De tapijtindustrie in Hilversum - Historisch Centrum Overijssel

De tapijtindustrie in Hilversum
E.E. van Mensch
Inleiding
In dit artikel zal een overzicht worden gegeven van de ontwikkeling van de
Hilversumse tapijtindustrie en de diverse soorten tapijt, die in de loop van het
bestaan van de fabrieken werden gefabriceerd. In vele gevallen is over de produktie
van de tapijtgoederen niet veel bekend; vooral over de eerste periode
zijn weinig gegevens bewaard gebleven. Eén van de oorzaken is het ontbreken
van bedrijfsarchieven. Wellicht liggen bij de familieleden van de vroeger tapijtfabrikanten
nog gedeelten van een bedrijfsarchief. Na het eventueel bekend
worden van deze gegevens zou een beter inzicht in de ontwikkeling van
de tapijtindustrie in Hilversum kunnen worden verkregen. De in Hilversum
geweven tapijten kunnen niet vergeleken worden met de wandtapijten of gobelins,
die in de 16e, 17e en begin van de 18e eeuw in Nederland en België werden
gemaakt. De tapijten uit Hilversum werden gemaakt als vloerbedekking.
Uitgezonderd de zeer eenvoudige produkten zijn de tapijten een lange tijd imitaties
geweest van buitenlandse tapijten, zoals de bekende Oosterse tapijten.
Wol- en katoennijverheid
In het Gooi was reeds in de 14e eeuw een textielindustrie ontstaan. In Oud­
Naarden en na 1350 in Naarden waren laken weverijen gevestigd\). In de omliggende
dorpen werd voor deze weverijen wol gesponnen, waarschijnlijk ook
in Hilversum. De eerste vermelding van het spinnen van wol in Hilversum
voor de industrie te Naarden vinden we pas in 1514 2 ). Over de omvang van deze
nijverheid in de 16e eeuw te Hilversum zijn tot op heden geen verdere gegevens
bekend. "
Na de aanleg in 1650 van een waterweg tot in de nabijheid van Hilversum, de
's-Gravelandse Vaart, werd door de inwoners van Hilversum ook voor
kooplieden uit Amsterdam en Leiden wol gesponnen. Ondanks de tegenwerking
van de Naarders ontstonden in het midden van de 17e eeuw ook in Hilversum
lakenweverijen. Het aantal getouwen was ca. 1750 toegenomen tot
meer dan 100.
Na een grote brand in Hilversum in 1766 verdween de lakenindustrie naar Tilburg,
alwaar de lonen lager waren. Eén lakenweverij heeft de produktie tot in
de 1ge eeuw te Hilversum kunnen volhouden.
Naast de lakenindustrie waren in de eerste helft van de 18e eeuw de katoen- en
wolweverijen ontstaan en na het verdwijnen van de lakenindustrie werden die
van grote betekenis. De produkten waren o.m. boezels 3 ) , katoenen gestreeptebaai
en witte baai 4 ). Enkele produkten verwierven een nationale faam, zoals
het "gestreept Hilversum" of "streept" en het" wit Hilversum".
De katoen- en wolweverijen hebben in Hilversum tot ver in de 1ge eeuw
bestaan: rond 1800 waren er te Hilversum 45 fabrikeurs, die katoenen en wollen
stoffen liet weven. Na 1830 liep de afzet terug omdat de concurrentie vanuit
Engeland, Brabant en Twente te groot werd. In Twente en Brabant werd

Oude man aan de spoelen winders. Tekening J. van Ravenswaay /8/5. Onderschrift: "Pieter
Boon. oud 77jaar in /8/5". Collectie De Vaart, Hilversum.
Fabriekshal met weefgetouwen en spoe/enwinders. Schilderij Max Lieberman /880.

