Investeren in gezondheid - NIGZ

Investeren in gezondheid
Strategisch plan NIGZ 2001 – 2004
Directie NIGZ
Januari 2001
NATIONAAL INSTITUUT VOOR GEZONDHEIDSBEVORDERING EN ZIEKTEPREVENTIE

1. Inleiding: van reorganisatie tot strategisch beleid
Bij de reorganisatie van het NIGZ in 1999 heeft de bedrijfsvoering van het instituut zich toegespitst op
de onderscheiden deelmarkten van gezondheidsbevordering en bijbehorende dienstverlening. Dit
proces is in 2000 logischerwijs opgevolgd door een verdere ontwikkeling van de inhoudelijke koers en
de marktstrategie van het instituut. De uitkomsten van een aantal fundamentele discussies zijn
neergelegd in dit strategisch plan. Het plan omvat een omschrijving van de doelstelling van het
instituut, de uitgangspunten die worden gehanteerd bij de verwezenlijking van de doelstelling, en de
uitwerking van de doelstelling in diverse activiteiten. Deze strategische benadering geldt in principe
voor de komende vier jaar. Jaarlijks zullen de concrete uitwerkingen van de doelstelling en de
uitgangspunten worden samengebracht in de begroting.
2. Doelstelling: investeren in gezondheid
De primaire doelstelling van het NIGZ is het aanbieden van keuzemogelijkheden voor een gezond
leven en daarmee voor het verhogen van de kwaliteit van leven van de Nederlandse bevolking, door
middel van informatieverstrekking, voorlichting en educatie, met als afgeleide doelen het voorkomen
van gedragsgerelateerde ziekten en het scheppen van gelijke gezondheidskansen voor iedereen.
"... individual behaviors and environmental factors are responsible for about 70 percent of all
premature deaths in the United States" 1) . Dit citaat is afkomstig uit het Amerikaanse actieplan
''Healthy people 2010, Understanding and Improving Health en geeft in de kern de inspiratiebron aan
van de doelstelling van het NIGZ. Gezondheidsbevordering is daarmee niet alleen een preventieve en
bewustmakende functie, maar ook een economische. Veel van de beheersmatige problemen in de
gezondheidszorg, zoals de wachtlijsten, de personeelsschaarste en de steeds oplopende kosten voor
curatieve behandelingen, zouden gebaat zijn bij het afnemen van het aantal patiënten dat zich
aandient. Wanneer het gedrag, de levenswijze van mensen gezonder zou worden, zou dat niet alleen
leiden tot gezondheidswinst bij de burger, maar zou ook de overdruk op de curatieve gezondheidszorg
aanmerkelijk kunnen worden gereduceerd.
Een ander wezenlijk element van de doelstelling is het voorkomen van sociaal-economische
gezondheidsverschillen. Uit internationale epidemiologische analyses, o.a. van de World Health
Organization (WHO) blijkt in toenemende mate dat gezondheidsverschillen veelal in relatie staan tot
sociaal-economische verschillen. Een lagere sociaal-economische status leidt bij onveranderd beleid
tot een kortere levensverwachting en een minder gezond leven van de betrokkene.
Het NIGZ staat op het standpunt dat adequate gezondheidsinformatie een recht is, ongeacht klasse of
status. Het NIGZ wil dan ook verschillen die ontstaan door een lagere sociaal-economische status,
helpen te verkleinen.
Het NIGZ vat haar doelstelling samen in een credo:
investeren in gezondheid.
Dit credo heeft twee strekkingen: het omarmt allereerst het uitgangspunt dat de mens zelf
verantwoordelijkheid draagt voor de eigen gezondheid, dat hij kiest uit een aanbod van mogelijkheden
en kansen en voor die eigen keuze verantwoordelijk is. De mens investeert in de eigen gezondheid
door zich op de hoogte te stellen, informatie te zoeken en te vragen, door keuzen te maken. Maar
eveneens houdt het in, dat overheid, bedrijfsleven en andere partners moeten investeren in het zo
goed mogelijk informeren van de burger over de mogelijkheden, kansen en bedreigingen ten aanzien
van de gezondheid en in het scheppen van gezonde omgevingen of settings. De hierboven
geformuleerde doelstelling heeft belangrijke gevolgen voor de ontwikkeling van het instituut in de
komende vier jaar. De beoogde veranderingen kunnen worden gerealiseerd door hantering van een
aantal uitgangspunten.
1 ) ontleend aan het Amerikaanse actieplan Healthy People 2010: Understanding and improving health, jan. 2000, U.S.
Department of health and Human Services, p.p.18".
2

3. Uitgangspunten
De som van de volgende uitgangspunten geeft de blauwdruk van de bedrijfsvoering en de kwaliteit
van het NIGZ aan voor de komende jaren.
