Zeggekorfslak in de Vechtstreek 2008 - Stichting Anemoon

Verspreiding en Habitat van
de Zeggekorfslak Vertigo Moulinsiana
in de Vechtstreek
A. Boesveld
STICHTING ANEMOON
2 februari 2008

Documenttype: Rapportage
Titel: Verspreiding en Habitat van de Zeggekorfslak Vertigo Moulinsiana in de
Vechtstreek.
Trefwoorden: Mollusken, weekdieren, slakken, Zeggekorfslak, Europese
Habitatrichtlijn, kwetsbare soorten, Natura2000, natuurbescherming,
verspreidingsonderzoek Vechtstreek, Atlasproject, HabSlak,
natuurbeheer, kwaliteitsindicatoren.
Tekst: A. Boesveld
Foto’s A. Boesveld (tenzij anders is vermeld)
Opmaak: A.W. Gmelig Meyling
Datum: 2-2-2008
Anemoon rap.nr: 2008-1
Project: Deelproject binnen HabSlak-2007
Opdrachtgever: Het veldonderzoek en deze rapportage is op initiatief van A. Boesveld als
vrijwilliger uitgevoerd in het kader van het ANEMOON-project “HabSlak-2007”.
© 2008 Stichting ANEMOON. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar
gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van Stichting ANEMOON en de opdrachtgever
Staatsbosbeheer.
Stichting ANEMOON
ANalyse Educatie Marien Oecologisch ONderzoek
Postbus 29, 2120 AA Bennebroek
Tel: 0252-531111
Kvk: 41226121
E-mail: anemoon@cistron.nl
Website (ANEMOON): www.anemoon.org
Website HabSlak-project: www.anemoon.org/habslak
3

Samenvatting
Vechtstreek van groot belang voor Zeggekorfslak
In de Vechtstreek ligt het grootste aaneengesloten leefgebied van de Zeggekorfslak in Nederland en
het Europese vasteland en is derhalve van groot belang voor het behoud van de soort. In vrijwel al de
overige Europese landen wordt de soort ondanks verhoogde inventarisatie-inspanningen maar
mondjesmaat gevonden. In Engeland lijkt de soort algemener te zijn dan Nederland. Het
verspreidingsonderzoek is in Engeland echter wel in een veel verder gevorderd stadium dan bij ons
het geval is.
Tijdens het in 2007 en 2008 uitgevoerde onderzoek in de Vechtstreek is de Zeggekorfslak (Vertigo
moulinsiana) in totaal in 19 van de 22 deelgebieden aangetroffen. Veertien deelgebieden liggen in de
provincie Noord-Holland: Naardermeer, Ankeveense Plassen, Hollands Ankeveense polder, Spiegel-
en Blijkpolderplas, De Horstermeerpolder, Kortenhoefse Plassen, Hilversums Kanaal, Het Hol en De
Suikerpot, Wijde Blik, Vuntus, De Drecht en De Ster, Loenderveense Plas, De 5 de Plas van
Loosdrecht, Breukeleveense Plas en Weerslootgebied. De overige vijf deelgebieden liggen in de
provincie Utrecht: De Klei-Zuwe, Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven, Polder Westbroek.
Molenpolder en Gagelpolder.
Met uitzondering van Molenpolder en Polder Westbroek waar slechts één populatie is gevonden, zijn
in al deze gebieden meerdere of zelfs vele populaties aangetroffen. In een aantal van deze gebieden
is de soort plaatselijk talrijk tot zeer talrijk. Vooral in de Gagelpolder zijn grote dichtheden
aangetroffen. Dichtheden kunnen daar oplopen tot over de 500 exemplaren per vierkante meter. In
een aaneengesloten brede Moeraszeggevegetatie, die zich ruim honderd meter uitstrekt, komen naar
schatting vele tienduizenden individuen voor. Op meerdere plaatsen zijn rond de twintig exemplaren
op een enkel zeggenblad geteld. In de Hollands Ankeveense polder zijn eveneens zeer grote
populaties aangetroffen al zijn de dichtheden wel lager dan op de meeste plaatsen in de Gagelpolder.
Aan de noordrand komt de soort voor in een aaneengesloten gebied over een traject van honderden
meters in vrij oud elzenbroekbos met een hoge kwelintensiteit. Elders in de Hollands Ankeveense
polder zijn vooral in de randzones van de elzenbroekbossen omvangrijke populaties gevonden. In de
broekbossen zelf zijn de dichtheden laag.
Alleen in de Bethunepolder (Veenderij/Bosje van Robertsson), de Tienhovense Plassen en de
Maarsseveense Plassen is de Zeggekorfslak niet aangetroffen.
Kritisch in biotoopkeuze
Ondanks het algemene voorkomen in de Vechtstreek is de soort kritisch in haar biotoopkeuze. Ze is
uitsluitend aangetroffen in ongestoorde of vrijwel ongestoorde grote zeggenvegetaties. Dergelijke
vegetaties zijn tegenwoordig bijna alleen nog te vinden in onze ‘oudere’ natuurgebieden. In de
plassengebieden komt de Zeggekorfslak voor in jonge verlandingsoevers. In de veenpoldergebieden
komt de soort voor in broekbossen die niet of nauwelijks onder invloed van begrazing staan. Het
rijkelijk aanwezige voedselrijke, kalkhoudend kwelwater is hierbij een belangrijke voorwaarde. Dankzij
deze kwelinvloeden konden en kunnen in de van oorsprong zure en voedselarme veenmilieus
mesotrofe, kalkhoudende omstandigheden ontstaan. Zeggekorfslakken hebben immers, net als de
grote zeggensoorten, die ze graag als waardplant gebruiken, een voorkeur voor natte, mesotrofe tot
eutrofe, kalkhoudende milieus.
Beheer
Langs sloten en vaarten in de poldergebieden waar Zeggekorfslakken zijn aangetroffen worden
zeggenvegetaties niet beheerd of zeer extensief begraasd. Bij een lage begrazingsdruk door koeien,
schapen of paarden, blijven de zeggenvegetaties die op de natste plekken groeien meestal
onbegraasd waardoor populaties Zeggekorfslakken stand kunnen houden. Zeer extensief beheer,
‘niets doen’, permanent hoge grondwaterstanden, kalkrijke kwel en de aanwezigheid van grote
zeggenvegetaties zijn belangrijke voorwaarden voor de soort.
5

Vegetaties
Hoewel de Zeggekorfslak een uitgesproken voorkeur heeft voor grote zeggenvegetaties,wordt het
steeds duidelijker dat ze niet uitsluitend aan deze vegetaties gebonden is. Tijdens een inventarisatie in
Zuid-Holland in 2006 werd de soort in het Rottegebied over een afstand van circa honderd meter in
lage dichtheden op riet (afgestorven blad nabij de bodem) aangetroffen terwijl er geen zeggenplanten
in de directe omgeving groeiden (Boesveld & Kalkman, 2007).
Tijdens het onderzoek in de Vechtstreek is gebleken dat de soort ook in vegetaties van louter
Galigaan en vegetaties van lisdodde en Liesgras leeft. Met name in Het Hol is de keuze voor Galigaan
als waardplant opvallend. Galigaan heeft een sterke positie in verlandingsvegetaties van Het Hol. In
totaal is de soort in vier deelgebieden aangetroffen op Galigaan. Het voorkomen op lisdodde en
Liesgras is alleen in De Horstermeerpolder onderzocht. Ze komt hier over grote trajecten van
verlandingsvegetaties in sloten voor zonder aanwezigheid van grote zeggen. De zeer hoge
kwelintensiteit in deze veenpolder (gemiddeld 15mm/dag) speelt hierbij waarschijnlijk een belangrijke
rol.
Kolonisatie van nieuwe gebieden
Een opmerkelijk resultaat van het onderzoek in de Vechtstreek is dat duidelijk is geworden dat de
Zeggekorfslak ‘nieuwe gebieden’ kan koloniseren vanuit nabij gelegen populaties. In De
Horstermeerpolder heeft de soort zich tot diep in de polder weten te vestiging in lisdodde- en
Liesgrasvegetaties. Dit gebied werd 8 à 9 jaar geleden nog als agrarisch grasland beheerd. In de
Hollands Ankeveense polder is een populatie aangetroffen in een Moeraszeggevegetatie langs een
petgat dat circa 15 jaar geleden gegraven is. In het Weerslootgebied is in een poldergebied dat sinds
tien jaar niet meer begraasd of gemaaid wordt, een populatie zeggekorfslakken aangetroffen in een
vegetatie van Oeverzegge en Liesgras.
De nieuwe gebieden liggen op steenworpafstand van terreinen die reeds zeer lange tijd extensief
beheerd worden en waar eveneens zeggekorfslakken zijn aangetroffen. Het is aannemelijk dat deze
‘oude’ gebieden sinds lange tijd populaties herbergen. De ‘nieuwe’ gebieden zijn zeer waarschijnlijk
vanuit deze terreinen gekoloniseerd.
6

Inhoudsopgave
1. Inleiding................................................................................................................................9
1.1. Aanleiding ......................................................................................................................9
1.2. Thans bekende verspreiding in Nederland ....................................................................9
1.3. Levenswijze ...................................................................................................................9
1.4. Habitat ...........................................................................................................................9
2. Doelstelling.........................................................................................................................11
3. Methode .............................................................................................................................12
3.1. Selectie van de onderzochte gebieden........................................................................12
3.2. Veldwerk ......................................................................................................................12
4. Resultaten per gebied ........................................................................................................13
4.1. Historie van het onderzoeksgebied in vogelvlucht.......................................................13
4.2. Onderzochte gebieden ................................................................................................13
4.3. Naardermeer................................................................................................................14
4.4. Spiegel- en Blijkpolderplas ..........................................................................................16
4.5. Ankeveense Plassen ...................................................................................................17
4.6. Hollands Ankeveense polder (noord en zuid)..............................................................20
4.7. Horstermeerpolder.......................................................................................................24
4.8. Kortenhoefse Plassen..................................................................................................26
4.9. Hilversums Kanaal.......................................................................................................28
4.10. Wijde Blik ...................................................................................................................29
4.11. Het Hol en De Suikerpot ............................................................................................33
4.12. De Klei-Zuwe .............................................................................................................33
4.13. Loosdrechtse Plassen ...............................................................................................35
4.13.1. Deelgebieden ......................................................................................................37
4.13.2. Vuntus .................................................................................................................37
4.13.3. Breukeleveense Plas en het Weerslootgebied ...................................................38
4.13.4. De Drecht en de Ster ..........................................................................................39
4.13.5. De 5 de Plas van Loosdrecht ................................................................................43
4.14. Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven ....................................................................45
4.15. Loenderveense Plas ..................................................................................................47
4.16. Molenpolder ...............................................................................................................49
4.17. Westbroekse Zodden.................................................................................................51
4.18. Gagelpolder ...............................................................................................................51
5. Conclusie en discussie.......................................................................................................54
5.1. Veldwerk ......................................................................................................................55
5.2. Voorkomen van de Zeggekorfslak in de Vechtstreek ..................................................55
5.3. Kwel .............................................................................................................................55
5.4. Biotoop van de Zeggekorfslak in de Vechtstreek ........................................................55
5.5. Kolonisatie van nieuwe gebieden ................................................................................56
5.6. Belang van zeggen voor de Zeggekorfslak .................................................................57
5.7. Het voorkomen op andere plantensoorten dan zeggen...............................................57
5.8. Het voorkomen met andere landslakkensoorten .........................................................58
5.9. Het voorkomen met andere diersoorten ......................................................................58
5.10. Beheer .......................................................................................................................58
5.11. Bedreigingen..............................................................................................................60
5.12. Aanbevelingen voor nader onderzoek .......................................................................62
Dankwoord .............................................................................................................................64
Literatuur ................................................................................................................................63
7

