A4krant Muziek.indd - Nrc

maart 

2005 

A4-kranten bevatten 

artikelen van 

NRC Handelsblad 

over actuele onderwerpen. 

Deze 

A4-kranten kunnen 

worden gebruikt 

in lessen en bij 

opdrachten voor 

scholieren in het 

‘Studiehuis’ (hoogste 

klassen havo/ 

vwo). De A4-kranten 

zijn gratis te 

downloaden via 

www.nrc.nl/ 

scholieren. 

De redactie van 

Stepnet van 

uitgeverij Thieme- 

Meulenhoff maakt 

opdrachten bij 

artikelen in de 

A4-kranten. 

Deze opdrachten 

zijn te vinden op 

de website 

www.stepnet.nl. 

De artikelen in de 

A4-kranten zijn 

zo gekozen dat er 

voor meedere vakken 

opdrachten bij 

gemaakt worden. 

Dit schooljaar 

maakt ook Trouw 

op zijn website 

A4-kranten voor 

het Studiehuis. 

Veel dieren maken geluiden die je muziek kunt noemen. Maar er gaapt een grote kloof tussen het fluiten van vogels of 

het zingen van gibbons en de manier waarop mensen muziek maken. De wetenschap heeft nog niet veel antwoorden 

op de vraag naar het wezen van menselijke muziek, maar zoekt er druk naar. In deze A4-krant lees je van alles over 

emotie, geluidsfrequentie, muziekvoorkeuren, ritmegevoel, zingen en de baard in de keel. En ook over hitwetenschap 

en muziekindustrie. Over smaak hebben we het niet, want daarover valt alleen maar te twisten. 

Lowlands 2002, foto Lex van Rossen 

Muziek en wetenschap inhoud 

Oermuziek 

2-3 

Toekomstmuziek 

4 

Muziek 

‘types’ 

5 

Boventonen 

9-10 

Emotie 

11 

Mojo- 

Concerts 

13

nrc handelsblad 

A4-krant 

Muziek en 

wetenschap 

2 

Oermuziek 

Muziek kan de diepste menselijke 

emoties oproepen. Maar waarom 

eigenlijk? De wetenschap is er 

nog niet uit. 

Door Hendrik Spiering 

Overal ter wereld klinkt muziek. Vogels, 

apen, walvissen, kikkers, krekels, allemaal 

maken ze geluiden die door mensen 

zonder moeite als muziek worden 

herkend. Maar nergens is de muziek zo 

gevarieerd en zo algemeen als bij mensen. 

Muziek neemt bij Homo sapiens alle 

mogelijke vormen en functies aan: een 

fluitend ventje op straat, een symfonie 

van Bruckner in het Concertgebouw, 

een sinterklaasliedje bij de schoen, een 

houseparty in een oude fabriek, eindeloze 

Tibetaanse meditatiegezang hoog in 

de bergen. 

Wat is dan nog typisch menselijke 

muziek? Wat is de oermuziek van onze 

soort? 

Helaas is over de oertijd van de menselijke 

muziek vrijwel niets bekend. De oudst 

gereconstrueerde muziek is een smeeklied 

van een kinderloze vrouw, gevonden 

op een kleitablet van 3200 jaar oud. Het 

oudst bekende muziekinstrument is 

een fragment van een fluit, 44.000 jaar 

oud. Niet genoeg om een theorie over 

het wezen van menselijke muziek op te 

baseren. 

Wat misschien tot antwoorden kan leiden 

is om bij bestudering van verschillende 

culturen op de aardbol te zoeken 

naar algemene kenmerken in de muzikale 

uitingen. Volgens de Amerikaanse 

etnomusicoloog Bruno Nettl geldt dan: 

iedere menselijke cultuur heeft vocale 

muziek, en bijna allemaal hebben ze ook 

muziekinstrumenten. Er is vrijwel altijd 

een nauwe band met dans, het octaaf 

komt óók vrijwel altijd voor en ritme is 

eveneens zelden afwezig. Maar ook, zo 

benadrukt Nettl, is het een universeel 

menselijk kenmerk dat ,,muziek wordt 

gebruikt om een of andere fundamentele 

verandering in het bewustzijn van een 

individu te bewerkstelligen, of een veran- 

dering in de sfeer van een bijeenkomst’’. 

Muziek speelt daarom overal ter wereld 

een rol in rituelen: in ,,het aanspreken 

van het bovennatuurlijke” en ook om het 

belang van een gebeurtenis te onderstrepen, 

,,of het nu een verjaardag is of het 

verschijnen van de koning.” 

Aangeboren 

Daarmee is echter nog niet de biologische, 

of anders gezegd de evolutionaire, 

Met zijn allen 

Illustratie’s in deze krant: Roland Blokhuizen en Rik van Schagen 

betekenis van muzikaliteit bij de mens 

verklaard. Veel evolutiebiologen denken 

dat daar ook geen verklaring voor te 

vinden zal zijn. De Canadese ontwikkelingspsychologe 

Sandra Trehub zoekt er 

wel naar. Zij legt de nadruk op de sociale 

functie van muziek, die volgens haar wel 

degelijk een duidelijk biologische basis 

heeft. Kijk maar eens naar het gemak 

waarmee baby’s vanaf zes maanden verschillen 

in melodieën kunnen horen, 

aldus Trehub. En baby’s van vier maanden 

tonen al duidelijk ongemak als ze 

naar liedjes met onverwachte dissonanten 

moeten luisteren. Dit betekent dat 

zij een aangeboren gevoel hebben voor 

muziek. 

Het nut van deze aangeboren muzikaliteit 

zoekt Trehub in de functie in de 

sociale interactie: ,,De belangstelling 

van baby’s voor spraak van de moeder is 

groot, maar lang niet zo groot als hun 

belangstelling voor zingen door de moeder. 

Het lijkt er zelfs op dat baby’s vooral 

geïnteresseerd zijn in de zangerigheid 

van spraak.’’ 

Wat de baby’s zoeken in zang is het 

directe contact. Want in zang worden 

emoties uitgedrukt, en muziek maakt 

het ook mogelijk bewegingen precies te 

coördineren, zegt Trehub. In die gemeenschappelijke 

activiteit ligt de functie van 

muziek, betoogt ze. Natuurlijk, tegenwoordig 

komen passief en individueel 

muziek luisteren heel veel voor, maar 

dat is niet de ‘natuurlijke’ toestand voor 

menselijke muziek. Dat is dansen en 

meedoen, met zijn allen. 

Ritmegevoel 

Blijft de vraag waarin menselijke muzikaliteit 

zich onderscheidt van die van de 

zingende gibbon, de fluitende lijster en 

de sonoor roepende bultrug. Het sterke 

ritmegevoel, volgens Trehub. Ze verwijst 

daarmee naar een theorie van de Zweedse 

neurobioloog Björn Merker. Alleen mensen 

zijn door hun ritmegevoel in staat 

hun zang (én heel veel ander gedrag) te 

synchroniseren (aan te passen aan wat 

anderen doen), aldus Merker. Samenzingen 

doet verder niemand. Maar mensen 

kunnen dat bij uitstek wel. 

Wie wel eens heeft meegespeeld in een 

groot symfonieorkest of heeft meegemarcheerd 

met een peloton soldaten, weet 

waar dát toe kan leiden. En als gemeenschappelijk 

ritmegevoel inderdaad de 

kern van menselijke muziek is, dan staat 

muziek dus in direct verband met het 

meest menselijke gedrag überhaupt: 

extreem nauwe samenwerking en mentale 

afstemming.


A4-krant 


wetenschap 

3 

Oermuziek/ 

Dance 

Dit unieke ritmegevoel zou dan de basis 

zijn van de menselijke muziek in al zijn 

enorme diversiteit. En inderdaad wordt 

vrijwel nergens in de literatuur bestreden 

dat ritme waarschijnlijk het cruciale kenmerk 

is van menselijke muziek. Melodie 

trekt veel minder aandacht. 

Samen roepen 

Over hoe de mens dit eigenaardige ritmegevoel 

ooit heeft ontwikkeld, en waarom, 

heeft Merker ook een theorie. En daarvoor 

kijkt hij naar de functie van dat 

vermogen bij een paar andere dieren die 

het óók een beetje hebben. ,,Daar vindt 

de synchronisatie van het gedrag plaats 

als mannetjes gezamenlijk vrouwtjes aan 

proberen te trekken.’’ Het gezamenlijk 

lokken biedt bescherming tegen roofdieren 

en door het gezamenlijke, sterkere 

signaal kunnen uit een groter gebied 

vrouwtjes worden gelokt. Als het vrouwtje 

gearriveerd is, geldt weer ‘ieder voor 

zich’. 

Iets dergelijks zou ook bij verre voorouders 

van de mens kunnen zijn ontstaan. 

Chimpanseemannetjes roepen (niet 

synchroon) als ze een fruitboom hebben 

gevonden. Misschien is daaruit een 

gezamenlijk roepen ontstaan, oppert 

Merker: als gezamenlijk signaal waarmee 

de mannetjes aan vrouwtjes in de buurt 

laten weten dat ze én veel voedsel tot 

hun beschikking hebben én zeer goed 

gecoördineerd kunnen optreden. Samen 

roepen is een signaal van gezamenlijke 

kracht, en dat trekt vrouwtjes. Mannen 

die goed konden zingen en dansen hadden 

meer kans op kinderen dan wie dat 

niet zo goed kon. Eenmaal ingebakken 

in de natuur van de mens (ook bij vrouwen) 

leidde deze neiging om de beat te 

volgen uiteindelijk tot zang en dans. En 

misschien is uit deze aanvankelijk betekenisloze 

vocale ontwikkeling wel taal 

ontstaan. 

Op de versiertoer 

Taal en muziek! Studies in de laatste 

tien jaar zien allerlei verbanden tussen 

beide. Zowel in spraak als muziek blijken 

emoties op gelijke wijze te worden 

uitgedrukt. Bijvoorbeeld woede door 

een hoog tempo en hoge tonen, vreugde 

door een hoog tempo en stijgende tonen, 

lieflijkheid door een traag tempo en 

dalende tonen, enzovoorts. De overeenkomsten 

zouden kunnen wijzen op een 

gemeenschappelijke oorsprong van taal 

en muziek. 

Het zou kunnen. Of niet. En ook Merkers 

theorie over het gezamenlijk lokken van 

de vrouwtjes als oorsprong van het menselijke 

ritmegevoel – en dus van muziek 

– is natuurlijk een klassieke just-so story: 

een verhaal zonder bewijzen bij gebrek 

aan beter. Maar de theorie dat muziek is 

ontstaan ergens in de relatie tussen de 

seksen heeft een lange traditie, die teruggaat 

tot Charles Darwin. 

Darwin liet zich daarbij inspireren door 

zijn indertijd baanbrekende theorie 

over de zang van zangvogels. Daarin 

zag hij een klassiek geval van seksuele 

selectie, want hoe beter die mannetjes 

zingen, hoe meer succes bij de vrouwtjes. 

En, schreef Darwin in zijn The descent 

of man and selection in relation to sex 

(1871), zoiets zou ook bij de mens kunnen 

zijn gebeurd. Tenslotte roept muziek bij 

de mens nog altijd ,,de zachte gevoelens 

van tederheid en verliefdheid op, die zo 

gemakkelijk overgaan in liefde.’’ 

De evolutionair psycholoog Geoffrey Miller 

heeft nog een paar extra argumenten 

waarom muzikaliteit het resultaat kan 

zijn van seksuele selectie in een ver verleden 

van de mensheid. ,,Muziek speelt 

nog altijd een opvallende rol bij het 

versieren. En in ieder geval bereikt de 

muziekproductie in de huidige openbare 

muziekindustrie het hoogste punt in de 

vroege volwassenheid, de periode van de 

grootste seksuele activiteit, en neemt ze 

dan weer langzaam af.’’ 

Miller merkt ook op dat muziek veel kenmerken 

heeft die dit gedrag uitmuntend 

geschikt maken om een partner op uit 

te kiezen. Dansen toont de lichamelijke 

gezondheid en kracht. En omdat zenuwachtigheid 

onmiddellijk op de stem slaat 

is zingen een goede en oprechte indicator 

van zelfvertrouwen en status. Ritmische 

vermogens laten zien dat het brein goed 

in staat is om complexe bewegingen uit 

te voeren, enzovoorts. 

Genotstechnologie 

Dat er héél verschillend wordt gedacht 

over de oorsprong van muziek toont de 

opvatting van de evolutionair psycholoog 

Steven Pinker. In zijn boek How 

the mind works (1997) betoogt hij juist 

dat de menselijke muzikaliteit een puur 

toevallige ontwikkeling is. Niks seksuele 

selectie, niks evolutionair nut. ,,Als we 

muziek vergelijken met ‘taal’, ‘zien’, 

‘sociaal gevoel’ en ‘inzicht in de materiële 

wereld’, zou muziek zomaar kunnen 

verdwijnen uit het leven van Homo 

sapiens zonder dat onze levenswijze 

wezenlijk zou veranderen’’, schampert 

Pinker. ,,Muziek lijkt vooral een pure 

genotstechnologie, een cocktail van partydrugs 

die we via het oor innemen om 

in één keer een massa genotscircuits in 

ons brein te stimuleren. In muziek wordt 

slechts vormloze emotie gecommuniceerd. 

