzoek tot doorhaling <strong>de</strong>r inschrijving, die doorhaling gelasten.<br />
R*. 3. Ook zal, het geval zich <strong>voor</strong>doen<strong>de</strong> , hierbij (bij dit adres) wor<strong>de</strong>n<br />
overgelegd:<br />
1. De toestemming van <strong>de</strong>n man , indien <strong>de</strong> vraagster getrouwd is en<br />
niet wettig geschei<strong>de</strong>n leeft ; - en<br />
2. De toestemming van <strong>de</strong>n eigenaar van het huis, indien men<br />
hetzelve slechts als huurling bewoont.<br />
Art. 16.<br />
Geen huis van ontucht zal mogen opgerigt of gehou<strong>de</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> nabijheid van scholen of huizen van opvoeding,<br />
van instellingen van welken aard ook op openbaar gezag<br />
daargesteld of van gebouwen aan godsdienstoefening gewijd.<br />
Geene geheime of bij <strong>de</strong> Politie onbeken<strong>de</strong> uit- of toegangen<br />
mogen er in huizen van ontucht zijn.<br />
A. 21. Geen huis van ontucht mag gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n aan of binnen vijftig<br />
Ne<strong>de</strong>rlandsche ellen afstand van <strong>de</strong> stads-wan<strong>de</strong>lplaatsen , gelegen tusschen<br />
het groot Noord-Hollandsch kanaal enz.<br />
De. 14. De <strong>voor</strong>mel<strong>de</strong> vergunning wordt niet gegeven <strong>voor</strong> woningen ... .<br />
gelegen aan druk bezochte straten en wan<strong>de</strong>lplaatsen.<br />
Gr. 6. Geen bor<strong>de</strong>el mag wor<strong>de</strong>n opgerigt of gehou<strong>de</strong>n in eene van <strong>de</strong><br />
hoofdstraten <strong>de</strong>r stad , noch op plaatsen , waar <strong>de</strong> aanwezigheid, wegens<br />
<strong>de</strong> nabijheid van opvoedingsgestichten, weeshuizen, publieke inrigtingen<br />
of kerkgebouwen, door Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs hin<strong>de</strong>rlijk wordt<br />
geacht.
137<br />
Hr. 4. Bor<strong>de</strong>elen mogen zoo min mogelijk gevestigd wor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> hoofdstraten.<br />
Hm. 5. Geen bor<strong>de</strong>el kan gevestigd wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> <strong>voor</strong>name straten.<br />
L. 5 ongeveer H. 16 ± : Ter beoor<strong>de</strong>eling van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
M. 4. Geen publiek huis mag opgerigt wor<strong>de</strong>n in het mid<strong>de</strong>nge<strong>de</strong>elte <strong>de</strong>r stad.<br />
Vl. 4. Geen openbaar buis van ontucht zal mogen bestaan of gevestigd<br />
wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> nabijheid van scholen , openbare gestichten of kerken,<br />
evenmin als in <strong>de</strong> <strong>voor</strong>naamste ge<strong>de</strong>elten van <strong>de</strong> gemeente.<br />
Art. 17.<br />
De hou<strong>de</strong>r of houdster van een huis van ontucht, die door<br />
veran<strong>de</strong>ring van woonplaats zijn of haar bedrijf el<strong>de</strong>rs in <strong>de</strong><br />
Gemeente overbrengt , heeft nieuwe vergunning van <strong>de</strong>n<br />
Burgemeester noodig om dat bedrijf in <strong>de</strong> nieuwe woonplaats<br />
uit te oefenen.<br />
De vergunning moet wor<strong>de</strong>n aangevraagd op <strong>de</strong> wijze in<br />
art. 16 omschreven.<br />
Art. 18.<br />
Indien het blijkt , dat iemand een huis van ontucht houdt<br />
zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vergunning in artt. 15 of 17 <strong>voor</strong>geschreven , zal<br />
hij volgens <strong>de</strong> slotbepaling van art. 44 gestraft wor<strong>de</strong>n.<br />
Bovendien zal <strong>de</strong> Commissaris van Politie , met <strong>de</strong> dienst<br />
belast , een on<strong>de</strong>rzoek instellen en , indien er termen zijn,<br />
zal <strong>de</strong> Burgemeester , op het rapport van dien ambtenaar,<br />
<strong>de</strong> inschrijving <strong>de</strong>r vrouwen , die daarin wonen of verkeeren,<br />
bevelen.<br />
Daarenboven zal <strong>de</strong>gene , die zoodanig huis houdt , als<br />
hou<strong>de</strong>r of houdster van een huis van ontucht wor<strong>de</strong>n aangemerkt<br />
en als zoodanig on<strong>de</strong>rworpen zijn aan <strong>de</strong> <strong>voor</strong>schriften<br />
van <strong>de</strong>ze Veror<strong>de</strong>ning.<br />
De. 18. Bij vermoe<strong>de</strong>n van overtreding van het le lid van art. 14 (cf. H. 14<br />
§ 1) , wordt <strong>de</strong> bewoner <strong>de</strong>r woning op last van <strong>de</strong>n Burgemeester<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong>n Commissaris van Politie opgeroepen om te wor<strong>de</strong>n gehoord.<br />
Ver<strong>de</strong>r ongeveer <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> procedure als on<strong>de</strong>r H. 4 en De. 5 vermeld,<br />
Evenzoo <strong>voor</strong>loopige en <strong>de</strong>finitieve inschrijving.
138<br />
L. 4. Onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> strafbepaling van art. 33 , is <strong>de</strong> Burgemeester<br />
bevoegd, elk huis, dat zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vergunning bij art. 3 <strong>voor</strong>geschreven,<br />
tot een huis van ontucht ingerigt of na intrekking van <strong>de</strong> vergunning<br />
<strong>voor</strong>tgezet wordt, te doen sluiten.<br />
N. 287. Het on<strong>de</strong>rzoek naar zoodanig kennelijk huis van ontucht kan door<br />
<strong>de</strong>n Burgemeester , of op zijnen last , door <strong>de</strong>n Commissaris van Politie,<br />
vergezeld van een <strong>de</strong>r ambtenaren, bij art. 3 <strong>de</strong>r wet van <strong>de</strong>n 31<br />
Augustus 1853 , Staatsblad no 83 , aangewezen , ten allen tij<strong>de</strong> plaats<br />
hebben.<br />
Vl. 18. Een ie<strong>de</strong>r die zon<strong>de</strong>r toestemming verkregen te hebben tot het<br />
hou<strong>de</strong>n van een openlijk huis van ontucht of zon<strong>de</strong>r als zoodanig te<br />
zijn ingeschreven, bevon<strong>de</strong>n zal wor<strong>de</strong>n dit bedrijf binnen <strong>de</strong>ze gemeente<br />
op eenigerhan<strong>de</strong> wijs uit te oefenen , behalve ten zijnen of harer<br />
huize toe te laten, te begunstigen of op eene min openbare wijs<br />
gelegenheid te verschaffen om het gebruik van openbare huizen van<br />
ontucht door het zijne of hare te vervangen , zal vervallen in eene<br />
boete an f 25.<br />
Ma. 18. Al wie in zijn huis, vrouwen tot het plegen van ontucht toelaat,<br />
zon<strong>de</strong>r verkregen te hebben <strong>de</strong> toestemming , waarvan in art. 15<br />
melding is gemaakt, zal met eene geldboete van f 25 en eene gevangenis<br />
van drie dagen gestraft wor<strong>de</strong>n.<br />
Art. 19.<br />
Ie<strong>de</strong>r hou<strong>de</strong>r of ie<strong>de</strong>re houdster van een huis van ontucht<br />
zal aan het Bureau van Politie schriftelijk moeten kenbaar<br />
maken hoe vele en welke publieke vrouwen in zijne of hare<br />
woning gehuisvest wor<strong>de</strong>n of aldaar verkeeren , en zulks <strong>voor</strong><br />
elk <strong>de</strong>zer twee gevallen afzon<strong>de</strong>rlijk.<br />
Gelijke opgave moet geschie<strong>de</strong>n van alle overige inwonen<strong>de</strong><br />
of daar verkeeren<strong>de</strong> vrouwen , ook van <strong>de</strong> dienstbo<strong>de</strong>n , boven<br />
<strong>de</strong> 15 en bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 45 jaren.<br />
Ie<strong>de</strong>r verzuim of ie<strong>de</strong>re verzwijging is strafbaar.<br />
Bo. 4. De hou<strong>de</strong>rs van publieke huizen moeten schriftelijk aan <strong>de</strong>n aangewezen<br />
ambtenaar van Politie opgeven, hoeveel en welke zoogenaam<strong>de</strong><br />
publieke vrouwen in hunne woning gehuisvest wor<strong>de</strong>n of aldaar verkeeren<br />
met overlegging harer geboorte-acten.<br />
Do. 103. De hou<strong>de</strong>rs of houdsters van huizen van ontucht zullen <strong>voor</strong>zien<br />
zijn van een boek of register, waarin door <strong>de</strong>n Commissaris van
139<br />
Politie wor<strong>de</strong>n ingeschreven <strong>de</strong> namen van alle in het huis inwonen<strong>de</strong><br />
vrouwen ; zij zullen dit steeds <strong>voor</strong>han<strong>de</strong>n moeten hebben om op <strong>de</strong><br />
eerste aanvraag, aan <strong>de</strong> politiebeambten te vertoonen.<br />
De. 25. Dienstbo<strong>de</strong>n bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaren mogen in huizen van ontucht<br />
niet wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n.<br />
Art. 20.<br />
Bovendien is het aan <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r of <strong>de</strong> houdster van een<br />
huis van ontucht verbo<strong>de</strong>n eenige veran<strong>de</strong>ring in <strong>de</strong>n staat<br />
van het huis te maken of te gedoogen , wat het personeel<br />
in het vorige artikel bedoeld aangaat , dan na <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong><br />
kennisgeving aan het Bureau van Politie.<br />
Van elke aangifte , in het <strong>voor</strong>gaan<strong>de</strong> en het tegenwoordige<br />
artikel vermeld , zal aan <strong>de</strong>n aangever een schriftelijk bewijs<br />
wor<strong>de</strong>n uitgereikt.<br />
L. 9. De hou<strong>de</strong>rs of houdsters van een huis van ontucht zijn verpligt,<br />
binnen <strong>de</strong> eerste drie dagen van elke maand aan <strong>de</strong>n Commissaris<br />
van Politie eene schriftelijke opgave te doen van het getal, <strong>de</strong> namen,<br />
<strong>de</strong> <strong>voor</strong>namen, <strong>de</strong> geboorteplaats, <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>rdom en <strong>de</strong>n burgerlijken<br />
staat <strong>de</strong>r publieke vrouwen, die bij hen in hun huis inwonen.<br />
Zij doen bovendien opgave van <strong>de</strong> publieke vrouwen , die hun huis<br />
tij<strong>de</strong>lijk bezoeken, met vermelding van <strong>de</strong>n naam en <strong>de</strong> woonplaats<br />
<strong>de</strong>zer vrouwen.<br />
L. 10. Bij het verlaten van een huis van ontucht door eene inwonen<strong>de</strong><br />
publieke vrouw, zoome<strong>de</strong> bij het komen inwonen aldaar van eene<br />
publieke vrouw , is <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>r of houdster van het huis verpligt, hiervan<br />
binnen 24 uren kennis te geven aan <strong>de</strong>n Commissaris van Politie.<br />
Ma. 8. De hou<strong>de</strong>rs van publieke huizen zijn verpligt aan het bureau van<br />
politie op <strong>de</strong>n dag zelven , kennis te geven van elke veran<strong>de</strong>ring van<br />
woonplaats of verblijf of heimelijk vertrek <strong>de</strong>r in hun huis inwonen<strong>de</strong><br />
of verblijven<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>elmeisjes.<br />
Gr. 20. De hou<strong>de</strong>r of houdster van een bor<strong>de</strong>el is verpligt eenmaal 's weeks,<br />
<strong>de</strong>s <strong>voor</strong>middags , op een door <strong>de</strong>n Commissaris van Politie te bepalen<br />
dag, aan het bureau van politie te komen opgeven het getal en <strong>de</strong><br />
namen van al <strong>de</strong> bij hem of haar inwonen<strong>de</strong> of verblijven<strong>de</strong> vrouwen,<br />
en <strong>de</strong> boekjes te vertoonen, bedoeld in art. 9.<br />
Art. 21.<br />
De hou<strong>de</strong>rs of hot4dsters van huizen pans o .t cht mogen
140<br />
in die huizen , buiten hunne of hare dochters die zich niet<br />
aan prostitutie overgeven , geene vrouwen huisvesten of toelaten<br />
, die niet <strong>voor</strong>zien zijn van het boekje bij art. 7 bedoeld.<br />
Am. 8. De vrouwelijke dienstbo<strong>de</strong>n, in <strong>de</strong> publieke huizen inwonen<strong>de</strong>,<br />
bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 45 jaar, alsme<strong>de</strong> -- indien het huis gehou<strong>de</strong>n wordt door<br />
eene vrouw , die ongehuwd is of niet zamenwoont met haren man , — <strong>de</strong><br />
houdster , zullen aan het on<strong>de</strong>rzoek van <strong>de</strong>n na te mel<strong>de</strong>n geneeskundige<br />
on<strong>de</strong>rworpen zijn.<br />
Am. 15. Het is aan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs van publieke huizen verbo<strong>de</strong>n, zoodanige<br />
min<strong>de</strong>rjarige personen in hunne woningen toe te laten, als hun door<br />
<strong>de</strong>n Commissaris van politie, op verzoek van hunne ou<strong>de</strong>rs of voog<strong>de</strong>n,<br />
opgegeven wor<strong>de</strong>n.<br />
B. 206. Jongelingen bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> achttien jaren wor<strong>de</strong>n er niet ontvangen.<br />
Bo. 4 — H. 21 + : of wier boekje of bewijs is krachteloos gewor<strong>de</strong>n.<br />
De. 25. Dienstbo<strong>de</strong>n bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaren mogen in huizen van ontucht<br />
niet wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n.<br />
De. 27. De hou<strong>de</strong>rs van huizen van ontucht mogen in die huizen, buiten<br />
hunne dochters , die zich niet aan prostitutie overgeven , geene vrouwen<br />
huisvesten of toelaten, die <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>rdom van 21 jaren niet hebben<br />
