Pensioen- en Uitkeringsraad magazine
aansPraak
September 2010
Hermance clegg, moeder van de
Britse vice-premier nick clegg, overleefde
Het jappenkamp tjideng
HermaNCe CLeGG
BouDewIjN De GrooT
LouISe SToLk-PoLak
2 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
inhoud
inHoud
mag ik u even aanspreken? 3
dankzij mijn dappere moeder 4
Heb ik tjideng overleefd
Hermance Clegg, moeder van de Britse vice-premier
Nick Clegg, overleefde het jappenkamp Tjideng
declareert u kosten voor 8
psycHotHerapie bij ons?
Dien voortaan uw DBC-nota in
mijn moeder overleed in tjideng, 10
ik ken Haar alleen van foto’s
Boudewijn de Groot over zijn Indische achtergrond
mijn moeder en ik Hadden elkaar nog 14
in deze Hel
Louise Stolk-Polak zorgde voor haar zieke moeder
in het jappenkamp
tien jaar ooggetuigen voor de klas 18
verHuizing naar een verzorgings- 19
of verpleegHuis in nederland, wat dan?
zoek?! 20
vraag en antwoord 22
puzzel 23
colofon / adressen 24
Mag ik u even
aanspreken?
een tijdje geleden stuitte ik bij een wandeling door
de bossen van Bakkeveen op een monument ter nagedachtenis
aan de executie door de duitse bezetter
van tien jonge mannen. in de vroege ochtend van
10 april 1945, nog geen maand voor de bevrijding,
werden ze op die plek doodgeschoten. Waarschijnlijk
ging het om een represaillemaatregel, al zijn de precieze
omstandigheden nooit helemaal opgehelderd.
eén van de mannen was de groningse kunstenaar
hendrik Werkman, die faam had gemaakt in de kunstenaarsbeweging
de ploeg en als drukker ook voor
het verzet actief was geweest.
in het nederlandse landschap zijn overal sporen zichtbaar
van de tweede Wereldoorlog. Ze maken deel
uit van het erfgoed dat ons verbindt met die zwarte
periode uit onze geschiedenis. soms zoeken we die
verbinding bewust op, bijvoorbeeld bij een herdenking.
maar we lopen er ook wel eens terloops tegenaan,
zoals op die zondagmiddag bij een wandeling
over de heide en door de bossen rond Bakkeveen. Je
staat voor het kleine monument en de gruwelijkheid
dringt zich aan je op temidden van een landschap
waarvan de vredigheid zo vanzelfsprekend lijkt.
de nederlandse regering heeft in de afgelopen jaren
veel geïnvesteerd in een project gericht op het
behoud van het erfgoed van de oorlog. u heeft daar in
eerdere nummers van aanspraak over kunnen lezen.
het belang van het project is nauwelijks te over-
schatten. voor degenen die de oorlog hebben meegemaakt,
biedt het erfgoed de mogelijkheid om
verloren werelden voor even weer tot leven te brengen.
voor latere generaties voedt erfgoed het historisch
besef, dat nodig is om betekenis te geven aan
ons leven en richting te geven aan onze samenleving.
deze maand wordt het programma afgerond
met een slotconferentie. de resultaten kunt u op een
mooie zondagmiddag zomaar tegenkomen.
ronald leopold
algemeen secretaris / directeur
Foto: rogier Fokke
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 3
de moeder van de engelse vice-premier nick Clegg
is nederlandse en zat tijdens de oorlog met haar
moeder en zusjes in het jappenkamp tjideng.
tijdens de engelse verkiezingen in mei 2010 stond
haar zoon als nieuwe partijleider van de Liberaal
democraten volop in de schijnwerpers van de internationale
media.
in diverse interviews kwam het jappenkampverleden
van zijn moeder ter sprake. Wat vindt de
Hollandse Hermance Clegg-van den Wall Bake van
haar plotseling beroemde zoon? en hoe is zij in
staat om over het jappenkamp te spreken met haar
kinderen?
kunt u iets vertellen over uw
acHtergrond?
‘mijn moeder studeerde engels in amsterdam en
ontmoette mijn vader op een studentenboottocht.
Begin 1932 trouwden ze. mijn vader ging na de th in
delft voor Bpm naar nederlands-indië en mijn moeder
kwam hem achterna. in de vooroorlogse jaren
zijn mijn ouders erg gelukkig geweest. Zij kregen drie
dochters, van wie ik de middelste ben. op 23 november
1936 ben ik geboren in palembang. mijn ouders
waren niet religieus, ik ben later zelf katholiek geworden.
als kind vond ik het al fijn om te bidden.’
4 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
Foto: ellen lock
DaNkzIj mIjN
DaPPere moeDer
HeB Ik TjIDeNG
overLeefD
Hermance Clegg, moeder van de
Britse vice-premier Nick Clegg, zat als
kind in het jappenkamp Tjideng.
Hoe oud was u toen de tweede
wereldoorlog begon?
‘Wij woonden in soerabaja en ik was denk ik vijf jaar
toen het luchtalarm begon. mijn moeder gaf ons een
gummetje voor tussen je tanden, een pan op je hoofd
en watten in je oren. We moesten naar een schuilkelder,
die een enorme modderpoel was geworden
door de vele regenbuien. na pearl harbor werd mijn
vader in december 1941 eerste reserveluitenant bij de
cavalerie. Wij verhuisden als gezin naar Batoedjadjar,
een garnizoensplaats op West-Java.
in 1942 werd mijn vader opgeroepen om het land te
verdedigen. ik miste hem ontzettend. na de capitulatie
zat hij opgesloten in de glodokgevangenis van
Batavia. om in zijn buurt te zijn, trokken wij in bij
moeders vriendin Julie Feith. mijn moeder was een
sterke persoonlijkheid en wij voelden ons als kinderen
altijd veilig bij haar. Ze kookte grote pannen eten
voor mijn vader en andere mannen in de gevangenis.
op de fiets bracht ze die naar de gevangenis. Ze
schreef berichten voor mijn vader op de bodem van
de pannen onder een pleister. het prachtige huis van
de familie Feith werd begeerd door soekarno, die het
in oktober 1942 in beslag nam. mijn moeder werd
toen hard geschopt door een Japanse soldaat, waar
ze een tropenzweer op haar scheenbeen aan overhield.
tante Julie werd geslagen door soekarno. mijn
moeder vond het voor onze veiligheid beter om naar
kamp kramat te gaan. kramat was aanvankelijk een
open kamp, we mochten er nog in en uit lopen. er
werd in het kamp veel gevochten door de vrouwen
onderling. mijn moeder ging ieder gevecht over eten
uit de weg. Ze zei: “neem mijn portie maar!”, ook al
hadden we dan meer honger.’
wat Heeft u meegemaakt tijdens
de oorlog?
‘iedere dag zag ik een man zijn prachtige herdershond
uitlaten. op een dag werd bevolen dat alle honden
kramat uit moesten. de Japanners deden de hond in
een kist en timmerden de spijkers er dwars doorheen.
ik vond het schokkend om dit te zien. in die tijd werd
besloten dat mijn blindedarm eruit gehaald moest
worden in het ziekenhuis. intussen werd het kamp
afgesloten met ‘gedek’, waardoor ik drie weken van
niemand bezoek kreeg. dat was verschrikkelijk lang
in mijn beleving. ook in kramat woonde mijn moeder
met drie kinderen samen in één huis met tante Julie
Feith en haar vijf kinderen.
op 23 augustus 1943 moesten 2.500 vrouwen en
kinderen van kamp kramat naar kamp tjideng, ook
in Batavia gelegen. We werden met bakfietsen verplaatst.
met zeventien personen zaten we in een huis.
ik sliep in één bed met mijn moeder en mijn zusjes.
met negen mensen sliepen we op één kamer. er was
een wandluizenplaag, waar niet tegenop viel te dweilen.
onze bal rolde dagelijks in het open riool langs de
weg. mijn moeder bleef herhalen dat we onze handen
moesten wassen. hoe we hier achteraf levend uit
zijn gekomen, is een raadsel. in het begin had tjideng
2.500 inwoners. er werden steeds meer gevangenen
bij geplaatst zodat iedereen moest inschikken. aan
het eind van de oorlog zaten er 14.350 vrouwen en
kinderen. er werd veel gestolen in het kamp, maar
er was ook solidariteit. als een moeder ziek werd,
werden de kinderen meteen opgevangen.’
wat gaf u Hoop?
‘mijn moeder hield de moed erin, zij zei altijd: “Je
moet leren lezen en schrijven, als je later in holland
naar school gaat, wil je bij je leeftijdgenoten in de klas
zitten.” Ze hield het moreel hoog, zij was werkelijk
een held. voor mijn verjaardag maakte ze een lexicon.
met mijn zusje las ze ‘alice in Wonderland’ in
het engels. Ze wist te weinig van meetkunde en heeft
‘Mijn moeder hield
het moreel hoog’
Hermance van den wall bake (links)
met Haar moeder en zusjes
toen met broodstijfsel betaald voor de lessen van mijn
zusje, terwijl we alle vier honger hadden. dat geeft
wel aan hoeveel hoop ze had op een normale toekomst
in holland. aan het eind van de oorlog woog
ze nog maar 36 kilo.
er waren veel panieksituaties onder de vrouwen en
sommigen begonnen hun kinderen te slaan. van de
wrede kampcommandant sonei, die maanziek was,
moesten we meerdere keren per dag en nacht uren
koempoelen, op appèl staan, om te worden geteld.
