2008. December - Stichting Anemoon

VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 1
VOELSPRIET nieuws met een slakkengang
Nieuwsblad Atlasproject Nederlandse Mollusken
Landslakken Zeemollusken Brakwater Zoetwater Malacologen Wetenschap Literatuur
Uitgave ANM/7e Jaargang nr. 2 / december 2008 / redactie: R.H. de Bruyne, I. van Lente, H. Roode, C.M. Neckheim
& ANM. Kopij: anemoon@cistron.nl / rhdebruyne@yahoo.nl/ r.h.debruijne@uva.nl / website: www.anemoon.org
2009 wordt het Darwinjaar en
onze tuinslakken doen ook mee!
LEIDEN: Volgend jaar, 2009, is uitgeroepen
tot het internationale Darwinjaar. Dat
is gedaan ter gelegenheid van Darwins
200ste geboortedag en het 150-jarig
bestaan van ‘On the Origin of Species’
(het beroemdste boek in de biologie, waarin
Darwin zijn Evolutieleer uiteen zette).
Eén van de activiteiten is het zogenoemde
"Evolutie-MegaLab", een interactieve,
Europa-brede website over evolutie van het
kleurpolymorfisme bij de twee bekendste
tuinslakken uit het geslacht C e p a e a, te
weten de gewone tuinslak Cepaea nemoral
i s en de witgerande tuinslak Cepaea hort
e n s i s. Naturalis verzorgt hiervoor de
Nederlandse “knoop" (zie hiervoor ook:
w w w . e v o l u t i o n m e g a l a b . o r g).
Terschelling: je moet er heel wat veen voor slopen,
maar -soms- héb je dan ook wat! (Zie voor de
betreffende soort ook foto’s op pagina 2)
Het ziet er naar uit dat dit een groot project
gaat worden, waar veel scholen en particulieren
verspreid door Nederland aan gaan
meedoen.
Om aan de initiatieven steun te bieden,
doen de mensen van Naturalis de volgende
oproep aan natuurliefhebbers, malacologen
en andere slakkenkenners:
Oproep: Slakken in het Darwinjaar
Naturalis is begonnen een lijst op te stellen
van experts die willen meehelpen. Gezocht
wordt naar mensen die in iedere regio, in
de periode april t/m september 2009, de
amateurs, onderwijzers en leraren willen
bijstaan (op afstand of in het veld) en als
vraagbaak willen fungeren.
Concreet wordt gezocht naar mensen die:
1) basale kennis hebben van landslakken
2) de C e p a e a-soorten kunnen onderscheiden
van andere landslakkensoorten.
3) de voornaamste kleurvormen van C e p aea
nemoralis en C. hortensis uit elkaar
kunnen houden.
Interesse? Neem dan a.u.b. contact op met
Menno Schilthuizen, Naturalis, e-mail:
s c h i l t h u i z e n @ n a t u r a l i s . n l
Telefoon 071-5687769; 06-22030313.
( M S / R H B )
Wordt nu ook de kleine boormossel Barnea parva
wat algemener? Veen slopen op de Wa d d e n e i l a n d e n
TERSCHELLING: Het is de tweede
week van oktober. Een paar mensen zitten
geknield op het strand bij paal 16.
Wat doen ze daar? Ze maken wel veel
rommel... Naderbijgekomen blijken ze
aangespoelde veenbonken te slopen.
Onder de veenslopers zitten bekende schelpenkenners
als eilander Gerrit Doeksen
(Midsland) en Herman Roode ( Zaandam).
Ze hadden enkele dagen eerder van een
andere malacoloog vernomen dat er veenbrokken
op het strand lagen met daarin de
Kleine boormossel Barnea parva. Deze
geldt voor ons land nog altijd als een zeldzaamheid
en levend aangespoelde dieren
worden vrijwel nooit gevonden. De laatste
vondst (eind 2006) op een ander Waddeneiland
(Schiermonnikoog) betrof echter ook
levende dieren. Zou ook deze soort bezig
zijn met een opmars? (Zie verder pag. 2).
Charles Darwin (boven), twee kleurvormen van de
gewone tuinslak Cepaea nemoralis (midden)
en idem van de witgerande tuinslak Cepaea
h o r t e n s i s ( o n d e r a a n ) .
Nut bij forensisch onderz o e k
VAN DE R E D A C T I E : Regelmatig horen
weekdier-geïnteresseerden de vraag: “wat
heb je nou aan die beesten?” Of wordt er
gemopperd dat zo’n rottig slakje bouwprojecten
vertraagd. Natuurlijk kun je het dan
hebben over de smakelijkheid voor mens
en dier, de composteerkunst van slakken en
de rol als vertegenwoordiger van zeldzame
biotopen. Maar soms is het ook handig om
nog andere pijlen op de boog te hebben.
Een ‘nut’ waar niet veel mensen aan zullen
denken is het gebruik van grootte en groeisnelheid
van waterweekdieren bij bepalingen
hoe lang voorwerpen in het water hebben
gelegen. Hierover kon vanuit het ANM
de afgelopen jaren echter wel degelijk aan
het Nederlands Forensisch Instituut worden
geadviseerd. Met name de afmetingen van
driehoeksmossels bleken goed bruikbaar
om een globale tijdsindicatie te geven van
opgedregde voorwerpen die met een misdrijf
te maken hadden. (Zie verder pag. 2)

HILLEGOM: U hebt interessante weekdieren
waargenomen, deze gegevens genoteerd
of via spreadsheets ingevoerd en
opgestuurd naar Stichting A N E M O O N. Zo
ging het en zo kan het ook blijven gaan,
maar er komt een nieuwe mogelijkheid.
Het is de bedoeling dat in de toekomst de
website www. telmee.nl een belangrijke
rol gaat spelen bij uw waarnemingen.
Op de ‘telmee’ site kunt u in de toekomst
al uw waarnemingen invoeren. Telmee is
nu nog in ontwikkeling en de invoer verloopt
nog niet vlekkeloos. Nadeel is dat nu
alleen nog losse individuele waarnemingen
kunnen ingevoerd en niet veel soorten in
een keer zoals op de ANM-formulieren.
Toch raden we u aan de ontwikkelingen
goed in de gaten te houden en eventueel nu
al op telmee.nl waarnemingen in te voeren.
Uw molluskendata komen dan zeker ten
goede aan het Atlasproject. Heel belangrijk
is dat u uw ervaringen met de site aan ons
doorgeeft, zodat wij de ontwikkelaars aanwijzingen
ter verbetering geven. In de toekomst
komen ook alle oude A N M-data in
de telmee-database. U kunt dan zelf uw
oude waarnemingen terugzien en zelfs op
kaart zetten. Een belangrijk aspect waarin
telmee zal gaan afwijken van vergelijkbare
sites, is dat waarnemingen zullen worden
gevalideerd, dat wil zeggen: dat een expert
nagaat of een waarneming aannemelijk is.
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 2
Data invoeren met www. t e l m e e . n l
forensisch onderzoek (vervolg pag. 1)
De hulp die het ANM de afgelopen jaren
aan het Nederlands Forensisch Instituut
heeft kunnen bieden bleef beperkt tot wat
adviezen. Eenvoudig gezegd komt het er
op neer dat vooral de oudste (of grootste)
levende organismen (ook met andere voorwerpen,
zoals zeepokken of bryozoa, sponzen
etc. is dat mogelijk) die zich ergens op
vasthechten een indicatie kunnen geven
over hoe lang iets -minimaal- in het water
heeft gelegen. Belangrijk daarbij is aanvullende
details te hebben over locatie en stroming
van het betreffende water en de groeisnelheid
van de mosseltjes in het algemeen.
