31.08.2013 Views

Richtlijn Diagnostiek en Behandeling van Suïcidaal gedrag

Richtlijn Diagnostiek en Behandeling van Suïcidaal gedrag

Richtlijn Diagnostiek en Behandeling van Suïcidaal gedrag

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Sam<strong>en</strong>vatting


Multidisciplinaire richtlijn<br />

diagnostiek <strong>en</strong> behandeling<br />

<strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Sam<strong>en</strong>vatting<br />

A.M. <strong>van</strong> Hemert, A.J.F.M. Kerkhof, J. de Keijser, B. Verwey, C. <strong>van</strong> Bov<strong>en</strong>,<br />

J.W. Hummel<strong>en</strong>, M.H. de Groot, P. Lucass<strong>en</strong>, J. Meerdinkveldboom,<br />

M. Ste<strong>en</strong>dam, B. Stringer <strong>en</strong> A.A. Verlinde (werkgroep) <strong>en</strong><br />

G. <strong>van</strong> de Glind (projectleiding)<br />

Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging voor Psychiatrie (NVvP), Nederlands Instituut <strong>van</strong><br />

Psycholog<strong>en</strong> (NIP), Verpleegkundig<strong>en</strong> & Verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Nederland (V&VN)<br />

De Tijdstroom, Utrecht


© 2012 Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging voor Psychiatrie, Nederlands Instituut <strong>van</strong> Psycholog<strong>en</strong><br />

E-mail: info@nvvp.net<br />

Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede<br />

Uitgegev<strong>en</strong> door De Tijdstroom uitgeverij BV, Postbus 775, 3500 AT Utrecht.<br />

Internet: www.tijdstroom.nl<br />

E-mail: info@tijdstroom.nl<br />

Aan de totstandkoming <strong>van</strong> deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die<br />

nochtans onvolledig of onjuist is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, aanvaard<strong>en</strong> auteur(s), redactie <strong>en</strong> uitgever<br />

ge<strong>en</strong> aansprakelijkheid. Voor ev<strong>en</strong>tuele verbetering<strong>en</strong> <strong>van</strong> de opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s<br />

houd<strong>en</strong> zij zich gaarne aanbevol<strong>en</strong>.<br />

Waar dit mogelijk was is aan auteursrechtelijke verplichting<strong>en</strong> voldaan. Wij verzoek<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong>ieder die me<strong>en</strong>t aansprak<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> ontl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan in dit boek opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> afbeelding<strong>en</strong>, zich in verbinding te stell<strong>en</strong> met de uitgever.<br />

Alle recht<strong>en</strong> voorbehoud<strong>en</strong>. Niets uit deze uitgave mag word<strong>en</strong> verveelvoudigd, opgeslag<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> geautomatiseerd gegev<strong>en</strong>sbestand of op<strong>en</strong>baar gemaakt in <strong>en</strong>ige vorm of op<br />

<strong>en</strong>ige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnam<strong>en</strong> of <strong>en</strong>ige andere<br />

manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming <strong>van</strong> de Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging<br />

voor Psychiatrie. Toestemming voor gebruik <strong>van</strong> tekst(gedeelt<strong>en</strong>) kunt u schriftelijk <strong>en</strong><br />

uitsluit<strong>en</strong>d bij de Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging voor Psychiatrie aanvrag<strong>en</strong>.<br />

Voor zover het mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond <strong>van</strong> artikel<br />

16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit <strong>van</strong> 20 juni 1974, Stbl. 351, zoals gewijzigd bij<br />

het Besluit <strong>van</strong> 23 augustus 1985, Stbl. 471, <strong>en</strong> artikel 17 Auteurswet 1912, di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> de<br />

daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong> aan de Stichting Reprorecht,<br />

Postbus 882, 1180 AW Amstelve<strong>en</strong>.<br />

Voor het overnem<strong>en</strong> <strong>van</strong> gedeelt<strong>en</strong> uit deze uitgave in bloemlezing<strong>en</strong>, readers <strong>en</strong> andere<br />

compilatiewerk<strong>en</strong> (artikel 16 Auteurswet 1912) di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> zich tot de uitgever te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Financiering: ZonMw, programma KKCZ.<br />

Opdrachtgevers: Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging voor Psychiatrie (NVvP) <strong>en</strong> Nederlands<br />

Instituut <strong>van</strong> Psycholog<strong>en</strong> (NIP).<br />

Organisatie: Trimbos-instituut.<br />

Eindredactie: M.H. de Groot <strong>en</strong> G. <strong>van</strong> de Glind.<br />

Deze richtlijn is ge<strong>en</strong> standaard die in alle omstandighed<strong>en</strong> <strong>van</strong> toepassing verklaard kan<br />

word<strong>en</strong>. Standaard<strong>en</strong> zijn dwing<strong>en</strong>d <strong>en</strong> m<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t er in principe niet <strong>van</strong> af te wijk<strong>en</strong>.<br />

Van richtlijn<strong>en</strong> mag in individuele gevall<strong>en</strong>, mits bered<strong>en</strong>eerd, afgewek<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ze zijn<br />

bedoeld om rationeel klinisch handel<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong>.<br />

Deze richtlijn is ook beschikbaar via www.ggzrichtlijn<strong>en</strong>.nl.<br />

ISBN 978 90 5898 224 7<br />

NUR 875


Inhoud<br />

1 Inleiding — 7<br />

1.1 Doel — 7<br />

1.2 Doelgroep — 7<br />

1.3 Afbak<strong>en</strong>ing — 7<br />

2 Visie op suïcidaal <strong>gedrag</strong> — 8<br />

2.1 Stress, kwetsbaarheid <strong>en</strong> <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t — 8<br />

2.2 <strong>Diagnostiek</strong> <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> — 10<br />

3 Algem<strong>en</strong>e principes bij diagnostiek <strong>en</strong> behandeling — 11<br />

3.1 Contact — 11<br />

3.2 Naast<strong>en</strong> — 12<br />

3.3 Veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg — 13<br />

4 Het diagnostische proces — 14<br />

4.1 Schema voor diagnostiek — 15<br />

4.2 Voorbeeldvrag<strong>en</strong> suïcidale toestand — 17<br />

5 Schema voor behandeling — 19<br />

5.1 Behandelsetting — 19<br />

6 Professioneel handel<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> suïcide — 21<br />

7 Aanbeveling<strong>en</strong> voor SEH <strong>en</strong> huisarts — 23<br />

7.1 Spoedeis<strong>en</strong>de hulp (SEH) — 23<br />

7.2 Huisarts — 24<br />

8 Wet- <strong>en</strong> regelgeving in de praktijk — 25<br />

Literatuur — 29


Sam<strong>en</strong>vatting<br />

1 Inleiding<br />

1.1 Doel<br />

Hier volgt e<strong>en</strong> korte versie <strong>van</strong> de Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek<br />

<strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>. Deze sam<strong>en</strong>vatting heeft als doel om<br />

de richtlijn <strong>en</strong> de belangrijkste aanbeveling<strong>en</strong> toegankelijk te mak<strong>en</strong> voor<br />

de praktijk. De volledige tekst <strong>van</strong> de richtlijn (hoofdstuk 1-10) bevat de<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke onderbouwing voor de vele vraagstukk<strong>en</strong> over diagnostiek<br />

<strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>. Die wet<strong>en</strong>schappelijke onderbouwing<br />

heeft met de overige overweging<strong>en</strong> geleid tot de aanbeveling<strong>en</strong> (zie<br />

hoofdstuk 3 tot <strong>en</strong> met 10 <strong>en</strong> bijlage 1). De werkgroep realiseert zich dat er<br />

behoefte is aan e<strong>en</strong> handzame, praktisch te gebruik<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting. Het is<br />

onvermijdelijk dat bij het sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong> nuancering<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong> zijn gegaan.<br />

Voor toelichting <strong>en</strong> achtergrondinformatie verwijz<strong>en</strong> wij dan ook met<br />

nadruk naar de integrale tekst <strong>van</strong> de richtlijn (hoofdstuk 1 tot <strong>en</strong> met 10).<br />

1.2 Doelgroep<br />

De opstellers <strong>van</strong> deze richtlijn zijn psychiaters, psycholog<strong>en</strong>, huisarts<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verpleegkundig<strong>en</strong>. Wij bevel<strong>en</strong> de richtlijn aan de volg<strong>en</strong>de beroepsgroep<strong>en</strong><br />

aan: arts<strong>en</strong>, verpleegkundig<strong>en</strong>, psycholog<strong>en</strong> <strong>en</strong> psychotherapeut<strong>en</strong><br />

die werkzaam zijn in de gezondheidszorg.<br />

1.3 Afbak<strong>en</strong>ing<br />

<strong>Richtlijn</strong><strong>en</strong> zijn niet bedoeld als uitputt<strong>en</strong>de <strong>en</strong> limitatieve beschrijving<br />

<strong>van</strong> alle vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> zorg die bij individuele patiënt<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

toegepast. Het zijn ook ge<strong>en</strong> standaard<strong>en</strong> die in alle omstandighed<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

toepassing kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verklaard. Als professional hebt u de verantwoordelijkheid<br />

om op basis <strong>van</strong> onderzoek te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> indicatiestelling<br />

voor behandeling.<br />

De professional komt tot e<strong>en</strong> oordeel op basis <strong>van</strong> alle beschikbare informatie,<br />

rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met de actuele mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong>.<br />

Door deze richtlijn te volg<strong>en</strong>, zult u als professional bijdrag<strong>en</strong> aan zorgvuldig<br />

klinisch handel<strong>en</strong> bij patiënt<strong>en</strong> met suïcidaal <strong>gedrag</strong>, maar het biedt<br />

ge<strong>en</strong> garantie voor e<strong>en</strong> gunstige uitkomst bij elke patiënt. Ook bij zorgvuldig<br />

klinisch handel<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> er patiënt<strong>en</strong> zijn die suïcide pleg<strong>en</strong>.<br />

Deze richtlijn is niet bestemd voor patiënt<strong>en</strong> met de vraag om hulp bij zelfdoding.<br />

Hiervoor verwijz<strong>en</strong> wij naar de <strong>Richtlijn</strong> omgaan met het verzoek


8 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

om hulp bij zelfdoding door patiënt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> psychiatrische stoornis<br />

(Thol<strong>en</strong> et al., 2009).<br />

2 Visie op suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

De term ‘suïcidaal <strong>gedrag</strong>’ verwijst naar het geheel aan gedacht<strong>en</strong>, voorbereidingshandeling<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> poging<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> zekere int<strong>en</strong>tie uitdrukk<strong>en</strong> om<br />

zichzelf te dod<strong>en</strong>. De term ‘<strong>gedrag</strong>’ verwijst naar zowel handeling<strong>en</strong> als<br />

naar gedacht<strong>en</strong>. De werkgroep heeft voor deze algem<strong>en</strong>e term gekoz<strong>en</strong> in<br />

aansluiting op het internationale gebruik <strong>van</strong> het begrip suicidal behavior.<br />

Gedacht<strong>en</strong> aan suïcide word<strong>en</strong> niet altijd geuit, maar kunn<strong>en</strong> wel word<strong>en</strong><br />

vermoed. De <strong>en</strong>ige manier om achter deze vorm <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> te<br />

kom<strong>en</strong>, is door er onderzoek naar te do<strong>en</strong>. Deze richtlijn behandelt <strong>gedrag</strong><br />

dat verband houdt met de int<strong>en</strong>tie om dood te gaan, waaronder gedacht<strong>en</strong><br />

aan suïcide, fantasieën over suïcide, plann<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> suïcidepoging<br />

te do<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het do<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> suïcidepoging, hoe ambival<strong>en</strong>t dit ook is.<br />

