Productie - Technische Universiteit Eindhoven

M AT R ix
k w a r T a a l b l a d v a n d e T e c h n i s c h e U n i v e r s i T e i T e i n d h o v e n
3TU.federaTie officieel van sTarT gegaan
J a a r g a n g 1 4
vo o r J a a r / 2 0 0 7
Productie
flexibele
zonnecellen
nieUw onderwiJsinsTiTUUT samen meT fonTys hogescholen
meTen van driedimensionale obJecTen op nanoschaal

Technische Universiteit
Eindhoven
Communicatie Service
Centrum
Postbus 513
5600 MB Eindhoven
homepage: http://www.tue.nl
e-mail: matrix@tue.nl
Hoofdredactie
Drs. Han Konings
Telefoon (040) 247 33 30/
247 29 61
Telefax (040) 245 60 33
Informatie over adverteren
H&J Uitgevers
Telefoon (010) 451 55 10
Telefax (010) 451 53 80
Medewerkers aan dit nummer
Cora van den Berg
Chris van de Graaf
Joep Huiskamp
Paula van de Riet
Gerard Verhoogt
Jim Heirbaut
Marianne Vincken
Enith Vlooswijk
Eindredactie en coördinatie
Communicatiebureau
Corine Legdeur
Foto’s en illustraties
Peter Cox
Vincent van den Hoogen
Rien Meulman
OGC
Bart van Overbeeke
Sam Rentmeester
Bram Saeys
Rob Stork
Basisvormgeving
Proforma,
grafisch ontwerp & advies, bno
Vormgeving
Onnink Grafische Comm. bv,
Oudenbosch
Druk
E.M. de Jong, Baarle-Nassau
Redactieadviesgroep
Mr.drs. B.C. Donders
Drs. W.F. Gaasendam
Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen
Prof.dr. L.H.J. Verhoef
Ir. W. Wagemans
Matrix wordt gemaakt door het
Communicatie Service Centrum
van de TU/e en verschijnt vier
keer per jaar. Het blad wordt
(na schriftelijk verzoek) kosteloos
toegezonden aan TU/eingenieurs
en aan een scala
van andere, externe relaties.
Gehele of gedeeltelijke
overname van artikelen uit
Matrix is alleen toegestaan
na overleg met de redactie en
met bronvermelding. Voor het
gebruik van de foto’s of andere
illustraties is toestemming van
de maker nodig.
Het eerstvolgende nummer van
Matrix verschijnt in juni 2007.
2
Colofon
ISSN 1380-247X
M a T R I X / 1 / 2 0 0 7
F oto : b a rt va n o v e r b e e k e
T U/ e - C O N G R E S T I P
(14e) Applied Probability Society of INFORMS Conference
Sharmistha
Bhattacharyya
Datum:
Van 9 tot en met 11 juli 2007.
Plaats:
TU/e-auditorium.
Inhoud:
‘INFORMS applied Probability’ is een tweejaarlijks internationaal
congres op het gebied van de kansrekening en haar toepassing.
Traditioneel ligt hierbij de nadruk op toepassingen van de stochastiek
binnen de mathematische besliskunde, bijvoorbeeld de
optimalisering van logistieke netwerken waarin onzekerheid een
rol speelt, de controle van voorraadsystemen, en de prestatie-analyse
van communicatienetwerken.
Doelgroep:
academici werkzaam op het gebied van de toegepaste kansrekening.
Organisatie:
EURaNDOM, wiskundig onderzoeksinstituut opgericht door NWO
en TU/e.
Meer informatie en aanmelden:
http://appliedprob.society.informs.org/INFORMS2007/Index.html
Sluitstuk
Afstudeerders vertellen over hun afstudeeronderzoek
Sharmistha Bhattacharyya rondde recent als eerste haar
masteropleiding Sustainable Energy Technology af. Zij
onderzocht de invloed van duurzame energiebronnen op de
betrouwbaarheid en kwaliteit van het elektriciteitsnet.
Wat houdt je afstudeerwerk in? ‘Om de CO 2-uitstoot terug te dringen, zal er meer
windenergie en zonne-energie worden ingezet. De elektriciteitsproductie wordt
dus gedecentraliseerd.Traditionele elektriciteitscentrales kunnen inspelen op de
vraag: wanneer er meer energie nodig is, produceren ze meer. Bij windmolens of
zonnecellen gaat dat niet. Om de netkwaliteit te waarborgen, zul je bijvoorbeeld
geproduceerde energie moeten kunnen opslaan. In mijn opdracht heb ik uitgezocht
hoeveel opslag nodig is en op welke plekken in het netwerk je die moet inzetten.
Ik heb me op een klein deel geconcentreerd en een simulatiemodel ontwikkeld
waarmee je de kwaliteit van gedecentraliseerde energienetwerken en hun invloed
op het centrale elektriciteitsnet kunt berekenen. Het blijkt dat de inzet van opslag de
betrouwbaarheid en kwaliteit flink verbetert.’
Wat doe je nu? ‘Inmiddels werk ik aan een promotieproject op hetzelfde gebied:
duurzame energiebronnen beïnvloeden de spanningskwaliteit van het net.
Computers en andere apparatuur kunnen niet tegen grote fluctuaties. Ik onderzoek
of je beter kunt investeren in een stabieler elektriciteitsnet of in minder gevoelige
elektronische apparatuur.’

Op de cover:
Dr.ir. Menno van den
Donker verbeterde het
productieproces van
microkristallijn silicium.
Lees verder op pagina 18.
Foto: Bart van Overbeeke
4
12
22
inhoud
b E l E I d
3TU.Federatie
2 6
3 0
De federatie van de drie technische universiteiten in Nederland is sinds
begin februari een feit. Onder de noemer 3TU.Federatie gaan de TU Delft, de
TU Eindhoven en de Universiteit Twente de concurrentie aan met het buitenland.
O N d E R w I j S
Nieuw onderwijsinstituut samen met Fontys
De Eindhoven School of Education. Zo heet het nieuwe onderwijsinstituut,
een samenwerking tussen de TU/e en Fontys Hogescholen, dat vorig jaar van
start is gegaan. Het herbergt de lerarenopleiding nieuwe stijl én promovendi
die onderzoek doen op het gebied van onderwijswetenschap en -innovatie.
O N d E R z O E k
Vervuild gas zuiveren: een kwestie van vertalen
Een technologie bedenken is één ding, een systeem bouwen dat het ook nog
doet, is andere koek. Promovendus Ralph van Wissen moest bewijzen dat
een nieuw centrifugesysteem om aardgas te zuiveren uiteindelijk toepasbaar
en rendabel is voor de gasindustrie.
vONk
Hoogleraar van de interfacultaire samenwerking/ Samenwerken met
onderzoekers uit verschillende disciplines vindt hij het leukste wat er
is. Vorig jaar was Anton van Steenhoven een van de initiatiefnemers
van MiTS, een uitdagend interdisciplinair project op het gebied van
microtransportsystemen.
ONdERzOEk
Gaan we naast belminuten ook mobiliteitkilometers kopen?/ De
Stichting Natuur en Milieu formuleerde de uitgangspunten en vroeg de
drie technische universiteiten de uitvoering van het project ‘Auto in de
toekomst’ voor hun rekening te nemen. Hoe gaan wij in 2020 om met
mobiliteit? Op de AutoRAI zijn eind maart de resultaten te zien.
en verder in dit nummer
• TU/e in de pers / 7 • In gesprek met Pauline Krikke, lid van de Raad van
Toezicht van de TU/e / 8 • Nieuws bedrijfsleven / 11 • Op stage / 14 • Nieuws
over onderwijs / 16 • Nieuws over onderzoek/ 24 • Nieuws over alumni / 29
• Knutselen met fluorescerende eiwitten / 34 • Steeds op zoek naar nieuwe
markten / 36 • TU/e gooit deur open voor bouw /38 • Tasten op nanoschaal/40
• Ingenieur in wonen / 42 • Ontwerper in opleiding / 45 • 3TU.
Centre for Ethics / 46 • Xootic link tussen generaties alumni / 48 • agenda
en service-rubriek /50
M a T R I X / 1 / 2 0 0 7 3

4
XBX EX LXE XI XD X X X X X
F OTO : B a r T v a N O v E r B E E k E
De federatie van de drie technische universiteiten in Nederland is sinds begin februari een feit.
Onder de noemer 3TU.Federatie gaan de TU Delft, de TU Eindhoven en de Universiteit Twente de
concurrentie aan met het buitenland. ‘We staan nog aan het begin, maar er zit spirit in’, zo meent
ook Laurent Nelissen, voorzitter van de Eindhovense universiteitsraad.
D e p a p i e r e n t i j g e r b e g i n t t e b e w e g e n
3TU.Federatie
Het heeft even geduurd, maar begin februari
was het dan zo ver: drie jaar nadat de
plannen voor het eerst op schrift werden
gesteld, zetten de voorzitters van de drie
technische universiteiten hun handtekening
onder de gemeenschappelijke
regeling 3tU.Federatie. Daarmee is de federatie
definitief een feit. en de stemming
zit erin, zo blijkt tijdens een rondgang op
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
de drie instellingen langs enkele personen
die nauw betrokken zijn bij het integratieproces.
‘De papieren tijger begint eindelijk
te bewegen’, stelt Kees Daleboudt, voorzitter
van de ondernemingsraad in Delft,
tevreden vast. ‘we hebben vertrouwen in
het proces’, meldt universiteitsraadvoorzitter
Dick Meijer vanuit enschede. en zijn
collega in eindhoven, Laurent nelissen,
meent: ‘we staan nog aan het begin, maar
er zit spirit in.’
Smartmix
Dat is wel eens anders geweest. na een
ambitieuze start in 2004 zakte het enthousiasme
voor de federatievorming begin
2005 volledig weg. De drie universiteiten
hadden gehoopt dat hun vooruitstrevende

plannen, die 210 miljoen euro moesten
gaan kosten, de overheid zouden bewegen
tot het verstrekken van een flinke subsidie.
Maar het ministerie van Onderwijs kwam
aanvankelijk met ‘slechts’ zes miljoen over
de brug. pas nadat de instellingen medio
2005 uitzicht hadden gekregen op nog
eens vijftig miljoen, nam de bereidheid
om knopen door te hakken weer toe. Dat
moest ook wel, want het kabinet stelde als
voorwaarde voor de toekenning van het
geld dat de federatie er al in 2007 moest
zijn, in plaats van in 2010, zoals eerder de
bedoeling was.
Vijftig miljoen euro is natuurlijk nog altijd
slechts een kleine kwart van wat in 2004
als benodigde geldsom werd becijferd.
toch zijn de betrokkenen bij de officiële
start optimistisch over wat de federatie kan
gaan betekenen. Dat komt onder meer, zo
legt beleidsmedewerker ben Donders van
de tU/e uit, doordat de samenwerking
ook geld binnen brengt ‘dat niet direct
een 3tU-label heeft’. ‘neem de Smartmix
van de ministeries van Onderwijs en
economische Zaken. Dat zijn subsidiegelden
die worden toegekend aan samen-
F OTO : B a r T v a N O v E r B E E k E
Hoe de 3TU.Federatie tot stand kwam
Februari 2004: In het sectorplan Slagkracht
in innovatie! formuleren de TU Delft,
de TU Eindhoven en de Universiteit Twente
voor het eerst de ambitie om in 2010 te
komen tot een federatie van technische
universiteiten.
Maart 2004: Staatssecretaris Nijs van
OCW is enthousiast over de plannen, maar
legt niet de gevraagde 210 miljoen euro
op tafel.
Augustus 2004: OCW maakt alsnog zes
miljoen voor de federatieplannen vrij. Het
geld is bedoeld voor het samenbrengen
van gezamenlijke masteropleidingen van
de drie TU’s in een Graduate School.
Januari 2005: Collegevoorzitters en leiders
van de medezeggenschapsorganen worden
het na maanden eens over de ‘gemeenschappelijke
regeling’, de grondwet die de
basis moet vormen voor de 3TU-samenwerking.
Maar door het uitblijven van een
substantiële financiële overheidsbijdrage
ebt op de instellingen het enthousiasme
voor 3TU weg.
April 2005: In het ‘paasakkoord’ stelt het
kabinet de TU’s vijftig miljoen euro voor de
samenwerking in het vooruitzicht. voorwaarde
is dat de federatie niet in 2010,
maar al in 2007 haar beslag krijgt. De universiteiten
moeten uiterlijk half december
met concrete plannen komen.
December 2005: De drie TU’s dienen hun
plannen voor vérgaande samenwerking in.
De collegevoorzitters van TU/e,
TUD en UT bekijken samen de
nieuwe 3TU-website.
Op onderzoeksgebied zullen vijf Centres of
Excellence worden gevormd, waarin onder
leiding van tophoogleraren grensverleggend
onderzoek moet worden verricht
rond thema’s als duurzame energie en
nanotechnologie.
Februari 2006: De ministerraad stemt met
de 3TU-plannen in; de universiteiten krijgen,
verdeeld over vijf jaarlijkse tranches,
vijftig miljoen euro voor de vorming van
vijf Centres of Excellence.
Maart 2006: De TU’s besluiten op eigen
kosten een zesde Centre of Excellence te
beginnen, dat zich moet gaan bezighouden
met ethiek en technologie. aan het eind
van de maand wordt de gezamenlijke website
www.3tu.nl gelanceerd.
April 2006: De TU’s stellen een commissie
in die bekijkt in hoeverre een gezamenlijke
bedrijfsvoering mogelijk is.
September 2006: De eerste gezamenlijke
masteropleidingen - Embedded Systems
en Sustainable Energy Technology - gaan
van start.
Oktober 2006: Met paginagrote advertenties
in binnen- en buitenlandse media
begint de wervingscampagne voor dertig
hoogleraren voor de Centres of Excellence.
Januari 2007: De Stichting 3TU.Federatie,
die de samenwerking vastlegt, wordt opgericht.
De officiële start van de federatie
wordt vastgesteld op 7 februari 2007.
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7 5

F OTO : S a M r E N T M E E S T E r
B E L E i D
werkingsverbanden. De drie tU’s zijn
betrokken bij de helft van de zestien projectvoorstellen
die verder mogen worden
uitgewerkt. ik weet zeker dat het feit dat
wij gezamenlijk in zulke projecten meedoen,
een pre is bij de beoordeling door
OCw/eZ.’
Ook Hans van Luijk, collegevoorzitter in
Delft, is positief gestemd over de impact
die het samenwerkingsverband kan hebben.
‘Financieel gezien is vijftig miljoen
weinig, maar qua organisatieontwikkeling
zet dat geld toch heel veel in beweging.
Zonder die startsubsidie zouden we de
Centres of excellence - een concrete mijlpaal
- nooit zo snel hebben kunnen opzetten.
Zo bezien is die vijftig miljoen een
heel belangrijke injectie.’
Zwaardere stem
Zijn collega in twente, anne Flierman,
denkt overigens dat er nog wel meer in
het vat zit. ‘wij zijn nu aan zet om te laten
zien dat de federatie werkt. als we daarin
slagen, geeft ons dat een claim op geld,
vind ik. en deze samenwerking moet ons
ook een zwaardere stem in Den Haag
opleveren. als 3tU straks iets zegt over
bijvoorbeeld innovatie, dan ga ik ervan uit
dat dat ook gezag heeft in Den Haag. als
6 M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
De ondertekening van de gemeenschappelijke Regeling 3TU.Federatie door vlnr Anne Flierman (UT),
Hans van Luijk (TUD) en Amandus Lundqvist (TU/e).
zij een europese topspeler willen, nou,
dan moeten wij ook als zodanig behandeld
worden.’
Ook de eindhovense collegevoorzitter,
amandus Lundqvist, gaat ervan uit dat de
toegekende subsidie ‘geen eenmalige actie’
was. ‘Over vijf jaar doen we een nieuw
voorstel, voor uitbreiding van de huidige
Centres of excellence, of voor nieuwe
Centres of excellence. ik verwacht dat de
overheid daar dan opnieuw in zal willen
investeren.’
Dat 3tU daadwerkelijk een internationale
topspeler kan worden, daar lijkt niemand
aan te twijfelen. ‘Zeker, we moeten daar
nog aan werken’, geeft Van Luijk toe. ‘Maar
op de europese ranglijsten doen de tU’s
afzonderlijk het niet slecht; we zitten alle
drie bij de eerste twintig. De logica vertelt
je dan dat het bevorderend zal werken als
je je capaciteiten bundelt. Kijk naar de
Centres of excellence: in het onderzoek
komt er een betere focus, meer massa, er
gaat extra geld in, er komt internationaal
toptalent bij. Het is een uitdaging voor
3tU om te bewijzen dat met al die factoren
een hogere positie op de ranglijsten
mogelijk is. Lukt dat niet, dan hebben we
gefaald.’
aan de sfeer onderling zal het niet liggen.
De collegevoorzitters, zo is op alle drie de
universiteiten te horen, zijn de afgelopen
twee jaar naar elkaar toegegroeid. en ook
op lagere niveaus in de drie organisaties is
samenwerking vanzelfsprekender geworden.
tU/e-beleidsmedewerker Donders
noemt als voorbeeld het zesde Centre of
excellence, ethics and technology, dat
eind januari officieel van start ging. ‘Dat
is een idee geweest van de filosofen in de
drie instellingen zelf. Zij zijn elkaar gaan
opzoeken, hebben uit zichzelf gedacht: hoe
kunnen wij nou gaan samenwerken? Die
houding zie je bij steeds meer mensen.’
Gezamenlijk actieplan
Ook in de medezeggenschapsorganen
heeft het zo gewerkt, vertellen vertegenwoordigers
van alle drie de universiteiten.
De eindhovense U-raadvoorzitter nelissen
herinnert zich nog hoe het ‘vroeger’ ging
als de medezeggenschapsorganen aanwezig
mochten zijn bij een vergadering van
de drie collegevoorzitters. ‘Dan kwamen we
een halfuur van tevoren bij elkaar en dan
begon iedereen zijn individuele punten
op te noemen.’ Zo gaat het inmiddels niet
meer. tegenwoordig is er een - weliswaar
informeel - gezamenlijk medezeggenschapsorgaan.
Onder de noemer 3tU.M

ontmoeten vertegenwoordigers uit Delft,
eindhoven en enschede elkaar maandelijks.
‘we stellen een gezamenlijk actieplan
op, waarmee we vervolgens naar de
Cvb-voorzitters toegaan’, vertelt nelissen.
De maandelijkse bijeenkomsten hebben
een gunstig effect gehad op de kwaliteit
van de medezeggenschap, zeggen
vertegenwoordigers van alle drie de universiteiten.
Dat is een onvermoed effect
van het 3tU-proces. want aanvankelijk
was de angst dat medezeggenschap in
een zo grote organisatie met zo’n aparte
structuur, niet veel meer zou voorstellen.
‘we waren bang dat de colleges zich op
het absolute minimum van medezeggenschap
zouden terugtrekken’, aldus
Daleboudt (Or Delft). Maar dat is niet
gebeurd. ‘Sterker nog’, vertelt Daleboudt,
‘de verschillende medezeggenschapsorganen
hebben elkaar met hun kennis en
ervaringen kunnen helpen in gesprekken
met het eigen college. goede processen
TU/e in de pers
berichten uit landelijke en regionale bladen
‘HEt Ligt voor DE HAnD DAt
EEn onDErnEMEr MEt zijn
vrAAg EErst Bij DE KAMEr
vAn KoopHAnDEL AAnKLopt.
DAt is vErtrouwD tErrEin
voor HEM.’
Ir. WIm Bens, direc-
teur innovation Lab tu/e,
in het artikel ‘Midden- en
kleinbedrijf ontdekt veel-
zijdigheid van tu/e’ in
het eIndhovens
dagBlad van 19 januari
2007.
‘BEtEr onDErwijs
nEDErLAnD is niEt DE
vErEniging vAn ontEvrEDEn
LEErKrAcHtEn.’
Prof.dr.Ir. hans
van duIjn, rector magni-
ficus, in het artikel ‘ik voor-
spel: het onderwijs gaat naar
de verdommenis’, in nrC
handelsBlad van 22
januari 2007.
‘DE nEDErLAnDsE ovErHEiD
HEEft zicH zEEr onBEtrouw-
BAAr gEtoonD tEn opzicHtE
vAn invEstEErDErs in Duur-
zAME EnErgiE.’
Prof.dr. johan
sChot, hoogleraar
geschiedenis van de techniek
in het artikel ‘Biobrandstof
wil er niet in’ van de
telegraaf van 14 februari
2007.
op de ene universiteit zijn zo, via ons gezamenlijke
overleg, doorgesijpeld naar de
andere instellingen.’
Internationale profilering
een en al goed nieuws dus. Zijn er dan helemaal
geen kanttekeningen meer te plaatsen
bij het integratieproces? toch wel. ‘De
internationale profilering van 3tU wordt
nog een lastige’, meent Daleboudt. ‘want
we hebben elk internationaal een goede
naam. we moeten enorm uitkijken dat we
die niet overboord gooien.’
Ook de bestuurders hebben niet een-tweedrie
een oplossing voorhanden. ‘Dit onderwerp
zal nog verdere discussie vergen’,
zegt Flierman uit twente. en ook Van Luijk
spreekt van een ‘lastig punt’. ‘Voorlopig
blijven we voor marketingdoeleinden
ieder ons eigen brand gebruiken.’ De
eindhovense collegevoorzitter Lundqvist
denkt dat het ‘merk’ 3tU vooral binnenlands
zal worden gebruikt. ‘je moet je als
‘DE HuiDigE trEnD LEiDt
tot EEn ‘vEiLigHEiDscoM-
MunisME’ wAArBij DE vEr-
MEEnDE vEiLigHEiDsBELAngEn
vAn HEt coLLEctiEf DE inDivi-
DuELE vEiLigHEiDsBELAngEn
En DAArvoor nooDzAKELijKE
privAcy ovErstEMMEn.’
Prof.dr. Bart
jaCoBs, hoogleraar
computerveiligheid, in
het artikel ‘ons veiligheidscommunisme’
in de
volkskrant van 27
januari 2007.
‘wAt HEt ingEwiKKELD
MAAKt, is DAt HEt pLAsMA
LEttErLijK ongrijpBAAr is. jE
Kunt HEt niEt BEEtpAKKEn.’
Prof.dr.Ir.
rIChard van der
sanden, hoogleraar
plasmatechnologie, in
het artikel ‘Laseren van
lastig plasma, in nrC
handelsBlad van 9
januari 2007.
‘HEt nivEAu vAn DE HBo-
AfgEstuDEErDEn BAArt ons
zorgEn.’
3tU profileren daar waar dat zinvol en toepasselijk
is. Dat is het vooral in de contacten
met de overheid en het bedrijfsleven.’
Verder sluiten programma’s en roosters
in de drie steden nog niet goed op elkaar
aan, waardoor het voor studenten nog niet
erg aantrekkelijk is om delen van hun
studie op een van de andere universiteiten
te volgen. ‘in beleidsstukken staan mooie
woorden over samenwerking en afstemming’,
zegt U-raadvoorzitter Meijer. ‘Maar
in de praktijk constateren we dat zaken
helemaal niet worden afgestemd. Op het
punt van roosters bijvoorbeeld is men het
afgelopen jaar zelfs meer uit de pas gaan
lopen.’ Ook Daleboudt meent dat 3tU voor
de student ‘nog onvoldoende meerwaarde
oplevert’. Het zijn zaken die de komende
tijd zullen moeten worden opgelost. Maar
de wil daartoe lijkt overal aanwezig te zijn.
Zoals Flierman het verwoordt: ‘ik merk
overal het gevoel: er hangt iets in de lucht.
iedereen wil erbij zijn.’
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
F OTO : B a r T v a N O v E r B E E k E
Prof.dr.ir. Richard van der Sanden
dr.Ir. Bram de
kraker, opleidingsdirecteur
opleiding
werktuigbouwkunde, in het
artikel ‘Minor als springplank
naar master’ in de Cursor
van 15 februari 2007.
7

XI XN XGX EX SX PX rX EX kX
X
Pauline Krikke is
onder de indruk
van de veelzijdigheid
van techniek.
F OTO ’ S : B a r T v a N O v E r B E E k E
p aU L i n e K r i K K e ,
b U r g e M e e S t e r Va n a r n H e M
L i D Va n D e r a a D Va n t O e Z i C H t
Va n D e t U/ e
‘Ondernemerschap
verdient een plaats
in het onderwijs’
Een achtergrond in techniek heeft ze allerminst, maar ze geniet met volle teugen van de
TU/e. En de TU/e van haar, want Pauline krikke heeft als lid van de raad van Toezicht in
korte tijd het vertrouwen van de Universiteitsraad gewonnen. De huidige burgemeester van
arnhem spreekt over de rol van inspraak aan de TU/e, vrouwen in de wetenschap en het
belang van ondernemende studenten.
De raad van toezicht (rvt) is belast met het toezicht
op het bestuur en het beheer van een universiteit.
Krikke heeft daarbij onder meer de contacten met de
Universiteitsraad in haar portefeuille. Mogelijk vanwege
het politieke karakter van de functie, want Krikke is een
politica in hart en nieren. enkele jaren na een studie
rechten aan de Vrije Universiteit van amsterdam, had
ze tien jaar een eigen bedrijf en kwam ze daarna in de
amsterdamse gemeenteraad. een functie die ze zes
8 M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
jaar bekleedde. ‘ik vind het belangrijk dat er vanuit alle
geledingen inspraak is op de universiteit. ik heb daar natuurlijk
affiniteit mee; ik heb hier in arnhem ook een gemeenteraad.
Het is ook goed dat iemand uit de raad van
toezicht contact heeft met de Universiteitsraad. ik moet
signalen uit de U-raad doorgeven aan het bestuur van de
universiteit. al ben ik geen buffer, want het College van
bestuur moet gewoon dagelijks de contacten onderhouden.
wij kijken alleen met regelmaat of dat goed gaat.’

