n r . 3 8 j u n i 2 0 0 8 - SICA

S I C A
m a g
n r . 3 8 j u n i 2 0 0 8

ArtistieKe en pOLitieKe
prioriteiten
r e D A C t i O n e e L
2
De westerse belangstelling voor de landen in het Midden-Oosten
en de Mediterrane regio is groot. Zo groot
zelfs dat de actrice die namens een theater in Libanon
onlangs deelnam aan een bijeenkomst van europese
culturele organisaties in Warschau, op dramatische
toon verklaarde: “We’re kidnapped. everbody wants
to do something with cultural organisations in Beirut.”
De actrice moest de hele dag goed bedoelde voorstellen
vanuit europa beantwoorden, verwachtingen kneden
en misverstanden uit de weg ruimen. en dat moet dan
natuurlijk ook weer met enige subtiliteit gebeuren om
toch ook nog wat ruimte over te houden om datgene te
doen waarvoor het theater was opgericht: het produceren
en programmeren van kwalitatief interessante en
artistiek noodzakelijke voorstellingen, om daarmee een
waardevolle bijdrage te leveren aan het culturele leven
in Beiroet en Libanon.
De grote belangstelling en de soms wat ongemakkelijk
aandoende westerse omhelzing van de meest coöperatieve
geesten in de regio, plaatst culturele organisaties
in de genoemde regio regelmatig voor dilemma’s. De
noodzaak en meerwaarde van culturele uitwisseling lijkt
onbetwist, maar welke motieven gaan er achter schuil?
Zijn deze vooral politiek of louter artistiek? idealiter
beide, in gepaste verhoudingen en soms lopen daar dan
ook nog eens commerciële belangen doorheen. tijdens
de vierde editie van Café Mediterranée bij de siCA gaf
Farindokh Zahedi, hoogleraar theaterwetenschappen in
teheran, aan de westerse neiging om alle kunst in het
www.sica.nl
stichting internationale culturele activiteiten
uitgever stichting internationale Culturele Activiteiten, Keizersgracht 324, 1016 eZ Amsterdam
T 020 616 42 25, F 020 612 81 52, helpdesk direct T 020 612 95 22 W www.sica.nl
E post@sica.nl De redactie stelt reacties van lezers zeer op prijs E sicamag@sica.nl
Hoofdredacteur Yvette Gieles eindredacteur www.josschuring.nl Coördinatie Marja smits
Buitengaats Christina Hiemstra, irene noordkamp
Artikelen in siCAmag zijn geschreven op persoonlijke titel en vertolken niet noodzakelijkerwijs
een siCA-standpunt redactiecommissie Michiel van der Kaaij en sophie Leferink.
Vormgeving www.karelse-denbesten.nl Druk Van Wijk, Oostzaan issn 1389-2770
© Copyright siCA Distributie siCAmag wordt gratis verspreid onder kunstenaars,
culturele instellingen, overheden, nederlandse vertegenwoordigers in het buitenland en
overige geïnteresseerden Oplage 2700.
Midden-Oosten in een louter politieke context te plaatsen,
weliswaar begrijpelijk te vinden, maar beperkt:
“Onze kunst gaat ook over basale menselijke emoties en
handelingen: liefde, dood, relaties, geluk, eenzaamheid.
Mag onze kunst ook gewoon beoordeeld worden op zijn
puur intrinsieke waarde?”
De politieke realiteit in de wereld is de drijvende kracht
achter de huidige westerse belangstelling voor culturele
uitwisseling met het Midden-Oosten en de Mediterrane
regio. Veel europese landen zijn in de afgelopen jaren
een groter belang gaan toekennen aan deze uitwisseling.
Ook de nederlandse overheid maakt er serieus
werk van. in juli wordt het verkenningstraject afgerond
dat als doel heeft de belangstelling en aanknopingspunten
aan nederlandse zijde en in de regio in kaart
te brengen. Dat bleek nog een hele klus. Weliswaar
is er in ieder land afzonderlijk wel een kleine groep
kunstprofessionals met behoefte aan internationale
contacten en een geïnteresseerde bovenlaag te vinden,
maar nederland is niet het enige land dat structurele
aansluiting zoekt. Bovendien moeten culturele actoren
als zij werkelijk willen begrijpen wat er gaande is,
verder kijken dan de regelmatig in europa verblijvende
culturele ‘ambassadeurs’, die eigenlijk al weer een
circuit van interessante mensen op zichzelf vormen en
dus veelgevraagd zijn. Dit blijkt onder meer uit de visie
die Farhad Golyardi elders in dit magazine ventileert.
uit andere verhalen blijkt dat veel betrokkenen uit de
Arabische wereld en de Mediterrane regio liever zien
dat artistieke prioriteiten zwaarder tellen dan politieke.
De regio is groot en zeer divers. Waar het ene land op
zoek is naar kennis om de positie van de eigen culturele
infrastructuur te verstevigen, is elders vooral behoefte
aan hoogwaardige artistieke uitwisseling. Maatwerk is
vereist; verkennen is zoeken.
Yvette Gieles, hoofdredacteur
inhoud
siCAmag 38 / juni 2008
4 ingeklemd tussen globalisering en groeiend conservatisme Nat Muller
De belangstelling voor kunst in het Midden-Oosten en de Arabische wereld neemt toe.
Een actuele blik op de praktijk van de kunstbeoefening.
8 Het merk islam Farhad Golyardi
Persoonlijke visie van een van de oprichters van Eutopia op culturele uitwisseling
tussen het Westen en de Arabische en mediterrane wereld.
10 Kunst kan pluralisme ondersteunen Kristina Nelson
Is er eigenlijk wel behoefte aan culturele uitwisseling vanuit de landen in het
Midden-Oosten? Over Europese donororganisaties, samenwerking en het wij-en-zij-denken.
14 Dubai, het Absurdistan van de Golfregio Paul Depondt
Niet alleen bouwt Rem Koolhaas hier een stad in het zand, ook de grote musea
verdringen zich om een plaats te krijgen in Dubai en Abu Dhabi.
18 “Kunst is hier nog steeds een gevangene van de strijd” Justus van Oel
Met Franse doedelzakken in Ramallah en Nablous komen we geen stap verder,
aldus een student uit de Palestijnse gebieden.
20 Bloedrood op sneeuwwit Annette Embrechts
Amerikanen, Iraniërs en Nederlanders werken samen in een ambitieus theaterproject.
22 Van productie naar creatie Jos Schuring
Marokkaanse ambachtslieden en Amsterdamse ontwerpers ontmoeten elkaar
en werken samen in een uitwisselingsproject genaamd Made in Fès.
25 Verkenning Mediterrane en Arabische wereld Taco de Neef
Overzicht van activiteiten en mogelijkheden voor een intensivering van culturele
uitwisseling tussen Nederland en de landen in de Mediterrane en Arabische wereld.
rubrieken
26 Visa
27 Manifestaties
28 Cultureel ContactPunt Nieuws
30 Buitengaats
44 SICA Nieuws
O r i ë n t - e x p r e s s
3

iL Lustr At ie stAnG GuBBeL s
De laatste tien jaar is er een groeiende interesse ontstaan
in hedendaagse kunst uit het Midden-Oosten en de Arabische
wereld. Dit is mede te danken aan het ontstaan van een
aantal invloedrijke initiatieven, waarvan the townhouse
Gallery in Caïro, Askhkal Alwan - De Libanese Association
for plastic Arts in Beiroet, Al-Ma’mal in Oost-jeruzalem,
the Khalil sakakini Cultural Centre in ramallah, de Qattan
Foundation in ramallah, Darat al Funun in Amman de
voornaamste voorbeelden zijn. nat Muller
HeDenDAAGse KunstBeOeFeninG
in Het MiDDen-OOsten
ingeklemd
tussen globalisering en
groeiend conservatisme
Meer recent heeft een jongere generatie kunstenaars en
cultureel werkers onafhankelijke collectieven, galeries
en ruimtes voor kunst gecreëerd met een programmering
die zich afwisselend richt op internationale kunstontwikkelingen
en het bedienen van het plaatselijke publiek.
Voorbeelden zijn de Alexandria Contemporary Art Forum
in Alexandrië, het Contemporary Image Collective in Caïro,
Makan in Amman, en The Palestinian Association of Comtemporary
Art in Ramallah, nu onderdeel van de International
Academy of Art. Onafhankelijke muzieklabels zijn
als paddenstoelen uit de grond geschoten. Velen richten
zich op experimentele muziek of improvisatie, getuige Al
Maslakh van de Libanese striptekenaar en trompettist
Mazen Kerbaj, Those Kids Must Choke van de punkrocker
Charbel Haber uit Beiroet en 100 copies van de Egyptische
Mahmoud Refat. Ook zijn er veel Palestijnse rappers actief.
De kers op de taart van hedendaagse kunst is het Home
Works Forum, georganiseerd door Ashkal Alwan. Dit is
een interdisciplinaire manifestatie met lezingen, panel
discussies, tentoonstellingen, film- en videovoorstellingen
en publicaties die om de achttien maanden georganiseerd
wordt, als de politieke situatie dat toestaat. Caïro beroemt
zich op het Film Festival and Photo Caïro, met de nadruk op
fotografie en visuele cultuur en beleeft zijn vierde editie in
december 2008. De hachelijke politieke situatie in de Pales-
tijnse gebieden maakt het moeilijk om daar grootschalige
projecten te organiseren, maar toch zijn initiatieven zoals
de eerder genoemde Academy of Art en de Riwaq Biennial
for Art and Design van groot belang doordat ze een podium
voor artistiek discours, kunstpraktijk en uitwisseling bieden.
De Golfstaten flirten ook met de hedendaagse kunst.
Het plan van Abu Dhabi om dependances van het Louvre en
Guggenheim op te zetten wordt vaak met afschuw gezien
als de uitverkoop van het artistieke erfgoed. Met de organisatie
van de Dubai Art Fair wordt kunst vooral ingezet om
toerisme te bevorderen. De herstructurering en re-branding
van de twintig jaar oude stoffige Sharjah Biennial door de
visionaire Sheikha Hoor Al Kasmi en de nieuwe artistieke
directeur Jack Persekian, heeft het conservatieve Sharjah
op de internationale biënnale kaart gezet.
Lost in translation
Vraag iemand die beroepsmatig met kunst bezig is naar
hedendaagse kunst uit de regio en de vraag zal beantwoord
worden met in het slechtste geval een schouderophalen en
in het gunstigste geval een verwijzing naar islamitische
kunst of kunstenaars zoals Shirin Neshat. Het stereotype
beeld van ‘de Oriënt’ is hardnekkig en de toename van
xenofobie en vooral islamofobie in de Europese hoofdsteden
versterkt dit jammer genoeg alleen maar. En toch is het
O r i ë n t - e x p r e s s
5

O r i ë n t - e x p r e s s
6
ook de taak van curatoren, critici, kunstenaars en andere
kunstbeoefenaars om deze diepgewortelde ideeën weg te
nemen. In 2008, met een geglobaliseerde kunstmarkt en
kunstenaars die van de ene naar de andere biënnale hoppen,
waar ‘puurheid’ en ‘authenticiteit’ archaïsche concepten
zijn binnen het postmoderne debat, vraagt men zich
af waarom het kunstenaars uit het Midden-Oosten zijn en
niet hun Europese vakgenoten die het juist het zwaarst te
verduren hebben als het gaat om authenticiteit. Maar in een
interview in In the Arab World…Now zegt Catherine David:
“Ongetwijfeld beïnvloedt de globalisering onderdelen van
de kunstwereld in gunstige zin omdat kunstenaars zich beter
kunnen profileren in hun eigen gemeenschap vanwege
hun internationale activiteiten. Maar het heeft ook een
negatief effect op de kunstwereld want het bevoordeelt
systematisch bepaalde uitingsvormen die onmiddellijk
opgenomen kunnen worden door de internationale kunstmarkt,
ten nadele van de meer complexe en individuele
uitdrukkingen van oorspronkelijke culturen en gemeenschappen,
die als het ware ‘lost in translation’ teloorgaan.”
Het is een treffende opmerking van David, die met haar
‘Contemporary Arab Representations’ project (1998-2006),
dat kunstenaars uit Beiroet, Caïro, Iran en Irak onder de
aandacht bracht, ironisch genoeg een groot aandeel had
in het laten voortduren van hetgeen zij bekritiseert. Laura
Srouji, directeur van Amman’s Darat al Funun, klaagt dat
het enige dat ze tegenwoordig te zien krijgt videokunst
is, zonder veel aandacht voor andere media. Op dezelfde
wijze heeft de Palestijnse curator Salwa Mikdadi ervoor
gewaarschuwd dat het risico van ‘videoart only’ op de
internationale kunstmarkt en biënnales een devaluatie van
andere traditioneel rijke disciplines kan zijn, met inbegrip
van de niet-beeldende disciplines zoals poëzie, theater en
literatuur. Netelig als deze kwesties zijn, de vragen over
identiteit en positionering worden voorturend gesteld.
Kunst ingebed in festivals
Het is dan ook geen wonder dat kunstenaars uit de regio,
zoals de in Beiroet gevestigde kunstjournalist Kaelen
Wilson-Goldie betoogt in In the Arab World…Now, sterk
gericht zijn geweest op het “zich bezig houden met geschiedenis
en herinnering aan de ene kant, en aan de andere
kant het reactiveren van het stedelijke en het kosmopolitische.”
Neem Libanon, waar nauwelijks financiering voor
kunst bestaat door lokale fondsen, behalve via particuliere
sponsoring en internationale donoren. Het eerste Libanese
paviljoen op de Biënnale van Venetië in 2007 werd opgezet
met een budget van $100.000,-, allemaal particulier
Libanees en Italiaans geld. Vanwege een politieke crisis
die anderhalf jaar geduurd heeft, kent Libanon over het
algemeen geen functionerende instituten. Dit vindt men in
zekere mate terug binnen de kunstwereld, waar de hoofdstad
Beiroet ofschoon een kunstencentrum voor de regio
en daarbuiten nog steeds geen platform voor hedendaagse
kunst heeft en waar kunstprojecten doorgaans ingebed
worden in festivals.
niet vertelde geschiedenis
Waar de overheid er niet in slaagt om haar verantwoordelijkheid
te nemen met betrekking tot de geschiedenis, kan
kunst een rol spelen. Bijna twintig jaar na de Ta’if Akkoor-
den, waarmee in Libanon de burgeroorlog in 1990 ten einde
kwam, heeft Libanon nog steeds geen officiële geschiedenis.
Veel Libanese kunstenaars zoals Akram Zaatari, Tony
Chakar, Lamia Joreige, Walid Raad, Khalil Joreige & Joanna
Hadjithomas, houden zich al meer dan tien jaar bezig
met de spookbeelden van de burgeroorlog en illustreren
hiermee een halsstarrige koppigheid om het persoonlijk en
collectieve geheugen bloot te leggen. Zij vertellen verhalen
die hun grondslag vinden in het puin van vernielde gebouwen.
In hun werk komt een behoedzame en onderzoekende
relatie ten opzichte van het gebruikte medium tot uiting.
Een jongere generatie kunstenaars, zoals visueel kunstenaar
Mounira el Solh, fotografe Randa Mirza, performer Ali
Cherry en audiovisueel kunstenaar Raed Yassin experimenteren
met verschillende formele en esthetische talen
om hun ideeën over politiek en identiteit tot uitdrukking te
brengen. Grafische vormgeving is een van de populairste
studiekeuzes onder Libanese jongeren. Vooral de American
University of Beirut (AUB) heeft een uitstekende afdeling
vormgeving. In feite is het AUB-docent Zeina Maasri die in
de recente tentoonstelling van haar werk Signs of Conflict:
Political Posters of Lebanon’s Civil War, niet alleen een visuele
archeologische zoektocht naar een somber cultureel
erfgoed maakt, maar ook de niet vertelde geschiedenis van
Libanon open en kritisch reconstrueert.
Verheerlijking van farao’s
Terwijl men in Libanon lijdt onder de-institutionalisering,
kan men stellen dat de Egyptenaren lijden onder over-institutionalisering.
Vanwege de gematigde dictatuur van de
huidige president Hosni Mubarak, maar ook die van voorganger
Nasser, worden de instituten van Egypte geteisterd
door bureaucratie, inefficiëntie, vriendjespolitiek, overbezetting
en corruptie. Dit geldt dus ook voor de door de staat
gesubsidieerde kunstinstellingen zoals de ouderwetse
kunstacademies, gericht op beeldhouw- en schilderkunst,
de vervallen musea en ruimtes voor eigentijdse kunst. In
tegenstelling tot Libanon, subsidieert de Egyptische overheid
wel; zo investeert men in paviljoens op de Biënnale in
Venetië. Maatschappijkritiek wordt daarbij echter niet getolereerd.
Bovendien bestaat de tendens om het grote Egypte
van de farao’s en de oude beschaving te verheerlijken,
terwijl elke verwijzing naar het afbrokkelende heden taboe
is. Egypte zit ingeklemd tussen een globaliserende wereldeconomie
en een groeiend islamitisch conservatisme. Het
gevolg hiervan is, aldus een analyse van het Contemporary
Image Collective (CIC) in Caïro, dat de kunstproductie officieel
wordt gecontroleerd via censuurwetten en onofficieel
door conservatieve krachten die de publieke opinie sturen
en zelfcensuur aanmoedigen. Dit heeft weer tot gevolg dat
geen van de staatskunstacademies fotografie, of videokunst
opnemen in hun curriculum, laat staan kunstkritiek.
Humor en absurdisme
Onafhankelijke non-profit organisaties, zoals The Townhouse
Gallery en CIC in Cairo, de Alexandria Contemporary
Art Forum, proberen deze leemte te vullen en bieden workshops,
lezingen, informeel onderwijs en een scala aan tentoonstellingen,
onder meer op het gebied van fotografie en
videokunst. In het onafhankelijke deel van de kunstwereld
bestaat de wens om een geëngageerde artistieke en kriti-
sche eigentijdse kunstbeoefening te stimuleren. Natuurlijk
is hier geen sprake van overheidssteun. Deze organisaties
moeten vechten voor hun bestaan en zijn totaal afhankelijk
van internationale financiering en particuliere sponsoring.
Bovendien worden de evenementen van de onafhankelijke
kunstwereld structureel geboycot en gemeden door kunstdocenten
van de universiteiten, met alle gevolgen van dien.
Dit lijkt onvoorstelbaar vanuit Europees perspectief, maar
is trieste realiteit. Dat neemt niet weg dat de onafhankelijke
kunstwereld kunstenaars heeft voortgebracht die ook
in het internationale circuit, goed doen, zoals de fotografen
Lara Baladi, Rana el Nemr en Maha Mamoun; visueel kunstenaars
Wael Shawky, Tarek Zaki, Sherif el Azma, Amal
Kenawy, Hala Elkoussy en audiovisueel kunstenaar Hassan
Khan. Deze generatie benadrukt de sterke verbondenheid
met hun stedelijke omgeving en het identiteitsvraagstuk,
hetzij nationaal, religieus, of Arabisch. Humor, het gebruiken
van pop en straatcultuur, zoals in het werk van de jonge
kunstenaar Ayman Ramadan, en absurdisme, bijvoorbeeld
in werk van Basim Magdy, zijn belangrijke kenmerken.
Mobiliteitsprobleem
Interregionale mobiliteit, of eigenlijk het gebrek daar aan, is
een probleem voor de culturele sector in het Midden-Oosten.
Voor Europeanen is het niet moeilijk om vanuit Caïro
naar Beiroet of Dubai te reizen. Onze Arabische collega’s
kampen met ellenlange visumprocedures en krijgen soms
nul op het rekest. Dit is waarschijnlijk een van de redenen
dat er weinig interregionale samenwerking is. De inperking
van mobiliteit is natuurlijk nog erger voor de Palestijnen.
Zolang er geen sprake is van een Palestijnse staat, met
ngo´s die zorg dragen voor de sociale infrastructuur, is
het vooral te danken aan de inspanningen van plaatselijke
Palestijnen, maar ook Palestijnen in de diaspora dat er een
kleine, maar levendige kunstwereld bestaat. Conservatoren
zoals onder meer Adila laidi (Bir Zeit University), Reem
Fadda (International Academy of Art), Jack Persekian (Al-
Ma’amal), maar ook de winnaar van de Gouden Leeuw van
de Biënnale in Venetië, Emily Jacir, spelen daar een cruciale
rol in. Dankzij de democratisering van video en het betrekkelijke
gemak van de distributie hebben videokunst en de
korte film veel aan populariteit gewonnen onder jongere
kunstenaars. Idioms Films van Muhannad Al-Yacubi en het
Palestijnse Filmmakerscollectief van Rowan al Faqih zijn
voorbeelden hiervan, zoals ook het werk van een voornamelijk
vrouwelijke generatie filmmakers: Enas Muthaffar,
Nahed Awwad, en Najwa Najjar. Visueel kunstenaars
Jumana Abboud, Rana Bishara mengen het performatieve
in hun video of installaties, terwijl in de fotografie Rula
Halawani en Ahlam Shibli internationale faam hebben
verworven, evenals conceptueel kunstenaar Khalil Rabah.
In de Palestiijnse gebieden bestaat een traditie waarop
de schilders Sliman Mansour, Kamal Boullata en visueel
kunstenaar Vera Tamari een bijzonder sterke invloed hebben
gehad. De belangrijkste thema’s binnen de huidige
Palestijnse kunstpraktijk vinden hun oorsprong in de harde
realiteit van het leven in bezet gebied: repressie, verbanning,
herinnering, geweld, identiteit, verlies en thuis.
Ogen openen
Hoe het ook zij, veel van de hedendaagse kunstenaars in
de Palestijnse gebieden - en misschien geldt dit wel voor
een groot gedeelte van de Arabische wereld – houden zich
bezig met het bieden van tegenwicht aan de manier waarop
het Westen de verschillende soorten realiteit verbeeldt. Of
dat nu de variatie op het thema exotisch oriëntalisme is
dat men aantreft in westerse literatuur en geschiedenis, of
de essentialistische ‘Arabische’ clichés van chaos, geweld
en criminaliteit zoals vertoond in televisiejournaals en de
commerciële film. Het is de hoogste tijd dat wij, als westers
publiek, niet langer kijken naar het algemene beeld, maar
onze ogen openen voor die andere beelden en voorstellingen.
•
Deze tekst is een vertaling en bewerking van “Defying Definition:
Contemporary Art and Cultural Practice in The Middle
East”. Zie W www.sica.nl/sicamag voor de oorspronkelijke
versie.
Nat Muller is onafhankelijk curator en criticus, werkzaam in
Europa en het Midden-Oosten. Op dit moment is zij curator-inresidence
bij The Townhouse Gallery in Caïro.
islamofobie versterkt het
al hardnekkige stereotype
van ‘de Oriënt’
O r i ë n t - e x p r e s s
7

Farhad Golyardi is een van de oprichters en hoofdredacteur van het instituut eutopia.
Deze organisatie bevordert de inbreng van intellectuelen en kunstenaars in het debat
over migratie, globalisering en culturele diversiteit. eutopia geeft een magazine uit en
organiseert debatten, lezingen en culturele evenementen. Golyardi is geboren in teheran
en woont vanaf midden jaren tachtig in nederland. siCAmag vroeg hem een personlijke
visie te geven op de voornemens van de nederlandse overheid om culturele uitwisseling
te intensiveren met landen in de Mediterrane regio en het Midden-Oosten.
islam
Het MerK
Heerlijk om weer in Beiroet te zijn, mooi weer, een waterpijp,
een levendige politiek klimaat en een voelbare
spanning. Ik voel me er thuis. Dat is heerlijk, vooral als
je uit Nederland komt, met zijn bureaucratische en saaie
binnenlandse politiek. De eerste dagen voer ik gesprekken
met een aantal schrijvers en politiek analisten voor een Eutopia-special
over Libanon, een land dat aan vele politieke
grenzen ligt. Libanon heeft veel oorlogen meegemaakt die
tienduizenden slachtoffers hebben geëist. Het blijft een
bijzonder land, met vele politieke gevoeligheden en een
enorme culturele diversiteit, waardoor het voortdurend in
gevecht is met zichzelf. Mijn ontmoetingen vinden plaats
in de vrij chique wijk in west-Beiroet, waar intellectuelen
en kunstenaars zich bewegen. Er zijn hier veel Europees
ogende winkels, overheidsgebouwen en kantoren van
politieke partijen. De gesprekken spelen zich af in cafés die
eerder aan Parijs doen denken dan aan Libanon. Het is een
exclusief deel van Beiroet waar een bevoorrechte gemeenschap
gemoedelijk kan samenleven. Het gecultiveerde deel
van de bevolking heeft zich sociaal in een andere dimensie
geplaatst. De gefortuneerden leven in een fantasiewereld
om niet de ellende te hoeven zien waar zoveel Libanezen in
leven.
Martelaarschap
Wat is de plaats van kunst en cultuur in een dergelijke
politieke atmosfeer in het Midden-Oosten? Er is altijd
discussie, ook tussen cultuurbeoefenaars onderling: Wat
kun je bereiken met kunst als er geen stabiele politieke
situatie is? Er zijn verschillende Europese programma’s
die samenwerking en uitwisseling bevorderen, maar
sommige kunstenaars hebben zo hun eigen mening over
zulke betrokkenheid van buitenaf. Er zijn kunstenaars die
zichzelf uitstekend kunnen verkopen, niet zozeer om dat ze
zo goed zijn, maar omdat ze goede contacten hebben met
buitenlandse instellingen. Wie zijn pr goed doet, haalt de
Europese subsidies binnen en doet het goed op de ambassades.
Het zijn regelmatig terugkerende opmerkingen.
Tijdens een wandeling door zuid-Beiroet zie ik een totaal
andere kant van het politieke en culturele landschap. Ik zie
een omgeving waar het martelaarschap dat ik nog zo goed
ken uit mijn jeugd, alom aanwezig is. Wat hier op straten
en gebouwen wordt afgebeeld, heeft alles te maken met
geschiedenis en maatschappelijke verandering. Vreemd dat
dit soort kunst niet als kunst wordt beschouwd. Wie hier
zoekt naar intelligente kunstenaars moet vooral nieuwsgierig
zijn en doorzettingsvermogen hebben.
Regelmatig krijg ik het idee dat veel Nederlandse culturele
instellingen haast hebben. Waar Duitsland en Frankrijk
een lange geschiedenis van culturele uitwisseling hebben,
heeft Nederland de naam een conservatieve en passieve
actor te zijn. Natuurlijk is het heel goed dat Nederland zich
inzet voor uitwisseling. Maar het moet niet zo zijn dat Nederlandse
instellingen alleen culturele partners selecteren
die aan hun eigen behoeften voldoen. Ze moeten zich zich
laten leiden door wat daar gebeurt. En noodzakelijkerwijs
moet men dan verder kijken dan alleen dat Libanese kleine
Parijs.
Onzichtbare kunstenaars
Tijdens reizen naar Iran en Turkje zag ik veel kunstenaars
die vooral met zichzelf en hun omgeving bezig waren. Ze
probeerden door middel van abstracte kunst een beeld
te schetsen van een gemanipuleerde werkelijkheid. Zij
schreeuwde hun boodschap niet van de daken, maar
verbeeldden die met schilderkunst, fotografie en sculptuur.
Deze veelal onzichtbare kunstenaars kregen tot voor
kort internationaal weinig aandacht, maar de laatste jaren
is dat aan het veranderen. Die aandacht zou volgens velen
het resultaat zijn van de immigratie naar westerse landen,
maar dat is als verklaring niet toereikend. Er is volgens mij
veel behoefte aan nieuwe vormen van dialoog, vooral via
culturele netwerken. Immigratie, en met name de daaruit
voortvloeiende ophef over de islam in Nederland, maakt
meer en nieuwe contacten met islamitische landen noodzakelijk,
met name in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Verschillende gevoeligheden
Elk land is op zijn eigen manier politiek en sociaal zeer
ingewikkeld. Er bestaan veel en zeer verschillende gevoeligheden.
Zo is het van belang per land te bekijken wat
de mogelijkheden zijn en welke kunstvorm de meeste
aandacht nodig heeft en hoe gevoelig dat ligt. Om politieke
redenen is het verstandig om in Iran meer prioriteit te geven
aan theater, architectuur of fotografie. In Libanon kan
men juist meer investeren in film en visuele kunst en in
Egypte veel meer in muziek. Turkije is politiek en cultureel
relatief vrij en kan daardoor dienen als uitvalsbasis naar de
rest van het Midden-Oosten. Turkije is ook voor veel landen
betrekkelijk dichtbij, zodat het een uitstekende plaats is
voor ontmoetingen tussen kunstbeoefenaars, zowel uit de
regio onderling als internationaal. Het zou goed zijn als bij
al deze ontwikkelingen Nederlandse migranten-cultuurbeoefenaars
meer betrokken raken. Juist deze mensen kunnen
veel betekenen voor de Nederlandse samenleving door
nieuwe banden te smeden tussen de verschillende culturen
en oude te herstellen.
Geen kunst op maat
Voorts is het van belang om ook kinderen met kunst en
cultuur uit verschillende culturen in contact te brengen.
Men kan culturele activiteiten voor de jeugd ondersteunen
en bijdragen aan professionalisering. Zo ontstaan waar-
devolle contacten, gaan deuren open en kunnen gerichte
programma’s in gang worden gezet, zonder dat men allerlei
lokale gevoeligheden raakt. Kunstenaars uit Iran weten dat
ze met bepaalde kunstvormen Europese aandacht kunnen
krijgen. Een van deze vormen is ‘islamitische’ kunst, want
dat een culturele uiting Iraans, Libanees of Turks is, is niet
genoeg. Er moet iets bijzonders aan zitten. Islam is een
merk dat verkoopt. Mensen herkennen er iets in: ellende,
moord, aanslagen, mannen die hun vrouwen mishandelen
– en toch is het verdomd aantrekkelijk. Die aantrekkingskracht
bepaalt de richting waarin de kunstenaar werkt en
die ambassades en instellingen zo graag zien. Maar dat kan
toch de bedoeling niet zijn? Kunst moet toch oorspronkelijk
zijn, niet op maat aangepast aan de vraag? Nederlandse
cultuurbemiddelaars moeten zich ervan bewust zijn dat
er ook in de verschillende landen in het Midden-Oosten
diversiteit bestaat. Er zijn kunstenaars die stedelijke chaos
willen verbeelden en anderen die landschappen schilderen.
Dat heeft weinig met islam te maken, maar veeleer met een
prachtige of onplezierige werkelijkheid. Het is dus zaak zich
niet te beperken tot kunst met een islamitisch label.
Kunst en persoonlijke geschiedenis
In Teheran kom ik via mijn eigen familienetwerk kunstenaars
tegen die veel zouden kunnen betekenen voor
nieuwsgierige mensen in het buitenland. Hun probleem
is hun presentatie. Ze weten niet duidelijk te maken wat
de waarde van hun werk is voor de Nederlandse markt. Ze
richten zich op hun eigen publiek, meestal binnen het eigen
land en houden zich niet bezig met het beïnvloeden van
een buitenlands netwerk. Natuurlijk, sommigen redden
het op eigen kracht. Ze merken dat er wel degelijk vraag is
naar hun werk en bedienen de markt vanuit autogarages in
Amsterdam en Rotterdam. Maar dat zijn uitzonderingen.
In Iran zag ik vaak dat kunst een poging was tot maatschappelijke
verwerking van het verleden. Dat is waardevol.
Kunstenaars verwezen in hun werk naar hun persoonlijke
geschiedenis: familiedrama’s uit hun jeugd, zwarte bladzijden
uit hun eigen verleden, soldaten werden geïnspireerd
door martelaarschap en vrouwen richtten zich op hun
geschiedenis. Die groep wordt nooit gezien en als dat wel
gebeurt, is het blijkbaar niet boeiend. Maar is dat nu niet
precies het type kunstenaar waar instellingen op zouden
moeten richten? Die problemen aankaart die specifiek zijn
voor de tijd in plaats waar hij of zij in functioneert? Dat zich
niet aanpast aan vooroordelen van het Westen? Ambassades
en cultuurbemiddelaars moeten meer inhoudelijk voorstellingsvermogen
laten zien dan alleen maar ‘iets doen
omdat de Denen ook iets doen’. Rijkdom is een luxe die met
aandacht aangewend moet worden. Culturele uitwisseling
heeft vooral nut als je contacten legt met mensen die je niet
zo snel bereikt. En die wonen niet in west-Beiroet of in de
rijke wijken van Teheran. •
O r i ë n t - e x p r e s s
9

