Overbevissing, de zeeziekte - Trade for Development Centre

trade FOr deveLOPment
Overbevissing,
de zeeziekte
is verantwOOrde visserij de remedie?

Verantwoordelijke uitgeVer
Carl Michiels
CoÖrdinatie
La Machine à Écrire sccs - Samuel Poos (BTC)
redaCtie
Olivier Bailly
ConCePt
TwoDesigners
© BTC, Belgisch ontwikkelingsagentschap, april 2010.
Alle rechten voorbehouden.
De inhoud van deze publicatie mag enkel vermenigvuldigd worden mits
toestemming van BTC en mits bronvermelding.
De inhoud van deze publicatie van het Trade for Development Centre
vertegenwoordigt niet noodzakelijk het standpunt van BTC.
2

inhOud
de nachtmerrie van cOusteau
stand van zaken van de zeeën en oceanen
> de zee is ziek 4
Stijging van de zeetemperaturen 4
Overbevissing 6
Vervuiling
> waterbeleid:
7
van wie is het water?
9
Spanning tussen industriële en ambachtelijke visserij 9
Het stelsel van de individueel overdraagbare quota
(ITQ)
Economische, sociale en culturele rechten van
individuen en gemeenschappen
Het nieuwe Europese visserijbeleid 12
De elfde provincie van België
> twee voorbeelden van solidaire belgische
14
zeevisserij 15
gOede OF sLechte visserij?
initiatieven voor een duurzame visserij
> wat is duurzame visserij? 17
> de gedragscode voor een verantwoorde
visserij van de FaO
17
> de labels 19
MSC 19
De andere labels 23
> duurzame aquacultuur 25
> ambachtelijke visserij en vissersorganisaties 27
Het belang van de ambachtelijke visserij 27
Voorrang voor de organisaties 28
De organisaties van het Zuiden 29
> verantwoord consumeren 31
Links & dOcumenten
10
11
32

1 | Laffoley, D. d’A. (ed.), Towards Networks
of Marine Protected Areas. The MPA Plan
of Action for IUCN’s World Commission on
Protected Areas, IUCN WCPA, 2008, Gland,
Zwitserland, 28 pp.
2 | Naar een levende planeet, Jaarverslag 2008,
WWF 2009.
3 | Assessment Report: Climate Change 2007.
Contribution of Working Groups I, II and III
to the Fourth Assessment Report of the
Intergovernmental Panel on Climate Change
[Core Writing Team, Pachauri, R.K. and
Reisinger, A. (Eds.)] IPCC, Genève, Zwitserland.
pp 104.
4 | Het IPCC wijst er echter op dat men de gevolgen
van klimatologische oorsprong moeilijk kan
onderscheiden van andere factoren, zoals
overbevissing of vervuiling.
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
de nachtmerrie van cOusteau
stand van zaken van de zeeën en Oceanen
> de zee is ziek
Wij worden omgeven door water. Zoals de International Union for Conservation of
Nature (IUCN) opmerkt, «het zou juister zijn te zeggen dat we op de planeet Oceaan
leven in plaats van op de planeet Aarde. De oceanen bedekken bijna 70% van de
oppervlakte van de wereld en bijna 95% van de bewoonbare volumes 1 .»
De Planeet is blauw, maar haar zeeën zijn ziek. Volgens het World Wide Fund for
Nature (WWF) «wordt 40% van de oceanen van de wereld ernstig getroffen door
de activiteiten van de mens». Waarom? De milieuorganisatie identificeert in haar
jaarverslag Naar een levende planeet 2008 2 drie belangrijke oorzaken: de stijging
van de zeetemperaturen, de verwoestende visserijmethoden en de vervuiling.
Impact van de vervuiling van de zeeën en oceanen door menselijke activiteit
Stijging van de zeetemperaturen
Bron: www.consoglobe.com
In 2007 verklaarde het jongste rapport van het Intergouvernementeel Panel over
Klimaatverandering (IPCC 3 : «De verwarming van het klimaatstelsel is zonder voorgaande.
Men merkt al op wereldschaal een stijging van de gemiddelde temperaturen
van de atmosfeer en de oceaan».
Als gevolg daarvan 4 is het zeepeil sinds 1993 met 3,1 mm/jaar gestegen en voltrekken
zich fundamentele veranderingen in de oceanen. Het IPCC vermeldt «veranderingen
in de verspreidingsgebieden en de hoeveelheden algen, plankton en vissen in de
oceanen op de hogere breedtegraden; toename van algen en zoöplankton op de
hogere breedtegraden, alsook in de meren op grote hoogte; veranderingen van het
verspreidingsgebied en vroegtijdige migraties van vissen in de rivieren». En dat is
niet alles.
4

5 | Het verbleken van het koraal doet zich voor
wanneer de algen die in symbiose leven met
de levende koraalpoliepen (die het koraal zijn
kleur geven) verdreven worden. Het verbleekte
koraal kan sterven. Dit wijzigt het ecosysteem
van de riffen en heeft daardoor een weerslag
op de visserij, het regionale toerisme en
de bescherming van de kusten. Europees
Ruimteagentschap, 2005, geciteerd door
notre-planete.info.
6 | « Réchauffement des eaux : les coraux
disparaissent irrémédiablement », notre-planète.
info, 2006.
7 | http://www.geo.fr/environnement/actualitedurable/corail-ecosysteme-biodiversite-50037
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
De oceanen verzuren als gevolg van de hogere concentratie CO 2 in de lucht. De
gevolgen voor de mariene biosfeer blijven moeilijk te voorspellen, maar volgens het
IPCC zal het verschijnsel schadelijke gevolgen hebben voor de mariene schelpdieren
(weekdieren met een harde schelp, zoals oesters of mosselen) en schaaldieren
(zoals koraal) en voor de soorten die er afhankelijk van zijn.
Het is nu al duidelijk dat de erg gevoelige koraalpopulaties als gevolg van de verzuring
verbleken 5 en verdwijnen. Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde
Naties (UNEP) is momenteel een derde van het koraal afgestorven en zou het verlies
tegen 2030 60% bedragen. De verdwijning van deze ecosystemen verstoort de
zeeën. Het aantal plantenetende vissen neemt af, de algen woekeren en de vleesetende
vissen krijgen gebrek aan voedsel. In de koraalzones verdwijnen verscheidene
vissoorten 6 . Naast de impact op de biodiversiteit – de koraalriffen herbergen
1 tot 3 miljoen soorten – wijst het UNEP ook op een inkomstenverlies van 172 miljard
dollar per jaar voor diensten die variëren van “de bescherming van de kusten
tot de bescherming van de vissen 7 ”.
Situatie van de wereldvoorraden in 2004
0% 10% 20% 30% 40% 50%
1%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
3%
7%
Bron: www.fao.org
17%
20%
52%
Situatie van de 200 belangrijkste visbestanden 1950–2000
Bron: www.fao.org
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
5

vis in nOOd:
De kabeljauw
deze vis met wit vlees was ooit
een vaste gast op de borden en
in de vishandels van europa.
Het was de gouden tijd van de
kabeljauw. of beter, de gouden
tijd van de kabeljauweters.
Het bestand van deze vis in de
Baltische Zee en de noordzee
is in enkele jaren tijd ingestort.
de internationale raad voor
het onderzoek van de Zee
(iCeS), de organisatie die het
zeeonderzoek in de noord-atlantische
oceaan coördineert
en bevordert, en de europese
unie roepen op tot een drastische
vermindering van de
quota en zelfs een volledige
stopzetting van de kabeljauwvangst
in het oosten van de
Baltische Zee. na de mislukking
van het europese plan
voor het herstel van het kabeljauwbestand
in 2004 heeft de
raad in 2009 beslist om een
nieuw plan te lanceren.
de catastrofale toestand van
de visbestanden belet niet dat
de vissers alsmaar meer kabeljauw
willen vangen. in april
2009 eisten de ambachtelijke
vissers van de regio nord-
Pas-de-Calais een verhoging
van de kabeljauwquota. de
bekritiseerde quota werden
met 30% opgetrokken tegenover
2008.
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
Overbevissing
De mens vist veel.
Volgens het rapport The state of world fisheries and aquaculture 2008 8 werd in
2006 meer dan 110 miljoen ton van de wereldproductie (77%) gevist of gekweekt
voor menselijke consumptie. De rest is bestemd voor niet-voedingsproducten,
vooral dan de productie van vismeel en visolie. Wereldwijd ontlenen meer dan 2,9
miljard mensen ten minste 15% van hun opname van dierlijke eiwitten aan vis. De
visserij is dus belangrijk voor het overleven van veel mensen, vooral in het Zuiden.
Vist de mens te veel?
Dat is een zekerheid. De visbestanden worden zo intensief geëxploiteerd dat zij er
niet meer in slagen zich te vernieuwen, en dus uitgeput geraken. Volgens de Food
Agriculture Organization (FAO) «is het aandeel ondergeëxploiteerde of matig geëxploiteerde
voorraden lineair afgenomen, van 40% in het midden van de jaren 1970
naar 20% in 2007, terwijl het aandeel van de volledig geëxploiteerde voorraden
relatief stabiel is gebleven, op ongeveer 50%». Het aandeel overgeëxploiteerde of
uitgeputte voorraden schommelt sinds het midden van de jaren 1990 tussen 25
en 30%. Dit betekent dat 75 tot 80% van de exploitatie van de visbestanden in de
zeeën zijn maximale constante rendement heeft bereikt en de productie onmogelijk
kan worden opgedreven.
De FAO stelt ook nog dat «de meeste voorraden van de tien belangrijkste soorten, die in
volume ongeveer 30% vertegenwoordigen van de wereldproductie van de visserij,
overgeëxploiteerd of tot hun volle rendement geëxploiteerd worden». Greenpeace
ziet het nog somberder in. Tegen dit tempo zal er in 2048 geen zeevis meer zijn.
De gevolgen van de overbevissing zijn vooral voelbaar in de landen van het Zuiden.
De ambachtelijke visserij is er goed voor 80% van de directe en indirecte banen en
levert 80% van de aanvoer van vis voor menselijke consumptie 9 .
Een voorbeeld? In Senegal wordt de vis zoals overal schaars. In 25 jaar tijd zijn de
visbestanden er met 75% teruggevallen 10 ! Toch is deze sector essentieel voor het
land: naar schatting 600 000 arbeiders werken in de visserij.
Europa had van 1980 tot 2006 een (17 keer vernieuwde) overeenkomst met
Senegal voor de bevissing van zijn wateren, in ruil voor (onder meer) financiële
steun 11 . In combinatie met de ambachtelijke visserij heeft deze exploitatie de zeeën
van Senegal uitgeput.
Als gevolg van de overbevissing moeten de plaatselijke gezinnen tevreden zijn met
vis van mindere kwaliteit, terwijl het grootste gedeelte van de vangst naar Europa
vertrekt. Nu de vis in de kustgebieden schaars is, gebruiken de vissers hun prauwen
niet meer om te vissen maar om te vluchten 12 .
8 | The state of world fisheries and aquaculture 2008, Afdeling Visserij en Aquacultuur FAO, Rome 2009.
9 | « La pêche artisanale ACP : la plus performante pour répondre aux défis du nouveau millénaire »,
Debra Percival, Le Courrier UE-ACP.
10 | « La pêche sénégalaise en eau trouble », dinsdag 7 juli 2009, bron: Les Afriques, geciteerd in Planète
Bleue.info: http://eau.apinc.org/spip.php?article868
11 | Accord de pêche UE / Sénégal, Moussa SONKO, Centre de Droit maritime et océanique,
Université de Nantes, Vol. 13 2007/1.
12 | Lees in dit verband «Pêcheurs sénégalais: naufragés en sursis» van José Lavezzi, 18 april 2008.
6

