Innovatief aanbesteden - College bouw zorginstellingen

Innovatief aanbesteden - creativiteit in gebondenheid
Innovatief aanbesteden:
creativiteit in gebondenheid
good practice cahier 3
College bouw zorginstellingen

Het College bouw zorginstellingen (het Bouwcollege) houdt zich bezig met de huisvesting van de intramurale
gezondheidszorg. Daarbij gaat het om ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, instellingen
voor geestelijke gezondheidszorg en instellingen voor gehandicaptenzorg.
Het voelt zich medeverantwoordelijk voor een kwalitatief optimale zorginfrastructuur met
voldoende capaciteit en een goede prijs-kwaliteitverhouding. Het wil een maatschappelijke
bijdrage leveren aan het oplossen van knelpunten in de zorg.
Vanuit deze verantwoordelijkheid verricht het Bouwcollege, als expertisecentrum voor zorg en
bouw, onderzoek naar de meest actuele ontwikkelingen op het snijvlak van zorg en bouw, in
zowel binnen- als buitenland. Bouw is immers de uitkomst van een vaak langdurig en
ingewikkeld proces waarbij vraagprognoses, regionale omstandigheden, strategievorming,
bouwmogelijkheden en financiën belangrijke ingrediënten zijn. Met deze publicaties wil het
Bouwcollege de partijen in het werkveld voorzien van inzichten op de genoemde ingrediënten
voor bouw. Daarmee hoopt het bij te dragen in de besluitvormende discussies.
Met de uitgave van ‘Good Practice’ cahiers wil het Bouwcollege nieuwe ontwikkelingen en voorbeelden
van ‘good practice’ bij de realisatie van gebouwen voor de zorg onder de aandacht brengen van de
zorginstellingen en de andere partijen in de zorg(bouw).
In Deel I biedt dit ‘Good Practice’ cahier een inleiding over innovatief aanbesteden. Deel II toont een
aantal concrete voorbeelden uit de adviespraktijk van het Bouwcollege. Deze en meer voorbeelden zijn
ook te vinden op de website van het Bouwcollege, www.bouwcollege.nl, in de rubriek Kennisplein.
Innovatief aanbesteden:
creativiteit in gebondenheid
© College bouw zorginstellingen, 2006
ISBN-10: 90-8517-075-3
ISBN-13: 978-90-8517-075-4
Prijs € 10,--

Inhoud
Inleiding 3
I Aanbesteden en contracteren
1 Van traditie naar innovatie 5
2 Afwegingsmodel contractvormen 11
II Praktijkvoorbeelden
3 Aanbesteding met gefixeerde prijs 19
4 Inbreng van optimalisatievoorstellen 23
5 Aanbesteding casco-inbouwpakket 29
6 Aanbesteding nieuwbouw en onderhoud 33
7 Aanbesteding ontwerp en uitvoering 37
8 Innovatieve architectenselectie 43
9 Integrale aanbesteding van innovatief ziekenhuisconcept 49
10 Aanbesteding volgens een vroege vraagspecificatie 55
11 Europese aanbesteding met internetveiling 59
12 Europese aanbesteding met vroege vraagspecificatie 65
13 Europese aanbesteding met concurrentiegerichte dialoog 71
1

Inleiding
In het bouwproces kan traditioneel een aantal fasen onderscheiden worden. Elke fase houdt specifieke
werkzaamheden in. De belangrijkste fases zijn het opstellen van het programma (van eisen) [1], het
maken van het ontwerp [2] en de realisatie (bouw) van het object [3], eventueel nog aan te vullen met
het onderhoud van het object [4] en het beheer [5]. Iedere fase vindt zijn beslag in contracten, die doorgaans
tot stand komen op basis van een vorm van aanbesteding. In beginsel kan de aanbestedende partij
in iedere fase andere (gespecialiseerde) contractpartners kiezen.
Hedendaagse gebouwen zijn echter steeds complexer en moeten, om niet te snel hun waarde te verliezen,
in de loop van hun bestaan voor verschillend gebruik geschikt zijn of geschikt gemaakt kunnen worden.
Steeds vaker worden fasen van het hiervoor geschetste bouwproces dan ook in elkaar geschoven, zowel om
praktische en organisatorische als om financiële en juridische redenen. Om de ruimte die dit biedt optimaal
te benutten kan de opdrachtgever gebruik maken van vormen van innovatief aanbesteden.
Het College bouw zorginstellingen (het Bouwcollege) heeft in 2005 een rapport over innovatief aanbesteden
1 uitgebracht. In dat rapport wordt innovatief bouwen omschreven als: “Elke bouworganisatie- en
contractvorm, die wezenlijk bijdraagt aan integrale huisvestingsoplossingen, waarbij de nadruk ligt op
exploitatieoptimalisatie en waarvoor de prijsvorming in een vroeg stadium van voorbereiding geschiedt via
een transparante en objectieve vorm van aanbesteding in lijn met een van de toepasselijke aanbestedingsreglementen.”
In het genoemde rapport is geconcludeerd dat veranderende omstandigheden ook in de gezondheidszorgbouw
vragen om een andere - innovatieve - aanpak van het aanbestedingsproces. Het Bouwcollege is daarom
een onderzoek gestart naar de voor- en nadelen van innovatief aanbesteden van bouwprojecten in een
pilot-omgeving. Dit cahier presenteert de eerste resultaten van dat onderzoek.
Sinds het verschijnen van voornoemd signaleringsrapport is de regelgeving voor de gezondheidszorgbouw
sterk gewijzigd. Met de introductie van de WTZi (Wet Toelating Zorginstellingen) op 1 januari 2006 vallen
diverse categorieën van bouw, zoals onder meer instandhoudingsbouw en de bouw van kleinschalige voorzieningen
niet meer onder het bouwregime. Met deze deregulering wordt toegewerkt naar een eindsituatie
waarin het bouwregime ex WTZi volledig zal komen te vervallen en gezondheidszorginstellingen, na invoering
van een nieuw bekostigingssysteem met integrale tarieven, volledig zelf verantwoordelijk zullen zijn
voor hun huisvesting. Gezondheidszorginstellingen zullen in de toekomst voldoende zorgproducten tegen
een voldoende hoge prijs moeten afzetten om hun investeringen in onder meer de bouw terug te kunnen
verdienen. Zij gaan dus in de toekomst prijs- én volumerisico lopen.
Door deze veranderingen worden gezondheidszorginstellingen gestimuleerd om te opereren als maatschappelijke
ondernemingen en op een meer strategische wijze invulling te geven aan hun huisvestings- en hun
vastgoedbeleid. Innovatieve vormen van aanbesteden kunnen daar deel van uitmaken
Aanbestedingsbeleid, respectievelijk de wijze waarop bouwopdrachten in de markt worden gezet zijn functioneel,
technisch en financieel (in exploitatietermen) medebepalend voor de “prestaties” van een
gebouw. Innovatieve vormen van aanbesteding kunnen in vergelijking met meer traditionele vormen van
aanbesteding een belangrijke meerwaarde leveren, hoewel kiezen hiervoor geen garantie is voor meerwaarde.
Of innovatief aanbesteden voordelen oplevert is afhankelijk van de aard en omvang van het te
bouwen object, de wijze waarop de “uitvraag” is geformuleerd en uitgewerkt, wordt geselecteerd, met risico’s
wordt omgegaan, enz.
Het Bouwcollege heeft voor het innovatief aanbesteden ruimte gecreëerd door de circulaire inzake aanbesteden
2 aan te passen. Aanpassing van de circulaire was verder nodig om aansluiting te zoeken bij de
1 ’Innovatief aanbesteden in de gezondheidszorgbouw’Signaleringsrapport, nr. 582, d.d. 23 mei 2005.
2 Circulaire aanbesteding van werken Wet Toelating Zorginstellingen d.d. 10 april 2006, Stcrt. 2006/77.
3

4
gewijzigde aanbestedingsregelgeving 3 , zoals de nieuwe EG-richtlijn voor aanbestedingen 4 en het daarop
gebaseerde ARW 2005 5 .
Als het om aanbesteden gaat stelt het Bouwcollege zich met dit cahier tot doel de partijen in de zorg te
stimuleren tot en te ondersteunen bij het toepassen van de nieuwste inzichten. In dat kader heeft het
Bouwcollege ook een vernieuwingsakkoord ondertekend met de Regieraad bouw, waarmee het zich verplicht
de kennis van en expertise over innovatief aanbesteden voor een breder publiek toegankelijk te
maken en innovatief aanbesteden actief te stimuleren. De concrete casuïstiek in dit cahier laat zien dat,
na een aarzelend begin, de aandacht voor innovatief aanbesteden ook in de zorg groeit. Opdrachtgevers
kunnen er, ondanks dat een aantal casussen nog niet definitief is afgerond, inspiratie in opdoen als ze
overwegen bij de voorbereiding van hun initiatief nieuwe wegen in te slaan.
In deel I wordt ingegaan op het proces van aanbesteden en contracteren van werken. Tevens wordt een
overzicht gegeven van de verschillende varianten die in dit proces kunnen optreden.
Vervolgens wordt in deel II een aantal aanbestedingstrajecten gepresenteerd en geanalyseerd. Daarbij
wordt tevens een korte kenschets van de betrokken instellingen gegeven, waarvoor mede gebruik gemaakt
is van openbare informatie die zij via hun website en andere media naar buiten brengen. Partijen zijn in
de gelegenheid gesteld op de analyse te reageren. In enkele gevallen hebben zij dit daadwerkelijk gedaan;
deze reacties zijn in dit cahier opgenomen.
De hier gepresenteerde cases van innovatief aanbesteden zijn vooral in de sector ziekenhuizen 6 gevonden.
Het ziekenhuis als object is doorgaans aanzienlijk gecompliceerder en omvangrijker dan andere zorginstellingen.
Veranderend rijksbeleid legt de financiële verantwoordelijkheid voor investeringen in de zorg
binnen enkele jaren volledig bij de zorginstellingen, ook in andere sectoren. Dat zal van hun management
in de komende jaren steeds meer een ondernemende en innoverende houding vragen. Innovatief aanbesteden
kan van dienst zijn bij het (her)ontwikkelen van vastgoed in deze veranderende omgeving.
Voor dit cahier heeft het Bouwcollege samengewerkt met van Zanten raadgevende ingenieurs (Zri), dat als
coauteur een aantal hoofdstukken heeft bijgedragen. De auteurs hopen en vertrouwen dat dit cahier een
stimulans zal zijn om de vorm waarin werken worden aanbesteed goed en vooral tijdig te overwegen.
3 Voor wat betreft het standpunt van het Bouwcollege in de discussie over een eventuele Europese aanbestedingsverplichting
voor gezondheidszorginstellingen wordt verwezen naar het daaromtrent gestelde in de hiervoor genoemde
circulaire. Recent heeft de Minister van VWS, in antwoord op vragen van VNO/NCW en MKB-Nederland, bericht voornemens
te zijn nog in 2006 met een generiek standpunt te zullen komen. Daartoe is overleg geopend met de Europese
Commissie.
4 Hier wordt gedoeld op de Richtlijn 2004/18/EG d.d. 31 maart 2004 betreffende de coördinatie van de procedures voor
het plaatsen van overheidsopdrachten voor werken, levering en diensten. Deze richtlijn is op via de raamwet EG-voorschriften
op 1 december 2005 geïmplementeerd in de nationale wetgeving via het BAO (Besluit aanbestedingsregels
voor overheidsopdrachten).
5 Aanbestedingsreglement Werken 2005.
6 In het geval van het project van het NKI-AVL in hoofdstuk 3 was het houden van een Europese aanbesteding verplicht
omdat het NKI (Nederlands Kanker Instituut) aangemerkt werd als een publiekrechtelijke instelling op grond van de
toenmalige Europese aanbestedingsrichtlijnen.

Deel I Aanbesteden en contracteren
1 Van traditie naar innovatie
1.1 Algemeen
De laatste jaren zijn aanbesteden en contracteren veelbesproken onderwerpen in de bouw, mede als gevolg
van de parlementaire enquête in de bouwnijverheid 7 .
Er worden nieuwe contract- en aanbestedingsvormen toegepast, zoals Publiek Private Samenwerking (PPS),
Turnkey, Design & Build, Construction Management, Alliantie en Partnering.
Er wordt hierbij gezocht naar mogelijkheden om het bouwproces, dat doorgaans traditioneel wordt ingericht,
beter te organiseren en af te stemmen op de
behoeften van de opdrachtgever. Bij opdrachtgevers
neemt de vraag naar integrale oplossingen en de gerichtheid
op innovatie toe. Dit betekent een andere ‘uitvraag’
aan de markt, een andere vorm van aanbesteden, een
ander proces alsmede een andere relatie c.q. samenwerking
met marktpartijen en tussen partijen onderling. Ook
voor aanbiedende partijen zijn innovaties noodzakelijk
om aan de bouwopgaven te kunnen blijven voldoen en de
concurrentiepositie op de markt te versterken.
In deel I wordt ingegaan op de beginselen van innovatief
aanbesteden en contracteren alsmede op de bijbehorende
aandachtspunten. Als voorbeeld wordt uitgegaan van de
aanbesteding van een geïntegreerde opdracht. De hoofdstukken
in Deel II beschrijven elk een praktijkcasus waarin
één of meerdere innovatieve elementen in de praktijk
zijn toegepast.
1.2 Innovatief
Wat zijn precies innovatieve contract- en aanbestedingsvormen? In dit cahier wordt onder innovatief onder
andere verstaan het kiezen voor de juiste contractvorm en de juiste aanbestedingsprocedure aan de hand
van de uitgangspunten en kenmerken van het project;
– integratie van bouwprocesfuncties en –fasen en een focus op levensduurkosten (ketenoptiek);
– functionele eisen in plaats van technische eisen;
– gerichtheid op innovatieve producten en meer mogelijkheden voor oplossingen van aanbieders;
– selectie op waarde in plaats van uitsluitend op de laagste prijs;
– meer betrokkenheid en klantgerichtheid van ontwerp- en bouwpartners en het stimuleren van de
samenwerking;
– professionalisering van zowel opdrachtgever als opdrachtnemers en het reduceren van conflictsituaties.
Deze aspecten komen in dit cahier aan bod in de meest brede zin van het woord en zullen gerelateerd zijn
aan de gehanteerde contract- en aanbestedingsvormen.
1.3 Contracterings- en aanbestedingsstrategie
Afhankelijk van de uitgangspunten, doelstellingen en voorwaarden kan een bepaalde contracterings- en
aanbestedingsstrategie, bijvoorbeeld voor het ontwerp of de uitvoering van een bouwplan, gekozen
7 ‘De bouw uit de schaduw’, eindrapport Parlementaire Enquêtecommissie Bouwnijverheid, Den Haag, december 2002
5

6
worden 8 . De overwegingen hierbij en de keuze voor een contracterings- en aanbestedingsstrategie worden,
gelet op de onderlinge afhankelijkheden, vastgelegd in een contracteringsplan.
Met de contracteringsstrategie worden de uitgangspunten voor de aard en inhoud van de uitvraag aan de
markt vastgelegd. Dit houdt onder meer verband met het moment (Voorlopig Ontwerp, Definitief Ontwerp 9
of Bestek) waarop de opdracht wordt aanbesteed alsmede de verdeling van verantwoordelijkheden tussen
partijen. Deze afwegingen resulteren in de keuze voor een bepaalde contractvorm (traditioneel bestek of
innovatief contract).
In de aanbestedingsstrategie worden de uitgangspunten en voorwaarden voor de marktbenadering vastgelegd.
Dit heeft onder andere betrekking op de te kiezen aanbestedingsvorm (nationaal of Europees) en
–procedure (openbaar of niet-openbaar), het toe te passen aanbestedingsreglement en de toe te passen
selectie- en gunningcriteria.
1.4 Van traditioneel naar innovatief
Aan het traditionele bouwproces, met de traditionele contract- en aanbestedingsvormen, zijn enkele
nadelen verbonden.
– Uitvoerende partijen hebben praktisch weinig mogelijkheden om hun specifieke uitvoeringskennis in te
brengen en aldus het bouwplan te optimaliseren.
– Er is een vrij eenzijdige oriëntatie op de laagste prijs.
– Door de opdrachtgever worden veel contracten aangegaan en er zijn veel contractpartijen. De kans op
coördinatieproblemen wordt hier door vergroot, waardoor de risico’s toenemen.
– Er is meer kans op meerwerk vanwege een mogelijk onvoldoende afstemming van ontwerp en realisatie.
– De traditionele wijze van contracteren impliceert beperkte communicatiemogelijkheden tussen ontwerpende
en uitvoerende partijen. Informatieoverdracht vindt in eerste instantie slechts plaats door
middel van bestekken en tekeningen.
– Door suboptimalisatie van disciplines, waarbij partijen binnen hun contractfase optimaliseren, wordt
integratie van de verschillende bouwprocesfasen belemmerd.
De mogelijkheden om bij traditionele aanbestedingsvormen de prijsvorming optimaal af te stemmen op het
beschikbare budget zijn beperkter. Indien de aanneemsom hoger uitvalt dan het beschikbare budget van
de opdrachtgever, dan ontstaat veelal een voor de opdrachtgever/aanbesteder ingewikkelde situatie. Bij
Europees aanbesteden is de aanbestedingsregelgeving dan in het nadeel van de aanbesteder en hebben de
aanbieders in het gesprek een krachtiger positie.
Onder andere deze overwegingen c.q. nadelen hebben ertoe geleid dat alternatieve contract- en aanbestedingsvormen
worden ontwikkeld.
Het is bijvoorbeeld mogelijk uitvoerende partijen vroegtijdig te contracteren. Aannemers en installateurs
hebben daarvoor veelal de kennis in huis en zijn ervoor geëquipeerd. De opdracht voor de uitvoerende partijen
kan in dat geval betreffen de verantwoordelijkheid voor het ontwerp (bestek en tekeningen), en aansluitend
de verantwoordelijkheid voor de realisatie van het gebouw.
De vraagspecificatie zal in een dergelijk geval niet zoals traditioneel gebruikelijk een totaaloplossing
betreffen (het bestek), maar (deels) in termen van prestaties gespecificeerd worden en verwoord zijn in
een bepaald eindresultaat; de zogenaamde prestatiespecificaties. De uitvoerende partijen worden hierbij in
staat gesteld (deels) zelf een oplossing aan te dragen. De opdrachtgever draagt zorg voor het contractbeheer.
Contractbeheer is een noodzakelijke voorwaarde om de nakoming van de contractafspraken te waarborgen,
zowel inhoudelijk als procesmatig.
De volgende hoofdtypen vraagspecificatie zijn te onderscheiden: Programma van Eisen (PvE), structuurontwerp
(SO), voorlopig ontwerp (VO), definitief ontwerp (DO) en Bestek.
In figuur 1.1 is het verschil weergegeven tussen het traditioneel aanbesteden en contracteren op basis van
bestek alsmede vroegtijdig aanbesteden en contracteren.
8 Zie het afwegingsmodel contractvormen in hoofdstuk 2.
9 In het kader van de vergunningprocedure volgens de WTZi wordt dit definitief ontwerp doorgaans aangeduid als
schetsontwerp; hier gebruiken we de onder architecten gebruikelijke term definitief ontwerp (DO).

Figuur 1.1: traditioneel aanbesteden op Bestek versus vroegtijdig aanbesteden en contracteren
De aanbesteding van een geïntegreerd contract heeft specifieke kenmerken, waarvan de belangrijkste kort
toegelicht zullen worden.
1.5 Kenmerken geïntegreerde contractvorm
Kennis van uitvoerende partijen
Een belangrijk voordeel van een geïntegreerde contractvorm is dat een en dezelfde partij verantwoordelijk
is voor zowel (een deel van) het ontwerp als voor de uitvoering.
Door de participatie van de opdrachtnemer in de ontwerpfase én de uitvoeringsfase kan de kennis en ervaring
op het gebied van de uitvoering in het bestek beter worden geïntegreerd en bestaan meer mogelijkheden
om het ontwerp te optimaliseren op uitvoeringsaspecten. Dit kan zowel voor de kwalitatieve aspecten
als voor de planning en het budget voordelen bieden.
Vooraf dient de opdrachtgever een volledige demarcatie te maken van de wederzijdse taken, verantwoordelijkheden
en bevoegdheden van opdrachtgever en opdrachtnemer in de op te dragen fasen. De opdrachtgever
(en/of zijn adviseurs) dient na gunning toe te zien op de juiste uitvoering van de ontwerptaken en de
uitvoeringstaken die aan de opdrachtnemer zijn opgedragen.
Communicatie
Bij een geïntegreerde contractvorm kunnen de verantwoordelijke ontwerpers en uitvoeringsdeskundigen
het ontwerp intensief met elkaar bespreken tijdens hun gezamenlijke werkzaamheden aan het ontwerp en
kan aldus de communicatie worden bevorderd en het risico van faalkosten worden beperkt. Het bevorderen
van een goede communicatie met betrekking tot het ontwerp en de uitvoering in het project is een
belangrijke succesfactor.
De opdrachtgever kan een goede communicatie faciliteren door vaste overleg- en meetpunten in het bouwproces
te bouwen. Door een op deze wijze gestructureerd overleg verbeteren het inzicht van de opdrachtgever
in het proces en de communicatie met de opdrachtnemer, ook vergroot dit de kans op een optimale
afstemming en interpretatie van de uitgangspunten.
Optimalisering prijsvorming
Bij een traditionele contractvorm op basis van bestekstukken kan de opdrachtgever de aanneemsom doorgaans
uitsluitend nog beïnvloeden door meer- en minderwerk. De mogelijkheden hiertoe zijn evenwel
beperkt. Uitvoerende partijen kunnen zich op basis van de aanbestedingsregelgeving verzetten tegen al te
grote bezuinigingen.
7

8
De prijsvorming bij geïntegreerde contracten kan geschieden conform dezelfde procedure als op basis van
een bestek, met dien verstande dat de inschrijvingssom tevens een vergoeding voor de ontwerpfase omvat.
Daarnaast kan bij een dergelijk contract de verplichting voor de opdrachtnemer worden opgenomen om het
ontwerp af te stemmen op de (budgettaire) wensen van de opdrachtgever.
Dit biedt de opdrachtnemer dus de mogelijkheid om, mits hierin in de procedure is voorzien, in de uitwerking
van het ontwerp exact uit te komen op het bedrag aan bouwkosten dat de opdrachtgever aan het
bouwplan wil besteden.
invloed op de kosten
PvE VO DO Bestek Uitvoering
meer invloed
weinig invloed
Aanbesteding op DO
Figuur 1.2: eerder aanbesteden biedt meer ruimte om de kosten te optimaliseren
Aanbesteding op bestek
Partnering en alliantievorming
Opdrachtnemers kunnen, door de betrokkenheid in de ontwerp- en uitvoeringsfase en door de mogelijkheid
om invloed uit te oefenen, zich meer als partner gaan gedragen bij de uitwerking van het project en bij de
realisatie. Zij kunnen meer commitment tonen met betrekking tot de doelstellingen en uitgangspunten van
de opdrachtgever.
Ook is het mogelijk om het contract kenmerken te geven van een alliantie. Hierbij wordt het proces zo
ingericht dat de nadruk meer ligt bij de overeenkomstige belangen van opdrachtgever en opdrachtnemer
dan bij tegengestelde belangen. Door het inbouwen van incentives wordt de opdrachtnemer gestimuleerd
om het ontwerp en ook de uitvoering te optimaliseren. Voor de te behalen voordelen uit deze optimalisaties
komen de opdrachtgever en opdrachtnemer een verdeelsleutel overeen.
Contractering uitvoering en onderhoud
Hiervoor is beschreven wat de mogelijkheden en consequenties kunnen zijn van een geïntegreerd contract
voor ontwerp en uitvoering. Deze contracten kunnen echter ook worden uitgebreid met het contracteren
van het onderhoud. De opdrachtnemer verplicht zich daarmee het door hem gerealiseerde gebouw voor een
periode van meerdere jaren (bijvoorbeeld tien jaar) te onderhouden. Dit kan de volgende voordelen hebben:
– de opdrachtgever maakt bindende afspraken met betrekking tot de bouw- en de onderhoudskosten en
kan dus optimaliseren op levensduurkosten;
– optimalisatie van de uitvoering en het onderhoud is in zekere mate mogelijk (binnen de ruimte van de
vraagspecificatie);
– de lange termijn overeenkomst kan de onderlinge samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer
bevorderen;
– de opdrachtnemer is financieel gezien niet alleen afhankelijk van de realisatie, maar heeft voor meerdere
jaren continuïteit in zijn werkzaamheden.
Met name voor de installaties geldt dat de optimalisatie van de uitvoering in de uitwerkingsfase een
belangrijke invloed kan hebben op het onderhoud daarvan in de exploitatiefase.
Het spreekt vanzelf dat de opdrachtgever dan wel exact moet (kunnen) formuleren wat wordt verstaan
onder de gecontracteerde onderhoudsverplichting. De ervaring leert dat hiervoor een beschrijving van activiteiten
minder geschikt is en het formuleren van prestaties de voorkeur heeft.