O r i ë n t - e x p r e s s
10
Kunst kan pluralisme
OnDersteunen
Het hoogste goed van elke soort is zijn diversiteit. echter, bij de menselijke
soort is uitgerekend deze eigenschap het meest gebruikt om genocide,
racisme en geweld te rechtvaardigen. De golf van angst na 11 september is
aan de ene kant uitgebuit om zowel nationaal als wereldwijd beleid te rechtvaardigen
dat gericht is op de retoriek van de tegenstelling: ‘wij tegen zij’,
terwijl het aan de andere kant een stroom van initiatieven op gang heeft
gebracht om wederzijds begrip te kweken. Kristina nelson
Vaak wordt de Arabische wereld beschouwd als een
homogene bevolkingsgroep met een gemeenschappelijke
geschiedenis met een dominante religie, taal en cultuur
en een positionering tegenover het Westen. Maar al te
vaak horen we of lezen we generalisaties als de ‘Arabische
denkwijze’ en ‘de Arabische geest’. Een imago van eenheid,
zelfs van harmonie, gevormd door politieke, culturele en
sociale agenda’s lijkt stimulerend voor de westerse neiging
om minimale verschillen te absorberen en vooral problemen
en crises te belichten. Recentelijk hebben kwesties van
religieuze verdeeldheid in Libanon, Irak en Palestina het
imago van terreur, sluwheid, onredelijkheid en oorlogszuchtigheid
bevestigd. Media construeren een realiteit
waarin anti-zionisten, islamisten en vrouwenhaters zich
in voortdurende crisis bevinden. Beleid, gericht op bilaterale
betrekkingen tussen de Arabische wereld en Europa,
is altijd afgestemd geweest op het beeld van de Arabische
wereld als één geheel.
Globalisering en identiteit
Veel Arabische landen geloven in het ideaal van politieke
en culturele solidariteit en uniformiteit, wat blijkt uit
F iLMsCene ui t r Ap ture (19 9 9) VAn sHir in nesHAt
nationale onderwijscurricula en de politieke cultuur. Het
afbakenen van de grenzen tussen ‘wij en zij’ geven voeding
aan een probleem dat geregeld voorkomt bij niet-dominante
culturen. Hoe kunnen we deelnemen aan globalisering
zonder onze culturele identiteit in gevaar te brengen?
De mythe van regionale uniformiteit heeft tot gevolg dat
wat verschilt vaak gelijk is gesteld aan wat afwijkt en wat
afwijkt wordt beschouwd als een bedreiging. Een paar
uitzonderingen daargelaten, werken kunstenaars in het
Midden-Oosten in betrekkelijke afzondering, niet alleen ten
opzichte van het Westen, maar ook ten opzichte van elkaar.
De ontwikkeling van het artistieke en culturele leven wordt
ernstig belemmerd door een groot aantal factoren: een
hoog werkloosheidspercentage, een laag inkomen, gebrek
aan werkruimtes en theaters, censuur, een onwrikbaar
klassensysteem, moeizame toegang tot het buitenland en
een systeem van begunstiging dat persoonlijk contact en
gehoorzaamheid beloont ten koste van verdienste. Jonge
kunstenaars missen daardoor mogelijkheden om hun talent
te ontplooien en in contact te komen met inspirerende,
gevarieerde vormen van creatief werk. In feite is het zo dat
de meeste onafhankelijke kunstinstellingen, zelfs degene
die royaal gefinancierd worden, hun volledige capaciteit
als instrument van verandering nog moeten benutten.
Overleven is vaak belangrijker dan het hebben van creatieve
ideeën. De invloed van deze situatie op de uitingen van
creativiteit is groot. Tot vijftien jaar geleden bestond het
culturele landschap in de Arabische wereld, grotendeels uit
kleine en betrekkelijk nieuwe niet-gouvernementele organisaties,
een paar organisaties die op grote schaal vanuit
het buitenland gefinancierd werden en de staatsacademies,
festivals en andere officiële artistieke evenementen. Onderling
contact en samenwerking was er nauwelijks.
polarisatie
Vandaag de dag zijn contacten en samenwerking tussen
kunstenaars onderling toegenomen, dankzij gerichte
netwerkactiviteiten, meer buitenlandse financiering en het
ontstaan van financieringsorganisaties voor de kunsten
met een regionaal mandaat, zoals Semat, El Mawred en
AFAC. De reikwijdte van de netwerkactiviteiten op regionaal
niveau is groter geworden door de inspanningen van
organisaties als Ashkal Alwan, The Townhouse Gallery,
Masrah El Balad en Makan. Dat is opmerkelijk vanwege het
overheidsbeleid dat vrijwel overal is gericht op het beperken
van deelname aan netwerken, toegang tot het internet
en contacten met Europese financiers. Zowel regionale
als Europese organisaties hebben te lijden onder censuur,
beperkte informatie, gebrek aan transparantie en concurrentie
op het gebied van financiering. Dit ondermijnt voortdurend
de geest van wederzijdse steun en solidariteit die
zo belangrijk is voor de ontwikkeling van kunst. Velen zien
zich geconfronteerd met onverschilligheid op lokaal niveau
en harde concurrentie om financiering uit het buitenland te
krijgen. De trend tot maatschappelijk verantwoord ondernemen
is in opkomst maar heeft de wereld van de kunsten
‘sAVe MAnHAt tAn’ een instAL L At ie VAn MOunir FAtMi.
De sCHADuW VAn De W tC tOrens in neW YOrK WOrDen
GeVOrMD DOOr t Wee KOr Ans
nog niet bereikt. Men mist de vaardigheden om een vast
publiek op te bouwen en fondsen te werven en kaartverkoop
is verboden. Ten slotte worden kunsten die niet in
dienst staan van de nationale agenda gewoonlijk gemarginaliseerd,
omdat overheidssubsidie alleen trouw aan het
nationale imago beloont. De grotere polarisatie binnen de
religieuze en culturele identiteit en de toegenomen toegang
tot internet en satelliettelevisie heeft de visie van kunstenaars
op de culturele en nationale identiteit, hun gemeenschapszin,
verwachtingen met betrekking tot vooruitgang
en deelname in de wereldgemeenschap, in belangrijke mate
beïnvloed. Kunstenaars zijn zich steeds meer bewust van
het belang zich open te stellen voor andere cultuuruitingen
dan de alomtegenwoordige Amerikaanse films en televisieprogramma’s
als onderdeel van het proces hun plaats in
de wereld te begrijpen. Bij toekomstige strategieën moeten
westerse instellingen rekening houden met de behoefte
aan interculturele dialoog die gericht zou moeten zijn op de
Arabische gevoelens van marginalisatie ten opzichte van
de wereldgemeenschap en het bieden van tegenwicht aan
extremisme. Omdat maar weinig kunstenaars in aanraking
komen met een groot scala aan cultuuruitingen, kunnen
samenwerkingsverbanden, uitwisselingen en het faciliteren
van netwerkactiviteiten niet alleen het werkveld helpen
opbouwen, maar ook het denken in ‘wij en zij’ tegen gaan
en het idee ondermijnen dat ‘zij’ hier zijn om ‘ons’ te onderwijzen,
en ‘zij’ niet zozeer in de regio geïnteresseerd zijn als
partner, maar om er voordeel te behalen.
Het obstakel israël
Voor kunstenaars zijn er twee belangrijke barrières bij
het open staan voor uitwisseling. De eerste betreft het
dilemma van culturele dialoog tegenover financiering van
culturele activiteiten. Hoe kunnen we een echte dialoog tot
O r i ë n t - e x p r e s s
11

O r i ë n t - e x p r e s s
12
stand brengen als geld de basis vormt van de relatie? Het
tweede obstakel vormt het beleid van een aantal financiers
om Israël te betrekken bij programma’s gericht op de
landen ten zuiden van de Middellandse Zee. Ofschoon vele
initiatieven goed bedoeld zijn en het verdedigbaar is om de
nadruk te leggen op het mens-zijn en de overeenkomsten
tussen kunstenaars, in plaats van op hun politieke erfenis,
is het ook naïef. Veel westerse instellingen die zich op deze
regio richten, gaan voorbij aan het feit dat deelnemende
Arabische kunstenaars worden beschouwd als culturele
ambassadeurs van hun eigen land, waardoor ze onderworpen
zijn aan het beleid van hun regering. Financiers moeten
inzien dat Arabische kunstenaars die naar huis terugkeren
nadat ze aan één tafel hebben gezeten met Israëli’s, te
maken kunnen krijgen met repercussies. Die verschillen
van land tot land. Soms moeten kunstenaars uitleg geven
over hun deelname aan uitwisselingsprojecten, maar het
kan hen ook de onwelkome aandacht van de staatsveiligheidsdienst
opleveren. Ofschoon Arabieren en Israëli’s,
die elkaar ontmoeten en samenwerken binnen door de EU
georganiseerde programma’s, wel degelijk bevriend kunnen
raken en Israëlische kunstenaars hun collega’s hartelijk
uitnodigen om naar Israël te komen om daar te werken, is
het realiteit dat het Arabische kunstenaars door hun eigen
land verboden wordt daaraan gehoor te geven.
Kunst, ontwikkeling of beide?
Er is gelegenheid genoeg voor uitwisseling en training in
de vorm van workshops: de meest succesvolle zijn meerjarig
en hebben een scherp gevoel voor de situatie zodat er
mogelijkheden ontstaan voor het toepassen van kennis. Bij
het plannen van toekomstige strategieën moeten financiers
DetA iL VAn instAL L At ie ‘On reD nA iL s, pALM trees
AnD OtHer iCOns’, 2007-2008 VAn HAL A eLKOussY
er alles aan doen om de toegankelijkheid te vergroten en
deelname te verbreden. Door gebrek aan taalvaardigheid
wordt steeds dezelfde kleine groep bevoordeeld bij uitwisselingen
en toegang tot buitenlandse bronnen. Het zorgen
voor vertaling wordt echter vaak afgewezen omdat het te
duur en te omslachtig is. Aandacht voor vertaaldiensten
kan niet alleen toegang geven tot een grotere achterban,
maar het zou er ook voor kunnen zorgen dat de voorwaarden
gelijkwaardiger worden en partnerschap gestimuleerd
wordt in plaats van enkel de kennisoverdracht. Financiers
moeten zich richten op het opstellen van duidelijke criteria
voor financiering; is goede kunst het doel, gaat het om een
vorm van ontwikkelingshulp of beide? Een aanvraag bij
een financier voor het steunen van een productie heeft een
F iLMsCene ui t ‘MAHDOKHt’ (2004) VAn sHir in nesHAt
‘GOOD MOrninG Beirut’ (2006),
inter ACt ieVe instAL L At ie VAn Or A iB tOuK An
V iDeOBeeL D ui t ‘r AWAne’s sOnG’
VAn MOunir A eL sOLH
‘Ox YGen’, perFOrMAnCe ui t 2006
DOOr ABDuLnAsser GHAreM
grotere kans van slagen als er een parallelprogramma is
met workshops en er modewoorden gebruikt worden zoals
‘gender bewustzijn’, sociale rechtvaardigheid’ en ‘religieuze
tolerantie’. Terwijl workshops zeker de invloed van het
productieproces kunnen vergroten en de introductie van
nieuwe technieken of technologieën zonder meer kennisoverdracht
aan een zo groot mogelijk publiek rechtvaardigen,
moeten dergelijke verbanden van geval tot geval
bekeken worden en moet de artistieke visie beoordeeld
worden aan de hand van criteria die niet te maken hebben
met hulpmotieven. Het is vanzelfsprekend dat het vermogen
om sociale verandering tot stand te brengen, inherent
is aan het creatieve proces. Financiers hebben een cruciale
rol bij het opbouwen van het totale werkveld, in plaats van
het opbouwen van een specifieke organisatie of project. Er
is behoefte aan financiers die oog hebben voor de lange termijn
om een basis te leggen voor toekomstige generaties.
Sinds kort is er een verandering waar te nemen. Daar waar
fondsverstrekking zich tot voor kort richtte op gekwalificeerde
projecten en organisaties, richten financiers zich nu
veel meer op doordachte en coherente criteria, doelstellingen
en beleid dat hen samenbrengt met de ontvanger.
Kloof overbruggen of kunst produceren
Belangrijke donoren die ernaar streven de kloof tussen beschavingen
te overbruggen, gaan er gewoonlijk van uit dat
de gewenste richting voor wat betreft training, uitwisseling
en samenwerking van Noord naar Zuid gaat. In feite zou
een toenemend aantal kunstenaars en kunstinstellingen in
het Midden-Oosten gebruik willen maken van de rijke regionale
diversiteit en ervaring om lokale initiatieven te ondersteunen
en uitwisseling en samenwerking te versterken.
‘BAt s AnD CAt s in GeMMAnisM’ (2008)
sCHiL Der i j VAn KHALeD HAFeZ
‘YOu ruLe’ VAn BAsiM MAGDY
Ook zouden ze de mogelijkheid aan willen grijpen om hun
kennis en ervaring over te dragen aan kunstenaars in Europa.
Het rijke potentieel dat ligt in het samenbrengen van
Europese en Arabische kunstenaars in programma’s die
gericht zijn op immigrantenpopulaties in Europa, is nog
niet aangeboord. Er is onder kunstenaars minder belangstelling
om ‘de kloof te overbruggen’. Ze willen gewoon met
hun werk doorgaan. Het algemene beeld dat het Europese
belang bepaald wordt door de ongerustheid na 11 september
en dat ‘zij’ willen dat ‘wij’ net zo worden als ‘zij’, moet
op de agenda van culturele uitwisseling gezet worden,
zodat partners tezamen aan de kwesties van lokale versus
mondiale identiteit kunnen werken. De European Cultural
Foudation stelt bijvoorbeeld duidelijk in zijn criteria: “Het
gaat er niet zo zeer om wat we voor jullie doen, maar hoe
we kunnen samenwerken om de kunsten in onze culturen
vorm te geven.” De invloed van een sterke kunstwereld kan
nationaal overheidsbeleid beïnvloeden door het aanmoedigen
van respect voor mensenrechten als een eigen concept
in plaats van een westers importbegrip. Kunst kan als
bemiddelaar functioneren in de wederzijdse exclusiviteit
van culturele en nationale identiteiten wanneer dit wordt
ingezet voor politieke en religieuze agenda’s, zoals zij ook
als bemiddelend kan zijn bij de spanning tussen specifieke
culturele identiteiten en mondiale ontwikkeling. Kunst kan
pluralisme ondersteunen als een bereidheid om te leren
van een veelvoud aan gezichtspunten en de erkenning van
het feit dat er op veel plaatsen kennis voorhanden is. •
Kristina Nelson is zelfstandig adviseur culturele
samenwerking in Caïro en voormalig medewerker van de
Ford Foundation.
O r i ë n t - e x p r e s s
13

Dubai,
het Absurdistan van de Golfregio
De Verenigde Arabische emiraten zijn de grootste bouwput ter wereld. Dubai
was nog geen veertig jaar geleden een klein zanderig vissersdorp, nu is het een
metropool, het Absurdistan van de Golfregio. Het is dé postglobale stad. Voor
de kust van zowel Dubai als Abu Dhabi verrijzen in de komende jaren nieuwe
wereldsteden. paul Depondt
“Neem de ontwikkelingen in Dubai serieus”, zegt architect
Rem Koolhaas. Nadat hij eerder al in het Nederlands Architectuurinstituut
met verve het architectuurbeleid van de
emiraten had verdedigd, hun megalomane bouwwoede, bestreed
hij dit keer tijdens de kunstbeurs van Dubai de veelal
denigrerende kritiek op het oliestaatje. Het emiraat wordt
volgens hem ten onrechte in weinig flatterende metaforen
het ‘Las Vegas in Arabia’ genoemd, of ironischer – in de
woorden van Mike Davis in New Left Review – ‘Walt Disney
meets Albert Speer on the shores of Arabia’. Toch vreest
Koolhaas, ook al vindt hij dat we de culturele expansie in
de Golf niet altijd moeten ironiseren, dat “Dubai dreigt te
sterven door een overdosis aan iconen, waar het ontwerp
van de sterarchitect nauwelijks meer te onderscheiden is
van de lokale middelmaat”. Waar honderden wolkenkrabbers
verrijzen, vrezen planologen, is geen enkele toren
nog een ‘landmark’ of het zou de hoogste toren ter wereld
moeten zijn, de Babelse Burj Dubai die in het hart van de
stad wordt opgetrokken, ruim achthonderd meter hoog, en
die met zijn ranke silhouet het stadsbeeld overheerst.
in alles de grootste
Het is de grootste bouwput ter wereld. Dubai was nog geen
veertig jaar geleden een klein zanderig vissersdorp. Er werd
handel gedreven. Het emiraat – sinds 1971 een van de zeven
van de United Arab Emirates – was door de gewiekste
liberale houding van de toenmalige heersers al snel een
commercieel succes. Dat maakte het emiraat aantrekkelijk
voor handelaren uit India en Iran die er zich ook vestigden.
Nog voor in de late jaren zestig de olie er opborrelde als
‘het goud uit het zand’ was Dubai al relatief welvarend en
kende het de snelst groeiende bevolkingsaanwas in een
voor buitenlanders en kosmopolieten gekoesterd ‘droomparadijs’.
Door dat imago van ‘toeristenoord bij uitstek’ wordt
MAQuet te VOOr Het GuGGenHeiM MuseuM in ABu DHABi
VAn ArCHi teCt Fr AnK GeHrY
nu al voorspeld dat in 2010 – binnen een paar jaar – de
emiraten ruim 15 miljoen toeristen zullen aantrekken. Ten
zuiden van Dubai wordt de grootste luchthaven ter wereld
gebouwd, de Al Maktum International Airport, berekend
voor jaarlijks 120 miljoen passagiers. Dit is de snelst groeiende
regio in de wereldluchtvaart. Door de hoge olieprijzen
kon Dubai in hoog tempo uitgroeien tot een wereldstad,
een ‘boomtown’ die door velen aanvankelijk als een ‘fata
morgana’ werd afgedaan. Mohammed Al Maktoum, ‘sjeik
Mo’, de ‘chief executive officer’ van Dubai, heeft maar
een allesomvattende doelstelling als topmanager van zijn
emiraat: ze willen in alles de grootste zijn. De ‘Gulf boom’
mag in zijn ogen niet langer afhankelijk zijn van de olie
of het gas, want die bronnen raken uitgeput. Nu al wordt
nauwelijks zes procent van het bruto nationaal product
door de olie gegenereerd. De buitengewoon voortvarende
sjeik wil van Dubai de economische, maar ook culturele
hoofdstad maken van een Arabisch rijk dat zich over de hele
Golf uitstrekt.
postglobale stad
Het duizelt je als je door de lanen van Dubai rijdt, tussen
honderden hijskranen en honderden torens die als een
‘ineens gebouwd Manhattan’ uit het zand verrijzen. Er
wordt een metronet aangelegd dat zich slingert tussen de
wolkenkrabbers en opzichtige architectuur. Bij gesprekken
met bouwpromotoren, architecten, museumcuratoren en
kunstenaars val je van de ene verbazing in de andere. Dit is
blijkbaar nog maar een begin, de skyline van Dubai verandert
om de paar jaar. Hier wordt New York in een luttel aantal
jaren gebouwd. “Dubai is de nieuwe postglobale stad”,
zegt architect George Katodrytis, “die eerder verlangens
opwekt dan problemen oplost. De stad is geen plek meer,
geen zelfstandige eenheid meer, maar eerder een toestand”.
Katodrytis verwijst naar het bekende essay The Generic City
uit 1994 van Rem Koolhaas. Daarin poneerde zijn collega
een aantal stellingen. Zijn hedendaagse steden, net als de
hedendaagse vliegvelden, allemaal hetzelfde? Een stad kan
net als een filmset in Hollywood elke maandagochtend een
nieuwe identiteit aannemen. De straat is dood, de enige activiteit
is shoppen. Dubai heeft de grootste shoppingmalls,
de grootste pretparken en meest paradijselijke stranden.
Het is een extreem voorbeeld van de nieuwe verstedelijking.
Misschien is het emiraat, om de filosoof Jacques Derrida
te parafraseren, ‘niets anders dan een advertentie voor
een andere planeet’, voor de paradijselijke droom die zich
in de Arabische cultuurgeschiedenis – maar ook in onze
neoliberale en verpretparkte westerse consumptiecultuur
– heeft genesteld.
nieuwe stad van Koolhaas
Elke week wordt in Dubai weer een nieuw megaproject
voorgesteld. Koolhaas, wiens Office for Metropolitan
Architecture er al een paar torens bouwt, gaat in Dubai
een compleet nieuwe stad ontwerpen, Waterfront City,
voor anderhalf miljoen inwoners – een verdubbeling van de
autochtone bevolking. Het wordt een stadscentrum op een
vierkant eiland, omgeven door vier aan het water gelegen
stadswijken. De nieuwe metropool “moet een duurzaam
alternatief zijn voor de doorsnee stad in de Emiraten”, een
‘global city’ die niet historisch is gegroeid maar compleet
op gewonnen land uit het niks op de tekentafels wordt ontworpen.
Is hier Albert Speer aan het werk, de ruïnebouwer
van het nazistische regime? Ook hij wilde hele wijken in
Duitsland gladstrijken om er megalomane en faraonische
bouwprojecten te realiseren. Uiteindelijk zijn het ruïnes
geworden. Staat ook dat te gebeuren in Dubai? Je kunt
honderden torens bouwen, tientallen musea, concertzalen
en pretparken, maar wat ga je op die plekken vertonen? Zijn
glitter en glamour voldoende waarborgen voor een dynamische
en inspirerende stadsontwikkeling? Is, met andere
woorden, alles te koop, ook een cultureel karakter van een
stad?
uitgebuite migrantarbeiders
De hele bouwgekte in de Emiraten heeft zijn verborgen
keerzijde: laten we wel wezen, het is – meent stadshistoricus
Mike Davis – ‘een neoliberaal Noord-Korea’, een oase
van vrij ondernemerschap zonder inkomstenbelastingen,
vakbonden of oppositiepartijen, een consumptieparadijs
en ook een plek om zwart geld wit te wassen, het is een
land waar nooit en voor geen enkel bestuursorgaan er ooit
verkiezingen zijn uitgeschreven, het is een ‘familiedictatuur’.
Tachtig procent van de bevolking bestaat uit pover
betaalde en uitgebuite migrantarbeiders, vooral uit India en
Pakistan, die bijna geen rechten hebben. Je ziet ze nauwelijks
in het stadsbeeld, ze worden in bussen met gesloten
gordijntjes afgevoerd naar afgelegen kampementen. Dubai
heeft het stadium van het hyperkapitalisme bereikt. Stakingen
zijn verboden, morren wordt – zoals bij de farao’s en
Romeinse keizers – afgestraft. Ironisch genoeg afficheert
de stad zich in de luchthaven van Dubai met architecten
O r i ë n t - e x p r e s s
15

