02.09.2013 Views

downloaden - project000

downloaden - project000

downloaden - project000

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

het beste uit de internationale pers<br />

in dit nummer: Today La Times El Nuevo Herald Revue des deux Mondes Razón Pública Semana The New York Times<br />

the Guardian The Observer Le Monde Der Spiegel Profil Aftonbladet Al-Ahram Weekly Novye Izvestia The European<br />

La Repubblica libération Trud Al-Ahram<br />

Europa 2017...<br />

Oh mijn Hemel, Bill,<br />

het herstel is binnen<br />

handbereik...<br />

Camorra-expert Roberto Saviano<br />

Muzikale apologie van de misdaad op bruiloft en partij » 26<br />

Schuld en veel boetes<br />

Het verwoeste leven van Rodney King » 32<br />

Schrijfl essen in achterstandswijken<br />

Meester Roddy Doyle laat kinderen bloeien » 56<br />

nr. 13 | 12 tot 26 mei 2012 | www.360magazine.nl | € 5,95<br />

louise fresco | universiteitshoogleraar UvA<br />

’360: onmisbaar voor het internationale perspectief‘<br />

...geen bezuiniging<br />

meer nodig!!<br />

AP


JAGUAR XF 2.2D LIMITED EDITION<br />

VANAF € 49.990<br />

LUXE KRIJGT TIJDELIJK EEN NIEUWE DIMENSIE. De Jaguar XF. Standaard imponerend.<br />

Wat dacht u van een nieuwe krachtige 2.2 liter dieselmotor. Goed voor 190 pk (140 kw) en<br />

een koppel van 450 Nm. Met 8-traps automaat en intelligent Stop/Start systeem.<br />

HOW ALIVE ARE YOU?<br />

Gemiddeld brandstofverbruik varieert van 5,4 l/100 km tot 12,5 l/100 km. Gemiddelde CO 2-uitstoot<br />

varieert van 149 g/km tot 292 g/km.<br />

De Jaguar XF is leverbaar als gelimiteerde XF 2.2D LE vanaf € 49.990,– incl. BTW en BPM. Prijs- en specificatiewijzigingen voorbehouden. 3 jaar fabrieksgarantie<br />

zonder kilometerbeperking. Leaseprijs vanaf € 999,– p/m excl. BTW op basis van Operational Lease (Bron: Jaguar Financial Services, 48 maanden, 20.000 km/jaar).<br />

