Pendelaars tussen vraag en aanbod Focus op de functie van ... - Nigz

Pendelaars
tussen vraag
en aanbod
Els van Thiel
met nabeschouwing van Trees Pels
Focus op de functie van Intermediair

Pendelaars
tussen vraag
en aanbod
Els van Thiel
met nabeschouwing van Trees Pels
Focus op de functie van Intermediair
focus op de functie van intermediair
1

Inhoud
Voorwoord pag. 4
Inleiding pag. 6
Sectoren
• Voorlichters Eigen Taal en Cultuur (Vetc)/
• allochtone zorgconsulenten in Enschede pag. 11
• Buurtmoeders in Arnhem pag. 21
• Assistenten ouderbetrokkenheid in Rotterdam pag. 33
• Adviseurs allochtone ouderen in Nijmegen pag. 42
• Contactfunctionarissen in Rotterdam pag. 55
• Bezoekvrouwen in Amsterdam pag. 66
Debat
met leden van de projectgroep Perspectief voor Intermediairs pag. 75
Nabeschouwing
Intermediairs: tussen zelfsturing en bemoeizorg
door Trees Pels pag. 88
Literatuur pag. 94
Adressen pag. 96
focus op de functie van intermediair
3

4
Voorwoord
‘Bezoekvrouwen blijven niet achter hun bureau zitten. Ze gaan op huisbezoek en leggen op straat, in de kerk, het
winkelcentrum of het postkantoor contact met mogelijke cliënten. Want hun belangrijkste gereedschap hebben
ze bij zich: hun mond en hun houding’, aldus de coördinator van het bezoekvrouwenproject in Amsterdam.
Bezoekvrouwen, Voorlichters eigen taal en cultuur, buurtmoeders, assistenten ouderbetrokkenheid, adviseurs
allochtone ouderen en contactfunctionarissen fungeren als intermediair. Intermediairs laten zien dat de kloof
tussen mensen en de instellingen waar zij een beroep op kunnen doen, overbrugd kan worden. Deze intermediairs,
bijna allemaal vrouwen uit etnische minderheden, zijn bereid om naast hun werk als intermediair een cursus
of opleiding te volgen. Dit vaak ook nog in combinatie met de zorg voor hun gezin.
Door deze vrouwen de mogelijkheid te bieden mee te draaien in een organisatie wordt de weg vrijgemaakt voor
participatie, voor actieve deelname aan de samenleving. Niet alleen participatie van de intermediairs zelf, maar
ook van de duizenden vrouwen en mannen die zij op hun beurt weer aanzetten tot deelname aan de maatschappij.
Zij leveren bovendien een belangrijke bijdrage aan de diversiteit van het personeel en het aanbod of dienstenpakket
van de peuterspeelzaal, (basis)school of zorginstelling waar zij werken.
pendelaars tussen vraag en aanbod

Voorwoord
De commissie Participatie van Vrouwen van Etnische Minderheden (PaVEM) heeft als missie het mobiliseren en zichtbaar
maken van de talenten en krachten van die vrouwen. Hun emancipatieproces en maatschappelijke participatie
stelt de commissie centraal. Een vrouw die werkt als intermediair participeert en is een voorbeeld voor haar
omgeving!
Dit boek, Pendelaars tussen vraag en aanbod, legt de focus op de wijze waarop allochtone vrouwen (en sommige
mannen) als intermediair participeren in zorg, onderwijs en welzijn. Het maakt duidelijk hoe de functie intermediair
vorm krijgt in de praktijk en hoe noodzakelijk deze is. De positieve werking die uitgaat van de intermediair
vraagt niet alleen om uitbreiding van hun aantal, maar vooral ook om de realisatie van een volwaardige functie
met de voorwaarden die daarbij passen. Een streven dat de commissie PaVEM van harte ondersteunt en waar u
zich na het lezen van dit boek ongetwijfeld ook in kunt vinden.
Paul Rosenmöller
Voorzitter PaVEM
focus op de functie van intermediair
5

6
pendelaars tussen vraag en aanbod
Inleiding
Intermediairs
De functie intermediair is sinds 1988 in ontwikkeling. Omdat instellingen bepaalde
groepen niet konden bereiken, van dienst zijn of stimuleren tot participatie, kwamen de
intermediairs in beeld. Anno 2004 zijn het er bijna vijftienhonderd: mensen die - betaald
- werkzaam zijn onder functieaanduidingen als Voorlichter eigen taal en cultuur (Vetc),
buurtmoeder of contactfunctionaris. Zij bereiken jaarlijks enkele tienduizenden
vrouwen en mannen, met name van allochtone afkomst.
In de gezondheidszorg werken 250 Vetc’ers en allochtone zorgconsulenten, in de opvoedings-
en onderwijsondersteuning vervullen onder andere buurtmoeders, assistenten
ouderbetrokkenheid en contactouders de functie van intermediair. Zij vormen met
elkaar de grootste groep intermediairs van naar schatting duizend personen.
Voor allochtone ouderen zijn er bijna zestig intermediairs. Ook op het terrein van de
jeugdhulpverlening, sociale activering, maatschappelijke dienstverlening en leefbaarheid
zijn intermediairs werkzaam.
De bijna vijftienhonderd betaalde intermediairs zijn overwegend vrouwen van allochtone
afkomst, zeven procent van hen zijn mannen. In de gezondheidszorg treft men bijna
achttien procent mannen aan, in de opvoedings- en onderwijsondersteuning slechts
twee procent.
Pendelaars
Een intermediair heeft een agogische functie met een sterk voorlichtend karakter. Zij/hij
heeft meestal een allochtone achtergrond. Een intermediair spreekt de taal van de doelgroep
en kan omgaan met de daarbij behorende cultuur. Deze contactfunctionaris fungeert
als een pendelaar tussen de doelgroep en een algemene instelling, zoals een peuterspeelzaal,
een (basis)school of een gezondheids- of dienstencentrum (voor ouderen).
Zij/hij benadert de leden van de doelgroep en wijst hen op de mogelijkheden van
opvoedings- en onderwijsondersteuning, gezondheids- en ouderenzorg, en stimuleert
hen om actief te participeren. Vaak vervullen intermediairs een voorbeeldrol. Zij zorgen
ervoor dat instellingen hun doelgroepen bereiken en kunnen bedienen. Ook

maken zij het mogelijk dat instellingen adequaat kunnen inspelen op nieuwe vragen
en ontwikkelingen. Een intermediair pendelt als het ware tussen de vraag van de
doelgroep en het aanbod van instellingen.
Begeleiding en opleiding
De intermediairs werken onder verantwoordelijkheid van een (project)coördinator of
praktijkbegeleider. Vaak werken zij vanuit een positie als paraprofessional. Het woord
‘para’ betekent ‘bij’ of ‘naast’ de professional. Zij combineren hun werk met een opleiding
die op de functie is gericht. Deze functiegerichte opleiding wordt verzorgd door
ondersteuningsinstellingen of organisaties waar de intermediairs werkzaam zijn.
Na afloop ontvangen zij een certificaat en soms trajectbegeleiding, gericht op doorstroming.
Steeds vaker vindt deze functiegerichte opleiding plaats binnen de muren van een
Regionaal Opleidings Centrum (ROC). Dit heeft als voordeel dat de vrouwen (en enkele
mannen) een aantal erkende deelkwalificaties kunnen behalen, die toegang geven tot
vervolgopleidingen of een diploma. Meestal gebeurt dit op het niveau van het middelbaar
beroepsonderwijs, mbo. Er zijn diverse voorbeelden bekend waarbij intermediairs
vervolgens doorstromen naar het hoger beroepsonderwijs, hbo.
Arbeidsmarktpositie
De positie van intermediairs op de arbeidsmarkt is vaak zwak. In het gunstigste
geval heeft men een contract voor gemiddeld twintig uur per week. In de gezondheidszorg
geldt dit voor de helft van de groep, in andere sectoren is dit percentage
veel lager. Meer dan eenderde deel, wellicht zelfs de helft van de bijna vijftienhonderd
intermediairs, heeft een aanstelling op basis van een In- of
Doorstroom (ID-)baan. Dit geldt met name voor de intermediairs in Rotterdam.
Deze ID-regeling nadert zijn einde. Daarnaast werken sommigen op freelance basis
en heeft een deel een contract voor een beperkt aantal uren per maand. Anderen
beschikken weer over een nulurencontract.
focus op de functie van intermediair
7

8
pendelaars tussen vraag en aanbod
Erkende functieomschrijving
De meeste intermediairs werken in of vanuit de welzijnssector. Sinds januari 2004 is de
functie van contactmedewerker (andere aanduiding voor intermediair) op twee niveaus
opgenomen in het Functieloongebouw van de CAO Welzijn. De 250 Vetc’ers en allochtone
zorgconsulenten in de gezondheidszorg werken met name bij GGD’s - overheidsinstellingen
dus - of gezondheidscentra. Zij vallen daarmee onder andere salarisregelingen.
Voor hen is er een uitgewerkt profiel met een beschrijving van kern- en subtaken,
functie-eisen en een indicatie voor inschaling en functiewaarderingssysteem.
Financiering
De financiering van de intermediaire functie is bijna altijd van tijdelijke en daardoor ook
van problematische aard geweest. Bij de start van de Opstapprojecten (zie hoofdstuk 2)
eind jaren tachtig, heeft het toenmalige ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en
Cultuur (WVC) voor drie jaar aan 75 gemeenten een subsidie verstrekt voor de aanstelling
van buurtmoeders. Van september 1994 tot juli 2002 hebben de sectorfondsen Zorg
en Welzijn in het kader van het arbeidsmarkt- en opleidingsbeleid de aanstelling van
buurtmoeders gefinancierd. Daarna hebben werkgevers de gesubsidieerde arbeid als
financieringsbron ontdekt: de Melkertregeling en later de ID-banen.
Over het algemeen wordt het belang van de functie wel erkend, maar na zestien jaar
staan daar nog steeds onvoldoende structurele middelen tegenover.
Perspectief voor Intermediairs
De vermelding van de functie van contactmedewerker in de CAO Welzijn is een verworvenheid
van het project Perspectief voor Intermediairs. Dit project heeft FORUM,
Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling, van juni 2001 tot juni 2004 uitgevoerd in
samenwerking met het Nationaal Instituut voor Gezondheidszorg en Ziektepreventie
(NIGZ), het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW) (voorheen heeft de
Averroès stichting geparticipeerd in het project) en Stichting De Meeuw, welzijn in
onderwijsvoorrangsbeleid in Rotterdam. De functieomschrijving van een contactmedewerker
in de CAO Welzijn en het functieprofiel Vetc’er/allochtone zorgconsulent is te
vinden in een door FORUM uitgegeven unibind, Feiten over intermediairs - overzicht van
(para)professionels in zorg, onderwijs, welzijn, werk en wonen (juni 2004). Ook zijn er
veertig verschillende vormen van de intermediaire functie hierin beschreven: de taken,
aantallen, inbedding in de organisatie e.d. De unibind is een praktisch werkboek met

achtergrondinformatie en contactmogelijkheden, bedoeld om daadwerkelijk deze functie
(verder) te ontwikkelen. Dit overzicht is evenals verslagen van werkconferenties voor
intermediairs en experts, te vinden op de website van FORUM: www.forum.nl/intermediairs.
Pendelaars tussen vraag en aanbod - focus op de functie van
intermediair
In deze publicatie passeren zes sectoren de revue waarin intermediairs werkzaam zijn.
Deze werkvelden zijn de gezondheidszorg, de opvoedings -en onderwijsondersteuning,
het ouderenwerk, de jeugdhulpverlening en maatschappelijke dienstverlening. In het
tweede gedeelte van dit boek debatteren leden van de projectgroep Perspectief voor
Intermediairs met elkaar over de positionering, professionalisering en toekomst van de
functie. In de nabeschouwing getiteld ‘Intermediairs: tussen zelfsturing en bemoeizorg’
geeft Trees Pels aan dat door hun bemiddeling belangrijke doelen in zorg-, onderwijs-,
welzijns- en integratiebeleid verenigd worden.
Pendelaars tussen vraag en aanbod maakt het nut en de verdere invoering van de functie
van intermediair duidelijk. Het is ook een pleidooi voor erkenning van deze functie,
met de daarbij behorende randvoorwaarden.
Lidwien Smit, projectleider Perspectief voor Intermediairs
focus op de functie van intermediair
9

10
Driegesprek tussen huisarts, allochtone zorgconsulent en patiënt
pendelaars tussen vraag en aanbod
Sectoren

Voorlichters eigen taal en cultuur (Vect)/
allochtone zorgconsulenten in Enschede
Vetc staat voor: voorlichting in de eigen taal en rekening houdend met de eigen
cultuur en de positie van migranten of vluchtelingen. De voorlichting heeft vooral
betrekking op preventie van ziekte, bevordering van gezondheid en opvoeding.
Vetc is bedoeld voor allochtonen die weinig of geen gebruik (kunnen) maken van
Nederlandstalige voorlichting (folders, media, internet). Het gaat niet alleen om
het informeren van allochtonen, maar zeker ook om het vergroten van de zelfredzaamheid,
het stimuleren van het lotgenotencontact, het doorbreken van het isolement
en een betere participatie in de Nederlandse samenleving.
De belangrijkste werkvormen van Vetc zijn groepsbijeenkomsten, individuele
voorlichting en voorlichting op manifestaties. Daarnaast wordt patiëntenvoorlichting
steeds belangrijker.
De voorlichters werken vaak in dienst van een GGD en geven voorlichting in buurthuizen,
moskeeën en centra voor ouderen, op scholen en consultatiebureaus, bij
inburgeringscursussen en oudkomersprojecten en tijdens allerlei manifestaties.
Als ze in de eerstelijns gezondheidszorg werken, worden Vetc’ers allochtone
zorgconsulenten genoemd. Ze dragen als intermediair bij aan een goede eerstelijnszorg
voor allochtone patiënten.
In 1988 begon Vetc met een aantal kleinschalige projecten in grote steden. In
2004 werken er ongeveer 250 voorlichters van vijftien verschillende nationaliteiten
in ruim twintig steden of regio’s. Van deze Vetc’ers werken er meer dan zestig
als allochtone zorgconsulent in de eerstelijnszorg.
Het Landelijk Steunpunt Vetc coördineert de opleiding, ondersteunt het netwerk
van lokale Vetc-steunpunten en draagt zorg voor materiaalontwikkeling en professionalisering.
Stichting Gezondheidscentra Enschede (SGE)
Twente - met name Enschede - liep voorop bij de ontwikkeling van Vetc binnen een
gezondheidscentrum. Bij de SGE werken zeven Voorlichters eigen taal en cultuur. De
gemeente Enschede verleent hiervoor via een GGD-project al jaren subsidie in het
kader van het Grote Steden Beleid.
De Vetc’ers geven naast individuele voorlichting een scala aan cursussen. Ze verzorgen
inloopspreekuren in Gezondheidscentrum Noord, Gezondheidscentrum Wesselerbrink
en Medisch Centrum Zuid. Alle patiënten kunnen bij hen terecht met gezondheidsvragen.
Allochtone zorgconsulenten in de eerstelijnszorg bereiden patiënten voor op een
consult met de huisarts of een andere hulpverlener, voeren driegesprekken met huisartsen
en andere disciplines en gaan soms op huisbezoek. Op afspraak voeren
allochtone zorgconsulenten voorlichtingsgesprekken over bijvoorbeeld diabetes of
opvoedingsproblemen.
Ook andere zorgverleners maken gebruik van de expertise van de allochtone zorg-
focus op de functie van intermediair
11

12
pendelaars tussen vraag en aanbod
consulenten. Er zijn voorlichtingsbijeenkomsten en workshops over culturele aspecten
in zorgverlening en opvoeding.
‘Prachtige innoverende projecten, maar bruggenbouwers blijven
belangrijk’
Wien Gerards, hoofd preventie van de SGE, stond aan de wieg van de opleiding tot
Voorlichter eigen taal en cultuur van de GGD-Twente. Het geld moest uit allerlei potjes
bij elkaar gesprokkeld worden, en zo is het nog altijd. ‘De voorlichter en allochtone
zorgconsulent hebben zich ontwikkeld tot onmisbare schakels in de zorg. Om
de functie te behouden, is een betere waardering nodig en meer professionalisering.
Daar trekken we hard aan!’
Een wapenfeit: Güzide Ay, uit de eerste groep afgestudeerden, werkt al twaalf jaar in
Gezondheidscentrum Noord. Ze is de eerste allochtone zorgconsulent in Nederland
die in de eerstelijnszorg werd ingezet. ‘Toen zeiden we al: we moeten deze vrouwen
meer bieden dan een wankele basis als freelancer. Het is niet alleen belangrijk dat ze
voorlichting geven, ze moeten ook een voorbeeldrol vervullen en sleutelfiguren zijn.’
Sindsdien zijn er in Enschede nog enkele groepen voorlichters opgeleid. In de latere
zaten ook mannen en vluchtelingen. Ze gingen aan het werk bij GGD’s, in de thuiszorg,
in gezondheidscentra, huisartsenpraktijken en welzijnsorganisaties. Ook bij de
nazorg van de vuurwerkramp zijn allochtone zorgconsulenten ingezet.
‘In het rampgebied woonde een vrij grote groep Turkse families. Daaronder zaten
mensen die anderhalf jaar eerder in Turkije de aardbeving meegemaakt hadden. Bij
sommigen mengt de posttraumatische stress zich met het migratietrauma tot een
haast onontwarbaar kluwen. Juist in die ontreddering was het belangrijk dat mensen
hun emoties in hun eigen taal konden uiten. Omgaan met spanningsklachten werd
in een later stadium een belangrijk onderwerp. Reguliere cursussen als ‘Gezonde
voeding, bewegen en afvallen’ bleven onderdeel van het aanbod, maar dan wel zo
dat de deelnemers hun verhaal kwijt konden als ze daar behoefte aan hadden. In de
nasleep van de ramp steeg het aantal opvoedingsvragen aanzienlijk. Als mensen
zich niet goed voelen, kunnen ze ook niet goed voor hun kinderen zorgen.’
Voor de nazorg van de getroffenen werd een ietwat gewijzigde vorm van de Vetc’er in
het leven geroepen: de Cetc’er, de Contactpersoon eigen taal en cultuur. ‘Een soort
“familiefunctionaris”, die we nodig hadden om alle getroffenen van de vuurwerkramp
van allochtone afkomst in beeld te krijgen, om te bekijken of ze hulp nodig hadden
en om ze te ondersteunen om de juiste hulp te krijgen.’
Speciale projecten
Een allochtone zorgconsulent werkt in het project Seksespecifieke zorg en hulpverlening.
In het voorjaar van 2003 stond het thema ‘de overgang’ centraal; in het najaar
‘vrouwenzaken’, waarbij de zorgconsulent voorlichting gaf over bijvoorbeeld seksualiteit
en seksuele beleving. Als er een vertrouwensband is ontstaan, kan ze zich
richten op gevoelige thema’s als geweld achter de voordeur.

Ook in het voorjaar van 2003 is het project Tips voor de thuisdokter begonnen. Het
doel van dit project is de zelfredzaamheid en zelfzorg te vergroten. Een klein boekje
met dezelfde naam speelt de hoofdrol in de voorlichtingscampagne. De voorlichters
zijn er enthousiast mee aan de slag gegaan, onder andere in het groepsaanbod
‘Zieke kinderen’. Ook het ROC pikt het initiatief op en gebruikt het boekje bij de taallessen
aan oud- en nieuwkomers.
Kortom, het gonst van activiteiten en initiatieven. Gerards vindt dat daar ook een
keerzijde aan zit: ‘Om subsidie te krijgen, moet je innoverende projecten opzetten.
Maar de basis moet ook intact blijven. De bruggenbouwers blijven nodig. Ook bij de
tweede generatie die de taal wel spreekt, zijn er communicatiestoornissen. Enerzijds
wordt van hen verwacht dat ze volledig meedraaien in de maatschappij, anderzijds
voelen ze zich betrokken bij hun ouders die de tradities uit het moederland hooghouden.
En hoe geef je je kinderen een moderne opvoeding als je die zelf niet gehad
hebt?’
Ook voor Gerards is de financiering van het werk een punt van zorg. Ze is noodgedwongen
een specialist geworden in het aanboren van fondsen en potjes. Eind 2003 zei ze
opgelucht: ‘We hebben op de valreep weer voldoende om een jaar vooruit te kunnen!’
‘De kracht van de allochtone zorgconsulent: het motiveren tot
gezond gedrag’
Toon Voorham is hoofd van de afdeling ontwikkeling en implementatie van gezondheidsbevordering
bij de GGD in Rotterdam. Voorham heeft veel onderzoek verricht
naar projecten die werken met de voor- en doormethode. Hij is daar in november 2003
op gepromoveerd (zie Voorham, 2003). Als wetenschapper en warm pleitbezorger van
de allochtone zorgconsulent vindt Voorham gedegen evaluatieonderzoek noodzakelijk:
‘We moeten het bewijs leveren dat de allochtone zorgconsulent goed werkt!’
‘De migrantenvoorlichter en de allochtone zorgconsulent gebruiken de peer education
strategy, de voor- en doormethode. De kern van deze methode is dat een vertegenwoordiger
van de doelgroep getraind wordt om voorlichting te geven aan diezelfde
doelgroep. De allochtone zorgconsulent kan door de gedeelde achtergrond
een wij-gevoel creëren bij de patiënt, ze wint hierdoor aan overtuigingskracht. Ze is
deskundig genoeg om informatie over te dragen, maar haar kracht schuilt vooral in
het motiveren tot gezond gedrag. Dat zal een allochtone zorgconsulent altijd beter
doen dan een expert, want de afstand tussen bijvoorbeeld een huisarts en een patiënt
is vaak erg groot. Ik ben ervan overtuigd dat voorlichting over gezond gedrag door
een allochtone zorgconsulent meer effect zal sorteren.’
Voorlichten, motiveren tot gezond gedrag is de ene pijler onder het werk van de
allochtone zorgconsulent, legt Voorham uit. De intermediaire rol is de andere. ‘Ze
kan toelichting geven aan de huisarts over specifieke culturele elementen. En ze kan
de patiënt duidelijk maken wat de huisarts precies bedoelt. Als het nodig is, helpt ze
met de taal.’
focus op de functie van intermediair
13

14
pendelaars tussen vraag en aanbod
Dialoog tussen culturen
In de toekomst ziet Voorham een verbreding van de functie: ‘Momenteel schakelen
we voor Turkse mensen een Turkse zorgconsulent in, voor Marokkaanse mensen een
Marokkaanse, en ga zo maar door. Langzamerhand ontstaan er in wijken gemengde
groepen, waarin informatie in het Nederlands moet worden overgedragen. Het voordeel
van de eigen taal valt dan weg. Maar wat belangrijk blijft, is dat de consulent
als medemigrante nog steeds dat wij-gevoel kan creëren. Haar voorlichtingsmethoden,
haar strategie en haar materiaal zijn afgestemd op mensen met een lage opleiding.
Ze is getraind om eenvoudige beelden te gebruiken en dat geeft haar een voorsprong
op bijvoorbeeld een verpleegkundige van Nederlandse afkomst, die veel
moeilijkere taal gebruikt en die dat lotgenotenaspect niet kan inbrengen.’
Voorham is ervan overtuigd dat de aanwezigheid van een allochtone zorgconsulent
een impuls geeft aan de interculturalisering van het gezondheidscentrum of de huisartspraktijk
waar ze werkt. ‘Ze moet met de huisarts overleggen over wat er precies
aan de hand is. “Hoe kijkt de patiënt daar tegenaan?” vraagt de huisarts. Zo komt er
een dialoog op gang tussen verschillende culturen. Is er een betere garantie voor
interculturalisering?’
Dilemma’s
‘We praten wel steeds in één adem over voorlichters en allochtone zorgconsulenten,
maar door de jaren heen zijn het eigenlijk verschillende functies geworden’, constateert
Voorham. Een zorgconsulent die in de eerstelijnszorg het hoofd moet bieden
aan allerlei onvoorspelbare situaties heeft het zwaarder dan een voorlichter die in
een buurthuis een korte cursus geeft over hoe het menselijk lichaam in elkaar steekt.
Maar ook het geven van een opvoedingscursus of een cursus over spanningsklachten
vraagt veel van een voorlichter. Je ziet dat mensen zich soms specialiseren en
veel ervaring opdoen met een bepaalde doelgroep of een bepaald thema.’
Allochtone zorgconsulenten in de eerstelijnszorg kunnen voor dilemma’s komen te
staan: ‘Ze hebben te maken met zieke mensen, dus willen we dat ze deskundig zijn.
Tegelijkertijd mogen ze ook weer niet te diep in de rol van expert duiken, want dan
ontstaat er te veel afstand tot de doelgroep. De consulent balanceert voortdurend
tussen geloofwaardigheid en betrouwbaarheid; geloofwaardigheid omdat ze deskundiger
is dan haar doelgroep en betrouwbaarheid omdat ze een van hen is. Een
combinatie van elementen die op gespannen voet kunnen staan met elkaar.’
Bij de vraag wat de grootste uitdaging voor de toekomst is, aarzelt Voorham geen
seconde: ‘Een landelijk overeengekomen financieringsstructuur! Het nijpende probleem
is hier: wie is de “probleemeigenaar”? Wie is verantwoordelijk voor de kwaliteit
van de communicatie tijdens een huisartsconsult? Het voor de hand liggende
antwoord is: de huisarts. Maar zo simpel ligt het niet. Ik hoop op een tripartiete
financiering, waarbij gemeenten, huisartsen en zorgverzekeraars bijdragen in de
kosten, zodat het huidige bestand aan het werk kan blijven en we in de toekomstige
behoefte kunnen blijven voorzien.’

‘Nieuwe financieringsstructuur zal minder knellen’
Erik Veldboer, beleidsmedewerker huisartsenzorg bij zorgverzekeraar Amicon, is
ervan overtuigd dat de allochtone zorgconsulent een toegevoegde waarde heeft. Ze
kan de culturele aspecten over en weer ‘vertalen’. En ze kan de huisarts die gebukt
gaat onder tijdsdruk, juist die taken uit handen nemen die veel tijd kosten. ‘Maar we
moeten niet te lang blijven denken in onderscheidingen. Niet te lang aanvullende
instrumenten inzetten, want dat bevordert uiteindelijk de integratie niet.’
‘Als ik naar de dagelijkse praktijk kijk, zie ik hoeveel moeite met name oudere allochtonen
hebben om de Nederlandse samenleving te begrijpen en hun weg te vinden naar
allerlei voorzieningen. En om, ook heel belangrijk, te begrijpen dat leefstijl invloed
heeft op de gezondheid. Je kunt mensen wel wijzen op het feit dat roken risico’s heeft
voor hart- en bloedvaten. Maar als je nooit verteld is dat je die organen hebt en wat
de functie ervan is, heeft dat geen zin. Die lacunes in kennis kan de allochtone zorgconsulent
aanvullen. In Enschede gebeurt dat bijvoorbeeld in het project Tips voor
de thuisdokter, waarbij in groepsverband allerlei thema’s worden besproken. Ik vind
dat een prima aanvulling op de individuele zorgverlening.’
Consulent op huisartsenpost
Aan de ene kant zijn ondersteunende structuren in de huisartspraktijk onontbeerlijk,
vindt Veldboer. Aan de andere kant moet het niet te vol worden op die beperkte vierkante
meters.
‘Dat leidt maar tot wie-doet-wat-discussies. Dan verdwijnen ook de karakteristieke
kenmerken van de huisartsenzorg: de vertrouwensrelatie en de continuïteit, want de
patiënt krijgt telkens een ander gezicht voor zich. Het is dus belangrijk dat nauwkeurig
wordt bekeken wat de consulent precies gaat doen en hoe zich dat verhoudt
tot de andere functies.’
Een tip voor consulenten: ‘Stel je niet te veel als zorgverlener op, maar wijs mensen
op hun eigen verantwoordelijkheid. Stimuleer ze om zelf oplossingen te bedenken
en bijvoorbeeld niet met een loopneus naar de huisartsenpost te gaan.’
Veldboer verwijst hier naar een nieuw werkterrein voor de allochtone zorgconsulent.
Sinds najaar 2003 houdt een consulent enige avonden per week spreekuur op de
huisartsenpost in Enschede, een experiment. Zij ontvangt daar allochtone en autochtone
patiënten die onnodig gebruikmaken van de post. Ze geeft aan de hand van het
boekje Tips voor de thuisdokter individuele voorlichting. Ze legt dan ook uit dat de
huisartsenpost alleen voor spoedeisende hulp is.
Eindige bronnen
Bij gebrek aan een structurele financiering stellen zorgverzekeraars vaak projectgelden
ter beschikking. Dat is geen oplossing, vindt Veldboer. ‘Dat zijn “eindige” bronnen.
Dat is lastig als je allochtone zorgconsulenten voor langere tijd wilt inzetten.
Het kan wel, maar dan beland je bij de zogenoemde verruimde flexizorgregeling.
focus op de functie van intermediair
15

16
pendelaars tussen vraag en aanbod
Zorgverzekeraars zien daar niet veel heil in. Ik denk dat er met de nieuwe financieringsstructuur
voor de eerstelijnszorg meer mogelijkheden komen om op regionaal en lokaal
niveau aanvullende afspraken te maken. Zorgverzekeraars ontwikkelen daar momenteel
voorstellen voor en op 1 januari 2005 zou het zover moeten zijn. Het keurslijf waar
we nu in zitten, moet dan minder knellen.’
Wat ziet Veldboer als uitdaging voor de toekomst?
‘Dat de allochtone zorgconsulenten zichzelf opheffen! Dat ze ervoor zorgen dat ze op
termijn niet meer nodig zijn.’
‘Ik heb echt het gevoel dat ik iets presteer’
Allochtone zorgconsulenten Niçme Ilgun, Sevgi Seçkin en Anisa Djelloul-Smir weten uit
ervaring hoe het voelt om in een vreemd land helemaal opnieuw te moeten beginnen.
Met die ervaring en een opleiding als ruggensteun helpen ze anderen op weg. Niçme,
Sevgi en Anisa zijn het het roerend met elkaar eens dat dit dankbaar, leuk, moeilijk,
enerverend, gevarieerd, veelomvattend en razend interessant werk is.
Anisa is in Nederland geboren en ging op haar dertiende terug naar Algerije. Ze sprak
alleen Nederlands en moest van de ene op de andere dag overstappen op het Arabisch
en Frans, een ware cultuurschok. Als jonge vrouw van eenentwintig kwam ze terug naar
Nederland. Anisa is nu begin dertig en heeft drie kinderen. ‘Ik was heel erg teruggetrokken
en verlegen. Ik durfde niet eens brood te halen in de winkel! Toen ik met mijn
dochtertje op het consultatiebureau kwam, vroeg de wijkverpleegkundige of de functie
van allochtone zorgconsulent iets voor mij was. Tijdens de opleiding moet ik een versnelde
ontwikkeling hebben doorgemaakt, want ik ben in die tijd ongelofelijk veranderd.
Ik heb meer zelfvertrouwen en durf gekregen. Mijn man was er blij mee, want hij
vond het heel erg dat ik de deur niet uit durfde. Deze ervaringen helpen me om andere
vrouwen uit hun isolement te halen. “Mij is het gelukt”, zeg ik. “Waarom zou het jou niet
lukken?”
Consequent
Niçme was een zorgconsulent van het eerste uur. Ze hielp altijd mensen en begeleidde
ze naar de dokter of naar het ziekenhuis. ‘Een opleiding in de zorg had ik niet afgemaakt,
maar het idee om als professional mensen te helpen, was nooit uit mijn hoofd
verdwenen. Het sprak me aan dat het een korte cursus was, waarna je eigenlijk meteen
“iets” was.’
Niçme kwam vijfentwintig jaar geleden als vluchteling naar Nederland, vijftien was
ze toen. Ze komt uit Zuidoost-Turkije, waar ze behoorde tot een kleine, christelijke
minderheid. Behalve Nederlands spreekt ze Turks en Suryoye of Aramees. ‘Ik ben
moeder van vier kinderen, van wie er drie in de puberleeftijd zitten. Je denkt dat je
het goed doet. Maar op de opleiding merkte ik dat ik als opvoeder nog wel wat kon
leren: consequenter en duidelijker zijn. Vroeger werd ik boos, ging tegen de kinderen
schreeuwen, bleef alsmaar verbieden en raakte van streek. Nu is het rustiger in

huis en de sfeer is beter. Omdat ik het zelf meegemaakt heb, kan ik dat heel goed
overbrengen aan andere moeders.’
Laatste druppel
Sevgi verhuisde op haar twaalfde van Turkije naar Duitsland. Na tien jaar vertrok ze
naar Groningen. ‘Twee keer alles opnieuw opbouwen. Ik zag hoe belangrijk de taal
daarbij is. Mijn ouders waren vrijdenkend, ik heb een westerse opvoeding gehad. In
Duitsland ben ik naar de middelbare school gegaan en daarna heb ik een kappersopleiding
gevolgd. In Groningen heb ik ook als kapster gewerkt. Later ben ik actief
geworden in een zelforganisatie. Toen de opbouwwerkster vertelde over de allochtone
zorgconsulent, dacht ik meteen: dat is het helemaal! Ik heb ook echt het gevoel
dat ik iets presteer.’
Sevgi, moeder van twee dochters, werd direct na de vuurwerkramp in dienst genomen
om te helpen met de opvang van allochtone getroffenen. ‘Wij noemden het de
“laatste druppel”. Bijna ieder gezin had al problemen, dit kwam er nog eens bij.’
Tactiek
Sevgi is een van de twee consulenten die in vaste dienst zijn bij de SGE. Niçme en
Anisa werken op contractbasis, een wankel fundament. Niçme wijst op een ander
knelpunt: ‘Het eerste jaar dat ik in de wijk van mijn doelgroep kwam, werd ik vaker
buiten het gezondheidscentrum aangesproken dan binnen! Zodra ik mijn neus laat
zien op de markt of in een winkel, spreken mensen mij aan. Ik wil doorlopen, maar
dat lukt niet. Ik heb nu geleerd om even te luisteren en dan vriendelijk maar beslist
te zeggen op welke tijden ik in het gezondheidscentrum ben. Die tactiek pas ik ook
toe als er thuis gebeld wordt.’
Om je werk als consulent goed te kunnen doen, heb je vertrouwen nodig, vinden ze
alledrie. Dat moet groeien, je moet jezelf bewijzen. Hoe langer je werkt en laat zien
wat je kunt betekenen, des te meer word je gewaardeerd.
‘De aanwezigheid van een allochtone zorgconsulent werkt frustratieverlagend’
De Nijmeegse huisarts Nico Vlaar heeft een praktijk die voor 45 procent bestaat uit
allochtone patiënten. Turken en Marokkanen zijn de belangrijkste groepen, maar zijn
populatie telt ook Joegoslaven, Afghanen, Chinezen, Spanjaarden, Somaliërs,
Russen en Koerden. En ongetwijfeld nog meer nationaliteiten die hem even niet te
binnen willen schieten, Nijmegen telt er tachtig. Sinds maart 2003 maakt hij gebruik
van een Marokkaanse en een Turks sprekende consulente.
‘Na ruim een half jaar kan ik nog niet zeggen dat de aanwezigheid van allochtone zorgconsulenten
me tijd bespaart, al is dat op langere termijn wel de bedoeling. Het is in
ieder geval frustratieverminderend, zowel voor mijn patiënten als voor mijzelf. We
hadden vooral problemen op het gebied van de communicatie, maar ook met de thera-
focus op de functie van intermediair
17

