2007. December - Stichting Anemoon

VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 1
VOELSPRIET nieuws met een slakkengang
Uitgave ANM/6e Jaargang nr. 2 / december 2007 / redactie: R.H. de Bruyne, I. van Lente, H. Roode, C.M. Neckheim
& ANM. Kopij: anemoon@cistron.nl / rhdebruyne@yahoo.nl / website: www.anemoon.org
‘Zee-aardappels of paardenvijgen
gevuld met gemarmerde mosseltjes’
TERSCHELLING: Het lijkt op een
recept, maar het gaat om een gebeurtenis,
zij het één waar verzamelaars hun
vingers bij aflikken. Dit keer vond het
al plaats in september 2006. Maar er
moest nog onderzoek worden gedaan
om erachter te komen hoe de ‘gevulde’
aardappel-achtige bolletjes, waarvan in
totaal 64 exemplaren op Terschelling
aanspoelden, nu precies heetten.
En waarnemers Gerrit Doeksen en Betty
Feenstra wilden echt per se weten wat nu
precies die stevige oranjegele knolletjes
waren. Dat het ging om ‘kolonievormende
tunicaten of manteldieren’ lag wel
voor de hand. Maar welke? De bolronde
kolonies, die na een tijdje in de vloedlijn
grijsachtig verkleuren en dan inderdaad
wel op paardenvijgen lijken, bevatten
namelijk een groot geheim: een groot aantal
doubletten van een zeldzaam mosseltje:
de Gemarmerde streepschelp M o d i olarca
subpicta (Cantraine, 1835). N a
zorgvuldig onderzoek op het Zoölogisch
Nieuwsblad Atlasproject Nederlandse Mollusken
Landslakken Zeemollusken Brakwater Zoetwater Malacologen Wetenschap Literatuur
Clausilia cruciata in het
Amsterdamse Bos?
A M S T E R D A M : Jaren geleden, tijdens het
onderzoek voorafgaand aan het boek ‘Van
Nonnetje tot Tonnetje’ is het Amsterdamse
bos op veel plaatsen geïnventariseerd op het
voorkomen van slakken. Overal? Of waren
er toch plekjes vergeten? Op de website van
waarnemingen.nl stond een melding van
waarnemer Robert Heemskerk die op een
bekende plaats in het bos (‘de Heuvel’)
kleine C l a u s i l i a-slakjes ontdekte die sterk
afweken van de uit het bos bekende Grote
clausilia Balea biplicata (Montagu, 1803).
Er kwamen meerdere reacties binnen en
zelfs werd de niet-inheemse soort C l a u s i l i a
c r u c i a t a genoemd naar aanleiding van door
(zie verder pagina 2)
Museum in Amsterdam, door Mario de
Kluijver, bleek het te gaan om de tunicaat
Synoicum pulmonaria (Ellis & Solander,
1786). Hiervan waren, zij het zelden, al
vaker exemplaren aangespoeld, voornamelijk
op hetzelfde eiland. Gerrit Doeksen:
“In de tunicaten tref je, meestal rond
de basis, soms gemarmerde streepschelpen
aan, gewoonlijk variërend van 3 tot 9
mm”. Hij meldt verder nog: “elke schelp
van dit mosseltje leeft in een enigszins
taai, dun coconnetje (van byssusdraden?)
waardoor ze glad en schoon blijven.” De
gelukkige vinders waren aan het eind van
het uitzoekwerk 246 gemarmerde streepschelp-doubletjes
rijker. Het maximum
per tunicaat was 14. In een artikel in Zeepaard
76(1) wordt verder op de vondst
ingegaan. Of de vinders er misschien echt
een lekker receptje bij wisten te vinden
vermeldt het artikel niet, maar een slokje
op de goed afloop zal er vast wel genutigd
zijn; het vinden van deze voor Nederlandse
begrippen toch behoorlijk zeldzame
soort is immers geen kattenp... ( I L / R H B )
Terug van weg: het gestippelde
mosdierslakje!
VAN ONZE VERSLAGGEVER: Sinds
oktober 2001 hadden de Nederlandse
duikers deze wellicht mooiste soort van
de Nederlandse zeenaaktslakken niet
meer gezien. Regelmatig hoorde je de
duikers en onderwaterfotografen praten
over hoe mooi de soort Thecacera pennigera
was en hoe vreselijk jammer dat hij
niet meer in de Oosterschelde voorkwam.
Maar daar is nu eindelijk een einde aan
gekomen: op 30 september 2007 is deze
prachtige soort door twee afzonderlijke
buddy-teams in de Oosterschelde aangetroffen.
En er zijn hele mooie foto’s ge-
(zie verder pagina 3)
Ruim baan voor de
slakkenkoning !
B O X T E L : In een interessant artikel in
Spirula 358 (sept 2007) gaat Kees Margry
in op links- en rechtsgewondenheid bij
slakken, maar ook op het helaas nog veel te
vaak voorkomen van ‘gespiegeld afgedrukte’
afbeeldingen en foto’s van slakken
in boeken en tijdschriften. De oorspronkelijke
foto is dan van een ‘gewoon’ rechtsgewonden
exemplaar, maar de uiteindelijk
afgedrukte foto is door de redactie, vormgever
of andere bij het proces van publicatie
betrokkenen om vrij duistere redenen
gespiegeld afgedrukt. Soms gebeurt dit om
het dier ‘het boek in te laten kijken: lees:
richting stiknaad. In de meeste andere gevallen
is het gewoon domheid; men heeft
eenvoudigweg niet door dat een slak op
een gespiegelde afbeelding opeens een
abnormaal linksgewonden lichaam en
huisje krijgt. Vandaar een oproep van Margry
aan allen: ”om digitale artefacten te
voorkomen door bij het aanleveren van
beeldmateriaal de eindredacteur nadrukkelijk
te verzoeken om afbeeldingen van
slakken niet te spiegelen.”
Margry doet in het artikel echter ook nog
een heel interessante andere suggestie. Hij
stelt namelijk voor om bij publicaties over
dit onderwerp in de Nederlandse taal voortaan
bij verkeerd om gedraaide exemplaren
gebruik te maken van de term “slakkenkoning”.
Met name in Duitse, maar ook in
anderstalige literatuur wordt deze term
immers regelmatig gebruikt, al gaat het in
de meeste gevallen dan om linksgewonden
exemplaren van één soort: de grote en be-
(zie verder pagina 2)
“Wellicht de mooiste Nederlandse zeenaaktslak”
weer eens op de gevoelige plaat gezet. Thecacera
pennigera, de gestippelde mosdierslak, is terug van
weggeweest. Zie bijdrage op deze pagina en pag. 3.
(Foto’s: P. van Bragt).

(S l a k k e n k o n i n g : vervolg van pagina 1)
kende landslak met een normaal gesproken
rechtsgewonden huisje Helix pomatia
L., 1758), de Wijngaardslak. Vondsten van
verkeerd gewonden slakkenhuizen zijn te
vergelijken met een klavertje vier. De term
is onder andere te vinden in Van Dale’s
Groot Woordenboek der Nederlandse Taal
(1976). Een heel aardige suggestie van
Margry, die zeker het overnemen waard is.
Alleen... Wat is een koning eigenlijk zonder
koningin? Vandaar dat de Voelspriet
bij deze een aanvullende oproep doet:
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 2
Het regent nog steeds af en
toe schelpdieren in Yerseke
Y E R S E K E : In deze al eeuwenlang als hét
Zeeuwse mosseldorp bekende plaats, blijft
het maar nieuwe soorten regenen. Of, zoals
waarnemers Freek Titselaar en Gab Mulder
het uitdrukken: “Voor de verzamelaars van
schelpen wordt het steeds leuker in Zeeland”.
In de vorige aflevering van de Voelspriet
(6/1) konden we onze lezers getuige
laten zijn van de vondsten van de Stekelhoren
Ocenebra erinaceus en de genavelde
tolhoren Gibbula umbilicalis nabij Yerseke.