op machinale getouwen in grote hoeveelheden het Hilversums katoen gefabriceerd.
In 1880 waren nog 7 bedrijven in katoenen baai, met in het totaal 40
werknemers, overgebleven en in het begin van de 20ste eeuw verdween de
laatste katoenweverij uit Hilversum, de Hilversumsche Stoomspinnerij en Weverij,
die van 1868 tot 1870 gebouwd was met 2400 spillen en 400 getouwen. In
1891 werkten er 300 arbeiders met 510 getouwen; de spinnerij was in 1884 afgebrand.
Begin der tapijtweverij
Over de eerste periode van de tapijtindustrie in de tweede helft van de 18e
eeuw is nog veel onduidelijk. Het is waarschijnlijk dat de Hilversummers in
die tijd naar vervangende werkzaamheden zochten. De lakenweverijen waren
bijna geheel verdwenen en de katoen- en wolnijverheid verkeerde in grote
moeilijkheden.
Het vervaardigen van tapijten uit koehaar was volgens R. Scherenberg 5 ) een
nationale u,itvinding, waarbij de eerste proef in het jaar 1752 te Hilversum
werd genomen. Het spinnen en gebruik van haar was als zodanig niet nieuw.
In de lakenindustrie werden b. v. voor de zelfkanten of lijsten haren garens ingeweven.
Een grote produktie van koeharen tapijten direct na de eerste proef
bleef uit. Waarschijnlijk hebben de eigenaren van katoen- en wolweverijen de
fabricage ervan langzaam in hun bedrijf opgenomen.
Een gebeurtenis, die voor de Hilversumse tapijtindustrie van zeer groot belang
zou worden, was de stimulans door middel van prijzen en premies door de Oeconomische
Tak van de Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Aan
Hilversumse fabrikeurs werden belangrijke prijzen toegekend en van hen werd
in 1782 als eerste Dirk Ameschot bekroond 7 ). Deze eerste prijs werd toegekend
voor zijn zogenaamde "Schotsch tapijt", waarvan het patroon, de kleuren en
de kwaliteit de.orginele Schotse tapijten evenaarden. Het weefsel bestond uit
een "dubbelde wolle ketting en een dubbelde wolle inslag".
De Oeconomische Tak berichtte verder, dat zij een premie van 25 ducaten aan
iedere Nederlandse fabrikeur zou geven, die dit Schots tapijt kon maken en tevens
werd een vergoeding van 2 stuivers per el verstrekt 8 ) .
Een jaar later ontvingen twee andere tapijtfabrieken in Hilversum een prijs,
eveneens voor Schotse tapijten. De gebroeders R. en H . Reijn kregen 25 ducaten
en John White ontving 12 ducaten. Ook hier werd een premie per el
toegekend 9 ). Er blijken dat jaar nog twee inzendingen te zijn geweest: J. Zaalberg
uit Leiden en J. van de Wyngaard uit Delft kregen ook een premie voor
het geweven Schotse tapijt.
De produktie in Leiden, Delft en van John White te Hilversum was al snel afgenomen.
In 1785 werden door deze 3 fabrieken geen opgaven meer ingezonden.
De gebroeders Reijn ontvingen hun premie per el tot het jaar 1789; in die
zes j aren hadden zij ongeveer 55.770 el geproduceerd.
37

