Verslag Bijeenkomst Culturele samenwerking Nederland ... - Sica

Verslag Bijeenkomst
Culturele samenwerking Nederland – Marokko 2005, terugblik en vervolg
Donderdag 22 juni 2006, Felix Meritis, Amsterdam
Dagvoorzitter: Ila Kasem
Introductie
George Lawson heet de aanwezigen mede namens Gitta Luiten (Mondriaan Stichting), Ben Hurkmans
(Fonds Amateurkunst en Podiumkunsten) en Linda Bouws (Felix Meritis) welkom. We blikken deze
middag terug op de door FAPK, Mondriaan en SICA, in speciale opdracht van BZ en OCW
georganiseerde, "statelijke" manifestatie in Marokko: ‘Art en Tour Pays-Bas Maroc’. In het najaar 2006
organiseert SICA nog een brede Marokko bijeenkomst, waarin ook de ontwikkelingen rond het nieuwe
‘Huis van de dialoog’ worden betrokken.
Centraal staan vandaag de vragen of en hoe de intensivering van culturele samenwerking in 2005 de
verhoudingen tussen beide landen heeft beïnvloed en hoe de samenwerking in de toekomst kan
worden gecontinueerd. Een voorzichtige conclusie is dat het project in beide landen enorm veel
energie heeft losgemaakt. Het programma was rijk geschakeerd, inhoudelijk interessant en
betekenisvol. Het programma had een brede uitstraling en is ook van blijvende invloed op het beeld
dat we van elkaar hebben. Nederland is in de ogen van Marokko minder anti-Marokkaans dan het leek
en Marokko heeft een cultureel gezicht gekregen.
Tentoonstelling ‘Respect’
Curator Roel Arkesteijn presenteerde eind 2005, als onderdeel van Art en Tour Pays-Bas Maroc en in
opdracht van de Mondriaan Stichting, een groepstentoonstelling ‘Respect’ met werken van vijftien in
Nederland wonende en werkende kunstenaars met verschillende culturele achtergronden. De
tentoonstelling vond plaats van 16 november tot en met 31 december 2005 op twee locaties in
Marrakech: het 16 e -eeuwse Palais el-Badi en het Musée Dar Si Saïd. Het aantal bezoekers was
24.000 – 26.000 gedurende zes weken. Alom waren enthousiaste reacties te horen. Op vrijdagen was
de entree gratis. Het effect van de tentoonstelling is waarschijnlijk niet direct te meten; wel ziet
Arkesteijn dat ‘de tentoonstelling kleine interrupties teweeg bracht in hoe mensen kijken’. Hiermee
leverde het een bijdrage aan zicht op kunst uit het Westen. Het was een van de eerste
tentoonstellingen met kunst uit het Westen op deze schaal. De titel is zorgvuldig gekozen. In de
verhoudingen tussen Nederland en Marokko neemt ‘respect’ namelijk een cruciale plaats in. Het
woord is veelvuldig gebruikt door rappers die respect voor eigen cultuur vroegen. Daarna hebben
politici de term overgenomen (de minister-president droeg ook een ‘Respect polsbandje’). Respect
kun je zien als opgave voor de multiculturele samenleving. ‘In de periode na 2001 werd respect ook
zichtbaar in de kunst: hoe gaan kunstenaars om met het begrip respect?’, aldus Arkesteijn.
1

Het Palais el-Badi is een historisch belangrijke locatie. In mei 1605 kwam een Nederlandse koopman
naar Marokko en had daar een ontmoeting met de Sultan wiens buitenverblijf het Palais el-Badi was.
In die tijd was samenwerking met Marokko cruciaal voor de zeven verenigde provinciën omdat
Marokko strategisch op de route voor de VOC / WIC lag. Het belang van de locatie was ook zichtbaar
in de site-specific kunstwerken.
De tentoonstelling was verdeeld naar vier thema’s:
Zelfportretten: je presenteert jezelf als Nederland.