Daarbij is inbegrep<strong>en</strong> zelfbeschadig<strong>en</strong>d <strong>en</strong>/of risicovol <strong>gedrag</strong> waarbij de<br />

persoon de kans loopt te overlijd<strong>en</strong>, of het risico <strong>van</strong> overlijd<strong>en</strong> niet uit de<br />

weg gaat.<br />

De int<strong>en</strong>tie <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> is niet altijd e<strong>en</strong>duidig vast te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kan variër<strong>en</strong> in de tijd: op het <strong>en</strong>e mom<strong>en</strong>t kan iemand dood will<strong>en</strong>, op e<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>d mom<strong>en</strong>t niet meer. Naast e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>tie om dood te gaan, is er vaak<br />

e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>tie om te lev<strong>en</strong>.<br />

Motiev<strong>en</strong> voor suïcidaal <strong>gedrag</strong> kunn<strong>en</strong> sterk uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>. Het kan gaan<br />

om e<strong>en</strong> uitgesprok<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s om te sterv<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> gevoel of overtuiging het<br />

lev<strong>en</strong> niet langer aan te kunn<strong>en</strong> of niet meer te will<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> behoefte<br />

om te ontsnapp<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> situatie die de persoon als ondraaglijk ervaart,<br />

of om het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> te stopp<strong>en</strong>. Soms is suïcidaal <strong>gedrag</strong> e<strong>en</strong> uiting <strong>van</strong> de<br />

behoefte om ander<strong>en</strong> iets duidelijk te mak<strong>en</strong>. <strong>Suïcidaal</strong> <strong>gedrag</strong> kan ook<br />

impulsief <strong>en</strong> zonder veel voorafgaand overweg<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> patiënt<br />

heeft niet altijd e<strong>en</strong> vrije keus in zijn gerichtheid op dood <strong>en</strong> sterv<strong>en</strong>. Niet<br />

zeld<strong>en</strong> is er sprake <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wanhoopsdaad, e<strong>en</strong> onvrije keuze waarbij de<br />

patiënt zich gedrev<strong>en</strong> voelt door de omstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of door onmacht.<br />

Elke vorm <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> is geassocieerd met e<strong>en</strong> verhoogd risico<br />

op suïcide. Professionals die met suïcidaal <strong>gedrag</strong> word<strong>en</strong> geconfronteerd,<br />

moet<strong>en</strong> het <strong>gedrag</strong> – hoe ambival<strong>en</strong>t of og<strong>en</strong>schijnlijk onschuldig ook –<br />

serieus nem<strong>en</strong>. Weeg altijd af of medisch handel<strong>en</strong> geïndiceerd is.<br />

2.1 Stress, kwetsbaarheid <strong>en</strong> <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t<br />

Bij ieder individu wordt het suïcidale <strong>gedrag</strong> veroorzaakt door e<strong>en</strong> uniek<br />

complex <strong>van</strong> biologische, psychologische <strong>en</strong> sociale factor<strong>en</strong>. In het <strong>gedrag</strong><br />

zijn twee aspect<strong>en</strong> te onderscheid<strong>en</strong>: (1) de suïcidale toestand <strong>en</strong> (2)


Sam<strong>en</strong>vatting 9<br />

achterligg<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan het ontstaan <strong>en</strong> in stand houd<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de suïcidale toestand. Voor deze achterligg<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> model<br />

ontwikkeld voor suïcidaal <strong>gedrag</strong>, aan de hand <strong>van</strong> de begripp<strong>en</strong> stress,<br />

kwetsbaarheid <strong>en</strong> <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t.<br />

Suïcidale toestand<br />

De suïcidale toestand omvat suïcidegedacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> suïcidale handeling<strong>en</strong><br />

in de rec<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ruimere voorgeschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> gedacht<strong>en</strong> over de nabije<br />

toekomst. Cruciaal zijn betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> <strong>van</strong> gedacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> handeling<strong>en</strong> in<br />

term<strong>en</strong> <strong>van</strong> motiev<strong>en</strong>, int<strong>en</strong>ties, overweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> plann<strong>en</strong> zoals door de<br />

patiënt gerapporteerd.<br />

Achterligg<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />

De achterligg<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> zijn in de richtlijn geord<strong>en</strong>d<br />

in e<strong>en</strong> geïntegreerd model voor <strong>van</strong> stress-kwetsbaarheid (Goldney,<br />

2008) <strong>en</strong> <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t (Williams et al., 2005), weergegev<strong>en</strong> in figuur S.1. Het<br />

model is gebaseerd op het uitgangspunt dat suïcidaal <strong>gedrag</strong> voortkomt uit<br />

duurzame factor<strong>en</strong> die de individuele kwetsbaarheid verhog<strong>en</strong> of verlag<strong>en</strong>,<br />

in combinatie met stressor<strong>en</strong> die het suïcidale <strong>gedrag</strong> ‘losmak<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>.<br />

Entrapm<strong>en</strong>t omvat het psychologische proces waarlangs kwetsbare<br />

individu<strong>en</strong> onder invloed <strong>van</strong> stressor<strong>en</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> kunn<strong>en</strong><br />

ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

Figuur S.1 Geïntegreerd model <strong>van</strong> stress, kwetsbaarheid <strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t voor suïcidaal <strong>gedrag</strong> (naar Goldney, 2008; Williams<br />

et al., 2005)<br />

Erfelijke <strong>en</strong> biochemsiche Persoonlijkheid Lev<strong>en</strong>sbeschouwing Maatschappelijk <strong>en</strong><br />

factor<strong>en</strong> interpersoonlijk<br />

steunsysteem<br />

Kwetsbaarheid<br />

Psychiatrische aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

(inclusief alcohol / d rugs)<br />

Psychologische<br />

factor<strong>en</strong><br />

Stress<br />

Ingrijp<strong>en</strong>de<br />

lev<strong>en</strong>sgebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>/<br />

verlieservaring<strong>en</strong><br />

Beleving <strong>van</strong><br />

hopeloosheid /<br />

uitzichtloosheid/<br />

"Entrapm<strong>en</strong>t"<br />

<strong>Suïcidaal</strong> <strong>gedrag</strong>


10 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Toelichting op het model<br />

Bij iemand die kwetsbaar is voor het int<strong>en</strong>s <strong>en</strong> heftig ervar<strong>en</strong> <strong>van</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />

in term<strong>en</strong> <strong>van</strong> ‘vernedering’, ‘verlies’ of ‘afwijzing’, kan verlies <strong>van</strong><br />

zelfrespect <strong>en</strong> eig<strong>en</strong>waarde optred<strong>en</strong>. Als dit wordt versterkt door e<strong>en</strong><br />

gebrek aan probleemoploss<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>, kan dit leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> toestand<br />

<strong>van</strong> wanhoop <strong>en</strong> uitzichtloosheid. Er ontstaat e<strong>en</strong> situatie <strong>van</strong> <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t<br />

(‘in e<strong>en</strong> val opgeslot<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>’). De persoon komt in e<strong>en</strong> situatie waarin<br />

hij of zij zelf ge<strong>en</strong> ontsnapping meer ziet <strong>en</strong> redding door ander<strong>en</strong> ook<br />

niet mogelijk acht, met suïcidaal <strong>gedrag</strong> tot gevolg. De toestand hangt<br />

vaak sam<strong>en</strong> met psychiatrische stoorniss<strong>en</strong>. Naar schatting is de helft tot<br />

driekwart <strong>van</strong> alle suïcides mede toe te schrijv<strong>en</strong> aan psychiatrische stoorniss<strong>en</strong><br />

(Ca<strong>van</strong>agh et al., 2003). Naast psychiatrische stoorniss<strong>en</strong> spel<strong>en</strong><br />

psychologische <strong>en</strong> sociale factor<strong>en</strong> zoals impulsiviteit, wanhoop <strong>en</strong> sociaal<br />

isolem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> rol.<br />

2.2 <strong>Diagnostiek</strong> <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Het geïntegreerde model <strong>van</strong> stress, kwetsbaarheid <strong>en</strong> <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t biedt<br />

voor de klinische praktijk de mogelijkheid om factor<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan<br />

suïcidaal <strong>gedrag</strong> in onderlinge sam<strong>en</strong>hang te plaats<strong>en</strong>. Het model di<strong>en</strong>t als<br />

uitgangspunt voor diagnostiek <strong>en</strong> behandeling.<br />

Basisvaardighed<strong>en</strong><br />

<strong>Diagnostiek</strong> <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> omvat:<br />

– herk<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>;<br />

– onderzoek naar de suïcidale toestand;<br />

– onderzoek naar het complex <strong>van</strong> factor<strong>en</strong> dat bij de individuele patiënt tot<br />

het suïcidale <strong>gedrag</strong> heeft geleid;<br />

– beoordeling <strong>van</strong> de mate waarin de patiënt in staat geacht mag word<strong>en</strong><br />

zijn of haar belang<strong>en</strong> te overzi<strong>en</strong> <strong>en</strong> te waarder<strong>en</strong>.<br />

Structuurdiagnose<br />

Het resultaat <strong>van</strong> het systematische onderzoek naar suïcidaal <strong>gedrag</strong> wordt<br />

sam<strong>en</strong>gevat in e<strong>en</strong> structuurdiagnose <strong>van</strong> het suïcidale <strong>gedrag</strong>, bestaande<br />

uit:<br />

– e<strong>en</strong> beschrijving <strong>van</strong> de huidige suïcidale toestand;<br />

– e<strong>en</strong> beschrijving <strong>van</strong> de rele<strong>van</strong>te stress- <strong>en</strong> kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong>;<br />

– hypothes<strong>en</strong> over de etiologie (ontstaansvoorwaard<strong>en</strong>) <strong>en</strong> pathog<strong>en</strong>ese<br />

(ontstaanswijze) <strong>van</strong> het suïcidale <strong>gedrag</strong>;<br />

– de mate <strong>van</strong> wilsbekwaamheid.<br />

Op basis <strong>van</strong> deze informatie maakt de professional, voor zover mogelijk<br />

sam<strong>en</strong> met de patiënt <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s naast<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> inschatting <strong>van</strong> de prognose.


Sam<strong>en</strong>vatting 11<br />

Ook stelt de professional de indicatie voor interv<strong>en</strong>ties op de korte <strong>en</strong><br />

langere termijn voor het verminder<strong>en</strong> of voorkom<strong>en</strong> <strong>van</strong> (herhaald) suïcidaal<br />

<strong>gedrag</strong>.<br />

Tak<strong>en</strong><br />

De werkgroep is <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> <strong>en</strong><br />

het uitvoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> oriënter<strong>en</strong>d onderzoek tot de basisvaardighed<strong>en</strong><br />

behoort <strong>van</strong> alle arts<strong>en</strong>, verpleegkundig<strong>en</strong>, psycholog<strong>en</strong> <strong>en</strong> psychotherapeut<strong>en</strong><br />

in de gezondheidszorg. Oriënter<strong>en</strong>d onderzoek omvat contact<br />

mak<strong>en</strong>, onderzoek do<strong>en</strong> naar de actuele suïcidale toestand, stress- <strong>en</strong><br />

kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong> in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, naast<strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong> bij de zorg,<br />

e<strong>en</strong> inschatting mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de noodzaak om door te verwijz<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zorg<strong>en</strong><br />

voor veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg.<br />

Het onderzoek naar etiologie <strong>en</strong> pathog<strong>en</strong>ese <strong>van</strong> het suïcidale <strong>gedrag</strong> <strong>en</strong><br />

de indicatiestelling voor behandeling zijn specialistische vaardighed<strong>en</strong>: die<br />

word<strong>en</strong> uitgevoerd door e<strong>en</strong> deskundige die daartoe bevoegd <strong>en</strong> bekwaam<br />

is. De beoordeling of iemand wilsbekwaam is om te besliss<strong>en</strong> over noodzakelijke<br />

medische behandeling, is voorbehoud<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> arts. Voor zover de<br />

professionele bevoegdhed<strong>en</strong> niet zijn geregeld in de Wet Bopz (dwangopname)<br />