O r i ë n t - e x p r e s s
16
Walt Disney meets Albert speer
on the shores of Arabia
en stadsplanologen die zich op posters hebben uitgedost
als Romeinse en Egyptische bouwheren. Dit alles heeft
een prijs, ook in mensenlevens. Human Right Watch
schat, voor 2004 alleen al, dat er 880 dagloners door fatale
ongelukken zijn omgekomen, feiten waarover het emiraat
in alle talen zwijgt. Koolhaas vindt dat die ‘hyperglobale’
stadsontwikkeling in Dubai kansen biedt voor nieuwe
architectuur. “We moeten het niet ironiseren maar als
onze opdracht zien om optimisme te vinden in het onvermijdelijke”.
Louvre en Guggenheim
Het is niet anders in Abu Dhabi. In het oogverblindende
Emirates Palace Hotel, waar de limousines voor de pompeuze
ingang aanschuiven op het marmer, staan onder de
gouden koepels van het immense paleis de maquettes van
het ‘Island of Happiness’. Op dat eiland verrijzen komende
jaren gigantische dependances van het Louvre en het
Guggenheim, een reusachtig Performing Arts Centre, een
maritiem museum, het Sheikh Zayed National Museum,
genoemd naar de eerste president van de Verenigde Arabi-
COMputersiMuL At ies VAn LOuVre ABu DHABi
VAn ArCHi teCt jeAn nOuVeL
sche Emiraten en een compleet Biënnalepark met negentien
opzichtige paviljoenen. Het eiland zal zeven districten
tellen. Naast het Cultural District met zijn opmerkelijke
museumarchitectuur, wordt op het Saadiyat Island een
paradijselijke stad gebouwd voor 150.000 inwoners, met
hotels en shoppingmalls. Er wordt negen kilometer nieuw
strand aangelegd. Het masterplan voor het nog onbewoonde
eiland is bedacht door het ontwerpbureau Skidmore,
Owings & Merrill. Op het 2700 hectare grote eiland, vijfhonderd
meter voor de kust van Abu Dhabi, wordt gewerkt
aan het meest luxueuze vakantieoord ter wereld onder
het allesoverheersende en verleidelijke motto: ‘Saadiyat
is happiness’. In het masterplan staan zes kernbegrippen:
Art, Family, Nature, Energy, Memory en Pleasure.
Dat programma moet politici, investeerders, architecten,
museumdirecteuren maar ook ecologische actiegroepen
overtuigen, want de megalomane plannen van de emiraten
roepen veel weerstand op. Abu Dhabi spaart kosten noch
moeite. De musea, theater- en concertzalen in het Cultural
District zijn ontworpen door de meest vermaarde architecten.
Frank Gehry ontwierp het Guggenheim van Abu Dhabi,
WAterFrOnt Ci t Y in DuBA i.
VOOrsteL stADsOnt W iKKeL inG VAn OMA / reM KOOLHA As
het sensationele gebouw dat eigenlijk voor New York was
gepland, op de zuidelijke punt van Manhattan. Na de aanslagen
op 11 september van 2001 werden de plannen voor
een nieuw landmark opgeborgen. Onder een reusachtige
paraplu bouwt Jean Nouvel het nieuwe Louvre, een soort
cluster van zalen, pergola’s, gangen, cellen en alkoven,
een museale ‘microcity’ waar topstukken uit het Parijse
Louvre zullen worden geëxposeerd. Zaha Hadid tekende
de plannen voor het kunstencentrum, een 62 meter hoge
constructie met vijf theaters, een operahuis, een music
hall, een theateracademie en een centrale theaterzaal voor
meer dan zesduizend toeschouwers. Het maritiem museum
komt, zoals ook de andere musea, aan de waterkant.
Het wordt een heel bijzonder en lenig gebouw waarvoor
Tadao Ando zich door de dhows liet inspireren, de sierlijke
Arabische koopvaardijschepen, maar tegelijk ook door
zijn eigen opvattingen van traditionele Japanse zen. Het
Nationaal Museum Sheikh Zayed, volgens het masterplan
‘een monument voor bespiegeling en kennisoverdracht’ en
de trots van de heersende familie Al Nahyan, is door het
prestigieuze bureau van Lord Norman Foster ontworpen.
En dat is lang niet alles. Negentien jonge architecten, uit de
Verenigde Staten, Rusland, Korea, China en de Verenigde
Arabische Emiraten, bouwen – verspreid over het eiland
– negentien toplocaties voor de kunstbiënnale van Abu
Dhabi.
Kunstmetropool
De droom van Abu Dhabi, wat letterlijk ‘land van de gazelle’
betekent, begon in 1761: er werd een waterbron ontdekt. In
1958 vond men er voor het eerst olie. Het land, het grootste
van de zeven Arabische emiraten, heeft bijna tien procent
van de olievoorraad binnen zijn landsgrenzen en ruim vier
procent van de gasreserves. Tot voor kort had de hoofdstad
van de emiraten weinig interesse voor cultuur. Eigenlijk
is Sharjah, het op twee na grootste emiraat, met zijn in
1995 geopende museum en zijn International Biennale of
Contemporary Art, de culturele hoofdstad van de zeven
Golfstaatjes. Tien jaar geleden werd Sharjah nog als de
UNESCO Cultural Capital of the Arab World uitgeroepen.
Nu heeft Abu Dhabi die ambitie.
Net als in Dubai kent ook hier de bouwwoede geen
grenzen. In 2028, is half april bekendgemaakt, krijgen de
Verenigde Arabische Emiraten een compleet nieuwe hoofdstad.
Het nabij Abu Dhabi gelegen Khalifa City zal worden
ontwikkeld tot de belangrijkste stad van de oliestaat en
gaat 4900 hectare meten, bijna twee keer de oppervlakte
van het Saadiyat Island. In minder dan een kwart eeuw
moet het inwoneraantal van ongeveer negenhonderdduizend
inwoners stijgen tot drie miljoen. De ontwikkeling van
de stad, waar alle ministeries en overheidsinstanties zullen
worden gevestigd, maakt deel uit van het allesoverheersende
masterplan Abu Dhabi 2030. De Tourism Development
& Investment Company (TDIC), die de tentoonstelling met
de opzienbarende plannen en maquettes in het exuberante
Emirates Palace Hotel organiseerde, werkt koortsachtig
aan een overweldigende ‘image building’. Abu Dhabi pronkt
met zijn ‘global cultural calendar’. Het emiraat heeft, naast
het tonen van de eigen kunstschatten, de ambitie een
‘metropool voor de kunsten’ te worden en heeft daartoe
samenwerkingsakkoorden gesloten met het Louvre en de
Guggenheim Foundation. In de filialen van deze musea
zullen exposities worden georganiseerd met kunstwerken
uit de Parijse en New Yorkse collecties. Volgens sommigen
zullen straks dé topstukken uit de verzamelingen voor
langere tijd naar het Luna Park van Abu Dhabi verhuizen.
‘Louter voor entertainment’, zeggen tegenstanders. ‘Om
bruggen te slaan tussen alle culturen’, aldus het TDIC. •
Kunstcriticus Paul Depondt nam deel aan een oriëntatiereis
georganiseerd door de Mondriaan Stichting, het Prins Claus
Fonds en het Instituut voor Beeldende, Audiovisuele en
Mediakunst in Vlaanderen.
O r i ë n t - e x p r e s s
17

“De Kunst is Hier nOG steeDs De GeVAnGene VAn De
strijd”
ramallah, voorjaar 2008. Marah,
een palestijns meisje van een jaar
of acht, kijkt toe hoe Yousef met een
spuitbus op een acht meter
hoge muur een snelle schets maakt.
tsjh tsjh, schudden, tsjh, tsjh.
Alle lijnen raak. “Heb je ooit van
Keith Haring gehoord?”, vraag ik
Yousef. “nee”, zegt hij. Verbazend.
“Waarom studeer je trouwens
biologie?”, vraag ik hem. “Waarom
ben je niet naar de kunstacademie
gegaan?” “De enige goeie kunstacademie
is in nablous”, zegt
Yousef. “Daar in die stad hou ik
het nog geen twee uur uit.”
justus van Oel
iL Lustr At ie jOHn Den Besten
Nablous is, moet u weten, niet alleen moeilijk bereikbaar
vanwege een ring van checkpoints, maar ook erg conservatief.
Geen plek waar een vrije geest vrolijk kan waaien.
Maar dit is Ramallah, van oudsher een partytown. Muur of
geen muur, alles wat jong is en iets wil trekt vanuit de westelijke
Jordaanoever naar hier. Want in Ramallah gebeurt
het. Nog steeds. Het officiële aanbod van kunst en cultuur,
veelal import en gesubsidieerd, is eenvoudig te vinden in
het gratis magazine This Week in Palestine. Deze week,
bijvoorbeeld wordt in het Frans-Duitse culturele centrum
in Ramallah een concert gegeven, op een cornemuse, de
Franse variant van een doedelzak. Yousef kijkt er van op als
hij dat nieuws verneemt. Maar bezoeken zal hij het concert
niet. In het Cultuurpaleis aan de Tokyostraat te Ramallah
is deze week moderne dans te zien uit West-Europa, in het
kader van een jaarlijks herhaald festival. Yousef kent het
festival, maar weet ook dat de bevolking er niet veel om
geeft. “Moderne dans is hier niet populair” zegt Yousef .
“Mensen met weinig kleren aan die elkaar optillen en aanraken
staat te ver af van wat gewone Palestijnen als dansen
zien. Dansen, dat doe je hier in een folkloristisch kostuum,
zonder aanraken”.
Yousef is geen conservatieve moslim. Integendeel. Ook is
hij geen representant van de gestaalde kaders uit de seculiere
sector. Maar de kloof tussen, pakweg, het befaamde
Belgische dansgezelschap Les Ballets C. de la B. en de
doorsnee inwoner van Ramallah is volgens Yousef te groot
om in Palestina sporen na te laten. “Het komt en het gaat
en dat was het dan. Importcultuur voor de elite. Het staat
goed voor het buitenland dat wij zo’n festival hebben, maar
iets blijvends brengt het niet.” Alleen al de Nederlandse
vertegenwoordiging in Ramallah heeft jaarlijks 150.000
euro te besteden aan cultuur. Er is sprake van bestedingsdruk.
Veel van het cultuuraanbod in Palestina, of het nu
Franse doedelzakken zijn of moderne dans, is daarom niet
vraaggestuurd, om het in marketingtermen te formuleren.
Wat het in Palestina wel goed doet - in ieder geval veel beter-
is klassieke muziek. Het Edward Saïd Conservatorium,
onderdeel van de Bir Zeit universiteit, is zeer actief met
het binnenhalen van ensembles, orkesten en buitenlandse
muziekdocenten. “Maar wat heeft klassieke muziek spelen
hier voor diepere zin? Er gaat heus geen Palestijnse Mozart
komen”, zeg ik tegen Yousef. “Het kan mij niet schelen of
Mozart nu wel of niet onze politieke strijd ondersteunt,
maar als er een orkest langskomt ga ik luisteren. Ik droom
weg en ik ben in een andere wereld. Kunst om de kunst. De
kunst was hier een gevangene van de politiek, gereduceerd
tot een wapen in de strijd. Kunst moet vrij zijn.”
Ik luister, denk na, maar het is mij nog niet helder wat
Yousef bedoelt. Moderne dans is vrije kunst, per definitie
bijna. Maar dan is het weer elitair. Als we het even later
over beeldende kunst hebben -This Week in Palestine meldt
zeven openingen van tentoonstellingen- zegt Yousef: “Er
zijn hier veel beeldende kunst projecten. Er wordt met
westers geld een kunstenaar naar Palestina gehaald met
een expositie. Daarna is er een workshop. Kinderen kunnen
Wat we in
palestina missen is
undergroundcultuur
met hun kunst veel vertellen, maar bijna altijd wordt ze dan
gevraagd om een soldaat te tekenen. Of een checkpoint. Zo
komen we nooit verder dan waar we al waren. De kunst is
hier nog steeds de gevangene van de strijd”.
Tijd om Yousef te vragen hoe het volgens hem dan wél
moet. Nou, dat weet hij wel. We wandelen samen de heuvel
op en komen bij het nieuwe clubhuis van de PFF, een jeugdorganisatie
waar Yousef in het bestuur zit. Het clubhuis
blijkt een vervallen villa te zijn. “Deze villa was ooit van een
Palestijnse dame, Anisa. Toen zij in Duitsland eindelijk het
geld bij elkaar gespaard had, en de bouw hier was voltooid,
overleed ze”, zegt Yousef. Aan het plafond hangen oude
ramen, aan staaldraad. Ze zijn beschilderd. Aan de muren
hangen papieren met Engelse songteksten. Het zijn de
resten van een kunstmanifestatie. Mijn eerste associatie is
Berlijn. Kreuzberg. Kunstenaars trekken in vervallen panden,
en gaan gewoon iets doén. En hier, in het dorp Bir Zeit,
gebeurt decennia later precies hetzelfde. De tentoonstelling
heette ‘A pile of art, the state of Mrs Anisa’. De kunstenaars
waren jongeren onder de 25 en geen van de gevestigde
namen uit de scene in Ramallah was er bij betrokken. “De
erkende kunstenaars hebben een veel te groot ego, ze zijn
alleen met zichzelf bezig en komen niet als er geen subsidie
aan vast zit”, legt Yousef uit. Drie dagen lang kwam jong
Palestina hier over de vloer. Er was muziek, dans en bier.
De opening van de tentoonstelling is natuurlijk nooit
vermeld in This Week in Palestine. De bezoekers werden
informeel geworven, via een paar flyers, van-horen-zeggen
en de mobiele telefoon.
“Wat we in Palestina missen is het concept van undergroundcultuur.
In beweging komen en het gewoon gaan
dóen. We moeten leren dat we het zelf ook kunnen, het
zelf gaan durven. En dan zien we het wel. Met Franse
doedelzakken in Ramallah en Nablous komen we geen
stap verder, dat weet ik in ieder geval zeker”. En met een
brede glimlach op zijn gezicht kijkt Yousef door de ruimte.
Hier, tussen de kale muren en op de stoffige vloeren, was
de kunst in Palestina een paar dagen lang vrij en helemaal
zichzelf. Zonder subsidie, en zonder hoger doel. Ik zeg
het Yousef niet hardop, want het klinkt zo pedant, maar
het voelt alsof ook in Palestina binnenkort de seventies
zullen losbarsten. Ernstig vertraagd door de bezetting en
de gijzeling van de kunst door de politiek maar het gaat er
alsnog van komen. “Hebben julie hier ook performances?”,
vraag ik Yousef. Hij weet wat ik daarmee bedoel. Maar het
antwoord verrast, alweer. “Op een dag hadden we college
op Bir Zeit en samen met onze professor besloten we de les
te verplaatsen naar een checkpoint. We gingen in een kring
zitten en kregen college. Tussen de hekken en de betonblokken.
Het was prachtig om te zien. Kunst.”
Tot slot, voor de volledigheid: in Palestina worden door
Palestijnse filmmakers goede documentaires en artfilms
gemaakt. Via legale en vooral heel veel illegale dvd’s bereiken
die een groot binnenlands publiek. Datzelfde geldt voor
Palestijnse en Israëlisch-Arabische hiphop- en dancemuziek.
In een wonderlijke mengeling van genres ontstaat
een eigen, herkenbaar Palestijns geluid. En Yousef gaat
ondertussen lekker zijn eigen gang. •
Justus van Oel is columnist, (scenario)schrijver, theatermaker
en in Palestina betrokken bij creatieve workshops en
W www.sendamessage.nl.
O r i ë n t - e x p r e s s
19

O r i ë n t - e x p r e s s
20
tHeAterWOrKsHOps, GeOrGAniseerD DOOr Het FreeDOM tHeAtre in jenin,
GeLeGen in De pALest i jnse GeBieDen Op De WesteL i jKe jOrDA AnOeVer
Bloedrood
een snoeiharde beat stampt je tegemoet bij de entree in Felix Meritis, waar een kennismaking
plaatsvindt met hedendaags theater uit iran. niet direct de muziek die je
associeert met een land als iran. Geen perzische zang, revolutionaire liederen of tokkelende
snaarinstrumenten. Ai, betrapt op vooroordeel nummer 1. er zullen er nog meer
ontmaskerd worden, tijdens de junidagen die de iraanse theatermakers in nederland te
gast zijn. Annette embrechts
Het Theater Instituut Nederland, SICA, het Nederlandse
consulaat-generaal in New York en enkele Nederlandse
theatergezelschappen zijn dit voorjaar gestart met deelname
aan het driejarig project ‘Connecting Stories’. Doel
is de totstandkoming van een hecht netwerk van Nederlandse,
Iraanse, Syrische en Amerikaanse theatermakers,
in de hoop dat artistieke verwantschap de politieke afstand
kan overbruggen. Drie jaar trekken de initiatiefnemers
daar voor uit. De kennismaking verloopt eerst op persoonlijk
vlak om te ontdekken welke vooroordelen en morele
opvattingen er leven bij de verschillende deelnemers over
andermans cultuur. Ieders artistieke en sociale achtergrond
komt aan bod. Om het individuele contact te behoeden
voor oppervlakkigheid, bestaat het netwerk slechts uit
vijftien theatermakers: vijf uit de Verenigde Staten, zes uit
Nederland, vier uit Iran en één uit Syrië. Vervolgens worden
gezamenlijk kleine theatrale vingeroefeningen gemaakt,
artistieke etudes getoond aan een klein publiek. Dit is
vooral bedoeld om elkaars werkwijze goed te leren kennen.
Verdere samenwerking wordt aangemoedigd. Wellicht
rollen er op den duur zelfs wel coproducties uit voort. Die
mogelijkheid laat Connecting Stories open: het kan maar
het moet niet.
negatieve beeldvorming
Het idee komt van de Amerikaanse Linda Hartzell: zij ontdekte
dat in de jaren vijftig en zestig dat Amerikaanse en
Russische kunstenaars ondanks de Koude Oorlog een sterke
band met elkaar konden kweken. Zij hoopt nu op vergelijkbare
wijze de negatieve spiraal aan explosieve politieke
relaties tussen Amerika, Europa, Iran en Syrië te kunnen
doorbreken. Een artistieke broederschap zou misschien tegenwicht
kunnen bieden aan de negatieve beeldvorming in
de media. Ook Liesbeth Coltof, artistiek leider van Huis aan
de Amstel en deelnemer aan ‘Connecting Stories’, ontdekte
dat haar –naar eigen zeggen gemankeerde- beeld van Iran
vooral gebaseerd is op informatie uit de media én op eerder
bezoek aan Palestijnse gebieden: “Ik dacht dat in Iran net
als in Palestina geen theateropleidingen bestonden. Ook
verwachtte ik een hevig gesluierde Iraanse maatschappij,
vanwege strenge voorschriften van de machthebbers binnen
de Islamitische Republiek. Maar er zijn juist gerenommeerde
opleidingen. En ik zag vooral vrouwen die de grens
opzochten: ze toonden zoveel mogelijk haar als mogelijk
was. Ze droegen de sluier elegant gedrapeerd, zoals Sophia
Loren.”
Coltof bezocht eerder dit jaar het culturele International
Fadj Festival in Iran. Daar vroeg ze de Iraanse theatermaker
Reza Gouran deel te nemen aan het netwerk. Hij viel haar
op met een bijzondere interpretatie van de tragedie Yerma
van Garcia Lorca. Voor de andere Nederlandse deelnemers,
Moniek Merkx, Monique Corvers, Saskia Janse, Onny
Huisink en Dennis Meyer, is de presentatie in Felix Meritis
de eerste kennismaking met deze nieuwe generatie Iraanse
theatermakers, met als boegbeeld hoogleraar theater
Farindokh Zahedi. Ook zij maakt deel uit van het beoogde
netwerk.
Bang voor afluisteren
Gouran toont in Amsterdam een videofragment van zijn bijna
maagdelijk wit geënsceneerde Yerma. Dennis Meyer van
jeugdtheaterwerkplaats Het Lab ziet grote verschillen met
Op sneeuWWit
de doorgaans Nederlandse interpretatie van Yerma: “Wij
zien haar als een sensuele vrouw die met haar onvruchtbare
man breekt en een affaire begint omdat ze heel graag een
kind wil. Bij Reza gaat draait het om de vrijheid die ze bevecht.”
Gouran: “Ik heb mijn zus als voorbeeld genomen. In
Iran mag je alleen scheiden als je man daartoe vóór het huwelijk
toestemming verleent. In Iran zijn vrouwen nog niet
vrij om te kiezen. Daardoor weten ze vaak nog niet wat ze
willen.” Yerma wordt bij Gouran voor haar overspel gestenigd,
met tomaten: bloedrood op sneeuwwit. De bonkende
beats horen bij de filmpresentatie van Yaser Khaseb. Op het
scherm gaat hij een heftig fysiek gevecht aan met pop: een
acrobatisch gevecht op leven en dood. Later toont hij ook
nog een strijd tussen een acteur een naakte met modder
besmeurde man. Behoorlijk provocatief denk je, met al dat
naakt. De opname is clandestien, gemaakt met een mobiele
telefoon. Het naakt mocht niet worden gefilmd. Tijdens de
middag in Felix Meritis komt de uitleg van de Khaseb over
de betekenis van de woordenloze lichamelijke dialoog niet
uit de verf. Hij zegt iets over scheppen en Schepper en over
hemel en aarde. Het omfloerst verwoorden van bedoelingen
blijkt inherent aan de communicatie met Iraniërs. Colfhof:
“Ze zijn zo gewend op hun hoede te zijn dat er een groot
verschil is tussen hun sociale identiteit en hun werkelijke
identiteit. Ze zijn altijd bang dat ze worden afgeluisterd. Pas
in een tête-à-tête kom je op basis van vertrouwen achter
werkelijke beweegredenen.”
Brecht, Lorca en Goldoni
Ook de voorstellingen van Iraanse theatermakers blijken
sterk beïnvloed door deze dubbele laag. Regisseurs drukken
zich bijna continu uit in metaforen. Gouran: “In Iran
mogen vrouwen en mannen elkaar in het openbaar niet
aanraken. Daarom kiezen wij voor contact via handschoenen
of het vasthouden van dezelfde mobiele telefoon. Bij
ons snapt iedereen direct wat je werkelijk bedoelt. En de
censuur kan het niet verbieden.” Die versluiering bepaalt
ook sterk de enscenering van Hamid Pourazadi van de in
het Farsi vertaalde komedie I rusteghi (De botteriken) van
de Italiaanse commedia dell’arte-schrijver Carlo Goldoni.
De strijd tussen de generaties staat centraal. Coltof: “Bij
hen draait het om vaders die hun zonen vermoorden,
wat natuurlijk staat voor de traditie die de vernieuwing
torpedeert. Bij ons is het andersom: de zoon vermoordt
de vader.” Het continue spel met metaforen en de ware en
fake-identiteit fascineren Coltof en Meyer enorm. Meyer.
“De uitdaging is achter die façade te komen. Het duurt lang
voordat de Iraniërs afstand nemen van het op hun hoede
zijn als basishouding. Ze zijn niet gewend aan individuele
exposure.” Wat de Nederlandse makers ook heeft verrast
is de kennis van het westers toneelrepertoire in Iran.
Regisseurs blijken ware kenners van westerse toneelschrijvers
als Brecht, Lorca, Goldoni en vele anderen. Gouran:
“De Iraanse cultuur is een literaire cultuur. Wij worden
grootgebracht met boeken, boeken en nog eens boeken. Wij
vertalen en lezen veel literatuur, vooral grote namen.”
revolutionair?
Hoe snel een misverstand door spraakverwarring kan
ontstaan blijkt tijdens het interview. Coltof noemt Gouran
een revolutionair, in de betekenis van een dappere theatermaker
die de grenzen opzoekt waarin hij geoorloofd
kan opereren. Gouran protesteert. Een revolutionair, hij?
Absoluut niet! Bij hem roept het woord associaties op met
de islamitische revolutie.
Gouran is er vooral op uit het Westen te laten zien hoe zeer
Iran vriend wil zijn, geen vijand. Verschillen benoemt hij
daarom liever niet, hij hamert op de overeenkomsten. “Het
gaat niet om de afstand, maar om de nabijheid”, aldus Gouran.
Terwijl de westerse theatermakers juist de verschillen
in werkwijze en interpretaties willen benoemen, om
daarvan te kunnen leren. Waar ze het in ieder geval over
eens zijn: het Iraanse theater, ongekend populair onder ook
jonge twintigers en dertigers, is gekleurd door hoop. Hoop
op vrijheid. Niet de westerse vrijheid, wel de Iraanse vrijheid.
Want weg uit Iran is het laatste wat Gouran wil. •
Annette Embrechts is journalist.
W www.dare2connect.nl/nl/dossier/cafe-mediterranee
O r i ë n t - e x p r e s s
21

O r i ë n t - e x p r e s s
22
MArOKKAAns-neDerLAnDse uitWisseLinG DesiGn:
Van productie
nAAr CreAtie
“tijdens de workshop Made in Fès in februari heb ik een dienblad
gemaakt, maar ook de anderen hebben heel veel prototypes ontworpen.
nu volgen de testen. past het goed bij de Hollandse smaak? is er een
potentiële markt voor? Het is echt een lange termijn project.”
Abdellattif Hazzaz is een van de zeven ambachtsmannen die samen
met Marokkaanse en nederlandse ontwerpers deelnam aan een
uitwisselingsproject op het gebied van design. jos schuring
In de werkplaats van Abdellattif Hazzaz in een buitenwijk
van de Marokkaanse koningsstad Fès zijn een stuk of
twaalf mensen aan het werk. Twee vrouwen beschilderen
met fijne penselen art deco lampen. In een hoekje in deze
beetje viezige donkere ruimte is een man bezig met de
afvoerpijp van een prachtige design-spoelbak, een merkwaardig
contrast. Hazzaz toont zich opgetogen over het
project. “Wij zijn vooral ambachtsmensen en kennen onze
technieken. De Nederlanders zijn veel meer ontwerpers met
een fijne neus voor wat de mensen willen. Als dit project
slaagt, kan het voor mij, maar ook voor mijn vele collega’s
enorm veel nieuwe werkgelegenheid opleveren.”
Tijdens een ontmoeting tussen de burgemeesters van
Amsterdam en Fès in oktober 2005 ontstond het voornemen
om culturele samenwerking tussen beide steden te
onderzoeken. Dit resulteerde al vrij snel in het project
Made in Fès, waarbij ambachtslieden uit Fès en designers
uit Amsterdam samen werken. In februari 2008 is een
workshop georganiseerd in Fès waarbij gedurende tien
dagen Marokkanen en Nederlanders zich samen bogen over
het creëren van nieuwe ontwerpen.
Geen productontwikkeling
Abderrahim Belkhayat van de branchevereniging Ensemble
Artisanat de Fès legt uit waarom het project volgens hem
zo’n enorme potentie heeft. “Er zijn 30.000 ambachtsmensen
in Fès die allemaal uitstekend hun vak verstaan, maar
geen oog hebben voor productontwikkeling. Ze maken
soms al honderden jaren lang dezelfde producten waarvoor
steeds minder belangstelling bestaat en werken bovendien
met verouderde gereedschappen. Voor de Nederlandse
in De WerKpL A At s VAn ABDeL L At t iF HA ZZAZ in De MeDinA VAn Fès Zi t ten VeLe AMBACHtsL ieDen
FOtO’s jOs sCHur inG
ontwerpers bleek het inspirerend om kennis te maken met
de Marokkaanse ambachtslieden en voor de Marokkanen
biedt het mogelijkheden voor vernieuwing en die zijn hard
nodig. Want als we niet vernieuwen daalt de werkgelegenheid
en zullen ook sommige ambachten uitsterven. De
samenwerking verliep, ondanks dat we met tolken moesten
werken, heel voorspoedig. Bij de prototypen die tijdens
die workshop zijn ontwikkeld zaten veel originele ideeën,
zoals schalen in de vorm van een fez, uit hoorn gesneden
theelepeltjes en een traditionele Marokkaanse poef, maar
dan binnenstebuiten gekeerd. Bij het testen staat centraal
of we de vraag van de Nederlandse markt, maar ook die van
andere West-Europese landen in overeenstemming kunnen
brengen met wat er in Marokko geproduceerd kan worden.”
Branding
Hicham Lahlou is een van de Marokkaanse deelnemende
ontwerpers. Lahlou is afkomstig uit een gegoede familie,
werd opgeleid in Parijs en werkte ook in de Verenigde Staten.
Hij werd beroemd met zijn Koubba, een zilveren theepot,
die inmiddels is aangekocht door het Alessi museum
in Milaan en ook in de vaste collectie van het Wereldmuseum
Rotterdam is opgenomen. Ook hij toont zich enthousiast
over het samenwerkingsproject. “Er liggen kansen voor
beide landen. De mondialisering brengt met zich mee dat
iedereen zich moet wapenen tegen concurrentie, bijvoorbeeld
uit China. Dat kan volgens mij het beste door met
originele nieuwe ideeën te komen. Tijdens de workshop in
Fès is gebleken dat uit het samenwerken tussen mensen
met totaal andere achtergronden nieuwe ideeën kunnen
voortkomen. De combinatie van ambacht uit Marokko en
design uit Nederland kan een belangrijk onderscheidend
element worden dat strategisch goed begeleid moet worden.
Op het gebied van marketing is Nederland veel verder
dan Marokko, daar kunnen wij dus ons voordeel mee doen.
De grote vraag die dit project oproept is of ambachtsmensen
in Marokko in staat zullen zijn om de omslag te maken
van het puur ambachtelijk produceren naar een meer vraaggerichte
werkwijze van ontwerpen. Goede scholing speelt
daar natuurlijk een cruciale rol in.” Lahlou is overtuigd van
de kansen die er voor Marokkaanse ontwerpers ontstaan
door de globalisering. Opvallend is dat hij zijn comfortabele
Parijse leven inruilde voor het werken vanuit Casablanca.
“Ik ben nu bezig mijn eigen branding te realiseren. Als ik
dat vanuit Marokko doe, kan dat toch een positieve invloed
hebben op het ontwerpersklimaat hier. Er moet nog veel
verder ontwikkeld worden. Dat kost tijd, maar dit pilotproject
toont aan dat er dat de potentie aanwezig is. Daar wil ik
graag aan bijdragen.”
Geen ontwikkelingswerk
Vanuit Amsterdam was artdirector Hester Ezra van Butterfly
Works belast met de coördinatie van het project, samen
met Said Guihia van de kunstacademie in Casablanca.
Ook Ezra is zeer te spreken over de resultaten, maar geeft
aan dat er nog veel werk ligt te wachten. “We willen de
prototypes van Made in Fès uitwerken tot een commerciële
designcollectie, die straks in Nederland en wellicht
ook daarbuiten te koop is. Maar dan moeten de gemaakte
prototypes doorontwikkeld worden. Daarbij kun je bijvoorbeeld
denken aan een koektrommel die niet goed sluit
omdat de kurkrand te dun is. We maken nu een analyse
van alle prototypen en bespreken die met groothandels in
Nederland. Dat geeft een nog beter inzicht van de vraag in
Nederland. Dit najaar hebben we een tweede workshop.
Het zou het mooiste zijn als we dan voor een Nederlandse
groothandel heel specifiek aan de slag zouden kunnen.
Optimale kwaliteit is een vereiste. We benaderen dit project
op een commerciële manier. Het gaat hier niet om ontwikkelingswerk.
Dat zit er ook wel in natuurlijk, maar we willen
met eerlijke gelijkwaardige relaties goede businesscases
opbouwen.”
internationaal niveau
De omslag van productie naar creatie is complex, beseft
ook Ezra. “Uiteindelijk gaat het vooral om innovatie, maar
dat is voor weinigen weggelegd natuurlijk. Ontwerpen is
natuurlijk iets anders dan iets fabriceren. Op zich is dat ook
niet erg, want ook al zijn er weinig mensen die ontwerpen,
er zullen altijd veel mensen nodig zijn voor de productie.”
De doelstellingen voor de lange termijn zijn talrijk, aldus
Ezra. “We willen een designklimaat in Marokko stimuleren
en bezien of er meer samenwerking mogelijk is tussen
Nederlandse en Marokkaanse ontwerporganisaties en
-instituten. Ook willen we onderzoeken of het project van
gemeenteniveau naar nationaal en zelfs internationaal
niveau getild kan worden.” Dat lijkt erg ambitieus. “Het is
vooral de gemeente Amsterdam die hiervoor graag samenwerking
wil met de ministeries OCW en EZ, de Bond van
Nederlandse Ontwerpers, de kunstacademies, ROC’s en
Premsela. Maar vergis je niet in die internationale potentie.
Het is heel goed denkbaar dat we straks op Maison
d’Objets, een belangrijke beurs in Parijs, met Marokkaanse
ontwerpen belangstelling wekken bij Franse afnemers.” •
W www.butterflyworks.org
W www.premsela.org
Jos Schuring is journalist.
O r i ë n t - e x p r e s s
23

