1 01 Het gevecht om het publieke domein - Bureau Beke

Justitiële verkenningen, jrg. 27, nr. 1, 2001 22
Kohnstamm meent dat mensen er beter aan doen hun mateloze vrijheid
wat in te tomen en zichzelf beperkingen op te leggen, regels te stellen
voor hun gedrag, om zo weer greep te krijgen op hun eigen handelen
en dat van anderen. Regels zorgen er immers voor dat je je niet iedere
keer hoeft af te vragen wat je doet en maken het ook mogelijk om bepaalde
dingen niet te doen.
Het is geen onsympathiek advies, maar het legt ook de vinger op de
zere plek, want die regels moet het individu blijkbaar ook weer zelf bedenken.
Vroeger kreeg hij ze grotendeels aangeleverd door de samenleving,
ondersteund door overheidsmaatregelen, sociale instituties, sociale
netwerken in de buurt, enzovoort. De overheid heeft zich echter voor een
belangrijk deel terug getrokken uit het sociale verkeer, dat wil zeggen,
stimuleert ook de autonomie en keuzevrijheid van mensen. Vanuit de
stilzwijgende optiek dat iedere burger als een kleine zelfstandige opereert,
wordt hij in zijn doen en laten steeds meer op zijn autonomie aangesproken,
van zijn keuze voor de verzekering van zijn gezondheid tot de
vrijheid om zijn leven voortijdig te beëindigen. ‘De samenleving, dat zijn
wij’ laat de overheid ons via Postbus 51 weten, maar een overheid die
zichzelf in toenemende mate aan haar verantwoordelijkheden voor die
samenleving onttrekt, geeft op dit vlak niet een betrouwbare indruk (zie
Zijderveld in De Volkskrant, 2000).
De politiek biedt ook geen soelaas. Onlangs nog bejubelde minister
Jorritsma de ‘privatisering van de mens’, waarna Schuyt (2000) zich afvroeg
of deze onzinnige uitspraak misschien ook iets te maken had met
‘het ontbreken van een band tussen mensen’. De politiek sanctioneert
trouwens maar al te vaak allerlei maatschappelijke vormen van overlast,
zoals niet zo lang geleden VVD-fractieleider Dijkstal, die badinerend
deed over de paar koeien en een paardekop die last zouden hebben van
vliegveld Schiphol. Politici verschuilen zich achter de complexiteit van
de samenleving of maskeren het probleem door normstellingen voor
overlast aan te passen, te herberekenen, enzovoort.
Tot overmaat van ramp kan de burger voor raad en hulp ook steeds
minder terugvallen op zijn directe omgeving. Steeds vaker kent hij die
omgeving nauwelijks persoonlijk en daarbij staat die omgeving voor dezelfde
dilemma’s. Zelfs waar individuen erin slagen om zichzelf regels en
beperkingen op te leggen, is het niet realistisch te verwachten dat anderen
zich zondermeer naar die regels zullen voegen. Wanneer je je in een
treincoupé beklaagt over het mobiel bellen van een medepassagier, vindt
deze dat niet zelden ‘jouw probleem’ en meent dat je dan maar ergens
anders moet gaan zitten. Het probleem met overlast is echter dat je
meestentijds niet ergens anders heen kunt. Als dat zo was, zou je het niet
als overlast ervaren.
Daarmee tekent zich een paradoxale situatie af. De moderne mens is
aan de ene kant prikkelzuchtig, zoekt zelf actief het spektakel op, houdt
van spanning en pocht over zijn werkdruk als was het zijn grootste verdienste.
Om dat allemaal te kunnen realiseren, meent hij recht te hebben