Ondanks de nieuwe rol van universiteiten waarin ze als
concurrerende organisaties opereren is inspraak voor
de VVD-politica van groot belang. ‘er is concurrentie en
een soms wat bedrijfsmatiger aanpak van de universiteit,
maar het blijft goed dat er een inspraakorgaan is als de
Universiteitsraad. Ook in het bedrijfsleven is er een ondernemingsraad
die meepraat met bestuurders. Het Cvb
en de U-raad hoeven elkaar helemaal in de weg te zitten.
De U-raad is juist een plek waar ideeën worden besproken
en getoetst.’
Goed technisch onderwijs
‘wat buiten de vergaderingen leuk is aan de rvt is dat we
bijeenkomsten hebben met studenten waarin ze presenteren
waar ze mee bezig zijn. Dat doen ze op een goede
manier en vooral zo dat het ook te begrijpen is voor mensen
die niet goed zijn ingevoerd in de materie. Dat is leuk
omdat het besturen van een universiteit anders alleen iets
van cijfers en studentenaantallen blijft. wanneer je weet
wat er op een universiteit gebeurt, kleurt dat het beeld.’
Ze is onder de indruk van de veelzijdigheid van techniek.
Die is breder dan ze had verwacht toen ze vier jaar geleden
toetrad tot de raad. Ze is overigens onlangs voor een
tweede termijn van vier jaar benoemd. ‘ik lees natuurlijk
veel over de techniek en de diversiteit, maar dat het gaat
van het maken van nieuwe huid tot het vormgeven van
producten, is telkens weer verbazingwekkend. Het is heel
inspirerend om studenten te horen vertellen over hun
ideeën en werkwijze. Het is mooi om te zien hoe de geesten
gescherpt worden door onderwijs en de dingen die ze
met elkaar doen.’
Over de reden van haar aanwezigheid aan de tU/e is
Krikke: ‘Als wij willen dat de
Nederlandse economie goed
blijft draaien dan zullen we
techniekstudenten moeten
opleiden.’
Krikke duidelijk: ‘ik ben in de rvt gaan zitten omdat ik
het belangrijk vind dat er goed technisch onderwijs wordt
gegeven. Het is prachtig dat er mooie communicatiestudies
zijn, maar als wij willen dat de nederlandse economie
goed blijft draaien dan zullen we techniekstudenten
moeten opleiden. Door mijn zitting in de raad van
toezicht kan ik mijn bestuurlijke kwaliteiten inzetten.
Maar ik kan ook in contacten met anderen mijn kennis
van de technische universiteit gebruiken om te vertellen
over de noodzaak van goed technisch onderwijs en de behoefte
aan meer geschoolde technici.’
Afspiegeling van de samenleving
toen ze voor het eerst op de tU/e kwam, verdwaalde ze in
de gebouwen. ‘je hebt niet snel het overzicht – veel lange
gangen en veel gebouwen. Het is goed dat nu geherstructureerd
wordt en dat gebouwen worden aangepast op hun
functie. Hopelijk wordt het daarmee ook een prettiger
plek om te verblijven. Op een universiteit moet je niet
alleen fijn les krijgen, je moet er ook graag zijn. Het is
in de concurrentie tussen universiteiten belangrijk dat
studenten graag naar jou toekomen. Ze zullen er dan ook
langer blijven. Daarom is het goed dat de tU/e de omgeving
aantrekkelijker en functioneler maakt.’
een ander project dat haar aandacht heeft, is woman in
Science. in dit programma gaat de tU/e op zoek naar
vrouwen die een carrière in de wetenschap ambiëren
en die meteen kunnen instromen op een onderzoeksplaats.
Dit om het aantal vrouwen op hoge posities in
de technische wetenschappen te verhogen. ‘Dat is voor
mij zeker een thema, maar ik heb er bezwaar tegen dat
altijd met vrouwen wordt gesproken over vrouweneman-
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
9

I N G E S P r E k
cipatie. Het gaat mannen net zo goed aan. al moet ik
zeggen dat dit aan de tU/e zeker het geval is, want het
programma wordt door mannen gedragen. Het is ook gewoon
een goed idee, want als je vrouwelijke hoogleraren
hebt, dan kunnen zij een voorbeeld zijn voor meisjes en
vrouwen die zonder een rolmodel zichzelf niet in hoge
wetenschappelijke posities hadden voorgesteld. juist in
techniek is dat heel goed. Het geldt overigens niet alleen
voor vrouwen. Ook allochtonen moeten hoger in de wetenschap
terecht komen. ik denk dat een universiteit een
afspiegeling van de samenleving moet zijn. als dat niet
vanzelf gebeurt, zul je programma’s moeten starten om
de kloof te dichten.’
Ondernemerschap
een belangrijke missie van Krikke is het stimuleren van
ondernemerschap onder studenten. ‘wij leggen in onze
bezoeken erg de nadruk op de vraag of er studenten
zijn die overwegen ondernemer te worden. Dat heeft
echt prioriteit. je ziet op amerikaanse universiteiten dat
ondernemerschap een keuze is. in nederland lijkt het
wel of je voor van alles wordt opgeleid, maar niet voor
ondernemerschap. terwijl de economie van eindhoven
ondernemingen nodig heeft. we kennen de voorbeelden
van de ‘bill gates-en’ en ‘Hewlett-packards’ van deze wereld
die in een garage begonnen en na het eerste succes
er nog een garage bij huurden om na jaren van groei tot
de grootste van de wereld te behoren. Dat zijn uitzonderingen,
maar je hebt kleine bedrijven nodig om de kans
hierop te vergroten. Met de kennis die in eindhoven aanwezig
is, móet je zorgen dat je actief bent op die markt
van innovatieve producten.’
Ze ziet in het hele onderwijs dat ondernemerschap een
ondergeschoven kindje is. ‘Studenten zijn aan het eind
van hun studie zeer bekend met het fenomeen onder-
1 0 M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
Krikke: ‘Er zal altijd concurrentie tussen de
universiteiten blijven.’
zoeker. Het concept ondernemer is hen echter in veel
gevallen vreemd. De tU/e is daar nu goed mee bezig. we
kunnen veel vooruitgang boeken door te blijven hameren
op ondernemerschap en door aan studenten faciliteiten
beschikbaar te stellen. Het opzetten van een bedrijf is
eenvoudig: je gaat naar de Kamer van Koophandel en je
kunt van start. wat het ingewikkeld maakt, is dat je na de
eerste drie jaar moet kunnen doorgroeien. Daar moet je
als universiteit ondersteuning bij geven door ze bijvoorbeeld
in contact te brengen met banken.’
Aan de slag
Krikke is erg enthousiast over de samenwerking tussen
de drie universiteiten. ‘nederland is niet zo groot, niet
alle universiteiten hoeven alles te hebben. Het is ook heel
goed als studenten gemakkelijk op andere universiteiten
colleges kunnen volgen. Ze zullen dit wel lastig vinden,
want ze zijn in geest erg flexibel, maar nemen niet zo
snel de trein naar een andere stad om daar onderwijs te
volgen.’
De samenwerking kan onderzoekers ook inspireren,
meent de burgemeester. ‘er zal altijd concurrentie blijven.
Dat is prima, want daar groeit een universiteit van.
Hoe meer wetenschappers van elkaar weten, hoe scherper
ze zullen zijn. Of het tot een fusie tussen de drie tU’s
gaat leiden, is nu nog niet aan de orde. De essentie is samenwerking.
Het heeft niet veel zin om nu te wachten op
de ideale bestuurlijke structuur van de toekomst. Dat kan
nog heel lang duren. eerst aan de slag en dan blijkt later
wel wat de beste structuur is.’
Overflow aan geld
De rol van de universiteit in het scheppen van bedrijvigheid
zal overigens altijd beperkt zijn. ‘als bestuurder ben
je louter voorwaardenscheppend. je moet zorgen voor
huisvesting, voor een vraagbaak voor studenten en een
voor medewerkers, je moet zorgen voor een netwerk en
je moet zorgen dat ondernemers elkaar ontmoeten. Om
steun aan elkaar te hebben, maar ook om ideeën uit te
wisselen, want of je nu heel klein bent of heel groot: je
hebt een netwerk nodig voor inspiratie en ideeën.’
een onderneming heeft natuurlijk ook geld nodig. er
wordt veel geklaagd over het gebrek aan investeerders,
zeker in vergelijking met amerika. Krikke is minder
pessimistisch. ‘geld is lastig, maar er is veel geld in de
markt, zeker op dit moment. pensioenfondsen bijvoorbeeld
hebben een overflow aan geld. er zijn ook best
mensen die willen investeren. Daarvoor moeten ondernemers
met financiers gaan praten. Die hebben het netwerk.
een gemeente moet daar geen geld insteken. Onze
core business is het runnen van een gemeente.’

edrijfsleven
nieuws
Op zOek naar bredere
samenwerking
Een delegatie van philips Medical systems was
eind januari op bezoek bij de tu/e-faculteit
Biomedische technologie. Dit als onderdeel
van het structureel aanhalen van de banden
met het bedrijfsleven, waarmee de tu/e momenteel
bezig is. Doel hiervan is te bekijken of
samenwerkingen met bedrijven aangeknoopt of
uitgebreid kunnen worden. ongeveer tien medewerkers
van de technologische disciplines binnen
philips Medical systems (pMs) kregen een
rondleiding en luisterden naar presentaties van
zeven verschillende kennisgebieden binnen BMt.
Bedoeling van de presentaties en bijbehorende
vragenrondes was om af te tasten waar de mogelijkheden
voor nauwere samenwerking liggen.
overigens werkt pMs al samen met BMt, onder
meer met de groep van prof.dr.ir. Bart ter Haar
romeny (Biomedical image Analysis) en die van
prof.dr.ir. frans van de vosse (cardio-vascular
Biomechanics). Drs.ir. pieter de Bock is speciaal
aangesteld door de tu/e om de contacten met
bedrijven uit te bouwen. Hij zal, na evaluatie
van deze contactdag, de contacten met philips
Medical doortrekken naar andere faculteiten.
De Bock is ook doende om op dezelfde manier
bedrijven als AsML, shell, DAf en rabobank te
benaderen.
Lab vOOr akOestiek wOrdt
OpLeidingsinstituut
Akoestisch adviseur ir. renz van Luxemburg is
samen met de tu/e het bedrijf LeveL Acoustics
gestart. Daarmee gaat hij, vanuit het Lab voor
Akoestiek van de tu/e, akoestische kennis
voor externe partijen aanbieden. Het Lab voor
Akoestiek blijft daarnaast het akoestiek-onderwijs
voor de faculteit Bouwkunde verzorgen.
Het lab dat ongeveer 25 jaar oud is en gerund
wordt door dr.ir. Heiko Martin en ir. constant
Hak, vervult al jaren een onderwijsfunctie aan de
tu/e. studenten Bouwkunde doen er practica op
het gebied van de akoestiek in gebouwen. van
Luxemburg kwam op het idee de goede faciliteiten
in combinatie met de aanwezige ervaring beschikbaar
te stellen voor externe klanten. Het lab
moet een opleidingsinstituut worden voor akoestisch
adviseurs. Daarvoor zijn meerdere ruimtes
ingericht voor colleges of instructies. ook zijn er
drie meetkamers aanwezig die dienen voor het
goed leren uitvoeren van akoestische metingen.
LeveL Acoustics biedt onderwijs op verschillende
Medewerkers van
Phillips Medical
Systems op bezoek
bij de TU/e.
niveaus aan. zo zijn al practica gegeven voor de
hbo-opleiding Audiologie. Maar ook komen er
masterclasses, gericht op de beginnende akoestisch
adviseur. Daarnaast gaat het bedrijf ook ‘in
company’ cursussen verzorgen. van Luxemburg
werkte voorheen als akoestisch adviseur bij het
nederlandse ingenieursbureau DHv. Hij is in die
hoedanigheid vooral bekend als de vaste adviseur
van architect rem Koolhaas. Level Acoustics
werk nauw samen met DHv voor advieswerk in
grote projecten. wilt u meer weten van dit lab
dan kunt u kijken op www.levelacoustics.nl. u
kunt ook contact opnemen met van Luxemburg:
L.c.j.v.Luxemburg@tue.nl.
technOstars investeert in
innOvatieve Ondernemingen
Een technostarter is een jonge onderneming
die een technologisch innovatief product op de
markt wil brengen. technostarters zijn het verse
bloed voor de economie. vaak beschikken deze
jonge ondernemers over weinig kapitaal, terwijl
zij voor de ontwikkeling van producten en markten
juist veel kapitaal nodig hebben. Maar niet
F OTO : B a r T v a N O v E r B E E k E
Ondernemen en Technologie
D r i e L e Z i n g e n i n H e t V O O r j a a r
alleen kapitaal. startende ondernemers moeten
vaak hun koers nog uitstippelen en hun bedrijfsprocessen
inrichten. technostars investeert in
deze innovatieve, jonge ondernemingen die zich
toeleggen op het ontwikkelen en distribueren
van nieuwe producten. Er zijn criteria die van
belang zijn om in aanmerking te komen, onder
andere moet het bedrijf producten, processen of
diensten (geen adviesdiensten) verkopen, die
zijn gebaseerd op een nieuwe technische vinding
of een nieuwe toepassing van bestaande technologie
en is de onderneming niet langer dan
vijf jaar ingeschreven in het KvK-register. ook
behoort de onderneming tot het segment starter
of MKB en is het actief op het gebied van de
High tech industrie. technostars is een samenwerking
tussen de nv Brabantse ontwikkelings
Maatschappij (BoM), nv industriebank Liof,
nv rede, fortis Bank, rabobank Eindhoven
veldhoven, zeeuws participatiefonds, simac en
de tu/e. technostars is gevestigd op de tu/ecampus
in het Multimedia paviljoen, samen met
de stichting incubator3+. Bent u geïnteresseerd
in technostars? Dan kunt u kijken op www.
technostars.nl. u kunt ook contact opnemen: tel.
040-237 2194, e-mail starten@technostars.nl
Jaarlijks organiseert de TU/e de lezingenreeks ‘Ondernemen en Technologie’, bedoeld voor mensen
uit het bedrijfsleven. De lezingen vinden plaats in de vergaderzaal van kennispoort, aan de
rand van de TU/e-campus en beginnen om 17.00 uur. voor meer informatie: www.tue.nl/ondernemen
of www.kennispoort.nl. Daaronder vindt u een overzicht van de lezingen die dit collegejaar
gegeven worden. Op donderdag 12 april 2007 spreekt prof.dr.ir. Bob Mattheij, hoogleraar bij de
afdeling Wiskunde over ‘Oplossingen met wiskundige modellen’. Op donderdag 10 mei spreekt
prof.dr.ir. Hans Niemantsverdriet over ‘Chemie en technologie’. Prof.dr. Sytse Douma houdt op 7
juni een lezing met als titel ‘Innovatiekracht bundelen’. De toegang tot de lezingen is gratis.
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7 1 1

XoX nX dX eX rX wX Xi jXs X X
de eindhoven school of education. Zo heet het nieuwe onderwijsinstituut, een samenwerking tussen
de TU/e en Fontys Hogescholen, dat vorig jaar van start is gegaan. Het herbergt de lerarenopleiding
nieuwe stijl én promovendi die onderzoek doen op het gebied van onderwijswetenschap en -
innovatie. ‘Zowel de docenten in opleiding als de onderzoekers zullen veel in de klas te vinden zijn.’
V E E L a a n D a c H T V O O r O n D E r W I J s W E T E n s c H a p p E n
nieuw onderwijsinstituut
samen met Fontys
‘De handtekeningen zijn in november vorig
jaar gezet’, vertelt prof.dr. Wim Jochems,
hoogleraar onderwijsinnovatie aan de TU/e
en directeur van de Eindhoven school of
Education (EsoE). ‘De school valt nu onder
een bestuursraad die paritair is samengesteld
uit bestuurders van de TU/e en
Fontys.’
De eerste activiteit binnen het instituut is
het vormgeven van een lerarenopleiding
F oTo : b a r T v a n o v e r b e e k e
1 2 M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
nieuwe stijl. Dat gebeurt in de vorm van
een masteropleiding science Education and
communication. Deze tweejarige master
past binnen de BaMa-structuur en moet
studenten opleiden tot leraar scheikunde,
wiskunde, natuurkunde of informatica in
het voortgezet onderwijs.
Met de opleiding zal de TU Lerarenopleiding
(TULO) komen te vervallen, maar
niet de samenwerking in drie TU-verband.
In de TULO werkte de TU/e daarnaast al
jaren samen met Fontys. ‘De opleiding is
eenvoudig te klein om kwaliteit te bieden
voor een zelfstandige lerarenopleiding’,
zegt Jochems. ‘Er zijn maar zo’n 25 à 30
studenten per jaar. Het is echt een kleine
tak van sport. Weinig studenten betekent
ook een kleine staf. Met als gevolg dat we
niet alle disciplines konden bieden die
nodig zijn om leraren op te leiden. Vandaar

dat destijds al is besloten tot samenwerking
met Fontys. De universiteit is goed in bèta-
en techniekonderwijs, en Fontys heeft veel
meer onderwijskundige kennis in huis. Een
samenwerking is dan goed op zijn plaats.’
De studenten aan de lerarenopleiding volgen
dit studiejaar nog de opleiding oude
stijl. In september 2007 gaat de nieuwe
master van start. Dan zullen ook studenten
van buiten instromen. De nieuwe opleiding
is voor accreditatie voorgedragen. De master
kan gevolgd worden met elke TU/e-bachelor
als vooropleiding.
Ontwerpgericht
‘Voor de studenten brengt de master geen
ingrijpende veranderingen mee’, zegt
Jochems. ‘Het curriculum blijft in grote lijnen
hetzelfde. We gaan het alleen actualiseren
en hier en daar wat accenten verleggen.
Zo vinden we het belangrijk dat het onderwijs
ontwerpgericht is, net als de opleiding
voor ingenieur aan de TU/e. Daar leren de
studenten hoe ze een systematische analyse
kunnen maken van een probleem, het ontwerp
kunnen implementeren en vervolgens
kunnen optimaliseren.’ Zo zou het onderwijs
er ook meer uit moeten zien, volgens
Jochems. ‘Dat betekent dat een docent
voorafgaand aan de les een ontwerp daarvoor
maakt. Een beginnend docent zal dat
nog uitgebreid op papier moeten doen. Een
ervaren docent heeft al allerlei ontwerpen
in zijn hoofd zitten. Dit is een manier van
denken die niet erg gebruikelijk is in het
onderwijs. Veel docenten bereiden de les
vooral inhoudelijk voor, zonder veel na te
denken over vormgeving van leeractiviteiten
of de aard van de interactie.’
Deze manier van werken is ook toe te passen
bij de ontwikkeling van lesmateriaal.
‘Ook daar gaat het in de praktijk meestal
meer om de inhoud dan om de vormgeving
van het leerproces. Daarnaast vinden we het
belangrijk om de aankomende bètaleraren
een opvatting over het vak bij te brengen.
Ze ontwikkelen natuurlijk kennis en vaardigheden,
maar dat vinden wij niet genoeg.
Daarom besteden we ook aandacht aan ‘enculturatie’:
het eigen maken van normen en
waarden die bij het beroep en bij het vakgebied
horen. Dat is een nieuw accent binnen
de lerarenopleiding.’
Ook is er een belangrijke rol weggelegd
voor IcT. ‘De opleiding vindt voor een
groot deel plaats in scholen voor voortgezet
onderwijs. De studenten zullen veel voor
de klas staan. Daar kan IcT ons goed bij
helpen. Met behulp daarvan kunnen we
studenten op afstand begeleiden. In de klas
wordt uiteraard ook IcT gebruikt. Maar
hoe precies is afhankelijk van de methode
op de betreffende school en van de docent.
Onze studenten passen zich aan. Ze zijn
tenslotte te gast.’
Grensvlak
naast een lerarenopleiding biedt de EsoE
werk aan onderzoekers op het gebied van
de onderwijswetenschappen. ‘Er zijn sinds
de start van het instituut al acht promovendi
werkzaam’, vertelt Jochems. ‘Dit jaar
moeten daar nog ongeveer tien onderzoekers
bijkomen. De selectie daarvoor is in
volle gang. Op termijn willen we nog meer
groeien. De onderzoekspoot van ons instituut
wordt daarmee zo groot dat we het
onderzoeksmanagement eromheen goed
moeten organiseren. Daar zijn we nu ook
mee bezig.’
De aio’s kunnen uit de technische hoek
komen, maar ook uit de richting van de
onderwijskunde, meestal een afstudeerrichting
binnen een gedragswetenschap. ‘De
onderzoeksthema’s bevinden zich ook op
dat grensvlak’, geeft Jochems aan. ‘Zo doet
één van de promovendi momenteel onder-
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
1 3