Verkenning
MeDiterrAne en ArABisCHe WereLD
in het kader van ‘Koers Kiezen’, de nota
waarin voornemens voor strategisch
internationaal cultuurbeleid worden
gepresenteerd, heeft de siCA de opdracht
gekregen een bijdrage te leveren aan de
intensivering van de culturele uitwisseling
met de Mediterrane en Arabische wereld.
Dit gebeurt door het onderzoeken van
mogelijkheden en het bieden van een
faciliteit voor fondsen, instituten en
uitvoerende organisaties die hun netwerk
in die regio willen ontwikkelen. taco de neef
Met de opdracht aan SICA werd uitwerking gegeven aan
de voornemens in ‘Koers Kiezen’ om strategisch beleid te
ontwikkelen gericht op:
a Culturele diversiteit en dialoog, aansluitend bij het nationale
cultuurbeleid:
• afspiegeling van de diversiteit van de Nederlandse
samenleving in kunst en cultuur
• versterking van de dialoog met de Mediterrane en
Arabische wereld, met name landen waarmee Nederland
door migratie een speciale band heeft (Turkije en Marokko),
door het wederzijds programmeren van culturele
activiteiten.
b Buitenlandpolitieke prioriteiten: het inzetten van internationaal
cultuurbeleid in de bredere politieke betrekkingen
met bepaalde landen en regio’s. De Mediterrane
en Arabische wereld geldt in buitenlandpolitiek opzicht
als prioriteitsregio en neemt daarom ook in het internationaal
cultuurbeleid een belangrijke plaats in (met een
bijzondere plaats voor Marokko en Turkije).
c Cultuur en economie: delen van de Arabische en Mediterrane
wereld kunnen een afzetmarkt voor de creatieve
industrie vormen.
d Sectorspecifieke intensiveringen: investeren in de internationale
positionering, promotie en programmering van
Nederlandse kunstenaars in sectoren met de grootste
potentie.
Doel van de verkenning is de belangstelling en aanknopingspunten
aan Nederlandse zijde én in de regio voor een
op wederkerigheid gebaseerd strategisch meerjarenplan in
kaart te brengen. De ministeries van OCW en BZ zullen dit
plan op basis van de uitkomsten en aanbevelingen van de
verkenning formuleren.
Daarnaast is voor het ontwikkelen van activiteiten in
Nederland een voorname rol weggelegd voor Kosmopolis
als platform dat kunst en cultuur inzet om een diepgaande
dialoog tussen bevolkingsgroepen te voeden.
Bij het uitvoeren van deze verkenning heeft de SICA intensief
samengewerkt met de betrokken ambassades, sectorinstituten
en fondsen. Doordat de sectorinstellingen de
verkenningen zelf uitvoeren, dragen deze bij aan de opbouw
van kennis over de regio binnen deze instellingen.
Onderdelen verkenningstraject
nulmeting
De SICA heeft een nulmeting uitgevoerd, waarbij bestaande
netwerken, uitwisselingen en instrumenten (inclusief
financiële middelen) in kaart zijn gebracht.
internationale vergelijking
Een aantal Europese landen heeft ervaring met (intensivering
van) culturele samenwerking met de regio. De
SICA heeft een internationale vergelijking van een aantal
bestaande programma’s gemaakt.
Verkenningsreizen
In november 2007 vond een gezamenlijke oriëntatiereis
plaats naar Caïro, waaraan werd deelgenomen door de
bij het traject betrokken sectorinstituten, fondsen en een
aantal posten uit de regio. In de daaropvolgende maanden
vonden verschillende gerichte verkenningen plaats, georganiseerd
door een aantal sectorinstituten en fondsen.
Ondersteuning projecten
Binnen de verkenning zijn ook kleine projecten van sectorinstellingen
en een beperkt aantal uitvoerende organisaties
ondersteund die bijdragen aan doelstelling en zichtbaarheid
van het programma. Het ging daarbij vooral om het
soort activiteiten dat bijdroeg aan de opbouw van netwerken
en onderzoek en ontwikkeling van mogelijke samenwerkingsvormen.
Bezoekersprogramma’s
Sectorinstituten hebben hun buitenlandse bezoekersprogramma’s
uitgebreid met bezoekers uit de Mediterrane en
Arabische wereld. •
Het eindrapport verschijnt in juli 2008.
Taco de Neef is tijdelijk projectleider bij SICA van het
verkenningstraject Mediterrane en Arabische wereld
s i C A
25

VisA
en tWV
s i C A
26
HOe tOeGAnKeLijK is
nederland?
De nederlandse overheid wil graag culturele uitwisseling met het
Midden-Oosten stimuleren, maar blijkt zelf lang niet altijd soepel te
handelen. er is een grote discrepantie tussen de wens tot uitwisseling
en de benodigde inspanningen om visa te regelen voor artiesten die in
ons land uitgenodigd zijn. Althans dat blijkt uit ervaringen van het
nieuw ensemble en La vie sur terre. Klaartje Bult
Katrien Sitters, zakelijk leider van het Nieuw Ensemble:
“Vorig jaar organiseerde het Nieuw Ensemble een tweetal
concerten in Venetië en Parijs waarbij we samenwerkten
met twee Syrische muzikanten. Zonder enig probleem zijn
de twee artiesten voor een aantal concerten Nederland
in- en uitgereisd. Anderhalve maand later werden zij
opnieuw uitgenodigd voor concerten met ons in Frankrijk en
Nederland. Dit keer omstonden wel problemen. We kregen
een ingewikkelde vragenlijst van de IND over de musici. De
diplomatieke post in Damascus was niet in staat een beslissing
te nemen en bleek de besluitvorming te hebben overgedragen
aan de IND. De vragen gingen over het inkomen van de musici,
maar ook notabene over beroepen van ouders en zelfs van
familieleden. De procedure via het IND zou acht weken in
beslag nemen en het optreden in Grenoble zou een week later
beginnen. Uiteindelijk is het met veel kunst- en vliegwerk
gelukt om de visa te krijgen en daar met de Syriërs op te
treden, maar het was volstrekt onduidelijk waarom deze
beslissing door de ambassade uit handen was gegeven.”
Hugo Brouwer is productieleider van La vie sur terre en
nodigde voor het muziekproject Symphonie Arabica Palestijnse
artiesten uit met de Israëlische en Jordaanse nationaliteit.
“De visumprocedures verliepen erg stroef. Allereerst was
het een probleem dat de Palestijnse artiesten in de bezette
gebieden woonden. Het tweede probleem was dat de
communicatie tussen ons en onze gasten moeizaam ging.
Daardoor waren ze laat met de uiteindelijke aanvraag zodat
de visumaanvragen uiteindelijk bij de Nederlandse ambassade
werden afgewezen. Gelukkig onderhouden wij veel contacten
met de ministeries van Buitenlandse en Binnenlandse Zaken.
Er is veel contact geweest tussen de ambassade in Israël en
de ministeries in Den Haag. Dit leidde er uiteindelijk toe dat de
muzikanten pas 42 uur voor het vertrek naar Nederland in het
bezit waren van hun visum.”
reactie inD
Naar aanleiding van de zaak met de Syrische musici vroeg
SICA aan de IND wanneer een beoordeling visum voor kort
verblijf wordt overgedragen aan de IND en wanneer de
ambassade of het consulaat zelf beslist. Een woordvoerder
van de IND verklaarde: “Het merendeel van de visumvragen
kan direct door de diplomatieke post beoordeeld worden.
Ook kunnen landen besluiten dat voor inwilliging van de
visumaanvraag bepaalde nationaliteiten moeten worden
voorgelegd aan de visumafdelingen van het ministerie van
Buitenlandse Zaken, de visumafdeling van de IND en de
AIVD. Welke nationaliteiten de Beneluxlanden hiervoor
hebben aangewezen is opgenomen in een bijlage van de
gemeenschappelijke visuminstructies die niet openbaar is.
Daarnaast bestaat de mogelijkheid voor de diplomatieke
posten om voor bepaalde zaken die niet afhankelijk zijn van
de nationaliteit van de vreemdeling, de aanvraag voor te
leggen aan de IND. De IND heeft dan de mogelijkheid om de
uitnodigende instelling die garant staat voor de vreemdeling,
te verzoeken een vragenlijst in te vullen of om op grond van
mogelijk vreemdelingrechterlijke consequenties onderzoek
te doen. De beslissing van de diplomatieke post hangt af van
de inhoud van de betreffende zaak en kan niet in algemene
zin worden beschreven. Sinds 2007 is de IND verplicht om
tussenberichten te sturen indien gevreesd wordt dat de
beslistermijn niet gehaald wordt. De beslistermijn volgens de
Algemene wet bestuursrecht bedraagt voor visum kort verblijf
aanvragen acht weken na ontvangst.” •
W www.nieuw-ensemble.nl
W www.laviesurterre.nl
W www.ind.nl
Klaartje Bult is medewerker SICA helpdesk.
Manifestaties
Ook uw manifestatie bekend maken? Graag mailen aan E manifestaties@sica.nl
Kunstenaars en artiesten die willen deelnemen, zijn gebaat bij een zo vroeg mogelijke bekendmaking van uw manifestatie.
De iconen geven inzicht in de fase van voorbereiding waarin een manifestatie zich bevindt.
Een volledig overzicht van manifestaties met actuele informatie is toegankelijk op W www.sica.nl/internationale _ agenda
T aanleiding voor een manifestie U er is een organiserende
partij V er is financiering gereserveerd D architectuur
E beeldende kunst C dans B film M fotografie G erfgoed
K lezing H literatuur F multimedia J muziek A theater
I vormgeving S multidisciplinair
Henry Hudson 400
Verenigde staten 2009 T In 2009 is het 400 jaar geleden
dat Henry Hudson met zijn schip De Halve Maen uit Amsterdam
vertrok om vijf maanden later voet aan wal te zetten op
Manhattan.
Amsterdam - new York S Hedendaagse kunst, dans en Dutch
Design komen in de loop van 2009 in New York uitgebreid
aan bod. Er zijn tentoonstellingen in New York en Amsterdam
en er is veel culturele uitwisseling. Uit de collectie van het
Scheepvaartmuseum zullen de eerste prenten en kaarten van
Manhattan in New York te zien zijn. Het festival in Amsterdam
vindt plaats van 31 juli tot en met 2 augustus 2009; de
Henry Hudson trans-Atlantische zeilrace is van 2 augustus tot
en met 2 september 2009 en het Festival in New York van 2
tot en met 6 september 2009. W www.henryhudson400.com
Meer informatie: Stichting Henry Hudson 400, Gert Tetteroo
E info@henryhudson400.com
W www.henryhudson400.com
europees jaar van de Creativiteit en
innovatie
nederland-europa 2009 T De Europese commissie heeft
2009 uitgeroepen tot jaar van de creativiteit en innovatie.
nederland S Volgens de Europese Commissie heeft Europa
een stimulans nodig op het gebied van creativiteit en innovatie
om sociale en economische redenen. Het EU-bestuur nodigt
alle lidstaten uit om nationale coördinatoren aan te stellen
die kunnen helpen bij het bewerkstelligen van onder meer een
publiek debat en educatieprojecten.
Meer informatie: Europese Commissie,
W http://ec.europa.eu/index _ nl.htm
the Mahler connection
nederland-Oostenrijk-tjechië-Hongarije-slovenië-Duitsland
T In 2011 is het 100 jaar geleden dat Gustav Mahler is
gestorven.
rotterdam, Wenen, praag, Budapest, Ljubljana en Hamburg
S W www.themahlerconnection.eu
Meer informatie: Gustav Mahler Stichting Nederland, Dr. Eveline
Nikkels E eveline.nikkels@planet.nl T 072 5895000
W www.gustavmahlerstichting.nl
Wereldtentoonstelling
China 2010 U China is uitgeroepen om in 2010 de vijfjaarlijkse
wereldtentoonstelling te organiseren.
shanghai S mei-oktober: Het officiële thema van de Wereldtentoonstelling
‘Expo 2010 Shanghai, China’ is ‘Better City,
Better Life’. Het thema richt zich op een nieuwe manier van
denken, nieuwe technologieën en nieuwe praktijken om een
gezond en duurzaam stedelijk leven te realiseren. Rijksbouwmeester
Mels Crouwel heeft als voorzitter van de beoordelingscommissie
John Körmeling voorgedragen als ontwerper
van het Nederlands paviljoen op de Expo 2010 in Shanghai.
Zijn concept ‘Happy street’ brengt op een eenvoudige, doch
vernieuwende wijze de kwaliteit van leven van de mens in de
stad onder de aandacht. W www.expo2010china.com
Meer informatie: World Expo Organizing Commitee (Group)
Co Ltd. E exhibition@expo2010china.com T +86 21 612 00
659 W www.expo2010china.com
Wereldtentoonstelling
Zuid-Korea 2012 T De wereldtentoonstelling in 2012 zal
plaatsvinden in de Zuid-Koreaanse stad Yeosu.
Yeosu S 12 mei-12 augustus: De wereldexpo zal in het teken
staan van het milieu, met oceanen en kusten als thema.
W www.expo2012.or.kr
Meer informatie: Economische voorlichtingsdienst, Walter van
Weelden E Weelden@evd.nl, T +31 70 7788344
W www.evd.nl
Damascus, culturele hoofdstad van de
Arabische wereld 2008
Elk jaar wijst UNESCO in samenspraak met de Arabische Liga
een stad in de Arabische wereld aan als Culturele Hoofdstad.
Vorig jaar was het Algiers, in 2006 Muscat. Dit jaar is het
Damascus en volgend jaar wordt het Oost-Jeruzalem. UNESCO
wil cultuur in de regio en de samenwerking met andere
culturen te bevorderen. Met het oog op de voornemens om de
culturele uitwisseling met de Mediterrane en Arabische wereld
te intensiveren, willen Theater Instituut Nederland, Muziek
Centrum Nederland en SICA onderzoeken of de Culturele
Hoofdstad een goed aanknopingspunt is voor een meer structurele
vorm van samenwerking met de regio. In overleg met de
organisatie van Damascus Culturele Hoofdstad wordt daarom
een programma samengesteld voor een gebundelde presentatie
theater en dans in het najaar van 2008. Op basis van de
ervaringen in Damascus zal bezien worden of ook in komende
jaren een dergelijke presentatie georganiseerd zal worden. •
s i C A
27

s i C A
28
eurOpA
Het europees Cultureel Contactpunt nederland (CCp) is onderdeel van de siCA. Het
CCp verzorgt de promotie en distributie van informatie over het europees kaderprogramma
Cultuur en coördineert in samenwerking met stichting Kosmopolis de nationale
invulling voor het europees jaar voor interculturele Dialoog. Ook voor ondersteuning bij
het invullen van aanvraagformulieren kunt u terecht bij het CCp nederland. Laura Grijns
eu programma Cultuur: Meerjarige
programmagids vervangt oproepen
Om het programma Cultuur gebruiksvriendelijk te maken
heeft de Europese Commissie de afgelopen maanden een gids
gemaakt met een vaste kalender met deadlines en vereenvoudigde
voorwaarden voor het financieringsprogramma. De gids
blijft in principe de komende vijf jaar hetzelfde en vervangt
hiermee de jaarlijkse oproepen voor het indienen van voorstellen.
De digitale gids kunt u raadplegen op de website van de
Executive Agency. Een Nederlandse versie kunt u bij de SICA
opvragen.
Om de bruikbaarheid van het programma te vergroten zijn de
procedures aangepast. De belangrijkste wijzigingen zijn:
• De programmagids bevat alle informatie over het programma.
• De in het verleden gangbare ‘Specifications’ en ‘Applicants
guide’ zijn niet langer in gebruik. Veelkomende vragen
worden op het internet beantwoord onder Frequently Asked
Questions. (F.A.Q)
• De tweede fase in de aanvraagprocedure is afgeschaft
omdat aanvragers hierdoor te lang moeten wachten op de
resultaten.
programmalijn Deadline voor
het indienen van
voorstellen
• Het aanvraagformulier is vereenvoudigd.
• Voor conferenties en workshops is de vaste dagvergoeding
afgeschaft.
• Voor de exploitatiesubsidies zijn voor de operationele kosten
vaste bedragen geïntroduceerd (verschillend per land).
• Voor de literaire vertalingen (onderdeel 1.2.2) zijn voor de
vertaalkosten per pagina vaste tarieven ingesteld.
• De duur van een literair vertaalproject wordt verlengd van
18 naar 24 maanden, met voortaan slechts 1 deadline (onderdeel
1.2.2) per jaar.
Vaste deadlines
Door het werken met een vaste kalender en een eenvoudiger
aanvraagformulier kunnen organisaties hun werkzaamheden
voor het doen van een aanvraag gemakkelijker plannen en
voorbereiden.
In onderstaande tabel staan de deadlines. In de tweede kolom
ziet u voor de komende 5 jaar aangegeven de deadline voor het
indienen van voorstellen. In de derde kolom ziet u de uiterlijke
datum waarop de geselecteerde projecten bekend worden
gemaakt.
1.1 Meerjarige samenwerkingsprojecten 1 oktober 31 maart
1.2.1 samenwerkingsacties 1 oktober 31 maart
publicatie van de
geselecteerde
projecten (uiterlijk)
1.2.2 Literaire vertalingen 1 april 15 september
1.3 samenwerkingsacties met derde landen. 1 juni 1 oktober
2 exploitatie subsidies voor europese culturele
organisaties die werkzaam zijn op een europees niveau:
• Ambassadeurs • netwerken • Festivals
1 november 31 maart
europa netwerkbijeenkomst
Op 8 mei jl. organiseerde het Cultureel Contactpunt een
netwerkborrel voor alle succesvolle aanvragers bij het EU
programma Cultuur. Doel van de bijeenkomst was het uitwisselen
van ervaringen tussen relevante spelers in het Europees
cultuurbeleid. Daarnaast was er gelegenheid om op informele
wijze te spreken met vertegenwoordigers van fondsen,
sectorinstuten, het ministerie van OCW en de Europese
commissie. Na een korte introductie door het CCP vertelde
Wim Burggraaff van het ministerie van OCW hoe Nederland
vertegenwoordigd is in drie Europese werkgroepen cultuurbeleid.
Samen met Portugal is Nederland voorzitter van de
internationale werkgroep over Creatieve Industrie. Daarnaast
zijn er twee werkgroepen die zich bezighouden met mobiliteit.
In de werkgroep ‘Mobility of Artists’ treedt Bart Holvast,
directeur van de Federatie van Kunstenaarsverenigingen op als
nationaal expert.
Marc Jorna, directeur van het Cultuurprogramma van de
Executive Agency, lichtte de ontwikkelingen toe in en hield een
kort spreekuur voor alle organisaties die met dringende vragen
zaten over hun subsidies.
Het Cultureel Contactpunt zal het komende jaar een begeleidingstraject
ontwikkelen voor de vijf organisaties die dit jaar
zijn geselecteerd voor een subsidie onder de noemer samenwerkingsacties.
Naast het projectmanagement van de internationale
samenwerking wordt aandacht besteed aan financieel
management en interculturele competenties.
Elk kwartaal zal het CCP Europese ontmoetingen organiseren
waarbij wij experts uitnodigen die het culturele veld kunnen
bijstaan in hun Europese activiteiten. Een fotoverslag van de
laatste bijeenkomst vindt u op W www.sica.nl/ccp
Verslag bijeenkomst internationale
samenwerking met Brazilië
Op donderdag 17 april organiseerde SICA/CCP in het Museum
Boijmans van Beuningen te Rotterdam een voorlichtingsmiddag
over internationale samenwerking met Brazilië. Zo’n
dertig deelnemers uit allerlei disciplines waren op deze middag
aanwezig. Aanleiding was de oproep die eind maart verscheen
voor het indienen van Europese samenwerkingsprojecten met
Brazilië. Nadat de oproep voor derde landen vorig jaar gericht
was op China en India ligt de Europese focus nu op het andere
BRIC-land Brazilië. In aanmerking komen multilaterale samenwerkingsverbanden
met minimaal drie Europese partners
en één Braziliaanse partner. De uiterste datum om voorstellen
in te dienen was 1 juni 2008.
Luc Eekhout, directeur van het Nationaal Rijtuigmuseum te
Leek, was als ervaringsdeskundige uitgenodigd. Binnen het
cultuur 2000 programma had hij in samenwerking met de
rijtuigmusea uit Wenen en Lissabon een succesvolle aanvraag
gedaan. Aan de hand van beeldmateriaal ging hij in de praktijk
van internationaal samenwerken. Omdat Henk Heikamp van
het ministerie van OCW verhinderd was, vertelde Jorn Konijn
van de SICA wat de plannen vanuit de Nederlandse over-
heid zijn voor samenwerking met Brazilië. Hij ging in op de
culturele verkenningsmissie die nog dit jaar op de agenda staat
en het aanstellen van Braziliaanse ‘mappers’ of verkenners,
die uitwisselingsmogelijkheden in kaart gaan brengen. Tot slot
vertelt Leonie de Wit van de afdeling cultuur van de gemeente
Rotterdam over het programma Brasilian Summer 2009 in
Rotterdam.
Onderzoek naar mobilteit in de culturele
sector binnen europa
De Europese Commissie heeft het European Institute for
Comparative Cultural Research/ERICarts opdracht gegeven
onderzoek te doen naar stimuleringsmaatregelen voor mobiliteit
voor het culturele veld in Europa en de naaste buren, de
zogenoemde West-Balkan regio. In oktober 2008 worden de
resultaten van het onderzoek gepubliceerd.
Hidden trees – european Citizens in the
netherlands
SICA coördineert voor het Europees jaar van de Interculturele
Dialoog twee grote projecten die met Nederlandse en Europese
middelen worden ondersteund. Het eerste project, de voorstelling
‘Niemandsland’ van Dries Verhoeven was te zien in mei,
tijdens het Festival aan de Werf in Utrecht.
Het tweede project ‘Hidden Trees - European Citizens in the
Netherlands’ is in het najaar van 2008 te zien. Betsy Torenbos
maakte met de levensverhalen van mensen tussen de 75 en 95
jaar, afkomstig uit heel Europa, een theatervoorstelling. In gefilmde
interviews volgt zij het spoor terug naar land en tijd van
herkomst van een twintigtal immigranten. Individuele herinneringen
krijgen kleur tegen het grote decor van de twintigste
eeuw. Verhalen van liefde en dood, van geweld en verzoening,
staan naast de herinnering aan een geur, een lichtval, de flard
van een liedje. Door de live aanwezigheid van een aantal van
de geïnterviewden gaan spel en bespiegeling in de voorstelling
hand in hand. Torenbos pelt de geschiedenis af tot waar
het meest persoonlijkste en het meest universele elkaar raken.
Met moderne dans, live muziek en film creëert zij een rituele
ruimte, waar de stroom van de tijd even voelbaar is als het nu.
Louis Andriessen componeerde nieuwe pianostukken.
Te zien op: 23-25 sept Grand Theatre, Groningen; 9-11 okt
The Talent Factory, Den Bosch en 15-18 okt De Brakke Grond,
Amsterdam.
Het complete programmaoverzicht van het Europees Jaar van
de Interculturele Dialoog staat op W www.sica.nl en
W www.togetherforever.nl.
Meer informatie over het jaar kunt u ook vinden op de
volgende websites: W www.intercultureledialoog2008.nl
W www.interculturaldialogue2008.eu
(website Europese Commissie) •
Laura Grijns werkt voor het Cultureel Contact Punt dat deel
uitmaakt van SICA.
s i C A
29