13 | http://www.panda.org/about_our_earth/
blue_planet/problems/pollution/
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
Vervuiling
Hoe uitgestrekt de zeeën ook zijn, de door de mens veroorzaakte vervuiling spaart
de aquatische ecosystemen niet.
Het grootste gedeelte van de vervuiling is niet afkomstig van olievlekken die door
defecte (of weinig scrupuleuze) olietankers worden veroorzaakt. De vervuiling door
het zeetransport zou zelfs «slechts» 12% van het totaal vertegenwoordigen.
Volgens het WWF «is bijna 80% van de mariene vervuiling afkomstig van op het
vasteland gelegen activiteiten». Greenpeace preciseert dat 44% van de op zee
aangetroffen vervuilende stoffen van het land komt en 33% uit de atmosfeer.
Deze stoffen zijn afkomstig van petroleum, pesticiden en kunstmest in de landbouw,
vast afval, toxische chemische producten en de lozing van afvalwater.
De huidige landbouwmethodes, die almaar meer stikstof- en fosfaathoudend
kunstmest verbruiken, «besmetten» het water in de omgeving en bevorderen de
woekering van waterplanten en de eutrofiëring (de afname van de hoeveelheid
zuurstof in het water).
Daarnaast is de uitstoot van chemische producten in de atmosfeer schadelijk voor
het oppervlaktewater. Volgens het WWF «worden vrijwel alle zeeorganismen, van het
kleinste plankton tot walvissen en ijsberen besmet door chemische stoffen die de
mens produceert». Dat treft vooral de dieren die aan het einde van de voedselketen
staan. IJsberen, bijvoorbeeld, die zeehonden eten, kunnen tot drie miljard hogere
besmettingsniveaus hebben dan hun omgeving 13 .
Ten slotte kan afvalwater dat niet wordt gezuiverd tot de eutrofiëring van het water
en de verspreiding van ziekten leiden. En de meeste kustwateren van de planeet,
niet alleen in het Zuiden, worden besmet door onbehandeld water. Zo wordt in het
Middellandse Zeegebied 80% van het afvalwater niet gezuiverd.
7

PiLOOtvis:
charLes braine
verantwoordelijke voor de
missie Océans et Côtes,
WWF France
75 tot 80% van de visbestanden wordt tot het maximum
of zelfs meer geëxploiteerd. Dat is enorm veel.
Zijn we zeker van die cijfers?
Ze zijn afkomstig van studies van de FAO, die de aangiften
van de vangsten van alle vloten ter wereld verzamelt.
Dat is een opmerkelijke compilatie van gegevens
waarvan de conclusies voor zover ik weet door niemand
worden betwist. De toestand is trouwens al een hele tijd
dramatisch. Sinds tien jaar stagneren we op 90 miljoen
ton vis per jaar, terwijl de visserijmiddelen van jaar tot jaar
toenemen.
De voorraden zijn niet onbeperkt. Ze werken als een
kapitaal op de bank. Je mag de interesten vissen – we
noemen dat de «aanvaardbare vangst» – maar je mag
niet raken aan het kapitaal. Als je blijft opnemen wat je
wilt, maar je rekening niet controleert, merk je niet dat je
kapitaal kleiner wordt. Zo is het in Newfoundland (Canada)
met de kabeljauw gegaan. De vissers zaten jaar na jaar
aan de voorraad. Het jaar vóór de ineenstorting, toen wij
hen waarschuwden voor het dringende gevaar van de
overbevissing, antwoordden de vissers dat er op een
bepaalde plaats nog altijd kabeljauw was. Maar dat was
de laatste concentratie van de vis. Het volgende jaar werd
er nog nauwelijks kabeljauw gevangen en gingen tienduizenden
banen verloren.
Is de veroorzaakte schade onomkeerbaar?
Dat weet niemand. De parameters van een ecosysteem zijn
complex en onderling verbonden. Om bij het voorbeeld
van de kabeljauw te blijven, het is een groot roofdier in de
voedselketen. Maar nu hebben andere soorten zijn plaats
ingenomen en niets zegt dat hij die zal kunnen heroveren.
Wie is verantwoordelijk voor deze toestand?
Men wijst vaak de vissers met de vinger, maar zij zijn niet
de enige schuldigen. De situatie is het resultaat van politieke
en strategische vergissingen. In Europa hebben de
landen en later de Unie na de Tweede Wereldoorlog de
visserij en de landbouw gestimuleerd door met verschillende
vormen van hulp de toegang tot die beroepen te
vergemakkelijken. De schepen werden alsmaar groter en
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
men ging verder en verder op zee. Daar zat een logica
achter: men wilde de voedselzekerheid veiligstellen.
Hebben de andere continenten hetzelfde probleem?
We kunnen het veralgemenen, maar met nuances.
De VS, Japan en Nieuw-Zeeland zijn voorbeelden van
landen die hun kustvisserij beter hebben beheerd. Maar
de impact van een vloot op volle zee, zoals de Japanse,
is rampzalig.
Hoe is het mogelijk dat niet iedereen zich in de
afgelopen tien jaar bewust is geworden van die
georganiseerde ramp?
Het vraagstuk heeft inderdaad weinig aandacht gekregen.
De onverschilligheid van de publieke opinie is gedeeltelijk
sociologisch en antropomorfisch te verklaren. Vis lokt niet
dezelfde affectieve reacties uit als de Afrikaanse olifant of
de ijsbeer. Bovendien zou de overgang naar een duurzame
visserij op het politieke vlak volgens mij minstens tien jaar
duren. Tien jaar crisis. Geen enkele politicus denkt op zulk
een lange termijn. Toen de Franse vissers in staking gingen,
heeft de overheid 320 miljoen euro vrijgemaakt, niet
om de vloot te reconverteren maar om de status quo te
behouden en de vissers te doen zwijgen.
Wat zijn de gevolgen voor de mensen van het Zuiden?
Wij exporteren momenteel onze overbevissing naar de
wateren van Azië, de Stille Zuidzee en Afrika. We zullen
nooit meer dan 90 miljoen ton per jaar vangen, zoveel is
zeker. Dat komt overeen met 15 kilogram per inwoner.
Europeanen consumeren nu gemiddeld 21,4 kilogram
per hoofd. En ze worden van alle kanten aangespoord om
nog meer Omega 3 te eten. Vis die bijvoorbeeld in de Golf
van Guinee wordt gevangen, zou in Dakar op de markt
moeten komen in plaats van bij ons. Omdat de middelen
beperkt zijn en wij meer dan ons deel consumeren, vissen
wij niet alleen in de wateren van de ontwikkelingslanden
maar ontzeggen wij ook hun bevolking voedsel dat zij vast
en zeker meer nodig hebben dan wij.
Bestaat er een oplossing voor die grote verspilling?
Het Europese visserijbeleid is moeilijk te begrijpen. De
Europese Unie zou de grote lijnen moeten bepalen voor
de voorraden, de werkgelegenheid en het milieu. Daarna
zou de wetgeving gedecentraliseerd moeten worden, met
een coherent territorium in termen van visgronden (zelfde
vangsttechnieken, zelfde vissoorten). Plannen voor een
beheer op lange termijn zouden de vissers verantwoordelijk
maken en hen ertoe aanzetten om samen de zee
te beheren.
8

de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
> waterbeLeid:
van wie is het water?
Spanning tussen industriële en ambachtelijke visserij
Na de explosieve groei van de vangsten door overbevissing in de jaren 1970 en
1980 zijn de hoeveelheden in de voorbije vijftien jaar niet meer veranderd. Is het
plafond bereikt? Het lijkt er sterk op.
Hoe kan men de bestaande voorraden eerlijk verdelen? Als de toegang tot de zeeën
niet door wetten zou worden geregeld, zou dat tot een slachting leiden. Zelfs met
wetten die de visserij beperken, is de illegale, niet aangegeven en niet gereglementeerde
visvangst goed voor een omzet van 10 miljard euro. Ze is daarmee een van
de grootse producenten van vis ter wereld 14 !
En zoals Svein Jentoft, van het Centrum voor het beheer van maritieme bronnen
van de Universiteit van Tromso (Noorwegen) opmerkt, «eigendomsrechten zijn nuttig
voor het visserijbeheer. Het ontbreken van eigendomsrechten brengt de bron in
gevaar. Maar eigendom bestaat in verschillende vormen. Een industrieel kan rechten
bezitten, staten en gemeenschappen kunnen dat ook 15 ».
Dat is het cruciale dilemma van de visserijsector. Van wie is de vis?
Het debat gaat vooral over de concurrentie tussen de industriële en de ambachtelijke
visvangst.
Er bestaan twee benaderingen om de exploitatie- en beheerrechten van de twee
sectoren af te bakenen. De eerste kiest voor een marktsysteem, met individueel
overdraagbare quota (ITQ), de andere houdt rekening met traditionele rechten en
de kustgemeenschappen.
Gemiddelde consumptie 2003-2005
in kg per jaar per persoon
30 kg
25 kg
20 kg
15 kg
10 kg
5 kg
0 kg
Bron: www.fao.org
Gemiddelde productie 2003-2005
in tonnen per jaar
150 000 T
120 000 T
90 000 T
60 000 T
30 000 T
14 | La politique commune de la pêche, guide de l’utilisateur, Europese Gemeenschap, België, 2009, p. 27.
15 | Svein Jentoft, «Allez-y !», tijdschrift Samudra, nr 42, november 2005.
0
9

vis in nOOd:
De Groenlandse
heilbot
Met zijn lelijke bolle ogen en
zijn grijns die een piranha zou
afschrikken, is de groenlandse
heilbot niet echt moeders
mooiste. Hij houdt van koud
water (dat van het noordwesten
van de atlantische oceaan)
en gaat graag de diepte
in, tot op 1 500 meter. net als
de rode tonijn eindigt hij vaak
als sushi of sashimi. Volgens
greenpeace wordt «de groenlandse
heilbot overbevist. de
biomassa is aan het dalen en
men schat dat ze zich momenteel
op het laagste peil
bevindt dat ooit is waargenomen».
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
Het stelsel van de individueel overdraagbare quota (ITQ)
Het visserijbeheer met in een markt georganiseerde rechten kan verschillende vormen
aannemen: visvergunningen, gemeenschappelijke quota, quota per individu,
per schip, of individueel overdraagbare quota (ITQ). De jongste jaren is er vooral
sprake van ITQ 16 , die in verschillende landen van het noordelijke halfrond in de wet
zijn opgenomen.
Deze quota worden als volgt georganiseerd: een land maakt een balans van de beschikbare
bronnen en kent dan aan elke visser (of elk schip) een bepaalde hoeveelheid
vis van elke soort toe die hij mag vangen, de TAC (Total Allowable Catch): de
toelaatbare totale vangst. Dat visrecht kan worden verkocht (het is overdraagbaar).
De quota voor een kleine boot kunnen tienduizenden dollars waard zijn 17 .
Dit stelsel is ingevoerd opdat de visserij haar voordeel zou kunnen doen met de efficiëntie
van het privé-eigendom, met een gezonde, degelijke basis voor de vissers
en een stabiele werkgelegenheid. Het vermindert bovendien de druk van de vissers
op de bronnen, door de vangst aan te passen aan de beschikbare bestanden.
Maar de vissers en verscheidene internationale organisaties hebben veel kritiek op
de efficiëntie van de ITQ. Het uitgangspunt – bepaalde mensen rechten toekennen
– lijkt niet eerlijk. Bovendien heeft de toepassing van dergelijke maatregelen er in
verscheidene landen, waaronder IJsland, tot een concentratie van de visquota in
de handen van de machtigste rederijen geleid. De collectieve middelen zijn dus in
zekere zin in beslag genomen. Vissers die vroeger konden hopen hun eigen baas
te worden, moeten nu quota “huren” of in dienst van anderen werken. In Zuid-Afrika
hebben veel ambachtelijke vissers hun activiteit moeten stopzetten omdat de procedures
voor het krijgen van een visvergunning te ingewikkeld waren. Van de 4 070 vissers
die een aanvraag indienden, hebben slechts 813 een visrecht gekregen, voor
hoeveelheden die amper volstaan om hen boven de armoededrempel te houden 18 .
Zelfs het ecologische voordeel van de bescherming van de visbestanden wordt
in twijfel getrokken. Om hun quota niet nutteloos “op te gebruiken”, zouden de
vissers de minst rendabele soorten weer in zee gooien. Of zelfs heel hun vangst, als
de dagkoers te laag is! Bovendien kan men de hoeveelheden moeilijk controleren
en is er veel fraude.
EU-import en -export
van visserijproducten in 2006 (in tonnen)
7 000 000 T
6 000 000 T
5 000 000 T
4 000 000 T
3 000 000 T
2 000 000 T
1 000 000 T
0
Bron: http://ec.europa.eu
Export Import
16 | Bjorn Hersoug, «Ouverture de la tragédie?», Samudra, nr 46, november 2006.
17 | Cijfer voor 1999 van Parzival Copes, in «Qui va Qui va exploiter les ressources littorales?»,
Samudra, nr 23, september 1999.
18 | Nassegh Jaffer en Jackie Sunde, «Droits de pêche contre droits de l’Homme?», Samudra, nr 44, juli 2006.
10