• Ni Haifeng maakte muurschilderingen van nonsens kalligrafie gebaseerd op computercodes
• Werk van Mark Manders
The observer as a subject: hoe kijk je, hoe bekijk je de ander?
• Marlene Dumas; portretten van zelfmoordterroristen
• Fiona Tan: video science fiction van het verleden; beelden van de watersnoodramp van 1953
verwerkt tot berichten voor de toekomst.
The street
• Iris Kensmil: homage aan Afrikaanse schrijvers
Social Sculpture
• David Bade: twee geloven op een kussen, daar slaapt de duivel tussen.
• Joseph Semah: videosculptuur, voor respect moet je elkaars bronnen kennen
Programma podiumkunsten
Jeanneke den Boer was als intendante verantwoordelijk voor het cultureel uitwisselingsprogramma
podiumkunsten van Art en Tour Pays-Bas Maroc. Zij heeft ervaring met onder meer Marokkaanse
culturele festivals (Rasa, Utrecht) en culturele samenwerking met Marokko in het Wereldmuseum
Rotterdam. Uitgangspunten voor het programma waren:
• De projecten moeten een plaats vinden in Marokko, in een Marokkaanse context met
Nederlandse organisaties;
• Artistieke ontmoetingen en dialoog; het verkennen van elkaars artistieke referentiekaders en
culturele achtergrond;
• Laten zien van intercultureel karakter van kunsten in Nederland op dit moment;
• Kick-off voor duurzame samenwerking;
• Aanvullend op wat er al gebeurt in Marokko (Wereldkinderfestival in Marokko, Stichting
Marmoucha, Stichting Marokko-Nederland 400 jaar);
• Het programma moest een soort van Podiumkunsten Karavaan vormen langs Casablanca,
Marrakech en Rabat.
Theater en dans projecten
• In Casablanca werkten studenten theaterfestival en IT’s Festival samen aan drie verschillende
presentaties mime, theater en dans.
• Made in da Shade presenteerde een voorstelling.
• In Rabat werd samengewerkt door de Mimeschool en Isadac (theaterschool Rabat).
Muziekprogramma
Voor het muziekprogramma koos Den Boer Majid Bekkas als artistiek leider in Marokko. Hij is
muzikant en medeorganisator van het EU jazzfestival Rabat.
• Musiques à Marrakech in Institut Français Marrakech; masterclasses en optredens van
artiesten uit Marokko en Nederland. Het Marokkaanse trio Majid Bekkas speelde gnaoua
muziek. Zij werkten samen met de Nederlandse band Fra Fra Sound die African Caribbean
cross-overmuziek speelden. De muzikanten van deze twee ensembles ontdekten diepe
gezamenlijke muzikale wortels. DJ Saif draaide er een bijzondere mix van Maghreb
2

traditionals en raï met oriëntaalse breakbeats, bhangra en andere urban muziekstijlen en
werkte samen met de jongeren uit Marrakech. Het programma komt tot stand in
samenwerking met het Institut Francais, conservatorium en de universiteit van Marrakech.
• Rencontres Musicales de Rabat georganiseerd door Dutch Jazz Connection samen met
Marokkaanse en Duitse partners; samenwerking tussen Nederlandse en Marokkaanse
muzikanten. Uit Marokko: Said Chraibi, Majid Bekkas en Touria Hadrawi. Uit Nederland: Yuri
Honing Trio, Fra Fra Sound en Corrie van Binsbergen.
Filmverslag
De podiumkunstenprogramma’s in Marokko waren een succes; er zijn mooie nieuwe artistieke
producties uit voortgekomen. Om dit te delen met beleids- en cultuurmakers in Nederland is een film
gemaakt. Deze film geeft een beeld van de podiumkunstkaravaan die in het najaar door Marokko trok.
Het laat de samenwerking tussen Nederlandse en Marokkaanse podiumkunstenaars zien, de
artistieke dialoog op het podium, maar ook achter de schermen. Art en Tour betekende voor vele van
de Nederlandse deelnemende artiesten en culturele instellingen een start tot langdurige
samenwerking met Marokko.