38
Tapijtfabriek van de firma Wed. F. Ham & Zn. te Hilversum, ca. 1880.

Het is opmerkelijk dat in de bekroonde tapijten weinig of geen koehaar werd
verwerkt. In 1783 werd een tapijtrnonster ingezonden met een roosterwerk,
gemaakt van koehaar. Deze inzending kon echter geen waardering vinden bij
de Oeconomische Tak en werd als "geen nieuwe inventie zijnde"
aangemerkt 'O ). Wel werd de inzending van de Hilversumse fabrikeur Klaas
Kool Jr., een monster '"Smyrnsch Carpet", met een zilveren medaille bekroond.
Ook dit soort tapijt was een kopie van een reeds bestaand tapijt, in
dit geval het Smyrna-tapijt. De schering, gebruikt in het tapijtmonster was
sayet 11 ). K. Kool zou een premie van 25 ducaten ontvangen, indien hij 300 karpetten
met een schering van wol zou afleveren. Uit de vermelding in 1785
blijkt dit te zijn geschied '2 ).
In 1786 zou K.Kool Jr., ditmaal met zijn compagnon John White, opnieuw
een zilveren medaille ontvangen, en wel voor een ingezonden monster
"Turksch tapijt" I). De gebroeders Reijn werden in 1787 weer bekroond, nu
voor een ingezonden "Doorniksch Tafelkleed".
In een beschrijving over de tentoonstelling te Amsterdam van 1809 van de inzending
van Petrus Haan uit Hilversum werden ook enkele soorten tapijt vermeld:
oranje gevlamd jaspéé, een grijs gevlamd en een groen gevlamd Venetiaans,
een groen en zwart gestreept, een Schots tapijt, een lapje Smirnaas .tapijt
naar Engelse tekening en een lapje Smirnaas tapijt naar Smirnase tekening. De
tentoonstellings-commissie gaf hem de gouden ere-prijs, in het bijzonder voor
een stuk goed nagemaakt zogenaamd "Nieuw Brusselsch". De Hollandsche
Huishoudelijke Maatschappij meldde in haar handelingen van 1810 over de
gebroeders Reijn dat zij gedurende 3 à 4 jaren ook een soort tapijt maakten
onder de naam jaspè, en dat sedert enige tijd nog een soort tapijt, afkomstig
uit Engeland, bij hen werd gefabriceerd. Het laatst genoemde tapijt had boven
het zogenaamde jaspè de voorkeur, daar het op beide zijden kon worden
gelegd.
Een aantal jaren later, in 1825, werd op een tentoonstelling in Haarlem door
de gemeente Hilversum een groot aantal goederen getoond, afkomstig van 10
fabrikanten. Naast de inzendingen van katoenen en wollen stoffen werden de
volgende tapijten tentoongesteld: Schotse tapijten; haardkleden, genaamd
Haert Rig; wollen karpetten dubbeid jaspied; tapijten dubbeid jaspied; sayet
tapijten in den smaak van het Nieuw Brussels bewerkt; stuk tapijt in den
Turkse smaak met een landschap gewerkt; koeharen carpet en koeharen tapijt;
wollen karpet en wollen tapijt; sayetten karpet en sayetten tapijt en fijne
Schotse tapijten.
De koeharen tapijten en karpetten waren de goedkoopste tapijtprodukten die
werden gemaakt. Deze konden zo goedkoop geleverd worden omdat de
grondstof, het koehaar, voor een lage prijs in het buitenland kon worden opgekocht.
Het gebruik van koehaar had vele nadelen. Het haar was moeilijk te spinnen
39

Wever en spoelster thuis aan hef werk. Schilderij Max Lieberman 1880.