vis in nOOd:
De keizersvis
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
de keizer heeft delicaat, erg lekker
vlees. Maar de keizer is verslagen.
Hij dreigt over 3 tot 5 jaar door
overbevissing te verdwijnen. toch
verstopt hij zich in diep water (tot
1800 meter) en leeft hij erg lang,
tot 150 jaar! Maar al sinds de jaren
1980 vangen de diepzeetrawlers
hem in hun netten. Zijne excellentie
wordt laat geslachtsrijp, op zijn
20ste, en mevrouw schiet niet elk
jaar kuit. als gevolg van die lange
reproductiecyclus zou men niet
meer dan 1 tot 2% van de beschikbare
voorraden mogen vissen. de
iuCn heeft de keizersvis op de
rode lijst geplaatst, de lijst van de
bedreigde vissoorten. Men heeft
plannen voor een moratorium,
maar intussen gaat de vangst door.
Zoals veel vissen lijdt en sterft Zijne
Hoogheid een stille dood.
Economische, sociale en culturele rechten van individuen
en gemeenschappen
De kustgemeenschappen leggen de nadruk op de traditionele wortels van hun
visvangst. Deze vissers, die vaak een elementaire uitrusting gebruiken, kennen de
biologische cyclus van de soorten in hun zone. Zij vangen vis om hem op te eten en
op kleine schaal te verkopen. Hun praktijken zijn minder verwoestend, selectiever
en scheppen meer werkgelegenheid dan de industriële visserij.
Bovendien verdedigen de organisaties van de kleine vissers het recht op het gezamenlijke
beheer van de wateren op gemeenschapsbasis. Ze beroepen zich daarbij
op de krachten en de capaciteiten van het maatschappelijke middenveld. Dat
betekent niet dat er geen regels zijn of dat een kleine groep gebruikers alles voor
het zeggen heeft, maar wel “een samenwerkingsproces met de deelname van alle
actoren, voor een reglementering van de besluitvorming door vertegenwoordigers
van de gebruikers, overheidsagentschappen, onderzoeksinstellingen en andere
partners. Samenwerken en de macht delen zijn essentiële elementen 19 ”.
Men vraagt trouwens vaak een systeem van kustzones dat uitsluitend voor de
kleine vissers bestemd zouden zijn.
De grote trawlers zouden dan drie tot vijf zeemijl buiten de kust moeten blijven,
terwijl de kustwateren “exclusieve ambachtelijke zones” zouden worden. Dergelijke
zones bestaan al in bijvoorbeeld Chili en Peru, maar laten “penetratievensters” voor
de industriële visserij toe 20 . Het systeem van de beschermde zones is echter moeilijk
in de praktijk te brengen. Hoe kan men een zone duidelijk identificeren? Hoe kan
men honderden kilometers kust bewaken 21 ?
In Europa heeft men sinds 1970 een kuststrook voorbehouden voor de plaatselijke
vissers, zodat kleine boten dicht bij hun thuishaven kunnen werken.
19 | Svein Jentoft, op cit.
20 | Brian O’Riordan, «A la recherche du Graal», Samudra, nr 39, november 2004.
21 | Maarten Bavinck, «Initiatives et mesures incertaines», Samudra, nr 27, december 2000.
11

vis in nOOd:
De Atlantische
heilbot
Zoals alle platvissen van zijn
familie heeft de atlantische
heilbot zijn twee ogen rechts
op zijn kop, terwijl zijn blinde,
pigmentloze kant naar de
diepte van de zee gericht is.
jammer genoeg voor hem belet
zijn onaangename uiterlijk
niet dat hij erg in trek is op het
bord, ook omdat hij door zijn
grootte mooie graatloze filets
oplevert. in 1994 heeft iuCn
de atlantische heilbot tot bedreigde
diersoort uitgeroepen.
Zijn kwetsbaarheidsindex is
88/100, wat overeenkomt met
een «zeer kwetsbare» soort.
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
Het nieuwe Europese visserijbeleid 22
Het Gemeenschappelijk Visserijbeleid van de Europese Unie (GVB) is de zeeversie
van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Het werd in 1983 officieel
ingevoerd en in 2002 ingrijpend hervormd. De vangstcapaciteit van de Europese
vloot was toen al ettelijke keren groter dan het volume van de beschikbare – en
afnemende – voorraden in de Europese wateren.
Het vraagstuk van de duurzaamheid van de visbestanden werd acuut. Een van de
belangrijke wijzigingen van het GVB in 2002 is dat de subsidies om de kustgemeenschappen
te helpen aangewend worden om de sector te herstructureren, in plaats
van ze te gebruiken om nieuwe schepen te bouwen. Bovendien is de organisatie
van de TAC (Total Allowable Catch) in een strategie op lange termijn gestructureerd,
onder meer door de invoering van meerjarenplannen.
De TAC – en de Commissie geeft dat toe – is echter nog altijd hoger dan het peil dat
volgens de wetenschappers nodig zou zijn om de bestanden weer aan te vullen.
Er zijn ook nog altijd te veel schepen in verhouding tot de beschikbare hoeveelheid
vis. De pogingen om in 2002 de krachtlijnen van een duurzame visserij uit te zetten,
hebben weinig opgeleverd. Zowel de verdedigers van het milieu als de Commissie
zelf erkennen vandaag dat de doelstellingen nog lang niet bereikt zijn.
Buiten de Europese zones zijn de wateren al even troebel. Europa haalt 20% van
zijn vangsten in de internationale wateren op volle zee en 40% in de zones van partnerlanden.
Sommige van die landen zijn buren van de Europese Unie en mogen in
ruil in “onze” wateren vissen. Andere liggen te ver weg, te slecht uitgerust of hebben
weinig belangstelling voor tweerichtingsverkeer. Dat is het geval met verscheidene
ontwikkelingslanden die met Europa samenwerkingsverdragen op visserijgebied
hebben afgesloten. Europa geeft deze landen een financiële compensatie. De verdragen
moeten de partnerlanden bovendien helpen om de duurzaamheid van de
visserij in hun eigen wateren te garanderen.
De verdragen beperken de hoeveelheden die Europa mag vissen, om overbevissing
van de bestanden van de partnerlanden te voorkomen. Ze maken ook de controle
van de Europese schepen in deze zones mogelijk. Zonder de samenwerkingsverdragen
op visserijgebied zouden de Europese trawlers in Afrika kunnen blijven de
visbestanden uitputten.
Maar de middenveldorganisaties in de landen van het Zuiden zien de verdragen niet
zitten. Zij klagen dat de gesubsidieerde schepen uit Europa de kleine lokale vissers
concurrentie aandoen. Greenpeace spreekt zelfs van een totaal fiasco: “Men is er
niet in geslaagd de voorraden te beschermen, de activiteit in stand te houden en
een leefbare economische sector te creëren 23 .”
Senegal, een land dat de gewoonte heeft om zich met hand en tand te verzetten
tegen alle buitenlandse exploitatiepogingen, heeft geweigerd het visserijverdrag te
verlengen dat het in 1980 met de Europese Unie had afgesloten. Dit West-Afrikaanse
land eist onder meer een vermindering met minstens 60% van de toegelaten vangst
voor zijn kusten. Het visserijverdrag van 2002-2006 had de toegelaten hoeveelheden
echter al verlaagd. Een verdere inkrimping is niet aanvaardbaar voor de
Europeanen, die zeggen dat de ambachtelijke visserij verantwoordelijk is voor 80
tot 90% van de vangsten.
22 | De informatie in dit gedeelte is voornamelijk afkomstig uit La politique commune de la pêche,
guide de l’utilisateur, Europese Gemeenschap, België, 2009, p. 27.
23 | http://www.greenpeace.org/france/news/reforme-de-la-politique-commun
12

Volume en waarde van de aanlandingen in de lidstaten (2006)
893 954 T
781 360 T
777 543 T
426 049 T
325 911 T
299 266 T
DE NL ES UK FR IT SE
270 170 T
IE
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
220 211 T
162 526 T
136 686 T
96 016 T
26 135 T
18 259 T
PT DE DK FI BE BG
ES IT FR UK DK EL NL IE PT SE DE BE FI
Bron: http://ec.europa.eu
In afwachting van een hypothetisch akkoord, komt er nog altijd Senegalese vis op
de Europese borden. De Europese trawlers mogen niet langer in de Senegalese
wateren vissen, maar gemengde bedrijven blijven er actief 24 .
In 2012 zal de Commissie juridisch verplicht zijn om de gedeelten van het GVB
over de bescherming en de vloot te herzien. Ze is van plan om dan een ingrijpende
hervorming door te voeren. Er liggen al voorstellen voor het nieuwe beleid op tafel.
De Commissie heeft een grootschalige publieke raadpleging gestart 25 en een
Groenboek uitgegeven als stof voor het debat. Het document zegt dat het belangrijk
is “de mogelijkheden voor analyse en wetenschappelijk onderzoek te versterken,
om de toestand van de visbestanden beter te evalueren en de vangstniveaus te
bepalen die verenigbaar zijn met een duurzame visserij 26 ”. Een manier om te benadrukken
dat Europa al tientallen jaren bij zijn partners vist zonder op de duurzaamheid
te letten. In een kritische nota bij het Groenboek onderstreept Greenpeace dat het
document van de Europese Commissie een meer ecosystemische benadering van
de visserij aanmoedigt en de toegang tot de bron wil privatiseren. De milieu-ngo
heeft het document positief ontvangen en meent dat de voorstellen in de goede
richting gaan 27 . Die visie wordt echter niet door alle actoren van het maatschappelijke
middenveld gedeeld (lees in dit verband het kaderstuk Pilootvis met Béatrice Gorez).
4 389 T
CY
1 900 T
1 298 T
MT
SI
MT CY BG SI
24 | «La pêche sénégalaise en eau trouble», dinsdag 7 juli 2009, bron: Les Afriques, geciteerd door PlanèteBleue.info:
http://eau.apinc.org/spip.php?article868
25 | http://ec.europa.eu/fisheries/reform/index_fr.htm
26 | Livre vert, Réforme de la politique commune de pêche, Bruxelles, 22 avril – http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/
LexUriServ.do?uri=COM:2009:0163:FIN:FR:PDF
27 | http://www.greenpeace.org/raw/content/france/presse/dossiers-documents/reforme-de-la-politique-commun.pdf
931 T
13