Als de opdrachtgever niet tevreden is met de door de opdrachtnemer geleverde prestatie, zal hij de vrijheid
willen hebben om het onderhoud niet op te dragen. Dit kan hij doen door de opdracht voor het onderhoud
los te koppelen van de opdracht voor het ontwerp en de realisatie en afhankelijk te stellen van de geleverde
prestatie.
1.6 Kenmerken innovatieve aanbestedingsvorm
Een belangrijk onderdeel van het contracteringsproces is de keuze van de (innovatieve) aanbestedingsvorm.
Een aanbestedingsvorm kan worden omschreven als een constellatie van het aanbestedingsreglement
dat van toepassing is, de aanbestedingsprocedure (nationaal of Europees), de selectiecriteria en het
gunningcriterium.
Aanbestedingsreglement
Zorginstellingen zijn verplicht de door het Bouwcollege voorgeschreven aanbestedingsregels te volgen. Bij
aanbestedingen moet het Aanbestedingsreglement Werken 2005 (ARW 2005) worden toegepast. Het ARW
2005 bevat een deel voor nationale en een deel voor Europese aanbestedingsprocedures.
Van de aanbestedingsverplichting kan door het Bouwcollege ontheffing worden verleend. De voorschriften
van het ARW 2005 dienen in dat geval nauwlettend gevolgd te worden. De standaard aanbestedingsprocedures
kunnen niet altijd zonder meer toegepast worden voor elke (innovatieve) contractvorm.
Soms is het moeilijk een opdracht conform een bepaalde contractvorm aan te besteden volgens een van de
voorgeschreven procedures. In zulke gevallen zal voor de eigen innovatieve aanbestedingsvorm een aangepaste
aanbestedingsprocedure opgesteld moeten worden. Per contract- en aanbestedingsvorm dient onderzocht
te worden wat de mogelijkheden zijn en hoe moet worden gehandeld in relatie tot de geldende aanbestedingsregelgeving.
Aanbestedingsprocedure
Binnen de geldende aanbestedingsreglementen bestaan keuzemogelijkheden voor verschillende aanbestedingprocedures.
De openbare en niet-openbare procedures vormen hierin de hoofdregel. Bij een niet-openbare
procedure is de aanbesteding gefaseerd in een aparte selectiefase en een aparte inschrijvingsfase. Bij
een openbare procedure is dit niet het geval en worden alle geïnteresseerde partijen in de gelegenheid
gesteld selectiegegevens en een aanbieding in te dienen. De niet-openbare procedure wordt veelal toegepast
indien verwacht wordt dat er veel gegadigden zijn voor de opdracht en dientengevolge beperking
wenselijk is.
Daarnaast zijn andere procedures mogelijk, bijvoorbeeld gunning via onderhandeling, de concurrentiegerichte
dialoog en dergelijke. Deze procedures kunnen als Europees aanbesteden verplicht is slechts in uitzonderingsgevallen
toegepast worden, zodat ze hier verder buiten beschouwing worden gelaten.
Selectiecriteria
Een opdrachtgever wordt bij een aanbesteding in de gelegenheid gesteld de ‘kwaliteit’ van de opdrachtnemer
te toetsen door middel van selectiecriteria. Deze criteria dienen objectief en non-discriminatoir te zijn
en moeten vooraf bekend gemaakt worden. Via de selectiecriteria wordt de eventuele geschiktheid van de
gegadigde (de potentiële opdrachtnemer) beoordeeld. Voor het beoordelen van de inschrijving gelden vervolgens
de zogenoemde gunningcriteria. De Europese aanbestedingsregels kennen een zogenaamd gesloten
stelsel van criteria voor selectie. Deze criteria hebben betrekking op uitsluitingsgronden, beroepsbekwaamheid,
financiële en economische draagkracht en technische bekwaamheid. Aanbestedende diensten zijn
niet bevoegd aanvullende criteria te formuleren.
Bij het formuleren van selectiecriteria kan bijvoorbeeld rekening gehouden worden met de ervaring die
gegadigden hebben met de beoogde innovatieve contract- of aanbestedingsvorm. Binnen het gesloten
stelsel van selectiecriteria is op dit gebied veel mogelijk.
Gunningcriteria
Het gunningcriterium is het toetsingscriterium voor de ingediende aanbiedingen c.q. inschrijvingen. De
aanbestedingsregelgeving kent twee gunningcriteria:
– laagste prijs en
– economisch meest voordelige inschrijving.
9

10
Het tweede criterium wordt ingevuld door meerdere subcriteria, die uitgangspunt kunnen vormen bij de
bepaling van de economisch voordeligste inschrijver. Dit zijn bijvoorbeeld de prijs, de gebruikskosten, de
kwaliteit, de esthetische en de functionele kenmerken en de technische waarde.
Zelfs bij een eenvoudige opdracht als het bijhouden van de bestrating rondom een kleine zorginstelling
kunnen gunningcriteria als onderhoudsintensiteit en levensduur een rol spelen. Voor zowel eenvoudige als
complexe projecten kan het criterium van de economisch meest voordelige inschrijving goede mogelijkheden
bieden voor de selectie van uitvoerende partijen en kan de selectie op waarde gericht worden, in
plaats van uitsluitend op de laagste prijs.
1.7 Tot slot
Per project zal geanalyseerd moeten worden welke contract- en aanbestedingsvorm de voorkeur verdient.
Van belang hierbij zijn de wensen van de opdrachtgever, de doelstellingen voor het project en
de aanbesteding, evenals omgevingsfactoren en marktomstandigheden. Uit deze analyse volgt een
voorstel, een contracteringsplan, voor de meest gerede wijze van aanbesteden, uiteraard met een
gedegen onderbouwing.
Het spreekt vanzelf dat een dergelijke analyse tijdig opgesteld moet worden wil het mogelijk zijn een
geïntegreerd contract aan te besteden.
Ook zal de aanbesteder vóór de start van de aanbesteding de aanbestedingsstrategie moeten bepalen.
Daarbij moet enerzijds rekening gehouden worden met het type organisatie dat de opdracht verstrekt,
het soort project dat gerealiseerd moet worden, de belangen en de doelen die met het project gemoeid
zijn en dergelijke. Anderzijds moet rekening worden gehouden met externe factoren zoals de marktsituatie;
een aanbesteding in een krappe markt vereist bijvoorbeeld een andere aanbestedingsstrategie dan
in een ruime markt.
Hierbij moet bedacht worden dat het aanbesteden van projecten strikt gereglementeerd is. Dit betekent
dat de aanbesteder over gedegen kennis moet beschikken ten aanzien van de aanbestedingsregelgeving.
Zorgvuldigheid bij het navolgen van deze regels is noodzakelijk om problemen en eventuele juridische
procedures te voorkomen.
Binnen de contouren van de aanbestedingsregelgeving is echter veel mogelijk. Zie hiervoor de cases die in
de hoofdstukken 3 t/m 13 van dit cahier zijn beschreven.
1.8 De rol van het Bouwcollege
Het Bouwcollege is in het kader van de WTZi belast met de advisering aan de minister van VWS over
aanvragen van een toelating met bouw en het op basis van een toelating verlenen van een vergunning
tot bouw. In de vergunning kan worden bepaald dat een (financiële en bouwtechnische) eindverantwoording
van de bouw aan het Bouwcollege moet worden
voorgelegd.
De aanbestedingsregels die zijn vastgesteld door het
Bouwcollege verplichten zorginstellingen uit te voeren
werken aan te besteden, afhankelijk van het soort
opdracht.
In zijn publicatie ‘Kort Bestek’ van juni 2005 heeft het
Bouwcollege aandacht besteed aan de groeiende mogelijkheden
voor innovatief aanbesteden in de gezondheidszorg.
Mede met het oog op de veranderende omstandigheden in
en voor de gezondheidszorgbouw heeft het Bouwcollege
zich nadrukkelijk uitgesproken voor het stimuleren van
innovatief aanbesteden. Dit is tot uitdrukking gebracht in
de ondertekening op 10 maart 2006 van een
vernieuwingsakkoord met de Regieraad Bouw.

2 Afwegingsmodel contractvormen
2.1 Inleiding
Contractvormen kunnen onderverdeeld worden in verschillende categorieën. Essentieel is daarbij het onderscheid
dat gemaakt wordt in de verantwoordelijkheid van een partij voor een of meer van de bouwprocesfuncties
(zie figuur 2.1).
traditioneel
ontwerp en realisatie
realisatie en onderhoud
ontwerp, realisatie &
onderhoud
ontwerp, realisatie,
onderhoud & beheer
programma, ontwerp,
realisatie, onderhoud &
beheer
programma, ontwerp,
realisatie, onderhoud &
beheer
programma ontwerp realisatie onderhoud beheer
opdrachtgever
opdrachtgever
opdrachtgever
opdrachtgever
opdrachtgever
opdrachtgever
opdrachtnemer
A
opdrachtnemer
A
opdrachtnemer
A
Figuur 2.1: globale weergave van de mogelijke contractvormen
opdrachtnemer
B
opdrachtnemer
A
opdrachtnemer
© 2004, Zri
opdrachtnemer
B
opdrachtnemer
opdrachtnemer
C
opdrachtnemer
B
Bij een aantal contractvormen ligt de verantwoordelijkheid voor het ontwerp en voor de realisatie bij verschillende
partijen. Dit worden de traditionele contractvormen genoemd. Bij de andere contractvormen is
die verantwoordelijkheid gecombineerd in één partij. Dit zijn de zogenaamde innovatieve of geïntegreerde
contractvormen. Naast ontwerp en realisatie kan een innovatieve of geïntegreerde contractvorm mede
betrekking hebben op de functies onderhoud, beheer en/of financiering.
Indien van mogelijke contractvormen geabstraheerd wordt, ontstaat de volgende indeling:
– traditioneel model (hoofdstuk 3, 4 & 9)
– ontwerp & realisatie (hoofdstuk 5, 6 & 11)
– realisatie & onderhoud (hoofdstuk 7)
– ontwerp, realisatie & onderhoud (hoofdstuk 10 & 12)
– ontwerp, realisatie, onderhoud & beheer (hoofdstuk 13)
– programma, ontwerp, realisatie, onderhoud & beheer.
opdrachtnemer
D
opdrachtnemer
C
opdrachtnemer
C
opdrachtnemer
B
opdrachtnemer
De hiervoor genoemde contractvormen komen in enigerlei vorm terug in de casusbeschrijvingen van de
hoofdstukken 3 t/m 13 (tussen haakjes is aangegeven welk van de in deel II opgenomen voorbeelden van
toepassing is). De innovatieve architectenselectie (hoofdstuk 8) valt echter buiten dit bestek.
Naast het integreren van functies onder verantwoordelijkheid van één opdrachtnemende partij bestaat de
mogelijkheid de verantwoordelijkheid van opdrachtgever en opdrachtnemer voor dezelfde bouwprocesfuncties
te integreren: de strategische samenwerking. Eén variant is hiervan uitgewerkt: programma, ontwerp,
realisatie, onderhoud & beheer.
11

12
Het integreren van de functie ‘financiering’ maakt een contractvorm niet onderscheidend. Om deze reden is
deze variant buiten beschouwing gelaten.
Omdat de mogelijkheden in contractvormen in principe onbeperkt zijn, kunnen ze niet allemaal
beschreven worden.
2.2 Vraagspecificatie
Per contractvorm zal het moment van contracteren en, daarmee samenhangend, de formulering van de
vraagspecificatie 10 verschillen.
In de preontwerpfase (definitiefase) kan de vraagspecificatie uitsluitend uit doelvoorwaarden bestaan
(resultaatsomschrijving); er is immers nog geen sprake van ontwerp of uitwerking.
Na de bestekfase zal de vraagspecificatie voor ca 90% bestaan uit middelvoorwaarden (bestek) en voor ca.
10% bestaan uit doelvoorwaarden (kwaliteitsomschrijving).
Na afronding van de fasen VO (Voorlopig Ontwerp) en DO (Definitief Ontwerp) bestaat de vraagspecificatie
normaliter uit een mix van doel- en middelvoorwaarden.
In figuur 2.2 is dit verduidelijkt.
definitiefase
doelvoorwaarden: PvE
Figuur 2.2: weergave van de mix tussen doel- en middelvoorwaarden in de vraagspecificatie
© 2006, Zri
Bij elke contractvorm is het van belang dat het object van aanbesteding en de vraagspecificatie duidelijk
zijn en dat de doel- en middelvoorwaarden op elkaar zijn afgestemd zodat er geen ‘gaten’ in de vraagspecificatie
zitten.
2.3 Categorieën
middelvoorwaarden: ontwerp
VO-fase DO-fase bestekfase
De kenmerken, de voordelen en de nadelen van de verschillende contractvormen zijn hierna beschreven.
Afhankelijk van de uitgangspunten voor het project wordt op basis van de afweging van de voor- en nadelen
een keuze gemaakt voor een specifieke contractvorm. Op basis van de weergegeven contractvormen
kan ook een specifieke aangepaste contractvorm ontworpen worden.
10 Onder een vraagspecificatie verstaan we in dit verband het geheel aan aanbestedingsdocumenten dat de inschrijver
nodig heeft om een aanbieding te kunnen maken. Meestal zal deze bestaan uit een selectie- en aanbestedingsleidraad,
een conceptovereenkomst en de technische specificaties op het detailleringniveau van een PvE, VO of DO.
Bij traditioneel aanbesteden zijn de technische specificaties uitgewerkt in een bestek.

2.4 Traditioneel
2.4.1 Kenmerken
– de verantwoordelijkheid voor het ontwerp, de realisatie, het onderhoud en het beheer ligt bij verschillende
partijen;
– de uitvoeringsverantwoordelijkheid ligt bij de hoofdaannemer, maar de controle geschiedt door de
adviseurs/directievoerders;
– er is een duidelijk herkenbare rolverdeling tussen contractpartijen en hierdoor zijn er duidelijke
gescheiden taken en verantwoordelijkheden voor de diverse ontwerp- en uitvoeringsdisciplines;
– de opdrachtgever heeft veel invloed op het procesverloop en het ontwerp.
2.4.2 Voordelen
– geld: de opdrachtgever gaat verplichtingen per fase aan. Bij complexe besluitvormingsprocessen, bijvoorbeeld
in projecten waarbij (semi-) overheden betrokken zijn, kunnen hierdoor de financiële risico’s
voor de opdrachtgever worden beperkt;
– organisatie: een eenvoudig en voor alle participanten in het bouwproces vertrouwd model met duidelijk
gescheiden en bekende taken en verantwoordelijkheden;
– informatie: het object van aanbesteding is duidelijk door het bestek.
2.4.3 Nadelen
– tijd: de strikte scheiding van functies
kan een vertragend effect op het proces
hebben;
– geld: er is meer kans op meerwerk vanwege
een mogelijk onvoldoende afstemming
van ontwerp en realisatie;
– kwaliteit: de expertise van de uitvoerende
partij is pas in de realisatiefase beschikbaar,
waardoor een optimale prijs-kwaliteitverhouding
moeilijk realiseerbaar is.
– organisatie: in de realisatiefase worden
geheel nieuwe partijen betrokken;
– informatie: informatieoverdracht vindt (bij
de contractvorming) slechts plaats door
middel van bestekken en tekeningen;
– risico: het risico ligt voornamelijk bij de
opdrachtgever.
2.5 Ontwerp & realisatie
2.5.1 Kenmerken
– de verantwoordelijkheid voor het ontwerp en de realisatie ligt bij één partij;
– de vraagspecificatie, die als basis dient van het contract, is vastgelegd in prestatie-eisen en resultaten;
– de inschrijvingen worden opgesteld en ingediend op basis van kwalitatieve en kwantitatieve aspecten;
– de opdrachtgever heeft na het afsluiten van het contract een beperkte invloed op het project;
– de opdrachtgever moet de nakoming van contractafspraken nauwgezet controleren.
13

14
2.5.2 Voordelen
– tijd: doordat de verschillende fasen in het bouwproces elkaar kunnen overlappen, is een verkorting van
de doorlooptijd mogelijk;
– geld: de opdrachtgever maakt in een vroeg stadium bindende afspraken over de ontwerpkosten en de
bouwkosten en kan hierdoor in de ontwerpfase nog bijsturen;
– kwaliteit: de randvoorwaarden voor de afstemming van ontwerp en realisatie zijn optimaal. het ontwerp
kan volledig worden afgestemd op de realisatiemogelijkheden;
– organisatie: de opdrachtgever wordt beperkt in zijn participatie in het ontwerp- en bouwproces,
waardoor hij zich meer kan richten op de hoofdzaken en zijn eigenlijke taak (core business);
– risico: de opdrachtgever maakt vroeg in het proces bindende afspraken met betrekking tot tijd, geld en
kwaliteit. De opdrachtnemer neemt de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het gehele project.
De risico’s voor de opdrachtgever zijn beperkt.
2.5.3 Nadelen
– kwaliteit: de kwaliteit van de vraagspecificatie bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de aanbiedingen
en de kans op storingen in het proces. De gemaakte afspraken zijn zo hard als de vraagspecificatie.
Wijzigingen in het programma leiden tot wijzigingen in de bouwkosten en de onderhoudskosten;
– organisatie: het project vereist een heldere overleg- en besluitvormingsstructuur;
– risico: de risico’s van de opdrachtnemer zijn groter dan bij de traditionele contracten, maar hij heeft
sturingsmogelijkheden. De opdrachtgever loopt risico’s in geval van programmawijziging na het
contractmoment.
2.6 Realisatie & onderhoud
2.6.1 Kenmerken
– de verantwoordelijkheid voor de realisatie en het onderhoud ligt bij één partij;
– de verantwoordelijkheid voor het ontwerp en de realisatie ligt bij verschillende partijen;
– de realisatieverantwoordelijkheid ligt bij de hoofdaannemer, maar de controle geschiedt door adviseurs/directievoerders;
– de opdrachtgever heeft veel invloed op het procesverloop en het ontwerp;
– de aanbiedingen zijn op basis van bestek en tekeningen voor de realisatie en op basis van prestaties
ten aanzien van het onderhoud;
– de opdrachtgever heeft na het afsluiten van het contract een beperkte invloed op het onderhoud;
– de opdrachtgever moet de nakoming van contractafspraken nauwgezet controleren.
2.6.2 Voordelen
– geld: de opdrachtgever maakt bindende afspraken met betrekking tot de bouw- en de onderhoudskosten;
– kwaliteit: optimalisatie van de realisatie en het onderhoud is in zekere mate mogelijk (binnen de ruimte
van het bestek);
– organisatie: de opdrachtgever wordt ontlast inzake het onderhoud van de huisvesting en kan zich richten
op de kerntaken. Een lange termijn overeenkomst bevordert de onderlinge samenwerking;
– risico: de opdrachtnemer is financieel gezien niet alleen afhankelijk van de realisatie.
2.6.3 Nadelen
– tijd: de strikte scheiding van ontwerp en realisatie kan een vertragend effect op het bouwproces
hebben;
– geld: er is kans op meerwerk vanwege een mogelijk onvoldoende afstemming van ontwerp en realisatie;
– kwaliteit: de expertise van de aannemer is pas in de realisatiefase beschikbaar, waardoor een optimale
afstemming tussen ontwerp en realisatie moeilijk realiseerbaar is;
– organisatie: in de realisatiefase wordt een geheel nieuwe partij betrokken.

– informatie: informatieoverdracht vindt in eerste instantie slechts plaats door middel van bestek en
tekeningen.
– risico: het risico ligt voor het ontwerp en voor de realisatie voornamelijk bij de opdrachtgever.
2.7 Ontwerp, realisatie & onderhoud
2.7.1 kenmerken
– de verantwoordelijkheid voor het ontwerp, de realisatie en het onderhoud ligt bij één partij;
– de vraagspecificatie, die als basis dient van het contract, is vastgelegd in prestatie-eisen en resultaten;
– de aanbiedingen zijn op basis van kwalitatieve en kwantitatieve aspecten;
– de opdrachtgever heeft na het afsluiten van het contract een beperkte invloed op het ontwerp, de realisatie
en het onderhoud;
– de opdrachtgever moet de nakoming van contractafspraken nauwgezet controleren.
2.7.2 Voordelen
– tijd: doordat de ontwerpfase en de realisatiefase elkaar deels kunnen overlappen, is een verkorting van
de doorlooptijd mogelijk;
– geld: de opdrachtgever maakt bindende afspraken over de ontwerp-, bouw- én onderhoudskosten;
– kwaliteit: tot op een overeengekomen niveau heeft de opdrachtgever invloed op en wijzigingsmogelijkheden
in het ontwerpproces. Optimalisatie van het ontwerp, de realisatie én het onderhoud is voor de
opdrachtnemer mogelijk;
– organisatie: de opdrachtgever wordt ontlast inzake het ontwerp, de realisatie en het onderhoud van de
huisvesting en kan zich richten op de kerntaken. De lange termijn overeenkomst bevordert de onderlinge
samenwerking;
– risico: de opdrachtgever maakt vroeg in het proces bindende afspraken met betrekking tot tijd, geld en
kwaliteit. De opdrachtnemer neemt de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling, realisatie en het
onderhoud van het gehele project.
2.7.3 Nadelen
– kwaliteit: de kwaliteit van de vraagspecificatie bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de aanbiedingen
en de kans op storingen in het proces. De gemaakte afspraken zijn zo hard als de vraagspecificatie.
Wijzigingen in het programma leiden tot wijzigingen in de ontwerp-, de bouw- en de onderhoudskosten;
– organisatie: het project vereist bijzondere aandacht voor een heldere overleg- en besluitvormingsstructuur;
– risico: de risico’s van de opdrachtnemer zijn groter dan bij traditionele contracten.
2.8 Ontwerp, realisatie, onderhoud & beheer
2.8.1 kenmerken
– de verantwoordelijkheid voor het ontwerp, de realisatie, het onderhoud en het beheer ligt bij één
partij;
– de vraagspecificatie, die als basis dient van het contract, is vastgelegd in prestatie-eisen en resultaten;
– de aanbiedingen zijn op basis van kwalitatieve en kwantitatieve aspecten;
– de opdrachtgever heeft na het afsluiten van het contract een beperkte invloed op het ontwerp, de realisatie,
het onderhoud en het beheer;
– de opdrachtgever moet de nakoming van contractafspraken nauwgezet controleren.
15

16
2.8.2 Voordelen
– tijd: doordat de ontwerpfase en de realisatiefase elkaar deels kunnen overlappen, is een verkorting van
de doorlooptijd mogelijk;
– geld: de opdrachtgever maakt bindende afspraken over de ontwerp-, de bouw-, de onderhouds- en de
beheerkosten. Kostenbesparing kan worden bewerkstelligd via een efficiëntere en effectievere wijze
van omgaan met de beschikbare middelen, omdat de opdrachtnemer vanaf het begin bij het project
wordt betrokken;
– kwaliteit: tot op een overeengekomen niveau heeft de opdrachtgever invloed op en wijzigingsmogelijkheden
in het ontwerpproces. Optimalisatie van het ontwerp, de realisatie, het onderhoud en het beheer
is voor de opdrachtnemer mogelijk;
– organisatie: de opdrachtgever kan zich meer richten op zijn eigenlijke taak (core business). Door integratie
van de verschillende taken in het bouwproces verdwijnen de traditionele afstemmingsproblemen
tussen de verschillende fasen en participanten in het bouwproces. Het is voor de deelnemende partijen
mogelijk zelf de ontwerp- en realisatiewijze te kiezen, tenzij dit in het contract anders is geregeld. De
lange termijn overeenkomst bevordert de onderlinge samenwerking;
– risico: de opdrachtnemer neemt de verantwoordelijkheid voor het gehele project. Voor de opdrachtnemende
partijen is continuïteit verzekerd. In de contracten kunnen clausules ingebouwd worden
die het de opdrachtgever mogelijk maken de overeenkomst in geval van onvoorziene omstandigheden
op te zeggen.
2.8.3 Nadelen
– kwaliteit: de kwaliteit van de vraagspecificatie bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de aanbiedingen
en de kans op verstoringen van het proces. De gemaakte afspraken zijn zo hard als de vraagspecificatie.
Wijzigingen in het programma leiden tot wijzigingen in de levensduurkosten;
– informatie: een slechte communicatie over de vaststelling van de risico’s leidt tot vertragingen en
financiële problemen;
– organisatie: het project vereist een heldere overleg- en besluitvormingsstructuur;
– risico: de aansprakelijkheid van de opdrachtnemer is groter dan bij traditionele contracten. Het slagen
van een project is afhankelijk van omgevingsfactoren zoals economie, politiek, milieu, maatschappij
alsmede van culturele, organisatorische en technische factoren. De opdrachtnemer loopt mogelijk een
financieel risico. Dezelfde flexibiliteit die voor de opdrachtgever een voordeel betekent, kan in het
nadeel van de opdrachtnemer werken. Immers, in contracten is vaak wel aandacht voor flexibiliteitclausules
in geval van onvoorziene omstandigheden, maar niet voor een afscheidsregeling voor de
opdrachtnemer.
2.9 Programma, ontwerp, realisatie, onderhoud & beheer
Eigenlijk spreken we in deze situatie van projectontwikkeling; die valt echter buiten het bestek van dit
cahier. Zorginstellingen kunnen gekenmerkt worden als eigen huisvesters en zijn geen projectontwikkelaars.
2.10 Strategische samenwerking: programma, ontwerp, realisatie, onderhoud &
beheer
2.10.1 Kenmerken
– opdrachtgever en opdrachtnemer(s) werken nauw samen op basis van een samenwerkingsovereenkomst;
– de verantwoordelijkheid voor het programma, het ontwerp, de realisatie, het onderhoud en het beheer
ligt bij alle partijen. Alle partijen delen gezamenlijk het risico én de winst;
– optimalisatie van het programma, het ontwerp, de realisatie, het onderhoud en het beheer is mogelijk;
– voor het welslagen van de samenwerking zijn openheid, transparantie, vertrouwen en gelijkgerichte
belangen essentieel.

2.10.2 Voordelen
– tijd: doordat de fasen ontwerp en realisatie elkaar kunnen overlappen, is verkorting van de doorlooptijd
mogelijk;
– geld: de opdrachtgever én de opdrachtnemer hebben belang bij kostenbeheersing. Kostenbesparing is
realiseerbaar via een efficiëntere en effectievere wijze van omgaan met de beschikbare middelen,
omdat de opdrachtnemer vanaf het begin bij het project wordt betrokken;
– kwaliteit: de opdrachtgever heeft invloed op en wijzigingsmogelijkheden in het ontwerpproces,
binnen het kader van de gemaakte afspraken. Optimalisatie van het ontwerp, de realisatie, het onderhoud
en het beheer is voor de opdrachtnemer
mogelijk;
– organisatie: door integratie van de verschillende
taken in het bouwproces
verdwijnen de traditionele afstemmingsproblemen
tussen de verschillende fasen
en participanten in het bouwproces.
Het is voor de deelnemende partijen
mogelijk zelf de ontwerp- en de realisatiewijze
te kiezen. De lange termijn overeenkomst
bevordert de onderlinge samenwerking;
– risico: zowel opdrachtgever als opdrachtnemer(s)
nemen verantwoordelijkheid
voor het gehele project. Voor de
opdrachtnemende partijen is continuïteit
verzekerd.
2.10.3 Nadelen
– geld: omdat samenwerkingsrelaties langdurig zijn, kan de prikkel die van concurrentie uitgaat, verloren
gaan. Dit kan leiden tot prijsopdrijving;
– kwaliteit: zowel de opdrachtgever als opdrachtnemer hebben invloed op programmawijzigingen;
– informatie: informatie, communicatie en afstemming van verschillende werkprocessen vragen veel
aandacht;
– organisatie: het project vereist een heldere overleg- en besluitvormingsstructuur. De openheid die
moet worden betracht, waardoor partijen letterlijk in elkaars keuken kunnen kijken, kan als nadelig
worden ervaren;
– risico: aanbestedingsrechtelijk is deze vorm van samenwerking niet toegestaan wanneer overheidsopdrachtgevers
betrokken zijn.
2.11 Subcategorieën
Binnen de categorieën van contractvormen kunnen in de praktijk verschillende varianten toegepast worden.
Indien bij bijvoorbeeld de contractvorm ontwerp & realisatie de varianten worden beschouwd, ontstaat
het volgende overzicht:
– SO-bestek & realisatie
– VO-bestek & realisatie
– DO-bestek & realisatie.
Van de laatste variant zijn de kenmerken en de voor- en nadelen beschreven.
17

18
2.12 DO-bestek & realisatie
2.12.1 Kenmerken
– de verantwoordelijkheid voor de
uitwerking van het Definitief
Ontwerp in bestek en voor de
realisatie ligt bij één partij;
– het Definitief Ontwerp, dat als
basis dient van het contract,
is tevens vastgelegd in prestatie-eisen
en resultaten: het
prestatie-DO;
– de aanbiedingen zijn op basis
van kwalitatieve en kwantitatieve
aspecten;
– de opdrachtgever heeft na het
afsluiten van het contract (vanaf
het Definitief Ontwerp) een
beperkte invloed op het project;
– de opdrachtgever moet de
nakoming van contractafspraken
nauwgezet controleren.
2.12.2 Voordelen
– tijd: doordat de uitwerkingsfase en de aanvang van de realisatiefase elkaar kunnen overlappen, is een
kleine verkorting van de doorlooptijd mogelijk;
– geld: de opdrachtgever maakt op basis van het Definitief Ontwerp bindende afspraken over de ontwerpkosten
en de bouwkosten;
– kwaliteit: het ontwerp kan in zekere mate worden afgestemd op de realisatie;
– informatie: de opdrachtgever kan in gedetailleerde lijnen het ontwerp vastleggen;
– risico: de opdrachtgever maakt voor het einde van het ontwerpproces bindende afspraken met betrekking
tot tijd, geld en kwaliteit. De opdrachtnemer neemt de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling
van het gehele project vanaf het DO. De risico’s voor de opdrachtgever zijn na het DO beperkt, tenzij
planmutaties worden opgedragen.
2.12.3 Nadelen
– kwaliteit: de kwaliteit van het prestatie-DO bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de aanbiedingen en
de kans op storingen in het proces. De gemaakte afspraken zijn zo hard als het prestatie-DO.
Wijzigingen in het programma leiden tot wijzigingen in de bouwkosten en de onderhoudskosten;
– organisatie: het project vereist bijzondere aandacht voor een heldere overleg- en besluitvormingsstructuur;
– risico: de risico’s van de opdrachtnemer zijn groter dan bij de traditionele contracten, maar hij heeft
sturingsmogelijkheden. De opdrachtgever loopt risico bij programmawijziging na het contractmoment.

