Casusbeschrijving van de gemeente Zwijndrecht - NIGZ

De opzet van integraal gezondheidsbeleid in de gemeente
Zwijndrecht in de periode 2003 – 2006
Door: Marije van Koperen (NIGZ) en Bert Hoenen (gemeente Zwijndrecht)
Inleiding
De gemeente Zwijndrecht heeft 41.000 inwoners. De gemeente is gelegen in de provincie
Zuid-Holland en behoort tot de regio van de GGD Zuid-Holland Zuid. Momenteel wordt
er op een viertal thema’s samengewerkt tussen verschillende beleidsafdelingen en is er
een regiegroep integraal gezondheidsbeleid opgericht. Bovendien is integraal
gezondheidsbeleid opgenomen in het collegebesluit 2006-2010 en in de nieuwe lokale
nota volksgezondheid 2008- 2012.
Aanleiding: de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid
In 2003 heeft de beleidsambtenaar Volksgezondheid de eerste nota Lokaal
gezondheidsbeleid geschreven (zie bijlage 1 voor overzicht in tijd). De
gezondheidsmonitor van de GGD heeft duidelijk gemaakt welke gezondheidsproblemen
er waren in de gemeente. De mogelijke oplossingen voor de geconstateerde problematiek
heeft hij eerst besproken met de ambtelijke werkgroep Volksgezondheid van 14
regiogemeenten, daarna met zijn afdelingshoofd en als laatste met de wethouder
Volksgezondheid. Op basis van deze gesprekken is integraal gezondheidsbeleid als
oplossing voor de gezondheidssituatie in de eerste gezondheidsnota opgenomen.
De in de nota vermelde acht ambities benoemen dan ook in meerdere of mindere mate de
noodzaak tot integraal werken met diverse gemeentelijke sectoren. De nota is toen door
de wethouder en de beleidsambtenaar voorgelegd aan de gemeenteraad, deze is eind 2003
akkoord gegaan met de inhoud. Door de politieke draagkracht van de wethouder en de
goedkeuring van de raad, kon de beleidsambtenaar Volksgezondheid makkelijker
ambtenaren van de andere sectoren overtuigen van de voordelen van invoering van
integraal gezondheidsbeleid. De promotie van integraal gezondheidsbeleid bij het
ambtelijke apparaat heeft van 2004 tot begin 2006 gelopen. Medio 2005 kreeg de
beleidsambtenaar lokaal gezondheidsbeleid ondersteuning van een beleidsambtenaar
volksgezondheid a.i..
Startbijeenkomst
In september 2005 werd door de twee beleidsambtenaren Volksgezondheid een
Startbijeenkomst georganiseerd voor alle beleidsambtenaren, hun directeuren en een
aantal wethouders van de gemeente Zwijndrecht. Er werd eerst een vooraankondiging per
e-mail verstuurd. Daarna volgde de mondelinge uitnodiging en als laatste nogmaals een
schriftelijke uitnodiging.
© 2007, NIGZ, Postbus 500, 3440 AM Woerden; telefoon: (0348) 43 76 27; e-mail: info@nigz.nl; Uit deze uitgave kan
vrijelijk worden geciteerd, mits met duidelijke bronvermelding

Vragen die werden gesteld in de persoonlijke contacten waren:
• “Kom je? Ik zou het leuk vinden als je komt.”
• “Ik denk dat jij wel iets te vertellen hebt op het terrein van brede school of verkeer.”
• “Weet je waarom jouw aanwezigheid belangrijk is? Om die en die reden…”
• “Wat vind jij ervan?”
• “Hoe werkt dat in de buurt waar jij woont?”
(Beleidsmedewerker gemeente Zwijndrecht)
Bij twijfel over deelname of tegenstand werden de genodigden nogmaals benaderd. Doel
van de startbijeenkomst was informatie verspreiden over de gezondheidsproblematiek in
de gemeente, bewustwording van het probleem, gevolgen bespreken van beleid binnen
andere sectoren over gezondheidsbeleid en uitleg geven over mogelijkheden van integraal
gezondheidsbeleid en mogelijke opzet hiervan bespreken. De opkomst was zeer hoog en
de actieve deelname ook. De ambtenaren kwamen er tijdens de startbijeenkomst achter
dat er winst te behalen viel in integraal gezondheidsbeleid.
“De mensen van milieu, verkeersveiligheid en riolering kwamen er toen pas achter dat ze
vergunningen uitgaven voor volksgezondheid. Dat waren ze eigenlijk al lang kwijt. Toen
ze daarachter kwamen werden ze een stuk enthousiaster om aan de slag te gaan met
gezondheid binnen hun sector.” (Beleidsmedewerker GGD Zuid Holland-Zuid)
Vervolg....
Als vervolg op de startbijeenkomsten zijn per thema interne workshops georganiseerd.
Daarna zijn workshops belegd met externe organisaties betrokken bij de aanpak van de
gezondheidsvraagstukken. De bijeenkomsten zijn bedoeld om gezamenlijk oplossingen te
vinden voor de gesignaleerde gezondheidsthematiek en bewustwording van
mogelijkheden IGB. De bijeenkomsten met externe organisaties hebben geleid tot
subsidieverzoeken voor 3 van de 4 thema’s.
In deze interne workshops zaten ambtenaren (afkomstig van de volgende gemeentelijke
sectoren: volwasseneneducatie, jeugdbeleid, onderwijs (w.o. brede school), wijkbeheer,
samenlevingsvraagstukken, WMO en ouderenwerk, sociaal cultureel werk/opbouwwerk
en wonen, werken en welzijn) en bij de externe workshops professionals (thuiszorg,
consultatiebureau, maatschappelijk werk, opbouwwerk, GGZ instelling, GGD).. In
september 2006 is een aparte bijeenkomst belegd met gemeenteraadsleden van
Zwijndrecht, waar niet alleen een beeld geschetst is van de gezondheidsvraagstukken,
maar ook drie projectvoorstellen gepresenteerd zijn en besproken. Dat leidde tot veel
positieve reacties vanuit de gemeenteraad.
Belangrijke actoren bij opzet IGB in Zwijndrecht:
- De senior beleidsmedewerker van de GGD die de problemen besprak met de
beleidsambtenaar van de gemeente, die middels een presentatie in de gemeenteraad
de problemen inzichtelijk maakte en de urgentie voor oplossing benadrukte. Idem
voor de startbijeenkomst en de regionale bijeenkomst.
© 2007, NIGZ, Postbus 500, 3440 AM Woerden; telefoon: (0348) 43 76 27; e-mail: info@nigz.nl; Uit deze uitgave kan
vrijelijk worden geciteerd, mits met duidelijke bronvermelding

