Antwoorden oefenexamen I havo (pdf) - Examenkatern ...

Examenkatern havo en vwo Oefenexamen I havo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Oefenexamen I havo – De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
1 Karel V zette de centralisatiepolitiek van zijn voorgangers in de Nederlandse gewesten voort.
Noem:
a. een middel van een van de voorgangers van Karel V waarmee de centralisatiepolitiek in de
Nederlandse gewesten werd vormgegeven.
b. twee verschillende middelen waarmee Karel V deze centralisatiepolitiek vorm gaf in de
Nederlandse gewesten.
Bron 1
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
a. instelling van de Staten-Generaal
b. instelling van de Raad van State, Geheime Raad, Raad van Financiën, benoeming van
een landvoogd(es)
Verstedelijking in de Lage Landen en Groot-Brittannië, 1365-1800
Aantal steden met meer dan 10.000 inwoners
1357 1475 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800
Noordelijke
Nederlanden*
2(0) 9(4) 10(5) 11(6) 19(12) 19(12) 20(12) 18(10) 19(10)
Zuidelijke
Nederlanden
11 11 11 12 11 12 12 12 18
Groot-Brittannië 1 1 5 4 6 9 13 23 47
* tussen haakjes het aantal in Holland
Gebruik bron 1.
2 Iemand beweert dat je met behulp van de bron kunt aantonen dat:
a. voor het ontstaan van de Republiek er een regionaal verschil zichtbaar was op het gebied
van de verstedelijking.
b. de Opstand niet nadelig was voor de economie van de Nederlandse gewesten.
c. de economische ontwikkeling van de Republiek ten opzichte van Groot-Brittannië vanaf het
midden van de zeventiende eeuw veranderde.
Leg de beweringen uit. Verwijs daarbij naar gegevens uit de bron.
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
a. Ja, de Zuidelijke Nederlanden waren voor het einde van de zestiende eeuw sterker
verstedelijkt dan de Noordelijke Nederlanden. Er is dus sprake van een regionaal verschil.
b. Ja, want ondanks de Opstand nam de verstedelijking in de Noordelijke Nederlanden toe.
Een oorzaak voor verstedelijking is economische groei.
c. Ja, de economie van de Republiek ging achteruit. Dit was zichtbaar in de afname van de
verstedelijking. De economie van Groot-Brittannië groeide, daar groeiden de steden/nam de
verstedelijking toe.
3 Lees opnieuw bewering a en c van vraag 2. Geef voor beide beweringen een verklaring.
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
a. Het economisch zwaartepunt lag in de steden in de Zuidelijke Nederlanden. De Hollandse
steden stonden daarvan in de schaduw.
c. Door oorlogen en mercantilistische maatregelen, onder andere door Groot-Brittannië,
groeide de economie van de Republiek minder hard. De economische positie van Groot-
Brittannië versterkte juist door deze maatregelen, waardoor de steden groeiden.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 1 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Oefenexamen I havo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Bron 2
Een spotprent waarin de Lage Landen, gesymboliseerd door de leeuw, worden verpletterd. Alva, Margaretha van
Parma en Granvelle (adviseur van Margaretha) draaien aan de pers. Filips II (tweede van links) kijkt toe.
Gebruik bron 2.
4 Stel, je doet onderzoek naar de vraag in hoeverre het beleid van de Habsburgse vorsten een
oorzaak was voor de Opstand. Je wilt de bron graag voor dit onderzoek gebruiken. Maar je
twijfelt over de bruikbaarheid ervan. Geef zowel een argument voor als een argument tegen
de bruikbaarheid.
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
De bron is aan de ene kant wel bruikbaar, want de boodschap van de tekenaar is dat het
beleid van de Habsburgse vorsten de oorzaak vormt voor de Opstand. Op de tekening is te
zien dat Nederland door de Habsburgers wordt onderdrukt/verpletterd.
De bron is aan de andere kant niet bruikbaar, want het is een zeer subjectieve bron. Het laat
slechts de visie van één persoon zien, die dit ook sterk benadrukt. Je zult dus
meerdere/objectievere bronnen moeten raadplegen.
5 Zet onderstaande gebeurtenissen in de juiste tijdsvolgorde, van vroeger naar later. Noteer
alleen de letters op je antwoordblad.
A Het smeekschrift wordt aangeboden aan Margaretha van Parma.
B De Staten-Generaal nemen de Acte van Verlatinghe aan.
C De Pacificatie van Gent wordt gesloten.
D De Beeldenstorm breekt uit.
E De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt uitgeroepen.
F Filips II stuurt de hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen.
De juiste volgorde is: A, D, F, C, B. E.
6 Een belangrijke positie in de opstand tegen de Spanjaarden werd ingenomen door een
betrekkelijk kleine groep orthodoxe protestanten, de calvinisten. Leg uit:
a. waarom het calvinistisch geloof inhoudelijk steun gaf voor deze strijd.
b. dat de opstelling van deze groep ervoor zorgde dat de godsdienstige doelstellingen van
Willem van Oranje bij de Pacificatie van Gent niet konden worden gerealiseerd.
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 2 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Oefenexamen I havo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
a. Volgens de visie van Calvijn was het gerechtvaardigd om in opstand te komen tegen een
vorst, wanneer deze regeerde in strijd met christelijke richtlijnen.
b. De orthodoxe protestanten wilden geen ruimte bieden voor katholieken. Willem van Oranje
streefde bij de Pacificatie van Gent vrijheid van geloof na. Maar met name in de noordelijke
gewesten kwam daar niets van terecht. Katholieken werden vervolgd.