Deel II Praktijkvoorbeelden
3 Aanbesteding met gefixeerde prijs
Aanbesteding nieuwbouw van Het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis
(NKI-AVL). Het betreft een innovatieve aanbesteding op basis van een traditioneel bestek, volgens de
niet-openbare procedure van het UAR-EG 1991. De variabele factor in de aanbesteding is de kwaliteit
in plaats van de prijs. Het project is inmiddels opgeleverd.
3.1 Uitgangspunten van het project
3.1.1 Projectkenmerken
Het project omvat de uitbreiding van Het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek
Ziekenhuis (NKI-AVL) met een kliniek voor kankerpatiënten, diverse researchlaboratoria alsmede een proefdierenverblijf.
De globale afmetingen van de uitbreidingsnieuwbouw bedragen circa 20.000 m 2 bvo. De
investeringskosten hebben op basis van de eindafrekening per saldo circa 52.675.000,— bedragen. Dit is
inclusief goedgekeurd meer- en minderwerk, loon- en prijsstijgingen en aanbestedingsresultaat c.a.
Het nieuwbouwproject is gerealiseerd naast de huidige locatie van het NKI-AVL te Amsterdam, in het
stadsdeel Slotervaart/Overtoomse Veld. Het Slotervaartziekenhuis bevindt zich naast de nieuwbouwlocatie.
De renovatie van het bestaande ziekenhuis van het NKI-AVL is gepland na de oplevering van de nieuwbouw
en inmiddels in uitvoering.
Enkele kengetallen van de nieuwbouw: nieuwbouw in 5 bouwlagen op het bestaande parkeerterrein, een
daghospitaal met 20 bedden, 155 algemene bedden, een operatieafdeling met 5 operatiekamers en een
intensive care met 5 bedden. De ondergrondse parkeergarage is geschikt voor circa 400 auto’s.
Figuur 3.1: Nieuwbouw NKI-AVL te Amsterdam
Met name de inhoudelijke aspecten van het programma, de samenstelling van de organisatorische omgeving
en de marktsituatie hebben het project complex gemaakt.
In deze casus wordt ingegaan op de aanbesteding van de uitvoering van het deelproject inzake de uitbreiding
voor het NKI-AVL. De uitvoering van het werk is opgesplitst in drie percelen:
– de bouwkundige voorzieningen;
– de werktuigbouwkundige voorzieningen;
– de elektrotechnische voorzieningen.
19

20
3.1.2 Algemene kenmerken instelling
Het Nederlands Kanker Instituut – Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis is een wetenschappelijk onderzoeksinstituut
in combinatie met een specialistisch ziekenhuis. Het NKI-AVL is in 1913 opgericht met als doel
kankerbestrijding door middel van patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs. Vanuit deze doelstellingen is
het werkgebied van de instelling zowel nationaal als supranationaal georiënteerd.
Productie 2004 11
Aantal bestralingen uitwendig ca. 13.500
Aantal bestralingen inwendig ca. 933
Nieuwe diagnoses ca. 7.000
Second opinions ca. 1.500
Wetenschappelijke publicaties per jaar ca 300
Opleidingen per jaar ca. 3.100
Personele bezetting (FTE) ca. 1.500
3.1.3 Participanten
De opdrachtgever in dit project is de Raad van Bestuur van het NKI-AVL. De opdrachtgever heeft de verantwoordelijkheid
voor het nieuwbouwtraject gelegd bij (de directeur van) de nieuwbouworganisatie.
Overige deelnemende partijen in het ontwerptraject zijn het architectenbureau de Jong Gortemaker Algra
te Gouda, adviseur technische installaties Deerns raadgevende ingenieurs te Rijswijk, constructieadviseur
Arcadis Bouw en van Zanten raadgevende ingenieurs (Zri) als adviseur bouwfysica en voor de aanbesteding
en contractering.
3.1.4 Planning en marktomstandigheden
De bestekfase van het project is gestart in januari 2000. In dat jaar is tevens de Europese aanbestedingsprocedure
in gang gezet met het plaatsen van een aankondiging. De marktomstandigheden zijn rond de
periode van de aanbesteding van de nieuwbouw veranderd in een verkopersmarkt: de markt wordt gunstiger
voor uitvoerende partijen.
Medio 2001 is de uitvoering van de werkzaamheden gestart. In september 2003 is het werk opgeleverd.
3.2 Innovatieve aanbestedingsvorm
3.2.1 Doelstellingen
De hoofddoelstellingen van het NKI-AVL voor het project (o.a. ten aanzien van de contract- en aanbestedingsvorm)
zijn:
– realisatie van het project binnen budget (ondanks verkopersmarkt);
– behoud van initiatief gedurende het gehele contracteringsproces;
– realisatie van de benodigde omvang van het ziekenhuis.
3.2.2 Contractvorm
Daartoe is in het project de traditionele contractvorm gehanteerd. De architect en adviseurs zijn daarbij
verantwoordelijk voor het ontwerp. De uitvoeringsverantwoordelijkheid ligt bij de hoofdaannemer en de
installateurs; maar de controle geschiedt door de adviseurs/directievoerders. De verantwoordelijkheid voor
het ontwerp en voor de realisatie ligt derhalve bij verschillende partijen.
11 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

3.2.3 Aanbestedingsprocedure
De aanbesteding is georganiseerd overeenkomstig de niet-openbare procedure van het UAR-EG 1991. Dit
betekent dat sprake is van een aanbesteding met een gescheiden selectie- en gunningfase.
Het Europees aanbesteden van de opdracht is voor het NKI-AVL (gezien de aard en omvang van de
opdracht en het soort opdrachtgever) verplicht. De keuze voor de niet-openbare procedure volgens het
UAR-EG 1991 biedt mogelijkheden in het vooraf selecteren van gegadigden. Via deze procedure kan meer
controle over het contracteringsproces gehouden worden.
Bij het uitschrijven van de aanbesteding is er expliciet in voorzien dat een onderhandelingsprocedure
gestart kan worden indien geen geschikte of uitsluitend onregelmatige inschrijvingen ingediend zouden
worden.
3.2.4 Innovatieve aanbestedingsvorm
Bij traditionele aanbestedingsvormen volgt uit de bestekmatig vastgelegde omvang en de kwaliteit van het
werk, bij de aanbesteding een prijs.
De verkopersmarkt ten tijde van de aanbesteding van de nieuwbouw van het NKI-AVL leidt bij andere projecten
tot inschrijfsommen die de directiebegroting aanzienlijk overschrijden (zie figuur 3.2).
Budgetoverschrijdingen van meer dan 20% zijn gangbaar in die periode. Vanzelfsprekend wil het NKI-AVL
dit voorkomen. Tevens wil het NKI-AVL aan de overige doelstellingen tegemoet komen.
De omvang van het werk alsmede de kwaliteit is door de ontwerpers en adviseurs vastgelegd in het bestek.
Volgens het NKI-AVL kan de gespecificeerde omvang en kwaliteit gerealiseerd worden voor het beschikbare
budget. Omvang, kwaliteit en budget zijn volgens het NKI-AVL in balans.
Om de doelstellingen in de ongunstige marktsituatie te kunnen bereiken heeft het NKI-AVL besloten het
budget openbaar te maken bij de aanbesteding. In plaats van de prijs is bij deze aanbesteding de kwaliteit
als variabele gesteld. Als onderdeel van hun inschrijving zijn de inschrijvers in de gelegenheid gesteld om
varianten in te dienen. De inschrijvers kunnen aangeven welke kwaliteit zij kunnen leveren voor het
beschikbare budget (zie figuur 3.3).
omvang bestek
kwaliteit bestek
prijs directiebegroting
aanneemsom
Figuur 3.2: traditionele aanbestedingsvorm op
basis van een bestek
De ingediende varianten zijn beoordeeld op aspecten zoals functionaliteit, architectuur, maar ook ten aanzien
van de levensduur, de onderhoudskosten alsmede de energiekosten.
Om deze aanbestedingsmethode toe te kunnen passen, is het noodzakelijk de economisch meest voordelige
inschrijving als gunningcriterium te hanteren.
3.2.5 Hoeveelhedenstaat
omvang bestek
kwaliteit directiebegroting
prijs varianten incl.
begroting van
aanbieders
Figuur 3.3: aanbestedingsvorm op basis van een
bestek met kwaliteit als variabele met kwaliteit als
variabele
Het bestek maakte vanzelfsprekend deel uit van de aanbestedingsstukken, evenals een beschrijving van de
aanbestedingsprocedure.
Door het toevoegen van een hoeveelhedenstaat bij de aanbestedingsstukken is een grote hoeveelheid calculatiewerk
de inschrijvers bespaard gebleven. Omdat het uitgangspunt van hoeveelheden voor alle
inschrijvers gelijk is, zijn de aanbiedingen voor de opdrachtgever tevens goed vergelijkbaar.
21

22
3.2.6 Extra informatiebijeenkomst
Op grond van het UAR-EG 1991 is het gebruikelijk om inlichtingen te geven over de opdracht. Doorgaans
wordt bovendien een aanwijzing ter plaatse aangeraden. Aan beide aspecten is in de procedure voldaan.
Daarnaast is nog een extra informatiebijeenkomst over de aanbestedingsprocedure gehouden. Dit vanwege
het bijzondere karakter van de aanbesteding en het gewenste correcte verloop van de procedure.
Tijdens deze extra informatiebijeenkomst is de aanbestedingsprocedure, waaronder de beoordelingsmethode
van de inschrijvingen, gepresenteerd en toegelicht.
Van de informatiebijeenkomst is een procesverbaal opgemaakt. Het procesverbaal behandelt de in de bijeenkomst
gestelde vragen. Aan alle partijen is het document verstuurd. Een apart document aangaande de
beoordelingsmethode van de inschrijvingen is eveneens opgesteld en als bijlage bij het procesverbaal
gevoegd.
3.3 Resultaten en aandachtspunten innovatieve aanbestedingsvorm
3.3.1 Resultaten
De extra bijeenkomst omtrent de aanbestedingsprocedure heeft de innovatieve aanbestedingsvorm verduidelijkt
en de inschrijvers extra vertrouwen gegeven in zowel de opdrachtgever als het werk waarvoor zij in
aanmerking trachtten te komen.
Het toevoegen van een hoeveelhedenstaat betekent een gelijk uitgangspunt voor de inschrijvers. Dit heeft
ook het voordeel dat de inschrijvers de beschikbare rekentijd aan andere werkzaamheden kunnen besteden.
Zij beschikken daardoor over meer tijd voor het maken van een passende inschrijving, waaronder het
bedenken van slimme varianten.
Met name de installateurs hebben op een juiste manier gebruik weten te maken van de mogelijkheden om
varianten in te dienen als onderdeel van hun inschrijving. Goedgekeurde varianten hebben bijvoorbeeld
betrekking op de optimalisatie van installatie(onderdelen), de combinatie van installatie(onderdelen), het
wijzigen van fabrikaten alsmede een eerdere oplevering. Voor beide installatiepercelen heeft een en dezelfde
installateur de economisch meest voordelige inschrijving ingediend. Aan deze installateur is de
opdracht gegund.
De inschrijvingen van de bouwkundige aannemers hebben niet tot het gewenste resultaat geleid. Voor dit
perceel is derhalve, zoals in de procedure voorzien was, de onderhandelingsprocedure ingezet, waarbij uiteindelijk
een afzonderlijke derde partij is gecontracteerd.
Gelet op de verwachte ongunstige marktsituatie is het budget voor de nieuwbouw van het NKI-AVL enigermate
overschreden (circa 7%). Dat het budget slechts beperkt is overschreden is grotendeels te danken
aan de afstemming van de aanbestedingsmethode op de marktsituatie. Om het project toch binnen het
budget uit te kunnen voeren heeft de opdrachtgever het programma van eisen en het bestek verkleind en
heeft het Bouwcollege het budget verhoogd.
3.3.2 Aandachtspunten
De gekozen aanbestedingsvorm vereiste een bijzondere wegingmethodiek voor het beoordelen van de kwaliteit
van de aanbiedingen. Varianten die naar aard en omvang ver uiteen kunnen lopen, moeten volgens
dezelfde wegingmethodiek beoordeeld worden. Dit vergt een goede voorbereiding van de aanbestedingsprocedure
alsmede een nauwgezette uitvoering van de beoordeling.
In het aanbestedingsdocument is in zekere mate ingespeeld op de beoogde renovatie van het NKI-AVL.
Door een ongelukkige formulering hieromtrent is het object van aanbesteding voor meerdere uitleg vatbaar
gebleken. Dit vormt achteraf een probleem om met de uitvoerende partijen tot afspraken (een contract) te
komen over de renovatie. Aanbesteders moeten hierop bedacht zijn om te voorkomen dat inschrijvers
onbedoeld aanspraak (kunnen) maken op werkzaamheden die niet tot de opdracht behoren.

4 Inbreng van optimalisatievoorstellen
Aanbesteding nieuwbouw van het Deventer Ziekenhuis. Dit betreft een innovatieve aanbesteding op basis
van een traditioneel bestek, volgens een projectspecifiek aanbestedingsreglement. De variabele factor in
de aanbesteding is, naast de prijs, de kwaliteit in de vorm van optimalisatievoorstellen. Ook is de alliantiegedachte
geïntroduceerd. In 2004 is de uitvoering van het project gestart; medio 2006 is het gebouw
‘glas-dicht’ gemaakt.
4.1 Uitgangspunten van het project
4.1.1 Projectkenmerken
Het project betreft de nieuwbouw van een ziekenhuis, een radiotherapeutisch instituut (RISO) alsmede een
regionaal psychiatrisch centrum (RPC) voor de Stichting Adhesie GGZ Midden-Overijssel. De nieuwbouw
voor het Deventer Ziekenhuis c.a. bestaat uit een viertal bouwdelen. Het betreft de volgende delen met als
globale afmetingen:
ziekenhuis (hoogbouw en laagbouw) 55.000 m 2
parkeergarage, 1-laags ondergronds 11.500 m 2
RISO 5.200 m 2
RPC 5.600 m2
Enkele kengetallen van het nieuwe Deventer Ziekenhuis: in totaal 380 bedden, een relatief grote capaciteit
voor poliklinische zorg en dagbehandeling, 10 operatiekamers en 36 dialyseplaatsen. Het RISO omvat
5 bunkers, waarvan 4 met een versneller. Het RPC omvat 72 plaatsen voor opname en dagbehandeling van
psychiatrische patiënten. De parkeergarage is ontworpen voor ca. 450 auto’s. Het geraamde investeringskostenbudget
bedraagt circa € 165.000.000,- inclusief BTW.
Figuur 4.1: nieuwbouw Deventer Ziekenhuis te Deventer (april 2006)
De nieuwbouw is gesitueerd aan de oostzijde van Deventer op een perceel dat voorheen als bouwland in
gebruik is geweest. Er is geen noemenswaardige bebouwing in de directe omgeving. Het dorp Schalkhaar
bevindt zich op ca. 250 meter.
De nieuwbouw is complex qua programma, installatieconcept en samenstelling van de organisatorische
omgeving. Dit laatste element wordt hierna verder verduidelijkt. De uitvoering van het werk is aanbesteed
in drie percelen: de bouwkundige, de werktuigbouwkundige en de elektrotechnische voorzieningen.
23

24
4.1.2 Algemene kenmerken instelling
Het Deventer ziekenhuis is in 1985 ontstaan uit een fusie van het Sint-Geertruidenziekenhuis en het Sint
Jozef ziekenhuis. Het verzorgingsgebied van het ziekenhuis bestaat uit de gemeenten Deventer, Bathmen,
Voorst, Olst-Wijhe, Gorssel, Raalte, Rijssen-Holten en Lochem.
Productie 2005 12
Aantal geopende DBC’s c.a. 145.000
Aantal opnamen c.a. 17.500
Aantal polikliniekbezoeken c.a. 292.500
Aantal verpleegdagen c.a. 125.000
Personele bezetting (FTE) ca. 1.500
4.1.3 Participanten
De opdrachtgever is de Directie van het Deventer Ziekenhuis. Het Deventer Ziekenhuis heeft de verantwoordelijkheid
voor het bouwtraject neergelegd bij de projectdirecteur, de heer M. Breedijk, van het
Projectbureau Nieuwbouw. Het Deventer Ziekenhuis treedt tevens op als bouwheer namens de Stichting
Adhesie en namens het RISO.
De ontwerpers hebben zich verenigd in een ‘Vennootschap onder firma’, ‘de Jong Gortemaker en Deerns
V.o.f.’ Die is verantwoordelijk voor het ontwerp en voor de bouwdirectie. De reden hiervoor is dat de ontwerpers
hierdoor op een vanzelfsprekende manier samen kunnen werken. Ook de constructeur, de landschapsarchitect
en de binnenhuisarchitect zijn ondergebracht in deze v.o.f. Als adviseur voor contract- en
aanbestedingsadvisering is van Zanten raadgevende ingenieurs (Zri) ingeschakeld. De contract- en aanbestedingsmethode
is in nauwe samenwerking tussen de projectdirecteur, de ontwerpers en Zri ontwikkeld.
4.1.4 Planning en marktomstandigheden
In 2002 is het contracteringsplan opgesteld voor de aanbesteding van het participeren in de afronding van
het ontwerp en de uitvoering, op basis van een uitgewerkt Definitief Ontwerp. Tevens zijn de aankondiging
en de selectieleidraad opgesteld.
Eind 2002 is in overleg met het Bouwcollege besloten dat het project op basis van een regulier bestek
wordt aanbesteed. Dat betekent dat een nieuw contracteringsplan is opgesteld voor een aanbesteding op
basis van een bestek. De selectiefase is eind 2003 doorlopen, met als inschrijvingsperiode december 2003
tot en met begin 2004. In 2004 is met de uitvoering gestart. In 2007 is de oplevering gepland.
De marktomstandigheden zijn voor aanbesteders in de laatste jaren vóór 2003 niet gunstig geweest.
Omdat opdrachtnemers een sterke marktpositie hadden, was marktcompetitie moeilijker realiseerbaar. In
de loop van 2003 is een kentering in de marktomstandigheden opgetreden. Bij de aanbesteding van het
Deventer Ziekenhuis was de markt gunstiger voor de aanbesteders.
4.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
4.2.1 Doelstellingen
Bij het formuleren van de uitgangspunten hebben de volgende factoren een rol gespeeld:
– flexibiliteit: het Deventer Ziekenhuis wil haar nieuwe gebouw flexibel kunnen inzetten. Hiervoor is een
grote mate van aanpasbaarheid en van eenvormigheid in de technische uitvoering van gelijksoortige
ruimtefuncties vereist;
12 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

– kwaliteit: de opdrachtgever wil de uitvoerende partijen in de gelegenheid stellen kennis in te brengen
die de kwaliteit van het project kan verbeteren;
– budget: indien na de aanbesteding blijkt dat ontwerp en budget niet goed passen, dan kan het ontwerp
deels door varianten van de opdrachtgever en deels door voorstellen van uitvoerende partijen
aangepast worden zodat het past binnen het budget;
4.2.2 Oorspronkelijk beoogde contractvorm
Op basis van de geformuleerde doelstellingen en rekening houdend met de projectspecifieke kenmerken is
een contractvorm voorgesteld, waarbij aanbesteed wordt op basis van een ver uitgewerkt Definitief
Ontwerp en uitvoerende partijen vroegtijdig betrokken worden.
De aan te besteden opdracht is daarbij opgedeeld in twee fasen. Fase 1 omvat de inbreng van uitvoeringskennis
door aannemer en installateurs tot het bestek gereed is. De ontwerpers behouden de verantwoordelijkheid
bij het maken van de bestekken; de uitvoerende partijen zullen daarin participeren.
Indien fase 1 met goed gevolg wordt voltooid, volgt een opdracht voor fase 2: de uitvoering van het project.
Globaal ziet deze contractvorm er als volgt uit (figuur 3.2).
fase 1
inbreng uitvoeringskennis
Figuur 4.2: voorgestelde contractvorm nieuwbouw Deventer Ziekenhuis
Deze methode maakt het mogelijk de nieuwbouw volgens planning en binnen de gestelde kaders van budget
en kwaliteit te realiseren en te optimaliseren. Dit laatste is mogelijk door het bewerkstelligen van een
optimale kennisuitwisseling met uitvoerende partijen. Bovendien wordt vroegtijdig inzicht verkregen in de
bouwkosten van het project. Indien blijkt dat de bouwkosten het budget overschrijden, kunnen deze in de
uitwerkingsfase nog op het budget worden afgestemd.
Door het selecteren van partijen op basis van prijs/kwaliteitverhoudingen kan met de doelstellingen van
de opdrachtgever rekening gehouden worden. In de ontworpen contractvorm behoudt de aanbesteder op
elk moment controle op het proces en kan deze zonodig ingrijpen of regelend optreden.
Indien een partij niet in staat is om fase 1 conform zijn contract af te ronden, dan vindt alsnog een traditionele
aanbesteding voor de uitvoering van dat perceel plaats. Dit heeft consequenties voor onder
andere de planning. Echter, door de aannemer en installateurs consequent tussentijds te beoordelen en
de resultaten met hen te bespreken, krijgen zij de gelegenheid om waar nodig hun gedrag af te stemmen.
Bovendien worden procesafspraken gemaakt waarmee de kwaliteit en de prijs in deze fase beheerst
kunnen worden.
De oorspronkelijk voorgestelde contractvorm is afgestemd tussen de opdrachtgever, de ontwerpende partijen
en een bouw-/aanbestedingsjurist. Tevens is de oorspronkelijk beoogde contractvorm in de vorm van
een contracteringsplan voorgelegd aan het Bouwcollege.
4.2.3 De uiteindelijke contractvorm
fase 2
uitvoering van het project
DO Bestek Oplevering
Naar aanleiding van overleg met het Bouwcollege is uiteindelijk voor het project de traditionele contractvorm
gehanteerd. Daartoe is een nieuw contracteringsplan ontworpen met als uitgangspunt het aanbesteden
op basis van bestekstukken. De architect en adviseurs blijven daarbij verantwoordelijk voor zowel het
ontwerp als het bestek. De uitvoeringsverantwoordelijkheid ligt bij de hoofdaannemer en de installateurs.
Bij deze traditionele contractvorm is gezocht naar een innovatieve aanbestedingsvorm die alsnog voorziet
in mogelijkheden om aan de doelstellingen van de opdrachtgever tegemoet te komen.
25

26
4.2.4 Aanbestedingsprocedure
De aanbesteding is beschreven in een aanbestedingsreglement, analoog aan een Europese niet-openbare
aanbestedingsprocedure. Dit betekent dat er sprake is geweest van een aanbesteding met aparte
selectie- en gunningfasen. De keuze voor de niet-openbare procedure biedt mogelijkheden voor het
vooraf selecteren van gegadigden. Via deze procedure kan meer controle over het contracteringsproces
gehouden worden.
4.2.5 Innovatieve aanbestedingsvorm
Als gunningcriterium is voor de economisch meest voordelige inschrijving gekozen. Als subcriteria golden
één prijscriterium en één kwaliteitscriterium.
Het prijscriterium betreft de prijs voor de realisatie van het project volgens bestek en bijlagen. Het kwaliteitscriterium
betreft de kwaliteit van de optimalisatievoorstellen voor het project. Het doel van het kwaliteitscriterium
is het in concurrentie ontvangen van optimalisatievoorstellen, die de prijs-kwaliteitverhouding
van het project verbeteren met betrekking tot de uitvoeringsfase en/of de gebruiksfase.
4.2.6 Optimalisatievoorstellen
Om prijs-kwaliteitverbetering te faciliteren zijn de inschrijvers uitgenodigd één of meerdere optimalisatievoorstellen
in te dienen. Bij optimalisatievoorstellen is primair gedacht aan voorstellen voor de verbetering
van het bouwproces en/of de bouwmethodiek. Wijzigingsvoorstellen met betrekking tot de omvang en
de afmetingen van gebouwen of maatstelsels en/of hoofdstructuren zijn niet toegestaan. Een voorstel mag
slechts een negatieve beïnvloeding van de overige percelen tot gevolg hebben indien de consequenties
daarvan voor het totaal van de percelen positief is.
Inschrijvers moesten onderbouwd aangeven welk resultaat met elk geformuleerd voorstel bereikt kan worden
in termen van kwaliteit, tijd en prijs. Het bestek en bijlagen golden daarbij als referentiekader. Per
optimalisatievoorstel moest duidelijk omschreven worden op welke onderdelen van het bestek werd afgeweken.
De optimalisatievoorstellen moesten voldoen aan alle onderstaande voorwaarden:
– kwaliteitbeheersing:
– architectonische kwaliteit: het voorstel is gelijk aan of leidt tot een verbetering van de architectonische
kwaliteit conform bestek en bijlagen;
– technische kwaliteit: het voorstel is gelijk aan of leidt tot een verbetering van de technische kwaliteit
conform bestek en bijlagen;
– functionele kwaliteit: het voorstel is gelijk aan of leidt tot een verbetering van de functionele kwaliteit
conform bestek en bijlagen;
– duurzaam bouwen: het voorstel is gelijk aan of leidt tot een verbetering van de duurzaam-bouwenkwaliteit
conform bestek en bijlagen.
– tijdbeheersing: het voorstel is gelijk aan de opgegeven bouwtijd of leidt tot een bouwtijdverkorting.
– kostenbeheersing: het voorstel heeft geen invloed op de levensduurkosten of leidt tot een besparing
van de levensduurkosten.
Uitsluitend voorstellen die voldeden aan bovenstaande voorwaarden en criteria werden geaccepteerd.
De opdrachtgever heeft zich gerealiseerd dat bij de aanbesteding meer gevraagd wordt van de inschrijvers
dan gebruikelijk is. Daarom heeft de opdrachtgever een vergoeding aan de inschrijvers gegeven van 2 procent
van de totale waarde van de acceptabele voorstellen, met een maximum van € 10.000,- inclusief
BTW. De vergoeding is uitsluitend uitgekeerd aan die inschrijvers aan wie het werk niet is gegund.
4.2.7 Alliantiegedachte
De uitvoerende partijen hebben zelf een belang bij het uitvoeren van acceptabele optimalisatievoorstellen
die leiden tot een besparing van de bouwkosten. De uitwerking van de acceptabele optimalisatievoorstellen
gebeurt door de drie uitvoerende partijen in samenwerking met de ontwerpende partijen. Na aftrek van
de ontwerpkosten die door de ontwerpers gemaakt zijn ten behoeve van de optimalisatievoorstellen, kwam

de netto opbrengst in gelijke mate ten goede aan de opdrachtgever en de uitvoerende partijen. Winst voor
de opdrachtgever was dus tegelijk winst voor de opdrachtnemer.
Voor de winstverdeling was het volgende geregeld. Uitsluitend de uitvoerende partijen die daadwerkelijk
een rol speelden in de uitwerking van de optimalisatievoorstellen kwamen in aanmerking voor de
opbrengst. De verdeling van het voor de uitvoerende partijen beschikbare deel werd bepaald naar rato van
de inbreng in de gerealiseerde optimalisatievoorstellen. Een partij die bijvoorbeeld ten opzichte van de
overige partijen in waarde een inbreng heeft van 60% van de optimalisatievoorstellen ontvangt ook 60%
van het voor de uitvoerende partijen beschikbare deel. Een partij die 10% inbreng heeft in de optimalisatievoorstellen
ontvangt 10% van de opbrengst.
Optimalisatievoorstellen van andere inschrijvers werden voor zover deze acceptabel waren, door de
opdrachtgever als planwijziging in het gunningoverleg ingebracht. Voor zover dit is gebeurd, zijn deze
optimalisatievoorstellen verrekend als meer- en minderwerk.
4.3 Resultaten en aandachtspunten innovatieve aanbestedingsvorm
4.3.1 Resultaten
Alle inschrijvers hebben voldaan aan de inschrijvingsvoorwaarden en één of meerdere optimalisatievoorstellen
ingediend.
De inschrijvingen van de bouwkundige aannemers omvatten in totaal 29 optimalisatievoorstellen. Vijf
daarvan zijn als acceptabel aangemerkt. Van Heijmans is één optimalisatievoorstel in het project geëffectueerd,
namelijk het wijzigen van de prefab heipalen in Vibro-palen.
Van de andere inschrijvers zijn de volgende voorstellen geëffectueerd:
– het wijzigen van het fabrikaat vliesgevels;
– het uitvoeren van het kalkzandsteen metselwerk in lijmelementen i.p.v. kalkzandsteen blokken;
– het wijzigen van de constructie van de bunkers van het RISO.
De inschrijvingen van de werktuigbouwkundige installateurs omvatten op een aantal van 56 ingediende,
per saldo 28 acceptabele optimalisatievoorstellen. Een aantal daarvan is vervolgens doorgevoerd.
De inschrijvingen van de elektrotechnische installateurs omvatten op een aantal van 64 ingediende, per
saldo 35 acceptabele optimalisatievoorstellen. Een aantal daarvan is vervolgens doorgevoerd.
Alle inschrijvers die bij de aanbesteding als economisch meest voordelige inschrijver zijn geëindigd, hebben
een inschrijfsom ingediend die paste binnen de begroting. Aan hen is het werk dan ook gegund.
4.3.2 Bevindingen aanbesteder
In het kader van de aanbesteding van het Deventer Ziekenhuis is het projectbureau van het Deventer
Ziekenhuis om een reflectie gevraagd, Onderstaand is de reactie van de heer M. Breedijk van het
Projectbureau Nieuwbouw Deventer Ziekenhuis weergegeven.
Hoe is de kwaliteit uitgepakt? Heeft de opdrachtgever hier op ingeleverd?
De optimalisatievoorstellen die in het werk geïmplementeerd zijn hebben de prijs-kwaliteitverhouding
gunstig beïnvloed. Het overalleffect was een kwaliteitsniveau zoals in het bestek bedoeld, tegen een
lagere prijs.
Is er iets uit het bestek geschrapt?
Het bestek blijft uiteraard het bestek. In praktische en financiële zin zijn de optimalisatievoorstellen afgehandeld
in de meer- en minderwerkprocedure, te weten als minderwerken.
27

28
Is er sprake geweest van bouwtijdoverschrijding of meerwerk?
De bouw is bij het schrijven van de publicatie halverwege haar looptijd.
Uiteraard is er sprake van meerwerk! Het inpassen (implementeren) van optimalisatievoorstellen heeft niet
geleid tot een aanloopvertraging of een vertraging in de eerste bouwfase. Enkele optimalisatievoorstellen
zijn in de bouwvoorbereiding uitgewerkt. Andere optimalisatievoorstellen zijn in de uitwerking meegenomen
in die fase waar een bepaald onderdeel of bouwdeel werd geëngineerd en werd verwerkt in de werktekeningen.
Dit gold met name voor de optimalisatievoorstellen W en E.
Zijn er overige problemen die geresulteerd hebben uit de aanbesteding?
De gekozen aanbestedingsmethodiek heeft tot dus ver niet geleid tot problemen. Problemen in die zin
worden ook niet verwacht.
Wat zijn de projectresultaten?
Het projectresultaat is pas na afloop van de bouw op te maken. De implementatie van optimalisatievoorstellen
heeft er toe geleid, dat het saldo van meer- en minderwerk gunstig werd beïnvloed. Anders gezegd,
er is binnen het beschikbare budget extra marge ontstaan.
4.3.3 Bevindingen bouwkundig aannemer
Ook de bouwkundig aannemer Heijmans Bouw is om een reflectie gevraagd. De heer ing. J.A.P. Welten van
Heijmans Bouw laat het volgende noteren.
De aanbesteding van het Deventer Ziekenhuis heeft plaatsgevonden via een Europese, niet openbare aanbestedingsprocedure,
dus er was sprake van een selectiefase en een aanbestedingsfase.
Het innovatieve zat in de mogelijkheid van het aanbieden van optimalisatie voorstellen. De hierover verstrekte
bijlage waarin de spelregels waren aangegeven was transparant en helder. Er is duidelijk aangegeven
hoe en op welke criteria de optimalisatievoorstellen qua aanvaarbaarheid getoetst worden.
Het aantrekkelijke en de prikkel voor de inschrijver is dat het financiële voordeel van geaccepteerde optimalisatievoorstellen
voor de helft toekomt aan de inschrijver als hij de laagste inschrijver is en het werk
aan hem wordt opgedragen; en dat als hij niet de laagste is, er nog een vergoeding tegenover staat van
2% van de totale waarde van het goedgekeurde met een maximum van € 10.000,00 incl. BTW.
Een probleem is echter wel dat de aannemer die het werk opgedragen krijgt verplicht kan worden deze wijzigingen
in het project door te voeren. Een en ander heeft in beperkte mate risico’s zoals: bijvoorbeeld de
uitvoerbaarheid, kloppen opgegeven financiële consequenties, etcetera.
Een verdere opmerking is dat de gekozen procedure een langer tijdsbeslag geeft tijdens de prijsvormingfase,
immers de begroting moet grotendeels gereed zijn omdat daar mogelijke besparingen tegen afgezet
moeten worden.
Al met al is de gekozen procedure wel een uitdaging voor de inschrijver om alles uit de kast te halen.
4.3.4 Aandachtspunten
De gekozen aanbestedingsvorm vereist een bijzondere beschrijving en wegingmethodiek voor het beoordelen
van de optimalisatievoorstellen. De optimalisatievoorstellen, die naar aard en omvang ver uiteen kunnen
lopen, moeten met dezelfde wegingmethodiek beoordeeld worden. Dit vergt een goede voorbereiding
van de aanbestedingsprocedure alsmede een nauwgezette uitvoering van de beoordeling. Zoals door de
bouwkundig aannemer is vermeld dienen de inschrijvers voldoende tijd te krijgen voor het voorbereiden
van de optimalisatievoorstellen. Door middel van een incentive kan het indienen van optimalisatievoorstellen
worden gestimuleerd.

