31.08.2013 Views

Arbowijzer "Werken met verven, lakken en beitsen" - FNV Bouw

Arbowijzer "Werken met verven, lakken en beitsen" - FNV Bouw

Arbowijzer "Werken met verven, lakken en beitsen" - FNV Bouw

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>FNV</strong> BOUW BESTAAT UIT <strong>FNV</strong> BOUW & INFRA, <strong>FNV</strong> AFBOUW EN ONDERHOUD, <strong>FNV</strong> MEUBEL & HOUT EN <strong>FNV</strong> WOONDIENSTEN<br />

ARBOWIJZER 20<br />

<strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>,<br />

<strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong><br />

Schone strek<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> gezonde basis<br />

Verv<strong>en</strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> kleur aan de bouw, de meubel- <strong>en</strong><br />

de timmerindustrie. Maar ze kunn<strong>en</strong> tegelijker tijd de gezondheid<br />

vergrauw<strong>en</strong>. Sinds 1 januari 2000 mog<strong>en</strong> schilders <strong>en</strong> parketleggers<br />

bij binn<strong>en</strong>werk alle<strong>en</strong> nog maar product<strong>en</strong> op waterbasis<br />

gebruik<strong>en</strong>. En dus ge<strong>en</strong> oplos middelhoud<strong>en</strong>de product<strong>en</strong>. Het werk<br />

wordt daarmee al e<strong>en</strong> stuk gezonder. Maar ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele verf, lak of<br />

beits is onschadelijk. Wel bestaan er verschill<strong>en</strong> in schadelijkheid.<br />

E<strong>en</strong> afgewog<strong>en</strong> productkeuze <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gezonde werk<strong>met</strong>hode, beperk<strong>en</strong><br />

de gezondheidsrisico’s. Daarnaast blijft <strong>FNV</strong> <strong>Bouw</strong> zich inzett<strong>en</strong><br />

voor het uitbann<strong>en</strong> van alle oplosmiddel<strong>verv<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> voor het<br />

gezonder mak<strong>en</strong> van watergedrag<strong>en</strong> product<strong>en</strong>. In deze <strong>Arbowijzer</strong><br />

e<strong>en</strong> overzicht van de gezondheidsrisico’s van de meest gebruikte<br />

product<strong>en</strong>. Treft u de product<strong>en</strong> van uw interesse niet?<br />

Dat kan, het ars<strong>en</strong>aal is namelijk oneindig. Zie voor verdere informatiebronn<strong>en</strong><br />

de ‘leestips’ in deze <strong>Arbowijzer</strong>.<br />

><br />

><br />

><br />

><br />

><br />

><br />

><br />

><br />

><br />

Onder schilders kom<strong>en</strong> veel beroeps -<br />

ziekt<strong>en</strong> voor. E<strong>en</strong> meer dan gemid -<br />

deld aantal van h<strong>en</strong> wordt ziek door<br />

het werk. De dagelijkse jar<strong>en</strong> lange<br />

blootstelling aan schadelijke stoff<strong>en</strong><br />

is daar de oorzaak van. Hetzelfde<br />

geldt voor parket leggers. Het verbod<br />

op oplos middel<strong>en</strong> heeft het werk al<br />

veiliger gemaakt, maar ook water -<br />

gedrag<strong>en</strong> product<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> gezonder. E<strong>en</strong> boekje op<strong>en</strong><br />

over <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong>.<br />

Herzi<strong>en</strong>e 3e uitgave,<br />

juni 2009<br />

Inhoudsopgave<br />

Schone strek<strong>en</strong> .................................... 1<br />

Wat zijn <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong><br />

<strong>en</strong> beits<strong>en</strong>? ............................................ 2<br />

Oplosmiddelbasis................................ 3<br />

Waterbasis.............................................. 6<br />

Nog meer waterbasis ..................... 11<br />

Wat zegt de wet?.............................. 17<br />

Tips & trucs voor<br />

gezond schilder<strong>en</strong> ............................ 20<br />

Meer wet<strong>en</strong>? ....................................... 23<br />

Nuttige adress<strong>en</strong> .............................. 24<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-1<br />

09220


Wat zijn <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong>?<br />

Sam<strong>en</strong>stelling verf, lak <strong>en</strong> beits<br />

Verv<strong>en</strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> zijn sam<strong>en</strong>gesteld uit vier hoofd bestand -<br />

del<strong>en</strong>: bindmiddel, pigm<strong>en</strong>t, vulstof <strong>en</strong> oplosmiddel. Afhankelijk<br />

van de toepassing van de verf <strong>en</strong> de eis<strong>en</strong> die aan de verf word<strong>en</strong><br />

gesteld, wordt gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bepaald bindmiddel. Het bindmiddel<br />

bepaalt welk oplos middel gebruikt wordt. Pigm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> vulstoff<strong>en</strong><br />

zijn universeel bruikbaar. De hulpstoff<strong>en</strong> zijn afhankelijk van de<br />

eis<strong>en</strong> die aan de verf word<strong>en</strong> gesteld <strong>en</strong> van het gekoz<strong>en</strong> bindmiddel<br />

<strong>en</strong> oplosmiddel.<br />

Het oplosmiddel kan e<strong>en</strong> traditioneel organisch oplosmiddel zijn<br />

(terp<strong>en</strong>tine of tolue<strong>en</strong> bijvoorbeeld) maar ook, <strong>en</strong> steeds vaker,<br />

het anorganische oplosmiddel water. Daarnaast bevatt<strong>en</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>,<br />

<strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> hulpstoff<strong>en</strong> die het product zijn specifieke<br />

eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> geeft. D<strong>en</strong>k hierbij aan verharders, weekmakers,<br />

dispergeer-, antivel-, antischuim-, droog- <strong>en</strong> verdikkingsmiddel<strong>en</strong>.<br />

Verder bevat verf (<strong>met</strong> name watergedrag<strong>en</strong> product<strong>en</strong>) conserveer -<br />

middel<strong>en</strong>, ook wel biocid<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. Ze moet<strong>en</strong> bederf van de<br />

verf door bijvoorbeeld schimmels voorkom<strong>en</strong>.<br />

Het bindmiddel zorgt voor de binding van pigm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> vulstoff<strong>en</strong>:<br />

ze vormt de eig<strong>en</strong>lijke verf- of laklaag.<br />

Pigm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> de gew<strong>en</strong>ste kleur <strong>en</strong> vulstoff<strong>en</strong> verhog<strong>en</strong> het<br />

volume.<br />

Het onderscheid tuss<strong>en</strong> verf, lak <strong>en</strong> beits is niet scherp.<br />

Oorspronkelijk war<strong>en</strong> <strong>lakk<strong>en</strong></strong> transparant. Maar teg<strong>en</strong>woordig zijn<br />

er ook niet transparante <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> is het onderscheid <strong>met</strong> verf<br />

vervaagd. Transparante <strong>lakk<strong>en</strong></strong> bevatt<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> vulstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

titaniumoxide (witte kleurstof). Beits<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> zowel om het hout<br />

te conserver<strong>en</strong> als te kleur<strong>en</strong> <strong>en</strong> toch de houtstructuur te lat<strong>en</strong><br />

zi<strong>en</strong>.<br />

De gezondheidsrisico’s die verf, lak <strong>en</strong> beits <strong>met</strong> zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

zijn afhankelijk van de sam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> van de verwerkingswijze.<br />

De sam<strong>en</strong>stelling bepaalt de schadelijkheid, de verwerkingswijze<br />

de kans op blootstelling.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-2


Oplosmiddelbasis<br />

Oplosmiddel<strong>en</strong> zijn vluchtige (gemakkelijk verdamp<strong>en</strong>de) vloeistoff<strong>en</strong><br />

waarin andere stoff<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong>. Oplosmiddel<strong>en</strong> die als bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

koolstof <strong>en</strong> waterstofatom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> organische<br />

oplosmiddel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. Tolue<strong>en</strong>, trichloorethyle<strong>en</strong>, xyle<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

thinner bijvoorbeeld. Oplos middel<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> er voor dat de verf, lak<br />

of beits goed vloeit. Daarnaast bewerkstelligt hun snelle verdamping<br />

e<strong>en</strong> snelle droging. Maar daarmee kom<strong>en</strong> deze stoff<strong>en</strong> ook vrij<br />

in de lucht <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze word<strong>en</strong> ingeademd <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s gezond -<br />

heidsschade veroorzak<strong>en</strong>. De eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van de bij bui t<strong>en</strong> werk<br />

(binn<strong>en</strong> mag het niet meer!) twee meest gebruikte oplos middel -<br />

<strong>verv<strong>en</strong></strong>, traditionele alkyd <strong>en</strong> high solid alkydverf, op e<strong>en</strong> rij:<br />

Traditionele alkydverf<br />

Alkyd<strong>lakk<strong>en</strong></strong> hebb<strong>en</strong> de kunststof alkydhars als basis, als bindmiddel.<br />

Alkyd is e<strong>en</strong> polyester. Alkydlak heeft ongeveer de volg<strong>en</strong>de<br />

sam<strong>en</strong>stelling: 15 tot 35 proc<strong>en</strong>t alkydhars,<br />

20 tot 25 proc<strong>en</strong>t pigm<strong>en</strong>t, 30 tot 40 proc<strong>en</strong>t organisch oplosmiddel<br />

(meestal terp<strong>en</strong>tine). De rest is hulpstof. De verf droogt door<br />

verdamping van de oplosmiddel<strong>en</strong> <strong>en</strong> door reactie <strong>met</strong> zuurstof uit<br />

de lucht. De gezondheidsrisico’s van het werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> deze <strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

zijn overweg<strong>en</strong>d verbond<strong>en</strong> aan inademing van organische oplosmiddel<strong>en</strong><br />

(zie kader ‘Let op je lijf’). Er zijn echter ook alkydhars<strong>lakk<strong>en</strong></strong><br />

op basis van water (zie onder ‘Nog meer waterbasis’). Alle<br />

typ<strong>en</strong> alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong> bevatt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleine hoeveelheid hulpstoff<strong>en</strong> die<br />

e<strong>en</strong> huidallergie kunn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong>: drogers (Cobalt-siccatief) <strong>en</strong><br />

anti-velmiddel<strong>en</strong> (butanonoxim).<br />

Er zijn nog verschill<strong>en</strong>de variant<strong>en</strong> van alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong> in de handel.<br />

Hierin is <strong>met</strong> name het bindmiddel aangepast, om bepaalde eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

van de verf te verbeter<strong>en</strong>:<br />

Gesiliconeerde alkyd: <strong>met</strong> ingebouwde silicon<strong>en</strong>verbinding<strong>en</strong>;<br />

PUR-alkyd, ofwel ‘urethaan-gemodificeerde’ alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong>.<br />

De gezondheidsrisico’s van deze <strong>verv<strong>en</strong></strong> verschill<strong>en</strong> niet echt van<br />

die van gewone alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong>.<br />

High solid alkydverf<br />

In vergelijking <strong>met</strong> traditionele alkydverf bevat high solid alkydverf<br />

minder oplosmiddel<strong>en</strong>. Gemiddeld zit er 15 tot 20 proc<strong>en</strong>t oplosmiddel<strong>en</strong><br />

in. Het bindmiddel bestaat uit kleinere alkydmolecul<strong>en</strong><br />

die van zichzelf al meer vloei<strong>en</strong> dan de grotere die in alkydverf zitt<strong>en</strong>.<br />

Door die hogere vloeigraad is er minder oplosmiddel nodig. In<br />

high solidverf zit daarom al minder organisch oplosmiddel dan in<br />

traditionele oplosmiddelhoud<strong>en</strong>de alkyd<strong>lakk<strong>en</strong></strong>. Maar het is wel<br />

‘Doorwerkverf’<br />

Dit is e<strong>en</strong> alkydverf, aangepast aan<br />

de koude winter periode. De gezond -<br />

heidsrisico’s van deze verf zijn zelfs<br />

nog iets groter dan die van traditio -<br />

nele alkydverf, door:<br />

Iets meer oplosmiddel, om de<br />

verf bij lage temperatuur ver -<br />

werkbaar te houd<strong>en</strong>;<br />

Sneller verdamp<strong>en</strong>de oplos mid -<br />

del<strong>en</strong>, om de drogings snelheid<br />

op peil te houd<strong>en</strong>;<br />

Meer siccatief (droger), ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />

om de drogings snelheid op peil<br />

te houd<strong>en</strong>.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-3


e<strong>en</strong> stuk meer dan in watergedrag<strong>en</strong> acrylaatverf. Om die red<strong>en</strong><br />

mag high solid alkydverf niet binn<strong>en</strong>shuis word<strong>en</strong> toegepast.<br />

Aromaatvrije verf?<br />

Er zijn verschill<strong>en</strong>de zog<strong>en</strong>aamd ‘aromaatvrije <strong>verv<strong>en</strong></strong>’ op de markt.<br />

Produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> leveranciers will<strong>en</strong> deze product<strong>en</strong> nogal e<strong>en</strong>s<br />

aanprijz<strong>en</strong> als veilig <strong>en</strong> gezond. Maar ook hier gaat het om<br />

oplosmiddelhoud<strong>en</strong>de <strong>verv<strong>en</strong></strong>. Alle<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> dergelijke <strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

ge<strong>en</strong> oplosmiddel<strong>en</strong> uit de b<strong>en</strong>ze<strong>en</strong>familie, de zog<strong>en</strong>aamde<br />

aromat<strong>en</strong>. Bij aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> stink<strong>en</strong> de <strong>verv<strong>en</strong></strong> daardoor minder.<br />

In plaats van aromat<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> deze <strong>verv<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> ander soort<br />

oplosmiddel: iso-parafine. Sinds kort geldt voor aromaatvrije<br />

terp<strong>en</strong>tine <strong>en</strong> isoparaffin<strong>en</strong> dezelfde gezondheidskundige gr<strong>en</strong>swaarde<br />

als voor aromaatrijke terp<strong>en</strong>tine (20 ppm). Aromaatvrije<br />

verf is dus gewoon oplosmiddelhoud<strong>en</strong>de verf <strong>en</strong> zeker ge<strong>en</strong><br />

onschadelijk alternatief. Vanwege het hoge oplosmiddelgehalte is<br />

er e<strong>en</strong> wettelijk verbod op toepassing<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>shuis.<br />

Behandel<strong>en</strong> ondergrond<br />

Elke schilder weet het: e<strong>en</strong> goede voorbehandeling van de<br />

ondergrond is de helft van het werk <strong>en</strong> meer dan de helft<br />

van het resultaat. Verwijder<strong>en</strong> van oude verflag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

reinig<strong>en</strong> van de ondergrond zijn e<strong>en</strong> belangrijk onderdeel<br />

van de voorbehandeling. Ontvett<strong>en</strong>, afbrand<strong>en</strong>, afföhn<strong>en</strong>,<br />

afbijt<strong>en</strong>, schur<strong>en</strong>, slijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> afbrand<strong>en</strong> zijn de meest<br />

gebruikte techniek<strong>en</strong>.<br />

Verwijder<strong>en</strong> verflag<strong>en</strong><br />

Oude verflag<strong>en</strong> zijn te verwijder<strong>en</strong> door afbrand<strong>en</strong>, afbijt<strong>en</strong>,<br />

afföhn<strong>en</strong>, afstek<strong>en</strong>, uitstek<strong>en</strong>, uitfrez<strong>en</strong> of vlamstral<strong>en</strong>. De<br />

minste gezondheidsrisico’s zijn verbond<strong>en</strong> <strong>met</strong> af- <strong>en</strong><br />

uitstek<strong>en</strong>. Bij de andere techniek<strong>en</strong> is er namelijk altijd<br />

blootstelling aan schadelijke gass<strong>en</strong>, damp<strong>en</strong>, stof of<br />

nevels. Het is sterk af te rad<strong>en</strong> om afbijtmiddel<strong>en</strong> op basis<br />

van dichloor<strong>met</strong>haan (<strong>met</strong>hyle<strong>en</strong>chloride) te gebruik<strong>en</strong>.<br />

Deze zijn extreem vluchtig <strong>en</strong> zeer schadelijk.<br />

Ontvett<strong>en</strong><br />

Voor het ontvett<strong>en</strong> van ondergrond<strong>en</strong> is terp<strong>en</strong>tine (ook wel<br />

schildersnafta of peut g<strong>en</strong>oemd) nog altijd e<strong>en</strong> populair<br />

product. Vreemd g<strong>en</strong>oeg wordt het ook nog altijd gebruikt<br />

bij watergedrag<strong>en</strong> schilderwerkzaamhed<strong>en</strong>. Terp<strong>en</strong>tine is<br />

e<strong>en</strong> verzamelnaam voor e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>gsel van oplosmiddel<strong>en</strong><br />

<strong>met</strong> e<strong>en</strong> kooktraject van 90 tot 160 oC. Terp<strong>en</strong>tine is e<strong>en</strong><br />

ongezond product:<br />

het is e<strong>en</strong> organisch oplosmiddel waardoor de verwerker<br />

het risico loopt op OPS (zie kader ‘Let op je lijf’).<br />

het ontvet de huid (t<strong>en</strong>zij oplosmiddeldichte hand -<br />

Oplosmiddelrijke muur<strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

Oplosmiddelrijke muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong><br />

in Nederland vrijwel uitsluit<strong>en</strong>d<br />

buit<strong>en</strong> gebruikt. En dan vooral op<br />

slechte, poeder<strong>en</strong>de ondergrond<strong>en</strong>.<br />

Anders dan de ‘gewone’ oplos middel -<br />

houd<strong>en</strong>de bouw<strong>verv<strong>en</strong></strong> bevatt<strong>en</strong> ze<br />

géén alkydhars als bindmiddel. Het<br />

bindmiddel is e<strong>en</strong> acrylaat-kunststof.<br />

Het is vergelijkbaar <strong>met</strong> het bind -<br />

middel in latex muur<strong>verv<strong>en</strong></strong>. Het<br />

verschil is, dat het in dit geval is<br />

opgelost in e<strong>en</strong> organisch oplosmiddel.<br />

De <strong>verv<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> vaak aangeduid<br />

<strong>met</strong> de merknaam van het bind -<br />

middel: ‘Pliolite’.<br />

scho<strong>en</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>), dat kan tot droogheid <strong>en</strong><br />

eczeem leid<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan het via de huid in het<br />

bloed (<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s in de rest van het lichaam) kom<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> andere populaire ontvetter is ammoniak. Het is e<strong>en</strong><br />

zeer vluchtige stof die de luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> og<strong>en</strong> sterk kan<br />

irriter<strong>en</strong>. Door v<strong>en</strong>tilatie van de ruimte is de hinder <strong>en</strong>igszins<br />

binn<strong>en</strong> de perk<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>.<br />

Aromat<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> deel van de in de handel zijnde terp<strong>en</strong>tines bevat<br />

aromatische oplosmiddel<strong>en</strong>, ook wel aromat<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd.<br />

Dat zijn van b<strong>en</strong>ze<strong>en</strong> afgeleide koolwaterstoff<strong>en</strong> zoals<br />

tolue<strong>en</strong>, xyle<strong>en</strong> <strong>en</strong> ethylb<strong>en</strong>ze<strong>en</strong>. Aromatische terp<strong>en</strong>tines<br />

bestaan voor circa 15 tot 20 % uit dergelijke stoff<strong>en</strong> die de<br />

typisch ‘aromatische’ geur verspreid<strong>en</strong>. Aromat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

ernstige gezondheidsschade veroorzak<strong>en</strong>, variër<strong>en</strong>d van<br />

aantasting van erfelijk materiaal (mutage<strong>en</strong>), voortplan -<br />

tings schade (reprotoxisch), tot schade aan hers<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

z<strong>en</strong>uw<strong>en</strong> (neurotoxisch).<br />

Er bestaan ook aromaatarme, <strong>en</strong> dus geurarme, terp<strong>en</strong>tines.<br />

Dergelijke terp<strong>en</strong>tines bevatt<strong>en</strong> hooguit 5% aromat<strong>en</strong>. Maar<br />

ook voor deze ontvetters geldt dat ze schadelijk zijn <strong>en</strong><br />

ondermeer OPS kunn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong>.<br />

Alternatieve ontvetter<br />

Er zijn teg<strong>en</strong>woordig vele ontvetters in de handel op basis<br />

van water <strong>en</strong> oppervlakte actieve stoff<strong>en</strong> (zeep). Deze<br />

ontvett<strong>en</strong> prima. Door vervolg<strong>en</strong>s <strong>met</strong> water af te nem<strong>en</strong><br />

verdwijn<strong>en</strong> de zeeprest<strong>en</strong>.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-4


Let op je lijf<br />

Ziek van de oplosmiddel<strong>en</strong><br />

Organische oplosmiddel<strong>en</strong> zijn goede vetoplossers. Dat is e<strong>en</strong> prettige eig<strong>en</strong>schap als het gaat om<br />

ontvett<strong>en</strong>. Maar het minder prettige is dat het m<strong>en</strong>selijk lichaam ook veel vet bevat. Door hun vetoploss<strong>en</strong>d<br />

vermog<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oplosmiddel<strong>en</strong> huid, og<strong>en</strong>, z<strong>en</strong>uwstelsel, slijmvliez<strong>en</strong> van neus, keel,<br />

luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> long<strong>en</strong> uitdrog<strong>en</strong> <strong>en</strong> aantast<strong>en</strong>. Oplosmiddel<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> het lichaam binn<strong>en</strong> door<br />

inademing, via de huid of door inslikk<strong>en</strong>. Het z<strong>en</strong>uwstelsel is het meest gevoelige orgaan voor<br />

oplosmiddel<strong>en</strong>. Daar zijn de schadelijke effect<strong>en</strong> het eerst te merk<strong>en</strong>.<br />

Misselijk<br />

Na blootstelling aan hoge conc<strong>en</strong>traties oplosmiddel<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde acute oplosmiddel -<br />

vergiftiging optred<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele minut<strong>en</strong>, of hooguit <strong>en</strong>kele ur<strong>en</strong>, voel je je ziek. Misselijk vooral.<br />

Als de blootstelling stopt, zijn de verschijnsel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele ur<strong>en</strong> tot dag<strong>en</strong> volledig verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Effect<strong>en</strong> voor de voortplanting<br />

Oplosmiddel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op de voortplanting. Met e<strong>en</strong> moeilijk woord wordt dat ‘reprotoxische<br />

effect<strong>en</strong>’ g<strong>en</strong>oemd. Deze reprotoxische effect<strong>en</strong> uit<strong>en</strong> zich soms al vóór de zwangerschap.<br />

Zowel mann<strong>en</strong> als vrouw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verminderd vruchtbaar zijn. De oplosmiddel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ook effect<br />

hebb<strong>en</strong> op het (ongebor<strong>en</strong>) kind. Rec<strong>en</strong>t onderzoek lijkt erop te duid<strong>en</strong> dat schilders e<strong>en</strong> verhoogd<br />

risico hebb<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> kind te krijg<strong>en</strong> <strong>met</strong> e<strong>en</strong> aangebor<strong>en</strong> stoornis. Het risico hierop is de laatste<br />

jar<strong>en</strong> wel afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als gevolg van de verplichting om binn<strong>en</strong>shuis watergedrag<strong>en</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong> te gebruik<strong>en</strong>.<br />

OPS<br />

Wie dag in dag uit (grote of kleine hoeveelhed<strong>en</strong>) oplosmiddel<strong>en</strong> inademt kan langzaam ziek word<strong>en</strong>.<br />

Als de blootstelling maand<strong>en</strong> tot jar<strong>en</strong> duurt, zit er voortdur<strong>en</strong>d e<strong>en</strong> beetje oplosmiddel in allerlei<br />

organ<strong>en</strong>, dus ook in de hers<strong>en</strong><strong>en</strong>. Op d<strong>en</strong> duur kunn<strong>en</strong> omhulsels van z<strong>en</strong>uwcell<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong>slotte ook<br />

hers<strong>en</strong>del<strong>en</strong> letterlijk oploss<strong>en</strong>. Daardoor verandert het gedrag van deg<strong>en</strong>e die is blootgesteld. De<br />

aando<strong>en</strong>ing wordt Organisch Psycho Syndroom (OPS) g<strong>en</strong>oemd. Organisch: het afwijk<strong>en</strong>d gedrag is het<br />

gevolg van beschadiging van hers<strong>en</strong>weefsel of verstoring van process<strong>en</strong>. Syndroom: het is e<strong>en</strong><br />

combinatie van ziekteverschijnsel<strong>en</strong>. De verschijnsel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> van persoon tot persoon verschill<strong>en</strong>. Er<br />

zijn drie gradaties van OPS:<br />

Licht OPS<br />

Slaapstoorniss<strong>en</strong>, hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, verlies van interesse in dagelijkse<br />

activiteit<strong>en</strong>, conc<strong>en</strong>tratiestoorniss<strong>en</strong>, traagheid.<br />

Matig OPS<br />

Dezelfde verschijnsel<strong>en</strong> als bij licht OPS, sam<strong>en</strong> <strong>met</strong>: stemmingswisseling<strong>en</strong>, geïrriteerdheid,<br />

neerslachtigheid, verslechtering (korte termijn) geheug<strong>en</strong>, lichte persoonlijkheidsverandering<strong>en</strong>.<br />

Ernstig OPS<br />

De voorgaande verschijnsel<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong> <strong>met</strong>: duidelijke verslechtering van intellectuele mogelijkhed<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> geheug<strong>en</strong>, (ernstige) persoonlijkheidsverandering<strong>en</strong>.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-5


Waterbasis<br />

Verv<strong>en</strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> op waterbasis zijn minder ongezond dan<br />

die op basis van organische oplosmiddel<strong>en</strong> (zie Let op je lijf). Maar<br />

ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele van deze product<strong>en</strong> is limonade. Ook niet als ze water<br />

als basis hebb<strong>en</strong>. Het blijv<strong>en</strong> chemische product<strong>en</strong> waar je voorzichtig<br />

mee om moet gaan. Met de introductie van watergedrag<strong>en</strong><br />

verfsystem<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> aantal nieuwe stoff<strong>en</strong> geïntroduceerd. Het<br />

gaat <strong>met</strong> name om monomer<strong>en</strong>, oplosmiddel<strong>en</strong> (co-solv<strong>en</strong>ts),<br />

conserveermiddel<strong>en</strong> (biocid<strong>en</strong>), oppervlakte actieve stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

andere hulpstoff<strong>en</strong>. Al deze stoff<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> in<br />

zeer kleine hoeveelhed<strong>en</strong> in de verf voor waardoor het gezondheidsrisico<br />

niet erg groot is. De gezondheidseffect<strong>en</strong> zijn echter<br />

serieus g<strong>en</strong>oeg om er toch rek<strong>en</strong>ing mee te houd<strong>en</strong>. De gezondheidsrisico’s<br />

van de minst ongezonde, <strong>en</strong> daarom aanbevol<strong>en</strong>,<br />

watergedrag<strong>en</strong> product<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> rij: acrylaat, hybride, polyurethaan<br />

& polyurethaan- acrylaat (PUR-acrylaat).<br />

Watergedrag<strong>en</strong> acrylaat<br />

Watergedrag<strong>en</strong> acrylaat<strong>verv<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> vervaardigd van kwalitatief<br />

goede <strong>en</strong> duurdere acryldispersies. Dat zijn niet dezelfde als die in<br />

latex<strong>verv<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> sierpleisters word<strong>en</strong> gebruikt. Naast tal van hulpstoff<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> water bevat watergedrag<strong>en</strong> acrylaatverf 20 tot 100 gram<br />

oplosmiddel per liter. Dit is binn<strong>en</strong> de wettelijk toegestane marge.<br />

Hoewel het OPS-risico daarmee <strong>en</strong>orm verlaagd is, is ook deze<br />

‘waterverf’ niet onschadelijk. E<strong>en</strong> aantal risico’s op e<strong>en</strong> rij.<br />

Huid. Het meest besprok<strong>en</strong> gezondheidseffect van acrylaatverf is<br />

huid irritatie <strong>en</strong> overgevoeligheid. De boosdo<strong>en</strong>ers zijn <strong>met</strong> name<br />

acrylaatmonomer<strong>en</strong>, conserveermiddel<strong>en</strong> (biocid<strong>en</strong>) <strong>en</strong> oppervlakte<br />

actieve stoff<strong>en</strong> (emulgator<strong>en</strong>). Ondanks de vrees die hiervoor<br />

bestond, is sinds de vervangingsplicht van 2000 echter ge<strong>en</strong><br />

to<strong>en</strong>ame in het aantal huidklacht<strong>en</strong> onder schilders gezi<strong>en</strong>. Huid -<br />

contact <strong>met</strong> deze stoff<strong>en</strong> is dan ook vrij gemakkelijk te voorkom<strong>en</strong><br />

door netjes te werk<strong>en</strong> of door handscho<strong>en</strong><strong>en</strong> te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> indi<strong>en</strong><br />

nodig gezichtsbescherming.<br />

Co-solv<strong>en</strong>ts. Ook de oplosmiddel<strong>en</strong> die als co-solv<strong>en</strong>t word<strong>en</strong><br />

toegepast zijn gezondheidsschadelijk. Over het algeme<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

hiervoor glycol<strong>en</strong> of glycolethers gebruikt. De meest schadelijke<br />

(ethyle<strong>en</strong>glycol <strong>en</strong> ethyle<strong>en</strong>glycolethers) word<strong>en</strong> inmiddels niet of<br />

nauwelijks meer toegepast. In plaats daarvan word<strong>en</strong> minder<br />

vluchtige <strong>en</strong> minder schadelijke glycol(ethers) toegevoegd, zoals<br />

propyle<strong>en</strong>glycol <strong>en</strong> Texanol. Ook sommige van de huidige<br />

glycol(ethers) kunn<strong>en</strong> echter gemakkelijk door de huid word<strong>en</strong><br />

Spuit<strong>en</strong>?<br />

Steeds vaker word<strong>en</strong> muur<strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

aangebracht door middel van<br />

verspuit<strong>en</strong>. De gezondheidsrisico’s<br />

bij het verspuit<strong>en</strong> van verf zijn vele<br />

mal<strong>en</strong> groter dan bij kwast<strong>en</strong> of<br />

roll<strong>en</strong>. Dit komt door de verfnevel die<br />

gemakkelijk kan word<strong>en</strong> ingeademd.<br />

Ook niet vluchtige stoff<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> op<br />

deze manier gemakkelijk de long<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong>. Bij het verspuit<strong>en</strong> van verf is<br />

het belangrijk altijd de juiste<br />

adembescherming te gebruik<strong>en</strong>.<br />

Hetzelfde geldt bij het opschur<strong>en</strong> van<br />

oude verflag<strong>en</strong>.<br />

Red<strong>en</strong> dus om e<strong>en</strong> stofkapje te<br />

drag<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s deze werkzaamhed<strong>en</strong>.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-6


opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Des te meer red<strong>en</strong> om huidcontact <strong>met</strong> de verf te<br />

vermijd<strong>en</strong>.<br />

Ammoniak <strong>en</strong> amines. Acrylaatverf bevat over het algeme<strong>en</strong> amines,<br />

<strong>en</strong> sommige goed kope product<strong>en</strong> ook nog ammoniak. Dit zijn zeer<br />

vluchtige stoff<strong>en</strong> die de luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de og<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> irriter<strong>en</strong>.<br />

Ze word<strong>en</strong> in zeer kleine hoeveelhed<strong>en</strong> toegepast (circa 0,1%).<br />

Als de werkruimte niet gev<strong>en</strong>tileerd wordt, kan ondanks de kleine<br />

hoeveelhed<strong>en</strong> hinder ontstaan. De kans dat de conc<strong>en</strong>tratie zo<br />

hoog wordt dat er blijv<strong>en</strong>de gezondheidsschade ontstaat, is niet<br />

groot.<br />

Ook acrylaat: muur<strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

Teg<strong>en</strong>woordig zijn de meeste water gedrag<strong>en</strong> muur<strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

acrylaat<strong>verv<strong>en</strong></strong>. De gezondheidseffect<strong>en</strong> van deze<br />

muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> verschill<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk niet van watergedrag<strong>en</strong><br />

acrylaat lak<strong>verv<strong>en</strong></strong>. Ze bevatt<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> wat<br />

minder cosolv<strong>en</strong>t <strong>en</strong> wat meer vul middel dan lak<strong>verv<strong>en</strong></strong>.<br />

Sommige muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> zijn watergedrag<strong>en</strong> natuur<strong>verv<strong>en</strong></strong> (zie<br />

verderop in deze <strong>Arbowijzer</strong>). Over het algeme<strong>en</strong> be vatt<strong>en</strong><br />

muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> minder additiev<strong>en</strong> dan lak<strong>verv<strong>en</strong></strong>. Dat komt<br />

doordat aan muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> minder hoge eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld<br />

wat betreft hardheid, krasvastheid <strong>en</strong> glans. Wel bevatt<strong>en</strong><br />

muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> doorgaans relatief veel conserveermiddel<strong>en</strong>.<br />

Huid. Watergedrag<strong>en</strong> muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> basis<br />

hebb<strong>en</strong> van vinyl of combinaties van acrylaat <strong>en</strong> vinyl.<br />

In theorie kunn<strong>en</strong> ook deze <strong>verv<strong>en</strong></strong> monomer<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong><br />

die doorgaans e<strong>en</strong> irriter<strong>en</strong>de werking hebb<strong>en</strong>. Over het<br />

algeme<strong>en</strong> zal het gezondheidsrisico niet groot zijn.<br />

Co-solv<strong>en</strong>ts. De oplosmiddel<strong>en</strong> die gebruikt word<strong>en</strong> zijn<br />

glycol(ethers), petroleumdestillat<strong>en</strong> (C8-C12) of Texanol<br />

Watergedrag<strong>en</strong> hybride<br />

Watergedrag<strong>en</strong> hybride<strong>verv<strong>en</strong></strong> zijn gebaseerd op e<strong>en</strong> combinatie<br />

van acrylaat <strong>en</strong> alkyd. De meeste hybride<strong>verv<strong>en</strong></strong> zijn m<strong>en</strong>gsels van<br />

watergedrag<strong>en</strong> acrylaatdispersies <strong>en</strong> watergedrag<strong>en</strong> alkydemulsies,<br />

maar het is ook mogelijk dat er e<strong>en</strong> alkydoplossing wordt gebruikt.<br />

Hybride<strong>verv<strong>en</strong></strong> zijn <strong>en</strong>ige tijd in zwang geweest, maar vooral de<br />

PUR-acrylat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de laatste jar<strong>en</strong> de overhand gekreg<strong>en</strong> (zie<br />

volg<strong>en</strong>de pagina).<br />

Huid. Net als acrylaatverf kan ook hybrideverf huidirritatie <strong>en</strong> overgevoeligheid<br />

veroorzak<strong>en</strong>. De boosdo<strong>en</strong>ers? Dezelfde stoff<strong>en</strong> als in<br />

acrylaatverf, namelijk acrylaatmonomer<strong>en</strong>, conserveermiddel<strong>en</strong><br />

(tri<strong>met</strong>hylp<strong>en</strong>taandiol mono-isobutyraat). Sommige<br />

glycol<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> makkelijk door de huid he<strong>en</strong>dring<strong>en</strong>.<br />

Petroleumdestillat<strong>en</strong> (C8-C12) zijn weinig vluchtige<br />

meestal alifatische koolwaterstoff<strong>en</strong>. Texanol is e<strong>en</strong> niet<br />

vluchtig oplosmiddel. Doordat de stof niet vluchtig is, is<br />

het inademingsrisico niet groot. Over de schadelijkheid<br />

van deze stof is onvoldo<strong>en</strong>de bek<strong>en</strong>d. Daarom is<br />

voorzichtigheid gebod<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> al vanwege deze<br />

oplosmiddel<strong>en</strong> is het raadzaam huidcontact <strong>met</strong> de verf<br />

te vermijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook te zorg<strong>en</strong> voor goede v<strong>en</strong>tilatie.<br />

Luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> og<strong>en</strong>. In watergedrag<strong>en</strong> muurverf kunn<strong>en</strong><br />

ammoniak (in goedkope product<strong>en</strong>) <strong>en</strong> amines<br />

voorkom<strong>en</strong>. Het zijn zeer vluchtige stoff<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> zeer<br />

irriter<strong>en</strong>de werking hebb<strong>en</strong> op de luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

og<strong>en</strong>. Ze word<strong>en</strong> in zeer kleine hoeveelhed<strong>en</strong> toegepast<br />

(circa 0,1%). Als de werkruimte niet gev<strong>en</strong>tileerd wordt,<br />

kan de conc<strong>en</strong>tratie van deze stoff<strong>en</strong> in de lucht<br />

dermate hoog word<strong>en</strong> dat hinder ontstaat. De kans op<br />

blijv<strong>en</strong>de gezondheidsschade is echter gering.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-7


(biocid<strong>en</strong>) <strong>en</strong> oppervlakte actieve stoff<strong>en</strong> (emulgator<strong>en</strong>). Hybride -<br />

verf bevat echter nog e<strong>en</strong> extra ingrediënt, namelijk alkydhars.<br />

Alkydhars<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> kleine hoeveelhed<strong>en</strong> drogers (siccatief) <strong>en</strong><br />

anti-velmiddel nodig. Bij langdurig herhaaldelijk huidcontact <strong>met</strong><br />

deze stoff<strong>en</strong> kan allergie ontstaan. Ook in geval van hybrideverf is<br />

het dus belangrijk huidcontact te vermijd<strong>en</strong>.<br />

Co-solv<strong>en</strong>ts. Dezelfde oplosmiddel<strong>en</strong> als in acrylaatverf word<strong>en</strong> ook<br />

in hybride<strong>verv<strong>en</strong></strong> gebruikt, namelijk glycol<strong>en</strong> <strong>en</strong> glycolethers. De<br />

meest schadelijke hiervan, ethyle<strong>en</strong>glycol <strong>en</strong> ethyle<strong>en</strong>glycolethers,<br />

word<strong>en</strong> niet meer toegepast. Ook sommige andere glycolethers<br />

dring<strong>en</strong> echter gemakkelijk door de huid. Des te meer red<strong>en</strong> om<br />

huidcontact te vermijd<strong>en</strong>.<br />

Luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> og<strong>en</strong>. Ook in hybride<strong>verv<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> amines <strong>en</strong> soms<br />

ammoniak toegepast. Het zijn zeer vluchtige stoff<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> zeer<br />

irriter<strong>en</strong>de werking hebb<strong>en</strong> op de luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de og<strong>en</strong>. Ze word<strong>en</strong><br />

in zeer kleine hoeveelhed<strong>en</strong> toegepast (circa 0,1%). Als er in<br />

e<strong>en</strong> ruimte niet gev<strong>en</strong>tileerd wordt, kan er toch e<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>tratie in<br />

de lucht opgebouwd word<strong>en</strong> die als zeer hinderlijk ervar<strong>en</strong> wordt.<br />