Dit keer is de Tandtolhoren Osilinus lineat
u s (Da Costa, 1778) aan de beurt. De beide
auteurs vonden levende exemplaren van
deze soort op de kadenmuren, nabij een
spuikanaal van de oesterputten. Raden naar
de herkomst van het materiaal wordt dan
wel erg gemakkelijk, hoewel we natuurlijk
niet weten of het om aanvoer via larven,
eieren of dieren via bijvoorbeeld mosselbroed
van elders gaat. En mogelijk heeft de
opwarming ook weer enige invloed op het
voorkomen. Kwamen er in het verleden
dan niet ook regelmatig soorten van elders
mee naar Yerseke? Al in de jaren ‘70 van
de vorige eeuw werden hier immers af en
toe veel (lege/dode) schelpen van nietinheemse
soorten gevonden. Maar deze
(C l a u s i l i a : vervolg van pagina 1)
Robert geplaatste detailfoto's van de ribstructuur
en mondopening. Sommige kenmerken
leken nagenoeg overeen te komen
met c r u c i a t a, zoals een columellaire lamel
met een extra richel die door kleinere plooitjes
verlengd wordt naar de mondrand. Met
enige fantasie was zelfs een x-vormige
figuur te zien... Clausilia cruciata is echter
nooit in Nederland gevonden en de dichtstbijzijnde
‘natuurlijke’ vindplaats ligt in
midden-Duitsland. Robert: “Reden genoeg
voor mij om de hulp in te schakelen van
een specialist op dit gebied. Prof. dr. E. Gittenberger
stuurde ik informatie over mijn
vondst en ik wachtte vol spanning af.”
Vrij snel kreeg Robert het bericht dat de
C l a u s i l i a-slakjes geen C. cruciata w a r e n
maar C. bidentata, ook wel Vale Clausilia
genoemd. Deze wél inheemse soort was
nog nooit in het Amsterdamse bos gevonden.
Een bijzondere vondst dus! De soort is
sloegen nooit aan. Nu blijkbaar wél...
Met wéér een ‘tolhoren’ erbij, kunnen we
ons langzamerhand gaan verheugen op een
heel nieuwe industrie in Nederland: die van
de met parelmoerkleurige horentjes beplakte
doosjes, lampjes, spiegels en andere prullaria.
Immers: tolhorens hebben een prachtige
parelmoerlaag, je hoeft de schelpjes
alleen maar ‘even in een zuurbad te dopen’.
Brrr. Ten minste één redacteur van de
Voelspriet lopen de koude rillingen over het
lijf, bij de gedachte alleen. ( I L / R H B )
Staat DIT ons te wachten? ‘Creaties’ van beplakte
doosjes met parelmoer-tolhorentjes van eigen bodem?
in Amsterdam voor het eerst in 1988
gevonden in de Noordelijke-Oeverlanden
en in de jaren 90 dook een populatie op in
de Lange Bretten. In Nederland is de soort
bekend uit Limburg, van een enkele plaats
langs de grote rivieren en uit de (voornamelijk
kalkrijke) duingebieden. De dieren zijn
ook al in Drenthe gevonden. Heemskerk
denkt dat de soort waarschijnlijk door mensen
verspreid wordt en verwacht dat de
dieren op meer plaatsten in Nederland kunnen
voorkomen. Hij meldt nog: “Ik ben zelf
meerdere keren terug gegaan naar de vindplaats.
Met gemak telde ik honderden slakjes
op vele soorten bomen zoals: Beuk,
Zomereik, Veldes, Amerikaanse Eik en ook
onder hout. De slakjes zijn verspreid over
een vrij groot gebied langs noordkant van
‘De Heuvel’. Gezien de verspreiding en de
hoeveelheid slakjes, zit deze slakkensoort
hier al een tijdje en voelt hij zich aardig
thuis in het Amsterdamse Bos.” Tja, tóch
mochten er lezers zijn die invulling weten
te geven aan de term “Slakkenkoningin”,
dan zouden we dat graag vernemen. Een
door de redactie op zijn (haar) kop gezette
foto? Of alle soorten met ‘m a x i m a’ in de
soortnaam? We zijn benieuwd! (I L / R H B )
Zandslak Theba pisana (foto H. Roode; 2007, Frankrijk)
Zeeuwse zandslakken!
V A N O N Z E V E R S L A G G E V E R : “ . . . m a a r
om een lang verhaal kort te houden: we
keken nu naar een rijke populatie zandslakken”.
Aan het woord is een bekende
Zeeuwse slakkenzoeker die verslag doet
over een excursie het duingebied bij Dishoek
(km-hok 25-388). Hier troffen Els
Koorstra, Ine van de Ven en Harry Raad
een geheel nieuwe, tot nog toe onbekende
florerende populatie aan van de zandslak,
Theba pisana. Raad: “Deze slakken toonden
een warmtevlucht door in de sprieten
van helm en ook in andere planten te kruipen.
Daar bungelden ze vriendelijk in de
wind.” Tijdens deze geslaagde excursie op
22-9-2007 kon men in totaal negentien levende
soorten noteren. Daaronder zaten
twee exoten die zich inmiddels een vaste
plek in de Nederlandse slakkenfauna
hebben veroverd: de echt zeldzame zandslak
Theba pisana en de meer algemene
bolle duinslak Cernuella virgata. D a a r n a
ging men tevreden naar huis. Harry besluit
terecht:”het was wel weer goed zo”. (HR)
over het hoofd gezien tijdens de inventarisaties
in 1993-2000? Of gewoon nádien in
het bos komen wonen? Wie zal het
zeggen... ( C M N )
Links: Clausilia cruciata Studer, 1820 [afb. via E. Gittenberger]
en rechts: Clausilia bidentata (Ström, 1765)
[afb. R. Heemskerk, exemplaar uit het A’damse bos].
Rijkdom van de Pietersberg
MAASTRICHT: De Sint Pietersberg staat
al lang in de belangstelling van malacologen.
Reeds in 1882 werden landslakken
gevonden. Tussen 1950-1953 en 1981-1 9 8 4
werd veel onderzoek gedaan, alsmede tussen
2005-2006. De auteurs van het laatste
onderzoek (G. Majoor, J. Lever, B. Lever
en A. de Groot) bespreken in Spirula 358
drie nieuwe ‘kolonisten’, ‘onderduikers’ en
‘nieuwkomers’ (resp. Balea biplicata, L u -
cilla scintilla en Lauria cylindracea). (H R )

De naam van F e r r i s i a i s
alweer versmurft!
V A N O N Z E VERSLAGGEVER: “Het is
nu eenmaal niet anders”, verzucht heel
malacologiserend Nederland. De wetenschappelijke
naam van de in zoet water
levende ‘smurfslak’ schijnt wéér veranderd
te moeten worden! Ooit heette de
soort Ferrissia wautieri (Mirolli, 1960).
Later werd deze naam na systematisch
onderzoek veranderd in Ferrisia clessinia
n a (Jickeli, 1882). Maar helaas voor de
vaak zo conservatieve malacologen, lijkt
moleculair onderzoek aangetoond te hebben
dat de soort identiek is aan de in
Noord Amerika levende Ferrissia fragilis
(Tyron, 1863), aldus R.G. Moolenbeek in
Spirula 358. Uiteraard heeft dit geen in-
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 3
Gestippeld mosdierslakje ( v e rvolg pag. 1)
maakt van die dieren, zoals blijkt uit een
bijdrage door Peter van Bragt op de ‘ S p u i -
sluis’ het Internet-forum van Stichting
A N E M O O N ( w w w . a n e m o o n . o r g ) .
Peter noemt het gestippelde mosdierslakje
een “opvallende verschijning”. Hij meldt:
“De zwarte stippen en oranje vlekken zijn
typisch voor deze soort. Karakteristieke
anatomische kenmerken zijn de gelamelleerde
rhinoforiën die in brede scheden
met twee grote lobben staan en een kieuw
krans die beschermd wordt door twee
grote papillen die er vlak achter staan.”