5 Aanbesteding casco-inbouwpakket
Aanbesteding nieuwbouw en renovatie van het Jeroen Bosch Ziekenhuis te ’s-Hertogenbosch. Dit betreft
een innovatieve aanbesteding met onderverdeling in casco en inbouw. Hierbij wordt op basis van een traditioneel
bestek en hoeveelheden aanbesteed, volgens een projectspecifiek aanbestedingsreglement, gebaseerd
op het ARW 2005. Het inbouwpakket, voor zowel bouwkunde als de installaties, is aanpasbaar na de
prijsvorming en verrekenbaar op basis van de bij de aanbesteding afgegeven eenheidsprijzen. De aanbesteding
zal in de tweede helft van 2006 plaatsvinden.
5.1 Uitgangspunten van het project
5.1.1 Projectkenmerken
Het project betreft de nieuwbouw en renovatie van het Jeroen Bosch Ziekenhuis, inclusief het Regionale
Gezondheidszorg Centrum, het revalidatiecentrum Tolbrug, de Kapel en een personeelsparkeergarage gelegen
aan de Deutersestraat te ’s-Hertogenbosch.
De nieuwbouw van het Jeroen Bosch Ziekenhuis vindt plaats op de locatie Willem-Alexander. Tegelijkertijd
wordt de locatie Willem-Alexander gerenoveerd, zodat het bestaande gebouw aansluit bij de nieuwbouw.
Het totale project omvat circa 100.000 m 2 bvo. Bij de renovatie wordt rekening gehouden met asbestsanering.
Figuur 5.1: nieuwbouw Jeroen Bosch Ziekenhuis te ’s-Hertogenbosch
Het project omvat vier bouwdelen, die verbonden zijn door een verbindingsgang en verbindingsbruggen.
Ook omvat het project diverse installatietechnische voorzieningen als een gasinkoopstation en een
koude/warmteopslag systeem.
29

30
Het project is complex qua programma, aard (aansluiting tussen bestaande bouw en nieuwbouw) en
samenstelling van de organisatorische omgeving, waaronder de gebruikersgroepen. De uitvoering van het
werk omvat vier percelen:
– bouwkundige voorzieningen, asbestsanering en sloopwerk, inclusief de uitvoeringscoördinatie van de
overige percelen tijdens de uitvoering;
– werktuigkundige voorzieningen;
– elektrotechnische voorzieningen;
– transportvoorzieningen.
5.1.2 Algemene kenmerken instelling
De Stichting Jeroen Bosch ziekenhuis is in 2002 ontstaan uit een fusie tussen het Bosch Medicentrum en
het Carolus-Liduina ziekenhuis. In het ziekenhuis zijn circa 240 medisch specialisten werkzaam in 28 specialismen.
Het adherentiegebied omvat Noordoost-Brabant en de Bommelerwaard. De instelling beschikt
over erkenningen als Algemeen ziekenhuis, Revalidatiecentrum en Instituut voor kortdurende psychiatrische
behandeling.
Productie 2005 13
Aantal gesloten DBC’s c.a. 7.200
Aantal opnamen c.a. 31.831
Aantal polikliniekbezoeken c.a. 553.000
Aantal verpleegdagen c.a. 233.000
Personele bezetting (FTE) ca. 2.783
5.1.3 Participanten
De opdrachtgever is de Raad van Bestuur van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis
heeft de verantwoordelijkheid voor het bouwtraject neergelegd bij de directeur van het Projectbureau
Nieuwbouw Jeroen Bosch Ziekenhuis.
Het projectbureau Nieuwbouw wordt ondersteund door het adviesbureau Pieterse Terwel Grevink (PTG).
De ontwerpers en adviseurs bestaan uit EGM architecten bv, Aronsohn Constructies en Deerns raadgevende
ingenieurs, welke verantwoordelijk zijn voor het ontwerp en voor de bouwbegeleiding. Adviseur voor
contract- en aanbesteding advisering is van Zanten raadgevende ingenieurs (Zri).
5.1.4 Planning en marktomstandigheden
Begin 2006 is een contracteringsplan opgesteld voor een aanbesteding op basis van een bestek. De selectiefase
is inmiddels, medio 2006, in uitvoering. De inschrijvingstermijn zal in de tweede helft van 2006
van start gaan. Het voornemen is om eind 2006 met de bouwuitvoering te starten. Eind 2009/begin 2010
is de oplevering gepland.
De marktomstandigheden rond de periode van de aanbesteding van de nieuwbouw liggen naar verwachting
voorbij het omslagpunt van een kopersmarkt naar een verkopersmarkt: door de aantrekkende conjunctuur
wordt de markt in toenemende mate gunstiger voor de uitvoerende partijen.
13 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

5.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
5.2.1 Doelstellingen
Bij het formuleren van de uitgangspunten spelen de volgende factoren een rol:
programma/budget: de opdrachtgever wenst tot in een laat stadium de mogelijkheid te hebben het ontwerp
en de omvang van het inbouwpakket te beïnvloeden;
tijd: een doel van de aanbestedingsprocedure is dat de voortgang van het project wordt bevorderd.
5.2.2 Innovatieve contractvorm
In het project is de traditionele contractvorm gehanteerd. De architect en de adviseurs zijn in dit geval
verantwoordelijk voor het ontwerp. De uitvoeringsverantwoordelijkheid ligt bij de hoofdaannemer en de
installateurs maar de controle geschiedt door de adviseurs/directievoerders. De verantwoordelijkheid voor
het ontwerp en de realisatie ligt derhalve bij verschillende partijen.
Als innovatief element is in de contractvorm opgenomen dat voor de percelen bouwkunde, werktuigkunde
en elektrotechniek (respectievelijk perceel 1, 2 en 3) onderscheid gemaakt wordt in het casco- en het
inbouwdeel van het project.
Hierbij is het uitgangspunt dat het cascodeel bij de uitvoering ongewijzigd blijft. Het inbouwdeel is daarentegen
variabel en wordt afhankelijk van de definitieve plattegronden vastgesteld. Dit gebeurt uiterlijk
een jaar vóór oplevering.
Bij het perceel transportvoorzieningen (perceel 4) wordt geen onderscheid gemaakt in casco en inbouw.
Door het inbouwpakket op eenheidsprijzen aan te besteden, kan de definitieve vorm van het inbouwpakket
in een later stadium, namelijk tijdens de uitvoering, worden vastgesteld.
Bij de uitnodiging voor de aanbesteding van de percelen 1, 2 en 3 worden daartoe per perceel totale
bestekken onder de inschrijvers verspreid, die het totale perceel beschrijven conform de inzichten die op
dat moment gelden.
Van alle inbouwonderdelen, zoals de interieurelementen, installatieonderdelen en eindapparaten per ruimte,
worden de hoeveelheden aangegeven in de vorm van een rekenstaat. Alle hoeveelheden worden door de
inschrijvers bij inschrijving afzonderlijk geprijsd.
Het voordeel van deze methode is dat het inbouwdeel, binnen de contouren van het casco, gewijzigd kan
worden na de aanbesteding. Bij de opdrachtnemers is duidelijk dat programmawijzigingen door de
opdrachtgever worden doorgevoerd ten aanzien van het inbouwdeel. Bovendien zijn duidelijke en harde
afspraken gemaakt over de wijze waarop de programmawijzigingen verrekend worden.
De opdrachtgever heeft tevens het voordeel dat niet alle overleggen met gebruikersgroepen vóór de afronding
van het bestek hoeven te geschieden. De opdrachtgever heeft de tijd tot circa één jaar voor de oplevering
om met de gebruikersgroepen in overleg te treden over de definitieve plattegronden. Met name dit
aspect levert tijdwinst op in het gehele ontwikkel- en bouwtraject.
Als risico kan bij deze methode aangedragen worden:
– een onduidelijke demarcatie tussen casco en inbouw;
– onvoldoende afstemming tussen het casco en het uiteindelijke inbouwpakket;
– uitstelgedrag bij besluitvorming omtrent het definitieve inbouwpakket.
Ter beheersing van deze risico’s zullen de nodige maatregelen getroffen moeten worden.
Het casco- en inbouwdeel wordt per perceel door eenzelfde opdrachtnemer uitgevoerd. De eenduidige coördinatie
en afstemming tussen casco en inbouw die hiermee gepaard gaan, zijn de voornaamste redenen om
hiervoor te kiezen.
31

32
5.2.3 Aanbestedingsprocedure
Het ARW 2005 is, conform de circulaire van het Bouwcollege, verplicht voor de aanbesteding van het project.
Gelet op de aard en omvang van de opdracht is gekozen voor Europese aanbesteding volgens de nietopenbare
procedure van het ARW 2005. Dit betekent dat er sprake is van een aanbesteding met een selectie-
en een gunningfase.
De keuze voor de niet-openbare procedure biedt betere mogelijkheden in het vooraf selecteren van gegadigden.
Via deze procedure kan meer controle over het contracteringsproces gehouden worden.
5.2.4 Aanbestedingsvorm
Als gunningcriterium wordt de laagste prijs gehanteerd voor de percelen bouwkunde en transportvoorzieningen.
De aanbesteder wenst voor deze percelen de inschrijvingen uitsluitend op financiële aspecten te
beoordelen.
Voor de percelen werktuigbouw en elektrotechniek wordt het gunningcriterium van de economisch meest
voordelige inschrijving gehanteerd. De inschrijvingen voor deze percelen worden zowel op financiële als
kwalitatieve aspecten beoordeeld (zie ook het volgende hoofdstuk over het Jeroen Bosch Ziekenhuis).
5.3 Resultaten
Daar de aanbesteding van dit project bij het schrijven van dit cahier nog niet is afgerond, zijn er nog geen
resultaten en bevindingen van de aanbesteder of opdrachtnemer te geven.

6 Aanbesteding nieuwbouw en onderhoud
Aanbesteding nieuwbouw en renovatie inclusief onderhoud van het Jeroen Bosch Ziekenhuis te
‘s-Hertogenbosch. Dit betreft een innovatieve aanbesteding van een geïntegreerd contract voor de
gebouwinstallaties, waarin de realisatie en het meerjarig onderhoud worden gecombineerd.
Aanbesteding geschiedt op basis van prestatiespecificaties volgens een projectspecifiek aanbestedingsreglement,
gebaseerd op het ARW 2005. De aanbesteding zal in de tweede helft van 2006 plaatsvinden.
6.1 Uitgangspunten van het project
6.1.1 Projectkenmerken
Zie voor de algemene projectkenmerken het voorgaande hoofdstuk.
De percelen waarbij de realisatie en het langjarig onderhoud worden gecombineerd zijn de werktuigkundige
en de elektrotechnische voorzieningen. Binnen deze installatiegroepen wordt een deel door het Jeroen
Bosch Ziekenhuis zelf onderhouden en een deel uitbesteed.
De installaties die aan het begin van de contractperiode worden uitbesteed zijn de algemene gebouwgebonden
installaties, waaronder de warmte- en koudeopwekking, waterinstallatie en alle elektrische
installaties.
Andere installaties, waaronder alle vitale (gebouwgebonden) installaties, zoals de zuurstofinstallatie,
worden in principe door het Jeroen Bosch Ziekenhuis zelf onderhouden.
Afhankelijk van het functioneren van de onderhoudsinstallateur kan na een aantal jaren gekozen worden
om meer of juist minder onderhoud aan installaties uit te besteden.
33

34
6.1.2 Participanten
De opdrachtgever is de Raad van Bestuur van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. De verantwoordelijkheid voor
het bouwtraject ligt bij de projectdirecteur van het Projectbureau Nieuwbouw Jeroen Bosch Ziekenhuis.
Met betrekking tot de installaties van het ziekenhuis wordt nauw samengewerkt met de Technische Dienst
van het Jeroen Bosch Ziekenhuis.
Deerns raadgevende ingenieurs en van Zanten raadgevende ingenieurs (Zri) adviseren in het kader van het
contract en de aanbesteding van de realisatie en het langjarig onderhoud van de installaties.
6.1.2 Planning en marktomstandigheden
Begin 2006 is een contracteringsplan opgesteld voor een aanbesteding op basis van bestekken en prestatiespecificaties.
De selectiefase is medio 2006 in uitvoering genomen. De inschrijvingstermijn zal naar verwachting
in de tweede helft van 2006 worden afgerond. Naar verwachting kan eind 2006 de uitvoering
starten. Eind 2009/begin 2010 is de oplevering gepland.
De marktomstandigheden rond de periode van de aanbesteding van de nieuwbouw liggen naar verwachting
na een omslagpunt van een kopersmarkt naar een verkopersmarkt: de markt wordt in toenemende mate
gunstiger voor de uitvoerende partijen.
6.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
6.2.1 Doelstellingen
Bij het formuleren van de uitgangspunten spelen de volgende factoren een rol:
– kwaliteit: de opdrachtgever stelt als doel de uitvoering en het onderhoud van de gebouwinstallaties te
optimaliseren en op elkaar af te stemmen;
– organisatie: de opdrachtgever wenst de verantwoordelijkheid voor de uitvoering en het onderhoud van
de installaties bij één partij te leggen, en één aanspreekpunt te hebben en continuïteit te bewerkstelligen
bij het onderhoud van de installaties;
– tijd: een doel van de aanbestedingsprocedure is dat de voortgang van het project wordt bevorderd;
– levensduurkosten: daarnaast wenst de aanbesteder de levensduurkosten van de gebouwinstallaties te
beperken.
6.2.2 Innovatieve contractvorm
Om de doelstellingen te bereiken is in het project gekozen voor een innovatieve aanbesteding op basis van
een geïntegreerde contractvorm voor realisatie en langjarig onderhoud. De opdrachtnemer is verantwoordelijk
voor de uitvoering en het langjarig onderhoud van de gebouwgebonden installaties. De controle
geschiedt door de opdrachtgever.
Onder langjarig onderhoud wordt in dit verband verstaan een periode van 10 jaar na de gebruiksgerede
oplevering van de installaties. Als optie is een contractverlenging met 5 jaar in het contract opgenomen.
Voorafgaand aan de start van de uitvoeringswerkzaamheden worden bindende afspraken gemaakt over
zowel de bouwkosten als de onderhoudskosten. Fase 1 (uitvoeringsfase) van het project zal het realiseren
van de installaties omvatten, het gebruiksgereed opleveren daarvan en het onderhoud gedurende de garantietermijn
van één jaar.

fase 1
uitvoering
Figuur 6.2: contractvorm installaties Jeroen Bosch Ziekenhuis
fase 2
onderhoud
Bestek Oplevering 10 jaar
onderhoud
Indien de opdrachtnemer fase 1 conform de gestelde eisen volbrengt, volgt opdracht voor fase 2 van het
project: de onderhoudsfase. Globaal ziet de contractvorm er als in figuur 6.2. uit.
Alle eisen en voorwaarden ten aanzien van de installaties zijn beschreven in de zogeheten prestatiespecificaties.
In de prestatiespecificaties zijn van de installaties de functionele eisen en prestatie-eisen
weergegeven.
Tijdens de onderhoudsperiode worden de prestaties van de installaties objectief gemeten door middel van
een gebouwbeheersysteem.
Voor het meten van de prestaties wordt gekeken naar de conditie van de installaties, in relatie tot de
beginconditie en de gedefinieerde eindconditie van de installaties.
Tijdens de onderhoudsfase koppelt de opdrachtnemer de prestaties van de installaties terug aan het Jeroen
Bosch Ziekenhuis in rapportages. Deze rapportages worden vervolgens periodiek door het Jeroen Bosch
Ziekenhuis met de opdrachtnemer besproken.
In het contract met de opdrachtnemer is opgenomen dat afhankelijk van het functioneren van de installateur
de overlegfrequentie door het Jeroen Bosch Ziekenhuis kan worden gewijzigd. Om te voorkomen dat
de opdrachtnemer achteraf de extra uren hiervoor gaat declareren, wordt hiervoor een vaste prijs aangeboden
door de opdrachtnemer.
Indien uit de evaluatie blijkt dat de opdrachtnemer onvoldoende functioneert, dan krijgt de opdrachtnemer
een malus; uiteindelijk kan het contract worden ontbonden.
De contractvorm maakt het mogelijk de verantwoordelijkheid voor zowel de uitvoering als het onderhoud
van de installaties van de nieuwbouw bij één partij te leggen. Hierdoor wordt een juiste afstemming tussen
uitvoering en onderhoud bewerkstelligd. De opdrachtgever kan zich meer focussen op zijn kerntaken.
Tevens is er voor de opdrachtgever nog een jaarlijkse exit-clausule: indien de opdrachtnemer niet voldoet
aan de gestelde eisen, dan wordt geen opdracht gegeven voor het opvolgende onderhoudsjaar. Dit werkt
als een stimulans voor de opdrachtnemer.
Als aandachtspunt wordt aangegeven dat de prestaties voor de verschillende installatieonderdelen nauwkeurig
beschreven moeten worden. In de prestatiespecificaties moet ingegaan worden op aspecten zoals de
demarcatie van installaties, installatieniveaus, de meetmethode en dergelijke.
Tevens moeten procesmatige aspecten beschreven worden, waaronder procedures voor de storingsmelding,
klachtenafhandeling en reparatiesnelheid. Belangrijke aandachtspunten zijn hoe om te gaan met:
– wijzigingen in functies c.q. verbouwingen gedurende het gebruik;
– wetswijzigingen;
– gebreken in het ontwerp;
– niet behalen van prestaties door externe factoren (brand, bliksem, etc.).
Een en ander vraagt een nauwgezette voorbereiding en samenwerking tussen de Technische Dienst en de
ontwerpers/adviseurs.
35

36
6.2.3 Aanbestedingsprocedure
De aanbestedingsvorm is conform de niet-openbare procedure van het Europese deel van het ARW 2005.
Gezien de aard en omvang van de opdracht is door het Jeroen Bosch Ziekenhuis gekozen voor de aanbesteding
van de opdracht volgens het Europese deel van het ARW 2005. De keuze voor de niet-openbare procedure
biedt betere mogelijkheden in het vooraf selecteren van gegadigden. Via deze procedure kan meer
controle over het contracteringsproces gehouden worden
6.2.4 Aanbestedingsvorm
Voor het werktuigkundige en elektrotechnische perceel wordt het gunningcriterium van de economisch
meest voordelige inschrijving gehanteerd. De inschrijvingen voor deze percelen worden zowel op financiële
als op kwalitatieve aspecten beoordeeld.
Naast de prijs worden de aanbiedingen beoordeeld op aspecten als aanpak van het onderhoud, de samenwerking
en afstemming met de Technische Dienst van het Jeroen Bosch Ziekenhuis en eventuele voorstellen
ter optimalisatie van de uitvoering ten aanzien van het onderhoud.
6.3 Resultaten
Daar de aanbesteding van dit project bij het schrijven van de cahier nog niet is afgerond, zijn nog geen
resultaten en bevindingen van de aanbesteder of opdrachtnemer te geven.

7 Aanbesteding ontwerp en uitvoering
Aanbesteding nieuwbouw tweede parkeergarage Universitair Medisch Centrum St. Radboud te Nijmegen
(UMC St. Radboud). Dit betreft een innovatieve aanbesteding op basis van een geïntegreerd contract voor
het ontwerp en de realisatie, volgens een meervoudige onderhandse aanbestedingsprocedure (onder de
Europese drempel). Een optie in het contract is het langjarig onderhoud van de parkeergarage. Bij het
beschrijven van de casus zijn de uitvoeringswerkzaamheden gestart.
7.1 Uitgangspunten van het project
7.1.1 Projectkenmerken
Het project omvat de realisatie van een bovengrondse parkeergarage voor medewerkers van het UMC St.
Radboud. Door het realiseren van een tweede grote parkeergarage voor medewerkers worden de overige
parkeerterreinen ontlast, zodat deze aan bezoekers (betaald) ter beschikking gesteld kunnen worden.
De garage wordt in twee fasen gerealiseerd. In de eerste fase wordt een parkeergarage voor minimaal 630
auto’s gerealiseerd op de locatie van de bestaande parkeerplaats. De tweede fase vindt plaats in de periode
2015-2020, na de sloop van het Bedrijvencentrum. De uiteindelijke parkeergarage heeft een capaciteit
voor ca. 2000 auto’s.
Enkele kenmerken van de parkeergarage fase 1 zijn: minimale capaciteit is 630 auto’s, totaal 8 verdiepingen,
afsluitbare toegang, modulair van opzet, open structuur waardoor natuurlijke ventilatie mogelijk is en
voldoende daglichttoetreding gewaarborgd is.
De parkeergarage is deels gesitueerd op een bestaande parkeerplaats en deels op de plaats van het
Bedrijvencentrum (gebouw M873). Op de huidige parkeerplaats, waar fase 1 van de nieuwe parkeergarage
wordt gerealiseerd, is een transformatorhuisje aanwezig, dat gehandhaafd blijft tijdens de uitvoering van
de parkeergarage. Onder de bestaande parkeerplaats is een grote hoeveelheid kabels en leidingen gelegen,
waarvan de exacte ligging niet precies bekend is. De opdrachtnemer moet rekening houden met deze
ondergrondse infrastructuur.
Figuur 7.1: ontwerp parkeergarage UMC St. Radboud te Nijmegen
De aan te besteden opdracht betreft het ontwerp en de realisatie van fase 1 (630 auto’s) van de bovengrondse
parkeergarage. Eventueel kan het langjarig onderhoud aan de opdrachtnemer opgedragen worden.
Het beheer van de parkeergarage wordt door het Facilitair Bedrijf van het UMC St. Radboud uitgevoerd.
37

38
7.1.2 Algemene kenmerken instelling
Het Universitair Medisch Centrum St. Radboud profileert zich als een topkenniscentrum voor academische
geneeskunde en gezondheidszorg. De instelling biedt universitair onderwijs in de geneeskunde, tandheelkunde
en biomedische wetenschappen c.a.. Het ziekenhuis biedt basiszorg en topklinische zorg. Daarnaast
biedt het ziekenhuis ook topreferente zorg. Voorts wordt vanuit het onderzoeksinstituut op verschillende
niveaus onderzoek verricht, variëren van fundamenteel tot toegepast onderzoek.
Kerncijfers 2005 14
Ziekenhuis opnamen c.a. 28.500
Dagbehandeling c.a. 27.000
Polikliniekbezoeken c.a. 402.000
Personele bezetting (FTE) ca. 6.650
Studenten ca. 2.900
Proefschriften 89
Publicaties (wetenschappelijk) ca. 1.850
7.1.3 Participanten
De opdrachtgever in dit project is het Universitair Medisch Centrum St. Radboud. De verantwoordelijkheid
voor het nieuwbouwtraject ligt bij het bedrijf huisvesting van het UMC St. Radboud.
Het ontwerptraject is onderdeel van de aan te besteden opdracht. Derhalve zijn vóór de aanbesteding geen
ontwerpende partijen betrokken.
7.1.4 Planning en marktomstandigheden
De voorbereiding van de aanbesteding van het project startte begin 2005. Medio 2005 is de meervoudige
onderhandse aanbestedingsprocedure in gang gezet. De marktomstandigheden rond de periode
van de aanbesteding van de nieuwbouw worden gekenmerkt als een kopersmarkt: de markt was gunstig
voor de opdrachtgevers.
Eind 2005 startten de contractbesprekingen. Begin 2006 begonnen de ontwerpwerkzaamheden.
7.2 Innovatieve contractvorm
7.2.1 Doelstellingen
De hoofddoelstellingen van de opdrachtgever zijn in het project (o.a. ten aanzien van de contract- en aanbestedingsvorm):
– verantwoordelijkheid voor ontwerp en realisatie (en onderhoud) ligt bij één partij, die specialist is in
de ontwikkeling en realisatie van parkeergarages;
– vooraf bindende afspraken over totale ontwerp- en bouwkosten (alsmede onderhoudskosten);
– opdrachtgever wil beperkte invloed in het project en is ontlast inzake het ontwerp, de realisatie en het
onderhoud van het facilitaire gebouw en kan zich richten op de kerntaken.
De contractvorm maakt het mogelijk de verantwoordelijkheid voor zowel het ontwerp als de uitvoering van
de nieuwbouw bij één partij te leggen. Hierdoor wordt optimale afstemming tussen ontwerp en uitvoering
14 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

7.2.2 Contractvorm
Om de doelstellingen te bereiken is in het project gekozen voor een innovatieve aanbesteding op basis van
een geïntegreerde contractvorm voor ontwerp en realisatie, met als optie het langjarig onderhoud. De
opdrachtnemer is verantwoordelijk voor het ontwerp en de uitvoering van de parkeergarage. De controle
geschiedt door de opdrachtgever.
Fase A (ontwerpfase) van dit project omvat het uitwerken van het voorstel uit de inschrijving tot een definitief
en uitvoeringsgereed ontwerp.
Indien de opdrachtnemer fase A conform de gestelde eisen volbrengt, volgt opdracht voor fase B van het
project: de uitvoeringsfase.
Globaal ziet de contractvorm er uit als in figuur 7.2.
fase A
ontwerpfase
Vraag/aanbod Uitvoeringsgereed
ontwerp
fase B
uitvoeringsfase
opdracht 1 opdracht 2 (onder voorwaarden)
Figuur 7.2: contractvorm parkeergarage UMC St Radboud te Nijmegen
Voor de opdracht voor fase A en B is de UAV-GC 2005 15 van toepassing.
De opdrachtgever toetst tijdens fase A of de uit de ontwerpwerkzaamheden voortkomende ontwerpdocumenten
en werkzaamheden voldoen aan de eisen die voortvloeien uit de afspraken, zoals die in de
contractdocumenten zijn vastgelegd. Dit gebeurt tijdens zogeheten toetsingsmomenten, die plaatsvinden
tijdens de ontwerpbesprekingen.
Tijdens de ontwerpfase is tevens een tweetal goedkeurings- en acceptatiemomenten waarbij de opdrachtnemer
de (tussen)resultaten van de werkzaamheden ter aan de opdrachtgever voorlegt.
Bij het eerste acceptatiemoment wordt het definitieve ontwerp ter acceptatie voorgelegd ten behoeve van
de aanvraag van de bouw- en milieuvergunning.
Bij het tweede acceptatiemoment wordt het uitvoeringsgerede ontwerp ter acceptatie voorgelegd ten
behoeve van de start van de uitvoeringsfase.
De contractvorm maakt het mogelijk de verantwoordelijkheid voor zowel het ontwerp als de uitvoering van
de nieuwbouw bij één partij te leggen. Hierdoor wordt optimale afstemming tussen ontwerp en uitvoering
bewerkstelligd. De opdrachtgever heeft controle op het ontwerp- en het uitvoeringstraject door het resultaat
te toetsen aan de gestelde eisen.
Het risico hierbij is dat, ondanks dat het uiteindelijke ontwerp voldoet aan de eisen, het resultaat niet
volledig voldoet aan de verwachtingen van de opdrachtgever. De opdrachtnemer is immers verantwoordelijk
voor het ontwerp en de oplossingen die daarbij gekozen worden.
Vroegtijdig wordt inzicht verkregen in de ontwerp- en bouwkosten van het project. De ontwerp- en bouwkosten
worden hierbij afgestemd op het budget en eventuele opties c.q. varianten kunnen in de ontwerpfase
nog opgedragen worden. Evenzo vindt tijdens de ontwerpfase afstemming plaats over de voorkeur van
de opdrachtgever met betrekking tot diverse ontwerpaspecten, zoals kleurstellingen, de positionering van
bepaalde onderdelen en dergelijke. Vanzelfsprekend moet dit passen binnen de vraag- en aanbodspecificatie,
om meerwerkkosten te voorkomen.
15 UAV Gc 2005 staat voor Uniforme Administratieve Voorwaarden voor Geïntegreerde contractvormen 2005.
zie ook www.uavgc.nl
Oplevering
39