bereikt en die niet <strong>voor</strong>zien zijn van en bij zich hebben het boekje<br />
bij art. 7 bedoeld.<br />
Do. 110. De hou<strong>de</strong>r of houdster van een huis van ontucht mag eene met<br />
syphilis of an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekte aangedane publieke vrouw niet<br />
in zijn of haar huis laten verblijven.<br />
Go. 5. Alle houdsters van huizen van ontucht, zoo zij ongehuwd of wettig<br />
of feitelijk van haren man zijn geschei<strong>de</strong>n, • zijn verpligt zich wekelijks<br />
aan het geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek te on<strong>de</strong>rwerpen.<br />
Gr. 19. Elke houdster bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 50 jaren van en elke vrouwelijke dienstbo<strong>de</strong><br />
in een bor<strong>de</strong>el, is verpligt zich te <strong>voor</strong>zien van het boekje, bedoeld in<br />
art. 9. Op haar zijn ver<strong>de</strong>r art. 9 tot en met 18 toepasselijk.<br />
Ha. 244. Vrouwen, welke van dit boekje niet zijn <strong>voor</strong>zien, mogen in<br />
geen speelhuis of bor<strong>de</strong>el wor<strong>de</strong>n opgenomen of toegelaten, noch aldaar<br />
verblijf hou<strong>de</strong>n.<br />
Hr. 15. Geene vrouwen mogen in een bor<strong>de</strong>el, zelfs als dienstbo<strong>de</strong>n, wor<strong>de</strong>n<br />
toegelaten dan openbare , elk <strong>voor</strong>zien van haar boekje , met <strong>de</strong> ver<br />
verklaring. (Ma. 19 + : van gezondheid.)<br />
-eischte
141<br />
M. 12. De publieke vrouw, die bij het on<strong>de</strong>rzoek bevon<strong>de</strong>n wordt met<br />
syphilis of an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekte te zijn aangedaan, wordt door<br />
<strong>de</strong> zorg <strong>de</strong>r policie da<strong>de</strong>lijk uit het publiek huis geweerd en haar<br />
boekje ingetrokken.<br />
M. 13. Het is aan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs van een publiek huis verbo<strong>de</strong>n , zoodanig<br />
eene vrouw we<strong>de</strong>rom in het huis op te nemen, alvorens zij op nieuw<br />
in het register ingeschreven en geneeskundig on<strong>de</strong>rzocht is.<br />
M. 15. Het is verbo<strong>de</strong>n, kin<strong>de</strong>ren of jonge lie<strong>de</strong>n, zelfs wanneer zij tot<br />
het huisgezin behooren, in <strong>de</strong> zoogenaam<strong>de</strong> algemeene kamer toe te laten.<br />
Ma. 19. Buiten <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren van <strong>de</strong>n bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r, mogen geene personen<br />
bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 21 jaren in een huis van ontucht verblijven of toegelaten<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
Ma. 20. Geene publieke vrouw zal in een huis van ontucht mogen opgenomen<br />
wor<strong>de</strong>n, dan na alvorens, door een van wege <strong>de</strong> gemeente<br />
aangestel<strong>de</strong> <strong>de</strong>skundige, geneeskundig te zijn on<strong>de</strong>rzocht en eene verklaring<br />
van gezondheid te hebben verkregen.<br />
R*. 6. Zij (<strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs) mogen geene dienstmei<strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>n , dan die van wege<br />
<strong>de</strong> politie zijn goedgekeurd, terwijl <strong>de</strong>ze jonger zijn dan 40 jaren,<br />
on<strong>de</strong>rworpen zullen zijn aan <strong>de</strong> geneeskundige visitatien.<br />
Insgelijks zullen <strong>de</strong> houdsters , ongetrouwd en buiten <strong>de</strong> maritale<br />
magt zich bevin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> en <strong>de</strong>n leeftijd van 40 jaren nog niet bereikt<br />
hebben<strong>de</strong>, aan die visitatien on<strong>de</strong>rworpen zijn.<br />
V. 12. Behalve <strong>de</strong> als zoodanig ingeschreven publieke vrouwen , mogen<br />
geen vrouwen boven <strong>de</strong> 45 jaren of meisjes bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 16 jaren in een<br />
publiek huis aanwezig zijn. Ook dienstbo<strong>de</strong>n als zoodanig daarin verblijven<strong>de</strong><br />
zijn on<strong>de</strong>rworpen aan <strong>de</strong> inschrijving, hetzij op eigen aangifte,<br />
hetzij ambtshalve.<br />
Hiervan zijn uitgezon<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> inwonen<strong>de</strong> dochters die blijkbaar zich<br />
niet aan prostitutie overgeven ter beoor<strong>de</strong>eling van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
V. 15. Kin<strong>de</strong>ren of jonge lie<strong>de</strong>n bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 15 jaren, zelf tot het huisgezin<br />
behooren<strong>de</strong> , wor<strong>de</strong>n nimmer tot <strong>de</strong> algemeene kamer of tot afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
vertrekken waarin <strong>de</strong> publieke vrouwen haar bedrijf uitoefenen,<br />
toegelaten. Zij wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze door <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>r of <strong>de</strong> houdster van<br />
het huis geheel en ten allen tij<strong>de</strong> afgezon<strong>de</strong>rd gehou<strong>de</strong>n.<br />
V. 18. De hou<strong>de</strong>r of houdster van eenig huis van ontucht mag geen<br />
vrouw tot <strong>de</strong> zamenkomst met eenige manspersonen , on<strong>de</strong>r wat <strong>voor</strong>wendsel<br />
ook, in eene <strong>de</strong>r kamers van zijn huis toelaten, dan na vertoon<br />
van haar boekje, bedoeld bij het slot van art. 7.<br />
V1. 6. On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> inwonen<strong>de</strong> publieke vrouwen is zoowel <strong>de</strong> houdster van
142<br />
het huis zelve, zoo zij ongehuwd of weduwe is, als <strong>de</strong> dienstbo<strong>de</strong>n<br />
begrepen en aan <strong>de</strong> bepalingen dier Veror<strong>de</strong>ning on<strong>de</strong>rworpen.<br />
Z. 13. Behalve <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van het gezin van <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r, die zich niet als<br />
publieke vrouwen gedragen, mag daarin geen vrouw, zelfs niet als<br />
dienst- of werkbo<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n toegelaten of gehou<strong>de</strong>n, dan die als publieke<br />
vrouw op het bureau van policie is ingeschreven en <strong>voor</strong>zien is van<br />
het boekje en <strong>de</strong> verklaring van gezondheid, hierna in <strong>de</strong> artikelen 19<br />
en 26 vermeld.<br />
Art. 22.<br />
De hou<strong>de</strong>rs en houdsters van huizen van ontucht hebben<br />
verlof van <strong>de</strong>n Burgemeester uoodig tot het hou<strong>de</strong>n van<br />
muziek- of danspartijen.<br />
Am. 14. Van <strong>de</strong>s avonds elf uur tot zonsopgang geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> maan<strong>de</strong>n<br />
April tot en met September , en geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> overige maan<strong>de</strong>n tot<br />
<strong>de</strong>s morgens zeven uur, moeten <strong>de</strong> publieke huizen gesloten zijn, en<br />
zal niemand meer daarin binnen gelaten wor<strong>de</strong>n, dan <strong>de</strong> bewoners en<br />
<strong>de</strong> personen, in art. 16 vermeld. Bovendien zal <strong>de</strong> gelag- of algemeene<br />
kamer <strong>de</strong>s avonds ten elf ure door <strong>de</strong> publieke vrouwen en <strong>de</strong> bezoekers<br />
moeten ontruimd en <strong>de</strong> lichten aldaar uitgedoofd wor<strong>de</strong>n en blijven<br />
geduren<strong>de</strong> <strong>voor</strong>meld tijdsverloop.<br />
Behalve <strong>de</strong> personen , die hun <strong>voor</strong>nemen te kennen geven om te<br />
overnachten in het huis, waarvan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>r tevens logementhou<strong>de</strong>r is,<br />
zal <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>r van een publiek huis verpligt zijn, alle personen, die<br />
zich <strong>de</strong>s avonds ten elf ure in zijn huis bevin<strong>de</strong>n , aan te manen zijn<br />
huis te verlaten.<br />
Ingeval zij weigeren daaraan te voldoen , zal hij daarvan onmid<strong>de</strong>lijk<br />
aan <strong>de</strong> Policie doen kennis geven.<br />
Geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> kermis kan door <strong>de</strong>n Burgemeester eene schriftelijke<br />
vergunning verleend wor<strong>de</strong>n, om gezeg<strong>de</strong> huizen tot mid<strong>de</strong>rnacht<br />
geopend te hou<strong>de</strong>n.<br />
Am. 17. Desgelijks, zullen, geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> kermis, <strong>de</strong> wafel- en poffertjeskramen<br />
ten allen tij<strong>de</strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> Policie toegankelijk moeten zijn. Ingeval<br />
<strong>de</strong> Commissaris van policie vermeent, re<strong>de</strong>n te hebben om te vor<strong>de</strong>ren,<br />
dat <strong>de</strong> wafel- en poffertjesbakkers hunne dienstmei<strong>de</strong>n of an<strong>de</strong>re bij<br />
hen inwonen<strong>de</strong> vrouwen, tij<strong>de</strong>lijk, geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> kermis, uit hunne<br />
dienst ontslaan en verwij<strong>de</strong>ren, zullen zij daaraan gevolg moeten geven<br />
en geduren<strong>de</strong> hun verblijf alhier, in geen geval gemel<strong>de</strong> personen meer<br />
in hunne kraam toelaten.<br />
Ten dien ein<strong>de</strong> zullen <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs dier kramen , binnen 25 uren na
143<br />
hunne komst in <strong>de</strong> gemeente , hunne dienstmei<strong>de</strong>n of an<strong>de</strong>re bij hen<br />
inwonen<strong>de</strong> vrouwen , aan <strong>de</strong>n Commissaris van policie opgeven.<br />
Hr. 6. Aan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs van bor<strong>de</strong>elen is het vergund in hunne gelagkamer<br />
muziek te doen maken, behou<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> betaling <strong>de</strong>r plaatselijke belasting<br />
op <strong>de</strong> openbare vermakelijkhe<strong>de</strong>n, en zoodanige beperkingen van tijd<br />
en enkele avon<strong>de</strong>n als <strong>de</strong> Burgemeester zal goedvin<strong>de</strong>n te bepalen.<br />
Vl. 20. In <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht zal <strong>de</strong>s avonds na elf ure<br />
geen muziek meer mogen gemaakt wor<strong>de</strong>n.<br />
Vl. 21. Geene muziekanten, zangers, verkoopers van ververschingen of<br />
<strong>de</strong>rgelijke, zullen door <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r van een openlijk huis van ontucht<br />
mogen wor<strong>de</strong>n toegelaten, dan die daartoe van eene schriftelijke vergunning<br />
van <strong>de</strong>n Commissaris van Politie zijn <strong>voor</strong>zien , op eene boete<br />
van f 5 , onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> da<strong>de</strong>lijke verwij<strong>de</strong>ring van hen die zon<strong>de</strong>r<br />
zoodanige vergunning in genoemd huis bevon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.<br />
R*. 8. De bor<strong>de</strong>elhoud(st)ers zijn <strong>voor</strong> het overige indachtig aan <strong>de</strong> straffen<br />
op <strong>de</strong> schennis <strong>de</strong>r eerbaarheid, vergrijp tegen <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en <strong>de</strong>baucheeren<br />
van min<strong>de</strong>rjarigen gesteld.<br />
<strong>DE</strong>R<strong>DE</strong> AF<strong>DE</strong>ELIN G.<br />
Algemeene Politiemaatregelen.<br />
Art. 23.<br />
De ramen <strong>de</strong>r huizen van ontucht , gelijkvloers aan <strong>de</strong><br />
straat uitkomen<strong>de</strong> , moeten ten allen tij<strong>de</strong> <strong>voor</strong>zien zijn van<br />
ondoorzigtbare gordijnen of horren, die nimmer opengeschoven,<br />
opgehaald of weggenomen mogen zijn of wor<strong>de</strong>n.<br />
B. 204. Zij mogen geen uithangbord of an<strong>de</strong>r teeken van nering hebben.<br />
Dezelver vensters moeten van dichte gordijnen of vaststaan<strong>de</strong> latblin<strong>de</strong>n<br />
<strong>voor</strong>zien zijn.<br />
B. 206. Jongelingen bene<strong>de</strong>n <strong>de</strong> achttien jaren wor<strong>de</strong>n er (in <strong>de</strong> publieke<br />
huizen) niet ontvangen.<br />
Ba. 239. Het is verbo<strong>de</strong>n <strong>voor</strong> huizen van ontucht uithangbor<strong>de</strong>n te plaatsen.<br />
De. 29 — H. 23 + : <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>r van het huis is <strong>voor</strong> <strong>de</strong> nakoming <strong>de</strong>zer<br />
bepaling verantwoor<strong>de</strong>lijk.<br />
Hr. 23. De bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs zijn verpligt hunne huizen <strong>de</strong>s nachts ten 12 ure<br />
te sluiten, en mogen vóór <strong>de</strong>n volgen<strong>de</strong>n morgen ten 6 ure, daarin<br />
niemand buiten <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van hun gezin <strong>de</strong>n toegang verleenen. De<br />
Burgemeester kan ontheffing verleenen <strong>de</strong>r • bepalingen van dit artikel.