3.1. Het NIGZ werkt voor intermediaire professionals én voor het publiek
Het NIGZ heeft zich tot dusver vooral gericht op de ondersteuning van intermediaire professionals in
de gezondheidsbevordering en de gezondheidszorg: kortweg de gezondheidsvoorlichter,
preventiewerker, arts of verpleegkundige. Deze intermediaire professionals kunnen NIGZdeskundigheid
en adviezen gebruiken in het contact met cliënten of patiënten.
Na 2000 zal het NIGZ meer initiatieven ontplooien om ook het contact met het publiek aan te gaan.
Immers: het publiek is allereerst een potentiële afnemer van informatie die het NIGZ doorgaans
verspreidt via folders, brochures, video’s en andere media. Maar ook kan het contact met de diverse
publieksdoelgroepen een schat aan informatie opleveren over de richting en de werkwijze van
gezondheidsbevorderende programma’s.
De intermediaire professional blijft evenwel een primaire doelgroep, waarvoor de bekende
ondersteuning kwalitatief en kwantitatief op peil zal worden gehouden.
3.2. Het NIGZ werkt in principe vraaggericht
Het NIGZ richt zich primair op de problemen en vragen die de maatschappij, i.c. de burgers, de
cliënten, de patiënten opwerpen ten aanzien van gezond gedrag en gezonde levenswijzen.
Dit betekent dat signalering van (nieuwe) probleemgebieden door intermediaire professionals wordt
getoetst aan het belang en de behoeften van de maatschappij.
Dit uitgangspunt sluit aandacht voor ongevraagde gedragsbeïnvloeding overigens niet uit. Immers:
een aantal maatschappelijke gezondheidsproblemen zoals verslaving aan stimulerende middelen,
gebrek aan beweging, ongezonde voedingspatronen, wordt door burgers en groepen die ermee te
maken hebben, vaak niet als een probleem erkend. De maatschappij en de directe omgeving vragen
daarentegen wel oplossingen voor deze gedragsgerelateerde problemen. Het NIGZ wil daarom ook
hieraan bijdragen blijven leveren.
3.3. Het NIGZ professionaliseert zich voortdurend
Het NIGZ wil de gezondheidsbevordering en ziektepreventie verder professionaliseren. De
professionaliteit kan worden geoptimaliseerd door:
- het toepassen van bestaande kennis en inzichten; jarenlange ervaring en inzichten worden
ook bij nieuwe problemen ingezet
- het hanteren van wetenschappelijke maatstaven; het in 2000 opgerichte NIGZ/Centrum voor
Review en Implementatie hanteert deze maatstaven bij het analyseren van gvo- en
preventieprojecten, met het doel om best practices uit de sector te beschrijven en ze voor
bredere overname aan te bevelen
- het kritisch ontwikkelen en volgen van werkstandaarden
- het ontwikkelen en gebruik maken van nieuwe methoden en technieken, zoals onder andere
nieuwe media
- het ontwikkelen van kwaliteitsnormen voor gezondheidsbevordering, al dan niet via
processtandaarden (Preffi) dan wel de ontwikkeling van NIGZ-keurmerken.
Deze processen zijn in een voortdurende staat van ontwikkeling en zijn daarom permanent aanwezig
in het scholings- en ontwikkelingsbeleid.
3.4. Het NIGZ werkt bij voorkeur samen
Bij gezondheidsbevordering spelen de overheid, de zorgsector, het bedrijfsleven en een aantal
particuliere en wetenschappelijke instanties belangrijke rollen. Alleen door nauwe samenwerking kan
een eenduidig en herkenbaar beleid worden opgezet, waarin alle partners worden aangesproken op
hun specifieke professionaliteit. Het NIGZ wil die samenwerking bevorderen door:
- een pro-actieve houding: het voortouw nemen in het signaleren van nieuwe vraagstukken.
- aantrekkelijkheid voor samenwerking: door deskundigheid, zakelijkheid, professionaliteit,
flexibiliteit en betrouwbaarheid.
- Interactiviteit: informatie wordt gevraagd en geboden, en reacties op en vragen over die
informatie worden beschouwd als onmisbare feedback.
- orkestratie: het NIGZ kan ook een orkestrerende rol spelen, cq de regie op zich nemen van
programma's waar een integrale, breed gedragen aanpak wordt gewenst
3

- netwerken: het NIGZ hecht waarde aan deelname aan en opbouw van gespecialiseerde
netwerken, zowel in binnen- als buitenland. Door het bijwonen en organiseren van
congressen, workshops en andere meetings met professionele partners, wordt kennis
bevorderd en ontstaan netwerken die elkaars competenties kunnen benutten.
