Stichting Oude Groninger Kerken

Oudeschans: Groninger volksmuziek en Russische koormuziek
dienst op oudejaarsavond. Sommige kerken worden alleen
vier keer in de zomer gebruikt, bijvoorbeeld Lettelbert en
Marsum. Het is goed bedoeld, maar het heeft ook het karak-
ter van een soort religieuze folklore: de wat geforceerde in-
standhouding van een oud gebruik.
Elf kerken worden in het geheel niet meer gebruikt voor de
zondagse eredienst. Ze zijn wat dat betreft volledig buiten
gebruik, bijvoorbeeld Godlinze, Hornhuizen en Marum. Sommige
van deze kerken worden nog wel zo nu en dan voor een
trouw- of rouwdienst gebruikt.
Grote diversiteit in cultureel gebruik
Terwijl de laatste decennia het religieuze gebruik van de kerken
sterk is verminderd, is dat voor culturele doeleinden
sterk vermeerderd. Tussen 2000 en 2010 vonden in liefst 45
kerken concerten plaats. Soms een enkele keer per jaar,
maar er zijn ook kerken die op dit terrein een sterke traditie
ontwikkeld hebben, zoals Oudeschans, Thesinge en Zuidwolde.
Op zondag 17 mei 2009 werd in de kerk van Tolbert
het honderdste concert gehouden.
Het repertoire laat een grote variëteit zien. Er worden werken
gespeeld uit de middeleeuwen, de renaissance, de ba-
In Tolbert vinden met regelmaat orgelconcerten plaats.
rok, de negentiende eeuw en uit onze tijd. Hier kan men de
gebruikelijke indeling maken van religieuze en niet-religieuze
muziek. Bij de religieuze muziek zien we onder andere
cantates van Bach, gregoriaanse liederen, Christmas Carols
en gospelsongs. Het is vooral rond Kerst en Pasen dat deze
muziek ten gehore wordt gebracht. Groot is ook de verscheidenheid
bij de niet-religieuze muziek. Naast klassieke werken
als van Vivaldi, Mozart en Beethoven, ook allerlei vormen
van volksmuziek: jazz, klezmer- en zigeunerorkesten,
Ierse folksongs en Groninger liedertafel.
Het instrument dat bij uitstek in een kerk ten gehore wordt
gebracht is het orgel. In vele kerken vinden orgelconcerten
plaats, hetzij eenmalig, hetzij in een serie en dat zowel op
beroemde als op eenvoudige instrumenten. Elk jaar worden
in mei de Open Orgeldagen gehouden waarbij in diverse kerken
het orgel bespeeld mag worden. Geïnteresseerden kunnen
zich intekenen om tussen 10 en 16 uur dertig minuten op
het orgel te spelen. Bij de vocale uitvoeringen betreft het solozang,
jongens-, vrouwen-, mannen- en gemengde koren,
cantorijen en klassieke zangensembles. In augustus 2003
zong Klaas Spekken, begeleid door Alex Staal op de piano en
John Kruisman op de gitaar, Groningse luisterliedjes in zes
kerken.
In negen kerken werden toneeluitvoeringen gegeven, hetgeen
veel minder is dan de concerten. Toneel vergt meer ac-
Toneel in de kerk van Wehe: ’t Marnehoes in Wehe heeft een samenwerking
met het Grand Theater heeft genaamd ‘GT Grenzeloos’.
Met dit project komen gerenommeerde Nederlandse en Vlaamse voorstellingen
op plekken waar ze anders niet snel zouden plaatsvinden.
Omdat de kerken vaak nog steeds een belangrijke uitstraling binnen
het dorp hebben, kan niet zomaar elk toneelstuk opgevoerd worden.
In Wehe hebben ze om die reden wel eens mensen moeten weigeren.
‘De grenzen van de kunst liggen bij toneelvoorstellingen die tegen het
randje aan zitten’, vertelt Joke Kops van de Plaatselijke Commissie.