18
pendelaars tussen vraag en aanbod
pietrouw en de verwijzing naar de tweedelijnszorg ging het moeizaam. Allochtone
patiënten liepen na doorverwijzing vaak verloren en wij waren niet voldoende in staat
het pad naar de verschillende voorzieningen te effenen. Wie door de ogen van een
allochtone patiënt naar het Nederlandse zorgaanbod kijkt, ziet een enorm doolhof
aan voorzieningen, waarin ook menige autochtone patiënt het spoor bijster raakt.’
Psychosomatische klachten
Vlaar merkt dat het nu gemakkelijker is om psychosomatische klachten van allochtone
patiënten goed in beeld te krijgen. ‘Door hun migratie-ervaringen en hun vaak
slechte sociaal-economische omstandigheden zijn allochtonen kwetsbaar als het
gaat om het ontwikkelen van psychosomatische klachten. Persoonlijke problemen
worden vaker op een somatische manier verwerkt en gepresenteerd. Het is moeilijk
om erachter te komen wat eraan schort bij de patiënt. Dat neemt niet weg dat ik vaak
kies voor een tweesporenbeleid: een onderzoek om lichamelijke problemen uit te
sluiten én proberen de patiënt bewust te maken van achterliggende problematiek.
Juist dan kan de inbreng van een allochtone zorgconsulent essentieel zijn. Aan haar
kunnen mensen in hun eigen taal en in een rustige sfeer vertellen wat er allemaal
nog meer speelt. En dat blijkt natuurlijk vaak heel wat meer te zijn dan de pijn in de
rug of de maagpijn. De consulenten zijn vaak beter in staat de verborgen stukjes
psychosociale problematiek naar boven te halen dan ik. Mensen vertellen mij niet zo
snel dat ze relatie- of opvoedingsproblemen hebben of worstelen met een arbeidsconflict,
drugs of seksuele problematiek. Daarvoor is er te veel afstand.’
‘Nederlandse hulpverleners geven adviezen die wij niet kunnen
opvolgen’
‘Mijn huisarts vertelde mij dat ik de ziekte van Pfeiffer had. “Dank u wel”, zei ik en
ging naar huis. Ik had er nog nooit van gehoord. Mijn voorlichter heeft het me toen
helemaal uitgelegd. Ik kreeg zelfs een folder in mijn eigen taal.’
Auerda Belghazi, Aysel Yildirim en Nisane Gonc vertellen wat het contact met een
voorlichter voor hen betekent. Aan sommige onderwerpen, zeggen ze, zitten emoties
vast die je eigenlijk alleen in je eigen taal kunt uiten.
Aysel maakt er een grapje van en zegt met een stalen gezicht dat de voorlichter haar
‘professor’ is. Als iedereen uitgelachen is, klinkt het serieus: ‘Ze is in de eerste plaats
een vertrouwenspersoon en een gids. Ze is ervoor opgeleid en ik kan altijd een
beroep op haar doen.’
Auerda: ‘Het gaat zeker niet alleen om de taal. Ik heb het gevoel dat Nederlandse
hulpverleners mij niet zo goed begrijpen. Ze geven zo gemakkelijk adviezen die niet
kloppen met onze cultuur. Dan heb je de neiging om je terug te trekken. Het helpt als
je eerst met een voorlichter kunt praten. Zij kan dan alvast de kern van je probleem
of je vraag overbrengen aan de dokter of de maatschappelijk werker.’
De zorgconsulenten merken bijvoorbeeld dat hulpverleners met een Nederlandse
achtergrond bij relatieproblemen vaak al snel een scheiding opperen. Voor allochtone

vrouwen is dat zelden de oplossing, zegt Auerda. ‘Je probeert er hoe dan ook uit te
komen zonder scheiding.’
Stapje voor stapje
Auerda is van oorsprong Algerijnse. Dertig jaar geleden kwam ze via Frankrijk naar
Nederland. Ze spreekt goed Nederlands. Haar vier kinderen zijn de deur uit. Vlak na
de vuurwerkramp, waarbij haar flat zwaar beschadigd raakte, kreeg Auerda een
schriftelijke uitnodiging voor een voorlichtingsbijeenkomst. ‘Ik ben een tijdlang
overspannen geweest. De zorgconsulent heeft me op het spoor gezet van het maatschappelijk
werk en de fysiotherapie. Zonder haar was ik daar niet terechtgekomen.
Ik ben iemand die niet veel praat. Het is moeilijk voor mij om contacten te leggen.
Stapje voor stapje leer ik dat nu.’
Auerda gaat nu een keer per week naar een praatgroep, af en toe naar kookles en een
keer in de maand naar de sauna. Bij zo’n saunabezoek zijn de vrouwen onder elkaar
en dragen ze een badpak, waardoor iedereen mee kan gaan.
Auerda: ‘Ik zit in de overgang. In het begin begreep ik niets van opvliegers. Ik liep steeds
naar de dokter, want ik dacht dat ik koorts had.’ De consulent heeft Auerda veel over de
overgang verteld en dat was erg geruststellend voor haar. Het trof dat SGE juist een project
rond de overgang in gang had gezet: De overgang, mijlpaal of hindernis?
Het werkt
Niçme: ‘Als vrouwen naar de dokter gaan, nemen ze vaak een kind of kennis mee om te
vertalen. Dan vertel je niet alles of je houdt het vaag. Dat kan tot allerlei misverstanden
leiden. Ik vind het niet goed als moeders een dochter meenemen om te vertalen. Zo’n
kind wordt te jong geconfronteerd met problemen van volwassenen.’
Aysel en Nisane hebben vooral veel opgestoken van de opvoedingsondersteuning.
Aysel: ‘Ik dacht dat ik veel wist. Maar toch ontbreken er dingen. Zelf ben ik heel streng
opgevoed. Straffen bijvoorbeeld, doen wij anders. Toen ik ‘Hollandser’ werd in de opvoeding,
beter ging luisteren naar de kinderen en consequenter werd, kwam er rust in huis.’
Nisane heeft de cursus ‘Beter omgaan met pubers in de Nederlandse samenleving’
gevolgd. ‘Mijn zoon wou uitgaan, net als zijn vrienden. Elf uur thuis, hebben we afgesproken.
En lukt dat, dan gaan we praten over later thuiskomen. Rustig blijven dus, desnoods
buiten even afkoelen als je kwaad wordt, de tijd nemen om te luisteren, regels
stellen en daaraan vasthouden. Ik heb het precies gedaan zoals we het geleerd hebben.
En het werkt! Ik lees best veel en ik beheers de Nederlandse taal goed. Toch is er door
de cursussen een wereld voor me opengegaan.’
focus op de functie van intermediair
19

20
pendelaars tussen vraag en aanbod
Buurtmoeder op huisbezoek

Buurtmoeders in Arnhem
Buurtmoeders hebben bij voorkeur dezelfde achtergrond als de allochtone en ook
autochtone gezinnen die ze bezoeken. Door diezelfde taal en cultuur zijn ze beter in
staat om de doelgroep te bereiken. Dat wil zeggen dat ze beter contacten kunnen leggen
en beter kunnen communiceren.
Buurtmoeders bieden gezinnen met kinderen van nul tot zes jaar ondersteuning bij de
opvoeding en ontwikkeling van kinderen. Ze werken steeds vaker ook op peuterspeelzalen.
Ze assisteren hun coördinator of organiseren soms zelf groepsbijeenkomsten in
het buurthuis of op de peuterspeelzaal. Ze informeren moeders over opvoeding en
onderwijs en wisselen ervaringen uit. Daardoor wordt de drempel naar andere activiteiten
in buurthuis of school verlaagd. Buurtmoeders zijn dan ook intermediairs tussen
voorzieningen voor kinderen in de vroeg- en voorschoolse fase en de ouders. Meestal
zijn buurtmoeders en hun coördinatoren in dienst bij welzijnsinstellingen.
Tot 1 januari 2003 zijn de buurtmoeder- en aanverwante functies ontwikkeld en
ondersteund door de Averroèsstichting. Vanaf deze datum zijn programma’s voor
ouders en/of kinderen ondergebracht bij het Centrum Jeugd van het Nederlands
Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW) en trainingen voor (para)professionals ondergebracht
bij het Centrum Professionalisering van hetzelfde instituut.
In 2002/2003 zijn er in Nederland 450 à 500 buurtmoeders voor de programma’s
Opstap in 75 gemeentes en Opstapje in vijftig gemeenten. In dit jaar was het bereik
ruim 6100 kinderen c.q. gezinnen. Opstap wordt ook uitgevoerd in Hongarije en op de
Antillen, waaronder Curaçao, Opstapje is ook in Duitsland.
Het reguliere model van Opstapje
Opstapje is een ondersteuningsprogramma dat bestemd is voor ouders in achterstandssituaties
met een kind tussen twee en vier jaar. Het doel is: voorbereiding op
de basisschool, verbetering van de interactie tussen ouder en kind, vergroting van de
kennis en vaardigheden die nodig zijn in groep 1 en toename van het peuterspeelzaalbezoek.
Opstapje duurt twee jaar.
Buurtmoeders of contactmedewerkers zoals ze sinds enige tijd worden genoemd,
bezoeken de moeders de eerste tijd wekelijks thuis en daarna één keer in de twee
weken. Steeds vaker vervangen projecten de huisbezoeken. Die projecten bestaan
uit bijeenkomsten waarop kleine groepjes ouders of moeders instructie krijgen over
opvoedkundige thema’s. Meestal gebeurt dit op een peuterspeelzaal. Terwijl de
opstapmoeders voorlichting en instructie krijgen, bezoeken de kinderen speciaal
voor hen georganiseerde bijeenkomsten op de peuterspeelzaal. Opstapje is dus stimulerend
voor ouders én kinderen. Het thuisgerichte ondersteuningsprogramma
Opstap heeft grote overeenkomsten met Opstapje; het richt zich alleen op ouders met
kinderen tussen de vier en zes jaar.
focus op de functie van intermediair
21

22
pendelaars tussen vraag en aanbod
Resultaten
Recent onderzoek (zie Van Tuijl, 2001 en 2002 en Veen, Van der Veen & Koopman,
2002) toont aan dat ouders die deelnemen aan Opstapje kinderen een goede start
geven in het basisonderwijs. Met behulp van speelgoed en speciaal ontwikkelde
werkbladen en prentenboeken spelen ouder en kind thuis meer met elkaar. Hierdoor
verwerven kinderen spelenderwijs de kennis en vaardigheden die ze nodig hebben
op school. Hun ontwikkeling in rekenen en taal blijkt gunstiger te zijn dan die van
niet-Opstapkinderen. Ze kunnen beter met spelmateriaal omgaan en kunnen zich
sociaal beter redden.
Onderzoekers vonden zowel effecten op korte als op lange termijn. Op korte termijn:
een betere aanpassing aan school, een positief zelfbeeld bij de kinderen, een betere
doorstroming en betere interactie tussen moeder en kind. Ouders gaan hun kinderen
meer ondersteunen en stimuleren. Op langere termijn blijkt dat kinderen die
aan Opstapje meegedaan hebben minder vaak blijven zitten.
De onderzoekers waren verrast dat een stimuleringsprogramma dat relatief kort
duurt en dat gericht is op laagopgeleide ouders zo’n positief effect heeft.
Opstapje in Arnhem
Opstapje wordt in Arnhem sinds 1993 uitgevoerd. Er doen elk jaar ongeveer zestig
gezinnen mee, verdeeld over vier groepen van ongeveer vijftien moeders. In de afgelopen
jaren zijn er steeds meer nationaliteiten bijgekomen, waaronder vluchtelingen
uit Irak en Somalië. Kleinere aantallen moeders komen uit Afghanistan, Bosnië,
Liberia, Ghana, China en Sierra Leone.
Programma’s zoals Opstapje in Arnhem worden op veel plaatsen in Nederland op min
of meer dezelfde manier uitgevoerd. De Opstapprogramma’s zijn eind jaren tachtig
landelijk van start gegaan met stimuleringssubsidies van het toenmalige ministerie
van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC). In Arnhem betaalt de gemeente de
Opstapprogramma’s uit diverse potten. De buurtmoeders zijn in dienst van welzijnsinstelling
Rijnstad.
‘Kleine stappen, grote gevolgen’
Of je nu werkt als buurtmoeder of als coördinator, je uitstraling en enthousiasme zijn
doorslaggevend’, zegt Sakine Akdag, coördinator van het project Opstapje in
Arnhem. ‘Pas als je zelf rotsvast gelooft dat je iets kunt bereiken, kun je het goed
overbrengen.’
Zelf is Akdag daar een mooi voorbeeld van. Op haar twintigste trouwde ze met een
Turkse man die al in Nederland woonde.
Ze werd ‘geïmporteerd’, zoals ze het zelf noemt. In Turkije had ze het lyceum afgerond
en al kende ze amper een paar woorden Nederlands, ze begon direct aan een
mbo-opleiding. Nadat Akdag die had afgerond, ging ze meteen door met een hboopleiding.
‘Het was echt moeilijk. Ik was getrouwd, had twee jonge kinderen en
moest naast de opleiding stage lopen. Door de taal kostte het maken van verslagen
(
(
(

me dubbel zoveel tijd. Maar ik heb doorgezet en mijn man hielp me goed. Als je het
graag wilt, kun je zoveel!’
Nu begeleidt Akdag de buurtmoeders van Opstapje en stimuleert hen een opleiding
te volgen. Door hun inlevingsvermogen en betrokkenheid inspireren de buurtmoeders
op hun beurt weer de moeders bij wie ze op huisbezoek gaan. ‘In eerste instantie
praat je over de kinderen. Dat is de insteek. Maar je beperkt je niet tot opvoedingsthema’s,
als buurtmoeder beteken je ook iets voor de moeder. Je fungeert als
brug tussen de moeder en de peuterspeelzaal of school. Je brengt de Nederlandse
samenleving wat dichterbij. Veel jonge moeders wonen nog maar kort in Nederland
en hebben veel moeite met de Nederlandse taal. Je kunt de opvoeding niet isoleren
en in een apart hokje zetten. Een moeder die in de stress zit of die in beslag genomen
wordt door gezondheidsklachten, kan haar kind niet goed opvoeden. Als je het
als een geheel ziet en je een vertrouwensband hebt opgebouwd, kun je veel voor de
moeder betekenen.’
(
Gelijkwaardig
Natuurlijk zijn er beperkingen, legt Akdag uit. Het is niet de bedoeling dat buurtmoeders
zelf zware problemen gaan oplossen. Maar als ze begrijpen wat er precies
aan de hand is, kunnen ze helpen bij de verwijzing. Soms, als de moeder het er heel
moeilijk mee heeft, gaat de buurtmoeder de eerste keer mee naar het maatschappelijk
werk of naar een psychiater.
‘Buurtmoeders kunnen onze boodschap zo goed overbrengen omdat ze zo dicht bij
de moeders staan en zo veel gemeenschappelijk hebben. Ze hebben het zelf meegemaakt,
ze weten hoe het is als je kind bijvoorbeeld niet wil eten.’ Dat valt trouwens
vaak reuze mee. ‘Een buurtmoeder zal de moeder adviseren om precies op te schrijven
wat het kind op een dag eet. Vaak is dat nog heel wat. “Hij lust alleen maar chocopasta!”,
is ook zo’n veel gehoorde klacht. “Mijn kind had dat ook”, kan een buurtmoeder
bijvoorbeeld zeggen. “Ik liet hem kiezen tussen kaas en vlees.” Na een
poosje komt ze erop terug: “Hoe gaat het nu?” Kortom: het is geen abstracte praat
over structuur bieden aan kinderen, regels aanhouden en grenzen stellen, want daar
gaan de gesprekken natuurlijk vaak over. De boodschap komt over omdat hij in huiselijke
taal is gesteld, over gewone, dagelijkse opvoedingsvragen gaat en omdat het
contact gelijkwaardig is. Moeder en buurtmoeder praten vanuit dezelfde beleving en
achtergrond.’
(
Actie
‘Kleine stappen, grote gevolgen’, ‘Je eigen identiteit staat niet in je paspoort, die
maak je zelf’ en ‘Integratie? Dat spelletje wordt alleen door grote mensen gespeeld’.
De laatste slogan werd gemaakt door de moeder van de vijfjarige Mohammed. Wie
de andere twee verzonnen heeft, valt niet meer te achterhalen, want in het vuur van
het actievoeren werd iedereen plotseling creatief. Vlak voor de zomervakantie van
2003 kwam de onheilstijding dat de hele afdeling wegbezuinigd zou worden. ‘We
zijn onmiddellijk met een actie begonnen. We hebben alle moeders gemobiliseerd
die de afgelopen tien jaar aan Opstapje meegedaan hebben.’ Achteraf bleken slechts
focus op de functie van intermediair
23

24
pendelaars tussen vraag en aanbod
twee van de zes Opstapje-groepen in gevaar te zijn, de twee waarvan de financiering
niet structureel geregeld is.
De Opstapprogramma’s hebben veel krediet opgebouwd, zowel binnen als buiten
welzijnsinstelling Rijnstad. ‘Wij zijn een beetje een aparte afdeling binnen onze
organisatie. Maar iedereen weet dat we een goed product hebben en resultaten boeken.
De groepen zitten snel vol en er zijn zelfs wachtlijsten. Als de kinderen met
Opstapje beginnen, hebben ze een beperkte woordenschat, aan het einde van de rit
kunnen ze zich goed verstaanbaar maken. Dat is prachtig om te vergelijken!’
Eigen taal
Opstapje heeft niet alleen effect op de kinderen. ‘We zien moeders naar taalles gaan
in het buurthuis. Ze praten ook anders, zien zichzelf minder als slachtoffer en ze
beseffen dat ze zélf dingen kunnen veranderen. Sommige vrouwen hebben voor het
eerst ervaren hoe prettig en steunend het kan zijn om ervaringen uit te wisselen met
andere vrouwen. Van een groep van vijftien moeders gaan er altijd vier of vijf naar
een opleiding of een cursus.’
Akdag geeft niet alleen leiding aan Turkse buurtmoeders, er zijn ook Nederlandse,
Marokkaanse, Afghaanse en Somalische buurtmoeders. Allochtone moeders die
goed Nederlands spreken, doen mee aan Nederlandse groepen. Hoe belangrijk is de
eigen taal?
‘Opvoeden gaat over emoties. Daar praat je het gemakkelijkst over in je eigen taal en
met iemand voor wie de cultuur herkenbaar is. Een voorbeeld: een Turkse moeder
vertelt in een groep dat haar dochter in het winkelcentrum gesignaleerd is - kussend
met een vriendje. De buurvrouw die het vertelde, sprak er schande van. Wat nu? Een
Nederlandse buurtmoeder zal voorzichtig zijn, zich afvragen hoe gevoelig het ligt:
hoe zat dat ook alweer in die cultuur? Een Turkse buurtmoeder kent die schroom niet
en zal een grapje maken: “Schande? Heb jij dat vroeger zelf niet gedaan? Is het
alleen maar goed als het stiekem gebeurt?” Een buurtmoeder dringt geen denkbeelden
op - welke achtergrond ze ook heeft - maar zet wel vraagtekens, zodat moeders
gaan nadenken en hun blik ruimer wordt.’
(
Humor
Akdag hoopt dat de samenwerking met de thuiszorg en met Bureau Jeugdzorg in de
toekomst hechter zal worden. ‘We werken al samen. Bureau Jeugdzorg bijvoorbeeld
belt ons zo nu en dan met de vraag of wij eens “laagdrempelig” met een kind willen
gaan spelen in een gezin waar zij niet binnenkomen. Al spelend kun je veel zien! Op
onze beurt geven wij gezinnen door waar heel veel problemen zijn. Kortom: we vinden
onze plek. Maar als de samenwerking meer structureel is, kunnen we beter preventief
werken.’
Opstapje rust op twee pijlers: huisbezoeken en groepsbijeenkomsten. ‘Buurtmoeders
beschikken over de basisvaardigheden die nodig zijn om individuele gesprekken te
voeren en groepen te begeleiden.’ Akdag probeert ze zo intensief te begeleiden dat
ze gaandeweg hun kennis en vaardigheden uitbreiden en ook op andere plekken
inzetbaar zijn. Zo verzorgen buurtmoeders oudercursussen en spelochtenden voor
(
(

moeders en kinderen. Op aanvraag van buurthuizen en scholen leiden ze themabijeenkomsten.
In een nieuw project van Osmose, een adviesbureau voor multiculturele
vraagstukken, vervult een aantal buurtmoeders op freelance basis de brugfunctie
tussen kinderdagverblijf en moeders.
Humor, een grapje op z’n tijd, Akdag zweert erbij. ‘Heel goed voor het groepsproces!
Haak eens in op de actualiteit, geef eens een onverwachte draai aan het thema dat je
behandelt, houd ik de buurtmoeders voor. Enerzijds humor, anderzijds ernst. Het
goede voorbeeld geven dus. Op tijd komen. Doen wat je belooft.’
Nog een laatste tip voor collega’s?
‘In het begin veel investeren in paraprofessionals. Later krijg je het dubbel en dwars
terug.’
(
‘Het potentieel dat schuilt onder buurtmoeders hebben wij hard
nodig’
Toni Britsia is coördinator van de Stichting Onderwijsvoorrang - Sociale Vernieuwing
(OV-SV). ‘Buurtmoeders zijn de ideale schakel tussen de ouders en de school en
vooral de peuterspeelzaal. Hun sterke kant is hun inlevingsvermogen in wat de
ouders van onze kinderen bezighoudt, waar ze zich zorgen over maken en waar ze
vragen over hebben. Ik ben erg blij met de buurtmoeders.’
OV-SV is een gemeenschappelijk initiatief van de gemeente Arnhem, de besturen van
openbare en bijzondere scholen voor primair en voortgezet onderwijs, het peuterspeelzaalwerk,
het welzijnswerk en de Bibliotheek Arnhem. ‘We zijn een samenwerkingsplatform
en financieren projecten om de ontwikkelings- en onderwijskansen
van kinderen in achterstandssituaties te verbeteren. Opstapje is zo’n project. De
Opstapprogramma’s zijn een samenwerking van welzijnsinstelling Stichting Rijnstad
en OV-SV.
Britsia steekt haar tevredenheid over de buurtmoeders niet onder stoelen of banken,
maar ziet ook valkuilen. ‘Oorspronkelijk - zo’n jaar of tien geleden alweer - was de
opzet dat paraprofessionals of intermediairs in de eigen wijk aan het werk zouden
gaan. Wat wij in Arnhem - en eigenlijk iedereen - onderschat hebben is dat zo’n
betaalde functie waarin de buurtmoeder op een meer professionele manier omgaat
met de moeders in de wijk, haar in een andere positie plaatst. Het ligt eraan wat er
in de wijk speelt, welke positie ze in de eigen gemeenschap inneemt en hoe tactisch
ze met die factoren kan omgaan, maar het kan tot problemen leiden. Later zagen we
dan ook dat veel buurtmoeders liever in een andere wijk aan de slag gingen. We hebben
ervan geleerd dat begeleiders dit in ieder geval moeten meewegen en
bespreekbaar maken. En dat we het criterium van werken in de eigen wijk niet ten
koste van alles moeten handhaven.’
Goed getroffen
We vragen heel veel van de buurtmoeder, vindt Britsia. Enerzijds moet ze een professionele
afstand bewaren, anderzijds wordt ze betrokken bij alle mogelijke pro-
focus op de functie van intermediair
25

26
pendelaars tussen vraag en aanbod
blemen en verwikkelingen die spelen bij de moeders in de wijk. ‘Bij een groep van
zeventien moeders is zeker bij de helft iets aan de hand en bij gemiddeld twee, drie
gezinnen is er sprake van zware problematiek. Dat is heel moeilijk.’
Buurtmoeders moeten zich er ook van bewust zijn dat ze rolmodel zijn, benadrukt
Britsia. ‘Moeders vragen: “Hoe doe jij dit?” en “Wat denk jij ervan?” Het luistert heel
nauw, hoe de buurtmoeder reageert. Buurtmoeders zijn goedwillende vrouwen die
vaak geen of nog geen opleiding hebben. Ze moeten heel goed begeleid en getraind
worden. Ik mag wel zeggen dat wij het met de begeleiders in Arnhem heel goed
getroffen hebben. Met de buurtmoeders trouwens ook. We hebben een groep die al
heel lang bij ons is.’
Britsia vindt het belangrijk dat buurtmoeders niet alleen steunen op hun ervaring,
maar dat ze zich ook verder ontwikkelen. ‘Het zijn paraprofessionals, strikt genomen
hoeven ze geen opleiding te volgen. Maar dan blijf je wel je hele leven buurtmoeder!
En wie zegt dat de functie nog zo lang zal blijven bestaan?’
Hype
‘De Opstapprogramma’s zijn eind jaren tachtig door het toenmalige WVC geïnitieerd.
Het ministerie heeft ze met verve overal ingevoerd en veel steden hebben al even
enthousiast het estafettestokje doorgegeven. Het waren dus programma’s waarin
buurtmoeders via een gestructureerd model opvoedingsondersteuning gaven - in
hun eigen taal. Daar zijn de buurtmoeders voor aangetrokken. Maar toen heerste er
wel een andere tijdgeest. In anderhalf jaar tijd is de sfeer rigoureus omgeslagen. De
rijksoverheid en naar ik vrees ook de gemeentelijke overheden maken in rap tempo
een eind aan activiteiten in de eigen taal. Dat geldt ook voor de Opstapprogramma’s.
Het is een hype: iedereen moet Nederlands leren en integreren. Ik ben het er wel mee
eens dat mensen die in Nederland wonen de taal moeten leren, maar we moeten
oppassen dat we het kind niet met het badwater weggooien. Wij zijn naarstig aan het
zoeken hoe we de verworvenheden van de Opstapprogramma’s kunnen behouden.
En hoe we daar - in het kader van de inburgering - een goed duaal traject voor neer
kunnen zetten. Een combinatie van opvoedingsondersteuning gecombineerd met het
leren van Nederlands. We bekijken hoe we de Opstapprogramma’s zo kunnen aanpassen
dat ze dat kunnen bieden. Ik werk nu vijfentwintig jaar in het onderwijsvoorrangsbeleid
en ik heb heel wat hypes zien komen en gaan. We moeten de balans
bewaren.’
‘Moeders gaan ander speelgoed kopen’
Telkens twee jaar - zo lang duurt Opstapje - trekken buurtmoeders met ‘hun’ gezinnen
op. Als ze voor het eerst in het gezin komen, ligt er vaak veel en vrij duur speelgoed
dat de ouders zelf gekocht hebben en waar de kinderen soms nauwelijks naar
omkijken. Vildan Topuz, Marga van Haren en Sacide Yildirim-Tun constateren dat het
eenvoudiger Opstapje-materiaal veel meer tot de verbeelding van de kinderen
spreekt. ‘Met kleurige stapelbekers kun je veel meer doen dan alleen stapelen!’
Topuz, Van Haren en Yildirim hebben al een lange staat van dienst. Ze zijn respectie

velijk tien, negen en vijf jaar werkzaam als buurtmoeder.
Yildirim: ‘Ik werk met Turkse moeders die vaak niet weten waar ze hulp moeten halen
als er iets is. Als ze contact moeten opnemen met de school, hebben ze echt een
duwtje nodig. Dit werk vereist heel veel creativiteit. Er gebeuren altijd onverwachte
dingen in de gezinnen. Elke twee jaar begin je met nieuwe energie aan een nieuwe
groep. Ik vraag me dan af: hoe kan ik twee jaar goed omgaan met deze moeder en
met dit kind? Als je het leuk wilt houden, moet je steeds iets nieuws bedenken.
Moeders zijn vaak verbaasd en nieuwsgierig: kan hij op zijn leeftijd al stapelen, kleuren,
tellen...?’
Verwachtingen
Topuz: ‘Het is echt niet zo dat het allemaal probleemgezinnen zijn. Maar soms moet
je eerst een luisterend oor bieden. Ik vind het wel moeilijk dat de gezinnen soms
meer van ons verwachten dan we kunnen geven. Wij weten hoe ver we kunnen gaan,
maar de gezinnen weten dat niet. Ook bij groepsbijeenkomsten moet je aan hoge
verwachtingen voldoen. Het komt erg op je persoonlijkheid aan. Je hebt zoveel rollen.
Je kunt niet zeggen: “Hallo, hier ben ik en ik kom met je kind spelen.” Dan lukt
het niet.’
Yildirim: ‘In Turkse gezinnen wordt vaak niet zoveel gepraat met kinderen, geen
lange zinnen in ieder geval. Daardoor leren ze niet goed Turks en komen ze later ook
met het Nederlands in de problemen. Wij geven het goede voorbeeld.’
Van Haren: ‘Ik voel mij soms net een spionnetje van bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg.
Moeders vertrouwen ons, zien ons niet als indringers of vertegenwoordigers van een
of andere instantie. En dat zijn we ook niet. Soms vraag ik: “Vinden jullie het goed
dat ik wat me hier opvalt en wat jullie me vertellen, bespreek met mijn coördinator?”
Ik kan ook heel veel zeggen tegen de gezinnen. Want ze weten dat ik op hun hand
ben.’
Hoger werk
Van Haren is een van de buurtmoeders van Nederlandse origine. Ze is moeder van
twee volwassen zonen en ze begeleidt een multiculturele groep. Ze heeft de opleiding
Leidster Kindercentrum gedaan en veel cursussen gevolgd. ‘Deze keer zijn er
veel Nederlandse moeders in mijn groep. Die zijn wat opener over hun problemen.
Het contact wordt in die twee jaar steeds hechter. We kunnen luisteren, we kunnen
het doorgeven aan onze coördinator, maar voor meer zijn we niet bevoegd.’
Topuz: ‘Ook als Opstapje voorbij is, blijven moeders ons als bron van hulp zien. Ik
werd laatst opgebeld door een moeder die zei: ‘Mijn dochter slaapt niet meer. Ze
durft haar slaapkamer niet meer in. Wat moet ik doen?’ Eigenlijk vind ik dat we hoger
werk doen dan de meeste mensen denken.’
Topuz, moeder van twee kinderen in de puberleeftijd, heeft net als Yildirim de opleiding
tot Helpende Welzijn niveau 2 gevolgd. Yildirim heeft twee kinderen, waarvan
eentje in de Opstapje-leeftijd. ‘Ik ben nu officieel assistent peuterleidster. Graag wil
ik verder, maar door taalproblemen moet het voetje voor voetje.’
focus op de functie van intermediair
27

28
pendelaars tussen vraag en aanbod
Simpele stapelbeker
Eigenlijk vinden ze alledrie dat opleiding voor een buurtmoeder niet het belangrijkste
is. Het komt aan op ervaring, begrip, geduld, liefde voor kinderen en vooral persoonlijkheid.
Topuz: ‘Het leukste is als je moeders uit vroegere groepen tegenkomt die zeggen: “Ik
heb nu een leuk baantje”, “Ik ben naar die handwerkclub gegaan en maak nu alles
zelf”, of “Ik ben toch begonnen aan die opleiding.”’
Van Haren: ‘Ik schreeuw niet meer, ik sla niet meer, ik heb er echt iets aan gehad,
horen we na afloop soms van moeders.’
Yildirim: ‘Moeders gaan in de loop van die twee jaar ander speelgoed kopen. Ze letten
meer op kleuren en vormen en ze vragen zich af of het wel bevorderlijk is voor de
ontwikkeling van het kind.’
Van Haren: ‘Dus geen Elektro met moeilijke vragen voor een tweejarige. Moeders worden
zich ervan bewust dat je met een simpele stapelbeker ook heel veel kunt doen.’
Yildirim: ‘Er een muziekapparaat van maken bijvoorbeeld.’
Topuz, terwijl ze een beker als een mobieltje tegen haar oor klemt: ‘Hallo, hallo!’
‘Buurtmoeders kunnen andere moeders enthousiast maken’
Wim Noordanus is een van de twee coördinatoren integraal jeugdbeleid van de
gemeente Arnhem. Daarnaast vervult hij taken op het gebied van kinderopvang, peuterspeelzalen
en alles wat met kinderen van nul tot zes jaar te maken heeft. Hij heeft
alleen op afstand met buurtmoeders te maken. Maar als hij zijn oor te luisteren legt,
hoort hij nog wel eens wat over buurtmoeders. Veel goeds.
‘Ik stuur en coördineer vanuit de gemeente. Uiteraard gaat dat gepaard met veel
overleg. Daarbij ontmoet ik zelden buurtmoeders. Maar dat belet mij niet om te denken
dat ze veel kunnen betekenen voor de doelen die de gemeente nastreeft. De
deelname aan vroeg- en voorschoolse activiteiten, die wij heel belangrijk vinden,
verschilt per bevolkingsgroep. Buurtmoeders kunnen het nut ervan duidelijk maken
en bemiddelen. Met hun ervaring en hun culturele achtergrond kunnen ze dat heel
goed. Ze weten ouders te bereiken die de deur op slot houden voor professionals.
Door hun manier van omgaan met ouders leggen ze contact met mensen die anders
geen gebruik zouden maken van voorzieningen die nuttig en nodig zijn. Die lage
drempel, dat is hun kracht. Bij professionals moet je toch altijd weer letterlijk en
figuurlijk over een drempel.’
Zware woorden
Noordanus weet als vader - zijn jongste is zes - hoe belangrijk uitwisseling met andere
ouders is. ‘Toen mijn kinderen nog heel klein waren, dacht ik geregeld: Help! Hoe
doen de buren dat? Hoe lossen andere ouders dit op? Het is goed om over de opvoeding
van je kinderen te praten. Buurtmoeders bieden daartoe een platform, ze organiseren
netwerken. Die vaste waarde wil ik benadrukken.’
Noordanus vindt ‘emancipatie’ en ‘integratie’ zware woorden. ‘Het moet leuk blijven.