De kans dat de conc<strong>en</strong>tratie amoniak <strong>en</strong> amines zo hoog wordt dat<br />

er blijv<strong>en</strong>de schade ontstaat is echter niet groot.<br />

Watergedrag<strong>en</strong> polyurethaan <strong>en</strong> polyurethaan-acrylaat<br />

Tot de watergedrag<strong>en</strong> polyurethaan<strong>verv<strong>en</strong></strong> hor<strong>en</strong> zowel verfsystem<strong>en</strong><br />

op basis van polyurethaan, als system<strong>en</strong> die gebaseerd zijn<br />

op combinaties van polyurethaan <strong>en</strong> acrylaat (‘PUR-acrylat<strong>en</strong>’). De<br />

laatste word<strong>en</strong> in de bouw erg veel gebruikt voor binn<strong>en</strong>werk, als<br />

vervanger voor de oude oplosmiddelrijke alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong>. ‘Pure’ watergedrag<strong>en</strong><br />

polyurethaan<strong>verv<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> veel als parketlak gebruikt. In<br />

beide gevall<strong>en</strong> is het OPS-risico sterk verlaagd. Maar er word<strong>en</strong><br />

ook nieuwe gezondheidsrisico’s geïntroduceerd. Die word<strong>en</strong> veroorzaakt<br />

door de in de verf toegepaste monomer<strong>en</strong>, oplosmiddel<strong>en</strong><br />

(co-solv<strong>en</strong>ts), conserveermiddel<strong>en</strong>, oppervlakte actieve stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

andere hulpstoff<strong>en</strong>. De meeste van deze stoff<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in zeer<br />

kleine hoeveelhed<strong>en</strong> aan de verf toegevoegd, waardoor het risico<br />

niet erg groot is. Het gezondheidseffect van e<strong>en</strong> aantal van deze<br />

stoff<strong>en</strong> is echter serieus g<strong>en</strong>oeg om er ondanks de lage conc<strong>en</strong>tratie<br />

toch rek<strong>en</strong>ing mee te houd<strong>en</strong>.<br />

Monomer<strong>en</strong>. In alle bindmiddel<strong>en</strong> komt in principe e<strong>en</strong> klein perc<strong>en</strong>tage<br />

monomer<strong>en</strong> voor. Dat is het restant dat niet gereageerd<br />

heeft tot polymeer oftewel niet uitgehard is <strong>en</strong> als ‘e<strong>en</strong>zaam’ residu<br />

overblijft. In polyurethaan zijn dit diisocyanat<strong>en</strong>. Niet álle polyurethaanverf<br />

bevat ook deze diisocyanat<strong>en</strong>. Polyurethaanverf<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-8


estaat namelijk als één- <strong>en</strong> als twee-compon<strong>en</strong>tsysteem.<br />

In het één-compon<strong>en</strong>tsysteem reager<strong>en</strong> de diisocyanat<strong>en</strong> onmiddellijk<br />

<strong>met</strong> het in de verf aanwezige water, waardoor ze niet langer<br />

schadelijk zijn. Ook als het één-compon<strong>en</strong>t systeem e<strong>en</strong> combinatie<br />

is van polyurethaan <strong>en</strong> acrylaat bevat de verf ge<strong>en</strong> schadelijke diisocyanat<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> dergelijk systeem kan echter wel acrylaatmonomer<strong>en</strong><br />

bevatt<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> twee-compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>systeem (veelal parket<strong>lakk<strong>en</strong></strong>) bestaat uit<br />

e<strong>en</strong> hars <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verharder. De hars (meestal compon<strong>en</strong>t A)<br />

bestaat uit e<strong>en</strong> onschadelijke polyurethaanpolymeer. Compon<strong>en</strong>t B<br />

(de verharder) kan, doordat deze niet op waterbasis is, echter wel<br />

schadelijke diisocyanaat monomer<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>.<br />

De meeste diisocyanat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> irritatie van huid, og<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

luchtweg<strong>en</strong> of allergie veroorzak<strong>en</strong>. Allergie kan zowel ontstaan<br />

door huidcontact als door inademing. Over het algeme<strong>en</strong> zijn<br />

diisocyanat<strong>en</strong> echter niet vluchtig, waardoor huidcontact de belangrijkste<br />

blootstellingsroute is. Indi<strong>en</strong> iemand e<strong>en</strong> allergie voor één<br />

bepaalde diisocyanaat heeft ontwikkeld, blijkt hij meestal allergisch<br />

te zijn voor alle diisocyanat<strong>en</strong>.Vooral bij de verharder van<br />

twee-compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> polyurethaan<strong>verv<strong>en</strong></strong> is het belangrijk om<br />

huidcontact te vermijd<strong>en</strong>.<br />

Co-solv<strong>en</strong>ts. Ook polyurethaanverf bevat e<strong>en</strong> klein perc<strong>en</strong>tage oplos -<br />

middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vaak ook amin<strong>en</strong>. Meestal word<strong>en</strong> dezelfde oplosmiddel<strong>en</strong><br />

gebruikt als in acrylaatverf, namelijk glycol(ether) <strong>en</strong> propyle<strong>en</strong>glycol.<br />

Daarnaast kan in sommige product<strong>en</strong> nog N-<strong>met</strong>hyl -<br />

pyrrolidon voorkom<strong>en</strong>. Deze stof is echter schadelijk voor de voortplanting,<br />

<strong>en</strong> is daarom in de meeste product<strong>en</strong> al uitgebann<strong>en</strong>.<br />

Zowel de overige oplos middel<strong>en</strong> als amin<strong>en</strong> zijn ge<strong>en</strong> red<strong>en</strong> tot<br />

grote ongerustheid, maar wel red<strong>en</strong> om huidcontact te vermijd<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> te zorg<strong>en</strong> voor voldo<strong>en</strong>de v<strong>en</strong>tilatie.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-9


Geheug<strong>en</strong>steuntjes<br />

Vanaf januari 2000 is oplosmiddelverf verbod<strong>en</strong> bij binn<strong>en</strong>schilderwerk. Elke professionele schilder moet product<strong>en</strong> op<br />

waterbasis gebruik<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal geheug<strong>en</strong>steuntjes.<br />

Wanneer moet water?<br />

Volg<strong>en</strong>s de wet is gebruik van watergedrag<strong>en</strong> verf bij binn<strong>en</strong>schilderwerk verplicht. Dat wil zegg<strong>en</strong>:<br />

Muurverf <strong>met</strong> maximaal 60 gram Vluchtige Organische Stoff<strong>en</strong> (VOS = oplosmiddel<strong>en</strong>) per liter verf.<br />

Lakverf <strong>met</strong> maximaal 100 gram VOS per liter verf.<br />

Wat is binn<strong>en</strong>?<br />

Werk in het pand van de klant is binn<strong>en</strong>schilderwerk.<br />

Ook als de ram<strong>en</strong> of deur<strong>en</strong> op<strong>en</strong>staan.<br />

Wat is buit<strong>en</strong>?<br />

Werk in de schilderwerkplaats (aan bijvoorbeeld deur<strong>en</strong> of kozijn<strong>en</strong>) is ge<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>schilderwerk.<br />

Werk in afgeschermde buit<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> (bijvoorbeeld afgeplakte galerij<strong>en</strong>) is ge<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>schilderwerk.<br />

Welke product<strong>en</strong> zijn op waterbasis?<br />

Watergedrag<strong>en</strong> acrylaatverf (dispersieverf)<br />

Watergedrag<strong>en</strong> hybrideverf<br />

Watergedrag<strong>en</strong> poly-urethaanlak<br />

En ook:<br />

Watergedrag<strong>en</strong> natuurverf<br />

Watergedrag<strong>en</strong> alkydverf<br />

Watergedrag<strong>en</strong> epoxyverf<br />

Watergedrag<strong>en</strong> muurverf<br />

Welke product<strong>en</strong> zijn op basis van oplosmiddel<strong>en</strong>?<br />

Oplosmiddelhoud<strong>en</strong>de high solids<br />

Oplosmiddelhoud<strong>en</strong>de alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

Uitzondering<strong>en</strong>. Wanneer hoeft water niet?<br />

Volg<strong>en</strong>s de wet is bij binn<strong>en</strong>werk alle<strong>en</strong> in de volg<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong> gebruik van ongezonde oplosmiddelproduct<strong>en</strong> toegestaan:<br />

Voorbewerk<strong>en</strong> van mur<strong>en</strong> die zeer sterk zijn verontreinigd door nicotine-aanslag, brand- of rookschade.<br />

Voorbewerk<strong>en</strong> van sterk poreuze of poeder<strong>en</strong>de ondergrond<strong>en</strong>.<br />

Behandel<strong>en</strong> van staalconstructies die bij de nieuwbouw beschadigd zijn. Daarnaast geld<strong>en</strong> er voor roestgevoelige<br />

ondergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele uitzondering<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> <strong>met</strong> de specifieke omstandighed<strong>en</strong> (zoals vochtigheid <strong>en</strong><br />

omgevingstemperatuur).<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-10


Nog meer waterbasis<br />

De ontwikkeling<strong>en</strong> op het gebied van watergedrag<strong>en</strong> verfsystem<strong>en</strong><br />

gaan snel. De kwaliteit neemt toe <strong>en</strong> ook werk<strong>en</strong> produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan<br />

ontwikkeling van verfsystem<strong>en</strong> die minder schadelijke stoff<strong>en</strong><br />

bevatt<strong>en</strong>. Acrylat<strong>en</strong> <strong>en</strong> polyurethan<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door huisschilders<br />

het meest toegepast, maar er zijn meer watergedrag<strong>en</strong> system<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> overzicht van de gezondheidsrisico’s:<br />

Watergedrag<strong>en</strong> alkydverf<br />

Bij watergedrag<strong>en</strong> alkydverf kan het zowel gaan om e<strong>en</strong> emulsie<br />

als om e<strong>en</strong> oplossing van alkydhars in water. Ze bevatt<strong>en</strong> meestal<br />

nog minder oplosmiddel dan acrylat<strong>en</strong> <strong>en</strong> polyurethan<strong>en</strong>. De oplossing<br />

bevat wat meer oplosmiddel dan de emulsie, maar heeft als<br />

voordeel dat er ge<strong>en</strong> emulgator aan wordt toegevoegd. De emulsie<br />

wordt echter het meest gebruikt. Ook bestaan er teg<strong>en</strong>woordig<br />

alkyddispersie<strong>verv<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> minder dan 5% oplosmiddel.<br />

Watergedrag<strong>en</strong> alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> minder vaak toegepast dan de<br />

(polyurethaan-) acrylat<strong>en</strong>, <strong>en</strong> meer op <strong>met</strong>aal dan op houtwerk.<br />

Huid. Net als de meeste andere watergedrag<strong>en</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong> kan watergedrag<strong>en</strong><br />

alkydverf huidirritatie <strong>en</strong> allergie veroorzak<strong>en</strong>. Er zijn<br />

bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> méér verschill<strong>en</strong>de stoff<strong>en</strong> aanwezig die e<strong>en</strong> allergie<br />

kunn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> dan in andere watergedrag<strong>en</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>. De<br />

mogelijke boosdo<strong>en</strong>ers zijn monomer<strong>en</strong>, conserveermiddel<strong>en</strong> (biocid<strong>en</strong>),<br />

oppervlakte actieve stoff<strong>en</strong> (emulgator<strong>en</strong>), drogers (siccatief)<br />

<strong>en</strong> anti-velmiddel. De monomer<strong>en</strong> in alkydhars zijn ftaalzuuranhydride<br />

of isoftaalzuur. Ftaalzuuranhydride is e<strong>en</strong> niet-vluchtige<br />

stof, waarbij huidcontact de voornaamste manier van blootstelling<br />

is. Bij langdurig, herhaaldelijk huidcontact <strong>met</strong> ftaalzuuranhydride<br />

kan allergie ontstaan. Isoftaalzuur werkt irriter<strong>en</strong>d op de og<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

luchtweg<strong>en</strong>. Het is ook e<strong>en</strong> niet-vluchtige stof, waardoor inademing<br />

niet waarschijnlijk is. Vanwege de aanwezigheid van conserveermiddel<br />

<strong>en</strong> oppervlakte actieve stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijke aanwezigheid<br />

van ftaalzuuranhydride is het dus belangrijk huidcontact te<br />

vermijd<strong>en</strong>.<br />

Co-solv<strong>en</strong>ts. Watergedrag<strong>en</strong> alkydverf kan dezelfde soort oplosmiddel<strong>en</strong><br />

bevatt<strong>en</strong> als acrylaatverf, namelijk glycol<strong>en</strong> <strong>en</strong> glycolethers.<br />

Siccatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> anti-velmiddel. Elke alkydverf heeft siccatiev<strong>en</strong><br />

nodig om uit te hard<strong>en</strong>, zo ook watergedrag<strong>en</strong> alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong>. Meestal<br />

wordt hier cobalt- of zirconiumoctoaat voor gebruikt (± 1%). Deze<br />

stoff<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bij huidcontact allergie veroorzak<strong>en</strong>. Cobalt is zelfs<br />

e<strong>en</strong> verdacht kankerverwekk<strong>en</strong>de stof. Er wordt hard gewerkt aan<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-11


alternatiev<strong>en</strong> voor deze stoff<strong>en</strong>, maar die zijn helaas nog niet klaar<br />

om te word<strong>en</strong> toegepast. Ook hebb<strong>en</strong> alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong> in kleine hoeveelhed<strong>en</strong><br />

(± 0,3%) e<strong>en</strong> anti-velmiddel nodig. Meestal is dit butanonoxim;<br />

ook al e<strong>en</strong> stof die e<strong>en</strong> huidallergie kan veroorzak<strong>en</strong>.<br />

Amines. Ook in watergedrag<strong>en</strong> alkyd<strong>verv<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> amines, <strong>en</strong><br />

soms ammoniak voorkom<strong>en</strong>. Met name voor alkydoplossing<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

deze stoff<strong>en</strong> gebruikt om de pH (zuurtegraad) te verhog<strong>en</strong>. Het<br />

zijn zeer vluchtige stoff<strong>en</strong> <strong>met</strong> e<strong>en</strong> zeer irriter<strong>en</strong>de werking op<br />

luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> og<strong>en</strong>. Ze word<strong>en</strong> in zeer kleine hoeveelhed<strong>en</strong> toegepast<br />

(circa 0,1%). Maar als de werkruimte niet gev<strong>en</strong>tileerd wordt,<br />

kan de conc<strong>en</strong>tratie toch zodanig oplop<strong>en</strong> dat het als hinderlijk<br />

wordt ervar<strong>en</strong>. De kans dat de conc<strong>en</strong>tratie zo hoog wordt dat er<br />

blijv<strong>en</strong>de schade door wordt aangericht is echter niet groot.<br />

Watergedrag<strong>en</strong> natuurverf<br />

Natuur<strong>verv<strong>en</strong></strong> zijn <strong>verv<strong>en</strong></strong> op basis van lijnolie <strong>en</strong> natuurlijke hars<strong>en</strong>.<br />

Meestal zijn het muur<strong>verv<strong>en</strong></strong>, maar er bestaan ook natuurlijke<br />

lak<strong>verv<strong>en</strong></strong> op waterbasis. Aan watergedrag<strong>en</strong> natuur<strong>verv<strong>en</strong></strong> wordt<br />

ge<strong>en</strong> oplosmiddel als filmvormer toegevoegd. Het bindmiddel lijnolie<br />

vloeit vanzelf inéén <strong>en</strong> vormt zo e<strong>en</strong> homog<strong>en</strong>e laag na het<br />

verdamp<strong>en</strong> van water. Het bindmiddel hardt uit door oxidatieve droging.<br />

Dat wil zegg<strong>en</strong> dat de lijnolie <strong>met</strong> zuurstof uit lucht reageert,<br />

waardoor het hard wordt. Dit proces verloopt nogal traag. Om de<br />

drogingstijd te verkort<strong>en</strong> wordt cobalt- of zirkoniumoctoaat als siccatief<br />

toegevoegd. Deze zout<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelost in terp<strong>en</strong>tijn. Dit<br />

is echter maar ongeveer 0,01 % van het eindproduct. Als vulmiddel<br />

wordt cellulose gebruikt, waaraan e<strong>en</strong> klein beetje ammoniakoplossing<br />

(circa 0,1%) wordt toegevoegd, om de cellulose te kunn<strong>en</strong><br />

oploss<strong>en</strong>. Verder bevat watergedrag<strong>en</strong> natuurverf kleine hoeveelhed<strong>en</strong><br />

emulgator, conserveermiddel <strong>en</strong> kwarts.<br />

De gebruikte siccatiev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> huidallergie veroorzak<strong>en</strong>.<br />

Gevaar voor OPS bestaat er niet bij deze <strong>verv<strong>en</strong></strong>. Ze word<strong>en</strong> echter<br />

nauwelijks toegepast door huisschilders.<br />

Huid. Huidirritatie <strong>en</strong> overgevoeligheid is e<strong>en</strong> minder groot probleem<br />

bij watergedrag<strong>en</strong> natuurverf dan bij bijvoorbeeld watergedrag<strong>en</strong><br />

alkydverf (of <strong>verv<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> veel oplosmiddel<strong>en</strong>). Het bevat<br />

ge<strong>en</strong> schadelijke monomer<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> monomer<strong>en</strong> over het<br />

algeme<strong>en</strong> overgevoeligheid kunn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> is dit e<strong>en</strong> belangrijk<br />

verschil <strong>met</strong> de overige watergedrag<strong>en</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>. Toch wordt aanbevol<strong>en</strong><br />

om huidcontact <strong>met</strong> de verf te vermijd<strong>en</strong>.<br />

De kleine hoeveelhed<strong>en</strong> terp<strong>en</strong>tijn kunn<strong>en</strong> namelijk irritatie veroorzak<strong>en</strong>.<br />

Verder kunn<strong>en</strong> de droogmiddel<strong>en</strong> overgevoeligheid veroorzak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het kan ook niet word<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong> dat sommig<strong>en</strong> aller-<br />

Eczeem <strong>en</strong> allergisch eczeem<br />

Eczeem is e<strong>en</strong> ontsteking van de<br />

huid, die meestal gepaard gaat <strong>met</strong><br />

e<strong>en</strong> droge huid, jeuk, roodheid, <strong>en</strong><br />

bultjes, blaasjes <strong>en</strong>/of kloofjes.<br />

Eczeem is niet bes<strong>met</strong>telijk, maar<br />

kan zich wel uitbreid<strong>en</strong> over de huid.<br />

Eczeem ontstaat vaak door irritatie<br />

van de huid: e<strong>en</strong> ope<strong>en</strong>stapeling van<br />

kleine beschadiging<strong>en</strong> van de huid<br />

kan leid<strong>en</strong> tot eczeem, als de huid<br />

niet voldo<strong>en</strong>de tijd krijgt om zich te<br />

herstell<strong>en</strong>.<br />

Bek<strong>en</strong>de oorzak<strong>en</strong> van ‘irritatieeczeem’<br />

zijn ‘nat werk’, schoonmaak -<br />

middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> oplosmiddel<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong><br />

schilder z’n hand<strong>en</strong> vaak <strong>met</strong><br />

terp<strong>en</strong>tine reinigt is de kans op<br />

eczeem groot.<br />

Allergisch eczeem ontstaat als je<br />

afweersysteem teg<strong>en</strong> ziekt<strong>en</strong> op hol<br />

slaat, <strong>en</strong> te sterk reageert op één<br />

bepaalde chemische stof. In dat<br />

geval is de schilder allergisch voor<br />

die stof.<br />

Irritatie-eczeem verdwijnt als de huid<br />

tijd krijgt om te herstell<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />

allergie is blijv<strong>en</strong>d: elke keer als de<br />

schilder in contact komt <strong>met</strong> de stof<br />

waarvoor hij allergisch is, ontstaat<br />

het eczeem direct opnieuw.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-12


gisch zijn voor lijnolie. Hoewel de kans op huidirritatie of allergie<br />

klein is, is het daarom toch raadzaam huidcontact <strong>met</strong> de verf te<br />

vermijd<strong>en</strong>.<br />

V<strong>en</strong>tilatie. Vanwege het feit dat watergedrag<strong>en</strong> verf aan de lucht<br />

droogt, di<strong>en</strong>t er voor voldo<strong>en</strong>de v<strong>en</strong>tilatie gezorgd te word<strong>en</strong>. Dat<br />

komt mooi uit, want de kans dat er hinderlijke hoeveelhed<strong>en</strong><br />

amine of ammoniak in de lucht word<strong>en</strong> opgebouwd is daarmee ook<br />

uitgeslot<strong>en</strong>.<br />

Kwarts. Als matteringsmiddel wordt gebruik gemaakt van heel fijne<br />

kwarts. Kwarts wordt geregeld geassocieerd <strong>met</strong> gezondheidsproblem<strong>en</strong>.<br />

Het gaat dan om inademing van kristallijn kwarts.<br />

Aangezi<strong>en</strong> kwarts in dit geval door de verf gem<strong>en</strong>gd is, is er ge<strong>en</strong><br />

sprake van e<strong>en</strong> inademingsrisico. Mogelijk dat bij schuurwerkzaamhed<strong>en</strong><br />

wel kristallijn kwarts vrijkomt. Aangezi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schilder toch<br />

al gebruik di<strong>en</strong>t te mak<strong>en</strong> van bescherming teg<strong>en</strong> inademing van<br />

houtstof is de kans dat gevaarlijke hoeveelhed<strong>en</strong> kwarts ingeademd<br />

word<strong>en</strong> klein.<br />

Watergedrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> oplosmiddelvrije epoxies<br />

Epoxy<strong>lakk<strong>en</strong></strong> bestaan in waterverdunbare <strong>en</strong> oplos middelvrije vorm.<br />

Het zijn twee-compon<strong>en</strong>t of drie-compon<strong>en</strong>tsystem<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> epoxyhars,<br />

e<strong>en</strong> verharder <strong>en</strong> soms e<strong>en</strong> vulstof. In e<strong>en</strong> watergedrag<strong>en</strong><br />

systeem bestaat de <strong>en</strong>e compon<strong>en</strong>t uit epoxyhars <strong>en</strong> de andere<br />

compon<strong>en</strong>t uit e<strong>en</strong> amine, amide of e<strong>en</strong> ‘amine-epoxy adduct’. De<br />

epoxyhars kan geëmulgeerd zijn in water, maar dat hoeft niet. Als<br />

de hars niet geëmulgeerd is, is de verharder opgelost in water. In<br />

e<strong>en</strong> oplosmiddelvrij systeem is de <strong>en</strong>e compon<strong>en</strong>t pure epoxyhars,<br />

vaak gem<strong>en</strong>gd <strong>met</strong> e<strong>en</strong> zgn’ ‘reactieveverdunner’. De andere compon<strong>en</strong>t<br />

(verharder) bestaat meestal uit amines. Deze amines zijn<br />

dan vaak opgelost in b<strong>en</strong>zylalcohol. Deze b<strong>en</strong>zylalcohol verdampt<br />

slechts voor e<strong>en</strong> klein gedeelte uit de epoxy, de rest wordt als het<br />

ware ingeslot<strong>en</strong> door de uithard<strong>en</strong>de epoxy. Je kunt je desalniettemin<br />

afvrag<strong>en</strong> of deze epoxies wel echt oplosmiddelvrij zijn.<br />

Overgevoelig. Epoxyhars wordt gevormd uit epichloorhydrine <strong>en</strong> bisph<strong>en</strong>ol<br />

A. Epichloorhydrine heeft kankerverwekk<strong>en</strong>de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> beide stoff<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nadelig effect hebb<strong>en</strong> op de<br />

voortplanting. In epoxyhars kom<strong>en</strong> deze stoff<strong>en</strong> slechts in zeer<br />

lage gehalt<strong>en</strong> voor (< 0,1%); het overgrote deel reageert tot de<br />

epoxyhars. Epoxyhars staat bek<strong>en</strong>d om zijn vermog<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> overgevoeligheid<br />

(allergie) te veroorzak<strong>en</strong>. Dit vermog<strong>en</strong> is veel groter<br />

dan bij bijvoorbeeld polyurethaan of acrylaat. In de praktijk blijkt<br />

dat wel één op de vijf m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> allergisch wordt voor epoxy. Het is<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-13


daarom belangrijk huidcontact te vermijd<strong>en</strong>. Vanwege het feit dat<br />

epoxyhars<strong>en</strong> hele kleine hoeveelhed<strong>en</strong> monomer<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vluchtige<br />

amines als verharder, kunn<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t de werkruimte goed<br />

gev<strong>en</strong>tileerd te word<strong>en</strong>.<br />

Niet alle<strong>en</strong> de epoxyhars heeft e<strong>en</strong> s<strong>en</strong>sibiliser<strong>en</strong>de werking. Ook<br />

de verharders (amines) kunn<strong>en</strong> allergie <strong>en</strong> irritatie van huid, og<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> luchtweg<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong>. Extra red<strong>en</strong> dus om huidcontact te vermijd<strong>en</strong>,<br />

maar ook om te zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> goede v<strong>en</strong>tilatie.<br />

Oplosmiddel. B<strong>en</strong>zylalcohol is e<strong>en</strong> weinig vluchtig oplosmiddel.<br />