<strong>en</strong> de Wet big (onder andere voorschrijv<strong>en</strong> <strong>van</strong> medicatie), legt de<br />

instelling waar de deskundige werkt de professionele bevoegdhed<strong>en</strong> vast in<br />

het professionele statuut.<br />

Het Kwaliteitsdocum<strong>en</strong>t Ket<strong>en</strong>zorg bij suïcidaliteit (Herm<strong>en</strong>s et al., 2010)<br />

maakt onderscheid tuss<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>de verwijzers die rechtstreeks naar de<br />

(acute) geestelijke gezondheidszorg kunn<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> (namelijk huisarts<strong>en</strong>,<br />

medisch specialist<strong>en</strong>, seh-arts<strong>en</strong>, Bureau Jeugdzorg <strong>en</strong> bedrijfsarts<strong>en</strong>)<br />

versus toeleiders die niet rechtstreeks kunn<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> naar de geestelijke<br />

gezondheidszorg (zoals personeel in de sector onderwijs, welzijn, jeugdzorg<br />

<strong>en</strong> gehandicapt<strong>en</strong>zorg). Aanbevol<strong>en</strong> wordt dat erk<strong>en</strong>de verwijzers in<br />

elk geval beschikk<strong>en</strong> over de in deze paragraaf g<strong>en</strong>oemde basisvaardighed<strong>en</strong>.<br />

3 Algem<strong>en</strong>e principes bij diagnostiek <strong>en</strong> behandeling<br />

3.1 Contact<br />

Het is belangrijk om e<strong>en</strong> beeld te krijg<strong>en</strong> <strong>van</strong> de suïcidale toestand <strong>en</strong> het<br />

unieke complex <strong>van</strong> factor<strong>en</strong> dat bij de patiënt heeft geleid tot suïcidaal<br />

<strong>gedrag</strong>. Daarvoor is goed contact tuss<strong>en</strong> patiënt <strong>en</strong> professional onontbeerlijk.<br />

E<strong>en</strong> positieve werkrelatie bevordert de validiteit <strong>en</strong> betrouwbaarheid<br />

<strong>van</strong> de verzamelde informatie. Goed contact houdt in dat de patiënt zich<br />

vrij kan voel<strong>en</strong> om over zijn suïcidegedacht<strong>en</strong> te prat<strong>en</strong>. De professional


12 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

gaat e<strong>en</strong> werkrelatie aan met de patiënt. Die relatie vormt de basis voor het<br />

ton<strong>en</strong> <strong>van</strong> betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> begrip, het legg<strong>en</strong> <strong>van</strong> contact met ev<strong>en</strong>tuele<br />

naast<strong>en</strong> <strong>van</strong> de patiënt, <strong>en</strong> het organiser<strong>en</strong> <strong>van</strong> veiligheid <strong>en</strong> continuïteit<br />

<strong>van</strong> zorg.<br />

Met de patiënt in contact kom<strong>en</strong> kan bemoeilijkt word<strong>en</strong> door de somatische,<br />

psychiatrische <strong>en</strong>/of psychologische toestand <strong>van</strong> de patiënt.<br />

Hierdoor kan het zicht op de suïcidegedacht<strong>en</strong> beperkt zijn. Zeker bij geïntoxiceerde<br />

patiënt<strong>en</strong> of bij ernstig somatisch zieke patiënt<strong>en</strong> kan het systematische<br />

onderzoek <strong>van</strong> het suïcidale <strong>gedrag</strong> niet of niet volledig mogelijk<br />

zijn. In deze situaties is het aan te bevel<strong>en</strong> om het verzamel<strong>en</strong> <strong>van</strong> meer<br />

complete informatie uit te stell<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> later mom<strong>en</strong>t <strong>en</strong>/of de informatie<br />

te verkrijg<strong>en</strong> via naast<strong>en</strong>. Veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg kunn<strong>en</strong> op dat<br />

mom<strong>en</strong>t eerste prioriteit zijn.<br />

3.2 Naast<strong>en</strong><br />

<strong>Suïcidaal</strong> <strong>gedrag</strong> speelt zich niet alle<strong>en</strong> af tuss<strong>en</strong> de patiënt <strong>en</strong> professionals,<br />

maar ook tuss<strong>en</strong> de patiënt <strong>en</strong> zijn directe leefomgeving. Het is<br />

daarom aan te bevel<strong>en</strong> om bij elke fase <strong>van</strong> het onderzoek <strong>en</strong> de behandeling<br />

naast<strong>en</strong> <strong>van</strong> de patiënt te betrekk<strong>en</strong>. Zij k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> de patiënt veelal goed<br />

<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke bron <strong>van</strong> informatie zijn. Daarnaast kunn<strong>en</strong><br />

naast<strong>en</strong> als bondg<strong>en</strong>oot hulp <strong>en</strong> steun bied<strong>en</strong> bij de op<strong>van</strong>g <strong>en</strong> begeleiding<br />

<strong>van</strong> de patiënt <strong>en</strong> bij de evaluatie <strong>van</strong> de behandeling. De volg<strong>en</strong>de<br />

uitgangspunt<strong>en</strong> zijn <strong>van</strong> belang.<br />

– De patiënt <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s naast<strong>en</strong> gaan ermee akkoord dat de naast<strong>en</strong> bij de<br />

zorg word<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>.<br />

– De mate waarin naast<strong>en</strong> bij de zorg betrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, is in<br />

overe<strong>en</strong>stemming met hun draagkracht <strong>en</strong> bereidheid.<br />

– Naast<strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong> bij onderzoek <strong>en</strong> behandeling di<strong>en</strong>t in<br />

overe<strong>en</strong>stemming te zijn met de wet- <strong>en</strong> regelgeving voor het recht op<br />

privacy <strong>en</strong> met het beroepsgeheim.<br />

– Weeg het recht op privacy <strong>en</strong> het beroepsgeheim af teg<strong>en</strong> veiligheid <strong>en</strong><br />

mogelijk ernstig nadeel door het bij de zorg betrekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> naast<strong>en</strong>.<br />

– De patiënt moet de mogelijkheid hebb<strong>en</strong> om vertrouwelijke zak<strong>en</strong> met<br />

uitsluit<strong>en</strong>d de onderzoeker te besprek<strong>en</strong>.<br />

– Bij jonger<strong>en</strong> is het sterk aan te bevel<strong>en</strong> om vooral de ouders bij de zorg te<br />

betrekk<strong>en</strong>. Dat is <strong>van</strong> belang voor de diagnostiek <strong>en</strong> behandeling, maar<br />

ook <strong>van</strong>wege wettelijke vereist<strong>en</strong>. De verplichting om ouders <strong>van</strong> kinder<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> te betrekk<strong>en</strong> bij diagnostiek <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> <strong>en</strong> het<br />

vaststell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de behandelovere<strong>en</strong>komst, hangt af <strong>van</strong> de leeftijd <strong>van</strong> het<br />

kind.<br />

– Bij kinder<strong>en</strong> jonger dan 12 jaar is het wettelijk verplicht om de ouders<br />

die het ouderlijke gezag hebb<strong>en</strong>, te betrekk<strong>en</strong> bij het vaststell<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de behandelovere<strong>en</strong>komst. Jonger<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 12 <strong>en</strong> 16 jaar hebb<strong>en</strong> met


Sam<strong>en</strong>vatting 13<br />

de ouders e<strong>en</strong> gedeeld recht op het sluit<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> behandelovere<strong>en</strong>komst.<br />

Vanaf 16 jaar is de instemming <strong>van</strong> de ouders wettelijk niet meer<br />

noodzakelijk.<br />

– Het ouderlijke gezag vervalt als het kind 18 jaar is, maar de ouders<br />

hebb<strong>en</strong> tot 21 jaar e<strong>en</strong> zorgplicht. Het ouderlijke gezag over kinder<strong>en</strong><br />

tot 18 jaar kan gedeeld zijn met, of overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zijn door e<strong>en</strong> voogd.<br />

Bij de afweging om de ouders te betrekk<strong>en</strong> bij de zorg moet de professional<br />

zich niet alle<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> door de leeftijd, maar ook door de<br />

ernst <strong>van</strong> het klinische beeld, de mate waarin direct handel<strong>en</strong> noodzakelijk<br />

is, de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>van</strong> de jongere, <strong>en</strong> het oordeel <strong>van</strong> de professional<br />

over mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> de jongere om de situatie juist in te schatt<strong>en</strong>.<br />

Naast<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vaak behoefte aan uitleg, hulp <strong>en</strong> steun. Wanneer professionals<br />

aan deze behoefte tegemoetkom<strong>en</strong>, kan dit e<strong>en</strong> positief effect<br />

hebb<strong>en</strong> op het contact met de patiënt, de kwaliteit <strong>van</strong> de werkrelatie met<br />

de patiënt <strong>en</strong> zijn naast<strong>en</strong>, <strong>en</strong> op de therapietrouw.<br />

3.3 Veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg<br />

De ernst <strong>van</strong> het suïcidale <strong>gedrag</strong>, de somatische toestand <strong>en</strong> de mate <strong>van</strong><br />

coöperatie bepal<strong>en</strong> welke interv<strong>en</strong>ties nodig zijn om de patiënt teg<strong>en</strong> zichzelf<br />

te bescherm<strong>en</strong>.<br />

– Professionals moet<strong>en</strong> oog hebb<strong>en</strong> voor de directe noodzaak <strong>van</strong><br />

behandeling <strong>van</strong> de somatische toestand.<br />

– Professionals moet<strong>en</strong> oog hebb<strong>en</strong> voor het verhinder<strong>en</strong> <strong>van</strong> de toegang<br />

tot middel<strong>en</strong> waarmee iemand zich zou kunn<strong>en</strong> beschadig<strong>en</strong>.<br />

– Professionals moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> op bijstand <strong>van</strong> hulpdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

(politie, brandweer, ambulance). In zorgsettings moet<strong>en</strong> professionals<br />

daarnaast e<strong>en</strong> beroep kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> op collega’s <strong>en</strong> – indi<strong>en</strong> aanwezig – op<br />

beveiligingspersoneel.<br />

– Als de veiligheid <strong>van</strong> de patiënt niet gegarandeerd is, kunn<strong>en</strong> onvrijwillige<br />

opname <strong>en</strong> dwangmaatregel<strong>en</strong> nodig zijn. Het handel<strong>en</strong> moet allereerst<br />

gericht zijn op de veiligheid; direct daarna op de juridische afhandeling <strong>en</strong><br />

herstel <strong>van</strong> wederkerigheid in de behandelrelatie.<br />

– <strong>Suïcidaal</strong> <strong>gedrag</strong> k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d beloop. Het onderzoek naar de<br />

suïcidale toestand moet geregeld herhaald word<strong>en</strong>.<br />

– Tijd<strong>en</strong>s transitiemom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de behandeling (bij overplaatsing naar e<strong>en</strong><br />

andere behandelsetting <strong>en</strong> bij ontslag) <strong>en</strong> in niet-acute situaties krijgt<br />

zorg voor veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg vorm door goede afsprak<strong>en</strong><br />

te mak<strong>en</strong> over nazorg. Veiligheidsafsprak<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vastgelegd in het<br />

veiligheidsplan, signaleringsplan of behandelplan.<br />

– Bij de zorg voor veiligheid <strong>en</strong> continuïteit zijn vaak meerdere intra-<br />

<strong>en</strong> extramurale (zorg-) disciplines betrokk<strong>en</strong>. Goede afsprak<strong>en</strong> met<br />

ket<strong>en</strong>partners zijn noodzakelijk. Zie Kwaliteitsdocum<strong>en</strong>t Ket<strong>en</strong>zorg bij<br />

suïcidaliteit (Herm<strong>en</strong>s et al., 2010).


