hANS OOSTerS NieuWe VOOrziTTer STOWA

hANS OOSTerS NieuWe
VOOrziTTer STOWA
Dijkgraaf hans Oosters is onlangs benoemd tot nieuwe voorzitter van STOWA. hij volgt daarmee monique de Vries op,
die toetrad tot het bestuur van de unie van Waterschappen. Dijkgraaf Wim Wolthuis van Waterschap Velt en Vecht is de
nieuwe vice-voorzitter. Luitzen Bijlsma (hiD rijkswaterstaat, Waterdienst) nam als lid zitting in het nieuwe bestuur.
Hans Oosters is sinds september 2005 dijkgraaf van het
Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpener-
waard. Daarvoor was hij burgemeester van de gemeente
Bergambacht en vanaf 2004 tevens waarnemend burge-
meester van de gemeente Ouderkerk. De heer Oosters is
behalve STOWA-voorzitter onder meer voorzitter van de
stichting Wateropleidingen.
Oud-dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Delfland
Piet Hein Schoute nam in het voorjaar afscheid vanwege
het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. André
van Bennekom (HID Rijkswaterstaat RIZA) trad af vanwege
zijn vervroegde uitdiensttreding in verband met de komst
van de nieuwe Waterdienst. Eind vorig jaar vertrokken al
Jan Geluk (dijkgraaf Waterschap Hollandse Delta) en Gert
Verwolf (dijkgraaf Waterschap Veluwe).
Het nieuwe bestuur heeft de wisselingen gebruikt om de
bestuursomvang meer in overeenstemming te brengen
met de aard en (financiële) omvang van STOWA. Het aantal
bestuursleden is verlaagd tot minimaal zes en maximaal
acht personen.
NieuWSBrieF 36 JuLi 2007
Hans Oosters en Wim Wolthuis (onder)
iN De ze ui TgAVe ONDer meer :
STOWA brengt klimaatvragen waterschappen in kaart / Herziene
uitgave ‘EG-recht en de praktijk van het waterbeheer’ / Verslag van het
MKBA-Symposium in Arnhem / STOWA deelnemer aan urinescheidingsproject op
Zwolse hogeschool / STOWA ter Infootjes / Publicaties / Onderzoeker Marcel Klinge
onderzocht

STOWA BreNgT kLimAATVrAgeN
WATerSChAPPeN iN kAArT
STOWA heeft in juni de eerste fase van het onderzoeksprogramma ‘gevolgen klimaatveranderingen voor het regionale
waterbeheer’ afgerond. Via interviews en een workshop werden de vragen in kaart gebracht die waterschappen hebben
rond regionaal waterbeheer en klimaat. het onderwerp leeft, getuige het grote aantal onderwerpen dat werd aangedragen
voor onderzoek.
Voor het inventariseren van de onderzoeksvragen kozen
de onderzoekers een thematische aanpak, met als invalshoek
de kerntaken van het waterschap, te weten waterkeren,
waterkwantiteitsbeheer, waterkwaliteitsbeheer en waterketenbeheer.
Centrale vraag is: wat zijn de gevolgen van
klimaatveranderingen op het adequaat vervullen van
deze taken? Daarbij werd ook bekeken of ingebrachte onderzoeksvragen
meerdere kerntaken raakten.
WOrk ShOP
De inventarisatiefase startte met het interviewen van
vijftien vooraanstaande regionale waterbeheerders. Bij
de keuze van de te interviewen personen werd gelet op
een evenwichtige spreiding over thema’s en regio’s. Uit de
interviews werden in totaal zo’n vijftig mogelijke onderzoeksvragen
gedestilleerd. Deze vragen werden tijdens
een workshop besproken door deskundigenpanels. De panels
beoordeelden de vragen onder meer op validiteit (staan
klimaateffecten centraal en is het echt een probleem van
het waterschap?), draagvlak (is de vraag voor meerdere
waterschappen relevant?), en op uitvoering (is dit een vraag
die STOWA - evt. met anderen - moet oppakken? En zo
niet: wie wel?). Tijdens de workshop stelden de panels ook
enkele nieuwe vragen voor. Tevens werd gekeken naar
aansluitmogelijkheden van onderzoeksvragen bij andere
kennisontwikkelingsprogramma’s.
ONDer zOek S Vr AgeN
Na de workshopbeoordeling bleven ongeveer dertig onderzoeksvragen
over. Een kleine greep: hoe kom je tot ont-
STOWA TER INFO / 36
werpen die betrekkelijk ‘no-regret’ kunnen worden aangepast
als na verloop van tijd de ontwerpuitgangspunten
en onzekerheden daarin veranderen? Hoe kunnen we tot
een hulpmiddel komen dat eenvoudig aangeeft op welke
wijze watersysteem- en waterketenontwerpen robuuster
gemaakt kunnen worden? Hoe kunnen KNMI-klimaatscenario’s
eenduidig worden doorgerekend naar hydraulische
randvoorwaarden voor het ontwerp van waterkeringen,
maar ook naar ontwerp en inrichting van regionale watersystemen?
Moeten we op zoek naar nieuwe, innovatieve
methoden om in de toekomst voldoende water te kunnen
vasthouden? Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering
op de haalbaarheid van de huidige GGOR- en KRW-doelen?
Welke effecten heeft klimaatverandering op verzilting?
Hoe pakken we de verwachte toename van blauwalgen en
botulisme aan?
