Download alle antwoorden (pdf) - Examenkatern Geschiedenis.nl

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Hoofdstuk 3 De Republiek in Europa
3.1 De oorlog duurt voort
Opdracht 1
Militair: Holland lag achter de waterlinie, waardoor het voor vijandelijke legers moeilijk bereikbaar was.
Economisch: Holland had dankzij de waterlinie veel minder met oorlogshandelingen te maken,
waardoor dit gewest zich economisch kon ontwikkelen. Handel drijven is namelijk gemakkelijker
wanneer er geen oorlog is.
Opdracht 2
a Het doel van de campagne was het vernietigen van de oogst in de gebieden rond ’s-
Hertogenbosch. Die stad was namelijk overgelopen naar koning Filips II. Voor straf moest de stad
uitgehongerd worden.
b A is juist. De burgerbevolking wordt in een geplande militaire campagne zwaar getroffen. Daar
lag Willem kennelijk niet wakker van.
B is juist. Hij wilde bereiken dat de overgelopen stad weer in staatse handen kwam. Dat is een
militair doel. Dat er vele mensen stierven, zag hij kennelijk als collateral damage, bijkomende schade.
C is onjuist. Dit was een geplande actie met een militair doel. Je kunt niet uit de bron opmaken
dat de soldaten van Oranje niet regelmatig bevoorraad werden of anderszins genoodzaakt waren tot
plunderingen over te gaan.
c Het is typerend in die zin dat de burgers niet gespaard werden. Zij leden onder de militaire
campagne. Maar de oorzaken die de tekst noemt (de soldaten kregen onregelmatig soldij uitbetaald of
helemaal niet en de bevoorrading van het leger was vaak beroerd), liggen aan deze plundering niet
ten grondslag. In dat opzicht is het dus geen typerend voorbeeld.
d Met deze maatregelen wilde Willem van Oranje de orde en tucht in zijn leger bewaren. Een
plunderend leger is chaotisch en dat komt de militaire kracht niet ten goede.
Of: Met deze maatregelen wilde hij goodwill kweken bij de bevolking. Was er een militaire aanleiding,
dan liet Willem plunderen. Maar plunderingen zonder militaire noodzaak probeerde hij met zijn
maatregelen te voorkomen.
Opdracht 3
a De ondergang van de Armada in 1588, de vele oorlogen die Filips II moest voeren tegen de
Turken, de Engelsen of de Fransen, alsmede zijn dubbele bankroet.
b De waterlinie.
c Johan van Oldenbarnevelt zette zich in voor de stedelijke en gewestelijke autonomie.
Daardoor bleven de regenten de Opstand steunen.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 1 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
d Hij maakte, naar voorbeeld van de Romeinen, kleinere eenheden die erg goed konden
exerceren. Dit maakte zijn leger flexibel en snel. De schutters werden tegen cavalerieaanvallen
beschermd door lansiers. En ook verbeterde Maurits de kwaliteit van de artillerie.
Opdracht 4
a De kleine eenheden (niet één grote groep soldaten, maar meerdere kleinere groepen), de
lansiers in het midden van iedere eenheid en ook langs de randen, en de aanwezigheid van artillerie.
b 1) Het opstellen van het kanon in de achterste gelederen zou als tamelijk reëel risico met zich
meebrengen dat de eigen manschappen konden worden neergeschoten.
2) Een kanon kon de kogel 200 meter ver schieten. Dat is niet zo’n enorm grote afstand; het
kanon moest wel dicht in de buurt van de te beschieten soldaten staan, anders zou de kogel de vijand
niet bereiken.
c Het terrein was zandgrond (strand, duinen) en daar zakten de kanonnen in weg.