3.5. Het NIGZ levert duidelijke producten
Het NIGZ is een projectorganisatie. Dit houdt in dat alle werkzaamheden in projectvorm worden
uitgevoerd, met duidelijk definieerbare eindproducten. Een product kan diverse vormen aannemen:
een voorlichtingscampagne, les- of foldermateriaal, een uitgebreid advies, een training, een congres
of een consult. Voor de klant moet steeds duidelijk zijn wat van het NIGZ mag worden verwacht.
4. Het gamma van gezondheidsbevordering
Vraagstellingen over gezondheidsbevordering en ziektepreventie kunnen worden herleid tot een
combinatie van vier hoofdelementen.
- Gezondheidsbevordering richt zich altijd op een of meer onderwerpen of thema’s.
- Om effectieve interventies te kunnen plegen is het zaak om doelgroepen te onderscheiden die
problemen ervaren ten aanzien van de gekozen thematiek.
- Er wordt op basis van studies, metingen en analyses een methodiek gekozen die in de vorm
van een onderzoek of interventie wordt ingezet.
- Deze methodiekkeuze is ook afhankelijk van de setting waarin de doelgroep het probleem
ervaart.
Deze systematiek wordt ook wel omschreven als het gamma van gezondheidsbevordering:
Inhoudelijke
thema’s
Specifieke
Doelgroepen
Het NIGZ heeft van oudsher een aantal specifieke invullingen gegeven aan dit gamma. In de volgende
paragrafen worden die specifieke invalshoeken per onderdeel weergegeven en aangevuld met nieuwe
ambities. De som hiervan kan worden gezien als de geaggregeerde ambitie van het NIGZ.
5. Strategische keuzen: van traditie naar visie
5.1. Visie op gezondheidsbevordering
Het NIGZ is gestart als het resultaat van een fusie van diverse instellingen die zich vanuit onderling
verschillende invalshoeken bezig hielden met gezondheidsbevordering. Het zoeken is dus naar een
algemeen verbindend element binnen de organisatie, een rode draad of liever gezegd: een visie op
het werkdomein van gezondheidsbevordering.
Dit strategisch plan is tevens aangewend voor het uitwerken van die eigen visie van het NIGZ op
gezondheidsbevordering. Traditionele en nieuwe producten en diensten van het NIGZ zullen in de
toekomst steeds gewogen moeten worden naar de mate waarin ze binnen die visie vallen. De
ontwikkeling van de NIGZ-visie op gezondheidsbevordering zal steeds worden gekenmerkt door een
uitwisseling van inzichten ten aanzien van gezondheidsbevordering en de aandacht voor de
toepasbaarheid van die inzichten in de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. De visie zal
daarom naast inhoudelijke ook strategische of praktische componenten herbergen.
4
Settings
Methoden

In de ontwikkeling naar een algemene visie op gezondheidsbevordering, zijn de volgende elementen
van primair belang:
Keuzemogelijkheden en keuzevrijheid voor gezond gedrag
De hedendaagse onderzoeken en literatuur op het gebied van de gezondheidsbevordering maken
duidelijk dat de traditionele benadering van doelgroepen via geïsoleerde thematische invalshoeken en
bevoogdende benaderingen inmiddels is achterhaald. Het NIGZ kiest op hoofdlijnen voor nieuwe
inzichten in enerzijds het sturen van gedrag en anderzijds het aanbieden van een gezonde omgeving.
Als het gaat om het sturen van gedrag, geven hedendaagse inzichten steeds meer aandacht aan de
combinatie doelgroep – setting. Immers: de mens is een sociaal en interactief wezen, die in de ene
situatie op dezelfde stimuli anders kan reageren dan in de andere. Vergelijk de mogelijke verschillen in
het consumeren van alcoholhoudende dranken in een individuele setting en binnen een
groepsverband. Het NIGZ ziet een ontwikkeling ontstaan waarbij doelgroepen meer holistisch worden
benaderd, waarbij keuzemogelijkheden worden aangeboden voor gezond leven. Niet geïsoleerde
vormen van ongezond gedrag worden hierbij centraal gesteld, maar er wordt uitgegaan van een
samenhangend geheel aan keuzemogelijkheden en voorkeuren van sociale groepen, die overigens
zelf per setting kunnen variëren in samenstelling en kenmerken.
Een dergelijke benadering kan bijvoorbeeld uitstekend gestalte krijgen in wat in de literatuur genoemd
wordt een communitybenadering. Daarin worden specifieke sociale groepen binnen bepaalde settings
gevolgd en benaderd, zoals bijvoorbeeld een populatie in een wijk of leefgemeenschap, maar ook
kleinere of andersoortige sociale groepen. Hieraan wordt getracht inzichten te ontlenen in de wijze
waarop ongezond gedrag in bepaalde settings en in bepaalde groepen ontstaat, en hoe het
omgebogen zou kunnen worden naar gezond gedrag.