144<br />
Gm. 23. Op <strong>de</strong> huizen van ontucht in <strong>de</strong>ze veror<strong>de</strong>ning bedoeld wordt <strong>de</strong><br />
plaatselijke veror<strong>de</strong>ning betrekkelijk koffijhou<strong>de</strong>rs , tappers , slijters in<br />
sterken drank en kroeghou<strong>de</strong>rs te Gorinchem , vastgesteld door <strong>de</strong>n<br />
Raad <strong>de</strong>zer Gemeente , <strong>de</strong>n 8 Mei en 3 Junij 1857 , me<strong>de</strong> toepasselijk<br />
verklaard.<br />
L. 6. De ramen <strong>de</strong>r huizen van ontucht, van <strong>de</strong> bene<strong>de</strong>nverdieping op <strong>de</strong><br />
openbare straat uitzigt geven<strong>de</strong>, moeten ten allen tij<strong>de</strong> zijn <strong>voor</strong>zien<br />
van ondoorzigtbare gordijnen of horretjes, zoodanig dat geen <strong>voor</strong>bijganger<br />
in het vertrek kan zien.<br />
L. 8. De hou<strong>de</strong>rs of houdsters van huizen van ontucht zijn aansprakelijk<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> handhaving van rust en or<strong>de</strong> in hunne huizen en dragen zorg,<br />
dat door hetgeen aldaar geschiedt aan an<strong>de</strong>ren geen overlast wor<strong>de</strong><br />
veroorzaakt.<br />
M. 22. De hou<strong>de</strong>rs van een publiek huis zijn verpligt hunne woning <strong>de</strong>s<br />
avonds ten elf ure te sluiten, en mogen vóór <strong>de</strong>n volgen<strong>de</strong>n morgen ten<br />
zes uur, buiten <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van hun gezin, aan niemand, dan bij buitengewone<br />
omstandighe<strong>de</strong>n met toestemming van <strong>de</strong>n Burgemeester, daarin <strong>de</strong>n<br />
toegang verleenen.<br />
Art. 24.<br />
Het is aan publieke vrouwen verbo<strong>de</strong>n:<br />
10 Zich op onbetamelijke of <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n kwetsen<strong>de</strong> wijze of<br />
in staat van dronkenschap op straat te vertoonen;<br />
2° Op eenigerlei wijze in het openbaar schandaal te maken<br />
of zich door woor<strong>de</strong>n of gebaren onbehoorlijk te gedragen;<br />
30 De lie<strong>de</strong>n door woor<strong>de</strong>n of gebaren aan te lokken ; en<br />
40 Om in schouwburgen , concerten of bij openbare vermakelijkhe<strong>de</strong>li<br />
in <strong>de</strong> daartoe bestem<strong>de</strong> zalen of tribunes<br />
an<strong>de</strong>re plaatsen in te nemen , dan die haar door <strong>de</strong><br />
Politie zullen wor<strong>de</strong>n aangewezen.<br />
Am. 30. Het is aan publieke vrouwen verbo<strong>de</strong>n:<br />
10 Na <strong>de</strong>s avonds elf uur tot zonsopgang op <strong>de</strong> openbare straat of<br />
wan<strong>de</strong>lingen te komen.<br />
20 Geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong>n overigen tijd aldaar beschonken of onbehoorlijk<br />
gekleed te verschijnen ; <strong>de</strong> mannen door woor<strong>de</strong>n , gelui<strong>de</strong>n of teekens<br />
tot zich te roepen; ze<strong>de</strong>looze uitdrukkingen te doen of <strong>de</strong> <strong>voor</strong>bij<br />
wijze lastig te vallen,<br />
-gangers op eenigerlei
145<br />
3o Zich in hare woningen, of in <strong>de</strong> publieke huizen, <strong>voor</strong> <strong>de</strong> opengeschovene<br />
ramen aan <strong>de</strong> straatzij<strong>de</strong> , in <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur of <strong>voor</strong> het huis<br />
op straat op te hou<strong>de</strong>n.<br />
40 -H.25.<br />
50 Zoodanige personen als haar door <strong>de</strong>n Commissaris van Politie<br />
opgegeven mogten wor<strong>de</strong>n , in hare woningen toe te laten.<br />
B. 197. De inwoning in herbergen of slijterijen van drank wordt haar (<strong>de</strong><br />
publieke vrouw) ontzegd.<br />
Gm. 24. ad 4"m Om in schouwburgen, concerten of bij openbare vermakelijkhe<strong>de</strong>n<br />
in <strong>de</strong> daartoe bestem<strong>de</strong> vertrekken of lokalen te verschijnen,<br />
tenzij met vergunning <strong>de</strong>r Politie en in dat geval uitsluitend op <strong>de</strong><br />
zitplaatsen haar door <strong>de</strong> Politie aan te wijzen.<br />
Gr. 24. Het is aan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs ot houdsters van bor<strong>de</strong>elen en aan <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen verbo<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>voor</strong>bijgangers aan te hou<strong>de</strong>n of door woor<strong>de</strong>n of<br />
gebaren te lokken of eenige ergenis te geven.<br />
Ha. 255. Het is aan bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs of houdsters en aan publieke vrouwen<br />
verbo<strong>de</strong>n <strong>voor</strong>bijgangers feitelijk tot zich te trekken of wel door woor<strong>de</strong>n<br />
of gebaren te lokken. Na 11 uur 's avonds moeten <strong>de</strong> <strong>de</strong>uren hunner<br />
woningen gesloten zijn.<br />
Hr. 19 § 2. Openbare vrouwen welke bij <strong>de</strong> Politie als zoodanig bekend staan,<br />
langs <strong>de</strong> straat gaan<strong>de</strong> , moeten eenvoudig en zon<strong>de</strong>r opschik gekleed<br />
zijn. Zij zullen zich , zon<strong>de</strong>r toestemming van <strong>de</strong>n Burgemeester, niet<br />
vertoonen in an<strong>de</strong>re <strong>voor</strong> het publiek openstaan<strong>de</strong> tooneelvertooningen<br />
en ver<strong>de</strong>re openbare plaatsen van vermakelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
Ma. 29. Wanneer een bor<strong>de</strong>elmeisje zich in staat van dronkenschap bevindt,<br />
zal zij da<strong>de</strong>lijk naar hare kamer moeten gaan, wanneer zij daartoe<br />
door <strong>de</strong>n bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r verzocht of aangemaand is. De hou<strong>de</strong>rs van<br />
publieke huizen zijn verpligt dat verzoek of die aanmaning tijdig te doen.<br />
R. 9. Behalve aan <strong>de</strong>ze <strong>voor</strong>schriften , zij ie<strong>de</strong>re vrouw indachtig aan <strong>de</strong><br />
straffen, op schennis <strong>de</strong>r eerbaarheid en vergrijp tegen <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n gesteld.<br />
Vl. 19. Het is aan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs van huizen van ontucht en aan <strong>de</strong> zich<br />
aldaar ophou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> publieke vrouwen verbo<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>voor</strong>bijgangers feitelijk<br />
tot zich te trekken of door woor<strong>de</strong>n of gebaar<strong>de</strong>n uit te lokken , op<br />
verbeurte eener boete van f 5.<br />
Z. 15. Door <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r van een huis van ontucht wordt gewaakt, dat enz.<br />
gelijk H. 24: 1°, 3 0 .<br />
Art. 25.<br />
Het is verbo<strong>de</strong>n aan afzon<strong>de</strong>rlijk wonen<strong>de</strong> publieke vrouwen
146<br />
om mannen el<strong>de</strong>rs bij zich te ontvangen , dan in hare eigene<br />
woning of in <strong>de</strong> huizen van ontucht , bestaan<strong>de</strong> overeen<br />
-komstig artt. 14 en 17.<br />
Am. 31. Wij<strong>de</strong>rs is het aan <strong>de</strong> publieke vrouwen , die op zich zelve wonen,<br />
verbo<strong>de</strong>n , in hare woningen aan an<strong>de</strong>re , zelfs publieke vrouwen , niet<br />
met haar zamenwonen<strong>de</strong> , gelegenheid te verschaffen , tot het plegen<br />
van ontucht.<br />
Ma. 10. Afgezon<strong>de</strong>r<strong>de</strong> publieke vrouwen mogen niet wonen of vernachten<br />
in herbergen, tapperijen of huizen waar slaapste<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n,<br />
dan met toestemming <strong>de</strong>r politie.<br />
Ma. 11. De publieke vrouwen mogen zich niet aan ontucht overgeven dan<br />
in <strong>de</strong> zoodanig erken<strong>de</strong> publieke huizen of in hare eigene woningen.<br />
VIER<strong>DE</strong> AF<strong>DE</strong>ELING.<br />
Geneeskundige maatregelen.<br />
Art. 26.<br />
Alle publieke vrouwen moeten zich minstens twee malen<br />
per week aan een geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek on<strong>de</strong>rwerpen , en<br />
zich te dien ein<strong>de</strong> begeven naar <strong>de</strong> plaats <strong>voor</strong> <strong>de</strong> visitatien<br />
bestemd.<br />
De Burgemeester bepaalt <strong>de</strong> dagen en uren , waarop ie<strong>de</strong>re<br />
publieke vrouw geneeskundig moet wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzocht.<br />
Deze tijdsbepaling wordt in haar boekje door <strong>de</strong> Politie<br />
ingeschreven.<br />
Aan het on<strong>de</strong>rzoek en <strong>de</strong> visitatien zijn ook on<strong>de</strong>rworpen<br />
<strong>de</strong> houdsters van huizen van ontucht en alle an<strong>de</strong>re in art.<br />
19 vermel<strong>de</strong> vrouwen , behalve <strong>de</strong> dochters die zich niet aan<br />
prostitutie overgeven.<br />
Wanneer eene publieke vrouw lijdt aan eene ziekte , niet<br />
bedoeld bij art. 36 , die haar belet haar bedrijf uit te oefenen,<br />
zal zij niet van <strong>de</strong> gewone visitatien ontslagen zijn , <strong>voor</strong> dat<br />
door <strong>de</strong>n geneeskundige , met <strong>de</strong> dienst belast , <strong>de</strong> geldigheid<br />
<strong>de</strong>r exceptie is geconstateerd.