Buurtmoeders hoeven geen macrodoelen na te streven. Ik vind het al prachtig als ze
andere ouders naar voorzieningen toe leiden. En als ze een schakel vormen tussen
allochtone ouders en institutionele voorzieningen.’
Combineren van doelstellingen
Noordanus is voorstander van een meer structurele financiering van buurtmoeders.
‘Maar het budget wordt de komende jaren minder. Dat merk je op allerlei plekken in
de stad. We gaan steeds meer belang hechten aan het combineren van doelstellingen.
Duale trajecten waarin opvoedingsondersteuning en taalverwerving hand in
hand gaan, zijn daar een mooi voorbeeld van. Buurtmoeders kunnen een belangrijke
rol spelen door ouders enerzijds te motiveren hun kinderen te laten meedoen aan
spelmorgens en naar de peuterspeelzaal te laten gaan en ze anderzijds te stimuleren
taallessen te volgen.’
‘De buurtmoeder is een schatje!’
De vierjarige Yusufhan is in dromenland. Hij ligt opgekruld op de bank in de woonkamer
en ziet eruit als een braaf, heel rustig jongetje. Schijn bedriegt, maakt moeder
Hülya lachend duidelijk. ‘Het is een druk jochie!’
Hülya en Yusufhan doen mee aan Opstapje. Hülya heeft zelf op een peuterspeelzaal
gewerkt, dus de adviezen van buurtmoeder Sacide klinken haar niet helemaal nieuw
in de oren. ‘Toch weet je niet helemaal hoe een kind in elkaar zit, al is het je eigen
kind. Yusufhan had telkens weer iets: bronchitis, astma, allergieën. Eerst was hij verwend,
dat moest veranderen. Hij was heel erg druk en wild en kon zich geen minuut
concentreren. Ik heb hem eigenlijk nog niet goed leren kennen.’
Buurtmoeder Sacide: ‘Ik kom één keer in de twee weken om met Yusufhan te spelen.
We lezen samen een boekje en we doen spelletjes. Na een paar keer merkte ik dat
hij heel zoet bij me komt zitten als ik binnenkom.’
Hülya: ‘Yusufhan is rustiger geworden en hij luistert beter. Sacide had een soort
kwartetspel bij zich. De eerste keren pakte hij het af en gooide het op de grond. Wat
doet Sacide? Ze gaat heel rustig en met veel gebaren oefenen: jouw beurt, mijn
beurt, jouw beurt... Ik heb met verbazing zitten kijken. Ze deden alsof ze bloemetjes
waren. Als je aan de beurt bent, gaan je blaadjes open. Als de ander aan de beurt is,
vouwen de blaadjes zich dicht en wacht je rustig af. Prachtig! Als ik met hem bezig
ben, komen die dingen naar boven.’
Hülya ziet de buurtmoeder als een goede vriendin, een zus of iemand die in huis
woont. ‘Ik vind haar een schatje! Als je met een hulpverlener te maken hebt, loopt er
altijd een grens tussen jou en die ander. Het lijkt alsof je het niet goed doet. Sacide
is zelf moeder en vertelt hoe ze dingen oplost. Daar heb je wat aan. Je voelt je meer
op je gemak, je durft meer te zeggen.’
focus op de functie van intermediair
29

30
pendelaars tussen vraag en aanbod
‘Dames, jullie zitten hier al veel te lang!’
Mia Steggerda is coördinator van de Opstapprogramma’s. In 2003 traden de buurtmoeders
in het licht van de schijnwerpers met een publiciteitscampagne onder het
motto Kijk-eens-hoe-goed-wij-zijn. Steggerda vindt dat de boodschap goed overgekomen
is. ‘Mensen gaan inzien dat je met opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimulering
niet vroeg genoeg kunt beginnen.’ ‘We bereiken veel mensen - het
aantal doet het altijd geweldig in de publiciteit - en die boodschap blijven we promoten.
Dat heeft effect. Ik merk dat we goed in de markt liggen. Je moet zorgen dat
je daaraan mee mag doen, die gedachte begint stilaan rond te zingen. Wij werken in
vijf “aanpakwijken”. Schooldirecties uit andere wijken laten ons weten dat bij hen de
problemen ook de pan uit rijzen. We zouden onze inzet dus kunnen verbreden naar
andere wijken. Ik denk ook aan autochtone ouders in aanpakwijken. Bij hen is de
weerstand veel groter. Ze hebben algauw de houding: waar bemoei jij je mee? Vaak
zitten deze gezinnen al generaties in een achterstandssituatie. Ze zijn bij de pakken
neer gaan zitten: met ons wordt het toch nooit wat. Allochtone moeders gaan vaak
met sprongen vooruit. Dat is dankbaar werken. We hebben het bijvoorbeeld vaak
over hoe goed het is om op z’n tijd een complimentje te geven. Moeders zien dat het
werkt, dat de sfeer in huis verbetert. De resultaten zijn zo zichtbaar!’
De problemen die buurtmoeders tegenkomen zijn groot, merkt Steggerda. ‘Je hoeft
ze zelf niet op te lossen, zeggen we altijd, je mág ze niet eens oplossen. Geef het tijdig
aan je coördinator door en bekijk samen of er andere hulp ingeschakeld moet
worden. Vaak is het voor moeders al een hele steun dat er iemand komt die luistert.
De scheidslijn is dun: wanneer is professionele hulp nodig en wanneer is een luisterend
oor voldoende? Sommige jonge buurtmoeders willen de hele wereld redden!’
Ondergewaardeerd en onderbetaald
Gepokt en gemazeld in twintig jaar buurthuiswerk zegt Steggerda waar het op staat.
Bijvoorbeeld over de doorstroming die haar zorgen baart. ‘De status van de buurtmoeder
is hoog. Het is een leuke, schone baan met plezierige werktijden en je krijgt
heel veel waardering. “Kom, ga eens elders rondkijken, jullie zitten hier al veel te
lang!”, zeg ik wel eens tegen ze. We stimuleren buurtmoeders een opleiding te volgen.
Zes van hen hebben de opleiding tot helpende welzijn met succes afgerond. Ik
vind het wel jammer dat dit hun kansen op de arbeidsmarkt nauwelijks vergroot.
Maar eerlijk is eerlijk: de animo om te verkassen is ook niet bijster groot.’
Buurtmoeders worden ondergewaardeerd en onderbetaald, vindt Steggerda. ‘Men
gaat ervan uit dat ze geen opleiding hebben, en dat klopt voor sommigen. Maar kijk
eens hoe goed ze omgaan met moeders en kinderen en hoe groot hun affiniteit met
de doelgroep is. En kijk eens hoe ze hun voorbeeldrol vervullen. Ik ben blij met die
dames! Elf jaar heb ik al mijn eigen toko in de kelder van het stedelijk kantoor van
Rijnstad. Er zijn buurtmoeders die hier net zo lang werken als ik. Die zijn ondertussen
heel deskundig geworden!’

‘Dat ik rustig blijf, is het belangrijkste winstpunt’
Een Nederlandse moeder die aan Opstapje meedoet: ‘Wat straffen betreft heb ik er
al veel aan gehad! M’n oudste van 3 is in dit opzicht een moeilijk kind. “Nu ophouden
of ik pak die videoband van je af!”, riep ik. Dan gaf hij hem zonder één kik aan
me. Als hij liep te klieren, dreigde ik dat hij op de bank moest gaan zitten. Dan ging
hij alvast op de bank zitten. Niet leuk meer! Dan werd ik zó kwaad. Wij hebben
dezelfde karakters, dat botst. Nu gaat het beter. Ik heb bijvoorbeeld geleerd dat ik
zijn gedrag kan negeren en dat ik hem ook even apart kan zetten, zodat we allebei
kunnen afkoelen. Dat ik rustig blijf, is het belangrijkste winstpunt.’
focus op de functie van intermediair
31

32
Inloopochtend voor ouders
pendelaars tussen vraag en aanbod

Assistenten ouderbetrokkenheid
in Rotterdam
Stichting De Meeuw werkt aan de verkleining van onderwijsachterstanden van kinderen
van 0 tot 18 jaar in Rotterdam, voorzover deze worden veroorzaakt door sociale,
culturele en economische omstandigheden. De Meeuw doet dit vooral door ouders
en buitenschoolse instellingen bij het onderwijs te betrekken. Consulenten van De
Meeuw ondersteunen in totaal 360 functionarissen in vijf verschillende functies. Deze
functionarissen zijn overwegend vrouwen uit diverse etnische groepen die werkzaam
zijn op basisscholen, peuterspeelzalen of in buurthuizen. Ze proberen bekendheid te
geven aan deze voorzieningen en de betrokkenheid van ouders te bevorderen. Zij zijn
aangesteld in het kader van de ID-regeling (In- en Doorstroombanen). Alle mensen
die in onderstaande functies werkzaam zijn, hebben een beroepsgerichte opleiding
bij het ROC (Regionaal Opleidings Centrum) gevolgd of zijn daarmee bezig.
Assistenten ouderbetrokkenheid/ouderkamer
De 261 assistenten ouderbetrokkenheid verzorgen bijeenkomsten voor ouders van
jonge kinderen op basisscholen of peuterspeelzalen. Iedere week bereiken zij bijna
vijfduizend ouders/gezinnen in Rotterdam. Ze geven informatie en instructie bij ontwikkelingsstimuleringsprogramma’s
voor ouders, bijvoorbeeld Bij de hand, Rugzak,
Knapzak, en De toekomst voor uw kind. Deze programma’s hebben een nauwe relatie
met het onderwijs, zowel naar inhoud, als fysiek, aan school of peuterspeelzaal
verbonden.
Een assistent ouderkamer coördineert activiteiten in een ‘ouderkamer’: een laagdrempelige
voorziening voor ouders van kinderen op de peuterspeelzaal of de basisschool.
Ouders kunnen hier terecht om te praten over de ontwikkelingskansen van hun kind.
Ambassadeurs tweede thuis
Onder het ‘tweede thuis’ vallen activiteiten als kinderopvang voor 0- tot 4-jarigen en
diverse soorten naschoolse opvang voor 4- tot 12-jarigen. De 43 ambassadeurs
geven in verschillende talen voorlichting over het belang van deze voorzieningen en
over opvoeding in het algemeen.
Consulenten felicitatiedienst
De 52 consulenten felicitatiedienst gaan op de tweede verjaardag van een kind bij de
jarige op bezoek met een cadeautje en informatie voor de ouders over voorzieningen
in de wijk. Een belangrijk onderdeel van de informatie is een videoband in zes talen
die onder meer voorlichting geeft over de bibliotheek, de speeltuin en taalles voor
volwassenen.
focus op de functie van intermediair
33

34
pendelaars tussen vraag en aanbod
Introconsulenten
De vier introconsulenten bezoeken nieuwkomersgezinnen met jonge kinderen. Ze
maken ouders wegwijs op het gebied van welzijn, onderwijs, werk en gezondheidszorg.
Het accent ligt op voor- en vroegschoolse voorzieningen.
Rotterdamse programma’s in opmars
De programma’s Bij de hand en Rugzak worden inmiddels in Utrecht en veertien
middelgrote gemeenten gebruikt door vele instellingen in heel Nederland. Maar de
waardering blijft niet beperkt tot Nederland! Bijvoorbeeld in Gent en Antwerpen in
België en in Duitsland vinden de ondersteuningsprogramma’s voor ouders gretig
aftrek. In het gebied Nordrhein Westfalen werden er in drie jaar tijd honderd groepen
opgezet voor Rugsack en dertig voor Griffbereit (Bij de hand). Aan de programma’s
doen 1250 moeders mee. Van Rugzak verschenen versies in het Duits, Turks,
Russisch, Grieks, Italiaans en Arabisch en van Bij de hand in het Duits en Turks.
Kortom: veel enthousiasme voor de Rotterdamse programma’s in Duitsland.
Natuurlijk volgen de Nederlandse initiatiefnemers de ontwikkelingen in het buitenland
met plezier. Op internationale conferenties wisselt men ervaringen uit.
‘Een “tussenpost” om ouders de school in te krijgen’
‘Nee’, zegt locatiedirecteur Lia van der Horst-Bentvelzen heel beslist, ‘assistenten
ouderbetrokkenheid zijn géén vreemde eenden in de bijt op de Valentijnschool in
Rotterdam. Ze nemen deel aan de onderbouwvergaderingen. Leerkrachten doen op
gezette tijden een beroep op hen, en vice versa. Op ouderavonden stellen ze zich aan
de ouders voor. Ze nemen deel aan personeelsuitjes en er is veel onderling contact.
Ze horen erbij als collega, al hebben ze een ander werkgebied dan iemand die voor
de klas staat.’
In 1995 begon de eerste assistente ouderbetrokkenheid op de Valentijnschool. Ze
had eerst de mbo-opleiding Sociaal-Pedagogisch Werk gedaan en daarna is ze naar
de pabo gegaan. In 2002 heeft ze de opleiding afgerond. En nu is ze leerkracht op
een basisschool. ‘Niet op de Valentijnschool. Ze had het gevoel dat de mensen in de
school haar nog als assistent ouderbetrokkenheid zagen. Dat gevoel zat meer bij
haar dan bij ons, maar we konden het ons wel voorstellen.’ Assistente Mine Koc is
ook iemand van het eerste uur. Zij werkt nog steeds op de Valentijnschool en heeft
intussen twee collega’s.
Locatiedirecteur Van der Horst vindt dat de assistenten een goede brug slaan tussen
de ouders en de school. ‘Moeders komen niet zomaar koffiedrinken en een buurpraatje
houden, het zijn zinvolle contacten. Door hun culturele achtergrond en hun
uitnodigende opstelling verlagen de assistenten ouderbetrokkenheid de drempel
voor de ouders. Ik zie ze als een tussenpost om ouders de school in te krijgen.
Natuurlijk praten de leerkrachten ook met de vaders en moeders over hoe de ontwikkeling
van hun kind verloopt. Maar zij hebben verder weinig ruimte om dieper in

te gaan op andere onderwerpen. De assistenten hebben daar wel tijd voor. Ik ben
ervan overtuigd dat dit de band met de school versterkt.’
Lobbyen
Heeft directeur Van der Horst ideeën over de voortzetting van de functie?
‘Wij zijn afhankelijk van financiële middelen van buitenaf. Dat zou een knelpunt kunnen
worden. Wij zijn een zogenoemde Brede School. Dat wil zeggen dat er in samenwerking
met verschillende instanties in de wijk activiteiten worden georganiseerd, zowel binnen
als buiten de school. We werken in de wijk samen onder de structuur van
Onderwijskansenzone (OKZ). Via OKZ krijgen wij geld voor bijvoorbeeld de begeleidingsuren
van de coördinator ouderbetrokkenheid. Als dat stagneert, wordt het lastig.
Het enige wat wij kunnen doen om de arbeidspositie van de assistenten ouderbetrokkenheid
te verbeteren, is onze stem laten horen. Lobbyen dus. In overleg met beleidsmakers
vertellen hoe waardevol ze voor de school zijn. We doen dat in netwerken die we
zinvol vinden, bijvoorbeeld bij het bestuur van de school en bij de gemeente. Het is een
politieke beslissing. De school heeft geen directe middelen om de assistenten ouderbetrokkenheid
in huis te houden.’
Multiculturele groepen
Van der Horst vindt het een voordeel dat de assistenten van Marokkaanse en Turkse
afkomst zijn. Maar dat voordeel zou in een nadeel kunnen veranderen, denkt ze. ‘Ik kan
me het risico van kliekjesvorming voorstellen. Dat is bij ons op school niet gebeurd. We
hebben duidelijk gesteld dat er in principe Nederlands gesproken wordt. Ook in de
ouderkamer, de aula en op de gangen. We maken een uitzondering als een ouder echt
niet begrijpt wat er gezegd wordt. Onze assistenten ouderbetrokkenheid werken heel
goed samen en kiezen werkvormen waaruit blijkt dat er geen verschillende clubjes met
één nationaliteit zijn, maar dat het één groep is. We motiveren de assistenten om ook
bijvoorbeeld Kaapverdische en Antilliaanse ouders uit te nodigen. Dat heeft ertoe geleid
dat we echt multiculturele groepen hebben.’
Assistenten ouderbetrokkenheid hoeven niet per se afkomstig te zijn uit Marokkaanse
of Turkse doelgroepen, vindt Van der Horst. ‘Niet of-of, maar en-en. Een soort tandems
uit verschillende culturen, waaronder de Nederlandse.’
Directeur Van der Horst heeft een tip voor collega’s: ‘Je hoeft het wiel niet uit te vinden!
Ga eens op een andere school kijken hoe de Rugzakprogramma’s werken en pik eruit
wat je op je eigen school kunt gebruiken.’
‘Meid, waarom ga je toch niet doorstuderen?’
Het Werkgeversinstituut (WGI) in Rotterdam verzorgt het juridisch werkgeverschap voor
organisaties in de welzijnssector die dat niet zelf kunnen of willen. Ook intermediairs -
waaronder veel assistenten ouderbetrokkenheid - zijn bij het WGI in dienst. Ina ter
Wolde, hoofd personeelszaken van het WGI, coördineert de verschillende werkgelegenheidsprojecten.
‘Intermediairs geven de doelgroep het gevoel: we zijn belangrijk, er
wordt naar ons geluisterd.’
focus op de functie van intermediair
35

36
pendelaars tussen vraag en aanbod
Ter Wolde heeft in Rotterdam de beginfase meegemaakt van het werken met intermediairs.
Ze zet even de puntjes op de i: ‘De assistenten ouderbetrokkenheid, de vroegere
buurtmoeders, zijn in dienst bij het WGI. Dat betekent dat wij bijvoorbeeld de arbeidsovereenkomsten
voor hen afsluiten, de salarisbetalingen verrichten en zorg dragen voor
de loopbaanplanning. De inhoudelijke opzet en ondersteuning van de intermediairs is
in handen van Stichting De Meeuw die zich sinds jaar en dag inzet voor de verkleining
van onderwijsachterstanden. Die samenwerking werkt prima in de praktijk.’
Ter Wolde vindt de inzet van assistenten ouderbetrokkenheid waardevol. ‘Ze slaan
een brug tussen de etnische groepen in Rotterdam - de Turkse, Marokkaanse en
Kaapverdische zijn de grootste - en de basisschool en de welzijnsinstellingen. Toen we
begonnen in 1995 was dat al zo en hun werk blijkt nog steeds nuttig en nodig. Het contact
tussen de instelling en de doelgroep is in die jaren intensiever geworden. De
assistenten ouderbetrokkenheid geven mensen het gevoel: we zijn het waard, we horen
erbij, er wordt naar ons geluisterd.’
Al laten de assistenten in de praktijk zien hoeveel waarde ze hebben, toch zien nog niet
alle teams hen als volwaardige teamleden. Een knelpunt, vindt Ter Wolde. ‘Dat verschilt
van school tot school. Eigenlijk zou het een reguliere functie moeten zijn op school.’
Weinig doorstroming
Ter Wolde aarzelt bij de vraag of de assistenten ook een bijdrage leveren aan de
interculturalisatie van de organisaties waarin ze werken. ‘Bij dat woord stel ik me
een school voor die geleidelijk een afspiegeling gaat vormen van de gemeenschap.
Maar zo ver zijn we nog lang niet. De assistenten ouderbetrokkenheid brengen hun
cultuur de basisschool binnen en daar worden ook consequenties uit getrokken. Er
ontstaan discussies over regels, normen en waarden. Dat juich ik toe. Maar er zouden
veel meer Turkse en Marokkaanse leerkrachten aangesteld moeten worden. Die
slag is tot mijn spijt nog niet gemaakt. Dán ben je namelijk echt bezig met interculturalisatie.
Schoolbesturen zouden veel actiever naar de samenstelling van het team
moeten kijken en zich afvragen: “Van welke doelgroep missen we de inbreng?”
Dat is de ene kant van het verhaal, de andere kant is dat de ambities bij assistenten
in het algemeen niet zo hoog zijn, stelt Ter Wolde. ‘Een deel heeft de functietraining
door taalproblemen met moeite kunnen volgen. Zij zitten nu aan hun plafond. Maar
er is ook een groep die zeker verder kan. Ik zeg heel vaak: “Meid, waarom ga je toch
niet doorstuderen!”’
Stimulansen
Het blijft niet bij individuele peptalk. Om intermediairs in Rotterdam te stimuleren
een mbo-opleiding te volgen, hebben het WGI, De Meeuw en het Albedacollege een
structurele aanpak bedacht. ‘Na de basisopleiding bieden we de hele groep een vervolgopleiding
aan in de vorm van mbo, voorlopig niveau 2. Dát stimuleert om als
groep door te gaan. Ongeveer vijftig assistenten hebben inmiddels het diploma
Helpende Welzijn niveau 2 op zak. In juni 2004 sluit weer een flinke club de opleiding
af. Ze hebben dan wat ik noem een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt in

handen. Wil je een grotere kans hebben op een reguliere baan, wil je als vrouw economische
zelfstandigheid verwerven of een substantiële bijdrage leveren aan het
gezinsinkomen, dan moet je toch niveau 3 of 4 hebben.’
Het Albedacollege probeert de intermediairs na de eenjarige functiegerichte training
te motiveren om door te gaan. Ter Wolde doet dat op haar beurt vanuit het WGI door
elk jaar als het einde van de training in zicht is voorlichting te geven in de groep. Ook
De Meeuw ten slotte, de organisatie die de intermediairs het beste leert kennen,
zegt met klem: ‘Ga door, je hebt meer in je mars!’
Mooie vormen van dienstverlening
Ter Wolde begrijpt wel waarom de doorstroming hapert: ‘Tot voor kort was een IDbaan
een structurele baan met een inkomen op minimumniveau. De werkplek is bij
wijze van spreken de basisschool om de hoek. Het is een overzichtelijke baan die ook
nog eens erg gewaardeerd wordt. Daardoor werden sommige mensen een beetje
“lui”. Ik heb dat altijd een zwakke plek gevonden in de ID-regeling. In 2004 is dat
veranderd, nieuwe assistenten vallen onder de Wet Werk en Bijstand.’
De ID-regeling had twee kanten, legt Ter Wolde uit. Enerzijds bood de regeling mensen
de mogelijkheid arbeidservaring op te doen om zo steviger in de schoenen te
komen staan op de arbeidsmarkt, anderzijds - en dat mag volgens Ter Wolde wel wat
meer aandacht krijgen - zijn er mooie vormen van dienstverlening opgebouwd waar
de samenleving baat bij heeft. ‘Op de basisschool is er iemand die er helemaal voor
de ouders is. Dat is geweldig! Veel kleine welzijnsinstellingen hebben zo zwaar
geleund op ID’ers dat de organisatie bijna op z’n gat komt te liggen als ze moeten
vertrekken. Dat betreur ik zeer. Het WGI zegt: de intermediairs die er de capaciteiten
voor hebben, moeten doorstromen. Maar de werkplekken moeten blijven bestaan,
zodat de dienstverlening blijft bestaan.’
Meer potentie
De gemeente Rotterdam is overtuigd van de waarde van de assistenten ouderbetrokkenheid,
merkt Ter Wolde. ‘Ja, de lof is groot. Gemeentelijke beleidsmakers zijn
ervan overtuigd dat de assistenten een waardevolle bijdrage leveren aan de dienstverlening
van de basisschool. Dat moet natuurlijk wel omgezet worden in een budget,
zodat ook anderen op die eerste tree van de ladder kunnen gaan staan. Er zit in
de allochtone gemeenschappen zo veel meer potentie dan er nu uit komt! Er zijn er
nog zo veel die kunnen doorstromen naar het midden- en hoger kader.’
Laten zien dat er meer mogelijk is, ziet Ter Wolde als dé uitdaging voor assistenten
ouderbetrokkenheid. ‘Dat is zo belangrijk voor de moeders die op school komen. Ik
ben er trots op als ik zie hoe de assistenten de moeders aansporen om Nederlands
te leren. Hoe ze hen prikkelen: kijk om je heen, je kunt iets betekenen in deze maatschappij.
De assistenten stralen uit dat het goed is om midden in de Nederlandse
samenleving te staan, goed voor jezelf, voor je kinderen en voor je gezin.’
focus op de functie van intermediair
37

38
pendelaars tussen vraag en aanbod
‘Ouders zien de school niet langer als een fort dat ze moeten
bestormen’
Jan van Dijk, coördinator ouderbetrokkenheid op de Rotterdamse Valentijnschool,
vindt dat een school het vertrouwen en de actieve steun van ouders nodig heeft om
onderwijs te kunnen geven. ‘Als er thuis aan dezelfde thema’s gewerkt wordt als op
school leidt dat tot betere resultaten bij de kleuters van groep 1 en 2. Ook het lezen
in groep 3 gaat met sprongen vooruit als er thuis extra geoefend wordt.’
Coördinator Van Dijk geeft graag een rondleiding door het domein van de assistenten
ouderbetrokkenheid. Omdat het toevallig zo uitkomt, want hij zegt met nadruk
dat de ruimte van de assistenten is. Elke dag van half negen tot vijf over negen is er
inloopochtend voor de ouders, meestal moeders. Vaders vertrekken al gauw als ze al
die moeders zien. Zelf wipt Van Dijk incidenteel binnen. De assistenten spreekt hij tijdens
het wekelijks werkoverleg.
De ouderkamer, een voormalige peuterspeelzaal, is een grote, riante ruimte. De tafel
heeft zeer gastvrije afmetingen, zo’n meter of vijf. Er is een ruime, gezellige hoek met
zitbanken. Frisse kleuren, veel licht, planten en kindertekeningen scheppen een vrolijke
sfeer. Aan de ouderkamer grenst een speelplaats. Er is een kantoor waar de
assistenten rustig hun administratie kunnen doen, en er is een grote keuken. Een
eigen ruimte dus, apart van de school, maar toch samen, want er is een doorgang. De
ouders halen hun kinderen zo uit de klas op. De assistenten maken gebruik van alle
faciliteiten van de school. Ze kunnen in hun eigen keuken iets te eten maken, maar
ze kunnen ook in de aula eten.
‘De ruimte is ideaal voor de ouderparticipatie. We zijn er blij mee.’ De ouders en kinderen
ook, zo te zien. Want, zo tegen twaalven is het een komen en gaan van moeders
en kinderen. De ouderkamer is zonder twijfel een plek waar iedereen zich op
zijn gemak voelt.
Met sprongen vooruit
Ideeën over opvoeding verschillen binnen de culturen, legt Van Dijk uit. Zo is het niet
in alle culturen even gebruikelijk dat ouders thuis spelletjes doen met hun kinderen.
‘Onderwijsinhoudelijk is dat belangrijk, daarom probeert de Valentijnschool de neuzen
op dit punt een beetje in dezelfde richting te krijgen.’
De moeders merken dat het niet alleen goed is voor de ontwikkeling van hun kind,
maar dat het ook leuk is om op deze manier met kinderen bezig te zijn, merkt Van
Dijk. ‘Ze worden zich bewuster van de opvoeding en zien hun kind vorderingen
maken. Dat geldt voor de kleuters van groep 1 en 2. In groep 3 zijn ze met het leren
lezen bezig. Als dat op school moeizaam gaat en er wordt thuis extra geoefend, gaat
dat echt met sprongen vooruit. En dat heeft weer effect op het leerproces in de groepen
4 tot en met 8.’
Voor de ouders van de groepen 1, 2 en 3 zijn er de Rugzakprogramma’s. Alle ouders
tot en met groep 8 kunnen zich via de Valentijnschool opgeven voor computerles.
Voor ouders van kinderen in de hogere groepen is er de oudercursus, waarin onder
andere verteld wordt hoe het vervolgonderwijs in elkaar zit, zodat ouders een

ewuste keuze kunnen maken.
‘Ouders stappen nu gemakkelijk over de drempel. Ze zien de school niet langer als
een fort dat ze moeten bestormen. Daarnaast vind ik de sociale functie van de
assistenten ouderbetrokkenheid erg belangrijk. Moeders kunnen hier hun verhaal
kwijt. Het is toch een soort vangnet. Maar we proberen het wel zo veel mogelijk te
concentreren op zaken die met de school te maken hebben.’
Doorverwijzen
De Valentijnschool was een van de eerste scholen die de Rugzakprogramma’s introduceerden.
Dat is alweer negen jaar geleden. Van Dijk is in 2003 coördinator ouderbetrokkenheid
geworden, maar hij is al twaalf jaar als leerkracht aan de school verbonden.
Over welke eigenschappen moet een assistente beschikken? ‘In de eerste
plaats moet ze goed contact kunnen leggen met de ouders. In de tweede plaats moet
ze Nederlands spreken. En in de derde plaats moet ze de opleiding gevolgd hebben.’
Bestaat het risico dat assistenten overstelpt worden met problemen? Van Dijk denkt
van niet: ‘Natuurlijk hebben ze een luisterend oor voor de moeders. Maar als er te
veel problemen zijn, worden de ouders doorverwezen naar het schoolmaatschappelijk
werk. Voor onze leerkrachten geldt hetzelfde: luisteren, maar op een gegeven
moment doorverwijzen. Als er problemen op school zijn, stimuleren de assistenten
de ouders om het te bespreken met de leerkracht, de coördinator of de directie.’
Zijn er ook knelpunten bij de inzet van assistenten ouderbetrokkenheid? ‘Ik denk liever
in pluspunten. En die winnen het glansrijk van de knelpunten.’
‘Door ervaringen uit te wisselen, sneuvelen vooroordelen’
‘Werken met vrouwen is heerlijk’, zegt assistente ouderbetrokkenheid Hulya Dogan.
‘Eerst leef je gewoon, je zorgt voor je kinderen en voor je man. Dus dit is leven, denk
je. Maar als je dan aan het werk gaat, en met andere vrouwen in contact komt, besef
je dat er veel meer is en dat het ook anders kan.’
Het is druk in de ouderkamer. Terwijl de kinderen in de klas zitten, wisselen de moeders
ervaringen uit over de opvoeding en ontwikkeling van kinderen.
Fetiye Yanmaz: ‘Ik was zes jaar toen ik naar Nederland kwam. Mijn ouders waren
altijd hard aan het werk, ze hadden geen tijd voor ons. Wij liepen achter op andere
kinderen. Mijn vader wist niet eens wie mijn hoofdmeester was. Dit zal mij niet overkomen,
dacht ik. Als ik iets niet begrijp of er zit me iets dwars, ga ik meteen naar de
docent of de tutor. Ik vraag gewoon of er bepaalde dingen zijn waarin mijn kind achter
is. Als ik dat weet, kan ik hem thuis ondersteunen.’
Assistente ouderbetrokkenheid Mine Koc leidt het gesprek in goede banen. Ze werkt
met het programma Rugzak voor de groepen 1 en 2. En met een ander ondersteuningprogramma
voor groep 3. ‘Mijn dochter is dit jaar in groep 3 begonnen. De ervaringen
die ik daarmee opdoe kan ik weer in mijn werk gebruiken. Ik was een van de
eerste assistenten ouderbetrokkenheid. In het begin wist ik van niets. De school
belde me of ik ervoor voelde. Het was een gok. Na mijn tweejarige opleiding voelde
ik me zekerder. In de contacten met de moeders kom ik veel dingen tegen die ik zelf
focus op de functie van intermediair
39

40
pendelaars tussen vraag en aanbod
meemaak. Ik heb mezelf enorm ontwikkeld, ook in mijn houding tegenover mijn
eigen kinderen. Ik heb de opleiding Sociaal-Pedagogisch Werk niveau 4 gevolgd,
maar voorlopig kijk ik niet uit naar een andere baan. Dit werk is gewoon leuk en
afwisselend en ik heb er heel veel in geïnvesteerd.’
Moraal
‘Ik zag hier iedereen naar binnen lopen en vroeg me af wat er te doen was. Zo ben ik hier
binnengekomen. Ik vind het heel belangrijk hoe de assistenten ouderbetrokkenheid
met ons omgaan. Als dat koel en zakelijk was, zou ik niet komen. Maar dat is niet zo,
integendeel. Als ze zien dat je je niet lekker voelt, stappen ze op je af en proberen je
moraal op te vijzelen. Dat heb ik zelf meegemaakt. Het is soms al genoeg als je je verhaal
kwijt kunt.’
‘Je wilt je kind graag helpen, maar vaak heb je het druk en stel je het uit. Maar dankzij
de programma’s ga je toch elke dag iets doen. Ik zie het als een steuntje, een hulpmiddel.
Je kunt de ontwikkeling van je kind nu veel beter volgen. Toen mijn zoontje één
week bezig was met kleuren, zag ik aan het einde van de week al verschil.’
‘Mijn dochter is nu op school bezig met het lichaam. Ik vraag aan haar: “Wat ga je wassen?”
Dan steekt ze haar handjes in de lucht. “Wat ga je schoonmaken?” “M’n billen”,
zegt ze. Als ik aan het koken ben, doet ze mee. Als ze haar handen in het meel steekt,
dan ga ik daar spelenderwijs over praten. Begrijp me goed, ik zet haar niet onder
druk, maar ik ben er wel mee bezig. Ik probeer mee te gaan met waar ze op school
mee bezig is.’
Assistente ouderbetrokkenheid Koc: ‘Als ouders weten waar hun kind mee bezig is,
komen ze gemakkelijker naar school. Er is dan een onderwerp om over te praten. We
zien het ook aan de ouderavonden. Vroeger kwamen er maar een paar ouders. Dat worden
er steeds meer, zowel vaders als moeders.’
Levendige boel
Assistente Hulya Dogan heeft tien jaar als vrijwilliger in de kinderopvang gewerkt.
Uiteindelijk wil ze peuterleidster worden. Dogan was elders werkzaam als assistente
ouderbetrokkenheid. Maar ze had haar hart verloren aan de Valentijnschool, waar ze
ooit vervangen had. In 2003 zag ze haar kans schoon.
‘Het is hier een levendige boel. Je weet ‘s morgens nooit wat er die dag gaat gebeuren.
In de klas zitten kinderen van alle nationaliteiten door elkaar, dus onze groepen zijn ook
multicultureel. Door ervaringen uit te wisselen, sneuvelen vooroordelen. Wij hebben de
kinderen een keer zichzelf laten tekenen. Die tekening én een foto hebben we opgehangen.
Dat is leuk om met elkaar aan de praat te raken. Ouders uit alle windstreken
zien dan dat er dingen anders zijn, maar ook heel veel overeenkomsten. Ter gelegenheid
van Kerstmis hebben we elkaar uitvoerig verteld over de feesten in verschillende culturen.
Daar leer je niet alleen veel van, je leert elkaar ook beter begrijpen.’
‘Ik heb ook heel wat van mijn eigen dochter geleerd’, zegt Güler Gül, moeder van de vierjarige
Meryem. ‘Soms als ik haar iets vertel, zegt ze: “Rustig mama, als je zo haastig
bent, kan ik je niet volgen.” Als ik dat hoor, denk ik trots: Nou, nou, dat is mijn dochter!’