De komende periode gaat STOWA het programma nader
vormgeven. Eerst beoordelen de STOWA-programmacommissies
de onderzoeksvragen uit het nu voorliggende
programma. Voor de vragen die dan overblijven, worden
gedetailleerde omschrijvingen van de uit te voeren projecten
opgesteld. Het gaat om een nadere uitwerking van
de vraag en van de beoogde producten, maar tevens om
een beschrijving van het belang van het onderzoek en
van de belanghebbenden. Er worden mogelijk samenwerkingsperspectieven
met elders lopende kennisontwikkelingsprogramma’s
beschreven, en er wordt een indicatieve
doorlooptijd en kostenraming voor de projectactiviteiten
opgesteld.
pAgINA 2

herzieNe uiTgAVe ‘eg-reChT eN De
PrAkTiJk VAN heT WATerBeheer’
De invloed van europese wet- en regelgeving op het waterbeheer wordt steeds groter. De praktische implicaties ervan
voor regionale waterbeheerders liet STOWA in 2003 vastleggen in het boek ‘eg recht en de praktijk van het waterbeheer’
en de daaruit voortvloeiende ‘europagids’. momenteel wordt gewerkt aan een herziening van het boek. Dat moet eind van
dit jaar verschijnen.
Een belangrijke reden voor de herziening is nieuwe
jurisprudentie van nationale en Europese rechters. Dit
kan van betekenis zijn bij het nemen van besluiten door
waterbeheerders. Verder kan een aantal in de eerste uit-
gave besproken problemen vervallen, omdat de nationale
wetgeving met het oog daarop inmiddels is aangepast. Het
betreft onder meer de tijdelijke vergunning voor lozingen
van zwarte-lijststoffen en de wettelijke kwaliteitseisen
voor grijze-lijststoffen op grond van de Wet milieubeheer.
Ook kunnen actuele ontwikkelingen in de verhouding
tussen verschillende richtlijnen mee worden genomen
in de nieuwe uitgave, in het bijzonder in relatie tot de Ni-
traatrichtlijn.
regeLge V iNg
Aanpassing van het boek is tevens noodzakelijk, omdat de
Europese en nationale regelgeving sinds de eerste uitgave
flink zijn veranderd. Zo is de natuurbeschermingswetge-
ving ingrijpend gewijzigd, zijn er nieuwe regels voor
de waterkwaliteit, en is de implementatietermijn
voor de Strategische MER-richtlijn verstreken.
Voorts zijn de Wet milieubeheer en de Wvo
herzien in verband met de implementatie
van de Europese IPPC-richtlijn. Op Euro-
pees niveau is er een nieuwe Zwemwater-
richtlijn tot stand gebracht (2006/7/EG)
en de implementatietermijn voor de
Kaderrichtlijn water is al geruime tijd
verstreken. Inmiddels heeft de wet die
de Kaderrichtlijn omzet in het Neder-
landse recht, het Staatsblad bereikt.
Bij de Tweede Kamer liggen inmiddels
voorstellen voor een Waterwet en een
Wet algemene bepalingen omgevings-
recht. In de nieuwe uitgave zullen de ont-
wikkelingen rond de Waterwet en de relatie
met de Wm (c.q. de Wabo) worden geschetst,
onder meer omdat daar de kwaliteitseisen
uit de Kaderrichtlijn water in komen. De Euro-
pese drinkwaterrichtlijn, die ziet op drinkwater
geschikt voor menselijke consumptie, en de nieuwe
Drinkwaterwet krijgen eveneens een plaats in het boek.
STOWA TER INFO / 36
In de nieuwe uitgave wordt ook ingegaan op enkele van
toepassing zijnde Europese richtlijnen die momenteel in
voorbereiding zijn. Het betreft onder meer de Grondwater-
richtlijn, als dochterrichtlijn van de Kaderrichtlijn water,
de Kaderrichtlijn Mariene Strategie en de Kaderrichtlijn
Bodembescherming. In het algemene deel van de uitgave
wordt aandacht besteed aan de consequenties van het
Verdrag van Aarhus. Dit uit 1998 daterende verdrag regelt
onder meer de rechten op toegang tot milieu-informatie
voor het publiek. Het verdrag is inmiddels in een Europese
richtlijn omgezet. Dit leidt voor bestuursorganen tot een
aantal extra verplichtingen ten aanzien van de openbaar-
heid van bestuur.
pAgINA 3

mkBA-S ymPOSium iN ArNhem :
WAT kOST WATerBeheer
het uitvoeren van nieuw waterbeleid - zoals krW en WB21 - kost veel geld en ook een waterbeheerder kan zijn euro maar
één keer uitgeven. STOWA en de stichting Leven met Water lieten daarom een instrument ontwikkelen dat waterbeheer-
ders inzicht geeft in de kosten en baten van watermaatregelen. Dat gebeurde in het project ‘mkBA in de regio’. Onlangs
werd het instrument in Arnhem toegelicht, tijdens een speciaal symposium.
Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) is een
methode waarmee je inzichtelijk maakt wat de kosten en
baten van een project zijn voor de maatschappij. Dat doe je
door (de kosten van) alle te nemen maatregelen te inven-
tariseren en de effecten ervan vast te stellen. Vervolgens
kwantificeer je deze effecten en druk je ze in geld uit. Een
voorbeeld ter verduidelijking: een waterschap legt in een
polder een nieuwe waterberging aan. Kosten: x miljoen
euro. Het effect van de ingreep is minder natschade in het
omliggende stedelijk gebied, minder pompkosten, een stij-
ging van de waarde van de omliggende woningen, een toe-
name van de recreatie, maar ook minder opbrengsten voor
de aanwezige melkveehouderij. Er zijn ook effecten die je
niet in geld kunt uitdrukken. Bijvoorbeeld het feit dat de
aanleg van de waterberging leidt tot meer natuur en meer
biodiversiteit. Deze effecten worden eveneens meegeno-
men in de analyse, maar niet op geld gezet. In een enkel
geval zijn er effecten buiten het eigen gebied, bijvoorbeeld
minder pompkosten. Ook die worden benoemd. Via een
MKBA kunnen waterbeheerders meerdere uitvoeringsal-
ternatieven beoordelen en met elkaar vergelijken.