3.2 Bestand en interne twisten
Opdracht 5
a De gezamenlijke vijandschap die de drie betrokken landen hadden ten opzichte van Spanje.
b Frankrijk en Engeland hadden een lange traditie van vijandschap. De Republiek en Engeland
waren concurrenten op zee. Het was voor Elisabeth I dus niet vanzelfsprekend om juist met deze
landen een bondgenootschap te sluiten. Zouden ze gedrieën tegen Spanje vechten, dan bestond de
kans immers dat Frankrijk en de Republiek daar sterker uit zouden komen en dat was mogelijk nóg
ongunstiger voor Engeland dan vijandschap met Spanje.
c Elisabeth kreeg de kroon aangeboden, maar weigerde. Ze stuurde de graaf van Leicester
(met een leger) om de Republiek te leiden. Deze samenwerking was geen succes, doordat Leicester
stiekem onderhandelingen begon met de Spanjaarden. Leicester vertrok toen weer naar Engeland.
Enkele jaren later werd het Drievoudig Verbond gesloten. Je kunt dit dus zien als een voortzetting van
de samenwerking die al in de tijd van Leicester tot stand was gekomen.
d Twee jaar na het sluiten van het Drievoudig Verbond stapte Frankrijk over naar Spanje. De
Engelsen waren ook bezig met geheime onderhandelingen met Spanje. Het was dus geen hard
verbond dat heel lang standhield.
Opdracht 6
Holland betaalde ruim de helft van de kosten van de oorlog (bron 10). Maar vanaf de jaren negentig
van de zestiende eeuw werd er in Holland zelf niet meer gevochten (paragraaf 3.1). Het was dus,
vanuit Holland gezien, een buitengewestelijke oorlog. Maar dat betekent niet dat de oorlog Holland
niet direct aanging. Holland was immers onderdeel van de Republiek en in verschillende delen van de
Republiek werd nog wel gevochten.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 2 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Opdracht 7
a/b
- Spanje (Isabella):
Voor het Twaalfjarig Bestand Tegen het Twaalfjarig Bestand
1. De oorlog was duur. Het was in het voordeel van
de Spaanse schatkist om er een einde aan te
maken.
- kooplieden-regenten,
- Oldenbarnevelt,
- een deel van de burgers van de Republiek (de
rekkelijken):
2. De dure oorlog drukte op de economie van de
Republiek, met name op die van Holland. Een
wapenstilstand zou de economie weer op gang
kunnen helpen.
3. De handel met Spanje en Portugal lag grotendeels
stil, tijdens een wapenstilstand zou die weer op gang
kunnen komen.
Opdracht 8
- Maurits
- een deel van de burgers van de Republiek (de
preciezen):
4. De eindoverwinning tegen Spanje zou in gevaar
kunnen komen.
5. De veiligheid van de Republiek zou in gevaar
kunnen komen.
6. De Spanjaarden kregen tijd om zich te herstellen
en zouden na de wapenstilstand met volle energie
tekeer kunnen gaan: de tirannie zou opnieuw kunnen
beginnen.
a Eerste rijtje: Arminius, Uyttenbogaert, rekkelijken, Oldenbarnevelt, remonstranten.
Tweede rijtje: Gomarus, Maurits, preciezen, contraremonstranten.
b B en C passen vooral bij Arminius, A en D bij Gomarus.
c Er speelde een politieke strijd tussen Maurits en Oldenbarnevelt. Die strijd kende een
religieuze component omdat beide heren een tegengesteld standpunt innamen in de religieuze
kwestie. Je kunt dus zeggen dat de Synode niet alleen een kerkelijke twist was, maar dat deze ook
van grote invloed was op de uitkomst van het persoonlijke conflict tussen Maurits en Oldenbarnevelt.
De religieuze twist was echter wel een principiële strijd. De term ‘rookgordijn’ doet daar geen recht
aan.
Opdracht 9
a De vragen B en D kunnen beantwoord worden met bron 12. Voor vraag A en C geeft bron 12
wel een hint, maar geen definitief antwoord.
b A) Hij plaatst Maurits aan de ‘goede’ kant; die waar hij zichzelf heeft geschilderd. Dat
impliceert dat hij aan de kant van Maurits stond en dus tegen het Bestand was. Maar het schilderij is
religieus van aard en vormt dus niet per definitie een geschikte bron voor politieke vragen.