De validator kan
gebruik maken van
toelichtingen in het
opmerkingenveld en
van geuploade foto’s.
Als de validator twijfelt
aan een waarneming,
zal deze via email
contact met de
waarnemer opnemen
om .e.e.a. te checken.
Vanzelfsprekend zijn
niet alle waarnemingen
‘met de hand’ na
te lopen. In de toekomst
kunnen gegevens ook eerst automatisch
worden gevalideerd, met behulp van
kansberekeningen aan de hand van reeds
ingevoerde waarnemingen..
Onder andere deze methodiek maakt dat de
site sterk zal afwijken van bijvoorbeeld
w w w . w a a r n e m i n g e n . n l. Deze site wordt
momenteel door veel mensen als een plezierig
platvorm gezien om waarnemingen
in te voeren. Nadeel is dat het platvorm
niet afdwingt dat bepaalde velden worden
ingevoerd en er van veel molluskenwaarnemingen
niet af te lezen valt of het om
levende dieren gaat, of aangespoelde doubletten
of al dan niet duizenden jaren geleden
overleden materiaal. Voor het Atlasproject
hebben we dan ook lang niet aan
alle weekdierwaarnemingen iets. Ook kunnen
gemakkelijk onnauwkeurigheden o n tstaan,
bijvoorbeeld met betrekking tot de
locatie. Overigens komen de molluskenwaarnemingen
die via w a a r n e m i n g e n . n l
worden doorgegeven ook ten goede aan
het A N M; daarover zijn inmiddels afspraken
gemaakt. Dus als u daar reeds correcte
data heeft ingevoerd, dan hoeft u dat niet
nog eens bij www.telmee.nl te doen.
In de volgende Voelspriet gaan we uitgebreider
in op de site en de wijze waarop
waarnemingen moeten worden ingevoerd.
( A W G )
Wat betreft mollusken zijn met name afmetingen
van de grootste mossels bruikbaar,
aangezien deze eenmaal vastgehecht, hun
substraat niet meer verlaten. Voor veel
kruipende slakkensoorten (zoals B i t h y n i a
spec., diepslakken) geldt dat niet, al kunnen
kapslakken (F e r r i s i a bijvoorbeeld) mogelijk
wel weer op deze manier informatie
verstrekken. Het spreekt vanzelf dat het
NFI uiteraard alleen in zeer beperkte mate
info over de betreffende zaken verstrekte
‘in het belang van het nog lopende onderzoek’,
zoals dat zo mooi heet. De ANM
medewerkers kunnen dan ook geen verdere
details over de betreffende zaken geven.
[Red: zie ook Column pag 8]. ( I L / R H B )
Kleine boormossel (vervolg pag. 1)
De Kleine boormossel is in de afgelopen
decennia weinig van de Nederlandse kust
gemeld. Opvallend is dat veel vondsten van
de Waddeneilanden stammen. De soort leeft
in Groot Brittannië en Frankrijk, vooral in
wat zuidelijker streken, vaak ingeboord in
kalksteen. Bij ons moeten de dieren het echter
doen met veen en -soms- hout.
Over een deel van de Terschellingse vondst
is al gepubliceerd door de Winter in Spirula
365. Over de latere, levend gevonden dieren
wordt nog apart gepubliceerd. Daarom hierbij
alleen enkele foto’s. Voor een verdere
beschrijving van de boormossel kan worden
verwezen naar het boek ‘Schelpen van de
Waddeneilanden’ (De Bruyne en De Boer,
2009, uitgev.
Fontaine).
Het spreekt
vanzelf dat we
iedereen willen
aanraden
goed naar de
soort uit te kijken.Zorgvuldig
hout en
veen openbreken
dus!
(Maar alleen
op het strand
a a n g e s p o e l d
spul s.v.p.).
( I L / R H B )
Oogst: vele doubletjes boormossels, waaronder de
Kleine. Onderste foto’s: Kleine boormossel Barnea
parva (levend, met siphobuis). Onderaan: bovenaanzicht
doublet met accessorisch schelpstuk.
Geen redding meer mogelijk
voor aangespoelde Pijlinktvis
N o o r d w i j k : op 26 september 2008 werd
door de Reddingsbrigade Katwijk-Noordwijk
bij afrit 21 een aangespoelde ‘zeekat’
gevonden. Nader onderzoek toonde echter
aan dat het ging om een Pijlinktvis L o l i g o
v u l g a r i s. Deze pijlvormige inktvis, die tot 75
cm kan worden, is algemeen in de Noordzee,
maar spoelt zeer weinig op het strand
aan. Helaas kon de reddingsbrigade niets
meer voor het al overleden dier doen. Het
dier is uiteindelijk ingevroren. ( I L )

V A N D E REDACTIE: De in voorgaande
Voelsprieten (6/2 en 7/1) en ook
in andere tijdschriftartikelen, van de
vindplaatsen Yerseke en Gorishoek
genoemde stekelhorens waren ‘fout’.
Nou ja fout, de determinatie was fout.
De slakken waren natuurlijk gewoon
z i c h z e l f .
In een boeiend en met fraaie kleurenfoto’s
geïllustreerd artikel in Spirula 365
(pags.:134-136) worden door J. Goud,
F.L.M. Titselaar en G.Mulder de recente
vondsten van ‘stekelhorens’ onder de
loep genomen. De laatste jaren leek in
de oestergebieden in Zeeland opeens de
voor Europese rotskusten ‘gewone’ Stekelhoren
Ocenebra erinaceus sterk in
opkomst. Hierover werd uiteraard zeer
enthousiast gerapporteerd, aangezien de
soort uit ons land alleen van fossielen en
af en toe een aangevoerd slakje op drijvend
materiaal bekend was. Aanvullend
onderzoek en determinatie door de
bekende malacoloog Geerat J. Vermeij
leerde echter iets heel anders. Zowel de
‘Ocenebra’s’ als Hexaplex trunculus,
bleken tot een heel andere soort te behoren
en wel Ocinebrellus inornatus
(Récluz, 1851) die wel de ‘Japanse Stekelhoren’
genoemd kan worden. Deze
slak leeft oorspronkelijk in Japan en
langs de Aziatische continentale kust
vanaf het noorden van China tot Korea,
alsmede op het eiland Sakhalin en op de
Koerillen-eilandengroep tussen Rusland
en Japan.
Gedurende de 20e eeuw werd de soort
diverse keren geïntroduceerd aangetroffen
in uiteenlopende geografische
regio's, waaronder de Puget Sound aan
de Noord-Amerikaanse westkust. Langzaam
breidde deze soort zijn areaal uit
naar Brits Columbia in Canada, Oregon
en Californie (alles voor WO II). Meer
recent bleek het dier opeens aanwezig
langs de Franse Atlantische kusten
(Marennes-Oleron, 1995), terwijl deze
stekelhoren inmiddels ook bekend is van
de Ierse en Engelse zuidkust. Niet echt
prettig, want het betreft hier een oesterpredator
met o.a. mosselen en oesters op
zijn menu. [En we ZIJN al een andere,
eveneens geïmporteerde oesterboorder
rijker in Zeeland, te weten Urosalpinx
cinerea, de ‘Oesterboorder’, zie o.a.
Voelspriet 7/1 red.] Uit Amerikaans
onderzoek zou blijken dat de aanwezigheid
van Ocinebrellus kan leiden tot
behoorlijke verliezen voor de oesterteelt.