en als het gesponnen was bleek de draad niet erg sterk. Een ander nadeel was
dat het koehaar moeilijk te verven was, zodat de meest voorkomende kleur
zwart was. Veelal werden tapijten en karpetten geweven met felrode of gele
wollen banden. Het weefsel zelf was een vlak weefsel, dus zonder poollusjes of
poolpluisjes 14).
Uit de bovengenoemde produkten kan men opmaken dat in de eerste 50 jaar
een grote verscheidenheid aan tapijt is gemaakt. Het aantal bedrijven was toch
niet groot: in 1795 waren in de textiel 76 fabrikeurs in Hilversum werkzaam en
het aantal weefgetouwen bedroeg ruim 500. Het merendeel van de fabrikeurs
produceerde katoenen en wollen stoffen. Slechts een enkeling legde zich toe
op het weven van tapijten.
Aan de landdrost van het Departement Amstelland werd in 1808 bericht dat in
Hilversum 72 textielfabrieken bestonden en 20 hiervan produceerden vloerkleden,
tapijten en karpetten. De gecombineerde produktie van tapijtgoed en katoenen
en wollen stoffen bleek geheel te zijn verdwenen.
Tijdens de Franse overheersing bleef de groei van de bedrijven stilstaan. Uit
een statistische tabel uit het jaar 1816 blijkt dat het aantal koehaar- en woltapijtfabrieken
nog steeds 20 bedroeg. Het aantal werklieden per bedrijf was 3
tot 6. Bij dit aantal werklieden waren niet de spinners en spinsters gerekend,
die voor de tapijtfabrieken het koehaar en de wol sponnen, zodat het aantal
inwoners van Hilversum, van de tapijtindustrie afhankelijk, veel groter was.
De produkten werden alleen in het binnenland verhandeld. Uit het jaar 1843 is
een gedetailleerde opgave bekend: 5 fabrieken fabriceerden katoenen baay en
tapijten, in het totaal met 147 werklieden en in 15 fabrieken werden alleen
vloerkleden gemaakt. Het aantal werklieden per tapijtfabriek loopt uiteen van
2 tot 31, in totaal 169. De tapijtprodukten worden geweven op meer dan 1200
enkele getouwen en op 30 dubbele getouwen voor de brede weefsels. Volgens
de opgave in 1843 werd sedert enige jaren op kleine schaal een Jaquard inrichting
gebruikt om het "bloemwerk" in de tapijten te kunnen weven. Van de totale
produktie is, gebaseerd op enkele vermelde gegevens, een schatting te
maken: deze zou in 1843 ca. 350.000 el zijn geweest.
De tapijtfabrieken kunnen zich in die tijd staande houden maar voorspoedig
gaat het allerminst. Na 1843 vermindert de uitvoer naar België sterk door de
heffing van hoge invoerrechten. Enkele jaren later zakt de afzet nog verder gezien
de vestiging van tapijtfabrieken in Antwerpen en Brussel door werklieden
uit Hilversum. Het verlies aan werk werd geschat op ongeveer 50070. Naast
de verminderde afzet moesten de produkten uit Hilversum concureren met de
tapijten uit Engeland en Duitsland.
De fabrikanten zochten met grote inzet naar vergroting van hun afzet in het
buitenland. Deze inspanning leidde aanvankelijk tot enige uitvoer naar Denemarken
en Noord-Duitsland. Ondanks afzet na enige jaren naar Zweden t'n
Rusland bleef de tapijtindustrie tot 1848 in een zorgelijke positie. l ·
41