147<br />
Keuring (geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek) te Ar. , Ha. , L. , Le. en Z.: tweemaal<br />
's weeks (in <strong>de</strong> week, in elke week.)<br />
Ho.: minstens tweemalen per week.<br />
As. , Br. , De. , G. , Gm. , Go. , Zw.: minstens éénmaal in <strong>de</strong> week.<br />
Am. , N. , R. , Vl.: wekelijks.<br />
A. , B. , Ba. , Bo. , Gr. , He. , Hk. , Hm. , Hr. , M. , Ma. , V. , Ve.: eenmaal ,<br />
eens in <strong>de</strong> week -- om <strong>de</strong> 8 dagen — ie<strong>de</strong>ren Maandag, enz.<br />
K.: aantal keeren niet vermeld.<br />
Y.: keuring niet <strong>voor</strong>geschreven. Do.: Zie on<strong>de</strong>r H. 42.<br />
B. 199. De inwonen<strong>de</strong> dienstbo<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> waardin, zoo zij ongehuwd is of<br />
afgeschei<strong>de</strong>n van haar man leeft, zijn aan hetzelf<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek on<strong>de</strong>rworpen.<br />
De. 30 — H. 26 § 5 + : aan <strong>de</strong>n Commissaris van Politie eene verklaring is<br />
afgegeven, dat die vrouw werkelijk ziek is.<br />
Gr. 11. Geene publieke vrouw zal zich in een bor<strong>de</strong>el mogen bevin<strong>de</strong>n of<br />
zich aan prostitutie overgeven , dan na alvorens door van vege <strong>de</strong><br />
gemeente aangestel<strong>de</strong> <strong>de</strong>skundigen geneeskundig te zijn on<strong>de</strong>rzocht,<br />
en eene verklaring van on<strong>de</strong>rzocht te zijn te hebben verkregen.<br />
Deze verklaring wordt in meergemeld boek geschreven, gedagteekend<br />
en door <strong>de</strong>n <strong>de</strong>skundige on<strong>de</strong>rteekend.<br />
Gm. 26. Aan het on<strong>de</strong>rzoek en <strong>de</strong> visitatien zijn ook on<strong>de</strong>rworpen <strong>de</strong><br />
houdsters van huizen van ontucht en alle an<strong>de</strong>re in art. 19 vermel<strong>de</strong><br />
vrouwen , behalve <strong>de</strong> wettige huisvrouw van <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r en zijne of<br />
hare dochters , die zich niet aan prostitutie overgeven.<br />
Ho. 26. (In plaats van : <strong>de</strong> geldigheid <strong>de</strong>r exceptie) : die ziekte zal zijn<br />
geconstateerd.<br />
Art. 27.<br />
De publieke vrouw , die volgens art. 4 kennis heeft bekomen,<br />
dat zij ambtshalve is ingeschreven , moet zich op <strong>de</strong>n eerstvolgen<strong>de</strong>n<br />
dag <strong>voor</strong> <strong>de</strong> visitatien bestemd , ter visitatie<br />
aanmel<strong>de</strong>n.<br />
Bij weigering zal zij boven <strong>de</strong> bedreig<strong>de</strong> straf, op last<br />
van <strong>de</strong>n Commissaris van Politie , naar <strong>de</strong> <strong>voor</strong> die visitatien<br />
bestem<strong>de</strong> plaats kunnen wor<strong>de</strong>n overgebragt.<br />
Ha. 251. De publieke vrouw die zich niet ter bepaal<strong>de</strong>n tijd , <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
visitatie aanmeldt, kan op Iast van <strong>de</strong>n Commissaris van Politie naar<br />
<strong>de</strong> bestem<strong>de</strong> plaats gebracht wor<strong>de</strong>n.<br />
Go. 12. Weigering van dit on<strong>de</strong>rzoek heeft <strong>de</strong> intrekking van haar boekje<br />
ten gevolge en wordt zij zelve als verdacht naar het gasthuis gezon<strong>de</strong>n,<br />
onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> straf bij art. 18 bepaald.
148<br />
V. 4. Weigert <strong>de</strong> ambtshalve ingeschreven vrouw zich aan het geneeskundig<br />
on<strong>de</strong>rzoek te on<strong>de</strong>rwerpen , zoo wordt zij op last van <strong>de</strong>n ambtenaar<br />
met <strong>de</strong> politie belast ter plaatse overgebracht <strong>voor</strong> <strong>de</strong> visitatie bestemd.<br />
Art. 28.<br />
De visitatien <strong>de</strong>r publieke vrouwen moeten geschie<strong>de</strong>n in<br />
<strong>de</strong> plaats <strong>voor</strong> <strong>de</strong> visitatien bestemd.<br />
De geneeskundige met <strong>de</strong> dienst belast kan echter <strong>de</strong><br />
visitatien <strong>de</strong>r publieke vrouwen op haar verzoek el<strong>de</strong>rs doen<br />
plaats hebben , indien <strong>de</strong> localiteit aldaar van dien aard is<br />
dat het on<strong>de</strong>rzoek op geschikte wijze kan geschie<strong>de</strong>n.<br />
Het oor<strong>de</strong>el over <strong>de</strong> geschiktheid <strong>de</strong>r localiteit verblijft<br />
uitsluitend aan dien geneeskundige.<br />
Ar. 15. Met schriftelijke vergunning van <strong>de</strong>n Burgemeester, kan het on<strong>de</strong>rzoek<br />
van publieke vrouwen , in een huis van ontucht inwonen<strong>de</strong> , in dit<br />
huis geschie<strong>de</strong>n mits in dat huis een <strong>voor</strong> het on<strong>de</strong>rzoek geschikt locaal<br />
aanwezig zij , <strong>voor</strong>zien van <strong>de</strong> noodige hulpmid<strong>de</strong>len, alles ter<br />
beoor<strong>de</strong>eling van <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
Deze vergunning is steeds herroepelijk.<br />
L. 25. De aan dit on<strong>de</strong>rzoek on<strong>de</strong>rworpen vrouwen kunnen zich , op haar<br />
verzoek en tegen betaling, door <strong>de</strong>n in het vorig artikel bedoel<strong>de</strong>n<br />
geneeskundige ook ten harent laten on<strong>de</strong>rzoeken, indien dit volgens zijn<br />
oor<strong>de</strong>el op geschikte wijze kan geschie<strong>de</strong>n.<br />
R. 7. De vrouwen in <strong>de</strong> publieke huizen zullen aldaar wor<strong>de</strong>n gevisiteerd,<br />
terwijl <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijk wonen<strong>de</strong>n in <strong>de</strong>n regel aan het Bureau van<br />
<strong>de</strong>n heer Chirurgijn, daartoe ingerigt, wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzocht.<br />
Hieron<strong>de</strong>r wor<strong>de</strong>n verstaan <strong>de</strong> vrouwen , houdsters van publieke<br />
huizen, ongetrouwd of buiten <strong>de</strong> maritale magt zich bevin<strong>de</strong>n<strong>de</strong>,<br />
alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> dienstmei<strong>de</strong>n, bei<strong>de</strong> wanneer zij jonger zijn dan 40 jaren.<br />
Het Bureau van <strong>de</strong>n heer Chirurgijn zal open zijn van <strong>de</strong>s namiddags<br />
2 tot 4 ure, geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> eerste vijf dagen <strong>de</strong>r week , feestdagen<br />
uitgezon<strong>de</strong>rd.<br />
VI. 12. Dit on<strong>de</strong>rzoek zal door een door Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs te<br />
benoemen heelmeester plaats hebben, ten huize waar die vrouwen<br />
woonachtig zijn of verkeeren , met toekenning aan <strong>de</strong>n heelmeester van<br />
het regt van intre<strong>de</strong> , hierna bij art. 24 omschreven.
149<br />
Art. 29.<br />
De publieke vrouwen , die el<strong>de</strong>rs dan in het daartoe bestem<strong>de</strong><br />
gebouw <strong>de</strong> visitatien on<strong>de</strong>rgaan , betalen daar<strong>voor</strong><br />
eene retributie zoo als die geregeld is bij <strong>de</strong> Veror<strong>de</strong>ning,<br />
hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> bepaling <strong>de</strong>r retribution door <strong>de</strong> publieke vrouwen<br />
te betalen.<br />
Het geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek in <strong>de</strong> plaats daar<strong>voor</strong> bestemd<br />
geschiedt kosteloos.<br />
Am. 26. Dit on<strong>de</strong>rzoek geschiedt kosteloos. Zij echter, die verlangen mogten<br />
zulks in hare eigene woning te• on<strong>de</strong>rgaan , zullen daartoe aanvraag<br />
doen bij <strong>de</strong>n Commissaris van Politie , en , wanneer dit toegestaan<br />
wordt, daar<strong>voor</strong> aan <strong>de</strong>n geneeskundige 40 cents moeten betalen.<br />
Gm. 29. De publieke vrouwen , die el<strong>de</strong>rs dan in het daartoe bestem<strong>de</strong><br />
gebouw <strong>de</strong> visitatien on<strong>de</strong>rgaan , betalen daar<strong>voor</strong> telken male eene<br />
retributie van vijf en twintig cent ten behoeve <strong>de</strong>r gemeente.<br />
Art. 30.<br />
De geneeskundige dienst wordt waargenomen door een<br />
geneeskundige-visiteur.<br />
Bo. 11. De genees- of heelkundige verrigt het on<strong>de</strong>rzoek in persoon.<br />
Bij ongesteldheid of afwezigheid wordt hij vervangen door een <strong>de</strong>skundige,<br />
daartoe door <strong>de</strong>n aangewezen ambtenaar van politie te benoemen.<br />
Gr. 30. Ingeval van verhin<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong>n benoem<strong>de</strong>n <strong>de</strong>skundige , zorgt hij,<br />
dat zijne werkzaamhe<strong>de</strong>n door een an<strong>de</strong>r wor<strong>de</strong>n waargenomen.<br />
Hij doet te dien ein<strong>de</strong> aan Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs eene <strong>voor</strong>dragt<br />
van twee geneesheeren of heelmeesters , hebben<strong>de</strong> ie<strong>de</strong>r ten minste vijf<br />
jaar gepraktizeerd.<br />
Op <strong>de</strong>n uit <strong>de</strong> <strong>voor</strong>dragt door Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs benoem<strong>de</strong>n<br />
persoon zijn, geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong>n door Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs te bepalen<br />
tijd, <strong>de</strong> bepalingen van dit reglement toepasselijk.<br />
He. 30. De geneeskundige , aan wiep <strong>de</strong> visitatien zijn opgedragen , wordt<br />
door <strong>de</strong>n Raad aangewezen op <strong>voor</strong>dragt van Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs.<br />
Art. 31.<br />
Hij is belast met <strong>de</strong> visitatie <strong>de</strong>r publieke vrouwen.<br />
De visitatie geschiedt twee malen per week.<br />
Te dien ein<strong>de</strong> is hij vier dagen per week tegenwoordig<br />
10
150<br />
aan <strong>de</strong> plaats , bestemd tot het geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek <strong>de</strong>r<br />
publieke vrouwen , van <strong>de</strong>s <strong>voor</strong>middags tien tot twaalf uur,<br />
ten ein<strong>de</strong> <strong>de</strong> visitatie te bewerkstelligen van alle vrouwen<br />
die zich aanmel<strong>de</strong>n.<br />
Zie H. 26. alwaar : minstens tweemaal per week.<br />
Art. 32.<br />
Hij zendt jaarl**ks, vóór <strong>de</strong>n 1 en Maart , een verslag aan<br />
Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs , betrekkelijk zijne dienst<br />
-verrigtingen.<br />
Gm. 30. Hij zendt maan<strong>de</strong>lijks op <strong>de</strong>n eersten dag <strong>de</strong>r maand een verslag<br />
aan Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs, betrekkelijk <strong>de</strong>zen tak <strong>de</strong>r openbare<br />
gezondheidsdienst.<br />
N. 279. Binnen 24 uren na het bevor<strong>de</strong>rd on<strong>de</strong>rzoek , doet <strong>de</strong> genees, of<br />
heelkundige van zijne bevinding schriftelijk rapport aan <strong>de</strong>n Commissaris<br />
van Politie.<br />
Ho. 30. betrekkelijk <strong>de</strong>zen tak <strong>de</strong>r openbare gezondheidsdienst aan hunne<br />
zorg toevertrouwd.<br />
Art. 33.<br />
De visitaties moeten met <strong>de</strong> meest mogelijke naauwgezetheid<br />
geschie<strong>de</strong>n. Alle <strong>de</strong> hulpmid<strong>de</strong>len , die <strong>de</strong> wetenschap aangeeft,<br />
moeten daarbij wor<strong>de</strong>n aangewend.<br />
As. 21. Wanneer eene publieke vrouw door <strong>de</strong> militaire authoriteit als<br />
syphilitisch is aangeduid en <strong>de</strong> gewone geneesheer na on<strong>de</strong>rzoek van<br />
oor<strong>de</strong>el is , dat <strong>de</strong>ze aanduiding valsch is , wordt dit onmid<strong>de</strong>lijk ter<br />
kennis gebragt van <strong>de</strong>n garnizoenskommandant.<br />
Art. 34.<br />
Het is aan <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>re zorg van <strong>de</strong>n geneesheer-visiteur<br />
opgedragen toe te zien , dat <strong>de</strong> locales ter visitatie altijd<br />
eene geschikte gelegenheid daartoe aanbie<strong>de</strong>n en <strong>voor</strong>zien<br />
zijn van alle hulpmid<strong>de</strong>len , die tot eene goe<strong>de</strong> visitatie ver<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
-eischt<br />
Hij doet daartoe <strong>de</strong> noodige <strong>voor</strong>stellen aan <strong>de</strong>n Burgemeester.