40
Voor de opdrachtgever is er nog een exit-clausule: indien de opdrachtnemer niet voldoet aan de gestelde
eisen, dan wordt geen opdracht gegeven voor de uitvoeringsfase. Dit werkt als een stimulans voor de
opdrachtnemer.
Indien de opdrachtnemer niet in staat is om de ontwerpfase conform het contract te voltooien, dan zal
alsnog een traditionele aanbesteding voor de uitvoering plaatsvinden.
7.2.3 Onderhandse aanbestedingsprocedure
De aanbestedingsvorm is uitgevoerd overeenkomstig een specifiek opgesteld aanbestedingsreglement.
Dertien ondernemingen zijn uitgenodigd voor participatie in de onderhandse aanbesteding. De uitnodiging
voor de aanbesteding omvat onder andere:
– selectieleidraad parkeergarage fase 1;
– notitie inzake ondergrondse infrastructuur locatie, inclusief situatietekening.
Tijdens de inschrijfperiode is een nota van aanvullingen en wijzigingen verstrekt, alsmede de Algemene
Inkoopvoorwaarden UMC Radboud.
Als gunningcriterium is de economisch meest voordelige inschrijving gehanteerd. Vijf inschrijvers hebben
op basis van de uitnodiging en de nota een aanbieding ingediend, omvattende onder andere een projectvoorstel
alsmede de financiële consequenties voor ontwerp, bouw en onderhoud.
Na indiening van de inschrijving zijn de inschrijvers in de gelegenheid gesteld het ingediende projectvoorstel
toe te lichten in de vorm van een presentatie.
De vijf inschrijvingen voldoen aan de in de selectieleidraad gestelde eisen en voorwaarden. Op basis van
de beoordeling is vastgesteld dat het consortium MAN-Nedpark-De Jong Gortemaker Algra de economisch
meest voordelige inschrijving heeft gedaan.
Met deze partij is de précontractuele fase ingegaan om het verdere plan, de planning en de risicoverdeling
uit te werken.
7.2.4 Contractbesprekingen
Tijdens de contractbesprekingen die volgden op de aanbesteding zijn drie onderwerpen aan bod gekomen:
– nadere uitwerking ontwerp binnen de bandbreedte van de vraagspecificatie;
– verduidelijking eisen en wensen van de opdrachtgever;
– invulling van het contract.
De eerste twee onderdelen gaan inhoudelijk in op het project. Het derde onderdeel is een procedureel en
formeel aspect aangaande het project.
Ten aanzien van de inhoudelijke onderwerpen voeren de opdrachtgever en de opdrachtnemer (en hun adviseurs)
meerdere gesprekken. Zowel de vraagspecificatie als de aanbodspecificatie waren bij de aanbesteding
onvoldoende concreet. Helder moest worden op welke wijze het ontwerp uitgewerkt moest worden,
onder andere ten aanzien van het omgaan met de kabels en leidingen in de grond, specificaties van de
constructie, corrosiebescherming, installaties en afwerkingen en dergelijke. Alle besprekingsverslagen zijn
door beide partijen formeel ondertekend.
Alle eisen en wensen werden tijdens de gesprekken besproken en desgewenst verduidelijkt. Ook deze
onderdelen zijn onderdeel geworden van de nadere specificatie van de opdrachtnemer.
Gezien het feit dat het onderhoud van de parkeergarage nader afgestemd moet worden met de technische
dienst van het UMC St Radboud, zijn hierover vóór de ondertekening van het contract geen afspraken
gemaakt. Door partijen is afgesproken dat het langjarig onderhoud tijdens fasen 1 en 2 nader gespecificeerd
wordt. Vervolgens doet de opdrachtnemer hiervoor een aanbieding, welke gebaseerd zal zijn op de
bij de aanbesteding ingeleverde prijsaanbieding.

In een separaat overleg werden de contractuele en administratieve bepalingen opgesteld. Daar de
Algemene Inkoopvoorwaarden UMC Radboud voor de opdracht onvoldoende geschikt waren, werd hiervoor
in plaats de UAV-GC 2005 gehanteerd. Alle contractuele en administratieve intenties, die bij de aanbesteding
niet expliciet vermeld waren, werden in het contract geëxpliciteerd.
De opdrachtnemer maakt door zijn opdracht voor fase 1 van de parkeergarage (630 auto’s) niet automatisch
aanspraak op fase 2 van de parkeergarage (totaal 2000 auto’s). Voor het ontwerp en de realisatie van
fase 2 doorloopt het UMC St Radboud een afzonderlijke aanbestedingsprocedure.
Ten aanzien van het auteursrecht is het volgende geregeld. Het resultaat van de werkzaamheden van de
opdrachtnemer komt ten goede aan het project en aan de opdrachtgever. Dit betekent dat de opdrachtgever
te allen tijde gerechtigd is over de resultaten van de ontwerpfase te beschikken en daarvan gebruik te
maken. Dit geldt ook indien voor de opdrachtnemer geen opdracht volgt voor de uitvoeringsfase.
Voor de ontwerpfase ontvangt de opdrachtnemer in verband hiermee een vergoeding.
Na overeenstemming tussen de opdrachtgever en de opdrachtnemer is het contract voor de ontwerpfase
ondertekend.
7.3 Resultaten en aandachtspunten innovatieve aanbestedingsvorm
7.3.1 Resultaten
Bij de aanbesteding zijn vijf geschikte inschrijvingen ontvangen die voldoen aan de uitgangspunten van
het project.
Het uitwerkingsniveau van zowel de vraag- als de aanbodspecificatie bleek echter van een onvoldoende
niveau om direct een contract aan te gaan. Tevens had de opdrachtgever nog de behoefte aan een verduidelijking
van de eisen en wensen en waren de contractuele en administratieve bepalingen onvoldoende
geëxpliciteerd.
De specificatie van het onderhoud was onvoldoende afgestemd op de technische dienst van het UMC St.
Radboud.
Door een strikte scheiding in de besprekingen tussen de inhoudelijke en de contractuele/administratieve
aspecten, zijn deze besprekingen met goed gevolg doorlopen. Dankzij de formele benadering van de
besprekingen, met agenda’s en besprekingsverslagen, zijn alle onderwerpen efficiënt behandeld. De
contractbesprekingen hebben uiteindelijk geleid tot een volwaardig contract.
De opdrachtnemer draagt na de ondertekening van het contract zorg voor het complete ontwerp en de uitvoering
van de parkeergarage, zijnde een facilitair gebouw van het UMC St. Radboud. Na de ontwerpfase
wordt besloten of ook het langjarig onderhoud ondergebracht wordt bij de opdrachtnemer.
Het UMC St. Radboud acht de opdrachtnemer de specialist op het gebied van parkeergarages en wenst weinig
invloed in het ontwerp en de uitvoering daarvan. De opdrachtgever heeft slechts een rol in het
contractbeheer: toetsen of aan de uitgangspunten van het contract wordt voldaan.
Andere facilitaire gebouwen binnen de gezondheidszorg, zoals kantoren, archiefruimten, opslag/magazijn
en dergelijke die minder invloed van de opdrachtgever vergen, kunnen ook door een geïntegreerde
contractvorm op de markt worden gezet.
7.3.2 Aandachtspunten
Bij elke aanbesteding wordt de kwaliteit van de aanbodspecificatie mede bepaald door de kwaliteit van de
vraagspecificatie. Met name bij geïntegreerde contracten is het van belang dat inschrijvers een inschrijving
doen op basis van een vraagspecificatie die volledig en duidelijk is. Dit geldt zowel voor de inhoudelijke
als de contractuele en administratieve voorwaarden. Indien meer aandacht besteed wordt aan het formuleren
van de specificaties van het ontwerp, de uitvoering en het langjarig onderhoud, dan kan het contract
zonder aanvullende besprekingen afgesloten worden.
Het is tevens van belang dat de aanbesteder alle eisen en voorwaarden vóór de aanbesteding specificeert.
Aanvullende eisen die na de aanbesteding gesteld worden, worden door de aanbieder behandeld en
geprijsd als meerwerk.
41

42
bevindingen opdrachtnemer
De heer C. Aagten van Nedpark plaatst enkele kanttekeningen bij het project:
“De bedoelingen achter deze wijze van aanbesteden is evident.
De door het UMC St. Radboud gekozen wijze van aanbesteden biedt, binnen de gestelde kaders, ruimte
voor creativiteit en vindingrijkheid van de aanbieders. Mede dankzij het stellen van een investeringsplafond,
is duidelijk wat de opdrachtgever verwacht van het te realiseren object en kan men zich concentreren
op maximale kwaliteit, binnen het aanwezige budget. Een innovatieve wijze van aanbesteden, waarop wij
bij herhaling graag weer onze aandacht zullen richten.”

8 Innovatieve architectenselectie
Aanbesteding van een architectenopdracht voor de nieuwbouw van Meander Medisch Centrum te
Amersfoort. Dit betreft een innovatieve aanbesteding van diensten met voorselectie, bureaubezoeken,
ontwerpgerichte dialoog en een vooropdracht.
8.1 Uitgangspunten van het project
8.1.1 Projectkenmerken
Meander Medisch Centrum is thans gevestigd op vier locaties: twee locaties in Amersfoort, een locatie in
Baarn en een locatie in Soest. De beide locaties van Meander Medisch Centrum in Amersfoort zijn aan vervanging
toe. Daarom wordt nieuwbouw voorbereid op een nieuwe locatie nabij het hart van Amersfoort aan
de Maatweg. De activiteiten van Meander worden in de toekomst verspreid over twee gebouwen: de nieuwbouw
in Amersfoort en de bestaande locatie in Baarn.
Vrijwel alle medische specialismen zijn vertegenwoordigd in Meander. Daarnaast verzorgt Meander een
twaalftal medische opleidingen en zijn er opleidingen in voorbereiding. De programmering omvat 526 bedden.
Daarnaast zijn nog de volgende bijzondere plaatsen te onderscheiden: 15 wiegen voor gezonde zuigelingen,
8 observatorium plaatsen en 24 stoelen voor dialyse.
Meander beoogt een compact gebouw te realiseren. De begane grond beslaat circa 2,7 hectare van het terrein
van 11 hectare. Het gebouw wordt 4 á 5 bouwlagen hoog, met een accent tot 9 bouwlagen. Aan de
noordzijde van het terrein wordt rekening gehouden met uitbreidingsmogelijkheden. De globale afmeting
van de nieuwbouw bedraagt circa 90.000 m2 bvo inclusief geïntegreerd psychiatrisch centrum voor kortdurende
psychiatrische zorg. De investeringskosten bedragen circa € 147.000.000,-. inclusief 19% BTW,
prijspeil januari 2005
Figuur 7.1: ontwerp nieuwbouw Meander Medisch Centrum te Amersfoort
43

44
In deze casus wordt ingegaan op de aanbesteding van de architectenopdracht, omvattende een opdracht
voor architectuur, landschapsarchitectuur, stedenbouwkunde en interieurarchitectuur.
8.1.2 Algemene kenmerken instelling
Het Meander Medisch Centrum met vestigingen te Amersfoort en Baarn is een algemeen ziekenhuis met
een streekfunctie. Het adherentiegebied bedraagt circa 320.000 inwoners.
Kerncijfers 2005 16
Verpleegdagen ca. 156.364
Dagbehandeling ca. 27.000
Polikliniekbezoeken ca. 423.000
Personele bezetting (FTE) ca. 2.200
8.1.3 Participanten
De opdrachtgever in dit project is de Raad van Bestuur van Meander Medisch Centrum, die vertegenwoordigd
wordt door de manager nieuwbouw van het Projectbureau Nieuwbouw, de heer ir. A. Trip.
Adviesbureau van Zanten raadgevende ingenieurs (Zri) is betrokken in het kader van de selectie en
contractering van de architect in het project.
Voor de beoordeling van de selectiegegevens en de aanbiedingen is een afzonderlijke selectiecommissie
geformeerd, bestaande uit onder andere een afvaardiging van de Raad van Bestuur, het management van
Meander Medisch Centrum en externe adviseurs als Pieterse Terwel Grevink advies en Zri.
8.1.4 Planning en marktomstandigheden
De aanbestedingsprocedure voor de architectenopdracht is gestart in mei 2005. In oktober is de selectie
op basis van een vooropdracht afgerond en de contractering gestart. Op 7 december 2005 is de aanbesteding
afgerond met de ondertekening van het contract.
De marktomstandigheden bij de aanbesteding van de architectenopdracht zijn gunstig voor de
opdrachtgever. Veel architectenbureaus hebben hun interesse laten blijken voor deze interessante en
omvangrijke opgave.
8.2 Innovatieve aanbestedingsvorm
8.2.1 Doelstellingen
De doelstelling voor de aanbesteding is bovenal geweest dat de aanbesteder inzicht zou verwerven in de
visie van de architecten.
Tevens wenst de aanbesteder inzicht te krijgen in de organisatie van de architectenbureaus en hun referentieprojecten.
Van de referentieprojecten wenste de aanbesteder te achterhalen wat de programmatische (en financiële)
uitgangspunten en resultaten zijn van het project en wat de bevindingen zijn geweest van de betreffende
opdrachtgevers met betrekking tot de werkwijze van de architecten. De referentieprojecten behoefden niet
specifiek op de gezondheidszorg betrekking te hebben, maar moesten wel een met een ziekenhuisgebouw
vergelijkbare omvang en complexiteit hebben.
Daarnaast heeft de aanbesteder zich ten doel gesteld de controle te behouden over het aanbestedingsproces.
Vooral de kwaliteit van de architectenbureaus heeft een doorslaggevende rol gespeeld in de aanbesteding,
het financiële onderdeel van de aanbieding was van minder belang.
16 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

De hoofddoelstelling van Meander is het contracteren van die architect die het programma en de doelstelling
van Meander Medisch Centrum het beste weet te vertalen in een ontwerp.
8.2.2 Innovatieve aanbestedingsvorm
De aanbesteding is geschied volgens een procedure met een selectiefase en een inschrijvingsfase. Als
innovatieve elementen zijn hierbij geïntroduceerd:
– afzonderlijke bureaubezoeken tijdens de inschrijvingsfase;
– een vooropdracht; en
– ontwerpgerichte dialogen.
In deze aanbesteding heeft de kwaliteit van de aanbieding zwaarder gewogen dan de prijs bij het bepalen
van de economisch meest voordelige aanbieding. De aanbestedingsprocedure heeft uit de onderstaande
stappen bestaan.
8.2.3 Selectie
Voor de selectie is een afzonderlijke selectiecommissie geformeerd. Deze commissie heeft als eerste zijn
beeldvorming over de opgave en de architectuur verwoord en verbeeld. De architecten zijn uitgenodigd
zich aan te melden voor de aanbestedingsprocedure door het invullen van een vragenlijst en het inleveren
van gegevens. De selectiecriteria zijn daarbij vooral geënt op de organisatie van de architectenbureaus.
De door de bureaus toegezonden informatie is door de selectiecommissie beoordeeld op basis van vooraf
vastgestelde criteria. Op grond van deze selectie zijn de vijf best geplaatste gegadigden uitgenodigd deel
te nemen aan de aanbestedingsprocedure.
8.2.4 Bureaubezoek
Een delegatie van de selectiecommissie heeft de vijf architectenbureaus bezocht. Tijdens het bureaubezoek
zijn de architectenbureaus in de gelegenheid gesteld hun bureau te presenteren alsmede het projectteam
voor te stellen. De inschrijver is gevraagd tijdens het bezoek één representatief referentieproject van een
of meer sleutelpersonen uit het team te presenteren.
Uit deze presentatie zijn de stedenbouwkundige, architectonische, functionele, kwalitatieve en financiële
aspecten van het referentieproject naar voren gekomen, zodat de kwaliteit van het projectteam beoordeeld
kon worden via de prijs-/kwaliteitgegevens van het referentieproject.
Op grond van het non-discriminatie beginsel mag geen informatievoorsprong ontstaan bij één of meer
inschrijvers op voor de aanbesteding (wezenlijke) punten. Daarom zijn tijdens de bureaubezoeken geen
vragen gesteld. Overigens is de selectiecommissie niet bevoegd om op vragen over voor de aanbesteding
wezenlijke punten antwoorden te verstrekken.
8.2.5 Aanbesteding
De vijf architectenbureaus werden voorts uitgenodigd een aanbieding te doen, op basis van de volgende
stukken:
– basisprogramma van eisen en bouwmaatstaven;
– overzicht geprogrammeerde (nuttige) oppervlakte, uitgesplitst naar centra;
– structuurplan van de Gemeente Amersfoort m.b.t. de situatie en het terrein;
– taakbeschrijving architect, op basis van de standaard taakbeschrijving uit de DNR 2005;
– aanbestedingsdocument, waarin de aanbestedingsprocedure uiteen was gezet.
Teneinde in aanmerking te komen voor gunning van de vooropdracht, moesten de architecten een aanbieding
inleveren, welke bestond uit de volgende onderdelen:
– een samenwerkingsplan, waarin het architectenteam wordt gepresenteerd en waarin wordt aangegeven
op welke wijze de architect samenwerkt met de opdrachtgever, binnen het team, met de overige ontwerpers
en met instanties;
– een stedenbouwkundige visie, waarin een visie wordt gegeven op de inpassing van de nieuwbouw
voor Meander Medisch Centrum in het terrein (bijv. terreinindeling, stedenbouwkundige opzet,
bouwmassa’s, etc.);
45

46
– een architectuurvisie, waarin een visie wordt gegeven op het ontwerp voor de nieuwbouw van Meander
Medisch Centrum (bijv. ideeën over architectuur, functionele opzet, materialisatie etc.);
– een plan van aanpak, waarin aangegeven wordt hoe het ontwerpproces wordt aangepakt, wat de werkwijze
in het project zal zijn en op welke wijze de projectkosten bewaakt worden;
– een vaste prijs, met een weergave van de totale vaste prijsaanbieding voor het stedenbouwkundige en
architectonische ontwerp, bestek, prijs- en contractvorming, uitvoering (ontwerp en directievoering)
en nazorg van dit project en een overzicht van de aanbieding onderverdeeld in fasen.
Na het indienen van de aanbieding zijn de architectenbureaus in de gelegenheid gesteld hun totale aanbieding
bij de aanbesteder mondeling te presenteren. Op basis van kwalitatieve en kwantitatieve criteria
zijn de drie inschrijvers met de beste aanbieding in aanmerking gebracht voor gunning van een vooropdracht.
8.3 Vooropdracht
De drie architecten met de beste aanbieding krijgen een vooropdracht voor het maken van een concept
structuurontwerp. De architecten die de afgeronde vooropdracht conform de opdrachtformulering hebben
afgerond en gepresenteerd komen in aanmerking voor een vergoeding. Deze vergoeding wordt gebaseerd
op de voor deze opdracht te besteden tijd en te maken onkosten, naar het inzicht van de aanbesteder.
Deze vergoeding is vastgesteld op € 50.000,- exclusief BTW per architectenbureau.
8.3.1 Ontwerpgerichte dialoog
Daar het gewenst was om tijdens de vooropdracht de ontwerpen zo goed mogelijk af te stemmen op de
behoefte van Meander Medisch Centrum, is de mogelijkheid van de ontwerpgerichte dialoog geïntroduceerd.
Meander Medisch Centrum trad hierbij tweemaal in dialoog met elk van de architecten afzonderlijk.
De ontwerpdialoog biedt de mogelijkheid tot het stellen van verklarende vragen, gericht op de uitgangspunten
van het project die in het bezit zijn van de architecten.
De dialoog biedt de architecten de mogelijkheid na te gaan en te bepalen welke middelen geschikt zijn om
zo goed mogelijk te voldoen aan de vraagstelling van Meander Medisch Centrum.
Bij de ontwerpgerichte dialoog waarborgt de opdrachtgever de gelijke behandeling van alle architecten.
Meander Medisch Centrum geeft geen discriminerende informatie aan een architect die deze kan bevoordelen
boven een van de andere architecten. Alle tijdens de dialogen door de opdrachtgever verstrekte nadere
informatie is vastgelegd in nota’s van inlichtingen en tijdig aan alle architecten verstuurd. Ideeën van een
architect zijn niet in deze nota’s opgenomen. Het verloop van de ontwerpgerichte dialoog speelt geen
inhoudelijke rol bij de gunning. De gunning geschiedt uitsluitend op basis van de gunningcriteria.
8.3.2 Onderdelen vooropdracht
Om in aanmerking te komen voor gunning van de opdracht, moeten architecten een concept structuurontwerp
presenteren en indienen, bestaande uit de volgende onderdelen:
– de uitwerking van de stedenbouwkundige visie, waarin een aanzet voor een structuurontwerp wordt
gegeven met betrekking tot de inpassing van het gebouwencomplex in het terrein;
– een landschappelijke visie, waarin een visie wordt gegeven op de inrichting van het landschap rond
het gebouwencomplex;
– een uitwerking van de architectuurvisie, waarin een aanzet wordt gegeven voor een structuurontwerp
met betrekking tot het architectonisch ontwerp voor de nieuwbouw;
– een uitwerking van de visie ten aanzien van de afzonderlijke en samenhangende functionaliteit van de
gebouwonderdelen en het gebouwencomplex als geheel;
– een verantwoording van het concept structuurontwerp ten aanzien van de vastgoedvisie.
De uiteindelijke ingediende plannen worden beoordeeld aan de hand van vooraf vastgestelde criteria. De
architect met het best passende voorstel komt in aanmerking voor gunning van de definitieve opdracht: de
uitwerking van het concept structuurontwerp in een bestedingsgereed bouwkundig ontwerp.

8.4 Bijzonderheden, aandachtspunten en resultaten innovatieve
aanbestedingsvorm
8.4.1 Bijzonderheden ten aanzien van kennismaking
Door de bureaubezoeken zijn de inschrijvers in de gelegenheid gesteld persoonlijk kennis te maken met de
aanbesteder en in hun eigen (vertrouwde) omgeving reeds de kwaliteit van hun team te presenteren, aan
de hand van referentieprojecten. Hiermee kan de aanbesteder meer inzicht verkrijgen in de beoogde projectorganisatie,
dan mogelijk is via de schriftelijke gegevens die bij de inschrijving ingediend worden.
Door zowel de aanbesteder als de inschrijvers is het bureaubezoek als waardevol ervaren.
Door het bureaubezoek kunnen de inschrijvers zich bij de inschrijving en de presentatie van de inschrijving
meer richten op andere aspecten, zoals de stedenbouwkundige en de architectonische visie. Door de eerdere
bureaubezoeken zijn de aanbesteder en de inschrijvers reeds meer vertrouwd met elkaar, waardoor de
presentaties van de inschrijvingen meer ontspannen verlopen.
8.4.2 Bijzonderheden selectie
De selectiecommissie is breed samengesteld en heeft een belangrijke taak. Door de opzet van de selectie
in verschillende fasen is de commissie in staat om zelf zijn mening te vormen en deze over te dragen aan
de opdrachtgever en aan de te selecteren kandidaten.
8.4.3 Bijzonderheden vooropdracht
De vooropdracht heeft als voordeel dat de opdrachtgever snel inzicht (en beelden) krijgt van de opgave die
hij aan de architect gaat geven. Daarbij moet goed onderscheid worden gemaakt tussen het selecteren van
het architectenbureau en het gepresenteerde. De selectie gaat immers niet over het ontwerp. Het ontwerp
dient als meest praktische middel om de opdrachtgever in staat te stellen zich een beeld te vormen van de
benaderingswijze van de architect over zijn gepresenteerde uitkomst. Hierdoor wordt de opgave als het
ware minder anoniem. Van belang hierbij is dat de opdrachtgever al een goed zicht moet hebben op het
programma van eisen. Dat wordt dus niet gemaakt door de architect, maar het programma is op hoofdlijnen
al gereed bij de aanbestedende dienst.
8.4.4 Aandachtspunten
De gekozen aanbestedingsvorm vereist een tijdige start van de procedure, gezien de looptijd van de gehele
procedure. Tevens vergt de procedure veel tijdbesteding van de aanbesteder zelf, onder andere door de
bureaubezoeken, de ontwerpdialogen en de presentaties.
Ook voor de ontwerpgerichte dialoog gelden de uitgangspunten van aanbesteding, te weten transparantie,
objectiviteit en non-discriminatie. De aanbesteder zal deze beginselen nauwgezet in acht moeten nemen
tijdens de dialoog.
8.5 Bevindingen aanbesteder
De heer A. Trip van het Projectbureau Nieuwbouw Meander Medisch Centrum plaatst de navolgende kanttekeningen
bij het project.
De opdrachtgever heeft veel tijd besteed aan de selectie, maar dat mag ook wel voor een dergelijke
belangrijke opgave. Dat vertaalt zich later in meer zekerheid over het realiseren van de nieuwbouw en de
juiste invulling van gewekte verwachtingen. Een deel van de tijd wordt weer ingelopen bij de eerste fase
van het ontwerp, omdat er al sprake is van een concept structuurontwerp dat bespreekbaar is. Hierdoor
wordt het ook mogelijk om in korte tijd de organisatie in het ontwerp te betrekken.
De aanbesteding zelf heeft geen verrassingen opgeleverd, zij het dat er groot draagvlak is over de uitkomst
bij de organisatie en bij de bureaus die niet geselecteerd zijn. Dit is te danken aan de zorgvuldigheid
waarmee de gehele selectie“operatie” is uitgevoerd. Bij de presentatie in huis was veel waardering voor de
gekozen architect.
47

48
Resultaat is dat een op papier moeilijk uit te voeren selectie zeer concreet is geworden. In de opgedane
ervaring tot nu toe blijkt dat de opgave conform de verwachtingen kan worden uitgewerkt. Vooral de
momenten van kennismaking vooraf (de bureaubezoeken en de ontwerpgerichte dialogen) hebben daarbij
een cruciale rol gespeeld.