Figuur 1. De Zeggekorfslak.
Voor-en zijaanzicht.
Figuur 2. De Zeggekorslak kruipend
op het blad van een zeggeplant.
(Foto: A.W. Gmelig Meyling)
Figuur 3. Het boven aanzicht van de Zeggekorslak
(Foto: A.W. Gmelig Meyling)
8

1. Inleiding
1.1. Aanleiding
De Zeggekorfslak (Vertigo moulinsiana) is een klein slakje met een tonvormig huisje van maximaal 3
mm. De verspreiding is grotendeels tot Europa beperkt. Hoewel de soort in veel landen voorkomt is
deze bijna overal zeldzaam. De Zeggekorfslak heeft een uitgesproken voorkeur voor vegetaties van
grote zeggensoorten die in het water of op permanent natte bodem groeien. Vanwege zijn beperkte
biotoopkeus is de soort op Bijlage II van de Habitatlijn geplaatst. In Nederland was de soort lange tijd
alleen bekend van Zuid-Limburg. In het kader van de Habitatrichtlijn zijn het Geleenbeekdal, het
Roerdal en het Swalmdal voor de Zeggekorfslak als beschermd gebied aangewezen. Tijdens
inventarisaties in de afgelopen jaren is gebleken dat de soort een veel ruimere verspreiding heeft dan
lange tijd werd aangenomen. Het voorkomen van de Zeggekorfslak is inmiddels in nog zeven
provincies vastgesteld. Tijdens een uitgebreide inventarisatie in Zuid-Holland is de soort in totaal in 9
waterrijke natuurgebieden aangetroffen (Boesveld & Kalkman, 2006). In vrijwel al deze gebieden zijn
omvangrijke populaties vastgesteld. Deze inventarisatie maakte duidelijk dat waarschijnlijk ook andere
Nederlandse wetlands omvangrijke populaties herbergen. Om een nauwkeuriger beeld van het belang
van Nederland voor de soort binnen Europa te verkrijgen, is het noodzaak al de potentieel geschikte
wetlands in Nederland te inventariseren. Dit vormde de aanleiding om de moerasgebieden in de
Vechtstreek nader te onderzoeken.
1.2. Thans bekende verspreiding in Nederland
De Zeggekorfslak is in ons land in 1943 voor het eerst aangetroffen in een moerasje in het Geleendal
in Zuid-Limburg door de malacologen Butot en Neuteboom. In de decennia daarna werd slechts een
beperkt aantal populaties gevonden. Tot 2003 was de soort bekend van een 14-tal kilometerhokken in
Zuid- en Midden-Limburg (Gmelig Meyling et al., 2006). De soort werd daar aangetroffen in
broekbosjes in beekdalen met door kalkrijke kwel gevoede grote zeggenvegetaties (Vercoutere,
2002). De vondst van de Zeggekorfslak in het Letteberterdiep (nabij Groningen) op 28 april 2004 was
dan ook een grote verassing (Zandvoort 2004). Deze vondst maakte duidelijk dat de soort ook buiten
Zuid-Limburg voorkomt. Verhoogde inventarisatie-inspanningen in de daarop volgende jaren
resulteerde in een ruime reeks waarnemingen. Momenteel is de soort bekend van 8 provincies. In
Zuid-Holland is de verspreiding uitgebreid onderzocht. Ze is hier in negen, verspreid in de provincie
liggende, waterrijke gebieden aangetroffen. Aan de hand van deze gegevens mag aangenomen
worden dat het verspreidingsbeeld in diverse andere provincies verre van compleet is.
1.3. Levenswijze
De Zeggekorfslak is een plantenbewonende soort met een uitgesproken voorkeur voor grote
zeggensoorten. De slakken verblijven het gehele jaar in de vegetatie op de bladeren of in de scheden
van de bladeren alwaar ze zich voeden met schimmels (roesten). Onder gunstige omstandigheden
leven ze veelal in ‘familiegroepjes’ (clusters). Meestal zijn deze kleiner dan tien exemplaren. In de
meest gunstige gevallen kunnen de aantallen in zo’n groepje oplopen tot enkele tientallen
exemplaren. In zulke groepjes leven dieren uit alle leeftijdsklassen.
In de winter, tijdens vorst perioden, verkeren de dieren in rusttoestand. Ze hechten zich met behulp
van een slijmvliesje aan de waardplanten. Indien de temperatuur aanzienlijk boven het vriespunt komt,
zoals dat tegenwoordig met de klimaatsveranderingen in Nederland vaak het geval is, worden ze
actief en zijn dan kruipend in de vegetatie waar te nemen.
Vertigo moulinsiana is een hermafrodiete soort, die zichzelf kan bevruchten. De top van de
voortplanting ligt in de (na)zomer. De dieren komen zowel als juveniel als volwassen de winter door.
1.4. Habitat
Tot 2003 was de soort alleen bekend van Zuid-Limburg. In een overzichtartikel over de verspreiding
en biotoop in België en Nederland wordt de soort genoemd als ’kwaliteitsindicator van relatief
ongestoorde bron- en kwelmilieus, in het bijzonder ongestoorde overstromingsvlakten’ (Vercoutre,
9

2002). Aangenomen werd dat de soort beperkt was tot in beekdalen gelegen en met kwel gevoede,
kalkrijke meso- tot eutrofe moerasbossen met een ondergroei van Moeraszegge (Vercoutere, 2002;
Gmelig Meyling, et al. 2006).
Met de inventarisaties van de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat kwel geen harde voorwaarde
hoeft te zijn voor de soort. Zeggenvegetaties aan oevers van meso- tot eutrofe plassen, sloten,
boezems en meren blijken eveneens een geschikte biotoop te zijn mits de waterstand doorlopend
hoog is en ze reeds lange tijd niet of zeer extensief beheerd worden.
Daarnaast is duidelijk geworden dat de soort ook veelvuldig buiten broekbossen voorkomt en dat de
soort niet uitsluitend aan Moeraszeggevegetaties gebonden is. Ondanks dat de dieren in vochtige
milieus leven kunnen ze frequent grote verschillen in het waterpeil, zoals die onder meer in het
overstromingsgebied van de grote rivieren plaatsvinden, niet verdragen.
10

2. Doelstelling
De doelstellingen van het uitgevoerde onderzoek zijn:
• Het in kaart brengen van de verspreiding van de Zeggekorfslak (Vertigo moulinsiana) in
moerasgebieden in de Vechtstreek.
• Het verkrijgen van duidelijkheid over de biotoopkeuze van de soort in de Vechtstreek.
• Het verkrijgen van inzichten in de omvang van populaties.
• Het inwinnen van informatie over de invloeden van verschillende beheersvormen voor het
behoud van de soort, in met name de Vechtstreek.
• Het geven van beheeradviezen per gebied.
11

3. Methode
3.1. Selectie van de onderzochte gebieden
Op basis van bestaande biotoopkennis bestond de indruk dat de Zeggekorfslak vooral te vinden zou
zijn in waterrijke gebieden met vitale zeggenvegetaties die al lange tijd extensief beheerd worden. In
samenwerking met de natuurbeherende organisaties Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten zijn
potentieel geschikte gebieden geselecteerd. De geselecteerde gebieden betroffen de
plassengebieden en broekbossen en petgatencomplexen in poldergebieden met kwelinvloeden. Op
verzoek van de terreinbeheerders zijn daarbij ook enkele poldergebieden uitgekozen die (vrij) recent
ingericht zijn voor natuurontwikkeling.
Figuur 1 en tabel 3.1 geven een overzicht van de onderzochte gebieden.
Tabel 3.1 Onderzoekslocaties 2007/2008 Vechtstreek (Noord-Holland en Utrecht )
Noord-Holland Utrecht
1 Naardermeer 1 Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven
2 Spiegel- en Blijkpolderplas 2 Molenpolder
3 Ankeveense Plassen 3 Westbroekse Zodden
4 Hollands Ankeveense polder (noord en zuid) 4 Gagelpolder
5 Horstermeerpolder 5 Bethunepolder
6 Kortenhoefse Plassen 6 Tienhovense Plassen
9 Hilversums Kanaal 7 Maarsseveense Plassen
8 Wijde Blik 8 De Klei-Zuwe
9 Het Hol en De Suikerpot
10 Vuntus (Loosdrechtse plassen)
11 Breukeleveense Plas en Weerslootgebied (Loosdr. plassen.)
12 De Drecht en De Ster (Loosdrechtse plassen)
13 5 de plas van Loosdrecht (Loosdrechtse plassen)
14 Loenderveense Plas
3.2. Veldwerk
Aangezien de Zeggekorfslak een plantenbewonende soort is, en een uitgesproken voorkeur heeft
voor grote zeggen is het afzoeken van de zeggenvegetaties de beste methode voor het vaststellen
van de Zeggekorfslak. Alleen in het Naardermeergebied heeft naast het waarnemen op zicht ook
strooiselbemonstering plaatsgevonden. Per strooiselmonster is ca. 6 liter strooiselmateriaal
verzameld. De verzamelde monsters zijn vervolgens gedroogd, uitgezeefd en uitgezocht.
Determinaties zijn uitgevoerd met behulp van een stereomicroscoop. Het materiaal zal worden
opgenomen in de collectie van het Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis (RMNH). Vanwege
de enorme tijdsinvesteringen die uitzoeken van monsters vergen en de goede resultaten met het
waarnemen op zicht is besloten de overige gebieden niet te bemonsteren. Per zicht- of
waarnemingspunt zijn gegevens genoteerd over de biotoop. De locaties zijn ingemeten met behulp
van een GPS. In de meeste deelgebieden zijn is de dichtheid per vierkante meter geschat. In
meerdere gevallen is een populatieschatting gemaakt. De verzamelde gegevens zijn verwerkt in een
databestand waarin naast informatie over de waarnemingen ook informatie over de biotoop en het
beheer zijn opgenomen.
Het veldwerk heeft plaatsgevonden in de periode december 2006 tot en met februari 2008.
12

4. Resultaten per gebied
4.1. Historie van het onderzoeksgebied in vogelvlucht
De streek ten oosten van de van de Vecht maakt deel uit van het grote Hollands-Utrechtse
veengebied. Tot enkele eeuwen na het begin van onze jaartelling waren het moeilijk toegankelijke,
ongecultiveerde venen met hier en daar grotere of kleinere riviertjes als de Vecht, Angstel en Drecht
die vanuit de hogere zandgronden van het Gooi naar de lager gelegen veengebieden uitwaaierden. In
de vroege Middeleeuwen begon men het gebied te ontsluiten en te ontginnen. Aan het eind van de
Middeleeuwen was vrijwel al het moerasbos gekapt. Voor het winnen van brandstof ging men over tot
het steken van veen (droge vervening) en later tot het baggeren van veen (natte vervening). Een groot
deel van het veen werd naar Amsterdam verscheept. Door grootschalige vervening ontstond een
afwisseling van petgaten waar het veen was uitgegraven en legakkers, die dienden om de turven op
te drogen. Door wind- en waterwerking spoelden de legakkers weg en zijn de talrijke plassen
ontstaan. Vooral tegen de zandgronden in meer oostelijke ligging van het gebied werden de venen na
het afgraven van de turf geschikt gemaakt voor de landbouw. Aan de grootschalige vervening kwam
rond 1860 een einde. Vervening heeft op kleine schaal nog tot in de 20e eeuw plaatsgevonden, met
een kleine opleving in de tweede wereldoorlog. Het huidige landschap van het Vechtplassengebied is
dus het resultaat van eeuwenlange menselijke beïnvloeding.
4.2. Onderzochte gebieden
In het laagveenmoerasgebied dat globaal gelegen is tussen Weesp en Utrecht-Overvecht noord zijn in
totaal 22 deelgebieden onderzocht op het voorkomen van Zeggekorfslak
.
• Naardermeer
• Spiegel- en Blijkpolderplas
• Ankeveense Plassen
• Hollands Ankeveense polder (noord en zuid)
• De Horstermeerpolder
• Kortenhoefse Plassen
• Hilversums Kanaal
• Wijde Blik
• Het Hol en De Suikerpot
• Klei-Zuwe
• Loosdrechtse Plassen:
• Vuntus
• Breukeleveenseplas en Weerslootgebied
• De Drecht en De Ster
• 5 de Plas van Loosdrecht
• Loenderveense Plas
• Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven
• Polder Westbroek
• Molenpolder
• De Gagelpolder
13