Veel paperassen bij bezoek aan de Marokkaanse adviseur allochtone ouderen
focus op de functie van intermediair
41

42
pendelaars tussen vraag en aanbod
Adviseurs allochtone ouderen in Nijmegen
Allochtone ouderen krijgen steeds meer behoefte aan hulp en zorg. De ervaring
leert dat zij de weg naar voorzieningen voor ouderen nog onvoldoende kennen.
Adviseurs allochtone ouderen zoals ze in Nijmegen genoemd worden, kunnen
hierbij helpen. Deze intermediairs vormen een heterogene groep: ze werken bij
verschillende werkgevers, bijvoorbeeld bij Stichtingen Welzijn Ouderen, GGD’s en
zelforganisaties van migranten. Ook hun takenpakket en hun opleiding variëren.
En zelfs de benaming van hun functie is niet eensluidend. Wat ze vrijwel allen
gemeen hebben is dat ze dezelfde taal spreken en dezelfde culturele achtergrond
hebben als hun doelgroep. Volgens een schatting door FORUM zijn in 2004 bijna
zestig betaalde intermediairs voor allochtone ouderen werkzaam. Ze zijn onder
andere actief in Leiden, Eindhoven, Rotterdam, Venlo en Leeuwarden (zie ook
onderzoeken door Govers, 1996 en s’Jacob, 2000).
De adviseurs allochtone ouderen bij SWON in Nijmegen
Bij de Stichting Welzijnswerk Ouderen Nijmegen (SWON) werken twee adviseurs
allochtone ouderen: een voor de Turkse en een voor de Marokkaanse doelgroep. Ze
maken deel uit van een groep van dertien adviseurs en het zijn professioneel opererende
deskundigen die als hoofdtaak hebben oudere allochtonen individueel en als
groep te informeren, te adviseren en te ondersteunen.
‘Succesfactor: een vaste baan voor de adviseur allochtone ouderen’
‘De adviseur allochtone ouderen signaleert wat er mis is of ontbreekt. Hij of zij komt
in aanraking met individuele problematiek, maar kan die bovendien vertalen in
structurele ondersteuning. Dáár heeft de gemeente wat aan! Juist die combinatie van
elementen is waardevol.’ Dit enthousiaste statement is van Beppie Hendriks,
beleidsmedewerker ouderenbeleid bij de afdeling Gezondheid, Opvang en Zorg van
de gemeente Nijmegen.
Hendriks is verantwoordelijk voor de budgetsubsidie van ouderenorganisaties in
Nijmegen, waaronder SWON. ‘Wij verlenen subsidie en verwachten als tegenprestatie
functies en producten. Dat is tegenwoordig een algemene trend die duidelijkheid
schept. Vroeger kregen instellingen een schep geld en bepaalden zelf wat ze ermee
deden. Nu gaat het in samenspraak: de gemeente verwoordt wat ze wil hebben en de
instellingen, de deskundigen dus, zorgen dat de gevraagde functies en producten er
komen. Bij SWON is een van die functies die van ouderenadviseur. Binnen die functie
subsidiëren we twee adviseurs allochtone ouderen. De functies ouderenadviseur
en adviseur allochtone ouderen zijn ietwat verschillend. De ouderenadviseur houdt
zich voornamelijk bezig met individuele cliënten; de adviseur allochtone ouderen
combineert de individuele dienstverlening met het meer structurele werk, zoals het
verbeteren van bestaande voorzieningen en het ontwikkelen van nieuwe. Wij vinden
dat belangrijk, juist omdat allochtone ouderen zo’n specifieke doelgroep zijn.’

Groepsvoorlichting
Eind 2002 is in Nijmegen Kleurrijk Grijs afgesloten, een vierjarig project waarin de
dienstverlening aan oudere allochtonen centraal stond. Er is onder andere gekeken
naar wat er nodig is op het gebied van zorg, wonen, educatie en sociale participatie.
Hoe er samengewerkt wordt en hoe daar meer eenheid in gebracht kan worden. Uit
Kleurrijk Grijs is een aantal nieuwe projecten en activiteiten voortgekomen, vertelt
Hendriks. ‘Groepsvoorlichting aan allochtone ouderen is een van die projecten. Het
doel is mensen de weg te wijzen naar de voorzieningen in Nijmegen. De zelforganisaties
van allochtone ouderen moeten in vier jaar tijd die voorlichtingstaak over gaan
nemen. De adviseurs allochtone ouderen spelen bij de overheveling een belangrijke
rol. Leuk project!’
Versterking structuren
Hendriks vindt de groepsvoorlichting een typisch voorbeeld van een kortdurende
activiteit die heel goed op projectbasis kan worden uitgevoerd. De doelgroep neemt
gaandeweg het heft zelf in handen. ‘Het werk van de adviseur allochtone ouderen is
een andere kwestie. Pas als een organisatie de financiële mogelijkheden daartoe
heeft, kan er gewerkt worden aan versterking van de structuren en inbedding in de
samenleving. En dat is precies wat de adviseurs allochtone ouderen doen. Ik zie het
als een succesfactor dat deze twee functionarissen een regulier dienstverband hebben.
Projecten hebben het nadeel dat het leereffect ervan gering is, er beklijft vaak
zo weinig.’
Hendriks ziet een knelpunt in de veelvormigheid van de groep allochtone ouderen.
‘Van oudsher richten we ons vooral op Turken en Marokkanen. We missen groepen,
want op de spreekuren van de ouderenzelforganisaties komen ook Soedanezen,
Somaliërs en Irakezen. En nog heel veel andere nationaliteiten, allemaal met hun
eigen taal en achtergrond. Ook onder vluchtelingen bevinden zich ouderen die
vragen om een eigen benadering. Hier ligt nog een terrein braak voor de adviseur
allochtone ouderen.’
‘In de moskee ontmoet ik de groep die anders niet bereikt wordt.’
Mhand Azzouz is adviseur allochtone ouderen voor de Marokkaanse doelgroep bij
SWON. Hij houdt spreekuur in wijkcentrum Titus Brandsma in Nijmegen-West. Het is
er een komen en gaan van cliënten. Tussendoor handelt hij ook nog een gestage
stroom telefoontjes af. Azzouz schakelt moeiteloos over van Nederlands op Arabisch
(Berbers) en weer terug. ‘Ik voel me als een vis in het water bij SWON.’
‘Nederlanders vragen zich af hoe het mogelijk is dat mensen die al dertig, veertig
jaar hier zijn geen woord Nederlands kennen. Kijk naar hun geschiedenis, is mijn
antwoord. Ooit zijn deze mensen op tijdelijke basis naar Nederland gehaald. Van
inburgeringcursussen had nog niemand gehoord. Zelf dachten ze alleen aan keihard
werken, geld naar Marokko sturen en na een poos weer teruggaan naar hun land. De
doorsnee werkgever zag niet in de eerste plaats mensen met behoeften, maar
focus op de functie van intermediair
43

44
pendelaars tussen vraag en aanbod
arbeidskrachten die niet zeurden en lange dagen maakten.’
Azzouz ging in Marokko naar de middelbare school. In Nederland volgde hij de opleiding
mbo Sociale Dienstverlening, daarna de hbo Maatschappelijk Werk. Hij vindt
dat hij zonder beroepsopleiding zijn werk niet goed zou kunnen doen. ‘Ik werk
methodisch, gestructureerd, anders verdrink ik in de veelheid aan vragen.
Tegelijkertijd is het mensenwerk, je moet compassie hebben, het unieke zien in ieder
mens. Mijn doelgroep, oudere Marokkanen, zit werkelijk aan de rand van de samenleving.
De meeste gezinnen moeten rondkomen van duizend, elfhonderd euro per
maand, en vaak hebben ze ook nog verplichtingen in Marokko. Ze hebben bijvoorbeeld
hun vader, moeder of kinderen daar achtergelaten. Dat vreet aan mensen.’
Witte instelling
‘De kern van mijn werk is de brugfunctie: informatie doorgeven aan de doelgroep en vice
versa. Daarvoor ga ik bijvoorbeeld bijna elke werkdag naar de moskee. Want daar komt
iedereen, daar dring ik door tot de groep die anders niet bereikt wordt. Het inloopspreekuur
in het wijkcentrum vindt ‘s morgens plaats, ‘s middags doe ik het werk dat uit
het spreekuur voortvloeit. Ik bel bijvoorbeeld elke werkdag wel drie, vier keer met de
sociale dienst. De UWV (Uitvoerende Werknemers Verzekering), het ziekenfonds en de
Sociale Verzekeringsbank zijn ook vaste gesprekspartners aan de telefoon. Verder
ondersteun ik ‘El Moussinine’, de vereniging voor oudere Marokkanen. We hebben die
samen opgericht en het loopt heel goed. Het bestuur kan een beroep op me doen, bijvoorbeeld
voor het schrijven van brieven.’
Azzouz vindt dat hij ook in de richting van collega’s een intermediaire taak heeft.
‘Toen ik zes jaar geleden in dienst trad was SWON een witte instelling. Ik denk niet
dat een organisatie meteen ‘intercultureel’ wordt door de aanstelling van een adviseur
voor allochtonen. Daar is meer tijd en inspanning voor nodig. We praten in het
team ouderenadviseurs vaak over interculturalisatie. Ze stellen vragen en willen mijn
mening weten over allerlei onderwerpen. En andersom ook. Ik voel me bij SWON als
een vis in het water. Jazeker, op waarde geschat.’
Wachtlijsten
Azzouz vindt het een knelpunt dat hij soms weinig tot stand kan brengen voor zijn
doelgroep. ‘Ik trek bij allerlei instanties aan de bel, maar bereik lang niet altijd mijn
doel. Want ik ben afhankelijk van mogelijkheden, protocollen en regeltjes.’
De telefoon gaat: een dochter vraagt hoe het zit met het huis van moeder. ‘De moeder
in kwestie, een vrouw van boven de zestig, heeft mijn hulp gevraagd bij het vinden
van een ander huis. Ze zit vaak alleen en voelt zich slecht. Daarom wil ze in de
buurt van haar dochters gaan wonen. Ze denkt dat ik dat wel voor elkaar krijg. Ze
weet niet dat er in Nijmegen honderden, misschien wel duizenden mensen op een
ander huis wachten. Ik bel naar de woningstichting, en inderdaad: wachtlijsten. Ik
vraag een urgentieverklaring aan en verneem dat de vraag in het team aan de orde
zal komen. Een tijd later hoor ik dat mevrouw niet binnen de criteria valt.’

Uitleggen
Azzouz zet zich drie dagen per week in voor ouderen. De overige dagen vervult hij
dezelfde brugfunctie als bij SWON, maar dan in de driehoek kinderen, school en ouders.
Hij begeleidt dan allochtone leerlingen vanaf twaalf jaar in het voortgezet onderwijs.
‘De eerste generatie houdt vast aan de cultuur van dertig, veertig jaar geleden. De jongeren
zijn veel mondiger, staan meer open en zijn beter geïntegreerd. Dat kan ontzettend
botsen in gezinnen! Ik heb zelf twee kinderen in die leeftijd. Bij mij thuis is het
anders dan in het gemiddelde Marokkaanse gezin. Ons dagelijkse leven verschilt niet
zo veel van dat van Nederlandse buren. Toch zijn er een paar dingen anders. Mijn dochter
gaat bijvoorbeeld niet naar een discotheek, want wij zijn gelovige moslims. Maar ze
moet van goeden huize komen om dat aan haar Nederlandse vriendinnen duidelijk te
kunnen maken, want die gaan wel. Het is belangrijk dat je daar samen over praat. Dat je
het niet laat bij een simpel verbod, maar dat je uitlegt waarom. Dat is de kern, dat is
waarom het soms zo misloopt in Marokkaanse gezinnen. Alleen maar verbieden, is vragen
om moeilijkheden. De eerste generaties hebben doorgaans weinig opleiding, zijn
niet gewend om op die manier met hun kinderen te praten en dingen uit te leggen.’
Zelfwerkzaamheid
Doet Azzouz - zoals het een maatschappelijk werker betaamt - een beroep op het
eigen probleemoplossend vermogen van zijn cliënten?
‘Er wordt in het algemeen meer zelfwerkzaamheid verwacht van burgers, dus ook van
mijn doelgroep. Als ze bij de sociale dienst komen, is de eerste vraag: “Hebt u wel gesolliciteerd?”
Want als je werkloos bent, moet je je schriftelijk presenteren bij potentiële
werkgevers. Hoe doe je dat als je niet goed kunt schrijven en geen Nederlands kent?’
De lasten stijgen, de uitkeringen niet. De meeste Marokkaanse ouderen komen niet
aan een volledige AOW toe, want daarvoor moet je vijftig jaar in Nederland hebben
gewoond. Als er in Den Haag iets verandert, heeft dat soms grote consequenties voor
het leven van zijn cliënten, legt Azzouz uit. ‘Zo konden oudere allochtonen onder
bepaalde condities terug naar het land van herkomst met behoud van uitkering. Dat
is veranderd. Aan het geharrewar met formulieren komt geen eind. Mijn doelgroep
voelt zich in het algemeen tamelijk machteloos. Ik kan dus wel een beroep doen op
hun eigen mogelijkheden, maar welke mogelijkheden? Die zijn zeer beperkt.’
‘Je maakt veel mee en daardoor voel je je eerder oud’
El Mokhtar Kerkri uit Nijmegen komt niet voor zichzelf op het spreekuur van de adviseur
allochtone ouderen, maar uit naam van ‘El Moussinine’, een vereniging voor
oudere Marokkanen. Mhand Azzouz, de adviseur, ondersteunt de stichting. Hij
neemt met geroutineerde blik een paar brieven door. Een kort gesprek, en El Mokhtar
kan weer verder.
Eigenlijk is El Mokhtar zelf een beetje intermediair. Hij spreekt redelijk Nederlands
en hij heeft altijd anderen geholpen. In 1973 verliet hij zijn dorpje aan de Algerijnse
focus op de functie van intermediair
45

46
pendelaars tussen vraag en aanbod
grens en na een oponthoud van enige maanden in Frankrijk, kwam hij met de trein in
Nederland aan. ‘Ik wist niet eens waar de trein stopte! Het was een moeilijke tijd om
werk te vinden. En ik had geen papieren.’
El Mokhtar vond werk via een koppelbaas in Kerkdriel. Door bemiddeling van een
oom kon hij aan de slag in een Marokkaanse slagerij in Haarlem. Met een baantje in
een restaurant vulde hij zijn inkomsten aan. Dat was nodig, want El Mokhtar moest
zijn ouders in Marokko onderhouden.
‘Eind 1975 werd ik gelegaliseerd. Dat was trouwens nog heel moeilijk, want ik kon
niet bewijzen dat ik steeds gewerkt had. Een oom, die van de slagerij, pleitte voor me
bij de politie. En dat lukte na veel gedoe.’
Als legale werknemer trad El Mokhtar in dienst bij een polijstbedrijf in Medemblik,
later in Hoorn. ‘Heel vies en ongezond werk! Als je per ongeluk vijf minuten in een
plas van dat spul bleef staan, zat je vast.’
El Mokhtar is 50 jaar. Niet echt wat je noemt een ‘oudere’. Hij vertelt zijn levensverhaal
om te illustreren dat bij veel migranten de ouderdom eerder begint. Een zwaar
en veelbewogen leven met de nodige stress eist zijn tol.
Niet alleen problemen
‘Je maakt veel mee en daardoor voel je je eerder oud, denk ik. Of bén je eerder oud.
Vroeger kon ik mezelf heel goed redden en hielp ik anderen, maar door alle spanningen
en familieproblemen van de laatste twee jaar is mijn Nederlands er niet beter
op geworden. Mijn ouders werden ziek en dat bracht veel kosten met zich mee. Ik
ben ook verantwoordelijk voor mijn doofstomme oudere broer.’
Het waren niet alleen problemen de laatste tijd. El Mokhtar en zijn vrouw kregen hun
vurig gewenste eerste kind toen ze de hoop al bijna opgegeven hadden. Met behulp
van de IVF-methode beviel mevrouw El Mokhtar toen ze nog net geen veertig was van
een prachtbaby. Haar man vertelt grinnikend hoe hij met de kraamverpleegkundige
in goedmoedige onderonsjes ruziede over het wiegje. Moest het op zijn Hollands of
zoals El Mokhtar het vroeger gezien had in zijn dorp?
Terug naar de adviseur allochtone ouderen. ‘Vooral Marokkanen van de eerste generatie
kunnen echt niet zonder hem. Als er bijvoorbeeld met hun uitkering iets misloopt,
weten ze niet wat ze moeten doen. De wet in Nederland verandert steeds. Dat
kunnen ze niet bijhouden. Het niet spreken en begrijpen van de Nederlandse taal
levert enorm veel stress en machteloosheid op. De adviseur oudere allochtonen is
onmisbaar!’
‘Ons aanbod aan allochtone ouderen is bijna een te groot succesnummer’
Voor SWON-directeur Max de Coole is er geen twijfel mogelijk: de adviseur allochtone
ouderen hoort in vaste dienst te zijn. ‘Om de doelgroep op te sporen, te bereiken en te
motiveren, is een intensieve aanpak nodig. Om kans van slagen te hebben bij de eerste
generatie moet je mensen in dienst hebben die de taal spreken en de cultuur kennen.
Dat is werk van lange adem. Dat red je niet met een projectje van een, twee jaar.’

‘Het is geen spraakmakende doelgroep. De thema’s die er spelen staan niet in de
spotlights. Toch is er bijvoorbeeld onder Marokkaanse ouderen veel eenzaamheid.
De mensen hebben hun familie achtergelaten en wonen in een land waarvan ze de
taal niet verstaan en de cultuur niet begrijpen. De redzaamheid van Turkse en
Marokkaanse familiesystemen valt tegen. Kinderen wonen elders of ontwikkelen
hun eigen ideeën en willen niet altijd voor hun ouders zorgen. Dat druist in tegen de
traditie, dat vinden ouderen moeilijk te accepteren, dat is pijnlijk.’
Uit onderzoeken over sociaal isolement blijkt dat zes procent van de Nederlanders
zeer weinig contact heeft met anderen en daar ontevreden over is. Bij ouderen in het
algemeen is dat zestien procent. Wil je daar iets aan doen, legt De Coole uit, dan moet
je veel op de rails zetten. ‘Geen projectje hier en een projectje daar. Gespecialiseerde
medewerkers moeten eropaf. Ik denk aan een tijdspanne van tien, vijftien jaar.
Werken op projectbasis is sowieso altijd lastig. Gezien de thema’s die zich bij deze
doelgroep aandienen, is het onmogelijk.’
Gezond
Vanaf begin 1996 richt SWON zich ook specifiek op allochtone cliënten. In het begin
gebeurde dat op projectbasis. De oudere migrant heette het project. In 1998 maakten
twee tijdelijke krachten plaats voor twee adviseurs allochtone ouderen in vaste
dienst. In 1998 ging ook Kleurrijk Grijs van start, een brede, actieve en multidisciplinaire
benadering van de oudere allochtone Nijmegenaar. Het procesmanagement
was in handen van SWON. De twee adviseurs allochtone ouderen speelden vanzelfsprekend
een rol in het project. ‘De stroomlijning op het gebied van informatieverstrekking,
advisering en begeleiding is goed gelukt, op het gebied van zorg is minder
winst geboekt’, aldus De Coole.
SWON is blij met de adviseurs allochtone ouderen. De adviseurs zijn op hun beurt
gebaat bij inbedding in een reguliere instelling, vindt De Coole. ‘Heel gezond! Anders
loop je het risico van denken in ‘wij’ en ‘zij’. Het is voor hun werk van betekenis dat ze
met hun neus op de ontwikkelingen in de ouderenzorg zitten. Ze kunnen die ontwikkelingen
beïnvloeden door signalen door te spelen naar de organisatie. Ik kan die weer
door laten klinken in contacten met bijvoorbeeld de wethouder en het zorgkantoor.’
Buitensporig beroep
De Coole, die al vanaf 1981 leiding geeft aan SWON, heeft gemerkt dat de organisatie
zonder adviseurs allochtone ouderen hoegenaamd geen ingang had bij de eerste
generatie Turken en Marokkanen. ‘Nu hebben we bijna te veel ingangen! Als je eenmaal
een aanbod doet, weet je nooit precies wat er gebeurt. Het aanbod van onze
twee allochtone adviseurs blijkt zo’n succesnummer te zijn, dat we ons erop moeten
bezinnen hoe we de vraag in de hand houden. Met name Marokkaanse ouderen doen
een intensief beroep op de adviseur, Turkse wat minder. Onder de eerste generatie
Turken zijn wat meer groepjes die elkaar kennen en helpen. De ouderen zijn zo blij
dat ze eindelijk iemand gevonden hebben die hen verstaat en begrijpt, dat ze een
bijna buitensporig beroep op onze organisatie doen. ‘
focus op de functie van intermediair
47

48
pendelaars tussen vraag en aanbod
Cursus islam
De adviseurs allochtone ouderen bij SWON werken in grote lijnen op drie fronten:
individuele cliëntenondersteuning, ondersteuning van zelforganisaties van oudere
allochtonen en activiteiten die de interculturalisatie bevorderen.
‘Onze adviseurs allochtone ouderen hebben een goede invloed. We ontdekten dat
we een deel van de stad waarin we werken niet kenden. Lütfiye en Mhand hebben
ons daar binnen gevoerd, en dat is erg leuk. We hebben nu medewerkers die weten
hoe je een moskee binnenstapt. En die daar niet bij opvallen, omdat ze een deel van
die gemeenschap zijn. We zijn trouwens ook met alle collega’s in een moskee
geweest. Mhand heeft voorgedaan hoe je bidt en wat je dan zegt. Noem het een
korte cursus islam. Daarna zijn we gaan napraten in het eigen ontmoetingscentrum
van de Turkse ouderenvereniging. Dan merk je hoe geboeid de medewerkers zijn
door de nieuwe wereld die ze hebben leren kennen.’ De Coole concludeert: ‘De positie
van onze allochtone medewerkers is heel goed. Ze hangen er zeker niet bij.’
Welzijnsbezoeken
Van 2000 tot en met 2002 is er in Nijmegen een bijzonder project geweest:
Welzijnsbezoeken. Met welgeteld 7400 ouderen zijn er gesprekken gevoerd, waarin
informatie werd verstrekt, bemiddeld, maar vooral geluisterd. Voor de ongeveer 1200
allochtone ouderen die Nijmegen telt, is een aparte aanpak ontworpen, waarin de
adviseurs allochtone ouderen een belangrijke rol hadden. Er zijn brieven in de eigen
taal verzonden en er waren twee gesprekken in plaats van één - die werden gevoerd
door Turkse en Marokkaanse welzijnsbezoekers. Het motto was: de hulpvraag niet
afwachten, maar actief signaleren en het gebruik van voorzieningen bevorderen. De
positieve respons onder Turkse ouderen lag hoog: 64,7 procent. Van de Marokkaanse
ouderen stelde 40 procent een welzijnsbezoek op prijs.
‘Je kunt het bemoeizorg noemen. Maar het zijn meestal mensen van 65 die dat zeggen.
Ik vraag me altijd af wat ze zouden zeggen als ze 85 zijn! Het is een waardevolle
methode voor alle ouderen, maar zeker voor allochtone ouderen. Briefjes alleen
werken niet, je moet eropaf.’
Steden met de grootte van Nijmegen kampen wel met het probleem dat de behoefte
op bepaalde punten nog zo gering is dat er moeilijk specifieke voorzieningen voor
kunnen komen. ‘Vroeger zeiden we bij Tafeltjedekje: “Halal voedsel hebben we
niet”, nu zeggen we: “We hebben het zelf nog niet, maar we kunnen het wel voor u
bestellen.” Ik heb een hekel aan modewoorden, maar toch: vraaggericht werken.’
Speelruimte
‘We hebben enorm geboft met onze adviseurs allochtone ouderen. Het zijn professionals
die niet zo verweven zijn met de Turkse en Marokkaanse gemeenschap in
Nijmegen. Naast de kwaliteit die ze onmiskenbaar hebben, vind ik dat een groot
voordeel’, meldt De Coole. ‘Beiden hebben zowel binnen als buiten de instelling
gezag opgebouwd. We hebben een keer een stagiaire gehad die helemaal geworteld
was in Nijmegen. Na verloop van tijd werd het werken moeilijk voor haar. Ze had weinig
speelruimte meer. Mijn advies is: let daarop bij de aanstelling.’

De Coole heeft nog meer adviezen: ‘Als adviseur allochtone ouderen, maar vooral als
instelling moet je actief bezig zijn met toekomstscenario’s. Wacht niet op boodschappen
uit Den Haag of op tijdingen van het gemeentehuis. Als je partij wilt blijven,
moet je in ieder geval je eigen verwachtingen helder krijgen, want die neem je
als uitgangspunt voor je strategie. Een beetje bemoeizorg bijvoorbeeld, dat mag
best. Wil je die inzetten voor allochtone ouderen, ga dan je methodiek verfijnen, toespitsen.
Trek lessen uit ervaringen, groei mee, systematiseer.’
‘Interculturalisatie twee kanten op’
Anja van Baardewijk is manager Informatie en Advies bij SWON. Ze geeft leiding aan
de ouderenadviseurs. Jarenlang werkte Van Baardewijk in een dorp met hooguit een
of twee allochtone ouderen. Toen ze bij SWON in dienst kwam en kennismaakte met
de twee adviseurs allochtone ouderen, ging er dan ook een wereld voor haar open.
‘Ik was verbaasd over de impact, de kracht die van hun werk uitgaat.’
SWON heeft een afdeling ouderenadviseurs, waaronder twee adviseurs allochtone
ouderen. Het is een reguliere functie, ingebed in de organisatie. ‘Voor onze autochtone
én allochtone klanten hebben we ouderenadviseurs. Als het nodig is, kunnen
allochtone klanten ook terecht bij de Turkse of Marokkaanse adviseur allochtone
ouderen. In de loop van de jaren is het automatisme erin geslopen dat Marokkaanse
ouderen direct naar de Marokkaanse adviseur gaan en Turkse ouderen naar de
Turkse adviseur. We gaan een interne werkgroep instellen waarin we de functies nog
eens onder de loep nemen en de onderlinge afstemming opnieuw bekijken. Want
waarom zouden autochtone ouderen niet terechtkunnen bij een Turkse adviseur
allochtone ouderen? En waarom zou een autochtone ouderenadviseur niet op huisbezoek
gaan bij Marokkaanse ouderen? Nu ondersteunen onze allochtone adviseurs
Turkse en Marokkaanse zelforganisaties. Waarom straks ook geen zelforganisaties
van andere doelgroepen? Dat is interculturalisatie twee kanten op: SWON instellingsbreed
rijp maken voor de allochtone cliënt en de allochtone klant ervan bewust
maken dat hij ook bij een autochtone ouderenadviseur in goede handen is. Dat heeft
tijd nodig. We merken dat allochtone ouderen die door een autochtone ouderenadviseur
zijn geholpen nu toch nog even bij hun ‘eigen’ adviseur gaan checken of de
informatie wel klopt, of ze wel goed begrepen zijn.’
Toekomstmuziek
‘Het doel van zo’n geleidelijke ombuiging is om op termijn een bredere inzet van beide
functies - ouderenadviseur en adviseur allochtone ouderen - mogelijk te maken. Het
werk van de adviseurs allochtone ouderen zou dan deels door hun autochtone collega’s
kunnen worden overgenomen, zodat de Turkse en Marokkaanse adviseur meer ontwikkeltaken
op zich kunnen nemen.’
Van Baardewijk tekent hierbij aan dat dit nog toekomstmuziek is. Voorlopig zijn er nog
de ‘vierhonderd van Kleurrijk Grijs’. De gegevens van de verschillende hulpverleningsinstellingen
hebben uitgewezen dat er in Nijmegen ongeveer vierhonderd allochtone
focus op de functie van intermediair
49

50
pendelaars tussen vraag en aanbod
ouderen wonen die geen Nederlands spreken, vaak in de eigen taal analfabeet zijn
en die heel veel hulp nodig hebben. Een kwart van de vierhonderd is cliënt van
SWON; de overige driehonderd komen bij een of meer andere instellingen. ‘De vragen
die allochtone ouderen hebben, verschillen van die van autochtone ouderen.
Ons registratie- en cliëntenvolgsysteem leert dat het bij Turkse en Marokkaanse
ouderen vaker gaat om praktische ondersteuning: het invullen van formulieren, het
vertalen van documenten en hulp bij remigratie. De ouderenadviseurs hebben vrijwel
nooit te maken met het energiebedrijf. Hun allochtone collega’s bellen geregeld
met Nuon.’
Enorm geprofileerd
Op de vraag of ze ideeën heeft over de profilering van de functie van adviseur allochtone
ouderen, antwoordt Van Baardewijk lachend: ‘Die functie is al enorm
geprofileerd! Marokkaanse ouderen kwamen in groten getale de hele dag binnenlopen.
Dat was lastig voor het team, want als hun allochtone collega’s er niet waren,
konden de ouderenadviseurs deze mensen niet goed te woord staan. Twee uurtjes
spreekuur per week, dat werkte dus niet. Toen heeft het team zich beraad: wat is voor
ons acceptabel? Hoe denkt de Marokkaanse adviseur dat hij goed kan werken? En
hoe voelt de klant zich het best geholpen? We zijn uitgekomen op drie inloopochtenden
per week. Adviseurs allochtone ouderen moeten de vrijheid hebben om hun
werk zo te organiseren dat ze hun doelgroep optimaal kunnen helpen. Maar geldt
dat niet voor alle medewerkers?’
Rollenspel
Het grote vierjarige project Kleurrijk Grijs is officieel afgesloten, maar allerlei kleine
projecten en activiteiten die eruit voortgevloeid zijn, floreren. In de werkgroep Zorg
bespreken hulpverleners van verschillende pluimage op gezette tijden casussen van
allochtone cliënten. In de groep zitten onder anderen huisartsen, maatschappelijk
werkers en hulpverleners uit de geestelijke gezondheidszorg. De adviseurs allochtone
ouderen - bruggenbouwers bij uitstek - vervullen er een prominente rol in. ‘Dat
leidt tot meer begrip en tot erkenning van de problematiek van allochtone ouderen.
De vraag wat een reguliere zorgorganisatie kan doen om het vragen van hulp voor
allochtone ouderen gemakkelijker te maken, is een vast agendapunt.’
De missie van SWON luidt dat ouderen dat wat ze zelf kunnen ook zelf moeten doen.
Voor allochtone ouderen ligt dat niet zo voor de hand. ‘Bij een rollenspel tijdens een
cursus voor onze ouderenadviseurs speelde een van de adviseurs allochtone ouderen
voor klant. De autochtone ouderenadviseur speelde zijn rol levensecht en deed
wat hij moest doen: hij stimuleerde de klant tot zelfwerkzaamheid. Deze “klant” was
daar helemaal niet mee ingenomen. “Ik voel me niet geholpen”, zei hij. “Ik kom naar
je toe. En wat doe jij? In plaats van dat je me helpt, zeg je dat ik mijn problemen zelf
op moet lossen.” Ik vond het opvallend hoe duidelijk dit interculturele dilemma naar
voren kwam. Onze twee adviseurs allochtone ouderen kunnen dit soort situaties
beter invoelen dan hun autochtone collega’s.’