Dagvoorzitter Jan Jaap Bouma.
STOWA TER INFO / 36
BL ACk BOx
Een MKBA draagt volgens projectleider ‘MKBA in de regio’
Robert van Cleef bij aan verantwoorde besteding van
maatschappelijk geld en aan betere en meer transparante
politieke besluitvorming. Voorwaarde is wel dat je verant-
woording aflegt over de bij de analyse gehanteerde aan-
names, uitgangspunten en afwegingsmethoden. Anders
wordt een MKBA volgens Van Cleef een black box: ‘Het is
niet domweg het presenteren van een rekensom, dan sla
je de plank volledig mis.’ Het uitvoeren van een MKBA
kost bovendien behoorlijk wat tijd en menskracht, waar-
schuwde Jasper Tamboer van het Hoogheemraadschap van
Rijnland. Het schap doorliep als projectcasus een MKBA ter
voorbereiding op een nieuw peilbesluit voor de Noordplas-
polder. De analyse verhoogde volgens Tamboer de kwaliteit
van de bestuurlijke discussie en besluitvorming over het
onderwerp. Hij wees er wel op dat een MKBA alleen inzicht
geeft in de mate waarin een project maatschappelijk-
economisch rendeert. Het zegt niets over de technische
uitvoerbaarheid of de politiek-bestuurlijke haalbaarheid
ervan. En dat zijn soms totaal verschillende dingen. Ook
doet een MKBA geen uitspraken over het verdelen van de
kosten en baten over belanghebbende partijen. Dat kan
achteraf tot veel discussie leiden. Tamboer vroeg zich af
of in een MKBA-analyse een kostenverdelingssleutel zou
moeten worden meegenomen.
Uit het bovenstaande kwam naar voren dat een regionale
MKBA vooral geschikt is voor projecten van grote finan-
ciële omvang, met een groot politiek gewicht, uiteenlo-
pende belangen en uiteenlopende, complexe effecten. Is
dat niet het geval, dan zijn waterbeheerders waarschijnlijk
beter af met andere (eenvoudigere) economische waarde-
ringsinstrumenten. De website www.waterwaarderen.nl
helpt waterbeheerders bij het maken van de juiste instru-
mentkeuze.
WeBSi T e
De resultaten van het project ‘MKBA in de regio’ zijn terug
te vinden op de gelijknamige website www.mkbaindere-
gio.nl. De site neemt de regionale waterbeheerder stapsge-
wijs aan de hand om economische informatie te generen
die de regionale besluitvorming kan ondersteunen. Met
een softwaretool kunnen waterbeheerders een volledige
pAgINA 4

eN WAT LeVerT heT OP?
PrOJeCTLeiDer
rOBerT VAN CLeeF:
‘mkBA DrAAgT BiJ
AAN VerANTWOOrDe
BeSTeDiNg VAN
mAATSChAPPeLiJk
geLD eN AAN BeTere
POLiTieke
BeSLuiTVOrmiNg.’
regionale MKBA automatisch laten doorrekenen. Het biedt
de mogelijkheid om effectief te toetsen op gevoeligheden
en het ontsluit relevante literatuur en kengetallen (via
hyperlinks). Tot slot is een groot aantal illustratieve be-
rekeningen van effecten opgenomen om de gebruiker te
helpen bij het uitvoeren van zijn eigen analyse.
S TAPPeNPL AN
Het stappenplan op de MKBA-site werd na de middag-
pauze gebruikt om samen met de deelnemers twee prak-
tijkcasussen te doorlopen. De eerste betrof het uitvoeren
van maatregelen in de Haarlemmermeer om voor het
inliggende waterlichaam te voldoen aan de doelstellin-
gen van de Kaderrichtlijn water. Uit de casus kwam naar
voren dat het instrument een krachtig hulpmiddel kan
zijn om via een iteratief proces de kosten en baten van
diverse maatregelvarianten met elkaar te vergelijken. Het
uitvoeren van de MKBA zelf kan echter knap lastig zijn,
zo bleek. Vooral als er informatie ontbreekt. Volgens Van
Cleef moet je in zo’n geval de juiste balans zien te vinden
STOWA TER INFO / 36
tussen de waarde van de ontbrekende informatie en de
benodigde tijd en energie om die op te sporen.
Tijdens de casus vroeg een deelnemer zich af hoe je om-
gaat met belanghebbende partijen. Moet je die van meet
af aan betrekken bij het uitvoeren van een MKBA, of niet?
Jasper Tamboer pleitte voor het eerste, omdat waterschap-
pen deze partijen vaak nodig hebben bij het oplossen van
waterproblemen. Hierop aansluitend was er discussie
over de vraag of er bij een regionale MKBA echt sprake is
van een maatschappelijke kosten-batenanalyse, of vooral
van een water kosten-batenanalyse. Met andere woorden:
in hoeverre nemen waterbeheerders maatregelen mee
waarbij ze voor de uitvoering afhankelijk zijn van andere
stakeholders (landbouw, industrie).