1 42
o n d e r w i j s
zoek naar de redenen waarom techniek in
het basisonderwijs zo moeilijk van de grond
komt. Jonge kinderen vinden techniek vaak
heel leuk, maar op een gegeven leeftijd gaat
het mis. In nederland verdwijnt de belangstelling
voor techniek sneller dan in het
buitenland. als we weten waarom dat zo is,
kunnen we er wat aan doen.’
Een ander voorbeeld van een onderzoek is
de vernieuwing van het scheikundeonderwijs
in het voortgezet onderwijs.
‘Deze innovatie is landelijk al voor enkele
onderdelen van de scheikunde in gang
gezet. Eén van onze aio’s onderzoekt hoe
het proces uitwerkt in de praktijk.’ De eerste
proefschriften van de promovendi aan de
EsoE zijn over een jaar of drie te verwachten.
Jochems verwacht dat veel promovendi
na voltooiing van hun promotie een baan
zullen vinden bij Fontys. ‘net als alle andere
instellingen voor hoger onderwijs vergrijst
ook Fontys. Het heeft hard verse instroom
0p stage
vijf maanden geleden begon bas Fleskens, student
Technische natuurkunde, aan zijn stage aan het
Lawrence berkeley national Laboratory in het
studentenstadje berkeley, ingeklemd tussen san
Francisco en oakland. een progressieve oase, waar
op het hoogste niveau onderzoek wordt gedaan.
nodig. Het bestuur van Fontys heeft ingezet
op meer gepromoveerden als docenten. Het
doel daarvan is kwaliteitsverhoging. De hogeschool
heeft de werving van promovendi
in eerste instantie zelf ter hand genomen.
Een tweede manier die Fontys gebruikt, is
deze samenwerking met de TU/e en daarnaast
voor andere disciplines sinds kort ook
met de Universiteit Maastricht.’
Onderwijsinnovatie
Jochems noemt de samenwerking van TU/e
met Fontys binnen de EsoE uniek. ‘Bij mijn
weten is dit het eerste instituut gevormd
uit een hbo- en een wo-instelling. Ook is dit
de eerste keer dat onderwijs en onderzoek
over onderwijsinnovatie zo geïntegreerd
wordt aangepakt. Het is sterk op de praktijk
gericht. Zowel de docenten in opleiding als
de onderzoekers zullen veel in de klas te
vinden zijn.’ Op termijn wordt onderwijsinnovatie
de derde poot van het instituut.
ervaringen van een TU/e-student in het buitenland
‘een stage van wereldniveau’
‘Mijn stage bestaat uit het kalibreren
van diagnostisch materiaal
wat hier gebruikt wordt ter
bepaling van de intensiteit en
energie van elektronenbundels
die ze versnellen (tot bijna de
lichtsnelheid) door middel van
zeer intense en ultrakorte laserpulsen.’
Het is een mondvol,
beseft de natuurkundestudent,
maar eenvoudiger kan hij het
niet zeggen.
De uitkomsten van zijn onderzoek
verwerkt hij met software
die hij zelf heeft geschreven. ‘De
resultaten zijn zodanig dat er
alweer nieuwe experimenten met
een alternatieve aanpak op het
programma staan.’
De stage is van wereldniveau,
zegt hij. ‘Het Berkeley Lab is niet
voor niets de leverancier van elf
Nobelprijswinnaars in de fysica,
om over de andere disciplines
nog maar te zwijgen.’
Het grootste verschil met de
Eindhovense universiteit is het
onderzoeksbudget. ‘Je bent
slechts gebonden door je eigen
fantasie, hoewel je uiteraard wel
alles moet kunnen verantwoorden.
Dankzij de ruime middelen
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
Bas Fleskens
in Berkeley
zijn hier dingen mogelijk waar
je op de tU/e alleen maar van
kunt dromen. Daarnaast hebben
de mensen in de vakgroep hier
erg veel hart voor de zaak, mijn
begeleider voorop. ik geloof dat
hij makkelijk zo’n vijftig uur per
week aan het werk is.’
Met Berkeley heeft hij misschien
wel de meest roemruchte studentenstad
van de wereld gevonden.
‘ruim veertig jaar geleden was
dit de plaats van de eerste studentenopstanden
en de geboorteplaats
van de hippies, waar je
nog wel wat van merkt. Over het
‘Denk aan het platform Bèta Techniek of
andere vernieuwende projecten binnen
de regio’, zegt Jochems. ‘Bijvoorbeeld een
onderwijsinstelling die haar onderwijs ingrijpend
wil veranderen. Wij kunnen dan
onderzoeken of zo’n drastische aanpassing
oplevert wat de school ervan verwacht. Voor
zulke evaluaties of effectmetingen hebben
wij de deskundigheid, als de andere partij er
geld voor heeft.’
Dit onderdeel van het instituut staat overigens
nog in de kinderschoenen. ‘Zoiets
heeft tijd nodig. Het is nu niet onze eerste
prioriteit. We willen eerst de andere activiteiten
goed op de rails hebben.’ al met al is
Jochems tevreden over wat er tot nu toe is
bereikt. ‘Vooral de bestuurlijke samenwerking
tussen Fontys en TU/e gaat heel goed.
Dat is geen vanzelfsprekende zaak. Vooral
omdat er voor zo’n samenwerking tussen
hbo en wo nogal wat juridische drempels
genomen moeten worden.’
algemeen is men hier nog steeds
erg progressief in vergelijking met
de rest van de Verenigde Staten.’
Aan de andere kant blijft het wel
Amerikaans, vertelt Fleskens. ‘Veel
zwervers, veel en vooral grote
auto’s, alles in véél te grote porties
en aardig wat hypocrisie en oppervlakkigheid.
toch onderscheidt
deze regio zich van de rest van de
VS. Je vindt hier bijvoorbeeld bijna
geen fastfood-ketens. Wat mij persoonlijk
het meeste bevalt, is dat
je alleen jonge mensen over straat
ziet lopen. in mijn straat wonen
werkelijk alleen maar studenten.’

TOPIC Embedded Systems:
embedded in your future?
Gedreven software- of hardware engineer?
Bij ons krijg je uitdaging als arbeidsvoorwaarde!
TOPIC Embedded Systems in Best is gespecialiseerd in embedded software ontwikkeling, services rondom ontwikkeling en hardware design.
Bijna 150 gedreven software- en hardware specialisten, die behoren tot de besten in hun vakgebied, werken bij TOPIC aan state-of-the-art en
gevarieerde projecten in de consumentenelectronica, medische- en professionele systemen. TOPIC onderscheidt zich door de persoonlijke
benadering van medewerkers en opdrachtgevers, de kwaliteit en professionaliteit van onze TOPIC’ers en daardoor het niveau van onze projecten.
Vanwege de succesvolle groei van TOPIC Embedded Systems hebben wij uitdagende functies voor ervaren
embedded software engineers, hardware designers, software testers en confi guration managers.
Beschik jij over minimaal 2 jaar werkervaring in bijvoorbeeld C, C++, C#, Windows, UNIX, UML, RUP,
O.O., ISEB, TMap, CMMi, TPI, CMSynergy, DSP’s, VHDL, ASIC’s, FPGA’s, real-time en embedded software?
En wil jij je blijven ontwikkelen in projecten en via ons Personal Improvement Program? En wil je graag
arbeidsvoorwaarden op maat? Mail dan snel je motivatie met CV naar recruitment@topic.nl of bel eerst
met Frank de Roo, manager recruitment, (0499) 336 979.
Voor meer informatie: WWW.TOPIC.NL

1 6
onderwijs
nieuws
RoboticawoRkshop vooR
12- en 13-jaRigen
Waar de meeste middelbare scholieren in hun
eerste jaar nog niet mogen ruiken aan vakken
als natuurkunde en scheikunde, zetten de
brugklassers van het Sondervick College al
meteen hun tanden in het vak robotica. in
het kader daarvan waren twee klassen van de
Veldhovense school in januari op bezoek bij de
tU/e. Om te bekijken hoe robots er in het echt
uitzien, wat je er allemaal mee kan en vooral
wat erbij komt kijken om ze te maken en aan te
sturen. Er was een overvol programma voor de
52 leerlingen uit de brugklassen met de noemer
vwo-plus. Dit zijn de twee klassen met de beste
leerlingen. Het programma startte met een
college over robotica door promovendus ir. roel
Merry. Verder kregen de leerlingen in noodtempo
te zien hoe breed het terrein van de robotica
is. Voetballende robots, rijdende marsrobots,
pizzaverplaatsers, humanoids, precisierobots. En
Leerlingen van het
Sondervickcollege
op bezoek
bij de TU/e.
Design Your Own Future
4 - 5 April 2007, High Tech Campus Eindhoven, The Netherlands
For technical and scientifi c professionals, technology students
Simplicity is developing your career in a way that benefi ts other people as well as yourself. At Philips we believe that
technology should be advanced and simple to experience at the same time. We also believe it should be true for
your career development.
If you’re a qualifi ed professional with a science, engineering, technology or mathematics degree (in fact any -subject),
or you’re a student about to graduate in electronic engineering, software engineering or information technology,
visiting ‘Design Your Own Future 2007’ could be the simplest way to realize your ambitions. Organized on the High
Tech Campus in Eindhoven (The Netherlands) it’s your chance to see fi rst-hand what working for the Philips
organization could mean for you.
You could even walk away from the event with a job offer or internship at Philips,
or win yourself a place on Philips’ highly acclaimed European Business Course.
For registration and more information visit: www.philips.nl/future
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
F oTo : r i e n M e U L M a n
gaandeweg mochten de twaalf- en dertienjarigen
proberen zelf een schakeling in elkaar te
solderen.
Het Sondervick College is een middelbare
school waar relatief veel leerlingen voor het
profiel Natuur en techniek kiezen. Landelijk
kiest gemiddeld 15 procent van de vwo’ers
hiervoor; op het Sondervick is dat 25 procent.
Hoe dit precies komt, is niet onderzocht. Maar
wiskundedocente Hetty van Hees heeft wel
een verklaring: de aanwezigheid van ASML in
Veldhoven, en de nabijheid van de High tech
Campus Eindhoven.
tiasnimbas achtste in
Ft Ranking
tiasNimbas, waar de tU/e Postgraduatie School
onderdeel van is, heeft een achtste plaats gekre-
REGISTER
NOW
WWW.PHILIPS.NL/FUTURE

gen in de jaarlijkse ranking van de Engelse zaken-
krant Financial times (Ft) van de top 55 Europese
business schools. tiasNimbas steeg vanaf een
twintigste plaats in 2005.
De beste Europese business school is volgens
de Ft het HEC Paris. Op twee staat de London
Business School en op drie iMD in Zwitserland.
Nederland staat met twee scholen in de top tien,
de rotterdam School of Management van de
Erasmus Universiteit staat op de zevende plaats.
Nijenrode moet het doen met een 48e plaats. Het
postgraduate onderwijs van de gerenommeerde
University of Oxford eindigde op een 24e plaats.
Het tilburgse tias Business School nam enkele
jaren geleden de tU/e Postgraduate School over.
in september vorig jaar veranderde de naam in
tiasNimbas Business School na de overname
van de Universiteit Nimbas in Utrecht. Daarmee
is tiasNimbas de grootste van Nederland geworden.
De Belgische hoogleraar dr.ir. Philippe
Naert bleef directeur van de gefuseerde business
school. De plaats in de Ft top-10 is volgens het
commentaar in verschillende Nederlandse en
Belgische dagbladen aan zijn beleid te danken.
tegenover het Financieele Dagblad ontkende hij
niet dat hij in de top drie wil komen, eventueel
met nieuwe acquisities in de toekomst.
bouwkunde wil
bacheloRvaRiant
installatietechnologie
De faculteit Bouwkunde wil opnieuw beginnen
met een bachelor installatietechnologie. Dit keer
moet het een speciaal programma worden van de
bachelor Bouwkunde, dus geen zelfstandige opleiding.
Het streven is om het komend collegejaar
van start te gaan. De oude, zelfstandige bachelor
installatietechnologie (iNS) werd na twee jaar
stopgezet (na collegejaar 2004/2005) omdat het
College van Bestuur de instroom te klein vond.
Die lag in het laatste jaar op veertien starters.
Het CvB vond dat te mager en legde de lat op minimaal
35 nieuwe studenten, wat het einde betekende
voor de opleiding. De visitatiecommissie,
die de opleidingen van de faculteit Bouwkunde
begin 2006 onder de loep nam, zegt in haar eindrapportage
dat ze het stopzetten van de bachelor
‘betreurt’. De nu beoogde opleidingsvariant
komt voor ongeveer zestig procent overeen met
de bachelor Bouwkunde. De rest wordt ingevuld
met vakken van vooral Werktuigbouwkunde en
Elektrotechniek. Deze opzet komt sterk overeen
met de opzet van de oude, zelfstandige bachelor.
Het belangrijkste verschil is dat de projecten,
die ongeveer eenderde van de studie vormen, nu
bouwkundeprojecten zijn. Voorheen waren het
specifiek iNS-projecten.
gezamenlijk
entRepReneuRship met uvt
De tU/e heeft plannen om samen met de
Universiteit van tilburg (Uvt) en mogelijk
ook een van de Brabantse hogescholen een
zogenaamd ‘Center of Entrepreneurship’ op te
richten, dat in collegejaar 2007/2008 van start
moet gaan. Zo’n centrum moet het ondernemerschapsonderwijs
van de drie instellingen bundelen
en uitbreiden. De drie gaan samen hun
plan indienen in een tender van het ministerie
van Economische Zaken (EZ), dat twaalf miljoen
euro beschikbaar stelt voor de oprichting van
dit soort centra, voor een periode van vier jaar.
EZ hoopt dat de centra Nederlandse studenten
zullen aanzetten om eerder ondernemer
te worden. Volgens het ministerie levert het
Nederlandse hoger onderwijs nu nog mensen
af met te weinig ondernemerszin en te weinig
kennis op dit terrein. Doel is om vier tot twaalf
plannen te belonen met een subsidie die de
helft van de kosten draagt en maximaal drie
miljoen euro per initiatief bedraagt. De onderwijsinstellingen
moeten zelf zorg dragen voor
Vereniging Beter Onderwijs Nederland
de recent opgerichte vereniging beter onderwijs
nederland (bon) heeft kritiek op het
onderwijssysteem in nederland, met name op
twee punten: het schoolmanagement heeft, ten
koste van de vakdocenten, teveel invloed op de
organisatie van de lessen en de filosofie van het
nieuwe Leren werkt in de praktijk niet. bon gaat
een eigen keurmerk lanceren. eerst zal bon de
middelbare scholen onder de loep nemen. een
jaar later volgen de hogescholen. dat heeft het
bestuur van beter onderwijs nederland recent
op de algemene ledenvergadering aan de TU/e
Mark Peletier
gezegd. de vereniging wil niet alleen zeuren over
het nieuwe leren, maar waar mogelijk ook complimenten uitdelen. ‘er zijn
in nederland genoeg pareltjes tussen de instellingen te vinden’, zegt Paul
bezembinder, secretaris van de vereniging, en beleidsmedewerker van de
TU/e-faculteit Technische natuurkunde. ‘die willen we een steuntje in de
rug geven.’ ook Mark Peletier, hoogleraar bij de faculteit wiskunde & informatica,
is betrokken bij bon. de vereniging heeft alleen niet de capaciteit
om alle scholen en hbo-instellingen te bezoeken. daarom moeten geïnteresseerde
scholen een aanvraag indienen. ‘we verwachten niet meteen duizend
brieven’, aldus bezembinder, ‘Het moet groeien.’ de inhoud van het
onderwijs komt centraal te staan, belooft bon. bovendien zullen de vrijheid
van de leraar en het aantal lesuren meewegen. de leraar moet uiteraard
bevoegd zijn. een keurmerk voor universiteiten staat voorlopig niet in het
programma. op die opleidingen is minder mis, meent bezembinder.
de andere helft van de bekostiging. Er volgt voor
de zomer een eerste schifting. Een definitieve
beslissing over honorering valt aan het einde van
2007.
Volgens Wim Bens, directeur van het tU/einnovation
Lab, zullen ook de tU’s van twente en
Delft meedoen in de tender. De initiatieven van de
tU’s zijn volgens Bens op elkaar afgestemd en inhoudelijk
identiek. in alledrie de gevallen gaat het
om een tU die samenwerkt met een universiteit
met een sterke economische of bedrijfskundige
afdeling (Delft met Leiden en rotterdam, twente
met Groningen).
tu/e en tud weRven samen
De tU/e en de tU Delft bundelen hun inspanningen
op het gebied van de techniekpromotie voor
scholieren tot veertien jaar. in Delft komt waarschijnlijk
een dependance van de Eindhovense
stichting techniekpromotie. De Universiteit twente
ziet weinig in de samenwerkingsplannen. De
besturen van de tU/e en de tUD gingen akkoord
met een plan tot intensievere samenwerking
rondom de techniekpromotie. Het plan behelst
onder andere structurele steun van jaarlijks vijftigduizend
euro per universiteit aan de stichting
techniekpromotie.
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7 1 7
F oTo : r o b s To r k

O N D E r Z O E k
1 8 M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
Productieproces
flexibele
zonnecellen
onder de loep

Het productieproces
van microkristallijn
silicium is sterk
verbeterd.
de meest bekende silicium zonnecellen zijn nog van stijf materiaal
gemaakt en daardoor breekbaar en beperkt toepasbaar. door de
actieve laag van een zonnecel steeds dunner te maken, is er minder
materiaal nodig en nemen tegelijkertijd de mogelijkheden flink toe.
de zonnecel wordt immers flexibel. Maar het productieproces van
deze dunne zonnecellen heeft men nog niet volledig in de hand.
Promovendus ir. Menno van den donker werkte eraan bij een duits
onderzoekscentrum.
Bestonden de eerste silicium zonnecellen
nog uit één groot kristal, al snel bleek dat
ze goedkoper te produceren waren door
een bak vloeibaar silicium te laten afkoelen
en daar de actieve laag van een zonnecel
uit te zagen. Gevolg van dit proces was dat
het materiaal ‘multi-kristallijn’ werd: het
bestond uit meerdere, nog steeds grote
kristallen. ‘Dit zijn de bekende blauwige
zonnecellen met de duidelijk zichtbare
grove structuur erin’, vertelt ir. Menno
van den Donker, promovendus bij de
groep plasma & Materials processing van
Technische natuurkunde. ‘Groot nadeel
hiervan was het verlies aan materiaal.
silicium is niet goedkoop en bij het zagen
van lagen van tweehonderd micrometer
dik uit het grote blok, raakte je misschien
wel de helft kwijt.’ Vandaar dat men de
stap zette naar het opdampen van dunne
lagen silicium. In eerste instantie waren
deze lagen nog amorf, dat wil zeggen
zonder dat de atomen zich in de nette ordening
van een kristal bevonden. Hierdoor
waren de elektrische eigenschappen weliswaar
iets slechter (rendementen tot acht
procent), maar de lagen konden wel heel
dun worden gefabriceerd. Een dikte van
driehonderd nanometer was heel normaal.
Wat een enorme materiaalbesparing opleverde.
Microkristallijn silicium is een relatief
nieuwe vorm van het materiaal. Van den
Donker, die zijn onderzoekswerk deed
bij het Forschungszentrum in het Duitse
Jülich: ‘Het lijkt op de amorfe versie, maar
dat heeft als nadeel dat het steeds minder
goed gaat werken onder invloed van zonlicht.
Doordat we waterstofgas toevoegen,
gaan er kleine kristalletjes ontstaan. De
waterstof schudt als het ware de bindingen
van de siliciumatomen door elkaar. Overal
waar waterstofdeeltjes geweest zijn, laten
ze een spoor van kristalletjes achter in het
silicium, zo’n vijftig nanometer groot.’
Plasmareactor
Het opdampen van de actieve siliciumlaag
van een zonnecel gebeurt in een plasmareactor.
In deze goed afgesloten ruimte
zit onder lage druk (tien millibar) een
mengsel van waterstofgas en silaan (siH4). Wanneer je over twee elektrodes een specifieke
wisselspanning zet, ontstaat een
plasma. ‘De wisselspanning trekt elektronen
weg van de voorheen neutrale gasatomen.
De aldus ontstane hete elektronen
veranderen het gasmengsel in een grote
brij van verschillende moleculen, ionen en
radicalen.’
Met name de radicalen – deeltjes met een
onverzadigde binding – blijven gemakkelijk
op een oppervlak plakken. Op een substraat
in de reactor zet zich zo een laag silicium
af. Maar niet alleen daar, overal in de
ruimte bevinden zich de reactieve deeltjes.
Van den Donker: ‘De samenstelling van
deze brij is enorm ingewikkeld. siH4 valt
bijvoorbeeld uiteen in waterstof en siH3, maar de laatste valt zelf ook weer uit el-
M A t r i X / 1 / 2 0 0 7 1 9

O N D E r Z O E k
kaar. Zo krijg je een waterval van reacties.
Wij waren niet zozeer geïnteresseerd in de
precieze samenstelling van de brij, maar
wilden juist weten aan welke ‘knoppen’ we
zouden moeten draaien om het proces te
verbeteren.’
Want het proces had men nog niet volledig
in de hand. De voorganger van Van
den Donker in Jülich had in zijn promotieonderzoek
het proces in kaart gebracht
door verschillende parameters te variëren.
‘Daarbij moet je denken aan de temperatuur,
de concentraties van de gassen voor
het plasma, de afstand tussen de elektroden
enzovoort. Maar bij hem was het nog
een soort van ‘trial-and-error’. Zo van: wanneer
we dit doen, gebeurt er dat.’ Van den
Donker begon tijdens zijn promotie meer
in de reactor te kijken. In overdrachtelijke
zin dan. Hij bouwde de plasmareactor zodanig
om dat verschillende meetapparaten
in de reactor konden meten. Met een zogeheten
pyrometer bepaalde hij steeds op
afstand de temperatuur van het substraat.
En met een optische spectrometer kon hij
de samenstelling van het plasma bekijken.
Zo kwam hij erachter dat bij het opstarten
van het plasma de eerste minuut zeer
belangrijk is. ‘In de eerste minuut verandert
de samenstelling van het plasma
ingrijpend. In feite komt er dan snel veel
waterstof vrij uit het silaan. Waterstof dat
nodig is aan het oppervlak om te helpen
bij het vormen van de nodige siliciumkristallen.
na die minuut wordt het zaakje
constant. nogal een ontdekking, want
voorheen voerden we altijd honderd keer
2 0 M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
F oTo : b a r T v a n o v e r b e e k e
Menno van den Donker
met de flexibele
zonnecel die hij in
zijn promotietijd
ontwikkelde.
meer waterstofgas dan silaan toe aan het
plasma. Maar nu blijkt dus dat dat alleen
de eerste minuut nodig is, om de boel op
gang te helpen. Daarna kan het plasma zelf
voldoende waterstof leveren.’ Een enorme
vooruitgang, want -hoewel niet duur- wordt
hiermee op waterstof bespaard. Bijkomend
voordeel is dat de stevige waterstofstroom
zware eisen stelde aan het ontwerp van
de depositiereactor. En, misschien wel het
belangrijkste, het silaan wordt nu wél volledig
gebruikt, doordat de overvloed aan
waterstof niet meer in de weg zit.
Ideale temperatuur
Een andere ontdekking die Van den
Donker deed, is dat het substraat langzaam
warmer wordt onder invloed van het
plasma. Een ongewenst effect, want een
andere temperatuur betekent een andere
kwaliteit van de laag. ‘constant houden
bleek de beste oplossing. De hoogte van de
temperatuur speelt ook een belangrijke rol.
Is die te hoog, dan stuiteren de silaanmoleculen
terug. En is de temperatuur te laag,
dan vormt het silicium zich meteen op de
eerste de beste plek waar het silaandeeltje
het oppervlak raakt. Op de ideale temperatuur
(zo’n tweehonderd graden) gaat een
silaandeeltje een stukje wandelen over het
oppervlak, tot het een mooi passend plekje
vindt. Een beetje zoals bij het computerspel
Tetris’, aldus de promovendus.
Deze fikse verbetering van het productieproces
van microkristallijn silicium betekent
niet dat het gebruik van de amorfe
variant nu helemaal voorbij is. Van den
Donker: ‘amorf silicium absorbeert een
ander deel van het spectrum, meer bij
blauw en groen. Microkristallijn silicium
profiteert van een breder spectrum, helemaal
tot in het infrarode. Zo vullen ze
elkaar aan.’ Het loont dan ook de moeite
de twee lagen op elkaar te zetten om zo
het rendement van de cel te verhogen.
En dat lukt: reikt een amorfe siliciumzonnecel
nog maar tot zo’n acht procent
rendement, samen met een versie met
microkristallen (in zijn eentje goed voor
negen procent) levert dat een rendement
van twaalf procent op.
Hoewel Van den Donker bij zijn onderzoek
steeds glas heeft gebruikt om de zonnecel
op af te zetten, is in de praktijk een
flexibel materiaal mogelijk voor het substraat.
Dat heeft verschillende voordelen.
Voor de prijs is het het belangrijkste dat
de flexibele zonnecel op rol te produceren
is in een continu proces. ‘Maar doordat
volledig plastic zonnecellen erg licht zijn,
zijn ze ook goedkoop te vervoeren en prettig
te installeren. Je rolt gewoon een rol
folie ergens op uit. Maar in de toekomst
zitten grote zonnecellen misschien wel
in het doek van je tentje verwerkt, of in je
jas’, aldus Van den Donker.
Duurzame energie
De promovendus was al vóór zijn promotie
erg enthousiast over zonne-energie.
per 1 januari is hij in dienst getreden
bij solland solar Energy in Heerlen.
‘Volgens mij is zonne-energie de enige
mogelijkheid voor duurzame energie die
op korte termijn interessant is. Voor een
deel is dat een gevoel, want in alle berekeningen
zitten zoveel aannames. Maar
alleen windmolens en biomassa kunnen
nooit voor honderd procent aan de vraag
voldoen. Zonnecellen kun je bijna overal
opplakken zonder dat je er last van hebt.
En zonlicht is er altijd.’ Daarmee zijn
zonnecellen volgens Van den Donker ook
een goede optie voor ontwikkelingslanden.
Maar dan zal wel de prijs van zonnestroom
omlaag moeten. ‘Die is nu in
nederland nog drie keer zo hoog als die
van ‘gewone’ stroom. Maar met alweer decennialang
een groei van veertig procent
per jaar verwacht ik dat zonne-energie
over tien jaar goedkoper is dan gewone
stroom. En dan is volgens mij het hek van
de dam.’ En kernfusie dan? ‘Daar moeten
we op hopen voor centrale energieopwekking.
Maar zonne-energie kan iedereen lokaal
opwekken, zodat je het niet ver hoeft
te transporteren.’