9
Integrale aanbesteding van
innovatief ziekenhuisconcept
Aanbesteding nieuwbouw van de concentratiebouw van het Maaslandziekenhuis te Sittard. Het betreft een
aanbesteding van een innovatief ziekenhuisconcept ‘Het ziekenhuis van de 21 e eeuw’ op basis van traditioneel
uitgewerkte bestekken. De aanbesteding heeft plaatsgevonden volgens de niet-openbare procedure
van de Richtlijn 93/37/EEG inzake werken, waarbij de opdracht integraal is gegund aan één hoofdaannemer
of consortium.
9.1 Uitgangspunten van het project
9.1.1 Projectkenmerken
Het project omvat het bouwen en gebruiksgereed opleveren van de concentratienieuwbouw van het
Maaslandziekenhuis te Sittard.
Hoofdentree in aanbouw
Het betreft de vervangende nieuwbouw met een bruto-vloeroppervlak van 64.748 m 2 onder afstoting van
de huidige locaties te Sittard en Geleen. Op de nieuwe locatie worden tevens een RGC, een paramedisch
centrum, een centrum voor verpleging en verzorging en een zorgboulevard gehuisvest. Voorts worden op
het terrein door derden parkeervoorzieningen gerealiseerd en geëxploiteerd. De totale projectomvang voor
de vervangende nieuwbouw op basis van de vergunning ex WZV bedraagt circa 173,9 mln. prijspeil
1 december 2003. Dit is exclusief financiering van zogeheten niet-noodzakelijke bestanddelen (parkeergarage,
zorgboulevard, etc. etc.).
Op verzoek van het ministerie van VWS heeft de opdrachtgever de nieuwbouw geprogrammeerd rond het
thema ‘ziekenhuis nieuwe stijl’. Naar aanleiding daarvan is door de initiatiefnemer de ‘Toekomstige Manier
van Werken’ (TMW) gedefinieerd, die gebaseerd is op een ICT-gestuurd bedrijfsproces.
Helicopterview nieuwbouw
49

50
Op grond van dat uitgangspunt zijn de bestaande zorgprocessen geanalyseerd en geoptimaliseerd, en is de
ruimtebehoefte vastgesteld en geordend.
Dit heeft geleid tot de opzet van het ziekenhuis volgens een aantal thema’s, waarbij zes ’centra’ zijn geïdentificeerd.
Dit zijn een centrum voor screening & diagnostiek, een spreekuurcentrum, een behandelcentrum,
een verpleegcentrum, een logistiek centrum en een kennis- en expertisecentrum.
Na accordering van de voorgestelde planopzet is een en ander per centrum uitgewerkt in een functioneel
programma van eisen en vervolgens vertaald naar een ruimtelijk programma van eisen (via analyse van de
ruimtebehoefte in het kader van de TMW) met een opgave van de oppervlaktebehoefte in vierkante meters.
Ook is per centrum op basis van een functie/relatie analyse aangegeven welke noodzakelijke relaties er
zijn met de andere centra en hoe de afdelingen ten opzichte van elkaar gesitueerd moeten worden.
Enkele kengetallen voor de nieuwbouw:
Vervangende nieuwbouw van een ziekenhuis met een toegelaten capaciteit van 590 bedden en een
bruto-vloeroppervlakte van 61.367 m 2 . Voor de overige ondersteunende functies en de energiecentrale
tezamen wordt ca. 3.381 m 2 bvo gerealiseerd. Daarnaast worden op het terrein een regionaal GGZ-centrum,
een verpleeg- en reactiveringscentrum, een paramedisch centrum, een zorghotel en een zorgboulevard
gerealiseerd.
9.1.2 Algemene kenmerken instelling 17
Orbis medisch en zorgconcern omvat een ziekenhuis en negen zorgcentra. Het concern biedt werk aan
4.000 medewerkers en zorg aan circa 200.000 cliënten.
Het werkgebied is het stedelijke gebied Sittard – Geleen in de westelijke mijnstreek van de provincie
Limburg.
Capaciteit van de instelling
Toegelaten klinische capaciteit 567 bedden
Dit is inclusief PAAZ 42 bedden
Wiegen gezonde zuigelingen 8 bedden
Productie - 2005
opnamen 16.835
verpleegdagen 108.946
verpleegdagen dagverpleging 17.945
polikliniekbezoeken (incl. herhalingsbezoeken) 320.653
9.1.3 Participanten
De Raad van Bestuur van het Orbis medisch en zorgconcern treedt op als opdrachtgever voor het project.
Namens de raad van Bestuur treedt de heer P. Rothkranz van het bouwbureau op als projectverantwoordelijke.
De overige bij het project betrokken partijen zijn:
Adviseurs ontwerpfase:
– Veldhoen + Company te Maastricht voor het functionele programma van eisen;
– Bonnema architecten te Hurdegaryp voor de architectenwerkzaamheden;
– BM managers van het bouwproces te Hoofddorp voor het bouwprocesmanagement; en
– RTB van Heugten / Huygen Installatie adviseurs voor de installaties.
– Siemens Nederland NV te Den Haag in het kader van de ondersteuning bij de ontwikkeling van een ICTgestuurd
bedrijfsconcept.
17 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

Aannemers bouwuitvoering:
– Bouwcombinatie Medical Park Sittard, bestaande uit Ballast Nedam BV, Bouwbedrijf van der Linden BV,
Strukton Bouwprojecten BV en GTI Utiliteit Zuidoost BV, geïntegreerde nieuwbouwopdracht (bouwkundig,
werktuigbouw en elektrotechniek) Maaslandziekenhuis.
– TGM – Asten, gevelpuien en schuifpuien.
– Franki Grondtechnieken BV – Oosterhout, paalfundering 1 e fase nieuwbouw.
– A.L. van de Wetering Cultuurtechniek BV – Heesch, grondwerk 1 e fase nieuwbouw.
Voorts zijn zowel het ministerie van VWS als het Bouwcollege op basis van de WTZi betrokken bij het initiatief
in het kader van de toelating en de vergunningverlening.
9.1.4 Planning en marktomstandigheden
Na de gereedstelling van de bestekken is de publicatie voor de Europese aanbesteding verzonden op
19 augustus 2004. De planning – doorlooptijden – voor de fasen aanbesteding en realisatie zijn daarbij
als volgt geweest:
Aanbesteding:
Verzending publicatie 19 augustus 2004
Verzending uitnodigingen 13 oktober 2004
Aanbesteding 22 december 2004
Uitvoering:
Bouwuitvoering, start 20 juni 2005
Oplevering juni 2008
De marktomstandigheden rond de aanbesteding konden worden gekenmerkt als een kopersmarkt. Dit betekent
dat de macht in beginsel bij de aanbesteder lag.
9.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
9.2.1 Doelstellingen
Het doel van de instelling is het bouwen van een ziekenhuis dat bij de oplevering niet al verouderd is.
Op verzoek van het ministerie van VWS heeft de opdrachtgever de nieuwbouw daarom geprogrammeerd
rond het thema ‘ziekenhuis nieuwe stijl’. Naar aanleiding daarvan is door de initiatiefnemer de ‘Nieuwe
Manier van Werken’ (NMW) ontwikkeld, die gebaseerd is op een ICT-gestuurd bedrijfsproces.
9.2.2 Innovatieve aanbestedings- en contractvorm
Om dit doel te bereiken heeft de instelling in eerste instantie geopteerd voor een integrale gunning van
de opdracht aan de ontwikkelaar/participant van het ICT-concept, Siemens Nederland NV. Dit bleek om
diverse redenen niet haalbaar. Daarom is uiteindelijk gekozen voor een Europese aanbesteding op basis
van traditioneel uitgewerkte bestekken volgens de niet-openbare procedure van de Richtlijn 93/37/EEG.
Als guningcriterium is daarbij uitgegaan van de laagste prijs. In dit verband heeft de opdrachtgever
ervoor gekozen om de uitvoering van het werk, in verband met de betere mogelijkheden voor risicobeheersing,
te gunnen aan een enkele partij die in staat zou zijn zowel de bouwkundidige als werktuigbouwkundige
en elektrotechnische werkzaamheden integraal aan te bieden. Deze partij zou het werk of
volledig zelfstandig moeten kunnen uitvoeren of anders voor de uitvoering een consortium moeten vormen
met andere partijen. De reden hiervoor is primair gelegen in de betere mogelijkheden die dit biedt
voor de beheersing van het bouwproces in termen van kosten, tijd en kwaliteit door een vereenvoudiging
van de communicatiestructuur.
9.2.3 Aanbestedingsvorm
Gelet op ontwikkelingen in jurisprudentie is (in een relatief laat stadium) gekozen voor een EG aanbesteding
volgens de niet openbare procedure van Richtlijn 93/37/EEG. Dit betekent dat er sprake is van een
aanbesteding met gescheiden fasen voor de selectie en gunning.
51

52
9.3 Resultaten en aandachtspunten
9.3.1 Resultaten
De aanbesteding heeft plaatsgevonden op 22 dember 2004. Het aanbestede volume bedroeg exclusief
grondkosten € 106,1 mln. De inschrijvingen sloten op € 102 mln. Het behaalde resultaat bedroeg daarmee
€ 4,1 mln. ofwel 3,9% voordelig. De innovatieve elementen/aspecten van het bouwplan worden
gevormd door het ICT-gestuurde bedrijfsconcept en de daaruit voortvloeiende wijzigingen in de organisatie
van het ziekenhuis. Voorts is het relatief nieuw voor de zorgbouw dat bij de aanbesteding uitsluitend de
mogelijkheid is geboden voor een integrale aanneming van de bouwopdracht (B, W, E) door één enkele
partij. Op grond van het overleg met de instelling in het kader van de vergunningverlening en de aanbestedingsprocedure
kunnen de volgende aandachtspunten genoemd worden.
Hoewel de bestekken voor de uitvoering aan één enkele partij zijn gegund, waarmee de uitvoeringscoördinatie
en aansprakelijkheid sterk worden vereenvoudigd, is het ontwerp niet op een vergelijkbare geïntegreerde
wijze tot stand gekomen. Dit betekent dat sprake is van aparte bestekken voor de diverse technische
disciplines, die mogelijk niet optimaal op elkaar zijn afgestemd. In dit verband zou overwogen
moeten worden welke voordelen het uit een oogpunt van afstemming biedt om de werkzaamheden van de
verschillende technische disciplines tijdens de bouwvoorbereiding al te integreren en in hoeverre het
mogelijk is om het ontwerp uit te schrijven in één integraal bestek in plaats van afzonderlijke bestekken
voor B, W en E.
Teneinde van de juiste partij (uiteindelijk) een aanvaardbare inschrijving te kunnen verkrijgen moet bijzondere
aandacht worden besteed aan het formuleren van de (goede) selectie- en gunningcriteria, alsmede
aan de daaraan toe te kennen weegfactoren.
9.3.2 Bevindingen aanbesteder
De heer P. Rothkranz van het bouwbureau van Orbis medisch en zorgconcern kijkt redelijk tevreden op het
project terug.
Relatief nieuw in de zorgbouw is dat bij de aanbesteding gekozen is voor integrale gunning van de gehele
bouwopdracht (B,W,E) aan één enkele partij. Op grond van het overleg met de instelling in het kader van
de vergunningverlening en de aanbestedingsprocedure kunnen de volgende aandachtspunten genoemd
worden.
a. In geval van een traditionele bouworganisatie zijn de installateurs nevenaannemers van de bouwkundig
aannemer, en coördineert de bouwkundig aannemer het gehele bouwwerk. Hiertoe wordt aanbesteed
in percelen (B, W, E en soms T), sluit de opdrachtgever een overeenkomst af met elk der partijen
afzonderlijk, en worden partijen verplicht, door ondertekening van een coördinatieovereenkomst, tot
nadere afstemming en overleg. De bouwkundig aannemer draagt echter geen algehele (juridische) verantwoordelijkheid
op integraliteit. Bij veel, met name complexe, bouwprojecten zijn de coördinatie van
en de interface tussen de verschillende bouwende disciplines een steeds terugkerend probleem.
Bestekken die niet naadloos op elkaar aansluiten en afstemming in de uitvoering leveren dikwijls
financiële - en tijdsoverschrijdingen. Door het gehele werk bij één partij (concern of combinatie/consortium)
onder te brengen wordt de interface problematiek neergelegd bij de partij die hier het beste
mee om kan gaan en wordt de integraliteit het beste geborgd. Bij een combinatie of consortium dienen
de participanten wel elk hoofdelijk aansprakelijk te zijn, zodat bij wanprestaties of wegvallen van
één der participanten geborgd is.
b. Bij een traditionele bouworganisatie waarbij de bouwkundig aannemer coördineert wordt doorgaans
een coördinatievergoeding gehanteerd (afhankelijk van de organisatorische vorm is dit in de praktijk
3 à 8% van de installatiesom). Door integraal aan te besteden maken ook de coordinatiekosten en
-risico’s onderdeel uit van de aanbesteding. Bij de aanbesteding van het Maaslandziekenhuis blijkt
dat combinaties c.q. consortia in de prijsvorming geen of een lagere coördinatievergoeding hanteren,
terwijl de risico’s hoger zijn.
c. Theoretisch zou een integrale aanbesteding hoger uit kunnen komen dan de som van de verschillende
disciplines bij een aanbestding in percelen. In geval van de aanbesteding van het Maaslandziekenhuis
is de laagste inschrijver echter niet alleen het laagste totaalbedrag, maar ook de laagste bedragen per
discipline (B, W, E). Bovendien blijkt in de praktijk dat bij traditionele bouworganisaties (met nevenaannemers)
de meerwerkkosten als gevolg van afstemmingen en interfaces (waaronder sparingen) aanzienlijk
hoger uitkomen dan bij integrale opdrachten, helemaal indien hier ook de bouwdirectie- en
advieskosten in worden meegenomen.

d. Bij een integrale opdracht dient ook het bestek op geïntegreerde wijze tot stand te komen (één
bestek). Omdat pas laat in het bouwvoorbereidingstraject is gekozen voor integrale aanbesteding, zijn
in geval van het Maaslandziekenhuis de aanvankelijk individueel opgestelde bestekken pas laat samengevoegd
tot één bestek. In de praktijk blijkt nu een aantal zaken niet geheel op elkaar te zijn afgestemd
(o.a. de vergoedingswijze van meerwerken). Belangrijk is dan ook bij aanvang van de besteksfase
de aanbestedingswijze bepaald te hebben, en tijdens de besteksfase - nog - meer aandacht te
besteden aan inhoudelijke afstemming en integrale detaillering, zorg te dragen voor uniforme definities
en dit alles vast te leggen in één integraal bestek.
e. Teneinde de juiste partij en (uiteindelijk) een aanvaardbare inschrijving te verkrijgen is bijzondere
aandacht besteed aan het formuleren van de (goede) selectie- en gunningcriteria, alsmede aan de
daaraan toe te kennen weegfactoren.
Nu ruim één jaar na start bouw blijkt de aanpak zijn vruchten af te werpen. Niet alleen heeft de aanbestedingswijze
geresulteerd in een lage inschrijving, er zijn ook relatief weinig meerwerken op het gebied van
interfaces. De coordinatie tussen de verschillende disciplines verloopt beter dan in geval van traditionele
bouwvormen met nevenaanneming; de combinatie komt - na een wat stroeve aanvang - met integrale uitwerkingen
en ook meerwerken omvatten alle disciplines. Bij aanvang bestond nog wel zorg of inhoudelijk
wel goed zou kunnen worden afgestemd tussen installatieadviseurs en installateurs. Omdat echter goede
afspraken zijn gemaakt omtrent organisatie, overlegstructuren en beslissingsbevoegdheden, blijkt dit in de
praktijk goed te werken. Merkbaar blijft echter de denkwijze van traditionele bouwvormen, waardoor echt
integraal acteren nog niet altijd vanzelfsprekend is.
53

10 Aanbesteding volgens een vroege vraagspecificatie
Het project betreft de innovatieve aanbesteding van de nieuwbouw en renovatie van een verpleeghuis voor
de Stichting Argos Zorggroep. De aanbesteding geschiedt via een vroege vraagspecificatie op basis van een
functioneel Programma van Eisen. Een technische beschrijving van de bestaande bouw wordt daarbij als
referentie gebruikt. De aanbestedingsprocedure wordt georganiseerd en ontwikkeld op basis van de nietopenbare
procedure van het ARW 2005.
10.1 Uitgangspunten van het project
10.1.1 Projectkenmerken
Het project betreft de ombouw van meerbeds- naar eenbedskamers (als privacybevorderende maatregel)
voor 120 plaatsen van het verpleeghuis DrieMaasHave te Maassluis. De opdrachtgever wil dit realiseren
door het op basis van een innovatieve aanbesteding in bouwvoorbereidingsverband uitwerken van het
Voorlopig Ontwerp (VO) tot uitvoeringsdocumenten. Aansluitend vindt een gefaseerde uitvoering van renovatie
en nieuwbouw plaats.
Het bestaande gebouw bestaat uit vierpersoonskamers. Om deze vierpersoonskamers om te kunnen bouwen
tot eenpersoonskamers moet voor 24 patiënten nieuwbouw plaatsvinden. Dit geschiedt door nieuwbouw
bovenop het bestaande gebouw.
Parallel aan bovengenoemde om- en nieuwbouw wordt tevens topkoeling gerealiseerd, in combinatie met
integratie van de luchtbehandelingskasten in de nieuwbouw. Hiertoe moeten de verticale verkeerstructuur
en de aansluitingen op de installatieschachten worden aangepast.
Toepassing van interim-voorzieningen bij de ver- en nieuwbouwwerkzaamheden is, gelet op de beperkte
mogelijkheden op en in de nabijheid van de locatie, niet reëel. Daarom dienen ontwerp en uitvoering
zodanig opgezet te worden dat de gekozen bouwwijze minimale bouwhinder veroorzaakt en geen overlast
geeft voor de bewoners/patiënten in het bestaande gebouw.
55

56
Enkele kengetallen voor het project:
Het project betreft de nieuwbouw van een dakopbouw voor 24 plaatsen en tevens de renovatie van het
bestaande gebouw, respectievelijk 1.460 m 2 bvo en 4.070 m 2 bvo. In de verklaring van VWS is ingestemd
met investeringskosten van maximaal € 4,9 mln. Bij de afgifte van de vergunning vindt de definitieve
vaststelling van de investeringskosten plaats. De totale uitvoeringsduur wordt vooralsnog geraamd op ca.
24 maanden (exclusief engineering). De aanvang van de engineeringsfase is voorzien voor september
2006, de start van de bouwuitvoering in januari 2007. De (ver)nieuwbouwlocatie is gelegen op het terrein
van de instelling aan de Stadsmolen te Maassluis.
10.1.2 Algemene kenmerken instelling 18
De ‘Stichting Argos zorggroep’ is op 1 januari 2006 ontstaan uit een fusie van de ’Stichting Zorggroep
Waterweg Noord’ te Schiedam en de ‘Stichting de Waarden’ te Hoogvliet. Hierdoor is een organisatie ontstaan
met ca. 2300 personeelsleden, die zorg aanbiedt in de gemeenten Rotterdam/Hoogvliet, Spijkenisse,
Albrandswaard, Schiedam, Vlaardingen en Maassluis, op de gebieden wonen, zorg, behandeling en service.
Zorgaanbod
Via het verpleeg- en reactiveringscentrum DrieMaasHave wordt zorg en behandeling geboden aan ca. 90
psychogeriatrische en 30 somatische patiënten. Daarnaast beschikt het centrum over capaciteit voor dagbehandeling
voor 12 psychogeriatrische patiënten. In het kader van de regiofunctie beschikt het centrum
tevens nog over drie crisisbedden voor maximaal vijf dagen.
Capaciteit van de instelling
Toegelaten klinische capaciteit 436 plaatsen
Toegelaten capaciteit beschermd wonen 135 plaatsen
Productie
Ambulante verrichtingen,contacten per jaar ca. 104.000
Begeleid zelfstandig wonen uren per jaar ca. 9.000
Preventie en dienstverlening uren per jaar ca. 22.500
Personele bezetting (FTE) ca. 855
10.1.3 Participanten
De Raad van Bestuur van de Stichting Argos Zorggroep treedt op als opdrachtgever in het kader van dit
project. De opdrachtgever heeft de heer M.J. Belderok van PRC Bouwcentrum aangesteld als bouwcoördinator.
Verder is PRC Bouwcentrum als adviseur betrokken bij het opstellen van het functionele Programma van
Eisen en de begeleiding van het contracterings- en aanbestedingstraject.
18 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

10.1.4 Planning en marktomstandigheden
De planning – doorlooptijden – voor de fasen aanbesteding, ontwerp en realisatie is, op basis van de in
maart 2006 toegezonden informatie 19 :
Aanbesteding:
aanbesteding april – september 2006
Engineering:
Bestek september - december 2006
Vergunning WTZi april – mei 2006
Bouwvergunning september – december 2006
Uitvoering:
Bouwuitvoering, start januari 2007
Oplevering nnb
Met betrekking tot de marktomstandigheden wordt opgemerkt dat sedert medio 2005 sprake is van een
aantrekkende conjunctuur in de bouw. Dit uit zich door een stijging van de gemiddelde aanneemsommen.
Gelet op de consistentie in de ingezette trend is sedert medio 2006 sprake van een zeker evenwicht tussen
de kopers- en verkopersmacht; verwacht wordt dat daarna in toenemende mate sprake zal van een gunstige
markt voor de uitvoerende partijen.
10.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
10.2.1 Doelstellingen
De hoofddoelstelling bij de nieuwbouw en renovatie is dat de patiënten zonder dat zij daarvan hinder
ondervinden in het gebouw kunnen (ver)blijven tijdens de uitvoering van het bouwplan. Hierbij geldt als
bijkomende voorwaarde dat bij de realisatie geen gebruik van interim-voorzieningen kan worden gemaakt.
De instelling wil hiertoe, rekening houdend met de resterende levensduur van het gebouw, een aanbesteding
organiseren die resulteert in een concreet bouwplan met aanneemsom, planning en bijbehorend
bouwsysteem. De aanbesteding zal daarbij plaatsvinden op basis van prestatie-eisen voor vormgeving,
functionaliteit en kwaliteit. Bij de aanbesteding wordt ook het (exterieur)onderhoud betrokken teneinde te
komen tot optimalisatie van de verhoudiing prijs/kwaliteit binnen het beschikbare budget. Hiertoe wordt
een expliciet beroep gedaan op de creativiteit en het innovatieve vermogen van de inschrijvers.
10.2.2 Innovatieve contractvorm
Teneinde de gestelde doelen te realiseren wordt een innovatieve vorm van projectvoorbereiding, contracteren
en aanbesteden toegepast. Dit houdt in dat het contractmoment voor het project ver naar voren wordt
gehaald. Daarbij vinden aanbesteding en contractering getrapt in twee fasen plaats via een vroege vraagspecificatie
op basis van een functioneel programma van eisen (PvE) in plaats van een traditioneel uitgewerkt
bestek. Hierbij is overwogen dat de gestelde doelen waarschijnlijk het best zullen kunnen worden
bereikt via toepassing van IFD 20 bouwelementen. Gezien de mogelijkheden van toepassing van verschillende
IFD bouwsystemen acht de instelling het niet opportuun hieraan beperkingen op te leggen door vooraf
in bestekken vastgelegde keuzes. De uiteindelijke opdracht zal integraal, d.w.z. voor zowel de bouw als de
installaties in één geheel, worden verleend.
Na afronding van de aanmeldings- en selectiefase is een vijftal gegadigden uitgenodigd voor een eerste
aanbieding op basis van een schetsplan én een plan van aanpak. In de tweede ronde zullen vervolgens
de twee als beste beoordeelde aanbieders uitgenodigd worden een definiteve aanbieding te doen op
basis van een Voorlopig Ontwerp. Voor het opstellen van het Voorlopig Ontwerp kent de aanbesteder een
kostenvergoeding toe. Gunning van de (definitieve) opdracht voor het samenstellen van het bestek én
de bouwuitvoering geschiedt daarbij gefaseerd op basis van het criterium van de economisch meest
voordelige aanbieding.
19 Bij het ter perse gaan van dit cahier had publicatie van de aanbesteding nog niet plaatsgevonden
20 IFD staat voor Industrieel Flexibel Demontabel bouwen. Het cahier ‘Flexibel bouwen in de zorg’, College bouw
ziekenhuisvoorzieningen, Utrecht, 2004, is aan deze benadering gewijd.
57

58
Dit betekent dat de aannemer eerst opdracht krijgt het plan uit te werken tot op het niveau waarop de
vergunningen kunnen worden aangevraagd (bouwvergunning, WTZi-vergunning, etc.). Eerst nadat de
opdrachtgever en het Bouwcollege het plan hebben goedgekeurd én de bouwvergunning is verleend, zal de
opdracht voor de bouwuitvoering verleend kunnen worden. In dit verband is het optioneel tevens mogelijk
dat de aannemer, bij een goede uitvoering, na de oplevering ook het meerjarig bouwtechnisch
(exterieur)onderhoud in opdracht verwerft.
Teneinde tot een verantwoorde keuze op basis van de inschrijvingen te kunnen komen, moeten de inschrijvers
de aanbieding in meerdere onderdelen splitsen. De te beoordelen aspecten zijn:
– een integraal Schetsplan op basis van het Programma van Eisen (PvE);
– een toelichting op het Schetsplan, waarin specifiek aandacht wordt besteed aan materiaalkeuzes en
beperking van de overlast tijdens de bouw;
– een planning voor de fasen bouwvoorbereiding en bouwuitvoering;
– een risicoanalyse, waarin specifiek aandacht wordt geschonken aan de te onderkennen risico’s, de
mogelijke financiële consequenties daarvan en de toerekening van het risico;
– de prijs, gedifferentieerd naar de bouwvoorbereiding, het verzorgen van vergunningaanvragen, de
bouwuitvoering van de nieuwbouw alsmede van de renovatie en een prijs voor het technisch preventief
onderhoud zowel bouwkundig als installatietechnisch voor een periode van 20 jaar.
Behalve de wijze van aanbesteding en contractvorming van het plan is ook de mogelijke integratie met
contractering van het onderhoud als innovatief aan te merken.
10.2.3 Aanbestedingsvorm
Voor de aanbesteding is gekozen voor een aanbestedingsprocedure in lijn met de niet-openbare procedure
van het ARW 2005, waarbij de inschrijving in twee fasen plaatsvindt. Dit betekent dat er sprake is van een
aanbesteding met gescheiden fasen voor de selectie en gefaseerde gunning op basis van de inschrijving.
10.3 Resultaten en aandachtspunten
10.3.1 Resultaten
Het resultaat van de aanbesteding is nog niet bekend. Evident is dat de voorgestelde wijze van marktbenadering
en contractering expliciete innovatieve elementen bevat.
10.3.2 Aandachtspunten
Op grond van het overleg met de instelling in het kader van de vergunningverlening over het plan en de
aanbestedingsprocedure kunnen de volgende aandachtspunten worden genoemd.
In het onderhavige geval heeft de instelling gekozen voor de niet-openbare procedure van het ARW 2005.
Gelet op de gestelde doelen bij de aanbesteding en de mogelijkheden van de aanbestedingsregels, zijn
alternatieven beschikbaar zoals de onderhandelingsprocedure (met voorafgaande bekendmaking). Het kiezen
voor de juiste aanbestedingsprocedure bij het project vergt een zorgvuldige afweging van de gestelde
doelen in relatie tot de mogelijk toe te passen procedures op grond van de aanbestedingsregels.
Het in het plan opnemen van innovatieve elementen zoals onderhoud en een (reken)vergoeding voor het
Voorontwerp is als innovatief en stimulerend aan te merken.
Bij innovatieve aanbesteding moet ook voldoende aandacht worden geschonken aan het contracteringsplan.
Dit heeft vooral betrekking op de verdeling en toerekening van aansprakelijkheidsrisico’s.
Voor geïntegreerde contractvormen kan tegenwoordig gebruik gemaakt worden van specifiek daarvoor ontworpen
standaardregelingen zoals bijvoorbeeld de UAV-Gc 21 , die mogelijk meer en wellicht betere mogelijkheden
kan bieden.
21 UAV Gc staat voor Uniforme Administratieve Voorwaarden voor Geïntegreerde contractvormen. De meest recente versie
zijn de UAV Gc-2005. deze zijn gratis toegankelijk en te downloaden via http://www.uavgc.nl/

11 Europese aanbesteding met internetveiling
Deze casus betreft de vervangende nieuwbouw van een kliniek ten behoeve van de Stichting
Novadic–Kentron te Sint-Oedenrode, voor 106 plaatsen alsmede een hoofdkantoor te Vught. Het betreft
een in bestekken uitgewerkt plan, dat in meerdere percelen is aanbesteed. De aanbesteding van het plan
heeft plaatsgevonden volgens de niet-openbare procedure van de Richtlijn 93/37/EEG inzake werken, met
toepassing van het ARW 2004. In deze procedure zijn, preluderend op de wijziging van de Europese richtlijnen
per 1 december 2005, enkele innovatieve elementen toegepast. Dit had onder andere betrekking op
het meenemen van het onderhoud van de te realiseren voorzieningen bij de aanbesteding en op de mogelijkheid
om bij de inschrijving(en) een of meer van de percelen B, W en/of E te combineren. Voorts heeft
de inschrijvingsprocedure plaatsgevonden langs traditionele weg met betrekking tot de oordeelsvorming
over de kwaliteit van de verschillende aanbiedingen en heeft deze voor het deel prijsvorming bestaan uit
een internetveiling.
11.1 Uitgangspunten van het project
11.1.1 Projectkenmerken
Het project omvat het bouwen en gebruiksgereed opleveren van een kliniek voor 106 plaatsen en het bouwen
van een hoofdkantoor, beiden te Vught. Met de vervangende nieuwbouw van de kliniek wordt de
bestaande capaciteit van de instelling te Sint-Oedenrode en Oirschot samengebracht op één nieuwe locatie.
Van deze gelegenheid wordt tevens gebruik gemaakt om op de locatie definitieve huisvesting voor verslaafden
met psychiatrische stoornissen te realiseren.
59