Dat randje laat zich moeilijk definiëren, maar is voor ieder dorp weer
verschillend. Toneel kan, maar er wordt altijd een goede overweging
gemaakt of een toneelvoorstelling ‘gepast’ is of niet. Behalve de bekende
en voor de hand liggende activiteiten, proberen de kerken van de
Stichting ook vernieuwende, creatieve activiteiten te organiseren. Een
goed voorbeeld hiervan is de volwassenendisco in ’t Marnehoes, een
disco georganiseerd door Ingrid Koetzier, die als dj ervaring heeft met
dansavonden. De bezoekers komen uit verre omtrek. (Jeroen Mulder)
commodatie: een verhoogd podium, gordijnen, belichting
etc. In de kerken van Oudeschans en Wehe is een podium
aanwezig en dat wordt dan ook veelvuldig gebruikt. Het repertoire
vermeldt o.a. solo-, Gronings en Jiddisch toneel, het
vertellen van verhalen en poppenspel. Daarnaast ook modern
theater en cabaret.
In de veertig jaar van zijn bestaan heeft de Stichting Oude
Groninger Kerken niet alleen gezorgd voor het behoud van
vele oude monumentale kerken, maar gaf zij ook een grote
stimulans aan het culturele leven op het Groninger platteland.
De vele concerten en toneeluitvoeringen zouden niet
mogelijk geweest zijn als de kerken in beheer waren gebleven
bij de kerkelijke gemeenten. Deze beschikken niet over
de mankracht voor de organisatie en zijn meestal ook niet
geïnteresseerd in muziek en toneel; het behoort niet tot hun
doelstellingen. De bezoekers zijn vooral mensen uit de stad
Groningen. De activiteiten worden gestimuleerd door het gevoel
van ‘er gaat niets boven Groningen’, dat op zijn beurt
mede steunt op de kerken. Er is een wisselwerking tussen
beide.
De uitstraling van een oude kerk:
bezinningstoerisme
Parallel met het proces van ontkerkelijking is er een proces
van herwaardering van monumentale kerken als ruimten die
oproepen tot spirituele ervaring. In sommige kerken ligt een
gastenboek waarin bezoekers niet alleen hun naam kunnen
schrijven, maar ook hun ervaringen kunnen weergeven. Uitvoerig
is dit gebeurd in Zeerijp, waar de kerk elk jaar duizenden
bezoekers trekt. In een ander artikel in dit nummer staat
een onderzoek van de dagboeken in deze kerk. Zij vertellen
welke ervaringen de ruimte oproept.
De kerk van Zeerijp is geen eigendom van de Stichting,
maar ook verschillende kerken van de Stichting staan regelmatig
open voor bezoekers. Zij kunnen daar dezelfde ervaringen
opdoen. Dit betreft vooral de kerken in Fransum, Marsum,
Niehove, Oosterwijtwerd en Westeremden. Hopelijk zal
dit aantal toenemen. Van diefstal of vernieling is zelden
sprake. Ook in deze kerken hebben bezoekers gevoelens van
beleving van het goddelijke, kerken die zogenaamd ‘buiten
gebruik’ zijn.
In Oosterwijtwerd staat in het koor een Maria-icoon met
daarbij een kaars. De bezoeker wordt uitgenodigd de kaars
aan te steken als een bede om licht. De kerk staat van april
tot oktober elke dag open van 10 tot 18 uur. In Zuurdijk is op
vrijdag van half vijf tot vijf een bezinningsmoment, dat bestaat
uit de lezing van een psalm, stilte en orgelspel, dus
geen toespraak. Men wordt uitgenodigd tot een moment van
rust en bezinning in een ruimte die door zijn sfeer daartoe bij
uitstek geschikt is.
Dr. Regnerus Steensma (r.steensma@kpnplanet.nl) maakt
studie van historische kerken.
Foto Regnerus Steensma