Buitengaats
16 juni t/M 15 septeMBer
De inhoud van deze agenda is met de grootst mogelijke zorg samengesteld.
De siCA draagt geen verantwoordelijkheid voor eventuele onjuistheden. in alle
gevallen raden wij u aan ter plaatse contact op te nemen, alvorens een activiteit te
bezoeken. u kunt uw informatie voor Buitengaats nr. 39 naar de redactie sturen:
Keizersgracht 324, 1016 eZ Amsterdam E buitengaats@sica.nl
De volledige database kunt u raadplegen op W www.sica.nl/buitengaats
redactie: Christina Hiemstra en irene noordkamp.
D architectuur E beeldende kunst O culturele hoofdstad N culturele manifestatie
C dans B film M fotografie G erfgoed Q bovensectoraal H literatuur
F multimedia J muziek A theater I vormgeving
Argentinië
B uenO s A i r e s M Centro Cultural Borges.
Tentoonstelling ‘Polderparty: fragmenten van
het Nederlandse technolandschap’ van Marc
van der Aa, curator Marjan Groothuis.
4-29 juni. www.ccborges.org.ar
B uenO s A i r e s J Big One. Optreden van
DJ Menno de Jong. 8 augustus
Armenië
Y e r e VA n B Golden Apricot International Film
Festival. Vertoning van ‘Duska’ van Jos Stelling.
13-20 juli
Australië
B r i s B A ne B Brisbane International Festival.
Vertoning van ‘Afblijven’ van Maria Peters,
‘Kruistocht in Spijkerbroek’ van Ben Sombogaart.
2-12 augustus
nOW r A I Shoalhaven City Council.
Tentoonstelling ‘The Elegance and Perversity’
met werk van Erwin Olaf. 21 juli-9 oktober
s Y D ne Y E Biënnale van Sydney.
WArner & COnsOrten speLen
in Dui t sL AnD en ierL AnD
FOtO GeOrG pöHLein
Tentoonstelling ‘Revolutions - Forms That Turn’
van Ryan Gander. 18 juni-7 september.
www.biennaleofsydney.co
België
A n t W e r p e n H Joke van Leeuwen is stadsdichter
van Antwerpen.
A n t W e r p e n E Galerie van der Mieden.
Solotentoonstelling van Jasper Krabbé.
3 mei-22 juni. www.vandermieden.com
A n t W e r p e n J Tomorrowland. Optreden van DJ
Armin van Buuren en DJ Menno de Jong. 27 juli
A n t W e r p e n A Bourla Schouwburg.
Uitvoering van ‘Rococo’ door Hotel Modern.
22 augustus. www.hotelmodern.nl
B i L Z e n J Landcommanderij Alden Biesen.
Concerten en begeleiding van een mis door het
Egidius Kwartet tijdens de Dag van de Oude
Muziek. 28-29 juni. www.musica.be
B r uGGe J Concertgebouw. Optreden door het
Nationaal Jeugd Orkest van de 19e eeuw o.l.v.
Jos van Immerseel. 3 augustus
B r u s s e L A Kaaitheater. Uitvoering van ‘We
hebben een/het boek (niet) gelezen’ door Dood
Paard i.s.m. Maatschappij Discordia. 18-26 juni
B r u s s e L C National Theatre. Uitvoering van
‘Tar and Feathers’, ‘Wings of Wax’, ‘Signing off’
door het Nederlands Dans Theater I. 19-21 juni
M i D D e L H e i M J Middelheim Jazz Festival.
Concert door Han Bennink. 14 augustus.
www.jazzmiddelheim.be
s e ne F F e F Domaine de Château. Presentatie
van ‘Les Voix du Soleil et du Vent’, van Paul
Panhuysen tijdens de tentoonstelling ‘Nature et
le Son’. 27 april-26 oktober.
www.chateaudeseneffe.be
s t O K K uM J Buitenfeest. Optreden van de Jan
Akkerman Band. 26 juli
t Our nee J Optredens van T-99, in: Peer,
Rhythm ‘n’ Blues Festival, 11 juli, Antwerpen,
Boogaloo Festival, 23 augustus
t Our nee J Optredens van Face Tomorrow, in:
Geel, Party On Fest, 26 juli, Schriek, Lodderrock,
14 augustus
Brazilië
r i O D e j A ne i r O E Capacete. Kris Gruijthuijsen
is artist-in-residence. 1 september-
31 december. www.capacete.net
t Our nee J Optredens van DJ Cor Fijneman,
in: Indaial, Caramba’s Club, 27 juni, Rio de
Janeiro, Arena Multiuso, 28 juni
Bulgarije
s O F i A E Tentoonstelling ‘A different point of
view’ met deelname van o.a. Adelina Popnedeleva,
Emilia Yordanova, Ada Leenheer, Catharina
van Velden en Fineke van der Veen. voorjaar
s O F i A A Puppet Fair. Uitvoering van
‘Morningstar’ door Duda Paiva. 17 augustus
Canada
Gue L p H J Jazz Festival. Concert door het ICP
Orkest. 5 september. www.guelphjazzfestival.com
MOn t r é A L J International Jazz Festival
Montréal. Deelname van Ab Baars & Ig Henneman,
Bert van den Brink en Corkestra.
27 juni-4 juli. www.montrealjazzfest.com
MOn t r é A L A Festival Juste pour Rire. Deelname
van Close-Act, Teatro Pavana en Mangs
Maskertheater. 10-20 juli. www.hahaha.com
Q uéBeC A Festival d’été de Québec. Deelname
van Téatro Pavana en Close-Act. 4-9 juli.
www.infofestival.com
s A i n - j e A n - p O r t- j O L i E Parc de la
Seigneurie des Aulnaies. Mels Dees is artist-inresidence.
7 juli-29 augustus
t O r On t O I Gardiner Museum of Ceramics.
Tentoonstelling met werk van Koninklijke
Tichelaar Makkum, Frederik Roije, Jan Melis,
Jo Meesters, A.J. Ruth Lodder, Esther Derkx,
Ted Noten, Simone van Bakel, Chris Kabel,
Miriam van der Lubbe en Vika Mitrichenka.
15 mei-7 september. www.gardinermuseum.com
t Our nee J Concerten door Ab Baars en Ig
Henneman, in: Banff, The Banff Arts Centre,
1-16 juni, Vancouver, Vancouver International
Jazz Festival, 21 en 22 juni, Ottawa, Ottawa
International Jazz Festival, 24 juni, Toronto,
Somewhere There, 25 juni, Montréal, Festival
International de Jazz de Montréal, 27 juni
t Our nee J Optreden van DJ Tiësto, in:
Toronto, Ricoh Coliseum, 30 juni, Halifax,
Cunard Center, 2 juli
t Our nee J Optreden door DJ Cor Fijneman,
in: Vancouver, PNE, 4 juli, Edmonton, Cowboys,
5 juli, Calgary, Tantra Club, 6 juli, Montréal,
Stereo, 18 juli
Chili
t Our nee I Optredens door Flairck, in:
Santiago, Teatro Caupolican, 2 augustus,
Viña del Mar, Teatro Municipal, 8 augustus.
www.flairck.com
China
H OnG KOnG J Shatin Town Hall Auditorium.
Optreden van Martha Bosch. 14-16 juli.
www.worldyouthchoir.org
p e K i nG E Platform China Contemporary
Art Institute. Marike Schuurman is artist-inresidence.
1 januari-1 juli.
www.marikeschuurman.com
p e K i nG E Platform China Contemporary
Art Institute. Hendrik Jan Hunneman is artistin-residence.
1 februari-30 juli
p e K i nG E Today Art Museum. Tentoonstelling
‘The Olympic One Minutes World’ met
deelname van o.a. Tineke Reijnders en Sacha
Bronwasser. juni 2008. www.theoneminutes.org
p e K i nG F NAMOC. V2 _ verzorgt Nederlandse
bijdrage voor de tentoonstelling ‘China
International New Media Arts’. 20 juni-10 juli
p e K i nG FD The National Art Museum of
China. Tentoonstelling ‘Synthetic Times New
Media Arts’ met bijdrage van Lars Spuybroek
van NOX architecten,’Pneumatic Sound Field’
van Edwin Van Der Heide en ‘Beijing Accelerator’
van Marnix de Nijs. 9 juni-4 juli
p e K i nG F Today Art Museum. Vertoning van
‘Spacefighters’ van MVRDV tijdens de ‘Mapping
Games: Dynamics of Change in Beijing’.
18-28 juni. www.todayartmuseum.com
p e K i nG M CIMG Space. Tentoonstelling ‘Gold’
of Monique Velzeboer tijdens de tentoonstelling
‘Olympic Spirit through the lense of European
Photographers’. 20 juni-4 juli
x i A M e n E VIS A VIS artlab-Beijing. Tentoonstelling
‘Coelho’s tulips’ van René Coelho.
12-31 juli. www.visavisartlab.com
t Our nee J Concert van het Rotterdams Philharmonisch
Orkest, o.l.v. Yannick Nézet-Séguin
met Yundi Li op piano, in: Shanghai, Oriental
Art Centre, 20 en 21 juni, Beijing, National
Grand Theatre, 23 juni
Colombia
B OGO tá J Teatro Libre Chapinero. Optreden
van Nueva Manteca tijdens het 20th International
Jazz Festival. 3-13 september
Denemarken
e B e Lt O F t I Glasmuseet. Solotentoonstelling
van glaskunstenaar Bert Frijns.
22 mei-16 november. www.bertfrijns.com
GuDH j e M I European Glass Context / Bornholms
Kunstmuseum. Presentatie van Menno
Jonker, Vincent van Ginneke, Ellen UrselMann,
Fleur van den Bergen en Arnout Visser en Aldo
Bakker. 13 september-19 oktober.
www.glass08.com
KO p e nH A G e n E Gallery Copenhagen.
Tentoonstelling met werken van Wouter Stips.
23 mei-21 juni. www.wouterstips.nl
L ø GuMK L O s t e r J Løgumkloster Kirke.
Optreden door koor Trajecti Voces. 1 juli.
www.trajectivoces.net
r O s K i L D e J Roskilde Festival. Optreden van
DJ Fedde Le Grand. 4 juli
s K A G e n J Folkfestival. Optredens van Swamp.
4-5 juli
t un ø J Tunø Festival. Optreden van Hans
Theessink en band. 4 juli. www.theessink.com
Duitsland
A K e n H Suermondt-Ludwig Museum.
Deelname van Thomas Hoeps en Jac Toes
met ‘Kunst zonder genade’. 13 augustus.
www.suermondt-ludwig-museum.de
B u i t e n G A A t s
31

B u i t e n G A A t s
32
A K e n H Haus Matthey. Jan Siebelink leest voor
uit ‘Knielen op een bed violen’. 20 augustus
A K e n E Ludwigforum. Solotentoonstelling
‘Das Haus’, retrospectief van Atelier van
Lieshout. 12 september -6 januari 2009.
www.heimat.de/ludwigforum
AuG s B urG E Parktheater Augsburg-Göggingen.
Tentoonstelling van Lambert van Bommel.
18-20 juli
B A D p Y r MOn t E Schloss Bad Pyrmont.
Tentoonstelling over Koningin Emma en Koning
Willem III i.h.k.v. Koningin Emma’s 150e
geboortedag. 1 juni-24 augustus.
www.museum-pyrmont.de
B A D Z W i s CHen A H n J Musikalischer Sommer
Ostfriesland und Groningen. Optreden door
Tineke Postma. 20 juli.
www.musikalischersommer.net
B e D B urG - H Au E Museum Schloss Moyland.
Tentoonstelling over de Groningse kunstenaarsgroep
‘De Ploeg’. 8 juni-12 oktober.
www.moyland.de
B e r L i j n E Künstlerhaus Bethanien. Anouk
Kruithof is artist-in-residence. 1 april 2008-
1 april 2009
B e r L i j n A Theater des Westens. Uitvoeringen
van ‘Elisabeth’ met o.a. Pia Douwes. 20 april-
28 september. www.stage-entertainment.de/
theater-events/theater-des-westens.html
B e r L i j n E Projectstudio. Stefanos Tsivopoulos
is artist-in-residence. 1 mei-1 september
B e r L i j n E Berlinische Galerie. Tentoonstelling
‘Piracy’ met werk van Ronald de Bloeme.
23 mei-13 oktober. www.berlinischegalerie.de
B e r L i j n A Komische Oper. Uitvoeringen
van ‘Kiss me, Kate’ m.m.v. Koen Schoots en
Roger Smeets. 31 mei-26 juli.
www.komische-oper-berlin.de
B e r L i j n F Museum für Fotografie. Tentoonstelling
‘Pigozzi and the Paparazzi’ met vertoning
van de film ‘Paparazzi’ van Joost Kraanen.
20 juni-16 november
B e r L i j n E KLEMM’S. Tentoonstelling
‘The Entire Business of Coming Closer’ van
Gwenneth Boelens. 27 juni-2 augustus.
www.klemms-berlin.com
B e r L i j n EG Kupferstichkabinett. Tentoonstelling
‘De verzameling van Christoph Müllers’
met werken van leerlingen van Rembrandt.
27 juni-19 oktober. www.kupferstichkabinett.de
B e r L i j n F Garage. ‘Tuned City’ met
deelname van o.a. Mark Bain. 1-5 juli.
www.garage-g.de
B e r L i j n H LiteraturWERKstatt. Poëziefestival
met deelname van Serge van Duijnhoven en
DJ Fred de Backer. 7 juli
B e r L i j n J Waldbühne. Concert door André
Rieu. 19 juli
B e r L i j n A Komische Oper. Uitvoering
van ‘De veroordeling van Lukullus’ met o.a.
Kor-Jan Dusseljee. 24 juli.
www.komische-oper-berlin.de
B e r L i j n J Konzerthaus. Optreden van het
Nationaal Jeugd Orkest van de 19e eeuw o.l.v.
Jos van Immerseel. 6 augustus.
www.konzerthaus.de
B e r L i j n E Galerie im Turm. Tentoonstelling
van Jan de Beus. 7 augustus-5 september.
www.jandebeus.nl
B e r L i j n E Projectstudio. Jeroen Kummer,
Arthur Herrman en Kirsten Algera zijn artist-inresidence.
1 september-31 december
B OCHuM E KunstART am Hellweg. Tentoonstelling
van Henriette Kors. 17 mei-17 juni.
www.kunstartamhellweg.de
B OCHuM A Jahrhunderthalle. Uitvoering van
‘Vergeten Straat’ van Louis Paul Boon door het
Ensemble Johan Simons. 23-28 augustus
B r e Men J Musikfest. Optreden van Janine
Jansen. 30-31 augustus.
www.musikfest-bremen.de
D O r t MunD E Phoenix Halle. Deelname van
Bas van Koolwijk en Derek Holzer met het
project ‘OZONE’ aan de groepstentoonstelling
‘WAVES - The art of the electromagnetic
society’. 10 mei-29 juni. www.hmkv.de
D O r t MunD J Flamingo Float. Optreden van
DJ Fedde Le Grand. 19 juli
Du i s B urG E Kunstverein Weidenzweig Zehn.
Tentoonstelling ‘Landschap in licht en water’
van Henk Lassche. 13 april-29 juni.
www.henklassche.nl
Düs s e L D O r F E Kunstpalast. Deelname
van Rob Scholten en Maria Roosen aan de
tentoonstelling ‘Fragile Beauty - Glass in the
Focus of Art’. 19 april-31 augustus.
www.museum-kunst-palast.de
Düs s e L D O r F E Kunstpalast. Tentoonstelling
van Bert Haanstra. 19 april-31 augustus
Düs s e L D O r F H Literaturbüro NRW. Deelname
van Rascha Peper met ‘Visions of Hanna’.
18 augustus. www.literarischer-sommer.eu
Düs s e L D O r F C Theater Capitol. Opening
performance van de Internationales Tanzmesse
NRW: ‘six’ door NND/Galili Dance. 27 augustus
Düs s e L D O r F C Capitol Theater. Uitvoering
van ‘Pulse’ door Dansgroep Krisztina de Châtel
tijdens Showcase Internationale Tanzmesse.
27 augustus
Düs s e L D O r F CJ NRW Forum Kultur und
Wirtschaft. ‘Internationale Tanzmesse NRW’
met uitvoering van ‘Sacre du Temps’ door
Station Zuid, ‘Situations’ door anoukvandijk dc,
verder bijdrage van het Theater Instituut
Nederland en het Hans Hof Ensemble.
27-30 augustus. www.nrw-forum.de
Düs s e L D O r F C Internationale Tanzmesse
NRW. Uitvoering van ‘Les Sylphides’ door Nicole
Beutler. 30 augustus
e D e n KOBen J Villa Ludwigshöhe. Optreden
door het Jacobien Vlasman Quintett. 28 juni.
www.s-y-m.de
e s s e n E Museum Folkwang. Solotentoonstelling
‘Stadt der Sklaven’ van Atelier Van Lieshout.
25 april-6 juli. www.museum-folkwang.de
e s s e n E Zeche Carl. Tentoonstelling van
Observatorium. 15 juli-20 oktober
e s s e n E Kunsthaus Essen. Tentoonstelling
van de Gerrit Rietveld Academie. 29 augustus-
19 oktober. www.kunsthaus-essen.de
F r A n K F ur t A Kleist Forum. Deelname van
Vicky Wesseling in ‘One Day in Europe’ van
Magic-Net met co-regie van Annemieke Delis en
muziek van Jan-Willem van Kruyssen. 16 juni
G e L D e r n J OffsideOpen - International New
Music Festival Gelderland. Optreden Bik Bent
Braam. 24 augustus. www.offsideopen.com
G e L s e n K i r CHen J Jazz im Revier. Optreden
van Swamp. 7 september
G L üCK s tA D t E Kunstverein. Tentoonstelling
van Marta Volkova en Slava Shevelenko.
24 augustus-26 oktober
Gü t e r s L O H J Festival Platz-Wechsel. Uitvoering
van ‘Don Quichote’ door Theater Gajes.
23 augustus
H A MBurG A Deutsches Schauspielhaus.
Uitvoering van ‘Kameliendame’ door
Toneelgroep Amsterdam. 11 januari-23 juni.
www.schauspielhaus.de
H A MBurG A Deutsches Schauspielhaus.
Uitvoering van ‘Wir allen immer zusammen’
naar een boek van Guus Kuijer. 22 maart-31 juli.
www.schauspielhaus.de
H A Me L n J Joch ‘n’ Roll Fest. Optreden van
Born From Pain. 23 augustus
H A nnOV e r E Kestner-Gesellschaft. Deelname
van Rezi van Lankveld aan de groepstentoonstelling
‘Back to Black’. 10 mei-10 augustus.
www.kestner.org
H i L D e s H e i M H J Lyrik-Park. Performance/
concert door Jaap Blonk. 11 juli.
www.jaapblonk.com
i D A r - O B e r s t e i n C Schlossfestspiele.
Uitvoering van ‘Chameleon’, ‘six’, ‘Fragile’,
‘Until.With/Out.Enough’ door NND/Galili Dance.
22 augustus
K A s t e L L Aun J Nature One. Optreden van DJ
Cor Fijneman en DJ Menno de Jong. 1 augustus
K e u L e n E Wallraf - Richartz Museum &
Fondation Corboud. Tentoonstelling ‘Impressionismus,
Wie das Licht auf die Leinwand kam’
met werken uit het Van Gogh Museum.
29 februari-22 juni. www.museenkoeln.de
K e u L e n J Summerjam. Optreden van Pete
Philly & Perquisite. 4 juli
K e u L e n E Neues Kunstforum. Tentoonstelling
‘Ceramics & Sounds’ met deelname van Jacob
Alkema, Rommert Caljé en Sigurdur Gudmun.
11 juli-10 augustus
K e u L e n EG Wallraf-Richartz-Museum.
Tentoonstelling ‘Rembrandt, een jeugddroom,
verzameling van George Kremer’.
11 juli-5 oktober.
www.museenkoeln.de/wallraf-richartz-museum
K e u L e n J Sonic Ballroom. Optreden van The
Stillettos. 15 juli
K e u L e n J Palladium. Concert door de Musikfabrik
o.l.v. Rundel met Marco Blaauw, Nicola
Jurgensen, Carl Rosman en Fie Schouten.
25-26 augustus. www.musikfabrik.org
K e u L e n J Philharmonie. Concert door het
Nederlands Jeugd Orkest. 27 augustus.
www.philharmonie-koeln.de
K r e F e L D H Mediothek. Optreden van Margriet
de Moor. 25 juli
K r e F e L D J Museum Burg Linn. Optreden dor
het Michael Moore Quintet. 16 augustus.
www.jazzamniederrhein.de
Kön i G s L u t t e r J Kaiserdom. Optreden door
het Loeki Stardust Quartet. 4 september
L e i p Z i G E Leipziger Baumwollspinnerei.
Tentoonstelling ‘Von der Unbestimmtheit’ met
werk van o.a.Maartje Fliervoet. 2 mei-27 juli
L e i p Z i G H Haus des Buches. Presentatie van
‘Das Mädchen im Moor’ van Koos van Zomeren.
26 juni
L e i p Z i G M F/Stop 2. Internationales Fotografiefestival.
Deelname van o.a. Eyal Pinkas.
16-20 juli. www.f-stop-leipzig.de
L e nGer i CH J Gempthalle. Concert door het
JeugdOrkest Nederland. 6 augustus
L i n D Au J Umsonst und Draussen Festival.
Optreden van Jaya The Cat. 26 juli
L u D W i G s B urG C Schlossfestspiele. Uitvoering
van ‘Exile Within’ door NND/Galili Dance.
18 juni
MOnCHenGL A D B A CH H Museum Schloss
Rheydt. Optreden van Anna Enquist.
7 september. www.schlossrheydt.de
MünCHen B International Film Festival.
Vertoning van ‘Skin’ van Hanro Smitsman en
‘Tussenstand’ van Mijke de Jong. 20-28 juni
MünCHen A Kammerspiele. Uitvoering van
‘Maeterlinck’ door Toneelgroep Amsterdam.
23-24 juni
MünCHen A Tollwood Summer Festival.
Optredens door Warner & Consorten. 25-30 juni.
www.warnerenconsorten.nl
MünCHen B Stadbibliothek München. Vertoning
van ‘Karakter’ van Mike van Diem. 26 juni
MünCHen B Stadbibliothek München. Vertoning
van ‘De Tweeling’ van Ben Sombogaart.
24 juli
Mün s t e r Q Haus der Niederlande. Tentoonstelling
‘Eeuwige Vrede 1648’ over de Vrede
van Münster. 15 mei-18 juni.
www.hausderniederlande.de
Mün s t e r E Haus der Niederlande. Tentoonstelling
van Jan van Diemen. 19 augustus-
28 september. www.hausderniederlande.de
neuKö L L n E Kulturnetzwerk. Tentoonstelling
‘48 Stunden Neukölln’ van Li Koelan.
20-22 juni. www.kulturnetzwerk.de
neus s H Stadtbibliothek. Deelname van
Dorinde van Oort. 29 juli.
www.literarischer-sommer.eu
n i D e GGen A Burg Nideggen.
Optreden van Hans Liberg. 29 augustus.
www.festspiele-burg-nideggen.de
O s n A B r üCK A Theater Osnabrück. Uitvoeringen
van ‘Don Pasquale’ van Antoine Uitdehaag.
15 maart-31 juli
O s n A B r üCK A Theater Osnabrück. Uitvoering
van ‘Ernst ist das leben’ van Jos van Kan.
17 mei-30 juli
pA D e r B O r n A Uitvoering van ‘Wanted’ door
Theatergroep Gajes. 9-10 september
pA p e nBurG E Kulturkreis Papenburg.
Tentoonstelling van Herbert Nouwens. 25 april-
30 september. www.kulturkreis-papenburg.de
r H e Y D t H Bibliothek Rheydt. Lezing over
Heere Heeresma. 27 juli.
www.literarischer-sommer.eu
s i e G e n E Siegerland Museum. Tentoonstelling
‘Birth-copulation-death’ van Frank van Hemert.
1 juni-15 augustus
s t u t t G A r t E Sommer Festival der Kulturen.
Optreden door de Amsterdam Klezmer Band.
28 juni. www.forum-der-kulturen.de
WA D e r n J Rock am Back Jubilee Party.
Optreden van Bambix. 11 juli
W O L F s B urG E Kunstverein. Tentoonstelling
‘In the Shadows’ met werk van o.a. Hadassah
Emmerich en Iris van Dongen. 8 mei-29 juni
W up p e r tA L E Von der Heydt-Museum.
Tentoonstelling ‘Ein fest der Sinne’ Nederlandse
grafiek en schilderkunst uit de 17de eeuw.
16 december 2007-22 juni 2008.
www-von-der-heydt-museum.de
t Our nee EG Tentoonstelling ‘De magie der
dingen’ met werk van o.a. Jan Brueghel, Jan
Davidsz. de Heem, Willem Kalf, Rachel Ruysch,
Abraham Mignon, Georg Flegel, Jan Soreau, in:
Frankfurt, Städel Museum, 20 maart-17 augustus,
Basel, Kunstmuseum Basel, 5 september
2008-4 januari 2009
t Our nee C Voorstelling ‘Heaven’ van Club
Guy & Roni, in: Oldenburg, Oldenburgisches
Staatstheater, 5 april-31 juli, Bremen, Theater
Bremen, 13 juni-31 juli
t Our nee J ‘Spanischen Nacht’ met optreden
van Janine Jansen, in: Weimar, Schlosshof
Weimar, 28 juni, Augustusburg, Schlosshof
Augustusburg, 29 juni
t Our nee J Optredens van Low Toner, in:
Berlijn, Red Rooster Backstage, 10 juli, Sondershausen,
Stoned From The Underground Festival,
11 juli
t Our nee A Uitvoeringen van ‘Alice in
Wonderland’ door Theater Gajes, in: Einruhr
bei Simmerath, 12 juli, Köln, Kwatta Chocoladefabrik,
19 juli, Ludwigshaven, 25 en 26 juli,
Görlitz, 1 augustus, Idar-Oberstein, 8 augustus,
Bremen, La Strada, 15 en 16 augustus, Hagen,
Theaterfest Hagen, 20 augustus.
www.gajestheater.nl
t Our nee J Optredens van Autumn, in:
Hamburg, Open Air Wacken, 1 augustus,
Dinkelsbuhl, Summerbreeze, 16 augustus
t Our nee J Optreden van Rock 4, in: Berlijn,
BKA Theater, 13 en 17 augustus, Esslingen,
Kulturzentrum Dieselstr, 27 september.
www.rock4.nl
t Our nee J Optreden door het Gesualdo
Consort Amsterdam, in: Kempen, Franziskanerklooster,
29 augustus, Hamminkeln-Marienthal,
14 september. www.muziekbiennale.eu
t Our nee J Concerten door het Koninklijk
Concertgebouworkest Amsterdam, in: Wiesbaden,
Kurhaus, 3 september, Berlijn, Philharmonie,
5 september
t Our nee C Uitvoeringen van ‘Bronstsluier’
door Danstheater AYA, in: Viersen, Tanzhochdrei
Festival, 9 september, Bergkamen, Tanzhochdrei
Festival ‘Olandiamo?’
50 jAAr neDerLAnDs instituut niKi, FLOrenCe, itALië
F Palazzo Strozzi. Presentatie van ‘Triple X’ van Marnix de Nijs. 16 mei-30 juni.
www.strozzina.org
E ST Open Gallery. Solotentoonstelling van Esther Janssen. 5 juni-31 juli
E Galleria degli Uffizi. Tentoonstelling ‘Fiamminghi e Olandesi a Firenze.
Disegni dalla collezioni degli Uffizi’ met Nederlandse en Vlaamse tekeningen uit de verzameling
van de Uffizi. 25 juni-2 september
M Fondazione Studio Marangoni. Fototentoonstelling ‘Dutch Dare, Dutch Contemporary
Photography’ met werk van 9 hedendaagse Nederlandse fotografen. 26 juni-9 augustus
E Galleria Palatina. Tentoonstelling ‘Florence en de antieke Nederlanden’. 20 juni-26 oktober
intercity Festival
A Teatro della Limonaia. Uitvoeringen van ‘Koning Carlos’ door Intercity en Koning Carlos,
regie door Joris Van Midde. 26-28 september
A Teatro della Limonaia. Uitvoering van ‘Door jou’ van Intercity, regie Alexandra Koch,
tekst Esther Gerritsen. 17-19 oktober
A Teatro della Limonaia. Uitvoering van ‘Bambie 12’ door Bambie. 2-3 oktober
A Teatro Cantiere Florida. Uitvoering ‘Knuckels’ door d’Electrique. 4 oktober
A Teatro della Limonaia. Uitvoering van ‘Tucht’ door Carver. 12-13 oktober.
www.theatergroepcarver.nl
A Festival Intercity. Uitvoering van ‘KAMP’ door Hotel Modern. 25-26 oktober
A Teatro della Limonaia. Ronde Tafeldiscussie ‘Het theater in Nederland’. 19 oktober
M Teatro della Limonaia. Fototentoonstelling over Nederlandse theaters en culturele centra in
voormalige fabriekspanden. 26 september-30 oktober
W www.olanda.it
Festival, 11 september, Unna, Tanzhochdrei
Festival, 14 september. www.tanzhochdrei.de
t Our nee J Konzerthaus. NJO Summer
Academy speelt o.l.v. Jos van Immerseel, in:
Berlijn, Konzerthaus, 6 augustus, Essen, Philharmonie,
25 augustus. www.konzerthaus.de
egypte
A L e x A n D r i ë J Ghazala. Optreden van DJ
Tiësto. 20 juli
estland
r A K V e r e C Baltoscandal. Uitvoering van
‘While We Were Holding It Together’ door Ivana
Müller. 4 juli
tA r t u J Estland Festival. Deelname van
Muziekvereniging Nooit Gedacht, GMF Fanfare
Orchestra. 20-23 augustus
Finland
H e L s i n K i E Didrichsen Art Museum.
Tentoonstelling ‘Henry Moore and the Challenge
of Architecture’, i.s.m. de Kunsthal Rotterdam.
9 februari-28 september.
www.didrichsenmuseum.fi
H e L s i n K i M Tennis Palace Art Museum.
Retropectief van Anton Corbijn.
21 mei-31 augustus. www.taidemuseo.fi
Frankrijk
A nGers A Accroche Coeurs. Uitvoeringen van
‘Don Quixote’. 12 en 13 september
Aur i L L A C A Festival d’Aurillac. Uitvoering
van ‘Onder Constructie’, een coproductie van
Grand Theatre en Oerol. 21-24 augustus.
www.grand-theatre.nl
AV i G nOn A Gymnase Gérard Philippe. Uitvoering
van ‘Romeinse Tragedies’ door Toneelgroep
Amsterdam, regie Ivo van Hove tijdens het
‘Festival d’Avignon’. 12-14 juli.
www.festival-avignon.com
AV i G nOn C Festival d’Avignon. Uitvoering
van ‘Frans Poelstra, his dramaturg en Bach’ van
Frans Poelstra en Robert Steijn en uitvoering
van werk van Emio Greco|PC. 15-16 juli.
www.festival-avignon.com
AV i G nOn C Cour du Lycée St-Joseph.
Uitvoering van ‘INVISIONE’, ‘Hell’ en
‘Popopera’ door Emio Greco|PC. 17-24 juli.
www.festival-avignon.com
C A nne s J Grand Palais. Optreden van
DJ Fedde Le Grand. 13 juli
COr s e p t J Couvre Feu Festival. Optreden van
Jaya The Cat. 23 augustus
L e H AV r e E Biennial of Contemporary Art.
Groepstentoonstelling met werk van o.a.
Emo Verkerk. 7-30 juni
M A r s e i L L e E Château d’If. Tentoonstelling
‘Night Shot If’ van Judith Nab/Théâtre Espace.
15 mei-15 oktober
M A r s e i L L e C Festival de Marseille.
Uitvoering van ‘ísa’ door T.R.A.S.H. 28-29 juni.
www.festivaldemarseille.com
M A r s e i L L e A Festival de Marseille.
Voorstelling ‘Obwohl ich dich kenne’ door Nico
and the Navigators, een coproductie van Grand
Theatre met Kampnagel Hamburg. 2-3 juli.
www.grand-theatre.nl
pA r i j s EG Centre d’animation Lumière.
Tentoonstelling ‘Anne Frank - een geschiedenis
voor vandaag’ i.s.m. het Anne Frank Huis.
7 maart-27 juni
pA r i j s E Atelier Holsboer. Pablo Pijnappel
is artist-in-residence. 1 april -1 april 2009
pA r i j s E Galerie Jousse Enterprise.
Tentoonstelling van Atelier Van Lieshout.
25 mei-25 juni. www.jousse-entreprise.com
pA r i j s B Cinema Entrepôt. Festival van de
Nederlandse Korte Film ‘Kort!’ met vertoning
van ‘Weg’ van Daniel Bruce, ‘Shake Off’ van
Hans Beenhakker, ‘Moeders Mooiste’ van
Nadine Kuipers, ‘Mac & Roe’ van Elmer Kaan,
‘Jolande 23’ van Pim Zwier, ‘Pas De Deux’ van
eddie d, ‘Milah’ van Arne Toonen, ‘Wing, The
Fish That Talked Back’ van Ricky Rijneke,
‘Coupé’ van David Lammers, ‘Garden Of
Nothing’ van Dick Tuinder, ‘Op Weg’ van
Carrie de Swaan, ‘Warped’ van Chok Wah Ma,
‘Hardhandig, De Lamp & Backpacking’ van
Douwe Dijkstra, ‘Lipari’ van Frank van den
Engel. 17-18 juni
pA r i j s J Institut Néerlandais. Concert van
Francine van der Heijden en Dirk Luijmes met
werken van o.a. Louis en Hendrik Andriessen.
19 juni. www.institutneerlandais.com
pA r i j s A Opéra National de Paris Bastille.
B u i t e n G A A t s
33