NuL ALT erNAT ieF
De tweede casus ging over de vraag wat de kosten en
baten waren van het beperken van de wateroverlast in
Breda door het aanleggen van een bovenstrooms gelegen
bergingsgebied. Uit de casus kwam naar voren dat het van
pAgINA 5

De sprekers op het MKBA-symposium. V.l.n.r Rob van der Veeren,
Jasper Tamboer, Robert van Cleef en dagvoorzitter Jan Jaap Bouma.
groot belang is om doelen zo helder en concreet mogelijk
te definiëren. Tijdens de casus kwam ook de vergelijking
met het zogenoemde nulalternatief aan de orde: de meest
waarschijnlijke ontwikkeling die plaatsvindt als een pro-
ject niet wordt uitgevoerd. Dit nulalternatief moet je niet
verwarren met ‘nietsdoen’, waarschuwden enkele deelne-
mers. Zo moeten schadevergoedingen meegenomen wor-
den in het nulalternatief als geen retentiegebieden wor-
den ingezet. Bij het formuleren van alternatieven kunnen
verschillende opties bekeken worden, zoals de aankoop
van gronden of de inzet van ‘blauwe diensten’.
Uit de casus kwam naar voren dat bij regionale MKBA’s re-
kening moet worden gehouden met verdelingsvraagstuk-
ken. Betekent een positief saldo op een bepaalde plaats
een negatief saldo elders? De recreatie kan in het gebied
bijvoorbeeld toenemen, maar gaat dat ten koste van recre-
atie elders? Belangrijk is ook dat er een verschil gemaakt
wordt tussen fysieke effecten en welvaartseffecten. Bij
STOWA TER INFO / 36
het formuleren van welvaartseffecten moet sprake zijn
van een aantoonbaar oorzakelijk verband, bijvoorbeeld de
baten van meer recreatie. Anders bestaat het gevaar dat
baten ‘(te) ver gezocht’ worden.
Discussie was er over de kosten voor grondaankoop. Moet
je deze meenemen in een MKBA? Als de aankoopkosten
één miljoen zijn en de baten voor de agrariër één miljoen,
dan is dat netto nul.
S T r AT egi SChe mkBA
In de decembernota 2005 kondigde de Minister van Ver-
keer en Waterstaat een MKBA aan om op landelijk niveau
de kosten en baten in beeld te brengen van KRW-maatre-
gelpakketten. De MKBA was tevens bedoeld om de discus-
sie over de Nederlandse KRW-ambities te ondersteunen.
Rob van der Veeren van RWS-RIZA voerde deze strategische
MKBA uit en vertelde er tijdens het symposium meer over.
In de strategische MKBA werden diverse maatregelpakket-
ten doorgerekend. Op basis van de uitkomsten besloot de
Minister in de decembernota 2006 vooral in te zetten op
herstel- en inrichtingsmaatregelen. Daarmee valt, verge-
leken met waterkwaliteits- en emissiemaatregelen, tegen
ongeveer dezelfde kosten veel meer te bereiken.
Van der Veeren ging in op het spanningsveld tussen eco-
nomische theorie en beleid. Zo is politiek afgesproken dat
regio’s hun waterproblemen niet op elkaar mogen afwen-
telen. Maar puur economisch gezien kan het kosteneffec-
tiever zijn om problemen bovenregionaal op te lossen en
de kosten over en weer te compenseren.
Tot slot: in 2008 wordt nogmaals een MKBA uitge-
voerd, gebaseerd op de voorkeursvariant die regiona-
le waterbeheerders momenteel samenstellen. In de
aanloop daarnaartoe wordt gewerkt aan verbetering
van de input (informatie) van de MKBA en aan het
verbeteren van de bateninschattingen. Een speciale
commissie beoordeelt bovendien de nu uitgevoerde
MKBA-analyse en is gevraagd te komen met aanbevelin-
gen ter verbetering.
pAgINA 6

STOWA DeeLNemer AAN
uriNeSCheiDiNgSPrOJeCT OP zWOLSe hOgeSChOOL
De Christelijke hogeschool Windesheim in zwolle gaat uitbreiden. Niks bijzonders, ware het niet dat het nieuwe gebouw,
dat aan 4000 studenten onderdak moet gaan bieden, gescheiden urine-inzameling krijgt. het systeem wordt na ingebruik-
neming drie jaar gemonitord door hogeschoolstudenten. STOWA is één van de deelnemers aan dit project.
Het praktijkproject ‘Het hogeschoolplassen’ is opgezet om
meer kennis op te doen over de infrastructuur die nodig is
om urine gescheiden in te zamelen, op te slaan en naar el-
ders te transporteren. De verschillende projectdeelnemers
vervullen in het project een complementaire rol. Windes-
heim zorgt dat er in het nieuwe schoolgebouw, dat in de
tweede helft van 2009 klaar moet zijn, 110 scheidingstoi-
letten en dertig urinoirs worden geplaatst en dat er kunst-
stof leidingen worden aangebracht voor het urinetrans-
port. Na plaatsing gaan studenten van Windesheim drie
jaar lang aan de slag om de meest urgente onderzoeksvra-
gen, vastgesteld door de projectgroep, te beantwoorden.