O N D E r Z O E k
kaar. Zo krijg je een waterval van reacties.
Wij waren niet zozeer geïnteresseerd in de
precieze samenstelling van de brij, maar
wilden juist weten aan welke ‘knoppen’ we
zouden moeten draaien om het proces te
verbeteren.’
Want het proces had men nog niet volledig
in de hand. De voorganger van Van
den Donker in Jülich had in zijn promotieonderzoek
het proces in kaart gebracht
door verschillende parameters te variëren.
‘Daarbij moet je denken aan de temperatuur,
de concentraties van de gassen voor
het plasma, de afstand tussen de elektroden
enzovoort. Maar bij hem was het nog
een soort van ‘trial-and-error’. Zo van: wanneer
we dit doen, gebeurt er dat.’ Van den
Donker begon tijdens zijn promotie meer
in de reactor te kijken. In overdrachtelijke
zin dan. Hij bouwde de plasmareactor zodanig
om dat verschillende meetapparaten
in de reactor konden meten. Met een zogeheten
pyrometer bepaalde hij steeds op
afstand de temperatuur van het substraat.
En met een optische spectrometer kon hij
de samenstelling van het plasma bekijken.
Zo kwam hij erachter dat bij het opstarten
van het plasma de eerste minuut zeer
belangrijk is. ‘In de eerste minuut verandert
de samenstelling van het plasma
ingrijpend. In feite komt er dan snel veel
waterstof vrij uit het silaan. Waterstof dat
nodig is aan het oppervlak om te helpen
bij het vormen van de nodige siliciumkristallen.
na die minuut wordt het zaakje
constant. nogal een ontdekking, want
voorheen voerden we altijd honderd keer
2 0 M A t r i X / 1 / 2 0 0 7
F oTo : b a r T v a n o v e r b e e k e
Menno van den Donker
met de flexibele
zonnecel die hij in
zijn promotietijd
ontwikkelde.
meer waterstofgas dan silaan toe aan het
plasma. Maar nu blijkt dus dat dat alleen
de eerste minuut nodig is, om de boel op
gang te helpen. Daarna kan het plasma zelf
voldoende waterstof leveren.’ Een enorme
vooruitgang, want -hoewel niet duur- wordt
hiermee op waterstof bespaard. Bijkomend
voordeel is dat de stevige waterstofstroom
zware eisen stelde aan het ontwerp van
de depositiereactor. En, misschien wel het
belangrijkste, het silaan wordt nu wél volledig
gebruikt, doordat de overvloed aan
waterstof niet meer in de weg zit.
Ideale temperatuur
Een andere ontdekking die Van den
Donker deed, is dat het substraat langzaam
warmer wordt onder invloed van het
plasma. Een ongewenst effect, want een
andere temperatuur betekent een andere
kwaliteit van de laag. ‘constant houden
bleek de beste oplossing. De hoogte van de
temperatuur speelt ook een belangrijke rol.
Is die te hoog, dan stuiteren de silaanmoleculen
terug. En is de temperatuur te laag,
dan vormt het silicium zich meteen op de
eerste de beste plek waar het silaandeeltje
het oppervlak raakt. Op de ideale temperatuur
(zo’n tweehonderd graden) gaat een
silaandeeltje een stukje wandelen over het
oppervlak, tot het een mooi passend plekje
vindt. Een beetje zoals bij het computerspel
Tetris’, aldus de promovendus.
Deze fikse verbetering van het productieproces
van microkristallijn silicium betekent
niet dat het gebruik van de amorfe
variant nu helemaal voorbij is. Van den
Donker: ‘amorf silicium absorbeert een
ander deel van het spectrum, meer bij
blauw en groen. Microkristallijn silicium
profiteert van een breder spectrum, helemaal
tot in het infrarode. Zo vullen ze
elkaar aan.’ Het loont dan ook de moeite
de twee lagen op elkaar te zetten om zo
het rendement van de cel te verhogen.
En dat lukt: reikt een amorfe siliciumzonnecel
nog maar tot zo’n acht procent
rendement, samen met een versie met
microkristallen (in zijn eentje goed voor
negen procent) levert dat een rendement
van twaalf procent op.
Hoewel Van den Donker bij zijn onderzoek
steeds glas heeft gebruikt om de zonnecel
op af te zetten, is in de praktijk een
flexibel materiaal mogelijk voor het substraat.
Dat heeft verschillende voordelen.
Voor de prijs is het het belangrijkste dat
de flexibele zonnecel op rol te produceren
is in een continu proces. ‘Maar doordat
volledig plastic zonnecellen erg licht zijn,
zijn ze ook goedkoop te vervoeren en prettig
te installeren. Je rolt gewoon een rol
folie ergens op uit. Maar in de toekomst
zitten grote zonnecellen misschien wel
in het doek van je tentje verwerkt, of in je
jas’, aldus Van den Donker.
Duurzame energie
De promovendus was al vóór zijn promotie
erg enthousiast over zonne-energie.
per 1 januari is hij in dienst getreden
bij solland solar Energy in Heerlen.
‘Volgens mij is zonne-energie de enige
mogelijkheid voor duurzame energie die
op korte termijn interessant is. Voor een
deel is dat een gevoel, want in alle berekeningen
zitten zoveel aannames. Maar
alleen windmolens en biomassa kunnen
nooit voor honderd procent aan de vraag
voldoen. Zonnecellen kun je bijna overal
opplakken zonder dat je er last van hebt.
En zonlicht is er altijd.’ Daarmee zijn
zonnecellen volgens Van den Donker ook
een goede optie voor ontwikkelingslanden.
Maar dan zal wel de prijs van zonnestroom
omlaag moeten. ‘Die is nu in
nederland nog drie keer zo hoog als die
van ‘gewone’ stroom. Maar met alweer decennialang
een groei van veertig procent
per jaar verwacht ik dat zonne-energie
over tien jaar goedkoper is dan gewone
stroom. En dan is volgens mij het hek van
de dam.’ En kernfusie dan? ‘Daar moeten
we op hopen voor centrale energieopwekking.
Maar zonne-energie kan iedereen lokaal
opwekken, zodat je het niet ver hoeft
te transporteren.’

O n d E R z O E k
Een technologie bedenken is één ding, een systeem bouwen dat het
ook nog doet, is andere koek. Promovendus Ralph van Wissen moest
bewijzen dat een nieuw centrifugesysteem om aardgas te zuiveren
uiteindelijk toepasbaar en rendabel is voor de gasindustrie.
Als de prognoses kloppen, dan is de gasbel in Slochteren over
twintig jaar op, evenals de meeste voorraden bruikbaar aardgas
elders op de wereld. Wat rest, is onbruikbaar aardgas: methaan
vervuild met gassen zoals koolstofdioxide (CO 2) en waterstofsulfide
(H 2S). Het zuiveren van dit aardgas kost vaak zoveel energie dat de
opbrengst het niet waard is.
Vervuild gas zuiveren:
een kwestie van vertalen
Binnen de onderzoeksgroep Procestechnologie
van de faculteit Werktuigbouwkunde
wordt al een aantal jaren onderzoek gedaan
naar een scheidingsmethode die wél
rendabel zou kunnen zijn. Energiegigant
Ralph van Wissen met een deel van de
Rotating Particle Separator.
2 2 M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
F OtO : b A R t V A n O V E R b E E k E
Shell is bij het onderzoek betrokken en er
zijn reeds verschillende octrooien verleend.
Het onderzoek draait om de zogenoemde
Rotating Particle Separator (RPS). De RPS
is een cilinder met een doorsnede van zo’n
dertig centimeter, bestaande uit honderden
smalle kanaaltjes. Hij werkt als een centrifuge:
met een snelheid van circa vijftig
meter per seconde draait hij om zijn as.
Koelt een met waterstofsulfide of koolstofdioxide
vervuild methaangas sterk af, dan
ontstaat er een mengsel van methaangas
met kleine, vloeibare deeltjes CO 2 of H 2S.
Wanneer dat mengsel de RPS ingaat,
wordt het door de middelpuntvliedende
kracht tegen de wanden van de kanaaltjes
gestuwd. Hoe zwaarder de deeltjes, des te
verder belanden ze van het centrum af. Op
grond van hun massa komen de gasdeeltjes
en de vloeistofdeeltjes dus op verschillende
plaatsen in de centrifuge terecht. Aldus
worden ze van elkaar gescheiden.
De RPS is het geesteskind van prof.dr.ir.
Bert Brouwers, eerste promotor van Van
Wissen en in de jaren zeventig werkzaam
bij het ultracentrifugeproject van Urenco.
Het eerste deel van Van Wissens onderzoek
bestond dan ook uit een studie naar de
werking van de ultracentrifuge. Is de RPS
werkelijk rendabeler dan het systeem dat
gebruikt wordt om uranium te verrijken?
‘Puur uit de berekeningen bleek dat er honderdduizenden
tot één miljoen ultracentrifuges
nodig zouden zijn om één gasveld
te zuiveren’, vertelt Van Wissen. ‘Nu hoef je
van uranium maar weinig te hebben om het
te laten lonen. Maar aardgas is veel minder
waard, je stookt het zo op.’ Het einde van de
ultracentrifuge dus.
Met behulp van de RPS berekende Van
Wissen hoe met zuurstofdioxide of waterstofsulfide
vervuild gas wél relatief snel gezuiverd
kan worden. ‘Voor een normaal gasveld zou
één RPS voldoende moeten zijn. Voor een
heel groot veld misschien een paar.’
Koelkast
F OtO : O G C
Een gasmengsel - bijvoorbeeld methaan met
koolstofdioxide - komt meestal heet en onder
hoge druk uit een bron. Het koolstofdioxide
moet echter in ijskoude, vloeibare toestand
de RPS in. Het systeem dat dit bewerkstelligt
is vergelijkbaar met een klassiek koelsysteem
zoals dat van een koelkast. Met behulp van
een compressor wordt het vervuilde methaangas
allereerst tot een druk van 145 bar
gebracht. Het gas, dat aanvankelijk 180 graden
Celsius warm is, koelt vervolgens af tot
-5 graden Celsius doordat het respectievelijk
door een waterkoeler en een warmtewisselaar
stroomt. Daarna arriveert het gasmengsel bij
een ventiel, waaruit het door de hoge druk
met zeer hoge snelheid ontsnapt.
Hierbij koelt het snel verder af tot bijna vijftig
graden onder nul. Het koolstofdioxide is nu
veranderd in een mist van microscopisch
kleine druppeltjes, zwevend in het nog altijd
gasvormige methaan.

‘Die druppeltjes zouden samen na verloop
van tijd zwaardere druppels kunnen vormen
die bezinken tot een vloeistof’, vertelt
Van Wissen. ‘Maar de bezinktijd is zo lang
dat er enorme tanks voor nodig zouden
zijn. De truc is nu dat de RPS-deeltjes van
slechts één micrometer kan afvangen. De
druppeltjes kunnen dus direct de RPS in,
waardoor de doorlooptijd kort blijft en het
systeem compact.’ De ijskoude CO 2-rijke
vloeistof die de RPS verlaat, stroomt vervolgens
terug naar de warmtewisselaar voor de
koeling van het gas.
Vertaalproblemen
Een industriële variant van de opstelling
zou tientallen meters lang zijn. Het ventiel
zou uitkomen op een grote turbine, waardoor
de snelheid van het gas kan worden
omgezet in bewegingsenergie in plaats van
in warmte. Zo zou de temperatuur van het
ontsnappende gas/vloeistofmengsel lager
blijven. De schaal waarop Van Wissen het
systeem moest testen, was qua vermogen
echter duizenden keren kleiner dan in de
werkelijkheid. Logisch, gezien de inves-
teringen die de bouw van zo’n systeem
vereisen, maar dat bracht wel de nodige
‘vertaalproblemen’ met zich mee. ‘Turbines
zijn op deze kleine schaal niet te koop’,
vertelt Van Wissen. ‘Er zelf een maken, zou
teveel tijd kosten, dus we hebben het zonder
turbine moeten doen. Daardoor koelt
het gas minder af en condenseert er een
kleiner gedeelte van.’
De RPS, die normaal een doorsnede
heeft van zo’n dertig centimeter, zou op
schaal zo’n drie centimeter breed zijn.
Onmogelijk klein, vertelt Van Wissen. ‘Als
oplossing hebben we een stalen cilinder
gemaakt met een diameter van zo’n acht
centimeter. In de wand zijn gleufjes gefreesd
en daaromheen is een wand geperst.
Er zijn dus veel minder kanaaltjes, maar
de condities in de kanaaltjes zijn vergelijkbaar.’
Het industriële RPS-systeem zal vooral
gericht zijn op de verwijdering van waterstofsulfide.
Waterstofsulfide bevriest
minder snel dan koolstofdioxide, waardoor
de temperatuur verder omlaag kan en het
rendement van het systeem groter zal zijn:
hoe lager de temperatuur, des te meer het
gas condenseert. Bevriezen de deeltjes,
dan kost het meer moeite ze met de RPS
te scheiden. ‘Hoe groter het percentage
waterstofsulfide is, des te makkelijker zal
het zijn ze te scheiden van het methaan’,
vertelt Van Wissen. Toch is bij de proefopstelling
een mengsel van methaan met
CO 2 gebruikt. ‘Waterstofsulfide is nogal
giftig’, legt Van Wissen uit. ‘Bij het kleinste
lek kunnen er mensen doodgaan. Dus
pas als we weten dat ons systeem veilig
is, kunnen we overstappen op giftiger
componenten.’ Van Wissen heeft een
prototype gebouwd dat goed lijkt te werken.
Aan een nieuwe promovendus nu
de taak om te meten of de berekeningen
van Van Wissen kloppen. ‘We verwachten
dat we in één stap van vijftig naar tachtig
procent methaangas kunnen gaan’, zegt
Van Wissen. ‘Nu moeten we meten of dat
klopt. Daarna moeten we het systeem op
iets grotere schaal maken.’
De zuivering van onbruikbare gasvelden
is, kortom, nog enige vertaalslagen verwijderd
van de werkelijkheid.
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
2 3

2 4
onderzoek
nieuws
Rollenbank nadeRt
voltooiing
in een grote hal op de tU/e staat een fonkel-
nieuwe elektromotor. Het 2,7 ton wegende
gevaarte drijft twee grote metalen rollen aan,
waarop een vrachtwagen of personenauto ge-
test kan worden door het rijden op de weg na
te bootsen. Met een vermogen van 275 kilowatt
kan de motor de rollen van twee meter door-
snede en samen goed voor 1500 kilogram laten
draaien met een maximumsnelheid van twee-
honderd kilometer per uur. Het bijzondere van
de elektromotor is dat hij niet alleen aandrijft,
maar bij het remmen het grootste deel van de
energie in de rollen terugwint door als een dy-
namo te werken.
Zo stroomt er elektriciteit terug het lichtnet in.
‘Een groene oplossing. Geen doel op zich, maar
wel een elegante oplossing om de remenergie
kwijt te raken’, aldus onderwijs- en onderzoeks-
medewerker Erwin Meinders van de faculteit
Werktuigbouwkunde.
Gesteld
‘Life on Earth is a miracle, but it does not stand
alone.’
(Stelling bij het proefschrift ‘The Basic Angle
Monitoring System: Picometer Stability with
Silicon Carbide Optics’ van Mariëlle van Veggel)
‘Simulatie is helaas ook een goed middel om van
elke drol (model) een mooi gebakje (visualisatie)
te maken.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Integrated Heat Air
and Moisture Modeling and Simulation’ van Jos
van Schijndel)
F OtO : d E b by G A W l i t tA
Pipetteren van
spiersamples
in een steriele
kast.
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
De testopstelling van de rollenbank
in het Automotive Lab van de
faculteit Werktuigbouwkunde.
De rollenbank wordt nog uitgerust met extra re-
geltechniek en komt binnenkort gereed. Dan kan
hij worden ingezet, onder andere voor een geza-
menlijk onderzoek van de tU/e met tNO en DAF
naar het gedrag van hybride trucks. De rollen
kunnen ook dienen om het dynamische gedrag
van banden onder de loep te nemen.
StilleRe vliegtuigen
Het geluid van vliegtuigmotoren kan stiller. Op
allerlei manieren wordt daar in de industrie en in
onderzoekscentra aan gewerkt, zoals bij de ca-
paciteitsgroep Gasdynamica en aero-akoestiek
van de faculteit technische Natuurkunde.
oveR het doodgaan van cellen
‘De titellengte van een artikel of proefschrift is
omgekeerd evenredig met de omvang van het
probleem dat wordt opgelost.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Energy
Management for Automotive Power Nets’ van
John Kessels)
‘Routine in het leven is een uitstekend
wapen tegen verrassingen (vrij naar Herman
Brusselmans)’
(Stelling bij het proefschrift ‘Tandem Catalysis in
Polymer Chemistry’ van Bart van As)
ir. Gerben Kooijman is eind januari gepromoveerd
op zijn proefschrift ‘Acoustical response
of Shear Layers’. Hij deed onderzoek hoe en
onder welke omstandigheden geluidsdempers in
vliegtuigmotoren werken. Aero-akoestiek is een
discipline binnen de stromingsleer, die de interactie
tussen stroming en geluid onderzoekt. in
Patiënten die lang in het ziekenhuis liggen kunnen drukwonden krijgen op de plekken waarop ze veel
en lang liggen. Debby Gawlitta, promovenda bij de faculteit Biomedische technologie onderzocht hoe
doorligwonden ontstaan. Deze doorligwonden bevatten dode spiercellen. Om te kijken hoe de spiercellen
doodgaan onderzocht Gawlitta levende spiercellen onder de microscoop. Om het onderzoek te
kunnen uitvoeren, had ze echt spierweefsel nodig. Met behulp van zelfgekweekte muizenspiercellen
kon ze spierweefsel vormen. Daarna heeft Gawlitta ruim een jaar lang experimenten uitgevoerd,
waarbij ze met een microscoop de stukjes weefsel bestudeerde. Een van de doodsoorzaken van cellen
is zuurstoftekort. Maar bij de experimenten bleken de cellen in eerste instantie niet door zuurstoftekort
dood te gaan. De onderzoekster kwam erachter dat de vloeistof waarin het spierweefsel lag,
ervoor zorgde dat de cellen niet dood gingen. Gawlitta paste de experimenten aan en kon vervolgens
haar bevindingen vastleggen. Zij deed dit in een schema, waaraan te zien is welke gebeurtenissen
leiden tot een doorligwond.
‘De kracht van een goede onderzoeker ligt in het
ombuigen van een onverhoopt resultaat in iets
positiefs.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Compressioninduced
Factors Influencing the Damage of
Engineered Skeletal Muscle’ van Debby Gawlitta)
‘Beeldschermen zijn nog niet plat geworden, of
men probeert er al weer diepte aan toe te voegen.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Flat Panel Display
Signal Processing’ van Michiel Klompenhouwer)
F OtO : b A R t V A n O V E R b E E k E

F OtO : b A R t V A n O V E R b E E k E
vliegtuigen is het motorcompartiment bekleed
met acoustic liners – geperforeerde platen
waar de lucht langs stroomt – met daarachter
een honingraatstructuur. Kooijman onderzocht
met name de processen in de perforatiegaatjes
van de acoustic liners. Daar zou het geluid
geabsorbeerd moeten worden als de luchtstro-
ming over de opening van het perforatiegat
gaat. Daar, in de schuiflagen, ontstaan name-
lijk wervels. in het stromingsprofiel bevindt
zich een punt waar de langsstromende lucht en
de stilstaande lucht die achter de perforaties
zit, elkaar ontmoeten. De schuiflaag is het
overgangsgebied van de langsstromende lucht
naar de stilstaande lucht. in die schuiflaag zelf
zit een werveling en hier vindt de interactie
tussen de luchtstroming en het geluid plaats.
Hier ontstaat óf akoestische versterking, óf
absorptie. Uit het onderzoek blijkt bijvoorbeeld
dat de vorm van de randen van de perforatiegaten
bepalen hoe sterk of zwak het geluid
geabsorbeerd dan wel versterkt wordt. Een
scherpe rand geeft meer werveling en daarmee
een sterkere interactie met het geluid. De mate
van geluidsabsorptie of -versterking wordt dus
Gerben Kooijman bij zijn proefopstelling.
voor een groot deel bepaald door de vorm van
de perforatie, in combinatie met de frequentie
van het geluid, de stroomsnelheid van de
lucht, en de vorm en dikte van de schuiflaag.
Op basis van de onderzoeksgegevens heeft hij
een universele schaling gemaakt, die aangeeft
wanneer het geluid versterkt of geabsorbeerd
wordt.
tu/e tRekt 25 extRa
poStdocS aan
De tien profileringsgebieden van de tU/e gaan
op korte termijn 25 extra postdocs aantrekken.
Een matrijs uit duizenden
MatRijS veRandeRt binnen vijf Minuten van voRM
Matrijzen voor het vervormen van metaalplaat
zijn duur. Voor kleine productseries meestal
té duur. Werktuigbouwkundige ir. Sebastiaan
Boers ontwierp een matrijs die binnen vijf minuten
van vorm kan veranderen. Daarbij liet de
promovendus zich inspireren door een 75 jaar
oude uitvinding van een Duitse arts voor het
maken van steunzolen. in december is Boers
hierop gepromoveerd. Het grote voordeel van
een instelbare matrijs is de flexibiliteit. Voor
kleine aantallen producten of prototypes is een
normale, vaste matrijs veel te duur. De matrijs
van Boers is weliswaar nog duurder, maar kan
wel steeds opnieuw worden gebruikt. De matrijs
kan worden gebruikt voor staal of aluminium
plaat, maar zou ook als onderdeel in een
spuitgietmatrijs voor polymeren gebruikt kunnen
worden of zelfs als gietmal voor kunststof.
Boers’ promotie bestond naast het ontwikkelen
van de flexibele matrijs uit meer fundamenteel
onderzoek naar het vervormen van plaatmateriaal,
waarbij het ontwikkelde apparaat als
‘research tool’ diende. Doel was het opstellen
van een model dat voorspelt hoe plaatmateriaal
zich gedraagt wanneer het wordt vervormd. Het
computermodel van Boers heeft als bijzondere
eigenschap dat het de deformatiegeschiedenis
van een bepaald type staal kan beschrijven.
Het bijzondere aan het door hem ontwikkelde
model is dat het de ideale route kan voorspellen
om een bepaalde vorm uit plaatmateriaal
te maken. Door verschillende tussenstappen te
kiezen bij het vervormen, kan zo zelfs worden
voorkomen dat breuk optreedt. De parameters
in het model bepaalde Boers onder andere
door het uitvoeren van eenvoudige buigproeven.
Om het model te checken, stelde hij een
Het College van Bestuur betaalt deze postdocs
en stelt hiervoor over de komende twee jaar
ruim twee miljoen euro ter beschikking. De wervingscampagne
is in januari gestart. De tU/e wil
met deze ‘postdoc-impuls’ hooggekwalificeerde
jonge onderzoekers aantrekken. De wervingscampagne
zal daarom ook internationaal zijn.
Het is de bedoeling om zo de interfacultaire
profileringsgebieden, die enkele jaren terug zijn
bepaald, een extra impuls te geven. De nieuwe
postdocs moeten in principe de potentie hebben
om Veni-subsidies van het NWO binnen te halen.
Het is de bedoeling dat het grootste deel van de
groep eind april hier in dienst is.
De nieuwe onderzoekers krijgen een aanstelling
F OtO : b A R t V A n O V E R b E E k E
Sebastiaan Boers bij zijn instelbare matrijs.
flink aantal verschillende routes op voor het
vervaardigen van een simpele proef-geometrie.
Elke route kwam via verschillende tussenstappen
uiteindelijk bij hetzelfde eindresultaat uit. Het
gecheckte model kan dienen om de beste route
te voorspellen voor het vervormen van een stuk
plaatmateriaal. Dus zonder scheurvorming en
met een optimaal eindresultaat. Al tijdens Boers’
promotie toonden bedrijven belangstelling voor
zijn vinding. reden voor hem om een bedrijfje te
beginnen: Optimal Forming Solutions. Met deze
eenmanszaak is hij op zoek naar bedrijven om
samen een project rond de matrijs op te zetten.
voor twee jaar. in het kader van het streven om
meer vrouwelijke onderzoekers aan te trekken,
gaat de tU/e nog bekijken of er voor de vrouwelijke
kandidaten een tweede ronde van ‘Women
in Science’ kan komen. in dit programma krijgen
vrouwelijke onderzoekers een aanstelling met
de bedoeling dat ze doorgroeien naar minimaal
de positie van universitair hoofddocent.
De werving zal naar verwachting grotendeels
verlopen via netwerken van de onderzoeksgroepen.
De tU/e wil echter ook adverteren in
bladen als Nature en Science. Niet alleen om
sollicitanten te trekken, maar ook om de tU/e
en haar plannen wereldwijd onder de aandacht
te brengen.
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7 2 5