Goud, Titselaar en Mulder namen dit
najaar bij Yerseke en Gorishoek meer
dan vijftig exemplaren waar, zowel
juveniele (ca. 14 mm) als volwassen dieren
(tot 46 mm). De slakken leven hier
in ondiep water onder stenen. Ook dieren
op recente eiafzettingen werden ge-
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 3
S t e k e l h o rens ‘nieuwer’ dan gedacht:
de Japanse stekelhoren Ocinebrellus inornatus (Récluz, 1851)
zien. In Zeeland is het dier, net als in
Groot Brittannië en Frankrijk, naar alle
waarschijnlijkheid ongewild geïntroduceerd
bij het importeren van schelpdieren,
bestemd voor opkweek of doorvoer
te Yerseke. De auteurs wijzen erop dat
diverse eerder van deze lokaties gemelde
waarnemingen ook betrekking hebben
op de Japanse Stekelhoren. Doordat
het bij de eerder vermelde exemplaren
om juvenielen ging was de determinatie
daarvan niet eenvoudig. B. Gras (Spirula
363: 73) en De Bruyne & Gras (Voelspriet
7(1): 3) vermelden de soort nog
als Hexaplex trunculus (L., 1758), terwijl
Ligthart & Faase (Zeepaard 67 (5):
146-153) de soort als Ocenebra erinacea
(Linnaeus, 1758) noemen. Het
door Gras gevonden en afgebeelde
exemplaar heeft drie opvallende kleurbanden,
zoals inderdaad ook bij Hexaplex
trunculus voorkomen. Maar ook bij
jonge exemplaren van Ocinebrellus
inornatus, blijkt dit een regelmatig voorkomend
kleurpatroon.
De ‘echte’ Stekelhoren Ocenebra erinaceus
kan goed van de Japanse onderscheiden
worden door het grotere aantal
spirale koorden op de lichaamswinding,
vaak bredere met smalle afgewisseld en
ook van veel lamelletjes voorzien. De
lichaamswinding, de spire, is verhoudingsgewijs
hoger dan bij Ocinebrellus
inornatus. Bovendien heeft Ocenebra
erinacea aan de bovenkant op de
‘schouder’ ook spirale koordjes, die bij
Ocinebrellus inornatus afwezig zijn.
Verschillende stekelhorens: Boven links: Japanse
stekelhoren Ocinebrellus inornatus ( A r c a c h o n )
rechts: ‘gewone’ Stekelhoren Ocenebra erinaceus
(St. Jacut). Onder: juveniel exemplaar Japanse
Stekelhoren met kleurbanden (Gorishoek, exemplaar
B. Gras, aanvankelijk als juveniel van
Hexaplex trunculus g e d e t e r m i n e e r d ) .
Duidelijk bij het exemplaar van Gras
zijn de ca. 8 radiale plooien op de laatste
winding zichtbaar. Ook de nu verzamelde
juveniele exemplaren vertonen steeds
zo'n 8 tal geknobbelde plooien. Volwassen
exemplaren van ‘de Japanse’ hebben
verhoudingsgewijs ook een veel grotere
lichaamswinding dan de ‘echte’. De
plooien staan bij volwassen exemplaren
veel verder uiteen en vertonen vaak een
vlagvormige kam op de hoekige schouder,
die steeds vooral naar boven en van
de mond af gericht is. Dergelijke structuren
zijn bij Hexaplex niet aanwezig.
Bovendien heeft Hexaplex trunculus
boven in de mond een duidelijke inkeping
(sinus) en zijn hier de radiale plooien
vaak voorzien van veel puntiger uitsteeksels,
ook bij juvenielen.
De auteurs wijzen tenslotte nog op een
opvallend en goed determinatiekenmerk
van Ocinebrellus inornatus. De mondrand
van de Japanse stekelhoren bezit ca
5 knobbeltjes, waarvan die ter hoogte
van de vierde hoofdspiraal zelfs een
heus tandje kan vormen (zie afbeelding).
Volwassen exemplaren kunnen afmetingen
bereiken tot 48 mm, afmetingen die
bij de ‘gewone’ stekelhoren Ocenebra
erinaceus slechts bij uitzondering gehaald
worden. ( I L / R H B )
Japanse stekelhoren Ocinebrellus inornatus,
volwassen exemplaar in onder-zijaanzicht.
Bij pijl: ‘tandje’ nabij de onderste spiraal.
(Naar Goud, Titselaar en Mulder, Spirula 365).
Tributyltin eindelijk verboden
V A NO N Z E VERSLAGGEVER: O r g a n o t i nverbindingen
zijn koolstofverbindingen met
tin als giftige component. Deze stoffen zijn
lang gebruikt in aangroeiwerende verf voor
schepen. Enkele decennia geleden werden
in druk bevaren delen van de Noordzee veel
afwijkingen bij bodemdieren gevonden,
zoals de ontwikkeling van mannelijke geslachtskenmerken
bij vrouwelijke wulken
en purperslakken, met als gevolg steriliteit
en afname/verdwijnen van populaties. Bij
oesters verstoort TBT de calciumhuishouding
van het dier. Afwijkingen werden
vooral in havens gevonden, waar het verband
met de aangroeiwerende verf tributyltin
het eerst werd aangetoond. Vanaf 2003
is het wereldwijd verboden om tinhoudende
verf op het onderwaterschip aan te brengen.
Vanaf eind 2008 geldt wereldwijd (eindelijk)
een totaalverbod op deze verf. ( A W G )

ZEELAND: De Brilletjesdijk ligt ten
Noordoosten van Ovezande in km-hok
047 x 384. Dat je hier heel aardig naar
slakken kan gaan zoeken is duidelijk.
Dat kan mét, maar óók zonder bril.
Feitelijk valt de dijk onder het grondgebied
van Nisse. Er was geen speciale aanleiding
voor de Slakkenwerkgroep KNNV afd.
Bevelanden om speciaal hier te gaan zoeken.
Het kaartbeeld liet wel zien dat er hier
mogelijk wat meer landschappelijke variatie
was binnen het nog niet onderzochte
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 4
Blind slakje op brilletjesdijk
Vrije impressie op het blindlakje, Cecilioides acicula
(Uit: Van Nonnetje tot Tonnetje, zie ook aldaar
voor de verklaring van de schedel; de typering
‘blinde bottenknager uit de onderwereld’)
Zoetwaterneriet echt achteruit...
LELYSTAD: In een artikel in De Kreukel
[44 (9-10): 172-174] maakt Bert Janssen
melding van de vondst van één (1!) zoetwaterneriet
op een zogenaamde slibval
van Rijkswaterstaat, aan de dijk bij Trintelhaven
(IJsselmeer). De zoetwaterneriet
Theodoxus fluviatilis was enige decennia
geleden een zeer algemene bewoner van
de dijkrotsblokken die overal rondom het
IJsselmeer liggen. Waarnemers (waaronder
redactieleden) herinneren zich dat je
in een kwartiertje tijd met gemak 100
exemplaren kon vinden. In de museumen
privécollecties
komen dan ook
talloze monsters
voor van deze zo
interessante slak
met het vreemde
‘ n e r i e t - a c h t i g e ’
huisje, de prach-
Raken we dit prachtige
slakje écht helemaal kwijt?
tige tekening en
het oranjerode
Louis J.M. Butot overleden
Bilthoven: op 26 oktober j.l. overleed op
90 jarige leeftijd in zijn woonplaats Bilthoven
Louis J.M. Butot. De malacologische
wereld neemt met zijn heengaan afscheid
van een bekende, gedreven natuuronderzoeker
en malacoloog. Geboren op
8 september 1918 op Ambon, kwam
Louis op 2 jarige leeftijd naar Nederland,
waar hij tijdens zijn opleiding in Haarlem
lid werd van de Natuurhistorische studieclub
‘Natura Docet’. In 1939 werd L o u i s
lid van de NMV, hetgeen hij ruim 70 jaar
atlasblok, maar redenen om op iets bijzonders
te hopen waren er eigenlijk niet. Toch
deed de groep van 5 waarnemers die op
20-5-2008 de dijk afspeurde aardige vondsten:
23 soorten landslakken en 5 waterslakken
en onder de aangetroffen landslakken
was de zwarte kielnaaktslak, waarvan
de zeldzaamheid op Zuid-Beveland “wel
meevalt, we komen hem regelmatig tegen”
aldus waarnemer en verslaglegger Harry
Raad. Minstens zo bijzonder was echter
de vondst van een levend Blindslakje C e c ilioides
acicula. Deze soort leeft ondergronds
en gewoonlijk worden alleen lege
huisjes aangetroffen. Vaak in molshopen
en grondmonsters, soms onder plaggen. En
inderdaad vaak op dijken. Vooral in de wat
lossere Limburgse bodem zijn lege huisjes
regelmatig te vinden. Elders in het land is
de soort ook (ondergronds) aanwezig,
maar bij meldingen gaat het vaak om kleine
aantallen. Maar de waarnemingen van
levende exemplaren zijn en blijven uiterst
schaars. Of het slakje op de onderzochte
dijk een brilletje op had, valt te betwijfelen.