WWW.JAGUAR.NL


Libération – Parijs<br />

meningen<br />

Emotie is nooit ‘vuil’<br />

De onbekendheid van schilderes Paula Rego in Frankrijk is<br />

aanleiding voor een hernieuwde polemiek over emotie in de<br />

kunst. Waarom schildert de ene kunstenaar het evangelie<br />

en hangt de ander een vuile sok in het museum?<br />

Schrijfster Nancy Huston en kunstenares Agnès Thurnauer<br />

kruisen de degens.<br />

Hoe is het mogelijk dat Paula Rego in Frankrijk volstrekt onbekend<br />

is? Zo’n grote kunstenares, zo geniaal, zo productief, die met<br />

zoveel verschillende technieken werkt (pastel, tekening, gravure,<br />

olieverf) en dan ook nog eens vrouw (ik zeg ‘ook nog eens’ want ik<br />

ben al tientallen jaren geboeid hoe het getalenteerde vrouwen<br />

lukt of juist niet lukt hun talent volledig te ontplooien), en van wie<br />

ik nog nooit heb gehoord? En toch was dat het geval. Maar waarom?<br />

Toch niet omdat het om een vrouw ging, die tijd hebben we<br />

immers achter ons! Toch ook niet, dat hoop ik althans, omdat<br />

Rego zich gebogen heeft over thema’s die de westerse picturale<br />

traditie geneigd is te vermijden: abortus (de serie Zonder titel,<br />

1998), gebrekkigheid van de ouderdom (Misericórdia, 2001),<br />

droombeelden van kinderen (Pillowman, 2004), mensenhandel en<br />

seksuele uitbuiting van jonge vrouwen (Cargo humain, 2007),<br />

besnijdenis (Stitched and Bound, 2010), de pijn van een weduwe<br />

(Femme chien, 1994).<br />

Een eerste reden is ongetwijfeld dat de meeste werken van Rego<br />

narratief van aard zijn. De kunstenares is voortdurend in dialoog<br />

met de literatuur: romans uit de 19e eeuw, kinderversjes, sprookjes,<br />

de evangelies, Walt Disney-films, moderne theaterstukken<br />

(Les Bonnes van Jean Genet), Metamorfose van Kafka, of de<br />

geschiedenis van haar eigen leven. Elk werk kan bekeken worden<br />

als een schilderij op zich, maar als je het verhaal kent waarnaar<br />

het werk verwijst, begrijp je het nog beter. Narratieve kunst<br />

wordt scherp veroordeeld door de meeste lieden die vandaag de<br />

dag de huidige Franse smaak voorschrijven. Om de kunst uit de<br />

Middeleeuwen en de Renaissance te begrijpen, moest men de<br />

Bijbel en de Griekse mythologie kennen. Dat is verleden tijd. Onze<br />

gangbare opinie heeft zich een formalistische opvatting van de<br />

‘pure schilderkunst’ eigen gemaakt: wij willen niet meer dat<br />

vormen naar een betekenis verwijzen, naar iets anders dan<br />

het werk op zich. Wij willen geen verbondenheid, geen tijd die<br />

verstrijkt, geen bespiegeling. Met redekavelen hebben we<br />

echter geen probleem, daar zijn we dol op en we zijn bereid uren<br />

te luisteren naar spitsvondige theorieën die worden opgedist om<br />

de aanwezigheid van een vuile sok, opgehangen aan een stuk<br />

ijzerdraad, in een museum te rechtvaardigen.<br />

Dat brengt mij op de tweede reden waarom men niets wil weten<br />

van Paula Rego: de emotie die het werk oproept. Zoals ‘narratief’<br />

synoniem is geworden van ‘onbeduidend’, wordt ‘ontroerend’<br />

tegenwoordig afgedaan als ‘zoetsappig’, gelijkgesteld met zwakte<br />

en vrouwelijkheid. Dat is waarom heel wat vrouwelijke kunstenaars<br />

die ‘hip’ willen zijn, zich zo hardnekkig toeleggen - soms<br />

nog radicaler dan mannen - op het maken van ‘conceptuele en<br />

politieke’ schilderkunst en hun werk volledig ontdoen van alles<br />

wat op een emotie zou kunnen lijken. Rego doet dat niet; haar<br />

schilderkunst grijpt ons naar de keel en dat is wat men haar niet<br />

vergeeft.<br />

Nancy Huston<br />

pagina 4 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Libération<br />

Opgericht in 1973<br />

o.a. door Jean-Paul<br />

Sartre. De Libé is<br />

met een oplage<br />

van 151.000 een<br />

van de drie grote<br />

Franse dagbladen.<br />

Nieuwsgierig en<br />

brutaal.<br />

Libération – Parijs<br />

Paula Rego – The company of women (1997)<br />

Het is jammer dat de legitieme wens om Paula Rego te verdedigen,<br />

Nancy Huston ertoe brengt om zulke restrictieve uitlatingen te doen<br />

over de hedendaagse kunst. Appelleren de schilderingen van Piero<br />

della Francesca en Fra Angelico soms niet evenveel aan onze sensibiliteit<br />

als aan ons intellect? Religieuze schilderkunst spaart onze<br />

hersencellen allerminst bij het uitwerken van picturale opstellingen<br />

om de evangelies te vertellen en vooral bij het afbeelden van de<br />

onverbeeldbare incarnatie. Dat maakt niet dat ze ons minder ‘naar<br />

de keel grijpt’ door haar radicale vormen en zachte tinten. Zijn De<br />

Hofdames van Velázquez (1656) soms geen demonstratie van zijn<br />

capaciteit om de blik te onderzoeken – de blik van de schilder die aan<br />

het werk is en die van de toeschouwer die voor het werk staat – met<br />

een virtuositeit die evenzeer uit de compositie als uit de techniek<br />

spreekt? Van Leonardo da Vinci is de beroemde zinspreuk: de schilderkunst<br />

is cosa mentale. Natuurlijk is ze dat, en net zo goed in de 15e<br />

eeuw als nu. Er is geen enkele reden om een benadering van de<br />

kunst vanuit het gevoel te stellen tegenover een mentale benadering.<br />

Want alle schilderkunst is een reis door de materie via de<br />

gedachte. Zelfs Matisse, die wordt beschouwd als een van de meest<br />