Hun onderzoek en de uiteindelijke onderzoeksrapportage
maken deel uit van de door hen gekozen studierichting
binnen de school. De ervaringen en resultaten kunnen
gebruikt worden bij volgende onderzoeksvragen en uit te
voeren urine-inzamelingsprojecten.
ur iNe S T eeN
De producent van de leidingen, DYKA uit Steenwijk,
stelt een half jaar een werkplek ter beschikking aan een
hogeschoolstudent. Deze gaat onderzoek doen naar het
STOWA TER INFO / 36
BrOChure OVer
TOePASSeN mkBA
S TOWA eN De S T iChT iNg Le VeN me T
WAT er heBBeN ONL ANgS De BrOChure
‘mkBA , heLDer huLPmiDDeL VOOr
eCONOmi SChe AF WegiNgeN ’ ui Tge-
Br AChT. De BrOChure ze T ui T eeN hOe
De me T hODiek Werk T eN iLLuS T reer T
Di T A AN De hAND VAN VOOrBeeLD -
Berek eNiNgeN. u kuNT De BrOChure
DOWNLOADeN V i A W W W. S TOWA .NL .
gA V i A PrODuC T eN eN PuBL iC AT ie S
NA Ar ALLe r APPOr T eN eN kLik OP
2007- 07.
VOOr meer iNFOrmAT ie kuNT u OOk
T ereChT OP W W W.mkBA iNDeregiO.NL .
functioneren van de leidingen,
met name met het oog op het
afzetten van urinesteen. Ad-
viesbureau Grontmij stelt
op zijn beurt een werkplek
en de benodigde facilitei-
ten ter beschikking om een
student onderzoek te laten
uitvoeren op het gebied van
gescheiden urine-inzameling.
De gemeente Zwolle, ook een
projectdeelnemer, zorgt met een
tankwagen wekelijks voor de inzameling en
het transport van de urine naar een rioolwaterzuiverings-
installatie van Waterschap Groot Salland. Die gaat onder-
zoek doen naar de verwerkingsmogelijkheden, maar dit
valt buiten de scope van het project zelf. STOWA zorgt voor
de projectondersteuning en voor de inbedding van de on-
derzoeken in het overkoepelende onderzoeksprogramma
‘het nieuwe plassen’. Verder draagt de stichting bij aan het
formuleren van onderzoeksvragen en maakt het de rap-
portage van het onderzoek financieel mogelijk.
Urineopslagtanks
pAgINA 7

OWA Ter iNFOOTJeS STOWA Ter iNFOOTJeS STOWA Ter iNFOOTJe STOW
heLPDe Sk WAT erk er iNgeN ONL iNe
Onlangs ging de Helpdesk Water-
keringen de lucht in, als nieuw
onderdeel van de al langer bestaande
Helpdesk Water. Bij de helpdesk kun-
nen waterschappen, provincies en
Rijkswaterstaat terecht met vragen
over het normeren, ontwerpen,
toetsen en inspecteren van zowel
primaire als regionale waterkeringen.
De bestaande Helpdesk Waterkeren
van Rijkswaterstaat, die alleen advi-
seerde over primaire waterkeringen,
gaat op in de nieuwe Helpdesk. Surf
naar www.helpdeskwater.nl voor
meer informatie.
V i SPA SSeerBAre S T uW
ONT W ikkeLD
Waterschappen gebruiken stuwen om
in peilgebieden water vast te houden
en de aanvoer van ‘gebiedsvreemd
water’ te beperken. Helaas zijn het bij-
zonder lastige obstakels voor vissen.
Daarom is nu een vispasseerbare kan-
telstuw ontwikkeld. Het STOWA-rap-
port ‘Ontwerp van een vispasseerbare
kantelstuw: de V-stuw’ (2007-04) doet
verslag van de studie resulterend in
een principe-ontwerp voor zo’n stuw.
Deze ‘V-stuw’ stuwt alleen indien no-
dig, en is daarbuiten geopend en dus
voor vis passeerbaar. De studie maakt
onderdeel uit van het kantelstuwpro-
ject. Initiatiefnemer van dit project
is Hoogheemraadschap De Stichtse
Rijnlanden. Op www.stowa.nl kunt u
een pdf van het rapport downloaden.
Surf via ‘Producten’ en ‘Publicaties’
naar ‘Alle rapporten’ en klik op het
rapportnummer.
STOWA TER INFO / 36
VOOrBeeLDDOeLeN VOOr
SLOTeN eN k ANALeN
De meeste Nederlandse wateren zijn
- in KRW-termen - ‘sterk veranderd’
of ‘kunstmatig’. Hiervoor moeten
regionale waterbeheerders zelf de
ecologische doelen afleiden. Als hulp-
middel hebben STOWA en RIZA voor
veelvoorkomende sterk veranderde
watertypen voorbeelddoelen (MEP’s
en GEP’s) opgesteld. Recent is dat
ook gebeurd voor de kunstmatige
watertypen sloten en kanalen en voor
de sterk veranderde variant van het
natuurlijk watertype R4 (zgn. perma-
nent langzaam stromende bovenloop
op zand). Op de STOWA-themasite
Kaderrichtlijn water vindt u meer
informatie.
meDe Werk iNg ge Vr A AgD : PiLOT S
Be S T r i JDiNg C yANOBAC T er iëN
STOWA en RIZA starten een project
dat inzicht moet geven in de effecti-
viteit van maatregelen om cyanobac-
teriën te bestrijden. Dat gebeurt via
literatuurstudie en het evalueren van
maatregelen die in het veld genomen
worden, zoals de inzet van Ultrasoon.
STOWA en RIZA zijn hiervoor nog
op zoek naar waterbeheerders die
betrokken zijn bij de bestrijding van
cyanobacteriën. Voor meer informatie
kunt u contact opnemen met Mi-
chelle Talsma, 030 232 11 99, of
m.talsma@stowa.nl.