14 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

4 Het diagnostische proces<br />

Onderzoek <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> is geïndiceerd bij iedere<strong>en</strong> die met <strong>en</strong>ige<br />

overtuiging suïcidale uitsprak<strong>en</strong> doet, of die e<strong>en</strong> suïcidepoging heeft<br />

gedaan. Suïcidale patiënt<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> hun suïcidegedacht<strong>en</strong> echter niet<br />

altijd uit zichzelf ter sprake. Doe in de volg<strong>en</strong>de situaties actief navraag<br />

naar suïcidegedacht<strong>en</strong>:<br />

– bij psychiatrisch onderzoek <strong>en</strong>/of crisissituaties, vooral bij depressieve<br />

symptom<strong>en</strong>;<br />

– bij uiting<strong>en</strong> <strong>van</strong> wanhoop;<br />

– na ernstige verliez<strong>en</strong> (inclusief verlies <strong>van</strong> gezondheid) <strong>en</strong> ingrijp<strong>en</strong>de<br />

(traumatische) gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>;<br />

– op transitiemom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de lop<strong>en</strong>de psychiatrische behandeling<strong>en</strong>, zoals<br />

bij wisseling <strong>van</strong> behandelaar of bij ontslag na e<strong>en</strong> klinische opname;<br />

– bij onverwachte verandering<strong>en</strong>, gebrek aan verbetering, of verslechtering<br />

<strong>van</strong> het klinische beeld <strong>van</strong> e<strong>en</strong> psychiatrische stoornis;<br />

– in elke andere situatie waarin de professional vermoedt dat sprake kan zijn<br />

<strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>.<br />

Onderzoek <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> is bedoeld om e<strong>en</strong> inschatting te mak<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de prognose <strong>van</strong> suïcide, om e<strong>en</strong> indicatie te stell<strong>en</strong> voor noodzakelijke<br />

of gew<strong>en</strong>ste zorg, <strong>en</strong> om zorg te kunn<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong>. U onderzoekt de<br />

suïcidale toestand, de wilsbekwaamheid <strong>en</strong> de rele<strong>van</strong>te stress- <strong>en</strong> kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong>.<br />

CASE-b<strong>en</strong>adering<br />

We bevel<strong>en</strong> u aan om de suïcidale toestand systematisch te onderzoek<strong>en</strong><br />

aan de hand <strong>van</strong> de case-b<strong>en</strong>adering (Chronological Assessm<strong>en</strong>t of<br />

Suïcide Ev<strong>en</strong>ts: Shea, 1998): u vraagt eerst naar de actuele gedacht<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>, dan naar de rec<strong>en</strong>te voorgeschied<strong>en</strong>is (4-8 wek<strong>en</strong>)<br />

<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s naar de ruimere voorgeschied<strong>en</strong>is <strong>van</strong> eerdere episodes<br />

<strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>. Tot slot vraagt u hoe de patiënt de toekomst ziet,<br />

welke plann<strong>en</strong> hij of zij heeft, <strong>en</strong> wat er zou moet<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> om het<br />

toekomstperspectief te verbeter<strong>en</strong>.<br />

– Zie paragraaf 4.2, Voorbeeldvrag<strong>en</strong> suïcidale toestand.<br />

Wilsbekwaamheid<br />

Indi<strong>en</strong> u als professional moet beoordel<strong>en</strong> of de patiënt met suïcidaal<br />

<strong>gedrag</strong> wilsbekwaam is, beoordeelt u het begripsvermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> de beslisvaardigheid<br />

<strong>van</strong> de patiënt <strong>en</strong> maakt u e<strong>en</strong> afweging <strong>van</strong> waard<strong>en</strong> (zie<br />

hoofdstuk 2, paragraaf 6). Stel hoge eis<strong>en</strong> aan die beslisvaardigheid bij<br />

weigering <strong>van</strong> interv<strong>en</strong>ties die lev<strong>en</strong>sredd<strong>en</strong>d zijn.


Sam<strong>en</strong>vatting 15<br />

Stress-kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong><br />

Factor<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd in paragraag 4.1, Schema voor diagnostiek, zijn richtinggev<strong>en</strong>d<br />

voor het systematische onderzoek <strong>van</strong> de stress- <strong>en</strong> kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong>.<br />

Structuurdiagnose <strong>en</strong> prognose<br />

Het systematische onderzoek mondt uit in e<strong>en</strong> structuurdiagnose die is<br />

opgebouwd uit e<strong>en</strong> formulering <strong>van</strong> de suïcidale toestand, e<strong>en</strong> formulering<br />

<strong>van</strong> de belangrijkste stress- <strong>en</strong> kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> werkhypothese<br />

over de etiologie (ontstaansvoorwaard<strong>en</strong>) <strong>en</strong> pathog<strong>en</strong>ese (ontstaanswijze)<br />

<strong>van</strong> het suïcidale <strong>gedrag</strong>, <strong>en</strong> de mate waarin de patiënt in staat geacht<br />

mag word<strong>en</strong> zijn of haar belang<strong>en</strong> bij het suïcidale <strong>gedrag</strong> te overzi<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> te waarder<strong>en</strong>. Uit de diagnostische formulering volgt e<strong>en</strong> individuele<br />

inschatting <strong>van</strong> de prognose, e<strong>en</strong> indicatiestelling voor interv<strong>en</strong>ties voor de<br />

kortere (dag<strong>en</strong>) <strong>en</strong> langere (wek<strong>en</strong>) termijn, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> (voorlopig) behandelplan<br />

of veiligheidsplan.<br />

4.1 Schema voor diagnostiek<br />

Doel<strong>en</strong><br />

– Inschatt<strong>en</strong> <strong>van</strong> de prognose <strong>van</strong> suïcide.<br />

– Indicatiestelling voor zorg.<br />

– Organiser<strong>en</strong> <strong>van</strong> zorg.<br />

Voorbereid<strong>en</strong><br />

– Organiseer veiligheid.<br />

– Verzamel voorinformatie.<br />

– Organiseer de setting.<br />

Onderzoek<br />

1 Contact mak<strong>en</strong>.<br />

2 Bepaal de suïcidale toestand (case-b<strong>en</strong>adering: Shea, 1998).<br />

3 Bepaal stress- <strong>en</strong> kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong>.<br />

4 Betrek naast<strong>en</strong> bij het onderzoek.<br />

5 Formuleer de structuurdiagnose.<br />

6 Bepaal de indicatie voor verdere zorg.<br />

Afrond<strong>en</strong><br />

– Maak e<strong>en</strong> plan met de patiënt (op schrift):<br />

– Organiseer veiligheid.<br />

– Betrek naast<strong>en</strong> bij de diagnostiek.<br />

– Maak afsprak<strong>en</strong> over vervolg; wat als … .<br />

– Bepaal de noodzaak <strong>van</strong> vervolgonderzoek.<br />

– Organiseer de verdere zorg actief.<br />

– Rapporteer.


16 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Kader S.1 Selectie <strong>van</strong> stress- <strong>en</strong> kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong><br />

– Suïcidepoging.<br />

– Letaliteit <strong>van</strong> de poging.<br />

– Suïcidegedacht<strong>en</strong>, int<strong>en</strong>tie, plann<strong>en</strong>.<br />

– Beschikbaarheid <strong>van</strong> e<strong>en</strong> middel.<br />

– Eerdere poging<strong>en</strong> of zelfdestructief <strong>gedrag</strong>.<br />

Persoonsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />

– Leeftijd (ouder).<br />

– Geslacht (man).<br />

Psychiatrische aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

– Stemmingsstoornis.<br />

– Angststoornis.<br />

– Schizofr<strong>en</strong>ie of psychotische stoornis.<br />

– Intoxicatie (alcohol <strong>en</strong>/of drugs).<br />

– Verslaving.<br />

– Eetstoornis.<br />

– Persoonlijkheidsstoornis.<br />

– Voorgeschied<strong>en</strong>is <strong>van</strong> psychiatrische behandeling.<br />

– Slaapstoornis (bij ouder<strong>en</strong>).<br />

– Suïcide in de familie.<br />

Psychologische factor<strong>en</strong><br />

– Wanhoop.<br />

– Negatief d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />

– D<strong>en</strong>kt e<strong>en</strong> last te zijn voor ander<strong>en</strong>.<br />

– Angst.<br />

– Agitatie <strong>en</strong>/of agressie.<br />

– Impulsiviteit.<br />

Gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> <strong>en</strong> verlies<br />

– Verlieservaring<strong>en</strong>.<br />

– Ingrijp<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> (onder andere huiselijk geweld,<br />

seksueel misbruik, verwaarlozing).<br />

– Lichamelijke ziekte, pijn.<br />

– Werkloosheid.<br />

– Det<strong>en</strong>tie.<br />

Overig<br />

– Onvoldo<strong>en</strong>de contact bij onderzoek (te weinig informatie).<br />

Bescherm<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> (selectie)<br />

– Goede sociale steun.<br />

– Verantwoordelijkheid teg<strong>en</strong>over ander<strong>en</strong>, kinder<strong>en</strong>.<br />

– Actief betrokk<strong>en</strong> zijn bij e<strong>en</strong> religieuze geme<strong>en</strong>schap.<br />

– Goede therapeutische relatie.


Sam<strong>en</strong>vatting 17<br />

4.2 Voorbeeldvrag<strong>en</strong> suïcidale toestand<br />

Als er e<strong>en</strong> indicatie is om naar suïcidaal <strong>gedrag</strong> te vrag<strong>en</strong>, kunt u afhankelijk<br />

<strong>van</strong> de situatie gebruikmak<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> hiërarchie <strong>van</strong> oriënter<strong>en</strong>de<br />

vrag<strong>en</strong>, oplop<strong>en</strong>d <strong>van</strong> algeme<strong>en</strong> naar specifiek.<br />

– Hoe gaat het met u?<br />

– Hoe ziet u de toekomst op dit mom<strong>en</strong>t?<br />

– Ziet u voor zichzelf nog <strong>en</strong>ige toekomst?<br />

– Hebt u wel e<strong>en</strong>s het idee dat het lev<strong>en</strong> niet meer de moeite waard is?<br />

– D<strong>en</strong>kt u wel e<strong>en</strong>s aan de dood; wat zijn dat voor gedacht<strong>en</strong>?<br />

– D<strong>en</strong>kt u wel e<strong>en</strong>s dat u e<strong>en</strong> einde aan uw lev<strong>en</strong> zou will<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>?<br />

Bij aanwijzing<strong>en</strong> voor suïcidegedacht<strong>en</strong> moet de inhoud zo concreet mogelijk<br />

word<strong>en</strong> nagevraagd.<br />

Gedacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> die aanleiding war<strong>en</strong> voor het onderzoek<br />

– Hebt u gedacht<strong>en</strong> aan zelfmoord? D<strong>en</strong>kt u dat u dood beter af b<strong>en</strong>t?<br />

– Hebt u plann<strong>en</strong> om zelfmoord te pleg<strong>en</strong>?<br />

– Hoe zi<strong>en</strong> die plann<strong>en</strong> er uit? Welke method<strong>en</strong> hebt u overwog<strong>en</strong>?<br />

– Welke voorbereiding<strong>en</strong> hebt u getroff<strong>en</strong>?<br />

– Hoeveel haast hebt u om uw plann<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>?<br />

Na e<strong>en</strong> suïcidepoging<br />

Na e<strong>en</strong> suïcidepoging vraagt u nauwkeurig na wat er precies is gebeurd.<br />

De onderzoeker maakt als het ware e<strong>en</strong> videofragm<strong>en</strong>t <strong>van</strong> het mom<strong>en</strong>t<br />

waarop de suïcidepoging is uitgevoerd.<br />

– Hoe was de situatie? (doorvrag<strong>en</strong>)<br />

– Wat hebt u gedaan? (doorvrag<strong>en</strong>)<br />

– Wat war<strong>en</strong> uw gedacht<strong>en</strong> daarbij? (doorvrag<strong>en</strong>)<br />

Rec<strong>en</strong>te voorgeschied<strong>en</strong>is<br />

– Hoe lang speelt dit al? Hoe was dit in de laatste wek<strong>en</strong>?<br />

– Hoe vaak had u deze gedacht<strong>en</strong>? Hoe vaak per dag (ti<strong>en</strong>maal,<br />

honderdmaal? Meer nog?)<br />

– Hebt u terugker<strong>en</strong>d kwell<strong>en</strong>de gedacht<strong>en</strong>? Wat d<strong>en</strong>kt u op zo’n mom<strong>en</strong>t?<br />

– Wat zijn aanleiding<strong>en</strong> voor u om zo te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>?<br />

– Hoeveel tijd b<strong>en</strong>t u per dag bezig met deze gedacht<strong>en</strong>? (Vier uur? Acht<br />

uur? Meer nog?)<br />

– Hebt u plann<strong>en</strong> gehad of gemaakt om uzelf iets aan te do<strong>en</strong>?<br />

– Hebt u geprobeerd om e<strong>en</strong> einde aan uw lev<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>?<br />

Ruimere voorgeschied<strong>en</strong>is<br />

– B<strong>en</strong>t u wel e<strong>en</strong>s eerder zo wanhopig geweest?<br />

– Hebt u ooit eerder e<strong>en</strong> periode gehad waarin u deze gedacht<strong>en</strong> gehad?<br />

Wat was er to<strong>en</strong> aan de hand?