De top 5 van de in België ‘geproduceerde’
soorten in 2006 (in tonnen)
5 139 T
Schol
3 991 T
Tong
Bron: http://ec.europa.eu
1 861 T
Rog
1 551 T
1 193 T
Kabeljauw Zeeduivel
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
De elfde provincie van België
In België is de visserij een kleine sector. De Belgische vissersvloot telt ongeveer
103 schepen, waaronder 99 trawlers (december 2007). In 2005 produceerde ons
land 25 769 ton vis en garnaal (vangst en aquacultuur) 28 . Ter vergelijking, Frankrijk
produceert 853 669 ton, het Verenigd Koninkrijk 787 629 ton en Nederland 473 985
ton. De belangrijkste soorten die in de Belgische zone worden gevist zijn de tong,
de pladijs, de kabeljauw, de rog, de zeeduivel en de garnaal.
De visserij is een regionale bevoegdheid, maar de Belgische maritieme strategie,
met name met betrekking tot de Noordzee, is een zaak van de federale overheid.
Dankzij de ontwikkeling van het concept “De Noordzee, onze elfde provincie” is
België een pionier in de bescherming van het zeemilieu. Met de wet van 20 januari
1999 heeft de Belgische staat twee vliegen in een klap geslagen door zowel de
ecosystemische benadering als het voorzichtigheidsbeginsel in te voeren. Voor elke
bouwactiviteit, elke industriële, commerciële en reclameactiviteit moet men voortaan
een vergunning krijgen waarbij de milieu-impact van de activiteit beoordeeld wordt.
België heeft bovendien een systeem van dammen en pompen ingevoerd om zijn kust
tegen elke olievervuiling te beschermen. Op die manier kon men in februari 2003,
toen de Tricolor voor de kust van Duinkerken zonk, voorkomen dat de olievlek het
natuurgebied het Zwin bereikte.
Ten slotte heeft men vijf beschermde zeezones en een zeereservaat in de baai van
Heist gecreëerd.
28 | Het GVB gevat in getallen, Basisgegevens over het Gemeenschappelijk Visserijbeleid,
Europese Commissie, 2008, België.
14

twee vOOrbeeLden van sOLidaire
beLgische visserij
De meren N’Zilo en Tshangalele
(Congo - BTC-project)
In de zuidoostelijke provincie van het land, in Katanga, liggen
verscheidene meren in een slecht gecontroleerde mijnbouwzone.
Ze zijn het slachtoffer van een verontrustende vervuiling
door resten van zware metalen en van het zwavelzuur dat
men gebruikt om de ertsen aan de bodem te onttrekken.
De meren N’Zilo en Tshangalele, in het zuidoosten van de
provincie, betalen een hoge ecologische tol voor de activiteit
van de mens.
Het meer van N’Zilo zou echter 2 500 ton vis per jaar kunnen
produceren voor 830 vissers. In het meer van Tshangalele
zouden 1 400 vissers een maximale productie van 4 500 ton/
jaar 29 kunnen vangen.
Om het water weer gezond te maken en de ambachtelijke vissers
te helpen, steunt de Belgische ontwikkelingssamenwerking
de verbetering van de productiekwaliteit, de organisatie van
de visketen en de kwaliteit van het water.
Het station van het Institut national pour l’étude et la recherche
agronomique (INERA) is gedeeltelijk hersteld en de vissers,
die bewust gemaakt zijn van de technieken voor een verantwoorde
visserij, werken mee aan door de regering georganiseerde
programma’s voor gezamenlijk beheer.
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
De vissers van Moanda
(Congo - project Trias / Wereldbank)
De ooit visrijke streek van Moanda heeft de liefhebbers van
zeeproducten vandaag slechts weinig meer te bieden. De vissers
zijn slecht uitgerust, weinig opgeleid en werken in belabberde
omstandigheden.
De concurrentie met de trawlers en de plaatselijke olieprospectie
maken het de ambachtelijke vissers nog moeilijker.
Omdat de vis zeldzaam is geworden, verwijderen ze zich alsmaar
verder van de kust, tot 50 kilometer op zee, om ondermaatse
vis van slechte kwaliteit te kopen in ruil voor geld of
landbouwproducten.
Om de vissersgemeenschap te helpen, heeft de ngo Trias in
het kader van een project van de Wereldbank drie opleidingsmodules
verzorgd voor een zestigtal leiders van vissersorganisaties
van Moanda. De opleidingen waren erg gevarieerd en
gericht op de rol van een organisatie, initiatie in verantwoorde
vistechnieken en het verzamelen van statistische gegevens
over de visserij.
De dorpsleiders hebben geleerd hoe zij de zee moeten beheren,
met een correct gebruik van de productiefactoren van de
visserij en een vangst die de vissoorten beschermt. Daarna
hebben zij hun kennis doorgegeven aan de andere vissers
van hun streek 30 .
29 | «Informations générales sur les principales zones de pêche», Kalibu Mino Kahozi, nationaal coördinator van de bevordering
en de ontwikkeling van de visserij (SENADEP), Kinshasa, september 2002.
30 | Bron: http://go.worldbank.org/WKVB28VSQ0
15

PiLOOtvis:
béatrice gOrez,
coördinator van de Coalition pour des accords
de pêche équitables
Alle actoren, inclusief de Europese Commissie,
noemen het gemeenschappelijk visserijbeleid een
mislukking. Bent u het daarmee eens?
We mogen hoe dan ook blij zijn dat we op dit punt een
gemeenschappelijk beleid hebben. Maar de toetreding
van een nieuwe lidstaat kan problemen scheppen. Toen
bijvoorbeeld Polen bij de EU kwam, kreeg het een grote
visserijcapaciteit, waaronder ook visgronden van de ontwikkelingslanden.
De subsidies van de Europese Unie
helpen de Poolse visserij om de werkingskosten te verlagen,
zodat er meer gevist kan worden. Dat is een probleem:
de verdragen met de nieuwe leden houden geen
rekening met een duurzaam beheer van de visgronden.
En de hervorming van 2002 heeft niets opgelost. Zijn
de toekomstige hervormingen waarop het Groenboek
van de Commissie vooruitloopt hoopgevender?
We zijn nog niet aan een heroriëntering van de visserij toe.
Er ligt nog geen enkel voorstel op tafel. Voorlopig blijft het
bij vaststellingen. In het Groenboek besteedt de Commissie
weinig aandacht aan haar verantwoordelijkheid voor de
huidige staat van de visbestanden. Ze zwijgt over zwakke
centralisatie van de besluitvorming, hoewel die toch van
kapitaal belang is. Voor gevoelige onderwerpen, zoals de
controle op de vangsten, de boetes, het beheer van de
toegekende subsidies, wordt de bal terug gekaatst naar
het kamp van de lidstaten.
Wanneer Brussel dan toch iets doet, gebeurt dat op
een erg bureaucratische manier. Hoewel de problemen
van de overbevissing van visserij tot visserij verschillen,
past Brussel het principe van “one size fits all” toe, met
dezelfde beperking van de inspanningen voor iedereen.
De actoren op het terrein begrijpen die maatregelen niet
goed. Bovendien treffen de beperkingen de kleine boten
en niet de industriële visserij.
Omdat zij machtige lobby’s heeft?
Dat ligt voor de hand. En die lobby’s hebben een visie
op heel korte termijn. Bovendien stappen investeerders
in de visserij zonder vissers te zijn, zoals het Franse Intermarché,
dat zijn eigen vlootje heeft. Zij willen de sector
uiteraard exploiteren.
de nachtmerrie van cOusteau - stand van zaken van de zeeën en Oceanen
Zullen de hervormingen van 2012 dan niet veel voorstellen?
De hervormingen van 2002 waren al cosmetische aanpassingen.
Het risico is dus reëel, maar de Commissie
heeft de dringendheid van het probleem nu ingezien. Ze wil
werk maken van betere bestuursregels, decentralisatie
en een dubbele benadering die een onderscheid maakt
tussen ambachtelijke en industriële visserij. Maar de beslissingsmacht
ligt nog altijd bij de lidstaten, die nog veel
meer blootgesteld zijn aan de industriële lobby’s.
Zouden visrechten een oplossing zijn?
Mijn grootste vrees met betrekking tot die rechten is dat de
privatisering van de toegang ze in de handen van enkele
machtige bedrijven concentreert. We zien die convergentie
al in de landen die nu visrechten toepassen.
De organisaties van het middenveld zijn verdeeld
over de rechten.
Ja. De milieu-ngo’s stellen vast dat de druk op de visserij
is afgenomen in de landen waar men individueel overdraagbare
quota (ITQ) heeft ingevoerd. Maar volgens ons
is het erg moeilijk om het milieu los te maken van het
sociale, als we een leefbare kustvisserij willen behouden.
Wat zijn dan de oplossingen?
Wij zijn het erover eens dat de toegangsvoorwaarden tot de
visgronden georganiseerd moeten worden. We moeten
criteria rond duurzame ontwikkeling uitwerken: selectieve
vangstmethoden, het aantal en de kwaliteit van de
banen die worden gecreëerd, de visserij voor menselijke
consumptie, het energiegebruik. Kortom, ecologische,
sociale en economische normen. Daarna moeten we de
schepen die toegang vragen tot de visgronden aan de
hand van die criteria beoordelen. Ik maak mij geen zorgen
over de ambachtelijke visserij. In termen van duurzaamheid
is ze competitiever.
Maar zal die evaluatie geen administratief beheer
vragen dat voor de kleine vissersgemeenschappen
te zwaar uitvalt?
De controle van de criteria en de beoordeling wie visrechten
krijgt, zullen vooral het werk zijn van de landen. Ik wil daar
nog een belangrijk gegeven aan toevoegen: duurzame
visserij moet rekening houden met de markt. Als we willen
dat de vissers minder vangen maar dat beter doen, als
we willen dat ze van de kwaliteitsvisserij kunnen leven,
dan zullen wij onze vis duurder moeten betalen. Daar valt
niet aan te ontkomen.
16

31 | http://www.fao.org/DOCREP/005/v9878f/
v9878f00.htm et Qu’est ce que le Code de
conduite pour une pêche responsable, FAO,
Rome 2001, herdruk 2005, 19 pagina’s.
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
gOede
OF sLechte visserij?
initiatieven vOOr een duurzame visserij
> wat is duurzame visserij?
De FAO moedigt een «verantwoorde» visserij aan. De Marine Stewardship Council
(MSC) pleit voor een «duurzame» visserij. Achter die verschillende woorden gaan
dezelfde concepten schuil. De bescherming, de instandhouding en de vernieuwing
van de visbestanden en de habitats. De natuurlijke rijkdom zo benutten dat hij
beschikbaar blijft voor de toekomstige generaties en tegelijkertijd het milieu zo goed
mogelijk beschermen.
> de gedragscOde vOOr een verantwOOrde
visserij van de FaO
De in 1995 door de FAO gepubliceerde Gedragscode voor Verantwoorde Visserij 31
definieert de principes van een verantwoorde visserij en houdt rekening met alle
relevante biologische, technologische, economische, sociale, ecologische en commerciële
aspecten.
In feite kiest de Gedragscode een holistische benadering. Ze heeft een mondiaal
bereik maar een facultatieve waarde, en behandelt zowel de bescherming als het
beheer en de ontwikkeling van alle vormen van visserij, met inbegrip van de aquacultuur.
De Code heeft betrekking op “de vangst, de verwerking en de handel in vis
en visserijproducten, de visserij, de aquacultuur, het onderzoek van de visbestanden
en de integratie van de visvangst in het beheer van de kustzones”.
‘s Werelds grootste producenten (2005)
Bron: http://ec.europa.eu
60 631
9 421
6 904
6 513
6 324
5 454
5 432
5 318
4 145
3 743
3 397
3 356
3 049
2 712
1 669
17

vis in nOOd:
De haai
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
Op methodologisch vlak behandelt de Code het op ecosystemen gebaseerde
beheer 32 , een benadering die de complexe dynamica van de ecosystemen integreert,
de economische en sociale behoeften van de menselijke gemeenschappen en het
behoud van de diversiteit, de werking en de gezondheid van de ecosystemen.
Tegenover de staten moedigt ze transparantie en overleg aan. Hoewel ze pleit
voor een effectieve participatie van de industrie, de arbeiders van de sector, de
milieuorganisaties en andere betrokken instanties, heeft ze het nergens over de
ambachtelijke of de kleinschalige visserij, waarin toch de meeste vissers actief zijn.
Met betrekking tot de ontwikkelingslanden legt de Code zelfs meer de nadruk op
een grootschalige visserij en roept ze alle actoren op om deze landen te helpen om
“hun eigen visserij beter te valoriseren en deel te nemen aan de visserij op volle zee”.
Het punt wordt summier besproken, terwijl de ontwikkelingslanden goed zijn voor
50% van de internationale vismarkt 33 .
De Gedragscode voor een verantwoorde visserij was bedoeld als referentiedocument.
Dat is ze ook geworden. Ze heeft MSC en de ITQ geïnspireerd en dient nog
altijd als basis voor andere strategische documenten.
Steven Spielberg en zijn film jaws
hebben de haai een plekje gegeven
bij de diersoorten die de mens het
meest afschrikken. een paradoxale
situatie, want in werkelijkheid is
het de haai die door de activiteit
van de mens met uitsterven bedreigd
wordt. Volgens de experts
van iuCn verkeert 32% van de 64
soorten diepzeehaaien en -roggen
(pelagische vissen) in gevaar, voornamelijk
als gevolg van overbevissing.
Zelfs de grote witte haai wordt
als «kwetsbaar» beschouwd.
Haaien worden vooral gevangen
tijdens het vissen op tonijn en
zwaardvis. Men snijdt hun vinnen
af, die op de aziatische markt in
trek zijn, en gooit dan vaak de rest
van het dier weer in zee. Volgens
greenpeace Canada «zijn de haaienpopulaties
gedecimeerd en is
hun biomassa sinds het begin van
de industriële visserij met 90% gedaald».
de grote witte haai wordt er
bleekjes van …
32 | « Gestion écosystémique dans les zones de pêche marines », Planète vivante 2008,
www.panda.org/about_wwf/what_we_do/marine/our_solutions/index.cfm
33 | FAO Technical Guidelines for Responsible Fisheries, Responsible fish trade, nr 11, Rome, FAO, 2009,
23 pagina’s.
18