Hierna volgt een overzicht van het voorkomen
wereldwijd. Het gestippelde mosdierslakje
is bekend van de Atlantische
kust van Europa, Zuid-Afrika, West-Afrika,
Pakistan, Japan, Brazilië, Oost-Australië
en Nieuw-Zeeland. In 1954 werd de
soort voor het eerst in Nederland in de
buurt van Vlissingen in de Westerschelde
aangetroffen. De volgende waarnemingen
waren echter pas uit 1985 en 1990.
Plaagdier slak zelf ook geplaagd!
P U R M E R E N D: Tuinders vinden slakken
een plaag voor hun plantjes. Maar
wat die tuinders vast niet weten, is dat
ook slakken last van plaaggedierten
kunnen hebben....
Wie goed kijkt kan deze ongewenste insectjes
als passagiers zien meelopen met
landslakken. Het zijn kleine witte stipjes
met pootjes, die luisteren naar de naam
‘slakkenmijt’ (in het verleden soms ook
Slakkenmijten van het geslacht R i c c a r d o e l l a r e n n e n
in- en uit de ademopening van een naaktslak (Arion).
Peter: “Van september 1995 tot aan de
laatste waarneming in oktober 2001 werd
hij meestal in het najaar en soms in grote
aantallen uitsluitend in de Oosterschelde
waargenomen.” Maar daarna was het helaas
voorbij en sinds die tijd was hij op de
Nederlandse kust niet meer aangetroffen,
tot groot verdriet van duikende (en fotograferende!)
waarnemers. Maar daar is nu
dus eindelijk een einde aan gekomen.
Op 30 september 2007 werden door twee
afzonderlijke buddy-teams ten westen
van het Sas van Goes vier exemplaren
van het gestippelde mosdierslakje gevonden.
De slakjes zijn tegelijkertijd gevonden
door Gery Beeckmans en Peter H.
van Bragt. Drie exemplaren zaten op
Bugula plumosa, een struikvormig mosdiertje
dat het specifieke voedsel voor
deze zeenaaktslak is. In de struikjes van
B u g u l a zijn ook enkele eisnoertjes van
het mosdierslakje aangetroffen. Het vierde
exemplaar zat op D a s y s i p h o n i a, een
zacht roodwier. ( I L / R H B )
wel slakkenluis genoemd). Op sommige
geplaagde naakt- of huisjesslakken kunnen
tientallenvan deze kriebelbeestjes
voorkomen. Ze wonen in de mantelholte
van de slak, waar ze zich voeden met
vocht van het slakkenlichaam. Je kunt de
witte plaaggeestjes vaak in en uit de ademopening
zien rennen. Slakkenwaarnemer
Henk Mienis kreeg van zijn in Purmerend
woonachtige zuster onlangs twee geïnfecteerde
bruine wegslakken Arion rufus ( L . ,
1758) die zeer te lijden hadden onder
‘luis’. In dit geval behoorden de mijten tot
de soort Riccardoella oudemansi T h o r ,
1932, de zogenaamde ‘naaktslakkenmijt’.
Huisjesslakken hebben vaak een andere
mijt, de soort Riccardoella limacum
(Schrank, 1776). De bijgevoegde afbeelding
komt uit een artikel over dit onderwerp
door Mienis in Kreukel 43(1).
( C M N)
vloed op de Nederlandse naam. Die was
ooit aan dit slakje gegeven door leden van
de NJN en later overgenomen in de officiële
Nederlandse naamlijst. Moolenbeek
merkt in zijn artikel nog op dat anno 2007
bijna niemand in Nederland nog weet wat
een smurf is. Hoewel de redactie zeker
niet twijfelt aan de uitkomsten van het
moleculaire onderzoek, is er wel enige
twijfel over de genoemde ‘onbekendheid’
van deze blauwe mannetjes. Uit een bekende
Internet-Encyclopedie citeren we:
“Een smurf is klein, drie appels hoog,
blauw van kleur, draagt een witte broek
met uitfloepend staartje en een slappe
witte puntmuts. Het meest kenmerkende
is dat een smurf in zijn taalgebruik een
groot aantal woorden vervangt door het
woord smurf, de zogenaamde smurfen-
Boven: Thecacera pennigera gestippelde mosdierslak,
terug van weggeweest. Onder: Bugula plumosa, waarop
3 dieren zaten (Foto’s © P. van Bragt).
‘Mossels’ en ‘mosselen’
USQUERT: Velen hebben het zich afgevraagd
of ‘wisten het zeker’, maar slechts
één auteur durfde het aan voor eens en altijd
duidelijkheid te geven over het gebruik van
de meervoudsvormen ‘mossels’ en ‘mosselen’.
Jos Nienhuis luisterde goed en bestudeerde
de literatuur. Voor hem (en de rest
van malacologisch Nederland) is het écht
duidelijk: de meervoudsvorm ‘mossels’ is
de enige juiste binnen het domein van de
biologie en slaat op het collectivum van alle
soorten bivalven op aarde. Het meervoud
‘mosselen’ behoort toe aan het domein van
de economie: verkoop op de markt en in de
winkels, en slaat op een ander collectivum:
vele individuen van de eetbare mossel M y t ilus
edulis (L). In zoetwater is alleen de term
‘zoetwatermossels’ correct. Nienhuis noemt
overigens nog een derde domein voor de
term ‘mossel’, maar daarvoor verwijst uw
redactie van de Voelspriet liever door naar
zijn artikel in Spirula 358... ( R H B )
taal”. Zoals bekend heeft de schelp van
F e r r i s i a een duidelijke mutsvorm, dus de
NJN-naam is snel verklaard. Tenminste...
voor wie er nog weten hoe een smurf en
vooral diens muts er uit ziet. Voor wie dat
niet (meer) weet, plaatsen we bij deze ter
vergelijking een a f b e e l d i n g . ( I L / R H B )
Links: Smurfslak Ferrissia fragilis (Tyron, 1863);
rechts: Smurf: Smurfus communis (Peyo, 1958).

VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 4
Basters drijfslak teruggevonden: een
pluim voor waarnemers Pluimpot
V A N O N Z E VERSLAGGEVER: Op
19 augustus 2007 bezocht de Slakkenwerkgroep
KNNV-Afd. Bevelanden de
Pluimpot, St. Maartensdijk (km-hok
63-394), ter controle van eerdere waarnemingen
(op 27 juni 2006). Aanwezig:
J. Woets en H. Raad. Doel waren 2
soorten: de witgerande tuinslak C e p a e a
h o r t e n s i s en Basters drijfslak H e l e o b i a
s t a g n o r u m, die beide eerder uit het
gebied gemeld waren.
Het voorkomenvan de witgerande tuinslak
(genoemd in Voelspriet 5/1) kon niet meer
worden vastgesteld. De vangst in het water
daarentegen, leverde wel tientallen slakjes
op, met naar schatting gelijke aantallen van
Basters drijfslak en Jenkins' waterhoren
Potamopyrgus antipodarum. Basters drijfslak
werd nu ook veel als volwassen dier
gevonden. Harry Raad: “De variatie in
zwarte pigmentering bij het levende dier
blijft verbazen. Er kwamen slechts weinig
dieren voor met een diepzwarte kop/snuit.
Bij de blekere exemplaren waren de flanken
van de snuit donkerder dan het centrale
deel, de overgang was niet abrupt. De
voelsprieten waren ook zelden diepzwart.
ZEELAND: Via het Forum van Sticht
i n g A N E M O O N kwam de volgende melding
binnen, geplaatst door Fred de
Gast op 6 Augustus 2007: ‘Sint-Jacobsschelpen
in het Zijpe’. “Op 14 juli 2007
hebben mijn vrouw en ik in het Zijpe op
zo'n 5 meter diep tientallen lege schelpen
gevonden. Ze lagen verspreid over
een gebied van enkele tientallen vierkante
meters. Met volgepropte stabjackets
kwamen we boven en we hadden er nog
meer mee kunnen nemen.”
Fred de Gast meldt verder: “De helft van
het aantal schelpen was bol, de andere
helft was plat. De breedte van de platte
was kleiner dan die van de bolle schelpen.
De bolle waren circa 13 cm. breed.