7. Aan het begin van de zeventiende eeuw ontstond er een steeds grotere verwijdering tussen
Van Oldenbarnevelt en Maurits. Toon aan dat:
a. deze verwijdering tot uitdrukking kwam in de verschillende visies over de opstelling van de
Republiek ten aanzien van Spanje.
b. de verwijdering ook tot uitdrukking kwam in de verschillende visies over de opstelling van
de Republiek ten aanzien van Frankrijk.
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
a. Raadpensionaris Van Oldenbarnevelt was voorstander van een bestand met Spanje, omdat
dit een manier was om de Republiek financieel gezien te redden. Het voortzetten van de
oorlog was onmogelijk zonder een forse belastingverhoging.
Recht tegenover Van Oldenbarnevelt stond Maurits, die voorstander was van een onbuigzame
houding ten aanzien van Spanje. Hij wilde de oorlog voorzetten om zo tot een militaire
overwinning op Spanje te komen.
b. Van Oldenbarnevelt was voorstander van Frankrijk als bongenoot. Maar Maurits voelde
daar weinig voor, omdat Frankrijk de protestanten achterstelde en toenadering zocht tot
Spanje. Maurits dacht dat een bongenootschap met Engeland verstandiger zou zijn.
8 Hieronder staan vier historische begrippen:
a. Acte van Navigatie
b. Acte van Seclusie
c. Eerste Engelse Oorlog
d. Lord Protector
Bron 3
Maak steeds een koppeling van twee begrippen, waarbij je uitlegt dat het ene begrip gezien
kan worden als een oorzaak van het andere begrip (wat dus een gevolg genoemd kan
worden).
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
- Door de instelling van de Acte van Navigatie brak de Eerste Engelse Oorlog uit. De
Republiek wilde zich verzetten tegen de mercantilistische maatregelen die Engeland had
getroffen.
- Toen Cromwell, de Lord Protector, aan de macht kwam in Engeland, stelde Johan de Witt
de Acte van Seclusie op. Hierin werd overeengekomen dat de Oranjes nog stadhouders van
Holland zouden worden. En mogelijk op die manier een bedreiging voor Cromwell konden
vormen.
‘Het verzamelde parlement verklaart om de oude wetten en vrijheden te verzekeren:
– Dat de bevoegdheid om wetten op te heffen of de uitvoering ervan te beletten door een koninklijke
beslissing alleen, zonder toestemming van het parlement, onwettig is.
– Dat de opdracht voor de oprichting van een rechtbank voor geestelijke aangelegenheden onwettig
is.
– Dat het innen van geld ten behoeve van de kroon, onder het voorwendsel van koninklijke
voorrechten, zonder
goedkeuring van het parlement (...), onwettig is.
– Dat de onderdanen het recht hebben verzoekschriften over te maken aan de koning en dat alle
aanhoudingen en vervolgingen omwille van dergelijke verzoekschriften onwettig zijn.
– Dat het lichten en onderhouden van een staand leger binnen het koninkrijk in vredestijd, zonder
goedkeuring
van het parlement, onwettig is.
– Dat de parlementsverkiezingen vrij moeten zijn.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 3 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Oefenexamen I havo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
– Dat de vrijheid van spreken en debatteren in het parlement geen aanleiding mag geven tot een
aanklacht of een onderzoek voor een gerechtshof of waar dan ook, tenzij in het parlement zelf.
– Dat regelmatig parlementszittingen zullen gehouden worden.’
Fragment uit de Engelse Bill of Rights, 1689.
Gebruik bron 3.
9 De Glorious Revolution zorgde voor zowel continuïteit als voor verandering op het gebied van
de binnenlandse politiek van Engeland.
Leg uit of je de bron het beste kunt gebruiken om de continuïteit of juist de verandering te
verduidelijken.
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
Je kunt de bron gebruiken om de verandering aan te tonen. Door de Glorious Revolution werd
de Bill of Rights aangenomen. Hierdoor nam de macht van het parlement ten opzichte van de
Engelse vorst toe. Dat betekende een grote verandering.
10 De binnenlandse politieke structuur tijdens het Tweede Stadhouderloze Tijdperk (1702-1747)
wordt wel gezien als een oorzaak voor het economisch verval van de Republiek in de
achttiende eeuw. Leg uit:
a. hoe je de binnenlandse politieke structuur kunt beschrijven.
b. waarom deze economische stagnatie en mogelijk zelfs verval heeft veroorzaakt.
c. welke andere oorzaak er bestaat voor de economische stagnatie van de Republiek vanaf
de tweede helft van de achttiende eeuw.
Kern/voorbeeld van een juist antwoord:
a. De Republiek was een statenbond zonder een duidelijk en sterk centraal gezag.
b. Hierdoor konden er op centraal niveau geen sterke maatregelen genomen worden die de
economie van de Republiek konden versterken/beschermen. Ieder gewest stelde zijn eigen
afzonderlijke belangen voorop, waardoor het beleid versnipperd en dus zwak was.
c. De positie van onder andere Engeland en Frankrijk werd sterker vanwege de
mercantilistische maatregelen die zij namen ten aanzien van de Republiek.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 4 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011