De komende jaren neemt het NIGZ zich voor, sterke initiatieven te ontplooien voor het inzetten van
deze benadering en het onderzoeken van meest succesvolle werkwijzen.
De andere optie is niet te focussen op het gedrag zelf, maar op het aanbieden van een gezonde leef-
en werkomgeving. Hier wordt de overheid, maar worden ook andere partners zoals bedrijven en
andere werkorganisaties aangesproken op een eigen verantwoordelijkheid waarbij door middel van
beleidsontwikkeling aandacht wordt besteed aan investeringen in een gezonde omgeving. Te denken
valt aan integraal beleid ten aanzien van rook- of alcoholvrije ruimten, maar ook aan lokaal
gezondheidsbeleid binnen bedrijven. Ook dit punt wil het NIGZ de komende jaren gaan uitwerken.
Gezondheidsbevordering als maatschappelijke taak van overheid, bedrijfsleven en publieke sector
Een tweede centraal element van de NIGZ-visie op gezondheidsbevordering is het verbreden van het
werkdomein over de grenzen van de ‘traditionele’ gezondheidszorg heen. De verantwoordelijkheid
voor gezondheid van de bevolking ligt immers niet alleen bij het departement van VWS en een aantal
gezondheidszorginstellingen, maar bij allerlei instanties en sectoren in de samenleving.
Het NIGZ streeft naar een intergratie van de betrokken maatschappelijke velden, en zal de komende
jaren nadrukkelijk ook partners buiten de gezondheidszorg benaderen voor samenwerkingsprojecten
in gezondheidsbevordering. Het aantrekken van het Centrum GBW, waaraan verderop in deze tekst
aandacht wordt besteed, leidt tot een versterking van het contact met het bedrijfsleven, waar projecten
en beleid ten aanzien van ‘gezondheid op de werkplek’ een belangrijke investering vormen ter
voorkoming van ziekteverzuim en andere gezondheidsproblemen.
In de hierna beschreven deelgebieden zullen deze aspecten van de centrale visie steeds worden
meegenomen bij de ontwikkeling en uitvoering van de activiteiten.
5.2. Alcohol, seksualiteit, mondgezondheid en andere thema's
Het publiek, de cliënt of de patiënt, herkent gezondheidsproblemen vooral in de vorm van een thema
of onderwerp: alcoholmisbruik, roken, seksueel overdraagbare aandoeningen. Het NIGZ heeft ten
aanzien van een aantal thema's een belangrijke inhoudelijke expertise ontwikkeld, en bouwt daarop
de komende jaren verder:
Preventie van alcoholmisbruik
De campagne ‘Drank maakt meer kapot dan je lief is’ is sinds 1996 een ankerpunt voor vele
alcoholpreventiecampagnes, veelal op jongeren gericht, maar ook op studenten (jong volwassenen)
en volwassenen. De alcoholpreventie zal zich meer en meer gaan bewegen op het gebied van
integraal alcoholmatigingsbeleid. Daarbij zijn partners als de overheid, verkeerskundige instanties,
5

hulpverleningsorganisaties, maar ook brancheorganisaties zoals vertegenwoordigers uit het
bedrijfsleven zoals horeca-ondernemingen, slijterijen en alcoholproducenten betrokken.
Alcoholpreventie zal ook meer gericht worden op individuele benaderingen, zowel ‘live’ in de grote
campagnes als door middel van interactieve, persoonlijk gerichte informatie op websites. Ook zal de
alcoholproblematiek in de toekomst meer in samenhang met de problematiek rond andere
verslavende genotmiddelen, zoals roken, softdrugs en hard drugs worden georganiseerd.
Seksuele vorming en AIDS-preventie
In de samenleving blijkt een toenemende behoefte aan een inhaalslag ten aanzien van de seksuele
vorming. Kinderen worden vaak eerder geslachtsrijp dan enige decennia gelden en leerkrachten in het
basisonderwijs krijgen steeds vroeger te maken met vragen van leerlingen over seksualiteit.
Het NIGZ is voornemens een belangrijke bijdrage te leveren aan een Actie Programma Jeugd en
Seks.
Ook AIDS-preventie zal een belangrijk onderwerp blijven, zeker nu in Nederland de aandacht voor de
AIDS-problematiek wat aan het verslappen is. In het buitenland is de problematiek sterk verhevigd en
het NIGZ levert in internationale zin belangrijke bijdragen aan de internationale informatievoorziening
rond AIDS-voorlichting.