Figuur 4. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
14

4.3. Naardermeer
Het gebied
Het Naardermeer is een natuurlijk meer, in tegenstelling tot de meeste plassen in Vechtstreek die door
vervening ontstaan zijn. Het Naardermeer kent een bewogen geschiedenis. In de 17e eeuw in werd
het meer drooggelegd. In 1629 was de droogmaking een feit. Datzelfde jaar nog kwam het
Naardermeer weer onder water te staan doordat het poldergebied waarin het gelegen is onder water
werd gezet om een dreigende Spaanse inval op Amsterdam te voorkomen. De tweede poging tot
drooglegging in 1883 mislukte door grote aanvoer van grondwater. In het gebied zijn nog sporen van
de inpoldering te zien; het patroon van kaden en sloten is te herkennen door de rechtlijnige stroken
riet. De dreiging om van het Naardermeer een vuilstortplaats te maken was circa 100 jaar geleden
aanleiding tot het oprichten van de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten. De bekende
natuurvorsers Jac. P. Thijsse en E. Heimans richtten in 1905 de vereniging op en wisten het gebied te
redden. In 1906 werd de aankoop verricht. Het Naardermeergebied heeft bijzonder heldere plassen,
sloten en meren met een bijzondere aquatische flora, moerasbossen, rietlanden en waardevolle
blauwgraslanden. Vrij recent zijn de rond het Naardermeer gelegen graslanden opgekocht en ingericht
voor natuurontwikkeling. In deze bufferzone wordt de waterstand hoog gehouden om te voorkomen
dat er water uit het Naardermeer wegloopt. Het Naardermeer vormt de noordgrens van het
onderzoeksgebied. Het is het best onderzochte deelgebied in de Vechtstreek.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In het Naardermeergebied is de Zeggekorfslak op dertien plaatsen aangetroffen. De verspreiding van
de soort binnen het gebied lijkt zich te beperken tot het zuidelijke deel. Ten noorden van de spoordijk
kon, ondanks diverse bezoeken, slechts een kleine populatie vastgesteld worden in een open
verlandingsvegetatie met Oeverzegge aan de zuidoever van het Grote Meer. Ten zuiden van de
spoorbaan is de Zeggekorfslak op twaalf plaatsen aangetroffen. Langs de oostoever van de Wijde Blik
komt ze over een traject van circa 700 meter vrij algemeen voor in een open oevervegetatie met veel
grote zeggen, waaronder Oeverzegge en Pluimzegge. Dichtheden lopen hier op tot naar schatting
enkele tientallen exemplaren per vierkante meter. Daarnaast is de soort aangetroffen in oever- en
verlandingsvegetaties met grote zeggen, langs sloten in moerasbossen ten zuiden van de Wijde Blik.
De populaties op deze plekken zijn klein. In het moerasbos ten oosten van de Wijde Blik, waar veel
kwel optreedt, is een leeg huisje in een strooisel monster gevonden. Op zicht kon de soort hier niet
worden vastgesteld.
Bescherming en beheer
• Het is van groot belang dat de strook vegetatie tussen de schraalgraslanden en de Wijde Blik
niet gemaaid wordt, zoals dat nu ook het geval is. Hier bevindt zich de belangrijkste populatie
binnen het Naardermeergebied
• Aanbevolen wordt om langs de hooilanden in het noordelijke deel van de het
Naardermeergebied uitbreiding van zeggenvegetaties te stimuleren door randzones van de
percelen gedeeltelijk niet of zeer extensief te maaien, dat wil zeggen: hooguit eens per 5 jaar.
Indien gekozen wordt voor extensief maaien, wordt aanbevolen om dit gefaseerd te doen
zodat (eventueel) aanwezige populaties behouden blijven. Deze kunnen vervolgens vanuit de
gespaarde zeggenvegetaties de gemaaide zeggenvegetaties bij hergroei weer koloniseren.
15

Figuur 5. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
16

4.4. Spiegel- en Blijkpolderplas
Het gebied
De Spiegel- en Blijkpolderplas is een zandwinningsplas, gelegen tussen het dorp Nederhorst den Berg
aan de westzijde en de Ankeveense Plassen aan de oostzijde. Voor de zandwinning was het
landschap vergelijkbaar met de Ankeveense Plassen. Door de zandwinning is een diep meer
ontstaan. De oeverlanden zijn in beheer bij Natuurmonumenten. De volgende deelterreinen zijn
geïnventariseerd op het voorkomen van de Zeggekorfslak: de oeverlanden langs de Kees Jan
Toonkade aan de oostzijde van de Spiegelplas en het petgatencomplex aan de westzijde van de plas.
De oeverlanden bestaan uit riet- en zeggenruigten en moerasbosjes met op veel plaatsen vegetaties
met grote zeggen. De plas wordt vrij intensief gebruikt voor waterrecreatie.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
Zowel in de broekbossen langs de Kees Jan Toonkade aan de oostzijde van de Spiegelplas, als in het
petgatencomplex aan de westzijde van de Spiegelplas, zijn populaties Zeggekorfslakken aangetroffen.
In het petgatencomplex zijn ze gevonden in verlandings- en oevervegetaties van een voormalige
legakker. Over een afstand van 160 meter komt de soort in vrij lage dichtheden voor in vegetaties van
Moeraszegge en Pluimzegge. Plaatselijk zijn de dichtheden in de Pluimzeggevegetatie groter. Het
hoogste aantal dieren dat op Pluimzegge is aangetroffen loopt op tot circa. 75-100 exemplaren per
pol. In de broekbossen aan de oostzijde van de plas is de hoogste dichtheid (75-100 exemplaren per
vierkante meter) aangetroffen in een Moeraszeggevegetatie in een verlandingszone langs struweel
van Grauwe wilg. Daarnaast komt ze in lagere dichtheden voor in een Moeraszeggevegetatie in
elzenbroekbos. Vanwege het hoge waterpeil in de broekbossen en de geïsoleerde ligging van het
petgatencomplex is slechts een beperk oppervlak potentieel geschikt gebied geïnventariseerd. Voor
beide gebieden geldt dat er meer populaties zijn te verwachten.
Bescherming en beheer
• Het huidige beheer handhaven.
Figuur 6. Oever langs de Spiegel- en Blijkpolderplas
waarin de Zeggekorfslak is aangetroffen
17

Figuur 7. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
18

4.5. Ankeveense Plassen
Het gebied
De Ankeveense Plassen liggen tussen de Spiegelplas in het westen en het lintdorp Ankeveen in het
oosten. Het landschapsbeeld wordt hier overwegend bepaald door open water en moerasbos. Op veel
plaatsen is het patroon van de legakkers en petgaten nog herkenbaar in het landschap aanwezig.
Door het gebied lopen in oost-westrichting twee kaden: de Dammerkade en het Bergse Pad.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
Zowel op de Dammerkade als het op Bergse Pad is het voorkomen van de Zeggekorfslak vastgesteld
in Pluimzeggevegetaties. Het betreffen kleine kwetsbare populaties. Een uitgebreide inventarisatie in
het deel tussen de Bergse en Dammerkade leverde geen aanvullende waarnemingen op. Vooralsnog
lijkt de soort zeldzaam te zijn in het Ankeveense Plassengebied. De delen ten zuiden van het Bergse
Pad en ten noorden van de Dammerkade zijn nog niet onderzocht.
Bescherming en beheer
• Het huidige beheer handhaven.
Figuur 8. Ankeveense Plassen
19

Figuur 9. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
20

4.6. Hollands Ankeveense polder (noord en zuid)
Het gebied
De Hollands Ankeveense polder is gelegen tussen het lintdorp Ankeveen in het westen en de ‘s-
Gravenlandse buitenplaatsen in het oosten. De Stichtse Kade verdeelt de polder in een noordelijk en
een zuidelijk deel.
Noord
Het deel ten noorden van de Stichtse Kade bestaat uit halfopen landschap met een afwisseling van
grasland, schraalgrasland, riet- en zeggenruigte, moerasbos en plaatselijk verlandde petgaten. De
moerasbossen met voornamelijk Zwarte els, variëren sterk in leeftijd. In de broekbossen in het uiterste
noorden van het gebied treedt veel kwel op en zijn daardoor moeilijk toegankelijk. In het gebied even
ten zuiden van de vuilstortplaats is de kwelintensiteit een stuk minder. Vegetaties van grote zeggen
(Oever-, Moeras- en Pluimzegge) zijn talrijk en veelal dekkend aanwezig. Eind jaren tachtig zijn hier
enkele nieuwe ’petgaten‘ gegraven om allerlei successieprocessen opnieuw in gang te zetten. Helaas
is de afgegraven grond door onwetendheid in broekbosjes gereden, waardoor voor de soort belangrijk
leefgebied is verdwenen. In de nabije toekomst zullen hier wederom enkele petgaten gegraven
worden.
Zuid
Het landschap ten zuiden van de Stichtse Kade bestaat vooral uit broekbos in het westelijke deel en
voornamelijk agrarische graslanden in het oostelijke deel van de polder. De broekbossen verschillen
sterk in leeftijd. De oudste bossen ontwikkelen zich tot elzen-eikenbos met eiken van respectabele
leeftijd. Tussen deze broekbossen liggen extensief beheerde graslanden en riet- en zeggenruigten.
Recent zijn enkele petgaten gegraven in aangekocht agrarisch land. Kwelinvloeden zijn minder intens
dan in het deel ten noorden van Stichtse Kade.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
Noord
In zeggenvegetaties ten noorden van de petgaten en graslanden is een groot aantal populaties
waargenomen. De hoogste dichtheden Zeggekorfslakken zijn aangetroffen in jonge
verlandingsvegetaties van vaarten en sloten in broekbossen of in de randzones van broekbossen.
Getuige het voorkomen van kroos betreffen het voedselrijke biotopen. Op meerdere plaatsen betreffen
het aaneengesloten vegetaties die zich over een traject van 150-200 meter of meer uitstrekken. In
deze verlandingsvegetaties zijn meerdere malen dichtheden groter dan 100 individuen per vierkante
meter geteld. Eén maal is in een verlandde vaart lokaal een dichtheid van 400-450 exemplaren per
vierkante meter geschat in een vegetatie van Pluimzegge en Moeraszegge. In een pol Pluimzegge
zijn in enkele bladscheden clusters van 20-24 exemplaren geteld, wat uitzonderlijk is. In de overige
verlandingsvegetaties is éénmaal in een Moeraszeggevegetatie een dichtheid van 150-200 dieren per
vierkante meter geteld en éénmaal een dichtheid van 75-125 exemplaren per vierkante meter in een
vegetatie van Pluimzegge en Moeraszegge.
In de broekbossen zelf zijn de dichtheden van de Zeggekorfslak beduidend lager dan in
verlandingsvegetaties. In de broekbossen ten noorden van de vuilstortplaats zijn de dichtheden vrij
laag. Plaatselijk komen wat grotere dichtheden voor. Hier betreft het een aaneengesloten leefgebied
dat zich over een traject van honderden meters uitstrekt. In de broekbossen ten zuiden van de
vuilstortplaats zijn de dichtheden steeds laag. Dit verschil in dichtheden heeft vrijwel zeker van doen
met het verschil in kwelintensiteit tussen deze gebieden. Hoewel de dichtheden in de broekbossen
relatief laag zijn, zal het per saldo toch om veel Zeggekorfslakken gaan.
Bijzonder is de vondst van een kleine populatie in Moeraszegge langs een petgat dat 15 jaar geleden
gegraven is. Dit geeft aan dat de soort ‘nieuwe gebieden’ kan koloniseren. Intensief zoeken langs de
overige vrij recent gegraven petgaten leverde geen aanvullende waarnemingen op.
21