decoratieve schilders, onderhoudt een zeer conceptuele relatie met<br />

de schilderkunst, in de zin dat hij voortdurend heeft onderzocht hoe<br />

het zichtbare kan worden weergegeven, en soms een echt groot<br />

verschil aanbracht tussen twee doeken waar hij toch tegelijkertijd<br />

aan werkte. Deze intellectuele zoektocht belet allerminst een uiterst<br />

hoge sensibiliteit voor kleur. De verrijking van de materie door<br />

middel van het mentale is de essentie van de schilderkunst. Laten we<br />

ophouden deze twee perceptiewijzen tegenover elkaar te stellen.<br />

Laten we ons onthouden van kwalificaties als: ’Spitsvondige theorieën<br />

die worden opgedist om de aanwezigheid van een vuile sok,<br />

opgehangen aan een stuk ijzerdraad, in een museum te rechtvaardigen.’<br />

Toevallig werd het door Nancy Huston gebruikte bijvoeglijk<br />

naamwoord ‘vuil’ ook het meest herhaald om de schilderijen van<br />

Manet in zijn tijd te beschrijven.<br />

Kunst is onze permanente tijdgenoot en wij moeten in staat zijn<br />

elke grens, geografisch of historisch, af te schaffen, om zowel de<br />

sporen uit het verleden als de nieuwe paden in de toekomst met<br />

onbevangen blik te kunnen bezien.<br />

Agnès Thurnauer


colofon<br />

jaargang 1 nr. 13<br />

12 tot 26 mei 2012<br />

Een uitgave van<br />

360 international media<br />

Prinseneiland 24 B II<br />

1013 LR Amsterdam<br />

020 - 8465023<br />

360magazine.nl<br />

360nl<br />

@360nl<br />

hoofdredacteur<br />

Katrien Gottlieb<br />

uitgever<br />

Willem Jan Makkinga<br />

eindredactie<br />

Pieter van den Blink<br />

medewerkers<br />

Lambiek Berends, Wineke de Boer,<br />

Daniël de Jongh (stagiair)<br />

courrier international<br />

Philippe ureau-Dangin, Dalila<br />

Bounekta, Marie Beloeil, Raymond<br />

Clarinard, Pascal Philippe<br />

vertaling<br />

Jos den Bekker, Peter Bergsma, Yond<br />

Boeke, Adri Boon, Paul Bruijn,<br />

Nelleke de Bruyn, Nelleke Foppen,<br />

Tineke Funho , Ingeborg Gonizzi,<br />

Menno Grootveld, Nicolette<br />

Hoekmeijer, Frank Lekens, Harriët<br />

Peteri, Elsowina Ruitenberg, Wim<br />

Scherpenisse, Astrid Staartjes, Tess<br />

Visser, Annemie de Vries, Marten de<br />

Vries<br />

correctie<br />

Rogier Goetze<br />

art direction<br />

Dog and Pony, Amsterdam<br />

vormgeving<br />

Uriël Nieuwenburg<br />

omas Wansing<br />

productiebegeleiding<br />

Hans Snitslaar<br />

beeldredactie<br />

Nicole Robbers<br />

webredactie<br />

Marie-José Klaver<br />

copywriter<br />

Jaap Toorenaar<br />

advertentieverkoop<br />

Robin Kolner<br />

kolner@360mag.nl, 06-19675573<br />

Download de mediakit op<br />

www.360magazine.nl/adverteren<br />

controller<br />

Arthur van der Meeren<br />

bestuur<br />

Bessel Kok, Gert Jan Oelderik,<br />

Marijn de Jong<br />

druk<br />

Roularta Printing, Roeselare<br />

360 wordt gedrukt op PEFC-papier,<br />

a omstig uit duurzaam bosbeheer.<br />

www.pefcnederland.nl<br />

partners<br />

ANP, BNR Nieuwsradio, NRC Media,<br />

VPRO, Cartoon Movement,<br />

Getty Images, Hollandse Hoogte,<br />

Nyenrode Business Universiteit<br />

license partner<br />

Courrier international,<br />

Groupe Le Monde, Paris<br />

beeld voorpagina<br />

Bill Butcher<br />

abonnementen*<br />

€ 9,95 p/mnd in Nederland en België<br />

€ 7,99 p/mnd digitaal app<br />

Meer informatie:<br />

www.360mag.nl/abonneren<br />

*Alle abonnementen continueren automatisch<br />

en gelden tot wederopzegging, tenzij anders<br />

vermeld. Prijswijzigingen voorbehouden.<br />

Cadeauabonnementen eindigen automatisch.<br />

Voor bedrijfsabonnementen gelden speciale<br />

tarieven. 360 verschijnt 24 keer per jaar.<br />

Oplage: 25.000<br />

verspreiding<br />

Nederland: Aldipress | België: AMP<br />

missie<br />

Nieuws uit het buitenland is iets<br />

anders dan nieuws over het buitenland.<br />

We hebben niet de pretentie<br />

dat het wereldnieuws zich elke twee<br />

weken laat samenvatten, wel de<br />

ambitie relevante, originele en mooie<br />

verhalen bereikbaar te maken voor<br />

een Nederlandstalig publiek.<br />

360 – Amsterdam<br />

2012 is bezig een beslissend jaar te worden voor de Europese<br />

Unie als instituut, voor de Europeanen en voor de Europese<br />

munt.<br />

In Frankrijk behaalde het Front National een ongekend hoge<br />

score bij de presidentsverkiezingen. De Duitse Piratenpartij<br />

groeit gestaag door. In Nederland blies een populistische<br />

partij het kabinet op. Spanje balanceert op het randje van de<br />

afgrond, om van Italië en Portugal niet eens te spreken, en<br />

Griekenland zal zich na de onverwachte uitslag van de verkiezingen<br />

– waarbij de extreemrechtse partij Gouden Dageraad<br />

genoeg stemmen behaalde om plaats te nemen in het parlement<br />

– opnieuw moeten uitvinden. Wie de oplossing heeft,<br />

mag naar voren komen.<br />

Een deel van Europa lijkt alleen nog maar nee tegen alles te<br />

willen zeggen, en zeker tegen verdere bezuinigingen. Tegelijkertijd<br />

moet de economische crisis bestreden worden die in<br />

omvang en destabiliserende werking al wordt vergeleken<br />

met de Grote Depressie van 1929.<br />

Alain-Gérard Slama (p. 14) betwijfelt de juistheid van die<br />

vergelijking: de oorzaken van de fi nanciële ontreddering zijn<br />