Je moest precies onder een bepaalde hoek buigen
met het hoofd in de richting van Japan, je pink op
de naad van je rok. als je niet goed boog, werd je
afgeranseld. de Japanners raakten altijd de tel kwijt
zodat het tot in den treure opnieuw moest, maar
mijn moeder bleef altijd heel kalm.’
wat was uw grootste angst?
‘mijn moeder heeft tijdens de hele kamptijd haar
fotoalbums meegesleept. ook had ze iets van zilver
bewaard onder doeken in mijn tas. mijn tas rinkelde
per ongeluk bij een controle. op dat moment was ik
als de dood dat ik gepakt zou worden. een Japanse
soldaat doorzocht de handdoeken en klapte tot mijn
grote opluchting in zijn handen dat ik door moest
lopen. de grootste angst was om elkaar te verliezen.
Zo waren mijn zusjes en ik erg bezorgd over de tropenzweren
van mijn moeder. Ze zat helemaal onder
de zweren vanwege het gebrek aan vitamine c.
’s ochtends vroeg verzamelden wij met zijn drieën de
kersen voor haar die ’s nachts van de bomen waren
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 5
gevallen. toen zij een keer bij het luchtalarm werd op-
gepakt door de bewakers, hebben wij gebruld van
verdriet. daarnaast ging in het kamp het gerucht dat
vrouwen en kinderen gescheiden zouden worden.
ook daar heb ik nachtmerries over gehad. voordat ze
het plan konden uitvoeren, was de bom gevallen en
de oorlog afgelopen. mijn moeder zei later vaak tegen
mij: “als het nog een maand of twee had geduurd,
dan was je er niet meer geweest.” ik was lusteloos en
kon geen hap meer door mijn keel krijgen.’
Hoe ervaarde u de bevrijding?
‘na de bom op hirosjima merkten we dat de Japanners
zich terugtrokken. het eerste gevoel van de bevrijding
kwam toen we hoorden dat mijn vader zou
komen. ik wachtte opgewonden bij de poort. mijn
moeder had altijd een foto van hem bij zich, dus ik
herkende hem meteen. voor onze bescherming liet
de bewaker niemand binnen. mijn vader riep: “als je
de poort niet open doet, dan rijd ik er door heen!” hij
was de eerste hollandse man in het kamp. tot mijn
grote teleurstelling herkende hij mij niet en omhelsde
een ander meisje, omdat hij dacht dat ik het was. ik
moest erg wennen aan zijn donkere stem. mijn moeder
was dolgelukkig. er waren veel vrouwen die hoorden
dat hun man dood was. mijn vader nam ons mee
naar een Bpm-huis, maar na een paar dagen moesten
we voor onze veiligheid terug naar het kamp.’
wat merkte u van de bersiap?
‘na het kamp tjideng zijn we in het gezinskamp
tjihapit in Bandoeng terechtgekomen. dat kamp
was meer voor onze eigen veiligheid en daar ben ik
naar school gegaan. op het plein voor de school wa-
ren mijn zus en ik getuige van een moord. er stond
een groepje inlanders en opeens zagen we een man
neervallen in een plas bloed. iedereen was ervan
geschrokken. het was een zeer gevaarlijke tijd. de
vrijheidsstrijders hadden het voorzien op de nederlanders.
ons huis stond naast het gedek. mijn vader
zat met een bijl in zijn hand naast het gat in het ge-
dek om ons te beschermen. tijdens een treinreis van
Batavia naar Bandoeng werden we in een tunnel
overvallen door vrijheidsstrijders. het werd in de trein
steeds benauwder, want iedereen was naar onze
kant gevlucht. er vielen schoten en vrouwen en kinderen
gilden. mijn moeder zei kalm: “heel stil blijven
staan, dan heb je minder adem nodig.” voor mijn
ouders was het duidelijk, we moesten hier weg.’
Hoe bent u in nederland gekomen?
‘met één van de eerste vluchten zijn we via caïro naar
nederland gereisd. in caïro werden we verzwakt en
ziek opgevangen door het rode kruis. hier was voor
het eerst weer echt eten. op ieder hapje moest je 36
maal kauwen werd ons geadviseerd. in de beginjaren
na het kamp kon ik niet meekomen met leeftijdge-
‘Vooral de angst wil je niet doorgeven’
6 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
noten, omdat ik last had van bloedarmoede en onverklaarbare
koortsen. later deed ik een opleiding
voor remedial teacher en ik heb altijd lesgegeven aan
dyslectische kinderen. mijn man nick clegg senior
ontmoette ik in cambridge toen ik daar een cursus
engels volgde. het was liefde op het eerste gezicht.
ik ben naar engeland geëmigreerd en we kregen drie
zonen en een dochter. vorig jaar gaven we een groot
vijftigjarig huwelijksfeest in holland.’
bent u nog wel eens teruggegaan?
‘twee jaar geleden heb ik een reis door indonesië
gemaakt met mijn jongste zoon alexander. in tjideng
liet ik hem zien waar wij geïnterneerd zaten. Wonderlijk
genoeg wist ik er nog exact de weg. toen ik
er voor de eerste keer naar toe ging met mijn man,
10 jaar geleden, dacht ik dat ik geen kampsyndroom
zou hebben. toch werd ik overspoeld door emoties.
ik stond aan de grond genageld van schrik, want alles
in tjideng liet ik mijn jongste zoon zien
waar wij geïnterneerd zaten
Foto: alexander clegg
Hermance met Haar zoon nick clegg
Foto: nick clegg senior
kwam terug. ik realiseerde me hoe moeilijk het voor
mijn moeder is geweest om drieënhalf jaar de moed
er in te houden met drie kleine dochters.’
wat zijn belangrijke levenslessen
voor u geweest?
‘mijn moeder was een bijzonder sterke persoonlijkheid
en had een enorm positieve uitstraling. Ze wilde nooit
de slechte kant van mensen zien. net als in het kamp
keek ze dan de andere kant op. mijn vader heeft mij
geleerd om absoluut geen vooroordeel tegen welk
volk dan ook te hebben, want iedere nationaliteit
heeft in zijn geschiedenis veel wreedheden begaan.
hij wilde geen anti-duitse of -Japanse sentimenten
aan zijn kinderen doorgeven. dat wilde ik ook niet,
daar is de wereldvrede niet mee geholpen.’
en wat wilt u zelf graag doorgeven?
‘ik ben me enorm bewust van de verloren tijd in het
kamp. Je jeugd is een heel kostbare tijd. ik heb mijn
kinderen véél plezier willen bezorgen en ik hecht
veel waarde aan een goede band binnen de familie.
Je beseft beter dat het leven aan een zijden draadje
hangt. Je probeert je kinderen te beschermen voor
al het negatieve. naderhand dacht ik vaak: ‘Waarom
wilden ze zo wreed zijn?’ daar ben ik nog steeds niet
uit. eigenlijk komt het allemaal neer op het verschil
tussen goed en kwaad. daarom ben ik katholiek
geworden, ik geloof dat maria genezing kan bieden
voor een gebroken wereld.
het blijft voor mij moeilijk om over de oorlog te vertellen.
vooral de angst wil je niet doorgeven. ook is
er soms een taalprobleem, het engelse woord ‘camp’
betekent kamperen. mijn kinderen zeiden wel eens:
“mamma, toen jullie in die tenten waren…” Wat ik
heb meegemaakt, is bijna niet te vertellen.
voorafgaand aan dit interview zei ik tegen mijn zoon
alexander: “Ze willen weten wat de invloed van mijn
kampverleden op je opvoeding is geweest.” alexander
antwoordde: “absoluut geen gezeur met eten.”
We zijn trots op al onze kinderen, dus ook op nick.
We hebben hen zo internationaal mogelijk proberen
op te voeden, met veel uitwisselingsprojecten in het
buitenland bij hun studies. We wilden hen vooral
laten zien dat er voor ieder probleem altijd meerdere
invalshoeken zijn.
nick was wonderlijk vroeg volwassen en een rustpunt
in ons gezin. in een rapport op de lagere school
zeiden ze dat hij te veel hooi op zijn vork nam voor
zijn leeftijd. dit bleek zijn eigen keuze te zijn. hij was
altijd heel verontwaardigd als er onrechtvaardige din-
gen gebeurden. nick heeft het nu dus best zwaar
binnen de engelse politiek. We steunen hem en geven
hem waar mogelijk advies. als moeder zou ik hem
meer rust gunnen, want slapen is er niet meer bij als
je zo’n volle politieke agenda hebt.’
interview: ellen Lock
Foto: ellen lock
declareert u kosten voo
8 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
dien voortaan uw
Deze informatie geldt alleen voor u als u in Nederland
woont en bij ons kosten voor psychotherapie declareert.
sinds 2008 vergoeden zorgverzekeraars psychotherapie
op basis van een zogenoemde diagnose
Behandeling Combinatie (dBC). omdat de zorgverzekeraars
zonder dBC niet vergoeden, zullen
wij vanaf 1 september 2010 psychotherapie
alleen vergoeden als de behandeling in een dBC
wordt vastgelegd. Voor het geval uw therapeut
nog niet met dBC’s werkt, is er een overgangsperiode.