34 | Le Conseil de bonne gestion des pêches,
principes et critères pour un système de pêche
durable (1997) en MSC Principles and criteria
for sustainable fishing (2002), www.msc.org
35 | Id.
36 | MSC, jaarrapport 2007/2008.
37 | Opiniepeiling over fair trade en duurzame
handel bij de Belgische bevolking - september
2009. Onderzoek door GfK op verzoek van het
Trade for Development Centre.
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
> de LabeLs
MSC
De Marine Stewardship Council (raad voor goed marien beheer) werd in 1996
door twee grote vissen uit de waterwereld gesticht. Aan de ene kant het WWF,
de grootste milieu-ngo van de wereld. Aan de andere Unilever, een multinational
uit de agrobusiness die op dat ogenblik een omzet van 900 miljoen dollar aan visproducten
realiseerde en in Europa en Amerika 20% van de markt van diepvriesvis
in handen had.
Doelstellingen en criteria van het label
In de context van de overbevissing en haar dramatische gevolgen vertelt het MSCecolabel
de consumenten van het Noorden welke visgronden duurzaam worden
uitgebaat. MSC is een certificaat dat op vrijwillige basis wordt verkregen. Het is
vijf jaar geldig en geldt alleen voor de zeevisserij. Het wil “verantwoorde, aan het
milieu aangepaste” praktijken bevorderen “die rekening houden met de sociale en
economische componenten van de sector”. Dat alles terwijl “de biologische diversiteit,
de productiviteit en de ecologische processen van het mariene leven in stand
worden gehouden 34 ”.
MSC vertrekt van bestaande documenten, zoals de gedragscode voor een verantwoorde
visserij van de FAO. Het ecolabel is gebaseerd op drie principes en 23 criteria.
De principes zijn die van een praktijk die:
> overbevissing vermijdt en de bedreigde visbestanden herstelt;
> de mariene ecosystemen en het milieu in stand houdt;
> de lokale normen en wetten respecteert.
In de praktijk is MSC op de eerste plaats een milieulabel. Het omvat geen krachtige
bepalingen voor sociale rechtvaardigheid, zoals vakbondsvrijheid of de vereniging
in coöperaties. In feite wordt er weinig rekening gehouden met de situatie van de
vissers. Een uitzondering: een van de criteria zegt dat het vraagstuk van de visserij
“de wettelijke maar ook de gewoonterechten en de belangen op lange termijn moet
eerbiedigen van iedereen die voor zijn voeding en levensonderhoud afhankelijk is
van de visserij, met respect voor het principe van de economische duurzaamheid 35 ”.
De certificering waarborgt dat de zeeproducten afkomstig zijn uit duurzaam gecertificeerde
visvangst en dat elke onderneming van de toeleveringsketen zorgvuldig
doorgelicht is op traceerbaarheid. Dat betekent dat zowel de visgronden als alle
verwerkers van de vis gecertificeerd worden, tot op uw bord. Het is heel goed
mogelijk dat u zonder het te weten al een MSC-product hebt gegeten. Merken als
Iglo, McCain en Findus dragen het logo met het blauwe visje. In België verkopen
ook Delhaize, Carrefour en zelfs Quick “duurzame vis” 36 .
Het (op zijn minst commerciële) succes is dus op de afspraak. Tien jaar na de start is
de wereldmarkt voor de producten met het MSC-label goed voor bijna een miljard dollar.
Per jaar worden in 36 landen 250 miljoen MSC-producten verkocht. Toch kent in
België slechts 5% van de ondervraagde personen het MSC-label 37 .
19

vis in nOOd:
De rode tonijn
Met zijn mooie rode vlees
op een bedje van rijst is hij
een verrukkelijke sushi. geen
wonder dat 90 tot 95% van
de vangst van de rode tonijn
door de japanners wordt verbruikt.
Maar het is de vraag
of dat nog lang zal duren: de
voorraden van deze commercieel
erg waardevolle vis
slinken van jaar tot jaar. in het
westen van de atlantische
oceaan is de rode tonijn (die
tot een ton kan wegen) al verdwenen.
als de overbevissing
niet ophoudt, zou hij ook in
de Middellandse Zee onvindbaar
kunnen worden. Volgens
greenpeace «weet niemand
precies hoeveel rode tonijn
elk jaar in de Middellandse
Zee wordt gevist, maar is het
duidelijk dat het niveau van
de huidige vangst veel hoger
is dan de wettelijke quota».
in deze wateren maken het
gebrek aan samenwerking
tussen de actoren en de onduidelijke
situatie rond de
kwekerijen, die wilde vis levend
vangen, het beheer van
de bestanden rode tonijn onmogelijk.
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
MSC, slecht aangepast aan de ambachtelijke visserij van
het Zuiden?
Het MSC-label heeft het voordeel dat het de verschillende actoren betrekt bij de
bewustmaking en de actie voor een meer duurzame visserij. In de industriële visserij
“vergroent” het de vis, die hoe dan ook in de winkels zou belanden. In dat opzicht
heeft MSC de mondiale productie en het verbruik van vis verantwoorder gemaakt.
Het heeft ook de visserijpraktijken verbeterd en blijft dat doen.
Toch wordt het label al sinds zijn stichting onafgebroken onder vuur genomen.
Ten eerste staan veel onderzoekers en vissersverenigingen sceptisch tegenover
de logica van een markt die door haar vraag de “duurzaamheid” van de mondiale
visserij zou regelen.
Vervolgens heeft het label niet alleen de vismarkt maar ook de toegangsvoorwaarden
tot die markt veranderd. De belangrijkste kritiek op de certificering van WWF/
Unilever is dat ze niet toegankelijk is voor en slecht aangepast aan de lokale en
ambachtelijke visserijen van het Zuiden. MSC zou vooral gericht zijn op de markten
van het Noorden, op de export. Door zijn moeilijke toegankelijkheid zou het een
vorm van protectionisme zijn tegen de producten van het Zuiden, die geen afzet
meer zouden vinden in de zogenaamde geïndustrialiseerde landen.
De institutionele zwakheden van het Zuiden en de hoge prijs van de certificering
zouden obstakels vormen. Voor een klein bedrijf kost de certificering ongeveer
35 000 dollar.
“De prijs van de certificering dekt de tijd en de reizen van de onderzoekers die bij
het proces betrokken zijn,” zegt Oluymisi Oloruntuyi, die bij MSC verantwoordelijk
is voor de visserijen van de ontwikkelingslanden. Hij legt uit dat MSC de certificering
niet zelf uitvoert en dat men voor details over de kosten bij de certificerende
organismen moet aankloppen. “Maar de prijs van de certificering staat meestal in
verhouding tot de omvang en de complexiteit van de visserij die gecertificeerd moet
worden. Hoe kleiner de visserij, hoe lager de kosten zouden moeten zijn.”
20

gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
In Zuid-Afrika blijkt uit een studie over de toepassing van het MSC-certificaat in de
nationale visserij dat “de visserijen van de ontwikkelingslanden en vooral de kleine
visserijen door het MSC-systeem gemarginaliseerd worden”. De managementbenadering
van de certificering en het niet naleven van de principes ondermijnen het
MSC-label, dat volgens auteur Stefano Ponte zou moeten terugkeren naar het
vertrekpunt van zijn aanpak: de duurzaamheidsprincipes waarmaken in specifieke
lokale en economische omstandigheden, en de producenten helpen in plaats van
ze te straffen. Zonder deze oriëntatie “zullen het MSC en vergelijkbare initiatieven
de duurzaamheid blijven opofferen aan het commerciële belang 38 “.
Volgens Charles Braine, die verantwoordelijk is voor de missie Océans et Côtes,
WWF France, “evolueert MSC, wordt er naar de aanmerkingen geluisterd en is er
vooruitgang. Men houdt nu rekening met de ambachtelijke visserij, die niet over
wetenschappelijke gegevens over haar productie beschikt.” De verantwoordelijken
van het label hebben inderdaad ingezien dat hun eisen op het vlak van methodologie
en evaluatie de ambachtelijke vissers uitsluiten van het MSC-programma. Men
heeft nieuwe richtlijnen voor de evaluatie van ambachtelijke visserijen met weinig
gegevens ontwikkeld (GASSDD - Guidelines for the Assessment of Small-Scale
and Data-Deficient fisheries). De richtlijnen vertrekken van de beoordeling van de
risico’s van de visvangst (MSC Risk-Based Framework). De GASSDD worden nu
getest in onder meer Argentinië, Ecuador, Peru, Gambia en Mauretanië 39 .
Oluyemisi Oloruntuyi wijst erop dat de raad van bestuur 40 van MSC in juni 2009 de
formele opname heeft goedgekeurd van het “Risk Based Framework” in de methodologie
voor de erkenning voor de certificering.
Charles Braine betreurt de kritiek die MSC wil ondermijnen: “Op wereldvlak is MSC
momenteel het beste ecolabel voor de visserij.”
38 | Stefano Ponte, Senior Researcher in Danish Institute for International Studies,
«Ecolabels and fishtrade: Marine Steward Council certification and the South African hake industry»,
Working Paper, nr 09/2006, augustus 2006.
39 | MSC, jaarrapport 2007/2008.
40 | Board of Trustees.
21

PiLOOtvis:
giLLes hOsch
expert in visserijplanning en -beheer
De Gedragscode van de FAO bestaat nu al 14 jaar,
maar het gaat nog altijd slecht met de visbestanden.
Een mislukking?
De Gedragscode van de FAO is een buitengewoon belangrijk
instrument met een grote impact. Het is een structurerend
beleidsinstrument, het enige op internationaal niveau
dat de minimale elementen van een verantwoorde,
duurzame benadering van het visserijbeheer definieert.
Er bestaat geen enkele andere referentie met een vergelijkbare
universaliteit, toepasbaarheid en autoriteit.
De Code is voor alle actoren van de visserij bedoeld, maar
we moeten realistisch blijven. Als de regeringen er niet
in slagen om een sterk reglementair kader in te voeren
dat de economische en ecologische duurzaamheid van
de visserij waarborgt, zal de Code dat evenmin kunnen.
De nationale regeringen zijn hier de hoofdrolspelers.
Ze gebruiken de Code al 14 jaar om een coherent visserijbeleid
te definiëren en in praktijk te brengen. Vrijwel alle
dwingende teksten van na 1995 verwijzen naar de Code.
Als we in 1995 hadden geprobeerd de Code afdwingbaar
te maken, zou de tekst waarschijnlijk nooit uit het stadium
van de goede bedoelingen geraakt zijn. Haar «wijze»,
niet dwingende karakter is een van haar grootste troeven.
De schijnbare traagheid waarmee ze wordt toegepast en
de wereldwijde crisis in de visserij zijn te wijten aan regeringen
die hun werk niet doen.
Maar ziet de Code de sociale en culturele dimensies
van het Zuiden niet over het hoofd?
Nee. Ze behandelt de rechten en belangen van de kleine
vissers in haar eerste hoofdstuk, dat de basisprincipes
uiteenzet. Maar het is wel zo dat de Code opgesteld is
met de diepzeevisserij in gedachten. Toen ze op papier
werd gezet, ontwikkelde de diepzeevisserij zich in het
wilde weg. Een van de doelstellingen was dan ook de
controle van dat fenomeen. Maar de principes van een
goed beheer gelden zowel voor de industriële als voor de
zelfvoorzienende, de artisanale en de continentale visserij.
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
En het is geen kwestie van Noord tegen Zuid: de sociale
en culturele dimensies zijn niet minder groot in Frankrijk
of IJsland dan in Senegal of Tonga. De toepassing van de
Code is overal moeilijk, omdat men moet breken met het
verleden, de cultuur van de vrije toegankelijkheid en de
mentaliteit van de «gold rush». Het komt erop aan de visvangst
op te nemen in een cartesiaanse benadering van
goed beheerde bronnen, en de actoren ertoe aan te zetten
om bepaalde aspecten van de oude «visserijcultuur»
te veranderen, zowel in het Noorden als in het Zuiden.
De controle van de oceanen blijft een uitdaging.
Zijn dwingende technische maatregelen, zoals exclusieve
ambachtelijke visserijzones, in de praktijk
realiseerbaar of zelfs wenselijk?
Als we een duurzame visserij willen, hebben we gestructureerde
en gecontroleerde beheerskaders nodig. Het echte
probleem is dat van de begeleiding, de controle en de bewaking.
In 2007 heeft het Europese Rekenhof verklaard
dat de lidstaten geen structuren en processen hadden ingevoerd
voor een effectieve controle van de Europese ITQ
en de quota, nochtans cruciale onderdelen van het GVB.
Landen als Mozambique en Madagaskar hebben exclusieve
zones voor de ambachtelijke visserij afgebakend;
in het voorbeeld van die twee landen gaat het om een
totale kustlengte van 8 000 kilometer, een vijfde van de
omtrek van onze planeet! Maar ze hebben de middelen
niet om hun maatregelen uit te voeren. En een maatregel
die alleen op papier bestaat, ondermijnt de degelijkheid
van heel het kader. We moeten dus op onze hoede zijn
voor goede voornemens. We hebben controles nodig,
maar die moeten gestructureerd en realistisch zijn.
Een andere referentie-instrument: het MSC. Het krijgt
veel kritiek. Terecht?
Ja en nee. De grootste schuldigen voor de ineenstorting
van de voorraden zijn de grote industriële vissers. MSC wil
op de eerste plaats een label zijn dat de grote bedrijven
ertoe aanzet om orde op zaken te stellen. Als MSC de industriële
visserij «groen» kan maken, bewust kan maken,
zal dat een overwinning zijn.
Maar MSC is ook een «winkel» die leeft van de inkomsten
uit de certificering van de vangsten. En die certificeringen
zijn erg duur. Zo duur zelfs dat sommige gecertificeerde
bedrijven uit het Noorden zich afvragen of het wel de
moeite loont om hun certificering in stand te houden.
Bovendien kan een label alleen maar functioneren als het
een draagvlak van goed geïnformeerde, bewuste consumenten
heeft. In Europa is dat niet altijd het geval.
Moet men de certificering dan hervormen?
Ik denk dat een van de beste oplossingen erin zou bestaan
MSC om te vormen tot een stichting (Trust Fund) en de
certificering gratis te maken.
22