Forumgesprek
Dagvoorzitter Ila Kasem vraagt de forumdeelnemers zich voor te stellen, wat over hun project te
vertellen en ook naar de toekomst te kijken.
Caroline Weijers, Nederlandse ambassade Rabat. “Voorheen deed de ambassade weinig aan
cultuur, behalve advisering (de pure makelaarsfunctie). Wel verzorgde de ambassade de inbreng in
EU-jazzfestivals en –filmfestivals. De Stichting Nederland-Marokko was de katalysator van culturele
uitwisseling met Marokko. De Marokko tentoonstelling in de Nieuwe Kerk eind 2004 kreeg veel
aandacht in Marokko zelf. De Marokkaanse minister van cultuur was ook aanwezig. Dit was goed voor
het imago van Nederland in Marokko. De reikwijdte van culturele uitwisseling heeft een uitstraling naar
andere terreinen; bijvoorbeeld politiek en economisch. Door Art en Tour Pays-Bas Maroc is de
belangstelling voor Nederlandse kunst en cultuur nu groter en positiever. De Marokkaanse
samenleving is hiërarchisch ingesteld, ook de cultuur. De zegen van personen op het hoogste niveau
is belangrijk voor een project; je hebt medewerking nodig. Tip: informeer de Marokkaanse autoriteiten
en betrek ze als dit mogelijk is. Begin op tijd met organiseren.” Caroline wijst verder ook nog op het
recent opgerichte Nederlands Instituut in Marokko (NIMAR). Dit is gericht op het hoger onderwijs en
geen cultureel instituut, maar het kan wel een rol spelen in het bij elkaar brengen van de twee landen.
Frans van der Avert, Stichting de Nieuwe Kerk. De Marokko tentoonstelling eind 2004 bracht
cultureel erfgoed uit negen musea samen. “De focus op Marokko was eenmalig; de Nieuwe Kerk
zoekt voor iedere tentoonstelling een nieuw interessant onderwerp en probeert iedere keer iets nieuws
te introduceren en aan te stippen. Verdieping van het onderwerp kan daarna plaatsvinden in de
musea. Op dit moment is de Nieuwe Kerk bezig met een tentoonstelling over Istanbul. Verder leven er
ideeën voor tentoonstellingen over Pakistan en Afghanistan. Belangrijk in het succes van de Marokko
tentoonstelling was de participatie van Marokkaanse Nederlanders. Vooraf is veel onderzoek gedaan
en aandacht besteed aan marketing. Er zijn bijvoorbeeld videoclips gemaakt en opgestuurd naar
Rabat. Deze clips werden uitgezonden op de Marokkaanse televisie en waren via de satelliet ook
weer te zien in Nederland. De officiële goedkeuring van de Marokkaanse overheid heeft hierin positief
bij gedragen (de minister voor cultuur kan zendtijd eisen in Marokko). Verder maakte Erwin Olaf foto’s
van bekende en minder bekende Marokkanen; deze foto’s zijn nu beschikbaar via de kunstuitleen.
25% van de 170.000 bezoekers was van Marokkaanse afkomst. 70% van de bezoekers kwam voor
het eerst in een museum. Na afloop is een rapportage gemaakt die beschikbaar is voor alle musea.”
De Nieuwe Kerk verspreidt nu zijn ervaringen via cursussen museaal werk.