60
Het plan bestaat uit een 3-tal bouwdelen, waarvan een in in twee lagen wordt opgetrokken. De bouwdelen
worden visueel verbonden door een atrium. De totale bruto vloeroppervlakte bedraagt circa 12.000 m 2 . De
cliënten worden gehuisvest in eenpersoonskamers voorzien van eigen sanitair. Per groep van 8 personen
wordt een gemeenschappelijke huiskamer gerealiseerd.
Het kantoorgebouw is een ontwerp waarbij voor de inrichting gebruik zal worden gemaakt van een flexibel
kantoorconcept. De onderdelen vaste inrichting, terreininrichting en liftinstallaties vormen geen onderdeel
van de opdracht en worden in een later stadium aanbesteed.
Bij de planvoorbereiding is ervoor gekozen om een fysieke scheiding aan te brengen tussen de functies
verblijf/wonen en behandelen/beheren. Dit heeft tot gevolg dat er een tweedeling in het ontwerp zichtbaar
is. De functies verblijf/wonen en behandelen/beheren zijn door middel van een atrium visueel aan
elkaar gekoppeld. Een voordeel van de scheiding van de verblijf/woonfunctie en de behandelfunctie is dat
zelfstandig functionerende woongroepen kunnen worden gerealiseerd en gehandhaafd.
Vervangende nieuwbouw op een nieuwe locatie (foto St. Novadic-Kentron, 2006)
11.1.2 Algemene kenmerken instelling 22
Novadic–Kentron is een organisatie voor geestelijke gezondheidszorg die zich primair richt op behandeling
van mensen met verslavingsproblemen. Daarvoor beschikt de organisatie over een breed spectrum aan
voorzieningen en mogelijkheden. Als uitvloeisel hiervan functioneert de stichting als expertisecentrum op
het gebied van verslaving en verslavingszorg.
Het werkgebied van de stichting is de provincie Noord-Brabant. De Stichting heeft in totaal 15 vestigingen
in verschillende plaatsen. Het hoofdkantoor is thans nog gevestigd in Sint-Oedenrode. De stichting biedt
werk aan ongeveer 800 medewerkers.
11.1.3 Participanten
De Raad van Bestuur van de Stichting Novadic–Kentron treedt op als opdrachtgever voor dit project. De
instelling wordt in dit verband vertegenwoordigd door de heer R. van de Grift, manager huisvesting a.i.
22 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

De overige bij het project betrokken partijen zijn:
Adviseurs bouwvoorbereiding:
– MAS Architecten BV te Rotterdam voor het bouwkundig ontwerp
– Sweegers en De Bruijn BV als adviseur voor de installaties
– Commerce-hub BV te Rotterdam voor de opzet en inrichting van de internetveiling
– BOOT Advocaten te Amsterdam voor de juridische begeleiding van het aanbestedingsproces.
Aannemers bouwuitvoering:
Combinatie “Adriaans BV te Oostelbeers / van Bree bouwbedrijf BV te Someren” VOF io te Helmond voor de
bouwkundige werkzaamheden, Imtech Projects Zuid BV te Roermond voor de elektrotechnische werkzaamheden,
Verstappen van Amelsvoort BV te Nuland voor de werktuigbouwkundige werkzaamheden.
11.1.4 Planning en marktomstandigheden
De publicatie voor de Europese aanbesteding is verzonden op 19 juni 2005. De planning voor de fasen
aanbesteding en realisatie luidde als volgt:
Aanbesteding:
Verzending publicatie 19 juni 2005
Sluiting aanmeldingstermijn 10 juli 2005
Indiening selectiebescheiden 28 juli 2005
Aanbesteding - internetveiling 2 november 2005
Uitvoering:
Bouwuitvoering, december 2005
Oplevering april 2007
De marktomstandigheden rond de aanbesteding kunnen als neutraal worden gekenmerkt. Na een voor aanbesteders
gunstige periode die grotendeels de periode 2003–2005 heeft omspannen, is vanaf medio 2005
ten gevolge van een aantrekkende markt een kentering opgetreden ten gunste van de inschrijvers. Dit
betekent dat op het moment van aanbesteding de marktmacht noch bij de aanbesteder noch bij de marktpartijen
lag.
11.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
11.2.1 Doelstellingen
Bij de aanbesteding van het project heeft de instelling zich ten doel gesteld om de potentiële gegadigden
maximaal te prikkelen tot concurrentie op prijs- en kwaliteit. Dit heeft zij willen realiseren door het onderhoud
bij de aanbesteding te betrekken. Voorts zijn prikkels ingebouwd door, aansluitend aan een kwalitatieve
beoordeling van de inschrijvingen, een internetveiling te organiseren teneinde daarmee de scherpst
mogelijke prijs te realiseren. Bij het toelaten van gecombineerde inschrijvingen voor een of meerdere percelen
hebben overwegingen in het kader van risicobeheersing een beperkte rol gespeeld.
11.2.2 Innovatieve aanbestedings- en contractvorm
Teneinde de gestelde doelen te realiseren heeft de instelling een aantal innovatieve elementen geïntroduceerd
in zowel de aanbesteding als de gunning. Dit betreft de keuze om naast de bouw ook het onderhoud
aan te besteden en de introductie van de mogelijkheid voor de inschrijvers om een of meer percelen te
61

62
combineren. Bij de aanbesteding heeft de opdrachtgever gekozen voor het gunningcriterium van de economisch
meest voordelige aanbieding. Teneinde ook optimaal gebruik te kunnen maken van de concurrentie
op prijs (binnen de gestelde kwalitatieve criteria) heeft de instelling de inschrijving in twee fasen georganiseerd.
Daarbij heeft in de eerste fase een kwalitatieve beoordeling van de inschrijvingen plaatsgevonden.
In de tweede fase heeft, met het oog op de scherpst mogelijke prijsconcurrentie, een internetveiling
plaatsgevonden.
Daarbij is ten aanzien van het in de aanbesteding betrokken onderhoud bepaald dat een eventuele
opdrachtverlening daarvan afhankelijk is van de kwaliteit van de gerealiseerde nieuwbouw.
11.2.3 Aanbestedingsvorm
Rekening houdend met actuele ontwikkelingen in de aanbestedingsregelgeving en -jurisprudentie is gekozen
voor een - niet verplichte - EG aanbesteding volgens de niet openbare procedure van Richtlijn
93/37/EEG, met toepassing van het ARW 2004. De gekozen procedure sluit aan bij de toen geldende
Europese aanbestedingsregelgeving en is in lijn met de bepalingen van de circulaire “Aanbesteding van
werken Wet ziekenhuisvoorzieningen” d.d. 28 januari 2005 (Stcrt. 2005, 21). Binnen deze procedure is er
vooruitlopend op de implementatie (per 1 december 2005) van de gecombineerde Europese richtlijn voor
werken, leveringen en diensten 2004/18/EG van 31 maart 2004, voor gekozen om de aanbesteding af te
ronden met een inschrijving via een internetveiling. De opdrachtgever heeft tot deze keuze kunnen komen
omdat binnen de stichting al enige ervaring was opgedaan met internetveilingen voor opdrachten in de
diensten- en leveringensfeer.
De gegadigden èn de inschrijvers zijn over de getrapte inschrijving en de introductie van de internetveiling
in de aanbestedingsprocedure vooraf geïnformeerd. Dit heeft plaatsgevonden in de aankondiging van de
aanbesteding en is verder gespecificeerd in de selectie- en de inschrijvingsleidraad. Zij dienden zich bij de
aanmelding bereid te verklaren om hieraan deel te nemen. Ten behoeve van de veiling is een veilingprotocol
opgesteld. In dit protocol zijn onder andere regels opgenomen die de gelijkwaardigheid van de
inschrijvers, de transparantie van de procedure en de vertrouwelijkheid van de gegevens waarborgden.
Mede met het oog op de daarmee nog beperkt opgedane ervaringen was in het protocol voorzien in een
trainingssessie voor de inschrijvers.
In aanvulling op genoemd protocol is onder verantwoordelijkheid van de aanbesteder een veilingconfiguratie
samengesteld. Hierin zijn met betrekking tot het onderwerp van aanbesteding en het gunningcriterium
specifieke parameters geformuleerd voor de veiling. Deze hebben onder andere betrekking op datum, duur
en tijdstip van de veiling (in het onderhavige geval 30 minuten, met een verlengingsoptie van 3 minuten,
indien in de laatste 10 minuten een nieuwe bieding zou worden gedaan alsmede telkenmale een verlenging
met 3 minuten voor elke binnen deze termijn ingekomen nieuwe aanbieding. Daarbij is verder
bepaald dat de veiling wordt beëindigd indien in de laatste 5 minuten geen nieuwe bieding meer is
gedaan. Voorts heeft het veilingprotocol betrekking op de berekeningswijze van de meest voordelige aanbieding
23 , de startpositie van de inschrijvers bij aanvang van de veiling op basis van een kwalitatieve
beoordeling van de inschrijvingen (via een bonus/malussysteem voor de kwalitatieve elementen in de
aanbieding) en de biedparameters bij het bieden (veiling via afslagmethode, biedingen in op € 1.000,—
afgeronde bedragen en biedstappen in veelvouden van € 50.000,— voor de bouwkundige voorzieningen
en € 20.000,— voor de W- en E-installaties.
Om de mogelijkheden voor marktwerking optimaal te benutten is ervoor gekozen potentiële gegadigden in
de gelegenheid te stellen om in hun inschrijving de percelen (Bouwkunde, Werktuigbouwkunde en
Elektrotechniek) te combineren alsmede ook het toekomstig onderhoud in hun aanbieding te betrekken.
Daarbij zijn de selectiecriteria met betrekking tot referentiegegevens en financiële draagkracht zodanig
geobjectiveerd dat de ruimte voor marktwerking maximaal was.
23 Na afronding van de selectiefase zijn de overgebleven inschrijvers uitgenodigd een aanbieding te doen.
Deze inschrijving bestond naast een kwalitatief element ook uit een basisprijs. Op grond van deze ‘initiële’ inschrijving
heeft een rangordeverdeling van de inschrijvingen plaatsgevonden. De inschrijvers kregen voorafgaand aan de
veiling, op grond van hun score een bonus op de inschrijfsom. Hiermee werd hun startpositie in de veiling bepaald.
Zij konden hun startpositie in de veiling via biedingen verbeteren.

11.3 Resultaten en aandachtspunten
De aanbesteding heeft plaatsgevonden op 2 november 2005. Het aanbestede volume bedroeg exclusief
onderhoud circa € 13,9 mln. De inschrijvingen na veiling sloten exclusief onderhoud op € 13,4 mln. Het
aanbestedingsresultaat bedroeg daarmee € 0,5 mln. ofwel 3,8% voordelig. Het onderhoudbestanddeel in
de inschrijving bedraagt circa € 0,8 mln. voor een periode van 10 jaar.
Nieuw in de zorgbouw is dat aanbesteding en gunning van de bouwopdracht mede via een internetveiling
tot stand zijn gekomen. De introductie van de internetveiling kan succesvol genoemd worden. Dit is gebleken
omdat de inschrijvers voor de bouwkundige werkzaamheden tijdens de veiling door het bieden hun
startposities met gemiddeld € 1,01 mln. hebben verbeterd 24 . Voor de W- en E-installaties bedragen deze
getallen achtereenvolgens € 0,2 mln (ET) en € 0,28 mln. (WTB).
Op grond van het overleg met de instelling in het kader van de vergunningverlening en de aanbestedingsprocedure
kunnen de volgende aandachtspunten genoemd worden.
Het organiseren van een veiling vergt expliciete kennis en expertise, derhalve wordt bij het veilen van
werkzaamheden voor bouwwerken professionele ondersteuming bij het opstellen van een veilingprotocol
en het creëren van de veilingconfiguratie noodzakelijk geacht.
Het verdient aanbeveling om de met het organiseren van een veiling gemoeide kosten af te wegen aan het
daarmee te behalen voordeel.
Aanbestedingen op basis van het gunningcriterium ‘meest voordelige aanbieding’, waarbij kwaliteit en
prijs afzonderlijk goed beoordeeld kunnen worden, laten zich goed combineren met een (internet)veiling.
Hierbij kan voor het prijselement de scherpst mogelijke concurrentie worden gerealiseerd. De beoordeling
van de inschrijvingen dient in die gevallen gefaseerd te worden, waarbij eerst een kwalitatieve beoordeling
plaatsvindt en vervolgens concurrentie op prijs. Dit lijkt vooral interessant voor aanbestedingen van projecten
waar het prijselement een belangrijke rol speelt.
11.4 Bevindingen Novadic-Kentron
In het kader van de aanbesteding van de vervangende nieuwbouw van een kliniek ten behoeve van de
Stichting Novadic–Kentron te Sint-Oedenrode, voor 106 plaatsen alsmede een hoofdkantoor te Vught is de
projectcoördinator van de instelling verzocht om een reactie. De reactie van de heer R. van de Grift is hieronder
weergegeven.
Novadic-Kentron is als dienstverlener in de zorg verplicht om ‘Europees aan te besteden’. In dat kader is er
voor gekozen om dit ‘onderhands’ te laten verlopen, ofwel doormiddel van een voorselectie. Hierdoor is het
mogelijk om in een vroeg stadium een beperkt aantal geschikte inschrijvers te selecteren. Het is wel van
belang om duidelijke selectiecriteria vooraf te formuleren. Door Novadic-Kentron is in samenspraak met
profesionele adviseurs een gedetailleerde selectieleidraad opgesteld.
Als moderne dienstverlener wenst Novadic-Kentron gebruik te maken van moderne communicatiemiddelen.
Derhalve is gekozen voor het aanleveren van digitale informatie via het Internet aan de inschrijvers. Dit
bevordert de snelheid, het aanleveren van de juiste gegevens aan de inschrijvers (die zij vaak toch digitaal
wensen) en het verlaagd de kosten door het niet fysiek reproduceren van tekeningen en bestekken.
Daarnaast is door Novadic-Kentron gekozen voor een zogenaamde internetveiling van het werk. Novadic-
Kentron had reeds enige ervaring opgedaan in het veilen via internet met de inkoop van schoonmaakdiensten
en kantoorartikelen. Op deze wijze kan snel een scherpe inkoopprijs worden gerealiseerd. Ook voor de
nieuwbouw is gekozen voor een internetveiling; hiermee wordt ook de transparantie van de prijsvorming
bevorderd. De startposities zijn duidelijk en vervolgens doet de markt haar werk.
In de software is het mogelijk om inschrijvers een bodemprijs te laten instellen zodat men niet te laag
gaat bieden. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan eventuele emotionele en speculatieve reacties tijdens
het biedingsproces.
De aanbesteding van de percelen is gecombineerd met diverse onderhoudsaspecten. Dit omdat Novadickentron
graag gebruik wenst te maken van de expertise van de uitvoerdende partijen op het gebied van
het onderhoud van de door hen gerealiseerde werken. Het onderhoud wordt pas na de oplevering van het
24 Dit betekent dat zij hun inschrijfsom ten opzichte van de initiële inschrijving hebben verlaagd.
63

64
werk al dan niet gegund. Een en ander afhankelijk van de bevindingen gedurende het nieuwbouwproces.
Met het verstrekken van een onderhoudsopdracht wordt immers een langdurige relatie ingezet.

12 Europese aanbesteding met vroege vraagspecificatie
Europese aanbesteding van de nieuwbouw van een psychiatrische kliniek én zorgcentrum voor de Stichting
Geestelijke Gezondheidszorg Westelijk Noord-Brabant (GGZ-WNB) te Halsteren. Het betreft een innovatieve
contractvorm volgens de methode van ‘risicomijdend bouwen’. Hierbij is gekozen voor een aanbesteding op
basis van een vroege vraagspecificatie. In dit geval is de vroege vraagspecificatie uitgewerkt in een kwaliteitsplan.
De aanbesteding heeft plaatsgevonden volgens de niet-openbare procedure van de Richtlijn
2004/18/EG inzake werken, leveringen en diensten, met toepassing van het ARW 2005.
12.1 Uitgangspunten van het project
12.1.1 Projectkenmerken
Het project omvat het ontwerpen, engineeren, bouwen en gebruiksgereed opleveren van een
Psychiatrische Kliniek (vervangende nieuwbouw klinische voorzieningen voor de sector Volwassen Kort) en
een Psychiatrisch Zorgcentrum (vervangende nieuwbouw psychiatrisch verpleeghuis en psychiatrisch verzorgingshuis
voor de sector ouderen). De voorzieningen hebben tezamen een brutovloeroppervlak van
13.900 m 2 . De nieuwbouw wordt gerealiseeerd op de hoofdlocatie van de Stichting GGZ-WNB te Halsteren
in de gemeente Bergen op Zoom.
Kliniek
65

66
De psychiatrische kliniek richt zich op cliënten die zijn aangewezen op een kortdurende behandeling in
een klinische omgeving. Het psychiatrisch zorgcentrum is primair georiënteerd op cliënten met een langdurende,
resp. permanente zorgvraag.
Met de bouw wordt de integratie/samenvoeging beoogd van afdelingen die nu in verschillende gebouwen
zijn gehuisvest. De twee bouwlocaties zijn gesitueerd op het terrein van GGZ-WNB aan de Hoofdlaan in het
parkachtige deel van het terrein.
De nieuwbouw moet worden ingepast in de omgeving en aansluiten bij andere bebouwing op het terrein.
Daarom gaat de voorkeur er naar uit dat de nieuwbouw in slechts twee á drie bouwlagen wordt opgetrokken
en dat kliniek en zorgcentrum zowel visueel als fysiek gescheiden worden gerealiseerd.
Zorgcentrum
Enkele kengetallen voor de nieuwbouw:
Nieuwbouw van een kliniek voor 90 klinische plaatsen en een zorgcentrum voor 20 plaatsen OVDB
(Opname en Vervangende Deeltijdbehandeling) van resp. 6.650 m 2 bvo en 7.250 m 2 bvo in twee tot drie
bouwlagen. De totale geraamde investeringskosten bedragen ca. € 24,0 mln. De totale uitvoeringsduur
(engineering en bouwuitvoering) wordt geraamd op ca. 20 maanden. De start van de engineeringsfase is
gepland in september 2006; de oplevering is nog voorzien in maart 2008.
12.1.2 Algemene kenmerken instelling 25
De Stichting Geestelijke Gezondheidszorg Westelijk Noord-Brabant (GGZ-WNB) is een instelling, die is ontstaan
uit een fusie van de RIAGG Westelijk Noord-Brabant, de RIBW Westelijk Noord-Brabant en het
Psychiatrisch ziekenhuis Vrederust.
De activiteiten zijn gericht op mensen met psychische problemen en psychiatrische stoornissen. De doelgroepen
waarop de instelling zich richt zijn Jeugd, Volwassenen (kort- en langdurende zorg) en Ouderen.
Het werkgebied is de regio Westelijk Noord-Brabant en omvat de gemeenten Bergen op Zoom, Roosendaal,
Oud-Gastel en Oudenbosch. Het verzorgingsgebied van de instelling heeft ca. 276.000 inwoners.
25 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

Capaciteit van de instelling
Toegelaten klinische capaciteit 436 plaatsen
Toegelaten capaciteit beschermd wonen 135 plaatsen
Productie
Ambulante verrichtingen, contacten per jaar ca. 104.000
Begeleid zelfstandig wonen uren per jaar ca. 9.000
Preventie en dienstverlening uren per jaar ca. 22.500
Personele bezetting (FTE) ca. 855
12.1.3 Participanten
De Raad van Bestuur van de Stichting Geestelijke Gezondheidszorg Westelijk Noord-Brabant treedt op als
opdrachtgever.
Andere bij het project betrokken partijen zijn:
RDBM architecten en adviseurs te Hulst als adviseur bij het opstellen van het kwaliteitsplan (integraal
functioneel Programma van Eisen) en het contracterings- en aanbestedingstraject. Voorts is RDBM aangesteld
als architect om de specificaties van het kwaliteitsplan in samenwerking met de aannemer uit te werken
tot een volledig bouwplan op DO+ niveau. De architect is eindverantwoordelijk voor het in het kwaliteitsplan
vastgelegde architectonische ambitieniveau.
Het ministerie van VWS en het Bouwcollege zijn op basis van de WTZi bij het initiatief betrokken voor de
toelating en de vergunningverlening. Het Bouwcollege beoordeelt in dit kader de bouwplannen. Daarnaast
biedt het Bouwcollege, in het kader van de pilots innovatief aanbesteden, enige begeleiding bij de planuitwerking
en -realisatie. In dit verband wordt het Bouwcollege periodiek geconsulteerd over de aanbesteding
en de contractvorming.
12.1.4 Planning en marktomstandigheden
De planning – doorlooptijden – en realisatie voor de fasen aanbesteding, ontwerp en realisatie hebben
tot nu het volgende verloop gekend.
Aanbestedingsfase:
Publicatie EG-aanbesteding 9 februari 2006
Sluiting aanmeldingstermijn 1 maart 2006
Selectiefase/ -procedure maart – mei 2006
Uitnodiging inschrijving(en) 23 mei 2006
Aanwijzing 13 juni 2006
Inlichtingen 20 juni 2006
Inschrijving 4 juli 2006
Voorovereenkomst (prognose) augustus - september 2006
Engineeringfase (prognose):
Definitief ontwerp september - november 2006
Vergunningen november 2006 – februari 2007
Aannemingsovereenkomst november 2006 – februari 2007
Uitvoeringsfase (prognose):
Bouwuitvoering, start februari 2007
Oplevering maart - mei 2008
67

68
Na een voor aanbesteders gunstige periode vanaf 2003 tot medio 2005, heeft zich een kentering in de
marktomstandigheden afgetekend. Sinds medio 2005 is sprake van eem aantrekkende bouwmarkt.
Sindsdien worden de marktomstandigheden in toenemende mate gunstiger voor de inschrijvers. De marktomstandigheden
rondom het tijdstip van de aanbesteding zijn als neutraal aan te merken, met een duidelijk
waarneembare tendens naar een gunstiger positie voor de inschrijvers. Dit betekent dat de marktmacht
niet meer bij de aanbesteder ligt, hoewel deze ook nog niet duidelijk bij de inschrijver(s) ligt.
12.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
12.2.1 Doelstellingen
De opdrachtgever streeft bij het ontwerp en de realisatie van het project naar een optimale prijs/kwaliteitverhouding.
Daartoe heeft hij een aantal oprationele doelen geformuleerd. Dit betreft het in een zo vroeg
mogelijk stadium verkrijgen van zekerheid over de kosten én de te realiseren kwaliteit. Voorts betreft dit
het expliciet kunnen gebruiken van de kennis, kunde en ervaring van marktpartijen bij de opstelling van
het Definitief Ontwep. Daarnaast heeft dit betrekking op het beheersen van het project tijdens de bouwvoorbereiding
door het scheiden van de fasen ‘onderzoek en ontwikkeling’ 26 en ‘kwaliteitsplan’ 27 . Ten slotte
heeft de opdrachtgever er met het oog op de projectbeheersing voor gekozen om de bouwopdracht integraal
aan één hoofdaannemer te gunnen. Via de gekozen Europese niet-openbare procedure, verwacht de
opdrachtgever voldoende concurrentievermogen te mobiliseren.
12.2.2 Innovatieve contractvorm
Om deze doelen te bereiken hanteert de instelling een innovatieve vorm van projectvoorbereiding,
contracteren en aanbesteden. Hierbij wordt het contractmoment naar voren gehaald. Dit wordt gerealiseerd
door de aanbesteding en contractering gefaseerd te laten plaatsvinden. De aanbesteding geschiedt op
basis van het kwaliteitsplan. Daarna wordt met één partij een voorovereenkomst gesloten voor de uitwerking
van het kwaliteitsplan tot op DO-/bestekniveau. Pas nadat de opdrachtgever dit ontwerp heeft goedgekeurd
én de vereiste vergunningen zijn verkregen, wordt het contract voor de uitvoering gesloten. In dit
verband is het kwaliteitsplan te omschrijven als een integraal in prestatietermen beschreven programma
van eisen (PvE). Hierbij is met betrekking tot de bouwvoorbereiding een scheiding aangebracht tussen de
fasen Onderzoek en Ontwerp. In het kwaliteitsplan zijn alle aspecten van het project beschreven zonder
dat de bijbehorende oplossingen in ontwerpen zijn uitgewerkt. Het is opgebouwd uit de visie van de
opdrachtgever en de daarvan afgeleide beschrijving van de functie-eisen, prestatie-eisen, beeldverwachtingen,
interne voorwaarden (tijd / kosten) en externe voorwaarden (wet- / regelgeving).
In het kwaliteitsplan is aangegeven welke ruimten op grond van het PvE moeten worden gerealiseerd en
het ruimtegebruik per ruimte gedefinieerd. Dit is uitgewerkt in gedetailleerde functie- en prestatie-eisen.
Het kwaliteitsplan wordt gecompleteerd met een vlekkenplan en massastudies. Ook zijn daarin architectonische
en esthetische beeldverwachtingen opgenomen en worden referentieprojecten vermeld.
De functie-eisen hebben betrekking op de aan de ruimten te stellen gebruikseisen. De prestatie-eisen zijn
gericht op oplossingsongebonden eisen aan de omgeving, het gebouw, de ruimten en/of elementen in
relatie tot gebruikersactiviteiten. De prestatie-eisen hebben betrekking op functionaliteit, comfort en veiligheid.
De beeldverwachtingen zijn gericht op architectonische waarde, identiteit en belevingswaarde.
In het kwaliteitsplan zijn verder nog eisen geformuleerd met betrekking tot tijd en kosten, voor door de
opdrachtgever geformuleerde voorwaarden inzake ontwerpoplossingen en de hoogte van investerings- en
exploitatiekosten c.a. De externe eisen spreken in dit verband voor zich.
De eisen/voorwaarden voor exploitatie(kosten) hebben vooral betrekking op:
– de installatietechnische voorzieningen: Het oogmerk hierbij is een beperking van energiegebruik,
waarbij aanvullende energiebesparende maatregelen worden beoordeeld via een kosten/batenanalyse
op basis van terugverdientijd inclusief onderhoudskosten en eventuele subsidies; en
26 Deze fase wordt meestal aangeduid met de term ‘projectdefinitie’, af te ronden met het basis programma van eisen
(basis-PvE)
27 Dit betreft o.a. de (door)ontwikkeling van het basis-PvE tot en met het Voorlopig ontwerp (VO).