18 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

– Hebt u ooit eerder geprobeerd e<strong>en</strong> einde aan uw lev<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>? Wat<br />

was er to<strong>en</strong> aan de hand?<br />

– Wanneer was dat? Wat hebt u to<strong>en</strong> gedaan?<br />

Figuur S.2 Interv<strong>en</strong>ties bij suïcidaal <strong>gedrag</strong> op korte <strong>en</strong> lange<br />

termijn<br />

Eerste interv<strong>en</strong>ties<br />

bij alle patiënt<strong>en</strong> met suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Somatische interv<strong>en</strong>ties<br />

(op indicatie)<br />

Psychiatrische <strong>en</strong> psychosociale interv<strong>en</strong>ties<br />

• Contact mak<strong>en</strong> (bij onvoldo<strong>en</strong>de coöperatie <strong>en</strong>/of vermoed<strong>en</strong> <strong>van</strong> psychiatrische stoornis<br />

ter zake bevoegd <strong>en</strong> bekwaam deskundige consulter<strong>en</strong> of lat<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong>) .<br />

• <strong>Suïcidaal</strong> <strong>gedrag</strong> beïnvloed<strong>en</strong>.<br />

• Veiligheid bevorder<strong>en</strong>.<br />

Beïnvloeding aanleiding<strong>en</strong><br />

• Verhelder<strong>en</strong> oorzak<strong>en</strong> (naast<strong>en</strong> hierbij betrekk<strong>en</strong>; bij jonger<strong>en</strong>: de ouders) .<br />

• Indi<strong>en</strong> nodig: behandel<strong>en</strong> <strong>van</strong> psychiatrische ontregeling <strong>en</strong>/of beïnvloeding <strong>van</strong><br />

aanleiding<strong>en</strong>.<br />

• Versterk<strong>en</strong> <strong>van</strong> bescherm<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>.<br />

Indicatiestell<strong>en</strong> voor de behandelsetting <strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> voor continuïteit<br />

Ambulante <strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

patiënt<strong>en</strong><br />

• Veiligheidsplan mak<strong>en</strong>.<br />

• Behandelplan mak<strong>en</strong> (betrek<br />

naast<strong>en</strong> bij interv<strong>en</strong>ties) .<br />

Na suïcidepoging<br />

• Therapietrouw bevorder<strong>en</strong> na ontslag .<br />

• Overweeg telefonische herbeoordeling of<br />

herbeoordeling aan huis.<br />

Langere termijn: behandeling<br />

op indicatie<br />

* Het niveau (niveau 1-4) geeft aan hoe sterk het bewijs is voor het effect <strong>van</strong> de inter-<br />

v<strong>en</strong>tie. De niveaus zijn e<strong>en</strong> indicatie voor de bewijskracht <strong>van</strong> onderzoek naar het<br />

effect <strong>van</strong> de interv<strong>en</strong>ties: niveau 1 staat voor e<strong>en</strong> zeer sterke bewijskracht (zie ook<br />

bijlage 9)


Sam<strong>en</strong>vatting 19<br />

Actuele gedacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> directe plann<strong>en</strong> voor de toekomst<br />

– Hoe is het nu voor u?<br />

– Hoe ziet de toekomst? Ziet u nog <strong>en</strong>ige toekomst?<br />

– Wat gaat u do<strong>en</strong> als u straks weer thuis b<strong>en</strong>t [of:] als ik weg b<strong>en</strong>?<br />

5 Schema voor behandeling<br />

Bij de behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> onderscheid<strong>en</strong> wij eerste interv<strong>en</strong>ties<br />

versus interv<strong>en</strong>ties voor de langere termijn, zie figuur S.2.<br />

5.1 Behandelsetting<br />

In kader S.2 staan indicaties voor de behandelsetting. Deze indicaties zijn<br />

overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> uit de praktijkrichtlijn voor de beoordeling <strong>en</strong> behandeling<br />

<strong>van</strong> patiënt<strong>en</strong> met suïcidaal <strong>gedrag</strong> <strong>van</strong> de American Psychiatric Association<br />

(apa, 2003). De aanwijzing<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> richting aan het beleid; zij mog<strong>en</strong><br />

niet word<strong>en</strong> opgevat als voorschrift.<br />

Kader S.2 Indicaties voor de behandelsetting bij suïcidaal<br />

<strong>gedrag</strong> (APA, 2003)<br />

Bij voorkeur opnem<strong>en</strong> (in psychiatrische kliniek of PAAZ)<br />

1.1 Na e<strong>en</strong> suïcidepoging indi<strong>en</strong>:<br />

– de patiënt psychotisch, waanachtig depressief of delirant is;<br />

– de poging gewelddadig, bijna dodelijk of weloverwog<strong>en</strong> was;<br />

– voorzorg<strong>en</strong> zijn g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om ontdekking te voorkom<strong>en</strong>;<br />

– er e<strong>en</strong> persister<strong>en</strong>d plan of e<strong>en</strong> persister<strong>en</strong>de int<strong>en</strong>tie is;<br />

– de patiënt spijt heeft dat hij of zij nog leeft, of indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gevoel <strong>van</strong><br />

spanning is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>;<br />

– de patiënt e<strong>en</strong> man is <strong>van</strong> middelbare leeftijd of ouder, met e<strong>en</strong><br />

nieuwe psychiatrische aando<strong>en</strong>ing of nieuw suïcidaal <strong>gedrag</strong>;<br />

– de patiënt weinig ondersteuning heeft (inclusief huisvesting);<br />

– er bij onderzoek uiting<strong>en</strong> zijn <strong>van</strong> impulsief <strong>gedrag</strong>, ernstige agitatie,<br />

zwak oordeelsvermog<strong>en</strong>, of weigering <strong>van</strong> hulp;<br />

– er e<strong>en</strong> psychiatrische stoornis is met e<strong>en</strong> metabole, toxische, infectueuze<br />

etiologie, waarvoor nader onderzoek in e<strong>en</strong> gestructureerde<br />

setting noodzakelijk is.<br />

1.2 Bij suïcidegedacht<strong>en</strong> met:<br />

– e<strong>en</strong> specifiek suïcideplan met hoge letaliteit;<br />

– e<strong>en</strong> sterke doodsw<strong>en</strong>s;<br />

– vitale uitputting <strong>van</strong>wege langdurige slapeloosheid <strong>en</strong>/of stress.


20 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Mogelijk opnem<strong>en</strong><br />

2.1 Na e<strong>en</strong> suïcidepoging zonder de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> bij 1.1 <strong>en</strong> 1.2<br />

beschrev<strong>en</strong>.<br />

2.2 Bij suïcidegedacht<strong>en</strong> in combinatie met:<br />

– e<strong>en</strong> psychose of e<strong>en</strong> andere ernstige psychiatrische aando<strong>en</strong>ing;<br />

– suïcidepoging<strong>en</strong> in de voorgeschied<strong>en</strong>is, vooral als die ernstig war<strong>en</strong>;<br />

– e<strong>en</strong> lichamelijke ziekte als bijkom<strong>en</strong>de factor;<br />

– e<strong>en</strong> beperkt steunsysteem (inclusief het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> huisvesting);<br />

– e<strong>en</strong> onwerkzame ambulante of deeltijdbehandeling;<br />

– gebrek aan medewerking aan e<strong>en</strong> ambulante of deeltijdbehandeling;<br />

– e<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong>de arts-patiëntrelatie of ge<strong>en</strong> toegang tot ambulante<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>;<br />

– de noodzaak <strong>van</strong> deskundige observatie, medisch onderzoek of diagnostisch<br />

onderzoek waarvoor e<strong>en</strong> gestructureerde setting nodig is.<br />

2.3 Zonder poging of gerapporteerde suïcidegedacht<strong>en</strong>, -plan of<br />

-int<strong>en</strong>tie als:<br />

– er uit psychiatrisch onderzoek <strong>en</strong>/of heteroanamnese aanwijzing<strong>en</strong><br />

zijn voor e<strong>en</strong> hoog suïciderisico <strong>en</strong> e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te acute to<strong>en</strong>ame <strong>van</strong><br />

het risico.<br />

Mogelijk naar huis<br />

Na e<strong>en</strong> suïcidepoging of bij de aanwezigheid <strong>van</strong> suïcidegedacht<strong>en</strong> of<br />

-plan indi<strong>en</strong>:<br />

– het suïcidale <strong>gedrag</strong> e<strong>en</strong> reactie is op e<strong>en</strong> gebeurt<strong>en</strong>is (bijvoorbeeld<br />

zakk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> exam<strong>en</strong>, relatieproblem<strong>en</strong>), vooral als de opvatting<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de patiënt over de gebeurt<strong>en</strong>is inmiddels zijn veranderd;<br />

– het plan of de methode e<strong>en</strong> geringe letaliteit heeft;<br />

– de patiënt e<strong>en</strong> stabiele <strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>de omgeving heeft;<br />

– de patiënt in staat is om mee te werk<strong>en</strong> aan advies over follow-up.<br />

Bij voorkeur naar huis<br />

Bij chronisch suïcidaal <strong>gedrag</strong>:<br />

– zonder voorgeschied<strong>en</strong>is met e<strong>en</strong> suïcidepoging met hoge letaliteit,<br />

maar met e<strong>en</strong> veilige, ondersteun<strong>en</strong>de omgeving <strong>en</strong> e<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>de<br />

ambulante behandeling.