151<br />
Art. 3 5 .<br />
De geneeskundige schrijft op het boekje <strong>de</strong>r publieke vrouwen<br />
<strong>de</strong>n dag en het uur <strong>de</strong>r visitatie , alsme<strong>de</strong> zijne bevinding<br />
omtrent hare gezondheid.<br />
Hij houdt bovendien aanteekening op <strong>de</strong> registers , die in<br />
<strong>de</strong> plaats <strong>voor</strong> het geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek bestemd van<br />
Gemeentewege wor<strong>de</strong>n verstrekt , van <strong>de</strong>n gezon<strong>de</strong>n , besmetten<br />
of twijfelachtiger toestand van ie<strong>de</strong>re gevisiteer<strong>de</strong> vrouw.<br />
Deze aanteekeningen wor<strong>de</strong>n telkens door hem on<strong>de</strong>rteekend<br />
met bijvoeging <strong>de</strong>r dagteekening.<br />
Bo. 13. Blijkt uit het <strong>voor</strong>schreven boekje niet, dat <strong>de</strong> vrouw in <strong>de</strong> <strong>voor</strong>laatste<br />
acht dagen door <strong>de</strong>n genees- of heelkundige is on<strong>de</strong>rzocht, is het<br />
krachteloos.<br />
L. 26.... Deze verklaring is slechts van waar<strong>de</strong> tot <strong>de</strong>n dag, <strong>voor</strong> het<br />
volgend on<strong>de</strong>rzoek bepaald.<br />
L. 29. Door <strong>de</strong>n geneeskundige wordt in het ziekenhuis aanteekening<br />
gehou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> publieke vrouwen , die aldaar wor<strong>de</strong>n verpleegd , van<br />
<strong>de</strong>n tijd <strong>de</strong>r verpleging, zoome<strong>de</strong> van <strong>de</strong>n aard <strong>de</strong>r kwalen.<br />
Art. 36.<br />
Ie<strong>de</strong>re publieke vrouw , die bij <strong>de</strong> visitatie bevon<strong>de</strong>n wordt<br />
met venerische of eenige an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekte aangedaan<br />
te zijn , zal zoo spoedig mogelijk in het gesticht ter genezing<br />
van die ziekten wor<strong>de</strong>n overgebragt.<br />
De publieke vrouw wier gezondheidstoestand twijfelachtig<br />
is, wordt me<strong>de</strong> naar genoemd gesticht overgebragt.<br />
De geneeskundige-visiteur doet zoo spoedig mogelijk daarvan<br />
aangifte aan het Bureau van Politie , met overlegging van<br />
het boekje <strong>de</strong>r besmette vrouw , hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> als laatste aan<br />
: « besmet bevontlen en naar het ziekenhuis verwezen » -teekening ,<br />
of «twijfelachtig bevon<strong>de</strong>n en naar liet ziekenhuis verwezen» ,<br />
naarmate <strong>de</strong> bevinding van <strong>de</strong>n geneeskundige , met dag- en<br />
naamteekeniug , benevens een behoorlijk ingevuld geleibiljet,<br />
met opgave <strong>de</strong>r ziekte, ter opneming in <strong>de</strong> 2<strong>de</strong> af<strong>de</strong>eling van<br />
het gasthuis.
152<br />
De publieke vrouw naar genoemd gesticht verwezen , die<br />
mogt weigeren zich daar heen te begeven , zal op last van<br />
<strong>de</strong>n Commissaris van Politie <strong>de</strong>rwaarts gebragt wor<strong>de</strong>n.<br />
Die weigering is bovendien strafbaar.<br />
Am. 27. Bijaldien uit dit on<strong>de</strong>rzoek mocht blijken, dat <strong>de</strong> houdster is<br />
lij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> aan eenige syphilitische of an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekte, zal zij<br />
verpligt zijn haar boekje in han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>n geneeskundige te laten,<br />
zich, <strong>voor</strong> zoover zij met syphilis of schurft besmet is, on<strong>de</strong>r zijne<br />
behan<strong>de</strong>ling te stellen en zijne <strong>voor</strong>schriften na te komen.<br />
Geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling zal zij zich niet aan ontucht mogen<br />
overgeven en, indien <strong>de</strong> Commissaris van policie of <strong>de</strong> geneeskundige<br />
zulks noodig acht , <strong>de</strong> woning , waarin zij <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling on<strong>de</strong>rgaat,<br />
niet mogen verlaten.<br />
Am. 29. Wanneer zij aan eenige an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekte of kwaal lijdt,<br />
zal zij , hersteld zijn<strong>de</strong>, zich bij <strong>de</strong>n geneeskundige aanmel<strong>de</strong>n , die, haar<br />
werkelijk hersteld bevin<strong>de</strong>n<strong>de</strong>, zal han<strong>de</strong>len als in het slot van het<br />
vorig artikel vermeld is.<br />
Vóór dien tijd zal zij zich niet aan ontucht mogen overgeven.<br />
B. 199. Door eene besmettelijke ziekte besmet, wor<strong>de</strong>n zij ten koste van<br />
<strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>r van het huis in een daartoe aan te wijzen en afgezon<strong>de</strong>rd<br />
locaal verpleegd tot aan hare geheele herstelling.<br />
Wanneer zij eene afzon<strong>de</strong>rlijke woning hebben ten hare koste.<br />
Bo. 15. Het boekje wordt krachteloos, wanneer publieke vrouwen, die<br />
door <strong>de</strong>n genees- of heelkundige bevon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n gevaarlijk te zijn.<br />
Het krijgt zijne waar<strong>de</strong> terug, nadat zij van <strong>de</strong>n genees- of heelkundige<br />
een getuigschrift bekomen hebben harer volkomene herstelling, en daarvan<br />
moet blijken op het boekje , dat geduren<strong>de</strong> hare ongesteldheid bij <strong>de</strong>n<br />
aangewezen ambtenaar van Politie verblijft.<br />
Bo. 16. De genees- of heelkundige is gehou<strong>de</strong>n, wanneer hij bij het on<strong>de</strong>rzoek<br />
eene <strong>de</strong>r publieke vrouwen ongezond vindt, daarvan nog dien<br />
zelf<strong>de</strong>n dag schriftelijk kennis te geven aan <strong>de</strong>n aangewezen ambtenaar<br />
van Politie.<br />
Gr. 17. Ie<strong>de</strong>re publieke vrouw, die bij <strong>de</strong> visitatie bevon<strong>de</strong>n wordt<br />
met venerische of eenige an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekte aangedaan te<br />
zijn, zal terstond wor<strong>de</strong>n opgenomen in een ziekenhuis, daartoe door<br />
Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs aan te wijzen.<br />
Hk. 12. Ie<strong>de</strong>re publieke vrouw, die bij het on<strong>de</strong>rzoek bevon<strong>de</strong>n wordt besmet<br />
te zijn, zal zich da<strong>de</strong>lijk aan genees- of heelkundige behan<strong>de</strong>ling<br />
moeten on<strong>de</strong>rwerpen en zoolang van haar beroep afstand doen.
153<br />
Zij is verpligt <strong>de</strong>ze genees- of heelkundige behan<strong>de</strong>ling te on<strong>de</strong>rgaan<br />
in een daartoe aan te wijzen locaal, als Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs<br />
dit gelasten in het belang <strong>de</strong>r volksgezondheid.<br />
Hr. 13. Bij weigering van zich daar te laten opnemen , wordt het boekje<br />
ingehou<strong>de</strong>n.<br />
L. 28. De ter opneming en verpleging in het ziekenhuis aangewezen publieke<br />
vrouw is verpligt, zich aldaar onmid<strong>de</strong>llijk te laten opnemen en te<br />
blijven totdat zij wordt ontslagen.<br />
M. 12. De publieke vrouw, die bij het on<strong>de</strong>rzoek bevon<strong>de</strong>n wordt met<br />
syphilis of an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekten te zijn aangedaan, wordt door<br />
<strong>de</strong> zorg <strong>de</strong>r politie da<strong>de</strong>lijk uit het publiek huis geweerd en haar<br />
boekje ingetrokken.<br />
M. 13. Het is aan <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs van een publiek huis verbo<strong>de</strong>n , zoodanig<br />
eene vrouw we<strong>de</strong>rom in het huis op te nemen , alvorens zij op nieuw<br />
in het register ingeschreven en geneeskundig on<strong>de</strong>rzocht is.<br />
N. 284 § 1. De vrouw van ontucht, die door <strong>de</strong>n geneeskunstoefenaar bevon<strong>de</strong>n<br />
wordt besmet te zijn , zal da<strong>de</strong>lijk het huis van ontucht moeten verlaten<br />
en door <strong>de</strong>n Commissaris van Politie , ten koste <strong>de</strong>r lij<strong>de</strong>res , of bij<br />
onvermogen met toepassing <strong>de</strong>r bepalingen, vervat bij <strong>de</strong> wet van 28<br />
Julij 1854 , Stbl. no 100 , tot regeling van het armbestuur in een <strong>voor</strong><br />
zoodanige lij<strong>de</strong>ressen bestemd ziekenhuis ter verzorging, verpleging en<br />
genezing wor<strong>de</strong>n overgebragt.<br />
Art. 37.<br />
De publieke vrouw , die in genoemd gesticht is geplaatst,<br />
zal hetzelve on<strong>de</strong>r geenerlei <strong>voor</strong>wendsel mogen verlaten,<br />
dan na eene schriftelijke verklaring van <strong>de</strong>n geneesheer<br />
ontvangen te hebben , hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> , dat zij volkomen hersteld is.<br />
Hij geeft daarvan ten zelf<strong>de</strong>n dag kennis aan <strong>de</strong>n Commissaris<br />
van Politie.<br />
De Commissaris van Politie teekent zulks op het boekje<br />
<strong>de</strong>r herstel<strong>de</strong> publieke vrouw met dag- en naamteekening<br />
aan , met <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n : « hersteld ontslagen » , en doet het<br />
boekje aan <strong>de</strong> publieke vrouw teruggeven.<br />
N. 285. De geneeskunstoefenaar, die bij het on<strong>de</strong>rzoek eener vrouw van<br />
ontucht bevindt, dat in strijd met het vorige artikel is gehan<strong>de</strong>ld, zal<br />
daarvan schriftelijk aan <strong>de</strong>n Commissaris van Politie moeten kennis geven.