Op dat moment had ik geen idee wat voor
schelpen dit waren. Totdat ik een keer bij
‘het Loze Vissertje’ bij het Goesse Sas
ging eten. Daar kregen we de rekening in
precies zo'n schelp. Een van de gasten
bleek te weten wat voor schelp het was;
Het typische zwarte voorkomen uit de
beschrijvingen werd slechts bij een klein
deel van de populatie aangetroffen”. Dat
was ook de ervaring van Hoeksema, c.s.
(1991) bij een onderzoek in de Braakman,
één van de weinige andere plaatsen in
Nederland waar Basters drijfslakje leeft.
Raad vervolgt: “Een goed kenmerk bij
Basters drijfslak is de aanwezigheid van
onregelmatig verspreid liggende witte pigmentkorrels
in de voelsprieten. De korrels
zijn relatief groot, maar er is een flinke
variatie in de afmetingen. De donkere zijflanken
van de snuit doen verraderlijk aan
opgezwollen brakwaterhoren denken, maar
deze soort heeft voelsprieten met zeer fijne,
witte pigmentkorrels, ogenschijnl i j k
van gelijke grootte en regelmatig verdeeld
in twee rijen. Met Jenkins waterhoren is
Basters drijfslak eigenlijk niet te verwarren
als je op de voelsprieten let, de eerste
heeft geen witte pigmentkorrels in de voelsprieten.
Met deze eenvoudige uitleg kan
je al nauwelijks meer van een determinatieprobleem
spreken en is het slechts een
kwestie van goed kijken.“ Raad geeft ten-
Wie kent de ‘grote manteldumper’?
een Sint-Jacobsschelp.” [Officiële Nederlandse
naam Grote mantel; Pecten maxim
u s, red.]. De gast wist De Gast ook nog
te vertellen dat deze schelp niet aan de
Nederlandse kust voorkomt, hetgeen de
simpele vraag deed bovendrijven: heeft
iemand enig idee hoe deze schelpen daar
terecht zijn gekomen? Bijgevoegde foto
(links) is gemaakt door Fred en Petra de
Gast van (enkele van) de betreffende
schelpen. De euromunt is ter vergelijking.
Uit reacties op het Forum blijkt o.a. dat
iets dergelijks al eerder is opgemerkt in het
Grevelingenmeer, aldus een melding op de
‘Spuisluis’ van 04-10-2004. In dat geval
ging het echter om grote aantallen Wijde
mantelschelpen Aequipecten opercularis.
De verdere reacties zijn eenduidig: vooralsnog
denkt niemand dat het gaat om
schelpen van beesten die hier geleefd hebben.
Waarnemer Marco Faasse schrijft:
“Het lijkt me onwaarschijnlijk dat ze ter
plaatse hebben geleefd. Waarnemingen
van kleine of levende exemplaren ontbreken
hier en elders. De vrij zeldzame wijde
mantel wordt toch regelmatig door duikers
waargenomen.” Hij doet als antwoord op
de vraag een gokje: “Misschien is het heel
simpel: een lekker etentje bij het water”.
Dat zou natuurlijk heel goed kunnen. Dan
blijft alleen de vraag open: “Wie?”
Waarschijnlijk komen we er nooit achter
en zal zelfs een fikse pelgrimstocht naar
Santiago de Compostela, de bedevaartsplaats
gewijd aan Sint Jacob, niet echt veel
baten... ( I L / R H B )
Slakken Pluimpot: Links Basters drijfslak H e l e o b i a
s t a g n o r u m rechts Jenkins waterhoren P o t a m o p y r g u s
a n t i p o d a r u m (Kaaskenswater/IJsselmeer, foto: RHB)
slotte nog de raad: “Het is wel verstandig
om de kenmerken van het levende beest in
een petrischaal te bekijken op een witte en
een zwarte ondergrond, bij vergroting van
20x of meer. Bij de witte ondergrond is de
zwarte pigmentering goed te zien, terwijl
de zwarte ondergrond de witte pigmentkorrels
in de voelspriet er doet uitspringen.”
Met dit alles is gebleken dat Basters drijfslak
met zekerheid en rijkelijk voorkomt
in de Pluimpot. Het voorkomen van deze
zeldzame soort, van slechts enkele Zeeuwse
plaatsen bekend, is dus definitief bevestigd.
Basters drijfslak is een ecologisch
waardevolle soort, die het malacologische
belang van de Pluimpot bepaalt. Gelukkig
blijft die constatering gehandhaafd. ( H A R )
Surfende fuikhoren bij Egmond
E G M O N D A A N ZEE: Mochten er nu nóg
mensen zijn die niet geloven dat de échte
gevlochten fuikhoren Nassarius reticulatus
aan een opmars bezig is, dan raden we die
aan even op de website voor strandvondsten
van Egmond en omgeving te kijken:
www.strandvondsten.nl. Daar treft u een
reportage aan over een levend gevonden
dier dat op 19 september “al surfend op een
stuk zeeklitschaal”op het Egmondse strand
aanspoelde. De vinders concluderen na
het terugzetten in zee: “hopelijk heeft hij
nu net zo'n verhaal over ons als wij over
hem/haar. (IL)
Rapana venosa: detectivewerk
naar de herkomst
ROTTERDAM: Inmiddels weten we dat de
Geaderde stekelhoren Rapana venosa in de
Noordzee leeft. Onduidelijk is echter waar
de dieren vandaan komen. Zijn ze met ballastwater
uit het oorspronkelijke verspreidingsgebied
(Oost-Azië; Japan, China) hierheen
gekomen? Of zijn de dieren afkomstig
uit de inmiddels in de Zwarte Zee, Adriatische
Zee en Bretagne (Quiberon), voorkomende
populaties? Recent genetisch onderzoek
aan de hand van o.m. materiaal uit de
Noordzee, lijkt vooral op het laatste te wijzen.
De genetische variatie blijkt dusdanig
klein, dat het er sterk op lijkt dat al deze
‘nieuwe’ populaties dezelfde afstamming
hebben. Theoretisch zou alles zelfs van één
vrouwelijk exemplaar of eikapsel kunnen
afstammen. Gezien de nabijheid is de Bretonse
populatie een goede kanshebber (zie
verder het artikel van D.C. Nieweg en R.J.
Vink in Spirula 359). ( H R )

Het is een sierlijke kieuwloze zeenaaktslak.
Behalve naar de wetenschappelijke
naam Hermaea bifida luistert hij in
ons land ook naar de naam Slanke rolsprietslak.
Het dier werd recentelijk
voor het eerst in de Grevelingen waargenomen,
nadat ze sinds 1989 al regelmatig
op diverse plaatsen in de Oosterschelde
waren gezien. In november
2007 werden de allereerste exemplaren
van deze fraaie slak gevonden in het
Grevelingenmeer. Iedereen blij? Nou,
nee, de dieren schijnen erg te stinken...
Momenteel is het zoutgehalte van het de
Oosterschelde en het Grevelingenmeer
nagenoeg gelijk. Echter door de fysieke
scheiding van deze wateren en diverse
grote verschillen van de afzonderlijke
ecosystemen (watertemperatuur, zuurstofgehalte,
stroming, et cetera) is de soortensamenstelling
van deze twee kustwateren
zeer verschillend. Zo zijn er meerdere
soorten organismen die we sinds vele
jaren regelmatig tot algemeen aantreffen
in de Oosterschelde, maar die nog nooit in
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 5
De Slanke rolsprietslak: een mooie (maar
stinkende) zeenaaktslak in de Gre v e l i n g e n
het Grevelingenmeer zijn aangetroffen.
Recent is er weer zo’n unieke eerste waarneming
van een soort in het Grevelingenmeer
gedaan. Vanessa Walraven trof i n
het weekend van 3 november 2007 b i j
Dreischor tenminste drie exemplaren aan
van de Slanke rolsprietslak. Ze heeft ze
niet alleen gezien, maar ook gefotografeerd.
Ze zaten op circa 1-2 meter diepte
op zachte roodwieren.