Figuur 10. Hollands Ankeveense polder. Links intensief beheerd gebied.
Rechts extensief beheerd gebied.
Figuur 11. Verlande vaart in broekbos met Moeraszegge-Pluimzegge-vegetatie in Hollands
Ankeveense polder.
22

Zuid
In de Hollands Ankeveense polder ten zuiden van de Stichtse Kade is de Zeggekorfslak beduidend
minder talrijk dan in het gebied ten noorden van de Stichtse Kade. Toch is de soort ook hier op een
tiental plaatsen vastgesteld. In een goed ontwikkelde zeggenvegetatie langs een vaart is ze over een
traject van circa 200 meter vastgesteld met een maximale dichtheid van 75-100 exemplaren per
vierkante meter in een Pluimzeggevegetatie. Verder is de soort aangetroffen op een aantal locaties in
broekbos waar kwel optreedt en in verlandingsvegetaties van petgaten. Ook is de Zeggekorfslak
gevonden in de oeverzone van een broekbosje in het oostelijke deel van de polder, in een
Moeraszeggevegetatie die in en langs een sloot groeit.
Bescherming en beheer
• Bij het uitvoeren van de geplande kap- en graafwerkzaamheden in het noordelijke deel van de
Hollands Ankeveense polder eilandjes of stroken vegetatie met belangrijke populaties
Zeggekorfslakken behouden.
• Percolatiewater van de vuilstort isoleren om vervuiling van het voor het natuurgebied zo
belangrijke kwelwater te voorkomen.
• In het gebied ten zuiden van de Stichtse Kade het waterpeil met circa 5 tot 10 cm verhogen,
zodat zeggenvegetaties weer voldoende nat komen te staan.
• De bosjes en graslanden in het gebied ten zuiden van Stichtse Kade, die nog in beheer zijn bij
agrariërs, aankopen. Het enige leefgebied dat ten oosten van de vaart is aangetroffen wordt
momenteel bedreigt door het geleidelijk dichtrijden met vermestte aarde.
• Bij toekomstige graafwerkzaamheden de afgegraven grond niet in bosjes rijden waar
omvangrijke populaties Zeggekorfslakken leven.
• Het huidige begrazingsbeheer in beide gebieden handhaven.
Figuur 12. Oever petgat Hollands Ankeveen
23

Figuur 13. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen.
Rood: aangetroffen. Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
Figuur 14. Lisdoddevegetatie in Horstermeerpolder.
24

4.7. Horstermeerpolder
Het gebied
De Horstermeerpolder is een laaggelegen droogmakerij, omringd door de hoger gelegen
veenmoerassen Ankeveense en Kortenhoefse Plassen. Van oudsher was het een natuurlijk meer, net
als het Naardermeer. Het meer is in 1612 drooggemalen, maar moest in 1632 vanwege sterke kwel
weer worden opgegeven. Pas in 1882 werd de Horstermeer met behulp van een stoomgemaal
definitief drooggemalen.
Het grootste deel van de polder is in intensief agrarisch gebruik als grasland. Het zuidelijke deel van
de polder is voor een groot deel (ruim 100 hectare) in bezit van Natuurmonumenten. Dit deel van de
polder, dat tien jaar gelegen nog een agrarisch beheer kende, mag zich ontwikkelen tot moeras. Het
waterpeil is hier reeds omhoog gebracht en zal in de nabije toekomst nog verder omhoog gebracht
worden. Er hebben zich riet- en graslandruigten ontwikkeld met lisdodde en Liesgras. Verspreid
groeien wilgenbosjes en elzen-berkenbosjes. Vanwege de diepe ligging treedt veel kwel op
(gemiddeld 15 mm per dag). Dit water is onder meer afkomstig van de Gooise Stuwwal en uit de direct
aangrenzende Ankeveense en Kortenhoefse Plassen. De bodem van het onderzochte zuidelijke
polderdeel bestaat uit ongerijpte vlietveengrond. Met het oog op natuurontwikkeling en de aanleg van
ecologische verbindingszones zijn in de toekomst meer aankopen te verwachten.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
Volkomen verrassend is dat de Zeggekorfslak zich tot ver in de Horstermeerpolder heeft weten te
vestigen. Nog verrassender is dat ze hier op diverse plaatsen in lisdodde en Liesgras is aangetroffen
op plaatsen waar geen zeggenvegetaties groeien. De delen waar de lisdodde- en Liesgrasvegetaties
groeien bestonden 8 à 9 jaar geleden nog uit intensief beheerd agrarisch grasland. Dichtheden in
lisdodde- en Liesgrasvegetaties zijn vrijwel steeds laag. Toch zijn in een Liesgras-lisdoddevegetatie
plaatselijk 134 zeggekorfslakken geteld met een maximaal aantal van 8 exemplaren op een
Liesgrasblad en 8 exemplaren op een lisdoddeplant. De dichtheid is hier naar schatting 300-400
exemplaren per vierkante meter.
In het meest zuidelijke deel van deze polder kwamen ook vroeger al wel op beperkte schaal
moerassige delen voor. Mogelijk leefde de soort hier al voordat de polder werd overgelaten aan de
natuur, maar het ligt meer voor de hand dat de soort het gebied vrij recent vanuit de Kortenhoefse
Plassen heeft gekoloniseerd. Dit plassengebied met vrij veel populaties Zeggekorfslakken ligt op een
steenworpafstand van de polder, letterlijk aan de andere kant van de dijk. In het meest zuidelijke deel
is de Zeggekorfslak op een aantal plaatsen in Moeraszeggevegetaties aangetroffen.
Bescherming en beheer
• Het geplande beheer, verhoging van de waterstand, toepassen zodat veel meer geschikt nat
leefgebied voor de Zeggekorfslak ontstaat.
• Monitoren van de ontwikkelingen in zeggenvegetaties op de akkers. In deze vegetaties zijn nu
geen Zeggekorfslakken aangetroffen omdat deze mogelijk te droog staan. Het ligt voor de
hand dat deze na het omhoog brengen van waterpeil gekoloniseerd zullen worden door dieren
die nu in de vegetaties van de slootoevers leven. Aangezien er vrijwel niets bekend is over
kolonisatie van nieuwe gebieden is het van belang daar informatie over te verkrijgen.
25

Figuur 15. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
26

4.8. Kortenhoefse Plassen
Het gebied
De Kortenhoefse Plassen liggen ten noorden van het Hilversums Kanaal en de provinciale weg en
aan weerszijde van de lintbebouwing van Kortenhoef. Aan de westkant van het gebied ligt de
Horstermeerpolder. Aan de oostkant worden de Kortenhoefse Plassen begrensd door de ‘s-
Gravenlandse Vaart en de ‘s-Gravenlandse buitenplaatsen. Het gebied bestaat uit een kleinschalige
afwisseling van open water, verlandingsvegetaties, rietland, gras- en hooiland, ruigte en moerasbos.
Ten westen van Kortenhoef wordt het landschapsbeeld overwegend bepaald door open water,
verlandingsvegetaties en moerasbos terwijl tegen de ‘s-Gravenlandse buitenplaatsen vooral
agrarische graslanden liggen. In het zuidelijk deel hiervan, dat gelegen is aan het Hilversumse Kanaal
ligt een moerasgebied met open water dat vergelijkbaar is met het moerasgebied ten westen van
Kortenhoef.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
De Zeggekorfslak is op relatief veel plaatsen in het gehele gebied van de Kortenhoefse Plassen
verspreid aangetroffen. De dichtheden zijn over het algemeen vrij laag. Plaatselijk zijn hogere
dichtheden aangetroffen circa 50 exemplaren per vierkante meter. Behalve op Oever-, Moeras- en
Pluimzegge is de soort in de westelijke Kortenhoefse plassen ook diverse keren in zeer lage
dichtheden in Galigaanvegetaties aangetroffen. De biotoop betreft steeds open tot licht beschaduwde
verlandingsvegetaties. De broekbossen zijn onvoldoende onderzocht.
Bescherming en beheer
• Het huidige beheer handhaven.
• Het op beperkte schaal kappen van bomen in verlandingsvegetaties, zoals dat in het gebied
van de Kortenhoefse Plassen gebeurt, is geen ongunstige beheersvorm voor de
Zeggekorfslak. In veenplasgebieden hebben Zeggekorfslakken een opvallende voorkeur voor
open jonge verlandingsvegetaties.
Figuur 16. Pluimzegge bij Kortenhoefse Plas
27

Figuur 17. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
Figuur 18. Pluimzegges aan de oever van het Hilversums kanaal.
28

4.9. Hilversums Kanaal
Het gebied
Al in het midden van de 17e eeuw ontstond behoefte aan regionale verbindingen van de Gooi- en
Vechtstreek naar Amsterdam en Utrecht. Door het graven van kanalen zoals de ‘s-Gravenlandse
Vaart en het Hilversums Kanaal werd een verbinding met de Vecht gemaakt.
Zowel de westelijke als oostelijk Kortenhoefse Plassen staan in directe verbinding met het Hilversums
Kanaal en daarmee in verbinding met de Vecht.
De waterkwaliteit van de Kortenhoefse Plassen is lange tijd slecht geweest als gevolg van de lozingen
van effluent op de Vecht door verscheidene zuiveringsinstallaties. Daarbij staat de Vecht in open
verbinding met de Rijn waarvan het water eveneens lange tijd slecht is geweest. De kwaliteit van
zowel het effluent als het Rijnwater is de afgelopen decennia verbeterd.
Voorkomen Zeggekorfslak
Aan de noordzijde van het Hilversums Kanaal zijn in verladingsvegetaties met veel Oever- en
Moeraszegge in randzones van broekbos op vier locaties kleine populaties Zeggekorfslak
aangetroffen. Feitelijk behoren deze broekbossen tot de Kortenhoefse Plassen, maar omdat de
vegetaties in water van het Hilversumse Kanaal groeien zijn ze tot dit deelgebied gerekend. Aan de
zuidzijde van het Hilversumse Kanaal is slechts één populatie vastgesteld.
Bescherming en beheer
• Vegetaties van de zuidelijke oever extensiever beheren.
Figuur 19. Hilversums Kanaal. Het beschermen van oevers door het aanbrengen van (stenen) vooroevers
stimuleren verlandingsprocessen. In de jonge verlandingsvegetatie op de voorgrond werd Zeggekorfslak
vastgesteld.
29

Figuur 20. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
30

4.10. Wijde Blik
Het gebied
De Wijde Blik is, net als de Spiegelplas, een diepe zandwinningsplas. Het gebied ligt ten zuiden van
de Kortenhoefse Plassen en ten westen van Het Hol. Langs de noordoever van de plas loopt de
provinciale weg Vreeland-Hilversum. Aan de zuidkant wordt de Wijde Blik begrensd door de
Lambertszkade. De oeverlanden van de Wijde Blik zijn in beheer bij Natuurmonumenten. Deze
bestaan voornamelijk uit moerasbos met Zwarte els en Zachte berk met plaatselijk
verlandingsvegetaties van Galigaan. In het westen, tegen de Vecht liggen enkele kleine, extensief
beheerde graslandjes. De plas en enkele oeverlanden worden vrij intensief gebruikt voor de
waterrecreatie.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
Het voorkomen van de Zeggekorfslak in de oeverlanden van de Wijde Blik beperkt zich voornamelijk
tot het westelijke en de noordelijke deel van de oeverlanden. In de oostelijke oeverlanden is alleen
langs de Lambertzkade een kleine populatie aangetroffen in Pluim/Moeraszeggevegetatie. In het
westelijke deel is een respectabel aantal populaties aangetroffen in verlandingsvegetaties van berkenelzenbroekbos.
In de broekbossen zelf zijn geen populaties aangetroffen. Getuige de rijkelijk
aanwezige veenmosvegetaties zijn deze de bodems van deze bossen zuur. Verder komt de
Zeggekorfslak voor op enkele plekken in Moeraszeggevegetatie in een overgangszone van extensief
beweid grasland naar open water. Hier zijn de grootste aantallen aangetroffen. In het noordelijke deel
van de plas is de soort in lage dichtheden in Galigaanvegetatie gevonden op een open plek in
moerasbos. Het totale oppervlak geschikt biotoop van de Wijde Blik is gering.
Bescherming en beheer
• Huidige beheer handhaven.
• Het op beperkte schaal verwijderen van bomen in de randzone van broekbossen kan een
gunstige aanvullende beheersvorm zijn.
Figuur 21. In de Wijde Blik vormen alleen de randzones van zure
berkenbosjes een geschikte biotoop voor de Zeggekorfslak.
31