Bovendien heeft zij in de regio een belangrijke aanjaagfunctie voor opzetten IGB. Zij
heeft via de beleidsambtenaren Volksgezondheid contacten met ambtenaren van
andere setoren. Op verzoek is zij aanwezig bij ambtelijke themabijeenkomsten. Alle
ambtenaren die een raakvlak hebben met een bepaald thema zijn aanwezig bij zo’n
bijeenkomst. Zij verteld tijdens zo’n bijeenkomst over de gevolgen en de effecten van
het gezondheidsprobleem en benoemt op welk vlak de verschillende sectoren een rol
spelen bij dat thema. De ambtenaren worden uitgedaagd om na te denken over het
raakvlak van het thema met hun beleidsveld waarna ze moeten concluderen dat ze op
bepaalde vlakken hun verantwoordelijkheid hebben. Zij maakt dan een analyse van
deze conclusies en legt dan de probleemstelling voor met mogelijkheden voor
verandering of invloed vanuit de verschillende beleidssectoren.
- De beleidsmedewerker Volksgezondheid heeft de eerste nota geschreven. Hiervoor
heeft hij samengewerkt met de beleidsmedewerker van de GGD, heeft hij de
problematiek voorgelegd aan het regionaal ambtelijk overleg, heeft hij informatie
gevonden bij landelijke organisaties en de problemen en de oplossingen voorgelegd
aan zijn wethouder. Hij heeft het probleem op de politieke agenda gekregen door dit
te vermelden in de eerste nota en de GGD beleidsmedewerker uit te nodigen voor het
geven van een presentatie aan de gemeenteraad en het college. Hij heeft samen met
de beleidsambtenaar a.i. de oplossing voor het probleem gepromoot binnen de
gemeente en bij regionale en lokale professionals. Karaktereigenschappen van deze
beleidsambtenaar zijn: pro-actief, enthousiast, stimulerend, collegiaal, inhoudelijk
sterk, weet waar hij over praat, een volhouder, creatief (zowel inhoudelijk als
financieel), stoort zich niet aan de waan van de dag, open-minded en heeft
doorzettingsvermogen. Dit wordt ook bevestigd in andere NIGZ projectevaluatie:
“Hij is geïnteresseerd in methoden en technieken, hij is vaak de kartrekker van
diverse projecten en hij brengt mensen bij elkaar” (NIGZ, 2003).
- De beleidsmedewerker a.i. heeft een belangrijke bijdrage geleverd in het leggen van
contacten met ambtenaren andere beleidsafdelingen, het enthousiasmeren en het
promoten van integraal gezondheidsbeleid. Zowel binnen als buiten de gemeente,
lokaal als regionaal als nationaal. Bovendien heeft hij kennis van
financieringsmogelijkheden zowel binnen als buiten de gemeente.
- Het afdelingshoofd van de dienst Wijk heeft contact gezocht met de directeuren van
diverse beleidsafdelingen die hij kende en waarvan hij wist dat zij progezondheidsbeleid
waren en dat zij mogelijkheden zagen binnen hun beleid.
- De wethouder en raadsleden hebben ingestemd met de eerste nota.
- Voorstanders van integraal gezondheidsbeleid waren de wethouder, een enthousiaste
beleidsambtenaar sector milieu, de teamleider ruimtelijke ordening en het
afdelingshoofd welzijnszaken.
Bevorderende factoren in de gemeente Zwijndrecht voor opzet IGB
In Zwijndrecht hebben de volgende factoren een belangrijke bijdrage geleverd aan het
opzetten van integraal gezondheidsbeleid:
- de verplichting van het schrijven van een nota volksgezondheid door de WCPV,
- de aanwezigheid van enthousiaste beleidsambtenaren,
- een goed geïnformeerde senior beleidsmedewerker bij de GGD,
© 2007, NIGZ, Postbus 500, 3440 AM Woerden; telefoon: (0348) 43 76 27; e-mail: info@nigz.nl; Uit deze uitgave kan
vrijelijk worden geciteerd, mits met duidelijke bronvermelding