in dit artikel leest u meer over hoe u
kosten kunt declareren.
de basisverzekering vereist een
diagnose beHandeling combinatie
de basisverzekering zal kosten voor psychotherapie
alleen vergoeden als de therapeut een diagnose
Behandeling combinatie (dBc) heeft ingediend. de
dBc geeft inzicht in de verschillende behandelingen
en de kosten daarvan. uw therapeut is wettelijk verplicht
om psychotherapie in een dBc vast te leggen.
vergoeding psycHotHerapie valt
onder de basisverzekering
medische kosten komen bij de Wuv, Wubo en Wbp
alleen voor vergoeding in aanmerking als deze niet
elders vergoed kunnen worden. vanaf januari 2008
valt psychotherapie onder de basisverzekering van
de nederlandse Zorgverzekeringswet. iedere neder-
lander is hiervoor verplicht verzekerd. dit betekent dat
eerst een beroep moet worden gedaan op de basis-
verzekering, voordat er kosten voor psychotherapie
kunnen worden vergoed door de Wuv, Wubo of Wbp.
vergoeding eerstelijns geestelijke
gezondHeidszorg
eerstelijns zorg is een kortdurende behandeling van
lichte psychische klachten. voor eerstelijns zorg is
geen dBc vereist. uw zorgverzekeraar vergoedt de
eerste 8 behandelingen. Wij vergoeden hiervan voortaan
maximaal 4 vervolgbehandelingen en eventueel
overblijvende kosten voor de eigen bijdrage. de therapeut
moet in het Big-register zijn geregistreerd
als gezondheidszorgpsycholoog, klinisch psycholoog,
psychiater of psychotherapeut.
Uw therapeut werkt met DBC’s
de resterende kosten van een
dbc-nota of de afrekening van de
zorgverzekeraar kunt u bij ons
declareren.
in het systeem van dBc’s ontvangt u geen nota’s per
zitting meer, maar is er alleen aan het einde van de
dBc-periode een nota van uw therapeut of een afre-
psychotherapie BiJ ons?
dbc-nota in
kening van uw zorgverzekeraar. uw zorgverzekeraar
betaalt de kosten volledig of voor een groot deel. Zijn
er kosten die overblijven, dan kunt u die bij ons declareren.
stuur met uw declaratie de dBc-nota mee en
de afrekening van uw zorgverzekeraar waaruit blijkt
wat uw zorgverzekeraar heeft vergoed.
wanneer blijven er kosten over die de
pur kan vergoeden?
er blijven kosten over als:
1. uw therapeut geen contract heeft met uw
zorgverzekeraar;
2. de kosten voor een deel onder het eigen risico
vallen.
Uw therapeut werkt nog niet
met een DBC
Werkt uw therapeut nog niet met een dBc? Breng
uw therapeut dan zo spoedig mogelijk op de hoogte
dat voortaan een dBc is vereist. Was u al vóór
1 september 2010 in behandeling? in dat geval kunt
u – zolang de dBc nog niet is gestart – de kosten
voor psychotherapie nog op de oude wijze bij ons
declareren. dit kan tot uiterlijk 1 september 2011,
daarna niet meer. ontvangt u van ons een vergoe-
ding voor meer dan 12 zittingen per jaar door een
therapeut die uitsluitend gezondheidszorgpsycholoog
is, dan kunnen wij de vergoeding voor de lopende
behandeling voortzetten tot uiterlijk 1 september
2015 voor maximaal twee zittingen per week.
als u bij de invoering van de registratie van beroe-
pen in de gezondheidszorg (Big-registratie) werd be-
handeld door een therapeut die niet als zodanig
geregistreerd was, maar die door ons als voldoende
gekwalificeerd werd beschouwd, zullen wij de kosten
blijven vergoeden op grond van de oude voorwaarden
zolang u nog steeds door dezelfde therapeut
wordt behandeld.
meer informatie
Zodra u kosten voor psychotherapie binnen nederland
declareert, zullen wij u in een brief informeren over
wat deze wijzigingen in uw geval betekenen. als u
vragen heeft over dit onderwerp kunt u ons bellen op
tel: 071-5356620 of 071-5356905.
als u therapiekosten declareerde op grond van
de tijdelijke vergoedingsregeling psychotherapie
(tvp) bent u al eerder schriftelijk geïnformeerd
over de dBC-systematiek en de gevolgen
voor de tvp.
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 9
‘miJn moeder
overleed in tJideng,
ik ken haar aLLeen
Van foto’s’
Boudewijn de Groot over
zijn Indische achtergrond
kunt u iets vertellen over uw familieacHtergrond?
‘eerlijk gezegd kan ik nauwelijks iets over mijn familieachtergrond
vertellen, want ik weet er zelf ook vrij
weinig over. er werd in onze familie altijd gezwegen
over het verleden. mijn vader heeft het jappenkamp
overleefd, maar mijn moeder is in het laatste oorlogsjaar
in kamp tjideng overleden. mijn vader sprak
sinds haar dood nooit meer over haar of over het
verleden. als ik bijvoorbeeld als kind aan mijn vader
vroeg: “Waar ben ik geboren?”, dan antwoordde
hij: “Jij bent uit de klapperboom gevallen,” of “Jij
komt van de aapjes.” hij gaf mij zoveel ontwijkende
antwoorden, dat alles wat hij zei wel onzin zou zijn.
op den duur vraag je niets meer als je geen serieus
antwoord krijgt.
ik ken mijn moeder alleen maar van de foto’s die ik
heb gekregen. op een ervan draagt zij een balletjurk.
Ze heette sophie elisabeth saueressig. ik heb me wel
eens laten vertellen dat ze in het kamp muziek maak-
te en met kinderen op de muziek danste. van mijn
vader weet ik dat hij bij de ptt werkte in nederlandsindië.
Wat er in de oorlog precies met mijn familie is
gebeurd weet ik dus niet. ik ben geboren in het jappenkamp
kramat op 20 mei 1944. kort na mijn geboorte
werd ons gezin gesplitst. mijn moeder moest
10 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
met haar drie kinderen naar het vrouwenkamp tjideng.
mijn vader werd in een mannenkamp geïnterneerd.
pas na de bevrijding kreeg mijn vader te horen
dat zijn vrouw was overleden en sindsdien zweeg hij
over haar en over deze periode uit zijn leven.’
wanneer is uw familie naar
nederland gekomen?
‘in 1946 vertrok ik als tweejarig kind per schip met
mijn vader, broer en zus naar nederland. onlangs
ontmoette ik een vrouw die me vertelde dat zij als
veertienjarig meisje mij op dat schip nog het leven
had gered. mijn vader had zich teruggetrokken in een
scheepshut en zij zag mij als kind op het dek nieuwsgierig
op een groot ankergat afkruipen. Zij wist zich
nog net op tijd over mij te ontfermen. mijn achtjarige
zusje was mij kennelijk even uit het oog verloren.
mijn vader liet mij in nederland achter bij zijn tweelingzus
in haarlem, die al twee grote kinderen had.
mijn tante nam mij op in haar gezin en ik wist niet
beter of zij was mijn moeder. ik heb het daar altijd
heel fijn gehad. ik had nog geen echte hobby’s of
gerichte belangstelling ergens voor. Wel hield ik van
zingen en fluiten. omdat mijn tante al een gezin
had, bracht mijn vader mijn broertje en zusje op twee
andere adressen onder, zodat hij om zijn pensioen vol
te maken terugkon naar nederlands-indië.’
sweering
ronald
boudewijn de groot tijdens de
fotosessie voor de lp ‘picknick’ Foto:
wanneer realiseerde u zicH dat uw
moeder was overleden?
‘op mijn achtste jaar werd me dit pas duidelijk.
toen hield mijn fijne jeugd bij mijn tante abrupt op,
omdat mijn vader in 1952 hertrouwde en zijn kinderen
bij zich in heemstede in huis nam. Wij moesten
als kinderen wennen aan deze nieuwe omgeving.
mijn tante woonde op fietsafstand, dus ik zocht haar
nog vaak op. ik realiseerde me steeds meer dat mijn
echte moeder overleden was en wilde vanaf dat moment
ook meer over haar weten, maar kreeg van
mijn vader geen antwoord als ik hem naar het verleden
vroeg. hij is in 1969 overleden. ik was toen 25
jaar. als hij langer had geleefd, had ik misschien toch
voorzichtig naar zijn verleden durven vragen.’
‘Jij bent uit de klapperboom
gevallen’
u bezingt nederlands-indië in een aantal
recente songteksten, maar u bent
er nooit terug geweest. Hoe Heeft u
zicH er dan een beeld van gevormd?