Figuur 22. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
32

4.11. Het Hol en De Suikerpot
Het gebied
Het Hol ligt ten zuiden van het Hilversums Kanaal; aan de westkant ligt de Wijde Blik en de bebouwing
van het Moleneind, de oostkant wordt begrensd door de ‘s-Gravenlandse Vaart. De Kromme Rade
vormt de zuidgrens. Het gebied wordt gekenmerkt door een kleinschalige afwisseling van open water,
rietland, veenheiden, trilvenen en blauwgraslanden, grasland en moerasbos. In de
verlandingsvegetaties is Galigaan sterk vertegenwoordigd. Het zwaartepunt van de verspreiding van
Galigaan in het Vechtplassengebied ligt in Het Hol. Floristisch gezien vormt Het Hol een van de meest
waardevolle gebieden binnen de Vechtstreek.
In feite zijn er twee moerasgedeelten te onderscheiden: het gebied in het zuidwesten tegen het
Moleneind dat wordt aangeduid met de naam “Het Hol” en het moerasboscomplex “De Suikerpot” in
het noordoosten. Tussen deze twee moerasgedeelten ligt een zone met vrij intensief beheerde
graslanden die gedeeltelijk eigendom zijn van Natuurmonumenten en door de vereniging worden
verpacht. Naast veel moerasbos zijn in De Suikerpot trilvenen, schraalgraslanden en verlandde
petgaten te vinden. Vooral in het oostelijke gedeelte is er sprake van kwel. Het kwelwater komt via
sloten ook in het westelijke deel terecht.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In Het Hol is de Zeggekorfslak op een 20-tal plekken aangetroffen. Bijzonder is dat een 15-tal hiervan
Galigaanvegetaties betreft. Over het belang van Galigaan als waardplant van Zeggekorfslak was in
Nederland tot nog toe niets bekend. De dichtheden op Galigaanvegetaties zijn steeds erg laag. In de
verlandingsvegetaties van Het Hol speelt Galigaan op veel plaatsen een dominante rol. In de
Suikerpot zijn vooral in en langs de moerasbossen in het uiterst noordelijke deel van het gebied
populaties gevonden. Meer in het zuiden van Suikerpot zijn op twee plaatsen in de randzone van een
petgat zeggekorfslakken aangetroffen. In de moerasbossen van de Suikerpot komt de soort voor in
vitale Moeraszeggevegetaties die op licht beschaduwde plekken groeien en een zeer hoge
kwelintensiteit kennen. Deze kwel is vooral afkomstig van het Hilversums Kanaal. In
verlandingsvegetaties in randzones van de broekbossen zijn de dichtheden groter en lopen ze op tot
circa 75 tot 100 exemplaren per vierkante meter. In de broekbossen die meer zuidelijk in de Suikerpot
liggen zijn geen populaties van de Zeggekorfslak gevonden.
Bescherming en beheer
• Verspreid langs de
hooilanden uitbreiding van
Galigaan en
zeggenvegetaties stimuleren
door randzones van de
percelen niet of extensief
(eens per 5 jaar) en gefaseerd
te maaien.
• Overgaan tot extensief beheer
van het tussengelegen
gebied.
33
Figuur 23. Galigaan vegetatie in Het Hol.

Figuur 24. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen.
Rood: aangetroffen. Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
Figuur 25. Biotoopvernietiging door graafwerkzaamheden Klei-Zuwe.
34

4.12. De Klei-Zuwe
Het gebied
De Klei-Zuwe is een moerasgebiedje dat gesitueerd is tussen de provinciale weg Vreeland-Hilversum
en de gelijknamige polderweg de Klei-Zuwe. Voor de aanleg van de provinciale weg behoorde het
gebiedje tot de Wijde Blik. Het petgatencomplex bestaat uit plasjes in verschillende verlandingsstadia
en moerasbos. Ten noorden van het moeras liggen agrarisch graslandjes die intensief beheerd
worden. Een zeer klein deel in het oosten van het moerasgebied is in beheer bij Natuurmonumenten.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In verlandingsvegetaties van onder meer Pluimzegge, Moeraszegge en Moerasvaren zijn op zes
locaties populaties Zeggekorfslak aangetroffen. Aangezien slechts een beperkt deel onderzocht is,
zijn meer populaties te verwachten. Ondanks het geringe oppervlak is het gebied zeker van belang
voor de soort. Natuurontwikkeling in de delen die momenteel in agrarisch beheer zijn, is van belang
voor uitbreiding van leefgebied.
Bescherming en beheer
• Aankopen van de percelen die in agrarisch of particulier beheer zijn.
• Op agrarische percelen een klein deel van de bouwvoor afgraven en overlaten aan
natuurontwikkeling.
Figuur 26. Kleinschalig moerasgebied in de Klei-Zuwe
35

Figuur 27. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen.
Rood: aangetroffen. Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
Figuur 28. Galigaan-Moeraszegge-Gagelvegetatie in Vuntus.
36

4.13. Loosdrechtse Plassen
4.13.1. Deelgebieden
De Loosdrechtse Plassen strekken zich uit van de Kromme Rade in het noorden tot het Tienhovense
Kanaal in het zuiden. Aan de oostkant wordt het gebied begrensd door bebouwing van Hilversum en
Nieuw-Loosdrecht. Binnen de Loosdrechtse Plassen zijn van noord naar zuid de volgende
deelgebieden te onderscheiden:
• Vuntus;
• De Drecht en De Ster;
• De 5 de Plas van Loosdrecht
• Breukeleveense Plas en Weerslootgebied;
4.13.2. Vuntus
Het gebied
De Vuntus ligt tussen de Kromme Rade in het noorden en de lintbebouwing van Oud-Loosdrecht in
het zuiden. Aan de westkant wordt dit deelgebied begrensd door de Horndijk, aan de oostkant door de
‘s-Gravenlandse Vaart. De Vuntus bestaat net als het Hol en de Kortenhoefse Plassen uit een
kleinschalige afwisseling van allerlei verlandingsstadia van laagveenmoeras: van open water tot
opgaand moerasbos. Geheel in het oosten liggen agrarische veengrondgraslanden, naar het westen
toe heeft het gebied vooral een moerasachtig karakter. Hier treffen we afwisselend rietland en
rietruigte, moerasbos, schraalgraslanden, graslandjes, petgaten met verlandingsvegetaties en in het
westen open water. Kwelinvloeden zijn in de Vuntus veel geringer dan in het Hol. Het
oppervlaktewater in de Vuntus bevat een groot aandeel voedselrijk inlaatwater.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In de Vuntus zijn, met gelijke onderzoeksinspanning, opmerkelijk minder populaties Zeggekorfslakken
aangetroffen dan in het Hol. Opvallend hierbij is dat de meeste vindplaatsen van Zeggekorfslak nabij
de vaart in het noorden van het gebied liggen, wat mogelijk met het inlaten van kalkhoudend
voedselrijk water te maken heeft.
De dichtheden zijn vrijwel steeds laag. Slechts eenmaal zijn dichtheid van circa 50-125 exemplaren
per vierkante meter waargenomen. De vindplaatsen betreft steeds verlandingsvegetaties. In de
broekbossen zijn geen populaties gevonden. In het noordwestelijke deel van het gebied is de soort in
kleine dichtheden in Galigaanvegetaties aangetroffen. De overige vindplaatsen betreffen vegetaties
van Puimzegge of Moeraszegge.
Bescherming en beheer
• Verspreid langs de hooilanden uitbreiding van Galigaan- en zeggenvegetaties stimuleren door
randzones van de percelen niet of extensief (eens per 5 jaar) en gefaseerd te maaien.
37

Figuur 29. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
38

4.13.3. Breukeleveense Plas en het Weerslootgebied
Het gebied
De Breukeleveense of Stille Plas en het Weerslootgebied zijn gelegen tussen de Nieuw-Loosdrechtse
Dijk en het Tienhovense Kanaal. In het westen van de Breukeleveense Plas ligt een vrij brede stook
met moerasbos met naar de plas toe een brede zoom van fraai ontwikkelde verlandingsvegetaties.
Ten oosten van de Breukeleveense Plas ligt het Weerslootgebied dat doorsneden wordt door de
Weersloot. De Weersloot mondt in het westen uit in de Breukeleveense Plas. Rond de Weersloot
liggen graslanden en verruigde graslanden, verlandde petgaten en moerasbossen. De van oorsprong
agrarische graslanden zijn 10-12 jaar geleden overgelaten aan de natuur en mogen zich ontwikkelen
tot moeras. Vanwege de verhoogde grondwaterstand begint de bodem steeds meer draagkracht te
verliezen. De oorspronkelijke grazige vegetatie is nagenoeg verdwenen en heeft plaats gemaakt voor
een vegetatie van natte standplaatsen met veel Liesgras en zeggen. In oostelijke richting gaat het
laagveengebied geleidelijk over in de zandgronden.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In het gebied van de Breukeleveense Plas is de Zeggekorfslak een vrij algemene verschijning in
verlandingsvegetaties. In totaal is de soort op een tiental locaties vastgesteld. Aan de westoever van
de plas betreffen het overwegend kleine populaties met slechts lokaal een dichtheid van circa125-175
exemplaren per vierkante meter. Populaties komen hier meer verspreid voor. In de oostoever komt is
de soort gevonden in een aaneengesloten vegetatie van Riet en grote zeggen, over een traject van
ruim 200 meter, in dichtheden van enkele tientallen tot circa 50 exemplaren per vierkante meter.
Plaatselijk zijn de dichtheden hoog: circa 175-200 exemplaren per vierkante meter. In deze oeverzone
leven naar schatting duizenden exemplaren van de Zeggekorfslak. In een Pluimzeggevegetatie is voor
één pol een schatting gemaakt van circa 100-150 exemplaren. Langs de Weersloot is de soort
éénmaal vastgesteld aan de rand van een broekbos in een verlandingsvegetatie. In de moerasbossen
ten noorden en zuiden van de Weersloot kon de soort niet worden vastgesteld. Bijzonder is dat de
Zeggekorfslak zich heeft gevestigd in het direct aangrenzende verruigde grasland dat 10-12 jaar
geleden is overgelaten aan de natuur. In een vegetatie van Oeverzegge en Liesgras zijn 14
exemplaren geteld. Elders in de polder is de soort (nog) niet gevonden.
Bescherming en beheer
• Het huidige beheer handhaven.
Figuur 30. Verlandingsvegetatie in Breukeleveense Plas.
39