B) Hij was protestants. Hij plaatst zichzelf aan de kant van de protestanten en dicht hen
bovendien goede eigenschappen toe.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 3 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
C) Zie A. Hij staat aan dezelfde kant als Maurits en zou dus een gomarist kunnen zijn. Maar
ook hier geldt: dit is giswerk! Het schilderij benadrukt de eenheid van de protestanten, dus het zou ook
goed kunnen dat hij geen partij had gekozen.
D) Hij was ertegen. Hij benadrukt de protestantse eenheid, die hij tegenover het katholicisme
stelt. Protestantse twisten passen niet in dit beeld.
Opdracht 10
a 1) Het eerste beeldkenmerk is de plaats van de arminianen. Zij zitten in het midden met aan
alle kanten om hen heen mensen die het niet met hen eens waren. In een vergadering, een situatie
van gelijkheid en objectiviteit, zouden ze waarschijnlijk eerder tegenover elkaar zitten of in een kring.
2) Het tweede beeldkenmerk is de numerieke aanwezigheid van beide groepen: voor iedere
arminiaan zijn er wel tien gomaristen aanwezig.
Ook kan genoemd worden dat veel gomaristen op een verhoging zitten, waardoor ze letterlijk
neerkijken op de arminianen.
b 1600: Arminius is nog niet begonnen met het verkondigen van zijn ideeën: continuïteit.
1610: Er is tweestrijd tussen arminianen en gomaristen: hier is dus sprake van discontinuïteit.
Na de Synode is er (tenminste officieel) weer dezelfde situatie als voor 1600, doordat de arminianen
hadden verloren en hun predikanten het land werden uitgezet. Vooral continuïteit dus.
Opdracht 11
a 1) Zijn stellingname in de Bestandstwisten, waarin hij tegenover Maurits stond.
2) Zijn inspanningen om het Twaalfjarig Bestand te realiseren.
3) Zijn inspanningen om vast te houden aan een bondgenootschap met Frankrijk.
b De Bloedraad was de rechtbank die door Alva werd ingesteld om protestanten te straffen. In
de ogen van veel mensen veroordeelde de Bloedraad onschuldigen ter dood.
c Hij suggereert dat Maurits, die achter het proces tegen Oldenbarnevelt zat, overeenkomsten
had met Alva.
d Maurits had na de uitschakeling van Oldenbarnevelt vrijwel alle macht in handen. Niet langer
waren er twee machtige mannen die het regelmatig oneens waren en Maurits was een belangrijke
tegenstander kwijt. Maar de manier waarop dat gegaan was, was in de ogen van Vondel (en in die
van een deel van het volk) niet fraai. Er wordt in de literatuur zelfs gesproken van een staatsgreep
door Maurits.
Opdracht 12
a Frederik Hendrik werd ‘de Stedendwinger’ genoemd. Hij heroverde een hele rij steden op de
Spanjaarden. Ook de provincies Overijssel en Gelderland werden Spanjaardvrij.
b Van een hernieuwde Spaanse terreur is nooit sprake geweest; van een nieuwe Spaanse
militaire opmars evenmin. Maurits had dus ongelijk.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 4 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
3.3 Het Europese machtsevenwicht
Opdracht 13
a De oorzaken van beide oorlogen waren de toenemende druk van centralisatie tegenover het
particularisme en het hardvochtige optreden tegen de protestanten.
b Aanleiding van de Nederlandse Opstand was de Beeldenstorm.
Aanleiding van de Dertigjarige Oorlog was de Prager Fenstersturz.
c De Spanjaarden waren bondgenoten van de Oostenrijkse Habsburgers. Als de Oostenrijkers
in deze nieuwe oorlog stevige tegenstand zouden ontmoeten, zouden de Spanjaarden de
Oostenrijkers misschien gaan helpen. Dat zou betekenen dat de Spanjaarden minder geld en
manschappen konden besteden aan de voortzetting van de oorlog met de Republiek na het
beëindigen van het Twaalfjarig Bestand.
d 1) Het antwoord van 13c is een voorbeeld.