41 | http://www.naturland.de/8496.html
42 | “Lake Victoria fishery project launched”,
April Forristall, SeafoodSource, 28 april 2009.
43 | «Naturland Standards for Sustainable Capture
Fishery Naturland», Naturland – Association
for Organic Agriculture, november 2008, http://
www.naturland.de/fileadmin/MDB/documents/
Richtlinien_englisch/Naturland-Standards_
Sustainable-CaptureFishery_2008-11.pdf
44 | http://www.aquagap.net
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
De andere labels
> Naturland
Naturland, de in 1982 gestichte vereniging voor organische landbouw, telt wereldwijd
meer dan 44 000 leden. Hun biologische producten variëren van Mexicaanse
koffie tot Griekse olie of specerijen uit Sri-Lanka.
Een van de producten van Naturland is de Nijlbaars 41 . De Duitse organisatie wilde
haar duurzame vis, die vooral in Duitsland en in kleine hoeveelheden ook in Italië
wordt verkocht, een label meegeven. Was MSC niet genoeg? «Visserijprogramma’s
zoals de Marine Stewardship Council schoten te kort in de certificering van de
kleine ambachtelijke visserij», zegt dr. Stefan Bergleiter, die bij de Duitse organisatie
verantwoordelijk is voor Organic Aquaculture & Wild Fish. «Naturland vond dat het
de moeite loonde om die leemte te vullen en een certificeringsprogramma voor de
kleinschalige visserij te starten 42 ».
De in juli 2007 gelanceerde certificering «Naturland Standards for Sustainable Capture
Fishery» dekt de acht loszones in het westen van het Victoriameer (Tanzania).
De certificering is vergelijkbaar met die van MSC, maar Naturland heeft er sociale
en fairtradecriteria aan toegevoegd. Het werkt onder meer met een ijkschaal die de
vissers een eerlijke prijs geeft volgens het gewicht van hun vis.
Nog mooier is dat de «Naturland Standards for Sustainable Capture Fishery 43 »
de principes van de basisdemocratie bevorderen. De standaarden schrijven bijvoorbeeld
voor dat «alle arbeiders het recht hebben om zich bij een vakbond aan
te sluiten. Ze hebben toegang tot drinkbaar water en tot eerste hulp. Ze krijgen
contracten. De nationale wetgeving bepaalt de minimumprijzen.»
Daarnaast krijgen de arbeiders onderwijsprogramma’s aangeboden, voorlichting
over gezondheid en veiligheid en de preventie van malaria en aids. Deze certificering,
die aan de drie pijlers van de duurzame ontwikkeling voldoet, geldt voor bijna duizend
vissers in Tanzania.
> AquaGAP (IMO)
Sinds het begin van 2009 is er een nieuwe certificering voor de aquacultuur: Aqua-
GAP 44 . Ze geeft de producent een periode van drie jaar om aan de eisen van het
label te voldoen.
AquaGAP verzekert de traceerbaarheid van het product, de kwaliteit in elk stadium van
de productie, met een minimale impact op het milieu en een bijzondere aandacht
voor de ecosystemen rond de viskwekerij.
Op ecologisch vlak omvat AquaGAP aspecten zoals een efficiënt gebruik van energie
en water. AquaGAP eiste geen biologische voeding voor de vissen maar ziet erop
toe dat de zeeproteïnen uit duurzame bronnen komen.
Op het vlak van de economische en sociale rechten voorziet de certificering in de opleiding
van de arbeiders in verschillende domeinen, een verbod op kinderarbeid en
de afwijzing van elke vorm van discriminatie. Voor het overige «moet de werkgever
verenigingsactiviteiten en collectieve onderhandelingen toelaten en aanmoedigen».
23

gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
Anders dan Soil Association en Naturland, die in essentie producten op nationale
markten aanbieden, heeft AquaGAP wereldwijde ambities. Het richt zich tot alle
actoren van de productieketen. Het programma is generisch opgevat en beperkt
zich niet tot specifieke streken of soorten. De kwaliteit van AquaGAP zal daardoor
herkenbaar zijn voor elke professional uit de visserij en voor de eindklant.
Die zekerheid kan verklaard worden door de ouders van de nieuwkomer. Het label
is immers eigendom van en wordt beheerd door de Zwitserse vereniging Bio-Foundation,
maar is ontwikkeld door het Institute of Marketecology (IMO). Sinds 1990
verspreidt het IMO zijn knowhow op het vlak van certificeringen in heel de wereld
Het is het bekendste agentschap in dit domein.
Het eerste door AquaGAP gecertificeerde bedrijf is Vinh Hoan, een Vietnamese
pangasiuskwekerij. Deze producent werd twee jaar lang gecontroleerd en heeft
zijn zwakke punten beetje bij beetje verbeterd en zijn goede praktijken versterkt.
Vandaag zetten negen andere ondernemingen koers naar het AquaGAP-certificaat.
> Soil Association organic standards (aquacultuur)
Soil Association is een Britse organisatie die op het einde van de Tweede Wereldoorlog
door een groep wetenschappers, voedingsdeskundigen en boeren werd
gesticht. Die combinatie leidde onvermijdelijk tot de promotie van de organische
landbouw.
Die vruchtbare voedingsbodem heeft daarna nog vele andere verenigingen aangelokt,
zodat Soil Association nu de grootste Britse organisatie voor de biologische
sector is, met een team van 200 mensen die de certificering in heel het land inspecteren.
Dit is namelijk een certificerende organisatie. Ze hanteert de volledigste
en strengste normen voor biologische productie ter wereld. Meer dan 80% van
de bioproducenten van Groot-Brittannië draagt het symbool van Soil Association.
Soil Association heeft standaarden ontwikkeld voor de organische productie van
vis en schaaldieren. De principes streven naar de ontwikkeling van duurzame en
rendabele aquatische ecosystemen, de verbetering van de waterkwaliteit en de
eerbied voor de behoeften van andere vormen van waterleven.
Regelmatige controles registreren en verifiëren onder meer gedetailleerde parameters
voor de waterkwaliteit. Soil Association heeft een bijzondere aandacht voor het
dierenwelzijn. In het kader van de aquacultuur schrijven de normen voor dat men
het welzijn van de dieren moet bevorderen door ondervoeding en honger, fysiek ongemak
en extreme temperaturen, letsels en ziekten, angst en stress en beperking
van de bewegingsvrijheid te voorkomen.
Er bestaan bijkomende voorschriften voor verschillende soorten, zoals de Atlantische
zalm, de forel, de zalmforel, de garnaal, de mossel en de karper 45 .
45 | www.soilassociation.org
24

vis in nOOd:
De Atlantische zalm
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
> duurzame aquacuLtuur
Nu er elke dag minder vis in de zee zwemt, ziet de visserijsector in de aquacultuur
de oplossing voor al zijn problemen. Wanneer de vis uit het wilde water verdwijnt,
zouden de vissers herders kunnen worden die hun kudden in batterijen kweken,
in door de mens aangelegde artificiële gebieden. Het lijkt een interessante mogelijkheid.
De voorraden worden gecontroleerd, de mariene ecosystemen worden
weinig of niet verstoord, de natuurlijke bronnen kunnen op adem komen terwijl de
aquacultuur de vismarkt voedt.
En dat in steeds grotere hoeveelheden. Ichiro Nomura, onderdirecteur-generaal van
de Afdeling Visserij en Aquacultuur van de FAO, benadrukte dit in zijn voorwoord bij
het rapport The state of world fisheries and aquaculture 2008 46 : «Wij staan misschien
op het punt een belangrijke drempel te overschrijden. Na een aanhoudende groei,
vooral in de voorbije 40 jaar, is de sector van de aquacultuur voor het eerst goed
op weg om de helft van de wereldwijd verbruikte vis te produceren.»
Maar de kweek als oplossing voor het vraagstuk van de mondiale visbestanden
roept ook verscheidene vragen op.
Ten eerste verandert er niets aan het probleem van de oceanen en de zeeën. Soorten
verdwijnen, andere zijn bedreigd. De actoren uit de visserijsector kunnen dit enorme
verlies aan biodiversiteit niet negeren onder het voorwendsel dat de vismarkt een
nieuw manna heeft gevonden om te exploiteren.
Verder zijn sommige soorten, zoals de roze garnaal, geschikt voor aquacultuur,
maar voelen andere zich niet thuis in een kweekbekken.
Hoewel hij al uit 309 europese en
amerikaanse rivieren verdwenen is,
klasseert de iuCn de atlantische
zalm in de categorie van de vissen
met een gering risico op uitsterven.
de intensieve kweek van deze vis
laat inderdaad vermoeden dat hij
nog niet zo gauw zal verdwijnen.
toch zou de «gekooide» instandhouding
van een soort tot haar
ondergang kunnen leiden. greenpeace
en het wwF benadrukken
dat gekweekte zalmen die uit de in
rivieren of in zee ondergedompelde
netten ontsnappen, ziekten en parasieten
zouden kunnen overdragen
op de wilde zalm, zodat die
laatste zou kunnen uitsterven. om
een dergelijke ramp te voorkomen,
moeten de kwekerijen in principe
uit de buurt blijven van zalmrivieren.
Maar dat voorschrift wordt
slecht nageleefd. een ander probleem
van de zalmkweek dat door
greenpeace wordt aangestipt: «er
is 2,5 kg tot 5 kg wilde vis nodig
om 1 kg gekweekte zalm te produceren.»
de zalmkweek zou de druk
op de visbestanden dus groter in
plaats van kleiner maken!
Merk op dat de Guide de consommation
de poissons van het wwF
een onderscheid maakt tussen gekweekte
zalm (met mate te verbruiken)
en wilde zalm (te mijden).
46 | La situation mondiale des pêches et de l’aquaculture 2008, FAO, Rome, 2009.
25