B u i t e n G A A t s
34
Het W iL De OOG - GeHA AKte BLOuse
FOtO Gi js HA AK
A M A M i C i t Y M Tanaka Isson Memorial
Museum of Art. Tentoonstelling ‘European Eyes
on Japan’ met o.a. het werk van Cuny Janssen.
7-28 september. www.eu-japanfest.org/english/
program/photo _ project.html
KO K A C i t Y E Foundation of Shigaraki Ceramic
Cultural Park. Nel Bannier is artist-in-residence.
12 augustus-15 september. sccp.main.jp/
KO r i YA M A HIE Koriyama City Museum of
Art. Tentoonstelling over Nederlandse kinderboekenillustraties
met werk van Dick Bruna,
Max Velthuijs, Harmen van Straaten, Jan Jutte,
Harriët van Reek, Willemien Min, Alex de Wolf,
Annemarie van Haeringen, Patsy Backx, Marit
Törnqvist en Yvonne Jagtenberg. 5 juli-
31 augustus. www.city.koriyama.fukushima.jp/
bijyutukan/index _ e.html
K Y O t O B Doshisha University, Kanbai Hall.
14th Kyoto International Children’s Film Festival
met vertoning van ‘Lepel’ van Willem van de
Sande Bakhuyzen, ‘Minoes’ van Vincent Bal,
‘Tom & Thomas’ van Esmé Lammers en ‘Het
paard van Sinterklaas’ van Mischa Kamp.
8-10 augustus. www.doshisha.ac.jp/english/
n A G A s A K i GM Dejima. Tentoonstelling ‘The
People of Dejima in the Bakumatsu Period’ over
belangrijke historische personen op de voormalige
VOC-handelspost, o.a. Pompe van Meerder-
voort aan het eind van de 19e eeuw. 23 april-
6 juli. www.city.nagasaki.nagasaki.jp/dejima/en/
index.html
n A G A s A K i GE Nagasaki Museum of History
and Culture. Tentoonstelling ‘Edo Time Capsule’:
uit de collectie van het Museum Volkenkunde in
Leiden en het Nagasaki Museum of History and
Culture. 14 juni-13 augustus. ww.nmhc.jp
n A G A s A K i E Nagasaki Peace Museum.
Tentoonstelling met prenten van kunstenaars uit
Japan, Nederland en Portugal, i.h.k.v. 400 jaar
handelsbetrekkingen met bijdrage van o.a.
Marieke Bolhuis. 26 augustus-21 september
n A GOYA A Aichi Arts Centre Mini Theatre.
Uitvoering van ‘The Diary of Anne Frank’,
geregisseerd door Anthony Gilmore, uitgevoerd
door de Nagoya Players. 21-22 juni.
www.nagoyaplayers.info
n A n A O C i t Y EI Ishikawa Nanao Art
Museum. Tentoonstelling ‘Houtsnedes en
moderne vormgeving’ over de moderne Nederlandse
vormgeving van de 17e eeuwse Nederlandse
blokdrukkunst. 2 augustus-15 september.
www.city.nanao.lg.jp/nanabi/
s e n D A i C Denryoku Hall. ‘Dance Gala Concert
- The Friends of Dance and the Green Woods’
met deelname van o.a. dansers van Nederlands
Dans Theater I. 20 juli.
nederland
in japan
2008-2009
www.stcb.or.jp/inst/data/hall/19.html
t O K i O FO Mori Art Museum. MAM Project:
Saskia Olde Wolbers. 26 april-13 juli.
t O K i O M Tokyo Wonder Site. Deelname van Ilse
Leenders aan ‘Creator in Residence’. 20 mei-30
juni. www.tokyo-ws.org
t O K i O E Hiromi Yoshii Galerie. Deelname
van Germaine Kruip en Maaike Schoorel aan de
tentoonstelling ‘In Praise of Shadows’.
28 mei-21 juni. www.hiromiyoshii.com
t O K i OJ Bunka Kaikan. Isabelle van Keulen met
het Royal Flanders Philharmonic Orchestra in
Toppan Hall. 17 juni
t O K i O J Opera City. Concert van het Rotterdams
Philharmonisch Orkest. 17 en 18 juni
t O K i O B Goethe Institut. Vertoning van
‘Fighting the Silence’ van Ilse van Velzen en
Femke van Velzen. 24 juni.
www.goethe.de/ins/jp/tok/deindex.htm
t O K i O J Yotsuya Kumin Hall. Recital door
Momoko Noguchi van het Residentie Orkest.
26 juli
t O K i O J Hamamatsu International Wind
Instrument Academy. Optreden en masterclasses
van Frits Damrow, trompettist van het Koninklijk
Concertgebouworkest. 31 juli-5 augustus.
www.yamaha.co.jp/event/academy/english/
t O K i O E Tokyo Metropolitan Art Museum.
Tentoonstelling van werken van Johannes
Vermeer. 2 augustus-14 december.
www.tbs.co.jp/vermeer
t O K i O J Suntory Hall. Uitvoering compositie
van ‘Mask’ van Michel van der Aa door Tokio
Sinfonietta tijdens het Suntory Summer Music
Festival. 24 augustus
t O K i O M FUJIFILM Square 1F Gallery. Fototentoonstelling
‘Vigorous Showa’ door Hans
Brinckman over de hoogtijdagen van de Showaperiode
(1950-1974). 29 augustus-24 september.
www.fujifilmsquare.jp
t O K i O I Jiyu Gakuen. Tentoonstelling ‘Created
in Holland’ georganiseerd door Premsela, Dutch
Platform for Design and Fashion. 31 oktober-
3 november
MAr ieKe BOLHuis, eArtHstOne, unZen
t O YA M A E Toyama Museum of Modern Art.
Tentoonstelling ‘Light of Impressionism and
Dream of Ecole de Paris’ met werk van o.a.
Vincent van Gogh. 26 juli-13 oktober.
www.pref.toyama.jp
Y O KO H A M A I Red Brick Warehouse. Theater-
Atelier Het Wilde Oog presenteert haar werk
tijdens het Yokohama Port Town Festival.
14-22 juni. www.city.yokohama.jp
t Our nee IEO Dick Bruna Tentoonstelling:
‘Let’s go to the museum! Learning modern art
from Dick Bruna’, in: Iwate, Museum of Art,
20 april-18 mei, Kochi, Prefectural Art Museum,
25 mei-6 juli, Osaka, Suntory Museum Tempozan,
25 juli-15 september.
t Our nee EO Escher tentoonstelling ‘The
never ending labyrinth’ met werken uit het Huis
ten Bosch, in: Kushiro, Kushiro City Museum,
7 juni-13 juli, Sakura, Sakura Museum of Art,
1 augustus-23 september.
t Our nee E ‘De EU Herd of Cows in Japan’.
Elke koe is door een kunstenaar uit een EU land
beschilderd, in: Yokohama, Red Brick Warehouse
Event Square, 14-22 juni en Tokio, Mid
Town, 13-28 september
t Our nee M World Press Photo tentoonstelling,
in: Tokio, Museum of Photography, 14 juni -
10 augustus, Osaka, Herbis Hall, 12-21
augustus, Kusatsu, Ritsumeikan University
Kusatsu Campus, 1-19 oktober, Kyoto, Kokusai
Heiwa Museum, 21 oktober - 16 november, Oita,
Beppu Asia Taiheiyo University, 19-30 november.
www.worldpressphoto.org
t Our nee J International Trombone Ensemble,
met spelers van het Rotterdam Conservatorium
geven workshops en concerten, in: Hiroshima,
Hiroshima Music Highschool, 3 juli, Kumanomachi
Kumana Senior Highschool, 4 juli,
Hiroshima Municipal Baseball Field, 5 juli,
Kamozuru Sake Brewery, 5 juli, Higashi-
Hiroshima, Satake Memorial Hall, 6 juli, Nagoya
City, Nagoya City Nakagawa Culture Small
Theater, 9 juli, Tokio, Bunkyo-ku Civic Hall, 10
juli, Sapporo, Sapporo Concert Hall Kitara, 11
juli, Sapporo, Yamaha Music Hokkaido, 12 juli.
www.ite.com
t Our nee J Concerten door Koninklijk
Concertgebouworkest, in: Iwate, Ichinoseki
Bunka Centre, 4 juli, Hyogo, Kakogawa Wellness
Center, 6 juli, Tokio, Musashino Shimin Bunka
Kaikan, 7 juli, Tokio, Hamarikyu Asahi Hall,
8 juli, Yokohama, Toin Gakuen, 9 juli, Shizuoka,
Shizuoka Grand Ship, 11 juli, Kyoto, Kyoto
Concert Hall, 12 juli, Akita, Donpal Hall, 13 juli,
Tokio, Suntory Hall, 10 en 11 november, Tokio,
NHK Hall, 12 november, Yokohama, Minato
Mirai Hall, 14 november, Kyoto, Concert Hall,
15 november, Nagoya, Aicha Prefectural Art
Theater, 16 november
t Our nee A Uitvoering van ‘Kleine ezel’ door
Theater Terra, in: Macau, Macao Cultural
Centre, 12 en 13 juli, Tokio, Nissay Theatre,
20 en 21 juli
t Our nee B 16th Kinder Film Festival: vertoning
van ‘Het Paard van Sinterklaas’ van Mischa
Kamp, in: Tokio, Aoyama Theatre,
9-12 augustus, Chofu, Chofu City Culture Hall,
14-17 augustus. www.kinder.co.jp/en/16th/
t Our nee J Concerten van Candy Dulfer, in:
Sapporo Art Park Outdoor Stage, Sapporo,
10 augustus, Blue Note Tokyo, Tokyo,
12-16 augustus, Blue Note Nagoya, Nagoya,
18, 19 augustus. http://www.bluenote.co.jp
t Our nee J Concerten door het ICP Orkest,
in: Mt. Fuij, Super Sense of Wonder Festival,
14 september, Tokio, Super Deluxe,
15 en 16 september
j A pA n J Tournee. Concerten van Het Gelders
Orkest o.l.v. Ken-ichiro Kobayashi, in: Tokio,
Suntory Hall, 13 maart, Iwaki, Performing Arts
Centre, 14 maart, Tonami, Tonami Bunka
Kaikan, 15 maart, Tokio, Tokyo Opera City
Concert Hall, 17 maart, Sapporo, Kitara
Concert Hall, 18 maart, Nagoya, Aichi Geijutsu
Gekijo, 20 maart, Osaka, Symphony Hall,
21 maart, Matsuyama, Ehime Kenmin,
22 maart, Tokio, Suntory Hall, 24 maart 2009
W www.nihonoranda.jp
B u i t e n G A A t s
35

B u i t e n G A A t s
36
Wiard Witholt zingt voorstellingen van Les
Aveugles. 27-29 juni. www.opera-de-paris.fr
s A i n t D e n i s J Festival Saint Denis.
Optreden door Janine Jansen. 22 juni.
www.festival-saint-denis.fr
s A i n t- é t i e nne C L’Usine Comédie. Uitvoering
van ‘While We Were Holding It Together’
door Ivana Müller tijdens het ‘Festival des 7
collines’. 10 juli
tA r e n tA i s e J Festival de Tarentaise. Optredens
door ensemble Caecilia (Wouter Verschuren,
Fiona Russell, Adam Woolf en Kathrin Cok).
2-4 augustus. www.francefestivals.com
VA L L O i r e s J De Abdij. Concerten door
Calefax. 12-13 augustus. www.calefax.nl
t Our nee J Het Flevolands Jeugd Symfonieorkest
o.l.v. Roeland Robert, in: Arles, Châteauneuf-du-pape,
13 juli, Marseille, Eglise Notre
Dame du Mont, 16 juli, Aix-en Provence, Cathedrale
de St Sauveur, 17 juli, Bourg-St-Andeol,
Palais des Eveques, 18 juli
Georgië
B At uM i B International Film Festival. Vertoning
van ‘Wolfsbergen’ van Nanouk Leopold,
‘Tussenstand’ van Mijke de Jong, ‘Absolutely
Afro’ van Dorothée van den Berghe, ‘Rafas
Rules’ van Yani, ‘Weg’ van Daniel Bruce, ‘Wing,
The Fish that Talked Back’ van Ricky Rijneke,
‘Zucht’ van Margien Rogaar. 15-21 september
Griekenland
K A L á M AtA C International Dance Festival.
Met deelname van Pera Faura, Sania Strimbakou,
Vasiliki Tsangari Chrysanthakopoulou,
Jeroen Fabius, Adnan Hasovic, Zeynep Gundruz
en Konstantina Georgelou. 18-28 juli
s Y r O s J Apollon theater. Optreden door het
Esther Steenbergen Trio tijdens het 15de Gitaar
Festival. 9 juli
Hongarije
B O e D A p e s t J Rio. Optreden van DJ Fedde Le
Grand. 16 juli
B O e D A p e s t J Sziget Festival. Optreden van
DJ Cor Fijneman. 16 augustus. www.sziget.hu
t Our nee J Optredens van DJ Tiësto, in: Pecs,
Expo Hall, 12 september, Debrecen, Phoenix
Hall, 13 spetember
ierland
B e L FA s t F Sonic Arts Research Centre,
Queen’s University Belfast. Robert van Heumen
(STEIM) presenteert zijn compositie ‘Fury’.
24-29 augustus. www.icmc.net/home
C L O nMe L A Clonmel Junction Festival of
Theatre. Optredens door Warner & Consorten.
4-6 juli. www.warnerenconsorten.nl
COr K A Cork Midsummer Festival. Uitvoering
van ‘Braakland’ van Lotte van den Berg door
Cie. Dakar en elementen uit het Robodock
festival ‘Robodock Nights’. 21 juni-5 juli.
www.corkfestival.com
COr K J West Cork Chamber Music Festival.
Uitvoering van ‘Im Grosser Sehnsucht’ van Klas
Torstensson door sopraan Charlotte Riedijk en
het Altenberg Trio en uitvoering van ‘Springs
Eternal’ van Vanessa Lann. 28 juni-6 juli.
www.westcorkmusic.ie
DuB L i n J Ballinlough Castle. Optreden van
DJ Tiësto. 2 augustus
india
MuMB A i A Indian Cricket competition.
Optreden van Corpus Acrobatics. juni 2008
t H r i s s ur B International Film Festival.
Vertoning van ‘Do not Disturb’ van Dick Maas.
10-16 augustus
indonesië
j A K A r tA EG Erasmus Huis. Tentoonstelling
‘Verborgen schatten van de Musea van Jakarta’
i.s.m. Koninklijk Instituut van de Tropen en
Jakartaanse musea. 13 juni-24 juli
j A K A r tA B Erasmus Huis. Vertoning van
‘Langer Licht’ van David Lammers. 21 juni
j A K A r tA B Erasmus Huis. Vertoning van
‘Diep’ van Simone van Dusseldorp. 26 juli
j A K A r tA E Erasmus Huis. Tentoonstelling
‘Landing Soon’, curator Mella Jaarsma i.s.m.
het Cemeti Art House. 31 juli-11 september
j A K A r tA B Erasmus Huis. Q Film Festival
met vertoning van ‘The Birthday’ en ‘Simon’
van Eddy Terstall. 9-16 augustus
j A K A r tA B Erasmus Huis. Vertoning van
‘De Scheepsjongens van Bontekoe’ van Steven de
Jong. 23 augustus
t Our nee J Concerten door winnaar 8e Liszt
concours Vitaly Pisarenko, in: Jakarta, Erasmus
Huis, 14 juli, Yogyakarta, Semarang, 21 juli
israël
j e r u Z A L e M A Festival. Uitvoering van
‘Morningstar’ door Duda Paiva. 13-14 augustus
r e H O V O t B Women’s Film Festival. Retrospectief
van Marleen Gorris, met vertoning van
‘Antonia’, ‘De Stilte Rond Christine M’, ‘Gebroken
Spiegels’, ‘Mrs Dalloway’ en ‘The Island’.
6-21 september
t e L AV i V B Animation Festival. Vertoning van
‘Bek’ van Lucette Braune. 25-28 augustus
t e L AV i V J Haoman 17. Optreden van
DJ Tiësto. 4 september
italië
B A s s A nO D e L G r A p pA C Opera Estate
Festival. Pere Faura is artist-in-residence met
presentatie van werk ‘Striptease’. 29 augustus-
7 september. operaestate.bassanonet.it
B O L OGn A E Museo d’Arte Moderna di
Bologna - MAMbo. Overzichtstentoonstelling
van Jeroen de Rijke en Willem de Rooy.
8 april-30 juni. www.mambo-bologna.org
CH i e r i A Festival Internazionale di Teatro di
Strada. Deelname van theatergroep Slagman.
27-29 juni
F O L i G nO J Dancity Festival. Optreden van
Aardvarck en Cinnaman. 24-26 juli.
www.dancityfestival.com
GuA r D i A s A n F r A MOnDi J Six Days Sonic
Madness. Optreden van de band van singer
songwriter Gitta. 24-27 juli
M i L A A n I Triennale di Milano. Tentoonstelling
‘Casa per tutti’ met werken van MVRDV en
Atelier van Lieshout. 1 juni-14 september.
www.triennale.it
M i L A A n J Teatro alla Scala. Het Koninklijk
Concertgebouworkest speelt werken van
Messiaen, Debussy en Moesorgsky. 1 september
n A p e L s J Pomigliano Jazz. Concert door het
ICP Orkest. 10 juli. www.pomiglianojazz.com
p O LV e r i G i A Inteatro. Voorstelling ‘Obwohl
ich dich kenne’ door Nico and the Navigators,
een coproductie van Grand Theatre met
Kampnagel Hamburg. 28-29 juni.
www.grand-theatre.nl
r i V O L i E Castello di Rivoli. Groepstentoonstelling
‘Una stanza tutta per sé’ met werken van
o.a. Jan Dibbets en Marijke van Warmerdam.
2 april-2 september. www.castellodirivoli.org
s p O L e t O J Teatro Romano. Concerten door
Het Orkest van de Achttiende Eeuw tijdens het
festival Due Mondi in Spoleto. 28-29 juni
t r i ë s t e B Maremetraggio, International
Short Film Festival. Vertoning van ‘De Getuige’
van Erik de Bruyn. 27 juni-5 juli.
www.maremetraggio.com
t ur i j n I Ex-carceri, Le Nuove. Werk van
Bertjan Pot op het symposium ‘Design in a fast
changing society’. 28 juni
t ur i j n A Festival Teatro a Corte. Openingsact
‘Pi-Leau’ door Close Act. 30 juni
t ur i j n E Fondazione Sandretto Re Rebaudengo.
Solotentoonstelling van Atelier Van
Lieshout. september
V e ne t i ë I Arsenale and the Italia Pavilion.
Tentoonstelling met werk van Droog en Kessels-
Kramer. 13 september-23 november
V e ne t i ë D Architectuur Biennale. STEALTH.
unlimited toont ‘Architecture beyond the
comfort zone - Cut for Purpose’. 14 september-
23 november
t Our nee J Optredens door Han Bennink, in:
Verona, Verona Jazz Fest, 18 juni, Udine, Udine
Jazz Fest, 27 juni, Comeglians, Jazz Festival,
9 augustus
t Our nee J Tournee van het Jeugdsymfonieorkest
De Vuurvogel, in: Florence, 30 juni, San
Gemignano, 1 juli, Montecatini Terme, 3 juli.
www.florenceyouthfestival.com
t Our nee J Tournee van het Provinciaal
Utrechts Jeugdorkest AJO, in: Montecatini
Terme, 14 juli, San Gemignano, 15 juli, Florence,
16 juli, Lucca, 17 juli, Perugia, 19 juli.
www.florenceyouthfestival.com/orch.htm
t Our nee J Optredens door DJ Tiësto, in:
Rimini, L’Altro Mondo Studios, 27 juli, Jesolo,
DJ Superstar, 3 augustus
t Our nee J Concerten door het JeugdOrkest
speeLtHeAter HOL L AnD Met
‘perô OF De GeHeiMen VAn De nACHt’
in Het VereniGD KOninKr i jK.
FOtO DirK BuWAL DA
Nederland, in: San Gimignano, Duomo, 31 juli,
Arezzo, Piazza San Domenico, 1 augustus,
Florence, Chiesa di S. Stefano al Ponte, 2 augustus,
Montecatini, Terme Tettuccio, 3 augustus
jordanië
A MM A n J Amman Summer Festival.
Optreden van Jan Akkerman. augustus 2008.
www.janakkerman.nl
Kenia
n A i r OB i B International Film Festival.
Vertoning van ‘Uitverkocht’ van Marie José van
der Linden en Gerrit van Dijk. 4-9 augustus
Kroatië
KO L OBr Z e G J Sunrise Festival. Optredens van
DJ Menno de Jong, DJ Armin van Buuren en
DJ Tiësto. 25-27 juli
KO r CuL A A 1st International Acrobatic
Festival. Deelname van Fons Bennik en Paul
Griffioen. 24 juni-1 juli
Luxemburg
B e t t e n D O r F B Jewish Film Series. Vertoning
van ‘The Discovery of Heaven’ van Jeroen
Krabbé. 1 augustus
L u x e MBurG E Casino Luxembourg - Forum
d’art contemporain. Groepstentoonstelling
‘Locked in. The image of humanity at the age of
intrusion’ met werk van o.a. Sagi Groner, Sebas-
tian Diaz Morales, Diana Blok en Boukje Janssen.
19 april-29 juni. www.casino-luxembourg.lu
L u x e MBurG E Dexia Bank. Tentoonstelling
‘Second _ nature’ met werk van o.a. Atelier van
Lieshout. 27 mei-31 november
Marokko
C A s A B L A nCA EG Kathedraal Sacré Coeur.
Tentoonstelling over Rembrandt van Rijn.
2 juni-11 juli
Montenegro
t Our nee J Optreden door het Rosenberg
Trio tijdens het Guitar Art Summer Fest, in:
Podgorica, Budo Tomovic, 16 augustus, Herceg
Novi, Kanli Tower, 17 augustus
nieuw-Zeeland
W e L L i nG t On E Adam Art Gallery. Deelname
van Aernout Mik met ‘Training Day’ tijdens de
groepstentoonstelling ‘The Subject Now’.
3 mei-28 september
W e L L i nG t On B International Film Festival.
Vertoning van ‘If we knew’ van Peter Lataster.
8 juli-3 augustus. www.nzff.co.nz
noorwegen
H AuGe s unD I Safe as Milk festival.
Concert door Han Bennink. 26 juli.
www.safe-as-milk.org
H O r t e n E Galleri KJV. Tentoonstelling van
Wendelmoed van der Veen. 7-22 juni
MOL D e A Teatret Vart. ‘One Day in Europe’ van
Magic-Net m.m.v. het MUZtheater. 22-23 juni
MOL D e J International Jazz Festival. Optreden
door het Tineke Postma Quartet. 14 juli
p O r s G r unn A PIT. Uitvoering van ‘Iglo’ door
Babok. 16-18 juni. www.babok.nl
s tAVA nGer EN The International House
Foundation. Tentoonstelling ‘Anne Frank-
A Story for Today’. 8 mei-19 juni. www.inthus.no
s t O r D A L E Løsetstova. Tentoonstelling met
werk van Henk Lassche. 29 juli-12 augustus.
www.henklassche.nl
Oekraïne
K i e V J Global Gathering. Optredens door DJ
Menno de Jong en DJ Armin van Buuren. 12 juli
Oostenrijk
B r e G e n Z E Magazin 4. Tentoonstelling ‘Gone
City’ met deelname van STEALTH.unlimited.
18 april-22 juni
G MunDen J Toscana. Concert door Martin
Sieghart en orkest. 16-17 augustus
G r A Z E Medienturm. Tentoonstelling ‘Unfinished
Business. Dutch Abstract’ met werk van
o.a. Geeske Bijker, Driessens/Verstappen,
Jasper van der Graaf, Ab van Hanegem, Krijn de
Koning, gastcuratoren Jan Maarten Voskuil en
Jan Robert Leegte. 9 mei-28 juni
G r A Z E Camera Austria. Eerste retrospectief
van Hans van der Meer, i.s.m. het Nederlands
Fotomuseum. 29 mei-31 augustus.
www.camera-austria.at
G r A Z A Uitvoering van ‘Onder Constructie’
door Grand Theatre i.s.m. Oerol. 3-5 augustus.
www.grand-theatre.nl
K L A G e n F ur t A Uitvoering van ‘Morningstar’
door Duda Paiva. 15 september
L i n Z A Schäxpir Festival. Uitvoering van
‘Geloof me!’ door Productiehuis Jeugdconcerten.
20-21 juni. www.jeugdconcerten.nl
L i n Z F Ars Electronica Festival. Presentatie
door Synchronator (Bas van Koolwijk/Gert-Jan
Prins). 1 september
r A A B s A n D e r t H AYA H Schloss Raabs an
der Thaya. Deelname van Irma Boom en Piet
Schreuders i.h.k.v. ‘noch ein Buch’. 21-24 augustus
s A L Z B urG M Galerie Fotohof Salzburg.
Tentoonstelling van Bertien van Manen.
21 mei-20 juni
W e L s E Schloss Puchberg. Lezing door Guus
Kuijer. 21 augustus
W e nen E Kunstraum NOE. Tentoonstelling
‘Love, design, Delirium’ van Showroom MAMA.
30 mei-26 juli.
www.kunstraum.net/ausstellungen/aktuell
W e nen EG Kunsthistorisches Museum. België
versus Nederland: ‘Starcoach Rubens gegen
Weltklasse-Torwart Rembrandt’, rondleiding
i.h.k.v. EURO. 7-28 juni. www.khm.at
W e nen C Tanzquartier. Uitvoering door
Robert Steijn met Georg Blaschke en Roland
Seidel. 25 juni. www.tqw.at
W e nen J Theater am Spittelberg. Concert door
Shiva Knows. 11 juli
W e nen J Gasometer. Optreden van DJ Tiësto.
19 juli
W e nen EG Albertina. Tentoonstelling van
Vincent van Gogh. 5 september-7 december.
www.albertina.at
W i e s e n J Drum&Didge. Concert door
3 Ple-D. 21 juni
t Our nee J Optredens van Jaya The Cat, in:
Kirchbach, Summerbreeze Festival, 11 juli,
Bludenz, Woodrock Festival, 12 juli
t Our nee J Concerten door Kasper de Roo
i.h.k.v. Gustav Mahler Wochen, in: Toblach,
2 augustus, Innsbruck, 3 augustus
B u i t e n G A A t s
37