‘via de verhalen van anderen heb ik toch een gevoel
bij het oude nederlands-indië, een soort stille kracht.
mijn tantes en mijn broertje en zusje vertelden mij
over allerlei dingen die ik meteen herken als typisch
indisch. mijn broertje en zusje hebben wel eens geprobeerd
me over te halen om met hen naar indonesië
te gaan, maar dat heb ik toen geweigerd. ik kon het
niet. ik kan er zo naar toe vliegen, maar wat kan ik
er doen? mijn moeders graf bezoeken? haar graf is
een kruis op een ereveld, tussen duizenden eendere
kruizen. niemand heeft een persoonlijk graf. dan kun
je er net zo goed een foto van zien, in plaats van er
naar toe te gaan.
ik heb nu mijn eigen beeld en gevoel bij indië. als ik
de werkelijkheid zou zien, zou ik dat alles kapot maken.
mijn beeld van het oude indië is samengesteld
uit verhalen, oude schilderijen en foto’s en een niet
te omschrijven gevoel. op de pasar malam in den
haag voel ik me in sommige hoekjes meteen thuis.
ik herken de geur van wat ooit was.
een oude buurvrouw, die nog leeft, vertelde mij dat
ik altijd de hele buurt bij elkaar gilde als mijn teennagels
werden geknipt. Blijkbaar vond ik het verschrikkelijk
als iemand aan mijn tenen zat. ik heb nog aan
mijn zusje gevraagd: “Zaten er veel ratten in tjideng?”
het kan zijn dat die ratten aan mijn voeten knaagden
en dat ik er daarom zo panisch voor was. in het boek
‘de hel van tjideng’ werd mijn idee bevestigd. daarin
las ik dat er een rattenplaag was.’
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 11
Hebt u nog bezittingen uit
nederlands-indië?
‘tot ver in de twintig had ik een oude paardendeken,
grijs met een witte streep, waar ik altijd onder sliep.
die deken hadden we op de bootreis naar nederland
gekregen en die moest overal met mij mee naartoe
als ik ging slapen. Beide zussen van mijn moeder
heb ik nog gekend. tante sien, een indisch ogende
vrouw die in nederland is komen wonen, en tante
Wies, die na de oorlog naar australië is geëmigreerd.
van mijn broer en zus heb ik een aantal foto’s van
mijn moeder gekregen, waaronder ook een gesigneerde
foto waarop ze een balletjurk draagt. Zulke
gesigneerde foto’s gaf ik later zelf ook aan mijn fans.
als ze een echte artiestenfoto had, was ze misschien
wel een bekende danseres. alleen het babyboek van
mijn zusje hebben we nog in ons bezit. hierin las ik
dat mijn moeder gelovig was. mijn zusje, broertje
en ik zijn alle drie nederlands-hervormd gedoopt in
nederlands-indië. mijn vader heeft ons verder niet
gelovig opgevoed. op zoek naar informatie over mijn
ouders op het internet heb ik alleen nog haar naam
op de bootlijst van een schip van indië naar nederland
kunnen vinden; mej. s.e. saueressig, op de ms. J.p.
coen. Ze staat zo verschillend op de foto’s die ik van
haar heb, dat het moeilijk is om een goed beeld van
haar te krijgen. op één van die foto’s staat ze in een
mooie balletpose en lijkt ze net een wit vlindertje.’
waar viert u de indië-Herdenking?
‘vroeger wist ik niet eens van het bestaan van de
indië-herdenking af. ik heb zelf geen herinneringen,
dus ik vond het voor mezelf overdreven om daar naartoe
te gaan. toen ik door de stichting herdenking
15 augustus gevraagd werd om de herdenkingsrede
te houden, leek me dat een goede gelegenheid iets
te vertellen over mijn indische achtergrond en om
voor de aanwezigen een gevoel van verbondenheid
te laten blijken. toen mijn zusje een aantal jaren
geleden overleed, kwamen er in onze familie toch
weer veel herinneringen aan nederlands-indië boven.
Zij was als kind ijzersterk en zorgde goed voor haar
broertjes. Zij had van mijn moeder voor haar sterven
in het kamp de opdracht gekregen om goed voor ons
te zorgen. Ze móest dus wel sterk zijn. van mijn zusje
weet ik dat ze veel last heeft gehad van het gemis
12 AANSPRAAK - JUNI SEPTEMBER 2010 2010
van haar moeder. Zij heeft onze moeder natuurlijk
nog gekend. ik had ook het gemis, maar het gemis
van een moeder die ik niet kende, dat is toch weer
anders. Wie mijn moeder was blijft een groot raadsel
dat mij toch altijd bezig blijft houden.’
waarover ging uw Herdenkingsrede?
‘mijn herdenkingsrede ging vooral over het zwijgen
van mijn beide ouders. mijn moeder was letterlijk
voorgoed het zwijgen opgelegd in het jappenkamp
‘Foto’s zijn de deur naar herinneringen’
en mijn vader kon er niet meer over spreken, nadat
hem was verteld dat zijn vrouw het kamp niet had
overleefd.
sopHie elisabetH saueressig
Wat kon ik zeggen tegen zoveel overlevenden die al
die gruwelijke ervaringen aan den lijve hebben ondervonden,
terwijl ik daar in een wiegje lag. een baby
wordt ook in moeilijke tijden vaak goed beschermd.
Zelfs in de meest gruwelijke omstandigheden beseffen
mensen dat ze goed voor een baby moeten
zorgen. dus dankzij anderen heb ik het overleefd. na
mijn herdenkingsrede zong ik het lied ‘achter glas’.
de tekst van dit lied kwam voort uit een droom,
waarin ik mijn vader achter glas zag staan. hij zei
niets, maar ik had hem toch niet kunnen verstaan,
omdat het glas ertussen zat. ik vond dit een mooi
thema, omdat de foto’s van mijn moeder ook achter
glas zitten. Foto’s zijn de deur naar herinneringen.’
Achter glas
Ik zag mijn vader achter glas
In witte tropenkleren
Ik vroeg hem hoe het vroeger was
Toen hij nog vrouwenjager was
Zoals zovele tropenheren
Onder de palmen van Soerabaja
De groene dreven van Bandoeng
De geur van de djeroek peroet
Maar hij zweeg
Zoals hij altijd had gezwegen
En hij zweeg voorgoed
Ik zag mijn moeder achter glas
Als kleine witte vlinder
Ik vroeg haar hoe het vroeger was
Toen zij een jonge moeder was
Nog door geen angst gehinderd
Aan het strand van Soerabaja
De koele tuinen van Bandoeng
Het geluid van de perkoetoet
Maar zij zweeg
Liever had ze niet gezwegen
Maar zij zweeg voorgoed
Ik zie mezelf achter glas
Als oude grijze jongen
Ik weet niet hoe het vroeger was
Toen ik nog pasgeboren was
Mijn leven onbezongen
Onder het bloed van Batavia
De hongerdood van Tjideng
Gebogen in de jappengroet
Waar mijn moeder zweeg
Waar mijn vader zweeg
Omdat zij wel moesten zwijgen
En sindsdien hebben gezwegen
Boudewijn de Groot
Heemstede, 4 december 2008
Heeft u uw dromen waar kunnen
maken?
‘ik had eigenlijk geen dromen, ik dacht nooit ‘later
wil ik dat ook’. toen ik als jongen in haarlem op de
markt liep, zag ik elke week een koopman met
tweedehands stripboeken en platen, die singletjes
draaide op een pick-up. ik dacht toen: ‘Wat zou het
geweldig zijn als jouw plaat hier draait en iedereen
jouw liedje kent.’ niet lang daarna overkwam mij
dat succes. op mijn eenentwintigste was ik in één
klap beroemd samen met mijn vriend en tekstdichter
lennaert nijgh.
een bijzonder moment in mijn carrière is moeilijk te
benoemen, er zijn veel mooie momenten geweest.
of toch: ik weet nog precies de plek en het moment
dat ik voor het eerst op straat werd herkend een
dag na mijn eerste televisieoptreden. het was op het
Jonas daniël meijerplein in amsterdam. ik liep naar
mijn werk als magazijnbediende in de Bijenkorf. een
meisje liep met haar moeder gearmd over straat en
zei: “mam, die jongen ken ik, die is op de televisie
geweest!” haar herkenning voelde als een glorieus
moment: ‘dat ben ik,’ dacht ik, ‘ik ben beroemd, ze
herkennen me op straat!’
mijn hele repertoire heeft me veel voldoening gegeven,
want mijn muziek spreekt verschillende generaties
nog altijd aan. natuurlijk ben ik trots op mijn
vrouw, kinderen en kleinkinderen, maar dat spreekt
voor zich. sommige dingen veranderen niet, ook niet
als je beroemd bent. ik heb nog altijd moeite met de
onherroepelijkheid van sommige dingen.’
interview: ellen Lock
Foto: lou Beerens
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 13
‘mijn moeder en ik Hadden
elkaar nog in deze Hel’
Louise Stolk -Polak zorgde voor haar
zieke moeder in het jappenkamp
‘als je van je vrijheid wordt beroofd, leer je
overleven door niet op te vallen,’ vertelt Louise
stolk-Polak. ‘mijn voornaamste zorg was mijn
zieke moeder door deze hel heen te slepen.
niet alleen voor de Japanse bewakers was het
oppassen, maar ook ten opzichte van je medegevangenen
wilde je geen aanleiding tot ruzie
geven. met zoveel vrouwen bij elkaar was er al
snel heisa.’