Mondgezondheid
De bevordering van mondgezondheid (voor het individuele beroepsgerichte deel daarvan in nauwe
samenwerking met het Ivoren Kruis) is traditioneel een sterk thema, met een grote productie aan
materialen die jaarlijks veel afzet genereren. De komende jaren zal het NIGZ zich ook weer sterk
maken voor nieuwe collectieve acties, met name gericht op de jeugd. Ook informatievoorziening van
het brede publiek bijvoorbeeld via internet zal een aandachtspunt zijn. De sterk verbeterde NIGZ-site
en de eind 2000 gelanceerde website van het Ivoren Kruis zijn de voorlopers van wat mogelijk in een
collectieve voorlichtingssite Tandennet zal resulteren.
Het NIGZ houdt de mogelijkheid open om, in het kader van tijdelijke projecten, ook andere thema’s toe
te voegen aan het palet. Het betreft hier dan een rol als gastheer voor thematiek die gezien een
nationale context vooral binnen het NIGZ zou passen.
5.3. Specifieke doelgroepen
Het werk voor drie traditioneel belangrijke doelgroepen blijft de komende jaren in ontwikkeling:
Intermediaire professionals in de gezondheidsbevordering en gezondheidszorg
Zowel landelijk, lokaal als individueel zal het NIGZ intermediaire professionals blijven ondersteunen in
het professionaliseren van hun werk. Dat gebeurt doormiddel van gerichte scholing en training, maar
ook door congressen die een bepaalde thematiek belichten. Als voorbeeld mag gelden het Congres
Digitaal Gezond, dat in 2000 voor het eerst werd georganiseerd rond de vraag hoe intermediaire
professionals internet toepassingen in hun werk kunnen aanwenden. De bedoeling is dergelijke brede
internet thematiek jaarlijks te herhalen.
Belangrijke uitbouw van activiteiten voor intermediairen is het op management niveau ondersteunen
van communicatie- en implementatieprocessen binnen zorginstellingen. Het Decubitusproject is een
voorbeeld van een project waarin zowel voorlichting aan de patiënt als de organisatie van een
signalerings- en implementatiesystematiek aan de orde komen. Andere projecten zijn gericht op het
bevorderen van informatie-uitwisselingstrajecten, bijvoorbeeld het Counter Coach project, waarin
apothekers en apothekersassistenten een netwerk opbouwen waarin informatie kan worden
uitgewisseld. Ook hier zullen elektronische systemen nieuwe mogelijkheden bieden.
Verder blijven nieuwe initiatieven ontstaan ter ondersteuning van de individuele voorlichting aan de
stoel of in de praktijkruimte. Videotraining on the job, gericht op praktiserende huis- en/of tandartsen
lijkt een goed ingangspunt te bieden voor beroepsgroepen die directe voorlichting geven aan cliënten.
Allochtonen
De allochtone bevolking van Nederland blijft onverminderd in de aandacht. Niet alleen betreft dit van
oudsher in Nederland gevestigde groepen allochtonen, maar ook nieuwe groepen zoals migranten,
waarbinnen met name asielzoekers een betrekkelijk nieuwe doelgroep vormen. Het NIGZ zal in
samenwerking met Pharos nieuwe initiatieven voor deze groep ontwikkelen.
De ondersteuning van de allochtone bevolking via Voorlichting in Eigen Taal en Cultuur (VETC) zal
worden uitgebreid door het opzetten van een landelijk informatiepunt allochtonen. In 2000 is dit
6

informatiepunt voorbereid, waarbij mogelijkheden via internet en via telefonische hulpdiensten worden
verkend.
Jeugd en jongeren
Jongeren worden op diverse wijze benaderd. Zoals al weergegeven, richt de alcoholpreventie zich met
name op deze groep, en worden ook via thema’s als mondgezondheid, seksuele voorlichting en
aidspreventie nieuwe initiatieven voor jongeren ontplooid. Hierbij speelt naast de onderwijssetting ook
de buitenschoolse setting een grote rol. Het ontwikkelen van gezondheidsprogramma's in justitiële
jeugdinrichtingen is hiervan een voorbeeld. Van belang is bij dit thema ook de rol van het internet.
Belangrijke ervaringen hiermee zijn opgedaan met de alcoholvoorlichting en de samen met de KNMG
opgezette jongerensite Netdokter. Deze ontwikkelingen gaan in 2001 verder en zullen zich meer en
meer gaan toespitsen op interactiviteit en individueel contact.