Peter van Bragt, die op de Spuisluis van
S t i c h t i n g A N E M O O N melding maakte van
deze vondst, noemt de Slanke rolsprietslak
een “opmerkelijk weekdier.” Volgens
Peter lijkt de soort op een gewone
zeenaaktslak, maar het feit dat ze vegetariër
zijn en holle buisvormige rhinoforiën
(koptentakels) hebben, vormt een aanwijzing
dat we te maken hebben met kieuwloze
zeenaaktslakken en dus niet met
‘echte’ naaktkieuwige zeenaaktslakken,
Nudibranchia. “Dat zijn namelijk allemaal
vleeseters en zij hebben massieve
rhinoforiën” aldus Peter, die erbij vertelt
dat een speciaal kenmerk van de Slanke
rolsprietslak ligt in het feit dat de slak een
stofje met een uitzonderlijk penetrante
geur produceert en dit afgeeft aan het
water. Op het internet wordt door verschillende
auteurs de karakteristieke geur
De Sicilianen hebben zich verschanst!
Al jaren onderzoeken Nederlandse malacologen
de vele forten van de ‘Stelling
van Amsterdam’. Vooral Tello Neckheim
en Henk Mienis doen veel onderzoek.
Laatstgenoemde is onder (veel)
andere de ontdekker van de ‘Siciliaanse
kielnaaktslak’ Milax nigricans in Nederland
(zie o.a. Voelspriet 5(2):6). Inmiddels
is deze soort al van 4 vindplaatsen
bekend, opvallend genoeg ligt de helft
daarvan op Fort-terein.
In totaal zijn er 42 forten die tesamen de
Stelling van Amsterdam vormen. Het
‘Fort aan de Nekkerweg’, in de volksmond
ook wel ‘Fort Halfweg’ genoemd
ligt in Zuidoostbeemster. Het is onlangs
in andere handen overgegaan en de nieuwe
eigenaars hebben er grootse plannen
mee. Henk Mienis greep op 22 september
2007 een zeldzame openstelling aan om
het fort op de aanwezigheid van land- en
zoetwatermollusken te onderzoeken. In
totaal trof hij niet minder dan 36 soorten
weekdieren aan. Daaronder zaten drie
exotische naaktslakken: de zeer slanke
Wormnaaktslak Boettgerilla pallens [ d o o r
Mienis in een andere artikel ook wel
‘Twiggy’ genoemd, zie De Snip 28 (3):
13-14], de Gele kielnaaktslak T a n d o n i a
s o w e r b y i en de ‘nieuwe’ Siciliaanse kielnaaktslak
Milax nigricans. Deze was door
Mienis ook al aangetroffen op het ‘Fort
aan de Middenweg’ (Zie Kreukel 43 (5):
67-70). Mienis noemt het voorkomen van
exotische naaktslakken op het fortterein
“hoogst merkwaardig” en ligt dat toe: “als
men er van uitgaat dat in de laatste 30 jaar
geen onderhoud heeft plaatsgevonden van
de begroeiing op het fort”. De redactie
denkt ‘r het hare van, maar raadt de lezers
aan geen overhaaste associaties te maken
met zich al decennialang verschanst en
schuilhoudende maffiosi... ( I L / R H B )
Platte rode oestertjes op plastic
BROUWERSDAM: Wie het niet weet:
voor vragen over strandvondsten kan men
terecht op: www.anemoon.org (forum -->
strandvondsten). Daar werd de vraag van
K. van der Wende gesteld over oestertjes
op een plastic emmer bij de Brouwersdam
(foto links). Uit de reacties kwamen 2 kandidaten
naar voren: N e opycnodonte cochl
e a r (Poli, 1795) [Lepeloester] en C r a s s ostrea
denticulata, [Geschubde oester]. De
laatste is waarschijnlijk de juiste (RHB)
vergeleken met ‘waterstofsulfide’ of ‘een
mix van de geur van geraniums en zwavelzuur’.
Deze zomer zaten er bij de Zeelandbrug
redelijke aantallen slanke rolsprietslakken
op de ondiep gelegen stenen.
Hierdoor kon je bij de instapplaats boven
water de aanwezigheid van de zeenaaktslakjes
al ruiken. Waarschijnlijk komt het
stofje slechts in zeer kleine hoeveelheden
in het zeewater voor, maar is het redelijk
vluchtig en zijn minieme concentraties in
de lucht al voor de mens waarneembaar.
Peter noemt dit een “opmerkelijk fenomeen
dat maar van weinig zeedieren
bekend is en, in deze mate, voor de Nederlandse
kustwateren wellicht uniek is.”
Ook bij de duikplaats ‘De Vuilnisbelt’ op
Tholen zaten dit najaar zoveel exemplaren
dat de lucht langs de dijk herkenbaar
bezoedeld was met het specifieke parfum
van deze slak. En na de duik kleefde deze
geur nog lang aan de duikuitrustingen.
Er zijn, volgens Peter zeer onterecht, zelfs
al Nederlandse duikers gesignaleerd die
om die reden deze fraaie naaktslak een
“stinkende rot-sprietslak” noemen.....
(Foto: slanke rolsprietslak, Hermaea bifida
Oosterschelde, 2007 © Peter van Bragt)
In ‘t Groote gat, daar zie je dat
OOSTBURG: Op 22-6-2007 bezocht de
Slakkenwerkgroep KNNV-Afd. Bevelanden
het Groote Gat te Oostburg. Slakkenrapers
waren A. Krull, J. Woets, B. Pel en
H. Raad. De laatste meldt over het betreffende
natuurterrein van Stichting Het
Zeeuwse Landschap, dat het aangewezen
is (ontwerpbesluit) als Natura2000-gebied.
De oorsprong van Het Groote Gat ligt in
de Middeleeuwen, toen het een zeearm
was. In de Tachtigjarige Oorlog lagen hier
forten en schansen. Aanleg van de Groote
Dam (1652) zorgde voor afsluiting onder
Oostburg, waarmee o.a. het huidige Groote
Gat van zee werd afgesloten.
Hoewel de resultaten op slakkengebied
niet schokkend bleken, werden er toch 17
soorten verzameld, waarvan alleen de
Dikke korfslak Vertigo antivertigo e e n
Rode-Lijst-status heeft. Raad meldt dat de
slakkenwerkgroep deze soort “vooralsnog
alleen in natuurterreinen” tegenkomt.
Na de excursie kon ten huize van Alice
Krull een fotoreportage van de excursie
op scherm bewonderd worden. Harry
Raad daarover: “Zoekende en pratende
mannen in het veld, bloedserieus met keukenzeefjes
in de hand; een buitenstaander
kan zo'n vertoning toch nauwelijks serieus
nemen!” Gelukkig zijn de lezers van de
Voelspriet geen buitenstaanders. Als titel
voor deze National Geographic Reportage
stellen we alvast voor: “Waar zie je dat?
In ‘t Groote Gat!” (IL)

Kleine bruine mooier
dan grote rode worsten?
Z E E L A N D : Meekijkend op duikwaarnemingen-zout
(forum A N E M O O N) viel
het oog van de redactie op een inter e ssante
gedachtenwisseling tussen Masson
M i c h èle (M), Rob Dekker (R) en Peter
van Bragt (P). Het onderwerp was:
B o o m p j e s s l a k k e n.
M: “Ik las over meldingen van de boompjesslak.
In de jaren ‘80 zag ik regelmatig
boompjesslakken, maar die zagen er helemaal
anders uit. Zij waren veel dikker,
oranje-bruin van kleur en dikkere uitsteeksels.
Nadien zijn ze verdwenen. Foto's, die
ik nu zie lijken er helemaal niet op. Is dit
een andere soort?”
R: “Dat de boompjesslakken er zo anders
uitzien komt doordat de kleine dieren op
zeecypres Sertularia cupressina leven en
daarvan eten. De dieren, die op T u b u l a r i a
groot worden groeien uit tot dieren van wel
10 cm. Er zijn tot op heden geen aanwijzingen,
dat het om verschillende soorten gaat.