42
Twijnmolen, afkomstig uit de tapijtfabriek van C. Vlaanderen te Hilversum. Collectie De Vaart,
Hilversum.

nam de afzet langzaam toe, doordat de uitvoer naar Oost-Indië en België werd
vergroot.
Uit het gemeenteverslag van 1854 bleek het aantal tapijtfabrieken te zijn uitgegroeid.
De 6 fabrieken. waar zowel katoenen baay als tapijten werden geweven,
bieden werk aan 185 werklieden. Het aantal tapijtfabrieken was gestegen
tot 18 met 302 werklieden. In vergelijking met de situatie van 10 jaar daarvoor
een toename van 4 fabrieken en 171 werklieden. Opmerkelij k is de verdeling
tussen de koeharen en wollen tapijtfabrieken. Voor het fabriceren van koeharen
kleden waren in 1856 205 wevers, 65 fabrieksknechten en 40 kinderen
werkzaam; aan de wollen tapijten werkten slechts 63 wevers, 19 fabrieksknechten
en 20 spoelders 19).
(Bij alle tot nu toe genoemde cijfers van werklieden in een tapijtfabriek werden
de spinners en spinsters niet meegerekend).
Volgens onderzoekingen van Dr. van Hengel 15 ) moesten voor één wever 10
personen spinnen. Voor de laatst genoemde 205 wevers van koeharen kleden
ZOl,! dan het aantal spinners en spinsters op 2000 kunnen worden gesteld. Daar
de totale bevolking van Hilversum ca. 5000 zielen groot was is het niet verwonderlijk
dat in de plaatsen rond Hilversum voor de tapijtindustrie aldaar
in koehaar gesponnen werd, b.v. in Laren, Kortenhoef, Amersfoort en
Soest. De wollen garens werden in het midden van de 1ge eeuw van buiten het
Gooi aangevoerd.
Beschrijving van Coronel
De arts Dr. S.Sr. Coronel (1827-1892), geneesheer te Middelburg, Amsterdam
en Leeuwarden, die veel onderzoek verrichtte naar de werkomstandigheden in
fabrieken, heeft de situatie in Hilversum in 1862 uitvoerig onderzocht en beschreven.
Voor de katoenen baay industrie bestonden slechts enkele fabrieken. Van de
196 streep-wevers, wevers van gestreepte katoenen stoffen, en de wit-wevers,
wevers van witte katoenen stoffen, werkten er slechts 16 in een fabriek. Het
grootste deel van de katoen-wevers werkten dus thuis. Dit was tegensteld aan
de situatie in de tapijtindustrie, waar van de 382 zwartwevers, de wevers van
tapijt, maar 15 thuis werkten.
Het spoelen van de garens voor de wever werd door 74 spoelers thuis en 127 in
de fabriek verricht. De 820 spinsters en 115 spinners in Hilversum werkten allen
thuis, met uitzondering van de zogenaamde spinwinkels.
In veel gevallen werd het koehaar en in kleinere hoeveelheden geitehaar voor
de fabriek aangevoerd uit Duitsland en Denemarken. Het haar werd dan in de
fabriek gereinigd en gekaard. Ook de wol werd eerst in Hilversum ontvet, alvorens
deze naar de spinnerijen in Tilburg en Utrecht te zenden. Over de
werkruimten had Coronel weinig goede woorden over. De ruimten waren stoffig,
laag en er kon te weinig frisse lucht en te weinig licht binnen komen. Al-
43

Tegeltableau ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan der firma G. de Wit & Co. te Hilversum.
Collectie De Vaart, Hilversum .
Spoelerij van tapijtfabriek Tymen de Wit & Zonen te Hilversum, ca. 1930.

leen in de gebouwen waar getouwen met een Jacquardinrichting stonden waren
de omstandigheden beter.
Coronel vermeldde ook dat de gewerkte of Schotse tapijten het gemakkelijkst
te bewerken waren, dan volgden de koeharen tapijten, de koeharen karpetten
en het moeilijkst waren de wollen karpetten te weven. Deze laatste karpetten
hadden soms een aanzienlijke breedte.
De situatie, zoals Coronel die in 1862 beschreef, zou zich in de daarop volgende
decennia snel wijzigen.
In 1874 werd de aanvoer van de grondstoffen en de afvoer van de produkten
versneld door het in gebruik nemen van de spoorwegverbinding met Amsterdam.
Deze ontwikkeling heeft op de ontwikkeling van Hilversum en de positie
van de tapijtindustrie in Hilversum een grote positieve invloed gehad.
In 1882 was het aantal tapijfabrieken gegroeid tot 25 met ongeveer 600 werknemers.
Sedert 1870 had in twee bedrijven de stoomketel een plaats verworven.
De stoom werd aanvankelijk alleen gebruikt voor het verven van de garens
en voor de verwarming van de droogzolders.
Kort na 1886 besloten enkele fabrikanten machinale weefgetouwen aan te
schaffen. De aanschaf van dergelijke machines was noodzakelijk geworden,
daar in het buitenland al veel machinaal geweven tapijten werden geproduceerd.
Het aantal werknemers in de tapijtindustrie neemt in deze jaren, mede door de
invoering van de mechanisatie, sterk af. De achtereenvolgende percentages
van de totale beroepsbevolking in de jaren 1889, 1899 en 1909 daalden van
22,5, 15,0 tot 6,10/0.
Het spinnen verdween uit het Gooi. Na de oprichting van mechanische
haarspinnerijen in Engeland, werden de benodigde haar-garens geimporteerd.
Met de ontwikkeling van nieuwe machines verschenen ook nieuwe tapijtsoorten.
In 1886 wordt het "koehaar Schots" in produktie genomen.
Een belangrijk produkt kon na de invoering van de mechanische weefgetouwen
worden geweven, het "Tapis Beige". Deze tapij tso ort is vreemd genoeg
nooit in België gemaakt. Na ongeveer 1930 werd hetzelfde produkt Holtap genoemd,
naar Hollands tapijt.
Ontwikkeling in de 20e eeuw
In het begin van de 20e eeuw waren alle grote fabrieken grotendeels overgeschakeld
op mechanische weefgetouwen, aangedreven door een stoommachine
of een gasmotor. Toch bleef naast de machinale produktie tot omstreeks
1935 een aantal handweefgetouwen in gebruik. De grote produktie kwam toch
in hoofdzaak van de nieuwe machines. Tengevolge van deze grote produktie
45