volstrekt andere dan bij de crisis van eind jaren twintig, maar<br />

toch: je gaat je afvragen wat iemand bezielt om zich nog<br />

kandidaat te stellen voor de macht. Welke eer valt er nog te<br />

behalen?<br />

Nu<br />

€ 15<br />

8 nummers<br />

redactioneel<br />

Tussen technocratie<br />

en anarchisme<br />

Gelukkig staan er altijd weer jonge of minder jonge honden<br />

(m/v) te trappelen om het roer over te nemen. De nieuwe<br />

Franse president François Hollande wil alleen op zijn eigen<br />

voorwaarden verder met het begrotingstekort. Tijdens zijn<br />

campagne hamerde hij erop dat er geen bezuinigingsbeleid<br />

gehanteerd kan worden zonder groei te stimuleren. Zijn<br />

eerste staatsbezoek zal dan ook aan Duitsland zijn, waar hij<br />

‘groeihormonen’ wil toevoegen aan het Europese stabiliteitspact<br />

dat zijn voorganger Sarkozy uitonderhandelde met<br />

bondskanselier Merkel.<br />

Maar hoe het ook gewend of gekeerd wordt, voor alle voorwaarden<br />

zijn honderden miljarden euro’s nodig die ergens<br />

vandaan gehaald moet worden. Vergelijkbare bedragen<br />

zullen nodig blijven om de Grieken en wellicht andere zuidelijke<br />

landen binnenboord te houden in de eurozone.<br />

Is het moment aangebroken om alle oude modellen te lozen<br />

en hervormingen en normen per direct over te dragen aan<br />

een technocratisch bestuur? Of moeten wij, gewone burgers,<br />

ons heil zoeken bij nieuwe protestbewegingen, zoals Joseph<br />

Stiglitz suggereert (p. 18) En het jaar is nog maar halverwege.<br />

Katrien Gottlieb<br />

gottlieb@360international.nl<br />

Omdat de werkelijkheid<br />

overal anders is<br />

360, Nederlands nieuwste magazine, biedt elke<br />

twee weken het beste uit ruim 800 buitenlandse<br />

kranten en tijdschriften in één blad.<br />

Maak nú voordelig kennis en lees 8 nummers<br />

voor maar 15 euro! (normaal €39,80)<br />

Ga naar www.360mag.nl/actie


onnen<br />

360 selecteert<br />

Nieuws en achtergrondverhalen uit vrijwel<br />

ieder land ter wereld. De artikelen in dit<br />

nummer komen onder meer uit de volgende<br />

kranten, tijdschriften en websites.<br />

The European<br />

Duitsland, theeuropean-magazine.com, website<br />

Een in eerste instantie Duitstalige webzine dat binnen een<br />

jaar een Engelse versie kreeg en een verband aanging met<br />

e Huffington Post. Bestaat niet uit nieuws maar uit korte<br />

opiniestukjes (views not news) van bekende internationale<br />

schrijvers. Beoogt ‘maatschappelijke debatten te ontketenen<br />

en bestaande debatten te stimuleren’.<br />

La Repubblica<br />

Italië, dagblad, oplage 650.000<br />

Was bij de oprichting in 1976 vernieuwend wat betreft inhoud<br />

(belangrijkste nieuws ongeacht thema vóór in de krant), vorm<br />

(eerste krant op Berliner-formaat in Italië) en verspreiding.<br />

Staat politiek het dichtst bij de Democratische Partij (PD).<br />

Uitte met name gedurende Berlusconi’s laatste ambtsperiode<br />

steeds meer kritiek op de regering. Qua oplage de concurrent<br />

van Il Corriere della Sera.<br />

Trud<br />

Sofia, dagblad, oplage 100.000<br />

‘Het werk’ is opgericht in 1936 en is daarmee een van de<br />

oudste titels van Bulgarije. De voormalige vakbondskrant<br />

is na de val van het communisme met zijn tijd meegegaan.<br />

Trud heeft vooral oog voor faits divers, maar biedt soms ook<br />

ruimte voor grotere reportages en onthullingen uit de<br />

Bulgaarse politiek.<br />

Al-Ahram<br />

Egypte, dagblad, oplage 600.000<br />

Lange tijd is ‘De Piramides’ de krant geweest die het officiële<br />

standpunt van het regime uitdroeg. Gedurende de opstanden<br />

in de winter van 2011 liet het dagblad een supplement<br />

Chabab Al-Tahrir (De jongeren van het Tahrirplein) redigeren<br />

door hun jonge journalisten. Na het vertrek van Mubarak is<br />

hoofdredacteur Hani Shukrallah de laan uit gestuurd.<br />

The European<br />

01<br />

Los Angeles Times<br />

Verenigde Staten, dagblad, oplage 657.000<br />

03<br />

The New York Times<br />

Verenigde Staten, dagblad, oplage 1.160.000<br />

05<br />

Semana<br />

Colombia, weekblad, oplage 180.000<br />

07<br />

The Observer<br />

Ver. Koninkrijk, zondagskrant, oplage 449.000<br />

Meest links georiënteerde van de grote Met 1.000 journalisten, 29 vestigingen Een van de beste weekbladen van Latijns- Oudste kroonjuweel van de Britse kwali-<br />

Amerikaanse kranten. Belangrijke nieuws- in het buitenland en meer dan tachtig Amerika vanwege de onafhankelijkteitspers. Uit dezelfde groep als e Guardian<br />

bron voor de entertainment-industrie Pulitzerprijzen is e New York Times de heid, de inhoudelijke kwaliteit en de maar met liberale signatuur.<br />

en winnaar van vele Pulitzerprijzen. belangrijkste krant van het land waarin all felle kritiek op de guerrillastrijders en<br />

Eigendom van de Tribune Company in<br />

Chicago.<br />

the news that’s fit to print kan worden gelezen.<br />

Opgericht in 1851 en in 1896 in handen<br />

paramilitaire milities. Viel in de prijzen<br />

door onthullingen over banden tussen<br />

08<br />

Libération<br />

Frankrijk, dagblad, oplage 151.000<br />

gekomen van de familie Ochs-Sulzberger. politici en extreem-rechtse gewapende Opgericht in 1973 o.a. door Jean-Paul Sartre.<br />