Muziek is geen taal, het is een 

technologie.’’ 

Dance is een echte 

industrie geworden 

De Nederlandse dance-industrie 

is volwassen geworden. Er gaat 

jaarlijks bijna 500 miljoen euro 

in om. De branche biedt werk aan 

zeker 11.000 personen. 

Dat blijkt uit een rapport van accountantsbureau 

KPMG. ,,Dance heeft een 

betekenisvolle plaats in de Nederlandse 

economie gekregen’’, schrijven de onderzoekers. 

,,Het kan niet langer als een uit 

de hand gelopen hobby worden gezien.’’ 

Het bezoekersaantal van Nederlandse 

dance-evenementen is sinds het ontstaan 

van de gabber-house in de jaren 

tachtig gegroeid van 40.000 in 1991 tot 

800.000 vorig jaar. Nederlands grootste 

evenementen zijn Innercity (43.000), 

Dance Valley (40.000) en Trance Energy 

(30.000). Ze worden gehouden op locaties 

als de Utrechts Jaarbeurs en de Amsterdam 

Arena. Het belangrijkste Nederlandse 

bedrijf in de sector is ID&T, dat 

jaarlijks 750.000 dance-cd’s verkoopt, een 

tijdschrift uitgeeft en een commercieel 

radiostation heeft. 

De KPMG-onderzoekers roemen met 

name de veiligheid bij de grote danceevenementen. 

Gezondheidsproblemen 

als gevolg van drugsgebruik zijn de laatste 

vijf jaar met een kwart gedaald tot 0,9 

procent van de bezoekers en het aantal 

aanhoudingen is volgens het rapport met 

Dance Valley 2002, foto Merlin Daleman 

0,1 procent van de feestgangers ,,verwaarloosbaar’’. 

De professionaliteit van de organisatoren 

is sterk toegenomen, wat met name blijkt 

uit overleg tussen organisatoren, politie, 

brandweer en overheden. Toch verschillen 

partijen nog wel eens van mening: 

vorig jaar moest de rechter eraan te pas 

komen om het door de burgemeester 

vastgelegde aantal bezoekers van een 

Utrechts ID&T-feest op verzoek van dat 

bedrijf met vijfduizend te verhogen. 

De bijzondere internationale positie 

van de Nederlandse dance-industrie 

kenmerkt zich door de grote aantallen 

buitenlandse bezoekers en de status van 

Nederlandse diskjockeys. DJ Tiësto kreeg 

de Popprijs wegens zijn verdiensten voor 

de popmuziek. In Engeland werd hij verkozen 

tot ‘s werelds beste dj. Andere dj’s, 

zoals Armin van Buuren en Ferry Corsten, 

stonden ook in de toptien van die 

lijst. In totaal maken de Nederlandse dj’s 

jaarlijks circa 150 miljoen euro omzet.


A4-krant 


wetenschap 

4 

iPod 

Nu nog kleiner. Hoe de nieuwste 

digitale broekzakjukebox iPod 

de wereld verovert en verandert. 

Door Hester Carvalho 

Sinds een paar maanden is de iPod-mini 

wereldwijd te koop, ook in ons land. 

Hij is klein, plat en modieus metallic. 

Duizend liedjes, afkomstig van cd’s of 

internet, kunnen worden opgeslagen 

in dit apparaatje, nauwelijks groter dan 

een aansteker. Dit is de eigentijdse versie 

van de walkman: een digitale jukebox 

op zakformaat. Je kunt nog makkelijker 

overal je eigen muziek beluisteren met 

dit apparaatje. 

De iPod is zo’n vondst die uitsluitend 

voordelen lijkt te hebben: lichtgewicht 

met een groot vermogen. Kek vormgegeven, 

elektronisch verantwoord (de eerste 

kleine mp3-speler met een harde schijf). 

De liedjes kunnen worden beluisterd 

via de koptelefoon, zoals vroeger met de 

walkman, en je kunt de iPod ook aansluiten 

op je stereo of op speciale boxjes. 

Voor uitvinder Apple is iPod in ieder 

geval een gouden greep gebleken. De 

iPod is een enorm commercieel succes. 

Het zieltogende hardware-bedrijf van 

Steve Jobbs gold sinds de lancering in 

november 2001 in één klap weer als hip 

en sexy. Dat komt niet alleen door het 

ontwerp: de iPod heeft een bedieningspaneel 

dat doet denken aan een tepel (de 

enter-knop) met tepelhof (om het volume 

te regelen en te browsen). Maar ook 

omdat je als bezitter deel uitmaakt van 

de wereldwijde iPod-gemeenschap die al 

met één voet in de toekomst staat. 

Op dit moment is het voor veel gebruikers 

nog prettig dat je je eigen cd’s op de 

iPod kunt zetten. Voor de totale digibeet 

is dat even wennen, vooral doordat de 

minimaal vormgegeven handleiding van 

Apple niet al te veel bruikbare wenken 

geeft. Maar als je eenmaal door hebt dat 

je de tracks eerst moet selecteren en ze 

vervolgens moet converteren naar het 

gewenste ‘AAC’-formaat, is het zo simpel 

als je zou wensen. 

Toekomstmuziek 

Voor wie het echt niet snapt is rond het 

uploaden van cd’s alweer een aparte business 

onstaan. In Engeland werd een website 

opgericht met de naam ‘wePod’. De 

site biedt informatieve bijstand en neemt 

tegen betaling het uploaden van cd’s uit 

handen. 

Ouderwets 

In de nabije toekomst is zelfs dat allemaal 

hopeloos ouderwets. Dan zal muziek niet 

meer gebonden zijn aan een tastbare drager 

als cd of lp. Ware digifans malen nu 

al niet meer om hoesjes; die waarderen 

een artiest niet om zijn ‘albums’ maar om 

een enkel liedje dat ze toevallig ergens 

oppikken. Zij zetten nu al legaal of illegaal 

van internet gedownloade mp3’s op 

hun iPod, of ze kopen er liedjes voor bij 

iTunes, de liedjeswinkel van Apple. 

De iPod is een vingerwijzing naar wat 

ons over een aantal jaar te wachten staat. 

Want het is nog maar een kwestie van 

tijd voordat de verspreiding van muziek 

helemaal via internet zal verlopen. Dan 

dragen we onze muziek allemaal als digitale 

bestanden bij ons in mp3 -spelers. 

Zo denkt tenminste internet-pionier Rop 

Gonggrijp (36). Gonggrijp, oprichter van 

Xs4all, verwacht dat er eerdaags geen 

cd’s of cd-winkels meer bestaan. We zullen 

onze muziek – legaal – downloaden 

van internet. Het idee van ‘een album’ 

zal achterhaald worden. Popmuzikanten 

kunnen ook één liedje te koop aanbieden 

op een website, en daar succes mee krijgen. 

iTunes 

En stel je voor dat een internetsite als 

iTunes, de muziekverkoopwebsite die 

bij iPod hoort en die legale mp3 ‘s van 

700.000 liedjes te koop aanbiedt, geen 

deals meer hoeft te sluiten met platenmaatschappijen, 

zoals nu nog het geval 

is. Gonggrijp: ,,Dan zou een artiest 

rechtstreeks met iTunes kunnen onderhandelen. 

Hij zegt bijvoorbeeld ‘zet dit 

liedje maar voor 20 cent op je site’. Zo 

wordt iTunes gewoon een instantie die 

bandbreedte en discruimte ter beschikking 

stelt, waarop artiesten zelf hun waar 

gaan aanbieden. Dus platenmaatschappijen 

worden overbodig. Denk je eens 

in hoeveel geld dat scheelt. Dan kan een 

artiest veel minder vragen en er toch nog 

iets aan overhouden.’’ 

De computertechnologie ontwikkelt zich 

volgens een bepaalde wetmatigheid, ‘de 

wet van Moore’: je mag ervan uitgaan dat 

opslag en rekencapaciteit van de computer 

zich iedere achttien maanden verdubbelen. 

Dat betekent dat de toepassingen 

zich iedere anderhalf jaar gigantisch 

uitbreiden. 

Nu biedt bijvoorbeeld de sterkste iPod 

een opslag van 40 gigabyte, oftewel 800 

cd’s. Gonggrijp: ,,Zeg dat er binnen vijf 

tot tien jaar een harddisc van een terabyte 

in je iPod past. Dat is duizend gieg, 

oftewel 20.000 cd’s. Zo heb je al een aardig 

audio-archief. En misschien dat niet 

veel later de petabyte beschikbaar komt, 1 

miljoen gieg. Daar kun je met gemak alle 

popmuziek die ooit commercieel werd 

uitgebracht, op kwijt. Tegen die tijd 

kijken we volledig anders naar muziek. 

Je spaart niet meer één artiest of genre: 

je kunt alles hebben – van Elvis Presley 

tot het nieuwste liedje van de nieuwste 

band. Je hebt De Muziek in huis. Je moet 

alleen iemand zoeken van wie je het kunt 

kopiëren.’’ 

Maar hoe vindt de consument tegen die 

tijd zijn weg op internet, met al die verschillende 

muzikanten die een stroom 

aan mp3’s aanbieden? Volgens Gonggrijp 

zullen we in de toekomst behoefte 

hebben aan ‘pointers’, deskundigen die 

op de smaak van de luisteraar toegesneden 

sites en routes aanwijzen. ,,Daar 

betaal je voor. Ik denk dat we geen geld 

meer uitgeven aan platenmaatschapijen 

voor hun activiteiten, maar dat we de 

pointer gaan betalen voor zijn diensten.’’ 

Volgens Gonggrijp ziet de toekomst er 

zo uit: ,,We zullen over alles kunnen 

beschikken, maar we moeten onze weg 

zien te vinden in het aanbod. Daarvoor 

hebben we dan ordeningssystemen, en 

mensen of software. Je mp3 -speler is 

daarop aangesloten. Dat apparaat krijgt 

de functie van een goed ingevoerde dj 

die, met de collectie van de eeuw, nauwkeurig 

reageert op jouw smaak en wensen.’’


A4-krant 


wetenschap 

5 

Muziekvoorkeuren/ 

MP3 

De meeste mensen kunnen zo’n 

veertien verschillende muzikale 

genres onderscheiden, maar uit 

nadere analyse van de voorkeuren 

van ruim 3.000 proefpersonen 

blijkt dat de genres in vier 

duidelijke clusters zijn in te 

delen. 


Muziekvoorkeur zegt iets over persoonlijkheid 

Wie van een van de genres in een cluster 

houdt, heeft meestal ook een voorkeur 

voor een ander genre uit dat cluster, maar 

niet voor genres uit een ander cluster. 

Voorkeur voor een bepaald cluster blijkt 

ook samen te gaan met bepaalde persoonlijkheidskenmerken. 

Twee onderzoekers, psychologen van de 

University of Texas in Austin, hebben de 

vier clusters op grond van psychologische 

kenmerken van de liefhebbers namen 

gegeven: ‘Bedachtzaam en complex’ 

(blues, jazz, klassiek en folk), ‘Intens en 

opstandig’ (alternative, rock en heavy 

metal), ‘Opgewekt en conventioneel’ 

(country, pop religieus en sound tracks) 

en ‘Energiek en ritmisch’ (rap/hiphop, 

soul/funk en electronica/dance). Tussen 

de clusters is weinig gedeelde voorkeur, 

alleen tussen Opgewekt en Energiek 

MP3 fopt het brein 

De uitvinder van mp3 is de elektrotechnicus 

Karlheinz Brandenburg. 

De naam mp3 is ontstaan toen Brandenburg 

en zijn medewerkers hun methode 

voor het verkleinen van geluidsbestanden 

opgenomen wisten te krijgen in de 

mpeg-standaard (Motion Picture Expert 

Group) voor digitale video. 

Bewegend beeld leidt, meer nog dan 

geluid, tot extreem grote digitale bestanden. 

Video op dvd’s en op internet wordt 

gecomprimeerd volgens de mpeg-standaard 

om zo weinig mogelijk beslag 

Bono van U2 in de Kuip, foto Lex van Rossen 

enigszins. 

Bij nader onderzoek bleek verder dat de 

Intensen duidelijk van snelle muziek 

houden, de Bedachtzamen van langzame, 

de Energieken van matige tempo’s. De 

Bedachtzamen hadden het minst met 

zang, de Intensen nog het meest. 

Ook is gekeken naar de gezongen teksten. 

Bij de Bedachtzamen was die het 

te leggen op opslagruimte en dataverbindingen. 