Sam<strong>en</strong>vatting 21<br />

6 Professioneel handel<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> suïcide<br />

Hoe u als professional di<strong>en</strong>t te handel<strong>en</strong> na suïcide <strong>van</strong> e<strong>en</strong> patiënt of e<strong>en</strong><br />

ernstige suïcidepoging, is weergegev<strong>en</strong> in tabel S.1.<br />

Tabel S.1 Tak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de professional na suïcide of e<strong>en</strong> ernstige<br />

suïcidepoging<br />

Tak<strong>en</strong> Toelichting<br />

Direct na de suïcide<br />

Informer<strong>en</strong><br />

– Familie/ev<strong>en</strong>tuele naast<strong>en</strong>.<br />

– Eindverantwoordelijk<strong>en</strong> <strong>van</strong> de instelling.<br />

– Ev<strong>en</strong>tuele medepatiënt<strong>en</strong>.<br />

– Led<strong>en</strong> <strong>van</strong> het multidisciplinaire team<br />

<strong>en</strong>/of medebehandelaars.<br />

– Huisarts <strong>van</strong> de patiënt.<br />

– Rapporteer.<br />

Op<strong>van</strong>g organiser<strong>en</strong><br />

– Voor familie ev<strong>en</strong>tuele andere<br />

naast<strong>en</strong>.<br />

– Voor ev<strong>en</strong>tuele medepatiënt<strong>en</strong>.<br />

– Onderzoek medepatiënt<strong>en</strong> op de<br />

aanwezigheid <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>.<br />

– Voor led<strong>en</strong> <strong>van</strong> het multidisciplinaire<br />

team <strong>en</strong>/of medebehandelaars.<br />

Middellange termijn (binn<strong>en</strong> zes wek<strong>en</strong> na de suïcide)<br />

Reconstruer<strong>en</strong> <strong>van</strong> de suïcide<br />

– Met familie <strong>en</strong> andere naast<strong>en</strong>.<br />

– Met led<strong>en</strong> <strong>van</strong> het multidisciplinaire<br />

team <strong>en</strong>/of medebehandelaars.<br />

– Rapporteer.<br />

– Zie De Groot & De Keijser, 2010.<br />

– Houd het dossier beschikbaar voor<br />

evaluatie.<br />

– Zorg voor veiligheid <strong>en</strong> continuiteit.<br />

– Verzamel persoonlijke bezitting<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de patiënt.<br />

– Zie De Groot & De Keijser, 2010.<br />

– Zorg voor veiligheid.<br />

– Zie paragraaf 4.1, Schema voor<br />

diagnostiek.<br />

– Betrek ev<strong>en</strong>tueel de huisarts <strong>van</strong><br />

de patiënt <strong>en</strong>/of de geestelijk<br />

verzorger bij de zorg.<br />

– Overweeg het (lat<strong>en</strong>) bijwon<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de uitvaart door led<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />

multidisciplinaire team.<br />

– Betrek ev<strong>en</strong>tueel de huisarts <strong>van</strong> de<br />

patiënt <strong>en</strong>/of geestelijk verzorger<br />

bij de zorg.


22 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Tabel S.1 vervolg<br />

Tak<strong>en</strong> Toelichting<br />

Rapporter<strong>en</strong> voor het interne systeem<br />

<strong>van</strong> ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbeter<strong>en</strong><br />

Meld<strong>en</strong> <strong>van</strong> de suïcide bij de Inspectie<br />

voor de Gezondheidszorg indi<strong>en</strong>:<br />

– e<strong>en</strong> Bopz-maatregel <strong>van</strong> kracht was;<br />

– er sprake was <strong>van</strong> beperk<strong>en</strong>de<br />

middel<strong>en</strong>, waaronder e<strong>en</strong> verblijf<br />

in e<strong>en</strong> p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>tiaire inrichting, e<strong>en</strong><br />

for<strong>en</strong>sisch-psychiatrische kliniek of<br />

e<strong>en</strong> justitiële jeugdinrichting;<br />

– de instelling <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing is dat de<br />

suïcide sam<strong>en</strong>hangt met tekortkom<strong>en</strong>de<br />

zorg.<br />

Lange termijn (binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele wek<strong>en</strong> of maand<strong>en</strong> na de suïcide)<br />

Consolider<strong>en</strong><br />

– Organiseer op<strong>van</strong>g <strong>en</strong>/of zorg voor<br />

nabestaand<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> expliciete<br />

hulpvraag <strong>en</strong>/of e<strong>en</strong> verhoogd risico<br />

<strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> <strong>en</strong>/of problem<strong>en</strong><br />

in de verliesverwerking.<br />

– Implem<strong>en</strong>teer ev<strong>en</strong>tuele verbetering<strong>en</strong><br />

in de zorg voor suïcidale<br />

patiënt<strong>en</strong>.<br />

– Zie Handreiking uniforme<br />

meldingsroute bij suïcides <strong>en</strong> suïcidepoging<strong>en</strong><br />

met ernstig letsel (GGZ<br />

Nederland, 2011): http://www.<br />

ggznederland.nl/kwaliteit-<strong>van</strong>zorg/suicideprev<strong>en</strong>tie/handreiking-suicide-02-05-2011-def.pdf.<br />

– Door de Raad <strong>van</strong> Bestuur.<br />

– De meldingsvoorwaard<strong>en</strong> geld<strong>en</strong><br />

ook bij suïcidepoging<strong>en</strong> met<br />

ernstig letsel.<br />

– Zie www.igz.nl > Meld<strong>en</strong> > Meld<strong>en</strong><br />

als zorgaanbieder > Format<br />

melding suïcide <strong>en</strong> suïcidepoging<br />

met ernstig letsel aan de inspectie.<br />

– Zie De Groot & De Keijser, 2010.<br />

– Zie paragraaf 5, Schema voor<br />

behandeling.<br />

– Betrek ev<strong>en</strong>tueel de huisarts of<br />

geestelijk verzorger bij de zorg.<br />

– Verwijs naast<strong>en</strong> naar<br />

www.113online.nl.<br />

– Verwijs kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> naar<br />

www.survivalkid.nl.<br />

– Zie Handreiking uniforme<br />

meldingsroute bij suïcides <strong>en</strong> suïcidepoging<strong>en</strong><br />

met ernstig letsel (GGZ<br />

Nederland, 2011): http://www.<br />

ggznederland.nl/kwaliteit-<strong>van</strong>zorg/suicideprev<strong>en</strong>tie/handreiking-suicide-02-05-2011-def.pdf.


Sam<strong>en</strong>vatting 23<br />

7 Aanbeveling<strong>en</strong> voor SEH <strong>en</strong> huisarts<br />

Professionals werkzaam op e<strong>en</strong> afdeling voor spoedeis<strong>en</strong>de hulp (seh) <strong>en</strong><br />

huisarts<strong>en</strong> zijn niet ingebed in de ggz. Omdat zij vaak in aanraking kom<strong>en</strong><br />

met patiënt<strong>en</strong> met suïcidaal <strong>gedrag</strong>, heeft de werkgroep voor deze groep<strong>en</strong><br />

professionals specifieke aanbeveling<strong>en</strong> geformuleerd. In alle omstandighed<strong>en</strong><br />

geld<strong>en</strong> de algem<strong>en</strong>e principes als contact mak<strong>en</strong>, zorg voor veiligheid<br />

<strong>en</strong> continuïteit <strong>en</strong> het bij de zorg betrekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> naast<strong>en</strong>. seh-professionals<br />

<strong>en</strong> huisarts<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> te beschikk<strong>en</strong> over basisvaardighed<strong>en</strong> voor de<br />

omgang met suïcidaal <strong>gedrag</strong>. Daarnaast di<strong>en</strong><strong>en</strong> zij:<br />

– te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> of mogelijk sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> psychiatrische stoornis;<br />

– te kunn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> of verwijzing <strong>en</strong>/of consultatie <strong>van</strong> e<strong>en</strong> deskundige<br />

nodig is. Aandachtspunt<strong>en</strong> zijn: is de patiënt somatisch voldo<strong>en</strong>de stabiel;<br />

<strong>en</strong>: is de patiënt in staat tot e<strong>en</strong> gesprek?<br />

7.1 Spoedeis<strong>en</strong>de hulp (SEH)<br />

<strong>Suïcidaal</strong> <strong>gedrag</strong> op e<strong>en</strong> seh betreft meestal patiënt<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> suïcidepoging<br />

hebb<strong>en</strong> gedaan, of op<strong>en</strong>lijk of bedekt duidelijk mak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> doodsw<strong>en</strong>s<br />

te hebb<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> suïcidepoging hebb<strong>en</strong> somatische diagnostiek <strong>en</strong> behandeling<br />

prioriteit. In beide gevall<strong>en</strong> doet de professional oriënter<strong>en</strong>d onderzoek<br />

naar suïcidaal <strong>gedrag</strong> <strong>en</strong> betrekt daarbij e<strong>en</strong> bevoegd <strong>en</strong> bekwaam<br />

deskundige.<br />

Triage<br />

Tijd<strong>en</strong>s triage word<strong>en</strong> beoordeeld:<br />

– welke maatregel<strong>en</strong> nodig zijn voor de veiligheid <strong>van</strong> de patiënt;<br />

– of e<strong>en</strong> somatische behandeling noodzakelijk is.<br />

– De noodzaak tot somatisch handel<strong>en</strong> gaat vooraf aan psychiatrische<br />

diagnostiek <strong>en</strong> behandeling.<br />

– Als de patiënt noodzakelijke somatische behandeling weigert, moet<br />

word<strong>en</strong> beoordeeld of de patiënt wilsbekwaam is om zelf besluit<strong>en</strong> te<br />

nem<strong>en</strong>.<br />

– Als de patiënt wilsonbekwaam wordt geacht om te besliss<strong>en</strong> over de<br />

noodzakelijke somatische behandeling, zoekt de behandelaar zo mogelijk<br />

ver<strong>van</strong>g<strong>en</strong>de toestemming. Voor maatregel<strong>en</strong> die noodzakelijk zijn<br />

om ernstig nadeel af te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> uitstel duld<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t de<br />

behandelaar als goed hulpverl<strong>en</strong>er te handel<strong>en</strong> conform de wgbo.<br />

nb E<strong>en</strong> patiënt zonder psychiatrische stoornis die betrekkelijk impulsief<br />

twintig tablett<strong>en</strong> paracetamol heeft geslikt <strong>en</strong> die behandeling weigert, zal<br />

in de meeste gevall<strong>en</strong> als wilsonbekwaam moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd,<br />

omdat redelijkerwijs aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> dat hij de consequ<strong>en</strong>ties <strong>van</strong><br />

zijn besluit <strong>en</strong> het ernstige nadeel daar<strong>van</strong> onvoldo<strong>en</strong>de kan overzi<strong>en</strong>.


24 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Consultatie <strong>en</strong> verwijzing<br />

De (arts-assist<strong>en</strong>t-) psychiater of consultatief psychiatrisch verpleegkundige<br />

kunn<strong>en</strong> op elk gew<strong>en</strong>st mom<strong>en</strong>t tijd<strong>en</strong>s het onderzoek <strong>en</strong> de behandeling<br />

<strong>van</strong> de patiënt als deskundige op de seh in consult word<strong>en</strong> gevraagd.<br />

Consultatie <strong>van</strong> e<strong>en</strong> deskundige wordt in elk geval gedaan bij iedere patiënt<br />

die e<strong>en</strong> suïcidepoging heeft gedaan, of bij patiënt<strong>en</strong> die op de seh zijn<br />

gekom<strong>en</strong> <strong>van</strong>wege suïcidale uiting<strong>en</strong>. Afhankelijk <strong>van</strong> de ernst <strong>van</strong> het<br />

suïcidale <strong>gedrag</strong> <strong>en</strong> de diagnose maakt de consul<strong>en</strong>t sam<strong>en</strong> met de patiënt,<br />

<strong>en</strong> zo mogelijk ook met de naast<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> (voorlopig) behandelplan <strong>en</strong> kiest<br />

de consul<strong>en</strong>t de juiste behandelsetting voor de uitvoering daar<strong>van</strong>. Bij<br />

overplaatsing binn<strong>en</strong> het ziek<strong>en</strong>huis of naar e<strong>en</strong> andere instelling hebb<strong>en</strong><br />

de seh-arts <strong>en</strong> de consul<strong>en</strong>t beid<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verantwoordelijkheid voor continuïteit<br />

<strong>van</strong> zorg:<br />

– er word<strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> gemaakt wie als hoofdbehandelaar optreedt;<br />

– er vindt telefonische overdracht <strong>van</strong> informatie plaats. Schriftelijke<br />

verslaggeving <strong>van</strong> zowel SEH-arts als de consul<strong>en</strong>t volgt zo snel mogelijk.<br />