2) Een ander voorbeeld is dat Frankrijk de Duitse protestanten steunde in de hoop zo de
Habsburgers te schaden. Dit zou weerslag hebben op zowel de Oostenrijkse Habsburgers, als de
Spaanse Habsburgers. Hierdoor kon Frankrijk haar machtspositie verstevigen. De Republiek volgde
deze denklijn, in zoverre dat de Spaanse Nederlanden alvast verdeeld werden tussen de Republiek
en Frankrijk.
Opdracht 14
a Spanje verloor veel macht. De Lage Landen en Duitsland maakten geen onderdeel meer uit
van het Spaanse Rijk, wat voor de Opstand wel het geval was geweest.
b Frankrijk was voor de Opstand qua machtspositie een land in de middenmoot. Vele oorlogen
met Spanje en een langdurig verziekte relatie met Engeland hadden de Franse positie verzwakt. Na
de vrede van Westfalen werd Frankrijk de machtigste staat van Europa.
c Het katholicisme had aan macht ingeboet. Voor de Opstand was het de enig toegestane
religie, die bovendien gewapenderhand beschermd werd door diverse koningen. Na de vrede van
Westfalen was het katholicisme één van de religies. Het katholicisme bleef een machtsfactor van
belang, maar van een religieuze monopoliepositie was geen sprake meer.
d Voor de Opstand was het protestantisme geen erkende religie, maar meer een
protestbeweging. In verschillende landen werden protestanten als criminelen aangepakt. Na de vrede
van Westfalen was het protestantisme in principe een toegestane en geaccepteerde religie.
e De Lage Landen waren onderdeel van het Spaanse Rijk. Karel V en zijn landvoogd(es)
hadden de hoogste macht. De verschillende gewesten waren sterk gedecentraliseerd; ieder gewest
had eigen normen, rechtspraak en wetten. Tachtig jaar later was de Republiek een internationaal
erkend onafhankelijk land, waarover de Spanjaarden geen directe macht meer hadden. Ook was er
meer eenheid gekomen tussen de gewesten. Er waren nog wel veel verschillen en lang niet alles werd
centraal geregeld, maar de Staten-Generaal was wel een nationaal bestuursorgaan.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 5 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Opdracht 15
Eigen antwoord van de leerling ter beoordeling aan de docent. Het aantal mogelijke antwoorden is
groot.
Opdracht 16
a Het was een bestuurlijke eenheid in de zin dat de gewesten samen de onderhandelingen
voerden. Het was dus niet ‘ieder voor zich’. Maar wél mocht ieder gewest zich, via de Gewestelijke
Staten, uitspreken. De bestuursmacht lag dus niet alleen bij de Staten-Generaal, want de Gewestelijke
Staten mochten ‘ja’ of ‘nee’ zeggen tegen het akkoord.
b De opvolger van Frederik Hendrik, Willem II, had geen stemrecht en zijn macht zou sterk
afnemen als het vrede werd. Van een verkapt koningschap was dus zeker geen sprake. Maurits en
Frederik Hendrik hadden een sterke machtspositie omdat zij opperbevelhebber van het leger waren.
Als gevolg daarvan konden zij het zich veroorloven om zich min of meer als koning te gedragen, maar
dit zou in vredestijd niet zo blijven.
3.4 Een dynamische economie
Opdracht 17
a Bijvoorbeeld: Boet zou wapenembargo’s hebben omzeild. Zou hij ook zijn aangepakt als hij
dat niet zou hebben gedaan? Misschien is het omzeilen van de embargo’s het probleem en niet
zozeer de wapenhandel op zich.
Of: In de tekst staat dat Trip zonder morele bezwaren oorlogsschepen aan de vijand verhuurde. Dat
betekent niet dat dergelijke handel maatschappelijk geaccepteerd was. Het zegt alleen iets over de
moraal van Trip.