‘Er ligt nog veel werk voor intermediairs!’
Lütfiye Görgen is sinds 2001 adviseur allochtone ouderen bij SWON. Een kwetsbare
doelgroep, vindt ze. Binnen die groep is met name de positie van weduwen zo mogelijk
nog brozer. Mannen van de eerste generatie regelen doorgaans veel voor hun
gezin. Vrouwen van die generatie die alleen komen te staan, hebben het moeilijk in
een samenleving waarvan ze de taal niet spreken en de regels niet kennen.
‘Eigenlijk heb ik twee moedertalen.’ Het heeft nadelen als je tussen twee culturen
opgroeit, vindt Görgen, maar ook voordelen. Ze is in Nederland geboren en spreekt
net zo vloeiend Turks als Nederlands. ‘Wat me in de functie aantrok, was het contact
met de doelgroep, de mogelijkheid om iets voor deze mensen te kunnen doen. Thuis
kreeg ik al jong de rol van intermediair. Ik werd overal bij betrokken en hielp mijn
vader en moeder met brieven en met allerlei contacten buiten de deur. Als ik in het
weekend bij mijn ouders op bezoek ga, doe ik dat nog steeds.’
Görgen had een hele weg afgelegd toen ze de rol die haar als kind al vertrouwd was,
op professionele manier ging vervullen. Eerst was ze twee jaar lerares Duits.
Achteraf bleek dat niet zo’n gelukkige keuze. Daarna heeft ze in Nijmegen
Toegepaste taalwetenschappen gestudeerd. Geen toevallige keuze. ‘Die studie heeft
onder andere te maken met taalverwerving, met hoe je je een tweede taal eigen
maakt. Het intrigeerde mij dat taal zo veel meer is dan alleen een middel om te communiceren.
Het is ook een manier om je identiteit uit te drukken. Toegepaste taalwetenschappen
is een zeer theoretische studie met veel onderzoek. Toen ik afgestudeerd
was, wilde ik graag de sociale kant op en met mensen werken. Nu zit ik dus
helemaal op de goede plek.’
Aan hun lot overgelaten
‘Allochtone ouderen hebben in Nederland een lage sociaal-economische status, ze
zijn als individu en als groep kwetsbaar. Ze zijn niet mondig en komen niet snel voor
hun rechten op. Sommigen zijn analfabeet, wat het nog ingewikkelder maakt om zich
staande te houden. Mensen zijn dan ook heel erg blij met de hulp die ze krijgen. Dat
is een van de leuke kanten van dit vak. Mijn doelgroep geeft me het gevoel dat ik veel
voor hen beteken.’
Er zijn elf adviseurs voor de Nederlandse doelgroep en twee voor de allochtone doelgroepen.
Al is dat een afspiegeling van de Nijmeegse samenleving, toch ervaart Görgen
het soms als een knelpunt. ‘Over de mensen die op het spreekuur komen, maak ik me
niet zo’n zorgen, die zijn hun huis al uit. Maar er zijn nog zoveel mensen die aan hun lot
overgelaten worden en die niet eens weten dat wij bestaan. Via mijn contacten met
ouderenzelforganisaties probeer ik op huisbezoek te gaan. Ik ondersteun de zelforganisatie
en organiseer groepsvoorlichting voor de leden. Bijvoorbeeld over de remigratieregeling,
over mijn eigen instelling, de thuiszorg, het maatschappelijk werk en het RIO
(Regionaal Indicatie Orgaan). We haken in op actuele onderwerpen, zo hebben we
destijds veel aandacht besteed aan de invoering van de euro. Er is ook veel behoefte
focus op de functie van intermediair
51

52
pendelaars tussen vraag en aanbod
aan informatie over gezondheid. De vrouwen wilden bijvoorbeeld meer weten over
borst- en baarmoederkanker. Voor mannen heb ik een voorlichting georganiseerd
over prostaatklachten. De moskee is een plek waar veel ouderen bij elkaar komen.
Ook daar organiseer ik voorlichtingsbijeenkomsten.’
Veel werk
Net als haar Marokkaanse collega combineert Görgen dus individuele hulpverlening
met de ondersteuning van zelforganisaties. De brugfunctie is voor haar de essentie
van het werk van de adviseur allochtone ouderen. ‘Soms begrijpt de oudere de
instelling niet, of andersom. Ik probeer de oudere uit te leggen wat de regels in
Nederland zijn en de instelling breng ik op de hoogte hoe het precies in elkaar zit
met deze mevrouw of meneer. Het beleid van verzorgings- en verpleeghuizen is afgestemd
op autochtone ouderen. Hier ligt nog heel veel werk voor intermediairs! Ik heb
bijvoorbeeld wel eens bemiddeld tussen een verzorgingshuis en een Turkse
bewoonster. Die mevrouw kreeg veel bezoek en dan werd er in de eigen taal gepraat.
Verzorgenden die binnenkwamen, hadden daar moeite mee. Maar het is natuurlijk
wel haar eigen huiskamer. Verzorgingshuizen verkondigen niet voor niets dat ze
bewoners een “thuis” bieden en dat ouderen achter hun eigen voordeur vrij zijn om
te doen en te laten wat ze willen.’
Ook de dagopvang - een van de diensten die SWON aanbiedt - is nu nog onvoldoende
toegesneden op de behoeften van allochtone ouderen. ‘Er worden Nederlandse
liedjes gezongen en Nederlandse geheugenspelletjes gedaan.’
SWON heeft onlangs een onderzoek laten uitvoeren naar de behoefte aan dagopvang
onder allochtone ouderen. Daar blijkt inderdaad vraag naar.
Weduwen
De adviseur voor Turkse ouderen organiseert ook contactbijeenkomsten speciaal
voor vrouwen die in een isolement zitten. Het is een samenwerkingsproject met de
Stichting Turkse Ouderen Nijmegen (STON). De meeste deelneemsters zijn door hun
huisarts gewezen op de bijeenkomsten. Huisbezoeken geven vaak het laatste zetje.
Om de twee weken is er een ontmoetingsochtend voor vrouwen van 55 en ouder. De
deelneemsters - de gemiddelde leeftijd ligt rond de 65 - krijgen een afwisselend programma
van gesprekken, voorlichting en gymnastiek. Ze worden gehaald en thuisgebracht
door vrouwelijke vrijwilligers van STON.
‘Ik ben daar weduwen tegengekomen die na de dood van hun man helemaal op zichzelf
teruggeworpen zijn. De kinderen hebben een eigen leven opgebouwd en hebben
het te druk om zich om hun moeder te bekommeren. Ik ontmoette een vrouw met een
heel klein inkomen die het hoofd nauwelijks boven water kon houden. Door onwetendheid
liep ze elke maand een flink bedrag mis waar ze wel recht op had. Ik was
zó blij dat ik haar kon helpen. Vaak zijn vrouwen van de eerste generatie hun leven
lang afhankelijk geweest van hun man. Als hun man overlijdt, komen ze in een
hachelijke situatie terecht. Hoe maak je afspraken met instanties als je dat nooit
geleerd hebt en de taal niet spreekt? En hoe vul je ingewikkelde papieren in als je
analfabeet bent? Maar ook vrouwen die wel een man hebben, zitten vaak klem. Door

de cultuur mogen sommige problemen niet naar buiten komen. Als ik op huisbezoek
ga, hoor ik heel veel. Sommige vrouwen doen uiteindelijk wel een beroep op het
maatschappelijk werk, maar het merendeel niet, omdat ze terugschrikken voor een
instantie die hun taal en hun cultuur niet kent. Ik heb erg met deze vrouwen te doen.
Eigenlijk ben ik voortdurend bezig mensen op te sporen die echt hulp nodig hebben.’
‘Het leven bestond uit werken, werken, werken’
De heer Yildirim verstaat en spreekt een klein beetje Nederlands, maar hij kent de
taal niet goed genoeg om brieven van ambtelijke organisaties te begrijpen. En juist
nu is dat zo belangrijk, want Yildirim is bezig zijn tweede vrouw, die nog in Turkije
woont, naar Nederland te laten komen. De adviseur allochtone ouderen van SWON
brengt uitkomst.
Yildirim, begin zestig, hoorde bij de Turkse ouderenorganisatie STON over het
bestaan van de adviseur allochtone ouderen. Sindsdien komt hij zo nu en dan op het
spreekuur van Lütfiye Görgen, meestal met brieven. ‘Ik heb nooit taallessen gevolgd.
Daar werd in de jaren zeventig niet aan gedacht. De fabriek had een tolk, dus daar
hoefde je het niet voor te doen. Het leven bestond uit werken, werken, werken. Ik zat
in de ploegendienst en werkte meestal van tien uur ‘s avonds tot kwart over zeven
‘s morgens. Dat heb ik altijd heel zwaar gevonden. Ik was toen ook niet zo gezond.
Ik denk dat ik taallessen niet had kunnen oppikken.’
In 1993 sloot de Philips-afdeling waar Yildirim werkte. Hij kon geen ander werk meer
vinden. De taal speelt hem vaker parten, bijvoorbeeld bij de huisarts. ‘Ik kan niet vertellen
wat ik mankeer op de manier zoals ik dat graag zou willen. Ook bij gemeentelijke
diensten of andere instanties gaat het moeilijk. Je begrijpt elkaar niet, uit
onmacht word je kwaad en ga je zweten.’
Lütfiye Görgen helpt Yildirim bij alle formaliteiten die nodig zijn om zijn tweede
vrouw naar Nederland te laten komen. Zijn eerste vrouw is overleden. Hij ziet de
adviseur als een vertrouwenspersoon en maatschappelijk werker.
‘Wat zou ik zonder haar moeten doen? Ik zou echt in de problemen komen.’
focus op de functie van intermediair
53

54
Veel telefoontjes door contactfunctionaris Rosa Lima
pendelaars tussen vraag en aanbod

Contactfunctionarissen in Rotterdam
Jouw Projekt is de naam van de afdeling jeugdhulpverlening van de Stichting
Humanitas Thuiszorg en Maatschappelijke Dienstverlening Rotterdam. Maar het
is ook de naam van een manier van werken. Een van de kenmerken is de inzet van
zogenoemde contactfunctionarissen. De Marokkaanse contactfunctionarissen zijn in
1993 begonnen, de Kaapverdische in 1997. Als voorbeeld diende een project in
Amersfoort. In 2003 zijn er twaalf Marokkaanse contactfunctionarissen, elf mannen
en één vrouw, en zes Kaapverdische, allen vrouw. Deze intermediairs spelen snel in
op signalen vanuit de politie, het onderwijs, de consultatiebureaus en andere verwijzers.
Jouw Projekt kent twee teams: Noord en Zuid, beide structureel gesubsidieerde
voorzieningen. Door de multiculturele samenstelling van de teams kan de
hulpverlening - als het noodzakelijk is - in eigen taal en cultuur worden uitgevoerd.
Jongeren en ouders
Het project biedt hulpverlening aan met name allochtone jongeren tot 24 jaar en hun
families. De problematiek varieert van licht tot zwaar. Een groot aantal van de jongeren
heeft regelmatig politie- en/of justitiecontacten, spijbelt of heeft de school
vroegtijdig verlaten. In veel gevallen vormen conflicten met ouders de achtergrond
van de problematiek.
Het beleid van Jouw Projekt is erop gericht om zowel aan jongeren als aan hun
ouders hulp te verlenen. Daarom is ervoor gekozen het gezin als eenheid te benaderen.
Hierbij wordt ervan uitgegaan dat hulpverlening aan ouders enerzijds mogelijkheden
biedt om de kinderen te bereiken en anderzijds al in zichzelf een preventief
effect heeft.
Communicatie en bemiddeling
De Marokkaanse contactfunctionarissen zijn destijds mede op initiatief van de politie
Rijnmond aan het werk gegaan om de overlast van jongeren in te dammen. Ze
werken ‘vindplaatsgericht’. Ook nu komen ze nog wel tussenbeide bij overlast, maar
de nadruk is toch meer komen te liggen op communicatie en bemiddeling, de brugfunctie
dus. Bij de Kaapverdische contactfunctionarissen is het accent verschoven
naar opvoedingsondersteuning omdat er veel alleenstaande moeders zijn met
opvoedingsvragen.
Na minimaal twee jaar ervaring kan een contactfunctionaris geschikt worden geacht
als senior-contactfunctionaris. De beslissing hierover gebeurt op basis van de functioneringsgesprekken,
de voortgang in de opleiding en de resultaten van de deskundigheidsbevordering.
Additionele taken voor een senior-contactfunctionaris zijn:
het draaien van bureaudiensten onder supervisie van de bureaucoördinator,
assistentie verlenen aan maatschappelijk werkers en als gesprekspartner fungeren
in externe overlegsituaties.
focus op de functie van intermediair
55

56
pendelaars tussen vraag en aanbod
‘Onze samenwerkingspartners moeten weten dat ze op ons kunnen
bouwen’
Mohamed el Gallouri, maatschappelijk werker en praktijkbegeleider van de Marokkaanse
contactfunctionarissen van Team Zuid, is een man met een ideaal: meer stabiliteit
in de Marokkaanse gemeenschap brengen. De Marokkaanse contactfunctionarissen
leveren daar een bijdrage aan, vindt hij. Het team krijgt van tijd tot tijd
versterking van een imam. Een combinatie van methodieken die in de praktijk
werkt.
Ooit studeerde El Gallouri in Marokko wis- en natuurkunde. In Nederland gooide hij
het roer radicaal om. Nadat hij zich het eerste jaar in Nederland vooral op het leren
van de taal had geworpen, adviseerde de sociale dienst hem de hbo sociaal-pedagogische
hulpverlening te gaan volgen. Tijdens zijn stage kwam hij als contactfunctionaris
in dienst van Jouw Projekt. En de wiskunde? ‘In de tien jaar dat ik nu in
Nederland woon, ben ik wel altijd kinderen met dit vak blijven helpen. Maar de motivatie
om wiskundeleraar te worden is verminderd.’
Er klinkt respect door als El Gallouri over zijn team vertelt: ‘De contactfunctionarissen
hebben in Marokko bijna allemaal gestudeerd. Ze hebben een behoorlijk brede
kennis van de Marokkaanse cultuur en ze weten hoe ze ouders kunnen betrekken bij
de begeleiding van hun kinderen. Tegelijkertijd staan ze stevig in de Nederlandse
cultuur en zijn ze goed op de hoogte van de ontwikkelingen hier. Die combinatie - ik
weet het uit eigen ervaring - maakt dat je nooit in paniek hoeft te raken. Het lukt dan
altijd weer om op de een of andere manier de brug te slaan. Soms kan het helpen om
bij de begeleiding een ouder iemand met gezag of een echte imam in te schakelen
die de ouders vertelt wat Allah over een bepaald onderwerp gezegd heeft.’
Alles op papier
El Gallouri houdt de vinger stevig aan de pols. Iedere morgen van negen tot tien zit
hij met de contactfunctionarissen van Team Zuid - twee mannen en een vrouw - rond
de tafel. ‘Wat hebben jullie gisteren gedaan? Deze vraag is het uitgangspunt voor de
dagelijkse supervisie. We nemen nieuwe aanvragen door, verhelderen de problematiek
en vragen ons af wat een contactfunctionaris in zo’n situatie kan betekenen.
Soms haal ik er een collega bij voor extra adviezen. Goede begeleiding, ondersteuning
en sturing zijn een voorwaarde. Niet alle contactfunctionarissen hebben een
opleiding gevolgd waarin ze communicatietechnieken leren en rapporteren. Maar
instanties, de politie bijvoorbeeld, ontvangen het liefst schriftelijke informatie.
Daarom zet ik alles op papier. Ik ben volledig op de hoogte van alle afspraken die de
contactfunctionarissen maken en alle acties die ze ondernemen. Ik maak er een kort
verslagje van en fax dat naar de instantie in kwestie. We willen serieus genomen
worden, onze samenwerkingspartners moeten weten dat ze op ons kunnen bouwen.’

Contract
Anno 2003 werken er al meer dan tien jaar contactfunctionarissen in Rotterdam. Toch
moet El Gallouri nog vaak uitleggen dat het geen tolken zijn. ‘Het zijn eerder aankomende
maatschappelijk werkers. Jouw Projekt heeft inmiddels vier contactfunctionarissen
die al tien jaar ervaring hebben. Een duo-begeleiding is ook mogelijk, dan ga
ik zelf mee, bijvoorbeeld als er zich in een gezin relatieproblemen voordoen. Ik luister
naar de vrouw, naar de man en zet vervolgens alles op papier, inclusief een plan van
aanpak. Het is dan niet nodig dat ik elke week zelf mee op huisbezoek ga. De contactfunctionaris
kan aan de hand van een “contract” alle aandachtspunten nalopen en
bespreken met het gezin, bijvoorbeeld het zakgeld voor de kinderen of het alleen
boodschappen doen door mevrouw. We kunnen ook gebruikmaken van een vaderfiguur,
een wat oudere, wijze man die ons werk kan ondersteunen vanuit de koran. Tot
slot kunnen we een beroep doen op een echte imam. Zo’n gezagdrager kan gewicht in
de schaal leggen. Ook een duo-begeleiding met een Nederlandse hulpverlener, bijvoorbeeld
uit de jeugdhulpverlening, is mogelijk.’
Met de doorstroming van contactfunctionarissen zit het uitstekend. De teams blijken
kweekvijvers te zijn voor maatschappelijk werkers. Zes zijn er intussen afgestudeerd.
Dochters
De Marokkaanse contactfunctionarissen richten zich niet meer alleen op de
Marokkaanse doelgroep, maar op iedereen die Arabisch spreekt. Er bevinden zich
onder anderen Somaliërs, Koerden, Soedanezen, Irakezen en Syriërs onder de cliënten.
Vaak gaat het om moeilijke, gevoelige situaties waarin nauw samengewerkt
moet worden met de politie. ‘We komen het nogal eens tegen dat meisjes in de
puberteit van huis weggestuurd worden omdat ze zich niet aan de huiselijke regels
hebben gehouden, ze zijn bijvoorbeeld te laat thuisgekomen. Dat moet je je niet te
erg voorstellen: vijf, zes uur in de middag is volgens sommige vaders al te laat. Wij
worden dan door bijvoorbeeld Jeugdzorg ingeschakeld. Vader is niet te vermurwen.
Moeder wil dat haar dochter terugkomt. Broers en zusjes zijn overstuur. We doen er
alles aan om moeder op haar gemak te stellen, vader in zijn waarde te laten en de
situatie niet te laten escaleren. Soms schakelen we de imam in om zijn visie te laten
horen. Hij kan toepasselijke gedeelten uit de koran citeren om het proces te ondersteunen
en te laten vlotten. Maar hij kan ook zeggen: ‘Man, dit is Nederland! Je hoeft
hier niet zo streng te zijn.’ Als we uiteindelijk allemaal rond de tafel zitten, maken we
een contract waarin staat wat iedereen van elkaar verwacht. Die afspraken vormen
het uitgangspunt voor verdere begeleiding.’
Zouden Marokkaanse meisjes in Nederland niet wat meer in vrijheid volwassen moeten
worden? El Gallouri zegt bedachtzaam: ‘Ik ben ook een Marokkaan. Ik weet wat
er in Rotterdam gebeurt en begrijp de angst van vaders. We proberen meisjes alerter
te maken op dit punt, zodat ze zich meer bewust worden van hun gedrag en beseffen
wat dat voor consequenties kan hebben in Nederland.’
focus op de functie van intermediair
57

58
pendelaars tussen vraag en aanbod
‘De wetten zijn zo ingewikkeld hier!’
‘Toen ik hier kwam moest ik alles leren. Ik moest helemaal van de grond af beginnen:
een andere manier van denken, een andere manier van doen. Ik ben zo blij dat ik
iemand heb getroffen die mij begrijpt en die ik begrijp.’
Cesaria uit Kaapverdië kwam vijf jaar geleden naar Nederland. Ze ging direct als
schoonmaakster aan de slag. Veel tijd om Nederlands te leren was er niet en in haar
werk kwam ze alleen maar mensen tegen die ook geen Nederlands spraken. Op de
Kaapverdische Eilanden kreeg ze op school les in het Portugees, maar ze sprak
Creools, een ‘spreektaal’ voor thuis.
‘Toen ik in Nederland kwam, ben ik bij mijn zuster ingetrokken. Maar met een baby
onderweg kon ik daar niet blijven. Een familielid gaf me de naam van Rosa Lima, de
contactfunctionaris, en het adres van Humanitas. Rosa heeft voor mij een urgentieverklaring
aangevraagd. Toen kreeg ik algauw een huis. Maar de problemen waren
nog niet voorbij. De verzekering wilde de kraamzorg niet vergoeden. De contactfunctionaris
heeft toen bemiddeld. En al leek het allemaal in orde te zijn - de toestemming
was er - achteraf weigerde de verzekering opnieuw om te betalen. Ik had vier
dagen kraamzorg gehad. De contactfunctionaris heeft toen een regeling getroffen
met thuiszorg dat ik het bedrag in termijnen zou afbetalen tot het conflict met de verzekering
zou zijn opgelost. Het is allemaal goed gekomen: de verzekering heeft uiteindelijk
betaald en ik heb het geld teruggekregen van thuiszorg. Kortgeleden heeft Rosa
mij weer geholpen toen ik ziek werd. Ik heb namelijk twee banen, ik werk in een
schoonmaakbedrijf en in een Italiaans restaurant. De wetten zijn zo ingewikkeld hier!’
‘De contactfunctionaris is een vooruitgeschoven post, een soort
nuldelijn’
Manager jeugdhulpverlening Mariska van Keulen heeft juist een rondje pr in de lokale
politiek achter de rug. Om zichtbaar te maken hoe noodzakelijk het werk van contactfunctionarissen
is. ‘Tegenwoordig moet iedereen Nederlands spreken. Dat is de
indicator geworden voor de mate van integratie. Maar dat is maar één aspect. Er spelen
in allochtone gezinnen zaken die wij als witte hulpverleners niet kunnen zien en
doen. Het werk van de contactfunctionarissen, die bestaande hulpverleningsmethodieken
combineren met werkwijzen uit het land van herkomst, blijft daarom de eerstkomende
jaren essentieel.’
De in totaal negen projecten van de afdeling jeugdhulpverlening van Humanitas vallen
onder de verantwoordelijkheid van Van Keulen. Jouw Projekt is er een van. De
contactfunctionarissen vervullen een spilfunctie in deze aanpak. ‘Ze groeien in hun
functie. Ze hebben een mbo- of hbo-opleiding of volgen er een, toch zijn en blijven
het ID’ers. Dat vind ik echt een knelpunt. Ik wil niet beweren dat iedereen geschikt
is om door te stromen naar het maatschappelijk werk. Maar nu zit er wel heel weinig
beweging in, zowel voor hen als voor ons. Contactfunctionarissen doen nuttig werk,
gespecialiseerd werk ook, waar veel vraag naar is. Toch zitten ze in een soort uitke

ingssituatie. Het heet officieel “additionele” arbeid. Eigenlijk zeg je daarmee: het is
werk dat bovenop het “echte” werk komt. Als we nu eens zouden beginnen met te
erkennen dat het noodzakelijk werk is, dat we niet zonder kunnen. Dan is de functie
niet uit de gevarenzone, maar ze krijgt in ieder geval een andere status.’
Veiligheid
De slechte arbeidsrechtelijke positie van de ID’er ziet Van Keulen als een bedreiging
voor de intermediaire functie. Maar, zegt de manager jeugdhulpverlening, bedreigingen
houden vaak kansen in. En dat is nu niet anders. ‘Veiligheid is topprioriteit in
Rotterdam. Veel zaken worden bekeken vanuit de context van veiligheidsbevordering.
Contactfunctionarissen maken door hun werk de buurt veiliger. Kennen en
gekend worden is tegenwoordig het motto van de politie. Dat sluit prachtig aan op
het werk van de contactfunctionarissen, die heel veel mensen kennen, vaak zelfs
weten uit welke bevolkingsgroep of stam mensen uit Marokko oorspronkelijk afkomstig
zijn. Met die kennis kunnen ze de politie, hun belangrijkste samenwerkingspartner,
terzijde staan. Dat is geen repressieve, maar preventieve werkwijze, die bijdraagt
aan een veiliger leefklimaat.’
Het mag een open deur lijken, Van Keulen benadrukt het belang van een open houding
tegenover allochtone cliënten. ‘Ik vind dat je met mensen moet blijven praten
over hoe hun beleving van de werkelijkheid er uitziet. Contactfunctionarissen dragen
bij aan de vergroting van kennis over allochtone doelgroepen. Door hun outreachende
taak vanuit de basis, vanuit de politie, de zelforganisaties, brengen zij veel kennis
in over wat er speelt in de Marokkaanse en Kaapverdische gemeenschap.’
Systeembenadering
Wensen zijn er zeker. ‘Wij hebben geen Turkse contactfunctionaris. Ook een Antilliaanse
zou heel welkom zijn , maar we mogen helaas geen nieuwe mensen aannemen. Jouw
Projekt beschikt over een team met hbo’ers dat is gespecialiseerd in hulpverlening aan
allochtonen, waarbij de systeembenadering - aandacht voor het héle gezin - centraal
staat. De contactfunctionarissen zijn een vooruitgeschoven post, een soort nuldelijn die
via de politie allerlei problemen aan de basis signaleert. Ze zijn dus ook een doorgeefluik,
ze brengen veel klanten aan voor andere projecten van de afdeling jeugdhulpverlening.’
Van Keulen ziet werkgebieden waar nog een wereld te winnen is voor de contactfunctionaris:
de ouderenzorg waar mensen de weg naar voorzieningen nog niet goed kunnen
vinden, en het voortgezet onderwijs. ‘De overgang van basisschool naar voortgezet
onderwijs is een kwetsbare periode. Ook tijdens het verdere verloop is er een hoge
schooluitval onder allochtone jongeren.’
Van Keulen heeft nog een tip voor collega-managers: ‘Blijf actief! Kijk naar buiten, want
daar huist de doelgroep die je wilt bedienen. Wat is er nodig? Maar vergeet de afstemming
binnenshuis niet, volg de veranderingen op de voet, verander mee, actualiseer tijdig
je personeelsbeleid. Welke nationaliteiten heb je bijvoorbeeld nodig om goed te
kunnen inspelen op nieuwe vragen?’
focus op de functie van intermediair
59

60
pendelaars tussen vraag en aanbod
‘De contactfunctionaris moet blijven!’
Soms vinden Marokkaanse mannen het niet goed dat hun vrouw alleen naar buiten
gaat of met andere mannen spreekt. Dan komt het vrouw-zijn goed van pas, is
de ervaring van Fatima Fatnassi. Ze werkt al elf jaar als contactfunctionaris en
maakt deel uit van Team Zuid.
Vindt Fatnassi het een moeilijke functie? Voordat ze kan antwoorden, wordt er op de
deur van de spreekkamer geklopt. In de deuropening staat een breed lachende man.
Ook Fatnassi trekt een vrolijk gezicht. Het is een cliënt die eigenlijk de volgende dag
pas een afspraak heeft, maar die kennelijk niet kan wachten tot het zover is. De contactfunctionaris
heeft bemiddeld in een huwelijkscrisis. De op handen zijnde scheiding
is tot tevredenheid van beide echtelieden teruggedraaid. De mannelijke helft
komt Fatnassi bedanken.
Zo ideaal verloopt het niet altijd. Fatnassi heeft de indruk dat het aantal relatieproblemen
groeit. Ook komen er steeds meer jongeren met schulden en met problemen
op school. ‘Ik help mensen bijvoorbeeld met problemen die verband houden met hun
uitkering. Soms bemiddel ik tussen kinderen die van huis weggelopen zijn en hun
ouders. Als zo’n meisje dan weer thuis is, ben ik erg blij. Grote problemen op emotioneel
gebied verwijs ik door naar het maatschappelijk werk.’
Meer relatieproblemen
De contactfunctionaris luistert naar mensen en zoekt samen met hen naar een oplossing
voor hun problemen. ‘Maar er zijn niet altijd oplossingen. Ik vind het moeilijk
als ik in gezinnen kom waar de man erg streng is. Als hij mij bijvoorbeeld geen toestemming
geeft om met zijn vrouw te praten, houdt het op. Terwijl zo’n vrouw misschien
de hulp hard nodig heeft. Soms is het werk dus moeilijk, maar de sfeer onder
de collega’s is erg leuk. Iedereen helpt elkaar.’
Sinds anderhalf jaar draait Fatnassi ‘s ochtends bureaudiensten om het maatschappelijk
werk te ondersteunen. De rest van de tijd bezoekt ze cliënten en overlegt ze
met bijvoorbeeld de politie, jeugdhulpverleningsorganisaties, opvangcentra, scholen,
ziekenhuizen, raadslieden, advocaten en sociale dienst.
Fatnassi heeft in Marokko op de middelbare school gezeten. Ze heeft een functiegerichte
cursus gevolgd toen ze contactfunctionaris werd. ‘Ik heb geen tijd om een
opleiding te volgen, want ik heb vijf kinderen. Mijn oudste dochter is eenendertig,
mijn jongste is veertien. Drie van hen hebben een baan, twee gaan er nog naar
school. Ze maken het allemaal goed. Mijn man is heel trots op me als we ‘s avonds om
vijf uur samen thuiskomen van ons werk. Hij vraagt me geregeld om raad, dan komt
hij met allerlei papieren aanzetten en speel ik thuis ook voor contactfunctionaris!’
‘Fatima kan ik alles vertellen’
‘Ik ontmoette de contactfunctionaris toen ze zich in een clubhuis kwam voorstellen. Het
was een hele opluchting dat ik in mijn eigen taal met Fatima Fatnassi kon praten. Ik heb
meteen een afspraak met haar gemaakt, want ik zat in een heel moeilijke situatie.’

‘Ik had toen problemen met de Kinderbescherming. Dat gaat over belangrijke dingen
en dan wil je dat mensen je goed begrijpen. Toen ik in 1981 naar Nederland kwam,
was ik achttien, misschien negentien jaar. Ik spreek niet goed Nederlands, ik kan
sommige woorden niet goed vinden. En als ik gespannen ben, lukt het helemaal niet
meer. Het is voor mij erg belangrijk dat Fatima mij helpt, ik ga meestal twee of drie
keer per week naar haar toe. Dat doe ik als ik er alleen niet uitkom. Met de schuldhulpverlening
bijvoorbeeld. Mijn man heeft geen werk meer en we hebben zes kinderen.
Het is moeilijk voor hem om ander werk te vinden. Ik ben getrouwd met een
Marokkaanse man die heel goed Nederlands spreekt. Als wij samen ergens zijn,
weet ik niet waarover hij praat. Gaat het over mij?, vraag ik me af. Ik voel me dan
alleen en buitengesloten. De contactfunctionaris is de enige met wie ik hierover kan
praten. Fatima kan ik alles vertellen, want ik weet dat ik haar kan vertrouwen. Zij
houdt de dingen geheim, dat is een veilig gevoel. Ik zou niet weten bij wie ik anders
met mijn problemen terecht zou kunnen.’
‘Soms is het moeilijk om zakelijk te blijven’
‘Ik sta tussen twee werelden in. Van de ene weet ik veel. Van de andere ken ik de
grote lijnen. Aan Kaapverdianen in Nederland leg ik uit waarom je elke maand
dezelfde dingen moet verklaren als je een baan zoekt of een uitkering krijgt. “Dat
weten ze al, dat hoeft toch niet!” vindt mijn doelgroep. “Als je dat niet doet, vind je
geen werk en krijg je geen geld”, leg ik uit.’ Contactfunctionaris Rosa Lima heeft het
allemaal zelf meegemaakt toen ze tien jaar geleden naar Nederland kwam.
Lima was zeventien toen ze vertrok uit Kaapverdië. Op haar drieëntwintigste verhuisde
ze van België naar Nederland. Ze zit nu in het laatste jaar van de mbo Sociale
Dienstverlening. Daarna wil ze een hbo-opleiding gaan volgen. Kan ze zich goed
concentreren nu haar eigen ID-baan onzeker is geworden?
‘Ik kan er in mijn eentje toch niets aan doen. Als ik werk, zet ik het helemaal van me
af, want anders ben ik er niet honderd procent voor mijn cliënten. Vanochtend bijvoorbeeld
heb ik twintig cliënten op mijn spreekuur gehad. Veel mensen met juridische
vragen. Ik ben blij dat ik een goede kennis van het stelsel van sociale zekerheid
heb. Elke ochtend heb ik een gesprek met mijn begeleidster en twee keer per week
bespreken we onze aanpak in het grote team met maatschappelijk werk. Humanitas
biedt ook veel deskundigheidsbevordering aan. Dat is allemaal heel goed geregeld.’
Dat is nodig, vindt Lima, want als contactfunctionaris moet je stevig in je schoenen
staan: ‘Ouders, die vaak veel ouder zijn dan ik, denken bij zichzelf: wie is dat die ons
gaat vertellen hoe we ons kind moeten opvoeden? Dan is het moeilijk om die mensen
te overtuigen. Ze moeten zich gaan bezighouden met een cultuur die ze niet
begrijpen. “Waarom zeg je dat? Je bent toch ook een Kaapverdische? Jij weet toch dat
wij dat in ons land niet doen?”
Voelt Lima zich voldoende gewaardeerd bij Humanitas? ‘Van mens tot mens zeker.
Als de maatschappelijk werkers het druk hebben, doen ze een beroep op mij. Dan
focus op de functie van intermediair
61

62
pendelaars tussen vraag en aanbod
voel ik de waardering. Maar als ze onderling gaan discussiëren over de hoogte van
hun salaris en ik de bedragen vergelijk met wat ik krijg...’
Emotioneel
‘Ik vind het belangrijk om voor deze doelgroep op te komen’, zegt Lima en ze meent
het. Maar hoe kom je erachter wat je rechten en plichten zijn?
Het is moeilijk werk, beaamt Lima. ‘Soms is het lastig om zakelijk te blijven. Onlangs
sprak ik met een mevrouw die als een soort wanhoopsdaad haar kind van school
thuis hield. Dan komt er vanzelf iemand om mij te helpen met mijn problemen, dacht
ze. Ik werd helemaal emotioneel bij de gedachte aan dat meisje dat de hele dag tussen
vier muren zat en haar schoolkameraadjes miste. Maar het lukte me toch om
haar uit te leggen dat je in Nederland je problemen zo niet oplost. Integendeel: er
verschijnt een leerplichtambtenaar op je stoep en je krijgt nog veel meer problemen.
Kaapverdië is een arm land met weinig voorzieningen. Als je werkloos bent, moet je
maar zien hoe je rondkomt. De mensen zijn niet gewend om te gaan met veel regels
en verplichtingen.’
‘Als buurtagenten hebben wij veel opgestoken van de contactfunctionaris’
Toen er nog geen contactfunctionaris was, liepen de contacten tussen Marokkaanse
gezinnen en de politie geregeld vast. Taalproblemen en cultuurverschillen speelden de
partijen parten, waardoor misverstanden zich opstapelden. Buurtagenten Dirk
Meijndert en Wil van Son vinden dat de communicatie niet honderd, maar tweehonderd
procent verbeterd is sinds contactfunctionaris Mohamed el Hamdi een brug bouwt tussen
de politie en de Marokkaanse gemeenschap.
‘Wie signaleert er wanneer het misloopt? Bij wie ligt de verantwoordelijkheid? En wie
moet er ingrijpen? Op die punten liepen we in het verleden vaak vast in Marokkaanse
gezinnen’, vertelt Meijndert. ‘Nu kan de contactfunctionaris aan het gezin uitleggen wat
de opvatting van de politie is. En omgekeerd kan hij ons vertellen hoe het gezin erover
denkt en wat in de Marokkaanse cultuur gebruikelijk is. Zo kunnen we toch met elkaar
communiceren en krijgen we van beide kanten meer inzicht in elkaars denkbeelden. Dan
ga je elkaar vanzelf meer respecteren. Dat is een goede basis om naar een oplossing toe
te werken.’
Van Son: ‘Als buurtagenten hebben wij veel opgestoken van de contactfunctionaris.
Enerzijds hebben we meer begrip gekregen voor de Marokkaanse manier van denken.
Anderzijds heeft de contactfunctionaris ons ook een bepaald gezicht gegeven binnen de
Marokkaanse gemeenschap in Kralingen. We worden anders benaderd en er is over en
weer meer waardering.’
Van Son geeft een voorbeeld: ‘In de Marokkaanse cultuur worden problemen bij voorkeur
binnen de familie opgelost. Als wij binnenkwamen in de rol van hulpverlener, werden
we met argusogen bekeken en was er ineens niets meer aan de hand. Vroeger dacht

ik in termen van liegen. Nu weet ik dat het eerder schaamte is die de mensen weerhoudt
om over hun problemen te praten.’
Misverstanden
Meijndert: ‘De politie in Marokko werkt anders, wij zijn wat socialer. Daar moet men
aan wennen. We werden vaak meer gezien als een bedreiging dan als mensen die
een probleem kwamen oplossen. De contactfunctionaris legt nu uit waarom wij erbij
zijn en hij vertelt dat we komen meedenken over hoe de problemen in het gezin te
verhelpen zijn. Mensen zijn dan vaak opgelucht dat de moeilijkheden toch goeddeels
binnenskamers blijven.’
Van Son: ‘We hebben hier eens op het bureau gezeten met een vader en zoon. We
spraken vader aan op zijn verantwoordelijkheid en vroegen of hij de jongen wel eens
strafte. “Hoe bedoelt u?”, vroeg hij. “Bijvoorbeeld een week niet naar de tv kijken of
een tijdje minder zakgeld”, zeiden wij. Hij keek ons aan: “Of bedoelt u dit?” Waarop
hij zijn zoon een ontiegelijk harde klap in het gezicht gaf. Pas later hoorden we dat
hij dit alleen gedaan had omdat hij ons wilde laten zien dat hij echt op durfde te treden.
Hij had onze vraag als een advies gezien: pak dat kind eens flink aan. Maar zo
hadden we het helemaal niet bedoeld. Dit is een voorbeeld van het soort misverstanden
waar we keer op keer tegenaan liepen. Om dit te voorkomen gaan we samen
op huisbezoek. Soms neemt meneer El Hamdi de vervolgcontacten op zich, soms
gaan wij verder of nemen wij het weer over als er goede afspraken zijn gemaakt.’
De buurtagenten zien voor de contactfunctionaris een rol weggelegd in het project
Marokkaanse buurtvaders. Meijndert: ‘Door zijn speciale vaardigheden, zijn contacten
en zijn kennis van de sociale kaart van de wijk, zou hij een meerwaarde geven
aan het project. Buurtvaders lopen tegen veel problemen aan, maar ze zijn niet
geschoold in het bemiddelen in gezinnen. Ze missen de vaardigheden om mensen
met bijvoorbeeld verslavingsproblemen of zware schulden in de goede richting te
helpen. Daar zouden ze de contactfunctionaris voor kunnen gebruiken, want buurtvaders
moeten “vaders” blijven en geen hulpverleners of bemiddelaars worden. De
contactfunctionaris zou ook als vraagbaak kunnen fungeren voor de buurtvaders.’
Niet bij elk akkefietje
Meijndert en Van Son vragen zich wel eens af of er binnen Humanitas genoeg
waardering is voor de inzet van de contactfunctionaris. ‘Bij de politie heb je te maken
met acute situaties. Als je daar niet meteen op reageert, kan het te laat zijn. De contactfunctionaris
komt als het enigszins kan direct, niet alleen op kantooruren. Wij
vinden dat belangrijk, maar krijgt hij daar in zijn organisatie geen problemen mee?’
Wat is er nodig om goed samen te kunnen werken?
Meijndert: ‘Vertrouwen.’
Van Son: ‘Beschikbaarheid.’
Vertrouwen is er vanaf het begin geweest, verklaren de buurtagenten. ‘We hebben
altijd alles in openheid kunnen bespreken’, zegt Meijndert, ‘we zijn nooit bang
geweest om elkaar voor het hoofd te stoten. Van beide kanten is het vertrouwen nooit
focus op de functie van intermediair
63

64
pendelaars tussen vraag en aanbod
beschaamd.’ Van Son licht toe: ‘Op het moment dat ik met een acute situatie zit, kan
het niet zo zijn dat de contactfunctionaris overmorgen om vijf over tien nog een gaatje
in zijn agenda heeft! Dat is nu niet zo. Negen van de tien keer is meneer El Hamdi er.
We maken er geen misbruik van en schakelen hem echt niet in bij elk akkefietje waarbij
een Marokkaans gezin betrokken is. We doen dat alleen als het ingewikkeld is en
de problemen meer op het sociale vlak liggen dan op het strafrechtelijke. Als we de
contactfunctionaris bellen, weet hij dat het belangrijk voor ons is.’
Het voorval staat bekend als de ‘paspoortaffaire’. Meijndert verhaalt met smaak hoe
alleen het noemen van de naam van de contactfunctionaris soms al wonderen doet.
‘Toen meneer El Hamdi met vakantie was, rees er een probleem in een Marokkaans
gezin. Man en vrouw woonden gescheiden, maar de man had zich het paspoort van
zijn vrouw toegeëigend. Wij werden ingeschakeld om het paspoort aan de vrouw
teug te bezorgen. We waren geen vreemden in het gezin, we hadden er eerder
bemiddeld en werden hartelijk ontvangen door de heer des huizes. Maar toen we het
paspoort ter sprake brachten, werd de sfeer ijzig en ontstonden er plots onoverkomelijke
taalproblemen. ‘Maandag is meneer El Hamdi er weer, dan komen we wel
terug’, zeiden we. Toen meneer de naam van de contactfunctionaris hoorde, liep hij
direct naar de slaapkamer om het paspoort te halen. Zó belangrijk is de contactfunctionaris,
hij hoeft er niet eens bij te zijn!’