- het feit dat landelijke instituten al informatie hadden over integraal gezondheidsbeleid
- het rapport van de Inspectie voor de gezondheidszorg dat aangeeft dat er meer
integraal gezondheidsbeleid plaats zou moeten vinden,
- een succesvolle startbijeenkomst met bijdragen van de GGD en het RIVM en
- een wethouder die de mogelijkheden van integraal gezondheidsbeleid zag en
goedkeuring gaf om er mee door te gaan.
Mogelijke belemmerende factoren bij opzet IGB
- Taalbarrières
Ondanks het feit dat de harde en de zachte sector van elkaar verschillen in de
uiteindelijke resultaten en de meetbaarheid of zichtbaarheid van de resultaten heeft dit
geen problemen opgeleverd in de gemeente Zwijndrecht in de communicatie. Bij alle
gesprekken is duidelijkheid in communicatie betracht. Hierdoor werden eventuele
taalbarrières tussen sectoren overwonnen. Hoe de beleidsmedewerker van de gemeente
Zwijndrecht dat heeft gedaan illustreert het volgende citaat:
“…iemand van bouwmilieu vertelde dingen die ik echt niet begreep dus ik vroeg ernaar:
“Wat bedoel je nu? Ik begrijp je niet?” Het gevolg is dat hij zich serieus genomen voelt
en ik krijg de kans om binnen zijn uitleg te bedenken waar voor mij de mogelijkheden
liggen.” (beleidsmedewerker Gemeente Zwijndrecht)
- Mankracht
De gemeente Zwijndrecht heeft uitgerekend dat voor de opzet van integraal
gezondheidsbeleid een kartrekker nodig is die ingezet kan worden voor 0.2 fte per 50.000
inwoners. De beleidsmedewerker a.i. was dan ook echt nodig om IGB van de grond te
krijgen in Zwijndrecht.
- Ondersteuning
Zonder ondersteuning van een politiek of ambtelijk meerdere (wethouder of
directeur/leidinggevende) is het voor de ambtenaren bijna onmogelijk om integraal
gezondheidsbeleid als invulling van lokaal gezondheidsbeleid op te zetten. Bovendien
moeten door de gehele gemeentelijke organisatie effectieve en duurzame instrumenten
aanwezig zijn.
- Attitude ambtenaren Volksgezondheid
Uit een van de bijeenkomsten met de ambtenaren volksgezondheid van de regio bleek dat
de beleidsambtenaren Volksgezondheid zichzelf typeren als afwachtend, reactief, rigide
en bang voor het verlies van autonomie. Zij zijn daarnaast overambitieus waarbij de
gestelde doelen niet altijd even helder zijn en vaak moeilijk realiseerbaar met de
beschikbare middelen. Bovendien is er weinig communicatie met andere beleidssectoren,
zijn zij enigszins onverschillig over het beleid van andere sectoren en onbekend met
andere processen en werkwijzen. Ook zijn zij van mening dat andere sectoren geen
rekening houden met volksgezondheid.
© 2007, NIGZ, Postbus 500, 3440 AM Woerden; telefoon: (0348) 43 76 27; e-mail: info@nigz.nl; Uit deze uitgave kan
vrijelijk worden geciteerd, mits met duidelijke bronvermelding

Juni ‘03: eerste nota
Lokaal gez. Beleid
goedgekeurd
2003 2004 2005 2006 IGB
‘03: ambtenaar
Volksgezondheid schrijft
gezondheidsnota met 9 ambities
1 juli ‘05: ambtenaar a.i. begint
bij de gemeente Zwijndrecht
‘05: persoonlijke draagvlak
gesprekken met ambtenaren
door ambtenaar
Volksgezondheid en a.i.
19 sept. ‘05: startbijeenkomst
IGB
Zomer ‘06: 4 thema workshops
georganiseerd door professionals met
ambtenaren
11 dec. ‘06: terugkoppeling aan
ambtenaren van alle
beleidssectoren van de 3
regionale speerpunten
31 okt. ‘06: drie werkgroepen presenteren
hun bevindingen
© 2007, NIGZ, Postbus 500, 3440 AM Woerden; telefoon: (0348) 43 76 27; e-mail: info@nigz.nl; Uit deze uitgave kan vrijelijk worden geciteerd, mits met duidelijke bronvermelding