De dieren zijn, zoals de naam zegt, blind.
( H A R / R H B )
operculum met ‘vleugeltje’. Dat het erg
snel kan gaan, blijkt wel uit de talloze
tevergeefse zoektochten die in de laatste
10 jaar door waarnemers langs met name
de IJsselmeerkusten, maar ook veel andere
grotere meren zijn gedaan. Gelukkig is
de soort nog lang niet overal verdwenen,
maar gezien de grootte van het IJsselmeer-biotoop
is het wel heel hard gegaan.
Ook in de grote rivieren is de soort aanzienlijk
zeldzamer geworden. Janssen
bevestigd de zeldzaamheid nog eens
extra, wanneer hij meldt dat na de enthousiaste
ontdekking van dat ene levende
exemplaar, een direct uitgevoerde, gerichte
excursie in de hele omgeving van de
slibval, geen énkel ander exemplaar meer
opleverde. De snelle achteruitgang van de
soort in het IJsselmeer is nog gedeeltelijk
een raadsel. Er is wel verondersteld dat
vraatzuchtige, allesetende ‘invasive species’
als de vlokreeften D i k e r o g a m m a r u s
v i l l o s u s en sinds kort ook D i k e r o g a m m arus
haemobaphes mede verantwoordelijk
zijn. ( H R )
zou blijven. Hij was o.a. bestuurslid en
redacteur van het Correspondentieblad.
Tijdens de oorlog ging hij bij het verzet,
waarvoor hij meerdere onderscheidingen
ontving. In 1957 begon hij met zijn werk
bij het RIVON (later Rijks Instituut voor
Natuurbeheer RIN) in Leersum. Hij publiceerde
tientallen rapporten over natuurbescherming,
waaronder veel met speciale
aandacht voor de malacologie. In totaal
omvat de lijst publicaties over land- en
zoetwaterslakken ruim 150 titels. Zijn
speciale aandacht ging o.a. uit naar de
Wijngaardslak Helix pomatia. In 1971
P rof. dr. Gittenberger geëerd
LEIDEN: Tijdens een symposium ter
gelegenheid van zijn emeritaat (pensionering),
werd Prof. dr. Edi Gittenberger
van Naturalis op 27 september 2008 speciaal
geëerd en in het zonnetje gezet.
Als dank voor zijn grote verdiensten voor
de malacologie in het algemeen en voor de
Nederlandse Malacologische Vereniging in
het bijzonder, ontving hij uit handen van de
voorzitter van de Nederlandse Malacologische
Vereniging (R. Bank) de speciale
NMV ere-penning. Maar ook de redactie
van Basteria had een
verrassing: een speciale
feestbundel,
(Festschrift) uitgegeven
als speciaal nummer
van Basteria
(Vol. 72, nr. 46, met
in totaal 304 pp).
De bundel bevat 32
artikelen, geschreven
door 41 auteurs uit
12 landen. Het kleinste
artikel is 3 pp.,
het langste 20 pp. Gemiddeld omvatten de
artikelen 12 pp. De onderwerpen varieren
sterk en gaan over: landmollusken (16 artikelen);
zoetwatermollusken (6 artikelen) en
mariene mollusken (5 artikelen).Nog eens
5 artikelen zijn meer algemeen van aard en
behandelen o.a. fossielen, de eerste liefde
van de jubilaris. De geografische spreiding
is wereldwijd. De artikelen gaan over Nederland
en andere Europese landen, o.a.
Zweden, Frankrijk, Spanje, Oostenrijk,
Montenegro, Albanië, Bulgarije en de Canarische
eilanden. De tropen zijn vertegenwoordigd
door ZO-Azië, West en Centraal
Afrika en Zuid-Amerika. De 32 artikelen
gaan voornamelijk over Gastropoda en (2)
over Bivalvia. De bundel is mogelijk
gemaakt door de 'Leidse malacologen' en
met name J. Goud en B. Kokshoorn hebben
zeer veel werk verzet. Sprekers deze
dag waren A.C. van Bruggen, Bram
Breure, Ton de Winter, Menno Schilthuizen,
Dennis Uit de Weerd, Geerat Vermeij
en Ruud Bank. Nadat de officiële
festiviteiten waren afgesloten konden de
aanwezigen zich nog enige tijd met elkaar
onderhouden onder het genot van
een drankje, waarbij ongetwijfeld menige
anecdote uit het rijke leven van Edi Gittenberger
de revue passeerde. ( R H B )
werd hij lid van het MC (Mollusken Comité)
dat in feite de voorloper is van het
huidige atlasproject. Louis ontving de erepenning
van de Nederlandse Malacologische
Vereniging (1994) en was als honorair
medewerker verbonden aan het Zoölogisch
Museum te Amsterdam. Hij was
een markante, veel geziene gast op malacologische
bijeenkomsten in binnen- (o.a.
de Amsterdamse Kreukelwerkgroep en de
NMV) en buitenland (Duitsland), over
wie menigeen boeiende, vaak anecdotische
herinneringen zal blijven houden.
Hij ruste in vrede. ( R H B )

VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 5
Ontbrak de brakwaterkokkel?
V A N O N Z E VERSLAGGEVER: Op
24-8-2008 bezocht de Slakkenwerkgroep
KNNV-Afd. Bevelanden het
Dorpsbos Stalland, Sint Annaland (kmhok
065-403). Het slakkenwerk werd
verricht door Barry Pel, Jaap Woets en
Harry Raad.
De inventarisatie werd uitgevoerd in het
noordelijke deel van het dorpsbos en op de
aangrenzende zeedijk, ten noorden van Sint
Annaland. De locatie is gelegen in de
Suzannepolder, die in 1670 bedijkt werd.
Het dorpsbos is nog maar een paar jaar oud
en bestaat uit gemengd loofhout en struweel,
met open stukken ruige grasbegroeiing.
Tegen de zeedijk aan ligt een water, dat
vermoedelijk bij een dijkdoorbraak is ontstaan;
de topografische kaart van 1913 laat
hier een duidelijke kreek tot aan de Nieuwlandseweg
zien. Het open water laat een
sterk brak karakter zien, herkenbaar aan de
daarvoor kenmerkende molluskenfauna. Er
zal hier sprake zijn van forse kwel onder de
dijk door. Het gebied watert af via een sloot
naar een watergang ten zuiden van de
Nieuwlandseweg. Deze sloot en de wegsloot
aan de noordzijde van de betreffende
weg tonen de bekende roestkleur, die eigen
is aan kwelsituaties.