Bezoekvrouw in gesprek in de Bijlmer
focus op de functie van intermediair
65

66
pendelaars tussen vraag en aanbod
Bezoekvrouwen in Amsterdam
In diverse steden in Nederland zijn er bij instellingen voor lokaal welzijnswerk bezoekvrouwen
actief. Zij hebben als taak om andere allochtone vrouwen te benaderen, te
stimuleren en te activeren om deel te nemen aan activiteiten, voor hen zelf en hun kinderen.
Bezoekvrouwen zijn bijvoorbeeld te vinden in Zwolle, Kampen, Deventer, Zaandam
en Roosendaal. Ook bij migranten(zelf)organisaties als de Stichting MAMA in de
Bijlmer in Amsterdam werken bezoekvrouwen. Zij werken met name op het terrein
van de sociale dienstverlening.
Stichting MAMA
Stichting MAMA in Amsterdam is een Antilliaanse/Arubaanse vrouwenorganisatie
die zich primair richt op de integratie en participatie in de Nederlandse samenleving
van alleenstaande vrouwen met en zonder kinderen. Stichting MAMA wil alleenstaande
Antilliaanse en Arubaanse vrouwen, vooral nieuwkomers, bewust maken
van hun positie in Nederland én van de mogelijkheden hun situatie te verbeteren. De
stichting biedt informatie en instrumenten waarmee de doelgroep zich verder kan
ontwikkelen. De naam verwijst naar de doelgroep: Muhenan Antiniano Munenan
Arubano, Antilliaanse en Arubaanse meisjes of vrouwen. In 1989 werd de stichting
een feit.
Stichting MAMA organiseert bijvoorbeeld een spreekuur, taallessen, themabijeenkomsten,
cursussen, studiedagen, workshops en netwerkbijeenkomsten en multiculturele
en recreatieve activiteiten.
Project Bezoekvrouwen
Het project Bezoekvrouwen, dat sinds 2000 loopt, is een van de activiteiten van
Stichting MAMA. Antilliaanse en Arubaanse vrouwen in de stad Amsterdam vormen de
doelgroep, met name in Zuidoost en Noord. Er zijn zeven bezoekvrouwen, die jaarlijks
ruim tweehonderd gezinnen bedienen.
Bezoekvrouwen zijn vrouwen uit de doelgroep die een persoonlijke, vriendschappelijke
relatie aangaan met hun cliënten. De bezoekvrouw heeft een ondersteunende taak en
vervult een voorbeeldrol. Ze geeft een voorbeeld doordat ze de situatie kent en haar weg
al heeft gevonden, bijvoorbeeld door te werken, te studeren en maatschappelijk actief
te zijn.
Om het doel te bereiken waarvoor ze naar Nederland zijn gekomen - een beter leven
voor zichzelf en hun gezin - moeten Antilliaanse en Arubaanse vrouwen hier hun weg
vinden. Dit kan alleen als ze in contact komen met instellingen, organisaties en personen
die hulp bieden die is toegesneden op hun situatie. Vooral voor nieuwkomers is het
moeilijk om die contacten tot stand te brengen. Een bezoekvrouw kan de oplossing zijn.
Iemand met dezelfde achtergrond als zijzelf die er speciaal voor hen is. Bezoekvrouwen
zijn er niet voor specifieke probleemsituaties, maar voor situaties waarin vrouwen ruggensteun
nodig hebben of een duwtje in de goede richting. Bij eventuele problemen
pakt de bezoekvrouw de problemen niet zelf aan, maar helpt ze bij de doorverwijzing.

‘Wijs me, begeleid me, ontmoet me’
Maritsa Wernet is coördinator van Stichting MAMA. Ze geeft acht uur per week leiding
aan het bezoekvrouwenproject. Ooit is ze zelf spontaan aangesproken en uitgenodigd
door een buurtvrouw bij MAMA. Want bezoekvrouwen blijven niet achter
hun bureau zitten. Ze gaan op huisbezoek en leggen op straat, in de kerk, het winkelcentrum
of het postkantoor contact met mogelijke cliënten. Want hun belangrijkste
gereedschap hebben ze bij zich: hun mond en hun houding.
Wernet is pedagoge met als specialiteit opvoedingsondersteuning. Ze begeleidt het
team bezoekvrouwen. ‘Als vrouwen op de uitnodiging voor een gesprek ingaan, weet
je dat er al iets van enthousiasme is. In een eerste gesprek vertellen we over het
werk van de bezoekvrouwen. In het tweede gesprek komt er een lijst met capaciteiten
en vaardigheden op tafel, bijvoorbeeld flexibiliteit, kunnen samenwerken, kunnen
en willen werken aan de verbetering van je communicatie, openstaan voor de
aanpak van Stichting MAMA en openstaan voor kritiek en kritiek kunnen geven. Een
bezoekvrouw moet mensen kunnen motiveren en aanmoedigen. En ze moet bereid
zijn een rolmodel te zijn. Dat heeft invloed op je leven, want je cliënten wonen soms
op dezelfde galerijflat als jij. Je kunt geen adviezen geven die je zelf in de wind slaat.
Ook moet een bezoekvrouw bereid zijn om te gaan studeren. Want het werk is een
opstap naar een reguliere baan. Het is niet zo dat een beginnende bezoekvrouw voor
honderd procent over al deze vaardigheden moet beschikken, maar ze moeten wel in
potentie aanwezig zijn. In ieder geval moet de bereidheid er zijn om eraan te werken.’
Grenzen stellen
De bezoekvrouwen krijgen een stevige ‘training on the job’, want in principe zijn het
vrouwen die langere tijd thuis hebben gezeten. Of ze hebben werkervaring op de
Antillen en konden in Nederland geen werk vinden of hadden kleine kinderen en
geen opvang. Ze beginnen met een maand lang intensieve training gericht op het
werk en de beroepshouding. Bovendien wordt in die maand bekeken of ze echt
gemotiveerd zijn. Als de vrouwen ingewerkt zijn, krijgen ze een keer per week training.
Vier elementen staan daarin centraal: de omgang met de cliënt, de beroepshouding,
grenzen kunnen stellen én openstaan. ‘Onze doelgroep zit veel dichterbij
dan in een formele instelling. Je gaat op huisbezoek en drinkt koffie in de keuken. Als
je je grenzen niet in de gaten houdt, ben je nooit klaar.’
Een ander probleem is dat Stichting MAMA geen middelen heeft om cliënten de hulp
te bieden die ze eigenlijk nodig hebben. Zo is er geen geld voor reiskosten om cliënten
te begeleiden naar voorzieningen buiten De Bijlmer, de thuisbasis van de stichting.
Een videofilm over het werk van de bezoekvrouwen komt door gebrek aan
middelen niet van de grond. ‘We hebben onze eigen manier om ons te profileren voor
de doelgroep, maar om onszelf te promoten zou het goed zijn als we instellingen
onze werkwijze in de praktijk konden laten zien. Nu blijft het bij praten, praten... We
kunnen niet tegelijkertijd werken en promoten.’ Erger is de voortdurende onzekerheid
over de ID-banen. ‘Je kunt geen kwaliteit en continuïteit garanderen, als je
aldoor zorgen hebt over het voortbestaan van je baan.’
focus op de functie van intermediair
67

68
pendelaars tussen vraag en aanbod
Cultuurverschil
Bezoekvrouwen werken meestal met de moeder, dat is de spilfiguur. Ook oma’s zijn
welkom bij Stichting MAMA. ‘In Nederland is het voor Antilliaanse en Arubaanse
moeders moeilijker om hun gezag te laten gelden. Op de Antillen hebben ouders
meer zicht op wat er met hun kinderen gebeurt. Als er hier problemen zijn, praten
sommige hulpinstanties alleen met het kind. Deze methode werkt misschien voor
Nederlandse ouders die een andere achtergrond hebben. Maar een Antilliaanse
moeder voelt zich buitenspel gezet, ze krijgt het gevoel dat ze de greep op haar kind
verliest. Bezoekvrouwen krijgen vaak te maken met dit cultuurverschil. Wij bekommeren
ons in de eerste plaats om de moeder. Soms hebben moeders verkeerde ideeën
over opvoeden, ze geven bijvoorbeeld veel snoep in plaats van aandacht. Op de
Antillen hielden familie, vrienden en buren een oogje in het zeil, hier moeten moeders
die steun ontberen. We proberen de bezoekvrouwen die sturende, toezichthoudende
rol te laten vervullen. Onze filosofie: schade voor later voorkomen.’
Positieve sociale controle
Wijs me, begeleid me, ontmoet me. Zes woorden die de leidraad vormen voor bezoekvrouwen.
Informatie verspreiden, een vertrouwensband creëren en de krachten bundelen.
‘Dan durf je! In tegenstelling tot Nederlandse vrouwen stappen Antilliaanse en
Arubaanse vrouwen niet zo gemakkelijk overal op af. Enerzijds hebben wij de neiging de
dingen te laten zoals ze zijn, anderzijds is er weinig aandacht en waardering vanuit de
Nederlandse samenleving. Er wordt vaak gedacht: ze praten Nederlands, ‘t zijn
Nederlanders, dus mond dicht en meedoen.’
In de drie jaar dat het project Bezoekvrouwen loopt, is er veel veranderd, vindt
Wernet. ‘Onze doelgroep weet ons te vinden en maakt gebruik van onze faciliteiten.
Vrouwen die zich losgemaakt hebben van het sociale keurslijf op Curaçao, zitten niet
te wachten op iemand die hun vertelt hoe het moet. Maar de positieve sociale controle
van de bezoekvrouwen werpt vruchten af. Mensen die trots zijn dat ze erbij
horen, letten erop hoe ze zich gedragen.’
‘Ze kennen me, begrijpen me en helpen me’
Het zijn lieve mensen bij Stichting MAMA, vindt Milagros Gonzales. Als ze een brief
krijgt van een of andere instantie, raakt ze nog steeds een beetje in paniek, want ze
weet niet wat haar boven het hoofd hangt. Bij MAMA is er altijd iemand die zo’n brief
vertaalt en haar verder helpt. ‘In rust en vrede ga ik dan naar huis.’
Milagros Gonzales verliet Santo Domingo, de hoofdstad van de Dominicaanse
Republiek, negen jaar geleden. Ze was toen in de vijftig. Ze spreekt alleen Spaans, een
beetje ‘ruw’ Spaans, vindt ze zelf. Zo praten ze nu eenmaal in de Dominicaanse
Republiek. ‘Ik heb gelukkig geen grote problemen. Zelfs de taalproblemen vallen mee,
want ik kom in Nederland verbazend veel mensen tegen die Spaans spreken, soms
beter dan ikzelf. Bij MAMA heb ik veel mensen leren kennen, Antillianen, Arubanen en
ook mensen uit Zuid-Amerika. Die contacten zijn belangrijk voor mij. Als ik bij MAMA

kom, denk ik altijd: Het gaat goed, het groeit, er zijn weer nieuwe gezichten.’
Nog niet zo lang geleden werd Milagros op straat beroofd. Ze was erg van streek. Op
het politiebureau kon ze niet ophouden met huilen, al waren de agenten aardig en
spraken er twee Spaans. ‘Ik heb Stichting MAMA gebeld, ik kon niemand anders
bedenken. Binnen een half uur waren Jeanette en Thelma op het bureau. Pas toen ik
die bekende gezichten zag, kalmeerde ik. Als mensen je in zo’n moeilijke situatie
helpen, vergeet je dat nooit meer.’
Wat vindt Milagros het belangrijkste voordeel van het project Bezoekvrouwen?
‘Ze kennen me, begrijpen me en helpen me. Ik waardeer hun kennis en hun bereidheid
om te luisteren, of het nu om kleine of grote problemen gaat. Ze hebben altijd
wel een grapje of een glimlach voor je. Ik ben er echt heel tevreden over.’
Milagros heeft een hartenwens: ‘Dat het tot iedereen doordringt dat mensen die
naar Nederland komen, mensen zijn zoals ieder ander.’
‘Je hoeft geen doctorandus te zijn om goed werk te leveren’
Lucia Martis is coördinator van ProFor, een ondersteunings- en servicepunt voor
Antilliaanse en Arubaanse organisaties, en sinds kort ook voor organisaties van
andere origine. Een veertigtal organisaties maakt gebruik van de diensten van
ProFor. Stichting MAMA is er een van. Profor en MAMA zijn buren in het kantoorpand
in De Bijlmer. Martis vertelt waarom ze een zwak heeft voor het project
Bezoekvrouwen van MAMA.
ProFor ondersteunt MAMA op inhoudelijk gebied en op het gebied van personeel.
Coördinator Martis was vanaf het prille begin bij de bezoekvrouwen betrokken.
Stichting MAMA beschikte toentertijd niet over de mogelijkheden zo’n groot project
alleen te ontwikkelen. ProFor stak een helpende hand toe. ‘We zijn begin 2000
begonnen met de opzet. De meeste bezoekvrouwen zijn met ingang van 1 juli 2000
in dienst gekomen. We hebben toen bij NV Werk, de organisatie die binnen
Amsterdam banen subsidieert, een verzoek ingediend om zeven bezoekvrouwen in
dienst te kunnen nemen. Dat is goedgekeurd. Deze ID-medewerkers zijn in dienst bij
ProFor die ze detacheert bij Stichting MAMA.’
Martis vindt dat de bezoekvrouwen belangrijk werk doen. ‘Ze verrichten heel veel
“research”. Ze praten met de doelgroep, weten als geen ander waar de problemen en
behoeften liggen. Ze zijn de spil van de projecten. Als bij het onderwijsproject blijkt
dat er een kind is met problemen die verband houden met de situatie thuis, dan
vraag je of de bezoekvrouw het gezin wil bezoeken. Zo leggen de bezoekvrouwen
linken en dwarsverbanden tussen de verschillende projecten van MAMA.’
Waardering
In de praktijk gaat een bezoekvrouw met een koffertje met voorlichtingsmateriaal op
huisbezoek. Ze vertelt over activiteiten in de wijk en in de stad. En ze luistert naar
wensen en behoeften. Ze maakt vrouwen wegwijs en probeert hen te motiveren deel
te nemen aan cursussen en activiteiten. Als het nodig is, gaat ze mee.
focus op de functie van intermediair
69

70
pendelaars tussen vraag en aanbod
‘Vroeger hadden de bezoekvrouwen zelf een bestaan met weinig perspectief. Vaak
op bijstandsniveau met weinig zicht op werk of scholing. Nu halen ze andere vrouwen
uit de put!’
Aan waardering is geen gebrek. De gemeente Amsterdam kende het bezoekvrouwenproject
in 2003 de Diversiteitsprijs toe. Het Oranjefonds gaf blijk van zijn
waardering. En het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid honoreerde
het verzoek om het project breder in te zetten, een uitbreiding naar vier andere steden.
‘Beleidsmakers nemen ons serieus. Dat neemt niet weg dat de positie van de
bezoekvrouwen nog steeds onzeker is. Niemand lijkt geld te hebben om loonkosten
te subsidiëren. Als je een fonds daartoe bereid vindt, gebeurt het eenmalig of voor
twee jaar. Dan zit je weer met lege handen. We willen dat het bezoekvrouwenproject
een structurele voorziening wordt. Onze pilot is in feite afgerond; we kunnen implementeren.’
Behoefte aan spilfiguur
Hoe zou de positie van bezoekvrouwen versterkt kunnen worden?
‘Door de politiek te laten zien hoe belangrijk deze vrouwen zijn. Hun werk is low budget,
uiterst direct en concreet en aan de basis. Ze helpen anderen en zichzelf.’
Voorwaarde voor het welslagen van projecten als deze vindt Martis dat er één bindende
figuur is. ‘Niet alle medewerkers hebben een opleiding. Het zijn mensen met
heel verschillende achtergronden. Er moet dus iemand zijn die de groep stimuleert,
coacht en er een hechte groep van maakt. Iemand die ze door alle baanperikelen
heen blijft motiveren. Deze paraprofessionals hebben behoefte aan een spilfiguur.’
Martis neemt samen met de coördinator van Stichting MAMA de beoordelingsgesprekken
met bezoekvrouwen voor haar rekening.
Dat inspireert haar tot een hartenkreet: ‘Wij hebben vrouwen - die aanvankelijk zeiden
dat ze niets konden en niets durfden - binnen een half jaar zien opbloeien. Ze
bleken over onvermoede krachten en kwaliteiten te beschikken. Iemand hoeft geen
doctorandus te zijn om goed werk te leveren! Kortom: geef mensen met een lage
opleiding een kans.’
‘Noteer kleine doelstellingen om de grote lijn vast te houden’
‘Door de gedeelde ervaringen hebben bezoekvrouwen een gemakkelijke toegang tot
de vrouwen die ze opzoeken. Ze weten wat het is om in hun positie te verkeren.
Bovendien spreken ze de taal. Ik vind het een groot voordeel dat ze zo gemakkelijk
contact kunnen leggen’, zegt Lilian van El, beleidsmedewerker bij de Directie
Coördinatie Emancipatiebeleid van het ministerie van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid (SoZaWe).
‘Andere vrouwen uit hun isolement halen en stimuleren tot zelfstandigheid en onafhankelijkheid
is een mooie uitdaging. Bezoekvrouwen doen dat op een heel goede

manier door de eerste, moeilijke stappen op het pad naar integratie en participatie
samen te zetten.’
Maar bezoekvrouwen moeten méér zijn dan tolken en handige, oproepbare hulpjes
bij bijvoorbeeld een doktersbezoek, benadrukt Van El. Ze moeten zich bewust zijn
van hun overstijgende waarde. ‘Gaan de vrouwen met wie je contact hebt echt zelf
aan de slag? Trekken ze zich op aan jou? Worden ze onafhankelijker? Leg in korte
verslagjes de stappen, de kleine doelstellingen vast, zodat je de grote lijn niet uit het
oog verliest. Neem dat van tijd tot tijd door met de vrouw in kwestie, en na een poos
nog eens en nog eens. Kortom: houd de ontwikkeling scherp in het oog.’
Goed evalueren, precies nagaan wat er wel of niet bereikt is en of er voldoende ontwikkeling
in zit, vindt Van El essentieel. ‘Het is mooi als vrouwen beter Nederlands
gaan leren en zelfstandig dingen oppakken. Nog mooier is het als ze de bezoekvrouwen
uiteindelijk niet meer nodig hebben en zelf een helpende hand kunnen uitsteken.
Het is niet gemakkelijk om dat proces goed te evalueren, maar wel noodzakelijk.
Want hoe preciezer je weet of je aanpak werkt en wat ermee bereikt wordt, des
te meer kun je uit een project halen, de doelstelling oprekken en professionaliseren.’
Uitwisseling
Tientallen subsidieaanvragen gaan elk jaar door de vingers van Van El. ‘Toen we subsidie
verleenden aan ProFor voor het project Bezoekvrouwen van Stichting MAMA,
hebben we nog drie aanvragen voor projecten met bezoekvrouwen gehonoreerd. Een
voor Turkse vrouwen, een voor Ethiopische vrouwen en een voor vrouwen die het
slachtoffer zijn van vrouwenhandel. Ik vind het een goede methode om vrouwen te
begeleiden bij participatie op verschillende gebieden.’
In 2004 kunnen emancipatiesubsidies worden aangevraagd rond drie thema’s: rechten
en veiligheid, maatschappelijke participatie en bestuur en besluitvorming. ‘Met
dat laatste thema beogen we meer vrouwen in besturen te krijgen van bijvoorbeeld
wijkraden, ouderraden, verenigingen, besturen van belangenorganisaties en zelforganisaties.’
Input voor beleid
Van El is een voorstander van leren van elkaar, van uitwisseling op alle niveaus.
‘Naast het werk van de bezoekvrouwen, is het goed om de vrouwen die begeleiding
krijgen in groepjes bij elkaar te laten komen, zodat ze elkaar impulsen kunnen
geven.’ ‘In 2004 nodigen we alle projecten uit die wij subsidiëren, een Focusgroep
noemen we dat. Het is leuk en nuttig om van elkaar te horen wat je allemaal kunt
tegenkomen. Want vooral in de beginfase valt het niet mee om een project goed te
laten lopen. Niet alleen de projecten profiteren van deze uitwisseling, wij ook, want
we krijgen input voor ons beleid. Het is voor ons heel interessant om de visie, het reilen
en zeilen en de resultaten te horen van de verschillende projecten.’
Wat vindt Van El de grootste uitdaging voor een bezoekvrouw?
‘Zoveel mogelijk andere vrouwen te stimuleren! En ze te brengen tot - dat zou het
mooiste zijn - arbeidsparticipatie en economische zelfstandigheid.’
focus op de functie van intermediair
71

72
pendelaars tussen vraag en aanbod
‘Bij MAMA ontdek je wat voor kwaliteiten je hebt’
Ik kan niks en ik wil ook niks meer, dacht Ineida Kock. Maar bezoekvrouwen zijn
doorzetters, ze gaven het niet op. Uiteindelijk wisten ze haar mee te tronen. Nu heeft
Ineida de touwtjes weer helemaal in handen en is ze zelf bezoekvrouw. Daar draait
het om bij Stichting MAMA: vrouwen die hun weg gevonden hebben, zijn een voorbeeld
voor anderen. Door het actieve, andere leven dat ze leiden, wordt de blik van
de cliënt verruimd.
Ineida kwam in de jaren zestig naar Nederland. Ze werkte als verpleegkundige. In de
jaren zeventig trouwde ze en ging met haar man terug naar Curaçao. Op de kinderafdeling
van het ziekenhuis in Willemstad vond ze werk. Daarna volgde ze de opleiding
mbo-inrichtingswerk en werkte ze zes jaar in internaten op Curaçao. In 1998 kwam
ze terug naar Nederland. ‘De eerste keer had ik werk en een doel voor ogen. Ik was
iemand. De tweede keer ging het heel anders. Ik was ziek, kwam bij de sociale dienst
terecht en trof daar een medewerker die neerbuigend vroeg of ik hem wel verstond.
Terwijl ik vanaf de kleuterschool onderwijs in het Nederlands heb gehad! Iedereen
wordt over één kam geschoren. Ik raakte door alle vernederingen en problemen zo in
de put dat ik dacht dat ik niets meer kon. En ik wilde ook niks meer, dus ik hield me
doof voor alle uitnodigingen en aanmoedigingen van de bezoekvrouwen.’
Gelukkig heeft Ineida zich toch laten overhalen. De gesprekken met de coördinator
van Stichting MAMA en met de bezoekvrouwen - nu haar collega’s - hebben haar
erbovenop geholpen. Nu ze zelf bezoekvrouw is, zegt ze: ‘Alles wat ik meegemaakt
heb, helpt me bij mijn werk. Ik weet hoe moeilijk je in Nederland je weg vindt. Hoe
de rompslomp van de bureaucratie je boven het hoofd kan groeien. Het is fijn als er
dan iemand is die samen met jou alles op een rijtje zet: wat heb je nodig? Wat moet
er in de eerste plaats gebeuren? En wat dan? En daarna?’
Extended family
Jeanette Lo-A-Njoe werkt al zes jaar bij Stichting MAMA. Eerst als buurtmoeder, de laatste
jaren als bezoekvrouw. ‘Toen ik veertien jaar geleden naar Nederland kwam, ben ik
vrijwilligerswerk gaan doen. Ik hielp docenten Nederlands met Spaanssprekende leerlingen,
want ik spreek Spaans. Toen ik bij MAMA begon, ben ik mbo-Inrichtingswerk
gaan doen en die opleiding heb ik intussen afgerond. Naast mijn werk als bezoekvrouw
ben ik trajectbegeleider van de cursisten van het NT2-taalproject, Nederlands als tweede
taal. De rode draad is dat ik andere vrouwen wil activeren en motiveren. En... eh... liefde
voor mensen.’
Problemen op school, woningnood, opvoedingsproblemen, familieruzies door inwoning
en financiële moeilijkheden, de lijst van problemen waarmee de bezoekvrouwen
geconfronteerd worden is bijna eindeloos. Jeanette: ‘De meeste Antilliaanse en
Arubaanse vrouwen staan er alleen voor. Ze komen terecht in een leefwereld die hun
vreemd is. Op de Antillen en op Aruba kunnen alleenstaande moeders voor de opvoeding
en opvang van hun kinderen terugvallen op de ‘extended family’. Dat is hier niet
zo; ze komen in een isolement terecht. Uit eigen ervaring weet ik dat je niet echt

eseft wat je in Nederland te wachten staat. Je hoort hier iets, je hoort daar iets,
maar de werkelijkheid is anders, veel harder.’
Mozaïek van talenten
Antilliaanse en Arubaanse vrouwen zijn op zoek naar een betere toekomst voor zichzelf
en hun kinderen. Maar ze moeten vaak nog veel leren over de Nederlandse maatschappij.
Jeanette: ‘In Nederland voed je je kinderen op tot zelfstandigheid. Het is
gewoon dat kinderen zich op een bepaald moment losmaken van hun ouders. Dat is
vreemd voor ons. Wij blijven thuis tot we trouwen. ‘Wat? Wonen jouw kinderen nog
thuis? Wordt het geen tijd dat ze op eigen benen leren staan?’, krijgen we te horen.
Als je kind zestien wordt, krijg je zelfs korting op je uitkering! Dat moet ik steeds uitleggen
aan moeders.’
Ineida: ‘Belastingkantoor, Bureau Jeugdzorg, ziekenhuis, rechtbank, school, schuldsaneringsinstelling,
woningbouwvereniging, sociale dienst en ziekenfonds. Mensen
zijn bang om ernaartoe te gaan. Ze hebben iemand nodig om hun de kracht te geven
door te zetten.’
Jeanette vertelt een nachtmerrieachtig verhaal over wat er kan gebeuren als je alleen
Spaans spreekt en vergeet de meter op te nemen als je gaat verhuizen. Ineida haakt
in met al even benauwende verwikkelingen na een klein foutje bij de sociale dienst
of na het vergeten van een formuliertje van het ziekenfonds.
Stichting MAMA bood Jeanette en Ineida ook een stageplaats tijdens hun opleiding.
Denkt Jeanette weleens aan ander werk? ‘Nee! Maar wel aan een vaste baan en betere
betaling.’ Ineida volgt momenteel een hbo-opleiding Maatschappelijk Werk. Ze
wordt begeleid door de coördinator van Stichting MAMA. ‘Op mijn achtenvijftigste zit
ik weer in de schoolbanken! De stichting is een mozaïek van talen en talenten. Bij
MAMA ontdek je wat voor kwaliteiten je hebt.’
focus op de functie van intermediair
73

74
Projektgroep Perspectief voor Intermediairs
v.l.n.r. staand: Teena Thomas (FORUM), Maria Drewis (NIGZ), Lidwien Smit (FORUM, projectleider) zittend: José van de Wouw (De Meeuw) en Marian van Beek (NIZW)
pendelaars tussen vraag en aanbod

Debat
Op 4 december 2003 debatteerden leden van de projectgroep Perspectief voor
Intermediairs met elkaar bij FORUM in Utrecht. De projectgroepleden hielden de
functie van de intermediair tegen het licht. Als inspiratiebron dienden de interviews
die in dit boek gebundeld zijn.
Deelnemers
Maria Drewes is werkzaam bij het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering
en Ziektepreventie (NIGZ). Zij coördineert sinds 1988 de Vetc-steunpunten, de opleiding
en de bijscholingen en ze is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de functie.
Marian van Beek werkt bij het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW). Ze
richt zich op professionalisering op het snijvlak van beroepsonderwijs en jeugdwelzijn.
Tot 2003 was ze werkzaam bij de Averroèsstichting, waar de functie van buurtmoeder
tot wasdom is gekomen.
José van de Wouw werkt vanaf 1993 bij Stichting De Meeuw, Welzijn in Onderwijsvoorrangsbeleid
in Rotterdam. Zij houdt zich al jaren bezig met ouderbetrokkenheid op
basisscholen. Sinds 2003 leidt ze een project dat tot doel heeft de ouderbetrokkenheid
te realiseren in het voortgezet onderwijs.
Teena Thomas is beleidsmedewerker arbeid en onderwijs bij FORUM, Instituut voor
Multiculturele Ontwikkeling. Sinds november 2001 participeert zij in de projectgroep.
Lidwien Smit beleidsmedewerker zorg en welzijn bij FORUM, is van 1 juni 2001 tot
1 juni 2004 projectleider van Perspectief voor Intermediairs. Voor deze periode
was zij werkzaam in Leiden, waar ze onder andere een tweetal projecten voor
intermediairs allochtone ouderen mede heeft ontwikkeld.
Gespreksleiding
Paulien van Haastrecht is werkzaam bij het NIGZ. Ze is programmacoördinator van
het cluster gezondheidsachterstanden met speciale aandacht voor allochtonen.
De doelstelling
Het werk van buurtmoeders en Vetc’ers bestaat sinds 1988, dus al ongeveer zestien
jaar. Wat later ontstonden in Rotterdam de functie van assistente ouderbetrokkenheid
en aanverwante functies. Nog later verschenen ook op andere terreinen binnen
focus op de functie van intermediair
75

76
pendelaars tussen vraag en aanbod
onderwijs, zorg en welzijn intermediaire functies. Bij de introductie van de ondersteuningsprogramma’s
voor ouders ging het aanvankelijk in de eerste plaats om de
bestrijding van onderwijsachterstanden bij kinderen in een zo vroeg mogelijk stadium.
Ook andere sectoren formuleerden een vergelijkbare doelstelling. In de tweede
plaats zag men het in het leven roepen van de intermediaire functie als een werkgelegenheidsinstrument
voor laagopgeleide Turkse, Marokkaanse en andere allochtone
vrouwen. Met name in de gezondheidszorg introduceerde men later nog een
derde oogmerk: de intermediair zou een bijdrage leveren aan de interculturalisering
van de instelling. Hierbij gingen de gedachten uit naar informatieverstrekking en deskundigheidsbevordering
van medewerkers. De projectgroep buigt zich over de vraag of
de destijds geformuleerde intenties nog actueel zijn. De deelnemers vragen zich ook af
of er misschien een rangorde moet worden aangebracht in dit rijtje van drie doelstellingen.
Is het belang van de doelgroep doorslaggevend? Gaat het om de empowerment
van de intermediair? Of is de interculturalisering van de instelling cruciaal?
Maria Drewes van het NIGZ focust op de eerste doelstelling: ‘Voor ons gaat het nog
steeds om betere gezondheidsvoorlichting, betere kwaliteit van zorg en betere toegankelijkheid
voor de doelgroep. De inzet van intermediairs of Vetc’ers is daarbij niets
meer of minder dan een middel om dit doel te bereiken. Wij hebben ons er nooit expliciet
op gericht laagopgeleide mensen te laten doorstromen. Je probeert mensen te vinden
die goed contacten kunnen leggen met de doelgroep, want dat is van wezenlijk
belang. Daarbij ontwikkel je een passende opleiding.’
José van de Wouw van De Meeuw sluit zich bij Drewes aan: ‘Bij ons gaat het in feite om
de bestrijding van onderwijsachterstanden. We hebben ons afgevraagd wie we nodig
hebben om allochtone ouders te bereiken, want die hebben we als insteek gekozen.
Het antwoord luidt: andere allochtone ouders met sociale vaardigheden. De opleiding
is minder belangrijk. Ik weet dus niet of je die doelstellingen zomaar in een rijtje kunt
onderbrengen. Als instelling wil je afgerekend worden op de resultaten die je bij je
doelgroep behaalt. De mogelijke effecten op het gebied van werkgelegenheid zijn
mooi meegenomen.’
Marian van Beek van het NIZW kan zich hierin vinden: ‘Het hangt van het project af
welke eisen je aan iemand stelt. Ik herinner me dat we bij de buurtmoederprojecten
oorspronkelijk probeerden paraprofessionals te vinden die wat hoger opgeleid waren,
mensen die een paar jaar voortgezet onderwijs hadden gehad.’
Terugkijkend denkt projectleider Lidwien Smit dat er in de loop van de jaren doelstellingen
bijgekomen zijn. ‘We hebben niet duidelijk gekozen in welke volgorde ze moeten
staan.’
Maar voorzitter Paulien van Haastrecht beluistert iets anders: de eerste doelstelling
heeft prioriteit bij de gesprekspartners. Ze concludeert: ‘Het belang van de doelgroep
geeft de doorslag. Op basis daarvan wordt nagegaan welke intermediair het meest
geschikt is.’
Van Beek nuanceert: ‘Je kunt de doelstelling natuurlijk nooit aan één persoon ophangen.
Het gaat om de methode op zich.’ Een kritische kanttekening is nodig, volgens
haar. ‘De steeds wisselende regelingen beperken de keuzevrijheid. Als ik de interviews

lees, word ik treurig van de steeds terugkerende financieringsperikelen. Melkertbanen,
ID-banen, de AWO-regeling - de kaders worden gesteld door de regeling die op
dat moment van kracht is. Die bepaalt grotendeels wie we kunnen aanstellen.’
Interculturalisering van de instelling
Projectleider Smit: ‘In het begin dachten we dat we met de inzet van intermediairs twee,
zelfs drie vliegen in één klap sloegen. We legden contact met moeilijk bereikbare doelgroepen
en we droegen een steentje bij aan de werkgelegenheid van allochtone
vrouwen. En passant leverden we een bijdrage aan de interculturalisering van de
organisaties. Dat is wel heel veel gevraagd van de intermediair! Moeten we niet duidelijker
accenten leggen?’
Drewes vindt dat moeilijk omdat de elementen sterk in elkaar grijpen. ‘Wij hadden
het de eerste jaren helemaal niet over het werkgelegenheidseffect, wel over kadervorming
en emancipatie.’
Dat is nog steeds belangrijk, vindt Van Beek. ‘Hoe vaak wordt in de interviews niet
verwezen naar de intermediair als rolmodel, als “voorbeeldvrouw”?’
Van de Wouw haakt hierop in: ‘Kadervorming houdt ook versterking in van de doelgroep.
Als je ervoor zorgt dat een deel van de doelgroep extra kansen krijgt, mist dat
zijn uitwerking niet op de rest van de groep.’
Smit merkt op dat het woord ‘emancipatie’ helemaal geen relikwie uit het verleden
is, maar tegenwoordig juist weer veelvuldig gebezigd wordt door de commissie
PaVEM, die onder voorzitterschap van Paul Rosenmöller de participatie van allochtone
vrouwen in de Nederlandse samenleving stimuleert.
Teena Thomas van FORUM bindt de kat de bel aan door te zeggen dat ze interculturalisering
meer ziet als een neveneffect dan als een doelstelling. Daar komen andere
deelnemers tegen in het geweer. Van Beek: ‘In alle beschreven projecten vind je
terug hoe belangrijk de inbreng van intermediairs is voor de instelling. En dat ongeacht
hun opleidingsniveau! Denk bijvoorbeeld aan de informatie over de doelgroep
die ze aandragen en aan hun signaleringsfunctie. Dat is geen toevallig nevenproduct,
voor dat extra worden ze juist ingezet.’
Excuustruus
Voor Drewes is interculturalisering van de instelling een subdoel. ‘Intermediairs kunnen
het veelomvattende proces van interculturalisering niet in hun eentje torsen, ze
zijn er een onderdeel van. In de praktijk zie je vaak dat de entree van een of meer
allochtone medewerkers een startpunt is. Dat vraagt om aanpassing van de instelling.
Er rijzen vragen: hoe gaan we samenwerken? Hoe krijgen we de doelgroep
binnen? En wat moet er vervolgens gebeuren? Kortom: er ontstaat een dialoog.’
Voorzitter Van Haastrecht wil weten of de intermediair in sommige gevallen als
‘excuustruus’ fungeert. ‘We hebben een Vetc’er of een adviseur allochtone ouderen
en dus hoeft de rest van de instelling zich niet bezig te houden met dat ingewikkelde
proces van interculturalisering. De intermediair is in zo’n situatie een buitenstaander
die iets voor de doelgroep doet, maar daarbij op haar eilandje blijft. De
activiteiten hebben geen effect op de instelling als geheel.’
focus op de functie van intermediair
77