– het bouwtechnisch onderhoud: hierbij gelden voorwaarden voor materiaalkeuze als duurzaamheid en
corrosiebestendigheid. Daarbij moet ook rekening gehouden worden met toekomstige vervanging van
grote componenten door toegangen, vloerbelastingen c.a. daarop af te stemmen. Met betrekking tot
verlichting is vanuit deze optiek gekozen voor toepassing van overwegend gasontladingslampen.
Voorts wordt onderzoek gedaan naar de overnamemogelijkheden van bestaande onderhoudscontracten.
Bij de prijsvorming hebben de inschrijvers zich moeten committeren aan de realisatie van het kwaliteitsplan
én het budget in samenwerking met de door de opdrachtgever geselecteerde architect. Dit heeft als
voordeel dat de opdrachtgever al in een vroeg stadium de garantie heeft dat aan de kwantitatieve en kwalitatieve
voorwaarden bij het gegeven budget zal worden voldaan. Omdat het budget vooraf bekend wordt
gemaakt (inschrijvingsfase), worden de inschrijvers gestimuleerd om (omdat kwaliteit en budget vastliggen)
de voorwaarden van het kwaliteitsplan in geld te onderbieden of te overbieden in kwaliteit. De transparantie
van het aanbestedingsproces wordt gewaarborgd door de inschrijvingen via een vooraf bekend
gemaakte puntenwaardering te beoordelen. De selectiefase is daarbij vooral gericht op kwaliteitsborging
en de bedrijfsfilosofie met betrekking tot risicomijdend bouwen.
Met de inschrijver die de economisch meest voordelige aanbieding heeft gedaan wordt een voorovereenkomst
gesloten voor de ontwerpfase. Deze inschrijver zal in samenwerking met de architect een Definitief
Ontwerp opstellen. Wanneer dit binnen de gestelde termijn is afgerond en de opdrachtgever het heeft aanvaard,
wordt de definitieve overeenkomst voor de uitvoering gesloten. Daarbij is de aannemer verantwoordelijk
voor het maken van het bestek en het verkrijgen van de vereiste vergunningen.
Van de voorovereenkomst maakt een exit-regeling deel uit. Door deze exit-regeling kan de opdrachtgever
zonder opgaaf van redenen en zonder enige verplichting de overeenkomst ontbinden.
De vergunningen voor de kliniek en het zorgcentrum zijn op 24 april 2006 in een vroeg stadium van planuitwerking
door het Bouwcollege verleend. Hierbij is als voorwaarde gesteld dat de bouwuitvoering niet zal
starten dan nadat het Bouwcollege heeft ingestemd met het plan op DO+ niveau.
12.2.3 Aanbestedingsvorm
Mede vanwege recente ontwikkelingen in jurisprudentie is (in een relatief laat stadium) gekozen voor een
Europese aanbesteding volgens de niet openbare procedure van Richtlijn 2004/18/EG, met toepassing van
het ARW 2005. Dit betekent dat sprake is van een aanbesteding met gescheiden fasen voor de selectie en
gunning.
De opdrachtgever heeft de selectiefase voor het project in mei 2006 afgerond, met het verzenden van de
uitnodigingen voor de inschrijving. Er zijn acht aanmeldingen ontvangen die na selectie hebben geleid tot
het uitnodigen van 5 partijen om in te schrijven. In deze selectie zijn zowel grote als middelgrote partijen
vertegenwoordigd. Van de uitgenodigde 5 partijen heeft er een zich nog vóór de aanbesteding teruggetrokken.
Bij de aanbesteding op 4 juli 2006 zijn 4 geldige inschrijvingen gedaan. Deze inschrijvingen zijn
beoordeeld op volledigheid, prijs en kwaliteit alsmede op het plan van aanpak. De adviseur RDBM bouwmanagement
heeft op grond van de door de beoordelingscommissie uitgevoerde beoordeling een gunningadvies
uitgebracht aan de opdrachtgever. De opdrachtgever heeft dit advies nog in beraad, zodat nog geen
definitieve resultaten gemeld kunnen worden. Het beeld dat op grond van de beoordeling van de inschrijvingen
in het gunningadvies is neergelegd met betrekking tot de economisch meest voordelige aanbieder
duidt vooralsnog op een kwalitatief en prijstechnisch aanvaardbare inschrijving,. De inschrijving ligt
prijstechnisch enigermate boven het beschikbare budget. Het gerealiseerde prijsniveau is daarmee in lijn
met de verwachtingen op grond van het gestelde inzake de marktomstandigheden in 1.4.
12.3 Resultaten en aandachtspunten
12.3.1 Resultaten
Omdat het gunningadvies nog in beraad is, kan nog geen definitief aanbestedingsresultaat gemeld worden.
De wijze van marktbenadering en contractering bevat echter expliciete innovatieve elementen.
69

70
12.3.2 Aandachtspunten
Op grond van de contacten met de instelling in het kader van de pilots innovatief aanbesteden en de vergunning,
over het kwaliteitsplan en de aanbestedingsprocedure kunnen de volgende aandachtspunten
genoemd worden.
Bij het organiseren van een Europese aanbesteding moet getracht worden om voorgeschreven merken en
fabrikaten te vermijden. Op grond van het Europese aanbestedingsrecht zijn dergelijke voorschriften
slechts beperkt toegestaan, omdat dit de gewenste optimale marktwerking kan verstoren.
Een bijzonder punt van aandacht voor de opdrachtgever is het regelen van de verantwoordelijkheden en
aansprakelijkheden. Dit is, zoals in onderhavige casus, van belang bij het regelen van de relatie(s) tussen
opdrachtgever, architect en en aannemer. Ook is dit van belang voor de regelingen inzake de ontwerp- en
uitvoeringsaansprakelijkheid.
Met betrekking tot exit-regelingen wordt opgemerkt dat het gebruikelijk is dat een redelijke vergoeding
wordt gegeven voor de in deze fase verrichte werkzaamheden. Indien geen ontwerpkostenvergoeding wordt
toegekend worden deze kosten verdisconteerd in de uiteindelijke inschrijving.
12.3.3 Bevindingen aanbesteder
In het kader van de aanbesteding van de de nieuwbouw van een psychiatrische kliniek én zorgcentrum
voor de Stichting Geestelijke Gezondheidszorg Westelijk Noord-Brabant (GGZ-WNB) is de projectcoördinator
van de instelling verzocht om een reactie. De reactie van Hoofd Huisvesting de heer F. van Loenhout is
hieronder weergegeven.
Als een opdrachtgever de keuze maakt voor de methodiek van “risicomijdend bouwen”, dan dient hij zich
terdege te realiseren dat dit proces al vanaf het allereerste begin van planvorming meer dan de normale
aandacht vraagt. Waar immers in een traditioneel bouwproces nog veel ondervangen kan worden in het
schetsontwerp, voorlopig ontwerp en definitief ontwerp, waarbij bestek en tekening zorgen voor het benodigde
inzicht, is het bij de genoemde methodiek noodzakelijk de noodzakelijke processen, gelet op de
gewenste zorgfunctionaliteit en alle ondersteunende factoren, in een vroegtijdig stadium voor de volle
100% te definiëren en vast te leggen in het kwaliteitsplan.
Doordat er in een later stadium van het bouwproces pas gestart wordt met het ontwerpen en tekenen van
de daadwerkelijke nieuwbouw, ligt de complexiteit besloten in het feit dat er vanuit het kwaliteitsplan,
wat gekoppeld is aan de beeldverwachting die omschreven is, beoordeeld moet worden of met de omschreven
functionaliteit voldaan wordt aan de door de zorgorganisatie gestelde eisen op het gebied van de
benodigde functionaliteit, en aan de door de overheid gestelde basiskwaliteitseisen en bouwmaatstaven
waaraan de nieuwe gebouwen moeten voldoen.
Een tweede en niet onbelangrijke partij waarmee op basis van voorgaande methodiek gecommuniceerd
moet worden is de gemeentelijke overheid die, met name voor het verlenen van de benodigde vergunningen,
geïnformeerd moet worden. De wijze van communiceren vergt als gevolg van het ontbreken van de
benodigde ontwerpen extra aandacht en medewerking van in onze situatie de gemeente Bergen op Zoom.
Samengevat moet dan ook worden vastgesteld dat communicatie op basis van een kwaliteitsplan en bijgaande
beeldverwachting, wat het niveau heeft van een “definitief”ontwerp zonder tekeningen, geen sinecure
is en derhalve ook niet mag worden onderschat.
Vanwege het feit dat het proces van risicomijdend bouwen ten tijde van deze casus het stadium van het
aangaan van de voorovereenkomst met de “economisch meest gunstige“ aannemer heeft bereikt, is de
weergave van de ervaring door de gebruiker beperkt gebleven tot de eerste fase van het bouwproces. Een
fase die voor het resterende deel inclusief daadwerkelijke realisatie als bijzonder belangrijk moet worden
aangemerkt. Immers, wijzigen nadat aanbesteding heeft plaatsgevonden doet direct afbreuk aan de doelstelling
van “risicomijdend bouwen”, zijnde het vooraf uitsluiten van budgetoverschrijdende factoren.

13 Europese aanbesteding met concurrentiegerichte dialoog
Deze casus betreft de herstructurering van de hoofdlocatie van de instelling Sterrenberg te Huis ter Heide.
Na de herstructurering resteren op de locatie 312 plaatsen verblijf en 120 plaatsen ondersteunende begeleiding
alsmede diverse algemene voorzieningen. Voor de herstructurering heeft de instelling gekozen voor
een innovatieve contract- en aanbestedingsvorm op basis van een Europese aanbesteding volgens de concurrentiegerichte
dialoog van het BAO 2005 en de Richtlijn 2004/18/EG.
13.1 Uitgangspunten van het project
13.1.1 Projectkenmerken
Het project omvat het herontwikkelen van de locatie Sterrenberg. Om de bewoners volwaardig deel te laten
nemen aan de samenleving is gekozen voor omgekeerde integratie in combinatie met een volledige herontwikkeling
van het gebied. Het plangebied is gelegen op de hoofdlocatie van de instelling Abrona aan de
Amersfoortseweg te Huis ter Heide in de gemeente Zeist.
Het voornemen is om hier circa 480 woningen voor de markt te bouwen in combinatie met een 80-tal
zorgwoningen. Hiermee wordt omgekeerde integratie nagestreefd. Een deel van de huidige bewoners
(circa 340) verhuist daarbij naar locaties in de ‘gewone’ samenleving. De aanleiding voor het project is dat
de huidige huisvesting op de hoofdlocatie niet meer voldoet aan de actuele visie op het gebied van zorgverlening.
De woningen zijn in meerdere opzichten verouderd. Noch qua ruimte, noch qua privacy voldoen
zij aan de te stellen eisen.
Plangebied huidige situatie
In het kader van de herontwikkeling van het plangebied, in samenwerking met de gemeenten Soest en
Zeist, wordt een groot deel van het terrein (circa 23 hectare) omgevormd tot een woonwijk en overige
openbare ruimte. Om een goede verbinding tot stand te brengen met de kern van Soesterberg, zal de
gemeente Soest extra gronden inbrengen in het genoemde reconstructieplan. Deze terreinen zullen daartoe
door de gemeente Soest in het kader van het plan overgedragen worden aan de door de instelling te
contracteren projectontwikkelaar.
71

72
Het project is zo opgezet, via differentiatie in woningcategorieën en -typen e.d., dat maximaal tegemoet
wordt gekomen aan de specifieke (woon)wensen en behoeften van de verschillende doelgroepen (i.c. mensen
met een verstandelijke beperking). Hierbij wordt aandacht besteed aan de mate waarin (ver)menging
met ‘gewoon wonen’ mogelijk is in combinatie met voorzieningen voor groepen waarvoor een rustige, prikkelarme
woonomgeving gewenst is.
Bij de herontwikkeling van het terrein wordt op basis van de uitgangspunten van de gebiedsvisie ‘Hart van
de Heuvelrug’ gestreefd naar een versterking van het groen, realisering van ecologische verbindingen en
het tegengaan van versnippering. Een afgeleide hiervan is de pilot zorginstellingen Heuvelrug, waarbij de
locatie van de Stichting Dennendal wordt ontmanteld en teruggegeven aan de natuur.
Het project wordt in zes of zeven fasen gerealiseerd. Fase 0 bestaat uit de nieuwbouw van 30 plaatsen
huisvesting structuurbehoeftigen en een boerderij voor dagbesteding/recreatie voor 30 plaatsen ondersteunende
begeleiding. Een en ander wordt door de instelling volledig in eigen beheer ontwikkeld en gerealiseerd.
De overige fasen betreffen de herontwikkeling en realisatie van het plangebied. Deze worden op
basis van een biedboek via een concurrentiegerichte dialoog gegund aan een projectontwikkelaar die de
plannen in overleg en samenwerking met de instelling en de gemeente risicodragend zal realiseren.
Enkele kengetallen van het project
Nieuwbouw van circa 80 zorgwoningen voor 252 plaatsen met een totale oppervlakte van circa 14.370 m 2 .
Voor nieuwbouw van logeervoorzieningen en voorzieningen voor dagbesteding van ca. 850 m 2 en een
gezondheidscentrum van 1.400 m 2 .
Daarnaast zullen maximaal 480 woningen in diverse categorieën voor de vrije markt worden gerealiseerd.
Voorts zijn diverse openbare voorzieningen en ruimten voorzien.
Het te herinrichten terrein heeft een oppervlakte van ca. 30 hectare (inclusief de door de gemeente
Soesterberg in het plan in te brengen gronden). Hiervan zal uiteindelijk ca. 7 hectare voor de zorg
gehandhaafd blijven.
De totale uitvoeringsduur van het plan wordt geraamd op circa acht jaar. De oplevering is voorzien per
ultimo 2014. De kosten voor de te realiseren zorgvoorzieningen raamt de instelling op circa € 41 mln.
13.1.2 Algemene kenmerken instelling 28
De Stichting Abrona is een protestants-christelijke organisatie voor dienstverlening aan mensen met een
verstandelijke handicap. De organisatie is in 1998 ontstaan uit een fusie van de Johannes Stichting (vestigingen
in Nieuwveen en Huis ter Heide) en de Willem de Jong Stichting (diverse vestigingen in de provincie
Utrecht).
13.1.3 Participanten
De Raad van Bestuur van de Stichting Abrona treedt op als opdrachtgever. Namens de Stichting treedt de
heer D. Venema op als projectverantwoordelijke bij de planrealisatie.
De overige bij het project betrokken partijen zijn:
– Van Keulen & Van Zutphen BV te Bilthoven als adviseur voor het financiële management en de advisering
op het gebied van de planeconomie. In dat verband zijn zij ook betrokken bij de opzet en uitvoering
van de aanbestedingsprocedure;
– Tauw juridisch advies te Deventer als juridisch adviseur bij de opzet en inrichting van de aanbestedingsprocedure
volgens de concurrentiegerichte dialoog;
– KuiperCompagnons te Rotterdam als adviseur en begeleider voor de stedenbouwkundige ontwikkeling
van de locatie.
Voorts zijn bij de voorbereiding van de planopzet/-ontwikkeling de gemeenten Zeist en Soest alsmede de
Provincie Utrecht betrokken bij het formuleren en invullen van de planologische randvoorwaarden van het
herontwikkelingsplan. Daarnaast participeert de gemeente Soest ook via het inbrengen van een strook
grond in het herontwikkelingsplan. Verder zijn in deze fase betrokken de Stichting Utrechts Landschap,
diverse milieuorganisaties, Ouderparticipatie Abrona, Zorginstelling Reinaerde, Zorginstelling Altrecht en
het Agis zorgkantoor Amersfoort.
28 Informatie door de instelling gepubliceerd op haar website

Naast de reguliere betrokkenheid bij het project van het College bouw zorginstellingen (Bouwcollege) op
basis van de WTZi, wordt het Bouwcollege geconsulteerd bij de aanbesteding en de contractvorming.
Voorts is het College Sanering Ziekenhuisvoorzieningen bij het plan betrokken omdat er sprake is van de
afstoting van terreinen.
k
k
Amersfoortseweg
A
41
Amersfoortsestraat
Amersfoortseweg
Rademakerstraat
75
50
54
52
Kerk
Plattegrond huidige situatie plangebied
50c
58
56f
Kerklaan
Socio woning
Lichtpunt
13.1.4 Planning en marktomstandigheden
56c
Kerk
Garages
56d
56e
Bos
hut
Socio woningen
Begraafplaa
56b
T.D
Anthonie van Leeuwe
Creche
20
Pers.
flat
Stichting
Laanzicht
Dienstencentrum
15
Spar
27
In 2005 is een contracterings- en aanbestedingsplan opgesteld voor de ontwikkeling en realisatie van het
plan op basis van een biedboek. In dit stadium zijn ook de EG-publicatie en de selectieleidraad voor de
concurrentiegerichte dialoog opgesteld.
Het tijdpad voor de aanbesteding, het ontwerp en de realisatie ziet er als volgt uit:
stap 1. Aankondiging 9 januari 2006
stap 2. Inlichtingen selectieleidraad uiterlijk 20 januari 2006
stap 3. Uiterste datum aanmelding,
indienen selectiebescheiden 17 februari 2006
stap 4. Selectie partijen bekend 7 april 2006
stap 5. Uitnodiging diagnosefase april 2006
stap 6. Dialoogfase tot en met gunning april t/m december 2006
stap 7. Gunning opdracht 1 e kwartaal 2007
stap 8. Uitvoering periode 2007 – 2014
29
Anthonie van Leeuwenhoeklaan
Zon
41
43
Bewegingscluster
55
Kerklaan
Sirius
57
69
Noorderkroon
Kosmos
Sterrenberg
De marktomstandigheden voor aanbestedingen in de bouw zijn na een gunstige periode voor de aanbesteders
in de periode 2003 – 2005 gekenterd. Inmiddels (medio 2006) is er sprake van een zeker evenwicht in
de markt, met een duidelijke tendens in de richting van gunstiger marktomstandigheden voor de aanbieders.
Verwacht wordt dat deze trend zich nog enige tijd zal doorzetten naar een situatie waarin de marktmacht
weer bij de inschrijvers ligt. Met betrekking tot onderhavig plan wordt opgemerkt dat het riskant is
om de situatie op de aanbestedingsmarkt in de bouw (sec) naar deze aanbesteding te extrapoleren omdat
hier meer verschillende partijen en disciplines bij betrokken zijn.
56h
56g
78
Orbis
Morgenster 4
Morgenster
65
Zuiderkruis
Stichting
71
87
Boerderij
89
105
107
Landbouwschuur
Kas
Anthonie van Leeuwenhoeklaan
56a
123
Sportcomplex
Varkensschuur
125
Dienstwoning
Sterrenberg
141
C
143
189
Kerklaan
249
P
Kampwe
Rijksweg A28
Rijksweg A 28 Utrecht - Amersfoort
73

74
k
k
Amersfoortseweg
A
Amersfoortsestraat
Amersfoortseweg
Rademakerstraat
75
Artists impression: Stedebouwkundige visie toekomstige situatie
13.2 Innovatieve contract- en aanbestedingsvorm
13.2.1 Doelstellingen
50
54
52
50c
58
56f
Kerklaan
56c
56d
56e
56b
Anthonie van Lee
15
27
29
41
Anthonie van Leeuwenhoeklaan
43
55
Kerklaan
De hoofddoelstelling van de stichting is dusdanige randvoorwaarden en omstandigheden te creëren dat de
bewoners van de instelling volwaardig deel kunnen uitmaken van de samenleving. Daartoe wordt het
instellingsterrein omgevormd van een grootschalige, geïsoleerd gelegen instelling naar een woonwijk waarin
aan kleine groepen geïntegreerde zorg kan worden geboden.
Met het oog op de realisatie is deze doelstelling in overleg met de stakeholders geconcretiseerd in uitgangspunten,
waarbij expliciet wordt gestreefd naar:
– omgekeerde integratie;
– gemêleerde bewonerssamenstelling;
– diversiteit in woningtypen;
– maximale integratie van zorgwoningen;
– ruimtelijke en sociale binding met Soesterberg;
– behoud van voorzieningen;
– behoud van het groene, bosrijke en dorpse karakter van de instelling en het gebied.
Als randvoorwaarde geldt hierbij dat het instellingsterrein wordt verkaveld ten behoeve van circa
480 woningen in diverse prijsklassen met behoud van 80 kavels voor zorgwoningen.
57
Overige in dit verband door de instelling geformuleerde doelen zijn dat de instelling de uitwerking en realisatie
van het project zo eenduidig mogelijk wil kunnen blijven beheersen, mede gezien de grote complexiteit
daarvan, en het risico op vertraging wil minimaliseren. De via het afstoten behaalde voordelen
worden via VWS ingezet voor de zorg. Hierbij wordt binnen de kwalitatieve randvoorwaarden gestreefd naar
een zo hoog mogelijke grondopbrengst en maximale kwaliteit binnen het beschikbare budget en naar het
besparen op kosten voor interim-voorzieningen.
Voor de uiteindelijke realisatie streeft de instelling naar een ontwikkel- en realisatieovereenkomst met een
partij die de verdere planuitwerking en realisatie, in nauwe samenwerking met de instelling en de gemeente
Zeist, risicodragend op zich neemt. Deze marktpartij zal zowel de grond- als de vastgoedexploitatie voor
zijn rekening nemen.
69
Sterrenberg
56h
56g
78
65
71
87
Tennisbanen
89
105
Skihelling
107
Anthonie van Leeuwenhoeklaan
56a
123
Korfbalveld
125
Sterrenberg
141
143
Hoofdveld
Kerklaan
extra parkeren
Oefenveld
Oefenveld
249
Kam
Rijksweg A28
Rijksweg A 28 Utrecht - Amersfoort

13.2.2 Innovatieve contractvorm
Op basis van de doelen en uitgangspunten, waarbij maximaal rekening wordt gehouden met de projectspecifieke
kenmerken, is gekozen voor een aanbesteding via een biedboek om te komen tot een ontwikkel- en
realisatieovereenkomst met één risicodragende partij. Hierdoor worden uitvoerende partij(en) al in een
vroeg stadium bij het project betrokken.
Door de onderliggende raam- en clusterovereenkomsten, gesloten tussen de instelling en overheden als de
gemeenten Zeist en Soest alsmede de provincie Utrecht en maatschappelijke organisaties vertoont het project
enige gelijkenis met PPS. De vele interacties en de verschillende invalshoeken maken het tot een complex
project. Onder de opdracht vallen:
– overdracht grond(en) van de Stichting Abrona en gemeente Soest aan de projectontwikkelaar
– opstellen stedenbouwkundig plan (DO-niveau)
– opstellen inrichtingsplannen voor de herinrichting van het plangebied (VO/DO/bestek)
– bouwrijp maken van het terrein inclusief slopen van een deel van de huidige bebouwing
– woonrijp maken van het terrein waaronder het (her)inrichten van de openbare ruimte en het aanleggen
van voorzieningen van openbaar nut
– ontwerp en realisatie van ca. 400 woningen, waarvan 105 woningen in de sociale sector. Voor de
woningen in de sociale sector ten behoeve van een nog te selecteren woningcorporatie worden 80
kavels gereserveerd.
– ontwerp en realisatie van een deel van de zorgvoorzieningen voor de Stichting Abrona opstellen van
beheersplannen
– overdracht van de openbare ruimten aan gemeente Zeist
13.2.3 Aanbestedingsvorm
De instelling heeft gekozen voor een Europese aanbestedingsprocedure. Hierbij is overwogen dat Abrona
mogelijk een publiekrechtelijke instelling is, dat de drempelwaarden voor de Europese aanbesteding worden
overschreden en dat hierdoor het risico van vertraging door juridische procedures afneemt. Binnen de
op grond van de Europese aanbestedingsrichtlijn (2004/18/EG) mogelijk toe te passen procedures is gekozen
voor de concurrentiegerichte dialoog 29 omdat deze de beste mogelijkheden biedt om met de inschrijvers
te overleggen over optimalisatie van plankwaliteit en opbrengsten.
De concurrentie gerichte dialoog kent evenals de niet-openbare procedure twee fasen. De eerste fase is de
prékwalificatie waarbij belangstellenden zich kunnen aanmelden om, via een beoordeling op basis van de
selectiecriteria toegelaten te worden tot de inschrijving. Het beoogde aantal inschrijvers voor de dialoogfase
is gesteld op circa vijf (5). De tweede fase is de inschrijving die uiteindelijk wordt afgerond met de
opdracht. Bij de concurrentiegerichte dialoog bestaat de inschrijving uit meerdere overleg- en inlichtingenrondes
- de zogenaamde dialoogfase -. In deze fase worden met de inschrijvers via een vooraf vastgelegd
aantal dialogen (in dit geval drie) de vraag- en aanbodspecificaties nader uitgewerkt. Het doel is een optimale
aanbieding te verkrijgen die aan de vraagstelling voldoet. Aan het einde van de dialoogfase worden de
definitieve biedingen gedaan. Deze worden beoordeeld aan de hand van het gunningcriterium ‘economisch
meest voordelige aanbieding’. Aansluitend wordt een keuze gemaakt voor die marktpartij waarmee het
contract wordt gesloten. Voor een goed verloop van de dialoogfase wordt tijdens de voorselectiefase een
biedboek opgesteld waarin de randvoorwaarden en eisen vanuit Abrona en de gemeente(n) zijn verwoord.
13.3 Resultaten en aandachtspunten
13.3.1 Resultaten
Het aanbestedingsresultaat is nog niet bekend. Recent is de selectiefase afgerond en zijn gelet op de
gebleken geschiktheid zes gegadigden geselecteerd, die worden uitgenodigd voor de dialoogfase. Op basis
van de publicatie hebben 50 partijen een selectieleidraad aangevraagd. Hierop zijn 16 aanmeldingen ontvangen.
Na selectie bleken meer dan de beoogde vijf gegadigden geschikt. Op grond van de geringe verschillen
is besloten zes partijen toe te laten tot de dialoogfase. Inmiddels (augustus) is de dialoogfase
gestart. Afronding van de dialoogfasen wordt vooralsnog voorzien per ultimo 2006. dit is nog in lijn met
29 Deze procedure maakt het de aanbesteder mogelijk om met meerdere partijen tegelijkertijd individueel op grond van
de vraagspecificatie, te overleggen over de door hen op grond van hun specifieke kennis en kunde ingediende oplossingsvoorstellen
voor het project.
75

76
de planning van de aanbestedingsprocedure. De wijze van marktbenadering en contractvorming bevat
expliciete innovatieve elementen.
13.3.2 Aandachtspunten
Op grond van overleg met de instelling in het kader van de vergunning en ontheffing van de voorgeschreven
aanbestedingsmethodiek alsmede de door de instelling toegezonden informatie kunnen de volgende
aandachtspunten worden genoemd.
– Voor de keuze van de juiste partij(en) en de beste inschrijving is bijzondere aandacht nodig bij het
formuleren van de selectie- en gunningcriteria, de weegmethoden en weegfactoren.
– Voor de (gezondheids)zorginfrastructuur geldt dat deze gerealiseerd moet worden in overeenstemming
met de geldende prestatie-eisen.
– gelet op de opzet van het plan ligt het met het oog op eventuele toekomstige alternatieve gebruiksmogelijkheden
in de rede om bij de planuitwerking aandacht te schenken aan aspecten van flexibiliteit
en aanpasbaarheid van de zorginfrastructuur.
– Voor de concurrentiegerichte dialoog geldt dat extra aandacht geschonken moet worden aan de opzet
en inrichting van de procedure. Gewaarborgd moet worden dat de procedure transparant en objectief is
alsmede dat de deelnemers in gelijke omstandigheden gelijk worden behandeld. Hierbij is het van
belang dat bedrijfsgevoelige en/of vertrouwelijke commerciële informatie die toebehoort aan één van
de inschrijvers niet ter kennis komt van een concurrente inschrijver.
– Gelet op het aantal participanten en de mogelijke vermenging van kosten voor openbare ruimten met
kosten voor andere onderdelen van het plan is een goede demarcatie van kosten noodzakelijk.
– Bij vergunningverlening zal, gelet op de aard en omvang van het initiatief en de gekozen procedure
voor prijs- en contractvorming, budgettair bouwen als uitgangspunt gehanteerd worden en wordt het
budget wordt bepaald op basis van rekenoppervlakte(n) en normkosten.
13.3.3 Bevindingen aanbesteder
In het kader van de aanbesteding van de herstructurering van de hoofdlocatie van ABRONA is de projectcoördinator
van de instelling verzocht om een reactie. De reactie van de heer D. Venema van Projectbureau
Abrona is hieronder weergegeven:
“Dit proces meemaken is een heel bijzondere ervaring. Normaal wordt een aanbesteding voorbereid, waarbij
alles gedetailleerd is getekend en beschreven. Partijen schrijven in en als opdrachtgever weet je precies
wat je wilt en krijgt.
Bij het Europees aanbesteden volgens de concurrentiegerichte dialoog is dat juist anders. Abrona heeft
intensief gewerkt aan een stedenbouwkundig referentieplan. De daarbij behorende documenten hebben
veel meer het accent op de juridische aspecten, de RO aspecten en de contracten welke met de stakeholders
zijn gemaakt, o.a. Gemeente, Provincie etc. Het risico dient goed in beeld te zijn gebracht en te zijn
verlegd naar de t.z.t. realiserende partij.
Begin juli hebben we de eerste dialoog er op zitten. Spannend is, hoe het referentieplan is vertaald in de
aanbiedingen. In het dialooggesprek kan heel goed gesproken worden over de verschillen en de optimalisatie
en is het mogelijk om als opdrachtgever je eisen te formuleren, die vervolgens worden meegegeven
naar een eventuele tweede ronde.
Van alle gesprekken wordt een verslag gemaakt, hiervoor is een professionele notulist ingehuurd. De
gesprekken worden tevens op tape opgenomen. Hierbij is kenbaar gemaakt dat deze tape ter ondersteuning
dient voor het verslag en daarna wordt vernietigd.
De procedure schrijft voor dat alle betrokkenen zeven dagen na afloop van de dialooggesprekken het verslag
ontvangen, eventueel voorzien van een uitnodiging voor het volgende gesprek. Bij dit verslag zijn dan
ook de aandachtspunten weergegeven, welke uitgewerkt dienen te worden. Bij alle gesprekken zit een
jurist aan onze zijde. Zodra iets afwijkt in de procedure, wordt deze geraadpleegd.
Het proces komt bij mij over als een zéér mooi instrument om bij dergelijke opgaven te komen tot een
optimaal resultaat. Marktpartijen worden immers uitgedaagd tot optimalisatie. Je werkt als het ware in dit
proces van grof naar fijn. Het bestek komt pas als de ORO (Ontwikkelings en Realisatie Overeenkomst) al is
getekend en de VO en DO fasen zijn doorlopen.”

Colofon
Innovatief aanbesteden:
creativiteit in gebondenheid
© College bouw zorginstellingen, 2006
ISBN-10: 90-8517-075-3
ISBN-13: 978-90-8517-075-4
Prijs € 10,--
Vormgeving en druk
Twin Design bv, Culemborg
Cartoons
Floris Oudshoorn
College bouw zorginstellingen (Cbz)
Postbus 3056
3502 GB Utrecht
telefoon 030 – 2983100
fax 030 – 2983299
e-mail communicatie@bouwcollege.nl
website www.bouwcollege.nl
Exemplaren van dit cahier kunnen worden besteld
door overmaking van € 10,-- per exemplaar
(incl. verzendkosten) op rekening 65.47.54.608
t.n.v. Bouwcollege, Utrecht, o.v.v. GPcahier 3

Postbus 3056
3502 GB Utrecht
T (030) 298 31 00
F (030) 298 32 99
E cbz@bouwcollege.nl
I www.bouwcollege.nl
Bezoekadres
Churchilllaan 11
3527 GV Utrecht