tOneeLGrOep AMsterDAM Met ‘rOMeinse tr AGeDies’ in Fr AnKr i jK.
FOtO jAn VersWeY VeL D
38
polen
B i e L s KO - B i A L A B Galeria Bielska BWA. Het
‘Shortly Speaking Dutch’ festival. 27 en 28 juli.
www.kinolab.art.pl
G D A n s K E Muzeum Narodowe. Tentoonstelling
van Hans Vredeman de Vries. 25 april-
25 juni. www.muzeum.narodowe.gda.pl
G D A n s K A Plac Kobzdeja. Uitvoering van
‘Iglo’ door Babok tijdens het XII International
Street & Open Air Theaters Festival FETA.
19-20 juli. www.feta.pl
L O t n i s KO K At O W i Ce J Nature One.
Optreden van DJ Menno de Jong. 5 juli
p O Z n A n C Stary Browar Art Center.
Uitvoering van ‘While we were holding it
together’ van Ivana Müller met tijdens Old
Brewery New Dance. 23-28 juni.
www.starybrowarnowytaniec.pl
p O Z n A n J Stadium of Sound. Optreden van
DJ Tiësto. 6 september
WA r s CH Au E Galeria Kordegarda. Tentoonstelling
van Hadassah Emmerich. 12 mei-
29 juni. www.hadassahemmerich.com
t Our nee E World Press Photo tentoonstelling,
in: Warschau, Palace Of Culture-Palac
Kultury I Nauki, 30 mei-24 juni, Krakow, Galeria
Sztuki Wspolczesnej, 30 oktober-21 november,
Opole, Galeria Sztuki Wspolczesniej, 27 november-21
december. www.worldpressphoto.org
portugal
e V O r A MOn t e F Fundação Obras - Herdade
da Marmeleira. ‘Mega Slide Show’ door Magda
Giebels. 18 juni. www.obras-art.org
L i s s A B On E Galeria Monumental. Tentoonstelling
‘Under my skin’ van Inez Wijnhorst.
8 mei-21 juni. www.inezwijnhorst.home.sapo.pt
L i s s A B On F Lisboa 20 Arte Contemporânea.
Workshop door Frank Balde. 19-22 juni.
newinterfaces.net/nip/
L i s s A B On J BierBok Superrock Festival.
Optreden door DJ Tiësto. 10 juli
O e i r A s J Optimus Alive Festival. Optreden van
Within Temptation. 11 juli
p O r t O F Fundacio Serralves. Tentoonstelling
‘Institutional and Poetic Violence’ met deelname
van Anne-Lise Coste, Tatjana Doll, Erik van
Lieshout. 19 april-13 juli. www.serralves.pt
s i n t r A C Sintra Festival. Uitvoering van ‘De
Bruiden’ en ‘Nicht Zutreffendes Streichen’ van
Ed Wubbe en ‘Der Rest ist Schweigen’ van
Marco Goecke door het Scapino Ballet.
20-21 juni
roemenië
B O e K A r e s t EM Asociatia Artphoto. Deelname
van Lucia Ganieva en Bertien van Manen
aan de derde Boekarest Biënnale. 23 mei-
21 juni. www.pavilionmagazine.org
B O e K A r e s t J The Mission. Optreden van
DJ Armin van Buuren. 28 juni
M A nG A L i A J Creamfields. Optreden door
DJ Cor Fijneman. 2 augustus
russische Federatie
K e MerOVO E Kemerovo Oblast Art Museum.
Tentoonstelling ‘Landscapes of Holland’.
1 mei-1 augustus
s t. p e t e r s B urG BJ Festival Message to
Man. Vertoning van ‘Echoes across the Divide’
over het project ‘Long Distance Call’ van Merlijn
Twaalfhoven. 15-22 juli.
www.merlijntwaalfhoven.net
s t. p e t e r s B urG J Global Gathering.
Optreden door DJ Menno de Jong. 2 augustus
senegal
D A K A r J Festival Jazz a Dakar. Optredens door
de Saskia Laroo Band. 10-18 juni
servië
B e L G r A D O D Universiteit van Belgrado.
Workshop van Anne Verhoijsen. 21 december
2007-28 november 2008. www.verhoijsen.com
B e L G r A D O J Belgrade Philharmonic Hall.
Concerten ‘Dutch Music for Two Piano’s’ door
Andrija Pavlovic en Sonja Loncar met werken
van Chiel Meijering. juni 2008
nOV i s A D J Guitar Art Festival. Optreden door
het Rosenberg Trio. augustus
singapore
s i nG A p O r e A Singapore Arts Festival.
Uitvoering van ‘Hydro Sapiens’ door The
Lunatics. 20-22 juni. www.lunatics.nl
s i nG A p O r e J Residentie Ambassadeur.
Concert door Anne-Marie Volten en Pascal
Meyer. 27 juni
s i nG A p O r e E SEA, Substation. Presentatie
van digitaal platform n.e.w.s. door Renée Ridgway.
27 juli. www.northeastwestsouth.net
slovenië
B r e Z i Ce J Brezice International Early Music
Festival. Deelname van Camerata Trajectina.
4-29 juli. www.festivalbrezice.com
Cr nOMe L E Church. Tentoonstelling van
Dirk Heij. 19 juni-19 juli
i Z O L A C Dance Campus. Workshops door
Keren Levi en Jack Gallagher. 14-26 juli
L j uB L j A n A H Konzorcij bookshop. Presentatie
van vertaling van ‘Rituelen’ van Cees Nooteboom
door Tanja Mlaker i.h.k.v. Bilateral Focus ‘08.
september
nOVO Me s t O B Festival of Documentary
Photography Fotopub. Workshops door Chris
de Bode en Robert Knoth. 21-26 juli.
www.fotopub.com
nOVO Me s t O J Lokal Patriot Club. 9th International
Workshop and Festival Jazzinty met
Joris Teepe en Jasper Soffers. 11-16 augustus.
www.jazzinty.com
p i r A n J Tartini Festival. Concert door Cecilia
Bernardini en Mirsa Adami. 5 september
t Our nee A Uitvoering van ‘Morningstar’ door
Duda Paiva, in: Koper, Puppet Festival, 13
september, Ljubljana, International Puppetry
Festival, 14 september
slowakije
B r At i s L AVA D Bastart Gallery. Expositie van
Useable/BAR architects met werk van o.a. Joost
Glissenaar, Klaas van der Molen, Anja Traffas.
29 mei-30 juni. www.petraferiancova.com
B r At i s L AVA D Bastart Gallery. Tentoonstelling
van Illah van Oijen met de foto’s uit haar
boek ‘Bratislava, mesto na mieru’ i.h.k.v. Human
Landscapes of Urban Bratislava. Gaat samen
met de presentatie van City Interventions van
Vallo Sadovsky architecten. 19-29 juni.
www.humanlandscapes.sk
B r At i s L AVA E House of Culture. Deelname
van Gjalt Blaauw, Bert van Loo, Adriaan Seelen
en Roland de Jong Orlando tijdens het Sculpture
and Object XIII. 26 juni-31 augustus
B r At i s L AVA J Dopler. Optreden van
DJ Tiësto. 14 september
t O L M i nG J Metal Camp. Optreden van
Textures. 6 juli
spanje
B A r Ce L O n A J Centro Cultural Miscelänea.
Concert door Karina Erhard. 20 juni
B A r Ce L O n A J The Loft. Optreden door
DJ Isis. 21 juni
C A s t e L L D e F e L s J New Mood Jazzfestival.
Optreden door Michiel Borstlap. 12 juli.
www.newmoodjazzfestival.com
COruñ A J Teatro Colón Caixa Galicia. Het
Combattimento Consort Amsterdam o.l.v.
Jan Willem de Vriend. 11 juli.
www.fundacioncaixagalicia.org
G i j ón E Fundacion la LABoral Centro de Arte
y Creation Industrial. Deelname van Devart aan
de tentoonstelling ‘Homo Ludens Ludens’.
18 april-22 september.
www.laboralcentrodearte.org
G r A n A D A J Festival Internacional de música
y danza de Granada. Concerten door het Koninklijk
Concertgebouworkest. 28-29 juni.
www.granadafestival.org
M A D r i D E Galería Éboli. Tentoonstelling van
de schilder Jan Tinholt. 25 oktober 2007-
23 november 2008. www.galeriaeboli.com
M A D r i D IN Central de Diseño Matadero.
Tentoonstelling ‘Binnen-Buiten’ van La Central
de Diseño de Matadero Madrid, la Asociación de
Diseñadores de Madrid, Ayuntamiento de
Madrid, la Universidad Europea de Madrid en
Premsela Dutch Platform for Design and Fashion
i.h.k.v. de Maand van de Nederlandse Vormgeving.
26 maart-31 augustus
M A D r i D M Annta Gallery. Tentoonstelling van
Angèle Etoundi Essamba. 5 juni-12 juli.
www.anntagallery.com
M A D r i D J Fundación Autor. Optreden door
Rita Reys. 27 juni
M A D r i D M Galeria Tercer Espacia. Tentoonstelling
van Carmen van den Eynde. 4-27 juli.
www.tercerespacio.org
s A n r A FA e L J Amnesia. Optredens van
DJ Armin van Buuren, Menno de Jong en DJ Cor
Fijneman. 17 juni-21 juli
s A n tA n D e r E Arte Santander. Deelname
van o.a. Ruud van Empel. 16-20 juli.
www.artesantander.com
tA r r e G A A Fira de Tarrega. Uitvoering van
‘Onder Constructie’ door Grand Theatre i.s.m.
Oerol. 11-14 september. www.grand-theatre.nl
VA L e nCi A J Certamen Internacional de
Bandas de Musica. Deelname van Muziekvereniging
Sint Gregorius met muziek van
Chiel Meijering. 11-15 juli
Z A r A GO Z A E Expoagua. Artistic intervention
for International Expo Zaragoza ‘La Carreta de
Aqua’ met werk van o.a. Atelier van Lieshout.
21 maart-21 juni
Z A r A GO Z AJ Auditorio Eduardo del Pueyo.
Concert van Jozef van Wissem. 24-26 juli
t Our nee E Tentoonstelling ‘Cobra: de kleur
van de vrijheid’ i.s.m. het Stedelijk Museum
Schiedam, in: Vigo, Centro Cultural Caixa Nova,
Coruña, Kiosco Alfonso XIII, Ponteverda,
Centro Social Caixanova, 27 maart-27 juli
t Our nee J Optredens door DJ Fedde Le
Grand, in: Madrid, Fabrik, 21 juni, Barcelona,
Catwalk, 22 juni
t Our nee J Optredens door DJ Tiësto, in:
Barcelona, She, 11 juli, Marbella, Dreamers,
13 juli, Llorett de Mar, Colossos, 23 juli,
La Pineda, Pacha, 7 augustus, San Rafael,
Privilege, 8 augustus-22 september
t Our nee J Concert door het Utrecht String
Quartet, in: Sant Cugat, Festival de Música de
Cambra, 18 juli, Bunyol, Bienal de Música,
19 juli, Valencia, Godella, 20 juli
t Our nee J Optredens van DJ Cor Fijneman,
in: San Antonio, Eden, 3 augustus, Marbella,
Este Pona, 15 augustus
suriname
t Our nee J Optreden van het Hofstad Jeugdorkest
in: Paramaribo, Thalia, 17 juli, Lelydorp,
Naks, 18 juli, Commewijne, Tamanredjo, 19 juli,
Paramaribo, Torarica, 21 juli, Paramaribo,
‘t Vat, 22 juli, Paramaribo, Fort Zeelandia,
23 juli, Brownsweg, 24 juli, Paramaribo, Vaillantsplan,
27 juli 2007. www.vhjo.nl
taiwan
tA i p e i E Museum of Contemporary Art
(MOCA). STEALTH.unlimited toont ‘About All
The Good Things And The Bad Things That May
Be - a toolbox for future curating’ tijdens de
tentoonstelling ‘Good Gangsters in Town’.
21 juni-3 augustus. www.mocataipei.org.tw
tA i p e i J National Chiang Kai Shek Concert
Hall. Concert van het Rotterdams Philharmonisch
Orkest. 27 juni
tA i p e i J Summer Jazz Camp. Optreden door
de Saskia Laroo Band. 20-27 juli
thailand
B A nGKO K E Art Aids. Deelname van Gerald
van der Kaap en Otto Berchem aan de groepstentoonstelling
‘More to Love: the Art of Living
together’. 24 juli-16 augustus.
www.artaidsfund.org
tsjechië
B r n O F House of Arts. Tentoonstelling
‘Nieuwe Video uit Nederland’ van pas afgestudeerde
studenten van Nederlandse kunstacademies.
20 juni-13 juli. www.dum-umeni.cz
Ce s K e B u D e j O V i Ce E House of Art.
Tentoonstelling van Jan Maarten Voskuil.
25 juni-10 augustus. www.janmaartenvoskuil.nl
D O s K Y J Machac. Optreden van DJ Tiësto.
22 augustus
K A r L O V Y VA r Y B International Film Festival.
Vertoning van ‘Nadine’ van Erik de Bruyn,
‘Forever’ van Heddy Honigmann, ‘Bluebird’ van
Mijke de Jong, ‘Drift’ van Michiel van Jaarsveld,
‘Guernsey’ van Nanouk Leopold, ‘Off Screen’
van Pieter Kuijpers, ‘Grijsgedraaid’ van Ina van
Beek, ‘De Kat van Oblomov’ van Jan Richter, ‘2D
or not 2D’ van Paul Driessen, ‘The Aroma of Tea’
van Michael Dudok de Wit, ‘Road’ van Daniel
Bruce, ‘Notice’ van Roelof van den Bergh,
‘Schat’ van Tamar van den Dop en ‘Dunya &
Desie’ van Dana Nechustan. 4-12 juli.
www.iffkv.cz
pA r DuB i Ce J Summer of Love Festival.
Optreden van DJ Menno de Jong. 16 augustus
p r A A G A Tanec Praha Dutch Dance Days
Festival. Voorstelling ‘Plugged’ door Giulia
Mureddu. 21-26 juni. www.giuliamureddu.com
p r A A G J Creamfields. Optreden van DJ Cor
Fijneman. 12 juli
t H e r e s i ë n s tA D t J Kulturní Dom. Concert
door Marcel Worms i.h.k.v. in het kader van het
‘Festival Européen des Musiques Interdites’.
22 juni
V i Z O V i Ce J Master of Rock. Optreden van
Within Temptation. 13 juli
turkije
i s tA nBuL J International Jazz Festival. Deelname
van Eric Vloeimans, Jeroen van Vliet,
Guus Bakker, Pascal Vermeer en Onur Ataman.
2-17 juli. www.iksv.org
i s tA nBuL F Bodig. ‘Absent interfaces’, met
deelname van Scott deLahunta, Andrea Bozic,
Julia Willms, Robert Pravda, Aimar Perez Gali,
Sara Vanhee en Paul Schimmel.
15-25 september. www.bodig.org
i s tA nBuL I IMOGA, Istanbul Grafik Sanatlar
Muzesi. Tentoonstelling ‘Golden Age, Highlights
of Dutch Graphic Design (1890-1990)’ van
Premsela, Dutch Platform for Design and
Fashion. 15 september-31 oktober
t Our nee J Optredens door DJ Tiësto, in:
Bodrum, Catamaran, 17 juli, Istanbul, WTC,
18 juli
Verenigd Koninkrijk
e D i nBurGH J The Church of St. Michael and
All Saints. Organist Philip Sawyer met uitvoering
van compositie ‘Bios’ van Piet Kee.
17 augustus
B u i t e n G A A t s
39

B u i t e n G A A t s
40
e D i nBurGH J The Church of St. Michael and
All Saints. Optreden door Louisa Gard met
uitvoering van compositie ‘Flight’ van Piet Kee.
24 augustus
e D i nBurGH J Edinburgh International Festival.
Concert door het Nationaal Jeugdkoor.
25 augustus
G LY n D e B Our ne A Opera Festival.
Tania Kross zingt de hoofdrol in ‘Carmen’.
15 juli-15 augustus. www.taniakross.com
H A Lt On J Creamfields. Optreden door DJ Cor
Fijneman. 24 augustus
L OnDen A Unicorn Theater. Tentoonstelling
‘Samples and Styles of Speeltheater Holland’
met de poppen van Speeltheater Holland.
10 mei-31 oktober. www.unicorntheatre.com
L OnDen A Greenwich Museum. Uitvoering
van ‘Hemispheric’ en ‘Ghostship’ door Corpus
Acrobatics. juni 2008
L OnDen I Barbican Art Gallery. Tentoonstelling
van ‘The House of Viktor & Rolf’ met overzicht
van werk van Viktor & Rolf en bijdrage van
o.a. José Teunissen en Siebe Tettero. 18 juni-
21 september. www.barbican.org.uk
L OnDen E National Maritime Museum.
Tentoonstelling ‘Turmoil & Tranquility; The sea
through the eyes of Dutch and Flemish Masters
(1550-1700)’. 20 juni 2008-11 januari 2009
L OnDen J St John’s. Concert ‘The Bach Players’
met deelname van o.a. Nicolette Moonen.
30 juni. www.thebachplayers.org.uk
L OnDen H Publicatie van ‘The King of the
Copper Mountains’ van Paul Biegel. 1 juli
L OnDen J Twickenham Stadium. Optreden van
Within Temptation. 5 juli
L OnDen E Albion Gallery. Solotentoonstelling
‘Boom Boom’ van Atelier van Lieshout.
10 juli-31 augustus. www.albion-gallery.com
L OnDen E Goldsmiths College. Tentoonstelling
van Joep Overtoom. 11-14 juli
L OnDen M Pitzhanger Gallery. Tentoonstelling
van Hans Stakelbeek. 31 juli 2008-
31 augustus 2009
L OnDen J Turnmills. Optreden van DJ Menno
de Jong. 3 augustus
L OnDen J O2 Arena. Optreden van DJ Tiësto.
8 augustus
L OnDen H Poëzie-tijdschrift ‘Dreams of Elsewhere’
met de bijlage ‘Contemporary Dutch
Poets’ met o.a. Rutger Kopland, Eva Gerlach,
Remco Campert en Mustafa Stitou. 1 september.
www.poetryreview.org.uk
s t r At F O r D up On AV O n J Global Gathering.
Optredens van DJ Armin van Buuren, DJ Tiësto,
Fedde Le Grand en DJ Cor Fijneman. 26 juli
WA r W i CK s H i r e E Compton verney. Tentoonstelling
‘The Fabric of Myth’ met werk van o.a.
Tilleke Schwarz. 21 juni-7 september.
www.comptonverney.org.uk
t Our nee C Uitvoering van ‘Sleight of Hand’,
‘Dream Play’ en ‘Mammatus’ door het Nederlands
Dans Theater II, in: Inverness, Eden Court
Theatre, 17 en 18 juni, Glasgow, Theatre Royal
Glasgow, 20 en 21 juni
t Our nee J Concerten door Calefax, in:
Cheltenham, Pittville Pump Room, 14 juli, Northamptonshire,
Oundle, International Festival,
15 juli, Buxton, Buxton Festival, 16 juli
Verenigde staten
B e CK e t ( M A ) C Jacobs Pillow Festival.
Uitvoering van ‘Rebound’ door Conny Janssen
Danst. 24-28 juli. www.connyjanssendanst.nl
B L A CK r OCK C i t Y ( n V ) E Burning Man
Festival. Deelname van Daniel Rozenberg.
28 augustus-1 september.
www.dreamyourtopia.com
B O s t On ( M A ) J New England Conservatory.
Gastdocent is Mathias Reumert winnaar van de
2007 Gaudeamus Vertolkers Concours m.m.v.
Muziek Centrum Nederland. 16-21 juni.
www.mathiasreumert.com
B OuL D e r (CO) B Inspirational Film Festival.
Vertoning van ‘Buddha’s Lost Children’ van
Mark Verkerk. 16 juni
CH A r L e s t On ( s C) E The Clay Center for the
Arts and Sciences. Tentoonstelling met werk van
Tilleke Schwarz. 7 april-24 juni
CH A r L e s t On ( s C) E Halsey Institute of
‘WHiLe We Were HOL DinG i t
tOGetHer’ VAn i VAnA MüL Ler.
FOtO L . BernAerts, i VAnA
MüL Ler, Dr iest Ont Werpen
Contemporary Art. Tentoonstelling van Calin
Dan. 16 mei-20 juni. www.halsey.cofc.edu
COL O r A D O s p r i nG s (CO) J Nedfest.
Concert door de Saskia Laroo Band.
22-24 augustus. www.nedfest.com
CuLV e r C i t Y (CA ) E Fette’s Gallery.
Tentoonstelling ‘The Riveted Kingdom’ van
Jasper de Beijer. 7 juni-5 juli.
www.fette-gallery.com
D A L L A s ( t x ) J Morton H. Meyerson Symphony
Center. Concert door het Dallas Symphony
Orchestra o.l.v. Jaap van Zweden.
11-13 september
D e n V e r (CO) E Museum of Contemporary Art
Denver. Solotentoonstelling van Jasper de Beijer.
11 maart-3 augustus. www.mcadenver.org
D e n V e r (CO) J Red Rocks. Optreden van
Junkie XL. 19 juli
L e e ( M A ) C Jacobs Pillow. Uitvoeringen van
Conny Janssen Danst. 24-27 juli
L O s A nGeL e s (CA ) E Getty Museum. Lezing
‘Maria Sibylla Merian & Daughters: Women of
Art and Science’. 19 juni. www.getty.edu
L O s A nGeL e s (CA ) E Museum of Contemporary
Art. Solotentoonstelling van Marlene
Dumas. 22 juni -16 februari 2009.
www.moca.org
L O s A nGeL e s (CA ) J LA Sports Arena.
DJ Menno de Jong. 28 juni
L O s A nGeL e s (CA ) I Otis College of Arts &
Design. Lezing door Underware. 1 augustus.
www.otis.edu
L O s A nGeL e s (CA ) J Hollywood Bowl.
Concert door het Los Angeles Philharmonic
Orchestra o.l.v. Edo de Waart. 26 augustus.
www.laphil.org
ne W Y O r K ( n Y ) E International Studio and
Cultural Program (ISCP). Guido van der Werve
is artist-in-residence. 1 januari 2008-1 januari
2009. www.iscp-nyc.org
ne W Y O r K ( n Y ) I Cooper-Hewitt, National
Design Museum. Tentoonstelling ‘Rococo: The
Continuing Curve, 1730-2008’ met deelname
van o.a. Nicolette Brunklaus, Joris Laarman,
Marcel Wanders, Tord Boontje, Hella Jongerius,
Het rOsA enseMBLe speeLt BiGL iFeHi in MALtA
Mary Ann Zynsky en Droog Design. 7 maart-
6 juli. www.cooperhewitt.org
ne W Y O r K ( n Y ) E The Studio Museum
Harlem. Tentoonstelling ‘Flow’ van Dineo
Bopape, Moshekwa Langa en Otobong Nkanga.
2 april-29 juni. www.studiomuseum.org
ne W Y O r K ( n Y ) E Jack Tilton Gallery.
Tentoonstelling van Berend Strik. 16 mei-
21 juni. www.jacktiltongallery.com
ne W Y O r K ( n Y ) E Marianne Boesky Gallery.
Tentoonstelling ‘Crop Rotation’ met deelname
van o.a. Marc Bijl en Jeroen Jongeleen. 26 juni-
15 augustus. www.marianneboeskygallery.com
ne W Y O r K ( n Y ) J 92 street Y. Optreden van
het Amsterdam Sinfonietta. 2 juli.
www.92ndsty.org
ne W Y O r K ( n Y ) J Frick Collection. Concert
door Calefax. 8 juli. www.frickcollection.com
ne W Y O r K ( n Y ) J Mostly Mozart Festival.
Concert door Janine Jansen. 12-13 augustus
ne W Y O r K ( n Y ) H Overlook Press. Presentatie
van de vertaling ‘Nooit meer slapen’ van Willem
Frederik Hermans door Ina Rilke. 23 augustus.
www.overlookpress.com
ne W Y O r K ( n Y ) C Crossing the Lines Festival.
Uitvoering van ‘While we were holding it
together’ door Ivana Müller. september
ne W Y O r K ( n Y ) C Cedar Lake Dance. Uitvoering
van werk van Didy Veldman. 1 september-
1 oktober
nOr F O L K ( VA ) EG Chrysler Museum of Art.
Tentoonstelling ‘Rembrandt’s etchings:
the embrace of darkness and light’.
16 mei-17 augustus
p e e K s K i L L ( n Y ) E Hudson Valley Center for
Contemporary Art. Tentoonstelling van Folkert
de Jong. 21 oktober 2007-21 oktober 2008.
www.hvcca.org
p H i L A D e L p H i A ( pA ) C Wilma Theater.
Uitvoeringen van werk van Annabelle Lopez
Ochoa. 23-27 juli
p i t t s B urGH ( pA ) E Carnegie Museum of
Art. Deelname van Mark Manders en COMA aan
de 55ste editie van ‘Carnegie International’.
3 mei 2008-11 januari 2009.
www.carnegiemuseums.org
s A n F r A nCi s CO (CA ) B Roxie Theatre.
Vertoning van ‘Buddha’s Lost Children’ van
Mark Verkerk. 1 september
WA s H i nG t On ( D C) I Jewelerswerk Galerie.
Tentoonstelling met werk van Jacomijn van der
Donk. 9 mei-25 augustus.
www.jewelerswerk.com
WAt e r V i L L e ( M e ) B International Film
Festival. Vertoning van ‘Duska’ van Jos Stelling.
11-20 juli. www.miff.org
W i L L i A M s t O W n ( M A ) B Sterling and Francine
Clark Art Institute. Vertoning van ‘Antonia’
van Marleen Gorris. 4 augustus.
www.clarkart.edu
t Our nee J Concert door het Amina Figarova
Sextet, in: New York (NY), Jazzstandard,
16 juni, Philadelphia (PA), The Philadelphia
Museum of Art, 20 juni, Minneapolis (MN),
The Twin Cities Jazzfestival, 28 juni
t Our nee J Optredens door DJ Tiësto, in:
Detroit (MI), Clutch Cargoes, 16 juni, Cleveland
(OH), Metropolis, 17 juni, Boston (MA), The
Estate, 18 juni, Boston (MA), The Estate, 19
juni, Hartford (CT), Constitution Plaza, 22 juni,
Atlanta (GA), Opera, 23 juni, Charlotte (NC),
The Forum, 24 juni, New York (NY), Webster
Hall, 25-27 juni, Washington (DC), Ibiza, 28 en
29 juni
t Our nee J Optredens door Taneytown, in:
Falls Church (VA), Bangkok Blues, 27 juni,
Taneytown (MD), Taneytown Tavern, 28 juni,
Westminster (MD), Carroll Arts Center, 29 juni,
Frederick (MD), Brewer’s Alley, 30 juni, Baltimore
(MD), Baltimore Chop, 1 juli, Baltimore
(MD), Houseconcert, 4 juli, Gettysberg (PA),
Hamilton’s Tavern, 5 juli, Pikesville (MD),
Guitars of Pikesville, 6 juli
t Our nee J Optredens door DJ Armin van
Buuren, in: Miami (FL), Surfcumber Hotel,
4 juli, New York (NY), Made Event, 5 juli
t Our nee E Concert door Marion Verbruggen,
in: Madison (WI), Madison Early Music Festival,
17 juli, St. Benedict (OR), Abbey Bach Festival,
23 juli
t Our nee C Uitvoering van ‘Chameleon’
van Itzik Galili, in: Aspen (CO), Aspen Dance
Festival, 17 en 19 juli, Lee (MA), Jacobs Pillow,
13 augustus
t Our nee J Optredens door DJ Cor Fijneman,
in: Denver (CO), Red Rocks, 19 juli, Minneapolis
(MN), Epic, 8 augustus, Baltimore (MD), Virgin
Festival, 9 augustus
t Our nee J Optredens van The Ex, in:
Washington (DC), The Black Cat, 13 augustus,
Boston (MA), Middle East, 15 augustus, Chicago
(IL), Auditorium/Millenium Park, 17 augustus,
New York (NY), Lincoln Center of the Performing
Arts, 20 augustus
t Our nee J Concerten door het ICP Orkest, in:
Chicago (IL), Jazz Festival, 31 augustus, Detroit
(MI), Jazz Festival, 1 september, Rochester
(NY), Atrium, 3 september, New York (NY),
6 september, Baltimore (MD), An die Musik,
7 september, Montalvo (CA), Arts Center,
9 september, Seattle (WA), Earshot Jazz,
11 september
Zuid-Afrika
G r A H A M s t O W n B National Arts Festival.
Vertoning van ‘Retrospectief’ van Dick Tuinder.
28 juni-7 juli. www.nafest.co.za
K A A p s tA D E Waterfront. Tentoonstelling
‘More than clogs and tulips’ met werk van o.a.
Heleen Verwey, Marina Aarts, Renée Scheltema
en Ellen Elmendorp. 13-27 juli
K A A p s tA D J Goal4Africa. Concert door het
Orkest van het Oosten o.l.v. Jan Willem de
Vriend i.h.k.v. de 90e verjaardag van Nelson
Mandela. 18 juli. www.goal4africa.org
Zuid-Korea
G WA CHeOn E Jebiwool Art Museum. Groepstentoonstelling
‘Across the boundaries through
paper’ met werk van o.a. Marian Smit. 19 juni-
19 september
s e OuL E Ssamziespace. Dirk van Lieshout is
artist-in-residence. 1 april-30 juni.
www.ssamziespace.com
s e OuL J Concert van het Rotterdams Philharmonisch
Orkest o.l.v.Yannick Nézet-Séguin met
Yundi Li op piano. 25 juni
s e OuL F Alternative Space HUT, Kroft
Gallery, Sungshin University. Presentatie van
‘YOKOMONO’ van Geert-Jan Hobijn tijdens het
SFX Radio Seoul. 8-31 augustus.
sfx.yonsei.ac.kr
s e OuL F Seoul Museum of Art. De 5th Seoul
International Media Art Biennale met ‘Presto-
Perfect Sound’ van Manon de Boer, ‘Explosante
fixe’ van Peter Struycken en ‘Remix Matthaus
Passion’ van Gerald van der Kaap. 12 september-5
november. www.mediacityseoul.or.kr
Zweden
G ne s tA E Galleri Skeppsta Hytta. Tentoonstelling
van Hans en Harry Meerveld.
28 juni-20 juli. www.skeppstahytta.se
Gö t e B O r G M Museum of World Culture.
Tentoonstelling ‘European Fields’ van Hans van
der Meer. 4 juni-1 september.
www.varldskulturmuseet.se
M A r i e s tA D J Klubb Kaliber. Optreden van
Within Temptation. 2 augustus.
www.klubbkaliber.com
s t OCK H O L M H Folkets Hus. Frank Westerman
en Abdelkader Benali aanwezig op het Writers’
and Literary Translators’ Congress. 29 juni-
2 juli. www.waltic.com
s t OCK H O L M J Baltic Sea Festival. Sveriges
Radios Symfoniorkester o.l.v. Daniel Harding
met wereldpremière ‘Polarhavet’ van Klas
Torstensson. 27 augustus
Zwitserland
B A D e n A Figura Theaterfestival. Uitvoering
van ‘Zonder mij uit tot huid’ van Liesje Smolders.
10-14 september. www.figura-festival.ch
B e r n E Zentrum Paul Klee. Tentoonstelling
‘Beyond Eden’ met werk van o.a. Atelier van
Lieshout. 30 mei-31 oktober.
www.paulkleezentrum.ch
CH A Mp é r Y J Flâneries Musicales.
Concert door Emmy Verhey. 5 augustus.
www.flaneries.ch
F L i M s J Festival Klang. Concert ‘Water’ door
Monique Copper. 17 juli
F r e i B urG J Eglise du Collège St-Michel.
Concert door het Nederlands Kamerkoor o.l.v.
Klaas Stok tijdens het ‘Festival International
de Musiques Sacrées Fribourg’. 10 juli.
www.fims-fribourg.ch
G e nè V e J Fan Village. Optreden van
The Sheer. 18 juni
L AusAnne C Festival de la Cité. Uitvoering
van ‘The Sofa Scene’, ‘Between L’, ‘six’,
‘Chameleon’, ‘The Drunken Garden’ door NND/
Galili Dance. 4-5 juli
L u Z e r n J Concertzaal KKL. Concert door
het Chamber Orchestra of Europe o.l.v. Bernard
Haitink. 12-19 september.
www.lucernefestival.ch
B u i t e n G A A t s
41