De kleine groep slakkenrapers verzamelde
in de omgeving 14 soorten landslakken en
twee waterslakken. De waterslakken waren
het meest bijzonder: als typische vertegenwoordigers
van de brakwaterfauna troffen
ze Ecrobia ventrosa (Opgezwollen brakwaterhorentje)
en Cerastoderma lamarcki
(ook wel Cerastoderma glaucum g e n o e m d )
de Brakwaterkokkel. Met name deze laatste
soort is in binnendijkse locaties zeker geen
algemene vondst. Bij de kreek bleek met
name de huishoudzeef een nuttig instrument;
er kwamen zelfs wat brakwatergrondeltjes
in terecht, herkenbaar aan de zeer
dikke buikjes. Deze vondsten toonden de
oude biologische kwaliteiten van dit water
(brak, kwel), de verstoring door de recreatieve
inrichting aan de overzijde is mogelijk
beperkt gebleven. Harry Raad, uw verslaggever
ter plaatse, zegt over de brakwatermollusken:
“Het natuurbelang van de
brakwaterkokkel is niet uit lijsten te halen,
‘Nieuwe invasieslakken’ op
Terschelling? (Of toch niet...?)
TERSCHELLING: In een tweetal artikelen
in het blad ‘Ellipsaria’ (vol.10/3) gaat Henk
Mienis in op de opkomst van zoetwatermollusken
op het eiland Terschelling. Met
name zijn er diverse nieuwe vondsten van
de soorten Ferrissia clessiniana ( J i c k e l i ,
1882) en Haitia acuta (Draparnaus, 1805).
U zegt? Nieuw voor ons land want onbekende
namen? Na een vluchtige blik in de
standaardliteratuur (bijv. Zoetwatermollusken
van Nederland, Gittenberger et al.) zou
je dat wel denken. Toch blijkt het niet om
geheel nieuwe soorten te gaan, maar om
naamsveranderingen. De eerstgenoemde is
maar het is wel degelijk een belangrijke
soort. Zeeland vormt nog een bolwerk voor
deze soort door grote populaties 'binnendams',
Veerse Meer en Grevelingenmeer.”
Hij gaat door: “ Hoe het met deze populaties
gaat onder de grotere inlaat van zout
water, respectievelijk gerealiseerd en
gepland, is mij niet bekend. Binnendijkse
populaties zijn deels verdwenen door de
slechte waterkwaliteit en verzoeting.”
Zowel de slakkenrapers als de verslaggever
(als ook uw redactie) zijn het eens dat hiermee
de natuurwaarde van het Dorpsbosje
Stalland, c.q. het ogenschijnlijk onbeduidende
watertje op de grens met het zomerhuisjesterrein,
voor het Atlasproject ‘goed
op de kaart zijn gezet’. Het behoud van die
kwaliteit verdient zeker alle aandacht.
Overigens bleek niet alleen ‘de schepnetten’
nodig om de brakwaterkokkel te ontdekken:
in de rietzoom bleken veel bijeengespoelde
kleppen en lege doosjes aanwezig.
Grotere exemplaren, waardoor ze wat
makkelijker te onderscheiden zijn van de
gewone kokkel, die hoofdzakelijk buitendijks
leeft.De onderscheidingskenmerken
zijn in alle boeken terug te vinden: brakwaterkokkels
zijn schever, de slotband is korter
en vooral: ze zijn duidelijk dunschaliger.
Geen wonder dat er regelmatig eentje doormidden
‘brak’. (HAR / RHB)
Brakwaterkokkel (Cerastoderma lamarcki/glaucum)
Onderste links: smaller, langwerpiger, kortere slotband
en vooral: dunner en breekbaarder dan de
‘gewone’ kokkel Cerastoderma edule
(= onderste rechts)
niets anders dan de ‘smurfslak’, vroeger
Ferrissia wautieri (Mirolli, 1960) g e n o e m d ,
de tweede is de ‘puntige blaashoren’ die
vroeger werd geplaatst in het geslacht P h ysella
(of P h y s a). Het gaat hier echter wel
degelijk om ‘invasive species’ en voor Terschelling
is de uitbreiding met diverse vindplaatsen
inderdaad geheel nieuw. Horen wij
u daar verzuchten: “wéér een naamverandering,
houdt het dan nooit op?” Nou, nee,
waarschijnlijk niet. De ‘invasie aan nieuwe
namen’ houdt vaste tred met nieuwe inzichten
in de wetenschap en nieuw onderzoek.
Zo lang de wetenschap in beweging is, zijn
de namen dat ook. Gelukkig zijn er mensen
die sterk de vinger aan de pols houden en
de naamswijzigingen volgen. ( H M / H R )
Gekielde loofslak-invasie
PURMEREND: Hoewel vrij plat, en in
vorm wel wat op een vliegende schotel lijkend,
komt de Gekielde loofslak H y g r o m i a
c i n c t e l l a uit het Middellandse Zeegebied.
De invasie van deze soort stamt dus zeker
niet uit de ruimte. Waarnemer Henk Mienis
geeft in Spirula 364 een overzicht van vele
tientallen ‘sightings’ die de afgelopen tijd
gedaan zijn in Friesland, Utrecht, Noord-
Brabant en Noord Holland. Met name in de
provincie van de hoofdstad cirkelen ze nu al
op ruim 50 plaatsen rond... ( H M / H R )
Gooise slakken
HILVERSUM: “Nee meneer, dit is n i e t
een nieuwe naam voor de tv-serie ‘Gooise
vrouwen”. Aan het woord is waarnemer
Tello Neckheim, die meldt: “voor dat soort
telefoontjes was ik bang, toen ik mijn artikel
over de weekdieren van Het Gooi
schreef. Ik heb daarom toch maar voor een
saaiere, maar duidelijke titel gekozen”.
Neckheim bespreekt in het betreffende
artikel in Spirula 364 [‘De landslakkenfauna
in het Gooi tussen Naarden en Huizen
(Noord Holland, Nederland) nader bekek
e n’, red.] maar liefst 35 soorten landslakken.
Een bijzondere vondst was o.a. de
Gestreepte korfslak Vertigo substriata o p
landgoed De Beek. Neckheim: “dergelijke
soorten heb ik inderdaad voor de voeten
van Gooise vrouwen weggehaald. Maar
die dames zagen deze zeldzaamheden tóch
niet, met al die sjieke zonnebrillen op.”
( C M N / I L )
Monnikenwerk: kart u i z e r s
V A N O N Z E CORRESPONDENT: 2 0 0 8
was het jaar van het Religieus Erfgoed,
met o.a. aandacht voor de uit 1084 stammende
kloosterorde van de kartuizer monniken.
Belangrijke elementen zijn persoonl
i j k e eenzaamheid en streng stilzwijgen. In
hoeverre dit er voor heeft gezorgd dat de
(Nederlandse) naam voor meerdere planten
en dieren steevast met ‘h’ (dus karthuizer)
wordt geschreven, is niet bekend. Inmiddels
zou dit echter niet meer de erkende
spelling zijn. Voorgesteld wordt dan
ook door Kees Margry in Spirula 364, de
soorten Monacha cartusiana en M. cantian
a voortaan resp. ‘kleine’ en ‘grote’ kartuizerslak’
te noemen ( K M / I L )
Pijlsnel achter pijlinktvissen aan
AMSTERDAM: in kranten als de Volkskrant
(17-5-2008) en het Noord Hollands
Dagblad (20-5-08) was het te lezen: ‘Pijlinktvissen
koloniseren de Noordzee’. Dit
zou door het broeikaseffect veroorzaakt
zijn (!) Vissers zijn er inmiddels als de kippen
(haaien) bij om met nieuwe vangsttechnieken
deze ‘buit’ binnen te halen. We
gaan hier vast nog veel van horen! ( A W G )

V A N D E REDACTIE: Al geruime tijd
speelt bij ons de vraag: “hoe doen ze dat
t o c h?” Hoe precies heeft de Zeggekorfslak
de minieme eilandjes in de laagveenmoerasgebieden
weten te koloniseren, hoe
spelen zulke kleine diertjes dat klaar?