F OtO ’ S : V i n C E n t V A n d E n H O O G E n
d E V O n k
Samenwerken met
onderzoekers uit
verschillende disciplines
vindt hij het leukste
wat er is. zelf maakte
hij als natuurkundige
al vroeg de overstap
naar de faculteit
Werktuigbouwkunde.
Vorig jaar was Anton
van Steenhoven een van
de initiatiefnemers van
MitS, een uitdagend
interdisciplinair project
op het gebied van
microtransportsystemen.
Hoogleraar van de
interfacultaire
samenwerking
‘Ik ben geboren in Kruisland in West-Brabant. De enige
drukte kwam daar van het verkeer op weg naar de veerboot
Anna Jacoba Polder-Zijpe. Mijn vader had een schildersbedrijf,
maar omdat er nog twee concurrenten in dat dorp
van tweeduizend inwoners waren, maakte hij in 1951 de
overstap naar Philips Roosendaal. Mijn moeder zette de
verf- en behangwinkel voort, totdat alle vijf de kinderen
hun opleiding af hadden. De huisarts en het hoofd van de
lagere school vonden dat ik best de middelbare school in
Oudenbosch zou aankunnen. Maar ik had last van astmatische
bronchitis en het was vijftien kilometer fietsen -vaak
tegen de straffe westenwind in- naar Oudenbosch. Dus
vonden mijn ouders het beter dat ik naar het internaat van
de broeders van Saint-Louis in die plaats verhuisde. Van
daaruit was het niet ver lopen naar de HBS. De docenten
wiskunde en natuurkunde, toevallig alle twee broeders,
hebben op mij het plezier in de bètavakken overgedragen.
Relatief was er in het internaat weinig afleiding en ik heb
2 6 M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
er de nodige discipline geleerd. Ik heb goede herinneringen
aan die tijd. Het werd gestimuleerd dat je een krant
las. Als jongen van vijftien had ik al een abonnement op de
Volkskrant.
Corpsmentaliteit
Eind jaren zestig was het tijdperk van de televisie, de bandrecorder
en de pick-up. Het Evoluon was net open. Mijn
natuurkundeleraar adviseerde me om elektrotechniek te
gaan studeren, de richting met de meeste toekomst. Ik
kreeg een studiebeurs van Philips, ging in Eindhoven kijken
en vond het aan de THE meteen prima. Maar aan het
eind van het eerste jaar begon ik te twijfelen. De applicaties
waren wat beperkter dan ik gedacht had. Verder vond ik de
cultuur bij de faculteit Elektrotechniek nogal hiërarchisch.
De tweedejaarsstudenten die ons begeleidden, hadden een
corpsmentaliteit en knepen ons af. Na de vakantie ben ik
overgestapt naar Natuurkunde. Dat ging naadloos, omdat

de propedeuses voor alle studies toen vrij breed waren.
Met Natuurkunde klikte het vanaf de eerste dag: de verhoudingen
waren wat informeler en in de studie leerde je
om complexe zaken in korte tijd te doorgronden. Was dat
gelukt, dan kreeg je weer iets anders voor je kiezen. Dat
trok me aan.
Demos en Thomas
In het eerste jaar was ik lid geworden van Demos. Tijdens
de introductie moesten we als groenen een week in de
meubelfabriek van Bruynzeel in Bergen op Zoom werken.
Dat betekende om vier uur opstaan, de hele dag deuren
in elkaar zetten en dan ‘s avonds nog eens het introprogramma
volgen. Demos was net verhuisd naar de Bunker
en had blijkbaar dringend geld nodig. Het salaris dat we
bij Bruynzeel verdienden ging rechtstreeks naar de verenigingskas.
Na twee weken hield ik het voor gezien. Vrij
snel daarna ben ik overgestapt naar Thomas Morus. Ik
wilde graag wat buiten het universitaire wereldje doen.
Thomas Morus ondersteunde toen activiteiten in buurthuizen
in Stratum en Tongelre, wijken in Eindhoven,
en er waren vrijwilligers nodig voor het jongerenwerk.
Avondactiviteiten en zomerkampen organiseren, dat soort
dingen. Later ging ik werken met kansarme jongeren. Ik
heb ook meegewerkt aan de Kerst-inn in de Bunker, waar
Jan en alleman kon binnenlopen om op een alternatieve
manier de kerstdagen te vieren.
In mijn studie was ik geïnteresseerd in fundamentele
aspecten, maar ook in de toepassing van kennis. Via
Rini van Dongen ging ik stage lopen bij de faculteit
Werktuigbouwkunde, waar ik later ook ben afgestudeerd
P R O f . D R . I R . A N T O N VA N S T E E N H O V E N ( 5 5 ) ,
H O O g L E R A A R E N E R g I E T E C H N O L O g I E
op stromingsonderzoek aan hartkleppen. Dat was uitdagend
pionierswerk. Mijn onderzoek lag precies in het
spanningsveld tussen werktuigbouwkunde, natuurkunde
en elektrotechniek. Ik ben gepromoveerd bij prof. Veenstra
en prof. Reneman (Universiteit Maastricht) en daarna
kreeg ik in 1979 bij de faculteit een plaats aangeboden als
wetenschappelijk medewerker. Onder leiding van prof.
Jan Janssen heb ik me verdiept in de eindige-elementenmethode
en in optische meetmethodes. Samen met de
partners in het hartkleppenproject zochten we naar een
interessant nieuw onderwerp. Zo is de onderzoekslijn
atherosclerose ontstaan, waar het ging om de interactie
tussen stroming en het ontstaan van allerlei kalkafzettingen
in de bloedvaten. We zijn methoden gaan ontwikkelen
waarmee we de ingewikkelde stromingen in die gekromde
elastische pijpen, die bloedvaten in feite zijn, konden
berekenen. Achteraf bekeken is, naast het verkregen wetenschappelijke
inzicht, een belangrijk resultaat van deze
projecten het grote aantal ingenieurs en promovendi dat
aan de hand van uitdagende problemen en de nieuwste
methoden is opgeleid. Veel promovendi die op hartklepprojecten
of aderverkalkingprojecten zijn gepromoveerd,
zijn uiteindelijk terecht gekomen bij DSM, Shell of Philips.
Met hun kennis van stromingsleer, optische meetmethoden
en numerieke methoden zijn ze optimaal inzetbaar. Ik
was UHD op het gebied van de bio-stromingsleer, toen ik
de vraag kreeg of ik interesse had voor de leerstoel energietechnologie.
Stroming en warmte zijn altijd de hoofdlijnen
in mijn werk geweest. Kennis op dat gebied kun je in het
menselijke lichaam toepassen, maar ook in technologie.
In zeventien jaar had ik een groot netwerk opgebouwd. Na
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7 2 7

2 8
d E V O n k
mijn overstap naar de energietechnologie moest ik weer
helemaal opnieuw beginnen. Qua netwerk viel ik terug op
het niveau van een beginnende promovendus. gelukkig
was rond dezelfde tijd gert Jan van Heijst benoemd als
hoogleraar in de Stromingsgroep van Natuurkunde. Hij
was een werktuigbouwer die bij Natuurkunde terechtkwam
en ik vice versa. We hebben vanaf het begin optimaal samengewerkt
en via het BurgersCentrum heb ik veel internationale
contacten opgebouwd.
Uitdaging
Energietechnologie heeft alles met warmte te maken en
warmteverschijnselen bestaan op alle schalen. Hoe uiteenlopend
het ook lijkt, het is een heel coherent gebied. Van
moleculair niveau tot turbines: het gaat er om methodes te
ontwikkelen en toepassingen te bedenken.
In grote turbines gaat het om turbulente stromen die interacteren
met turbinebladen. Op kleinere schaal gaat het
over transitiestromen in warmtewisselaars, maar ook over
elektronicakoeling. Op een schaal daar weer onder gaat
het over micro-warmteoverdracht. En uiteindelijk kom je
terecht op nanoschaal.
De TU/e heeft een lange traditie op het gebied van interfacultaire
samenwerking. Dat is op onderzoeksgebied echt
het leukste wat er is. De belangstelling voor duurzame
energie is in onze groep al aanwezig sinds de dagen van
Chris van Koppen, de ‘zonneprof’, die in de jaren zeventig
bezig was met energieopslagvragen. In 1973 vonden
Van Koppen, Smulders (windmolens), Prasad (biomassa),
Visscher (brandstofcellen) en Rietjens (magneto hydrodynamische
energieomzetting) elkaar. Die vijf gingen samenwerken
rond duurzame energie en daar is het keuzevak
Blijvende Energiebronnen uit ontstaan. Vanuit het centrum
Techniek voor Duurzame Ontwikkeling hebben we
later de contacten versterkt en zijn we de masteropleiding
Sustainable Energy Technology (SET) begonnen waarin zes
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
Steenhoven: ‘We proberen de studenten
duidelijk te maken dat technologie eerst door
de samenleving geaccepteerd moet worden.’
faculteiten participeren. Sinds kort hebben we ook een gezamenlijk
laboratorium voor biomassaonderzoek.
We proberen de SET-studenten duidelijk te maken dat
technologie, hoe goed die inhoudelijk ook is, eerst door de
samenleving geaccepteerd moet worden. Als dat niet lukt,
komt nieuwe technologie niet van de grond. Veel mensen
vinden windmolens prima, maar dan liever wel buiten
hun blikveld. En energie uit biomassa is aardig, maar de
installaties moeten vanwege mogelijke stank wel op grote
afstand staan. Of je het leuk vindt of niet, dertig procent
van de energie die in Nederland wordt geconsumeerd,
wordt opgewekt in franse en Belgische kerncentrales. Dat
wordt niet zichtbaar, omdat er geen label aanhangt, zoals
bij groene energie. De laatste tijd suggereren collega’s dat
het verstandig zou zijn om weer over kernenergie na te
denken. Uit wetenschappelijk oogpunt is het verstandig
om a-priori geen opties uit te sluiten. Of het politiek haalbaar
is, weet ik niet.
MiTS
Wetenschappelijke uitdagingen zijn er genoeg. In 2006
zijn we met een groep onderzoekers van verschillende
faculteiten gestart met het MiTS initiatief, dat staat voor
microtransportsystemen. Samen kunnen we het hele traject
op dat gebied overzien: van fundamentele kennis tot
het maken van concrete apparaten. Denk bijvoorbeeld aan
microreactoren waarin chemische processen plaatsvinden
in apparaten met een schaal van honderd micrometer,
een tiende van een millimeter. Denk ook aan het lab-on-achipconcept,
waarmee je een bloedmonster meteen kunt
analyseren. Een gezamenlijke postdoc gaat proberen om
het hele stuk van de kleinste tot de grootste schalen in
numerieke modellen te vangen. Een tweede experimentele
postdoc gaat de grensvlakken tussen de verschillende fasen
in een micro-reactor met behulp van optische technieken
en analytische modellen beschrijven. Dat is echte ingenieurswetenschap.
In Philips en DSM denken we industriële
partners te vinden. Een voorwaarde voor goede samenwerking
tussen onderzoekers van verschillende richtingen is
dat het zonder competentiedrang gebeurt. Dat heeft ook
met karakters te maken: een dominant gen komt de samenwerking
meestal niet ten goede.
Van scratch af aan met een onderzoeksgebied beginnen
vind ik zelf het leukste. Dat heb ik nu in mijn loopbaan
een aantal keren gedaan. De ervaring leert dat veel van die
initiatieven een stevige verankering hebben gekregen. Ik
verwacht dat we met MiTS over tien jaar ook terug kunnen
kijken op een geslaagd initiatief. Echter het uitdagende van
het werken aan de TU/e blijft het samenwerken met jonge
mensen. Ieder jaar weer krijg ik een nieuwe generatie
afstudeerders en promovendi aan tafel die met spannende
ideeën voor methoden en toepassingen komt!

alumni
nieuws
philipS bedRijfSkRing
van tu/e aluMni
recent kwam de Philips bedrijfskring van
tU/e alumni (inmiddels met 350 leden) bij
elkaar. Het onderwerp van de bijeenkomst was
‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’.
Natuurkundige ton van Veen werkzaam als
‘Sustainability Officer’ bij Philips Domestic
Appliances & Personal Care hield een lezing
over de smokeless woodstove, onder andere
beproefd in india en Brazilië. Emeritus hoogleraar
en tU/e-alumnus Cees Daey Ouwens hield
een lezing met als titel ‘Overgang op een duurzame
energievoorziening in dertig jaar.’ Voor
details kunt u kijken op www.tue.nl/alumnus,
klik op ‘archief’ en ‘nieuws items’.
in navolging van de bedrijfskring bij Philips is
het alumnibureau van de tU/e bezig met het
opzetten van bedrijfskringen bij Shell, ASML,
DSM en Essent.
StudieveReniging
uitvoeRingStechniek
houdt aluMnidag
Op 25 maart houdt de studievereniging
Uitvoeringstechniek SUPport van de faculteit
Bouwkunde vanwege haar dertigjarig bestaan
een alumnidag. Voor alumni is er ’s middags
een programma samengesteld waarbij er uiteraard
veel ruimte is om oude bekenden te ontmoeten
en bij te praten.
De alumnimiddag vindt plaats in het gebouw
Vertigo op de tU/e-campus. Hebt u interesse
en wilt u zich aanmelden, dat kan via www.
supporttue.nl.
Gezocht
F OtO : O G C
Camiel Eurlings, TU/e-alumnus Technische
Bedrijfskunde, is in het Kabinet Balkenende IV
minister van Verkeer en Waterstaat.
lintje vooR oud-decaan bMt
Prof.dr.ir. Jan Janssen, tU/e-alumnus
en voormalig decaan van de faculteit
Biomedische technologie, heeft een koninklijke
onderscheiding gekregen. Hij kreeg zijn lintje
in december aan het einde van de Super tU/
esday van BMt is. Janssen is nu ‘officier in de
orde van Oranje-Nassau’. Janssen staat te boek
als een markant persoon met visie. Hij werd
in 1968, op 27-jarige leeftijd, tot hoogleraar
benoemd aan de faculteit Werktuigbouwkunde.
Als één van de eersten in Nederland zag hij het
belang en de mogelijkheden van toepassing
van moderne technische mechanica op
biomedische problemen. Dit leidde uiteindelijk
tot internationaal toonaangevende posities op
het gebied van botmechanica, botsveiligheid en
tissue engineering. Hij legde de basis voor wat
in 1999 de faculteit Biomedische technologie
zou worden en creëerde daarmee een nieuw
beroep in de Nederlandse gezondheidszorg. Hij
werd de eerste faculteitsdecaan, en is dat tot
Van de onderstaande alumni zoeken wij een actueel adres. Kunt u ons hieraan helpen,
dan kunt u de gegevens telefonisch (040-247 3490) of per e-mail (alumninet@
tue.nl) aan ons doorgeven. Alvast hartelijk dank.
Naam Studierichting Jaar van afstuderen
Johan Meuwissen Elektrotechniek 1995
F.W. Oosterhuis Elektrotechniek 1990
Patrick van de rijt Elektrotechniek 1994
Bas van Deursen Scheikundige technologie 1999
Luc van Dijck technische Natuurkunde 1990
ingeborg Entrop technische Natuurkunde 1999
Marc Jongen technische Natuurkunde 1994
Wouter den Otter technische Natuurkunde 1993
F OtO : b R A M S A E y S
aan zijn emeritaat in 2003 gebleven. tot op de
dag van vandaag is hij één dag in de week actief
als beleidsadviseur bij de faculteit BMt.
aluMniveRenigingen Maken
gebRuik van aluMninet
Alumninet, de centrale database voor alumni
van de tU/e is onlangs uitgebreid met een
speciale beheersmodule die het de alumniverenigingen
mogelijk maakt hun ledenadministratie
via dit systeem te voeren. Voor u
betekent dit onder andere dat uw persoonlijke
gegevens op één centrale plek kunnen worden
bijgehouden. Ook het aanmelden bij een aangesloten
alumnivereniging kan rechtstreeks
in Alumninet. De ledengegevens van de
alumniverenigingen Eduna (Elektrotechniek),
VENi (technische Natuurkunde) en VSi
(Scheikundige technologie) zijn onlangs toegevoegd.
VBi (technische Bedrijfskunde ) en WiE
(Werktuigbouwkunde) zullen op korte termijn
volgen. Bent u lid van een van deze laatste twee
verenigingen dan krijgt u daar vooraf een bericht
over.
tu/e-aluMni ondeR elkaaR
Het Alumnibureau heeft blauwe shawls laten
maken die elke student die afstudeert ontvangt.
ir. ramon Jongen ontvangt de eerste shawl van
alumnus prof.dr.ir. Klaas Kopinga. Hiermee wil
het Alumnibureau de oud-studenten meteen
introduceren in de alumnigemeenschap van de
tU/e. tijdens de alumnidag in april 2006 bleek
al dat alumni de shawl met plezier dragen.
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7 2 9

3 0
o n d e r z o e k
de stichting natuur en Milieu formuleerde de uitgangspunten en vroeg de drie technische
universiteiten de uitvoering van het project ‘Auto in de Toekomst’ voor hun rekening
te nemen. Hoe gaan wij in 2020 om met mobiliteit? op de AutorAI zijn eind maart de
spannende resultaten te zien.
Gaan we naast belminuten ook
mobiliteitkilometers kopen?
‘Bij de vorige AutoRAI in 2005 hebben
we een grote advertentie gezet in enkele
landelijke dagbladen’, begint ir. Willem-Jan
van Grondelle van de Stichting Natuur en
Milieu het gesprek. ‘Daarin stond, ‘Beste
autofabrikanten, Toyota laat het zien met
de Prius, maar waar blijven jullie met je
zuinige en schone auto’s? Wij zullen er
zijn, de volgende AutoRAI. Jullie ook?’
Op de AutoRAI 2007 die op 29 maart aanstaande
van start gaat is op een centraal
punt een compleet paviljoen ingericht
gewijd aan de ‘Auto in de Toekomst’. Daar
zal het resultaat van het project te zien
zijn dat Natuur en Milieu in 2005 in gang
heeft gezet. De stichting stelde de randvoorwaarden
op en vroeg vervolgens aan
de drie technische universiteiten om een
auto te ontwerpen. Het moest een veilige,
duurzame, mooie en comfortabele auto
worden, waar consumenten in geïnteresseerd
zijn. In eerste instantie was het project
opgezet als een soort ontwerpwedstrijd
tussen de drie TU’s, maar al snel bleek
dat hun activiteiten eerder complementair
dan competitief waren en werd de wedstrijd
omgedoopt in een uitdaging. Elke
universiteit draagt bij waar die goed in
is. Het project wordt door een team van
twaalf studenten uitgevoerd. Ze komen
regelmatig bijeen om te overleggen. Met
de naderende deadline wordt de agenda
steeds voller en het team enthousiaster. In
Twente houdt men zich bezig met bestuurderondersteunende
systemen die de taak
van de bestuurder eenvoudiger en de auto
steeds veiliger maken. In Delft werkt de faculteit
Industrieel Ontwerpen aan het ontwerp
van auto en interieur, en de faculteit
Werktuigbouwkunde in Eindhoven maakt
van dat ontwerp een rijdende auto.
Duurzame mobiliteit
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
Hoewel op de AutoRAI, die toch vooral op
het voertuig zelf gericht is, een auto te zien
is, omvat het project veel meer dan dat.
Vlnr: Willem-Jan
van Grondelle,
Bram Veenhuizen en
Martin Leegwater.
F oTo : b r A M S A e y S
Op een duurzame manier met mobiliteit
omgaan, noemt Van Grondelle het. ‘Op
de AutoRAI zal er een fantastisch mooie
auto te zien zijn, maar ook een ermee samenhangend
mobiliteitsconcept voor een
duurzame samenleving in 2020.’
‘Toen het project van start ging was er nog
niet veel duidelijk, het was erg zoeken in
het begin’, weet dr. Bram Veenhuizen, die
vanuit de faculteit Werktuigbouwkunde
bij het project betrokken is. ‘Het was erg
zoeken naar wat nu echt belangrijk is. Wij
hebben bijvoorbeeld vele energiebronnen
onderzocht en daarna een keuze gemaakt.
Uiteindelijk hebben we gekozen voor
brandstofcellen. Daarvan zullen er, zo
denken wij, in 2020 voldoende aantallen
tegen een redelijke prijs beschikbaar zijn.
Het elektrisch vermogen wordt in vier
elektromotoren in de wielen omgezet in
mechanisch vermogen. Dat betekent dat je
de ingewikkelde mechanische aandrijving
van de huidige auto niet meer nodig hebt.
De auto kan er daardoor ook heel anders
uitzien.’
Dat de auto er anders uitziet speelt ook
een rol in de communicatie die Natuur en
Milieu ermee voor ogen heeft. De Stichting
wil nadrukkelijk het publiek laten meedenken
over de rol die de auto in 2020 in
onze straten speelt. De manier waarop
we met de auto omgaan zal afwijken van
de huidige. Van Grondelle: ‘Je hebt dan
misschien wel niet meer een grote auto
die je eigenlijk alleen nodig hebt om met
je gezin op vakantie te gaan en waar je de
rest van de tijd in je eentje in zit. Je koopt
mobiliteit bij een dienstverlener. Die past
de auto die hij levert aan de wensen van
dat moment aan: een relatief kleine auto
voor gebruik in je eentje, en een grote auto
als je er met het gezin op uittrekt. De auto
die op de RAI wordt getoond is relatief
klein. Je kunt er wel met vier man in, maar