Figuur 31. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
40

4.13.4. De Drecht en de Ster
Het gebied
Het deelgebied van De Drecht en De Ster wordt aan drie kanten omringd door bebouwing van
Loosdrecht. Aan de westkant ligt het grote open water van de Loosdrechtse Plassen. De uiterste
oostkant bestaat uit intensief gebruikt agrarisch grasland . Een klein deel is eigendom van
Natuurmonumenten. Bijzonder is hier de stervormige verkaveling, die ontstaan is als gevolg van
ontginning in de richting van het begin van de Drecht. Het deel dat tegen de plas gelegen is bestaat
voornamelijk uit moerasbos met hiertussen petgaten, rietlanden en schaalgraslanden.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In het gebied van de Drecht en Ster zijn drie kleine populaties gevonden in verlandingsvegetaties.
Aangezien er slechts enkele uren is geïnventariseerd, is het verspreidingsbeeld onvolledig. Gezien de
ervaring dat de soort relatief eenvoudig kon worden gevonden, is het aannemelijk dat er meer
populaties in het gebied van de Drecht en Ster voorkomen. De broekbossen in dit gebied zijn nog niet
geïnventariseerd.
Bescherming en beheer
• Langs de hooilanden verspreid uitbreiding van zeggenvegetaties stimuleren door randzones
van de percelen niet of extensief (eens per 5 jaar) en gefaseerd te maaien.
Figuur 32. Oevervegetatie langs Drecht. Diep in de oever vegetatie
is de Zeggekorfslak aangetroffen.
(Foto: A.W. Gmelig Meyling)
41

Figuur 33. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
42

5.13.5. De 5 de Plas van Loosdrecht
Het gebied
De Vijfde Plas ligt ten noorden van de Tienhovense Weg en ten zuiden van de Bloklaan. Dit deel van
de Loosdrechts Plassen bestaat voornamelijk uit open water met enkele eilanden. De plas wordt
intensief gebruikt voor waterrecreatie. In het westelijke deel van de plas liggen enige restanten van
legakkers, petgaten, broekbos en verlandingsvegetaties.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
De Vijfde Plas is het slechts onderzochte deelgebied van de Loosdrechtse Plassen. Over de
verspreiding en voorkomen kunnen dus geen goede uitspraken gedaan worden. Tijdens twee korte
bezoeken zijn twee populaties van de Zeggekorfslak aangetroffen. In het zuidwestelijk deel van de
plas is een vitale populatie gevonden in een brede verlandingsoever met Moeraszegge, Pluimzegge,
Moerasvaren, Kleine lisdodde en opschot van Grauwe wilg en Zwarte els. In het noordelijke deel van
de plas is in een verlandingsvegetatie van Moeraszegge een kleine populatie waargenomen.
Aangezien in deze hele westelijke oever geschikt biotoop voorkomt zal de soort hier naar verwachting
verspreid voorkomen.
Bescherming en beheer
• Door het aanleggen van enkele dammen van west naar oost in het zuidwestelijke deel van de
plas kunnen luwe zones gecreëerd worden, met als doel de uitbreiding van
verlandingsvegetaties te stimuleren.
• Voor de geïnventariseerde terreinen geldt: handhaven van het huidige beheer.
Figuur 34. Vrijwel ondoordringbaar moeras waar uiteindelijk de Zeggekorfslak is gevonden.
(Foto: A.W. Gmelig Meyling)
43

Figuur 35. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
44

5.14. Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven
Het gebied
Ten oosten van de Tienhovense Plassen en ten zuiden van het Tienhovense kanaal ligt de Oostelijke
Binnenpolder van Tienhoven. Een groot deel van de polder is in eigendom van Natuurmonumenten. In
dit graslandgebied komen plaatselijk verlandde trekgaten voor waarin waardevolle trilvenen en
dotterbloemhooilanden zijn ontstaan. Verder zijn verspreid moerasbossen aanwezig. De invloed van
kwel is groot, met name in het oosten. De invloed van kwel is hier dermate intens dat de bodem zijn
draagkracht nagenoeg verloren heeft. In de kwelzone aan de noordoostkant van deze polder zijn in
1993-1995 enkele graslanden afgeplagd en zijn enkele nieuwe ’petgaten’ aangelegd. Helaas is de
afgegraven grond door onwetendheid in broekbosjes gereden, waardoor voor de soort belangrijk
leefgebied is verdwenen.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In licht beschaduwd Zwarte elzenbos ten oosten van de nieuwe petgaten komen diverse omvangrijke
populaties Zeggekorfslakken voor met dichtheden die plaatselijk oplopen tot naar schatting meer dan
300 exemplaren per vierkante meter. Plaatselijk zijn hier tot 28 individuen op een enkele
Oeverzeggeplant geteld. De omvang van de totale populatie zal naar schatting oplopen tot enkele
tienduizenden individuen. In een verlandde sloot met Oeverzegge die zich over een lang traject
uitstrekt is eveneens een omvangrijke populatie aangetroffen. Het maximale aantal dat op een enkele
pol Pluimzegge is aangetroffen bedraagt 100-150 exemplaren. Langs de Kanaaldijk is in een
Moeraszeggevegetatie van een slootoever een vitale populatie aangetroffen. De zeggenvegetatie
wordt hier niet gemaaid dankzij de aanwezigheid van een rij elzenstoven.
Bescherming en beheer
• Langs de gras- en hooilanden verspreid uitbreiding van zeggenvegetaties stimuleren door
randzones van de percelen niet of extensief (eens per 5 jaar) en gefaseerd te maaien.
• Bij toekomstige graafwerkzaamheden de afgegraven grond niet in bosjes rijden waar
omvangrijke populaties Zeggekorfslakken leven.
Figuur 36. Extensief beheerde oever bij Tienhoven
45

Figuur 37. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
Figuur 38. Loenderveense plas. Overblijfselen Legakkers en zicht op Terra Nova
46

5.15. Loenderveense Plas
Het gebied
De Loenderveense Plas is eigendom van Waternet, een samenwerkingsverband tussen de gemeente
Amsterdam en het waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV). In het noorden wordt de plas begrensd
door de Lambertszkade en in het zuiden door de Bloklaan. In het westen bevindt zich een groot
spaarbekken; de Waterleidingplas. De Loenderveense Plas bestaat hoofdzakelijk uit open water. Ten
noordwesten van de Waterleidingplas, langs het oude landgoed Terra Nova, zijn restanten van
legakkers en petgaten aanwezig.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
In het noordelijke deel van het landgoed zijn twee kleine populaties waargenomen in een
Moeraszegge- en Pluimzeggevegetatie langs verlandende petgaten. Even ten noorden van Fort Spion
is een vitale populatie waargenomen in een brede en goed ontwikkelde jonge verlandingsvegetatie.
Het gebied rond de Waterleidingplas is niet onderzocht. De verwachting is dat ook hier populaties
aanwezig zijn.
Bescherming en beheer
• Huidige beheer handhaven.
• Vervuild slib afvoeren.
Figuur 39. Baggerstort bij fort Spion in het biotoop van de Zeggekorfslak
aan Loenderveense plas.
47

Figuur 40. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
48

5.16. Molenpolder
Het gebied
De Molenpolder ligt ten noorden van het gelijknamige dorpje Molenpolder en ten zuiden van het
lintdorp Westbroek. Het gebied bestaat afwisselend uit intensief beheerd agrarisch grasland,
moerasbos, rietland, legakkers en petgaten met verlandingsvegetaties. Het moerasgebied is
grotendeels in beheer bij Staatsbosbeheer.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
Ondanks twee velddagen intensief zoeken is de Zeggekorfslak slechts op één locatie aangetroffen.
Het betreft een kleine populatie in een verlandingsvegeatie van voornamelijk Pluimzegge en
Moerasvaren met opschot van Zwarte els. De dichtheid van de populatie is laag: naar schatting
hooguit enkele tientallen exemplaren per vierkante meter. Het is niet helemaal duidelijk waarom de
soort zo weinig in de Molenpolder voorkomt. Mogelijk is het beheer hier lange tijd te intensief geweest
voor de soort. Daarnaast zijn geschikte verlandingsvegetaties slechts in beperkte mate aanwezig en
zijn overgangen van legakkers naar water over het algemeen abrupt.
Bescherming en beheer
• Verlandingsprocessen stimuleren door geselecteerde delen over te slaan bij toekomstige
baggerwerkzaamheden.
Figuur 41. Molenpolder
49

Figuur 42. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
50

5.17. Westbroekse Zodden
Het gebied
De Westbroekse Zodden zijn gelegen ten noorden van het lintdorp Westbroek en ten zuiden van de
Kanaaldijk die parallel loopt aan het Tienhovense Kanaal. Het gebied bestaat afwisselend uit
moerasbos, grasland met plaatselijk verlandde trekgaten waarin waardevolle trilvenen en
dotterbloemhooilanden voorkomen. Vrij recent zijn een groot aantal ‘petgaten’ gegraven om allerlei
successieprocessen in gang te zetten. Het gebied is grotendeels in beheer bij Staatsbosbeheer.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
De verwachtingen over het voorkomen van de Zeggekorfslak waren voorafgaand aan de
inventarisaties hooggespannen vanwege de rijkelijk optredende kwel. Toch is in de Westbroekse
Zodden slechts een enkele populatie van de Zeggekorfslak ontdekt. Deze bevindt zich in een licht
beschaduwd elzenbroekbos met een ondergroei van Oeverzegge. De dichtheid is relatief laag: naar
schatting 10-30 exemplaren per vierkante meter. Wel beslaat de populatie een oppervlakte van enkele
honderden vierkante meters zodat van een vitale populatie gesproken kan worden. De lage dichtheid
wordt vermoedelijk veroorzaakt door de overwegend zure bosgrond.
Langs de petgaten is de soort (nog) niet aangetroffen ondanks de aanwezigheid van een goed
beheerde en goed ontwikkelde zeggenvegetatie.
Bescherming en beheer
• Langs de gras- en hooilanden uitbreiding van zeggenvegetaties stimuleren door randzones
van de percelen niet of extensief (eens per 5 jaar) en gefaseerd te maaien.
• Het vasthouden van kwelwater in de polder en omhoog brengen van het waterpeil met circa 5
tot 10 cm zijn gunstig voor de soort. In een aantal bossen is het waterpeil net iets te laag.
Figuur 43. Westbroekse Zodden. Links het bosje waarin de
Zeggekorfslak werd aangetroffen.
51

Figuur 44. Waarnemingen van de Zeggekorfslak. Geel: niet aangetroffen. Rood: aangetroffen.
Donkerrood: aangetroffen in relatief grote dichtheden.
52

5.18. Gagelpolder
Het gebied
De Gagelpolder vormt de zuidgrens van het onderzoeksgebied. De polder is gelegen ten noorden van
de Gageldijk met het voormalige fort Zorgvliet en ten zuiden van de Kooidijk. De Gageldijk loopt
parallel aan de N230. De Gagelpolder is een petgatencomplex. Het bestaat uit open water in
verschillende verlandingsstadia, veel moerasbos en enkele schraalgraslandjes. In deze
schraalgraslandjes en in enkele verlandde petgaten groeien Gagelvegetaties waaraan het gebied zijn
naam te danken heeft. Vanwege grondwaterwinning in de omliggende gebieden zijn kwelinvloeden
zeer gering geworden. Voormalige kwelinvoeden ijlen echter nog wel na.
Ten oosten van het moerasbos zijn recent enkele nieuwe petgaten gegraven. Ten oosten van deze
petgaten ligt agrarisch grasland. Ten westen en ten zuiden van het broekbos is zeer recent
recreatiegebied aangelegd met elzenaanplanten en waterpartijen.
Voorkomen van de Zeggekorfslak
Nergens in de Vechtstreek zijn zulke grote dichtheden van de Zeggekorfslak aangetroffen als in de
Gagelpolder. In een brede verlandingsvegetatie van een voedselrijke sloot langs een broekbos in het
zuidwestelijk deel van het gebied zijn bijzonder grote aantallen waargenomen. In deze oever zijn op
diverse plaatsen rond de 20 exemplaren op een enkel Moeraszeggeblad geteld. De dichtheid is hier
naar schatting groter dan de 500 individuen per vierkante meter. Aangezien de zeggenvegetatie zich
over een traject van meer dan 100 meter uitstrekt gaat het hier waarschijnlijkheid om een populatie
van tienduizenden exemplaren. Ook elders in de Gagelpolder zijn grote populaties aangetroffen, zij
het minder omvangrijk dan de eerst genoemde populatie.
Bescherming en beheer
• Tegengaan van verzuring door het omhoog brengen van het waterpeil met circa 5 cm.
Figuur 45. Gagelpolder.
53