154<br />
Art. 38.<br />
Wanneer <strong>de</strong> gezondheidstoestand van eene publieke vrouw<br />
zoo zeer is achteruitgegaan , dat zij bijna <strong>voor</strong>tdurend in<br />
het gasthuis moet verpleegd wor<strong>de</strong>n , of wanneer zij , door<br />
eenig haar overgekomen gebrek , gerekend moet wor<strong>de</strong>n<br />
ongeschikt te zijn tot <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re uitoefening van haar bedrijf,<br />
zal <strong>de</strong> geneesheer-visiteur hieromtrent een gemotiveerd <strong>voor</strong>stel<br />
aan <strong>de</strong>n Burgemeester inzen<strong>de</strong>n , die , naar bevind van zaken,<br />
aan 'zoodanige vrouw <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re uitoefening van haar bedrijf<br />
zal ontzeggen.<br />
Hij doet haar daarvan schriftelijk kennis geven.<br />
Haar naam wordt op het register doorgehaald ; <strong>de</strong> re<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong>r doorhaling wordt daar nevens vermeld.<br />
Na<strong>de</strong>rhand bevon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong> zich aan prostitutie over<br />
te . geven , zal zij gestraft wor<strong>de</strong>n volgens art. 44.<br />
De. 39. Zal ontzeggen : al dan niet ontzegt.<br />
G. 14. Kan ontzeggen.<br />
Art. 39.<br />
De huizen van ontucht moeten met <strong>de</strong> meest mogelijke<br />
zin<strong>de</strong>lijkheid gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.<br />
Zoo veel mogelijk heeft ie<strong>de</strong>re publieke vrouw in een bor<strong>de</strong>el<br />
haar eigene kamer , waar alles , wat tot reiniging noodzakelijk<br />
is , ter harer beschikking moet gesteld wor<strong>de</strong>n.<br />
De geneeskundige , met <strong>de</strong> gezondheidsdienst over <strong>de</strong> huizen<br />
van ontucht en vrouwen belast , houdt toezigt op <strong>de</strong> inrigting<br />
dier huizen wat zin<strong>de</strong>lijkheid en gezondheidsmaatregelen betreft.<br />
De publieke vrouwen en hou<strong>de</strong>rs of houdsters van huizen<br />
van ontucht zijn verplicht zijne bevelen daaromtrent na te<br />
komen.<br />
Bij weigering geeft hij schriftelijk berigt aan <strong>de</strong>n Commissaris<br />
van Politie , ten ein<strong>de</strong> , zoo er termen zijn , proces-verbaal<br />
ter vervolging op te maken.<br />
Art. 40.<br />
De vrouwen , die niet , ter voldoening aan het <strong>voor</strong>schrift
155<br />
van art. 26 , op <strong>de</strong>n door <strong>de</strong>n Burgemeester bepaal<strong>de</strong>n tijd<br />
aan <strong>de</strong> plaats <strong>voor</strong> <strong>de</strong> visitatien bestemd verschijnen , die<br />
weigeren zich te laten visiteren , of, ingeval van visitatie<br />
aan hare woning , zich daaraan onttrekken , of ook listen<br />
of bedriegerijen plegen om <strong>de</strong>n geneeskundige omtrent <strong>de</strong>n<br />
staat harer gezondheid te mislei<strong>de</strong>n , zullen altijd met het<br />
maximum <strong>de</strong>r straffen , bedreigd op <strong>de</strong> overtreding van art. 26,<br />
gestraft wor<strong>de</strong>n.<br />
De vrouwen , die zich niet ten bepaal<strong>de</strong>n tijd <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
visitatien aanmel<strong>de</strong>n , kunnen op last van <strong>de</strong>n Commissaris<br />
van Politie naar <strong>de</strong> daartoe bestem<strong>de</strong> plaats wor<strong>de</strong>n gebragt.<br />
Ma. 26. Wanneer eerre -publieke vrouw, bij of ter gelegenheid van het<br />
geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek, door list, bedrog of aanwending van Benig<br />
geheim mid<strong>de</strong>l , hare gezondheidsstaat zoekt te verbergen , of weigert<br />
zich aan dat on<strong>de</strong>rzoek te on<strong>de</strong>rwerpen , zal zij ingevolge art. 34<br />
<strong>de</strong>zer veror<strong>de</strong>ning gestraft wor<strong>de</strong>n.<br />
Art. 41.<br />
De bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs en houdsters zijn verpligt te zorgen,<br />
dat hunne publieke vrouwen zich steeds ter visitatie aanmel<strong>de</strong>n.<br />
As. 26. De bor<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs en houdsters zijn verpligt hunne publieke vrouwen<br />
te waarschuwen en op geenerlei wijze te beletten zich steeds ter visitatie<br />
aan te mel<strong>de</strong>n.<br />
Bo. 14. De publieke vrouwen, die niet regelmatig het on<strong>de</strong>rzoek on<strong>de</strong>rgaan,<br />
wor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> publieke huizen , waarin zij zich<br />
bevin<strong>de</strong>n, terstond aan <strong>de</strong>n aangewezen ambtenaar van politie kenbaar<br />
gemaakt.<br />
Do. 109. De met syphilis of an<strong>de</strong>re besmettelijke * ziekte aangedane publieke<br />
vrouw , zooals ook <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>r of houdster van het huis van ontucht<br />
waarin zij woont, zijn verpligt, daarvan onmid<strong>de</strong>lijk na <strong>de</strong> ont<strong>de</strong>kking<br />
aangifte bij <strong>de</strong>n Commissaris van Politie te doen.<br />
ilk. 10. Indien <strong>de</strong> publieke vrouw uit een erkend publiek huis weigert<br />
zich aan dit on<strong>de</strong>rzoek te on<strong>de</strong>rwerpen, is <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>r van dit huis<br />
verpligt haar daaruit te verwij<strong>de</strong>ren.<br />
Art. 42.<br />
De geneeskundige is verpligt buitengewone visitatien te<br />
verrigten , wanneer hij daartoe verzocht wordt , hetzij door
156<br />
<strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs of hoiidsters van huizen van ontucht , die twijfel<br />
voe<strong>de</strong>n over <strong>de</strong>n gezon<strong>de</strong>n staat <strong>de</strong>r bij hen inwonen<strong>de</strong> of<br />
verkeeren<strong>de</strong> publieke vrouwen , hetzij door <strong>de</strong> Politie , hetzij<br />
dat hij zelf vermoedt dat eene publieke vrouw besmet is.<br />
Am. 25. Wanneer <strong>de</strong> Burgemeester of <strong>de</strong> Commissaris van Politie in bijzon<strong>de</strong>re<br />
gevallen noodig keurt, dat eene publieke vrouw tusschentijds<br />
on<strong>de</strong>rzocht wor<strong>de</strong> , is <strong>de</strong>ze gehou<strong>de</strong>n zich daaraan te on<strong>de</strong>rwerpen.<br />
Do. 111. De Commissaris van Politie is bevoegd, ten allen tij<strong>de</strong> een<br />
on<strong>de</strong>rzoek door eenera <strong>de</strong>skundige te doen instellen, omtrent <strong>de</strong>n<br />
gezondheidstoestand eener publieke vrouw, zij mag dit geneeskundig<br />
on<strong>de</strong>rzoek niet weigeren.<br />
He. 26. Op aandrang <strong>de</strong>r politie of wanneer <strong>de</strong> visitateur zulks noodig acht,<br />
kunnen meer<strong>de</strong>re visitatien wor<strong>de</strong>n gedaan, waarin ook betrokken<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re vrouwelijke zich in het huis van ontucht bevin<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
personen.<br />
Ma. 31. Behalve het gewone wekelijks on<strong>de</strong>rzoek enz.<br />
Art. 43.<br />
Het is <strong>de</strong>n geneeskundige-visiteur volstrekt verbo<strong>de</strong>n eenige<br />
geneeskundige of heelkundige praktijk , van welken aard ook<br />
in <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht of over <strong>de</strong> publieke<br />
vrouwen in hare woningen uit te oefenen.<br />
De overtreding van dit verbod zal , na verhoor van <strong>de</strong>n<br />
belanghebben<strong>de</strong> <strong>voor</strong> Burgemeester en Wethou<strong>de</strong>rs , <strong>de</strong> eerste<br />
keer met eene schriftelijke waarschuwing van <strong>de</strong>n Burgemeester<br />
<strong>de</strong> twee<strong>de</strong> keer met ontslag uit <strong>de</strong> betrekking gestraft wor<strong>de</strong>n.<br />
VIJF<strong>DE</strong> AF<strong>DE</strong>ELING.<br />
Strafbepalingen.<br />
Art. 44.<br />
De overtredingen van <strong>de</strong> artt. 6 , 8 en 9 wor<strong>de</strong>n gestraft<br />
met geldboete van f 1.<br />
Die van <strong>de</strong> artt. 2, 23 , 24 , no 1 tot en met 4, artt. 25<br />
en 26 met geldboete van f 3.
157<br />
Die van <strong>de</strong> artt. 4 , 19 , 20 , 38 , 39 , 40 en 46 met geldboete<br />
van f 3 tot f 10 , met of zon<strong>de</strong>r gevangenisstraf van<br />
3 dagen.<br />
Die van <strong>de</strong> artt. 27 , 1 ste alinea , 36 en 41 met geldboete<br />
van f 5 tot f 15 , met of zon<strong>de</strong>r gevangenisstraf van 3 dagen.<br />
Die van <strong>de</strong> artt. 14 , 2ae lid , 16 , 17 , 21 en 22 met<br />
geldboete van f 10 tot f 20 , met of zon<strong>de</strong>r gevangenisstraf<br />
van drie dagen.<br />
Die van <strong>de</strong> artt . 10 en 1.8 met f 25 boete en drie dagen<br />
gevangenisstraf.<br />
Gr. 28. De overtreding van eene <strong>de</strong>r bepalingen van art. la , art. 5 , art. 13<br />
en art. 19 wordt gestraft met eene geldboete van f 3 tot f 25 , met<br />
of zon<strong>de</strong>r gevangenis van 1 tot 3 dagen.<br />
De overtreding van eene <strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re bepalingen van <strong>de</strong>ze Veror<strong>de</strong>ning<br />
wordt gestraft met eene boete van f 3 tot f 25.<br />
K. 103. Voor zooverre daartegen bij geene Wet, algemeenen maatregel van<br />
inwendig bestuur of provinciale Veror<strong>de</strong>ningen is <strong>voor</strong>zien , zullen <strong>de</strong><br />
overtredingen <strong>de</strong>r bepalingen in dit Hoofdstuk vervat, wor<strong>de</strong>n gestraft<br />
met eene geldboete van f 10.<br />
L. 33. Onwil of verzet tegen <strong>de</strong> maatregelen, ter handhaving van <strong>de</strong> bepalingen<br />
<strong>de</strong>zer veror<strong>de</strong>ning gelast of genomen , wordt gestraft met eene geldboete<br />
van f 10 tot f 25 en gevangenis van 1 tot 3 dagen , te zamen of<br />
afzon<strong>de</strong>rlijk, behou<strong>de</strong>ns zwaar<strong>de</strong>re straffen die daartegen door <strong>de</strong> wet<br />
mogten zijn bedreigd.<br />
N. 283. Wanneer bij vertoon van <strong>voor</strong>schreven boekje, uit hetzelve niet<br />
mogt blijken, dat <strong>de</strong> vrouw van ontucht aan welke hetzelve is afgegeven,<br />
in <strong>de</strong> <strong>voor</strong>gaan<strong>de</strong> laatste 8 dagen door <strong>de</strong>n genees- of heelkundige is<br />
on<strong>de</strong>rzocht, zal zoodanige vrouw gestraft wor<strong>de</strong>n met eene geldboete<br />
van f 3.<br />
Ie<strong>de</strong>re vrouw , die niet regelmatig het geneeskundig on<strong>de</strong>rzoek heeft<br />
on<strong>de</strong>rgaan, zal, zoo zij geene gegron<strong>de</strong> re<strong>de</strong>nen van verschooning kan<br />
bijbrengen, aan <strong>de</strong> Commissaris van Politie wor<strong>de</strong>n opgegeven, die<br />
haar het huis van inwoning of verkeer terstond zal doen verlaten of<br />
ontzeggen , en waarin zij niet we<strong>de</strong>r zal wor<strong>de</strong>n toegelaten, alvorens<br />
behoorlijk te zijn on<strong>de</strong>rzocht. — Wanneer zij hieraan niet voldoet, zal<br />
zij gestraft wor<strong>de</strong>n met eene geldboete van f 3 en gevangenis van 3 dagen.<br />
Y. 3. Personen , welke na het sluiten (nl. van het huis van ontucht) en <strong>de</strong><br />
afkondiging in het vorige artikel bedoeld, dat huis van ontucht bezoeken,<br />
wor<strong>de</strong>n gelijkelijk gestraft.
158<br />
ZES<strong>DE</strong> AF<strong>DE</strong>ELING.<br />
Bepalingen omtrent <strong>de</strong> uitvoering <strong>de</strong>r Veror<strong>de</strong>ning.<br />
Art. 45.<br />
Overeenkomstig <strong>de</strong> artt. 188 en 190 van <strong>de</strong> Wet van <strong>de</strong>n<br />
29sten Junij 1851 (Staatsblad no 85), behoort <strong>de</strong> Politie over<br />
<strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht aan <strong>de</strong>n Burgemeester.<br />
Art. 46.<br />
Een gedrukt exemplaar van <strong>de</strong>ze Veror<strong>de</strong>ning wordt aan<br />
<strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs en houdsters van huizen van ontucht verstrekt.<br />
Dit exemplaar moet ten allen tij<strong>de</strong> in die huizen zigtbaar<br />
<strong>voor</strong> een ie<strong>de</strong>r aanwezig zijn.<br />
De. 21. Dit bewijs (nl. <strong>de</strong>r vergunning) geldt als vergunning bij art. 14<br />
bedoeld.<br />
Het bewijs moet in <strong>de</strong> woning, waarop het betrekking heeft, steeds<br />
op eene in het oog loopen<strong>de</strong> plaats hangen.<br />
Ma. 33. De hou<strong>de</strong>rs van een publiek huis zijn verpligt zorg te dragen , dat<br />