voor de vakantie zou je tijdelijk een andere
kunnen gebruiken. Omdat de auto toch
een statussymbool is, zou je aan het soort
auto moeten zien dat je er slim mee bezig
bent. In californië werkt dat al een tijdje
zo. Filmsterren rijden er tegenwoordig liever
in de Toyota Prius dan in een SUV om
aan te geven dat zij milieu van groot belang
vinden. ‘
S T U D E N T E N VA N D E D R I E T U ’ S V O E R E N S A M E N
E E N P R O J E c T VA N N AT U U R E N M I l I E U U I T
Martin leegwater, een van de studenten
die vanuit de TU/e bij het project betrokken
is, zegt: ‘Wat opvalt is dat het een heel
open ontwerp is. De auto bevat veel glas
en er is veel contact met de buitenwereld.’
Van Grondelle vult aan: ‘Het idee van het
studententeam, toch een nieuwe generatie
die anders denkt, is ook geweest om dit
project als een open-source-project aan
te pakken. Dat geeft het project een extra
impuls en daar zijn we heel enthousiast
over. Iedereen die goede ideeën heeft kan
ze inbrengen. Dat weerspiegelt het ontwerp
en dat willen we op de AutoRAI ook
uitstralen.’ Daar blijft het niet bij. Na de
RAI hoopt de projectgroep via een website
geïnteresseerden aan het project te binden
die meedenken en meedoen. Nu al dragen
3 7
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7 3 1

o n d e r z o e k
de hoofdsponsors Rabobank en Athlon car
lease Nederland en enkele tientallen andere
sponsors geld en middelen in natura,
componenten voor het prototype, bij. Van
Grondelle verwacht dat die groep alleen
maar zal uitbreiden.
Behalve zuinig en aantrekkelijk moet de
auto ook comfortabel zijn. Daar is de bijdrage
van Martin leegwater op gericht. Hij
houdt zich bezig met de wielophanging en
hoopt daar over enkele maanden op af te
studeren. ‘Als een auto door de bocht gaat,
staan de wielen scheef ten opzichte van
het asfalt en dat gaat ten koste van de wegligging.
Nu hebben sommige auto’s van
vandaag wel een actieve wielophanging die
dat compenseert, maar het nadeel daarvan
is dat het relatief veel energie kost. Mijn
oplossing kost nauwelijks energie. Het
komt erop neer dat we twee veren gebruiken,
één die het gewicht draagt en voor
voldoende comfort zorgt en één die
voorgespannen is. Van die laatste kunnen
we de plek waar die zijn kracht uitoefent
variëren. Daarmee kunnen we het wiel
harder of minder hard tegen het asfalt
drukken, waardoor de auto vlak blijft.
3 2 M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
F oTo : b r A M S A e y S
Het gehele team van
het project ‘Auto in de
toekomst’.
Deze combinatie komt de veiligheid en het
comfort ten goede.’ Een extra voordeel van
deze veel eenvoudiger wielophanging is
dat die veel minder plek inneemt dan de
huidige. Ook dat levert weer voordeel op,
de auto kan kleiner zijn, ondervindt minder
weerstand en is dus zuiniger. Je vraagt
je af waarom dat niet al in de huidige
auto’s zit als het zoveel eenvoudiger is.
leegwater weet de reden wel: ‘Op dit moment
worden er veel oplossingen voor een
probleem of mogelijkheden om het comfort
te vergroten toegevoegd aan bestaande
systemen. Begin je helemaal opnieuw met
een ontwerp dan moet je van alle componenten
weer apart gaan bewijzen dat het
een veilig systeem oplevert en dat kost tijd
en geld. Voor autofabrikanten is het dan
vaak makkelijker om uit te gaan van een
beproefd systeem.’ Het is dus eigenlijk wel
verfrissend om helemaal opnieuw met een
ontwerp te beginnen, niet gehinderd door
de historie.
Kleine series
Op de AutoRAI worden verschillende
aspecten van de ‘Auto in de Toekomst’
getoond. Het ontwerp is er, er zijn opengewerkte
delen die de gekozen technische
oplossingen laten zien. Er zijn simulaties
die aantonen dat die oplossingen en de
bestuurderondersteunende systemen ook
de beoogde resultaten opleveren in de
verschillende omstandigheden. Maar een
complete auto die kan rijden is er dan nog
niet. Desgevraagd meldt Veenhuizen: ‘Als
een autofabrikant zich echt kwaad zou
maken, dan zou je in twee jaar een prototype
kunnen hebben dat ook al enigszins
getest is. Maar die moet er een heleboel
geld in stoppen. Elk onderdeel moet namelijk
apart gemaakt worden. Het duurt
minstens tien jaar voor je daaruit een auto
hebt ontwikkeld die je in grote series kunt
produceren.’
Dus dan ben je nu al bijna te laat met beginnen
te denken over de auto van 2020.
‘Dat valt wel mee’, zegt Van Grondelle,
‘Een belangrijk aspect in dit project is dat
we misschien helemaal niet meer in grote
series gaan produceren. Kleinere series
kunnen veel sneller tot stand komen.’
leegwater vult aan: ‘Je kunt de auto dan
veel beter afstemmen op degene die erin
gaat rijden. Mensen die alleen in de stad
rijden zouden zonder brandstofcel toekunnen
en af en toe naar een oplaadpunt
kunnen rijden. Daar is het ontwerp ook al
op ingesteld en het maakt de elektrische
aandrijving veel eenvoudiger.’
Emotioneel product
De auto is en blijft een emotioneel product.
Naast al de technische kanten van
de auto wordt daarom ook veel aandacht
besteed aan de emotionele kanten. Het
ontwerp is dus spannend en afwijkend.
Op die manier kun je laten zien dat je
aan een nieuwe ontwikkeling deelneemt.
Misschien wordt het wel een systeem
waarbij je – vergelijkbaar met de mobiele
telefonie − mobiliteitskilometers koopt.
De ene keer consumeer je die in de trein,
dan weer in een energiezuinige kleinere
auto en weer een andere keer heb je een
grote auto ter beschikking. Duurzaamheid
staat voorop in die keuze. Van Grondelle
hoopt dat de half miljoen bezoekers op de
RAI enthousiast worden van alle ideeën
die er te zien zijn en dat zij zelf ook mee
gaan denken. Mogelijkheden voor een
vervolg van het project zijn er volop. De
partners staan in de startblokken om het
vervolg op te pakken.
Nieuwsgierig naar de Auto in de Toekomst?
Vanaf 29 maart tot en met 9 april kunt u deze live
bekijken op de AutoRAI, paviljoen nummer 01.000
of binnenkort op www.autoindetoekomst.nl.

Matrix-brecht.indd 1 08-02-2007 22:39:43

o n d e r z o e k
de stoffen koolmonoxide, stikstofmonoxide en zink komen in zeer kleine
concentraties voor in het menselijk lichaam. om de werking en functie van
deze stoffen beter te kunnen begrijpen, is het belangrijk ze goed te kunnen
detecteren. Maar dat is lastig, omdat de moleculen erg klein zijn en de
concentraties laag. Promovendus drs. Toon evers werkte aan eiwitten die
als sensoren voor deze stoffen fungeren. Is er een molecuul in de buurt
dan licht het eiwit door fluorescentie op in een specifieke kleur.
knutselen met
fluorescerende
eiwitten
Koolmonoxide (cO in chemische termen) is vooral bekend
als geruisloze sluipmoordenaar. Het reukloze gas
veroorzaakt elke winter wel een paar doden door haperende
ouderwetse kachels op slecht geventileerde zoldertjes.
Dat het gas ook in een gezond lichaam voorkomt, is
minder bekend. In minuscule hoeveelheden weliswaar,
maar toch. ‘De concentratie van het koolmonoxide in bepaalde
cellen van je lichaam verloopt met een op- en neer-
gaande cyclus, parallel aan je dag- en nachtritme’, legt promovendus
drs. Toon Evers van de faculteit Biomedische
Technologie uit. ‘Een andere stof die als boodschapper
fungeert, is stikstofmonoxide (NO). Ook dit wordt in zeer
kleine hoeveelheden door je lichaam aangemaakt. NO
zorgt voor verwijding van de bloedvaten. Viagra ‘triggert’
bijvoorbeeld de aanmaak van deze stof.’
Evers deed zijn promotieonderzoek in de groep Protein
Engineering naar verschillende eiwitten voor het detecteren
van kool- en stikstofmonoxide en zink in de cellen van
het menselijk lichaam.
Dat het lichaam zelf de genoemde giftige stoffen NO en
cO aanmaakt, werd pas in de jaren tachtig ontdekt. Evers:
‘Het gaat om zodanig lage concentraties dat ze niet schadelijk
zijn. Ze hebben alleen de functie van boodschapper.
Het is daardoor wel erg moeilijk om onderzoek te doen
aan deze stoffen. Er komt nog bij dat de moleculen erg
klein zijn, wat het niet eenvoudiger maakt.’ Evers richtte
zijn pijlen op cO en NO vanwege de belangrijke functie in
het lichaam en omdat er nog geen sensoreiwit voor deze
stoffen bestond.
Daarnaast richtte hij zich op zink. Dat is belangrijk voor
een goede gezondheid. Het heeft een katalytische werking:
het versnelt reductie- of oxidatiereacties. Reacties
waarbij elektronen een belangrijke rol spelen. ‘Deze
reacties zijn in heel veel processen in je lichaam belangrijk.
Bijvoorbeeld in je hersenen’, vertelt Evers. ‘Of bij het
3 4 M A t r i x / 1 / 2 0 0 7
F oTo : r I e n M e u l M A n
ontstaan van de ziekte van Alzheimer. Dat hangt samen
met ophopingen van zink.’ Maar dat je lichaam zink nodig
heeft, dat staat wel vast. ‘We begrijpen alleen het mechanisme
nog niet precies waarmee het vanuit de voeding in
de cel terechtkomt. Mijn onderzoek levert gereedschap om
dit soort vragen te gaan beantwoorden. De sensoreiwitten
die ik heb gemaakt, zijn een gereedschap voor andere wetenschappers
om zink beter zichtbaar te maken in de cel.’
Sleutelen aan eiwitten
De groep Protein Engineering waarin Evers promoveerde,
doet precies wat de naam zegt: sleutelen aan bestaande
eiwitten en nieuwe soorten ontwerpen en maken. Doel
daarvan is altijd het maken van eiwitten met nieuwe
functies. Evers: ‘We knopen twee eiwitten bijvoorbeeld
aan elkaar, waardoor je een nieuw eiwit krijgt dat beide
functies in zich verenigt. Of we veranderen één of meer
van de elkaar opvolgende aminozuren, wat ook weer een
andere functie oplevert. Eigenlijk doen we letterlijk aan
genetische manipulatie.’
Eiwitten zijn enorm belangrijke stoffen voor het functioneren
van het menselijk lichaam. Het zijn de werkpaarden
en tegelijkertijd de boodschappers van de cel. Elke
cel is een fabriekje voor eiwitten, een opeenvolging van
aminozuren. Ze worden continu gevormd naar voorbeeld
van een stukje DNA. Tussen mensen onderling zijn de
meeste eiwitten hetzelfde. Zit er een klein foutje in je
DNA, dan kan je lichaam een specifiek eiwit niet goed
aanmaken en is er sprake van een bepaalde ziekte.
De keuze voor juist eiwitten als sensoren voor de genoemde
stoffen valt te verklaren doordat andere materialen
maar moeilijk door het celmembraan heen kunnen
dringen. Een optie is dan de sensormoleculen ter plekke
in de cel aan te maken. Je bouwt dan een stuk DNA en
brengt dat in de cel. Bij de celdeling begint dat DNA

vervolgens in de cel de gewenste eiwitten aan te maken.
‘Je hoeft er dan verder niets meer aan te doen’, aldus de
promovendus.
Lange streng
Provendus Toon Evers maakte sersoreiwitten om
CO, NO en Zink te detecteren.
De twee eiwitten in het sensormolecuul zitten permanent
met een soort van lange streng aan elkaar vast. Het
linkerdeel is fluorescent in de kleur cyaan (fluorescent wil
zeggen: het zendt licht uit nadat er eerder licht van een
andere kleur op is gevallen, red.), het rechterdeel in het
geel. Komen de twee delen dicht bij elkaar, dan gaat hele
molecuul in resonantie, wat ervoor zorgt dat de energie
wordt overgedragen aan het rechterdeel. Daardoor wordt
er vervolgens meer geel dan cyaan licht uitgezonden.
De truc van de sensor zit er nu in dat Evers beide delen
van het grote molecuul zo heeft aangepast dat beide zich
graag aan zink binden. Komt het molecuul dus al rondzwervend
toevallig een zinkmolecuul tegen, dan trekt dit
de twee helften naar elkaar toe, resulterend in een veran-
dering van de lichtkleur. Een teken van de aanwezigheid
van zink. Door goed naar de veranderende lichtkleur te
kijken, is de concentratie aan zink te bepalen. De twee eiwitten
die voor het meten van zink worden gebruikt, zijn
afkomstig uit een kwal. De gewenste fluorescentiekleuren
werden verkregen door aan dit kwallen-DNA te sleutelen.
De twee eiwitten werden vervolgens aan elkaar geknoopt.
Evers: ‘Het lijkt op knutselen met moleculen. Inmiddels
hebben we bacteriën aan het werk gezet om het verbouwde
DNA te reproduceren en de eiwitten te maken.’
‘Het uiteindelijke doel is het meten van de zinkconcentratie
in levende cellen met behulp van een fluorescentiemicroscoop.
En de veranderingen daarin’, legt Evers uit.
‘Een sensoreiwit is trouwens pas echt goed als het alleen
de stof meet die je zoekt. Bij de zinksensor is dat het
geval. Het reageert helemaal niet op bijvoorbeeld calcium
of magnesium.’ De ondergrens voor het aantonen ligt bij
zink rond de 10-8 mol per liter. En daarvoor geldt: hoe
sterker het molecuul aan zink bindt, hoe lager de ondergrens
komt te liggen. En hoe hoger dus de gevoeligheid
voor het meten van de stof. Evers: ‘Maar we willen precies
te weten komen hoe en waarom dit molecuul zink bindt.
Weten we dat eenmaal, dan kunnen we het mechanisme
beter maken.’
M A t r i x / 1 / 2 0 0 7 3 5

s a m e n w e r k i n g m e t g r o o t b e d r i j f
steeds op
zoek naar
nieuwe
markten
3 6 M a t r i x / 1 / 2 0 0 7
Van een introvert duits
familiebedrijf naar een
internationale speler van
betekenis op allerlei markten.
Van brandstofpompen
en boormachines tot
bewegingstechnologie op
immens grote en immens kleine
schaal. Zie hier de ontwikkeling
van bosch. steeds op zoek
naar nieuwe markten, met
technologie hoog in het vaandel
en veel aandacht voor r&d.
bij zo’n investeringsdrang
hoort samenwerking met
kennisinstellingen als de tU/e,
onder meer in het programma
Point one.
Het project Micro & Nano Motion binnen
het bredere programma Point One is het
vervolg op het project NewMotion. Dat
was een samenwerking tussen de faculteit
Werktuigbouwkunde van de TU/e en
Nyquist uit Eindhoven, specialist in motion
control systemen. Het project was gericht
op het maken van een besturingssysteem
om elektromotoren op de nanometer
nauwkeurig te kunnen laten bewegen. Dat
is bijvoorbeeld interessant voor hightech
bedrijven als ASML die hoogwaardige en
complexe machines bouwen. NewMotion
startte in 2004 met subsidie uit het
Europese Stimulus-fonds (zie Vector najaar
2005).
In 2005 werd Nyquist overgenomen door
het bedrijf Bosch. Dat was één van de stappen
in de expansiedrift van dit oorspronkelijk
Duitse bedrijf. De laatste tien jaar is de
omzet van Bosch verdubbeld van twintig
naar veertig miljard euro. Het is nu één
van de grootste private industriële ondernemingen
in de wereld, actief in onder meer
elektronische componenten in de automo-

tive industrie, automatiseringstechniek,
elektrisch gereedschap, huishoudelijke
apparaten en beveiligings- en verwarmingstechniek.
‘Het bedrijf is gestart als
familiebedrijf en is dat nog steeds’, zegt
ing. Eric Hezemans, vice-president Product
Area van Bosch Rexroth in Eindhoven
(voorheen Nyquist). ‘Robert Bosch richtte
het bedrijf eind negentiende eeuw op in
Stuttgart. Deze Zuid-Duitse regio staat bekend
om zijn spaarzaamheid en discipline.
Zo is Bosch ook altijd geweest: degelijk,
gericht op de lange termijn, de winst laten
terugvloeien in het bedrijf, als een goede
huisvader die de toekomst van zijn kinderen
veiligstelt. Het bedrijf is nooit naar de
beurs gegaan. De familie heeft altijd haar
uitgaven uit eigen zak betaald.’
Oprichter Robert Bosch was techneut en
uitvinder. ‘Hij was bijvoorbeeld bezig om
bougies van auto’s steeds beter te maken.
Momenteel is Bosch marktleider op het
gebied van elektronica voor auto’s, met
een omzet van 27 miljard euro. Denk aan
brandstofpompen, diesel-elektrosystemen,
de elektronica voor de powertrain aan de
onderkant van de auto.’
Grote thema’s
Voor de hardwerkende familie bleek de
automotive industrie al snel niet genoeg te
zijn. Er moesten nieuwe markten aangeboord
worden. Dat betekende in de praktijk
veel overnames van andere bedrijven, ook
in het buitenland. ‘Van een introvert Duits
familiebedrijf is het een grote internatio-
Xxxxxx nale firma geworden. In Nederland alleen
al is Bosch de laatste tien jaar verzevenvoudigd,
van duizend naar zevenduizend
medewerkers.’
Naast de divisie automotive componenten
kwam er de divisie Verbruiksgoederen en
Bouwtechnologie, waar VDT in Tilburg onderdeel
van uitmaakt. ‘Bekend van de boormachines
die bij iedere bouwmarkt liggen’,
zegt Hezemans. Ook Skil in Breda behoort
tot deze groep zogeheten power tools.
‘Denk ook aan veiligheidssystemen en verwarmingsketels,
onder meer gemaakt door
het van oorsprong Nederlandse bedrijf
Nefit. Eerder kocht Bosch in Eindhoven de
veiligheidscameragroep van Philips. Bosch
anticipeert daarmee op de grote thema’s
in de wereld, zoals energie en veiligheid,
naast bekende thema’s als gezondheid en
brandstoffen.’
Het bedrijf heeft technologie altijd hoog
in het vaandel gehad. ‘Het kent een groot
aandeel voor R&D van zes procent’, geeft
Hezemans aan. ‘In Duitsland heeft het al
decennia lang een soort Natlab. Bosch staat
Eric Hezemans
is vice-president
Product Area van
Bosch Rexroth.
nummer 1 in Europa als het gaat om patenten,
vergelijkbaar met Philips.’
In 2001 stortte Bosch zich definitief op de
markt van bewegingstechnologie, met de
aankoop van het bedrijf Rexroth. ‘Rexroth
was oorspronkelijk een Duits staalbedrijf,
gespecialiseerd in hydrauliek. Dat is de
kunst om met olie grote zware objecten in
beweging te krijgen, bijvoorbeeld sluizen,
baggerschepen en boorplatforms. Met
name deze projecten worden uitgevoerd
bij Bosch Rexroth in Boxtel. Rexroth was
marktleider in deze tak van sport.’
Na de overname door Bosch bleef de
naam Rexroth bewaard in Bosch Rexroth,
vanwege de naamsbekendheid. Bosch
ging zich daarnaast richten op pneumatiek,
bewegen met lucht, en op lineaire
bewegingstechnologie. Ook kennen we in
Nederland de verpakkingsmachine groep
in Weert, onderdeel van de divisie verpakkingsmachines.’
Stapje verder
f oto : b a r t V a n o V e r b e e k e
Op zoek naar weer een nieuwe markt
kwam het bedrijf uit bij Nyquist in
Eindhoven. ‘Bewegen van immens grote
dingen of bewegen van immens kleine dingen:
het is een heel andere wereld, maar
in essentie blijft het om bewegen gaan.
Vandaar dat Bosch ook dit bedrijf heeft
overgenomen in november 2005.’
Nyquist, inmiddels dus ook Bosch Rexroth,
was als kleiner formaat bedrijf heel erg
gewend om samen te werken met andere
bedrijven en bijvoorbeeld de TU/e. ‘Bosch
is van huis uit niet zo gericht geweest op
samenwerking, ook vanwege de sterke
R&D-afdeling’, zegt Hezemans. ‘Maar een
bedrijf als Nyquist bracht hen in aanraking
met die cultuur, vanuit de sfeer die
in Eindhoven sinds 2002 sterk is gegroeid
met de komst van de High Tech Campus
Eindhoven. Deze samenwerking tussen
Bosch Rexroth en de regio blijft gewoon
bestaan.’
Voorbeeld daarvan is de hernieuwde samenwerking
met de TU/e in het project
Micro & No Motion binnen het programma
Point One, een vervolg op NewMotion.
Daar zijn niet alleen dezelfde hoogleraren
van de faculteit Werktuigbouwkunde bij
betrokken, prof.dr.ir. Maarten Steinbuch
en prof.dr. Henk Nijmeijer , maar ook de
faculteit Elektrotechniek (prof.dr.ir. André
Vandenput) en een aantal nieuwe partners
zoals FEI en Technolution B.V. ‘De onderzoekers
gaan dit keer een stapje verder in
het onderzoek naar uiterst nauwkeurig
bewegen’, geeft Hezemans aan. ‘Op nanoniveau
blijkt dat luchtdeeltjes hinderlijk in
de weg zitten. Alles vacuüm maken zou
een oplossing zijn, maar dat brengt weer
heel andere problemen met zich mee. Die
willen de onderzoekers oplossen met dit
project. Het is eind vorig jaar gestart, met
een looptijd van twee jaar.’ Kortom, innoveren
zit Bosch in het bloed, vanuit haar
grondbeginselen. ‘Continu nadenken waar
je morgen je boterham mee wilt verdienen,
en wat je daar dan voor moet doen, dat is
de drijfveer van het bedrijf. Het is daarbij
belangrijk alleen research te doen voor
de kerntaken van het bedrijf. Je kunt niet
alles zelf doen. Open innovatie heet dat.
Samenwerking moet je leren.’
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7 3 7

f oto : f r a n k e a r C h i t e C t e n
3 8
s a M e n w e r k i n g M e t M k B
tU/e gooit deur open
de bouwwereld heeft nooit op
grote schaal samengewerkt
met de universiteit. maar als
het aan ir. mark Cox van de
leerstoel Product development
van de faculteit bouwkunde ligt,
komt daar snel verandering in.
ongeveer veertig ondernemers
met kennisvouchers hebben
bij zijn groep aangeklopt voor
hulp bij de ontwikkeling van
producten. met het concept van
‘slimbouwen’ hoopt hij hen op
weg te helpen.
Een voorbeeld van een Passiefhuis.
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7
‘De bouw staat met zijn grote aantallen
MKB’ers en zijn traditionele werkwijzen
niet bekend als bijzonder innovatief. Dit
is deels te wijten aan de structuur van de
bouwketen waarin veel kleine bedrijven
met minimale onderzoeksbudgetten actief
zijn, 75 procent van hen heeft helemaal
geen onderzoeksbudget. Veel MKB’ers zijn
echter uitermate innovatieve ondernemers
die met een steuntje in de rug juist in
staat zijn nieuwe producten te bedenken.
De innovatievoucher kan zo’n steun zijn’,
legt Cox uit. Het is de bedoeling van de
leerstoel dat SlimBouwen een raamwerk
wordt voor fundamenteel onderzoek naar
efficiënter, lichter en beter bouwen en de
consequenties daarvan. Binnen dit raamwerk
worden deelonderzoeken uitgevoerd
voor bedrijven.
Cox: ‘Ik voorspel dat bouwproducten complexer
gaan worden. Er komen meer kanten-klaar
producten, zoals vloeren met ingebouwde
elektra of daken met ingebouwde
isolatie. Meer industrieel vervaardigde
half- of eindproducten. We gaan ook meer
variatie zien in gevels, gevels zullen door
de toegenomen mogelijkheden meer aan
mode onderhevig zijn.’
Hij zou dan ook graag een onafhankelijk
kennisinstituut opgericht zien dat alle
bouwprocessen kent maar tegelijkertijd zo
onafhankelijk is dat concurrentiebelangen
geen beperkende factor zijn in het stimuleren
van innovaties in de bouw.
In het bouwproces moet gekeken worden
naar veiligheid, energie, regelgeving, procedures,
aansprakelijkheid enzovoorts, enzovoorts.
Door de complexiteit en het grote