Als het beeld wordt samengeperst, 

moet het bijbehorende geluid 

ook onder handen worden genomen. De 

methode waarvoor Brandenburg de basis 

had gelegd, werd eind 1992 in de mpegstandaard 

opgenomen als mpeg-1 layer 

3, ofwel mp3. Hoe werkt mp3? Geluid 

bestaat uit plaatselijke snelle variaties in 

de luchtdruk. Die kun je weergeven als 

een grafiek, die in het geval van muziek 

een mooi golvend karakter heeft. De 

groef in een grammofoonplaat is analoog 

aan deze golf, dat wil zeggen hij 

vertoont hetzelfde verloop als de grafiek 

meest complex en bij de Intensen het 

meest negatief van toon. Bij de Energieken 

waren de teksten onemotioneel en 

bij de Opgewekten (inderdaad) het meest 

positief en het eenvoudigst en meest 

direct. 

De psychologen Peter Rentfrow en 

Samuel Gosling hebben daarnaast gekeken 

naar persoonlijkheidskenmerken 

van de luchtdruk. Om digitale bestanden 

te maken voor een cd wordt de ‘hoogte’ 

van deze grafiek 44.100 keer per seconde 

gemeten. Bij elke meting wordt de hoogte 

uitgedrukt in een getal. Deze lange rij 

getallen wordt herschreven in het tweetallig 

stelsel van enen en nullen, en als 

putjes in een cd gebrand. Een laserstraal 

kan deze putjes teruglezen en de elektronica 

in een cd-speler reconstrueert de rij 

getallen en vervolgens het geluid zelf. Bij 

het vertalen van deze digitale cdbestanden 

naar mp3 wordt gebruikgemaakt 

van de manier waarop ons brein omgaat 

met zintuiglijke informatie. In de buurt 

die bij bepaalde soorten muziek horen. 

Over die relatie was al wel wat bekend. 

Eerder verklaarde de Amsterdamse hoogleraar 

popmuziek Tom ter Bogt nog in 

zijn oratie dat een monomane voorkeur 

voor heavy metal muziek een duidelijke 

indicatie was voor psychische problemen. 

Ook Rentfrow en Gosling citeren onderzoek 

waaruit zou blijken dat liefhebbers 

van sterk activerende muziek (heavy 

metal, dance, rap, rock) vaker een antisociale 

persoonlijkheid hebben en vaker 

sensatie zoeken, dit in tegenstelling tot 

liefhebbers van sound tracks en religieuze 

muziek. 

Zelf vonden Rentfrow en Gosling een 

groot aantal verbanden. De Bedachtzamen 

waren opener voor nieuwe ervaringen, 

gaven zichzelf een hogere intelligentie 

en waren politiek linkser dan de 

rest. De Intensen scoorden helemaal niet 

hoger op neurotisch gedrag of onaangenaamheid. 

Ze waren wel nieuwsgieriger, 

lichamelijk actiever en ze hielden van 

risico. De Opgewekten waren inderdaad 

opgewekter, gezelliger en betrouwbaarder. 

De Energieken praatten graag, 

waren vergevingsgezind en zagen zich 

als lichamelijk aantrekkelijk. 

Rentfrow en Gosling vinden het opmerkelijk 

dat emotionele persoonlijkheidskenmerken 

weinig blijken samen te hangen 

met muziekvoorkeur. 

van een hard geluid worden minder 

harde geluiden van ongeveer dezelfde 

toonhoogte minder goed gehoord. In de 

buurt van een zacht geluid worden nóg 

zachtere geluiden slecht gehoord. Als één 

frequentieband op een bepaald moment 

geprononceerd geluid bevat, kunnen 

allerlei gebieden daaromheen in minder 

detail worden weergegeven. Door alleen 

datgene weer te geven wat ook wordt 

waargenomen, bereikt mp3 een reductie 

van ruim 90 procent van de benodigde 

data. De meeste mensen ervaren de 

geluidskwaliteit als vrijwel gelijk aan die 

van een cd.


A4-krant 


wetenschap 

6 

Hormonen/ 

Ritmegevoel 

Mannelijke 

hormonen verlagen 

de stem blijvend, 

vrouwelijke tijdelijk 

Hormonen hebben een vernietigende 

werking op de kinderzangstem, 

en veroorzaken ook 

stemproblemen bij vrouwen in 

de overgang. 

Door Wim Köhler 

Jongenssopranen ondergaan door hun 

testosteronproductie een stembreuk 

waarbij de stem een octaaf lager (een hele 

do-ti-la-sol-fa-mi-re-do omlaag) uitkomt 

als in hun kindertijd. Bij meisjes daalt 

de toonhoogte onder invloed van oestrogeen 

en progestageen ongeveer een terts 

(van mi naar do). 

De stembreuk van jongens verloopt vaak 

plotseling en is slecht begrepen, omdat 

er anatomisch gezien geen aanleiding 

is voor een plotselinge stemovergang. 

De verandering aan het strottenhoofd 

verloopt namelijk heel geleidelijk. De 

uitgroei van de kraakbenige adamsappel 

duurt een paar jaar. 

Hormonen, en vooral testosteron, kunnen 

de stem blijvend beïnvloeden. De 

Oost-Duitse sportsters die vroeger met 

mannelijke geslachtshormonen werden 

behandeld om hun spieren te ontwikkelen 

kregen lage stemmen, die laag bleven 

toen ze niet langer doping kregen. Het 

effect is ook bij mannen bekend. Een 

Italiaanse professionele tenor die bij een 

onderzoek verminderd vruchtbaar bleek 

vanwege hypogonadisme (onderontwikkeling 

van de geslachtsklieren) kreeg 

testosteronkuren die een desastreuze 

invloed hadden op zijn tenorstem. 

Het wegvallen van hormoonproductie 

bij vrouwen in de overgang laat echter 

zien dat de vrouwelijke geslachtshormonen 

vaak een tijdelijk effect hebben. 

Zangeressen die in de overgang komen 

krijgen soms stemproblemen, waar zelfs 

een naam voor is: het menopauzale stemsyndroom. 

De stemintensiteit neemt af, 

het stembereik neemt af en de patiëntes 

klagen over een snelvermoeide stem. 

Wiener Sängerknaben, sopranen tot hun stem 

breekt. Publiciteitsfoto 

De Franse artsen J., P. en B. Abitbol van 

de Hopitaux à la Faculté de Medicine in 

Parijs constateerden dit syndroom bij 17 

van de 100 onderzochte vrouwen die voor 

hun beroep afhankelijk waren van hun 

stem. De artsen schreven hormonen en 

multivitaminen voor en dat hielp. Tegenwoordig 

is bekend dat die therapie het 

risico op borstkanker verhoogt. 

De tijdelijke invloed van vrouwelijke 

hormonen op de stem blijkt ook bij 

zangeressen die in de dagen van de menstruatie 

last hebben van een slechte en 

vermoeide stem. Pilgebruikende zangeressen 

bij wie de hormoonspiegels veel 

minder variëren, hebben aanzienlijk 

minder maandelijkse stemproblemen. 

Westerse baby’s 

verliezen complex 

ritmegevoel 

Gevoel (of liever gezegd gehoor) 

hebben voor ingewikkelde ritme’s 

is zeldzaam in de westerse 

cultuur. Daarom is altijd aangenomen 

dat dit speciale ritmegevoel 

aangeboren is. Maar 

dat blijkt niet te kloppen. Elke 

pasgeboren baby kan het gevoel 

aanleren. Maar het moet wel al 

jong gebeuren. 


Er bestaat geen aangeboren voorkeur 

voor eenvoudige ritmes. Baby’s van zes 

à zeven maanden kunnen heel goed 

afwijkingen in complexe ritmes onderscheiden, 

even goed als afwijkingen in 

eenvoudige ritmes. 

Volwassenen die opgroeien in een 

muziekcultuur waarin eenvoudige 

ritmes domineren (met maatpatronen 

gebaseerd, zoals de tweekwarts- of driekwartsmaat, 

voorbeeld: 2+2+2+2), zoals 

in de westerse muziek, kunnen die afwijkingen 

in complexe ritmes niet onderscheiden. 

Volwassenen uit een muziekcultuur 

met complexe ritmes (zoals de 

Bulgaarse of Macedonische, waar de maat 

een afwisselende lengte heeft, voorbeeld: 

2+2+2+3) maken dat onderscheid wel. Dit 

blijkt uit een onderzoek van de psychologen 

Erin Hannon en Sandra Trehub. 

Omdat (westerse) proefpersonen in experimenten 

vaak zoveel moeite hebben met 

complexe ritmes is vaak aangenomen dat 

dàt de aangeboren standaardtoestand 

was. Eenvoudige ritmes worden van 

nature gemakkelijker aangeleerd dan 

ingewikkelde - iets dat ook theoretisch 

aannemelijk lijkt. 

Dus niet, blijkt nu. Er is geen aangeboren 

‘natuurlijk’ ritme. Daarmee lijkt 

het aanleren van ritmegevoel op het 

aanleren van medeklinkers: kinderen 

tot een maand of 11 kunnen klanken die 

niet in hun moedertaal voorkomen nog 

prima van elkaar onderscheiden, maar 

daarna verdwijnt dat vermogen. Japanners 

verliezen het vermogen de ‘l’ en de 

‘r’ te onderscheiden, Nederlanders niet. 

Eerder was al vastgesteld dat jonge kinderen 

ook geen problemen hebben met 

verschillende tonale stelsels. 

Extra noot 

De Amerikaanse proefpersonen luisterden 

eerst naar Servische en Bulgaarse 

volksliedjes, in een computerversie (in 

MIDI). Vervolgens kregens ze dezelfde 

muziek te horen, maar dan met een toegevoegde 

noot, soms binnen het originele 

ritme, soms met aantasting van het 

originele ritme als gevolg. Ook kregen ze 

twee versies te horen waarin de ritmiek 

niet gewijzigd was. 

De proefpersonen moesten beoordelen 

in hoeverre de nieuwe versies de ritmische 

structuur verstoorden. Door allerlei 

herhalingen werd die vergelijking vergemakkelijkt. 

Hetzelfde gebeurde met een westers kinderliedje, 

met een eenvoudige ritmische 

structuur. Bij de simpele ritmiek pikten 

de proefpersonen de ritmische schendingen 

er gemakkelijk uit, bij de complexe 

ritmiek vrijwel niet. 

Hetzelfde experiment werd uitgevoerd 

bij proefpersonen die opgegroeid waren 

in Macedonië nen Bulgarije: die scoorden 

bij beide soorten ritmiek even goed. 

Bij Amerikaanse baby’s van zes à zeven 

maanden werd een vergelijkbaar ‘examen’ 

afgenomen, waarbij de kijktijd naar 

de box waaruit de muziek klonk werd 

genomen als een mate waarin schendingen 

werden opgemerkt - een normale 

procedure bij experimenten met jonge 

kinderen. In beide type muziek keken ze 

langer naar muziek met een geschonden 

ritmiek. 

In welke ontwikkelingsfase het aangeboren 

vermogen complexe ritmes te 

onderscheiden vervolgens verdwijnt is 

niet bekend, maar Trehub en Hannon 

vermoeden dat het pas na enige jaren is. 

Een cultuurspecifieke gevoeligheid voor 

harmonieën verschijnt bijvoorbeeld pas 

vanaf een jaar of vijf.


A4-krant 


wetenschap 

7 

Aledaagse 

wetenschap 

Wetenschapsredacteur Karel 

Knip schrijft elke week in NRC 

Handelsblad over ‘Alledaagse 

wetenschap’. In zijn AW-laboratorium 

(zijn eigen huis) doet 

hij proefjes om interessante 

natuurkundige vragen te beantwoorden. 

Bijvoorbeeld: het flessencarillon. 

Door Karel Knip 

Geen waarneming die de AW-redactie 

zo vaak krijgt voorgelegd als die aan 

het kopje of de mok waarin zojuist uit 

instantpoeder koffie of chocolademelk 

is bereid. Of die aan de beker waarin met 

behulp van de magnetron melk of oude 

koffie is opgewarmd. Men roert erin en 

merkt dat het getinkel van het lepeltje 

tijdens het roeren langzaam in toonhoogte 

stijgt. Soms wel een octaaf. 

De kwestie kwam aan de orde in de 

wetenschapsquiz van 1999 en de verklaring 

moet zoetjesaan bij duizenden 

bekend zijn: het zit hem in de luchtbelletjes 

die aanvankelijk in grote hoeveelheid 

aanwezig zijn en onder het roeren 

langzaam verdwijnen. Zij vertragen de 

geluidssnelheid in de vloeistof en omdat 

de eigen frequentie van een aangeslagen 

object of vloeistof evenredig is met de 

geluidssnelheid erin zal de frequentie 

onder het verdwijnen van de belletjes 

langzaam stijgen. 

De Amerikaanse onderzoeker Frank S. 

Crawford doopte het effect het ‘hot chocolate 

effect’. Hij had het net zo goed het 

‘cold beer effect’ kunnen noemen, want 

ook in bier treedt het op, zeker als men er 

even een schepje suiker in doet. 