goede tijden, slecHte tijden
‘op 23 februari 1922 ben ik geboren in soerabaja
in een liberaal-Joods gezin. mijn vader was medeeigenaar
van een rijwielhandel. ik had twee oudere
broers, philip (1917) en marc (1919). in 1923 dacht
mijn vader dat hij ‘binnen’ was en de zaken kon
overlaten aan een zaakgelastigde. We gingen naar
nederland. tien jaar later dreigde de zaak in Batavia
failliet te gaan en mijn vader moest terug. in 1932
stapten mijn moeder en ik op de boot naar Batavia
waar mijn vader ons opwachtte. mijn broers bleven
in Bloemendaal achter bij een tante om hun school
14 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
af te maken en volgden later. in onze zaak in Batavia
werkte een man die als hobby slangen in de winkel
hield. Zijn slangen ontsnapten soms, zodat er niemand
meer in de winkel durfde te komen. mijn vader
ontsloeg de man en stelde meteen orde op zaken. na
een paar jaar flink bikkelen braken er voor ons betere
tijden aan. op mijn veertiende kregen wij bedienden
in huis, een kokkie en een wasbaboe.’
stiekem verloofd
‘mijn broers en ik waren lid van de Bataviasche voetbal
club, waar ik hockey speelde. op 17-jarige leeftijd
stond ik in de kantine te zingen bij de piano, toen
ik kees stolk voor het eerst zag. het was wederzijds
liefde op het eerste gezicht. hij was 25 jaar en haalde
me op zaterdag op van school met zijn chevrolet.
hij was bedrijfsleider bij een boekhandel. mijn vader
wedde: ‘dat duurt nog geen drie maanden!’ maar
mijn moeder vond hem direct aardig. We verloofden
ons stiekem. thuis deed ik mijn verlovingsring altijd
af, maar de baboe vond hem een keer bij het wasgoed
en bracht de ring naar mijn moeder. ik moest
alles opbiechten. We kregen geen toestemming om
te trouwen, omdat ik te jong was. in april 1941 moch-
ten we ons officieel verloven omdat ik inmiddels
mijn eigen brood verdiende als privé-secretaresse bij
Javastaal-stokvis. het was een zorgeloze tijd, ondanks
de oorlog in europa, de bezetting van nederland en
de dreiging van Japan. We gingen veel uit en hadden
geen idee dat alles spoedig zou veranderen. We
waren verliefd, verloofd en wilden in januari 1942
trouwen. op de tjiandjoerweg vonden we een huis
waar kees alleen ging wonen in afwachting van ons
huwelijk.’
een kistje cHampagne
‘op 7 december 1941 werd pearl harbor door de Ja-
panners gebombardeerd en al snel raakte nederlandsindië
bij de strijd betrokken. meteen nadat dit nieuws
over de oorlogsdreiging bekend was, zei kees dat
het beter zou zijn om eerder te trouwen, zodat ik als
oorlogsweduwe tenminste recht zou hebben op een
staatspensioen als hij zou sneuvelen. ook mijn ouders
stemden toe met het oog op mijn verzekerde toekomst.
op 10 december 1941 trouwden we. mijn vader had
zelfs een kistje champagne gekocht voor de receptie
en de familielunch geregeld in hotel des indes. na
afloop brachten we de huwelijksnacht gedeeltelijk
door in een schuilkelder in de tuin, om ons te beschermen
tegen de eerste Japanse luchtaanval op Java.
de volgende dag ging mijn kersverse echtgenoot in
dienst. in die eerste maanden van ons huwelijk was
hij veel op patrouille. op 8 maart 1942, toen het
knil capituleerde voor de Japanse overmacht, was
het met ons samenzijn helemaal afgelopen. hij werd
krijgsgevangen gemaakt en opgesloten in een kamp
in Bandoeng. mijn twee broers werden tegelijk met
mijn man geïnterneerd. Japanse troepen bezetten Ba-
tavia en het was voor een europese vrouw niet langer
veilig om alleen te wonen. ik trok bij mijn ouders
in en bracht ons pas aangeschafte meubilair naar
een chinese zakenrelatie. mijn vader werd enkele
maanden later als vijandelijk burger opgepakt en in
kamp adek geïnterneerd. de Japanners verordenden
dat vrouwen slechts onder mannelijke bescherming
mochten wonen en dus verhuisden mijn moeder en ik
naar een pension. mijn vaders zaak was ondertussen
door Japanners in beslag genomen.’
onzicHtbaar zijn
‘op 15 juli 1943 kregen mijn moeder en ik het bevel
van de bezetter om ons te melden bij het interneringskamp
tjideng. dit was een afgesloten buitenwijk
van Batavia, waar duizenden nederlandse vrouwen
louise polak met Haar ouders
louise polak met kees stolk
louise stolk-polak met Haar oudste zoon
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 15
en kinderen in overbevolkte huizen opeen zaten. in
sommige huizen woonden 60 of meer personen, met
maar één toilet en één badkamer. We sliepen op de
grond. tweemaal per dag moesten alle gevangenen
op appèl komen. de Japanse bewakers waren verschrikkelijk
wreed. Je zag het martelen of je hoorde
het bij anderen gebeuren, zodat je het wel uit je
hoofd liet om ze kwaad te maken. om jezelf niet
in grotere moeilijkheden te brengen, probeerde je
onzichtbaar te zijn. Je moest heel lang en vaak voor
ze buigen in de felle zon. het idee dat ze met je konden
doen wat ze wilden was beklemmend. mijn moeder
leed aan de ziekte van parkinson en kreeg geen
medicijnen meer, waardoor haar toestand enorm ver-
slechterde. samen doorstonden we de honger en alle
ellende. mijn enige doel was op tijd eten voor ons te
bemachtigen.’
een gescHenk uit de Hemel
‘na een jaar kwam er een Japanse verordening voor
Joodse vrouwen. mijn moeder en ik werden met an-
dere Joodse vrouwen op vrachtwagens gezet. vervolgens
werden we een dag en een nacht in geblindeerde
treinen naar kamp tangerang gedeporteerd,
ongeveer 16 kilometer buiten Batavia. tangerang
was voor de oorlog een jeugdgevangenis geweest.
mijn moeder had vanwege haar ziekte een doktersverklaring
waarin stond dat zij absoluut niet met
anderen in een barak kon wonen. daarom werd ons
een cel toegewezen voor ons tweeën. deze privacy
ervaarden we als een geschenk uit de hemel. in dat
cellenblok zaten alleen maar mensen met een afwijking.
er waren moeders met dove, blinde of anders
gehandicapte kinderen en vrouwen met andere ernstige
ziekten. in tangerang heb ik mensen zien doodgaan
van de honger. Zelf was ik gewend weinig te
eten, omdat ik vroeger als de dood was om dik te
worden. soms werkte ik in de tuinen en kon dan een
tomaatje meesmokkelen. vaak moest ik emmers met
ontlasting sjouwen om die in een beerput te legen.’
de Hel dat zijn de anderen
‘na een jaar werd het kamp opgeheven en werden
we naar Batavia overgeplaatst, waar we in het adek
kamp kwamen. hier moesten mijn moeder en ik een
barak delen met dertig vrouwen en huilende kinderen.
mijn moeder trilde voortdurend met al haar
ledematen en ze kon zich nauwelijks zonder steun
voortbewegen. Ze woog nog maar 35 kilo. ik vroeg
me angstig af of mijn moeder het einde van de oorlog
zou halen. We kregen altijd te weinig eten, er
werd hard gestraft. We zaten in een zaal waar ieder-
16 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
een vijftig centimeter had voor zijn dunne matrasje.
onzindelijke kinderen, ruziënde vrouwen, alles zat
door elkaar. sartre zegt: ‘l’enfer, c’est les autres.’ de
hel dat zijn de anderen, kamp adek wás een hel. het
ergste was niet wat de Japanse vijand ons aandeed,
maar je stond versteld van wat gevangenen elkaar onderling
aandeden. ik moest eten uitdelen en als aas-
gieren loerden de vrouwen of ik niet een korreltje
meer aan een ander gaf.’
bersiap
‘het mooiste van onze bevrijding vond ik de wagens
vol voedsel die het kamp binnenreden. al jaren hadden
we nauwelijks te eten gehad. nu stond er opeens
een volgeladen tafel, waar het hele kamp met gulzige
verwondering langs mocht lopen. na de bevrijding
konden we nog niet juichen, want we moesten van
de Japanners voor onze eigen veiligheid in het kamp
blijven. Buiten de kampen was intussen de revolutie
uitgebroken. indonesische vrijheidsstrijders eisten de
onafhankelijkheid van hun land op. Bersiap, ‘Wees
paraat!’, was hun strijdkreet.
plotseling verscheen mijn vader bij ons in het kamp
op zoek naar zijn vrouw en dochter. hij nam ons precies
op tijd mee, want mijn moeder was er beroerd
aan toe. toen de capitulatie van Japan een feit was,
verliet hij op eigen houtje het kamp Bandoeng, nam
de trein naar Batavia en ging daar op zoek naar zijn
vrouw en dochter. dit klinkt eenvoudig, maar toen
was het levensgevaarlijk. vrijheidsstrijders overvielen
treinen en slachtten alle Belanda’s, nederlanders, af.
het was een wonder dat mijn vader ongedeerd die reis
maakte. Wij wilden graag het kamp verlaten. vader en
ik zochten een leeg huis in de buurt waar we vroeger
hadden gewoond. veel huizen waren leeg achtergelaten
door de Japanners. We vonden een mooi huis aan
het logeplantsoen. de bevriende chinese zakenlieden
die onze meubels in bewaring hadden gehad, hielpen
ons. We kregen alles keurig thuisbezorgd. toen was
het alleen nog wachten op de jonge mannen, mijn
echtgenoot en mijn broers. in al die jaren dat we van
elkaar gescheiden waren had ik één keer een voorgedrukt
briefje van kees ontvangen als teken van leven.
het rode kruis vertelde ons dat ze alle drie nog in
leven waren.’
beroofd en gewond
‘Buiten de kampen was het gevaarlijk vanwege mogelijke
aanvallen van de vrijheidsstrijders. toen er eindelijk
engelse troepen kwamen om ons te beschermen,
voelden we ons een beetje veiliger. We hadden nog
geen bedienden en deden zelf boodschappen. in
november 1945 fietste ik naar een kleine pasar om
groenten te kopen. ik had net een paar groenten
gekocht en mijn tas aan het stuur gehangen en wilde
op mijn fiets stappen om naar huis te gaan, toen er
drie indonesiërs om me heen kwamen staan. verstijfd
van schrik hield ik met beide handen het stuur vast.