El Nuevo Herald<br />

02<br />

Verenigde Staten, dagblad, oplage 95.000<br />

In 1977 voor het eerst uitgebracht als bij-<br />

04<br />

Razón Pública<br />

Colombia, razonpublica.com, website<br />

groeperingen.<br />

06<br />

The Guardian<br />

De Libé hoort inmiddels bij de grote Franse<br />

dagbladen. Nieuwsgierig en brutaal.<br />

lage van de Miami Herald, staat sinds 1986<br />

op eigen benen. Dé Spaanstalige krant (de<br />

Webzine, in 2008 opgericht door intellectuelen<br />

verenigd in de non-profit Fundación<br />

Verenigd Koninkrijk, dagblad, oplage 332.000<br />

Onafhankelijke kwaliteitskrant van<br />

09<br />

Le Monde<br />

Frankrijk, dagblad, oplage 345.000<br />

tweede en meest gelezen in de VS) van de Razón Pública (Stichting Publieke Rede) linkse signatuur. Sinds 1821 thuisbasis Toonaangevend en zeer gehecht aan zijn<br />

latinogemeenschap in Miami.<br />

die het algemeen belang wil dienen. ‘Om van de meest gerespecteerde columnis- onafhankelijkheid van de politieke en<br />

daadwerkelijk te weten wat er in Colombia ten en journalisten. Altijd zeer kritisch economische machtscentra. Werd in 1944<br />

gebeurt’, luidt de ondertitel.<br />

ten opzichte van de overheid en andere opgericht op initiatief van De Gaulle en<br />

instituten.<br />

is sinds 2001 mede-eigenaar van Courrier<br />

International.<br />

01<br />

02<br />

04<br />

05<br />

03


11<br />

06 07<br />

08 09<br />

10<br />

La Repubblica<br />

trud<br />

al-ahram<br />

10<br />

Revue des deux Mondes<br />

Frankrijk, maandblad, oplage 8.000<br />

13<br />

Aftonbladet<br />

Zweden, dagblad, oplage 450.000<br />

15<br />

Novye Izvestia<br />

Rusland, dagblad, oplage 107.200<br />

Literair, politiek en cultureel tijdschrift In 1833 opgericht, in 1956 overgenomen Voortgekomen in 1997 uit een afscheiding<br />

dat in 1829 werd opgericht om een brug door de vakbond voor werknemers LO van Izvestia. Gaat er prat op ‘het eerste<br />

te slaan tussen Frankrijk en de Verenigde (sindsdien sociaal-democratisch gebleven) Russische dagblad in kleur’ te zijn. Zonder<br />

Staten. Veel schrijvers van naam hebben en vandaag de dag voor de helft in handen de status van zijn grote voorganger, maar<br />

hun bijdrage geleverd.<br />

van de Noorse persgroep Schibsted.<br />

De meest gelezen krant van het land zorgt<br />

de krant is populair en van goede kwaliteit.<br />

11<br />

Der Spiegel<br />

Duitsland, weekblad, oplage 976.000<br />

regelmatig voor levendige debatten in de<br />

Zweedse media.<br />

16<br />

Today<br />

Singapore, dagblad, oplage 584.000<br />

Sinds 1947 uiterst onafhankelijk, stan-<br />

Engelstalige krant in handen van een<br />

daard voor onderzoeksjournalistiek, kri-<br />

groep bedrijven onder de naam Mediacorp.<br />

tisch over rechts.<br />

Verschijnt tweemaal per dag en probeert<br />

na de Strait Times het meest gelezen dagblad<br />

te zijn. Mijdt kritiek op de regering.<br />

Profil<br />

12<br />

Oostenrijk, weekblad, oplage 97.000<br />

Serieus en links georiënteerd. Onderdeel<br />

van de News Publishing Group, die met<br />

vijftien tijdschriften in het schap marktleider<br />

is in Oostenrijk.<br />

13<br />

12<br />

14<br />

15<br />

Al-Ahram Weekly<br />

14<br />

Egypte, weekblad, oplage 30.000<br />

In de Arabische wereld een vooraanstaand<br />

Engelstalig weekblad. Wordt uitgegeven<br />

door dagblad Al-Ahram maar is zelfstandig,<br />

objectief en staat minder dicht bij de<br />

regering.<br />

16<br />

01<br />

bronnen<br />

locatie aangehaalde bronnen<br />

dossier Crisisbeleid (vanaf p. 12)<br />

landen, besproken in dit nummer


Het Amsterdamse visrestaurant<br />

waar de hele wereld aanschuift!<br />

Dagelijks geopend van 17.00 tot 24.00 uur<br />

Spuistraat 247 | 1012 VP Amsterdam<br />

Reserveren: +31(0)20 624 18 31<br />

seafood@lucius.nl | www.lucius.nl<br />

idee: studio rene bakker | tekening: gijs mathijs klunder


6 Bronnen<br />

360 haalt de beste journalistiek uit alle windstreken. Een<br />

overzicht van de bronnen waaruit voor dit nummer is geput.<br />

10 Wereldnieuws<br />

Actuele gebeurtenissen wereldwijd, in woord, beeld en citaat.<br />

12 Bezint eer ge bezuinigt<br />

Paul Krugman, Alain-Gérard Slama en Joseph Stiglitz over<br />

nieuwe ideeën voor Europa in tijden van crisis. En over het<br />

gevaar van te lang vasthouden aan oude.<br />

24 Lage Landen<br />

Nederland en België door de ogen van de wereld. Le Monde<br />

op reportage in de Rotterdamse wijk Bospolder.<br />

horizon<br />

46 Makelaar in ko ko e, geen Droogstoppel<br />

In Oeganda groeien de ko ko ebonen niet alleen, ze worden er tegenwoordig<br />

ook gebrand en verpakt voor de Amerikaanse markt. Op initiatief van een<br />

vindingrijke Oegandese ondernemer.<br />

56 Fighting Words<br />

Je naam op internet laten verschijnen is geen kunst. Wat telt is je<br />

naam op een boek. In Ierland en Engeland organiseren gevestigde<br />

schrijvers als Roddy Doyle en Nick Hornby schrijfcursussen in<br />

achterstandswijken.<br />

54 Maestro Mario Vargas Llosa<br />

Er is niks tegen de lichtheid van ontspanningsliteratuur,<br />

als het maar geen absolute norm wordt.<br />

de continenten<br />

inhoud<br />

26 Muzikale apologie van de misdaad<br />

europa | Roberto Saviano, schrijver van het beroemde boek over de Camorra,<br />

duikt in de wereld van de ma aliedjes. Zoete melodietjes met teksten harder<br />