Of: Weliswaar konden Trip en De Geer op de koopmansbeurs allerlei informatie krijgen, maar dat
betekent niet dat hun handel als ‘fris’ werd gezien. Misschien was de koopmansbeurs wel zó openbaar
(zie ook bron 25) dat er ook ruimte was voor minder frisse handelaren.
b Doordat wetgeving van oudsher per gebied verschilde, was er in veel landen (waaronder de
Republiek) al nauwelijks sprake van nationale wetgeving. Internationale wetgeving gaat nog een stap
verder. Er waren wel afspraken tussen landen die een bondgenootschap waren aangegaan, maar
zoals de tekst van dit hoofdstuk laat zien, hielden veel bondgenootschappen maar zeer kort stand.
Een gebrek aan centralisatie op nationaal en zeker ook op internationaal niveau maakt het zeer
onwaarschijnlijk dat dergelijke wetgeving bestond.
Opdracht 18
A, C en D zijn juist.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 6 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Opdracht 19
a De zee is vrij, dus heeft ieder land het recht schepen naar andere landen te laten varen en
daar handel te drijven.
b Wat in bron 31 staat, gaat een stuk verder dan wat in bron 30 staat. In bron 31 is sprake van
allerlei maatregelen die genomen mogen worden om de handel te verbeteren.
c De Groot is de schrijver van Mare Liberum. Hij stond dus een vrije zeehandel voor. Bron 39
beschrijft de maatregel dat er vanaf Guadeloupe uitsluitend op Frankrijk gehandeld mag worden en
dat is dus in tegenspraak met De Groots idealen.
Opdracht 20
a Voor de oprichting van de VOC waren er verschillende compagnieën. Dit kun je zien als een
vorm van particularisme: een stad kon een compagnie oprichten en beginnen met handeldrijven. De
VOC verving deze voorcompagnieën, want de Staten-Generaal kende haar een handelsmonopolie
toe. Er was vanaf dat moment dus nog maar één, centraal geleide, compagnie.
b Oldenbarnevelt was van mening dat de oorlog tegen Spanje verloren was als de kooplieden-
regenten gingen dwarsliggen. Hun geld was hard nodig om de oorlogsinspanningen te kunnen
voortzetten. De kooplieden-regenten hadden baat bij stedelijke/gewestelijke autonomie, omdat die hen
een betere machtspositie gaf dan een gecentraliseerde samenleving.
c De verschillende voorcompagnieën beconcurreerden elkaar, waardoor de winsten onder druk
stonden. Op termijn zou dat de oorlogsinspanningen kunnen schaden. De oprichting van de VOC zou
de winstmarges van de kooplieden vergroten. Dit voerde Oldenbarnevelt aan als argument om de
kooplieden te overtuigen. Maar waarschijnlijk is voor Oldenbarnevelt het argument dat dankzij een
hogere winst de oorlogsinspanningen konden worden voortgezet, belangrijker geweest dan het paaien
van de kooplieden. Dat de kooplieden er voordeel van hadden, was natuurlijk wel mooi meegenomen.
Opdracht 21
a Producten als wapens, drank en werktuigen werden van Europa naar Afrika vervoerd. In
Afrika werden deze producten verruild voor slaven. De slaven werden naar Amerika vervoerd. Daar
werden ze verkocht. Van de opbrengst werden Amerikaanse producten als suiker, cacao en koffie
gekocht en die werden naar Europa vervoerd.
b De belangrijkste inkomstenbronnen waren handel en kaapvaart. In bron 40 is sprake van
slavenhandel en van handel op Brazilië. De kaapvaart komt in de bron terug in de strooptochten die
langs Spaanse eilanden georganiseerd werden.
c Na de Vrede van Münster verviel de kaapvaart op Spaanse zeelui en Spaanse gebieden als
inkomstenbron voor de WIC. Wat overbleef, de handel, was niet genoeg om de compagnie overeind te
houden. Concurrentie van andere Europese landen zorgde ervoor dat de WIC nergens een lucratief
monopolie kreeg.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 7 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Opdracht 22
Uit het betoog zou nuance naar voren moeten komen. Het in de vraag geschetste beeld is grotendeels
reëel, maar het is wel verstard.