B<strong>en</strong>zylalcohol heeft voornamelijk e<strong>en</strong> irriter<strong>en</strong>de werking op og<strong>en</strong>,<br />

huid <strong>en</strong> luchtweg<strong>en</strong>. Soms word<strong>en</strong> ook kleine hoeveelhed<strong>en</strong> nonylf<strong>en</strong>ol<br />

gebruikt. Dit is e<strong>en</strong> bijt<strong>en</strong>de stof die ook e<strong>en</strong> nadelig effect<br />

op de voortplanting kan hebb<strong>en</strong>. Produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> daarom aan<br />

het vervang<strong>en</strong> van nonylf<strong>en</strong>ol<br />

Informatiebronn<strong>en</strong><br />

Hoe kun je het risico van de product<strong>en</strong> waarmee je werkt inschatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe weet je welke maatregel<strong>en</strong> je moet nem<strong>en</strong>? Er<br />

zijn drie soort<strong>en</strong> informatiebronn<strong>en</strong>:<br />

1. Etiket<br />

Leveranciers van gevaarlijke stoff<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus ook verf-, lak<strong>en</strong><br />

beitsleveranciers, zijn verplicht om hun product<strong>en</strong> goed<br />

te etiketter<strong>en</strong>. Op het etiket staat in ieder geval de naam<br />

van het product <strong>en</strong> van de leverancier. Afhankelijk van het<br />

gevaar wordt er e<strong>en</strong> symbool <strong>en</strong> ‘R- <strong>en</strong> S-zinn<strong>en</strong>’ aan het<br />

product toegek<strong>en</strong>d. Die moet<strong>en</strong> op het etiket word<strong>en</strong><br />

vermeld (zie <strong>Arbowijzer</strong> 7: Vlamm<strong>en</strong> <strong>en</strong> doodshoofd<strong>en</strong>).<br />

E<strong>en</strong> watergedrag<strong>en</strong> product <strong>met</strong> e<strong>en</strong> voor de gezondheid<br />

weinig schadelijke hoeveelheid oplosmiddel (maximaal<br />

100 gram per liter) is sinds 2000 te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan het<br />

etiket. Daarop staat:<br />

Ge<strong>en</strong>/zeer weinig oplosmiddel, voldoet voor<br />

professioneel gebruik aan ARBO.<br />

Op het etiket van verfproduct<strong>en</strong> <strong>met</strong> meer dan 100 gram<br />

oplosmiddel (<strong>en</strong> dus ongezond <strong>en</strong> dus voor binn<strong>en</strong>werk<br />

verbod<strong>en</strong>) staat dan:<br />

Oplosmiddelarm, voldoet voor professioneel<br />

gebruik niet aan ARBO.<br />

Of<br />

Oplosmiddelrijk, voldoet voor professioneel<br />

gebruik niet aan ARBO.<br />

2. Veiligheidsblad<br />

Meer wet<strong>en</strong> over de ingrediënt<strong>en</strong> van verf, lak of beits? Of<br />

over de bescherm<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> die nodig zijn? Bekijk<br />

het veiligheidsinformatieblad. De leverancier is verplicht om<br />

dit gratis bij zijn product<strong>en</strong> te lever<strong>en</strong>. In ieder geval bij de<br />

eerste keer dat het product wordt geleverd <strong>en</strong> verder<br />

wanneer de afnemer er om vraagt.<br />

3. Stoff<strong>en</strong>register<br />

In elk bedrijf hoort e<strong>en</strong> stoff<strong>en</strong>register aanwezig te zijn. Hoe<br />

dat register eruit ziet, zal van bedrijf tot bedrijf verschill<strong>en</strong>.<br />

In het register moet in ieder geval de volg<strong>en</strong>de informatie<br />

zijn vermeld:<br />

De id<strong>en</strong>titeit (chemische naam) van de stof of het<br />

product. Van e<strong>en</strong> product moet zijn vermeld welke<br />

gevaarlijke bestanddel<strong>en</strong> er in welke hoeveelhed<strong>en</strong><br />

inzitt<strong>en</strong>;<br />

De gevar<strong>en</strong> van de stof. Die blijk<strong>en</strong> uit het<br />

gevaarssymbool <strong>en</strong> de R-zinn<strong>en</strong> op het etiket;<br />

De afdeling<strong>en</strong> in het bedrijf waar de stof aanwezig is.<br />

Twijfel?<br />

Bij blijv<strong>en</strong>de twijfel over de schadelijkheid van verf, lak of<br />

beits of over de te nem<strong>en</strong> voorzorgsmaatregel<strong>en</strong>, kun je in<br />

eerste instantie de prev<strong>en</strong>tiemedewerker in het bedrijf of de<br />

arbodi<strong>en</strong>st inschakel<strong>en</strong>. Voor verdere informatiebronn<strong>en</strong>: zie<br />

‘nuttige adress<strong>en</strong>’.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-14


Zieke schilders <strong>en</strong> parketleggers<br />

Traditioneel loopt e<strong>en</strong> groot deel van de schilders e<strong>en</strong><br />

beroepsziekte op, of wordt zelfs arbeidsongeschikt.<br />

Datzelfde geldt voor parketleggers die veel <strong>met</strong> beits<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>lakk<strong>en</strong></strong> werk<strong>en</strong>. Blootstelling aan chemische stoff<strong>en</strong> is daar<br />

e<strong>en</strong> belangrijke oorzaak van. Naast OPS kom<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />

ernstige aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> veelvuldig voor:<br />

Huidaando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Schilders blijk<strong>en</strong> bijna twee maal zo<br />

vaak chronisch eczeem aan hand<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderarm<strong>en</strong> te<br />

hebb<strong>en</strong> als de gemiddelde bevolking. Veel <strong>verv<strong>en</strong></strong><br />

bevatt<strong>en</strong> stoff<strong>en</strong> die allergie kunn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong>. Toch<br />

blijkt het mer<strong>en</strong>deel van de aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> niet op<br />

allergie te berust<strong>en</strong>. Door jar<strong>en</strong>lange (zwakke)<br />

schadelijke prikkeling wordt de huid voortdur<strong>en</strong>d belast<br />

zonder dat ze de kans krijgt zich te herstell<strong>en</strong> (irritatieeczeem).<br />

De belast<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zeer uite<strong>en</strong> -<br />

lop<strong>en</strong>d zijn <strong>en</strong> elkaar versterk<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>k aan: reinigings -<br />

middel<strong>en</strong>, zep<strong>en</strong>, oplosmiddel<strong>en</strong>, kleding <strong>en</strong> klimaat.<br />

Kanker. Het internationaal kanker instituut (IARC) heeft<br />

in 1989 aan gegev<strong>en</strong> dat onder schilders meer kanker<br />

voorkomt dan onder de gemiddelde bevolking. Voor de<br />

Nederlandse situatie zijn ge<strong>en</strong> specifieke cijfers bek<strong>en</strong>d.<br />

De oorzaak moest waarschijnlijk gezocht word<strong>en</strong> in de<br />

blootstelling aan bepaalde bestanddel<strong>en</strong> uit de verf. De<br />

meeste hiervan zijn sinds de jar<strong>en</strong> ’80 van de vorige<br />

eeuw echter vervang<strong>en</strong> door minder schadelijke<br />

bestanddel<strong>en</strong>.<br />

Effect<strong>en</strong> voor de voortplanting <strong>en</strong> het nageslacht.<br />

<strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> chemische stoff<strong>en</strong>, zoals oplosmiddel<strong>en</strong>,<br />

kan schadelijk zijn voor de voortplanting. Het verwekk<strong>en</strong><br />

van kinder<strong>en</strong> kan moeilijker word<strong>en</strong>, de lev<strong>en</strong>svat baar -<br />

heid van de vrucht kan aangetast word<strong>en</strong> of zelfs de<br />

gezondheid van het kind. Dit geldt zowel voor vrouw<strong>en</strong><br />

VOOR DE VOORTPLANTING GIFTIGE STOFFEN IN DE SCHILDERSINDUSTRIE<br />

als voor mann<strong>en</strong> die voorafgaand aan de zwangerschap<br />

<strong>met</strong> oplosmiddel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gewerkt. Tijd<strong>en</strong>s de zwanger -<br />

schap geldt voor vrouwelijke werknemers dat zij extra<br />

alert moet<strong>en</strong> zijn op het werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> oplos middel<strong>en</strong>.<br />

Vooral in de eerste 2-3 maand<strong>en</strong> van de zwangerschap<br />

is het ongebor<strong>en</strong> kind extra gevoelig. En ook als je na<br />

de zwangerschap weer aan het werk gaat is het<br />

belangrijk de eerste maand<strong>en</strong> goed op te lett<strong>en</strong>. Zeker<br />

als je borst voeding geeft is het van belang dat je niet<br />

wordt blootgesteld aan oplos middel<strong>en</strong>.<br />

Bureau Beroepsziekt<strong>en</strong> <strong>FNV</strong><br />

Wat te do<strong>en</strong> als je d<strong>en</strong>kt dat je gezondheidsschade hebt<br />

opgelop<strong>en</strong> door jar<strong>en</strong>lang werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> oplos middel<strong>en</strong>? Als<br />

je vreest dat je OPS-verschijnsel<strong>en</strong> hebt of zelfs arbeids -<br />

ongeschikt raakt door je werk <strong>en</strong> daardoor schade lijdt?<br />

Bureau Beroepsziekt<strong>en</strong> <strong>FNV</strong> kan je help<strong>en</strong> uitzoek<strong>en</strong> of de<br />

ziekte door het werk komt <strong>en</strong> als dat zo is de schade te<br />

verhal<strong>en</strong> bij de werkgever (adres: blz. 24).<br />

Solv<strong>en</strong>t teams<br />

Voor de diagnose van OPS bestaat e<strong>en</strong> aantal zogehet<strong>en</strong><br />

‘solv<strong>en</strong>t teams’: medici <strong>en</strong> arbeids deskundig<strong>en</strong><br />

gespecialiseerd in het opspor<strong>en</strong> van aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> door<br />

oplos middel<strong>en</strong>. Het Nederlands C<strong>en</strong>trum voor Beroeps -<br />

ziekt<strong>en</strong> (AMC Amsterdam) <strong>en</strong> Ziek<strong>en</strong>huis Medisch Spectrum<br />

Tw<strong>en</strong>te (Enschede) hebb<strong>en</strong> zo’n solv<strong>en</strong>t team.<br />

De huis- of bedrijfsarts kan patiënt<strong>en</strong> <strong>met</strong> vermoedelijke<br />

oplosmiddel aando<strong>en</strong>ing doorverwijz<strong>en</strong> voor diagnose.<br />

Ver<strong>en</strong>iging OPS verstrekt informatie <strong>en</strong> zorgt voor<br />

ondersteuning van patiënt<strong>en</strong> (adres: blz. 24).<br />

Stof Kan voorkom<strong>en</strong> als/in (zover bek<strong>en</strong>d):<br />

Chroom(VI)-verbinding<strong>en</strong>; overig Pigm<strong>en</strong>t in <strong>met</strong>aal <strong>lakk<strong>en</strong></strong><br />

Ethanol (alcohol) Schoonmaakmiddel<strong>en</strong>; handreinigers<br />

n-Hexaan Lijm<strong>en</strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> (incid<strong>en</strong>teel)<br />

Loodverbinding<strong>en</strong> Pigm<strong>en</strong>t in <strong>met</strong>aal <strong>lakk<strong>en</strong></strong>, schuurstof van verf lag<strong>en</strong><br />

(Loodchromaat, loodsulfochromaat) (voor 1980), Loodm<strong>en</strong>ie, Loodhou d<strong>en</strong>de lakplamuur<br />

Methanol Traditionele afbijt<br />

2-Methoxypropanol<br />

N-<strong>met</strong>hylpyrrolidon water gedrag<strong>en</strong> parketlak, sommige water gedrag<strong>en</strong> <strong>lakk<strong>en</strong></strong><br />

voor houtwerk, ‘Gro<strong>en</strong>e’ afbijtmiddel<strong>en</strong><br />

Tolue<strong>en</strong> Metaal<strong>lakk<strong>en</strong></strong>, lijm<strong>en</strong>, ontvetters, thinners<br />

Xyle<strong>en</strong> Metaal<strong>lakk<strong>en</strong></strong>, lijm<strong>en</strong>, ontvetters, thinners, Chloorrubberverf<br />

Bov<strong>en</strong>staande stoff<strong>en</strong> zijn all<strong>en</strong> geplaatst op de officiële lijst van het ministerie van SZW, die twee maal per jaar wordt gepubli ceerd<br />

(deze versie: Staatscourant 13 januari 2006, nr. 10, pag. 68).<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-15


Applicatie<strong>met</strong>hode<br />

De gezondheidsrisico’s van <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

bepaald door:<br />

schadelijkheid van het product<br />

persoonlijke lichamelijke gevoeligheid<br />

hoogte van blootstelling<br />

De hoogte van de blootstelling is afhankelijk van hoe vaak je schildert<br />

<strong>en</strong> hoeveel schadelijke stoff<strong>en</strong> er bij vrijkom<strong>en</strong>. De wijze van<br />

verwerk<strong>en</strong> (applicatie<strong>met</strong>hode) heeft daar veel invloed op. Bij het<br />

verspuit<strong>en</strong> van verf zijn de gezondheids risico’s vele mal<strong>en</strong> groter<br />

dan bij het kwast<strong>en</strong> of roll<strong>en</strong>. Verfnevel kan namelijk makkelijk word<strong>en</strong><br />

ingeademd. Ook niet vluchtige stoff<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> op deze manier<br />

e<strong>en</strong>voudig in de long<strong>en</strong> terecht. Bij het verspuit<strong>en</strong> van verf is het<br />

belangrijk altijd de juiste adembescherming te gebruik<strong>en</strong>.<br />

Schuurstof<br />

Tijd<strong>en</strong>s het opschur<strong>en</strong> van oude verflag<strong>en</strong> komt stof vrij. Stof,<br />

ongeacht de sam<strong>en</strong>stelling, is altijd ongezond (zie <strong>Arbowijzer</strong> 5:<br />