een afschrift <strong>de</strong>zer Veror<strong>de</strong>ning, ten allen tij<strong>de</strong>, op eene <strong>voor</strong> elk<br />
zigtbare plaats , in plano , in <strong>de</strong> algemeene kamer is opgehangen.<br />
R*. 7. Het bewijs van toelating, vergezeld van <strong>de</strong>ze <strong>voor</strong>schriften, zijn zij<br />
verpligt steeds bij <strong>de</strong> hand te hebben, om aan <strong>de</strong> ambtenaren van<br />
politie , <strong>de</strong>s gevor<strong>de</strong>rd , te vertoonen ; zij ontvangen hetzelve gratis,<br />
doch bij het verloren gaan een nieuw moeten<strong>de</strong> erlangen , zullen zij<br />
<strong>voor</strong> dit boekje betalen 1 gul<strong>de</strong>n.<br />
Art. 47.<br />
De geneeskundige-visiteur, <strong>de</strong> Commissarissen , Inspecteurs<br />
en dienaren van Politie zijn bevoegd , overeenkomstig art. 1<br />
<strong>de</strong>r Wet van <strong>de</strong>n 3lsten Augustus 1853 (Staatsblad no 83),<br />
ten allen tij<strong>de</strong> <strong>de</strong> huizen van ontucht en <strong>de</strong> woningen en<br />
verblijven <strong>de</strong>r publieke vrouwen binnen te tre<strong>de</strong>n , ook ondanks<br />
<strong>de</strong> bewoners , ten ein<strong>de</strong> <strong>de</strong> nakoming te verzekeren van <strong>de</strong><br />
artt. 4 , 9 , 14 , 2<strong>de</strong> alinea , 16 , 17 , 19 , 20 , 11, 25 , 26,<br />
27, 2<strong>de</strong> alinea, 28, 38, 39 en 41.<br />
De Commissarissen en Inspecteurs van Politie zijn bevoegd
159<br />
<strong>de</strong> woningen <strong>de</strong>r ingezetenen ten allen tij<strong>de</strong> binnen te tre<strong>de</strong>n,<br />
ondanks <strong>de</strong> bewoners , ten ein<strong>de</strong> <strong>de</strong> nakoming te verzekeren<br />
van <strong>de</strong> 1 ste alinea van art. 14 en van art. 18.<br />
Zulks mag echter door <strong>de</strong> laatstgenoem<strong>de</strong> ambtenaren niet<br />
geschie<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r specialen schriftelijken last van <strong>de</strong>n Burgemeester<br />
, vermel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>nen , die tot zoodanig on<strong>de</strong>rzoek<br />
aanleiding hebben gegeven.<br />
Al die ambtenaren gedragen zich daarbij stiptelijk naar <strong>de</strong><br />
bepalingen van art. 3 <strong>de</strong>r Wet van <strong>de</strong>n 318ten Augustus<br />
1853 (Staatsblad no 83).<br />
Do. 113. Onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> bepalingen van art. 11 van het Wetboek van<br />
Strafvor<strong>de</strong>ring, zijn met het opsporen van <strong>de</strong> overtredingen <strong>de</strong>zer<br />
Veror<strong>de</strong>ning belast:<br />
1 0 De Commissaris en ver<strong>de</strong>re Beambten <strong>de</strong>r politie....<br />
Zij zijn bevoegd <strong>de</strong> overtredingen bij proces-verbaal te constateeren,<br />
op <strong>de</strong>n eed , bij <strong>de</strong>n aanvang hunner bediening afgelegd.<br />
Zij geven dit proces -verbaal terstond aan <strong>de</strong>n Commissaris van Politie<br />
of geven da<strong>de</strong>lijk van <strong>de</strong> overtreding aan dien ambtenaar kennis, die<br />
alsdan proces-verbaal opmaakt.<br />
Ma. 35. Het opsporen <strong>de</strong>r overtredingen <strong>de</strong>zer veror<strong>de</strong>ning wordt aan <strong>de</strong><br />
bijzon<strong>de</strong>re waakzaamheid <strong>de</strong>r beambten en dienaren <strong>de</strong>r politie opgedragen.<br />
N. 270. Onbeschei<strong>de</strong>n han<strong>de</strong>ling bij het bevor<strong>de</strong>ren van on<strong>de</strong>rzoek in die<br />
huizen , geeft <strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>rs het regt hunne bezwaren hierover bij <strong>de</strong>n<br />
Burgemeester in te brengen.<br />
ZEVEN<strong>DE</strong> AF<strong>DE</strong>ELING.<br />
Overgangsbepalingen.<br />
Art. 48.<br />
De bij <strong>de</strong> Politie beken<strong>de</strong> huizen van ontucht , tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
afkondiging <strong>de</strong>zer Veror<strong>de</strong>ning in strijd met art. 16 bestaan<strong>de</strong>,<br />
kunnen daar blijven <strong>voor</strong>tduren, mits <strong>de</strong> hou<strong>de</strong>rs of houdsters<br />
zich overigens aan <strong>de</strong> bepalingen van <strong>de</strong>ze Veror<strong>de</strong>ning<br />
on<strong>de</strong>rwerpen.<br />
Bij <strong>de</strong> eerste overtreding bij vonnis geconstateerd , of waarop<br />
vrijwillig <strong>de</strong> boete is betaald , zal <strong>de</strong> Burgemeester <strong>de</strong> ver<br />
intrekken.<br />
-gunning
160.<br />
Bij intrekking <strong>de</strong>r vergunning , bij overlij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ngeen<br />
die het bedrijf daar ter plaatse bij <strong>de</strong> afkondiging <strong>de</strong>r<br />
Veror<strong>de</strong>ning uitoefen<strong>de</strong>, bij diens vertrek uit het huis, moeten<br />
<strong>de</strong> <strong>voor</strong>schriften van art. 16 wor<strong>de</strong>n nagekomen.<br />
G. L. H. HOOFT,J. F. BURNIER ,<br />
Voorzitter. Secretaris.<br />
F. G. A. GEVERS <strong>DE</strong>YNOOT , P. WINTGENS ,<br />
Voorzitter. Secretaris.<br />
F. G. A. GEVERS <strong>DE</strong>YNOOT , J. A. F. SEELKING,<br />
Voorzitter. Loco-Secretaris.<br />
De BURGEMEESTER en WETHOU<strong>DE</strong>RS van<br />
's Gravenhage doen te weten , dat door <strong>de</strong>n Raad dier Gemeente,<br />
in zijne Verga<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong>n 208ten September 1859 , is<br />
vastgesteld <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
VEROR<strong>DE</strong>NING,<br />
regelen<strong>de</strong> het bedrag en <strong>de</strong> grondslagen <strong>de</strong>r<br />
retributie , te betalen naar aanleiding <strong>de</strong>r<br />
VEROR<strong>DE</strong>NING , regelen<strong>de</strong> het gezondheids- en<br />
politie-toezigt op <strong>de</strong> openlijke huizen van ontucht<br />
en publieke vrouwen te 's GRAVENHAGE.<br />
Eenig artikel.<br />
De publieke vrouwen , die op eigen verlangen el<strong>de</strong>rs dan<br />
in het daartoe bestem<strong>de</strong> gebouw <strong>de</strong> visitatie of contravisitatie<br />
on<strong>de</strong>rgaan , betalen <strong>voor</strong> elke visitatie en contravisitatie<br />
veertig cents.<br />
Aldus vastgesteld in <strong>de</strong> openbare Raadsverga<strong>de</strong>ring van<br />
<strong>de</strong>n to sten September 1859.<br />
F. G. A. GEVERS <strong>DE</strong>YNOOT,<br />
Voorzitter.<br />
P. WINTGENS ,<br />
Secretaris.
161<br />
De BURGEMEESTER en WETHOU<strong>DE</strong>RS van<br />
's Gravenpage doen te weten, dat door <strong>de</strong>n Raad dier Gemeente,<br />
in zijne Verga<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong>n 20 8t September 1 85 , is<br />
vastgesteld <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
VEROR<strong>DE</strong>NING,<br />
regelen<strong>de</strong> <strong>de</strong> invor<strong>de</strong>ring <strong>de</strong>r retributie, te<br />
betalen door <strong>de</strong> PUBLIEKE VROUWEN<br />
te 'S GRAVENHAGE.<br />
Art. 1.<br />
De publieke vrouwen die <strong>de</strong> geneeskundige visitatie en<br />
contravisitatie el<strong>de</strong>rs dan in <strong>de</strong> daartoe bestem<strong>de</strong> gebouwen<br />
on<strong>de</strong>rgaan , betalen <strong>de</strong> daar<strong>voor</strong> verschuldig<strong>de</strong> retributie aan<br />
<strong>de</strong>n ambtenaar <strong>de</strong>r politie , door <strong>de</strong>n Burgemeester hiertoe<br />
aangewezen.<br />
Art. 2.<br />
De betaling <strong>voor</strong> <strong>de</strong> in elke week on<strong>de</strong>rgane visitatiën en<br />
contravisitatiën moet op het ein<strong>de</strong> dier week geschie<strong>de</strong>n,<br />
tegen een bewijs van voldoening , gesne<strong>de</strong>n uit een register<br />
met strookers , daartoe van wege <strong>de</strong> Gemeente verstrekt.<br />
Art. 3.<br />
Voornoem<strong>de</strong> ambtenaar van politie stort <strong>de</strong> aldus ontvangen<br />
gel<strong>de</strong>n elke maand , tegen quitantie , bij <strong>de</strong>n Gemeente-<br />
Ontvanger.<br />
Hij geeft alsdan aan <strong>de</strong>zen ambtenaar <strong>de</strong> namen op van die<br />
vrouwen , welke geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> afgeloopene maand in <strong>de</strong> betaling<br />
van het door haar verschuldig<strong>de</strong> nalatig zijn gebleven.<br />
Aldus vastgesteld in <strong>de</strong> openbare Raadsverga<strong>de</strong>ring van<br />
<strong>de</strong>n 20 sten September 1859.<br />
F. G. A. GEVERS <strong>DE</strong>YNOOT ,<br />
Voorziter.<br />
P. WINTGENS ,<br />
Secretaris.
162<br />
Zijn<strong>de</strong> <strong>de</strong> Veror<strong>de</strong>ning , regelen<strong>de</strong> het bedrag en <strong>de</strong> grondslagen<br />
<strong>de</strong>r retributie , te betalen naar aanleiding <strong>de</strong>r Veror<strong>de</strong>ning<br />
, regelen<strong>de</strong> het gezondheids- en politietoezigt op <strong>de</strong><br />
openlijke huizen van ontucht en publieke vrouwen te 's Graven-<br />
/age , goedgekeurd bij Koninklijk besluit van <strong>de</strong>n 24sten<br />
October 1859 , no 1.<br />
En is hiervan afkondiging geschied waar het behoort,<br />
he<strong>de</strong>n <strong>de</strong>n 9<strong>de</strong>n November 1859.<br />
F. G. A. GEVERS <strong>DE</strong>YNOOT ,<br />
Burgemeester.<br />
P. WINTGENS ,<br />
Secretaris.<br />
Circulaires van wege het Ministerie van Oorlog uitgevaardigd:<br />
N° 155. 's Gravenhage , <strong>de</strong>n 24 Mei 1860.<br />
Ik heb <strong>de</strong> eer UWelE<strong>de</strong>lGestrenge me<strong>de</strong> te <strong>de</strong>elen dat door Zijne<br />
Excellentie <strong>de</strong>n Heer Minister van Oorlog , in afwachting van na<strong>de</strong>re<br />
maatregelen , die in overleg met <strong>de</strong> Gemeente-besturen zullen wor<strong>de</strong>n<br />
genomen ter bestrijding van <strong>de</strong>n <strong>voor</strong>tgang <strong>de</strong>r syphilitische ziekten<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> militairen , <strong>de</strong> chefs <strong>de</strong>r korpsen zijn gelast , ten strengste toe<br />
te zien , dat <strong>de</strong> wekelijksche geneeskundige visitatiën <strong>de</strong>r manschappen,<br />
geheel in overeenstemming met <strong>de</strong> daar<strong>voor</strong> bestaan<strong>de</strong> <strong>voor</strong>schriften<br />
geschie<strong>de</strong>n en dat die visitatiën <strong>voor</strong>taan steeds man <strong>voor</strong> man , zoo<br />
veel mogelijk in een afzon<strong>de</strong>rlijk vertrek plaats hebben , — dat <strong>de</strong><br />
ongehuw<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r-officieren niet even als <strong>de</strong> manschappen aan <strong>de</strong><br />
visitatie op gezette tij<strong>de</strong>n zullen zijn on<strong>de</strong>rworpen , doch dat zij van<br />
tijd tot tijd , ie<strong>de</strong>r afzon<strong>de</strong>rlijk , door een officier van gezondheid<br />
zullen wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzocht , in dier voege dat dit minstens eens per<br />
maand geschiedt ; — dat ie<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>r-officier of min<strong>de</strong>re in rang, die<br />
bevon<strong>de</strong>n wordt met venerische ziekte besmet te zijn , zon<strong>de</strong>r daarvan<br />
opgave te hebben gedaan , na zijne herstelling steeds met provoost<br />
gestraft zal wor<strong>de</strong>n.<br />
Hoezeer Zijne Excellentie <strong>de</strong> Heer Minister van Oorlog vertrouwt<br />
dat <strong>de</strong>ze maatregelen zullen kunnen strekken tot het bestrij<strong>de</strong>n van<br />
-<strong>de</strong>n <strong>voor</strong>tgang eereer ziekte, waardoor zoo vele manschappen aan <strong>de</strong><br />
dienst wor<strong>de</strong>n onttrokken , verlangt Zijne Excellentie echter dat bij<br />
die visitatiën steeds <strong>de</strong> vereischte kieschheid wor<strong>de</strong> in acht genomen<br />
en dat alles . wor<strong>de</strong> verme<strong>de</strong>n wat het relief van <strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r-officiers<br />
min<strong>de</strong>ren zou kunnen bena<strong>de</strong>elen , hetgeen ik-stand<br />
in <strong>de</strong> oogen van
163<br />
UWelE<strong>de</strong>lGestrenge dan ook op verlangen van Zijne Excellentie met<br />
<strong>de</strong>n meesten ernst moet aanbevelen , terwijl ik overtuigd ben dat <strong>de</strong><br />
officieren van gezondheid , die met <strong>de</strong>ze dienst wor<strong>de</strong>n belast, zoo veel<br />