Figuur 46. Verlandingsvegetatie Loenderveense Plas.
Figuur 47. Verlandingsvegetatie met Galigaan langs een eilandje in Vuntus
54

6. Conclusie en discussie
6.1. Veldwerk
De Zeggekorfslak kan op twee manieren worden geïnventariseerd: door middel van het op zicht
afzoeken van (zeggen)vegetaties en door het nemen van strooiselmonsters die thuis onder een
binoculair worden uitgezocht. De zichtmethode heeft zich voldoende bewezen, toch kan de soort,
wanneer deze in zeer lage dichtheden voorkomt, op deze manier gemist worden. Zo is in een
broekbos langs het Naardermeer een leeg huisje in een strooiselmonster aangetroffen terwijl de soort
hier op zicht niet is waargenomen. Tijdens het Zeggekorfslakonderzoek in Zuid-Holland zijn op 23 van
de 25 plekken waar de Zeggekorfslak in een monster is aangetroffen de soort ook op het blote oog
gevonden (Boesveld & Kalkman, 2007). Een nadeel van de monstermethode is echter dat er het
uitzoeken van de monsters veel tijd kost. Voor kleinschalige onderzoeken kan bemonsteren van de
strooisellaag een goede aanvulling zijn op de zichtmethode.
Voor het op zicht zoeken van de Zeggekorfslak is wel een goede biotoopkennis vereist.
6.2. Voorkomen van de Zeggekorfslak in de Vechtstreek
De Zeggekorfslak blijkt verspreid in de Vechtstreek voor te komen. Het betreft een enorm
aaneengesloten leefgebied dat qua omvang uniek is voor Nederland en het Europese vasteland. In
totaal is de Zeggekorfslak in 19 van de 22 onderzochte deelgebieden aangetroffen. In de meeste
deelgebieden is het totale oppervlak geschikt biotoop niet groot. In de plassengebieden bevindt zich
doorgaans alleen geschikt biotoop in de randzones van broekbossen en riet- en hooilanden. In de
meeste gevallen gaat het om slechts één tot enkele hectaren. Het betreft in deze gebieden vrijwel
uitsluitend verlandingsvegetaties. Het maaien van oeverzones van riet-, hooi- of graslandjes
anderszins kan daarom al snel invloed hebben op het voortbestaan van een deelpopulatie. In enkele
kwelmoerasbossen zijn de biotopen groter.
6.3. Kwel
Algemeen
In een groot aantal van de onderzochte deelgebieden is er sprake van subregionale en regionale
‘kwelsystemen’. De regionale kwel is vooral afkomstig uit de Gooise Stuwwal. De subregionale kwel is
afkomstig uit de plassen en vaarten.
6.4. Biotoop van de Zeggekorfslak in de Vechtstreek
Veenplassen
In de plassengebieden is de Zeggekorfslak vrijwel uitsluitend aangetroffen in jonge, ongestoorde of
vrijwel ongestoorde verlandingsvegetaties van riet-, hooi- en graslanden en verlandingsvegetaties
langs broekbossen die onder mesotrofe tot eutrofe, kalkhoudende omstandigheden groeien. Het
betreffen open tot licht beschaduwde biotopen. In deze verlandingssituaties leeft de soort vooral op
Moeras-, Oever- en Pluimzegge. In Het Hol, De Kortenhoefse Plassen, Vuntus en Wijde Blik is hij ook
in Galigaanvegetaties gevonden. Dat Galigaan een belangrijke waardplant kan zijn, was voor ons land
niet eerder bekend. In de Vechtstreek is de soort veelvuldig aangetroffen in (zeggen)vegetaties die in
het water groeien. In Zuid-Holland is dit niet waargenomen. Dit verschil ligt vrijwel zeker aan de wijze
van inventariseren. In de Vechtstreek is namelijk veelal vanaf het water (per boot) geïnventariseerd
terwijl in Zuid-Holland vooral vanaf het land geïnventariseerd is. In de broekbossen van de
plassengebieden is vrijwel steeds zonder succes naar de soort gezocht. Het ziet ernaar uit dat het
leefmilieu in deze bossen te zuur of te droog of beide zijn.
In de meeste plassengebieden in de Vechtstreek treedt in meer of mindere mate kwel op. Ook vindt
menging plaats van ‘gebiedseigen’ water met voedselrijk, kalkhoudend inlaatwater (uit Vecht,
Amsterdam-Rijnkanaal en ‘s- Gravenlandse Vaart). Het Hol en de Tienhovense Plassen (zuid) zijn
gebieden met ‘gebiedseigen’ water. Zowel door subregionaal kwelwater als door het inlaatwater zijn in
de veenplassen mesotrofe tot eutrofe, kalkhoudende leefomstandigheden ontstaan die gunstig zijn
voor Zeggekorfslak.
55

Broekbossen
In poldergebieden van de Vechtstreek betreft het leefgebied hoofdzakelijk broekbossen met een hoge
kwelintensiteit. Kwelinvloeden zijn in deze leefgebieden dermate intens dat de bodem nagenoeg geen
draagkracht meer heeft. Het optreden van kalkrijke kwel in deze veenpolders is een belangrijke
voorwaarde voor het voorkomen van de soort. Dankzij de zuurbufferende werking van de kalkrijke
kwel kunnen hier kalkhoudende, mesotrofe milieus ontstaan. De soort wordt hier aangetroffen in vitale
Oever-, Moeras- en Pluimzeggevegetaties die op licht beschaduwde of open plekken groeien. Deze
biotoop vertoont veel overeenkomsten met leefgebieden in Limburg. In natte broekbossen waar dichte
vegetaties van veenmossen groeien is tevergeefs naar de soort gezocht alsmede in broekbossen
waar braam en Brede stekelvaren de vegetatie domineert. In verlandingsvegetaties die langs
dergelijke bossen voorkomen is de soort echter wel aangetroffen. In Gagelpolder bijvoorbeeld is in
een geleidelijke overgang van jonge verlandingsvegetaties naar ouder, relatief droog broekbos, de
soort wel in de verlandingsvegetaties gevonden maar niet in het jonge en oude broekbos met
respectievelijk een veenmosvegetatie en een braam- en stekelvarenvegetatie.
Figuur 48. Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven. Zeggevegetaties in drassige, licht beschaduwde
broekbossen zijn een geschikte biotoop voor Zeggekorfslak.
Sloten
Behalve in broekbossen is de Zeggekorfslak in poldergebieden ook aangetroffen in ongestoorde en
vrijwel ongestoorde zeggenvegetaties in de oevers van sloten en vaarten. In deze sloten treed veelal
kalkrijke kwel op of ze staan in verbinding met sloten die kalkrijk kwelwater aanvoeren.
6.5. Kolonisatie van nieuwe gebieden
Onbekend was dat de Zeggekorfslak zonder gerichte acties van de mens relatief recent ingerichte
gebieden weet te koloniseren. In de Hollands Ankeveense polder is een populatie aangetroffen in een
Moeraszeggevegetatie langs een petgat dat circa 15 jaar geleden gegraven is.
In het Weerslootgebied is een kleine populatie aangetroffen in een vegetatie van Oeverzegge en
Liesgras. In deze polder is tien jaar geleden het conventionele polderbeheer beëindigd. In de
56

Horstermeerpolder heeft de soort zich tot diep in de polder weten te vestigen in lisdodde- en
Liesgrasvegetaties. In het zuiden van deze polder kwamen ook vroeger al wel moerasachtige delen
voor. Mogelijk heeft de soort zich vanaf hier verder de polder in verplaatst, maar het is ook goed
mogelijk dat de soort zich hier vanuit de Kortenhoefse Plassen heeft gevestigd. De
lisdodde/Liesgrasvegetaties waar de soort gevonden is bestonden 8 à 9 jaar geleden nog uit intensief
beheerd agrarisch grasland. Al deze recent gekoloniseerde gebieden liggen op een steenworpafstand
van ‘oudere gebieden’ waar de soort waarschijnlijk al sinds lange tijd voorkomt. Het is aannemelijk dat
de nieuwe populaties afkomstig zijn uit deze oudere gebieden.
Figuur 49. Weerslootgebied. Door omvorming van intensief beheerd agrarisch
grasland tot natuurgebied, kunnen goede leefomstandigheden voor de
Zeggekorfslak ontstaan.
6.6. Belang van zeggen voor de Zeggekorfslak
Moeraszegge is in de Vechtstreek de belangrijkste waardplant van de Zeggekorfslak. Daarnaast wordt
de soort ook veelvuldig gevonden op Oeverzege en Pluimzegge. Alhoewel de dichtheden in deze
zeggenvegetaties meestal niet groter zijn dan enkele tientallen exemplaren per vierkante meter, zijn
geregeld ook dichtheden van enkele honderden dieren per vierkante meter waargenomen.
Pluimzeggevegetaties kunnen een belangrijke rol spelen in het voorkomen van de Zeggekorfslak.
Tijdens maaiwerkzaamheden vormen de pollen ‘overlevingseilanden’ doordat de massieve pollen
veelal niet gemaaid worden. In jonge verlandingsvegetaties kan in gunstige gevallen het aantal
exemplaren oplopen tot enkele honderden individuen per pol. Grote zeggensoorten als Scherpe
zegge en Hoge cyperzegge waar de soort ook wel op gevonden wordt, zijn van veel minder groot
belang voor de soort.
6.7. Het voorkomen op andere plantensoorten dan zeggen
Op plaatsen waar de Zeggekorfslak op grote zeggen voorkomt, is ze behalve op zeggen ook op
allerlei plantensoorten te vinden die in en bij de zeggenvegetaties groeien. Tijdens een inventarisatie
in Zuid-Holland in 2006 werd de soort langs de Hennipsloot in het Rottegebied over een afstand van
circa honderd meter op riet (afgestorven blad nabij de bodem) aangetroffen, terwijl er geen
zeggenplanten in de directe omgeving groeiden (Boesveld & Kalkman, 2007). Tijdens deze
inventarisatie werd de Zeggekorfslak op enkele tientallen plekken in Galigaanvegetaties aangetroffen.
In Het Hol, waar het zwaartepunt van de verspreiding van Galigaan in het Vechtplassengebied ligt, is
57