dan rap.<br />

32 Can we all get along?<br />

amerika’s | Rodney King is een naam die groter is dan de man die hem<br />

draagt. Twintig jaar na de Rodney King-rellen in Los Angeles is King nog<br />

steeds een slachto er van zijn lot.<br />

39 De hoogopgeleide hoofddoek<br />

azië | Jason Burke, Azië-specialist van e Guardian, constateert een toename<br />

van het aantal gesluierde vrouwen in Pakistan, met name in de betere<br />

kringen.<br />

42 ‘Syrië is geen land voor tere zielen’<br />

midden-oosten | De rebellen in Syrië hebben niet méér respect voor de<br />

mensenrechten dan het regime. Portret van de ‘gra rigade’ in Homs.<br />

44 Stammenstrijd en voedselschaarste<br />

afrika | Soedan en ’s werelds nieuwste land, het vorig jaar afgescheiden<br />

Zuid-Soedan, balanceren op de rand van nieuw geweld.


ZIMBABWE<br />

Dollars graag<br />

In 2008, toen de hyperinfl atie in<br />

Zimbabwe op haar hoogtepunt was,<br />

vormden zich voor de banken iedere<br />

morgen lange rijen mensen die miljarden<br />

Zimbabwaanse dollars wilden<br />

innen. Bedragen in die orde van grootte<br />

correspondeerden destijds met de<br />

prijs van een brood, schrijft e Wall<br />

Street Journal. Sinds de regering in 2009<br />

besloot de nationale valuta te verwisselen<br />

voor de Amerikaanse dollar (in<br />

totaal is er nu bijna 7 miljard dollar<br />

in omloop) gaan de zaken iets beter.<br />

Hoewel deze maatregel de infl atie en<br />

de uittocht van investeerders heeft<br />

afgeremd en de economie heeft doen<br />

groeien, staan de burgers nog altijd<br />

zeer wantrouwend tegenover de capaciteiten<br />

van de regering om fi nanciële<br />

kwesties in goede banen te leiden.<br />

Liefst brengen zij hun geld niet naar<br />

de bank. Deze zijn hierdoor minder<br />

goed in staat om bedrijven te fi nancieren.<br />

De economische groei waar –<br />

door spanningen in het land zouden<br />

verminderen, blijft zo uit. De werk–<br />

loosheid ligt in Zimbabwe nog altijd<br />

op 90 fen hebben de meeste mensen<br />

een uitzichtloze toekomst.<br />

George Soros<br />

Amerikaans miljardair<br />

wereldnieuws<br />

© Reuters<br />

Pessimistisch: ‘Europa doet me denken<br />

aan de Sovjet-Unie: de Europese Unie<br />

loopt het risico te worden ondermijnd<br />

door de eurocrisis.’ De succesvolle<br />

belegger van Hongaarse afkomst ziet de<br />

toekomst somber in.<br />

(The Wall Street Journal, New York,<br />

Verenigde Staten)<br />

pagina 10 nr. 13 12 mei tot 26 mei 2012<br />

kazachstan<br />

Verzoend met Borat | De autoriteiten van Kazachstan hebben hun gevoel voor<br />

humor teruggevonden, volgens Eurasia.net. Zij erkennen nu pas de satire in Borat, de<br />

fi lm die hun land schetst als een seksistische, racistische en antisemitische natie waar<br />

gefermenteerde paardenpis de nationale drank is en vrouwen geen stemrecht hebben.<br />

De regering liet destijds in een paginagrote advertentie in The New York Times<br />

weten dat het helemaal niet waar is. De minister van Buitenlandse Zaken gaf onlangs<br />

toe dat het toerisme sinds Borat enorm is toegenomen. De fi lm kwam weer ter sprake<br />

nadat de parodie die Sacha Baron Cohen (ook bekend als Ali G) op het Kazachstaanse<br />

volkslied maakte, per ongeluk werd gespeeld bij een prijsuitreiking in Koeweit.<br />