van hen afhangt zullen me<strong>de</strong>werken om <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> bedoeling van dien<br />
maatregel te on<strong>de</strong>rsteunen , zon<strong>de</strong>r dat klagten over <strong>de</strong> uitvoering<br />
daarvan zich zullen doen hooren.<br />
De Inspecteur van <strong>de</strong> geneeskundige<br />
dienst <strong>de</strong>r Landmagt:<br />
D. SNABILIÉ.<br />
Aan <strong>de</strong> Heeren Eerstaanwezen<strong>de</strong> Officieren<br />
van -gezondheid bij <strong>de</strong> garnizoenen.<br />
N° 56. 's Gravenhage , <strong>de</strong>n 8 Mei 1863.<br />
Door Zijne Excellentie <strong>de</strong>n Heer Minister van Oorlog is mij , bij<br />
missive van <strong>de</strong>n 3n <strong>de</strong>zer, n° 76 P, <strong>de</strong> uitslag me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld <strong>de</strong>r pogingen<br />
om bij <strong>de</strong> Gemeentebesturen te bewerken , dat meer afdoen<strong>de</strong> maatregelen<br />
wer<strong>de</strong>n genomen , om <strong>de</strong>n <strong>voor</strong>tgang <strong>de</strong>r syphilitische ziekten<br />
te bestrij<strong>de</strong>n , waarop reeds gewezen is in <strong>de</strong>n aanhef van mijne<br />
circulaire van <strong>de</strong>n 24n Mei 1860 , n° 155 ; en hoewel niet alle Gemeente<br />
bereid zijn om daaraan, op <strong>de</strong> <strong>voor</strong>gestel<strong>de</strong> wijze, gevolg te-besturen<br />
geven en hunne me<strong>de</strong>werking te verleenen , zoo zijn zij toch van <strong>de</strong><br />
noodzakelijkheid overtuigd, dat in het belang <strong>de</strong>zer zaak het noodige<br />
wor<strong>de</strong> gedaan.<br />
De maatregelen die door Zijne Excellentie <strong>de</strong>n Heer Minister van<br />
Binnenlandsche Zaken, in overleg met Zijne Excellentie <strong>de</strong>n Heer<br />
Minister van Oorlog aan Heeren Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong>r provinciën<br />
waren aanbevolen komen hierop ne<strong>de</strong>r:<br />
dat <strong>de</strong> Gemeentebesturen zijn uitgenoodigd het geneeskundig- en<br />
politietoezigt op <strong>de</strong> vrouwen die zich aan <strong>de</strong> publieke of clan<strong>de</strong>stine<br />
prostitutie overgeven , zoo noodig te verbeteren;<br />
dat, zal <strong>de</strong>ze maatregel eenig doel treffen , het daartoe onvermij<strong>de</strong>lijk<br />
is, dat <strong>de</strong> besmet bevon<strong>de</strong>n vrouwen onmid<strong>de</strong>lijk in een afgezon<strong>de</strong>rd<br />
lokaal , en <strong>de</strong>s hoods <strong>voor</strong> rekening <strong>de</strong>r gemeente , geneeskundig<br />
behan<strong>de</strong>ld en genezen wor<strong>de</strong>n;<br />
dat <strong>voor</strong>taan van ie<strong>de</strong>r syphilitisch militair <strong>de</strong> naam <strong>de</strong>r vrouw<br />
van wie hij <strong>de</strong> besmetting heeft opgedaan zal gevraagd wor<strong>de</strong>n , en<br />
dat <strong>de</strong>ze vrouw daarop, door tusschenkomst van <strong>de</strong>n plaatselijken of<br />
garnizoens kommandant, aan het Gemeentebestuur zal wor<strong>de</strong>n bekend<br />
gemaakt , ten ein<strong>de</strong> zij , door <strong>de</strong>n bevoeg<strong>de</strong>n burger-geneesheer zoo<br />
mogelijk kunne wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzocht;<br />
dat, bijaldien na dit on<strong>de</strong>rzoek <strong>de</strong> burger-geneesheer van gevoelen<br />
mogt zijn , dat <strong>de</strong> militair Bene valsche opgave heeft gedaan , hetgeen
164<br />
waarschijnlijk meermalen zal <strong>voor</strong>komen , het Gemeentebestuur hiervan<br />
verwittigd , dit ter kennis zou kunnen brengen van <strong>de</strong>n plaatselijken<br />
of garnizoens koormandant, waarna, op diens uitnoodiging, door <strong>de</strong>n<br />
Eerstaanwezen<strong>de</strong>n officier van gezondheid, of door een zijner on<strong>de</strong>r<br />
officieren van gezondheid , in consult met dien burger-geneesheer,<br />
-hoorige<br />
eene her-visitatie zou kunnen wor<strong>de</strong>n verrigt , en dat , wanneer ook<br />
daardoor <strong>de</strong> valschheid van <strong>de</strong> opgave van <strong>de</strong>n militair mogt wor<strong>de</strong>n<br />
geconstateerd , <strong>de</strong>ze steeds naar gelang <strong>de</strong>r omstandighe<strong>de</strong>n ernstig,<br />
zelfs met provoost zal behooren te wor<strong>de</strong>n gestraft.<br />
Het zal dus noodig wezen dat door <strong>de</strong> Heeren plaatselijke of<br />
garnizoens kommandanten, met uw overleg bij het Gemeentebestuur<br />
wor<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzocht welke maatregelen, in bovengenoem<strong>de</strong>n geest, bereids<br />
zijn , of nog zullen kunnen wor<strong>de</strong>n getroffen , om het beoog<strong>de</strong> doel<br />
te bereiken, en dat alsdan ook van uwe zij<strong>de</strong> daaraan <strong>de</strong> hand wor<strong>de</strong><br />
gehou<strong>de</strong>n ; het is echter niet onwaarschijnlijk, dat <strong>de</strong> officieren van<br />
gezondheid in <strong>de</strong> gevallen , waarin zij ter handhaving van <strong>de</strong> in <strong>de</strong>ze<br />
bedoel<strong>de</strong> maatregelen wor<strong>de</strong>n betrokken, meermalen bewijzen van veel<br />
tact en overleg zullen hebben te geven , doch ik heb te veel vertrouwen<br />
in het geneeskundig personeel, dan dat ik aan dien tact en dat<br />
overleg reeds <strong>voor</strong>af zou<strong>de</strong> twijfelen , niettemin acht ik het noodig om<br />
hen <strong>de</strong> meeste kieschheid en <strong>voor</strong>zigtigheid aan te bevelen , zon<strong>de</strong>r<br />
het doel van die maatregelen , van zoo veel belang <strong>voor</strong> het leger,<br />
uit het oog te verliezen.<br />
De Inspecteur van <strong>de</strong> geneeskundige<br />
dienst <strong>de</strong>r Landmagt:<br />
D. SNABILIE.<br />
Aan <strong>de</strong> Heeren Eerstaanwezen<strong>de</strong> Officieren<br />
van gezondheid bij <strong>de</strong> garnizoenen.<br />
Ook in onze Oost-Indiën bestaat een Prostitutie-Reglement « tot<br />
wering van <strong>de</strong> scha<strong>de</strong>lijke gevolgen welke uit <strong>de</strong> Prostitutie <strong>voor</strong>t<br />
Buitenzorg 15 Julij 1852, 24 Januarij 1856 en verschil -vloeijen », dd.<br />
en<strong>de</strong> besluiten in 1857 , 1861 en 1862. Het bevat 25 artikelen met<br />
-l<br />
een rubriek : openbare vrouwen (3-15) en bor<strong>de</strong>elen (I6-25) en is<br />
van toepassing verklaard behalve <strong>voor</strong> <strong>de</strong> hoofdplaatsen Batavia,<br />
Samarang en Soerabaya , in <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ntiën Bantam , Banjoemaas,<br />
Madioen, Bagelen, Probolingo, Bezoeki, Cheribon, Japara en Passaroean,<br />
Kadoe , Tagal, Madura , Kedirie , <strong>voor</strong> <strong>de</strong> adsistent-resi<strong>de</strong>ntiën . Buitenzorg<br />
en Krawang, en ein<strong>de</strong>lijk <strong>voor</strong> <strong>de</strong> hoofdplaatsen Djocjocarta,<br />
Padang en Amboina.<br />
Ook in dit Reglement komen niet min<strong>de</strong>r ergerlijke en onver<strong>de</strong>digbare<br />
bepalingen <strong>voor</strong> dan in <strong>de</strong> <strong>voor</strong>afgaan<strong>de</strong> Veror<strong>de</strong>ningen en Circulaires.
ADVIES VAN EEN MEDICUS , VERSLAG EENER COMMISSIE VAN<br />
ENQUÊTE EN RESOLUTIEN DOOR HET CONGRES TE<br />
GENÈVE AANGENOMEN.<br />
BETREFFEN<strong>DE</strong> <strong>DE</strong><br />
HOOFDBEGINSELEN IN VOORSTAAN<strong>DE</strong> VEROR<strong>DE</strong>NINGEN<br />
NE<strong>DE</strong>RGELEGD.<br />
MOET <strong>DE</strong> STAAT HET BESTAAN VAN OPENLIJKE<br />
<strong>PROSTIT</strong>UTIE ERKENNEN?<br />
Dr. N. B. DONKERSLOOT, t)<br />
Directeur van het Krankzinnigengesticht te Dordrecht.<br />
Hoofdredacteur <strong>de</strong>r Geneeskundige Courant.<br />
De vraag, die wij hierboven gesteld hebben, is van zooveel<br />
omvang en gewigt, dat wij hare beantwoording in dit blad, zelfs<br />
niet in <strong>de</strong> verte zou<strong>de</strong>n beproeven, ' en ons niet aan hare behan<strong>de</strong>ling<br />
zou<strong>de</strong>n wagen, indien niet een berigt uit 's Gravenhage, <strong>voor</strong>komen<strong>de</strong><br />
in het „ Ne<strong>de</strong>rlandsch Weekblad <strong>voor</strong> Geneeskundigen"<br />
(van 4 October 11.), en me<strong>de</strong><strong>de</strong>elen<strong>de</strong> het aannemen, door <strong>de</strong>n Raad<br />
1) Geneeskundige Courant van 2 Nov. en 9 Nov. 1856. — De noten zijn<br />
van mijne hand. V. D. B.<br />
11
166<br />
<strong>de</strong>r resi<strong>de</strong>ntie, van een nieuw Reglement op <strong>de</strong> Prostitutie, ons<br />
aanleiding had gegeven, met eenige woor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze kwestie te bespreken,<br />
of liever er ons gevoelen over uit te brengen.<br />
Wij meen<strong>de</strong>n tot dus ver, dat het nog altijd eene vraag bleef,<br />
of <strong>de</strong> Staat <strong>de</strong> openlijke prostitutie al dan niet moet erkennen,<br />
en dat het antwoord hierop nog altijd twijfelachtig was. In het<br />
genoem<strong>de</strong> berigt, echter, wordt zij, zon<strong>de</strong>r omwegen, bevestigend<br />
beantwoord, en wordt <strong>de</strong> noodzakelijkheid <strong>de</strong>r z. g. wettige prostitutie<br />
met eene overtuiging uitgesproken, die zelfs dan niet sterker<br />
zou kunnen zijn, als ze ook op <strong>de</strong> algemeene opinie en op <strong>de</strong> ervaring<br />
gegrond waren.<br />
„ Het is noodig, — zoo heet het in het berigt, — wanneer men<br />
over <strong>de</strong> prostitutie spreekt, zich het juiste standpunt <strong>voor</strong> oogen<br />
te stellen, waarop men zich bij <strong>de</strong>n tegenwoordigen toestand <strong>de</strong>r<br />
maatschappij behoort te plaatsen.<br />
Men moge zeggen, <strong>de</strong> prostitutie is een ver<strong>de</strong>rfelijk, ze<strong>de</strong>kwetsend,<br />
tegen <strong>de</strong> maatschappelijke zoowel als <strong>de</strong> godsdienstige wetten indruischend,<br />
kwaad. Men moge <strong>de</strong>n billijken wensch uiten, dat dit<br />
kwaad geheel en al uit <strong>de</strong> maatschappij kon<strong>de</strong> geweerd wor<strong>de</strong>n.<br />
Men moge bevreesd zijn door wetten te regelen een bedrijf, dat<br />
ie<strong>de</strong>reen, die het uitoefent, buiten <strong>de</strong> wet moest stellen. Hoe goed<br />
en braaf <strong>de</strong> bedoelingen <strong>de</strong>zer beweringen ook zijn, zij zullen in<br />
<strong>de</strong> uitwerking haar doel missen en veeleer tot een tegenovergesteld<br />
resultaat voeren.<br />
De geschie<strong>de</strong>nis van vroegere tij<strong>de</strong>n heeft geleerd, dat, hoe meer<br />
men <strong>de</strong> prostitutie tracht te on<strong>de</strong>rdrukken, zij <strong>de</strong>s te na<strong>de</strong>eliger<br />
<strong>voor</strong> <strong>de</strong> maatschappij wordt, zoowel uit een moreel als uit een<br />
physiek oogpunt. Dat het er ook niet an<strong>de</strong>rs me<strong>de</strong> gesteld is in<br />
<strong>de</strong>n tegenwoordigen tijd, leert <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rvinding van <strong>de</strong>n geneesheer,<br />
die het physiek na<strong>de</strong>el dagelijks <strong>voor</strong> oogen krijgt, en <strong>de</strong> teleurstelling<br />
van <strong>de</strong>n moralist, die, niettegenstaan<strong>de</strong> <strong>de</strong> vele instellingen<br />
ter verbetering van afgedwaal<strong>de</strong> zusteren, zijne prijzenswaardige<br />
pogingen zoo herhaal<strong>de</strong>lijk ziet teleurgesteld.<br />
En zou<strong>de</strong> dit bij <strong>de</strong> tegenwoordige inrigting <strong>de</strong>r maatschappij<br />
wel an<strong>de</strong>rs kunnen zijn ? De maatschappelijke, evenals <strong>de</strong> Christelijke<br />
instellingen hebben het huwelijk <strong>voor</strong>geschreven en verbie<strong>de</strong>n<br />
"ie<strong>de</strong>re geslachtelijke vereeniging buiten <strong>de</strong>ze wettige verbindtenis.
I67<br />
Maar • boven <strong>de</strong>ze instellingen staan <strong>de</strong> eischen <strong>de</strong>r natuur, waaraan<br />
men niet ongestraft weerstand kan bie<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> geheele natuur<br />
is er geene neiging sterker uitgedrukt dan die, welke werkt<br />
tot bewaring <strong>de</strong>r soorten. De . re<strong>de</strong> is in staat om veel te doen,<br />
ten ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze neiging binnen zekere perken te hou<strong>de</strong>n, maar dra<br /><