Charlotte Huygens, Wereldmuseum Rotterdam De Marokko tentoonstelling in het Wereldmuseum
richtte zich op eigentijdse kunst en design en was daarom een tegenhanger van de tentoonstelling in
3

de Nieuwe Kerk. Het museum heeft al veel ervaring met eigentijds kunst en design in Marokko. Deze
tentoonstelling zal ook nog te zien zijn in België, Madrid en Praag. “Lastig was dat het Wereldmuseum
ook graag architectuur wilde betrekken in de tentoonstelling, maar dit past niet bij kunst en design,
vond men in Marokko. De enorme aandacht voor de tentoonstelling in de Nieuwe Kerk heeft wel
aandacht weggeleid van de tentoonstelling in het Wereldmuseum.” Uitgangspunten voor her
Wereldmuseum waren: 1. Het opzetten van een structuur voor culturele uitwisseling. Andere projecten
die in ontwikkeling zijn: een tentoonstelling van het Europees Keramisch Werkcentrum, een
tentoonstelling over Nederlandse kunst van Marokkaanse afkomst door het Kunstgebouw Zuid-
Holland en een samenwerking van OMA met Marokkaanse designers. Het erfgoedproject Focus
Marokko dat het Wereldmuseum vanaf oktober presenteert, is een vervolg op de Nieuwe Kerk
tentoonstelling. 2. Marokko niet als een gesloten culturele doos neerzetten. Wie werkt er in Marokko?
Ook relatie leggen naar Afrikaanse kunst / Berberkunst.
Jacqueline van Benthem, Its Festival Op 22 juni start de 17 e editie van het ITs Festival. De
toneelschool uit Rabat is op bezoek bij het festival. “Dit is een direct gevolg van het
samenwerkingsproject. Tijdens Art en Tour zijn workshops en nabesprekingen georganiseerd en werd
ook de winnende voorstelling van de internationale prijs voor jonge theatermakers 2004
gepresenteerd. Het project had een grote meerwaarde voor de studenten. De organisaties zijn
daarom een samenwerkingsverband voor vier jaar aangegaan.”
Vincent Henar, Fra Fra Sound. Fra Fra Sound heeft al samengewerkt met muzikanten uit Suriname,
Zuid-Afrika, Mali, Zuidoost Azië, maar nog niet met Noord-Afrikaanse muzikanten. “Onze
samenwerking met Majid Bekkas was daardoor zeer bijzonder. Ik heb ondervonden dat Marokko een
zeer diverse en rijke cultuur heeft met invloeden uit Afrika, Europa en de Arabische cultuur.” In twee
dagen hebben Fra Fra en Majid een programma gemaakt en dit voor een groot publiek uitgevoerd.
Majid heeft Fra Fra Sound uitgenodigd voor een festival en Fra Fra wil Majid vragen naar Nederland te
komen voor een serie concerten.
Aline Thomassen Als beeldend kunstenaar verblijft Thomassen sinds 12 jaar ieder jaar een paar
maanden in Marokko. Ze heeft deelgenomen aan de tentoonstelling ‘Respect’ met het project ‘Ik reis
in jouw hoofd´, een journaal van tekeningen waarin zij haar dagelijkse ervaringen en observaties
deelde (op basis van gesprekken met Arabische vrouwen). De tentoonstelling is ook in Nederland in
het GEM (Den Haag) gepresenteerd.
Bas Pauw, Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds (NLPVF) In december 2004
organiseerde het NLPVF in het Institut Français in Rabat een literair programma met Abdelkader
Benali, Mustafa Stitou en twee Marokkaanse auteurs (Jalal El-Hakmaoui en Yassin Adnan). Ook deel
van het literaire programma was een presentatie van Les années de plomb, de Franse vertaling van
het boek Jaren van lood van Sietske de Boer (een kroniek van de Marokkaanse familie El Manouzi).
“De bijeenkomsten waren inspirerend, goed bezocht en er was veel belangstelling voor Nederlandse
literatuur. Lastig punt is het ontbreken van goede gekwalificeerde vertalers. Het NLPVF zal in de
nabije toekomst Marokkaanse uitgevers proberen te interesseren voor de Nederlandse literatuur en
zich inzetten voor het opleiden van vertalers.”
Na het forumgesprek werd de film Art en Tour, regie Flim Film (Peter Boonstra) vertoond. Dit visuele
en auditieve verslag van 45 minuten is beschikbaar via het FAPK (Fonds voor Amateurkunst en
Podiumkunsten).
4