In de tekst wordt aangegeven dat de winstmarge 2 à 3% bedroeg. Dat is niet wat je verwacht bij een
‘schaamteloze verrijking’. Het in de tekst genoemde aantal slaven van 8,7 miljoen is weer wel in lijn
met het geschetste beeld.
Dat de slaven en de handelaren samen zongen en dansten op het schip (bron 42), is in strijd met het
geschetste beeld, maar de lange herstelperiode van de zieke slaven die in de tekst genoemd wordt,
suggereert wel dat de omstandigheden waaronder gereisd werd, zeer zwaar waren.
Dat veel Afrikanen door andere Afrikanen werden gevangen en verkocht (bron 41), is in strijd met het
geschetste beeld, terwijl het in de tekst genoemde gegeven dat de handelaren WIC-mensen (en dus
Europeaan) waren, juist weer wel in lijn is met het geschetste beeld.
Kortom: het geschetste beeld is grotendeels juist, maar bepaalde gegevens die dit beeld ‘verstoren’ of
nuanceren, worden vaak weggelaten.
Opdracht 23
VOC WIC
1602
specerijen
monopolie
Azië
Eerste Schipvaart (deze reis was op Azië, wat later
onder het VOC-gebied zou vallen)
Naamloze Vennootschap
recht om militairen in te zetten
Examentraining
Opdracht 1
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 8 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011
1621
suiker
Piet Heyn
slavenhandel
Amerika
Afrika
kaapvaart
driehoekshandel
a Kijk voor passende kernwoorden en namen op bladzijde 82 en 83 van het katern.
b Antwoord van de leerling, zij moeten zelf de vraag bedenken
c Antwoord van de leerling, zij moeten zelf een antwoord formuleren
d Uitwerking van de leerling
Opdracht 2
De juiste volgorde is: D, G, A, F, E, C, B

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Opdracht 3
A Bijvoorbeeld bron 32. Het stichten van factorijen in Azië, zoals te zien in de afbeelding, was
een bedoeld gevolg van de oprichting van de VOC. De VOC kreeg het monopolie over de handel met
Azië. Voor dit doel kregen ze de bevoegdheid om forten te bouwen.
B Bijvoorbeeld bron 9. Het gevolg van de Tachtigjarige Oorlog, waarvan de slag bij Nieuwpoort
een onderdeel was, was uiteindelijk de Vrede van Münster. Hierbij erkende Spanje de
onafhankelijkheid van de Nederlandse gewesten. Dit betekende het einde van de Opstand, een
bedoeld gevolg vanuit de optiek van de Nederlanders.
C Bijvoorbeeld bron 14. Het onbedoelde gevolg van dit besluit van de Staten-Generaal was
uiteindelijk het besluit van de rechters om Van Oldenbarnevelt de doodstraf op te leggen. De Staten-
Generaal gaven na dit vonnis nogmaals aan dat het om vermoedens van landverraad ging.
D Bijvoorbeeld bron 7. Hierin zie je het bedoelde gevolg van de maatregelen van Maurits. De
artillerie kon door het schieten met een boog, kogels over een langere afstand afvuren. Dat was
voordelig in de strijd tegen de Spanjaarden.
Opdracht 4
1 Deze kun je met behulp van bron 44 toelichten. De internationale politieke situatie betekende
dat er in veel Europese landen intern spanningen waren (burgeroorlogen). De Republiek profiteerde
dus van deze instabiele situatie en het feit dat Filips II zich niet volledig op de strijd tegen de
Nederlandse gewesten kon richten. Hij was betrokken in meerdere conflicten, zoals met de Turken.
2 Deze kun je met behulp van bron 43 toelichten. De stadhouder was aanvoerder van het leger.
Onder leiding van Frederik Hendrik wist het leger veel steden op de Spanjaarden te veroveren.
3 Deze kun je met behulp van bron 45 toelichten. De raadpensionaris nam vaak besluiten die
gunstig waren voor de economie. In eerste instantie van die van Holland, maar de andere gewesten
van de Republiek profiteerden daar ook van. Een voorbeeld daarvan is het besluit van Oldenbarnevelt
om in 1602 de VOC op te richten.