Crawford onderzocht het chocolate-effect 

aan versgetapt heet kraanwater dat zoals 

bekend vaak nogal wat luchtbelletjes 

bevat. Dat komt doordat het leidingwater 

in koude toestand meestal al nagenoeg 

verzadigd is aan lucht en bij verhitting 

dus oververzadigd raakt. Crawford tikte 

tegen de bodem van zijn glas water 

omdat hij dacht zo de grootste kans te 

Flessencarillon 

hebben dat de staande waterkolom in 

staande trilling kwam, hoe zeg je dat. In 

de praktijk maakt het niet veel uit. Wie 

onmiddellijk na het tappen aan het tikken 

slaat kan meemaken dat de tiktoon 

eerst daalt (omdat de luchtbellen zich 

beginnen te vormen) en dan weer gaat 

stijgen (omdat de belletjes naar de oppervlakte 

trekken). 

Een variant is het zingen van een wijnglas 

(opgewekt door met een vochtige 

vinger over de glasrand te draaien). Dit 

wordt hoger of lager naarmate er meer 

wijn in het glas zit. Doorslaggevend is de 

hoogte van de vloeistofkolom. Hoe voller 

het glas hoe lager de toon. 

De wijnglas-relatie tussen toonhoogte 

en vullingsgraad geldt ook in het zogenoemde 

‘flessencarillon’: een rijtje identieke 

flessen, oplopend van helemaal 

leeg tot helemaal vol water. Het carillon 

wordt bespeeld door er tegen te tikken 

met een stokje of zoiets. De volste fles 

heeft de laagste toon. Maar, en nu komt 

het: ontlokt men tonen aan de flessen 

door er bovenin te blazen dan gaat het 

net andersom. Dan hebben de leegste 

flessen de laagste tonen. Opmerkelijk 

is dat het geluid van de trillende luchtkolom 

véél krachtiger is dan dat van de 

vloeistof in de fles. 

Wie geduld heeft en een goed gehoor kan 

misschien waarnemen dat de toon van 

een geheel lege, droge fles na lang blazen 

geleidelijk begint te stijgen, tenminste 

als de fles voor de proefnemingen flink 

koud was. Het schijnt de dagelijkse ervaring 

te zijn van fluitisten die daarom hun 

blaasinstrumenten voor een repetitie of 

uitvoering doelbewust op temperatuuur 

brengen. 

Onder het influiten stijgt de toonhoogte 

omdat de geluidssnelheid in warme lucht 

hoger is dan in koude. 

Het is geen flauwekul, zoals met twee 

identieke, lege en droge bierflesjes valt 

aan te tonen. Leg er één in de ijskast en 

zet de ander op de kachel. Wacht een uurtje 

en blaas dan in de flessen: ze hebben 

twee sterk verschillende tonen gekregen. 

Je zou je trouwens kunnen afvragen of 

wat het inspelen van blaasinstrumenten 

betreft niet ook een rol wordt gespeeld 

door de samenstelling van het gas dat 

geleidelijk aan de plaats van omgevingslucht 

inneemt. In uitgeademde lucht 

is ongeveer een kwart van de zuurstof 

door kooldioxide vervangen, bovendien 

zit er nogal wat waterdamp bij. Gassen 

vertonen grote verschillen in het gemak 

waarmee ze geluid doorgeven, zoals 

weer blijkt uit de hilarische proefjes met 

helium. 

Een lange inleiding was dit naar het 

raadsel dat men als een soort nagekomen 

wetenschapsquizvraag meekrijgt. Het 

gaat om een Peruaanse panfluitspeler die 

aan het Peruaanse strand (dus op zeeniveau) 

mooi op zijn panfluit heeft zitten 

spelen en nu besluit de Peruaanse bergen 

in te trekken. Die reiken tot 6000 meter 

hoog. De vraag is of op die ijle hoogte zijn 

fluitje anders klinkt, en hoe anders. Ga 

ervan uit dat het er niet kouder is dan aan 

het strand.


A4-krant 


wetenschap 

8 

Opleidingen 

De praktijk sijpelt de muziekopleidingen 

binnen. ‘Er heerst in de 

conservatoria te veel een primadonnamentaliteit’. 

Een debat 

tussen pop en klassiek. 

Door Anja Vink 

Directeur Jaap van Beusekom, medeinitiatiefnemer 

van de Tilburgse Rock 

Academie, trekt van leer tegen de 

wereldvreemdheid van de conservatoria: 

,,Wanneer een aspirant-student van de 

Rock Academie niet doordrongen is van 

het besef dat hij maar één procent kans 

heeft om een succesvol popmuzikant te 

worden, wordt hij niet aangenomen. Dat 

besef zou ook op de conservatoria moeten 

doordringen. Daar wordt iedereen opgeleid 

voor stermuzikant, maar de meeste 

komen uiteindelijk in het onderwijs 

terecht.’’ 

Er heeft afgelopen jaren een kleine revolutie 

plaatsgevonden binnen de hbomuziekopleidingen. 

Sinds afgelopen 

september heeft Nederland vijf popopleidingen. 

Een unicum in de wereld. Vergelijkbare 

opleidingen bestaan alleen in 

het Amerikaanse Berkeley en het Engelse 

Liverpool. Na de de Fontys Rockacademie 

in Tilburg, die vier jaar geleden het 

spits afbeet, hebben de conservatoria in 

Amsterdam, Enschede en Rotterdam 

ook eigen popafdelingen opgezet. In het 

noorden van Nederland is in navolging 

van de Rockacademie gekozen voor een 

zelfstandige Academie voor Popcultuur. 

En populair zijn de popopleidingen 

zeker: in Tilburg zijn er bijvoorbeeld 

ieder jaar 2000 aanmeldingen waarvan 

uiteindelijk maar veertig studenten 

worden aangenomen. In heel Nederland 

is er ieder jaar plaats voor ongeveer 130 

popstudenten. 

Werkloze musici 

In de klassieke muziekwereld is een 

tegenovergestelde beweging te zien. 

Nanette van Ris, senior consulent van 

de Kamervraag, het landelijk sectorinstituut 

voor kamermuziek vraagt zich 

De bikkelharde praktijk 

bijvoorbeeld af of er niet te véél klassieke 

muziekopleidingen zijn. ,,Want er zijn te 

veel afgestudeerden in verhouding tot de 

werkgelegenheid.” 

Volgens een eigen onderzoek van de 

Kamervraag zijn er in Nederland 16 opleidingen 

waar in totaal 5.000 studenten 

een klassieke muziekopleiding volgen. 

In 2001 studeerden iets minder dan 1000 

studenten op de conservatoria af. Uit cijfers 

van de hbo-raad blijkt dat twee jaar 

na het afstuderen 24 procent werkzaam 

is als uitvoerend musicus, maar noch de 

aard van het werk noch de hoeveelheid 

werk wordt gespecificeerd. 

Veertig procent van de afgestudeerden 

is na twee jaar ook werkzaam als docent 

muziek en tussen beide groepen bestaat 

overlap, maar het is niet bekend hoe 

groot die is. Er zijn 17 gesubsidieerde 

orkesten in Nederland, maar weinig afgestudeerden 

vinden daar momenteel een 

plek. Daarnaast zijn er nog 29 ensembles 

die opgenomen zijn in de Cultuurnota, 

maar daar kunnen muzikanten niet full 

time hun brood verdienen. 

Volgens Nanette van Ris zijn studenten 

onvoldoende voorbereid op de harde 

praktijk. ,,Er zal veel meer selectie en 

specialisatie op de opleidingen moeten 

plaatsvinden. Nu hebben studenten 

vaak geen weet van de praktijk. Te veel 

studenten denken gewoon aan het werk 

te komen en zijn verontwaardigd als dat 

niet lukt. Er heerst te veel een prima-donnamentaliteit.” 

Verweer tegen deze kritiek komt van 

het Koninklijk Conservatorium in Den 

Haag. Anthony Zielhorst, hoofd afdeling 

Klassieke Muziek en lid van het Netwerk 

Muziek van de hbo-raad: ,,Wat Nanette 

van Ris zegt is volkomen achterhaald. De 

conservatoria zijn wel degelijk doordrongen 

van de praktijk. Elk conservatorium 

heeft inmiddels in het studieprogramma 

tijd en aandacht voor de realiteit na de 

opleiding. Zo kunnen studenten van het 

Koninklijk Conservatorium tegenwoordig 

hun studie verrijken met extra vakken, 

zowel binnen de opleiding als aan 

de Universiteit van Leiden. Dat leidt tot 

een ruimere blik en grotere flexibiliteit. 

Tot ons grote genoegen lijdt het muzikaal 

niveau van de student er niet onder. 

Studenten gaan door twee studies economischer 

om met hun tijd en werken 

doelmatiger.” 

Realistisch 

In Tilburg is intussen afgelopen september 

de eerste lichting studenten van 

de Rock Academie afgestudeerd. Het is 

nog te vroeg om iets zinnigs te zeggen 

over hun toekomstperspectieven. Maar 

wat betreft lesinhoud is er een opvallend 

verschil met de klassieke opleidingen. 

De helft van de opleiding bestaat uit 

muzieklessen en de andere helft uit een 

specialisatie: muziekdocent, techniek, 

performer of de zakelijke kant. Maar 

liefst zestig procent van de studenten 

kiest voor de commerciële richting. 

Van Beusekom: ,,Popmuziek is ontstaan 

uit artistieke inhoud en commercie. 

Deze generatie studenten is daar zeer 

van doordrongen. Ze zijn realistisch. 

Een carrière als popster is voor weinigen 

weggelegd. De meesten zullen hun brood 

op een andere manier in de popbranche 

verdienen. De strijd om het bestaan van 

een popmuzikant is bikkelhard. In de 

klassieke kamermuziek heeft men het 

daarentegen over speelbeurten en subsidiebeurten. 

Uitdrukkingen die haast 

soft-pornografisch zijn!” 

Volgens Bert Holvast van de Federatie 

raakt deze vergelijking kant nog wal. 

,,Álle musici zoeken publiek en doen het 

met en zonder subsidie. In de popmuziek 

spelen subsidies ook een belangrijke rol. 

Neem alleen al het Nederlandse Popmuziek 

Plan. Bij de vijftig belangrijkste 

podia is twintig procent van de optredens 

gesubsidieerd en bereikt ook twintig 

procent van het publiek. Subsidie waar 

ook de studenten van de popopleidingen 

belang bij hebben omdat zij op déze poppodia 

hun eerste ervaringen opdoen.” 

Selecteren 

Nanette van Ris voorziet niettemin grote 

problemen als de klassiek opleidingen 

onvoldoende rekening blijven houden 

met de veranderde praktijk. ,,In de 

kamermuziek staan het aantal concerten 

en ook de inkomsten van musici al onder 

druk. Dat zal gezien de bezuinigingen 

niet beter worden. De vraag moet gesteld 

worden of zoveel studenten zonder werk 

in de muziek nog te verantwoorden 

zijn.” 

Anthony Zielhorst van het Koninklijk 

Conservatorium in Den Haag pleit 

voor een betere samenwerking tussen 

de muziekopleidingen. ,,In plaats van 

elkaar te beconcurreren kunnen we 

ons beter richten op kwaliteit. Uit de 

beroepspraktijk wordt steeds meer van 

de afgestudeerde musici geëist. Ze moeten 

eersteklas vaklui zijn die bovendien 

multi-inzetbaar zijn. Dat betekent dat 

we beter moeten opleiden en scherper 

selecteren. Het niveau van de studenten 

die bij ons binnenkomen moet omhoog. 

We zullen ons meer moeten richten op 

het voortraject zoals onze eigen vooropleidingen 

en daarnaast ook scholen 

voor basis- en voortgezet onderwijs en 

muziekscholen. Daar zullen aspirant 

studenten al ontdekt moeten worden en 

eerder geconfronteerd worden met de 

muziekpraktijk. De tijd van het smalle 

pad naar de ivoren toren is voorbij.”


A4-krant 


wetenschap 

9 

Boventonen en 

resonantie 

Luciano Pavarotti en Placido 

Domingo zijn wereldberoemde 

tenoren. Ze kiezen verschillende 

strategieën voor het zingen van 

hun hoge tonen. De crux: goede 

resonantie. 

Door Wim Köhler 

Een paar jaar geleden presenteerde prof. 

dr. Harm Schutte de frequentiespectra 

van de hoge bes die Pavarotti en Domingo 

produceren in een beroemde tenoraria 

uit de opera Aida van Verdi. Daaruit 

bleek: Pavarotti is een echtere tenor dan 

Domingo. 

,,Die hoge bes is waarschijnlijk de 

moeilijkste toon die een operatenor te 

zingen krijgt’’, zegt Schutte, hoogleraar 

stem- en spraakgeneeskunde aan de 

Rijksuniversiteit Groningen. ,,De toon 

is niet alleen hoog, hij moet ook zacht 

worden gezongen en hij zit ook nog eens 

in het begin van de opera. Verprutst een 

tenor die aria, dan hoeft hij de rest van de 

avond niet meer op de sympathie van het 

publiek te rekenen.” 