46
Breedgetouw voor 2 wevers uit tapijtfabriek van Muller-Zeedijk te Hilversum, ca. 1930.

kon de afzet naar het buitenland belangrijk toenemen.
In 1909 begon in Hilversum als eerste plaats in Nederland de produktie van
het Axminster-tapijt. Oorspronkelijk was Axminster een Amerikaanse vinding,
die in 1878 in Engeland werd geïmporteerd. Vanuit Engeland verspreidde
deze fabricage-methode zich over Europa. Een belangrijk voordeel van deze
nieuwe tapijtsoort waren de vele mogelijkheden in kleur en dessin en het
zuinig gebruik van de wol. Vele fabrieken namen Axminster spoedig in produktie.
De meeste tapijtfabrieken waren tot in de 20ste eeuw vennootschappen onder
firma. Vanaf het begin van de tapijtindustrie was de fabrikant eigenaar, opdrachtgever
en koopman, zowel voor de inkoop van de grondstoffen als voor
de verkoop van zijn produkten. Door de grote benodigde investeringen aan
het begin van deze eeuw werd in veel gevallen de firma omgezet in naamloze
vennootschap. Het persoonlijke risico werd daardoor beperkt. Meestal bleven
de aandelen in het bezit van de familie en de directeur bleef veelal een familielid.
In velerlei opzichten bleek in de loop van de 20ste eeuw samenwerking van
de tapijtfabrieken in Hilversum noodzakelijk. Het aantal bedrijven verminderde
door het tot stand komen van fusies en door opheffing.
In de jaren voor de tweede wereldoorlog stagneerde de afzet. Hoge grondstofprijzen
en grote concurrentie vanuit het buitenland waren daar de belangrijkste
oorzaken van. Door gunstige faciliteiten voor bedrijven in België werden
aldaar vlak over de grens met Nederland een groot aantal tapijtfabrieken
opgericht. De produkten werden in grote hoeveelheden naar Nederland geëxporteerd.
Enkele fabrieken in Hilversum konden slechts 50070 van de beschikbare
produktiecapaciteit afzetten.
Van de 15 fabrieken in 1918 blijven slechts 7 bedrijven tot na de Tweede
Wereldoorlog bestaan. In 1947 waren nog maar 797 personen, 2,7% van de
totale beroepsbevolking, in de tapijtindustrie werkzaam.
De vier belangrijkste Hilversumse tapijtfabrieken uit die tijd worden hieronder
apart beschreven.
De Verenigde Nederlandse Tapijtindustrie N. V., de Veneta, is ontstaan uit
een fusie van drie Hilversumse tapijtfabrieken. In 1930 besloten nl. de Machinale
Tapijtweverij Matawit N.V., voorheen G. de Wit & Co., de N.V.
Stoomntapijtfabriek Brouwer & v.d. heijden en de Tapijtfabriek Tymen de
Wit & Zonen samen te gaan. In 1933 volgde de fusie van deze drie bedrijven in
de Veneta N.V. De produkten die de nieuwe N.V. leverde waren: karpetten,
tapijten en lopers in Holtap, Handweef, Moquette, Wilton en Axminster.
De produktieomvang was in het jaar 1939/1940 ruim 550.00ü m 2 , de omzet
bijna 2 miljoen gulden. Bij de Veneta werkten in deze periode 474 personeelsleden.
Ondanks de mechanisatie bleef het aantal wevers in verhouding betrek-
47