voor bouw
aantal deelnemers aan de afzonderlijke
bouwprocessen is de bouw in een soort impasse
van het denken geraakt. Innovaties
krijgen onvoldoende kans. Daar zouden
wij vanuit een onafhankelijk instituut verandering
in willen brengen.’
Passiefhuis
Op dit moment lopen er interessante
projecten met ondernemers in de bouw.
Een voorbeeld is het Passiefhuis van
Erik Franke van Franke Architekten uit
Sliedrecht. Hij is al sinds de energiecrisis
in de zeventiger jaren bezig met energiezuinig
bouwen. Sinds tien jaar maakt
hij gebruik van ‘passief technologie’. Een
Passiefhuis is op allerlei manieren energiezuinig
gebouwd en is ook gebruiksvriendelijk.
TU/e onderzoekt nu samen
met de Stichting Passiefhuis Holland (zie
www.passiefhuis.nl) de luchtkwaliteit en
de luchtdichtheid in woonhuizen bij een
dergelijke bouwwijze. Er zijn momenteel
vijftien Passiefhuizen in Nederland. Maar
dat gaat veranderen’, voorspelt Franke.
Landelijk wil de overheid mogelijk tien
projecten ondersteunen die als voorbeeld
moeten gaan dienen voor het op korte termijn
stimuleren van hoog efficiënte, energiezuinige
woningbouw en renovatie.
Metingen door TU/e
Bij toepassing van deze technologie bij
renovatie kunnen woningen van meer dan
veertig jaar oud zelfs zeven tot tien keer
energiezuiniger worden als het gaat om
ruimteverwarming. Een gemiddeld nieuwbouwhuis
wordt drie tot vijf keer zuiniger.
Franke wil nu samen met de TU/e een
reële prognose proberen te maken voor de
kosten van zo’n kwaliteitssprong. Ook wil
hij inzicht krijgen in de verbetering van de
luchtkwaliteit na renovatie.
De TU/e heeft metingen verricht in drie
bestaande Passiefhuizen in Duiven,
Dalen en Sliedrecht. De komende tijd
zullen metingen worden gedaan in twee
projecten waar gewone huurhuizen zullen
worden gerenoveerd met gebruik van
Passiefhuistechnologie. Na de hoogefficiënte
renovatie van deze proefhuizen
wordt opnieuw gemeten om het verschil te
kunnen duiden. ‘Met deze strategie wordt
een deel van de verbetering van de woon-
kwaliteit gekwantificeerd’, zegt Franke.
‘Wij willen erachter komen wat het zou
kosten om een gemiddeld ouder huis te
verbouwen tot Passiefhuis. De woningbouwverenigingen
staan de komende
jaren voor grote beslissingen in renovatieprojecten.
Het huizenbestand wordt
veel meer waard met toepassing van
Passiefhuistechnologie.’
Franke ziet steeds meer belangstelling voor
een gezond binnenmilieu. ‘Waarom zou je
thuis genoegen nemen met minder comfort
en luchtkwaliteit dan op kantoor of in
je auto? Wij moeten onze installaties en
apparaten die het binnenmilieu bepalen,
beter afstemmen op de vraag. Een gezond
binnenmilieu heeft invloed op de gezondheid
en productiviteit van de mensen en
natuurlijk op het energieverbruik.’
Experimenten met daken
Op het terrein van de TU/e experimenteren
de mensen van Product Development
van de faculteit Bouwkunde voor een
aantal bedrijven met verschillende soorten
daken die water kunnen leiden naar een
buffer, om bijvoorbeeld ruimtes te koelen
of juist om warmte op te slaan.
Cox: ‘Eén MKB’er bedacht een waterbufferend
dak en vroeg ons om zijn idee verder
te ontwikkelen. Dat dak was weliswaar geschikt
voor waterbuffering, maar meer nog
voor energieopvang of koeling. Een andere
MKB’er die ervan hoorde wilde daarna
met behulp van een voucher onderzocht
hebben of een sedumdak of groendak ook
f oto : P r o C o n
Experimenten met
verschillende soorten daken
op het TU/e-terrein.
geschikt is voor een dergelijke toepassing.
Een leverancier van dakfolies bedacht
daarop dat zijn folies misschien mechanisch
aan elkaar verbonden kunnen worden
en wilde ook dat onderzocht hebben.’
‘De toepassingen zijn legio’, zegt Rens
Swiebert, directeur van Procon in Tilburg.
Procon ontwikkelt woningbouwprojecten
en renovatieprojecten voor eigen rekening
en voor derden. Swiebert: ‘Van grijswatersysteem
tot koelingssysteem, van
vermindering van de druk op het riool tot
energie-aftappunt. Het water kun je laten
weglopen of je kunt het pompen naar een
residuvat op het dak of in de grond waar
het op natuurlijke wijze warmer of kouder
wordt. Daar komen veel aspecten bij kijken.
Bijvoorbeeld: hoe minder lichtdoorlatend
de folies die je op het dak gebruikt,
hoe minder verdamping er plaatsvindt.’ In
de verschillende mogelijkheden van dakbedekkingen
is Procon zeer geïnteresseerd.
Swiebert leidt een werkgroep met verschillende
bedrijven die betrokken zijn bij de
proeven met daken op de TU/e en coördineert
de contacten. De proeven met de
verschillende daken lopen nu ongeveer een
jaar. ‘De eerste testresultaten zijn positief.
We hebben in ieder geval onlangs gezien
dat de folies op platte daken bestand zijn
tegen zware storm. De volgende stap is een
Europees patent.’
Voor meer informatie over samenwerken met de
TU/e en over innovatievouchers, kunt u kijken op
www.unitedbrains.nl.
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7 3 9

4 0
s t a r t e r s
M E T E N VA N D R I E D I M E N S I O N A L E O B J E C T E N
tasten op nanoschaal
het begon met een promotieonderzoek aan de faculteit
werktuigbouwkunde en inmiddels is de technologie uitgegroeid tot
een bedrijf met potentie. XPress Precision engineering maakt tasters
voor coördinatenmeetmachines die worden gebruikt bij het meten van
driedimensionale objecten. met de gepatenteerde techniek kan dit nu
zelfs op nanoschaal. de oprichter: ‘toen ik het product in 2003 zag,
dacht ik meteen dat het potentie heeft voor een bedrijf.’
Het belangrijkste product van XPRESS
Precision Engineering, een spin-off bedrijf
van de TU/e, is de Gannen-XP, een taster
voor een coördinatenmeetmachine (CMM).
Deze meetmachine beweegt de taster, een
heel dun naaldje, in een driedimensionaal
vlak op en neer om een object te verbeelden,
als een blinde die met een stok de
wereld aftast en zo een beeld van de omgeving
maakt. CMM’s zijn de afgelopen jaren
steeds nauwkeuriger geworden, maar de
nauwkeurigheid van tasters bleef daarbij
achter. XPRESS maakt die achterstand goed
door significant betere resultaten te boeken
dan de bestaande oplossingen. De kern
van de vinding is een driehoek die op de
De taster voor coördinatenmeetmachines.
f oto ’ s : b a r t V a n o V e r b e e k e
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7
punten vasthangt op drie sprieten. Wanneer
de punt van de taster iets tegenkomt, beweegt
de driehoek de sprieten. De rek die
op de sprieten komt, wordt gemeten met
rekstroken. Dit type meting bestaat al, maar
de taster van de startende onderneming is
nauwkeuriger en beter dan al het bestaande.
‘De nauwkeurigheid was tot een halve micrometer
en met onze taster kom je tot 50
nanometer’, zegt de 29-jarige promovendus
ir. Edwin Bos. Hij kwam vier jaar geleden
met de taster in aanraking toen hij er als
promovendus onderzoek aan ging doen.
‘De punt waarmee we meten is heel klein,
zodat we in kleinere gaatjes kunnen. We
kunnen een voelspriet van 50 micrometer
maken, nog minder dan de dikte van een
haar, waarmee we bijvoorbeeld microsystemen
bemeten. De botsende massa en de
stijfheden van de taster zijn ook veel lager.
Dat maakt de kracht van de botsing van de
taster met een object veel kleiner, wat belangrijk
is als je bijvoorbeeld zeer gevoelige
lenzen voor satellieten meet. Daar mogen
zeker geen deuken in of beschadigingen
aan komen.’
Bedrijvencommissie
Bos doet zijn promotieonderzoek bij het
IOP Precisietechnologie (Innovatiegericht
Onderzoek Programma, een initiatief van
het ministerie van Economische Zaken).
‘Het mooie van een IOP-project is dat er
een bedrijvencommissie is waardoor je
direct in contact staat met ondernemers
uit het veld. In mijn geval zaten er onder
meer het Nederlands Meet Instituut, TNO
Industrie en Te Strake in. Zij hadden
meteen interesse in de techniek.’
De bedrijven lieten aan Bos weten dat hij
iets bijzonders in handen heeft. Hij startte
daarom in 2004 zijn onderneming. Het
uitbouwen van de onderneming kwam
tot stand toen het onderzoek aan de taster
werd ondergebracht in een programma
voor entrepreneurschap. In dit programma,
ondersteund door het Innovation Lab van
de TU/e, studeren studenten van verschillende
faculteiten af op een deelprobleem
binnen een nieuw bedrijf. Ernst Treffers,
student Technische Bedrijfskunde, deed
het programma en kwam zo in contact met
Bos. Treffers: ‘Ik heb altijd de droom gehad
om zelf een leuke onderneming te hebben.
Ik wil liever niet voor een baas werken.
En als ik ergens zes of zeven dagen per
week bezig ben, dan wil ik daar later zelf
de vruchten van plukken. Het zelfstandig
ondernemen geeft ook vrijheid die me aanspreekt.’
Treffers brengt bedrijfskundige
kennis in, terwijl Bos zich bezighoudt met
de techniek.
Producenten
De twee verwachten elk moment te kunnen
beginnen met de productie van de tasters.
Treffers: ‘We willen de tasters leveren aan
de producenten van coördinatenmeetmachines.
Zij kunnen het verkopen aan klanten
die het bijvoorbeeld gebruiken voor het
meten van de gaatjes in een inktjet printer,
inspuitkanalen bij brandstofinjectie, complexe
3D-onderdelen die kleine features bevatten
of die nauwkeurig bemeten moeten
worden.’ Er zijn gesprekken met fabrikanten
die grote interesse hebben in het product.
Volgens Bos zijn de fabrikanten zelfs
nog enthousiaster dan hij had verwacht.
Een jaar geleden zei een potentiële klant
op een beurs: ‘ik geloof niet dat jullie de
geclaimde nauwkeurigheid kunnen halen,
maar als het lukt, wil ik dat product meteen
hebben.’ Treffers: ‘We zijn nu met hem in
gesprek. Dat is leuk. Zo zijn er nog meer
opties. Als er al maar één een handtekening
zet, dan kan er geproduceerd gaan
worden.’
Wanneer de eerste bestellingen worden
geplaatst, moeten de ondernemers aan de
slag om de producten te leveren. XPRESS
Precision Engineering is op de eerste
plaats een ontwikkelbedrijf, geen productiebedrijf.
Het bedrijf zal de research en
development samen met de TU/e blijven
voortzetten, de productie samen met partners
in de regio oppakken en voor de ont

Ernst Treffers (l) en Edwin Bos.
wikkeling van de chip samenwerken met
MESA+, een onderzoeksinstituut van de
Universiteit Twente.
Droom uitgekomen
Hoeveel stuks ze van de Gannen-XP
gaan verkopen, is moeilijk te voorspellen.
Treffers: ‘Dat is helemaal afhankelijk
van de deals die we met machinebouwers
sluiten. Er zijn een paar grote bouwers die
samen het overgrote deel van de markt
in handen hebben. Een contract kan per
bouwer zomaar per jaar een tiental tot tientallen
verkochte tasters opleveren.’ Binnen
een aantal maanden kunnen de twee
fulltime aan de slag met hun bedrijf. Dan
is Treffers klaar met zijn studie en zit het
promotieonderzoek van Bos erop. Voor de
laatste is dan een droom uitgekomen. ‘Ik
heb altijd een eigen bedrijf willen hebben.
Ik had ook bij een bedrijf onderzoek kunnen
gaan doen, maar het is veel leuker om
iets voor jezelf te beginnen. Mijn ouders
hadden een bedrijf en ik heb zelf ook al
kleine bedrijfjes gehad. De negen tot vijfmentaliteit
spreekt me niet aan. Ik wil dat
ik voor goed werk beloond word en ik ben
bereid de consequentie te dragen wanneer
het slechter gaat. Zolang ik niet onder een
brug hoef te slapen, natuurlijk.’
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7 4 1

L O O P B a a n
Ir. Ingrid de Boer
is algemeen
directeur van
Woonbedrijf.
f oto : b a r t V a n o V e r b e e k e
ingenieur
in wonen
Ze zat aan alle kanten van de tafel waar het gaat om woningbouw: ze was adviseur,
opdrachtgever en overheid. sinds 2006 is stadsvernieuwer ir. ingrid de boer (45) terug
in eindhoven, in de functie van algemeen directeur van woonbedrijf, ontstaan door een
fusie van woonstichting hhvl en woningstichting sws. ‘ik was er aan toe om koers te
zetten met een organisatie.’
‘Ik begon in 1980 met de studie Bouwkunde en studeerde
af in 1986. Das was voor die tijd snel. Mijn stage bij de
gemeente Breda zorgde voor een tempoverhoging. Die
stage begon met drie maanden, maar werd een half jaar.
De confrontatie tussen theorie en praktijk was heel interessant.
Ik wilde ideeën toetsen aan de werkelijkheid.
Het gevolg was wel dat ik bij terugkomst op TU/e zo snel
mogelijk klaar wilde zijn.
Ik ben afgestudeerd in de stadsvernieuwing. Dat was toen
de klassieke aanpak waarbij gebouwen behoorlijk werden
gestript en bewoners moesten verhuizen. Ik had sterke affiniteit
met die complexe processen. Ik ben goed in staat
te voorspellen welke stappen je moet zetten om ergens uit
te komen. Het proces van stadsvernieuwing was daarom
voor mij erg interessant. Ik weet dat ik geen geniaal ontwerper
ben. Om mij heen zag ik dat er mensen zijn die
4 2 M a t r i x / 1 / 2 0 0 7
dat veel beter kunnen. Ik heb het dus ook nooit meer gedaan
– ik ken mijn beperkingen.’
Bestaande bouw
‘Mijn eerste baan was bij de nationale woningraad, een
koepelorganisatie voor woningcorporaties. Dat was al
heel mooi in die jaren, want de markt voor afgestudeerden
was dramatisch. Ik had de functie van bestuurs- en
organisatieconsulent. Na drie jaar vond ik dat ik er te
weinig van mijn opleiding in kwijt kon. Ik ging naar
INBO Architecten/Adviseurs op het hoofdkantoor in
Woudenberg. Daar werd ik adviseur renovatie en onderhoud.
Ik zat weer in de bestaande bouw, maar nu was het
heel bouwkundig: van het opstellen van renovatieplannen
en haalbaarheidsplannen, tot directievoering op de
bouw, de steiger op. Het waren grote projecten door het

hele land. Het was voor mij geen probleem dat ik een
vrouw was op een bouwplaats. Ik heb me nooit aangepast.
Daardoor heb ik altijd grote lol gehad.
Ik wilde leiding gaan geven aan een groep mensen. Ik
merkte aan de reactie van anderen dat ik er aanleg voor
had en ik merkte aan mezelf dat ik er veel plezier in heb.
Er was een vacature bij een corporatie in Breda. Ik werd
hoofd woondiensten. Dat was in 1991, ik was nog geen
dertig. De afdeling die ik leidde, bestond uit zestien mensen.
We waren bezig met alles wat met klanten te maken
heeft. Bewoners zijn erg leuk. Ze hebben ook bijna altijd
gelijk. Ze worden nogal eens als lastig gezien, maar zij
verblijven in de wijken. Als je goed luistert naar bewoners
kun je daar veel aan hebben. Ik ging vaak naar bewonersavonden.
Soms om te luisteren en soms om te vertellen
over onze plannen. Daar kan veel emotie loskomen. Dat
moet je de ruimte geven, maar wel kanaliseren. Als er
twintig schreeuwende bewoners staan die allemaal iets
anders willen, dan zul je dat nooit allemaal kunnen realiseren.
Dat begrijpen ze overigens prima. Je moet ze alleen
niet als kinderen behandelen. Dan gaat het mis. Daar heb
ik nooit last van gehad; ik neem de bewoners heel serieus.
Ik had nooit bedacht dat ik ambtenaar zou worden. Ik had
er een heel slecht beeld van; een luie, trage organisatie.
Mijn beeld is nu helemaal veranderd: ik ben nooit zulke
hardwerkende mensen tegengekomen. Ik zat blijkbaar
ergens in een bak van een headhunter en werd gevraagd
om hoofd stadsontwikkeling bij de gemeente Nijmegen
te worden. De cultuur van die organisatie moest veranderen.
Er moest gekeken gaan worden naar wat de stad en
de mensen nodig hadden, in plaats van paternalistisch
bepalen waar de mensen behoefte aan hebben. Dat is een
proces van drie tot vijf jaar.
De Boer: ‘Bewoners zijn
erg leuk. Zij hebben ook bijna
altijd gelijk.’
Ik vind het heel leuk om een organisatie beter te maken.
Het wordt daarmee voor de mensen die er werken ook
beter. Hoewel er altijd enkelen zijn die zich echt niet willen
aanpassen. Daar zul je afscheid van moeten nemen.’
Consument centraal
‘Per 1 maart 2006 ben ik directeur van Woonbedrijf. Ik
moest de vastgoedportefeuille gaan beheren, er moest
een netwerk worden opgezet en er moest veel worden
samengewerkt. Woonbedrijf is een grote corporatie en
zaken die je doet hebben betekenis voor de stad. De club
zit er financieel goed bij wat mogelijkheden geeft. Dat
alles maakte het voor mij tot een ideale nieuwe baan. Ik
was er ook aan toe om koers te zetten met een organisatie.
Ik wil graag de verantwoordelijkheid dragen. Ons
speerpunt is: beter naar de consument luisteren. Dat
moet ons handelen bepalen. We moeten weten hoe onze
klanten wonen ervaren. Het is mijn heilige overtuiging
dat we daardoor tevredener bewoners krijgen, en dat
is het doel van ons bedrijf. We hebben een aantal grote
herstructureringsprojecten. De Barrier is een heel eind
op streek, we hebben Lakerlopen, Drents Dorp. Er zijn
een aantal nieuwbouwprojecten, bijvoorbeeld Strijp S
dat net bouwrijp wordt gemaakt.
We zijn ook bezig met de leefbaarheid in de buurt. Zo
vragen we in Doornakkers deur aan deur wat ze van
hun buurt vinden, wat ze missen en wat ze vinden dat
wij zouden moeten doen. Een heel mooie aanpak is in
Woensel, waarbij we mensen heel direct betrekken bij
hun buurt en vragen om zelf met plannen te komen. Dat
levert geweldige ideeën op, maar het brengt ook bewoners
onderling in contact, en geeft cohesie. Dat is heel
bevredigend.’
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7
4 3

Hoogvliegers
gezocht!
Ready for take off?
De stap van de schoolbanken naar een
multinational. Het lijkt eenvoudig. Je wilt je
vleugels uitslaan. Kansen pakken. En kennis
ontwikkelen. Waar kun je dat nou echt? Wie
biedt je meer dan luchtkastelen? Echte kansen
en mogelijkheden. Want de vraag is of je op
gebakken lucht ook daadwerkelijk je vleugels
kunt uitslaan. Wij denken van niet. Daarom
bieden wij je geen uniforme startersfunctie,
maar een baan die bij je past. Alleen dan haal
je het maximale uit jezelf.
Want laten we eerlijk zijn met een beetje wind
in de zeilen stijgen hoogvliegers tot ongekende
hoogtes.
Ben je geïnteresseerd in een carrière in tech-
nology & innovations of IT business process
management, kijk dan op www.altran.com/nl
of stuur je CV en een korte motivatie naar
recruitment@altran.nl
Voor meer infomatie bel je met 023 - 569 40 90.

ontwerper in opleiding
Tiberiu Muntean (26)
Tiberiu Muntean volgde aan de Universiteit van Boekarest zijn
bachelor- en masteropleiding. Tijdens zijn promotieonderzoek
raadde zijn begeleider hem aan om het postdoctorale programma
Mathematics for Industry aan de TU/e te gaan volgen om zijn
opleiding te completeren. In september 2005 startte hij met deze
opleiding en op dit moment voert hij zijn ontwerpopdracht uit bij
Wärtsila een bedrijf dat onder andere propellors, schroeven voor
grote schepen, produceert.
Het bedrijf wil de efficiency van de propellors nauwkeurig meten,
om daarmee het design van de scheepsschroeven te verbeteren,
zodat het brandstofgebruik van het schip vermindert. Munteans
onderzoek richt zich op het ontwikkelen van een model om de
zogenaamde wake fraction – het geheel van verstoringen rondom
het schip – in kaart te brengen.
Hij zal sensoren op een scheepsschroef aanbrengen, waarna het
schip daadwerkelijk gaat varen. Met de data die hij daarmee ver-
zamelt en de methode die hij ontwikkelt kan Muntean het bedrijf
aanbevelingen doen voor verbetering van het design van de
scheepsschroef. Na afronding van zijn opleiding vervolgt Muntean
zijn promotie-onderzoek in Roemenië.
O N T W e R P e N
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7 4 5
F OTO : B a R T v a N O v e R B e e k e