S TOWA r APPOr T eN ONL iNe
Sinds kort zijn vrijwel alle rapporten
die STOWA ooit heeft uitgebracht,
online beschikbaar. In de afgelopen
maanden werden daarvoor in totaal
zo’n 500 rapporten en documenten
gedigitaliseerd. De oudste twee gedi-
gitaliseerde rapporten dateren uit
1975. Het betreft een werkrapport en
een samenvatting van ‘Oriënterend
onderzoek naar de optimalise-
ring van puntbeluchtersystemen’.
Waterschappen hadden met het oog
op verbetering van de waterkwaliteit
op dat moment al meer dan vijftig
miljoen gulden in deze nieuwe syste-
men geïnvesteerd. De verwachting
was dat daar in de jaren erna nog
eens 400 miljoen zou bijkomen. Veel
geld dus. In de praktijk deden zich
met de systemen echter nog allerhan-
de problemen voor. Het onderzoek
moest meer duidelijkheid scheppen
over de oorzaken en suggesties doen
voor het oplossen ervan.
Op www.stowa.nl kunt u de pdf’s
van de gedigitaliseerde rapporten
downloaden. Surf via ‘Producten’ en
‘Publicaties’ naar ‘Alle rapporten’ en
klik op de rapportnummers.
V-stuw
pAgINA 8

VerS VAN De STOWA-PerS
hieronder treft u een overzicht aan van recent verschenen STOWA-publicaties. De publicaties zijn te bestellen bij hageman
Fulfilment in zwijndrecht (zie kader), of als pdf te downloaden vanaf www.stowa.nl. Surf daarvoor via ‘Producten’ en
‘Publicaties’ naar ‘Alle rapporten’.
T i T eL Nummer i SBN 3
STOWA Jaarbericht 2005-2006 2006-17 90.5773.337.4 -
Anders omgaan met huishoudelijk afvalwater 2006-18 90.5773.338.2 22
Menging en voortstuwing van actief-slibsystemen in ronde reactoren 2006-19 90.5773.339.0 27
Samen in de waterketen: het werkt! Waterkip-hoofdrapport 2006-20 90.5773.340.4 13
Samen in de waterketen: het werkt! Waterkip-folder 2006-20A -
Filtratietechnieken rwzi’s. Stand van zaken en ervaringen met zandfiltratie 2006-21 90.5773.341.2 28
Waternood natuur-terrestrisch versie 3. Voorstudie naar uitbreiding module
natuur-terrestrisch
Hydrobiologisch onderzoek in de praktijk. Een inventarisatie van gehanteerde
2006-22 90.5773.342.0 39
methoden en initiatieven tot standaardisatie in binnen- en buitenland
RISTORI. Modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op
2006-23 90.5773.343.9
de levensgemeenschap van sloten en beken
Terugwinning van fosfaat uit rwzi’s.
2006-24 90.5773.354.4
Experimenten op praktijkschaal met groen fosfaat uit het BCFS proces 2006-25 90.5773.359.5 24
GxG-karteringsmethoden
2007
Getalswaarden voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen in de
2006-26 90.5773.370.6 19
natuurlijke wateren: temperatuur, zuurgraad, doorzicht, zoutgehalte en zuurstof
Afleiding getalswaarden voor nutriënten voor de Goede Ecologische Toestand
2007-01 90.5773.347.1 22
voor natuurlijke wateren 2007-02 90.5773.344.4 22
Verg(h)ulde Pillen 2007-03 90.5773.349.9 21
Ontwerp van een vispasseerbare kantelstuw: de V-stuw 2007-04 90.5773.350.5 20
Aan het werk met de gedragscode Flora- en faunawet voor waterschappen 2007-05 5
SUF-SAS. Uniforme registratie van storingen in het afvalwatersysteem
Maatschappelijke kosten baten analyse.
2007-06 90.5773.351.2 19
Helder hulpmiddel voor economische afwegingen (folder)
WerkDOCumeNTeN
2007-07 90.5773.355.0 5
Rwzi’s in het licht van de IPPC-richtlijn 2007-W-01 pdf
PuBLiCATieS BeSTeLLeN?
STOWA heeft de levering van publi-
caties ondergebracht bij hageman
Fulfilment in zwijndrecht. Dit bedrijf
neemt uw bestelling in ontvangst,
verzendt deze en rekent met u af.
BeSTeLLeN k AN OP T Wee mANiereN :
1. Rechtstreeks bij Hageman Ful-
filment: schriftelijk, telefonisch of
per email.
2. Via www.stowa.nl. U kunt in ons
publicatieoverzicht een selectie
maken, en deze als bestelling mailen
naar Hageman Fulfilment.
STOWA TER INFO / 36
Vermeld bij iedere bestelling
duidelijk de naam, het ISBN- en het
STOWA-nummer van de betreffende
publicatie.
he T ADreS VAN hAgemAN
FuLFiLmeNT iS :
Postbus 1110
3330 CC Zwijndrecht
Telefoon: 078 623 05 00
Fax: 078 623 05 48
Email: info@hageman.nl
Hebt u nog vragen over het bestel-
len van rapporten, dan kunt u contact
opnemen met het STOWA-secretari-
aat, 030 232 11 99.