Totale aquacultuurproductie per lidstaat (2005)
LV
DE
542
769
EE
IE
Bron: http://ec.europa.eu
60 050
106 416
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
Bovendien is de aquacultuur niet vrij van milieuschade en sociale misbruiken. Zoals
in elke sector dreigt er gevaar op excessen wanneer de vraag massief wordt en
men intensief gaat produceren om eraan te voldoen.
Volgens Greenpeace is aquacultuur “een schijnoplossing voor de overbevissing”.
De argumenten: de gekooide vleesetende vissen verslinden de zee (zie het kaderstuk
“De Atlantische zalm”), de kwekerijen lozen een enorme hoeveelheid geconcentreerd
afval in zee (“alle Schotse zalmkwekerijen samen produceren per dag
evenveel afval als de 600 000 inwoners van Edinburgh”), en ten slotte maakt het
grootschalige gebruik van antibiotica de gekweekte vissen immuun voor ziekten
maar blijven ze dragers van dodelijke ziektekiemen die ze op hun wilde soortgenoten
overbrengen 47 .
BE
1 200
2 773
BG SE
PT RO
HU
FI
CZ
3 145 5 880 6 485 7 284 13 661 14 355 20 455
7 678 16 818 32 971 13 002 26 292 41 219 35 296
44 685
127 314
555
2 122
MT
736
4 313
NL
68 175
96 192
SK
EL
955
1 714
106 208
345 490
UK
172 813
497 822
SI
IT
1 536
3 292
180 943
476 267
LT
FR
2 013
4 197
221 927
280 433
DK
39 012
98 364
De internationale milieuorganisatie gooit echter de vis niet met het kweekwater
weg. Ze stelt verscheidene benaderingen 48 voor een duurzamere werking van de
aquacultuursector voor. Een van die ideeën is de productie van eiwitrijke planten
als vervanging van een carnivore voeding. Die laatste is immers minder duurzaam,
omdat ze afhankelijk is van overbevissing. Greenpeace vermeldt ook de particuliere
of publieke labels van de aquacultuur, maar de interessantste oplossing lijkt in de
modern integrated multi-trophic aquaculture (IMTA) systems te liggen. In mensentaal:
de aquatische polycultuur, met soorten uit verschillende niveaus van de voedingsketen.
In een gezonde levenscyclus houden vissen, garnalen, algen en weekdieren
elkaar in stand. Greenpeace haalt het voorbeeld aan van het Israëlische SeaOr
Marine Enterprises, dat aquacultuur met zeevissen, algen en Japanse zeeoren
(weekdieren) toepast. Het afval van de viskweek dienst als voedsel voor de algen,
die op hun beurt door de zeeoren worden gegeten.
Het IMTA-systeem beperkt de milieukosten van de aquacultuur. In Denemarken is deze
techniek een voorwaarde geworden om een uitbatingsvergunning voor aquacultuur
te krijgen.
CY
PL
ES
2 333
14 243
36 607
65 621
258 480
555 294
AT
2 420
8 772
EU-27
1 272 455
2 864 685
47 | http://www.greenpeace.org/raw/content/france/presse/dossiers-documents/et-ta-mer-t-y-penses.pdf
48 | «Challenging the Aquaculture Industry on Sustainability», Greenpeace, 28 juni 2008.
26

49 | Debra Percival, «La pêche artisanale ACP:
la plus performante pour répondre aux défis
du nouveau millénaire», Debra Percival,
Le Courrier UE-ACP.
50 | Note d’information de ICSF-WFFP à l’intention
des délégués à la 28 e session du Comité des
pêches (COFI) de la FAO, Rome, maart 2009.
vis in nOOd:
De (rode) zeebrasem
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
> ambachteLijke visserij en
vissersOrganisaties
Het belang van de ambachtelijke visserij
De ambachtelijke visserij is een evidente bron van inkomsten voor de kustbewoners
van het Zuiden. Wereldwijd vertegenwoordigt ze meer dan 80% van de directe en
indirecte banen in de visserijsector.
Deze kleinschalige activiteit heeft bovendien ontegensprekelijk voordelen tegenover
de industriële visserij. De ambachtelijke visserij ontwikkelt vangsten die meer
op kwaliteit dan op kwantiteit gericht zijn, gebruikt lichtere systemen en heeft een
betere vangstkwaliteit dan de grote trawlers. De Courrier ACP-UE geeft daar een
voorbeeld van: «In 2005 werd de door de ambachtelijke vissers van Mauretanië
gevangen inktvis verkocht tegen een prijs van meer dan 200 dollar/ton boven die
van de trawlers met diepvriesinstallaties. Bij de edele diepzeevissen leveren alleen
de artisanale producten de voor de export van verse vis naar Europa vereiste kwaliteit.
Ze behalen een gemiddelde prijs van 4,5 euro per kilo, terwijl dezelfde vis uit
de industriële visserij diepgevroren wordt en minder dan 2 euro per kilo oplevert 49 .»
Deze visvangst voedt bovendien de bevolking. Zo levert de ambachtelijke visvangst
in Afrika ten zuiden van de Sahara tot 80% van de vis voor directe menselijke
consumptie.
Natuurlijk is niet alles volmaakt in de beste aller zeeën. De ambachtelijke visserij
kampt met problemen wat betreft opslag, hygiëne van de verwerking en verpakking
van de producten.
Maar naast de voordelen voor de werkgelegenheid, de kwaliteit van de vis en het
voedsel voor het Zuiden, is er ook dat van een grotere eerbied voor het milieu.
De ambachtelijke visserij is minder belastend voor de natuurlijke rijkdommen, haar
vistechnieken zijn selectiever en ze verbruikt minder energie per gevangen eenheid
vis 50 .
deze vis met fijn, geparfumeerd
vlees valt bij fijnproevers heel erg
in de smaak. Maar hun kinderen
zullen misschien met vissticks tevreden
moeten zijn… de zeebrasem
is immers verdwenen, of toch
bijna, uit bijvoorbeeld de golf van
Biskaje.
deze vissen zijn kwetsbaar en erg
gevoelig voor overbevissing, en
wel om verscheidene redenen: ze
reizen in grote scholen, wat hun
vangst vergemakkelijkt. de zee-
brasem is een hermafrodiet en er
moet een harmonieus evenwicht
bestaan tussen het aantal mannelijke
en vrouwelijke geslachten in
de school om de voortplanting te
verzekeren. de vangsten verstoren
die harmonie. ten slotte groeit de
vis traag. een zeebrasem heeft vijf
jaar nodig om 50 cm lang te worden.
de vissers en de consumenten
hebben niet altijd het geduld
(en het geluk) om hem zo groot te
zien worden.
27

vis in nOOd:
De schol
deze vis, die erg gevoelig is
voor vervuiling, wordt in de
noordzee gevangen. wij kennen
hem ook onder de naam
pladijs. Volgens het wwF is
de noordzeeschol, die met
boomkorren of met bodemspannetten
wordt gevangen
«vooral het slachtoffer van
toevallige vangsten tijdens het
vissen op tong, aangezien de
grootte van de mazen zowel
tong als schol tegenhoudt.»
Volgens greenpeace «worden
meerdere bestanden door
overbevissing en door een
beperkte voortplantingscapaciteit
bedreigd. andere worden
niet eens geschat. Schol
van groot formaat is nu erg
zeldzaam.»
51 | Bangkok Statement on Small-Scale Fisheries,
Civil Society Workshop, 11-13 oktober 2008,
verklaring op 18 oktober tijdens de World
Conference on Small-Scale Fisheries.
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
Voorrang voor de vissersorganisaties
Hoewel de ambachtelijke visserij dus een belangrijk rol kan spelen in de ontwikkeling
en het welzijn van de volkeren van het Zuiden en van de visbestanden, houden de
internationale onderhandelingen over de visserij weinig rekening met haar lot.
De sector heeft zich dan ook georganiseerd en komt op voor zijn rechten.
Tijdens de World Conference on Small-Scale Fisheries van de FAO in Thailand, in
oktober 2008, plaatsten de middenveldorganisaties het vraagstuk van de mensenrechten
in de visserij centraal in het debat. Ze publiceerden een Verklaring die van
het volgende beginsel vertrekt: “De mensenrechten van de vissersgemeenschappen
zijn ondeelbaar en de ontwikkeling van een verantwoorde en duurzame ambachtelijke
en autochtone visserij is alleen mogelijk als hun politieke, burgerlijke, sociale,
economische en culturele rechten integraal in aanmerking worden genomen.”
De vissersorganisaties benadrukken het belang van hun werk om zowel hun vrijheid
als hun welzijn en waardigheid te verbeteren. Hoewel de Verklaring corporatistische
eisen stelt (zoals de ontwikkeling van exclusieve economische zones voor hun
visserij), eist ze ook de bescherming van de culturele identiteit en de traditionele
rechten, de toegang tot drinkbaar water, het recht op sociale zekerheid, vrouwenrechten,
de preventie van natuurrampen, onderwijs en de preventie en behandeling
van aids 51 !
De benadering van de organisaties is fundamenteel globaal. Door hun vele verwachtingen
duidelijk te maken, vertellen de vissersgemeenschappen de besluitvormers
dat de visserij veel meer is dan een economische activiteit. Ze maakt deel
uit van het leven op de kusten en haar rol gaat veel verder dan alleen het vraagstuk
van het financiële voortbestaan.
28

gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
De organisaties van het Zuiden
De verenigingssector en de vissers van het Zuiden hebben zich vooral sinds de
jaren ‘90 georganiseerd en gemobiliseerd, na de catastrofale uitputting van de
natuurlijke rijkdommen van de zeeën.
De dynamiek bestaat op de drie continenten van het Zuiden. Er wordt ook
samengewerkt om tot gemeenschappelijke standpunten te komen. De Verklaring
van Bangkok, bijvoorbeeld, is de vrucht van overleg en van de besluiten van regionale
werkgroepen in Siem Reap (Cambodja, 2007), Zanzibar (Tanzania, 2008)
en Punta de Tralca (Chili, 2008).
Een van de belangrijkste verenigingen van het zuiden is het International Collective
in Support of Fishworkers (ICSF). Deze ngo voor de ambachtelijke visserij probeert
al sinds 1984 de vissers van het zuiden centraal te plaatsen in het debat. De in
India gevestigde organisatie werkt als een groot secretariaat voor vissers uit heel de
wereld. Ze organiseert campagnes, verdedigt de eisen van de sector en coördineert
de uitwisseling van kennis tussen groeperingen van vissers. ICSF zorgt ook voor
uitgebreide informatie, via diverse onderzoeken en publicaties, zoals het tijdschrift
Samudra dat in drie talen verschijnt.
De eveneens in Azië gevestigde National Fisheries Solidarity Organization (NAFSO)
is een vereniging die tien vissersorganisaties van de kust en het binnenland van
Sri Lanka overkoepelt. Ze verdedigt haar leden en informeert hen over goede vispraktijken,
onder meer door het vissen met dynamiet te bestrijden. Ze werkt met
teams van vrijwilligers in Kalutara (in het westen), Galle (in het zuiden), Matara (in het
zuiden), Trincomalee (in het oosten) en Jaffna (in het noorden).
De Conseil national interprofessionnel de la pêche artisanale au Sénégal (CONIPAS) 52
is een interprofessionele organisatie die de vijf grote federaties van de Senegalese
ambachtelijke visserij vertegenwoordigt. CONIPAS is in 2003 van start gegaan en
ijvert voor het behoud van de bronnen van de ambachtelijke visserij, de arbeidsomstandigheden
van het beroep en betere prestaties in de verwerking en de commercialisering.
Deze koepelorganisatie neemt onder andere deel aan de onderhandelingen
tussen de EU en Senegal over de visserijverdragen. Ze houdt zich bezig
met de volledige visketen. Tijdens een interventie op de «Fishing Products Summit»
(Barcelona, 27-30 januari 2008) sprak de vicevoorzitter van CONIPAS zowel voor
de consumenten als voor de organisaties van koelwagenchauffeurs.
In Chili steunt de Confederación de Pescadores Artesanales de Chile 53 (CONAPACH),
die in 14 regionale federaties georganiseerd is en meer dan 20 000 vissers vertegenwoordigt,
de organisatorische ontwikkeling van de kustgemeenschappen. De beweging
coördineert bovendien het netwerk van de vrouwen van de ambachtelijke
visserij. Tussen 1986 en 1991 heeft CONAPACH scholen voor vakbondsafgevaardigden
en een opleidingscentrum, het CEPIDAC (Corporación para la Educación
Desarrollo e Investigación de la Pesca Artesanal de Chile), opgericht om de vissersverenigingen
te helpen met opleiding, informatie en technische ondersteuning,
met name in het verantwoord beheer van de mariene ecosystemen.
52 | http://www.inter-reseaux.org/IMG/pdf/8-1-peche-initiatives.pdf
53 | http://www.conapach.cl/
29