Natuurlijk zijn er wel theorieën te verzinnen.
Eén daarvan is: via maaibalken van
maai-machines? Een zeer voor de hand
liggende wijze van verspreiden die zeker
nader onderzocht dient te worden. Tijdens
maaiwerkzaamheden zullen geregeld
exemplaren op de maaibalken of andere
delen van de machines terecht komen.
Deze kunnen zo onbedoeld met de machines
worden getransporteerd naar andere
gebieden die gemaaid dienen te worden.
Maar hoe komen ze dan op eilandjes waar
nimmer gemaaid wordt? De boeken
spreken vooral van vervoer via zoogdieren
of vogels. Dat kan natuurlijk. Er blijven
immers ook geregeld slakjes aan onze
handen plakken tijdens het doorzoeken
van de vegetatie. Maar zijn er nog andere
manieren van verspreiding mogelijk?
Tijdens inventarisatiewerkzaamheden in
2007 in de Vechtstreek, werden diverse
keren losse stukken drijvende zeggenvegetaties
tegen de oevers van eilandjes aangetroffen
waarin zich zeggekorfslakken
bevonden. Deze wijze van verspreiding
‘met hun hele hebben en houden’ leek ons
best reëel. Alleen was het de vraag of die
stukken vegetatie ter plekke losgekomen
waren, of dat ze van elders waren komen
aandobberen... Om antwoord op deze vragen
te krijgen werd in 2008 speciaal gelet
op dergelijke drijvende ‘eilandjes’.
En met resultaat! In de natuurgebieden De
Weerribben en De Wieden werden meerdere
keren ‘dobberende eilandjes zeggenvegetatie’
aangetroffen die op drift geraakt
waren en waarin we populaties Zeggekorfslakken
aantroffen. Eureka! Z o doen ze
het dus (onder andere) ook!
Het vrij algemeen tot algemeen voorkomen
van de Zeggekorfslakken op eilandjes
en in lange trajecten van rivieroevers deed
vermoeden dat er nog andere manieren
van verspreiden moeten zijn. Het losraken
van stukken vegetatie gebeurt immers ver-
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 6
Hoe d o e n ze dat nou toch? Manier van
v e r s p reiding van de Zeggekorfslak
Nog slakken in kas?
A M S T E R D A M : “Hoeveel slakken heb ik
nu in kas?” Met die vraag gluurt Tello Neckheim
op plantjes en in de aarde van tropische
kassen. Zo vond hij al diverse vreemde ‘lifters’
in de kassen van o.a. Artis, de Hortus
Botanicus en van Burgers Zoo. Voorbeelden
zijn Subulina octona (Bruguière, 1798) en
een veel grotere jongen/meisje: B r a d y b a e n a
s i m i l a r i s (Férussac, 1821). Hij treedt hiermee
in de voetsporen van kassenzoekers als
Meeuse & Hubert (Basteria 13 (1-3) [1949].
Publicatie in ‘De Kreukel’ volgt nog. ( H R ) .
houdingsgewijs zelden. Tijdens inventarisaties
was ons al eerder opgevallen dat
de soort bij het zoeken in de vegetatie heel
gemakkelijk van de zeggenplanten afgestoten
kan worden. Wat nu als dit boven
het water gebeurt en ze dus in het water
terecht komen. Blijven de slakjes dan
soms drijven? En ja hoor: dat blijken ze
inderdaad te doen.
Door proefjes met slakjes in flesjes werd
duidelijk dat de huisjes geruime tijd blijven
drijven wanneer deze te water geraken.
Het topje waarin het diertje zich heeft
teruggetrokken, duikelt naar beneden,
maar de mondopening van het huisje
blijft keurig boven water. Indien de slijmvliesjes
beschadigd zijn, zinkt de Zeggekorfslak,
afhankelijk van de beschadiging,
relatief snel, tot hoogstens na een dag naar
de bodem. Huisjes waarvan de slijmvliesjes
onbeschadigd waren, bleven echter
enkele dagen gewoon ronddrijven. Drie
dagen maximaal bij deze proefjes. De
flesjes waarin de slakjes gestopt waren
werden meegedragen tijdens inventarisaties,
zodat er een dynamische situatie werd
gesimuleerd, met veel klotsend water.
Tijdens beheerswerkzaamheden zoals
maaien, begrazen of tijdens krachtige stormen,
of wanneer de vegetatie of andere
manieren door de natuur of door mensenwordt
bewogen, zullen ongetwijfeld vaak
dieren te water geraken en op drift raken.
En dan is het gewoon een kwestie van
overleven, op de juiste plek aanspoelen en
weer te land gaan.
slurkie
Slakken pakken met kerst
ACQUOY: Op het moment dat de familie
aan tafel ging tijdens het kerstdiner, de tafel
prachtig versierd met mooie zelfgemaakte
kerststukken (waarbij veel materiaal uit de
tuin was gebruikt) riep een neef van ons
opeens: “Help! Herman, kom eens kijken?”
Er kroop op tafel een ‘gevaarlijk uitziend,
slak-achtig beest’ rond. Na het dier van een
zeer voorzichtige afstand bekeken te hebben,
kon ik aanvankelijk niets anders doen
dan mijn mede-tafelgenoten melden dat we
te maken hadden met een jong dier van een
Biotoop van de Zeggekorfslak
Moerasjes, rivieroevers etc., vooral op ‘eilandjes’
met solitaire Zeggenpollen (Foto: P I C T A N)
Maar hoe tonen we nu aan in welke mate
deze wijze van verspreiding plaatsheeft?
Door een tatoeage op de schouders van
een hele reeks slakken? Nou, nee, toch
maar niet. Door bepaalde huisjes met
watervaste verf te merken en dan los te
schudden? En dan maar volgen in de tijd
en kijken naar welke eilandjes ze toedreven?
En... z i j n we wel zo gek en erop
gebrand om zulke proefjes te gaan doen?
Wie weet.....
In elk geval is er behalve de bekende ‘met
vogels en andere dieren-theorie’ uit de
boeken, nu een nieuwe methode van verplaatsing
aangetoond. ( A B / H B )
(Red.: En nou alleen nog slakken met kleine peddeltjes
zien te vinden, zoals de vaste Slurkie-cartoonist
van De Voelspriet het zich in het onderstaande
plaatje voorstelt.)
‘zeer gevaarlijke jonge tijger’ (-slak: L i m a x
m a x i m us). Na een korte schrik ontstond er
complete hilariteit aan tafel, al het eten
stond al op tafel en de meeste moesten er
niet aan denken dat de slak in het eten was
gaan zitten, en dan onopgemerkt zou zijn
o p g e g e t e n . . .
Zo zie je dat het doen van waarnemingen
niet altijd buiten (al dan niet in de kou, nattigheid
of met een lege maag) hoeft te
g e b e u r e n .
( H R )
(Herman Roode ‘de slakkenpakker’)

Publicaties
Nog twee zoekkaarten: ‘Zoetwatermollusken’
en ‘Landslakken’
Zoals al aangekondigd in de vorige Voelspriet
7(1) heeft de Nederlandse Malacologische
Vereniging dit jaar 3 zoekkaarten
voor de Nederlandse malacologische fauna
uitgebracht, in samenwerking met ‘Haus
der Natur’. De Kaart met mariene (zee-)
soorten was reeds uit, de twee kaarten over
zoetwater- en landmollusken zagen in september
het licht. Alle afgebeelde soorten
zijn volledig toegesneden op ‘Nederland’.