S TOWA BreNg T
mA ANDeL i Jk S eeN Digi TALe
NieuWSBr ieF ui T. hier iN hOu -
DeN We u OP De hOOg T e VAN ALLerhANDe
AC T ueLe z Ak eN. he T gA AT Om kOr T e
NieuWSBer iChTeN, A ANkONDigiNgeN VAN
S ymPOSiA eN WOrk ShOP S, VerW i Jz iNgeN NA Ar
Ver SL AgeN eN ONDer zOek Sr APPOr T eN OP ONze
WeBS i T e , e .D. A ANmeLDeN OF her A ANmeLDeN
(Bi JV. AL S uW emA iL ADre S i S Ver ANDerD)
kuNT u V i A W W W. S TOWA .NL , k NOP
AC T ueeL / NieuWSBr ie VeN.
pAgINA 9

ONDer zOek er mArCeL kLiNge ONDer zOChT:
‘WATerBeheerDerS mOeTeN huN VerSLAViNg
AAN heT iNLATeN VAN riJNWATer kWiJTrAkeN’
‘De kaderrichtlijn water geeft de ecologie eindelijk de plaats die het verdient in het waterbeheer,’ vindt aquatisch bioloog
marcel klinge. maar dat schept volgens hem ook verplichtingen. De onderzoeker van Witteveen + Bos werkt voor STOWA
momenteel aan een rapport voor waterbeheerders over het ecologisch functioneren van laagveenwateren.
‘Mijn ouders hadden een vakantiehuisje in ‘s Graven-
zande, vlakbij de duinen. Daar struinde ik altijd langs de
waterkant, met een schepnetje of een hengel. Ik ving ste-
kelbaarsjes bij de vleet. Iedere keer als ik in mijn emmertje
keek, was er weer een visje minder. Ze werden opgegeten
door de larven van de geelgerande watertor, die ik had
meegevangen. Dat dat beest zo heette, leerde ik pas veel
later. Na mijn middelbare school wilde ik dolgraag Biolo-
gie gaan studeren. Daarvoor moest ik naar de Universiteit
van Amsterdam. Maar ik wilde absoluut niet weg uit mijn
geboortestad Rotterdam, dus het werd Weg- en Water-
bouwkunde. Dat draaide uit op een fiasco. Een jaar later
zat ik alsnog in Amsterdam.’
‘De Kaderrichtlijn water geeft de ecologie eindelijk de
plaats die het verdient in het waterbeheer. Dat is prachtig,
maar het schept ook verplichtingen. Je moet als ecoloog
sturing gaan geven aan andere disciplines: afvalwater-
zuivering, de inrichting, het beheer en het onderhoud
van watersystemen. De ecologie heeft in het regionale
waterbeheer daarvoor helaas te weinig aanzien en status,
al verandert het wel. Het aantal ecologen is bij de meeste
waterschappen nog altijd op de vingers van één hand te
STOWA TER INFO / 36
tellen. De KRW neemt bovendien een voorschot op ecologi-
sche kennis die soms nog niet aanwezig is. Het is mede aan
STOWA te danken dat die kennis er alsnog komt.’
‘Ik ben de afgelopen jaren intensief betrokken geweest bij
een OBN-onderzoek (Overlevingsplan Bos en Natuur, red.)
naar het ecologisch functioneren van laagveenwateren.
Denk aan de Loosdrechtse plassen, de Wieden en de Weer-
ribben. Het uiteindelijke doel is te komen tot een diagnose-
instrument en concrete maatregelen die helpen de kwali-
teit van deze wateren op een bepaald niveau te brengen en
te houden. Er ligt nu een rapport waarvan de uitkomsten
dermate belangrijk zijn, dat ik voor STOWA bezig ben een
vertaalslag te maken voor de regionale waterbeheerders.
Uit het onderzoek blijkt klip-en-klaar dat het traditionele
waterbeheer - met vaste peilen, het voortdurend in- en uit-
laten van water, generieke normering - enorm veel schade
kan berokkenen aan de ecologie van deze laagveenwate-
ren, maar ook andere wateren.’
‘Waterbeheerders moeten van hun verslaving aan strak
peilbeheer en het inlaten van Rijnwater zien af te komen.
Ik ben ervan overtuigd dat dat veel beter is voor de eco-
pAgINA 0

De ONDer zOeker ONDer zOChT
Di T Ar T ik eL mA Ak T ONDerDeeL ui T VAN ‘De ONDer-
zOek er ONDer zOChT,’ eeN Ser ie iNTerV ie WS WA Ar iN
ONDer zOek er S Ver T eLLeN hOe z i J A ANk i Jk eN T egeN
he T WAT erONDer zOek DAT z i J DOeN eN WAT huN Per-
SOONL i Jk e Dr i JF VereN z i JN. De Ser ie S TA AT iN he T
JA ArVer SL Ag 2006 VAN S TOWA , DAT BiNNeNkOr T Ver-
SChi JNT.
logie dan de vaak dure zuiverings-
maatregelen die nu worden voor-
gesteld om de doelen van de
Kaderrichtlijn water te halen.
Wat ik daarmee bedoel? Het
ingelaten Rijnwater breekt
door haar samenstelling in
hoog tempo de venige bodem
van laagveenwateren af. Daar-
bij komen enorme hoeveelheden
fosfaat uit de bodem vrij, waardoor het
soms geen enkele zin heeft zuiveringsinstallaties te laten
defosfateren. Al dat fosfaat zet een enorme rem op het
bereiken van je doelen.’
‘Er is nog geweldig veel te bereiken in het waterbeheer,
zoals ook uit het OBN-onderzoek blijkt. En soms kost het
bijna niets. Dat is prachtig. Dat drijft mij als onderzoeker.