Het tot in alle uithoeken van een concertzaal 

hoorbare stemgeluid van westerse 

operazangers – niet alleen van de 

beroemde tenoren – is niet alleen het 

resultaat van lichaamsgewicht, wat bij 

een blik op het operapodium wel eens zo 

lijkt te zijn. En ook niet van luchtdruk en 

spierkracht, waar het soms op aan lijkt 

te komen gezien de kreunende geluiden 

die zangers aan het slot van een zin soms 

uiten. Nee, het geheim schuilt toch in de 

strot. De vérdragende stem ontstaat door 

een goed op elkaar afstemmen van formanten 

en harmonischen. 

Harmonischen zijn de boventonen die 

bij iedere gezongen of met een muziekinstrument 

gespeelde toon ontstaan. De 

hoge bes in de Aida heeft een grondtoon 

van 474 hertz, een halve toon boven de 

a=440 Hz van de meestgebruikte stemvork. 

Voor een mannenstem is dat erg 

hoog. De harmonische boventonen die 

gelijktijdig klinken, hebben – zoals bij 

alle boventonen – frequenties die veel- 

Zingen met boventonen en resonantie 

0 1 2 3 4 KHz 

10 dB H3 H6 

Domingo 

Pavarotti 

0 1 2 3 4 KHz 

ruisstem 10 dB 

F1 

F2 

F3 F4 

F5 

H3 zangstem 10 dB 

H5 

H1 

H12 

H15H18 

Een frequentiespectrum (onder) van een gezongen toon van 205 hertz (een as) laat meer dan 20 harmonischen zien. Dezelfde zanger produceert met 

dezelfde mondstand en een ruisend geluid (een boer) een frequentiespectrum van zijn formanten (boven), waardoor duidelijk is waarom sommige harmonischen 

luiden klinken dan naastliggende.


A4-krant 


wetenschap 

10 

Boventonen/ 

Klaplong 

vouden zijn van de grondtoonfrequentie, 

voor deze bes dus: 948, 1422, 1896, 2370, 

2844 Hz, en zo verder. Muzikaal gezien 

ligt de eerste harmonische een octaaf 

boven de grondtoon; de tweede harmonische 

daar een kwint boven; de derde harmonische 

een kwart. Die derde harmonische 

klinkt daardoor twee octaven boven 

de grondtoon. De vierde harmonische 

is een grote terts daarboven; de vijfde is 

ongeveer een kleine terts. En de hogere 

harmonischen passen niet meer echt in 

het akkoord, de muzikale samenklank. 

Bij Pavarotti en in mindere mate bij 

Domingo is de negende boventoon van 

4266 Hz nog goed in het geanalyseerde 

geluidsspectrum te zien. De boventonen 

die er voor de toonkwaliteit toe doen liggen 

onder de 5000 Hz. En het aantal en 

de ligging van die harmonischen in de 

range beneden de 5000 Hz verschillen 

sterk met de hoogte van de grondtoon. 

Dat is makkelijk te zien aan de hoge bes 

van een sopraan. Haar grondtoon ligt 

met 948 Hz een octaaf hoger dan de hoge 

bes van de tenoren. Beneden de 5000 Hz 

heeft de sopraan-bes boventonen bij de 

veelvouden 1896, 2844, 3792 en 4740. 

Dat is een beduidend kortere reeks dan 

waar haar mannelijke collega’s over 

beschikken. ,,Daaruit volgt dat een zanger, 

die immers lager zingt, veel meer 

met boventonen doet dan een zangeres”, 

zegt Schutte. Dat is van belang, omdat 

de pracht, praal, kleur en nuance van een 

toon ontstaan door manipulatie van de 

formanten. 

Resonantie 

Formanten zijn de variabele versterkers 

waar ieder mens over beschikt door de 

holten in keel, mond en neus te veranderen 

en toegankelijk te maken. Ook wie 

nooit zingt gebruikt formanten om er 

bij het spreken klinkers mee te vormen. 

Bij spraak zijn de twee formanten met 

de laagste resonantiefrequenties (F1 en 

F2) belangrijk. De kromme buis van keel 

en mond, tussen stemplooien en lippen, 

kunnen we naar believen vergroten 

(mond open, huig omhoog) en onderverdelen 

door de tongplaatsing. Schutte: 

,,De vorming van de laagste twee formanten, 

de spraakformanten, gebeurt 

vooral door de plaatsing van de tong.” 

Wie a zegt heeft zijn twee sprekersformanten 

dicht bij elkaar liggen. Bij mannen 

ligt de laagste formant (F1) dan op 

750 Hz en de tweede formant (F2) op 1100 

Hz. Bij een i trekken deze resonantiefrequenties 

(formanten) uit elkaar doordat 

de tong de mond- en keelholte scheidt. F1 

van een i gaat naar 300 Hz, terwijl de F2 

wel de 2300 Hz kan bereiken. 

Zangers gebruiken ook nog F3, F4 en 

F5, de bij hogere frequentie liggende 

zangersformanten. Zangers produceren 

hun luide tonen door ervoor te zorgen 

dat de frequentie van belangrijke harmonischen 

zoveel mogelijk samenvallen 

met formanten. ,,Iedere zanger ontwikkelt 

daar zijn eigen strategie voor,” zegt 

Schutte. Het is een kwestie van aanpassen 

van de keel- en mondholten, van plaatsing 

van de tong, van het openen van de 

achterkeel (optrekken van de huig) en 

het omhoog of omlaag brengen van strottenhoofd. 

O met ee-kleur 

En toptenoren als Pavarotti en Domingo 

kiezen dan verschillende strategieën. 

Pavarotti bijvoorbeeld draait zijn keel- en 

mondholte zo bij dat de derde harmonische 

van die toon precies in de resonantiefrequentie 

van de tweede formant valt. 

Bij een tweede formant die zo’n hoge 

frequentie versterkt moet de mond een i 

of een ee produceren. Verdi laat die hoge 

toon echter op een o van het woord ‘sol’ 

zingen. Zo’n o heeft traditioneel een lage 

tweede formant, van 800 hertz. De oplossing 

ligt in klinkerkleuring: de zangers 

weten het publiek de suggestie te geven 

dat ze een voorgeschreven klinker zingen, 

maar er zit ondertussen erg veel i- en 

ee-karakter in. Pavarotti weet die tweede 

formant naar 1424 Hz te kleuren. 

Door zijn derde harmonische op de tweede 

formant te tunen, laat Pavarotti de 

toon die twee octaven boven de hoge bes 

ligt fors resoneren. Het is zelfs de luidst 

klinkende frequentie in het geluidsspectrum 

van zijn hoge bes. De gezongen 

toon krijgt er zijn typische Italiaanse 

tenorenkarakter van: scherp, doordringend, 

stralend en hoog. Bij Placido 

Domingo is van de Pavarottiaanse F2op-H3-fit 

niets te zien. ,,Domingo zingt 

vooral met de versterking van de zangersformanten, 

in het gebied van de 2500 tot 

3000 hertz”, legt Schutte het geluidsspectrum 

uit. ,,Als je het mij vraagt komt dat 

doordat Domingo een langere mond- en 

keelholte heeft en moeilijker de tweede 

formant naar hoge frequenties weet te 

vormen.” Bij Domingo klinkt daardoor 

de zesde harmonische het luidst, geflankeerd 

door de vijfde en zevende harmonischen. 

Domingo is wel luid en hoog, 

maar die zesde harmonische is geen toon 

die nog mooi in een akkoord past. 

De harmonischen boven een grondtoon 

zijn overigens vooral belangrijk voor 

mannelijke zangers. Die zingen lager en 

hebben daardoor veel harmonischen in 

het gebied tot pakweg 5000 Hz dat met 

formanten voor resonantie bereikbaar 

is. Schutte: ,,Mannen produceren ook 

veel meer harmonischen in hun geluid. 

Professionele bassen, baritons en tenoren 

zingen eigenlijk altijd met hun borststem. 

Vrouwen zingen zelden met een 

borststem. Zij gebruiken vooral het falsetto-register.” 

Borst en falset 

,,In de zangerswereld is de naamgeving 

en het aantal registers waarin zangers 

zingen een voortdurende bron van discussie”, 

zegt Schutte. De eenvoudigste 

indeling – ook voor de spraakstem – is 

die in twee registers: de borststem en de 

falsetstem. Het verschil zit in de toonvorming 

door de stemplooien die zich 

openen en sluiten met de frequentie van 

de geproduceerde toon. Bij zingen in 

het borstregister zijn de randen van de 

trillende stemplooien dik. In het falsetregister 

zijn de stemplooien in de lengte 

uitgerekt en raken alleen de smalle 

punten elkaar. ,,Essentieel is de tijd die 

de stemplooien dicht zijn tijdens een trillingsperiode. 

In het borstregister is de stemplooi meer 

dan 40 à 45 procent van de toon gesloten. 

Bij zang in het falsetregister zijn de 

plooien lang open. Het closed quotiënt is 

kleiner dan 30 procent.” 

De veel kortere puls van een borstregisterstem 

bevat per definitie (hoe korter 

de geluidspuls, hoe meer frequenties 

er in zitten) meer boventonen. Een falsettostem 

met zijn relatief lang openstaande 

stemplooien klinkt rein door het 

ontbreken van hogere harmonischen. 

Schutte: ,,Klassieke zangeressen, vooral 

de sopranen en mezzosopranen, zingen 

bijna altijd helemaal in het falsetregister. 

Als het een beetje hoog wordt zingen ze 

vrijwel zuivere sinussen. Zonder boventonen. 

Alleen populaire zangeressen als 

Barbara Streisand zingen met borststem 

tot flinke hoogte.” 

‘Harde muziek kan 

leiden tot klaplong’ 

Harde muziek als techno en 

heavy metal kan leiden tot schade 

aan het longstelsel, met zelfs een 

levensbedreigende klaplong tot 

gevolg. Een op de vijf patiënten 

die een klaplong ontwikkelen, is 

vooraf blootgesteld aan te hoge 

geluidsniveaus op concerten. 

Dat blijkt uit onderzoek onder patiënten 

tussen en de 15 en 25 jaar met een klaplong, 

meldde de Gazet van Antwerpen 

op basis van onderzoek van de Brusselse 

hoogleraar M. Noppen. Dj’s plaatsen 

kanttekeningen bij het onderzoek, maar 

de Nijmeegse hoogleraar P. Dekhuijzen 

komt het verschijnsel bekend voor. 

Volgens Noppen kan ook het te luid 

spelen van muziek in een auto of thuis 

leiden tot een klaplong. Zware bassen 

en lage geluidsfrequenties veroorzaken 

dan trillingen in de longen, waardoor 

scheurtjes kunnen ontstaan en de long 

kan inklappen. Vervolgens komt lucht 

terecht in de borstholte en ontstaat 

hevige kortademigheid. Een klaplong 

herstelt over het algemeen vanzelf, maar 

kan soms dodelijk zijn. 

Dj-producer Johan Gielen, die op concerten 

in de hele wereld trance en techno 

draait, vindt de conclusies wat vergezocht. 

Concertbezoekers moeten niet te 

dicht bij de geluidsboxen komen, is zijn 

oordeel. Zelf heeft hij nooit vernomen 

dat iemand tijdens of na een concert dit 

soort klachten had. 

De Nijmeegse hoogleraar Dekhuijzen 

is in zijn praktijk één geval van een dj 

tegengekomen die zich na een concert 

met een klaplong meldde. Hij kent ook 

gevallen uit de medische literatuur. Hij 

vergelijkt harde muziek met mechanische 

klappen op het gestel. Wie in aanleg 

een zwak plekje op de longen heeft, loopt 

de kans dat dit scheurt. Volgens hem zijn 

vooral lange, magere jongemannen die 

roken hier vatbaar voor. ,,En die kom je 

op dat soort concerten nogal eens tegen.” 

Kom niet te dicht bij het geluid, adviseert 

hij.


A4-krant 


wetenschap 

11 

Emotie 

1 kandidaten voor Idols. Dat 

is ongeveer een op de honderd 

tieners en wat daar net boven 

zit. Allemaal willen ze zingen en 

beroemd worden. 

Door Paul Schnabel 

Eén procent van die kandidaten is zo 

muzikaal dat je dat andere oren dan die 

van naaste familieleden kunt aandoen en 

weer een procent daarvan zal echt ‘doorbreken’, 

zoals dat zo mooi heet. Vorig 

jaar lag Jim, de net niet prijswinnaar van 

de eerste Idols, meer dan levensgroot in 

een bak met Snickers. Zijn cd kreeg je 

erbij. 