Picton & Morrow schrijven, dat juvenielen
op O b e l i a, H a l e c i u m en S e r t u l a r i a te vinden
zijn, en later op T u b u l a r i a o v e r s c h a k elen.
Dit is overigens niet altijd waar, daar ik
zelf ook heel kleine (< 1 cm) D e n d r o n o t u s
op Tubularia larynx gezien heb, en ook
gezien bovenstaande opmerkingen. Ik vermoed,
dat soms overschakelen op T u b u l ar
i a niet mogelijk is (geen T u b u l a r i a te bekennen
op het kritieke ogenblik), en dat de
dieren dan gedwongen zijn op hun eerder
gekozen voedsel verder te leven. Mogelijk
dat ze op de kleinere hydroiden per tijdseenheid
minder voedsel binnen kunnen krijgen,
daarom niet zo hard groeien, en als
kleiner dier volwassen worden. Het kleurverschil
zit in de pigmenten die de dieren
via hun voedselsoort binnenkrijgen: T u b ul
a r i a-eters worden rood gemarmerd, S e r t ul
a r i a-eters bruin. Heel soms vind je overigens
een bleek ongepigmenteerd exemplaar.
Op zich zou het nuttig zijn om met
moleculaire onderzoekstechnieken te kijken
of hier inderdaad sprake is van 1 soort, of
dat het onverhoopt toch om 2 soorten gaat.”
P: “Het fenomeen dat Rob beschrijft is goed
te zien in de Oosterschelde. Op meerd e r e
plaatsen in de westelijke Oosterschelde zien
we nu nog de laatste toefjes zeecypres met
daarin kleine boompjesslakken. Dat ze ondanks
deze afmetingen toch volwassen zijn
blijkt uit het feit dat bij deze kleine slakken
ook veel eisnoeren gevonden worden. Bij
Burgsluis stond recent nog een beetje T u b ul
a r i a en daar zijn toen ook een klein aantal
grotere boompjesslakken gevonden.”
R besluit met:”Ik moet eerlijk bekennen dat
ik de kleine bruine dieren er fraaier en subtieler
uit vind zien dan die ongegeneerd
grote rode T u b u l a r i a- w o r s t e n ” . ( A W G )
Boompjesslak Dendronotus frondosus
(afb. uit Herklots, 1859)
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 6
Oranjegevoel bij ‘zo veel’ kleine vlokslakk e n
De kleine vlokslak Aeolidiella glauca i s
het kleine broertje van de bekende
Grote vlokslak Aeolidia papillosa. In:
Swennen & Dekker, 1987; De Nederlandse
Zeenaaktslakken (KNNV wet.
med. 183) lezen we over deze soort:
‘tamelijk schaars voorkomende soort’.
Des te leuker dus de waarnemingen waar
van duiker Jef Driesen (België) gewag
maakt uit de Grevelingen (aan de Kabbelaar,
in de zone tussen het wrakje en
de reefballs). Hij trof ‘een oranjekleurige
naaktslak’ aan en meldt: “Je kon er
eigenlijk niet naast kijken, want de
bodem was er bijna mee bedekt”. Ook
duiker Stefan Verheyen kreeg het juiste
Vooral ‘Groten’ en een ‘bolle’
HEINKENSZAND: Het doel van de
Zeeuwse Slakkenwerkgroep was dit keer
het Landgoed ‘Landlust’ (km-hok 45-
387). In het fraaie koetshuis op dit zandig
stukje natuurterrein met zoet karakter in
kleipolderland, had Stichting Het Zeeuwse
Landschap tot voor kort haar hoofdkantoor.
Cultuurgeschiedenis en bodemkundige
en hydrologische kenmerken van Landgoed
Landlust maken het tot een “haast
ideaal leefgebied voor slakken”, aldus één
van de 3 slakkenrapers die er vreugde in
hadden hier op 21-8-2007 te zoeken: te
weten: (J. Woets, B. Pel en H. Raad).
Inderdaad bevat de lijst voor een korte inventarisatie
maar liefst 15 soorten. Interessant
waren o.a. een L e h m a n n i a-soort en
een verdwaalde? Bolle duinslak C e r n u e l l a
v i r g a t a. Verder opvallend was het gehalte
‘groten’: grote clausilia, grote wegslak,
grote aardslak/ tijgerslak en grote glansslak.
(Resp: Balea biplicata, Arion ater,
Limax maximus e n Oxychilus draparnaud
i). Groot en bol, wat ‘n lol! ( C M N )
Trivia levend bij Den Helder
D E N HELDER: in augustus 2007 toog
duiker Wijnand Vlierhuis weer eens naar
het noorden, om daar in het zoute water
van de Noordzee een blik te werpen bij de
Zeetuinen (Den Helder). Dit is hem niet
tegengevallen. Bijzonder op die oude dijkval
was onder meer een levend ongevlekt
koffieboontje Trivia arctica. Wijnand:
“heel klein, maar fraai op een begroeid
stokje.” Voor zover bekend is dit de eerste
levende autochtone waarneming uit dit
gebied. (Bron: forum A N E M O O N) ( I L )
oranjegevoel, van de slak getuige zijn
opmerking: “Yep. Dat is ze, diezelfde
tijd daar ook gedoken, zat er inderdaad
vol!” Om het oranjegevoel te delen met
ons ‘Hollanders’, is hierbij een plaatje
van deze oranjeklant afgebeeld.
Kleine vlokslak Aeolidiella glauca [Kabbelaar,
Grevelingen, juni 2007; foto: J. Driessen].
Einde oudste schelpdier
In 2006 werd voor de kust van IJsland op
een diepte van 80 meter een levende noordkromp
Arctica islandica (L., 1758) o p g e -
vist, die na nauwkeurig onderzoek tussen
de 405 en 410 jaar oud bleek te zijn(!)
Hiermee werd het vroegere record van 374
jaar (ook van een noordkromp) gebroken.
W. Faber, die in Spirula 359 van dit feit
melding maakt, merkt nog op dat ‘helaas’
het lange leven van het dier moest worden
beëindigd, omdat de leeftijd alleen vast te
stellen is door het doorzagen van de schelp
om de jaarringen te tellen. Deze recordhouder
heeft dus zelf helaas niet echt van
dit record kunnen genieten... ( I L )
S t e k e l h o ren op boeiende boei!
Waarnemer Dennis Leeuw en zijn vriendin
Anneke waren op 2 september 2007
op weg naar huis vanaf het strand. Het
was zuidwesten wind (5/6) en opkomend
water. Er spoelde wat riemwier aan en dus
liepen ze speurend rond, maar niet verder
vooruit kijkend dan hun neus lang was,
om elk riemwiervoetje op aanhechtsels te
checken. En toen? Dennis meldt:
“Tot voor onze voeten opeens een boei
tussen het wier opdook die behoorlijk
begroeid was met pokken”. Opgepakt uit
het wier bleken er ook mossels en muiltjes
op te zitten. Al wandelend liepen ze
door, trots met hun nieuwe vondst, toen
Anneke opeens riep: "Er zit ook een horentje
op." En DAT bleek een zeer spectaculaire
vondst te zijn: een nog levende
stekelhoren Ocenebra erinaceus.
Bijgevoegde foto’s (midden- en rechtsonder)
zijn met toestemming van Dennis en
Anneke overgenomen van hun website
met strandvondsten van (o.a.) Egmond
aan zee: www.strandvondsten.nl. ( I L / R H B )

Literatuur / publicaties
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 7
Alweer een
tijdje terug,
te weten in
2004, verscheen
de 2e
druk van het
gewilde, al
jaren uitverkochtestand
a a r d w e r k
over de zoetw
a t e r w e e k -
dieren van
N e d e r l a n d .
Gittenberger, A., A.W. Janssen, W.J.
Kuijper, J.G.J. Kuiper, T. Meijer, G.
van der Velde & J.N. de Vries (2004):
“De Nederlandse zoetwatermollusken.
Recente en fossiele weekdieren uit zoet
en brak water.” Nederlandse Fauna 2.
292 pp. zwart/wit met 12 kleurenplaten.