VERENIGD KONINKRIJK<br />

Crime app<br />

Aan de vooravond van de Olympische<br />

Spelen heeft de Metropolitan Police<br />

een nieuw middel in de strijd gegooid<br />

tegen de kleine criminaliteit: een app<br />

genaamd Facewatch ID. Londenaren<br />

die hun postcode invoeren op deze app<br />

krijgen beveiligingscamera beelden te<br />

zien van mensen die in hun buurt kleine<br />

vergrijpen hebben gepleegd. Alleen<br />

de politie kan zulke beelden uploaden.<br />

Mocht iemand herkend worden dan<br />

kan men dat de politie middels de app<br />

direct laten weten. Als de app aanslaat<br />

zal het werken als afschrikmiddel terwijl<br />

het publiek een inkijkje krijgt in<br />

de taken van de politie. De oude ineffi<br />

ciënte benadering waarbij agenten<br />

Brima Abdulai Sheriff<br />

Hoofd Amnesty International in Sierra Leone<br />

Bezorgd: ‘Het is slechts het topje van de<br />

ijsberg. Er zijn duizenden mensen die<br />

verantwoordelijk zijn voor slachtingen,<br />

verkrachtingen en verminkingen en<br />

nooit zijn vervolgd.’ Over ex-president<br />

van Liberia Charles Taylor die in Den Haag<br />

schuldig is bevonden aan oorlogsmisdaden.<br />

(The Guardian, Londen, Verenigd Koninkrijk)<br />

foto’s tonen aan ooggetuigen wordt<br />

langzaam maar zeker overgenomen<br />

door een hybride aanpak waarbij foto’s<br />

worden verspreid via smartphones.<br />

Op den duur wordt menselijk ingrij–<br />

pen zelfs overbodig, stelt onderzoeker<br />

Evgeny Mozorov op het blog van de<br />

London Review of Books. De afgelopen<br />

twee maanden zijn dankzij de app 29<br />

mensen voor het gerecht gedaagd.<br />

Hugh Laurie<br />

Brits acteur in Hollywood<br />

© Getty, DR<br />

© Cision<br />

Getransformeerd: ‘Ik denk dat er niemand<br />

is die zo veel is veranderd als ik’,<br />

zegt de man die jarenlang Dr. House heeft<br />

gespeeld en niet weet of hij zal terugkeren<br />

naar Engeland.<br />

(Vanity Fair, New York, Verenigde Staten)<br />

Tsjechië<br />

Zware jongens<br />

Het leger in Tsjechië is te dik. Volgens<br />

een onderzoek gebaseerd op medische<br />

keuringen, is de helft van de 22.000<br />

beroepsmilitairen te zwaar, bij een<br />

op de zeven is sprake van obesitas. De<br />

legerleiding heeft daarom besloten via<br />

een ‘medisch’ plan het probleem te lijf<br />

te gaan. Een legerarts die door Lidove<br />

noviny wordt geciteerd meent echter<br />

dat ‘het leger zou moeten worden<br />

verplicht tot meer lichamelijke activiteit.<br />

Dat zou natuurlijker zijn en de<br />

staat bovendien minder geld kosten.‘<br />

‘Als we een volksleger met dienstplicht<br />

hadden, dan zouden de militairen<br />

een afspiegeling vormen van een<br />

wat verslapte bevolking’, aldus het<br />

commentaar van de krant. Sinds<br />

2004 heeft Tsjechië een beroepsleger<br />

en zouden ‘eergevoel en beroepsverantwoordelijkheid’<br />

van de militairen<br />

verwacht kunnen worden, vindt de<br />

krant.<br />

VERENIGDE STATEN<br />

Big Hy, piraat en weldoener<br />

Hyman Strachman, een 92-jarige<br />

Amerikaanse veteraan uit de Tweede<br />

Wereldoorlog, is in de ogen van Hollywood<br />

een dief, maar een held voor het<br />

Amerikaanse leger, schrijft de New York<br />

Times. Jarenlang verstuurde hij illegaal<br />

gekopieerde fi lms naar Amerikaanse<br />

soldaten die gestationeerd zijn in Irak<br />

en Afghanistan. Hij deed dit vrijwillig<br />

maar had er op een gegeven moment<br />

een dagtaak aan: in 2007 en 2008<br />

kopieerde hij 80.000 fi lms per jaar.<br />

In totaal heeft hij 300.000 dvd’s verstuurd.<br />

Kosten voor dit liefdadigheidswerk:<br />

30.000 dollar. Het gaf hem een<br />

bezigheid na de dood van zijn vrouw.<br />

wat zij zeggen<br />

Mitt Romney<br />

Republikeins presidentskandidaat<br />

Simplistisch: ‘Wij hebben jongeren altijd<br />

aangemoedigd: drink een biertje, ga<br />

ervoor, neem risico en ga studeren, leen<br />

geld en start een bedrijf.’ Aansporingen<br />

voor Republikeinse studenten aan de<br />

Universiteit Otterbein in Ohio.<br />

(The Huffington Post, New York,<br />

Verenigde Staten)