48
kelijk hoog, nl. 204. Na 1945 kon de Veneta uitgroeien tot een nationaal bedrijf.
De Deventer Tapijtfabriek, voorheen Maurits Prins in Dinxperlo, werd
als dochteronderneming aan het bedrijf toegevoegd en in de N. V. Raventa te
Helmond bezat de Veneta een belangrijk aandeel.
In de zestiger jaren stond de Veneta met de Koninklijke Vereenigde Tapijtfabrieken
N.V., de K.V.T. te Moordrecht en Deventer, aan de top van de Nederlandse
tapijtindustrie.
De bedrijven in Hilversum produceerden vaste tapijten (kamerbreed), losse
karpetten, lopers, slaapkamer kleedjes en tafelkleden.
Een nieuwe ontwikkeling, vlak na 1945, die een grote invloed op de gehele tapijtindustrie
zou krijgen waren de tuftmachines. Als eerste fabriek in Nederland
nam de Veneta deze nieuwe machines in gebruik. Het tufted-tapijt werd
het belangrijkste produkt. Toch bleven ook Axminster, Holtap en Moquette
tapijten een redelijk aandeel in de totale produktie behouden.
Aan het begin van de zeventiger jaren stagneerde de vraag. Als oorzaken werden
genoemd de teruggang van de woningbouw en de verandering van het
consumptie en bestedingspatroon, mede veroorzaakt door de verslechtering
van de economische situatie. In deze periode groeide ook de oneerlijke concurrentie
van de zogenaamde "schuurtufters" . Dit waren kleine bedrijfjes, die
op veilingen van tapijtfabrieken tuftmachines opkochten. Met deze machines
werden dan grote hoeveelheden tapijt geproduceerd tegen zeer lage prijzen.
In 1977 was de financiële positie van de Veneta hopeloos. De schuld liep op tot
4,3 miljoen gulden. Begin 1978 ging de Veneta N. V. failliet. De 145 overgebleven
werknemers in Hilversum werden ontslagen. De vestiging in Dinxperlo
werd gekocht door de Hollandse Tapijt Industrie te Alkmaar.
De tweede grote tapijtfabriek in Hilversum was Cornelis van der Brink N. V ..
Dit bedrijf, opgericht in 1828, groeide eveneens uit tot een bedrijf met een nationale
bekendheid. Nog in de vijftiger jaren had deze tapijtfabriek een eigen
spinnerij. De wol werd o.a. uit Australië, Afrika en Nieuw Zeeland ingevoerd.
Het belangrijkste produkt was het Keijzer Khalif Carpet, een hoogpolig chenille
weefsel. Later is de naam van dit produkt de firmanaam geworden "Keyzer
Carpets N. V.". In juni 1978 verhuisde het bedrijf naar een nieuwe fabriek
in Lelystad, maar de fabrikant van het Keyzer Bonaparte-tapijt en de beheersmaatschappij
Keyzer Carpets N.V. gingen enkele maanden na de verhuizing
failliet.
De 44 werknemers, die waren meegegaan naar Almere, kregen ontslag. De
afzetproblemen bleken de directe aanleiding van het faillissement te zijn. De
totale schuld was gegroeid tot 4,5 miljoen gulden. De merknaam Keyzer Bonaparte
en de verkoop-organisatie werden door de tapijtfabriek van Heugten
overgenomen.