Je hoeft er niet op neer te kijken. Toen 

Mozart als kind voor het stadhouderlijke 

hof in Den Haag kwam spelen, was 

hij ook het lievelingetje van de stad en 

Eline Vere (in de gelijknamige roman 

van Louis Couperus) kocht honderd jaar 

later stiekum het portret van een mooie 

zanger uit de opera in Den Haag. De gillende 

meisjes bij het optreden van het 

nieuwste jongensgroepje staan niet ver 

af van de ‘bravo’ roepende mannelijke 

fans van operadiva Cecilia Bartoli vorige 

maand in het Concertgebouw. 120 Euro 

voor een kaartje en het was tot de laatste 

plaats uitverkocht. Echt niet alleen voor 

de muziek, want die is voor een fractie 

van dat bedrag op cd te krijgen. Dat is 

fijn, maar daar krijg je geen tranen van in 

de ogen. 

Meeslepen 

Muziek is altijd meer geweest dan geluid. 

Degene die muziek maakt ook meer 

dan een goed ambachtsman. Naast de 

bewondering voor het kunnen is er in de 

beste gevallen ook de dankbaarheid over 

het vermogen te ontroeren, ons gevoel 

te raken. Van zo iemand moet je wel 

houden en daar wil je je ook mee identificeren. 

Muziek is emotie, maar op een bijzondere 

manier. Het roept emoties op en 

verandert onze stemming, maar het geeft 

emoties ook weer op een manier die meer 

Op zoek naar emotie 

Men2Be, foto Lex van Rossen 

als van onszelf herkenbaar is dan wanneer 

we er zelf uitdrukking aan proberen 

te geven. Dat geldt zeker als de emotie 

ook met een ander te maken heeft, als 

het gaat om liefde, haat, lust, schuld of 

vroomheid. Ook wie zelf gevoelsmatig 

in Madurodam leeft en dat geldt voor 

de meesten van ons – laat zich door een 

zanger graag groots meeslepen naar een 

wereld waar gevoelens hele zalen kunnen 

vullen. 

Honderden uren per week 

Nooit is er zoveel muziek geweest als nu. 

We staan daar zelden bij stil, omdat het 

zo vanzelfsprekend is geworden. Het is 

nog niet zo lang geleden dat de omroepbijdrage 

per radio werd geheven, nu 

weten de meeste mensen niet eens meer 

hoeveel radio’s ze hebben. Gemiddeld 

per kamer toch wel een, dan natuurlijk 

in de keuken en de badkamer, in de auto, 

een draagbare voor op de camping, een 

‘oortje’ voor bij het sporten, en ten slotte 

nog een paar die niet meer gebruikt worden. 

Voeg daar nog eens de cd-en dvdspelers 

aan toe, inclusief die in de computer 

geïntegreerd zijn, en probeer eens 

na te rekenen om hoeveel uur muziek dat 

per week gaat. 

Een eeuw geleden was in het betere 

burgerhuishouden de piano het enige 

muziekinstrument en daar werd gemiddeld 

weinig en slecht op gespeeld. Voor 

de kleine luyden kwam er het harmonium, 

de katholieken hadden de harmonie 

en de arbeiders de blokfluit. Er werd 

natuurlijk ook gezongen, maar of iedereen 

ook inderdaad in de tijd voor Hilversum 

III zo mooi ‘zijn eigen lied zong’, 

zoals Herman van Veen ons wil doen 

geloven, mag toch betwijfeld worden. 

Mindere kwaliteit 

Levende muziek, want dat was het vroeger 

toch hoofdzakelijk, is nog steeds iets 

bijzonders. Het is naar verhouding ook 

erg duur geworden en meestal minder 

van kwaliteit dan op cd te vinden is. 

Dat wordt binnen zekere grenzen ook 

helemaal niet erg gevonden. In een zaal 

naar een orkest of een zanger luisteren, 

dansen op ‘echte’ muziek, meezingen 

in een koor of meeklappen op de maat 

is een beleving van een andere orde dan 

huiswerk maken of de krant lezen met 

muziek aan. 

Levende muziek wordt meestal gezamenlijk 

ondergaan en het luisteren naar of 

het meegaan met de muziek is ook zelf 

de hoofdzaak geworden. Dat kan in het 

Concertgebouw leiden tot een zaal, waar 

plotseling niemand meer hoeft te hoesten 

en bij een popconcert tot een extatisch 

groepsgevoel dat de muziek zelfs 

overmeestert en onhoorbaar maakt. 

In beide gevallen gaat het om het bereiken 

van een verhoogde staat van intensiteit 

in het gevoel, die heel even collectief 

als geluk beleefd wordt. Als antwoord 

op het orkest of het koor dat door veel 

oefenen gezamenlijk één geluid weet 

voort te brengen, wordt in het publiek bij 

iedereen individueel hetzelfde gevoelsakkoord 

aangeslagen. Het applaus bevestigt 

als teken van dank symbolisch de 

geslaagde weerspiegeling in de zaal van 

de muzikale eenheid op het podium. 

Jeugd 

Muziek meer dan film is de expressievorm 

van de moderne wereld. Zou dat nu 

alleeen een gevolg van de gemakkelijke 

reproduceerbaarheid zijn of gaat het toch 

om de behoefte aan een gevoelsmatig 

contrapunt in een wereld die als rationeel 

en bureaucratisch beleefd wordt? Muziek 

die juist het tijdsbeeld probeert te verklanken, 

de moderne serieuze muziek, 

is veel minder geliefd dan de muziek die 

zich er tegen afzet of zich er helemaal aan 

onttrekt. 

Muziek is ook bij uitstek verbonden 

geraakt met de jeugd. Zij kopen muziek, 

bezoeken de concerten en vernieuwen 

het repertoire. Wat bij de komst van 

iedere nieuwe generatie opvalt is dat de 

echt ‘eigen’ muziek rauwer en ruwer, in 

ieder geval intenser, dwingender en tribaler 

wordt. 

Misschien is dat ook wel logisch, als je 

denkt aan het contrast tussen de hormonale 

Sturm und Drang van de gemiddelde 

adolescent en de cerebrale wereld waarin 

ze geacht worden hun toekomst zeker te 

stellen. Op de stoelen van de computerzalen 

van de scholen en universiteiten 

zitten kleine vulkaantjes van energie 

doodstil, alleen hun ogen en vingers te 

bewegen. 

Biologisch is dat wat weinig en het verbaast 

me niks dat daar vaak zo’n behoefte 

aan explosieve muziek bestaat. Die kan 

dan ook niet wat zachter.


A4-krant 


wetenschap 

12 

Hitwetenschap 

Hitwetenschap 

De hitpotentie van een popsong? 

Een Spaans bedrijf ontwikkelde 

een computertest. Hits maken is 

een wetenschap. 

Door Bernard Hulsman 

,,This is a hit”, riep James Brown in 

februari 1965 in een studio in Charlotte 

voor hij en zijn band ‘Papa’s Got A Brand 

New Bag’ inzetten. Brown kreeg gelijk: 

het nummer werd een hit. Maar zo zelfverzekerd 

als James Brown zijn maar 

weinig popartiesten. De meesten van hen 

weten, evenals hun platenbazen, niet of 

hun nummer wel een hit wordt en worden 

vaak verrast door de duistere krachten 

van de popmuziek. 

Toch is het voorspellen van hits niet helemaal 

een kwestie van intuïtie en gevoel, 

als we Polyphonic HMI moeten geloven. 

Volgens dit in Barcelona gevestigde 

bedrijf is hits maken een wetenschap. 

Polyphonic biedt de dienst Hit Song 

Science (HSS) aan, een computertest van 

popliedjes op hitgevoeligheid. Iedereen 

die een liedje heeft gemaakt, kan dit, als 

MP3-bestand, opsturen en krijgt dan na 

een paar werkdagen een rapport over de 

‘hitpotentie’. Dit kost 49,99 euro. 

Volgens Polyphonic laten platenmaatschappijen 

tegenwoordig bijna alle 

nieuwe nummers testen door HSS. Er 

zijn drie factoren die van een liedje een 

hit maken, zegt het bedrijf in zijn uitgebreide 

toelichting op HSS op de site 

www.hitsongscience.com. ‘Klinkt het als 

een hit voor menselijke oren’, is de eerste, 

nogal rare vraag die bevestigend moet 

worden beantwoord. De tweede is: heeft 

het liedje veelbelovende wiskundige 

patronen? En tot slot: krijgt het liedje de 

juiste promotie? 

HSS helpt alleen bij de beantwoording 

van de vraag naar veelbelovende wiskundige 

patronen. (Hulp bij beantwoording 

van de eerste vraag lijkt niet nodig: 

natuurlijk klinkt een hit als een hit.) Als 

het antwoord op de tweede vraag een 

ferm ‘nee’ is, dan heeft het geen zin om 

verder nog moeite te doen om er een hit 

van te maken. 

Volgens Polyphonic zijn de patronen 

van liedjes die als ‘mooi’ worden ervaren 

en hits worden, in de loop van de tijd 

nauwelijks veranderd. Het bedrijf kwam 

tot deze conclusie, nadat het 3,5 miljoen 

Engelse en Amerikaanse liedjes die sinds 

1950 waren uitgebracht in een database 

had gestopt en vervolgens had geanalyseerd 

op aspecten als melodie, harmonie, 

tempo, maat, ritme enzovoorts. Op basis 

van deze analyse kregen alle nummers 

een plaats in het ‘muziekuniversum’, dat 

eruit ziet als een soort melkwegstelsel. 

Nummers die dicht bij elkaar liggen, lijken 

uiteraard op elkaar. 

Dichte hitwolken 

Vervolgens verwijderde Polyphonic alle 

nummers die de afgelopen vijf jaar geen 

hit waren geweest. De meeste recente hits 

bleken zich in dichte hitwolken te bevinden, 

maar die waren wel ver van elkaar 

verwijderd over het muziekuniversum 

verspreid. Een enkele hit is een soort vallende 

eenzame ster, maar is dan vrijwel 

altijd om een andere dan muzikale redenen 

populair. Zulke hits hebben vaak een 

aansprekende tekst, een aspect dat in de 

analyse van HSS niet voorkomt. 

Wat HSS doet, is nagaan hoe dicht een 

getest liedje bij een van de hitwolken in 

het muziekuniversum ligt. Wie een liedje 

naar Hit Song Science stuurt, krijgt na 

een paar werkdagen een hitrapport. Zo 

leverde ‘Big Love Time’ van de Nederlandse 

groep L’Attentat, een garagerocknummer 

uit de jaren negentig dat geheel 

volgens de regels van de popliedkunst is 

geschreven, een HSS-score op van 6,73. 

Hiermee zit het liedje in de bovenste 

regionen van de gemiddelde hitgevoeligheid. 

Dit klinkt aardig - scores onder de 

4 zijn ook mogelijk - maar volgens de 

interpretatie die HSS is dit toch te weinig 

voor een geheide hit. ,,Je moet mikken op 

een score van boven de 7”, aldus HSS. 

In het rapport staan ook tien recente en 

vijf klassieke hits vermeld, die, wiskundig 

gezien, lijken op ‘Big Love Time’. 

Het zijn verrassende lijstjes. Zo lijkt 

‘Bailamos’ van Enrique Iglesias, de zoon 

van Julio, erg op ‘Big Love Time’, hoewel 

er op het eerste gehoor weinig verwantschap 

is. En de leden van L’Attentat 

zullen helemaal nooit hebben gedacht 

dat hun puntige popliedje volgens HSS 

ook lijkt op ‘We Are The World’ van USA 

for Africa, een van de ergste hits uit de 

geschiedenis van de popmuziek. 

Grote vraag bij Hit Song Science is 

natuurlijk, of het massale gebruik van 

deze test er niet er toe leidt dat er nog 

nauwelijks vernieuwende popmuziek 

zal worden uitgebracht. Polyphonic is 

zich bewust van dit gevaar, zo blijkt uit 

de toelichting op HSS op hun site. Maar 

de vrees is ten onrechte, legt het bedrijf 

uit. De wiskundige patronen van hits 

veranderen weliswaar niet in de loop van 

de tijd, zo geeft Polyphonic toe, maar stijlen, 

populaire instrumenten en de wijze 

waarop nummers worden gespeeld wél. 

Als weerlegging van de bewering dat Hit 

Song Science alleen maar leidt tot meer 

van hetzelfde, noemt Polyphonic Norah 

Jones, de Amerikaanse zangeres wier 

fenomenale succes het bedrijf feilloos 

heeft voorspeld. Het is een wat ongelukkig 

voorbeeld, want hoeveel kwaliteiten 

de muziek van Norah Jones ook heeft, 

vernieuwing is er daar niet een van. 

Obligaat of 

statement? 

Het is altijd leuk om te zien hoe 

internationale artistieke ontwikkelingen 

in Nederland opgepikt 

worden en hoe ze al of niet een 

draai meekrijgen die iets over de 

nationale identiteit zegt. Soms 

gebeurt dat nadrukkelijk niet. 