Bovendien ben ik een rasoptimist. Ik heb altijd de illusie
dat het uitbrengen van een gedegen rapport een bijdrage
levert aan beter waterbeheer. Maar ik weet dat er meer no-
dig is. Er zal ook het nodige moeten veranderen in de poli-
tiek-bestuurlijke verhoudingen binnen waterschappen.’
STOWA TER INFO / 36
he T memBr A ANBiOre AC TOr- PrO JeC T OP rWzi
VAr SSe VeLD heeF T OP 14 JuNi JL . eeN Pr i JS ONT-
VANgeN AL S ééN VAN De V i JF Be S T e L iFe eNV irON-
meNTPrO JeC T eN VAN 2006. he T eu - PrOgr AmmA
L iFe, F iNANC i AL iNS T rumeNT FOr T he eNV irONmeNT,
Ver S T rek T SuBSiDie S A AN iNNOVAT ie Ve PrO JeC T eN,
ger iChT OP VerBe T er iNg VAN De LeeFOmge V iNg VAN
meNSeN.
De mBr-iNS TALL AT ie VAN WAT er SChAP r i JN eN i JSSeL
i S De eer S T e memBr A ANBiOre AC TOr OP Pr Ak T i Jk-
SChA AL . De iNS TALL AT ie Be S TA AT ui T memBr ANeN iN
De VOrm VAN SPAghe T T i-AChT ige r ie T Je S me T miNuS -
CuLe gA AT Je S. hier WOrD T he T BiOLOgi SCh ge zui-
VerDe AF VALWAT er DOOrheeN ge zOgeN. he T zui Ve-
r iNgSSL iB iN he T AF VALWAT er BL i JF T AChTer OP De
memBr ANeN eN hOeF T Nie T meer V i A NABe z iNk iNg
ui T he T AF VALWAT er T e WOrDeN gehA ALD.
De ONT W ikkeL iNg eN ui T VOer iNg VAN he T PrO JeC T
geBeurDe SAmeN me T iNgeNieur SBure Au DhV eN
S TOWA .
mBr
VArSSeVeLD
ONTVANgT
eurOPeSe
PriJS
De mBr-projectmanager Philip Schyns (L.) ontvangt de
onderscheiding van een vertegenwoordiger van LiFe.
pAgINA

mAASPriJS VOOr geSCheiDeN-
SANiTATiePrOJeCT iN BOxmeer
het nieuwe maasziekenhuis in Boxmeer en Waterschap Aa en maas hebben op 14
juni jl. de vierde internationale maasprijs ontvangen voor hun bijdrage aan een
schonere maas. het nieuwe ziekenhuis gaat urine gescheiden inzamelen en apart
verwerken. STOWA participeert in het praktijkonderzoek naar urinescheiding dat
in het ziekenhuis gaat plaatsvinden. Dit gebeurt in het kader van ‘het nieuwe
plassen’, het STOWA-onderzoeksprogramma naar nieuwe vormen van sanitatie.
De Maasprijs is een initiatief van
RIWA-Maas, een samenwerkingsver-
band van negen drinkwaterbedrijven
in Nederland en België die Maaswater
gebruiken als grondstof voor drink-
water. Gezamenlijk bedienen zij
zo’n zes miljoen consumenten. De
bedrijven zijn zeer verheugd over het
voornemen van het ziekenhuis en Wa-
terschap Aa en Maas om gescheiden
sanitatie te gaan toepassen. Normaal
gesproken zou de urine ‘gewoon’
worden verwerkt op een afvalwater-
zuivering van het waterschap. De
ziekenhuisurine bevat echter relatief
hoge concentraties medicijnenresten.
Deze worden bij afvalwaterzuivering
vaak niet goed verwijderd en zouden
met het gezuiverde afvalwater in de Maas
terecht zijn gekomen. Hoe schoner de
STOWA TER INFO / 36
Maas, hoe eenvoudiger, natuur-
lijker en goedkoper de drinkwater-
bereiding.
Bert Palsma, trekker van het onder-
zoeksprogramma ‘Het nieuwe plas-
sen’, is blij met de toekenning van de
Maasprijs aan het ziekenhuisproject:
‘De prijs onderstreept het belang om
werk te maken van nieuwe vormen
van sanitatie. Het is bovendien een
steun in de rug voor iedereen die
op zoek is naar goede, duurzame en
economisch haalbare alternatieven
voor de huidige wijze van inzameling
en verwerking van huishoudelijk af-
valwater. We merken dat steeds meer
partijen belangstelling hebben om
deel te nemen aan praktijkprojecten.
We zitten duidelijk in de lift.’
stowa@stowa.nl WWW.stowa.nl
TEL 030 232 11 99 FAX 030 232 17 66
Arthur van Schendelstraat 816
POSTBUS 8090 3503 RB UTRECHT
COLOFON
Deze nieuwsbrief informeert u over
het beleid van de Stichting Toegepast
Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en de
onderzoeken die STOWA laat uitvoeren.
Deze nieuwsbrief verschijnt viermaal per
jaar. Voor algemene informatie kunt u
contact opnemen met Jacques Leenen.
T ek S T eN
Bert-Jan van Weeren, Deventer
e iNDreDAC T ie
Jacques Leenen
FOTOgr AF ie
STOWA, Istockphoto, Rob Elfring, peter
Heuts(tekening), Waterschap Velt en Vecht,
Hoogheemraadschap Schieland en de
Krimpenerwaard.
BA SiSONT WerP
MADE OF MAN,
visual identity under construction,
Rotterdam
L Ay- Ou T
Studio B, Nieuwkoop
Druk
Drukkerij Uleman de Resident, Zoetermeer
i SSN-Nummer
0929-6220
pAgINA 2