B E L E i D
3TU. Centre for ethics
‘Stel je voor dat je, met alle
ontwikkelingen bij de faculteit
Biomedische Technologie, van
iemand een sprinter kunt maken
die een wereldrecord op de 100
meter loopt. Die Übermensch
is nu nog sciencefiction. Maar
als de maakbaarheid van de
mens zo toeneemt, moeten
onderzoekers samen met
filosofen goed nadenken over
dit soort ontwikkelingen en
partij zijn in een openbaar
debat hierover. Hun opvattingen
moeten ze baseren op
fundamenteel en toegepast
onderzoek.’
4 6 M a t r i x / 1 / 2 0 0 7
Met deze beschrijving schetst prof.
dr.ir. Anthonie Meijers, TU/e-hoogleraar
Filosofie en Ethiek van de Techniek meteen
in grote lijnen de doelstellingen van het
3TU Centre for Ethics, dat eind januari officieel
van start is gegaan. Het Centre for
Ethics is geen fysieke entiteit, maar bestaat
virtueel als één centre. Het daadwerkelijke
onderzoek zal aan de drie TU’s worden gedaan,
onder de vlag en aansturing van het
centre. Aanleiding voor de oprichting zijn de
vele en grote maatschappelijke veranderingen
die gaande zijn. De technische ontwik-
kelingen, vaak de motor van maatschappelijke
veranderingen, gaan snel en spelen zich op
een ongekende schaal af. Prof.dr. Christian
Illies, medewerker van het nieuwe Centre for
Ethics en van de afdeling Filosofie van de
TU/e-faculteit Technologie Management:
‘Denk aan de invloed van de nieuwe media,
of beter, de computer in het algemeen in relatie
tot bijvoorbeeld de persoonsidentificatie.
Privacy en autonomie zijn in onze maatschappij
zeer belangrijke waarden, wordt daarmee
rekening gehouden bij de ontwikkeling van
producten? En in hoeverre? Hetzelfde geldt

een feit
voor ontwikkelingen binnen de nanotechnologie
en bij BMT, daar gelden die waarden
evenzeer.’
Meijers: ‘Ook in het algemeen zie je dat de
aandacht voor ethische zaken toeneemt, want
de huidige technische ontwikkelingen zetten
sommige morele kwesties op scherp. Een
complicerende factor is dat er na de ontzuiling
geen gemeenschappelijk of vanzelfsprekend
kader meer is; iedereen is veel individualistischer
geworden. Sommigen maken zich
druk over privacy op internet, zoals adressen
die je op websites achterlaat, anderen minder
of niet. Maar welke risico’s wil je nemen,
hoe belangrijk is die vrijheid? Daar is geen
consensus meer over.’
De afdelingen filosofie van de TU/e en de
TU Delft werken al zo’n vijf jaar samen,
ook op het gebied van onderzoek. Op dit
moment werken drie onderzoekers zowel in
Delft als in Eindhoven. Samenwerking betekent
schaalvergroting voor beide afdelingen,
die relatief klein zijn ten opzichte van faculteiten.
Met de 3TU werd ook de Universiteit
Twente bij de samenwerking betrokken en
zo ontstond het Centre for Ethics, dat in de
universitaire wereld de grootste groep is
die zich bezighoudt met de filosofie van de
techniek.
De gezamenlijke Colleges van Bestuur hebben
anderhalf miljoen euro voor vijf jaar beschikbaar
gesteld voor het centre. Het is de
bedoeling om met dat geld meer geld voor
onderzoek binnen te halen. Meijers gaat
ervan uit dat bedrijven, maar ook NWO, geinteresseerd
zijn in onderzoek naar ethische
aspecten van de techniek: ‘Maatschappelijke
inbedding en vertrouwen in de techniek
wordt een steeds belangrijkere voorwaarde
voor de implementatie van producten. Denk
bijvoorbeeld aan kernenergie, genetisch gemanipuleerd
voedsel, maar ook windenergie.
Hoe beter je op reacties en potentiële
problemen kunt anticiperen, hoe groter de
kans van slagen een product heeft.’
Illies: ‘Het bedrijfsleven heeft steeds meer
behoefte aan mensen die ethisch problemen
kunnen analyseren en oplossingen
daarvoor kunnen vinden. Het opstellen
van een ethische code is allang niet meer
genoeg. Bovendien is dat vaak window
dressing. Maar de economische noodzaak
voor ethisch ondernemen neemt toe en
mensen zijn kritisch genoeg om door een
pr-praatje heen te kijken.’
Voortraject
Het fundamenteel en toegepast onderzoek
binnen het centre zal gedaan worden door
aio’s en postdocs. Er komt ook een internationale
PhD-opleiding. Via workshops,
seminars en congressen zal het onderzoek
een rol gaan spelen in het publieke debat.
Dat zelf overigens ook weer onderwerp
van studie kan zijn. Meijers: ‘Je kunt leren
van dingen uit het verleden, bijvoorbeeld
door een analyse van de publieke debatten
over kernenergie die in de jaren zeventig
gevoerd werden. Je kunt niet alleen de argumenten
analyseren, maar ook de emoties
die er een rol bij spelen. Conclusies kun je
Christian Illies (links) en Anthonie Meijers.
dan – voorzichtig – doortrekken naar belangrijke
thema’s van nu, zoals genetisch gemodificeerd
voedsel.’ Kenmerkend voor het Centre
for Ethics is dat het onderzoek wordt gedaan
parallel aan het onderzoek van de Centres of
Excellence van de 3TU. Aan de TU/e zal het
onderzoek zich concentreren op sustainable
energy, nano-biotechnology en hightech
systemen. Zo kan er in een vroeg stadium
onderzoek worden gedaan naar morele problemen
die zich kunnen voordoen bij technologische
ontwikkelingen. En die kunnen op
hun beurt weer een rol spelen bij het verloop
van het technologische onderzoek. Illies: ‘Je
kunt nu al in het voortraject onderzoeken
welke waarden en normen in het geding
kunnen zijn. Neem de opslag en het vervoer
van waterstof, een schone en veelbelovende
energiebron. Wordt er in het voortraject rekening
met risico’s gehouden, zo ja, welke en
in hoeverre? Welke waarden worden daarbij
gehanteerd? Vaak zijn die namelijk conflicterend:
iets moet goedkoop zijn én duurzaam
én veilig. Maar wat is veilig genoeg?’
Naast toegepast onderzoek gaat het centre
ook fundamenteel onderzoek doen. Illies:
‘Het gaat om onderzoek naar algemene
waarden en uitgangspunten. Neem de volgende
vraag: Is respect voor het milieu goed
omdat het een waarde in zichzelf is of alleen
maar omdat het goed voor de mens is? Het
antwoord maakt een groot verschil voor hoe
je met het milieu omgaat.’ Een apart item is
de regelgeving, die vaak ontbreekt of achterloopt
bij nieuwe technische ontwikkelingen.
Meijers is ervan overtuigd dat er op de departementen
van ministeries zeker aandacht is
voor ethische aspecten bij regelgeving.
Wereldwijd
Eind januari was de officiële opening van het
Centre for Ethics in Den Haag. Daar komt
een ‘campus’ waar ook het centre een kantoor
krijgt. De campus is een initiatief van de
TUD, de Universiteit Leiden en de gemeente
Den Haag. Het moet een soort pied-à-terre
voor de universiteiten worden, als een interface
naar de beleidswereld. Zo wil men niet
alleen bekendheid aan studies en onderzoek
geven, maar ook opdrachten binnenhalen.
Meijers denkt daarbij aan de ministeries van
VROM, Justitie en Binnenlandse Zaken.
Op dit moment worden de eerste aio’s geworven
voor de PhD-opleiding. Meijers: ‘We adverteren
wereldwijd want we willen de beste
onderzoekers. Wij zoeken aio’s met een dubbele
achtergrond, die filosofie en een technische
studie hebben gecombineerd. Dat zijn
vaak de betere studenten, ze spreken de taal
van de onderzoeker en kunnen gemakkelijk
zaken met elkaar in verband brengen.’
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7 4 7

4 8
a L U M N i
A L U M N I V E R E N I g I N g VA N O N T W E R P E R S O P L E I D I N g O O T I
Xootic link
tussen generaties alumni
Het netwerk levend houden. Dat is het belangrijkste
doel van Xootic, de alumnivereniging van de
Ontwerpersopleiding voor Technische Informatica (OOTI).
‘Je krijgt bij OOTI vanaf de eerste dag een uitgebreid
netwerk, daar hoef je niet eens veel voor te doen’, vertelt
voorzitter Laci Posta. ‘Xootic maakt meteen contact en
helpt graag. Waarom niet? Het kost niet veel tijd of geld.’
De tweehonderd leden van de alumnivereniging komen
uit twintig landen. Niet alleen uit Oost- en West-Europa
maar ook uit China, Japan, India, Nepal, Afrika en de VS.
Bij OOTI is doorgaans zestig tot zeventig procent van de
ontwerpers in opleiding buitenlander. Dit jaar was dat
aantal zelfs 75 procent. Volgens Posta komt een aantal
van hen niet alleen vanwege de goede opleiding naar de
TU/e, maar ook voor de ‘western experience’. Die overigens
soms behoorlijk isolerend kan werken voor een
buitenlandse IT’er alleen op een kamertje in een spacebox
(kleine appartementen op de TU/e-campus – red.)
Iedereen die de opleiding doet is automatisch aspirant-lid
van de vereniging, na het afstuderen kunnen ze een volwaardig
lid van Xootic worden.
Kennis doorgeven
Voorzitter Posta is een Roemeen en woont al vijf jaar in
Nederland. Na zijn tweejarige doctorale ontwerpersopleiding
besloot hij een baan te aanvaarden bij Verum, een
klein softwarebedrijf dat zich bezighoudt met ‘validatie’,
ofwel het vóór implementatie voorspellen of en hoe een
systeem zal functioneren. Hij heeft zijn vrouw naar
Nederland over laten komen. Laci Posta wil graag blijven,
net als veel van zijn OOTI-collega’s. Zeker nog een jaar of
vijf. Maar voor de toekomst kan hij zich ook voorstellen
dat hij in Roemenië aan de universiteit zou gaan werken.
‘Ik wil graag de kennis doorgeven in mijn land, waar ze
zo hard nodig is’, vertelt hij. ‘Ik woon en werk hier met
plezier, maar ik mis ook mijn familie en vrienden in
Roemenië.’
Xootic is voor veel buitenlandse software-ontwerpers dan
ook het begin van een Nederlandse vriendenkring én
werkkring. Een actieve groep van ongeveer twintig mensen
organiseert een grote hoeveelheid activiteiten, zowel
in de vrijetijdssfeer als op informatief vlak. Een keer per
jaar is er een grootschalige activiteit, de zogenaamde
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7
F OTO : B a R T v a N O v e R B e e k e
X-day. In het verleden brachten de ontwerpers bezoeken
aan steden, gingen skiën, mountainbiken, snowboarden,
zeilen, bowlen, kanoën en grotten bezoeken. ‘Het moeten
vooral dingen zijn die je normaal niet doet, iets extreems
waar je samen mee bezig bent’, vertelt Posta.
Ondersteuning
Xootic houdt ook contact met een brede kring werkgevers
waar stages en projecten gedaan kunnen worden. Soms
zoekt een bedrijf via het Xootic-netwerk naar een persoon
of een onderneming met een bepaalde specialisatie. Soms
vindt een Xootic-lid via het netwerk een nieuwe baan of
informatie waar hij of zij naar op zoek was. ‘We hebben
een netwerk van partners en sponsors die ons ondersteu-

nen op allerlei manieren. Bedrijven krijgen via ons mogelijkheden
voor marketing en publicity. Dat levert hen ook
wat op.’ Ook de opleiding ondersteunt de activiteiten met
bijvoorbeeld hulp bij de administratie.
Symposium en nieuwsbrief
Leden van de Xootic alumnivereniging zien elkaar vergeleken
met andere verenigingen erg vaak. ‘We houden niet
alleen schriftelijk contact met elkaar, we ontmoeten elkaar
verschillende keren per jaar. Bij een lezing, een etentje of
een andere activiteit. Elke maand is er wel iets te doen’,
zegt Posta. Naast de gebruikelijke activiteiten, organiseert
Xootic elke vijf jaar een symposium over nieuwe ontwikkelingen
in software technologie. Elke twee jaar is er een
Laci Posta te midden van andere leden van Xootic.
uitgebreide enquête onder de alumni over waar ze terecht
zijn gekomen in hun werk en om de gegevens up-to-date
te houden. ‘We willen graag weten hoe onze kennis in de
industrie wordt gewaardeerd. Wat moet OOTI beter doen,
wat doen ze goed? Maken mensen makkelijker carrière
vanwege OOTI?’, aldus Posta.
Een groep leden verzorgt twee keer per jaar een nieuwsbrief
en houdt de website bij. Eens per jaar maakt Xootic
een ‘technical magazine’. ‘Als voorzitter houd ik het overzicht
over de administratie en alles wat we doen. Ik ben
al drie jaar voorzitter, en dat bevalt me wel. Xootic is een
link tussen de generaties afstudeerders. Het is goed om
te weten wat er bij OOTI gebeurt. De vereniging werd in
1990 opgericht en een aantal van de mensen van het eerste
uur is nog lid, waaronder de eerste voorzitter.’
Meer informatie over deze alumnivereniging van de postdoctorale
ontwerpersopleiding Software Technology is te
vinden op www.xootic.nl.
M a t r i x / 1 / 2 0 0 7 4 9

F oTo : G e e r T v a n K e s T e r e n
5 0
service
nieuws
nIeuw logo voor
vIruSFeStIvAl
Een ontwerp van Ferdy Remijn, vierdejaars student
aan Sint Lucas te Boxtel, is begin februari
uitgekozen als het logo voor het Virus Festival
2007, dat zondag 3 juni plaatsvindt op de campus
van de TU/e. Van tien bands zijn inmiddels
de namen bekend. Vijf daarvan hebben hun
roots in Brabant: LEFT (rock), Autonon (alternatieve
digitale muziek van Peter van Drunen),
The Eaves (piano, elektrische en akoestische
gitaar), Woody & Paul (blues) en MC Drama
(rap). Daarnaast staan ook Melomanics (divers),
Commodore 64 Orchestra (combinatie van
nieuwe media, gaming en klassieke muziek),
About (electronic pop), Jason Forrest (breakcore)
en AuxRaus (happyhardcorepunk) op de rol. Die
laatstgenoemde band wordt wellicht de afsluiter
van de Virus-editie van dit jaar.
eIndhoven StudentenStAd
De TU/e wil dit jaar een actieplan klaar hebben
ter versterking van de positionering en profilering
van Eindhoven als studentenstad. Het plan
moet samen met Fontys, de gemeente Eindhoven
en studentenverenigingen tot stand komen. Dit
staat te lezen in de Bestuurlijke Agenda van het
College van Bestuur voor 2007. Een beleidsmedewerker
van de universiteit is benoemd
als coördinator en gaat werken aan een visie,
beleid en een actieprogramma. Hierover zijn al
Het nieuwe
logo van het
Virusfestival dat
dit jaar op zondag
3 juni plaatsvindt.
Fototentoonstelling op de TU/e-campus
20-01-04, Iraq, Samara is de titel van deze foto die onderdeel uitmaakt
van de fototentoonstelling Why Mister, Why? in het Hoofdgebouw van
de TU/e van 3 april t/m 4 mei.
M A T R I x / 1 / 2 0 0 7
gesprekken gevoerd met zowel de verantwoordelijk
wethouder als met ambtenaren van de
gemeente. Ook is er al gepraat met studenten.
Het doel is dat zowel de universiteit als de gemeente
tot concrete acties komen, zo staat te
lezen in een memo over de te maken plannen.
Daarin staat ook dat wat de universiteit betreft
‘vervlechting’ een sleutelwoord is. De TU/e zou
nadrukkelijker aanwezig moeten zijn in de promotie
van de stad Eindhoven, en de stad zou een
grotere rol moeten spelen in de uitingen van de
universiteit. Het initiatief van de TU/e moet de
gemeente een duwtje in de juiste richting geven.
Volgens universiteitssecretaris ir. Harry Roumen
heeft de gemeente recent een projectleider
Bravo Compagny
1/8 Infantry on a
raid after a tip off
by an informant.
The tip was not
correct, though
one person was
arrested, as he
knew the suspects
hide out.
aangewezen die zich met het thema ‘Eindhoven
studentenstad’ gaat bezighouden.
Koonen Ieee Fellow
Prof.ir. Ton Koonen, leerstoelhouder van de
groep Electro-Optische Communicatie van de
faculteit Elektrotechniek is door beroepsorgani-
satie IEEE benoemd tot ‘Fellow’. Koonen werkte
eerder bij Lucent Technologies in Huizen en werd
in 1998 als de eerste niet-Amerikaan benoemd
tot ‘Bell Labs Fellow’. Hij krijgt de IEEE-onder-
scheiding voor zijn prestaties op het gebied van
access systems. Dit zijn de netwerken die thuis-
netwerken aan het grotere glasvezelnet knopen.
Bij de faculteit Elektrotechniek hebben nu vier
‘voltijders’ een IEEE Fellow-onderscheiding.
Naast Koonen zijn dat prof.dr.ir. Meint Smit,
prof.ir. Djan Khoe en dr.ir. Frans Willems. In de
‘Fellow Class of 2007’ heeft bij Elektrotechniek
ook een aantal deeltijdhoogleraren IEEE Fellow-
onderscheidingen gekregen. Het betreft hier
prof.dr. Ronald Aarts, prof.dr.ir. Peter de With en
prof.dr.ir. Roel Baets.
BenoemIng BIj eAmBeS
Prof.dr. Dick Slaaf, deeltijdhoogleraar Vital
microscopy and imaging van de faculteit BMT,
is gekozen als secretaris-generaal van EAMBES
(European Alliance for Medical and Biological
Engineering & Science). De organisatie
brengt het belang van de biomedische ingenieurswetenschappen
onder de aandacht van
de Europese politiek in Brussel en coördineert
Biomedical Engineering in Europa. Het doel van

F oTo : p e T e r c o x
EAMBES is onder andere Europese subsidies
te verwerven voor biomedisch technologische
onderzoeksprojecten die de gezondheid en het
welzijn bevorderen.
tu/e-AlumnuS ontwerpt
pAvIljoen voor expo 2010
Een ‘achtbaan-te-voet’, zo typeert TU/ealumnus
ir. John Körmeling zijn ontwerp
voor het Nederlandse paviljoen op de
Wereldtentoonstelling van 2010, in Shanghai. De
beoordelingscommissie, met als voorzitter rijksbouwmeester
ir. Mels Crouwel, vond zijn ontwerp,
met de naam ‘Happy Street’, het beste van de
zes geselecteerde kandidaten. Bij het project zijn
medewerkers van de TU/e-faculteit Bouwkunde
betrokken. Het plan van Körmeling behelst een
slingerende weg op poten. Aan die weg liggen
huisjes waarin de exposities staan, die het
beeld van de Nederlandse ‘creatieve economie’
moeten gaan uitdragen. Kunstenaar Körmeling
denkt hierbij aan huisjes met elk een verschillende
architectonische stijl uit de Nederlandse
architectuurtraditie. De basis van het idee is
het thema van de Expo: ‘Better City, Better Life’.
Daarom heeft het paviljoen zelf de vorm van een
‘city’. Happy Street moet een feestelijke attractie
worden, wat de kunstenaar betreft. De geschatte
bouwkosten bedragen tien miljoen euro.
unIverSIteItSFondS
SponSort mASterclASS
Het Universiteitsfonds Eindhoven (UFe) sponsort
de Masterclass die de faculteit Wiskunde op 5
april a.s. organiseert voor leerlingen van 5 en 6
vwo. De sponsorgelden zijn bijeengebracht door
alumni via de verkoop van de Wiskunde cd-rom
met wiskunde dictaten van 1956-1982.
Wilt u alsnog in het bezit komen van deze cdrom?
Surf naar http://www.tue.nl/alumnus en
klik op ‘bestellen Wiskunde CD’.
agenda
3 april t/m 4 mei, 9.00 – 18.00 uur,
Hoofdgebouw TU/e: Fototentoonstelling Why
Mister, Why? Foto’s van Geert van Kesteren over de
Amerikaanse invasie in Irak. Op zaterdag en zondag
van 12.00 – 17.00 uur geopend.
3 april, 10.00 – 18.00 uur, Kennedytoren
Eindhoven: Brainport Embedded House Day, speciaal
voor ondernemers in het MKB. Meer informatie: www.
unitedbrains.nl, ga naar agenda. De toegang is gratis.
12 april, 07.45 uur, Hoofdgebouw TU/e:
Ontbijtsessie getiteld ‘Oplossingen met wiskundige
modellen’ met gastheren prof.dr.ir. Bob Mattheij en
prof.dr. Anton Stoorvogel van de faculteit Wiskunde
en Informatica. Meer informatie en aanmelden:
www.tue.nl/ondernemen of www.kennispoort.nl.
23 april, vanaf 9.00 uur, Hoofdgebouw
TU/e: Voorlichtingsdag voor vwo’ers. Leerlingen
van 4, 5 en 6 vwo kunnen twee opleidingen van de
TU/e bezoeken. Meer informatie en aanmelden via
www.tue.nl/studievoorlichting.
24 april, 16.00 – 18.00 uur, TNO Industrie
en Techniek, TU/e-campus: Lezing in het kader van
‘Samen innoveren’ van Philip de Goey en Rik Baert
over nieuwe, schone, zuinige verbrandingsconcep-
ten zoals Premixed Charge Compression Ignition
(PCCI). Meer informatie en aanmelden: www.tue.
nl/ondernemen, klik op ‘Samen innoveren’ of kijk
op www.bzw.nl.
26 april, 17.00 uur, Vergaderzaal
Kennispoort: Technologielezing ‘Beelddiagnose
met de computer: afkijken van het brein’ van
prof.dr.ir. Bart ter Haar Romeny van de faculteit
Biomedische Technologie. Meer informatie
en aanmelden: www.tue.nl/ondernemen of
www.kennispoort.nl.
10 mei, 07.45 uur, Gebouw Helix op de
TU/e-campus: Ontbijtsessie getiteld ‘Chemie
en technologie’ met gastheer prof.dr.ir. Hans
Niemantsverdriet van de faculteit Scheikundige
Technologie. Meer informatie en aanmelden:
www.tue.nl/ondernemen of www.kennispoort.nl.
25 mei, TU/e-Auditorium: Intreerede van
prof.dr. Jan de Jonge van de faculteit Technologie
Management. Voor meer informatie: www.tue.nl,
ga naar agenda.
3 juni, Universiteitsterrein TU/e: Virusfestival.
Met optredens van verschillende muziekgroepen.
Meer informatie: www.virusfestival.nl.
5 juni, Hoofdgebouw TU/e: Late beslissersdag voor
6 vwo’ers die een technische studie willen gaan volgen,
maar nog niet weten welke. Er kan één opleiding be-
zocht worden. Meer informatie en aanmelden kan via
www.tue.nl/studievoorlichting.
7 juni, 07.45 uur, Gebouw Paviljoen van de
TU/e: Ontbijtsessie getiteld ‘Innovatiekracht bundelen’
met gastheer prof.dr. Sytse Douma van de faculteit
Technologie Management. Meer informatie en aanmel-
den: www.tue.nl/ondernemen of www.kennispoort.nl.
8 juni, 16.00 uur, TU/e-Auditorium: Intreerede
van prof.dr.ir. Henk Swagten van de faculteit Technische
Natuurkunde. Voor meer informatie: www.tue.nl, ga
naar agenda.
15 juni, 16.00 uur, TU/e-Auditorium:
Afscheidscollege van prof.dr.ir. Dick van Campen van
de faculteit Werktuigbouwkunde. Voor meer informatie:
www.tue.nl, ga naar agenda.
19 juni, 16.00 – 18.00 uur, Gebouw
Kennispoort op de TU/e-campus: Lezing in het kader
van ‘Samen innoveren’ met Henk Corporaal van de TU/e
en Jo de Boeck van het Holst Centre over netwerken
van draadloze microsystemen. Meer informatie en aanmelden
via www.tue.nl/ondernemen, klik op ‘Samen
innoveren’ of kijk op www.bzw.nl.
22 juni, 16.00 uur, TU/e-Auditorium: Intreerede
van prof.dr. Dieter Armbruster van de faculteit
Werktuigbouwkunde. Voor meer informatie: www.tue.nl,
ga naar agenda.
26 juni, Faculteit Elektrotechniek: Super TU/esday
met als thema: ‘Elektrotechniek al basis voor duurzame
energieontwikkeling.’
Meer informatie: www.ele.tue.nl/nl/.
29 juni, 16.00 uur, TU/e-Auditorium: Intreerede
van prof.dr. Paul Koenraad van de faculteit Technische
Natuurkunde. Voor meer informatie: www.tue.nl, ga
naar agenda.
M A T R I x / 1 / 2 0 0 7
5 1

Technische Universiteit Eindhoven
Den Dolech 2
Postbus 513
5600 MB Eindhoven
Telefoon (040) 247 91 11
e-mail: voorlichting@tue.nl
Internet: http://www.tue.nl
Anton van Steenhoven
Samenwerken
met jonge
mensen blijft
een uitdaging