Leiden/Utrecht (NNM/KNNV/EIS):
ISBN: 978-90-5011-201-7.
Een standaardwerk dat eigenlijk iedere in
inlandse weekdieren geïnterresseerde in de
kast zou moeten hebben is, met wat kleine
wijzigingen opnieuw uitgegeven (eind 2004
al) Het is een vakboek dat gaat tot in de
details. Geen determinatieboek voor in het
veld, maar een gedegen studiewerk. Bijna
80 soorten leven in onze binnenwateren: 50
slakken; van platte schijfhorens tot hooggewonden
poelslakken en 29 ‘mossels’ (tweekleppigen),
zowel enkele millimeters grote
erwtenmosseltjes als bijna twee decimeter
grote zwanenmossels. In bijna alle wateren
zijn ze te vinden, van kleine Limburgse
bronnen tot grote rivieren, van uitdrogende
greppels tot in het IJsselmeer.
Alle Nederlandse zoetwatermollusken kunnen
op naam gebracht worden via prachtige
potloodtekeningen van tekenaar Gijs Peeters
en beschrijvingen door specialisten.
Naast 79 inheemse soorten, worden exoten
besproken, evenals soorten die in vroeger
tijden in ons land hebben geleefd. [34 hiervan
zijn inmiddels uitgestorven]. In de inleidende
hoofdstukken wordt ingegaan op de
bouw van mollusken, verwantschappen,
naamgeving, biologie en oecologie, verzameltechnieken
en de geologische geschiedenis
van mollusken tijdens het Kwartair.
In een apart hoofdstuk wordt de voor- en
achteruitgang van de zoetwatermollusken
geschetst. De veranderingen zijn groot:
enkele soorten van bijzondere biotopen als
slurkie
heldere laagveenplassen en uitdrogende
greppels gaan duidelijk achteruit, zoals de
slanke en de kleverige poelslak. Aan de
andere kant nemen sommige soorten enorm
toe, vooral nieuwkomers; zo veroverden
twee korfmossels sinds de jaren negentig in
hoog tempo heel Nederland.
Het voorkomen is aangegeven op verspreidingskaartjes.
Naast de potloodtekeningen
van schelpen, laten 12 kleurenplaten de levende
dieren en hun biotopen zien, veelal
met prachtige opnamen van de bekende
onderwaterfotograaf Willem Kolvoort.
Het werk is omschreven als een ‘boek met
diepgang over de weekdieren die in onze
zoete wateren voorkomen’. Het is o.a. verkrijgbaar
bij de KNNV en in de boekhandel
(Prijs ca. 49,95. KNNV/EIS- leden:37,46)
-----------
Ligthart, M., 2007.
Opvallend onopvallend:
'Het grootste glasmuiltje'
- een L a m e l l a r i a s p e c .
( G a s t r o p o d a - P r o s o b r a n c h i a - m e s o g a s t r opoda
- Lamellariidae - Lamellaria). Het
Zeepaard 67 (1): 17-26.
Een zeer informatief artikel, prachtig geïllustreerd
met prachtige (vnl. kleuren) foto’s
van Peter van Bragt en Marco Faasse,
van niet alleen de onderwaterhabitus van
de levende dieren (met de schelp inwendig
dus onherkenbaar) maar ook prachtige
foto’s van uitgeprepareerde schelpen
(glasmuiltjes) en eieren. De bekende
vondsten zijn op een rij gezet, samen met
informatie over bouw, voedsel, voortplanting
en voorkomen. Opvallend is dat nog
steeds niet zeker is met welke soort we
hier te maken hebben, aangezien de dieren
uit de Oosterschelde aanzienlijk groter
worden dan het Europese ‘Grote glasmuiltje’
Lamellaria perspicua ( L i n n a e u s ,
1758). Het is niet uitgesloten dat het hier
om een nog niet herkende, exotische soort
gaat. Om die reden stelt de auteur voor
voorlopig te spreken van ‘Het grootste
glasmuil-tje’ L a m e l l a r i a s p e c .
-----------
E i e ren fuikhoren: veel!
IJMUIDEN: Dit jaar zijn er van overal
langs de Hollandse kust meldingen binnengekomen
van de eieren van de gevlochten
fuikhoren Nassarius reticulatus. Ook de
dieren zelf worden steeds vaker gevonden
(zie o.a. elders in deze Voelspriet). Omdat
lang niet iedereen nog precies weet hoe
fuikhoren-eieren eruitzien, bij deze een
plaatje. Het zijn vliezige, hoekige platte
blaasjes van ongeveer hetzelfde materiaal
als de bekende wulkeneieren. Bijgevoegde
foto is genomen op 16-juni 2007 tijdens
een inventarisatie van de Strandwacht IJmuiden
door Alie van Nijendaal. De eieren
zaten op een lege Amerikaanse zwaarschede
Ensis americanus ( A W G )
Determinatie fossiele schelpen
Op zaterdag 2 februari 2008 wordt in het
Zoölogisch Museum Amsterdam (Mauritskade
57) een determinatiedag gehouden
voor fossiele schelpen van de Nederlandse
stranden. De organisatie is in handen
van de Nederlandse Malacologische
Vereniging en de WTKG. Aanmelden via
NMV-secretaris@spirula.nl.
Publicaties NMV
De Nederlandse Malacologische Vereniging
geeft drie tijdschriften uit: S p i r u l a,
B a s t e r i a en Vita Malacologica. Incidenteel
geeft de NMV echter ook informatiebladen
uit, zoals over de enorme hoeveelheid)
conchologische termen [infobladen
I, Gastropoda; 1981 en II, Bivalvia; 2002].
Deze zijn te downloaden via www.spirula.nl.
Op deze site treft u ook alle andere
informatie over de NMV aan.
Malacologische Agenda 2007
De ‘malacologische agenda’ op de website
www.spirula.nl van de Nederlandse Malacologische
Vereniging geeft een activiteitenoverzicht
van:
- Nederlandse Malacologische Vereniging
- Atlasproject (ANM) en regiogroepen
- Friese Schelpenwerkgroep
- Malacologische contactgroep De Kreukel
- Mollusken Studiegroep Limburg
- Schelpenwerkgroep Delfzijl
- Schelpenwerkgroep Eindhoven
- Strandwerkgroep KNNV
- Strandwerkgroep Waterweg Noord
- Zeemuseum Den Haag
ANM-waarnemers en leden van alle zusterorganisaties
zijn welkom. Wie de agenda wil
hebben maar niet beschikt over internet, kan
een aan zichzelf gerichte envelop met een
postzegel sturen naar de NMV-secretaris:
Sylvia van Leeuwen
Van der Helstlaan 19
3723 EV Bilthoven
e-mail: sylvia25@versatel.nl

Colofon/Adressen
(voor taakomschrijvingen: zie website)
Landelijke coördinatie / redactie 'Voelspriet'
- R.H. de Bruyne (Rykel)
Zoölogisch Museum Amsterdam, afd. malacologie.
Postbus 94766, 1090 GT Amsterdam.
e-mail: R.H.deBruijne@uva.nl
Dagelijkse begeleiding ANM
- A.W. Gmelig Meyling (Adriaan)
Stichting ANEMOON
Postbus 29 2120 AA Bennebroek.
Tel: 0252-531111
e-mail: anemoon@cistron.nl
Uitvoerende medewerkers
- I. van Lente, H. Roode, C.M. Neckheim, R.H. de
Bruyne (redactie 'Voelspriet'). E-mail:
R.H.deBruijne@uva.nl
- P.H. van Bragt (zeenaaktslakken, divers pr).
e-mail: phvanbragt@kpnplanet.nl
- A. Boesveld (gerichte inventarisaties) e-mail:
boesv26@hetnet.nl
- Herman Roode (assistentie bij divers bureauwerk,
redactie Voelspriet) e-mail: hroode@tiscali.nl
Overige medewerkers
- V.I. Elbersen, I. Peeters
A.N. van der Bijl , K. Jonges
Wetenschappelijke raad (WR)
- R.A. Bank (Ruud). Land- en zoetwatermollusken.