De komende jaren zal ook aandacht worden besteed aan het verkennen van de mogelijke
taakgebieden ten aanzien van vier nieuwe doelgroepen:
Politici, beleidsmakers en financiers
Logisch voortvloeisel uit het tweede kernpunt van onze visie op gezondheidsbevordering, is het
verbreden en intensiveren van het contact met overheid, financiers en andere beleidsvormende
partners. Als we van de burger vragen om gezonde keuzen te maken, moet de maatschappij deze
keuzen ook stimuleren. Vaak zal via facetbeleid aan de voorwaarden voor gezondheid moeten worden
gewerkt. Het NIGZ rekent degenen die voor beleid en financiering verantwoording dragen ook tot een
van zijn primaire doelgroepen. De politiek neemt daarbij als elementaire verbinding tussen burgers en
overheid, een belangrijke plaats in.
Het algemene publiek
Vanuit het recht van elke burger op kwalitatieve en laagdrempelige informatie over gezondheid en
ziekte, start het NIGZ in 2001 met het aanbieden van publieke informatie die doorgaans alleen via
intermediaire professionals wordt aangeboden. Dit veronderstelt een andere benadering van publiek
en professionals, een aanpassing van materialen en tevens een keuze voor andere technieken. Het
internet zal hierbij een sterke rol spelen. Zo zal bijvoorbeeld een selectie van reeds beschikbare
publieksinformatie via een vertaalslag op het internet beschikbaar komen: folders en andere
materialen over een keur van onderwerpen kunnen dan rechtstreeks door het publiek worden gelezen.
Ook kan gedacht worden aan het publiekelijk beschikbaar maken van bestanden waarin bestaand
voorlichtingsmateriaal wordt beoordeeld. De vertaalslag die hiervoor nodig is, zal ook met
intermediaire professionals, categorale partners en ook gebruikersgroepen worden aangepakt.
Het algemene publiek zal ook in toenemende mate gebruik kunnen maken van campagnes en
telefonische informatiepunten. Zo kunnen de op het publiek gerichte gezondheidswijzers wellicht ook
digitale verspreiding gaan verzorgen. Het NIGZ zal de komende jaren onderzoek verrichten naar de
mogelijkheden die hiervoor bestaan.
Een tweede soort activiteiten binnen de publieksvoorlichting voor het NIGZ is het spelen van een
begeleidende en regulerende rol als het gaat om gezondheidsinformatie op het internet. Inmiddels zijn
er in het Nederlandse taalgebied talloze websites ontstaan rond gezondheidsinformatie. De
traditionele informatieverstrekkingspunten hebben opeens een sterke concurrentie gekregen van vele
nieuwe, vaak ook commerciële aanbieders. De groeiende beschikbaarheid van gezondheidsinformatie
roept vragen op over de inhoudelijke betrouwbaarheid en verantwoordelijkheid van de aanbieders. Het
NIGZ wil op dit terrein initiatieven ontplooien om de betrouwbaarheid van gezondheidsinformatie op
het internet onder de aandacht te brengen, en waar mogelijk de meest geraadpleegde bronnen te
voorzien van beoordelingen en, al dan niet, nationale keurmerken.
Als het gaat om het algemene publiek, moeten we tenslotte ook denken aan een duidelijke rol die het
NIGZ wil gaan spelen bij de totstandkoming van nationaal gezondheidsbevorderingsbeleid. De
betrokkenheid van het NIGZ bij een alcoholmatigingsbeleid is evi dent en zal onder andere tot gevolg
hebben dat de politiek sterke combinaties van preventie, curatie en wetgeving zal zoeken.
Ook door bijdragen te leveren aan nationaal gezondheidsbeleid, bijvoorbeeld aan het Actieprogramma
Gezond leven dat in samenwerking met ZorgOnderzoek Nederland is uitgevoerd, zal het NIGZ steeds
meer de rol van nationaal instituut gaan spelen.
7

Ouderen
De komende decennia zal de bevolking van Nederland sterk vergrijzen. Ouderen zullen een stevig
beroep doen op de gezondheidszorg, waarbij duidelijk wordt dat een specifieke benadering van en
omgang met ouderen al dan niet binnen de professionele zorgsector nog nauwelijks wordt erkend,
noch dat er een werkstijl in die richting wordt ontwikkeld. Daarom zal het NIGZ binnen het perspectief
van gezondheidsbevordering bijdragen leveren aan de kwaliteit van de communicatie met -, en de
informatievoorziening aan ouderen
Sociaal-economisch kansarme groepen
Meer en meer ontstaat in Nederland het besef dat sociaal-economisch kansarme groepen hogere
gezondheidsrisico’ s lopen dan andere groepen. Het betreft hier niet alleen traditionele
achterstandsgroepen, zoals allochtonen en groepen met een lagere sociaal-economische status,
maar ook relatief nieuwe groepen zoals daklozen en analfabeten. Uit een onlangs gepresenteerde
studie blijkt dat ongeveer 10 procent van de Nederlanders moeite heeft met lezen of niet kán lezen.