Alle algemene, maar ook veel zeldzame
soorten en (land-) naaktslakken staan
overzichtelijk bij elkaar. De afbeeldingen
zijn in kleur en de Nederlandse en wetenschappelijke
namen staan er bij. Ook de
familienamen zijn vermeld. De kaart is
geplastificeerd en daardoor goed in het
veld te gebruiken. Formaat A4, tweezijdig
bedrukt in kleur, gelamineerd. Prijs 2,50
euro per stuk plus porto. Voor meer informatie
zie www.spirula.nl.
Proefschrift raadsels C h o n d r i n i d a e
Op 3-12-2008 verdedigde promovendus
Bas Kokshoorn (systematische dierkunde,
Leiden, tevens
NMV-lid en
A N M - w a a r n emer)
zijn proefschrift
‘R e s o l -
ving riddles and
presenting new
puzzles in ChondrinidaePhylog
e n e t i c s’. Het
proefschrift behandelt
de ver-
slurkie
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 7
Drie zoekkaarten:
v.l.n.r.: L a n d s l a k k e n ,
Z o e t w a t e r m o l l u s k e n
en Schelpen van het
Nederlandse strand
wantschap in de landslakkenfamilie
Chondrinidae. Uit DNA-onderzoek
bleek o.a. het geslacht C h o n d r i n a, uit veel
meer soorten te bestaat dan aangenomen.
Vooral in Oost-Spanje zijn veel soorten
gebonden aan hun eigen kalksteen-
‘eiland(en)’. Een wijdverbreide soort,
Abida secale (korenkorrelslak), is bekend
van Spanje tot Maastricht (Aan de Belgische
zijde van de St. Pietersberg). De
extreme variatie in vooral het zuidwesten
van het verspreidingsgebied is nu in kaart
gebracht en DNA-onderzoek toonde aan
dat de soort zich pas na de laatste ijstijd,
over Europa heeft verspreid.
Passie voor kleine beestjes
In het kader van het 33,3 jarig jubileum
van EIS-Nederland werd in september
2008 het terrein van museum Naturalis in
leiden geïnventariseerd. Op 6 september
werd de tussenstand tijdens de speciale
jubileumdag bekendgemaakt. Met allerlei
technieken werden de tuin en de watertjes
bemonsterd. De meest opvallende techniek
was een zeppelin met net, waarmee luchtplanton
werd gevangen. Zowel Vroege
Vogels als de website w w w . n u . n l b e s t e e dden
aandacht aan het jubileum, zie
h t t p : / / w w w . n u v i d e o . n l / h o m e / v i d e o / s h o w / 1
8013 en http://vroegevogels.vara.nl
[uitzending van 7 september]
Op de jubileumdag van het EIS (dat onderzoek
doet naar het voorkomen van insecten
en andere ongewervelde dieren) werd ook
het boekje ‘Passie voor kleine beestjes’
gepresenteerd. Zo'n 25 vertegenwoordigers
van de diverse deelgroepen schrijven over
opmerkelijke waarnemingen. Behalve een
artikel over de grondwaterslak B y t h i o s -
peum husmanni van malacoloog en ANM-
EIS- waarnemer W. Kuyper, bevat het
boekje veel leuke anecdotes over -met
name- insecten. Het boekje kost 10 euro en
is behalve bij het EIS, ook in de boekwinkel
te koop.
Brabants Landschap herftst 2008
Het herfstnummer van het tijdschrift van
Brabants Landschap (nr. 160 pags: 5-27) is
voor bijna de helft gevuld met slakken. In
een artikel getiteld: “sloom en slijmerig,
maar ook heerlijk hermafrodiet. De wondere
wereld van de slak” belicht T. Caspers
de fysieke eigenschappen, biotoop, levenswijze
en voorkomen van slakken in Nederland
en in Brabant.
ANM-er en malacoloog
Kees Margry
hielp bij het artikel.
Zeer fraai zijn
bijgevoegde foto’s
van Marco Renes,
waarop o.a. slakkenetende
predatoren als
egel, zanglijster en
spitsmuis te zien zijn,
alsmede een ‘slakkenkoning’(linksgewonden)
A r i a n t a
a r b u s t o r u m van de
Heesterslak. [Dus nu
eens géén foutdruk
door een redactie].
Malacologische Agenda 2008
De ‘malacologische agenda’ op de website
www.spirula.nl van de Nederlandse Malacologische
Vereniging geeft een activiteitenoverzicht
van:
- Nederlandse Malacologische Vereniging
- Atlasproject (ANM) en regiogroepen
- Friese Schelpenwerkgroep
- Malacologische contactgroep De Kreukel
- Mollusken Studiegroep Limburg
- Schelpenwerkgroep Delfzijl
- Schelpenwerkgroep Eindhoven
- Strandwerkgroep KNNV
- Strandwerkgroep Waterweg Noord
- Zeemuseum Den Haag
ANM-waarnemers en leden van alle zusterorganisaties
zijn welkom. Wie de agenda wil
hebben maar niet beschikt over internet, kan
een aan zichzelf gerichte envelop met een
postzegel sturen naar de NMV-secretaris:
Sylvia van Leeuwen
Van der Helstlaan 19
3723 EV Bilthoven
e-mail: sylvia25@versatel.nl

Colofon/Adressen
(voor taakomschrijvingen: zie website)
Landelijke coördinatie / redactie 'Voelspriet'
- R.H. de Bruyne (Rykel)
Zoölogisch Museum Amsterdam, afd. malacologie.
Postbus 94766, 1090 GT Amsterdam. T e l :
0205256902, Fax: 020 5255402 e-mail: R.H.
d e B r u i j n e @ u v a . n l ; R H d e B r u y n e @ g m a i l . c o m
Dagelijkse begeleiding ANM
- A.W. Gmelig Meyling (Adriaan)
Stichting ANEMOON
Postbus 29 2120 AA Bennebroek. Tel: 0252-
531111 e-mail: anemoon@cistron.nl
Uitvoerende medewerkers
- I. van lente, H. Roode, R.H. de Bruyne, C.M.
Neckheim (redactie 'Voelspriet'). E-mail:
telloneckheim@wanadoo.nl
- P.H. van Bragt (zeenaaktslakken, divers pr). email:
vanbragt.phjm@hsbrabant.nl
- J. Willemsen (jeugdcoördinatie, NJN-promotie
ANM) e-mail: willemsen@wdbd.nl
- A. Boesveld (gerichte inventarisaties) e-mail:
aboesveld@zonnet.nl
- Herman Roode (assistentie bij divers bureauwerk,
redactie Voelspriet) e-mail: hroode@hotmail.com
Overige medewerkers
- V.I. Elbersen, I. Peeters
A.N. van der Bijl , K. Jonges
Wetenschappelijke raad (WR)
- R.A. Bank (Ruud). Land- en zoetwatermollusken.
- P. van Bragt (Peter); zeenaakt-slakken.