de soort op een 15-tal van elkaar geïsoleerde Galigaanvegetaties gevonden. In Vuntus, de
Kortenhoefse Plassen en langs de Wijde Blik is de Zeggekorfslak eveneens in Galigaanvegetaties
aangetroffen. De dichtheden op Galigaan waren steeds laag. In de Horstermeerpolder is de
Zeggekorfslak gevonden in vegetaties van louter Liesgras en in vegetaties van lisdodde met verspreid
Liesgras. De dichtheden in vegetaties van lisdodde en Liesgras zijn overwegend laag, maar plaatselijk
kan de dichtheid oplopen tot enkele honderden exemplaren per vierkante meter.
6.8. Het voorkomen met andere landslakkensoorten
Slakkensoorten die in vrijwel al de deelgebieden samen met de Zeggekorfslak (Vertigo moulinsiana)
op zeggenplanten zijn aangetroffen zijn: Dikke korfslak Vertigo antivertigo en Gewone barnsteenslak
Succinea putris. Daarnaast is de Kleine akkerslak Deroceras laeve vrij vaak en de Moerastolslak
Euconulus alderi en Heesterslak Arianta arbustorum geregeld met de soort aangetroffen.
6.9. Het voorkomen met andere diersoorten
Uit het onderzoek blijkt dat de Zeggekorfslak in alle deelgebieden biotoop deelt met de Dwergmuis. In
open en half open gebieden zijn steeds nesten van Dwergmuizen waargenomen in zeggen- en
Galigaanvegetaties, ook waar deze in het water groeien In Zeggenvegetaties op zonbeschenen
plaatsen worden geregeld Moerassprinkhaan en Witgerande oeverspin aangetroffen. De laatste
vooral in Pluimzegge vegetaties die in het water groeien. Van andere moerasgebieden in ons land is
bekend dat ook Waterspitsmuis en Noordse Woelmuis geregeld de biotoop van Zeggekorfslak delen.
6.10. Beheer
Maaien
Aangezien de Zeggekorfslak op de vegetatie leeft is het geregeld maaien van (zeggen)vegetaties een
ongunstige beheersvorm. Op plaatsen waar zeggenvegetaties één of meerdere malen per jaar
worden gemaaid is de soort niet aangetroffen, terwijl ze in omliggende gebieden of randen van
dezelfde percelen die niet gemaaid worden wel voorkomt. In zeggenvegetaties die zeer extensief
gemaaid worden, kan de soort wel standhouden. In Zuid-Holland bijvoorbeeld werd in een verruigd
rietland in de Vlietlanden nabij Vlaardingen, dat al sinds lange tijd eens per circa vijf jaar wordt
gemaaid, een vitale populatie gevonden (Boesveld & Kalkman, 2007).
Begrazing
In een aantal gebieden waar begrazing als beheersvorm plaatsvindt, worden populaties van de
Zeggekorfslak aangetroffen. In de Hollands Ankeveense polder waar zeer extensieve begrazing door
schapen en rundvee plaatsvindt, blijft begrazing voornamelijk beperkt tot de drogere delen. Gebieden
waar de bodem een geringe draagkracht heeft worden door het vee zo veel mogelijk gemeden. Juist
op die plekken wordt de Zeggekorfslak aangetroffen. Ook langs de Wijde Blik waar extensieve
begrazing door rundvee plaatsvindt, zijn in de oeverzone vitale populaties van de Zeggekorfslak op
Moeraszegge aangetroffen.
Tijdens observaties in Zuid-Holland zijn duidelijke verschillen waargenomen tussen begrazing door
rundvee en door schapen. Bij begrazing door rundvee worden zeggenvegetaties meer vertrapt dan bij
begrazing door schapen (Boesveld & Kalkman, 2007).
58

Verwijderen van bomen in jonge verlandingsvegetaties
Het op beperkte schaal kappen van bomen in verlandingsvegetaties is geen ongunstige beheersvorm
voor Zeggekorfslak. In veenplasgebieden hebben Zeggekorfslakken een duidelijke voorkeur voor
open jonge verlandingsvegetaties.
Niets doen
In zeggenvegetaties waar geen beheer plaatsvindt, worden veelal grote populaties aangetroffen. In
veel situaties is dit een goede en eenvoudige manier van beheren.
Klepelen
Klepelen, het mechanisch stuk slaan van de vegetatie door snel roterende kettingen, is een van de
meest bedreigende beheersvormen voor Zeggekorfslak. Zowel planten als dieren worden hierbij kapot
geslagen. Aangezien de slakken jaarrond in de zeggeplanten leven is jaarlijks klepelen op den duur
funest voor de soort. Deze beheersvorm wordt alleen buiten de natuurgebieden van de Vechtstreek
toegepast.
Afbranden
Het afbranden van de vegetatie is een nadelige beheersvorm voor de Zeggekorfslak omdat door deze
beheersvorm in de vegetatie en op de bodem levende organismen, waaronder
Zeggekorfslakken worden gedood. Voor zover nagegaan kon worden, wordt deze methode in de
Vechtstreek niet toegepast.
Figuur 50. Het branden van de vegetatie zoals dat bij Kinderdijk nog gebeurt, is een ongunstige
beheermaatregel voor Zeggekorfslak.
59

6.11. Bedreigingen
Grondwateronttrekking
Door grondwateronttrekking op de Gooise Stuwwal en bij Loosdrecht is de intensiteit van de
(kalkrijke)kwel in het onderzoeksgebied afgenomen. In de veenpolders van de Vechtstreek beperkt
het leefgebied van de Zeggekorfslak zich hoofdzakelijk tot broekbossen met een hoge kwelintensiteit.
Dankzij deze kwel kunnen in deze veenpolders kalkhoudende, mesotrofe, permanent natte milieus
ontstaan die de soort nodig heeft om te kunnen leven. Het optreden van kalkrijke kwel in de deze
veenpolders is dus een belangrijke voorwaarde voor het voorkomen van de soort. Door de afnemende
kwelinvloeden is het voortbestaan van deze populaties onzeker.
In de plassengebieden loopt het voortbestaan van de Zeggekorfslak minder groot gevaar door
afnemende kwelinvloeden omdat hier in de meeste gebieden vermenging plaatsvindt met voedselrijk,
kalkhoudend inlaatwater uit kanalen en vaarten.
Vergravingen
Door het graven van petgaten in de Hollands Ankeveense polder zal een relatief groot deel van het
kwelmoerasbos verdwijnen. Dit kwelmoerasbos vormt een belangrijk leefgebied voor de
Zeggekorfslak. Met deze ingreep zullen een aantal omvangrijke populaties verdwijnen.
Op de lange termijn zullen verlandingsvegetaties ontstaan die een geschikte biotoop zijn voor de
soort. Momenteel is er overleg gaande met Natuurmonumenten voor het behoud van enkele stukken
moerasbos die als ecologische eilanden kunnen gaan fungeren.
Broekbossen als ‘dumpplaats’
Dumping van maaisel
Op veel plaatsen in natuurgebieden van de Vechtstreek wordt maaisel van riet en schraalgraslanden
in de broekbossen gereden. Per dumping gaat het vrijwel steeds om een beperkt oppervlak, maar
wanneer deze dumpingen jaar in jaar uit blijven plaatsvinden, wordt uiteindelijke een groot oppervlak
moerasbos ongeschikt voor de Zeggekorfslak en tal van andere organismen. Daarom wordt
aanbevolen omzichtiger om te gaan met deze grasdumpingen. Het dumpen van (groen)afval is
overigens ook waargenomen in moerasbossen die nog geen beschermde status hebben zoals de
Klei-Zuwe en het zuidoostelijke deel van de Hollands Ankeveense Polder.
60

Figuur 51. Grasdump in broekbossen van de Vechtstreek vindt veelvuldig plaats. Per saldo gaat veel
geschikt leefgebied van Zeggekorfslak verloren.
Dumping van bodemmateriaal
Bij het graven van petgaten in de Hollands Ankeveense en bij vergravingen in de Oostelijke
Binnenpolder van Tienhoven is vrijgekomen aarde in nabijgelegen broekbossen gereden. Daardoor
zijn kenmerkende natte leefmilieus met populaties zeggekorfslakken verloren gegaan. Aanbevolen
wordt om bij toekomstige graafwerkzaamheden vrijgekomen grond af te voeren of op een meer
verantwoorde manier te verwerken om verlies van natuurwaarden te beperken.
De vuilstortplaats
Midden in het broekbossencomplex ten noorden van de Stichtse Kade, ligt een vuilstortplaats die nog
steeds in gebruik is. Er is een reëel risico dat percolatiewater de omliggende gebieden zal
verontreinigen. Het hydrologisch isoleren van de stortplaats is van belang om vervuiling van het
kwelwater te voorkomen.
Uitbreiding bebouwing
Hoewel de natuurwaarden in de Vechtstreek in het overheidsbeleid erkend worden, is de druk van
verstedelijking op het gebied groot. Op veel plaatsen is waardevolle natuur verloren gegaan door
aanleg van woonwijken, recreatievoorzieningen of industriegebied. Regelmatig komen plannen naar
voren voor aanleg van nieuwe woonwijken en wegen.
Rosse woelmuis
In Pluimzeggevegetaties kan het voorkomen van de Rosse woelmuis een bedreiging vormen voor de
Zeggekorfslak. In de wintermaanden kunnen deze woelmuizen systematisch de scheuten van
Pluimzegge afknagen om zodoende de ’voedselrijke’ jonge kernen van de scheuten te kunnen
verorberen. Het gaat echter slechts om lokale bedreigingen en zal daarom alleen invloed hebben op
kleine, lokale Zeggekorfslakpopulaties.
61

6.12. Aanbevelingen voor nader onderzoek
Met oog op beheer is het wenselijk de volgende aspecten nader te onderzoeken:
• Invloed van begrazing;
• De range van de zuurgraad en kalkgehalte van de bodem en het grond- en oppervlaktewater,
waarbinnen de Zeggekorfslak voorkomt;
• De wijze waarop kolonisatie verloopt: in het zuidelijke deel van de Horstermeerpolder zal
binnenkort peilverhoging van het polderwater plaatsvinden. In de zeggenvegetaties die in de
hoger en droger gelegen delen groeien zijn geen Zeggekorfslakken gevonden, terwijl ze in de
aangrenzende lager en nattere plekken wel voorkomen. Door middel van monitoren van deze
zeggenvegetaties kan informatie over de kolonisatiesnelheid verkregen worden.
62

Literatuur
• Boesveld, A & V. Kalkman 2007. Verspreiding en habitat van de Zeggekorfslak Vertigo
moulinsiana in Zuid-Holland. Rapport EIS-Nederland.
• Beran, L. 2006. New records of Vertigo moulinsiana (Gastropoda: Vertiginidae) and notes on
its distribution and habitats in the Czech Republiek. Malacologica Bohemoslovaca (2006), 5:
14-17.
• Braat, C.W. 1996. Beheerplan 1996 Vechtplassen. Rapport Vereniging Natuurmonumenten.
• Gmelig Meyling, A., S. Keulen, R. de Bruyne & A. Boesveld, 2006. De Zeggekorfslak:
bedreigd, maar wijder verspreid dan gedacht. – De Levende Natuur: 107: 247-251.
• Killeen I.J. 2003. Ecology of Desmoulin’s Whorl Snail. Conserving Natura 2000 Rivers
Monitoring Series. No. 6. English Nature.
• Pilāte, D. 2004. Vertigo moulinsiana (Dupuy, 1849) (Gastropoda: Pulmonata) in Latvia. Acta
Universitatis Latviensis, Biology, 2004, Vol. 676, pp. 127-129.
• Vercoutere, B. 2002. De Zeggekorfslak in Belgie en Nederland. – De Levende Natuur 103: 16-
21.
• Zandvoort, F. 2004. Excursie in West-Groningen: Vertigo moulinsiana in Groningen? Spirula
338: 4749.
63

Dankwoord
Dank gaat uit naar Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer die de vergunningen verstrekten voor het
veldwerk.
Speciale dank gaat uit naar de heer E. de Haan van Natuurmonumenten en de heer B. van Dijk van
Staatsbosbeheer voor de goede begeleiding, de getoonde belangstelling voor het onderzoek, het
verstrekken van benodigde literatuur voor deze verslaglegging en voor het ter beschikking stellen van
bootjes en kaartmateriaal.
De heer J. van Kerke wil ik bedanken voor het verstrekken van de benodigde vergunning en bootjes
voor het onderzoek in het Naardermeergebied en de heer A. Bouwman van Natuurmonumenten wil ik
bedanken voor de getoonde belangstelling en de hulp bij de inventarisatie van het Naardermeer.
Hanna Borren wil ik bedanken voor de redactionele werkzaamheden met betrekking tot dit rapport.
Dank gaat ook uit naar Adriaan Gmelig Meyling voor het opmaken van deze rapportage en de hulp bij
het veldwerk in het Naardermeergebied en Loosdrechtse Plassen.
Marcel Straver dank ik voor het maken van de verspreidingskaarten.
Hanna Borren en Sylvia van Leeuwen wil ik bedanken voor deelname aan de inventarisatie-excursie
in het natuurgebied de Breukeleveense Plas.
Figuur 48. Excursie.
(Foto: A.W. Gmelig Meyling)
64