Door Jacob Haagsma 

Neem nou Men2B, voortgekomen uit 

Popstars, een uit Engeland geïmporteerde 

televisieformule. Het is een jongensgroep 

volgens het boekje, met vijf 

verschillende types: een stoere bink, een 

zijïg type, een gast die zijn hip-oubollige 

petje niet afzet binnen camerabereik en 

meer van die gimmicks. 

Die opzet gaat op zijn minst terug op 

New Kids On The Block, een succesvol 

marketingconcept uit begin jaren negentig. 

Ook de muziek is standaard-tienerpop, 

met een toefje swingbeat uit diezelfde 

tijd. En aan de clip van ‘Bigger Than 

That’, vijf druk dansende hunks op een 

rij in een verlaten fabriekshal, is nog geen 

vijf minuten oorspronkelijk denkwerk te 

pas gekomen. 

Hoe zit dat ondertussen in de Nederlandstalige 

hiphop? Dat is tenslotte 

een genre dat alleen al vanwege de taal 

enigszins naar de hand van onze cultuur 

is gezet. ‘Zinloos’ van Lange Frans en 

Baas B. raakt aan een open zenuw in de 

samenleving. In nummer en clip gaat het 

over slachtoffers van zinloos geweld, die 

met name genoemd worden. In een latere 

versie namen de mannen ook Theo van 

Gogh mee, in de clip worden de oer-Hollandse 

plekken in Venlo, Leeuwarden en 

Amsterdam gefilmd waar de inmiddels 

bekende, zinloze doden hun trieste einde 

tegemoet gingen. 

Je kunt zoiets obligaat noemen, maar 

het is in ieder geval een statement, een 

directe reactie op een triest maatschappelijk 

fenomeen. Dat is één ding waarin 

hiphop groot kan zijn. Een ander is het 

schaamteloos debiteren van blinkende 

macho-clichés, die doorgaans na een half 

uurtje clipkijken stuk voor stuk voorbijgekomen 

zijn. Ook in `Feestje’ van de 

groep van Frans en B., D-men, met deze 

keer de groepsleden Brutus en Negativ 

vooraan. 

De clip van ‘Feestje’ laat precies dat zien, 

een feestje, maar dan wel in hiphopstijl. 

Dus is het erg gezellig in een luxueus 

ingerichte woonkamer, niet het soort dat 

veel zal voorkomen in de binnenhuisarchitectuur 

van Diemen, met tal van 

prachtige donkere meiden die overigens 

minder aan trillend bilvertoon doen dan 

bij de Amerikaanse vakbroeders. Maar 

verder is dit clipje ronduit een knieval 

voor de heersende esthetiek in de hiphopclip. 

Toch zou je nog een poging tot 

sociaal commentaar, of anders een knipoog 

naar een overal in de media aanwezige 

collega kunnen zien in het door het 

beeld flitsen van een Marokkaans ogend 

type met zijn honkbalpet schuin op het 

hoofd.


A4-krant 


wetenschap 

13 

Mojo 

Het monopolie van popimpresariaat Mojo Concerts 

Mojo Concerts organiseert in 

Nederland bijna alle internationale 

popconcerten. Een ongekende 

en daarom betwiste monopoliepositie. 

Door Jacob Haagsma 

Ruim een jaar geleden kreeg het kantoor 

van Mojo Concerts in Delft onverwacht 

bezoek van twaalf medewerkers van de 

Nederlandse Mededingingsautoriteit. Ze 

kwamen onderzoek doen naar de monopoliepositie 

van het bedrijf. ,,In pak, ja, 

dat soort mensen loopt in pakken rond’’, 

zegt mede-oprichter en directeur Leon 

Ramakers. ,,We hadden gehoord dat ze 

overal navraag naar ons deden. Maar 

ik wilde niet geloven dat rock ‘n’ roll 

belangrijk genoeg is voor een inval van de 

NMa. Badinerend zeg ik nu wel eens: op 

de korrel genomen worden door de NMa, 

hoger kun je niet stijgen.’’ 

Het waren roerige tijden voor Mojo 

Concerts, de grootste popconcertenorganisator 

van het land. Eerder kwam het 

bedrijf in het nieuws omdat elf van de 

ongeveer 95 werknemers werden ontslagen. 

Als gevolg van een reorganisatie, 

waarbij afdelingen als comedy, bandmanagement, 

en special events werden 

opgedoekt. 

Mojo Concerts is geen eigen bedrijf meer. 

Zes jaar geleden werd een groot deel 

van de aandelen verkocht en sinds drie 

jaar zijn alle aandelen in handen van de 

Amerikaanse gigant Clear Channel. ,,Als 

we niet hadden gereorganiseerd, had 

de financiële afdeling van Clear Channel 

vanzelf een keer gezegd: daar zit een 

afdeling duimen te draaien. Als het nog 

wel ons eigen bedrijf was geweest, hadden 

we het ook zo gedaan.’’ 

Mojo Concerts, volgens Ramakers een 

publiciteitsschuwe onderneming, is 

bereid voor zijn positie te knokken. Een 

bedrijf dat, volgens eigen schatting, zo’n 

85 procent van de internationale popconcerten 

in Nederland organiseert, kan 

rekenen op gefronste wenkbrauwen als 

het om zijn monopoliepositie gaat. Mojo 

Lowlands 2000, foto Lex van Rossen 

heeft de reputatie om nieuwe initiatieven 

op dit gebied of tegen te werken of in de 

eigen bedrijfsstructuur te integreren. 

Ramakers: ,,In het zakenleven is niemand 

blij met concurrentie. Belangrijker 

is dat we goede contacten hebben met 

internationale agenten die helemaal geen 

zin hebben om met mensen in zee te gaan 

die ze niet kennen.’’ 

Nederland is, met Zweden en Zwitserland, 

een van de weinige Europese landen 

waar zo’n monopoliepositie in de 

popconcertenbusiness bestaat. ,,Als er 

meer partijen zijn, word je tegen elkaar 

uitgespeeld en zijn de entreeprijzen aan 

het eind van het liedje nog hoger. Wij 

zijn er daarom trots op dat we het vertrouwen 

hebben van bijna de hele internationale 

popbusiness.’’ 

Entreeprijzen 

Als een van de punten van kritiek die je 

op Mojo Concerts zou kunnen hebben, 

noemt Ramakers de entreeprijzen, die 

steeds verder de hoogte in schieten. Maar 

volgens Ramakers kan het nog veel erger. 

,,Een vriend van me vroeg of ik hem 

een kaartje kon bezorgen voor Simon & 

Garfunkel in Los Angeles. Dus ik bel hun 

manager, die zei: dat kost wel 324 dollar. 

Het mooiste was dat ik de volgende dag 

een mailtje van hem kreeg: ‘Ik hoop dat 

je vriend een redelijke plaats had, want 

de beste plaatsen, van 600 dollar, waren 

uitverkocht.’ Dan lopen wij hier te zeuren 

over 85 euro (want zo duur was het 

concert van Simon & Garfunkel in Nederland, 

vorig jaar). The Lion King kun je 

drie jaar lang iedere dag zien en daar leg 

je toch ook zo’n bedrag voor neer. Waar 

hebben we het dan nog over?’’ 

Dat de prijzen zijn geëxplodeerd, in de 

Verenigde Staten nog veel meer dan hier, 

is deels terug te voeren op de dalende cdverkoop. 

Artiesten hebben doorgekregen 

dat tournees veel lucratiever zijn. ,,De 

Red Hot Chili Peppers razen drie weken 

door Europa en verdienen daarmee 

ongelooflijk veel geld. Drie avonden in 

Londen voor 85.000 mensen per avond. 

Zulke bedragen scoor je onmogelijk met 

platen, zeker niet in een paar weken.’’ 

Zwarte markt 

Maar de omslag begon al voordat de cdmarkt 

inzakte. Volgens Ramakers komt 

het door de zwarte markt, ,,en die analyse 

heb ik nog door niemand horen tegenspreken. 

Ik heb al vaker verteld dat de 

manager van Billy Joel eens aan iedereen 

op de eerste drie rijen vroeg wat zij voor 

hun kaartje hadden betaald. De officiële 

ticketprijs was 39 dollar, maar ze hadden 

allemaal tussen de 120 en 200 dollar neergeteld. 

En dat geld was niet in de zakken 

gekomen van de artiest. Dat laatste 

gebeurt tegenwoordig wel. 

,,Het is puur een kwestie van vraag en 

aanbod. Zelf vind ik het ook heel erg 

duur geworden. Maar als blijkt dat de 

mensen het er toch voor neertellen, ja, 

wat moet ik daar dan nog tegen inbrengen?’’ 

Intussen dienen zich in de Verenigde 

Staten de eerste symptomen van een 

kopersstaking aan. Sterren als Madonna 

en Prince trekken nog veel publiek, maar 

iets minder beroemde namen als Christina 

Aguilera, Marc Anthony en het rondreizende 

Lollapalooza-festival hebben 

hun tournees afgezegd wegens tegenvallende 

belangstelling. ,,Daar betaal je 

naast je dure kaartje nog eens een veel 

te hoge commissie, plus verplicht acht 

dollar voor de parking, ook al kom je op 

de fiets of lopend, plus negen dollar voor 

je biertje. Je kunt mensen tot op zekere 

hoogte voor de gek houden, maar het 

houdt een keer op.’’ 

Toch loopt ook in Nederland niet alles 

op rolletjes. Op de grote, internationale 

namen komt een gerijpt publiek massaal 

en met rammelende portemonnee af. 

Maar de bezoekersaantallen van festivals 

als Pinkpop en Lowlands bijvoorbeeld, 

die zich op een veel jongere doelgroep 

richten, staan onder druk. 

Ramakers heeft met evenveel verbazing 

gekeken naar de 60.000 kaartjes voor de 

concerten van een oude bekende als UB 

40 als naar de slechts 2500 bezoekers bij 

r&b-icoon Mary J. Blige en de 4000 voor 

aankomend superster Beyoncé. ,,Met r&b 

hebben we ons voor de tweede keer in de 

vingers gesneden, nadat we vijf, zes jaar 

geleden monumentale verliezen leden 

met festivals in Ahoy. Maar omdat die 

muziek enorm populair geworden is, en 

iedereen om je heen je zit op te jutten, 

heb ik niet geluisterd naar de signalen 

uit Amerika.’’ Niets is voor eeuwig, zegt 

Ramakers over de continuïteit van Mojo . 

Wat betreft het NMa-verhaal: ,,Ze hebben 

ons een berg vragen gesteld, zo hoog dat 

je er nauwelijks overheen kunt kijken. 

Wat is een festival, bijvoorbeeld. We werken 

keurig mee, we kunnen aantonen dat 

we een fatsoenlijk bedrijf zijn en niet het 

zootje machtswellustelingen dat men in 

ons ziet.’’


A4-krant 


wetenschap 

14 

CKV 

Scholieren gaan te weinig naar 

popconcerten, vindt de overheid. 

Als antwoord vond in Alkmaar 

het eerste CKV-popconcert voor 

scholieren plaats. ,,Mogen we al 

naar huis?’’ 

Door Anton Slotboom 

Paniek in de Alkmaarse concertzaal 

Atlantis: er staat een leraar voor de deur. 

Niemand mag naar huis. Voor de vijfhonderd 

tieners van het Petrus Canisius College 

in Alkmaar is het concert van tieneridool 

Alain Clark hun eerste bezoek aan 

een concertzaal. En dat is even wennen. 

Voordat het optreden echt begonnen is, 

proberen velen al de uitgang op te zoeken. 

De ster van dit lunchconcert is een 

knappe Nederlandstalige soulzanger die 

twee hitjes had, Ringtone en Heerlijk. 

Die liedjes zijn bij de schooljeugd vooral 

bekend als beltonen voor de mobiele 

telefoon. 

Clarks optreden is het eerste concert in 

het kader van het overheidsproject Music 

Zone, een nieuw onderdeel van het vak 

CKV. Een vast onderdeel van CKV is een 

verplicht bezoek aan een cultureel evenement. 

Maar aan concertbezoek doen de 

jongeren nauwelijks, merkten de middelbare 

scholen. De jeugd komt wel in de 

discotheek, maar niet in de concertzaal. 

Daar komen nog louter dertigplussers. 

Music Zone is daar het antwoord op: 

staatssecretaris Medy van der Laan (Cultuur) 

begon het project in januari. Music 

Zone is muziekles in een modern jasje: de 

jeugd krijgt in de muziekles zelfs gangstarappers 

als Tupac en Notorious B.I.G. 

voorgeschoteld. Dat kan ook niet anders, 

zegt Maurice Schmitz van Music Zone: 

,,Als het over hiphop gaat en je bespreekt 

deze rapstijl niet, kom je volslagen ongeloofwaardig 

over.’’ 

In de poplessen wordt de ontstaansgeschiedenis 

van hiphop, wereldmuziek, 

dance en reggae uitgelegd. De theorielessen 

worden afgesloten met een gastcollege 

van een artiest, en een popconcert in 

de buurt. Bekende popzalen als Paradiso, 

Verplicht naar popconcert in schooltijd 

Alain Clark, foto Lex van Rossen 

maar ook kleinere zalen in Waalwijk en 

Alkmaar doen mee. De popconcerten vinden 

allemaal plaats tijdens schooluren. 