- P. van Bragt (Peter); zeenaaktslakken.
- R. Dekker (Rob). Waddengebied, zeenaaktslakken
- A.W. Gmelig Meyling (Adriaan) & R. Daan
(Rogier). Mariene mollusken.
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 6 (2) dec 2007 Pagina 8
Inhoud Voelspriet 6 (2) december 2007
I n h o u d. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
C o l o f o n / A d r e s s e n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
‘Zee-aardappels of paardenvijgen gevuld met gemarmerde mosseltjes’ (IL/RHB) . . . . . . . . 1
Ruim baan voor de slakkenkoning! (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1..2)
Clausilia cruciata in het Amsterdamse Bos? (CMN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1..2)
Terug van weg: het gestippelde mosdierslakje! (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(1..3)
Rijkdom van de Pietersberg (HR). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Het regent nog steeds af en toe schelpdieren in Yerseke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Zeeuwse zandslakken! (HR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Het regent nog steeds af en toe schelpdieren in Yerseke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Plaagdier slak zelf ook geplaagd! (CMN). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
‘Mossels’ en ‘mosselen’ (RHB). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
De naam van Ferrisia is alweer versmurft! (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Basters drijfslak teruggevonden: een pluim voor waarnemers Pluimpot (HAR) . . . . . . . . . . 4
Surfende fuikhoren bij Egmond (IL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Wie kent de ‘grote manteldumper’? (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Rapana venosa: detective-werk naar de herkomst (HR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
De Slanke rolsprietslak: een mooie (maar stinkende) zeenaaktslak in de Grevelingen (HR) . . 5
De Sicilianen hebben zich verschanst! (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
In ‘t Groote gat, daar zie je dat (IL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Platte rode oestertjes op plastic (RHB). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Kleine bruine mooier dan grote rode worsten? (AWG). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Oranjegevoel bij ‘zo veel’ kleine vlokslakken (IL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Vooral ‘groten’ en een ‘bolle’ (CMN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Einde oudste schelpdier (IL). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Stekelhoren op boeiende boei! (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Trivia levend bij Den Helder (IL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Eieren fuikhoren: veel! (AWG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Literatuur/publicaties (IL). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Malacologische Agenda 2007 (SvL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Determinatie fossiele schelpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Slurkie (Cartoon) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Column: ‘Sinister slakkenkoninkrijk.’ (Larry Cook) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Bijdragen in dit nummer: Rykel de Bruyne (RHB); Larry Cook; Adriaan Gmelig Meyling (AGM); Sylvia van
Leeuwen (SvL); Tello Neckheim (CMN), Herman Roode (HR); Harry Raad (HAR), Inge van lente (IL).
Met dank aan alle mensen die meehielpen, informatie verschaften en correctiewerk verrichtten.
- G. van der Velde (Gerard). Aquatische ecologie
en - mollusken.
- H. Wallbrink (Hendrik): Aquatische mollusken,
Bivalvia; Sphaeriidae.
- A.J. de Winter (Ton). Landnaaktslakken.
Begeleidingscommissie (BC)
- R.A. Bank (Nederlandse Malacologische Verenig
i n g ) .
- P.H.F. Bor (Strandwerkgemeenschap).
- A.W. Gmelig Meyling (Stichting ANEMOON).
- V.J. Kalkman (EIS-Nederland).
Adviseurs
- R.W.M. van Soest; R.G. Moolenbeek (Zoölogisch
Museum, Amsterdam).
- E. Gittenberger, J. Goud (Nationaal Natuurhistorisch
Museum Naturalis, Leiden).
- L. van Duuren (Centraal Bureau Statistiek,
Voorburg).
- H. Dekker (Winkel, NH).
Productontwikkeling
- R.H. de Bruyne
- I. van Lente
Vormgeving/lay-out/advies
- R.H. de Bruyne
- R. Lipmann
- E.A. Jansen
EIS-Nederland
- R.M.J. Kleukers
- V.J. Kalkman
Het ANM werd in aanvang
ondersteund door het
Prins Bernhard Cultuurfonds
en het VSBfonds
Sinister slakkenkoninkrijk
Ik ben niet gauw bang. Dat moet je als onderzoeksjournalist
never zijn. Zenuwen van staal
en over lijken gaan om ‘stukkies’ te publiceren.
Maar nu... Het begon met een eenvoudige vraag
van de redacteur natuur en milieu. Of ik wist wat
een Snailking is. Nee, nooit van gehoord. King
Lear, The Queen, O.k.. Daar wordt je mee doodgegooid
in mijn geboorteland, that’s normal. Maar
goed; ik deed toch maar even wat research. Ik
vond eerst alleen items over verkeerdgedraaide
landslakken. Maar toen, diep in de archieven,
stuitte ik op iets zeer sinisters, pervers...
Het is dat mij een andere identiteit en een safehouse
beloofd is, maar anders had ik dit niet durven
publiceren. Ik kwam erachter dat er een wijdverbreide
beweging bestaat: ‘Sinistrorsum’, of de
‘Orde der Linkeliers’. Ja u leest het goed, niet
‘winkeliers’ en ook niet ‘tempeliers’ (al zit dat laatste
er niet ver naast.) De orde der Linkeliers is ‘n
zeer oud, geheim genootschap, dat al sinds de
Middeleeuwen bestaat. Alleen ingewijden kennen
de geheimen en rituelen. Wat ik nu, na een undercover-operatie
weet, doet me huiveren en bezorgt
me nachtmerries. De orde der Linkeliers bestaat
uit mensen die zich op ingenieuze manier afzetten
tegen het ‘gewone’. Het is een belangrijke ondergrondse
beweging met enorme reserves. Er zijn
geheime tempels in de hele wereld (‘shells’ genoemd).
De leden herkennen elkaar aan handdrukken
en andere geheime signalen, gebaren en
tekens. De orde der Linkeliers is óveral vertegenwoordigd.
Waarvandaan dacht u komt de linksdraaiende
yoghurt? Juist. En op internet? Denkt u
eens na over het ‘linkje’, hoe zou dat ontstaan
zijn? Wat tipjes van de sluier: vertrouw niemand
die je zijn linkerhand weigert als jij hem de jouwe
toesteekt. Speldjes op de kleding met linksgewonden
slakkenhuisjes zijn verdacht. Post met linksgewonden
postzegels? Vernietigen! En kijk vooral
uit voor zogenaamde ‘schelpenverzamelaars’. A l s
iemand je smeekt zijn/haar verzameling te komen
bekijken, maar jou dan al binnen 5 minuten meer
dan 10 verkeerd gewonden (linksgewonden)
slakkenhuizen laat zien, pas dan héél goed op!
Aan het hoofd van de orde der Linkeliers staat de
Snailking (Slakkenkoning). Die wordt voor elk land
gekozen middels geheime stemmingen. De Snailking
is oppermachtig. Heeft u wel eens nagedacht
over het verschijnsel links en rechts in de politiek?
‘Right’ (ik bedoel: juist!) Vooral in mijn geboorteland
heeft de orde grote macht. Zo lukt het ze al
eeuwen mensen links te laten rijden. Waarom
dacht ú dan dat dit was? Inderdaad: streven naar
afwijken van het gewone, één van de motto’s is:
‘Nec dextrorsum’ (iets als: niet rechtvaardig maar
link’). Nóg ‘n tip: vertrouw nooit linkshandigen!
Terwijl ik dit op Internet zet, valt me op dat ik sinds
de under-cover-operatie mijn computermuis links
heb. Hoe kan dat? Zó machtig kunnen ze toch niet
zijn? Buiten hoor ik een sirene. Uit een ziekenwagen
stappen twee in het wit geklede mannen die
naar mijn voordeur lopen. Eén draagt een dwangbuis,
met de sluitingen links! Ik wordt draaierig, de
kamer tolt! (linksom) Ik zie het stuur van de ambulance:
links ! De mannen zijn nu binnen. En had ik
nog twijfel, hun strakke uniformbroeken geven de
doorslag. Eén van de belangrijkste geheime
tekens: beide mannen zijn linksdragend!
(Larry Cooke)