Hoofd in de wolk<strong>en</strong>.) Wanneer het stof verf rest<strong>en</strong> bevat, kan dat<br />

irritatie van de luchtweg<strong>en</strong> veroor zak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> extra red<strong>en</strong> dus om<br />

tijd<strong>en</strong>s het schur<strong>en</strong> adem halings bescherming te drag<strong>en</strong>. Let extra<br />

op bij het schur<strong>en</strong> van witte verf die vóór 1980 kan zijn aangebracht;<br />

deze kan lood bevatt<strong>en</strong>. Draag dan altijd e<strong>en</strong> stofmasker.<br />

Ook water is chemisch afval<br />

Rest<strong>en</strong> van watergedrag<strong>en</strong> (acrylaat)verf zijn slecht voor het milieu<br />

<strong>en</strong> zijn dus chemisch afval. Het wegspoel<strong>en</strong> van verfrest<strong>en</strong> is<br />

verbod<strong>en</strong>. Kwast<strong>en</strong> <strong>en</strong> rollers mog<strong>en</strong> dus niet onder de kraan<br />

afgespoeld word<strong>en</strong>. Als dezelfde verf de volg<strong>en</strong>de dag weer<br />

gebruikt wordt, kunn<strong>en</strong> kwast<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudigweg bewaard word<strong>en</strong><br />

door ze in aluminiumfolie te wikkel<strong>en</strong>. Als kwast<strong>en</strong> afgespoeld<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, bijvoorbeeld omdat de klus geklaard is of omdat<br />

er e<strong>en</strong> andere verf of e<strong>en</strong> andere kleur gebruikt gaat word<strong>en</strong>, is<br />

spoel<strong>en</strong> onvermijdelijk. Spoelwater van watergedrag<strong>en</strong> verf is<br />

chemisch afval. Dat mag dus niet door de gootste<strong>en</strong>. Bewaar het<br />

water bijvoorbeeld in e<strong>en</strong> ton, die mee gaat naar het bedrijf. Met<br />

vlokmiddel<strong>en</strong> zijn de verfrest<strong>en</strong> neer te slaan. De uitgezakte rest<strong>en</strong><br />

zijn chemisch afval, het overige spoelwater is schoon <strong>en</strong> kan wel<br />

word<strong>en</strong> weggegot<strong>en</strong>.<br />

Overig<strong>en</strong>s zijn blikk<strong>en</strong> <strong>met</strong> (niet uitgeharde watergedrag<strong>en</strong>) verfrest<strong>en</strong><br />

ook chemisch afval. Ingedroogde watergedrag<strong>en</strong>-verfrest<strong>en</strong><br />

in verfbuss<strong>en</strong> of aan kwast<strong>en</strong> zijn ge<strong>en</strong> chemisch afval.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-16


Wat zegt de wet?<br />

Er zijn verschill<strong>en</strong>de wett<strong>en</strong> van toepassing op het werk<strong>en</strong> <strong>met</strong><br />

gevaarlijke stoff<strong>en</strong>, waartoe ook <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong><br />

behor<strong>en</strong>. Voor de dagelijkse praktijk vall<strong>en</strong> deze uite<strong>en</strong> in twee<br />

categorieën. T<strong>en</strong> eerste de wetgeving rond ‘stoff<strong>en</strong>’, die sinds<br />

1 juni 2007 rechtstreeks op de Europese verord<strong>en</strong>ing ‘REACH’ 1 is<br />

gebaseerd. Deze regels richt<strong>en</strong> zich op fabrikant<strong>en</strong>, leveranciers <strong>en</strong><br />

gebruikers van gevaarlijke stoff<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> tweede de Arbeids omstan -<br />

dighed<strong>en</strong> wet (Arbowet) <strong>en</strong> het bijbehor<strong>en</strong>de Arbeidsomstandig -<br />

hed<strong>en</strong> besluit (Arbobesluit). Deze wetgeving richt zich op werkgevers<br />

<strong>en</strong> werknemers <strong>en</strong> omvat ook allerlei voorschrift<strong>en</strong> voor de inrichting<br />

van werkplekk<strong>en</strong>.<br />

Uitvoeringswet REACH<br />

Belangrijke voorschrift<strong>en</strong> voor fabrikant<strong>en</strong> <strong>en</strong> leveranciers zijn te<br />

vind<strong>en</strong> in de Uitvoeringswet REACH. Zo is e<strong>en</strong> fabrikant, leverancier<br />

of importeur van e<strong>en</strong> gevaarlijke stof, die onder de etiketteringsplicht<br />

valt, verplicht om bij de eerste aflevering gratis e<strong>en</strong> veiligheidsinformatieblad<br />

(‘material safety data sheet’; MSDS) te<br />

verstrekk<strong>en</strong>. Dit blad moet in ieder geval de volg<strong>en</strong>de informatie<br />

bevatt<strong>en</strong>:<br />

1 id<strong>en</strong>tificatie van de stof <strong>en</strong> de leverancier<br />

2 informatie over de gevar<strong>en</strong><br />

3 sam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> informatie over bestanddel<strong>en</strong><br />

4 eerste-hulp maatregel<strong>en</strong><br />

5 brandbestrijdingsmaatregel<strong>en</strong><br />

6 maatregel<strong>en</strong> bij onbedoeld vrijkom<strong>en</strong><br />

7 gebruik <strong>en</strong> opslag<br />

8 blootstellingsbeperking <strong>en</strong> persoonlijke<br />

bescherming<br />

9 fysische <strong>en</strong> chemische eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

10 stabiliteit <strong>en</strong> reactiviteit<br />

11 toxicologische gegev<strong>en</strong>s<br />

12 ecologische gegev<strong>en</strong>s<br />

13 informatie over afvalverwerking<br />

14 informatie over vervoer<br />

15 regelgeving<br />

16 overige informatie<br />

Arbowet<br />

Voorschrift<strong>en</strong> voor werkgevers <strong>en</strong> werknemers zijn te vind<strong>en</strong> in de<br />

Arbowet <strong>en</strong> het Arbobesluit. Voor e<strong>en</strong> groot gedeelte betreft het<br />

1 Registratie, Evaluatie, Authorisatie<br />

<strong>en</strong> CHemicaliën<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-17


algem<strong>en</strong>e artikel<strong>en</strong> die niet specifiek betrekking hebb<strong>en</strong> op gevaarlijke<br />

stoff<strong>en</strong>. Toch is e<strong>en</strong> aantal daarvan relevant voor het werk<strong>en</strong><br />

<strong>met</strong> die stoff<strong>en</strong>. De algem<strong>en</strong>e voorschrift<strong>en</strong> in de arbowetgeving<br />

sprek<strong>en</strong> meestal van ‘gevar<strong>en</strong>’, zonder dat de bron van de gevar<strong>en</strong><br />

wordt gespecificeerd. Dat wil zegg<strong>en</strong> dat deze voorschrift<strong>en</strong> ook<br />

geld<strong>en</strong> voor de risico’s van gevaarlijke stoff<strong>en</strong>. Bek<strong>en</strong>de voorbeeld<strong>en</strong><br />

zijn de verplichting van de werkgever om te beschikk<strong>en</strong> over<br />

e<strong>en</strong> schriftelijke risico-inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>en</strong> -evaluatie <strong>en</strong> de verplichting<br />

om voorlichting <strong>en</strong> onderricht voor de werknemers te verzorg<strong>en</strong>.<br />

Hierbij zull<strong>en</strong> ook de risico’s van het werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> gevaarlijke<br />

stoff<strong>en</strong> aan de orde moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />

Naast deze algem<strong>en</strong>e voorschrift<strong>en</strong> bevat <strong>met</strong> name het Arbo -<br />

besluit ook voorschrift<strong>en</strong> die specifiek betrekking hebb<strong>en</strong> op<br />

gevaarlijke stoff<strong>en</strong>. Zo geldt e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e registratieplicht: van<br />

gevaarlijke stoff<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> de id<strong>en</strong>titeit, de gevar<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

afdeling(<strong>en</strong>) waar de stof aanwezig is, word<strong>en</strong> geregistreerd.<br />

Voor kankerverwekk<strong>en</strong>de <strong>en</strong> reprotoxische (voor de voortplanting<br />

schadelijke) stoff<strong>en</strong> geldt e<strong>en</strong> aanvulling op deze algem<strong>en</strong>e<br />

registratieverplichting. Het betreft het vastlegg<strong>en</strong> van onder andere<br />

de hoeveelheid stof, de red<strong>en</strong> van gebruik, het soort werk <strong>en</strong> de<br />

getroff<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> om blootstelling te beperk<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast zijn er regels voor specifieke stoff<strong>en</strong>. Het betreft ondermeer<br />

b<strong>en</strong>ze<strong>en</strong>, tetrachloorkoolstof <strong>en</strong> diverse aromatische amines<br />

<strong>en</strong> gechloreerde koolwaterstoff<strong>en</strong>.<br />

Vervangingsplicht binn<strong>en</strong> schilder werk<br />

(Arbobesluit, artikel 4.62b)<br />

Om gezondheidsschade door blootstelling aan organische<br />

oplosmiddel<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> bepaalde product<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

vervang<strong>en</strong> door onschadelijke of minder schadelijke stoff<strong>en</strong> of<br />

product<strong>en</strong>. Deze zog<strong>en</strong>aamde vervangingsplicht geldt ondermeer<br />

voor verf- <strong>en</strong> lakwerkzaamhed<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>shuis (zie pag. 10:<br />

‘Geheug<strong>en</strong> steuntjes’).<br />

Europese Verfrichtlijn<br />

De Europese Verfrichtlijn van april 2004 geeft gr<strong>en</strong>swaard<strong>en</strong> voor<br />

het gehalte oplosmiddel in <strong>verv<strong>en</strong></strong>. Deze geld<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> voor<br />

binn<strong>en</strong>werk, maar ook voor buit<strong>en</strong>werk. En niet alle<strong>en</strong> voor professionele<br />

schilders, maar ook voor de consum<strong>en</strong>t. In Nederland is de<br />

Verfrichtlijn geregeld via het Besluit Organische Oplosmiddel<strong>en</strong> in<br />

Verv<strong>en</strong> <strong>en</strong> Verniss<strong>en</strong> (BOOVV).<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-18


De belangrijkste gr<strong>en</strong>swaard<strong>en</strong> voor <strong>verv<strong>en</strong></strong> in de Europese Verfrichtlijn<br />

Verftype Max. oplosmiddelgehalte 2007 Max. oplosmiddelgehalte 2010<br />

(gr./liter) (gr./liter)<br />

Matte muur<strong>verv<strong>en</strong></strong> binn<strong>en</strong> 75 30<br />

Glanz<strong>en</strong>de muurverf binn<strong>en</strong> 150 100<br />

Binn<strong>en</strong>muurverf; oplosmiddelbasis 400 niet meer toegestaan<br />

Buit<strong>en</strong>muurverf watergedrag<strong>en</strong> 75 40<br />

Buit<strong>en</strong>muurverf oplosmiddelrijk (Pliolite) 450 430<br />

Houtverf binn<strong>en</strong> én buit<strong>en</strong> - watergedrag<strong>en</strong> 150 130<br />

Houtverf binn<strong>en</strong> én buit<strong>en</strong> - oplosmiddel 400 300<br />

Grondverf binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> -watergedrag<strong>en</strong> 50 30<br />

Grondverf binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> -oplosmiddel 450 350<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-19


Tips & trucs voor gezond schilder<strong>en</strong><br />

Hoe kan de gebruiker van gevaarlijke stoff<strong>en</strong> veiliger, gezonder <strong>en</strong><br />

prettiger werk<strong>en</strong>? Tips & trucs voor verbetering<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> rij.<br />