PiLOOtvis:
sebastian matthew,
Executive Secretary van het International
Collective Support of Fishworkers in Chennai (India)
De toestand van de oceanen is dramatisch. Vindt u
dat de ambachtelijke visserij daar mee verantwoordelijk
voor is?
We kunnen niet op een algemene manier over mondiale
uitdagingen en ambachtelijke visserij praten, want de situaties
verschillen sterk volgens de plaats en de technieken
van de vissers. Sommige vissers werken dicht bij de kust,
terwijl andere tot 70 kilometer in zee gaan. Sommigen vissen
op tonijn, anderen niet. De term «ambachtelijke visserij»
is dus een vlag die meer dan één lading dekt. Je hebt
plaatselijke antwoorden nodig op plaatselijke uitdagingen.
Dat antwoord kan nationaal worden wanneer er een conflict
is tussen vissers. En het zal een internationale dimensie
krijgen wanneer vissers uit het ene land in de nationale
wateren van een ander land komen, zoals dat het geval
is met India en Sri Lanka of Thailand en Maleisië. Het is
vooral belangrijk dat we de juiste oplossing vinden voor
een specifiek probleem.
Maar om internationaal gehoord te worden, is het
toch belangrijk dat de vissers zich organiseren?
Eerst en vooral is ICSF geen vereniging van vissers. Wij
zijn een ngo die de vissersorganisaties van verschillende
landen steunt, door op internationale ontmoetingen als
hun woordvoerder op te treden. Afgezien daarvan is organisatie
inderdaad belangrijk. Wij beïnvloeden het opstellen
van belangrijke internationale verdragen zoals de
«UN Fish Stock Agreement». Als je dat akkoord leest, zie
je dat het rekening houdt met de problematiek van de
kleinschalige ambachtelijke visserij.
Zijn er overal in het Zuiden organisaties van vissers?
Ja. In Azië bestaan er organisaties in India, Sri Lanka,
Thailand, de Filippijnen en Indonesië. In Afrika zijn er
in Zuid-Afrika en aan de westkust, in Ghana, Guinee
en Senegal. De vissersverenigingen van die landen zijn
machtig. Ik bedoel daarmee dat ze het nationale visserijbeleid
kunnen beïnvloeden. In Latijns-Amerika zijn er
organisaties in Brazilië, Peru en Chili.
Volstaat dat om opgewassen te zijn tegen de industriële
visserij?
Ik ben niet bezorgd. Zoals ik het zie, boert de industriele
visserij achteruit. Als je de jongste rapporten over de
zeeën van de FAO 2006 en 2008 bekijkt, merk je dat het
aantal grote industriële schepen daalt. En in de volgende
twintig jaar zal die industrie nog verder achteruitgaan.
Maar daar moet ik bij zeggen dat hetzelfde geldt voor de
gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
kleine boten zonder motor. De schepen van 70-80 meter
zullen verdwijnen, maar die van 10-20 meter ook. In de
toekomst zal de kleinschalige ambachtelijke visserij dan
ook een belangrijke rol spelen in de visvangst. Daarom
moeten we ervoor zorgen dat die kleine visserij in de volgende
jaren nog verantwoordelijker wordt dan nu.
Is MSC een oplossing? Ze zeggen dat ze veranderd
zijn en nu rekening houden met de ambachtelijke
vissers. Bent u het daarmee eens?
Nee. Ik ken geen enkel voorbeeld van een ontwikkelingsland
waar deze certificering in het voordeel van de ambachtelijke
visserij heeft gespeeld. Een van de problemen
is dat ze gegevens en informatie over de te certificeren
vis eisen. In tegenstelling met wat men beweert, is MSC
geen hulpmiddel om de visserij duurzamer te maken. Het
is een erkenning van het feit dat je al duurzaam bent. Om
een metafoor te gebruiken, MSC is als een prijs die je wint
omdat je de 100 meter in minder dan 10 seconden hebt
gelopen. Iedereen die dat doet, krijgt een beloning, maar
je kunt niet naar het eerste het beste dorp gaan en tegen
iemand zeggen dat hij een prijs krijgt als hij zijn 100 meter
in minder dan 10 seconden loopt. Dat is absurd. Met andere
woorden, als je visserij al goed beheerd wordt, krijg
je het MSC-certificaat. MSC heeft nu een «Risk-Based
Framework for data-poor fisheries» ontwikkeld. De vangst
op oliesardines in Kerala (India) is een van de gevallen
die in het kader van dat programma worden getest, maar
daar is nog niets uit voortgekomen. Er zijn geen signalen
dat deze vangst gecertificeerd zal worden, zelfs een
jaar nadat men een risicoverbintenis heeft aangegaan. De
standaarden voor de ambachtelijke visserij passen in intensieve
processen. Ze lijken niet ten goede te komen aan
de lokale vissers die hun vis op de internationale markt
willen certificeren. Bovendien is de toepassing van het
door MSC voorgestelde proces te duur in verhouding met
de voordelen van de certificering. Op de Malediven zul
je de bonito kunnen certificeren, maar op wereldvlak zal
MSC van weinig nut zijn voor de soortenrijke visgronden
van de ontwikkelingswereld 54 .
Is duurzame aquacultuur dan een oplossing voor de
vissers van het Zuiden?
Niet echt. Ten eerste is het geen oplossing voor de werkgelegenheid.
Elke 5 of 10 banen in de visvangst komen
overeen met één enkele baan in de aquacultuur. Maar
vooral, een visser is een jager en een viskweker is een
boer. Het is niet hetzelfde werk. In China en Vietnam heeft
men wel programma’s die vissers met succes omscholen
tot kwekers, maar wat je in een gecentraliseerde economie
van boven af kunt opleggen, is niet overal elders gemakkelijk
over te doen. Je moet opleidingen aanbieden
en een mentaliteitswijziging bij de vissers tot stand brengen.
Dat zal in de meeste landen veel tijd kosten.
54 | Dr. Oluyemisi Oloruntuyi, die bij MSC verantwoordelijk is voor de visserij van de ontwikkelingslanden, erkent ten aanzien van deze kritiek dat MSC
een erkenning is en geen proces dat naar een goed beheer leidt. Anderzijds spoort het commerciële succes van MSC-visserijen de partnerverenigingen
aan om programma’s in te voeren om hun prestaties te verbeteren en op die manier de certificering te verkrijgen.
30

gOede OF sLechte visserij? - initiatieven vOOr een duurzame visserij
> verantwOOrd cOnsumeren
Daar staat u bij de visboer, voor de overleden zeebewoners op een bed van ijs. Hoe
kiest u een vis waarvan het verbruik de overbevissing niet in de handwerkt en de
druk op de ambachtelijke visserij of op het milieu niet verhoogt?
Het is een bijna onmogelijke opdracht, want geen enkele productie en geen enkel
label kan garanderen dat de vis duurzaam gevangen is en dat er rekening is
gehouden met de sociale en culturele belangen van de vissers. Er bestaat maar
één enkele uitzondering op de regel: de Nijlbaars van Naturland. In de aquacultuur
heeft vis uit water dat volgens het IMTA-systeem wordt beheerd de overtuigendste
voordelen voor het milieu, maar zijn er geen labels die aandacht voor het welzijn
van de arbeiders garanderen.
Op het vlak van de overbevissing heeft MSC de verdienste dat het de praktijken van
de industriële visserij in de goede richting stuurt, zonder echter een wondermiddel
te zijn.
Nog een verantwoordelijk gebaar: eet vissen niet in de periode waarin ze zich
vermenigvuldigen en weiger alle zogenaamde jonge vangsten, dus vis die wordt
gevangen voor hij volgroeid is. Maar die regels zijn erg moeilijk in de praktijk te
brengen voor alle soorten vis, want u zou zowel hun grootte op volwassen leeftijd
moeten kennen als hun paarperiode. Misschien kunt u die wel uit het hoofd leren
voor de vis die u het lekkerst vindt ...
De eenvoudigste en ook duidelijkste oplossing: eet geen bedreigde vissoorten.
WWF en Greenpeace hebben elk een gidsje gepubliceerd dat u helpt om niet mee
te werken aan de verdwijning van een vis. De WWF-gids maakt een onderscheid
tussen vis uit de aquacultuur en op zee gevangen vis. De bal ligt in uw kamp.
WWF : www.pourunepechedurable.fr/GUIDE_POISSON.pdf
Greenpeace : www.greenpeace.org/raw/content/france/presse/dossiers-documents/peches-conduites-dangereuses.pdf
31

Links & dOcumenten
> Laffoley, D. d’A. (ed.), Towards Networks of Marine
Protected Areas. The MPA Plan of Action for IUCN’s
World Commission on Protected Areas, IUCN WCPA,
2008, Gland, Zwitserland, 28 pp.
> The state of world fisheries and aquaculture 2008,
Afdeling Visserij en Aquacultuur FAO, Rome 2009.
> La politique commune de la pêche, guide de l’utilisateur,
Communautés européennes, België, 2009, p. 27.
> Livre vert, Réforme de la politique commune de pêche,
Bruxelles, 22 april – http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/
LexUriServ.do?uri=COM:2009:0163:FIN:FR:PDF
> www.greenpeace.org/raw/content/france/presse/
dossiers-documents/reforme-de-la-politique-commun.pdf
> Qu’est ce que le Code de conduite pour une pêche
responsable, FAO, Rome 2001, herdruk 2005, 19 p.
> FAO Technical Guidelines for Responsible Fisheries,
Responsible fish trade, n° 11, Rome, FAO, 2009, 23 p.
> Le Conseil de bonne gestion des pêches, principes
et critères pour un système de pêche durable (1997)
en MSC Principles and criteria for sustainable fishing
(2002), www.msc.org
> Opiniepeiling over fair trade en duurzame handel bij de
Belgische bevolking - september 2009. Onderzoek door
GfK op verzoek van het Trade for Development Centre.
> « Naturland Standards for Sustainable Capture Fishery
Naturland », Naturland – Association for Organic
Agriculture, november 2008, www.naturland.de/fileadmin/
MDB/documents/Richtlinien_englisch/Naturland-
Standards_Sustainable-CaptureFishery_2008-11.pdf
> www.aquagap.net
> « Challenging the Aquaculture Industry on
Sustainability »,Greenpeace, 28 juni 2008.
32

trade FOr deveLOPment centre : Presentatie
trade FOr deveLOPment centre
Het Trade for Development Centre is een programma van BTC, het Belgisch
Ontwikkelingsagentschap, dat instaat voor de promotie van eerlijke en
duurzame handel met de ontwikkelingslanden, en dat zorgt voor handelshulp.
Het Trade for Development Centre heeft drie hoofdactiviteiten:
> expertisecentrum
Het Trade for Development Centre is het expertisecentrum voor eerlijke
handel, duurzame handel en handelshulp.
Verzamelen, analyseren en produceren van informatie (opiniepeilingen bij
de consumenten, marktstudies, enz.)
Leiden een werkgroep in het platform “Ondernemen voor ontwikkeling” dat
steun biedt aan de privésector.
> steun aan producenten
Het Trade for Development Centre is een instrument voor de ondersteuning
van producentenorganisaties. Het steunt gemarginaliseerde producenten,
micro- en kleine ondernemingen en projecten in de sociale economie die
kaderen in de dynamiek van eerlijke en duurzame handel.
Versterken van de organisatorische en technische capaciteiten evenals de
productiecapaciteiten.
Relevante informatie doorgeven (over de markt, potentiële certificeringen, enz.).
> sensibilisatie
Het Trade for Development Centre organiseert bewustmakingscampagnes
en ontwikkelt instrumenten voor de sensibilisatie van de consumenten, de
economische actoren en de Belgische overheid.
33

tc - beLgisch OntwikkeLingsagentschaP
trade FOr deveLOPment centre
hOOgstraat 147
1000 brusseL
t +32 (0)2 505 19 35
www.btcctb.Org
www.beFair.be