Als dat gegeven wordt afgezet tegen het feit dat de meeste gezondheidsinformatie nog altijd per folder
of boekwerkje verspreid wordt, wordt de noodzaak van andere, meer individuele of groepsgerichte
benaderingen duidelijk. Ook de kansen van nieuwe media als internet zijn bij deze groep nog niet
voldoende duidelijk.
5.4. Settings
Gezondheidsbevordering krijgt vorm door het plegen van interventies. Dit zijn contactmomenten
waarin informatie wordt overgedragen, waarin wordt voorgelicht of waarin andere activiteiten in het
kader van gezondheidsbevordering worden uitgevoerd. Deze spelen zich af op een specifieke locatie
of setting. Een aantal settings zal de komende jaren sterk in de belangstelling staan.
Lokale settings: communitybenadering
Massamediale benaderingen leiden doorgaans niet tot sterke gedragseffecten. Andere, intensieve
benaderingswijzen zijn gewenst om gezondheidseffecten te genereren. Een van die methoden is de
communitybenadering. Het benaderen van doelgroepen in de woonwijk, in clubverband of binnen
andere sociaal coherente groepen begint sterk aan populariteit te winnen. Het NIGZ zal de komende
jaren ervaring opdoen met dergelijke settings, bijvoorbeeld in Tilburg, waar een proefproject is gericht
op de bewoners van een achterstandswijk.
Individuele zorg(voorlichtings)setting
Het NIGZ ondersteunt van oudsher professionals die zich met gezondheidsvoorlichting aan de patiënt
of cliënt bezig houdt. De voorlichting in de praktijkruimte (zoals door tandarts, mondhygiëniste en
huisarts), aan de balie (zoals door apothekers) en aan het bed (zoals door verpleegkundigen) blijft,
zoals al eerder vermeld, ook ondersteund worden door nieuwe impulsen. Communicatietrainingen
zullen nodig blijven, al dan niet ondersteund met videotechnieken. Het NIGZ zal naar alle
waarschijnlijkheid alleen rechtstreekse contacten met individuele burgers onderhouden via
telefonische informatielijnen en internetsites. Er wordt niet gestreefd naar het ontwikkelen van een
specialisatie in individuele consultancy.
Nieuwe settings in het NIGZ-beleid zijn:
De thuissituatie
De zorgconsument wordt minder afhankelijk van de (beperkte) beschikbaarheid van de zorgverleners
of gezondheidsvoorlichters in de zorgsetting zelf. Een gedeelte van zowel het preventieve als het
curatieve proces speelt zich tegenwoordig al af bij cliënten thuis: cliënten beschikken bijvoorbeeld over
een budget waarmee zorg aan huis wordt gekocht, en door aangepast instrumentarium zijn de
mogelijkheden van zelfverpleging sterk gegroeid. Ook de communicatie met deze patiënten krijgt
hierdoor andere vormen, waarop het NIGZ kan inspelen.
Ook de algemene informatievoorziening over gezondheid is aan het veranderen. Mensen verzamelen
steeds meer informatie thuis, via traditionele en nieuwe massamedia. Het omgaan met internet als
gezondheidsinformatiebron heeft daarom sterk de aandacht van het NIGZ.
De werkplek
Gezondheid op de werkplek is een nieuw aandachtsgebied, dat door het in maart 2000 aangetrokken
Centrum GBW zal worden ontwikkeld. Dit thema heeft alles te maken met Gezondheidsbevordering
op de Werkplek, en staat voor thema's als het voorkomen van personele uitval en het streven naar
8

veilige en gezonde werksituaties. De jaarlijkse WAO-cijfers geven aan dat het werken in Nederland
alles behalve zonder gezondheidszorgen wordt uitgevoerd. Juist hier kunnen preventieve maatregelen
leiden tot grote gezondheidswinst met even zovele economische voordelen daaraan toegevoegd.
5.5. Instrumenten
Gezondheidsbevordering kan niet anders dan via een scala van instrumenten worden georganiseerd.
We maken een onderscheid tussen de volgende instrumentaria:
Onderzoek en analyse
Met de oprichting van het NIGZ/Centrum voor Review en Implementatie is vorm gegeven aan een
behoefte om een brug te slaan tussen onderzoek en praktijk. Op basis van evidence based practice
(praktijkwerk dat methoden gebruikt die hebben bewezen effectief te zijn) en practice based science
((onderzoek dat zich richt op de bruikbaarheid in de praktijk) zal de onderzoeksliteratuur over
gezondheidsbevordering worden gefilterd op voor de praktijk bruikbare informatie en toepassingen.