Ze trokken goloks, kapmessen, en sloegen meerdere
malen op mijn polsen, zodat ik mijn fiets losliet. Zij
gingen er met mijn fiets vandoor. daar stond ik dan,
heel onwerkelijk, gewond in mijn eigen plas bloed.
tevergeefs schreeuwde ik om hulp, maar de pasar was
helemaal leeg. iedereen was snel weggerend. opeens
zag ik tussen de bomen door twee nederlandse
mariniers in een jeep aan komen rijden. Zij zagen me
gelukkig en brachten mij met spoed naar het tjikiniziekenhuis
in Batavia. hier waren net dokters uit
nederland gearriveerd, die mij meteen konden helpen.
vijf uur duurde de operatie aan mijn polsen en
handen. tien dagen moest ik in het ziekenhuis blijven.
mijn vader, die telefonisch gewaarschuwd was,
kwam me na de operatie opzoeken en knielde huilend
neer bij mijn bed. ik verkeerde in shock. We kon-
den nauwelijks geloven dat mensen hiertoe in staat
waren.’
weerzien
‘het was december 1945 en ik wachtte in het ziekenhuis
op nieuw verband. aan het einde van de gang
zag ik een magere man aankomen, gekleed in een
poloshirt en een witte korte broek. Zijn manier van
lopen kwam me bekend voor. even later stond hij
naast me. “ken je me nog?”, vroeg hij. “Jij bent het
echt!”, riep ik uit. het was fantastisch om elkaar in
de armen te vallen.
kees was als krijgsgevangene in thailand terechtgekomen,
waar hij aan de Birma-siam spoorweg had
moeten werken. niet lang daarna keerde mijn broer
tjikini-ziekenHuis in batavia
Foto: collectie kitlv
philip terug van de dwangarbeid aan de pakan Baroe
spoorweg op sumatra. hij werd gelukkig herenigd
met zijn vrouw. voor het eerst zag hij zijn dochtertje,
die een een paar maanden na zijn vertrek geboren
was. het wachten was nu alleen nog op mijn broer
marc. We wisten al via het rode kruis dat hij de
krijgsgevangenschap in de Japanse kolenmijnen overleefd
had. hij was bevrijd door de amerikanen en
kwam via manilla terug op Java. hem wachtte een
nare boodschap. Zijn verloofde was er met een ander
vandoor. mijn man en ik namen hem enige tijd later
mee naar een feest waar hij zijn latere echtgenote
leerde kennen.’
voortuitkijken
‘het normale leven herstelde zich snel. mijn moeder
kreeg haar medicijnen, waardoor ze flink opknapte
en weer normaal kon functioneren. Wij waren onafscheidelijk
geworden in die ellendige kamptijd. nee,
ik heb de moed nooit opgegeven, want haar bestaan
hing van mij af. mijn enige zorg was de zorg voor
mijn moeder. maar het is me gelukt, we zijn er samen
uitgekomen. er werd bij ons thuis met geen woord
over de oorlog gerept, we keken vooruit en moesten
verder. ik probeerde het verleden weg te drukken
door er niet meer aan te denken. dat is me aardig
gelukt, omdat ik na de oorlog met mijn man een
prettig leven heb geleid. het was een wonder dat we
er allemaal nog waren. vrijwel al onze Joodse familie
in nederland overleefde het niet.
mijn man en ik kregen twee zonen en een dochter.
ook onze kinderen wilde ik er niet mee lastigvallen.
Wel schreef ik verhalen en boeken over nederlandsindië
onder het pseudoniem lea morris. lea is mijn
Joodse meisjesnaam en morris de naam van mijn
vader. mijn vaders voorspelling van ons kortdurende
huwelijk kwam niet uit, we waren zestig jaar
getrouwd. kees is op 20 augustus 2008 overleden.
We waren dol op elkaar en ik mis hem iedere dag. ik
noemde hem nooit kees, altijd ‘schat’.’
interview en foto’s: ellen Lock
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 17
‘u BeNT HeeL BIjzoNDer’
Tien jaar ooggetuigen voor de klas
‘altijd regen. doden begraven. geschreeuw, gehuil
van apen. Je was moe, uitgeput, hongerig. Je was
geen mens meer.’ felix Bakker onderging terreur en
dwangarbeid tijdens de aanleg van de Birma-siam
spoorweg in Wo ii. Hij kan het navertellen en doet
dit voor de klas als gastspreker van het Landelijk
steunpunt gastsprekers Wo ii-Heden, dat tien jaar
bestaat en even lang kan rekenen op veel enthousiasme.
‘zo’n echt verhaal leeft zoveel meer dan een lap
tekst uit een geschiedenisboek.’, aldus een leraar.
op 11 januari 2010 werd het tienjarig bestaan van
het steunpunt in madurodam gevierd. met lofzang
naar de diverse gastsprekers van het steunpunt
raakte Jet Bussemaker, destijds staatssecretaris van
het ministerie van vWs, de kern van de kracht
van het initiatief: ‘u bent heel bijzonder. u zorgt er
door uw optredens op scholen voor, dat jongeren
geïnteresseerd raken in de oorlogsgeschiedenis.’
verschillende leraren bevestigen deze unieke kennisoverdracht.
Zelfs de rumoerigste leerlingen horen
hun gastsprekers muisstil aan, vragen eindeloos door
en klagen nadien over de zo snel vervlogen tijd.
Jaarlijks slaat een dergelijk enthousiasme over op
zeker 50.000 leerlingen in het basis-, voortgezet,
hoger en wetenschappelijk onderwijs. dit bereik
dankt het steunpunt aan de inzet van maar liefst
tweehonderd ooggetuigen die de oorlog in europa
of azië op verschillende wijze meemaakten.
het succes koesterend, kijkt het steunpunt vooral uit
naar de dilemma’s en uitdagingen van de toekomst.
men wil de interesse voor de Japanse overheersing
18 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II-Heden
bevorderen. ‘de belangstelling voor europa en azië
is uit balans en onbekend maakt onbemind’, stelt
de coördinator van het steunpunt, die ook aandacht
heeft voor de kritiek op de inzet van ‘foute’ kinderen.
toch moet volgens hem ratio het hier van emotie
winnen: ‘in een dergelijk educatief project staat het
effect op het kind in de klas immers centraal.’
ten slotte neemt het aantal ooggetuigen af, terwijl
de belangstelling voor de oorlog verder toeneemt.
het steunpunt hoopt zodoende nieuwe groepen als
gastspreker op te leiden. Bijvoorbeeld veteranen van
vredesmissies, roma en sinti, in nederland woonachtige
vluchtelingen. Zelfs de naoorlogse generatie kan
een persoonlijk, emotioneel en authentiek verhaal
vertellen, ingebed in de eigen familiegeschiedenis en
de rol van de oorlog hierin.
Wie gastspreker wil worden, er één wil
uitnodigen of hier informatie over wenst
te ontvangen kan contact opnemen via
www.steunpuntgastsprekers.nl of het
Landelijk steunpunt gastsprekers Wo ii-Heden,
tel: 0593-592600.
Voor meer informatie: Herinneringscentrum
kamp Westerbork, oosthalen 8, 9414 tg
Hooghalen, website: www.kampwesterbork.nl,
e-mail: info@kampwesterbork.nl
tekst: Wouter meijering
foto’s: Herinneringscentrum kamp Westerbork
verHuizing naar een
verZorgingshuis oF verpleeghuis
in nederland, wat dan?
verHuizing naar een verzorgingsHuis
of verpleegHuis
verhuist u naar een verzorgingshuis, verpleeghuis of een andere instelling?
geef dit door zodra u verhuisd bent of zodra de verhuisdatum
bekend is. Wij kunnen de betaling dan op tijd aanpassen als dit nodig
is. Bijvoorbeeld wanneer u elke maand een vergoeding of tegemoetkoming
ontvangt voor kosten die u in de instelling niet meer maakt. of
wanneer u een Wuv- of Wubo-uitkering ontvangt die opnieuw wordt
vastgesteld als u in een instelling gaat wonen. dit gebeurt wanneer
u als alleenstaande of samen met uw (huwelijks)partner langdurig
verblijft in een instelling waar het wonen en de zorg op grond van de
aWBZ wordt betaald.
gegevens over eigen bijdrage awbz
ontvangen wij van Het cak
voor een Wuv- of Wubo-uitkering moeten wij onder meer weten
welke eigen bijdrage aWBZ u betaalt in verband met het verblijf in het
verzorgingshuis of verpleeghuis. Wij wisselen hiervoor gegevens uit
met het centraal administratie kantoor (cak). het cak is de instantie
die de eigen bijdrage aWBZ vaststelt.
gegevens over Het verblijf
sinds kort ook via Het cak
sinds kort wisselen wij ook gegevens
met het cak uit om te weten of iemand
in een zorginstelling verblijft. toch blijft
het van belang om een verhuizing naar
een verzorgingshuis, verpleeghuis of een
andere instelling direct op te geven. ook
indien u een dergelijke instelling verlaat,
is het in uw belang om dit direct aan
ons door te geven. u heeft dan mogelijk
opnieuw recht op voorzieningen die
eerder waren ingetrokken. Wij zullen dan
ook een Wuv- of Wubo- uitkering, als u
daarop recht heeft, opnieuw vaststellen.