Ook een derde grote tapijtfabriek verdween uit Hilversum. De MÇlchinale
Weverijen.Arie Veen N.V. werd overgenomen door Parade Forbo Tapijt B. V.
te Soest. In Hilversum bleef slechts één produktie-afdeling bestaan.
De laatst overgebleven tapijtfabriek in Hilversum is de in 1823 opgerichte
firma Fokker. Met tuftmachines en Axminstergetouwen worden o.a. badkamerkleedjes
en stoelbekleding geproduceerd. Het bedrijf telt op dit moment
35 personeelsleden.
Het is te hopen dat dit bedrijf zal kunnen blijven bestaan als symbool voor de
textielindustrie, waar Hilversum vele eeuwen van afhankelijk is geweest.
Korte verklaring van enkele vermelde soorten tapijt
Tapis Beige
dáe karpetten waren een vlak weefsel , met een dikke vul-ketting van jute. Aan de buitenkant was
de wollen inslag zichtbaar met een bindketting.
Holtap
Een afkorting van Hollands Tapijt, werd na ca. 1930 gebruikt voor Tapis Beige.
Brussels tapijt
Dit weefsel bestond uit een jute grond ketting met katoenen bindketting garens. Het oppervlak
bestond uit poollusjes.
Wilton
De techniek is gebaseerd op het Brussels tapijt. De pool draden worden over roeden geweven. De
poollusjes worden daarna doorgesneden. Maximaal waren er 5 kleuren mogelijk.
Moquette
Dit is een Wilton weefsel in banen als tapijtgoed of als lopers.
Bouclé
De poollusjes ván dit soort tapijt worden niet doorgesneden . Verder is het weefsel te vergelijken
met Moquette.
Gripper-Axminster
De pooldraden worden bij het weven in deze tapijten in een kettingweefsel gebonden. Er zijn 8 tot
12 kleuren mogelijk.
Spoel-Axminster
Vooraf wordt een draad gemaakt, bestaande uit een aaneenvolgende rij van korte pooldraden, het
chenille-draad. In het Axminster-getouw wordt deze chenille-draad tussen de kettinggarens geweven
,- waarbij al de pooldraden naar boven worden gekamd.
Reversibles
De pooldraden worder. in dit weefsel naar boven en naar onder gekamd. Het gevolg is dat aan
twee zijden pool draden C.q. poolpluizen komen . Dit weefsel is alleen voor kleine kleden toepasbaar.
Tufted-tapijt .
De pooldraden worden hierbij in het jute grond-weefsel gestikt. De poollussen die ontstaan kunnen
worden doorgesneden. Aan de achterzijde moet het jutedoek met een rubber- of plastic-laag
worden afgewerkt.
49

50
Literatuur
Dr. S.Sr. Coronel, "De Hilversumsche industrie, eene hygiènisch-sociale studie". Nederlandsch
Tijdschrift voor Geneeskunde, jg. 1862.
Or. S.Sr. Coronel, "De bevolking van Hilversum in verband tot hare industrie, eene statistische
studie", Nederlandsch tijdschrift voor Geneeskunde, jg. 1862.
Or. S.Sr. Coronel, "In 't gooi", De Gids, jg. 1863 .
W. Ham, "De Hilversumsche Tapijtfabriek, jubileum 1808-1909", Hilversum 1908.
c.L. Heek, " De opkomst van de tapijtfabrieken te Hilversum". Het Gooi, jaarboekje voor geschiedenis
en plaatsbeschrijving, Hilversum, 1906.
c.L. Heek, "De textiel- en andere nijverheid". Gedenkboek Hilversum 1424-1924, Hilversum,
1924.
Or. l.F. van Hengel, "Verslag van den gezondheidstoestand der gemeente Hilversum in 1860".
Schat der gezondheid, no. 6, 1862.
Veritas (ps. van Juta), "Een woord aan mijne landgenooten over de gedwongene nering van een
fabriekarbeider te Hilversum", Utrecht 1862.
K. Perk Vlaanderen, "De toestand der Hilversumsche fabriek-arbeiders; bijdrage tot toelichting
en wederlegging der beweringen van Doctor J.F. van Hengel, Doctor S.Sr. Coronel en iemand,
zich noemende Veritas", Hilversum 1862.
Or. A.C.l. de Vrankrijker, "De tapijtindustrie". Geschiedenis van Gooiland, deel 3, Utrecht,
1938.