Opzet, uitvoering en evaluatie van Interventies
Het Preffi effecitiviteitsinstrument zal verregaand worden gespecialiseerd voor veelzijdig gebruik. Niet
alleen zal er een inhoudelijke specialisatie worden doorgevoerd, maar ook zal de Preffi worden
ingezet in digitale omgevingen. Laagdrempeligheid, interactiviteit en goede toegankelijkheid zullen
hierbij uitgangspunten zijn. Het instrument zal steeds ook zelf geëvalueerd worden door o.a. de
jaarlijkse Preffi-prijs en door permanente consultatie van professionals die met de Preffi werken.
Verdere professionalisering
De gebruikelijke professionaliseringsactiviteiten via scholing, kennisoverdracht, consultancy en
advisering zullen de komende jaren op het vertrouwde hoge peil gehouden worden. Daarbij zal de
vruchtbare samenwerking met de beroepsverenigingen en brancheverenigingen worden voortgezet.
Ook zal de komende jaren instrumentarium worden ingericht voor het organiseren en ondersteunen
van de professionele communicatie en implementatie binnen de gezondheidszorg. Hierbij is
ondersteuning van de implementatie van nieuwe maatregelen of programma’ s sterk in ontwikkeling.
Het NIGZ wil de mogelijkheden van internet verregaand exploreren voor het professionaliseren van
gezondheidsbevordering zelf. Door gebruik te maken van extranet-constructies kan zeer efficiënt kan
worden samengewerkt met partners in de gezondheidsbevordering. In de toekomst zal het NIGZ daar
volop mee experimenteren.
Pleitbezorging
Niet inherent aan de vakinhoudelijke methodiek van gezondheidsbevordering maar wel inzetbaar als
een van de randvoorwaarden voor het succes van het inhoudelijke werk, is de pleitbezorging voor de
inzet van gezondheidsbevorderingsbeleid zelf. Gezondheid en gezondheidsbevordering zijn thema’s
die zich vaak in een paradoxaal aandachtsdilemma bevinden: geen enkele beleidspartner of financier
kan om het nut en de noodzaak van deze voorzieningen heen, maar onder de waan van alledag blijkt
de thematiek meer dan eens geruisloos van de beleidsagenda te verdwijnen. Het NIGZ wil zich als
advocaat van de nationale gezondheidsbevordering opstellen, en zeker ook in het politieke debat zijn
stem laten horen.
9

6. Consequenties voor de bedrijfsvoering
Deze notitie vormt de filosofie onder het NIGZ-werk, en daarmee de basis onder de eerste begroting
die op deze gedachtengang is gebaseerd, de begroting 2001. De NIGZ-directie zal de ambities die
jaarlijks in de begroting naar voren komen, afzetten tegen de financiële en personele capaciteit. Dit is,
gezien de veelheid aan onderwerpen en afwegingen, een terugkerend keuzeproces binnen de
jaarlijkse begrotingscyclus.
Voor de additionele taken van het NIGZ worden binnen de begroting middelen omgebogen. Echter
gezien de ambitieniveaus op landelijk niveau als binnen het NIGZ, zijn voor de uitvoering van deze
nieuwe taken additionele middelen onontbeerlijk. Terugkerend begrotingsoverleg met de primaire
opdrachtgever, het ministerie van VWS, is hiervoor noodzakelijk.
Een bijzonder onderwerp is de afweging van de doelen, de uitgangspunten en ambities ten aanzien
van de internationale rol die het NIGZ wil spelen. Ook hiervoor zullen soortgelijke afwegingen moeten
worden gemaakt, tegen een achtergrond van andersoortige markten en opdrachtgevers.
Het grote scala van onderwerpen en professionaliteiten aanwezig bij het NIGZ maakt het voor de
klanten soms moeilijk om precies vast te stellen waarvoor men bij het NIGZ terecht kan. Door zowel
intern duidelijke keuzen te maken als extern een klantgericht communicatiebeleid te gaan voeren, zal
getracht worden de klantgroepen op de hoogte te houden van de voor hen relevante ontwikkelingen.
Hier zal met name de eigen website worden gebruikt om de diversiteit van het NIGZ-aanbod te
ontsluiten in voor de klant herkenbare richtingen.
Tenslotte zal ook het personeelsbeleid worden afgestemd op de gegeven ambities en doelstellingen.
Het is duidelijk dat de personele taken door nieuwe opdrachten en nieuwe technieken (internet),
verkeren in een permanent proces van aanpassing en verandering. Daarop zal met een adequaat
personeelsbeleid worden aangesloten. Dit impliceert naast een actief wervingsbeleid voor nieuwe
medewerkers ook het flexibel inzetten van medewerkers voor verschillende projecten binnen de
organisatie zowel gericht op onze 'traditionele' taken, alsmede ook op de nieuwe taken.
Directie NIGZ
Januari 2001
10