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 19
de redactie stelt cliënten in de gelegenheid een
korte advertentie (maximaal 100 woorden) te
plaatsen. Hieraan zijn geen kosten verbonden.
ontvangen oproepen kunnen meestal niet direct
worden geplaatst, omdat er veel verzoeken bin-
nenkomen. de redactie neemt geen verantwoordelijkheid
voor de inhoud van de oproepen.
alle oproepen zijn te zien op de website van de
raad (www.pur.nl).
Wie kan mij Helpen? ik Heb met mijn
moeder en broertje in Het jappenkamp
kampili op celebes gezeten. tineke stolk zat
ook in het kamp, zij was kampleidster. na de oorlog
heeft zij dagboekfragmenten van oorlogsslachtoffers
op celebes in boekvorm samengesteld. ik wil graag
met haar of haar familie in contact komen, dit i.v.m.
mijn autobiografie. reacties graag naar: maria van den
Boom, selderhof 8, 5044 dv tilburg, tel: 06-51305281,
e-mail: mariavandenboom@hotmail.com
Wij zoeken oude kledingstukken (1900-
1960) die ooit gebruikt zijn om Waardevolle
spullen in te verstoppen. We
willen de stukken graag bekijken in het kader van
een historisch onderzoek: ‘Hidden treasures’. We
zijn geïnteresseerd in stukken die gebruikt zijn voor:
smokkeldoeleinden of verdeling van bijvoorbeeld
voedsel, documenten, het bewaren van waardevolle
spullen zoals sieraden of geld, het onttrekken aan
het publieke oog van teksten, persoonlijke eigendommen,
religieuze documenten. tevens zijn wij op
zoek naar: beeldmateriaal, foto’s, tekeningen en
verhalen. Heeft u zelf ooit iets moeten verstoppen
20 AANSPRAAK - SEPTEMBER 2010
of gesmokkeld in uw kleding? reacties graag naar:
dinie van den heuvel of maaike van spanje, lisperstraat
58, lier, 2500 België, tel: +32-3-289 6132,
e-mail: info@hiddentreasurescollection.com
toen de 2 atoombommen op japan ge-
vallen waren, werd omstreeks 23
augustus (?) kamp bandoengan ontruimd
en werden de jongens teruggebracht naar kamp 7,
tegenover vrouwenkamp 6 ambarawa. ergens tussen
9 augustus en 18 augustus kwam de Japanse kampleiding,
bestaande uit 3 Japanners, bij elkaar om de
vlaggenmast. de Japanse vlag werd halfstok gehesen
- de Japanners knielden en er werd gebeden. vanuit
een van de villa’s waar we als jongens werden vastgehouden
heb ik dit hele ritueel meegemaakt. nu
schrijft Joop al in zijn boek ‘ambarawa, Bandoengan
en de Belg refuge’ op bladzijde 215 als volgt: “nog
diezelfde dag zijn we getuige van een vreemd ritueel
bij de vlaggenmast etc”. maar wie die ‘we’ zijn
horen we niet en ook gaat al niet verder in op dat
vreemde ritueel. en dat vreemde ritueel is nu juist het
bovengenoemde ritueel dat ik beschreef. mijn vraag
is: Zijn er nog mensen die evenals ik dat specifieke
moment hebben gezien en kunnen bevestigen dat
ik niet zomaar iets beweer! reacties graag naar: J.J.
koopmans, romplaan 17, 1852 Bp heiloo, tel: 072-
5333691, e-mail: jkoopmans@solcon.nl
ik zoek elly sjakorski. mijn schoonouders
Frits en Jo hakkens-marijnissen waren net getrouwd
toen zij in 1941 een Joods meisje lieten onderduiken
in hun huis aan de tidorestraat in amsterdam oost.
voor de grote razzia in amsterdam vertrokken haar
ouders via Zwitserland. haar ouders namen haar
na de oorlog terug en emigreerden naar australië,
voor zover bekend. haar zus verbleef in de oorlog
bij haar oom in amstelveen. elly sjakorski is geboren
in de oost-indische buurt in amsterdam. haar vader
was kleermaker. de familie hakkens verhuisde van
holland naar nieuw Zeeland in 1960. ik trouwde
hun jongste zoon. inmiddels zijn Fritz en Jo gestorven.
het is nog steeds onze droom om elly sjakorski
te ontmoeten. We hebben een foto van haar als
2-jarig kind. reacties graag naar: marcel and gloria
hakkens, 69 park ave, Waikanae, new Zealand, tel:
042935958, e-mail: hakkens@xtra.co.nz
ik ben op zoek naar familie coumans.
voor de tweede Wereldoorlog heeft onze familie
met de familie coumans in pontianak (Borneo, indië)
gewoond. na het uitbreken van de oorlog met Japan
zijn wij met deze familie (moeder en kind?) de ka-
puas rivier opgevaren tot sintang. hier is moeder
coumans nog bevallen van een meisje. na enige
tijd zijn zij met de laatste vliegboot vanuit pontianak
naar Java vertrokken in de veronderstelling dat vader
coumans daar al naartoe was gegaan. ik heb met
mijn zusje en moeder in kuching serawak (kamp
Batu lintang) gevangen gezeten. graag zou ik weer
contact willen hebben met de familie coumans. ik
ben geboren in 1935. reacties graag naar: victor
vaessens, europalaan 11, 6226 cm maastricht, tel:
043-3621601; e-mail: vicvae@gmail.com
ik ben op zoek naar de verblijfplaats
van de volgende personen: eef roggeveen
met wie ik gewerkt heb bij uitgeverij van
coeverden in Jakarta, hotel sans souci. tevens ben
ik op zoek naar marja (marjo) colein met
wie ik de onvergetelijke reis met de ms. oranje naar
nederland ben gevaren. Zij was het laatst bezocht
in meezenbroek, heerlen in ca. 1957. reacties
graag naar: ruud van ams, savelsbos 178, 2716 hJ
Zoetermeer, tel: 079-3517828, e-mail: salatiga5@
gmail.com
ik zoek Harrie margadant. Harrie is de
zoon van H.e.j. margadant, tot 1925 controleur
B.B. te Boeloekoemba op celebes, overleden
te Batavia in 1935. harrie moet nu ongeveer 79
jaar zijn. hij werd geboren uit de relatie van h.e.J.
margadant en zijn huishoudster kasiah. Zijn moeder
heeft hem verzorgd tot 1942 in een klooster
in Bogor. toen zij hem na de oorlog (1945) wilde
ophalen, was hij al door familie meegenomen naar
nederland. kasiah leeft nog en ik heb een foto van
haar met harrie. reacties graag naar: h.m. verhaar,
molenbeek 12, 5172 cg kaatsheuvel, tel: 0416-
272727 of e-mail: h.verhaar@home.nl
ik ben op zoek naar mensen die met ons
- fam. steinfort - uit semarang ten tijde
van de Japanse bezetting naar de Japanse werkkampen
zijn getransporteerd (naar het dessadorp getas/
gethas). en tevens families die tijdens de acties van
de tentara pelajar (studenten milities) in semarang
(Bangkong) naast de zustersschool onder bedreiging
uit huis zijn gezet. het gaat om familie donkers,
familie de meij, familie steinfort, familie makelaar,
familie Wijnberg en familie Westfald. ik zou graag
contact willen hebben met deze families. reacties
graag naar: n. steinfort, prinses irenestraat 77, 6566
Bn millingen aan de rijn, tel: 0481-432184.
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 21
mijn Wubo-aanvraag is afgewezen omdat er
buiten mijn eigen verklaring geen bevestiging
was gevonden van wat ik heb meegemaakt.
na lang speuren heb ik nog een getuige gevonden.
kan ik nu opnieuw aanvragen? als wij uw
directe betrokkenheid bij oorlogsgebeurtenis-
sen niet kunnen verifiëren door middel van historische
bronnen of getuigenverklaringen, moeten
wij uw wubo-aanvraag afwijzen. we kunnen u
dan niet erkennen als burger-oorlogsslachtoffer.
onderzoek naar uw eventuele gezondheidsklachten
vindt in dat geval dan ook niet plaats.
Dit betekent niet dat wij uw relaas niet geloven.
Het betekent dat wij er niet in zijn geslaagd
om een bevestiging te vinden van uw directe
betrokkenheid bij oorlogservaringen waarop de
wet van toepassing is. als u alsnog een getuige
heeft gevonden, kunt u opnieuw aanvragen.