78
pendelaars tussen vraag en aanbod
Van de Wouw: ‘Als ik naar het onderwijs kijk, zie ik dat niet. Assistenten ouderbetrokkenheid
halen ouders de school binnen. Ze krijgen het voor elkaar dat ouders uit
verschillende culturen contact met elkaar krijgen. Ouders weten wat er op school
gebeurt en ze komen in gesprek met leerkrachten. Er groeit begrip tussen ouders en
leerkrachten. Als dat geen breed effect is! Als dat geen interculturalisering is!’
Thomas werpt tegen dat interculturalisering meer is dan doelgroep en organisatie bij
elkaar brengen. Het betekent bijvoorbeeld ook dat intermediairs binnen de instelling
moeten kunnen doorstromen. Van Beek beaamt dat: ‘Er komt een dialoog op gang. Maar
het hangt van de organisatie af wat daarmee gebeurt. Het effect moet doorgetrokken
worden naar de begeleiders en het management. Steeds meer intermediairs krijgen een
taak die gericht is op informatieverstrekking aan de doelgroep en vice versa. Dat levert
veel op. Maar die opbrengst wil ik laten doorklinken in het personeelsbeleid.
Intermediairs en andere medewerkers merken daar vaak nauwelijks iets van.’
De functie van de intermediair
Wat is de kern van het werk van de intermediair? Is het een functie, een taak of een
methode? Deze vragen leiden tot een levendige discussie, soms bijna een
Babylonische spraakverwarring. Dat is niet verwonderlijk, want de projectgroep
‘Perspectief voor Intermediairs’ ziet de functie van intermediair als een paraplubegrip,
waaronder een veertigtal functies schuilgaat. Wat voor een bezoekmoeder
geldt, hoeft niet op te gaan voor een adviseur allochtone ouderen of allochtone zorgconsulent.
Vogels van verschillende pluimage, maar toch allemaal intermediaire
functies. Of niet? Welke functies vallen er nu precies onder die verzamelnaam?
De deelnemers vragen zich bovendien af in hoeverre intermediairs een zelfstandige
functie hebben. Is bijvoorbeeld een allochtone zorgconsulent in een huisartspraktijk
een zelfstandige functionaris of een verlengstuk van de huisarts?
Tot slot komt de vraag aan de orde of het de taak van de overheid is om de inzet van
intermediaire functies te stimuleren en te faciliteren. Of wordt het tijd dat instellingen
zelf hun verantwoordelijkheid nemen op dit punt?
De voorzitter: ‘We verwachten veel van de intermediaire functie, van dit schaap met vijf
poten. Is het eigenlijk wel een functie? Moeten we het geen taak of methode noemen?’
‘Een functie! ze worden toch betaald!’, reageert iemand voor de vuist weg. Maar zó
simpel blijkt het niet te zijn.
Van Beek brengt een onderscheid aan tussen enerzijds laagopgeleide paraprofessionals,
buurtmoeders bijvoorbeeld, die zich volledig richten op het in contact brengen
van doelgroep en instelling en anderzijds hbo’ers. In een opstapfunctie vallen
functie en methode samen. Voor een hbo’er, bijvoorbeeld een maatschappelijk werker,
is het intermediair-zijn een onderdeel, een methode, een van de methodes. Zijn
of haar professionaliteit staat voorop.
Van Beek weet niet iedereen te overtuigen. Projectleider Smit tracht helderheid te
scheppen: ‘Het is oorspronkelijk een methode, de voor-en-doormethode. Die is zó
werkzaam en belangrijk gebleken dat er een functie op gemodelleerd is. Je moet het
pragmatisch bekijken. We hebben het over mensen die betaald worden, uit welke bron

dan ook. En we hebben het over paraprofessionals. Een buurtvader die twee keer per
week op vrijwillige basis door de wijk loopt, is geen intermediair. Belangrijker nog is de
brugfunctie, dat is de kern. Aan de ene kant de doelgroep, aan de andere kant de instelling.
We praten ook over een min of meer langdurige inzet.’
Van Beek: ‘Bij de buurtmoeders was het juist de bedoeling dat ze het werk niet te lang
zouden doen omdat ze anders te veel zouden professionaliseren en daardoor de afstand
tot de doelgroep te groot zouden maken.’
Smit benadrukt de brugfunctie als ijkpunt: ‘Het overbruggen van de kloof tussen doelgroep
en instelling is cruciaal. En dan kun je erover discussiëren waar de intermediair
op die brug positie moet kiezen: in het midden, meer aan de kant van de doelgroep of
dichter bij de instelling. Hoe dan ook, die twee pijlers vind ik essentieel.’
Voorzitter Van Haastrecht haakt hierop in door de zelfstandigheid van de intermediair
aan te snijden. Een allochtone zorgconsulent in een huisartspraktijk bijvoorbeeld, staat
zij frank en vrij in het midden van de brug of functioneert ze als rechterhand van de huisarts?
Drewes: ‘Ze zal per cliëntsituatie moeten kiezen. Zowel de arts als de patiënt moet zich
kunnen blijven herkennen. De afstand tot de arts mag niet te groot worden, want dat
leidt tot conflicten. Zowel aan de professionele kant als aan de kant van de doelgroep
moet ze voldoende vertrouwen creëren. Het vraagt de nodige zelfstandigheid om die
balance-act keer op keer tot een goed einde te brengen. Van voorlichtsters hoor ik dat
ze in het begin dichter bij de hulpverleners zitten omdat ze het vertrouwen dan nog moeten
winnen, want niet iedereen staat te juichen als ze binnenkomen. Als dat gelukt is,
wordt het gemakkelijker om als pleitbezorger van de doelgroep op te treden.’
Smit: ‘Er zijn ook werksoorten waar intermediairs eerst het vertrouwen van de doelgroep
moeten winnen. In het ouderenwerk bijvoorbeeld.’
De conclusie komt van Van Beek: ‘Omgaan met die twee loyaliteiten blijft een dilemma.’
Daar is iedereen het van harte mee eens.
Wie is verantwoordelijk?
Thomas grijpt terug op het thema ‘zelfstandigheid’: ‘Voor mij is en blijft het een
zelfstandige functie. Intermediairs lopen echt niet altijd aan het handje van de professional.’
Van Beek nuanceert: ‘Een buurtmoeder heeft een vrij afgebakende taak. Als er iets bijzonders
gebeurt, moet ze dat met de coördinator bespreken.’
Van de Wouw: ‘Het zijn redelijk zelfstandige, maar assisterende functies. Er moet altijd
een netwerk zijn voor begeleiding en ondersteuning. Dat is een voorwaarde om goed te
kunnen functioneren als paraprofessional.’
In het verleden merkte Van de Wouw dat een intermediair toch vaak een vreemde eend
in de bijt was op school. ‘In het onderwijs zijn er geen functies die zich speciaal richten
op de ouders. Het was dus nieuw en onbekend. Dat betekent dat ze ook vaak verloren
liepen. Geleidelijk begint hun functie ingebed te raken. ’ Voorzitter Van Haastrecht komt
tot de slotsom dat de mate van zelfstandigheid ook afhankelijk kan zijn van de mate
waarin de wegen al gebaand zijn.
Er rijst een nieuwe vraag: wie is er verantwoordelijk voor het stimuleren van intermedi-
focus op de functie van intermediair
79

80
pendelaars tussen vraag en aanbod
aire functies? Moeten instellingen zich hierom bekommeren of heeft de overheid
een rol hierin?
Van de Wouw aarzelt geen moment: ‘Tot nu toe hebben we via allerlei werkgelegenheidsmaatregelen
een prachtige ingang gehad. Dat is een aflopende zaak. De instellingen
zullen nu zelf ook goed na moeten gaan denken over het voortbestaan van
deze functies en hun rol daarin.’
Je kunt er ook op een andere manier naar kijken, vindt Smit. ‘Wij praten steeds over
een kloof die gedicht moet worden. We focussen op de brugfunctie van de intermediair.
Waarom vragen we ons niet af of de overheid ook iets aan die kloof kan doen?
Bijvoorbeeld door voorwaarden te stellen aan subsidiëring: wat heeft de instelling
zelf al gedaan om moeilijk bereikbare doelgroepen binnen te krijgen? De intermediaire
functie is een prachtig instrument om die groepen te bereiken.’
Van Haastrecht: ‘Jij vindt dus dat de overheid de intermediaire functie indirect moet
stimuleren door bijvoorbeeld kwaliteitswetgeving. Instellingen moeten zelf hun verantwoordelijkheid
nemen en zouden daartoe aangezet kunnen worden door de formulering
van randvoorwaarden bij basissubsidies.’
Van de Wouw: ‘Ik zie hoe het onderwijs al lange tijd in positieve zin gebruikmaakt
van de assistenten ouderbetrokkenheid. Nuttig en prachtig, vinden ze het. Maar
soms denk ik: Kom op, de volgende stap is aan jullie. Want uiteindelijk wil je toch dat
de intermediaire functie ingebed wordt in de reguliere organisatie.’
Leemten
Van Beek: ‘Ik vind het wel belangrijk dat je de sectoren aanspreekt op hun verantwoordelijkheid,
maar je kunt organisaties niet voorschrijven hoe ze hun werk moeten
doen. In het onderwijs bijvoorbeeld is het juist de bedoeling dat er meer vrijheid
van handelen komt.’
Wie is waar verantwoordelijk voor? Voorzitter Van Haastrecht vat de discussie
samen: ‘Instellingen moeten nadenken hoe zij hun allochtone patiënten en cliënten
het beste kunnen bereiken. De middelen zijn beperkt, maar binnen die beperking
moet er gezocht worden naar de beste wegen. De inzet van intermediaire functies
past daarin.’
Drewes wijst op een ander aspect. Door de inzet van intermediaire functies worden
leemten zichtbaar die anders verborgen zouden blijven. ‘Die tekortkomingen zijn
door allochtone groepen aan het licht gebracht, maar het is de vraag of ze ook niet
gelden voor autochtone groepen. Door het tekort aan onderwijskrachten zijn bepaalde
taken ondergesneeuwd, bijvoorbeeld het onderhouden van contacten met ouders.
Scholen moeten zich beraden op hoe ze dat het beste kunnen organiseren.’
Van de Wouw: ‘Precies! En het kan zijn dat een school dan kiest voor een andere manier.’
Van Beek is het niet helemaal met Drewes eens dat allochtone groepen bepaalde lacunes
aan het licht hebben gebracht: ‘Dat verschilt per werksoort. In het onderwijs ging
het altijd al om achterstandsproblematiek. De autochtone arbeidersklasse kampt met
dezelfde problemen.’ Smit vindt juist dat de inzet van intermediaire functies heeft geleid
tot een nieuwe, frisse kijk op de positie van autochtone achterstandsgroepen.

De mate van professionalisering
Destijds is het werk van de intermediair begonnen met het opleiden van mensen uit
de doelgroep. ‘Paraprofessionals’ werden die genoemd. Intussen vind je intermediairs
op alle niveaus. Hoe zit dat? Is het werk uitsluitend bestemd voor paraprofessionals
of ook voor volleerde professionals?
Van Haastrecht geeft een voorzet: ‘Ben je een goede intermediair als je dicht bij de
doelgroep staat, als je dicht bij de professionals staat of als je zelf een professional
bent? Of sluit het een het ander niet uit?’
Smit: ‘De projectgroep komt er steeds meer achter dat je dit werk op alle niveaus
kunt uitvoeren. De interviews, waarin een bonte verscheidenheid aan intermediairs
aan het woord komt, versterken dat idee. Assistenten ouderbetrokkenheid en buurtmoeders
krijgen in het algemeen een opleiding op mbo-niveau 2. Vetc’ers en allochtone
zorgconsulenten zitten meestal op niveau 3. Sommige typen werk vragen zelfs
om niveau 4. Wij vinden dat die differentiatie er moet zijn.’
Van de Wouw: ‘Je zoekt naar mensen die dicht bij de doelgroep staan en dat zijn vaak
wat lager opgeleide mensen, maar die onbetwist kwaliteiten in huis hebben. Met
opleiding en ondersteuning schiet een deel zo door naar mbo- en hbo-niveau en
vindt vervolgens een mooie baan elders. Een ander deel blijft op dit niveau en verricht
daar goed werk. Ik vind de sociale kant uiterst belangrijk, als ze maar dicht bij
de doelgroep staan.’
Van Beek: ‘Een intermediair moet altijd balanceren, een evenwicht zoeken. De aard van
het werk bepaalt naar welke kant de weegschaal doorslaat. Een adviseur allochtone
ouderen die het vertrouwen van de groep moet zien te winnen, stelt zich anders op
dan iemand die in een huisartspraktijk werkt en met beide kanten moet communiceren.
Dat is een precaire situatie, waarin met de nodige omzichtigheid moet worden
geopereerd.’
Complexiteit van het werk
Het werk van intermediairs wordt steeds ingewikkelder. Buurtmoeders, assistenten
ouderbetrokkenheid en Vetc’ers werken van oudsher met gestandaardiseerde programma’s.
Maar daar is het niet bij gebleven, er zijn allerlei taken bijgekomen. Er zijn
talloze voorbeelden van intermediairs die zowel individueel werken als groepswerk
doen. Allochtone zorgconsulenten en adviseurs allochtone ouderen, zoals in
Nijmegen, werken zonder programma’s. In Nijmegen bijvoorbeeld vervullen de adviseurs
allochtone ouderen meerdere functies: ze zijn hulpverlener én opbouwwerker.
De vraag dringt zich op of instellingen niet te veel verwachten en vragen van intermediairs.
En als dat zo is, hoe kunnen we dat ondervangen?
Uit de discussie blijkt dat het moeilijk is om in algemene termen iets te zeggen over
de complexiteit van het werk. Onder de paraplu van het woord ‘intermediair’ schuilen
zo veel functies met werkzaamheden die variëren van tamelijk eenvoudig tot
uiterst complex. Van Haastrecht: ‘Je ziet een overschakeling van gestandaardiseerde
focus op de functie van intermediair
81

82
pendelaars tussen vraag en aanbod
programma’s naar meer eigen initiatief: zelf de inschatting maken hoe je het aanpakt
met een bepaalde doelgroep. Dat past in deze tijd van flexibilisering en meer ruimte
voor lokale omstandigheden. Maar dat vraagt wel om andere vaardigheden.’
Van de Wouw: ‘Mensen ontwikkelen zich natuurlijk gaandeweg. Hoe langer je het
werk doet, hoe meer ervaring je opbouwt. Ik zie veel ervaren intermediairs die intussen
een mbo-diploma op zak hebben, maar niet weggaan. Ik wijs mensen op vacatures
voor bijvoorbeeld onderwijsassistente in de voorschool. Maar ze kiezen ervoor
om met ouders te blijven werken.’
Van Beek merkt op dat een assistente ouderbetrokkenheid die het werk op school op
een goede manier vormgeeft een behoorlijk zelfstandige functie heeft. ‘Je zou dat als
een mbo-functie moeten zien én honoreren. Ik vind de ontwikkeling die Vetc’ers
doormaken heel goed. Als je constateert dat het werk ingewikkelder of zwaarder is
dan waarvoor je bent toegerust, bepaal je welk niveau opleiding daarbij hoort. Dat
zou ook voor de intermediairs op basisscholen moeten gebeuren.’
Drewes brengt een valkuil ter sprake: ‘Het werk heeft zich ontwikkeld. Mensen hebben
zich daar enorm voor ingezet. Als coördinatoren hebben wij bij de instellingen
sterk moeten pleiten voor erkenning. Je vertelt naar waarheid wat er allemaal mogelijk
is. Zo’n instelling verwacht dan dat de eerste de beste voorlichtster, die misschien
nog geen ervaring heeft, meteen alles al in de vingers heeft. Instellingen
moeten mensen de kans geven om te groeien in het werk. En ik kan jullie verzekeren
dat vrouwen snel groeien, doordat ze vaak lang onder hun niveau hebben gewerkt.’
Opleiding en begeleiding
Verdient een functiegerichte cursus de voorkeur boven een reguliere opleiding?
Van de Wouw: ‘Als je mensen snel wilt inzetten, zul je er hoe dan ook een functiegericht
element aan moeten koppelen. Combinaties zijn mogelijk.’
Van Beek: ‘Uit de discussie over het beroepsonderwijs blijkt steeds vaker dat aansluiting
bij wat op de werkvloer gebeurt, wenselijk is. We zijn nu tien, vijftien jaar
met de functies bezig en het is van de gekke dat deze onderwerpen nog steeds niet
op het reguliere programma van het beroepsonderwijs staan.’
‘Het is helemaal niet verkeerd om te proberen vanuit de praktijk het onderwijs te
beïnvloeden.’ Het klinkt zo laconiek dat Drewes de lachers op haar hand krijgt.
‘Functiegerichte trainingen zijn heel goed om mensen op te leiden voor intermediaire
functies. Juist om de functie te ontwikkelen. Als dat meteen binnen de logge onderwijsstructuur
had gemoeten, waren mensen bij wijze van spreken verdronken. We zijn
nu met allochtone zorgconsulenten en Vetc’ers op het punt gekomen dat ze regulier
onderwijs volgen. Maar dan stuit je op regels. Het zou echt flexibeler moeten.’
De deelnemers hebben oog voor de voordelen van het reguliere traject, zoals erkende
deelkwalificaties, uiteindelijk zo mogelijk een erkend diploma en betere doorstroommogelijkheden.
Voor een reguliere opleiding op een ROC zijn twintig cursisten
een vereiste; een functiegericht traject is een goed alternatief. Bovendien zijn instellingen
soms onvoldoende in staat om mensen die een reguliere opleiding volgen op

de werkvloer te begeleiden. Daarin kunnen die functiegerichte cursussen een
belangrijke rol spelen. Kortom: niet of-of, maar en-en.
Doorstroom
Bij veel projecten stokt de doorstroming. De intermediairs of paraprofessionals blijven
zitten waar ze zitten. Andere banen zijn dun gezaaid, zeker banen met werktijden
die door buurtmoeders of bezoekvrouwen als prettig worden ervaren. Zo wordt
het althans vaak door hen ervaren. Soms ambiëren mensen ook geen andere baan.
Terwijl het eigenlijk de bedoeling was - vooral voor intermediairs die aangesteld zijn
in de ID-regeling - dat ze doorstromen om anderen een kans te geven. Leidinggevenden
en werkgevers staan voor een dilemma. Een goed ingewerkte kracht met veel contacten,
iemand die het in de vingers heeft, laat je liever niet vertrekken. Want dan
begint het opnieuw: werven, selecteren, begeleiden, opleiden en inwerken.
Is doorstroom van paraprofessionals of paraprofessionele intermediairs eigenlijk
wel gewenst en door wie? Is het noodzakelijk en voor wie?
Binnen elk segment waarin intermediairs werken, zouden er verschillende niveaus
moeten zijn, vinden de deelnemers aan het debat. Wie groeit, hoeft dan niet per se
uit te stromen.
Smit: ‘En het betekent ook dat mensen laag kunnen instappen, dat de intermediaire
functie toegankelijk blijft voor vrouwen, en soms mannen, die goed zijn op dat
niveau en het daar naar hun zin hebben. In ieder geval zou ik graag een junioren- en
seniorenniveau zien.’
Van de Wouw: ‘Bij de assistentenfunctie stuit je dan op een ingewikkeld probleem.
Assistente ouderbetrokkenheid is geen reguliere baan. Die functie bestaat eenvoudigweg
niet! Vrouwen ontwikkelen zich en doen een schat aan ervaring op, maar uitstromen
of doorstromen wordt ingewikkeld. Waar moeten ze heen?’
Van Beek: ‘Het klopt dat er op school geen mensen zijn die tot taak hebben een vorm
van sociaal-cultureel werk te bedrijven met ouders. Maar de bekwaamheid die buurtmoeders
ontwikkelen, zeker als het werk complexer wordt, lijkt sterk op de vaardigheden
die nodig zijn voor sociale dienstverlening of sociaal-cultureel werk. Maar op
dat niveau zijn veel mbo-banen verdwenen! Mensen ontwikkelen zich dus breder
zodat ze ook in een andere setting kunnen werken, maar het probleem is dat er geen
aansluitende mogelijkheden meer zijn voor doorstroming. Voor opvoedingsondersteuners
geldt dit bijvoorbeeld ook.’
Drewes: ‘In de gezondheidszorg zijn we helemaal niet gericht op uitstroom uit het
vak. Daar is de instelling niet bij gebaat. Wel bij ontwikkeling van de functie en uitbreiding
van taken.’
Van Beek is het opgevallen dat buurtmoeders en Vetc’ers zelden doorstromen naar
aanpalende functies als opvoedingsondersteuner of preventiewerker. ‘Intermediairs
zijn vaak zo betrokken bij hun doelgroep dat ze de algemene functie die ernaast
staat niet ambiëren’, denkt Van Haastrecht.
focus op de functie van intermediair
83

84
pendelaars tussen vraag en aanbod
Financiering
Na zestien jaar is de structurele financiering van de functie van intermediair nog steeds
een probleem. De buurtmoeders bijvoorbeeld zijn eerst gefinancierd door een driejarige
projectsubsidie van het toenmalige ministerie van WVC. Vervolgens - van 1994 tot de
laatsten in 2002 - door het Arbeidsplan van het Arbeidsmarkt-, Werkgelegenheids- en
Opleidingsfonds (AWO), nu sectorfondsen Zorg en Welzijn geheten. Hierna hebben veel
werkgevers de Melkert- en later de ID-regeling voor de aanstelling van deze mensen
benut, of tijdelijke projectsubsidies van gemeente of provincie. Zo is de ‘hete aardappel’
van structurele financiering keer op keer doorgeschoven.
Wat maakt het zo moeilijk om deze functies structureel gefinancierd te krijgen? Zijn
er strategieën te bedenken om dit nu eindelijk voor elkaar te krijgen?
Tijdens het hele debat zijn er verwijzingen naar de moeizame financiering, want dat
is toch de kurk waar het werk op drijft. Voorzitter Van Haastrecht: ‘Doordat we steeds
de eindjes aan elkaar moeten knopen, is er een moeheid gekomen. Wat zou iedereen
vreselijk opgelucht zijn als er een structurele financiering zou komen! Waar knelt de
schoen?’
Van de Wouw: ‘Het zijn nieuwe functies binnen gesettelde instellingen. Die nieuwe
elementen maak je niet zo gauw regulier.’
Van Beek: ‘Niemand voelt zich er echt verantwoordelijk voor.
Het werk staat eigenlijk los van de gevestigde instituties. Omdat het apart georganiseerd
is, is het gemakkelijk om het buiten de deur te houden. Terwijl wij duidelijk
merken hoe belangrijk de functies zijn voor het bereiken van en werken met allochtone
doelgroepen. Het zijn functies die in het onderwijs en het welzijnswerk noodzakelijk
zijn als een soort smeerolie. Voor die lagere uitvoerende niveaus zijn bovendien
weinig reguliere middelen beschikbaar. De vraag is: wie is hier de probleemeigenaar?’
Smit: ‘Het is een afschuifsysteem. Het migrantenwerk, om het zo maar even samen
te vatten, is nog jong, heeft nog geen geschiedenis zoals het onderwijs of het welzijnswerk.
En in die werksoorten worden nog zo vaak de bakens verzet, dat een nieuwe
functie moeilijk in te voegen is.’
Drewes: ‘De inzet van de intermediaire functie verbetert de kwaliteit, maar het komt
er wel extra bij. Je kunt er geen functie voor laten vervallen. Mensen kunnen vaak
moeilijk accepteren dat het werken met diversiteit om extra mensen vraagt, dat je
dat er niet even bij doet.’
Over de schutting
De voorzitter vraagt de deelnemers zich even te verplaatsen in de hypothetische
situatie dat het geld géén probleem zou zijn. Waar moet het dan vandaan komen?
Van de instelling, vindt Van de Wouw. ‘Daar is de vraag ontstaan. Hoe kunnen we
bepaalde doelgroepen bereiken? Inmiddels zijn de intermediaire functies onmisbaar
geworden. Dus moet de instelling ze zien te behouden.’
De instelling heeft een kwaliteitsplicht tegenover de afnemers, moet vraaggericht
werken, betoogt Van de Wouw. Van Beek is het hiermee eens: ‘Het onderwijs gaat er

wel wat gemakkelijk mee om. Het probleem is dat er een type werk is ontstaan dat
over de muren van instellingen heen reikt. Er zijn meer partijen bij betrokken.’
Ook Drewes kijkt in de richting van de instelling: ‘De eerste stap is de erkenning:
zoals we tot nu toe werkten, was het niet voldoende. In zekere zin is dat een vorm
van zelfkritiek. “Deed ik het tot nu toe soms niet goed genoeg?”, hoor je werkers
soms zeggen. Maar geleidelijk gaat men de waarde inzien van de intermediaire functie.
Huisartsen bijvoorbeeld hebben bij de zorgverzekeraars gepleit voor financiering
van de functie en die blijken daar gevoelig voor te zijn. Daarmee is het financiële probleem
nog niet direct opgelost, maar het is wel een stap in de goede richting.’
Van Beek ziet ook een lichtpuntje: ‘In kleine gemeenten, waar geen grote aantallen
buurtmoeders zijn en de situatie dus redelijk overzichtelijk is, lukt het vaak beter om
financieringsafspraken te maken.’
Smit: ‘Een van de successen van de intermediaire functie, het feit dat er samenwerkingsverbanden
ontstaan, heeft ook een schaduwzijde. Het wordt gemakkelijker om
de financiering bij wijze van spreken over de schutting bij een ander te gooien.’
De kost gaat voor de baat uit
De voorzitter wil weten hoe de ideale financieringsregeling er volgens de leden van
de projectgroep uitziet.
In de ideale situatie betaalt de instelling, vindt men. Met reguliere gelden en misschien
iets extra’s. Er zijn de nodige kanttekeningen. ‘De intermediaire functie is niet
iets speciaals, het is een noodzakelijk onderdeel van het werk. En daarom past het
binnen de reguliere financiering’, zegt Drewes. Ze wijst op het aspect van preventie en
op het langetermijnperspectief. Met andere woorden: de kost gaat voor de baat uit.
Van Beek vindt ook dat het simpelweg hoort bij het bereiken van de doelgroep.
‘Scholen hebben de opdracht om met ouders te werken. Er moet gewoon geld voor de
inzet van intermediairs opgenomen worden in de lumpsum of door bundeling van
middelen voor het terugdringen van onderwijsachterstand en preventief jeugdbeleid.’
Smit benadrukt de verbetering van de kwaliteit van zorg, welzijn en onderwijs. De
overheid moet haar regiefunctie serieus nemen en kwaliteit afdwingen.
Thomas: ‘Intermediaire functies zijn in iets minder dan de helft van de gevallen een
ID-functie. Het woord zegt het al: het gaat om in- en doorstroom naar reguliere functies.
Instellingen weten dat al járen! En ze hadden daar op de een of andere manier
gelden voor vrij moeten maken. Dit komt niet uit de lucht vallen.’ Van Beek reageert:
‘In de toekomst zouden er regelingen moeten komen met meer nadruk op doorstroom.
Nu is het erg onvoordelig om iemand te laten gaan. De instelling wordt
“gestraft” als iemand een opleiding gaat volgen.’
‘Het zal allemaal niet zo gemakkelijk gaan als wij het wensen’, verzucht de voorzitter.
Toekomst
Hoelang is de intermediaire functie nog wenselijk of noodzakelijk? Moet het werk van
intermediairs uitgebreid worden naar andere allochtone groepen zoals vluchtelingen?
Of misschien wel naar autochtone groepen? Is het niet efficiënter en effectiever om
focus op de functie van intermediair
85

86
pendelaars tussen vraag en aanbod
bestaande functies meer intercultureel te maken? Over deze en andere vragen buigt de
projectgroep ‘Perspectief voor Intermediairs’ zich in de slotronde van het debat. Aan
het einde geeft de voorzitter de deelnemers de gelegenheid om zich, al is het maar
voor even, de ideale toekomst voor te stellen voor de intermediaire functie.
Voor projectleider Smit is het geen kwestie van of-of, maar van en-en. Bestaande functies
moeten intercultureler worden, instellingen moeten beter leren inspelen op diversiteit
en dat dient naar voren te komen in een degelijk interculturaliseringsbeleid.
Maar daarnáást zou de intermediaire functie verder ontwikkeld moeten worden.
Van de Wouw: ‘Instellingen moeten het in feite in huis hebben.’ Ook Van Beek denkt
er zo over: ‘Kijk naar de mensen die binnenkomen en zie hoe moeilijk het voor hen is
om te integreren. Mijn voorkeur gaat uit naar het interculturaliseren van reguliere
functies. Het is beter als instellingen zelf een antwoord kunnen geven op de behoeften
van doelgroepen. Zolang dat niet het geval is, hebben we de intermediaire functie
nog hard nodig!’
Smit wijst erop dat er steeds nieuwe doelgroepen komen. De methode zou - in aangepaste
vorm - ook ingezet kunnen worden voor bijvoorbeeld groepen verslaafden en
dak- of thuislozen. ‘Er zullen altijd groepen blijven die niet mee kunnen komen.’
Zo wordt de functie losgekoppeld van het aspect ‘nieuwkomers’, constateert Van
Haastrecht. ‘Instellingen die zich bezighouden met achterstandsproblematiek zouden
al in hun personeelsbeleid de intentie om die groepen te bereiken moeten laten doorklinken.’
Drewes: ‘In het vrijwilligerswerk gaan mensen steeds vaker behalve voor hun eigen
doelgroep ook voor andere doelgroepen aan het werk. De komende jaren zal blijken
dat dit element van verbinding zoeken, hoort in een multiculturele samenleving. Of
het nu in een professionele functie gebeurt of op vrijwillige basis.’
Van Haastrecht vraagt of dit betekent dat het principe ‘voor en door de eigen doelgroep’
verlaten wordt. ‘Moeten ook intermediairs meer met diversiteit leren werken?’
Dat gebeurt al op kleine schaal, meent Van de Wouw. ‘Assistenten ouderbetrokkenheid
organiseren bijvoorbeeld workshops waar ze collega’s ontmoeten met een andere
culturele achtergrond en met andere taken en waar ze leren samenwerken met verschillende
doelgroepen.’
Van Beek voegt eraan toe dat intercultureel werken sinds 1994 als vak gegeven wordt
op opleidingen en tijdens functietrainingen. Van de Wouw: ‘Op school zien we dat
ouders met heel verschillende achtergronden onderling gaan tolken. Dat geeft een
extra dimensie aan de bijeenkomsten.’
Idealen
Tot slot nodigt voorzitter Van Haastrecht de deelnemers uit hun toekomstidealen voor
de intermediaire functie te spuien. Van de Wouw: ‘Meer erkenning van de functie en
meer waardering voor de mensen die het werk doen. Beloon wat ze in huis hebben!
Intussen zijn wij naarstig bezig te bekijken hoe we een vervolg kunnen vinden nu de
ID-regeling gaat stoppen. En - heel belangrijk - uitbreiding van de functie naar het
voortgezet onderwijs. Want daar ligt nog een heel terrein braak.’