Aan de bar wordt geen alcohol geschonken, 

is afgesproken met de scholen. Sigaretten 

zijn niet verkrijgbaar. 

In Alkmaar staan de meisjes vooraan, 

met grote ogen kijkend naar de zanger 

die zo vaak op televisie te zien is. De 

jongens hangen nonchalant aan de bar, 

hun zware rugzakken achteloos op de 

grond gegooid. Die Clark is niet bepaald 

cool, menen ze. De jongeren weten zich 

met hun houding geen raad, en botsen in 

de duisternis van de popzaal onhandig 

tegen elkaar op. 

,,Het is belangrijk dat goede popmuziek 

gezien en gehoord wordt. Popmuziek 

verdient het’’, zegt Jerney Kaagman, 

directeur van de stichting Conamus, 

die Nederlandse popmuziek bevordert. 

Bij de jeugd is Kaagman bekend van de 

tv-talentenjacht Idols, ze wordt als een 

heldin onthaald. Maar even snel als het 

applaus opkomt, is het ook weer stil. Het 

jeugdige publiek schikt zich snel weer 

in zijn schuchtere rol. ,,Popmuziek is 

cultuur, en cultuur is het waard om op 

school behandeld te worden’’, zegt Daan 

van Rijsbergen van Popstars , opvolger 

van Idols. 

Terwijl in de Alkmaarse popzaal Alain 

Clark halverwege zijn repertoire vol 

liefdesliedjes is, gaat onder de leerlingen 

het gerucht dat de leraar voor de deur 

verdwenen is. Als de meegebrachte boterhammen 

uit de brooddoos op zijn en de 

eigen blikjes fris leeg, gaan de meeste 

jongeren naar huis. Alain Clark eindigt 

voor een lege zaal. Een klein groepje 

meisjes blijft hangen, met mobiele telefoons 

waar fotootjes mee worden genomen. 

Naar de docent die het concert wil 

afsluiten met een toespraak wordt niet 

meer geluisterd. ,,Leerlingen leven echt 

bovenop de klok’’, zegt Maurice Schmitz. 

Na deze enigszins in het water gevallen 

opening van het project, belooft hij dat 

de concerten vanaf nu een ‘hoger zapgehalte’ 

zullen krijgen. Met lokale acts 

en kortere optredens. Alain Clark zal 

concertzalen in heel Nederland aandoen. 

Rapper Ali B. en The Sheer, twee andere 

bij de jeugd populaire artiesten, zullen 

hem volgen. 

Sekseloze muziek 

Elke dj die wel eens op een feest 

moet draaien, weet het: meisjes 

en vrouwen dansen het eerst. Pas 

als de dansvloer al behoorlijk vol 

is met meisjes, doen de eerste 

jongens en mannen hun eerste 

schuchtere danspassen. 

Door Bernard Hulsman 

Elke dj weet ook hoe hij de meisjes de 

dansvloer op moet krijgen: met meisjesmuziek. 

Dat was vroeger bijvoorbeeld ‘I 

Will Survive’ van Gloria Gaynor, nu zijn 

dat de nummers van Beyoncé Knowles. 

Meisjesmuziek is goede, melodieuze 

dansmuziek, kortom, liefst met een tekst 

over de liefde. 

Verder weet elke dj weet dat er jongens- 

muziek is die hij niet moet draaien om de 

meisjes op de dansvloer te houden. Eén 

nummer jongensmuziek is niet zo erg, 

maar drie nummers jongensmuziek is 

rampzalig. Dan houden ook de mannen 

op met dansen en wordt de dansvloer 

leeg, want mannen dansen nooit lang 

alleen met elkaar. 

Hardrock is een extreem voorbeeld van 

jongensmuziek. Wie naar een concert van 

bijvoorbeeld Iron Maiden gaat, ziet een 

publiek dat voor negentig procent uit 

jongens bestaat. De tien procent meisjes 

die er zijn, zijn naar het Iron-Maidenconcert 

gegaan omdat hun vriendje fan 

is. 

Er gaapt een kloof tussen jongens- en 

meisjesmuziek. Maar in het nummer 

‘Aloud in Molly’s Chamber’, dat in het 

MTV-programma Mash is te zien , is 

de kloof overbrugd. Het is een van de 

audio-visuele mixen van verschillende 

nummers die nu alweer een paar jaar 

voor MTV worden gemaakt door handige 

jongens. 

Meestal voert in zo’n mix van twee heel 

verschillende nummers een van de twee 

de boventoon en is het andere niet meer 

dan een curieuze versiering. Maar in 

‘Aloud in Molly’s Chambers’, gemaakt 

door producer Tim G., zijn twee nummers 

onherkenbaar samengesmolten tot 

een nieuwe, verbluffende eenheid van 

geluid en beeld. 

Het ene bestanddeel van ‘Aloud in Molly’s 

Chamber’ is ‘Molly’s Chamber’ van 

Kings of Leon, een echt jongensnummer 

van een echte jongensgroep: vier onverzorgde 

jongens rammen monotoon op 

hun gitaren en zingen een onmelodieus 

lied. Het andere is ‘Sound of the Underground’ 

van Girls Aloud, een echt meisjesnummer 

van een echte meisjesgroep: 

vier mooie meiden, winnaressen van de 

Britse Idols-achtige tv-serie Popstars: 

Rivals, kwinkeleren er, begeleid door 

hedendaagse computermuziek, op los. 

Maar gecombineerd leveren beide clips, 

zowel muzikaal als visueel een geweldig, 

stuwend, universeel dansnummer op, 

geschikt voor danslustigen van beide 

seksen.


A4-krant 

Geschiedenis 

in boeken 

15 

Pianoles/ 

Popmuziek 

Pianoles heeft 

onmiddellijk effect 

op de hersenen 

Al in de eerste minuten van een 

piano-oefening ontstaat in de 

hersenen een directe verbinding 

tussen het horen van de toon en 

het bewegen van de vinger. Na 

een paar weken pianoles is deze 

verbinding als relatief stevig 

gevestigd. Ook als een pianist 

alleen maar naar een ingestudeerd 

melodietje luistert wordt 

ook zijn motorische hersenschors 

actief. 


Dit blijkt uit een EEG-onderzoek waarbij 

muzikaal onervaren proefpersonen 

pianoles werd geven in een eenvoudig 

melodietje (te spelen door één hand) op 

een elektronische piano. Bij de ene groep 

veranderde er niets aan de toetsen (zoals 

ook normaal is), bij de andere groep werden 

de tonen onder de toetsen na iedere 

les willekeurig gewisseld. 

Uit andere onderzoeken is al langer 

bekend dat bij beroepspianisten de motorische 

cortex automatisch actief wordt 

als ze naar pianostukken luisteren die ze 

zelf ook gespeeld hebben. Hun vingers 

willen meebewegen. En andersom ook: 

als beroepsviolisten de eerste zestien 

maten van Mozarts vioolconcert in G tikken 

(dus alleen ritme, zonder tonen) slaat 

onmiddellijk hun auditieve cortex aan. 

Bij amateur-violisten gebeurde dat niet. 

Uit weer ander onderzoek is bekend 

dat bij beroepsmusici een bepaald deel 

van de auditieve cortex (de winding van 

Heschl) twee maal zo groot is als bij anderen. 

Bij amateurs was ook wel wat vergroting, 

maar niet zoveel. 

De onderzoekers vroegen zich af of al 

deze effecten nu het gevolg zijn van 

jarenlange oefening (in het laatste geval 

waarschijnlijk, maar in de eerste niet 

vanzelfsprekend) of dat ze ook veel sneller 

ontstaan. De truc met de telkens 

willekeurig omgestemde piano bood uitkomst. 

Bij de gewone-pianogroep werd 

de motorische cortex ook actief bij het 

alleen beluisteren van het melodietje, bij 

de controlegroep niet. 

De onderzoekers benadrukken de 

robuustheid van dit effect, dat werd 

bereikt ondanks de grote variatie in 

prestatieniveau van de proefpersonen. 

In tegenstelling tot wat de meeste 

muziek-opleiders denken, ontstaat de 

hersenverbinding tussen hand en tonen 

al in de eerste weken van de opleiding, en 

niet pas na tientallen jaren van oefening, 

aldus de onderzoekers. 

Matjes met een reden 

Laat ik nu altijd gedacht hebben 

dat Metallica, de hardrockgroep, 

uit Duitsland kwam. Ik had beter 

moeten weten. Dat blijkt in Hester 

Carvalho’s jeugdboek Popmuziek, 

ondertitel ‘Wat iedereen 

over pop moet weten’. 

Door Guus Middag 

En laat ik nu altijd gedacht hebben dat 

het zogenaamde matje (haardracht, 

boven op het hoofd kort geknipt, in de 

nek lang gelaten) een uitvinding van 

rondhangende voetbalsupporters was. 

Ook fout. Uit hetzelfde boek leer ik dat 

het matje is uitgevonden door de fans van 

Metallica. En waarom? Nooit geweten dat 

er een reden voor het matje zou kunnen 

zijn. De Metallica-fans moesten er voor 

hun werk keurig uitzien, schrijft Carvalho, 

en dat was mogelijk met een matje: 

‘Zo ben je keurig van voren en hardrock 

van achter.’ Mooie zin. En een mooie 

verklaring. Ik vraag me af of het waar is, 

maar dat doet er ook niet zoveel toe. 

En laat ik nu ook altijd gedacht hebben 

dat de mannen van Metallica in hun vrije 

tijd vloekend en tierend rondreden op 

een crimineel crossterrein met fascistische 

insignes op hun spijkerlaarzen. Ook 

daar is niets van waar. Zanger James Hetfield 

houdt van paardrijden en drummer 

Lars Ulrich verzamelt moderne kunst en 

bezoekt graag tentoonstellingen. 

Wie Popmuziek aandachtig leest, weet na 

120 bladzijden heel veel meer over pop en 

allerlei soorten popmuziek en alles wat 

daarbij hoort, dus ook over de herkomst, 

de achtergronden, de haardrachten, 

modes en vrijetijdsbestedingen. ‘Popmuziek 

gaat zo snel dat het bijna een soort 

krant is. Een krant om naar te luisteren.’ 

Dat is het aardige uitgangspunt van 

Carvalho, poprecensente van NRC Handelsblad, 

en daarom komt hier van alles 

aan bod. Er zijn hoofdstukjes over heupen, 

hippies, hiphop en house. Over de 

billen van Jennifer Lopez, de schoenen 

van Missy Elliott en de beha van Anouk. 

Maar ook, kort, over de liedjes zelf en 

over het maken en opnemen ervan. Over 

geld, geweld en de tol van de roem: pers, 

opdringerige fans, uitputtende wereldtournees. 

De opzet is zoals in alle Notendop Juniordeeltjes 

serieus, maar een echte leergang 

is het toch niet geworden. Het is eerder 

een verzameling losse verhaaltjes. Het 

boek kan overal opengeslagen worden. 

Geen grote verbanden, geen historische 

dwarsverbindingen of muzikaal-technische 

analyses. 

De reggae-paragraaf gaat over Jamaica, 

het weer, rastahaar, de armoe op het 

eiland, gevolgd door een korte biografie 

van Bob Marley, met een leuke anekdote 

over zijn auto tot slot: Marley reed in een 

BMW, ‘omdat het een afkorting is van 

Bob Marley & the Wailers.’ Over de reg- 

gaemuziek zelf maar drie woorden, en 

die zijn dan ook nog eens opgenomen in 

een dubieus meteorologisch verklaringsmodel: 

‘Op Jamaica is het heel warm en 

vochtig. Reggae past daarbij, want die 

muziek is langzaam en zwoel.’ 

Het lijkt me onzin, maar is het erg? Ik 

denk het niet. De lezer wordt nieuwsgierig 

gemaakt door de anekdoten en feiten, 

door het snelle tempo en door de opgewekte, 

aanstekelijke toon. Ik heb vaak 

moeten grinniken. Om de mooie karakteristieken 

bijvoorbeeld. ‘Arrenbiezangers 

klinken tevreden, alsof ze net iets lekkers 

hebben gegeten.’ Om de fijne tautologieën: 

‘Countrymuziek klinkt meestal 

verdrietig doordat de zangers en zangeressen 

met een snik in hun stem zingen.’ 

Om de heldere uitleg: ‘Je hebt vrienden, 

maar ook vijanden. Daarom hebben veel 

rappers een pistool.’ 

Mooiste zin: ‘Vroeger hadden veel mensen 

last van de generatiekloof.’ 

Hester Carvalho: Popmuziek. Notendop Junior. 

Van Goor, €9,95 

Redactie 

Marlies Hagers 

Vormgeving 

Bart Grätz

A4krant Muziek.indd - Nrc

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?