De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11 - digitale bibliotheek voor de ...

11
Latijnse alfabet. SEXAGIUS was hem daarin voorgegaan, die op zijn beurt zich kon
beroepen op de geleerdste humanisten, o.a. ERASMUS. Men zocht dus de ‘ware’
uitspraak van de letters, zich zo nauw mogelik. aansluitend bij het Latijn, de grondslag
voor alle taalstudie. Een verbinding van twee letters vormde, ook volgens Erasmus,
een tweeklank, drie letters waren samen een drieklank. JELLINEK heeft er terecht
op gewezen hoe zeer, ook bij de meest krities aangelegde geesten, de traditie zich
hinderlik schoof vóór de waarneming, en hoe de onbevangen studie van de klankleer
daardoor lange tijd belemmerd is. 1) Wij kunnen ons niet verwonderen over een
tweeslachtigheid, die in deze periode histories verklaarbaar is: dezelfde schrijver
die streeft naar een nauwkeuriger aanduiding van de Nederlandse klanken, zoekt
in andere gevallen een beslissing bij de ‘ware’ uitspraak van het overgeleverde
teken en acht een woord veroordeeld, wanneer het niet ‘behoorlik’ met de bestaande
letters geschreven kan worden. Er worden in de Nederlanden twee- en drieklanken
gehoord met zulke ‘slibberahtige draiijnge onzer toingen’, dat het ‘die penne
onmogelic is ons toinge te volgen’ (blz. 77). Wacht u dus ‘woorden te spreken diemen
geensins zoude konen schriven/ maer zo zere in u is laet die penne en mont samen
overkomen. Alle landen zondigen hier/ maer meest Hollant/ Vrieslant/ en boven al
Zelant/ met die Flaemse zekant/ sprekende vocalen en diphthongen/ die geen penne
zoude weten te schriven/ in hou konstige geleerde hant ooc gestelt’ (blz. 87). 2)
Uit de laatste aanhaling blijkt reeds dat de ‘Orthographie’ bij DE HEUITER een dubbele
taak heeft: regeling en normgeving. Als spellingregelaar ging DE HEUITER uit van
zeer gezonde denkbeelden. Klankaanduiding moet vóór alles eenvoudig en prakties
zijn. ‘Laet alledijnc schriven alsoot luit en klijnct’, is zijn grondregel. Schrap zoveel
mogelik onnodige letters, en schrijf dus niet gh, gk, ck, uw, sch,
1) Voor de Nederlandse spraakkunst kunnen we nazeggen wat JELLINEK (a.w. I, blz. 21) van de
Duitse opmerkt: ‘Sie streift die Fessel der lateinischen Vormundschaft nie vollständig ab.’ Bij
het onderwijs van Latijn en Grieks werd alles zonder kritiek aangenomen: ae en oe gingen
door voor tweeklanken. Men noemde vokalen ‘positione’ lang, die ieder kort uitsprak, en
andere ‘natura’ kort, die lang uitgesproken werden. Wat was van iemand te verwachten die
‘mit solchem Gepäck ausgerüstet an die lebende Sprache herantrat!’
2) Vgl. blz. 85: Schout in alle manieren harde diphthongen en triphthongen/ an te nemen daer
t' Zeus en Hollants om begect wort (ja zom onnotelic t' Flaems mede willen beswaren.
De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11