B u i t e n G A A t s
42
M A r t i G n Y JC Europeade. Europeade i.s.m.
Nederlands Centrum voor Volkscultuur met
optreden door de Blokkerder Dansgroep.
23-27 juli
Z ür i CH E Galerie Bob van Orsouw. Tentoonstelling
‘theatrical and exaggerated but at the
same time intimate and nearby’ van Karen
Sargsyan. 17 mei-19 juli. www.bobvanorsouw.ch
Z ür i CH E Galerie Bob van Orsouw. Tentoonstelling
‘Theater of the Mind’ van Hannah van
Bart. 24 mei-26 juli. www.bobvanorsouw.ch
Z ür i CH E Migros Museum. Groepstentoonstelling
‘Sammlung’ met werk uit de verzameling
van het Migros Museum, met o.a. werk van
Atelier Van Lieshout. 1 juni-17 augustus
Z ür i CH A Theaterspektakel. Uitvoering van
‘KAMP’ door Hotel Modern. 25-27 augustus
t Our nee J Optreden door Erik Slik, met het
koor I Romantici o.l.v. Chris Pouw, in:
Luzern, 29 augustus, Zürich, 31 augustus.
www.iromantici.nl
t Our nee J Koninklijk Concertgebouworkest
o.l.v. Mariss Jansons, in: Freiburg, Konzerthaus,
2 september, Luzern, Concertzaal KKL,
6 en 7 september. www.lucernefestival.ch
t Our nee A Optreden van Hans Liberg met
‘Das Beste’, in: Basel, Stadtcasino, 5 september,
Zürich, Theater 11, 6 september
L ater dit jaar
B e L G i ëJ Antwerpen. Sportpaleis. Optreden
van DJ Tiësto. 19 september
B e L G i ëJ Antwerpen. Elisabethzaal. Optreden
van Within Temptation. 14 november
B e L G i ëJ Antwerpen. Concert van het
Rotterdams Philharmonisch Orkest. 4 december
B e L G i ëJ Gent. Sint-Baafskathedraal. Concert
door het Koninklijk Concertgebouworkest.
3 oktober
B e L G i ë A Hasselt. CC Hasselt. Uitvoering van
‘Alles is goed’ door Toneelschuur Producties,
regie Gienke Deuten. 12 december.
www.toneelschuur.nl
B e L G i ë J Wieze. Female Voices Fest III.
Optreden van Asrai. 18 oktober
B e L G i ëJ Tournee. Optreden door Jeroen de
Vaal met Wilko Jordens, in: Antwerpen,
Vlaamse Opera, 19 november, Gent, Opera,
21 november
B u L G A r i j eJ Sofia. Festival Hall. Optreden
van DJ Tiësto. 17 september
C A n A D AJ Toronto. Music Gallery. Concert van
Jozef van Wissem. 28 september
C A n A D AH Toronto. Harbourfront Centre.
Deelname Arnon Grunberg aan International
Reading Series/IFOA. oktober 2008.
www.harbourfront.on.ca
C A n A D A E Vancouver. Vancouver Art Gallery.
Tentoonstelling van Fiona Tan. 25 oktober 2008-
4 januari 2009
CH i n AJ Peking. National Grand Theater.
Optredens van o.a. het Concertgebouworkest,
Orkest van de 18e eeuw en het Nieuw Ensemble
met Margriet van Reisen. 4-6 november
CH i n AJ Shanghai. Shanghai Dance Festival.
Concert door Han Bennink. 18-19 september.
www.shanghai-dance.com
CH i n AJ Shanghai. Grand Theatre. Concert
door het Koninklijk Concertgebouworkest.
7-8 oktober
D e neM A r K e n E Ebeltoft. Glasmuseet.
Tentoonstelling van Peter Bremers. 11 oktober-
19 april 2009. www.peter-bremers-glass.eu
Du i t s L A n D E Aken. Ludwigforum. Uitreiking
‘Kunstprijs van de stad Aken’ aan Aernout Mik.
12 december. www.heimat.de/ludwigforum
Du i t s L A n D H Aken. RWTH Aachen. Lezing
‘Paradijs verloren’ van Cees Nooteboom.
18 december. www.extern.rwth-aachen.de
Du i t s L A n D H Berlijn. Internationaal Litera-
tuurfestival Berlijn. Deelname van o.a. Adriaan
van Dis, Geert Mak, Lucette ter Borg en
Thé Tjong-Khing. 24 september-4 oktober.
www.literaturfestival.com
Du i t s L A n DJ Berlijn. Jazz-Meeting Berlin.
Concert door het Tineke Postma Quintet.
15 oktober. www.jazzmeeting-berlin.de
Du i t s L A n D J Berlijn. Radial System. Concert
door het Nederlands Kamerkoor. 26 oktober
Du i t s L A n D F Berlijn. Galerie 35. Presentatie
van videoinstallatie van Renée Ridgway.
31 oktober-23 november. www.reneeridgway.net
Du i t s L A n D A Bochum. Jahrhunderthalle.
Uitvoeringen van ‘Rocco en zijn broers’ door
Toneelgroep Amsterdam in co-productie met
Emio Greco|PC. 27 september-4 oktober
Du i t s L A n D J Dortmund. Concert van het
Rotterdams Philharmonisch Orkest.
16 november
Du i t s L A n D F Dresden. Staatliche Kunstsammlungen
Dresden. Tentoonstelling ‘Troubled
Waters’ met werk van o.a. Lidwien van de Ven.
17 september 2008-11 januari 2009.
www.skd-dresden.de
Du i t s L A n D J Dresden. Kunstforum Hellerau.
Concert door de Musikfabrik o.l.v. Rundel met
Marco Blaauw, Nicola Jurgensen, Carl Rosman
en Fie Schouten. 10-11 oktober
Du i t s L A n D E Emden. Ostfriesisches Landesmuseum
Emden. Tentoonstelling over Ludolf
Backhuysen i.s.m. het Rijksmuseum en het
Amsterdams Historisch Museum.
1 november 2008-31 januari 2009.
www.landesmuseum-emden.de
Du i t s L A n D A Essen. PACT-Zollverein.
Uitvoering van ‘Cuniculus’ door het Stuffed
Puppet Theater. 18 september.
www.pact-zollverein.de
Du i t s L A n D J Essen. Philharmonie. Concert
door Nikolai Luganski en het Residentie Orkest
Den Haag. 1 december
Du i t s L A n D J Essen. Philharmonie. Concert
door het Koninklijk Concertgebouworkest.
7 december
Du i t s L A n D C Frankfurt. Künstlerhaus Mousonturm.
Uitvoeringen van ‘Borrowed Landscapes’
door anoukvandijk dc. 19-20 september.
Du i t s L A n D E Frechen. Keramion. Tentoonstelling
van Beatrijs van Rheeden. 7 december
2008-8 februari 2009. www.keramion.de
Du i t s L A n D H Göttingen. Altes Rathaus.
Deelname van Arnon Grünberg tijdens de
Göttinger Literaturherbst. 20 oktober.
www.literaturherbst.com
Du i t s L A n D A Hamburg. Thalia Theater.
Uitvoering van ‘Happines’ van Alize Zandwijk.
20 september 2008-13 juli 2009.
www.thalia-theater.de
Du i t s L A n D E Herford. Marta Herford
Museum. Tentoonstelling ‘Loss of Control’ van
Marco den Breems. 31 oktober 2008-
15 februari 2009. www.marta-herford.de
Du i t s L A n D E Krefeld. Deutsches Textilmuseum.
Tentoonstelling ‘Art of the Stitch’ met
werk van Helmie van de Riet, Itie Langeland,
Tilleke Schwarz en Marjolein van der Stoep.
28 september-28 december
Du i t s L A n D B München. Stadbibliothek
München. Vertoning van ‘Kleine Teun’ van Alex
van Warmerdam. 25 september
Du i t s L A n D B München. Stadbibliothek
München. Vertoning van ‘Zus & Zo’ van Paula
van der Oest. 15 oktober
Du i t s L A n D D München. Haus der Kunst.
Lezing door Rem Koolhaas. 8 november.
www.bayerischesstaatsschauspiel.de
Du i t s L A n D B München. Stadbibliothek
München. Vertoning van ‘Blind’ van Tamar van
den Dop. 13 november
Du i t s L A n D A Potsdam. T-werk. Unidram met
deelname van o.a. Vincent de Rooij. 30 oktober-
8 november. www.t-werk.de
Du i t s L A n D J Waldkirchen. AZ Dorftrottel.
Optreden van Peter Pan Speedrock.
22 december
Du i t s L A n D J Wienhausen-Oppershausen.
Vorwerk Gut Opperhausen. Concert door het
Loeki Stardust Quartet. 2 november.
www.kultur-gut-oppershausen.de
Du i t s L A n D CJ Tournee. Uitvoering van
‘Poetic Disasters’ door Club Guy & Roni, een coproductie
van Grand Theatre en Mousonturm
Frankfurt am Main, in: Weimar, National Theater,
16 september, Berlijn, Haus der Berliner
Festspiele, 18 september, Münster, Pumpenhaus,
17-18 oktober. www.grand-theatre.nl
F i n L A n D M Oulu. Northern Photographic
Centre/Rantagalleria. Tentoonstelling ‘Backlight
‘08/Tickle Attack’ met werk van o.a. Ilse Leenders
en Maurits Giesen. 19 september-
2 november. www.pohjoinenvalokuvakeskus.fi
F i n L A n D M Tampere. Vapriikki. Deelname van
Andrea Stultiens aan de 8th International
Photographic Triennal ‘Backlight’.
20 september-9 november. www.backlight.fi
F r A n K r i j K C Créteil. Maison des Arts.
Uitvoering van ‘íSA’ door T.R.A.S.H.
16-18 oktober. www.maccreteil.com
F r A n K r i j K H Nantes. Le lieu unique. ‘Rencontres
littéraires Néerlandaises et Flamandes’
i.k.h.v. Impressions ILMP d’Europe.
6-9 november
F r A n K r i j K J Parijs. Cité de la Musique.
Concert door het Parkanyi Kwartet. 31 oktober.
www.cite-musique.fr
F r A n K r i j K A Parijs. Théâtre 71. Uitvoering
van ‘KAMP’ door Hotel Modern. 2-6 december
F r A n K r i j K J Parijs. Theatre Bobigny.
Concert door de Musikfabrik o.l.v. Rundel met
Marco Blaauw, Nicola Jurgensen, Carl Rosman
en Fie Schouten. 13-14 december
F r A n K r i j K C Villejuif. Théâtre Romain
Rolland. Uitvoering van ‘To File For Chapter 11’
door T.R.A.S.H. 14 oktober
F r A n K r i j K A Tournee. Optreden van Jeroen
de Vaal in de opera ‘Frühlingserwachen’, in:
Straatsburg, Opera National du Rhin,
19-23 september, Mulhouse, 3 oktober
F r A n K r i j K A Tournee. Uitvoering van ‘Angel’
door Duda Paiva, in: Gradignan, Théâtre des
quatre saisons, 18 november, Oloron Sainte
Marie, Spectacle Vivant de la CCPO,
21 november, Tournefeuille, Marionettissimmo,
25 november
F r A n K r i j K A Tournee. Uitvoering van
‘Morningstar’ van Duda Paiva, in: Blanquefort,
Les Colonnes, 19 november, Tournefeuille,
Marionettissimmo, 28 november, Chateaux
Gontier, Le Carre, 30 november
H OnG A r i j e C Pécs. International Dance
Festival. Uitvoering van ‘Rotterdam/New York’
door Dance Works Rotterdam. 24 september.
pntt.pecsibalett.hu
i n D O ne s i ë B Jakarta. Erasmus Huis.
Vertoning van ‘Dennis P.’ van Pieter Kuijpers.
27 september
i n D O ne s i ë B Jakarta. Erasmus Huis. Vertoning
van ‘Wolfsbergen’ van Nanouk Leopold.
22 november
i tA L i ë A Florence. Teatro della Limonaia.
‘Mise en espace’ met werken van Gerardjan
Rijnders en Eric de Vroedt. 19 oktober
i tA L i ë J Lago di Garda. Concert door het
Parkanyi Kwartet. 5 oktober
i tA L i ë A Milaan. Teatro dell’Elfo.
Performance door Merlin Spie tijdens het
festival Milanoltre. 23 september-12 oktober.
www.elfo.org
K r O At i ë J Dubrovnik. Illyria Arts Management.
Concert door Fie Schouten, Koen Kaptijn
en Marko Kassl. 1 oktober
L i B i ë H G Tripoli. Nederlandse Ambassade.
‘WeLness sKuL L’ VAn AteL ier VAn L iesHOut in Bern
Presentatie van Arabische uitgave van ‘Zes jaren
in Tripoli te Barbarije’, geschreven door M.A.
Perk. 8 oktober, Valery Gergiev, in: Wenen,
3 oktober, Linz, 4 oktober, Graz, 5 oktober
n i e u W Z e e L A n D I Christ Church. Scape
Biennial of Art in Public Space. Deelname van
Joep van Lieshout en John Körmeling.
19 september-2 november.
www.scapebiennial.org.nz
p O L e n B Warschau. International Film Festival.
Vertoning van ‘Shells’ van Jef Nassenstein.
10 oktober
r O e Menië C Boekarest. eXplore Dance Festival.
Uitvoering van ‘Dialogue’ door Springdance.
22-28 oktober. www.artlink.org.ro
s L O V e n i ë E Celje. Museum of Recent
History. Workshop door Leontine Meyer van
Mensch (Reinwardt Academy Amsterdam)
i.h.k.v. Bilateral Focus ‘08. 10 oktober.
www.muzej-nz-ce.si
s L O V e n i ë C Ljubljana. Cankarjev Dom.
Het Slovene National Ballet Ljubljana met werk
van Hans van Manen en Ivo van Zwieten i.h.k.v.
Bilateral Focus ‘08. 26 september
s L O V e n i ë F Ljubljana. HAIP- International
Multimedia Art Festival. ‘Hackpotism/Who
closed the code of openess?’ met deelname van
Nederlandse kunstenaars. 3-11 november.
www.kiberpipa.org/haip
s L O V e n i ë M Ljubljana. Cankarjev Dom. World
Press Photo tentoonstelling. 7-31 december
s L O V e n i ë E Novo Mesto. Gallery Simulaker.
Tentoonstelling Dirk Heij i.h.k.v. Bilateral Focus
‘08. 25 september-6 oktober. www.simulaker.si
s L O V e n i ë E Novo Mesto. Gallery Simulaker.
‘Encounters’; workshop en interactieve installatie
van Jeanne van Heeswijk i.h.k.v. Bilateral
Focus ‘08. 27 september-9 november.
www.simulaker.si
s L O V e n i ë E Novo Mesto. Gallery Simulaker.
Exhibition of artworks by Ake Touslager en
Ursula Lavrencic i.h.k.v. Bilateral Focus ‘08.
10-24 oktober. www.simulaker.si
s L O V e n i ë J Ptuj. Castle. Concert door
Camerata Trajectina & Brisk Recorder Quartet.
22 september
s pA n j e J Mallorca. Palau. Concert door het
Parkany kwartet. 17-19 september
s pA n j e A Sevilla. Teatro Central. Uitvoering
van ‘Maeterlinck’ door Toneelgroep Amsterdam.
7-8 november
s pA n j e A Murcia. Titeremurcia. Uitvoering
van ‘Angel’ door Duda Paiva. 15 november
s Y r i ë B O Damascus. Nederlands Instituut
Voor Academische Studies. Vertoning van ‘In het
Huis van mijn Vader’ van Fatima Jebli Ouazzani,
‘Hollandse Hokjes’ van Rob Smits, ‘De Kinderen
van mijn Vader’ van Meral Uslu, ‘De Onmacht’
van Karim Traïdia. 1 oktober
t ur K i j e C Istanbul. I Dans Festival.
Deelname van Ivana Müller met ‘While we were
holding it together’. 1-31 oktober.
www.idans.info
V e r e n i G D KOn i n K r i j K A Londen. Unicorn
Theater. Voorstelling ‘Perô of de geheimen van
de nacht’ door Speeltheater Holland.
24 september-12 oktober.
www.unicorntheatre.com
V e r e n i G D KOn i n K r i j K C Nottingham.
Nottdance. Uitvoering van ‘Dialogue’ door
Springdance. 17-26 oktober
V e r e n i G D e s tAt e n E Amherst (MA).
University of Massachusetts. Deelname van Cuny
Janssen en Rineke Dijkstra aan de tentoonstelling
‘Of people and places’. 17 september-
14 december. www.umass.edu
V e r e n i G D e s tAt e n JF Baltimore (MD).
High Zero Festival. Deelname van Robert van
Heumen van STEIM. 18-21 september.
www.highzero.org
V e r e n i G D e s tAt e n J Chicago (IL).
Umbrella Festival. Optreden van Trio BraamDe-
JoodeVatcher. 5 november.
www.umbrellamusic.org
V e r e n i G D e s tAt e n A New York (NY).
P.S.122. Voorstelling ‘to B’ van Edith Kaldor.
1-31 oktober. www.ps122.org
V e r e n i G D e s tAt e n A New York (NY).
Brooklyn Academy of Music. Voorstelling
‘Opening Night’ door Toneelgroep Amsterdam.
2-6 december
V e r e n i G D e s tAt e n E Washington (DC).
National Gallery of Art. Tentoonstelling met
werk van Jan Lievens. 26 oktober 2008-
11 januari 2009. www.nga.gov
V e r e n i G D e s tAt e n J Tournee. Concerten
door Eric Vloeimans, in: Washington (DC),
Twins, 9 oktober, Miami (FL), Byron Carlyle
Theatre, 10 oktober, Detroit (MI), Bohemian
National Home, 11 oktober, Oakland (CA),
Yoshi’s, 13 oktober, Santa Cruz (CA), 16 oktober,
Anchorage (AK), Wilda Marston Theater,
17 oktober, Seattle, Earshot Jazz festival,
19 oktober, Burlington (CA), Flynn Theatre,
21 oktober
Z u i D - KO r e A E Seoul. Kyung Won. Groepstentoonstelling
met werk van Joep Overtoom.
oktober
Z W i t s e r L A n D J Freiburg. Internationaal
Orgelfestival. Concert door Pieter van Dijk.
25-28 september
2 0 0 9
B e L G i ë J Brussel. Paleis voor Schone Kunsten.
Concert door het Koninklijk Concertgebouworkest.
30 januari. www.bozar.be
B e L G i ë J Brussel. Concert van het Rotterdams
Philharmonisch Orkest. 19 maart
B e L G i ë A Tournee. Uitvoeringen van ‘Geloof
me!’ door Productiehuis Jeugdconcerten, in:
Beringen, CC Beringen, 25 januari, Genk,
CC Genk, 6 en 7 februari, Overpelt, CC Palethe,
15 februari. www.jeugdconcerten.nl
B r A Z i L i ë E Rio de Janeiro. Capacete.
Mariana Castillo Deball is artist-in-residence.
1 maart-31 augustus. www.capacete.net
C A n A D A H Toronto. Harbourfront Centre.
Deelname van Nederlandse schrijvers aan ‘Dutch
Days’ i.h.k.v. International Reading Series/
IFOA. 25 februari. www.harbourfront.on.ca
Du i t s L A n D J Berlijn. Kaegi. Concert door het
Parkany Kwartet. 4 april
Du i t s L A n D J Ekeren. Hempen Fied. Optreden
van Swamp. 23 januari
Du i t s L A n D J Essen. Philharmonie. Optreden
door Julia Fischer & het Nederlands Philharmonisch
Orkest. 6 maart
Du i t s L A n D J Frankfurt. Alte Oper. Concert
door het Koninklijk Concertgebouworkest.
8 februari. www.alteoper.de
Du i t s L A n D J Hamburg. Musikhalle. Concert
door het Loeki Stardust Quartet. 7 mei.
www.musikhalle-hamburg.de
Du i t s L A n D J Keulen. Philharmonie.
Uitvoering van ‘Danza del Viento’ door het
Nederlands Blazers Ensemble. 20 mei.
www.philharmonie-koeln.de
Du i t s L A n D E Wilhelmshafen. Kunsthalle.
Tentoonstelling ‘The Eye Invisible’ van Cees
Andriessen. 1 maart-3 mei.
www.kunsthalle-wilhelmshaven.de
Du i t s L A n D J Tournee. Concerten door het
Koninklijk Concertgebouworkest, in: Dresden,
Semperoper, 23 mei, Dortmund, Konzerthaus,
24 mei
F r A n K r i j K J Dunkerque. Le Bateau Feu.
Uitvoering van ‘Geloof me!’ door Productiehuis
Jeugdconcerten. 10-11 februari
F r A n K r i j K C Forbach. Le Carreau.
Uitvoering van ‘Pork-in-Loop’ door T.R.A.S.H.
26 februari. www.carreau-forbach.com
F r A n K r i j K J Parijs. Salle Pleyel. Concert
door het Koninklijk Concertgebouworkest.
11 april
H OnG A r i j e E Boedapest. Museum of Applied
Arts. Tentoonstelling ‘Art of the Stitch’ met
werk van Helmie van de Riet, Itie Langeland,
Tilleke Schwarz en Marjolein van der Stoep.
31 januari-21 maart
H OnG A r i j e J Boedapest. Palace of Arts.
Concert door het Koninklijk Concertgebouworkest.
9 februari
i tA L i ë J Tournee. Concerten door het Koninklijk
Concertgebouworkest, in: Napels, Teatro di
San Carlo, 9 mei, Turijn, Auditorio Giovanni
Agnelli, 10 mei
L u x e MBurG J Luxemburg. Philharmonie.
Concerten door het Koninklijk Concertgebouworkest.
25 mei
OO s t e nr i j K J Wenen. Musikverein. Concerten
door het Koninklijk Concertgebouworkest.
10-12 februari. www.musikverein.at
s pA n j e E Sevilla. Fundación Valentín de
Madariaga. Tentoonstelling ‘Art of the Stitch’
met werk van Helmie van de Riet, Itie Langeland,
Tilleke Schwarz en Marjolein van der
Stoep. 25 april-20 juni
V e r e n i G D KOn i n K r i j K J Londen. Barbican
Centre. Concerten door het Koninklijk Concertgebouworkest.
15 februari-14 maart.
www.barbican.org.uk
V e r e n i G D e s tAt e n EN New York (NY).
Tentoonstelling van Leentje Linders i.h.k.v.
Hudson 400 jaar. 1 juni-15 juli.
www.leentjelinders.nl
Z W i t s e r L A n D EG Basel. Kunstmuseum.
Tentoonstelling ‘Die Landschaften’ met werken
van Vincent van Gogh. 26 april-27 september •
B u i t e n G A A t s
43

s i C A
44
nieuws
paul Mosterd nieuwe directeur
Paul Mosterd (1966) treedt per 1 juli 2008 aan als nieuwe
directeur van SICA. Mosterd was adjunct-directeur bij de
Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek
(CPNB), waar hij verantwoordelijk was voor campagnes als de
Boekenweek, Nederland Leest en relaties met het bedrijfsleven
en overheid.
programmalijnen
SICA organiseert sinds kort haar activiteiten rondom zes programmalijnen.Per
thema worden andere activiteiten georganiseerd.
Kijk voor meer informatie op W www.sica.nl.
Mediterrane en Arabische Wereld
Welke ontwikkelingen op het gebied van kunst en cultuur vinden
in deze regio plaats? SICA coördineert verkenningsreizen
en organiseert onder de naam Café Mediterranée bijeenkomsten.
Cultuur en economie
Hoe verloopt de wederzijdse beïnvloeding van cultuur en
economie? En hoe kan de culturele sector in Nederland daar
het beste op inspelen? SICA gaat het na via bijeenkomsten, een
bezoekersprogramma en onderzoek.
nieuwsgierigheidsbeleid
In samenwerking met verwante organisaties besteedt SICA
tijdens bijeenkomsten aandacht aan kunst en cultuur dat zich
buiten de traditionele hot spots als Parijs, New York en Berlijn
afspeelt.
China
SICA investeert in culturele uitwisseling met China via de Netherlands
China Arts Foundation. Activiteiten van deze aparte
stichting zijn het faciliteren van netwerken, het begeleiden van
evenementen en de organisatie van bijeenkomsten. Kijk ook op
W www.artsfoundation.nl
europa
SICA/CCP verzorgt de advisering en voorlichting over Europese
subsidiemogelijkheden en de Europese cultuuragenda en
organiseert informatiebijeenkomsten en netwerkontmoetingen.
internationale reflectie
Actuele culturele gebeurtenissen vormen regelmatig aanleiding
om buitenlandse experts uit te nodigen hun visie te geven op de
Nederlandse kunst, cultuur of cultuurbeleid.
terugblik publieksbijeenkomsten
• Op 6 maart presenteerde de European Cultural Foundation
(ECF) tijdens Café Mediterranée III het rapport een ‘An
Alternative Gaze. A shared reflection on cross-Mediterranean
cooperation in the arts’. Hierin wordt verslag gedaan van een
intensief reflectieproces waarin de culturele samenwerking
tussen Europa, Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Turkije
Dit doet de siCA
siCA is het instituut voor het internationaal
cultuurbeleid. Het stimuleert de internationale
activiteiten en ambities van de nederlandse
cultuursector en vormt een platform voor de
meningsvorming rond het internationale cultuurbeleid.
Daarnaast informeert en adviseert zij
binnen alle culturele sectoren en disciplines over
landen, activiteiten, netwerken, financieringsmogelijkheden
en praktische zaken. siCA draagt,
in samenwerking met andere fondsen en sectorinstituten,
bij aan de internationale profilering
van nederlandse kunst en cultuur in binnen- en
buitenland. Voor de ministeries van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap en Buitenlandse Zaken
en de europese unie treedt siCA op als uitvoeringsorganisatie
voor uiteenlopende taken. Voor
de diplomatieke posten en culturele organisaties
in het buitenland is siCA de toegangspoort tot
de nederlandse cultuursector. siCA is bovendien
coördinator voor het europees Cultureel Contactpunt
nederland (CCp), onderdeel van de eu.
Helpdesk T 020 612 95 22 of
E helpdesk@sica.nl
centraal stond. Voorbij de politieke correctheid die de ‘Euro-
Med dialoog’ volgens de samenstellers van de bundel zo lijkt
te beheersen, spraken kunstenaars, vertegenwoordigers van
culturele organisaties en intellectuelen over de kracht van cultuur
in woelige politieke omstandigheden. Kijk op W www.dare
2connect.nl en W http://medreflection.eurocult.org voor meer
informatie.
• Op 31 maart vond de bijeenkomst ‘Grenzeloze nieuwsgierigheid
- naar een werkelijk internationaal cultuurbeleid’ plaats.
Kijk voor een uitgebreid verslag en achtergrondinformatie op
W www.krachtvankultuur.nl.
• Vrijdag 25 april stond in het teken van Cultuur en Economie.
Kijk op W www.sica.nl voor het verslag van
CreativeCities, de kansen van Europese regionale samenwerking
voor de creatieve economie.
• Op woensdag 4 juni werd de vierde Café Mediterranée, met
als titel Hedendaags Iraans theater voor het voetlicht georganiseerd.
Farindokh Zahedi, hoogleraar theaterwetenschap
van de Teheran University, ofwel de ‘moeder’ van het nieuwe
Iraanse theater, was een van de sprekers.
• Op dinsdag 10 juni vond de bijeenkomst Culturele uitwisseling
met Rusland plaats, onder leiding van Michel Krielaars.
Sjeng Scheijen en Thymen Kouwenaar van de Nederlandse
ambassade in Moskou deden verslag van hun onderzoek naar
mogelijke culturele partners in Rusland in alle sectoren.
• Woensdag 25 juni stond in het teken van de Bijeenkomst
culturele uitwisseling met China. In de aanloop naar de Olympische
Spelen is China bijna dagelijks in het nieuws. Maar,
hoe staat het met de culturele sector in China? Kijk op
W www.sica.nl voor het verslag.