– Bij patiënt<strong>en</strong> met chronisch suïcidaal <strong>gedrag</strong> kan de zorg die de spoedeis<strong>en</strong>de<br />

hulp verle<strong>en</strong>t na e<strong>en</strong> suïcidepoging, beschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

ev<strong>en</strong>tueel veiligheidsplan waarbij afstemming plaatsvindt met andere<br />

betrokk<strong>en</strong> disciplines, <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s met de naast<strong>en</strong> <strong>van</strong> de patiënt.<br />

7.2 Huisarts<br />

De huisarts kan te mak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> met patiënt<strong>en</strong> met elke vorm <strong>van</strong> suïcidaal<br />

<strong>gedrag</strong>: gedacht<strong>en</strong> aan de dood, suïcidegedacht<strong>en</strong>, suïcideplann<strong>en</strong>, na<br />

e<strong>en</strong> suïcidepoging, of met naast<strong>en</strong> <strong>van</strong> person<strong>en</strong> overled<strong>en</strong> door suïcide.<br />

Voor de huisarts geld<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong>:<br />

– patiënt<strong>en</strong> met gedacht<strong>en</strong> aan de dood, maar zonder plann<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> eind<br />

aan te mak<strong>en</strong>, psychiatrisch onderzoek<strong>en</strong>, vooral naar de aanwezigheid<br />

<strong>van</strong> depressieve symptom<strong>en</strong>;<br />

– patiënt<strong>en</strong> die d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> einde aan te mak<strong>en</strong> maar ge<strong>en</strong> (gedetailleerd)<br />

plan hebb<strong>en</strong>, verwijz<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> bevoegd <strong>en</strong> bekwaam deskundige. De<br />

huisarts di<strong>en</strong>t zich zo mogelijk er<strong>van</strong> te vergewiss<strong>en</strong> dat de verwijzing<br />

daadwerkelijk tot stand is gekom<strong>en</strong>;<br />

– patiënt<strong>en</strong> met concrete plann<strong>en</strong> met spoed verwijz<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />

deskundige, meestal de ggz;<br />

– na e<strong>en</strong> suïcidepoging de patiënt somatisch onderzoek<strong>en</strong>, <strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> of<br />

(verwijzing voor) somatische behandeling nodig is;<br />

– na suïcide <strong>van</strong> e<strong>en</strong> patiënt zo nodig de geme<strong>en</strong>telijk lijkschouwer<br />

inschakel<strong>en</strong>;<br />

– na suïcide <strong>van</strong> e<strong>en</strong> patiënt naast<strong>en</strong> informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> welke<br />

nazorg nodig is.


Sam<strong>en</strong>vatting 25<br />

In noodsituaties moet de huisarts ervoor zorg<strong>en</strong> dat de patiënt niet alle<strong>en</strong><br />

is; naast<strong>en</strong> <strong>van</strong> de patiënt kunn<strong>en</strong> hierbij word<strong>en</strong> ingeschakeld.<br />

– Zie ook paragraaf 3.3, Veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg.<br />

– Zie ook paragraaf 3.3, Veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg, zesde punt.<br />

– Zie ook paragraaf 3.2, Naast<strong>en</strong>.<br />

Zorg voor continuïteit<br />

De huisarts kan de continuïteit <strong>van</strong> zorg bevorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee de veiligheid<br />

<strong>van</strong> de suïcidale patiënt als volgt vergrot<strong>en</strong>:<br />

– zo veel mogelijk rele<strong>van</strong>te informatie verstrekk<strong>en</strong> bij de verwijzing <strong>van</strong> de<br />

patiënt naar e<strong>en</strong> andere behandelsetting;<br />

– de doktersdi<strong>en</strong>st informer<strong>en</strong> over suïcidaal <strong>gedrag</strong> <strong>van</strong> de patiënt;<br />

– de rol <strong>van</strong> de huisarts in de zorg voor de suïcidale patiënt (lat<strong>en</strong>)<br />

beschrijv<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel veiligheidsplan <strong>van</strong> de patiënt <strong>en</strong> dit<br />

afstemm<strong>en</strong> met andere betrokk<strong>en</strong> disciplines, <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s met de naast<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de patiënt (zie Kwaliteitsdocum<strong>en</strong>t Ket<strong>en</strong>zorg bij suïcidaliteit: Herm<strong>en</strong>s et<br />

al., 2010);<br />

– herhaald <strong>en</strong> geregeld contact mak<strong>en</strong> over de suïcidegedacht<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de patiënt, in het bijzonder bij patiënt<strong>en</strong> die herstell<strong>en</strong>de zijn <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

klinische depressie;<br />

– geregeld proactief navraag do<strong>en</strong> naar suïcidegedacht<strong>en</strong> bij patiënt<strong>en</strong> die<br />

in het (rec<strong>en</strong>te) verled<strong>en</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong> hebb<strong>en</strong> vertoond.<br />

8 Wet- <strong>en</strong> regelgeving in de praktijk<br />

Bevoegdheid om de patiënt te beoordel<strong>en</strong><br />

Wie mag e<strong>en</strong> patiënt met suïcidaal <strong>gedrag</strong> beoordel<strong>en</strong>? De Wet op de<br />

beroep<strong>en</strong> in de individuele gezondheidszorg (Wet big) regelt dat voor elke<br />

professional geldt: niet bekwaam is niet bevoegd. In e<strong>en</strong> instelling wordt<br />

vaak in e<strong>en</strong> professioneel statuut vastgelegd wie verantwoordelijk wordt<br />

geacht voor beoordeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>. Professionals di<strong>en</strong><strong>en</strong> goed<br />

op de hoogte te zijn <strong>van</strong> de richtlijn<strong>en</strong> <strong>van</strong> de instelling <strong>en</strong> <strong>van</strong> die <strong>van</strong> hun<br />

beroepsver<strong>en</strong>iging.<br />

Deze richtlijn wordt in het bijzonder aanbevol<strong>en</strong> aan iedere arts, psycholoog,<br />

verpleegkundige <strong>en</strong> psychotherapeut die werkzaam is in de gezondheidszorg.<br />

De werkgroep is <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>van</strong> suïcidaal<br />

<strong>gedrag</strong> <strong>en</strong> het uitvoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> oriënter<strong>en</strong>d onderzoek tot de basisvaardighed<strong>en</strong><br />

behoort <strong>van</strong> iedere afzonderlijke professional uit deze beroepsgroep<strong>en</strong>.<br />

Oriënter<strong>en</strong>d onderzoek omvat contact mak<strong>en</strong>, onderzoek do<strong>en</strong><br />

naar de suïcidale toestand, het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> stress- <strong>en</strong> kwetsbaarheidsfactor<strong>en</strong>,<br />

het bij de beoordeling betrekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> naast<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> inschatting<br />

mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de noodzaak om door te verwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> het zorg<strong>en</strong> voor


26 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

veiligheid <strong>en</strong> continuïteit <strong>van</strong> zorg.<br />

Het onderzoek naar etiologie <strong>en</strong> pathog<strong>en</strong>ese <strong>van</strong> het suïcidale <strong>gedrag</strong> <strong>en</strong><br />

de indicatiestelling voor behandeling word<strong>en</strong> beschouwd als specialistische<br />

vaardighed<strong>en</strong>. De beoordeling of de patiënt wilsbekwaam is om te<br />

besliss<strong>en</strong> over de noodzakelijke medische behandeling, <strong>en</strong> de beoordeling<br />

in het kader <strong>van</strong> de Wet Bopz, zijn voorbehoud<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> arts. Als de<br />

beoordeling weg<strong>en</strong>s de Wet Bopz niet is gedaan door e<strong>en</strong> psychiater, di<strong>en</strong>t<br />

deze beoordeling zo snel mogelijk alsnog te volg<strong>en</strong>. Het is aan te bevel<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> psychiater bij diagnostiek <strong>en</strong> behandeling te betrekk<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> ernstige<br />

psychiatrische stoornis vermoed wordt <strong>en</strong>/of als de noodzaak tot e<strong>en</strong><br />

psychiatrische opname afgewog<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong>.<br />

Toestemming patiënt voor behandeling<br />

Mag e<strong>en</strong> professional e<strong>en</strong> patiënt zonder di<strong>en</strong>s toestemming behandel<strong>en</strong><br />

na e<strong>en</strong> suïcidepoging? Bij de indicatiestelling kan spanning bestaan tuss<strong>en</strong><br />

de artikel<strong>en</strong> in de grondwet die autonomie <strong>en</strong> zelfbeschikking <strong>van</strong> de<br />

patiënt bescherm<strong>en</strong> (artikel 10, 11, <strong>en</strong> 15) versus de sociale artikel<strong>en</strong> die<br />

meer verplichting tot zorg bepal<strong>en</strong> (artikel 22). Hierdoor kan e<strong>en</strong> dilemma<br />

optred<strong>en</strong> dat niet kan word<strong>en</strong> opgelost met wettelijke regels.<br />

E<strong>en</strong> somatische behandeling zonder toestemming <strong>van</strong> de patiënt kan alle<strong>en</strong><br />

plaatsvind<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> de patiënt als wilsonbekwaam wordt beoordeeld om<br />

besluit<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> over behandeling, <strong>en</strong> wanneer ernstig nadeel moet<br />

word<strong>en</strong> afgew<strong>en</strong>d (bijvoorbeeld maagspoel<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> suïcidepoging met<br />

letale middel<strong>en</strong>). Indi<strong>en</strong> u als professional moet beoordel<strong>en</strong> of de patiënt<br />

met suïcidaal <strong>gedrag</strong> wilsbekwaam is, beoordeelt u het begripsvermog<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de beslisvaardigheid <strong>van</strong> de patiënt <strong>en</strong> maakt u e<strong>en</strong> afweging <strong>van</strong><br />

waard<strong>en</strong> (zie hoofdstuk 2, paragraaf 6). Van belang is dat aan de beslisvaardigheid<br />

hoge eis<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld bij weigering <strong>van</strong> interv<strong>en</strong>ties<br />

die lev<strong>en</strong>sredd<strong>en</strong>d zijn. Als dat mogelijk is, di<strong>en</strong>t ver<strong>van</strong>g<strong>en</strong>de toestemming<br />

te word<strong>en</strong> gezocht.<br />

Wanneer het risico <strong>van</strong> suïcide of ernstige zelfbeschadiging hoog wordt<br />

ingeschat, overweegt u of e<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> opname geïndiceerd is om het<br />

gevaar af te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. In dit geval di<strong>en</strong>t u zich te realiser<strong>en</strong> dat het gevaar<br />

moet voortkom<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> psychiatrische stoornis. Bij uw onafhankelijke<br />

beoordeling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> inbewaringstelling (ibs) of e<strong>en</strong> rechterlijke machtiging<br />

(rm) volg<strong>en</strong>s de Wet Bopz laat u zich leid<strong>en</strong> door de <strong>Richtlijn</strong> Besluitvorming<br />

dwang (Van Tilburg et al., 2008).<br />

Ontslag teg<strong>en</strong> advies in of gedwong<strong>en</strong> ontslag<br />

Hoe di<strong>en</strong>t u te handel<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> suïcidale patiënt teg<strong>en</strong> advies in met<br />

ontslag wil, of bij e<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> ontslag? De eerste periode na e<strong>en</strong> klinische<br />

opname is kwetsbaar. U regelt e<strong>en</strong> goede continuïteit <strong>van</strong> zorg: in het<br />

bijzonder bij e<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> ontslag <strong>en</strong> bij ontslag teg<strong>en</strong> het advies <strong>van</strong> de