Opdracht 5
Ja, je kunt deze bron gebruiken om de juistheid van de uitspraak aan te tonen. Uit de bron blijkt dat
Holland de meeste en grootste garnizoenen financiert. Deze garnizoenen zijn bijna allemaal buiten het
gewest Holland gelegerd. Het klopt dus dat Holland de boventoon voerde als belangrijkste financier
van de defensie-uitgaven.
Overigens is niet duidelijk of deze bron een volledig beeld geeft. Niet alle garnizoenen zijn er in op
genomen!
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 9 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Uitwerkingen H3
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Opdracht 6
a Raadpensionaris Oldenbarnevelt was voorstander van een bestand met Spanje, omdat dit een
manier was om de Republiek financieel gezien te redden. Het voortzetten van de oorlog was
onmogelijk zonder een forse belastingverhoging.
Recht tegenover Van Oldenbarnevelt stond Maurits, die voorstander was van een onbuigzame
houding ten aanzien van Spanje. Hij wilde de oorlog voorzetten om zo tot een militaire overwinning op
Spanje te komen.
b Van Oldenbarnevelt was voorstander van Frankrijk als bondgenoot. Maar Maurits voelde daar
weinig voor, omdat Frankrijk de protestanten achterstelde en toenadering zocht tot Spanje. Maurits
dacht dat een bondgenootschap met Engeland verstandiger zou zijn.
c De Scherpe Resolutie was het besluit van de Staten van Holland, onder aanvoering van Van
Oldenbarnevelt, in 1617 tegen een nationale synode (kerkvergadering) over de kwestie tussen
gomaristen (contraremonstranten of preciezen) en arminianen (remonstranten of rekkelijken). Op
basis van deze resolutie konden de Hollandse steden huurlingen/waardegelders (soldaten) in dienst
nemen om de gomaristen in bedwang te houden.
Maurits zag zijn positie als legeraanvoerder aangetast. Bovendien was hij gomarist en tegen de
overheidsbemoeienis in zaken van het geloof.
De Scherpe Resolutie was voor Maurits de druppel, de aanleiding om met Van Oldenbarnevelt af te
rekenen. Een conflict was ontstaan. In 1618 liet Maurits Van Oldenbarnevelt arresteren. De strijd
eindigde met de Synode van Dordrecht, waarbij men de kant koos van Gomarus.
Opdracht 7
1 Spanje zou waarschijnlijk niet akkoord zijn gegaan met het Bestand, wanneer zij op de hoogte
was van de ideeën van Hugo de Groot. In Mare Liberum pleitte hij voor vrijhandel op de wereldzeeën.
Spanje, die veel zeeën domineerde, zou in haar economische machtspositie worden aangetast
wanneer dit uitgangspunt zou worden aanvaard.
2 Nadat het Twaalfjarig Bestand was afgesloten, werd de WIC opgericht. De vijandelijkheden
tegen Spanje werden weer hervat. Die werden deels uitgevoerd door de WIC. Deze compagnie kreeg
de bevoegdheid om vijandelijke schepen te kapen. En om met geweld een economische positie in
Zuid-Amerika op te bouwen. De grootste concurrent daar was Spanje.
Opdracht 8
Bij de Bestandstwisten tussen Maurits en Van Oldenbarnevelt draaide het niet alleen om verschillende
religieuze opvattingen. Maurits koos de kant van Gomarus, Van Oldenbarnevelt die van Arminius.
Maar tevens speelden politiek-militaire argumenten een rol. Maurits was in feite geen voorstander van
een bestand met Spanje. Hij wilde de oorlog zo spoedig mogelijk hervatten. Maurits zag veel meer in
een verbond met Engeland. Van Oldenbarnevelt vond dat een bestand noodzakelijk was voor de
economie van de Republiek. Hij wilde juist toenadering zoeken tot Frankrijk.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 10 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011