Het is daarbij van groot belang dat de getuige
uit eigen waarneming uw relaas kan bevestigen.
wij zullen bij een dergelijke aanvraag nagaan of
de eerdere beslissing moet worden herzien.
in voorgaande jaren kreeg ik soms een nabeta-
ling als de uitkering definitief was gesteld. dit
jaar heb ik nog niets gehoord. kan ik nog iets
verwachten? In het verleden ontving u een
nabetaling als uw voorlopig berekende pensioen
of uitkering over een voorgaand jaar te laag was
geweest. De nabetaling was feitelijk een te weinig
betaald bedrag. Het pensioen of de uitkering
werd dan definitief vastgesteld op grond van
de inkomstengegevens van het betreffende jaar
en uw overige opgaven op het jaarlijkse inlichtingenformulier.
met de vereenvoudiging van
de vaststelling van pensioenen en uitkeringen
per 1 januari 2009 hoeven inkomsten niet meer
jaarlijks te worden opgegeven, maar worden
pensioenen en uitkeringen geïndexeerd. zo is
uw uitkering per 1 januari 2009 de geïndexeerde
december-uitkering van 2008 en werd uw uitke-
22 AANSPRAAK - maart SEPTEMBER 2010 2010
Vraag
& aNTwoorD
ring daarna elk half jaar geïndexeerd. u weet
op deze manier direct waar u aan toe bent.
Nabetalingen of terugvorderingen kunnen nog
wel voorkomen als uw uitkering opnieuw moet
worden vastgesteld wegens gewijzigde persoonlijke
omstandigheden.
ik krijg van u een vergoeding voor mijn eigen
bijdrage in de thuiszorg. ik ben niet tevreden
over die thuiszorg en wil graag overstappen
naar een particuliere hulp voor een halve dag
per week. Heeft dit gevolgen voor mijn vergoeding?
als u overstapt op een particuliere
hulp in plaats van hulp via de Nederlandse
thuiszorg, moet u bij ons schriftelijk aangeven
per wanneer de thuiszorg is beëindigd. wij
zullen uw vergoeding van de eigen bijdrage
dan omzetten naar een vergoeding voor een
dagdeel per week.
mijn Wuv-uitkering, die ik in amerika ontvang,
is lager geworden door de koersontwikkeling.
kan mijn uitkering in verband hiermee worden
verhoogd? uw uitkering is vastgesteld in
euro’s en wordt ook in euro’s uitbetaald. Het
bedrag dat u daadwerkelijk ontvangt is afhankelijk
van de koers van de euro ten opzichte
van andere valuta, in uw geval de amerikaanse
dollar. De wetten kennen geen mogelijkheden
om in verband met koerswijzigingen een uitkering
opnieuw vast te stellen. Dat kan alleen als
er sprake is van wijzigingen in uw persoonlijke
omstandigheden, nieuwe inkomstenbronnen of
het vervallen van bestaande inkomstenbronnen.
uw oplossing:
Horizontaal
1 kattengeluid maken 6 egaliseren
12 niet scherp omlijnd 14 vruchtbare
plek in de woestijn 15 middelbaar
technisch onderwijs 17
ontdooien 20 dekbedovertrek 22
spijskaart 24 totale verkoop 25
zuivelproduct 26 een van de ve-
renigde Staten 27 sportattribuut
29 water in friesland 30 de warme
maaltijd gebruiken 32 centiliter
33 eer 36 geldschieter 37 aldus 38
puber 40 naast 42 franc 43 niet
voor 46 rijstgerecht 47 persoonlijk
voornaamwoord 48 vele overwinningen
behalend 50 zangnoot 52
een kind ter wereld brengen 53
landhuurder 55 niet mis 57 inhoudsmaat
59 afslagplaats bij golf
60 op grote afstand 61 land in azië
63 roem 65 Noorse godheid 67
hulpmiddel 69 wateroverlast 70
ouderdom.
verticaal
1 moeder 2 deel van een etmaal
3 uitgesloten aansprakelijkheid 4
bijenproduct 5 badplaats 7 mopperen
8 bewonderaar 9 loofboom
10 plant 11 zilverkleurig metaal
13 bladzijde 16 Spaans eiland 18
elektronisch bericht 19 signaal 21
dun van lucht 23 doen blijken 25
de mensen 28 schuin toelopen 31
omlaag 32 naaldboom 34 ijzerhoudende
grond 35 100 centimeter
37 telwoord 39 schikking 41
pels 44 hoogbegaafd persoon 45
benauwen 47 deel van de ruggengraat
48 verpakkingsmiddel 49
sport 51 wintervoertuig 52 stijlperiode
54 cultuur 56 astronomische
eenheid 58 ten tijde van 61 langs
62 vermoeid 64 plechtige verklaring
66 Denemarken (op auto’s)
68 voegwoord.
?
puZZel
Los het kruiswoordraadsel op en
breng daarna de letters uit het dia-
gram over naar de gelijkgenummerde
vakjes van de oplossingsbalk.
uw oplossing kunt u voor
1 november 2010 sturen naar: de
redactie van aanspraak, Postbus
9575, 2300 rB Leiden. uit de goede
oplossingen worden de namen ge-
trokken van een eerste (€ 65), een
tweede (€ 40) en een derde (€ 25)
prijswinnaar. In het volgende num-
mer van aanspraak maken we de
oplossing van deze puzzel en de
namen van de drie prijswinnaars
bekend. (N.B. medewerkers van de
Pensioen- en uitkeringsraad zijn
van deelname uitgesloten).
prijswinnaars
junipuzzel:
De juiste oplossing was: ‘strand’. De
winnaars van de puzzel uit de junieditie
2010 zijn: mw. C.j. meijerellerbroek,
Bryanston, zuid-afrika
(1e prijs); mw. o. van Heelsbergen,
Sonstraal Durbanville, zuid-afrika
(2e prijs); mw. G.a. van der vegt-
Prior, Sommelsdijk (3e prijs). van
harte gelukgewenst! u ontvangt het
bijbehorende geldbedrag zo spoedig
mogelijk op uw bankrekening.
pensioen- en uitkeringsraad magaZine 23
coloFon
aanspraak is een uitgave van de
Pensioen-en Uitkeringsraad
aan de inhoud van de artikelen kunnen
geen rechten worden ontleend. overname
van (delen uit) dit magazine mag uitsluitend
geschieden na schriftelijke toestemming
van de redactie.
indien u wilt reageren op de artikelen, of
als u suggesties heeft, kunt u schrijven naar
het redactieadres of mailen naar onderstaand
e-mailadres.
redactieadres
pensioen- en uitkeringsraad
t.a.v. aanspraak, postbus 9575, 2300 rB leiden
telefoon, e-mail en website
071 - 535 65 00, aanspraak@pur.nl, www.pur.nl
oplage
40.000 exemplaren
interviews en tekst
andré kuijpers, ellen lock, Wouter meijering,
han timmer
foto’s
lou Beerens, alexander clegg, nick clegg
senior, rogier Fokke, herinneringscentrum
kamp Westerbork, collectie kitlv, ellen lock,
ronald sweering
coverfoto
nick clegg senior
vormgeving
irene de Bruijn, ellen lock
drukwerk
groen media services, leiderdorp
voor slechtzienden is de gesproken
versie van aanspraak gratis op
cd-rom verkrijgbaar.
english translations of selected articles
in aanspraak can be found on our
website: www.pur.nl
correspondentieadres
Pensioen- en uitkeringsraad
Postbus 9575, 2300 rB Leiden
bezoekadres
Pensioen- en uitkeringsraad
kanaalpark 140, 2321 jv Leiden
Telefoon: 071 - 535 65 00
fax: 071 - 576 60 03
e-mail: info@pur.nl
website: www.pur.nl
buitenland
israël
Nederlands Informatie kantoor (NIk)
Sha ‘arei Ha ‘ir, 216 jaffa Street, 5th floor
94-383 jerusalem
Telefoon: (0)2 - 537 - 2991
fax: (0)2 - 537 - 7041
e-mail: office@wuvisrael.org
indonesië
ambassade v/h koninkrijk der Nederlanden
jl. Hr rasuna Said kav. S-3, jakarta, 12950
Telefoon: (021) 524 - 8200
fax: (021) 525 - 0443
e-mail: jak-pur@minbuza.nl
verenigde staten
Consulate General of the Netherlands
wuv-department
11766 wilshire Boulevard, suite 1150
Los angeles, Ca 90025
Telefoon: 1 877 303 3639 (Toll free)
fax: 1 310 478 3428
e-mail: loswuv@gmail.com
website: www.cgsanfrancisco.org
canada
Consulate General of the Netherlands
warvictims Department
1, Dundas Street west, suite 2106
Toronto, ontario m5G 1z3
Telefoon: 416 - 598 - 2534 ext. 230
fax: 416 - 598 - 8064
e-mail: tor-wuv@minbuza.nl
website: www.dutchconsulate.toronto.on.ca
australië
Consulate-General of the Netherlands
wuv Department
Level 23, Tower 2, 101 Grafton Street
(corner Grosvenor St), Bondi junction NSw 2022
Telefoon: (0)2 9387 6644
fax: (0)2 9387 3962
e-mail: syd-wuv@minbuza.nl
website: www.netherlands.org.au
Change language