Sam<strong>en</strong>vatting 27<br />

behandelaar in (Kwaliteitswet Zorginstelling<strong>en</strong>, Kwaliteitsdocum<strong>en</strong>t Ket<strong>en</strong>zorg<br />

bij suïcidaliteit, Herm<strong>en</strong>s et al., 2010).<br />

Professionals di<strong>en</strong><strong>en</strong> te overlegg<strong>en</strong> met ket<strong>en</strong>partners <strong>en</strong> in het dossier vast<br />

te legg<strong>en</strong> wie de regie <strong>en</strong> de verantwoordelijkheid heeft voor (onderdel<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong>) de behandeling, voor welke termijn dat geldt, <strong>en</strong> hoe de afsprak<strong>en</strong> zijn<br />

over sam<strong>en</strong>werking, zie het Kwaliteitsdocum<strong>en</strong>t Ket<strong>en</strong>zorg bij suïcidaliteit<br />

(Herm<strong>en</strong>s et al., 2010).<br />

U weegt de voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> af <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ambulante versus e<strong>en</strong> klinische<br />

behandeling. U b<strong>en</strong>t zich bewust <strong>van</strong> de groei<strong>en</strong>de verantwoordelijkheid<br />

<strong>van</strong> de psychiater naarmate de psychiatrische problematiek ernstiger <strong>en</strong><br />

complexer is <strong>en</strong> opname wordt overwog<strong>en</strong>. U handelt steeds als goed hulpverl<strong>en</strong>er.<br />

Wanneer het risico <strong>van</strong> suïcide of ernstige zelfbeschadiging hoog<br />

wordt ingeschat, overweegt u of e<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> opname geïndiceerd is.<br />

Beoordeling noodzaak gedwong<strong>en</strong> opname<br />

Wie moet beoordel<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> opname nodig is? Dit di<strong>en</strong>t<br />

indi<strong>en</strong> mogelijk te word<strong>en</strong> gedaan door e<strong>en</strong> (bij voorkeur onafhankelijke)<br />

psychiater. Als die niet beschikbaar is dan mag de beoordeling ook word<strong>en</strong><br />

gedaan door e<strong>en</strong> arts die ge<strong>en</strong> psychiater is. In het laatste geval moet de<br />

patiënt binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> redelijke termijn alsnog door e<strong>en</strong> psychiater word<strong>en</strong><br />

beoordeeld.<br />

Ander<strong>en</strong> informer<strong>en</strong> over verhoogd suïciderisico<br />

Mog<strong>en</strong> professionals ander<strong>en</strong> (bijvoorbeeld andere professionals, naast<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de patiënt) informer<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> verhoogd suïciderisico? In het kader<br />

<strong>van</strong> goed hulpverl<strong>en</strong>erschap moet e<strong>en</strong> professional bij acute <strong>en</strong> concrete<br />

suïcideplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoog risico op e<strong>en</strong> fatale afloop afweging<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />

over wilsbekwaamheid <strong>en</strong> de noodzaak om ernstig nadeel af te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Daarbij kan het noodzakelijk zijn om de minimaal noodzakelijke informatie<br />

met naast<strong>en</strong> of andere professionals te del<strong>en</strong>. De patiënt wordt<br />

hier<strong>van</strong> direct, of zo snel als verantwoord mogelijk is, op de hoogte gesteld.<br />

Als professional di<strong>en</strong>t u systematisch na te gaan welke rele<strong>van</strong>te ander<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> ingelicht: huisarts, crisisdi<strong>en</strong>st, supervisor, familie <strong>en</strong>/of naast<strong>en</strong>. U<br />

weet dat daarbij e<strong>en</strong> conflict <strong>van</strong> plicht<strong>en</strong> kan optred<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> geheimhoudingsplicht<br />

<strong>en</strong> informatieplicht. Indi<strong>en</strong> u het noodzakelijk acht naast<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de patiënt te informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> de patiënt hiervoor ge<strong>en</strong> toestemming geeft,<br />

zal de professional er alles aan moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong> om de patiënt te overtuig<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de noodzaak om ander<strong>en</strong> te informer<strong>en</strong>.


28 Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek <strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong><br />

Verzoek om hulp bij zelfdoding<br />

Hoe moet e<strong>en</strong> professional omgaan met e<strong>en</strong> verzoek <strong>van</strong> e<strong>en</strong> patiënt om<br />

hulp bij zelfdoding? U toetst e<strong>en</strong> verzoek <strong>van</strong> de patiënt tot hulp bij zelfdoding<br />

<strong>en</strong> uw handel<strong>en</strong> aan de <strong>Richtlijn</strong> Omgaan met het verzoek om hulp<br />

bij zelfdoding door patiënt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> psychiatrische stoornis (Thol<strong>en</strong> et al.,<br />

2009).<br />

Dossiervorming<br />

Wat moet in het dossier word<strong>en</strong> vastgelegd? In het dossier moet<strong>en</strong> alle<br />

rele<strong>van</strong>te bevinding<strong>en</strong>, afweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> beslissing<strong>en</strong> zorgvuldig word<strong>en</strong> vastgelegd,<br />

in het bijzonder wanneer wordt afgewek<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> richtlijn. Voor<br />

e<strong>en</strong> klacht<strong>en</strong>commissie of de tuchtrechter is wat door de professional is<br />

gerapporteerd rele<strong>van</strong>ter dan wat de professional dacht of heeft gezegd.<br />

Inzage door nabestaand<strong>en</strong><br />

Mog<strong>en</strong> nabestaand<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> suïcide inzage hebb<strong>en</strong> in het dossier? De<br />

algem<strong>en</strong>e regel is dat de geheimhoudingsplicht zich uitstrekt tot na het<br />

overlijd<strong>en</strong> <strong>van</strong> de patiënt (knmg, 2010). Nabestaand<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere partij<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> wettelijk recht op informatie of inzage in <strong>en</strong> afschrift <strong>van</strong> het<br />

dossier. In beginsel wordt alle<strong>en</strong> informatie gegev<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> de overled<strong>en</strong>e<br />

daarvoor bij lev<strong>en</strong> toestemming heeft gegev<strong>en</strong>.<br />

Er zijn drie uitzondering<strong>en</strong>: veronderstelde toestemming <strong>van</strong> de patiënt,<br />

e<strong>en</strong> wettelijk voorschrift, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> conflict <strong>van</strong> plicht<strong>en</strong> bij de behandelaar<br />

weg<strong>en</strong>s zwaarweg<strong>en</strong>de belang<strong>en</strong> <strong>van</strong> derd<strong>en</strong> (knmg, 2010). In veel situaties<br />

kan veronderstelde toestemming e<strong>en</strong> redelijke grond zijn om wel informatie<br />

te gev<strong>en</strong>. Emotionele problem<strong>en</strong> <strong>van</strong> familieled<strong>en</strong> na het overlijd<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de patiënt wordt niet opgevat als zwaarweg<strong>en</strong>d belang. De informatie<br />

die na het overlijd<strong>en</strong> wordt verstrekt, is zo rele<strong>van</strong>t <strong>en</strong> beperkt mogelijk,<br />

zo veel mogelijk in de geest <strong>van</strong> de overled<strong>en</strong>e, <strong>en</strong> wordt gegev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

gesprek met de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Familie<br />

Kan familie <strong>van</strong> e<strong>en</strong> patiënt na di<strong>en</strong>s suïcide e<strong>en</strong> klacht indi<strong>en</strong><strong>en</strong>? Bij de<br />

klacht<strong>en</strong>commissie kunn<strong>en</strong> familieled<strong>en</strong> of naast<strong>en</strong> <strong>van</strong> de patiënt e<strong>en</strong><br />

klacht indi<strong>en</strong><strong>en</strong> teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zorgaanbieder over ‘e<strong>en</strong> <strong>gedrag</strong>ing <strong>van</strong> hem of<br />

<strong>van</strong> voor hem werkzame person<strong>en</strong>’ jeg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> patiënt die inmiddels is<br />

overled<strong>en</strong>.


Sam<strong>en</strong>vatting 29<br />

Literatuur<br />

APA. (2003). Practice guideline for the assessm<strong>en</strong>t and treatm<strong>en</strong>t of pati<strong>en</strong>ts with<br />

suicidal behaviors. Washington, DC: American Psychiatric Association.<br />

Ca<strong>van</strong>agh, J.T.O., Carson, A.J., Sharpe, M., & Lawrie, S.M. (2003). Psychological<br />

autopsy studies of suicide: A systematic review. Psychological Medicine, 33,<br />

395-405.<br />

GGZ Nederland. (2011). Handreiking uniforme meldingsroute bij suïcides <strong>en</strong><br />

suïcidepoging<strong>en</strong> met ernstig letsel. Raadpleegbaar via: http://www.ggznederland.nl/kwaliteit-<strong>van</strong>-zorg/suicideprev<strong>en</strong>tie/handreiking-suicide-<br />

02-05-2011-def.pdf.<br />

Goldney, D.R. (2008). Suicide prev<strong>en</strong>tion. Oxford: Oxford University Press.<br />

Groot M. de, & Keijser, J de. (2010). De op<strong>van</strong>g <strong>van</strong> nabestaand<strong>en</strong> na suïcide. In<br />

A.J.F.M. Kerkhof, & B.J. <strong>van</strong> Luyn (Red.), Suïcideprev<strong>en</strong>tie in de praktijk.<br />

Utrecht: Bohn Stafleu <strong>van</strong> Loghum.<br />

Herm<strong>en</strong>s, M, Wett<strong>en</strong>, H. <strong>van</strong>, & Sinnema, H. (2010). Kwaliteitsdocum<strong>en</strong>t Ket<strong>en</strong>zorg<br />

suïcidaliteit: Aanbeveling<strong>en</strong> voor zorgvuldige sam<strong>en</strong>werking in de ket<strong>en</strong>.<br />

Utrecht: Trimbos-instituut.<br />

Shea, S.C. (1998). The chronological assessm<strong>en</strong>t of suicide ev<strong>en</strong>ts: A practical<br />

interviewing strategy for the elicitation of suicidal ideation. The Journal of<br />

clinical psychiatry, 59, 58-72.<br />

KNMG. (2010). <strong>Richtlijn</strong><strong>en</strong> inzake het omgaan met medische gegev<strong>en</strong>s. Utrecht:<br />

KNMG.<br />

Thol<strong>en</strong> et al. (2009). <strong>Richtlijn</strong> Omgaan met het verzoek om hulp bij zelfdoding<br />

door patiënt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> psychiatrische stoornis. Utrecht: De Tijdstroom.<br />

Tilburg W. <strong>van</strong>, Veldhuiz<strong>en</strong>, J.R. <strong>van</strong>, Beijaert, E.W., et al.; (NVvP commissie<br />

richtlijn besluitvorming dwang). (2008). <strong>Richtlijn</strong> besluitvorming dwang:<br />

opname <strong>en</strong> behandeling. Utrecht: De Tijdstroom.<br />

Williams, J.M.G., et al.(2005). Psychology and suicidal behavior: Elaborating<br />

the <strong>en</strong>trapm<strong>en</strong>t model. In: K. Hawton (Ed.), Prev<strong>en</strong>tion and treatm<strong>en</strong>t of<br />

suicidal behavior: From sci<strong>en</strong>ce to practice (pp. 71-78). Oxford: Oxford<br />

University Press.<br />

Zuijderhoudt, R.H. (2004). Praktijkreeks Bopz deel 8: Stoornis <strong>en</strong> de Bopz. D<strong>en</strong><br />

Haag: Sdu.


Dit is e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting <strong>van</strong> de Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek<br />

<strong>en</strong> behandeling <strong>van</strong> suïcidaal <strong>gedrag</strong>. De complete richtlijn (circa 400<br />

pagina's) is <strong>van</strong>af juli 2012 verkrijgbaar via www.tijdstroom.nl <strong>en</strong> de<br />

(online) boekhandel.<br />

ISBN 978 90 5898 223 0, € 20,00.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!