Oplossing<strong>en</strong> die de bron van het probleem aanpakk<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong><br />

altijd de voorkeur. De Arbowet schrijft dat trouw<strong>en</strong>s ook voor. Bij<br />

bronoplossing gaat het erom te voorkom<strong>en</strong> dat de gevaarlijke stoff<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gebruikt of kunn<strong>en</strong> vrijkom<strong>en</strong>. Als bronoplossing<strong>en</strong> niet<br />

kunn<strong>en</strong>, zijn vaak andere verbetering<strong>en</strong> voor hand<strong>en</strong>. Deze beperk<strong>en</strong><br />

de blootstelling <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> neer op het voorkom<strong>en</strong> dat de stoff<strong>en</strong><br />

zich verspreid<strong>en</strong> door bijvoorbeeld afzuiging. Pas in laatste<br />

instantie kom<strong>en</strong> de persoonlijke bescher mingsmiddel<strong>en</strong> uit de<br />

kast. Niet alle oplossing<strong>en</strong> zijn één, twee, drie op bedrijfsniveau in<br />

te voer<strong>en</strong>. <strong>FNV</strong> <strong>Bouw</strong> zet zich in om op branche <strong>en</strong> politiek niveau<br />

tot verbetering<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>.<br />

1. Bronoplossing<br />

Vervang verfproduct<strong>en</strong> zo mogelijk door minder schadelijke<br />

(oplosmiddelvrije) alternatiev<strong>en</strong>.<br />

De ondernemingsraad heeft adviesrecht op het investeringsbeleid<br />

van de onderneming. Daarbij kan ook de productkeuze aan de orde<br />

kom<strong>en</strong>.<br />

Maak zo mogelijk gebruik van machines of installaties waar de<br />

gevaarlijke stoff<strong>en</strong> niet uit vrijkom<strong>en</strong> (geslot<strong>en</strong> system<strong>en</strong>).<br />

Ga voordat gevaarlijke stoff<strong>en</strong> word<strong>en</strong> besteld na of de nodige<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (opslagmogelijkhed<strong>en</strong>, hulpmiddel<strong>en</strong>, v<strong>en</strong>tilatie -<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>) aanwezig zijn om veilig <strong>met</strong> de stof te werk<strong>en</strong>.<br />

Ga bij ontvangst van de stof na of het juiste product is geleverd.<br />

Lees het etiket zorgvuldig. Controleer de verpakking op gebrek<strong>en</strong>.<br />

Schat van te vor<strong>en</strong> de risico’s van het werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> de stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

neem zo nodig extra voorzorgsmaatregel<strong>en</strong> (zoals ge<strong>en</strong> op<strong>en</strong> vuur).<br />

Op<strong>en</strong> de verpakking zorgvuldig, zonodig in e<strong>en</strong> goed gev<strong>en</strong>tileerde<br />

ruimte.<br />

Werk rustig <strong>en</strong> beheerst. E<strong>en</strong> goede werkhygiëne voorkomt mogelijk<br />

contact <strong>met</strong> huid, og<strong>en</strong> <strong>en</strong> ademhalingsorgan<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t: niet<br />

rok<strong>en</strong>, et<strong>en</strong> of drink<strong>en</strong> op de werkplek of <strong>met</strong> bevuilde hand<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast is het belangrijk huidcontact <strong>met</strong> de verf te voorkom<strong>en</strong>.<br />

Het risico op huidirritatie of overgevoeligheid is dan zeer klein.<br />

Bevorder de inkoop van stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong> die al zijn voorbewerkt<br />

of opgelost.<br />

Vervang bewerking<strong>en</strong> waarbij veel stof vrijkomt door minder stofproducer<strong>en</strong>de<br />

bewerking<strong>en</strong>, b.v. nat schur<strong>en</strong>.<br />

Gebruik scherp <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> bot gereedschap, dan komt er bij het<br />

bewerk<strong>en</strong> minder stof vrij.<br />

Tip:<br />

Gebruik e<strong>en</strong> ‘spatscherm’ op<br />

verfrollers, vooral bij het gebruik van<br />

epoxy<strong>verv<strong>en</strong></strong>. Spatscherm<strong>en</strong> zijn te<br />

koop via Internet:<br />

http://www.polyplan.com/WeKa/cat<br />

alog/index.php?language=En; klik<br />

op ‘Roller and brushes. Er verschijnt<br />

o.a. e<strong>en</strong> foto van e<strong>en</strong> ‘splash guard’.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-20


2. Beperkte blootstelling<br />

Maak zo veel mogelijk gebruik van v<strong>en</strong>tilatie of van afzuiging. Maak<br />

gebruik van afzuiging zo dicht mogelijk bij de plaats waar gevaar -<br />

lijke stoff<strong>en</strong> vrijkom<strong>en</strong>. Bronafzuiging is veel effectiever dan ruimte -<br />

v<strong>en</strong>tilatie. E<strong>en</strong> goed voorbeeld is afzuiging op schuurmachines. Bij<br />

schilderwerk in woning<strong>en</strong>: zet in ieder geval ram<strong>en</strong> <strong>en</strong> deur<strong>en</strong> op<strong>en</strong>,<br />

waar mogelijk.<br />

Zorg voor regelmatig onderhoud van de afzuiginstallaties.<br />

Sluit na gebruik de verpakking zo goed mogelijk af. Reinig ev<strong>en</strong>tueel<br />

verontreinigde gereedschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpmiddel<strong>en</strong>.<br />

Let op dat de verpakking goed is geëtiketteerd voordat deze wordt<br />

opgeslag<strong>en</strong>.<br />

Behandel afvalstoff<strong>en</strong> zo zorgvuldig mogelijk.<br />

Roep bij e<strong>en</strong> ongeval <strong>met</strong> gevaarlijke stoff<strong>en</strong> de hulp in van<br />

deskundig<strong>en</strong> (veiligheidskundige, arts) <strong>en</strong> geef adequate informatie<br />

(soort stof, hoeveelheid). Verlaat zo nodig de werkplek.<br />

Zorg zoveel mogelijk voor e<strong>en</strong> scheiding van plaats<strong>en</strong> waar<br />

gevaarlijke stoff<strong>en</strong> vrijkom<strong>en</strong> van andere afdeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk plekk<strong>en</strong>.<br />

Eet, drink of rook niet tijd<strong>en</strong>s het werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> gevaarlijke stoff<strong>en</strong>.<br />

Bewaar ge<strong>en</strong> et<strong>en</strong>swar<strong>en</strong> in de werkruimte <strong>en</strong> zeker niet in de nabij -<br />

heid van gevaarlijke stoff<strong>en</strong>.<br />

3. Persoonlijke bescherming<br />

Pas zo nodig persoonlijke beschermingsmiddel<strong>en</strong> toe. Vraag de<br />

leverancier of deze geschikt is voor de gew<strong>en</strong>ste toepassing.<br />

- og<strong>en</strong> (brill<strong>en</strong>)<br />

- ademhalingsweg<strong>en</strong> (maskers)<br />

- gezicht (gelaatsmasker)<br />

- hand<strong>en</strong> (handscho<strong>en</strong><strong>en</strong>)<br />

- lichaam (bescherm<strong>en</strong>de kleding)<br />

Vervang handscho<strong>en</strong><strong>en</strong> regelmatig <strong>en</strong> was zo vaak als nodig de<br />

hand<strong>en</strong>.<br />

Gebruik vóór <strong>en</strong> na het werk, <strong>en</strong> na het hand<strong>en</strong> wass<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

verzorg<strong>en</strong>de handcrème. Deze houdt de huid in goede conditie.<br />

Was de hand<strong>en</strong> voor pauzes <strong>en</strong> na het werk.<br />

Reinig werkkleding regelmatig.<br />

Ademhalingsbescherming is nodig als blootstelling aan bepaalde<br />

stoff<strong>en</strong> onvermijdelijk is.<br />

Het kiez<strong>en</strong> van het juiste ademhalingsbeschermings middel is<br />

lastiger dan het kiez<strong>en</strong> van andere beschermings middel<strong>en</strong>. Overleg<br />

daarom zo nodig <strong>met</strong> de leverancier of de veiligheidsfunctionaris.<br />

Stoffilters bestaan in drie typ<strong>en</strong>: P1, P2 <strong>en</strong> P3. P1-stoffilters bied<strong>en</strong><br />

alle<strong>en</strong> bescherming teg<strong>en</strong> inert stof (MAC 10 mg/m 3 ), P2-filters<br />

bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> stof <strong>met</strong> e<strong>en</strong> MAC-waarde tuss<strong>en</strong> 0,1 <strong>en</strong><br />

10 mg/m 3 . P3-filter zijn nodig voor stof <strong>met</strong> e<strong>en</strong> MAC-waarde<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-21


kleiner dan 0,1 mg/m 3 .<br />

Stoffilters bescherm<strong>en</strong> niet teg<strong>en</strong> schadelijke gass<strong>en</strong> of damp<strong>en</strong>;<br />

daarvoor zijn speciale filtermaskers nodig.<br />

Rook niet tijd<strong>en</strong>s het werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> gevaarlijke stoff<strong>en</strong>. Met het<br />

inhaler<strong>en</strong> kun je de stoff<strong>en</strong> inadem<strong>en</strong>. Door <strong>met</strong> smerige hand<strong>en</strong><br />

shag te draai<strong>en</strong> krijg je ook ongew<strong>en</strong>ste stoff<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-22


Meer wet<strong>en</strong>?<br />

Meer wet<strong>en</strong> over de risico’s van werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />

beits<strong>en</strong>? Neem contact op <strong>met</strong> de helpdesk van <strong>FNV</strong> <strong>Bouw</strong>: 0900<br />

368 2689 (lokaal tarief)<br />

Leestips<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 7. Vlamm<strong>en</strong> <strong>en</strong> doodshoofd<strong>en</strong>. <strong>Werk<strong>en</strong></strong> zonder gevaarlijke<br />

stoff<strong>en</strong>. <strong>Bouw</strong>- <strong>en</strong> Houtbond <strong>FNV</strong>, Woerd<strong>en</strong> 1999.<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 8. Om lijf <strong>en</strong> led<strong>en</strong>. <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> persoonlijke<br />

beschermingsmiddel<strong>en</strong>. <strong>Bouw</strong>- <strong>en</strong> Houtbond <strong>FNV</strong>, Woerd<strong>en</strong> 1999.<br />

PISA. Stichting Arbouw heeft e<strong>en</strong> productinformatiesysteem (PISA)<br />

opgezet <strong>met</strong> e<strong>en</strong> overzicht van alle gevaarlijke product<strong>en</strong> in de<br />

bouw, de gezondheidsaspect<strong>en</strong> <strong>en</strong> de te nem<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong>.<br />

Arbouw, Amsterdam.<br />

‘Weet waar je mee verft’, Arbouw, Amsterdam 2006<br />

‘Veilig werk<strong>en</strong> <strong>met</strong> verf’ - e<strong>en</strong> serie korte brochures over het veilig<br />

omgaan <strong>met</strong> de verschill<strong>en</strong>de verftyp<strong>en</strong>. Arbouw, Amsterdam 2006<br />

Surftip<br />

Actuele informatie over gezond schilder<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere arboonderwerp<strong>en</strong><br />

vindt u onder het kopje 'Werk <strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>' op de<br />

diverse sectorsites van <strong>FNV</strong> <strong>Bouw</strong>. Zie: www.fnvbouw.nl<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-23


Nuttige adress<strong>en</strong><br />

Bureau Beroepsziekt<strong>en</strong> <strong>FNV</strong><br />

Postbus 58096<br />

1040 HB Amsterdam<br />

T 020 581 69 92<br />

F 020 581 69 93<br />

E info@bbz.fnv.nl<br />

I www.bbzfnv.nl<br />

IVAM, Universiteit van Amsterdam<br />

Postbus 18180<br />

1001 ZB Amsterdam<br />

Roetersstraat 33<br />

T 020-5255080<br />

I www.ivam.uva.nl<br />

Solv<strong>en</strong>t Team<br />

Nederlands C<strong>en</strong>trum voor Beroepsziekt<strong>en</strong><br />

Postbus 22660<br />

1100 DD Amsterdam<br />

T 020 566 53 87<br />

F 020 697 71 61<br />

I www.beroepsziekt<strong>en</strong>.nl<br />

Solv<strong>en</strong>t Team<br />

Ziek<strong>en</strong>huis Medisch Spectrum Tw<strong>en</strong>te<br />

Postbus 50000<br />

7500 KA Enschede<br />

T 053 487 28 29<br />

Stichting Arbouw<br />

Postbus 213<br />

3840 AE Harderwijk<br />

T 0341 46 62 00<br />

F 0341 46 62 11<br />

E info@arbouw.nl<br />

I www.arbouw.nl<br />

Ver<strong>en</strong>iging OPS<br />

Hoofdstraat 40<br />

9141 TS Wierum<br />

T/F 0519 58 97 85<br />

E ops.nederland@wxs.nl<br />

Colofon Uitgave <strong>FNV</strong> <strong>Bouw</strong> | Herzi<strong>en</strong>e 3e uitgave: juni 2009 | Oorspronkelijke Tekst: Bus & co, april 1999 |<br />

Fotografie: Bert Janss<strong>en</strong>, Chris P<strong>en</strong>narts, Ton Poortvliet | Opmaak: Studio <strong>FNV</strong> <strong>Bouw</strong> | Woerd<strong>en</strong>, juni 2009<br />

<strong>Arbowijzer</strong> 20 | <strong>Werk<strong>en</strong></strong> <strong>met</strong> <strong>verv<strong>en</strong></strong>, <strong>lakk<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> beits<strong>en</strong> | Schone strek<strong>en</strong> | 09220-24

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!