Thomas: ‘Mijn toekomstwens is dat in brede kring erkend wordt dat de intermediaire
functie onmisbaar is. Bovendien zou ik willen dat het een reguliere functie wordt met
een structurele reguliere financiering, onder reguliere regie van de overheid.’
Drewes: ‘Onder Nederlandse gezondheidswerkers komt er gelukkig steeds meer
erkenning. Het is alleen jammer dat we zoveel energie moeten steken in de discussie
over het Nederlands. In de voorlichting moet je zo begrijpelijk en helder mogelijk zijn.
Voor een aantal groepen is de eigen taal van belang. Niet alleen om de informatie
goed te kunnen begrijpen, maar ook om de eigen vragen en emoties te kunnen verwoorden.
Steeds opnieuw moeten we mensen laten inzien dat dit soms haaks staat
op de huidige trend die voorschrijft dat alles in het Nederlands moet. Ik denk dat de
functie nog een aantal jaren hard nodig is. Intussen moeten we stimuleren dat er mensen
van allerlei nationaliteiten in de gezondheidszorg gaan werken.’
Van Beek: ‘Ik zet in op het intercultureler maken van reguliere functies. Bovendien
hecht ik veel waarde aan een toename van het aantal agogische en pedagogische
preventiefuncties op mbo-niveau. Want daarmee creëer je perspectief voor deze
groepen.’
Hekkensluiter is projectleider Smit. In haar toekomstdroom werken de sectoren preventieve
gezondheidszorg, onderwijs, welzijn en wellicht wonen voorbeeldig samen.
De schotten tussen deze werksoorten zijn neergehaald zodat er veel meer tot stand
gebracht kan worden. ‘Projecten eindigen niet meer plots doordat de subsidie stopt,
want ze zijn ingebed in bestaande structuren. Door het aan elkaar knopen van de
verschillende netwerken kan de intermediaire functie tot groei en bloei komen.’
Met dit wenkend perspectief sluit de voorzitter het debat af, nadat ze de laatste toekomstdroom
in één zin heeft samengevat: ‘Geef structureel de ruimte aan het werken
met intermediairs, waardoor interculturalisering vorm krijgt!’
‘Precies’, zegt Smit, ‘dat is juist voor deze functie belangrijk omdat intermediairs tussen
allerlei werksoorten in zitten.’
focus op de functie van intermediair
87

88
Nabeschouwing
Intermediairs: tussen zelfsturing en bemoeizorg
Dr. Trees Pels, senior-onderzoeker, coördinator Onderzoeksgroep Multiculturaliliteit
Verwey-Jonker Instituut, Utrecht
Inleiding
Dit boek gaat over intermediairs. Zij zijn bruggenbouwers die vooral tot taak hebben de toegankelijkheid van
algemene voorzieningen voor nieuwe Nederlanders te verbeteren. De kwestie van (on)toegankelijkheid is in
het midden van de jaren tachtig voor het eerst op de agenda van het integratiebeleid gezet. In deze jaren
kreeg de gedachte dat immigratie als een permanent verschijnsel moest worden beschouwd, vaste voet aan
de grond. Er werd begonnen met de afbouw van de categoriale voorzieningen voor allochtonen, die vanaf de
jaren zeventig steeds meer zorgtaken op allerlei terreinen toebedeeld hadden gekregen. Tegelijkertijd was
echter duidelijk dat de nieuwe ingezetenen nog nauwelijks hun weg vonden naar algemene instellingen. Om
het bereik daarvan te vergroten moest vaak een forse afstand worden overbrugd. Het Verwey-Jonker Instituut
(Rijkschroeff e.a., 2003) laat in de Bronnenstudie over het integratiebeleid zien, dat de toegankelijkheidskwestie
sindsdien niet meer van de agenda is verdwenen. Het probleem van de afstand tussen algemene voorzieningen
en hun nieuwe doelgroepen is zeer hardnekkig gebleken.
In de sociale sector voltrok zich inmiddels een ontwikkeling die het verkleinen van deze afstand bepaald niet
vergemakkelijkte. Het ‘pamperen’ en aanbieden van bemoeizorg aan kwetsbare individuen en groepen werd
minder vanzelfsprekend; het aanbod werd verzakelijkt en de nadruk kwam te liggen op de eigen verantwoordelijkheid
van (potentiële) cliënten voor het verwerven van de diensten van de instellingen. De bovenlaag van
de bevolking was voldoende toegerust voor deze ommezwaai, voor het nemen van de drempel naar de voorzieningen.
Hoger opgeleiden zijn, in termen van De Swaan e.a. (1979) meer ‘geprotoprofessionaliseerd’: zij
wenden zich voor steun gemakkelijker tot deskundigen en hebben zich de denkwijzen van de laatsten meer
eigen gemaakt.
Met de laagopgeleide Nederlanders en veel van de allochtonen ligt dit anders. Wat betreft de laatsten kwam
met name de pioniersgeneratie als ‘onbereikbaar’ te boek te staan. Juist leden van deze generatie kampen
echter met problemen op uiteenlopende terreinen als werk, gezondheid en opvoeding. Zij komen bovendien
uit landen waar van een wijdvertakt systeem aan gespecialiseerde voorzieningen, zoals dat Nederland kenmerkt,
geen sprake was. Het informele netwerk vormde er van oudsher de belangrijkste bron van sociale
steun. Ook na de migratie voorzien familieleden, vrienden en buren meer dan bij autochtonen in deze functie,
maar de omvattende rol die het netwerk traditioneel vervulde is toch verloren gegaan (zie bijvoorbeeld Pels
& Distelbrink, 2000). Al met al kan daarom van een leemte op het punt van zorg en welzijn worden gesproken.
Kinderen lopen daarbij het risico in een pedagogisch vacuüm terecht te komen: de informele sociale controle
heeft aan kracht ingeboet en tussen het gezin en formele voorzieningen die mee opvoeden bestaat weinig
connectie (bijvoorbeeld Pels, 2003). Als gevolg van de verzakelijking en ook van de verkokering in de sociale
sector is de kans om dit vacuüm op te vullen er niet groter op geworden.
pendelaars tussen vraag en aanbod

De opkomst van de intermediair vanaf het eind van de jaren tachtig is te zien als een reactie op de kloof tussen
vraag en aanbod. De ontwikkeling van deze functie - en de sterke aanwas van intermediairs in latere jaren
- vormt een erkenning van de noodzaak van overbruggingswerk, dat zeker ook voor de integratie van allochtonen
van groot belang is. Op de rol van de intermediair kom ik terug aan het slot van deze beschouwing. Eerst
ga ik uitgebreider in op de reeds kort aangestipte ontwikkelingen in het veld van zorg en welzijn en het
integratiebeleid, en illustreer ik aan de hand van onderzoek naar de haperende wisselwerking tussen vraag en
aanbod, de noodzaak van overbruggingswerk.
Het beleid: tussen zelfsturing en bemoeizorg
In het veld van zorg en welzijn hebben zich de laatste decennia belangrijke ontwikkelingen voltrokken, die
vaak onbedoeld aan het voortbestaan van de kloof tussen allochtone gebruikers en aanbieders van zorg en
welzijn hebben bijgedragen. Het gaat zowel om algemene trends in de sociale sector als om specifieke ontwikkelingen
die vooral allochtonen betreffen.
Zoals Jos van der Lans (2004) in Vrij Nederland betoogt, typeert ‘afstand nemen’ de ontwikkeling die zich de
afgelopen twintig jaar van het veld meester heeft gemaakt: de leefwereld van burgers is volgens hem een
no-go area geworden voor de hulpverlening. Voorheen was het bestrijden van maatschappelijke problemen
door middel van ‘bemoeizorg’ een geaccepteerd verschijnsel. Vanaf de jaren zestig kwam deze vorm van
bevoogding steeds meer onder vuur te liggen. Non-interventie werd de culturele norm in de onderlinge
betrekkingen. In de jaren tachtig kreeg bovendien de overtuiging voet aan de grond, dat het aanbod in belangrijke
mate de vraag naar en afhankelijkheid van zorg schiep. Zo werd de betrokkenheid van zorgaanbieders bij
hun doelgroepen eveneens in een verdacht licht gesteld. De eigen verantwoordelijkheid van het individu en
vraaggericht werken werden steeds belangrijker uitgangspunten voor de werkwijze van de instellingen voor
zorg en welzijn. Het directe contact, zoals het huisbezoek, kwam er hoogstens nog aan te pas in crisissituaties,
wanneer vaak al lang sluimerende problemen tot uitbarsting waren gekomen. ‘Dienstverleners en hulpinstanties
trokken zich terug uit het dagelijks leven’, aldus Van der Lans (pag. 43), ‘juist toen kwetsbare groepen
steeds meer moeite kregen om zich staande te houden.’ Deze ontwikkeling eiste vooral zijn tol in de grote
steden waar de sociale samenhang in snel veranderende buurten onder grote druk kwam te staan en de
omgangsvormen anoniemer werden.
Activering en zelfverantwoordelijkheid werden intussen ook in het integratiebeleid steeds vaker als de meest
geëigende weg gezien om de inburgering en integratie van de nieuwe Nederlanders te bevorderen. Zo
beschouwd werd het in Nederland dominant geworden cultuurpatroon van de individualisering ook van toepassing
verklaard op de etnische minderheden. Er ontstond een beleid dat zich ontwikkeling van deze minderheden
in deze richting ten doel stelde, net zoals dit gold voor de autochtone burger. De categoriale welzijnsvoorzieningen,
gelaakt om hun mogelijke bijdrage aan zorgafhankelijkheid van allochtonen, werden
afgebouwd. Het werd hoog tijd voor integratie in algemene voorzieningen, waarbij de ontoegankelijkheid van
die voorzieningen echter expliciet werd benoemd als te overwinnen struikelblok.
Daarnaast vond een tweede verschuiving in het integratiebeleid plaats, die in het kader van deze beschouwing
eveneens relevant is. Zoals Rijkschroeff e.a. (2003) in hun Bronnenstudie laten zien, kende dit beleid
twee sporen, samengevat onder de noemer ‘integratie met behoud van de eigen identiteit’. Emancipatie in
eigen kring, vanuit de eigen culturele identiteit, vormde tezamen met maatschappelijke integratie een centraal
beleidsdoel. Het eerste doel, collectieve emancipatie op identiteitsbasis, verdween naar de achtergrond.
De maatschappelijke integratie van de nieuwe ingezetenen, die in het onderwijs en de arbeidsmarkt voorop,
focus op de functie van intermediair 89

90
werd beleidsdoel nummer één, en ook hierbij werd de eigen verantwoordelijkheid van het individu het dominante
uitgangspunt.
Zo kwamen verschillende beleidslijnen bij elkaar, die beide aanstuurden op zelfbeschikking van het individu.
Wat betreft het integratiebeleid is er echter nog een trend te vermelden, die deels haaks op deze ontwikkeling
staat. Hardnekkige problemen van achterstand en marginalisering, met name onder een deel van de
allochtone jongeren, gaven voeding aan de gedachte dat sociaal-culturele ‘aanpassing’ noodzakelijk was,
wilde de sociaal-economische ongelijkheid zich niet nog generaties lang voortzetten. Dit leidde tot een beleid
van op aanpassing gerichte opvoedingsondersteuning: preventie van onderwijsachterstand en, recenter, van
marginalisering werden de hoofddoelen ervan. In de tweede helft van de jaren negentig werd de roep om wat
een ‘beschavingsoffensief’ kan worden genoemd nog wijder verbreid. Zoals het Bronnenonderzoek laat zien,
gold de sociaal-culturele eigenheid van allochtonen steeds meer als risico voor het integratieproces. Vanaf de
eeuwwisseling werd culturele eigenheid bovendien meer en meer beschouwd als een bedreiging voor de
cohesie in de samenleving. Uiteindelijk werd de ‘eigen culturele identiteit’ daarmee, ook los van de mogelijke
effecten op de sociaal-economische positie van migranten, een zelfstandige kwestie in zowel het publieke als
het politieke debat. Nu ging het niet meer om het behoud ervan, maar veeleer om de wens dat migranten zich
vergaand zouden aanpassen aan de Hollandse normen en waarden.
Samenvattend komen de verschillende beleidsontwikkelingen er in de kern op neer, dat het veld van zorg en
welzijn de beweging maakte van bemoeizorg en paternalisme naar zelfsturing door de cliënt en naar vraagsturing
van het aanbod. Het integratiebeleid spoort daar deels mee vanwege de nadruk op zelfverantwoordelijkheid
van het individu. Deels slaat het echter juist de tegengestelde weg in van een beschavingsoffensief,
dat niet goed met zelf- en vraagsturing lijkt te rijmen.
Deze beleidsambivalentie, tussen zelfsturing en nieuwe bemoeizorg, tekent de context waarin de intermediairs
hun werk moeten doen. Alvorens daarop nader in te gaan, laat ik nu eerst wat empirische feiten over de
aansluiting, of het gebrek daaraan, tussen vraag en aanbod bij allochtonen de revue passeren.
De praktijk: gat tussen vraag en aanbod
Het laatste decennium heeft een sterke toename laten zien van (mede of vooral) op allochtonen gerichte
opvoedingsondersteuning. Zo bestaat er inmiddels een breed scala aan projecten die beogen ouders bij te
staan in het bevorderen van de cognitieve en schoolse ontwikkeling van hun kinderen. Aangezien er beleidshalve
een grote prioriteit ligt bij vroege preventie van ontwikkelingsproblemen, behoren gezinnen met jonge
kinderen tot de belangrijkste doelgroep. Moeders (vaders komen er minder aan te pas) worden niet zozeer
vanuit hun eigen behoeften en op hun eigen voorwaarden ondersteund, maar eerder als instrument gebruikt
om de ontwikkeling van hun kinderen naar de inzichten van de professionals te stimuleren, of om hun integratie
te bevorderen (Pels & Distelbrink, 2000).
In reguliere voorzieningen met een opvoedende taak staat de pedagogische uitwisseling met ouders evenmin
centraal. Dit geldt zelfs al voor de kinderopvang, waar de relatie met ouders toch van centraal belang is. Met
eenderde van de door Van Dijke e.a. (1994) onderzochte (autochtone) ouders is niet over de pedagogische uitgangspunten
van de kinderopvang gesproken; veel meer ouders rapporteren geen inspraak te hebben gehad
in het pedagogisch beleid, zoals de invulling van het dagprogramma. Onderzoek onder ‘intercultureel’ werkende
kindercentra leidt tot vergelijkbare conclusies. Meestal is er wel overleg met ouders over de verzorging
van kinderen, maar afstemming over de opvoeding komt nauwelijks op gang. Bij het bepalen van de (interculturele)
doelen en werkwijzen worden de ouders niet of in geringe mate betrokken. Hierdoor blijven, aldus de onderzoekers,
voor leidsters en ouders kansen onbenut om elkaar wederzijds te ondersteunen (Vedder e.a., 1996).
pendelaars tussen vraag en aanbod

Uit een reeks opvoedingsonderzoeken (zie Pels, 2000, voor een vergelijkend overzicht), die eind jaren negentig
verscheen, komt naar voren dat leerkrachten buiten het informele netwerk als belangrijkste bron van steun
gelden voor allochtone ouders. Naast steun bij kwesties die de schoolse ontwikkeling betreffen, verwachten
ouders ook steun van hen bij opvoedingstaken, meer dan lijkt te gelden voor autochtone ouders. Deze verwachting
lijkt echter niet naadloos aan te sluiten bij de taakopvattingen van leerkrachten. Klaassen en
Leeferink (1998) en Veugelers en De Kat (1998) onderzochten de pedagogische afstemming tussen gezin en
school en concludeerden dat leerkrachten eerder steun van de ouders bij hun werk verwachten. Beide partijen
weten weinig van elkaars pedagogische opvattingen en de communicatie komt meestal neer op het informeren
van ouders over doelen en werkwijzen van de school.
Een klein deel van de moeders in de voornoemde opvoedingsonderzoeken heeft contact gehad met het RIAGG
en daarnaast soms met de jeugdhulpverlening en kinderbescherming. Moeders herkennen zich vaak niet in
de gehanteerde werkwijze. Zij voelen zich aangevallen omdat te veel gehamerd wordt op hun verleden of hun
band met het kind, en niet op het probleem zelf en/of op externe oorzaken daarvan. De gegevens bevestigen
de conclusie die Adriani (1993) trok uit een onderzoek bij het RIAGG. Hulpverleningscontacten met allochtone
cliënten worden nogal eens voortijdig verbroken, omdat te weinig rekening wordt gehouden met hun
‘klinische realiteit’. De opvattingen, verwachtingen en handelwijzen die de betrokkenen voorstaan, spelen
nauwelijks een rol bij de diagnose van problemen en bij het vaststellen van de aanpak ervan. Van Daal (2003)
wijst op vergelijkbare problemen rondom het diagnosticeren en het onvoldoende aansluiten van wederzijdse
waarden en percepties in de geestelijke gezondheidszorg.
Nog zwaarwegender bezwaren uiten de ouders ten aanzien van instanties als de kinderbescherming en het
(toenmalige) JongerenAdviesCentrum (JAC). De mening heerst dat buiten de ouders om wordt gewerkt en dat
kinderen worden aangemoedigd een oplossing buitenshuis te zoeken. Daarbij worden culturele stereotypen
over de thuissituatie niet altijd geschuwd (zie ook Brouwer, 1997). Eerder wezen Bovenkerk (1991) en Hendriks
(1992) hier al op. Zij stellen dat de jeugdhulpverlening en kinderbescherming snel geneigd zijn jongeren als
autonoom individu te benaderen en daarmee het gezag van de ouders en de verbondenheid tussen ouders en
kinderen te weinig respecteren. Recent onderzoek onder allochtone ouders van kinderen die met justitie in
aanraking gekomen zijn, duidt erop dat de pedagogische afstemming met de instellingen in de justitiële keten
nog steeds veel te wensen overlaat (Nijsten e.a., 2002).
Een interactieonderzoek naar de wederzijdse verwachtingen van en communicatie tussen gezinsvoogden en
ouders met een onder toezicht gesteld kind (Hoogsteder & Suurmond, 1997) laat interessante parallellen zien
met de voornoemde bevindingen. Een meerderheid van de gezinsvoogden blijkt van mening dat ouders in de
relatie met hun kinderen moeten veranderen, wil de ondertoezichtstelling slagen. Dit staat in contrast met wat
ouders vinden: zij verwachten soms hulp en steun voor zichzelf en vaker gerichtheid op het functioneren van
het kind. Reflecties van de gezinsvoogden over opvoeding sluiten nauwelijks aan op de percepties daarover
van de ouders en de eersten gaan meestal niet na of de ouders er wel iets mee kunnen. Dit, terwijl de ouders
van de gezinsvoogd verwachten dat deze kan luisteren, respect voor hen toont en geen beslissingen neemt
zonder hen te consulteren.
Luisteren, respect en consultatie, of in wat meer vakmatige termen: sensitiviteit voor de vraag van cliënten en
ondersteuning bij het articuleren van ‘de behoefte achter de vraag’ (Van der Laan e.a., 2003), lijken nog onvoldoende
tot de werkwijze van de professionals in zorg en welzijn te zijn doorgedrongen. De omschakeling naar
vraaggericht werken, en het leveren van maatwerk dat daar onlosmakelijk bij hoort, blijkt een moeizaam proces.
De kunst om een balans te vinden tussen het eigen deskundige kapitaal en de vragen en behoeften van
focus op de functie van intermediair 91

92
cliënten vergt al het nodige van de professionals als het gaat om autochtonen. In het werken met allochtone
cliënten lijkt dit proces op nog meer weerstanden te stuiten; geïnstitutionaliseerde werkwijzen komen natuurlijk
ook op nog lossere schroeven te staan.
Dit wil niet zeggen dat professionals en hun instellingen intussen stil hebben gezeten. Interculturalisering is
bijvoorbeeld een begrip dat niet meer weg te denken is uit de professionele praktijk. Een deel van de (zwarte)
scholen en ook instellingen voor zorg en welzijn die in concentratiegebieden opereren, worden zeker sensitiever
voor de specifieke noden van de populaties die zij (geacht worden te) bedienen. De opkomst van de
intermediairs, waarvan Nederland er blijkens de informatie in dit boek inmiddels ruim vijftienhonderd telt, is
in dit verband eveneens veelzeggend. In grote steden kwam zelfs een meer of minder expliciet diversiteitsbeleid
tot ontwikkeling, waarbij vooral Rotterdam een voorhoedepositie innam (Veenman, 2001).
Ik spreek bij het laatste in de verleden tijd, omdat de recente politieke verschuivingen voor een kentering lijken
te zorgen, althans op politiek niveau. De tolerantie voor erkenning van diversiteit neemt af, en de roep om
aanpassing aan de Hollandse (institutionele) mores klinkt luider. Deze verandering in het politieke klimaat
druist in tegen de ontwikkelingen die zich in het zorg- en welzijnsbeleid en in de praktijk voltrekken, waarin
juist vraagsturing en maatwerk meer prioriteit krijgen. Terwijl er, zoals het literatuuroverzicht laat zien, op dit
punt nog het nodige valt te doen in het werken met en voor nieuwe Nederlanders, horen de instellingen dus
een dubbele boodschap over hoe zij zich tot hen dienen te verhouden.
De legitimiteit van een vraaggerichte houding lijkt in hun geval te worden ondergraven, terwijl er aan beide
kanten pijlers nodig zijn om de afstand tussen vraag en aanbod te overbruggen. Hoewel dit een tegenspraak
lijkt, wordt namelijk ook aanpassing aan de instituties uiteindelijk het best gediend met een vraaggestuurd
aanbod. In de navolgende en tevens laatste paragraaf wijd ik hierover verder uit, om ten slotte te eindigen bij
de rol van intermediairs in dit proces.
Bruggen bouwen: de rol van intermediairs
Dat een hulpaanbod, wil het doel treffen, moet worden toegesneden op de behoeften van de hulpvrager zal
door weinigen worden bestreden (zie ook Vincent e.a., 1990). In de huidige tijd houdt dit uitgangspunt een
pendelverkeer tussen vraag en aanbod in, zoals Van der Laan e.a. (2003) betogen. De vraag noch het aanbod
is heilig. De hulpvrager heeft de professional nodig om de ‘behoefte achter de vraag’ te duiden en een passend
aanbod te doen. Anderzijds kan het veld van zorg, welzijn en onderwijs zich niet meer baseren op algemeen
aanvaarde wereldbeelden, normen en identiteitsconstructies. De aanspraken van de cliënt en de verantwoordelijkheid
van de professional moeten op elkaar afgestemd worden. Hiertoe is een voortdurende
onderlinge dialoog nodig in individuele of groepscontacten tussen werkers en burgers. Van der Laan (1994)
spreekt in dit verband van een ‘postmodern paternalisme’: de legitimatie van sociale interventies wordt niet
meer ontleend aan universeel geldig geachte uitgangspunten, maar aan de communicatie op microniveau.
Professionaliteit is steeds meer te zien als de combinatie van verantwoordelijkheid nemen (niemand aan zijn
lot overlaten) en verantwoording afleggen (machtiging krijgen voor interventie).
Specifieke aandacht moet hierbij uitgaan naar groepen die zich nog minder de rol van eisende consument
hebben toegeëigend. Hun ‘empowerment’ houdt in dat zij worden toegerust met vaardigheden tot zelfbeschikking.
De vraaggerichte benadering is daartoe bij uitstek geschikt. Deze moet dan sensitiviteit inhouden,
ondersteunen bij het articuleren van de behoefte achter de vraag, gericht zijn op een op voet van gelijkheid
overeenkomen van het aanbod en vervolgens ook tijdens het hulpverleningsproces de cliënt als contractpartner
serieus nemen (Van der Laan e.a.). Langs deze weg zullen ook allochtone cliënten verder komen op het
pad van protoprofessionalisering, en dus van aanpassing aan de formele instituties.
pendelaars tussen vraag en aanbod

Dit brengt ons ten slotte bij de intermediaire functie, die een opmerkelijke innovatie betekent in het veld van
opvoedings- en onderwijsondersteuning, zorg en welzijn. Zeker het verkeer tussen allochtone vragers en professionele
voorzieningen, wij zagen het, heeft een duw nodig, het komt uit zichzelf maar moeizaam verder.
Hoewel vanaf de jaren negentig met name op het terrein van de opvoedings- en onderwijsondersteuning ook
autochtonen tot de doelgroepen behoren, is het dan ook niet voor niets dat deze innovatie in het werk met en
voor allochtonen zijn oorsprong vond. Intermediairs zijn bruggenbouwers. Zij zijn veelal afkomstig uit de doelgroepen,
maar ook geworteld in de Nederlandse samenleving. Zij beheersen, letterlijk en figuurlijk, de taal
van beide partijen voldoende om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Professionals kunnen de functie
bekleden, maar vaker gaat het om paraprofessionals, wier kracht ligt in hun ervaringsdeskundigheid.
Voorham (2003, pag.38) spreekt van de voor-en-doormethode: intermediairs moeten een wij-gevoel bij de
doelgroep kunnen bewerkstelligen en tegelijkertijd als persoon een rolmodel zijn. Er moet een balans gevonden
worden tussen geloofwaardigheid door betrouwbaarheid (de goede vriend) en door deskundigheid (de
expert). Of het accent nu ligt op hun ervaringskennis of professionele bagage, intermediairs richten zich op
het pendelverkeer tussen vraag en aanbod. Zij doen dat op een breed scala aan terreinen. De eerste intermediaire
functies, die van Voorlichter Eigen Taal en Cultuur (Vetc) en buurtmoeder, zijn eind jaren tachtig ongeveer
tegelijkertijd ontwikkeld. Intermediairs zijn inmiddels niet meer weg te denken in de gezondheidssector,
de opvoedings -en onderwijsondersteuning, de ouderenzorg, sociale activering. Ook bij de bemiddeling van
zwaardere problematiek zoals in de jeugdzorg, hebben zij zich een plaats verworven. Dit boek geeft daarvan
vele sprekende voorbeelden (zie verder Gelauff-Hanson e.a., 1999, 2000; ‘s Jacob, 2000, van Mechelen &
Nieuwenhuizen, 2003; Tan, 2000). Deze voorbeelden illustreren dat het om een functie gaat die vaste voet
heeft gekregen in het veld van zorg, opvoeding en onderwijs en welzijn. Het pleidooi voor een meer structurele
erkenning van deze functie verdient mijns inziens met kracht te worden onderstreept. Zowel het toesnijden
van het aanbod op de vraag als de empowerment van de cliënt om een weg te vinden in de Nederlandse
instituties wordt ermee gestimuleerd. Door te bemiddelen tussen zelfsturing en bemoeizorg, helpt de intermediair
uiteindelijk om belangrijke doelen van het onderwijs-, zorg- en welzijnsbeleid en het integratiebeleid
te verenigen.
focus op de functie van intermediair 93

94
Literatuur
Adriani, P. (1993). Overbruggen van verschillen. Leiden: DSWO Rijksuniversiteit Leiden.
Bovenkerk, F. (1991). Het vraagstuk van de criminaliteit der Marokkaanse jongens. De Gids, 154, pp. 958 - 978.
Daal, H.J. van. (2003). Naar een professionele aanpak van migrantenproblematiek. In: E. Plemper, G. van der Laan &
K. van Vliet (Red.), Passie voor professionaliteit. Onderzoek naar professionele handelingsruimte en vraaggerichtheid,
pp. 39-55. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Dijke, A. van, Terpstra, L. & Hermanns, J. (1994). Ouders over kinderopvang. Een onderzoek naar meningen, ervaringen,
wensen en keuzen van mannen en vrouwen. Amsterdam: SCO.
Hendriks, A. (1992). Opvoeden in Nederland. Mogelijkheden van opvoedingsvoorlichting en -ondersteuning ten
behoeve van Turken en Marokkanen. Utrecht: Nederlands Centrum Buitenlanders.
Hoogsteder, M. & Suurmond, J. (1997). `U krijgt er een beschermengel bij...’. Onderzoek naar de communicatie tussen
gezinsvoogden en ouders in het kader van een ondertoezichtsstelling. Utrecht: Universiteit Utrecht.
Gelauff-Hanzon, G. e.a. (2000). De intermediair als bruggenbouwer. Utrecht: Forum.
Gelauff-Hanzon G., Keune C. & Tan S. (1999). Paraprofessionals: pioniers of pionnen? Een onderzoek naar de voorwaarden
voor een optimale inzet. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Govers, C. (1996). Terugblikken en vooruitzien, evaluatie van een Leids project voor oudere migranten. Leiden:
Stichting Dienstverlening Leiden en Wetenschapswinkel Rijksuniversiteit Leiden.
s’Jacob, R. (2000). Intermediairs voor allochtone oudere vrouwen. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Klaassen, C. & Leeferink, H. (1998). Partners in opvoeding in het basisonderwijs. Ouders en docenten over de pedagogische
afstemming tussen gezin en school. Assen: Van Gorcum.
Laan, G. van der. (1994). Naar een postmodern paternalisme. Tijdschrift voor de Sociale Sector, x (4), x.
Laan, G. van der, Plemper, E. & Flikweert, M. (2003). Vraaggericht werken door Sociaal-Pedagogische diensten.
Een vooronderzoek naar de professionele rol van maatschappelijk werkers. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Lans, J. van der (2004). De zachte sector is te hard geworden. Vrij Nederland, 65(5), 31 januari, 40-44.
Mechelen, P. van & Nieuwenhuizen, P. (2003). De allochtone zorgconsulent. Handboek voor invoering en professionalisering
van de functie. Utrecht: Forum.
Nijsten, C. e.a. (2002). Allochtone ouders en justitie. Vragen en behoeften van Antilliaanse, Marokkaanse,
Surinaamse en Turkse ouders van jeugdigen die in aanraking komen met politie en justitie. Den Haag: WODC.
pendelaars tussen vraag en aanbod

Pels, T. & Distelbrink, M. Opvoedingsondersteuning: vraag en aanbod. In: Pels, T. (Red.) (2000). Opvoeding en integratie.
Een vergelijkende studie van recente onderzoeken naar gezinsopvoeding en pedagogische afstemming tussen
gezin en school. Assen: Van Gorcum.
Pels, T. (2003). Respect van twee kanten. Een studie over last van Marokkaanse jongeren. Assen: Van Gorcum.
Pels, T. (Red.) (2000). Opvoeding en integratie. Een vergelijkende studie van recente onderzoeken naar gezinsopvoeding
en pedagogische afstemming tussen gezin en school. Assen: Van Gorcum.
Smit, L. (2004). Feiten over intermediairs-overzicht van (para)professionals in zorg, onderwijs, welzijn, werk en
wonen. Utrecht: Forum.
Rijkschroeff, R., Duyvendak, W., & Pels, T. (2003). Bronnenonderzoek Integratiebeleid. Utrecht: Verwey-Jonker
Instituut.
Swaan, A. de, Gelderen, R. van & Kense, V. (1979). Sociologie van de psychotherapie 2. Het spreekuur als opgave.
Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum.
Tan, S. (2000). Werken met paraprofessionals, adviezen voor beleid en praktijk. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Tuijl, C. van. (2001) Effecten van Opstap Opnieuw. Effecten van een gezinsgericht stimuleringsprogramma bij Turkse
en Marokkaanse gezinnen. Alkmaar: Extern Print.
Tuijl, C. van. (2002) Effecten van Opstap Opnieuw bij follow-up. Effecten van een gezinsgericht stimuleringsprogramma
bij Turkse en Marokkaanse leerlingen op middellange termijn. Alkmaar: Extern Print.
Vedder, P., Bouwer, E. & Pels, T. (1996). Multicultural Child Care. Clevedon e. a.: Multilingual Matters.
Veen, A., Veen I. van der & Koopman, P. (2002) Bos en Lommer. Onderzoeksrapportage over de periode 1991-2001.
Evaluatieonderzoek Capabel. Amsterdam, SCO-Kohnstamm Instiuut.
Veen, A., Veen I. van der & Koopman, P. (2002) Bos en Lommer. Deelname aan Capabel en de cognitieve ontwikkeling
van jongeren Evaluatieonderzoek Capabel. Amsterdam, SCO-Kohnstamm Instituut.
Veenman, J. (2001). Sturen en gestuurd worden. De geschiedenis van het migrantenbeleid in Rotterdam. Rotterdam:
Directie Sociale Zaken, Bestuursdienst Rotterdam.
Veugelers, W. & Kat, E. de. (1998). Opvoeden in het voortgezet onderwijs. Leerlingen, ouders en docenten over de
pedagogische opdracht en de afstemming tussen gezin en school. Assen: Van Gorcum.
Vincent, L. e.a. (1990). A behavioral-ecological approach to early intervention: Focus on cultural diversity. In: Meisels
& Shonhof (Eds.). Handbook of early childhood intervention, pp. 173-195. Cambridge: Cambridge University Press.
Voorham, A. (2003). Gezondheidsbevordering, voor-en-door de doelgroep. Theoretische onderbouwing en evaluatie
bij migranten en anderen. Rotterdam: GGD.
focus op de functie van intermediair 95

96
Adressen
Sectoren
pendelaars tussen vraag en aanbod
Vetc/allochtone zorgconsulenten in Enschede
Stichting Gezondheidscentra Enschede
Postbus 3676 7500 DR Enschede
Tel. 053 - 431 04 95
info@sge-enschede.nl
www.sge-enschede.nl
Buurtmoeders in Arnhem
Stichting Rijnstad
Velperweg 13 6824 BC Arnhem
Tel. 026 - 351 72 89
opstap@rijnstad.nl
www.rijnstad.nl
Assistenten ouderbetrokkenheid Rotterdam
Valentijnschool
Gijsingstraat 51 3026 RH Rotterdam
Tel. 010 - 476 11 84
Adviseurs allochtone ouderen in Nijmegen
Wijkcentrum Titus Brandsma,
onderdeel van Stichting Welzijn Ouderen
Nijmegen (SWON)
2e Oude Heselaan 386 6542 VJ Nijmegen
Tel. 024 - 378 61 02
all.ouderen@swon.nl
www.swon.nl
Contactfunctionarissen in Rotterdam
Stichting Humanitas
Thuiszorg en Maatschappelijke
Dienstverlening Rotterdam
Pieter de Hoochweg 110
3024 BH Rotterdam
Tel. 010 - 425 01 01
info@humanitas-rotterdam.nl
www.humanitas-rotterdam.nl
Bezoekvrouwen in Amsterdam
ProFor en Stichting MAMA
Develstein 100-A 1102 AK Amsterdam
Tel. ProFor 020 - 690 26 26
Tel. Stg. MAMA 020 - 600 66 36
info@profor.nl
www.profor.nl
Samenwerkingspartners project
Perspectief voor Intermediairs
Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering
en Ziektepreventie (NIGZ)
Landelijk steunpunt Vetc
De Bleek 13 Postbus 500 3440 AM Woerden
Tel. 0348 - 43 76 00
Coördinator Vetc: Maria Drewes
vetc@nigz.nl
www.vetc.nl
Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn
(NIZW)
Catherijnesingel 47
Postbus 19 152 3501 DD Utrecht
Tel. 030 - 230 63 11
Opstapprogramma’s: Centrum Jeugd, Hilde
Kalthoff, h.kalthoff@nizw.nl
Intermediaire functies: Centrum
Professionalisering, Marian van Beek,
m.vanbeek@nizw.nl
www.nizw.nl
Stichting De Meeuw
Welzijn Onderwijsvoorrangsbeleid in
Rotterdam
Katendrechtse Lagedijk 186-1
Postbus 576 89 3008 BR Rotterdam
Tel. 010 - 486 30 22
José van de Wouw
stichting@de-meeuw.nl
www.de-meeuw.nl
FORUM
Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling
Kanaalweg 86
Postbus 201 3500 AE Utrecht
Tel. 030 - 2974 321
Lidwien Smit, l.smit@forum.nl
Teena Thomas, t.thomas@forum.nl
www.forum.nl