- R. Dekker (Rob). Waddengebied, zeenaaktslakken
VOELSPRIET ANM-nieuwsblad 7 (2) december 2008 Pagina 8
Inhoud Voelspriet 7 (2) december 2008
I n h o u d. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
C o l o f o n / A d r e s s e n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2009 wordt het Darwinjaar en onze tuinslakken doen ook mee! (MS/RHB) . . . . . . . . . . . . . 1
Wordt nu ook de kleine boormossel Barnea parva wat algemener? Veen slopen op
de Waddeneilanden (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 (+2)
Nut bij forensisch onderzoek (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 (+2)
Data invoeren met www.telmee.nl (AWG). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Geen redding meer mogelijk voor aangespoelde Pijlinktvis (IL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Stekelhorens ‘nieuwer’ dan gedacht: de Japanse stekelhoren Ocinebrellus inornatus
Récluz, 1851)' (IL/RHB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Tributyltin eindelijk verboden ( A W G ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Blind slakje op brilletjesdijk ( H A R / R H B ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Prof. dr. Gittenberger geëerd ( R H B ) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Zoetwaterneriet echt achteruit. ( H R ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Louis J.M. Butot overleden ( R H B ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Ontbrak de brakwaterkokkel? ( H A R / R H B ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Gekielde loofslak-invasie ( H M / H R ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Gooise slakken ( C M N / I L ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Pijlsnel achter pijlinktvissen aan ( A W G ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Monnikenwerk: kartuizers ( K M / I L ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
‘Nieuwe invasieslakken’ op Terschelling? (Of toch niet?) ( H M / H R ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Hoe doen ze dat nou toch? Manier van verspreiding van de Zeggekorfslak ( A B / H B ) . . . . . . . . . . . . 6
Slurkie (Cartoon 1e) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Nog slakken in kas? ( H R ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Slakken pakken met kerst ( H R ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Publikaties : Nog twee zoekkaarten: ‘Zoetwatermollusken’ en ‘Landslakken’ ( I L ) . . . . . . . . . . . . . 7
Publikaties: Proefschrift raadsels Chondrinidae ( I L ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Publikaties: Passie voor kleine beestjes ( I L ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Publikaties: Brabants Landschap herftst 2008 ( I L ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Malacologische Agenda 2008 ( S v L ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Slurkie (Cartoon 2e) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Column: ‘Met Cee-Ooh-Cee-Kaa’ (Larry Cook) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Bijdragen in dit nummer: Arno Boesveld (AB); Harry Bosma (HB); Rykel de Bruyne (RHB); Larry Cook;
Adriaan Gmelig Meyling (AGM); Sylvia van Leeuwen (SvL); Inge van Lente (IL); Kees Margry (KM); Henk
Mienis (HM); Tello Neckheim (CMN), Herman Roode (HR); Menno Schilthuizen (MS). Met dank aan
mensen die meehielpen, informatie verschaften en correctiewerk verrichtten.
- A.W. Gmelig Meyling (Adriaan) & R. Daan
(Rogier). Mariene mollusken.
- G. van der Velde (Gerard). Aquatische ecologie en
- mollusken.
- H. Wallbrink (Hendrik): Aquatische mollusken,
Bivalvia; Sphaeriidae.
- A.J. de Winter (Ton). Landnaaktslakken.
Begeleidingscommissie (BC)
- R.A. Bank (Nederlandse Malacologische Verenig
i n g ) .
- P.H.F. Bor (Strandwerkgemeenschap).
- A.W. Gmelig Meyling (Stichting ANEMOON).
- V.J. Kalkman (EIS-Nederland).
Adviseurs
- R.W.M. van Soest; R.G. Moolenbeek (Zoölogisch
Museum, Amsterdam).
- E. Gittenberger, J. Goud (Nationaal Natuurhistorisch
Museum Naturalis, Leiden).
- L. van Duuren (Centraal Bureau Statistiek, Voorburg).
- H. Dekker (Winkel, NH).
Productontwikkeling
- R.H. de Bruyne
- I. van Lente
Vormgeving/lay-out/advies
- R.H. de Bruyne
- R. Lipmann
- E.A. Jansen
EIS-Nederland
- R.M.J. Kleukers
- V.J. Kalkman
Culumn
Larry Cooke
Het ANM werd in aanvang
ondersteund door het
Prins Bernhard Cultuurfonds
en het VSBfonds
Met Cee-Ooh-Cee-Kaa
Er was een moord gepleegd. In Amsterdam
where else? Uiteraard moest ondergetekende,
uw verslaggever Larry Cook, daar ook heen. Ik
was erbij toen een sjofel geklede inspecteur met
hoedje op kwam aanlopen op de plaats delict. Mijn
collega's verdrongen zich achter het politielint en
bestookten de agenten met vragen. De pers werd
kort te woord gestaan. De inspecteur stelde zich
voor: "De Cockel, met cee-ooh-cee-kaa". Zijn assistent,
Dick Klepper, keek nijdig in de camera en
zei alleen: "we weten dat in het slachtoffer, een
bekende juwelendief, geen leven meer zit. Alleen
vleesresten zogezegd, verder een lege klep".
In de periode hieropvolgend, beleefde ik de zaak
mee, tot aan de onverwachte ontknoping. Ik zag
hoe het lijk werd onderzocht door de coroner (sorry:
mijn Engelstalige achtergrond pop-upt: ik bedoel
lijkschouwer). Het taalgebruik van deze schouwarts,
Ennaeus Regius (bijgenaamd Den Koninghe)
was, zoals bij alle vakbroeders, doorspekt met
moeilijke termen. Het slachtoffer was fiks toegetakeld,
zijn gezicht was verwrongen -D i s t o r s i o, aldus
Regius- in een pijngrimas. Hij was met een M a l l e u s
(hamer) op het hoofd geslagen. En alsof dat niet
genoeg was, bleek na sectie dat in het hart ook
nog een T e r e b e l l u m (punt van een lans) aanwezig
was. Opvallend genoeg was de buik met een
E n s i s (gebogen scheermes) opengesneden.
Ik volgde het onderzoek verder op het politieburo
en zag hoe de Cockel’s collega's Vera Princeps
(bijnaam Prins) en Ab Imperialis (bijnaam Keizer),
al drinkend uit kleine flesjes, sporen natrokken en
verdachten op het buro ondervroegen. Daarbij
eerder gehinderd, dan bijgestaan door de commissaris
van het buro.
Aanvankelijk was er een spoor richting geestelijkheid
en werden een kleine kartuizer en een nonnetje
verhoord. Maar die bleken onschuldig. Vervolgens
passeerde een reeks verdachten uit de
Amsterdamse onderwereld de revue. Boeven als
'Buikige Claus', 'Genavelde Ton', 'Rode Barny' en
'De Plompe dwerg' werden allen verhoord. Ook
vrouwen waren verdacht, waaronder 'Slanke
Agaat' en 'Ruwe Alie'. Maar inclusief de laatstgenoemde,
hadden ze allemaal een goed alibi.
De Cockel en Klepper zagen het niet meer zitten.
Ik trof ze in het Mokumse kroegje, waar ze altijd
een neutje namen. Op de achtergrond draaide
een liedje van de Jordanese Johnny. "Mooi hé"
verzucht kroegbaas Oublietje. "Dit liedje heet: de
Parel van de Jordaan". Opeens krijgt De Cockel
een ingeving en springt van zijn barkruk. Klepper,
glurend naar dames in rode raampjes tegenover
de kroeg, moet meerennen. Dan volgt een spannende
ontknoping. De Cockel stapt een juwelierszaak
op het Rokin binnen. De eigenaresse, Margarita
Vera Auricularia, sputtert wat tegen, maar
valt al gauw door de mand. Ze blijkt niemand
anders dan de beruchte "Margrietje met de Pareloortjes".
Ze bekent alles. Het slachtoffer had dure
parels gestolen door ze in te slikken, maar Margrietje
had ze op haar manier teruggenomen...
Deze dame zou eigenlijk al jaren achter de slanke
tralies horen. Dat kon nu, dankzij Johnny Jordaan
en De Cockel. Case closed.
Ik opende mijn ogen en zette het inmiddels op de
grond gevallen coffee-table schelpenboek in de
kast. In de nu door mij uitgezette TV verstierf het
geluid van Toots Thielemans' mondharmonica.
Die nacht sliep ik een droomloze slaap.
Larry Cooke
(met cee-oooooo-kaa-eee)