DUITSLAND<br />

De volksaard doorgrond<br />

Een naslagwerk dat maandenlang steevast<br />

behoort tot de best verkochte boeken<br />

van een land? In Duitsland hebben<br />

schrijvers Richard Wagner en Thea Dorn<br />

dat voor elkaar gekregen met Die deutsche<br />

Seele, een glossarium bestaande uit 62<br />

lemmata (van Abendbrot tot Zerrissenheit)<br />

en dat zich richt op de onderdelen van<br />

de Duitse ‘nationale persoonlijkheid’.<br />

‘Duitsers houden zich nu eenmaal graag<br />

bezig met zichzelf en wie dat als cliché<br />

beschouwt, zal in deze verzameling heel<br />

veel bewijs tegenkomen voor deze stelling’,<br />

schrijft de Frankfurter<br />

Allgemeine Zeitung. Het boek is een mix<br />

van enerzijds speelse essays, gedichten<br />

en verzonnen dialogen en anderzijds<br />

serieuze historische feiten en gebeurtenissen.<br />

Het lemma Musik wordt met<br />

het trio Bach, Beethoven en Wagner het<br />

uitvoerigst behandeld en draait om de<br />

stelling of ‘de vraag naar muziek leidt<br />

naar het binnenste van de Duitse ziel’.<br />

Verenigde Staten<br />

Sluit u af!<br />

Het kost een paar centen, maar dan<br />

heb je ook niks meer. Voor 10 dollar<br />

acht uur lang volstrekt géén internet,<br />

geef toe, dat is een koopje! U kunt het<br />

ook iets geraffineerder krijgen, voor 15<br />

dollar. Dan is de internetafsluiting niet<br />

geheel waterdicht, maar worden alleen<br />

de sociale netwerken als Facebook en<br />

Twitter geblokkeerd. De rustbevorderende<br />

software (Freedom en Anti-Social<br />

geheten) van de Amerikaanse wetenschapper<br />

Fred Stutzman (hij onderzoekt<br />

sociale media aan de Carnegie<br />

Mellon University) is al honderdduizenden<br />

keren gedownload, meldt de<br />

website Ars Technica.<br />

wat zij vinden<br />

Fazil Say<br />

Turkse pianist<br />

Vrijdenkend: ‘Ik denk dat het tijd is om<br />

me in Japan te vestigen.’ Haalde zich de<br />

woede op de hals van moslims door twitterend<br />

te verkondigen atheïst te zijn.<br />

(Hürriyet, Istanbul, Turkije)<br />

Van Mars naar Mali<br />

Wat zou moeilijker zijn, een ruim-<br />

tesonde naar Mars te sturen of Mali<br />

uit de huidige chaos halen? Cheik<br />

Modibo Diarra (60) zal het weten.<br />

Deze ruimtevaartdeskundige is<br />

nu premier van Mali. Na zijn bui-<br />

tengewoon succesvolle carrière bij<br />

de NASA, heeft hij vorig jaar een<br />

eigen partij in zijn geboorteland<br />

opgericht, en overwoog hij zich<br />

kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen.<br />

Die verkiezingen<br />

werden doorkruist door de<br />

staatsgreep van 22 maart jl. Diarra<br />

is door interim-president Traoré tot<br />

premier benoemd zonder verdere<br />

consultaties.<br />

Na zijn studie in Parijs en Washington<br />

wilde Diarra onderwijzer<br />

worden. Maar zijn talent werd<br />

opgemerkt door ingenieurs van<br />

het Jet Propulsion Laboratory, verantwoordelijk<br />

voor het Deep Space<br />

Network van NASA. Diarra’s roem<br />

werd gevestigd toen in 1997 de door<br />

hem ontwikkelde en gelanceerde<br />

ruimtesonde Pathfinder succesvol<br />

landde op Mars en meetgegevens<br />

en foto’s van de Rode Planeet naar<br />

de aarde stuurde.<br />

In 1999 richtte Modibo Diarra de<br />

Pathfinder Association op om de<br />

Afrikaanse jeugd, vooral meisjes, te<br />

interesseren voor de wetenschap.<br />

In Bamako, de hoofdstad van Mali,<br />

opende hij een laboratorium. Zijn<br />

doel is het dichten van de 'digitale<br />

kloof' tussen de derde wereld en de<br />

rest van de wereld. ‘Politiek’ betekent<br />

oorspronkelijk ‘het oplossen<br />

van problemen in de gemeenschap’,<br />

zegt Diarra. ‘Ik denk dat ik aan de<br />

oplossing van veel problemen heb<br />

bijgedragen en dat zal ik blijven<br />

doen.’<br />

Kevin Lee<br />

Australisch priester<br />

Zondaar: ‘Veel priesters leiden een<br />

dubbelleven.’ Tegen zijn parochianen,<br />

nadat hij bekend had al een jaar<br />

getrouwd te zijn. Lee is nu bezig een<br />

boek te schrijven over zijn ervaringen.<br />

(NBC)<br />

Alexander Rahr<br />

Duits Ruslanddeskundige<br />

Kritisch: ‘Poetin ziet zichzelf nu al als<br />

een historische figuur, maar de echte<br />

problemen van een generatie die dertig<br />

jaar jonger is dan hij, moet hij nog oplossen.’<br />

Over de protesten tegen Poetins<br />

derde termijn als president van Rusland.<br />

(The New York Times, New York, VS)<br />

wereldnieuws<br />

Ken Wright<br />

Kapitein bij de Navy Seals<br />

© Bertrand Guay / ANP<br />

Ongerust: ‘Dit zal geen makkie worden.’<br />

Wright heeft de leiding bij de jacht op<br />

Joseph Kony, de leider van het Lord’s<br />

Resistance Army (LRA), die zich al<br />

jaren schuilhoudt in de oerwouden<br />

van Centraal-Afrika.<br />

(Le Monde, Parijs, Frankrijk)<br />

12 mei tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 11


dossier<br />

De angst voor herhaling<br />

Self fulfi lling prophecy<br />

We slaan en worden om de oren geslagen met vergelijkingen.<br />

De economische crisis brengt de eindeloos lange rijen voor het<br />

arbeidsbureau terug, straks herbeleven we de magere jaren<br />

dertig. Een self fulfi lling prophecy ligt op de loer. Maar de<br />

oorzaak van deze malaise is een hele andere.<br />

Een failliete investeerder probeert<br />

zijn luxueuze roadster te verkopen<br />

in New York tijdens de crash in 1929<br />

© Bettmann / Corbis<br />

pagina 12 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

crisisbeleid


crisisbeleid dossier<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 13


dossier<br />

Geplaagd door een<br />

tijdelijke achteruitgang<br />

In tijden van crisis zoekt iedereen houvast. Historici projecteren de<br />

ontreddering van het heden graag op het verleden. Het fundamentele<br />

verschil is dat we weliswaar opgejaagd worden door intolerantie en een<br />

steeds machtiger wordende staat, maar niet worden bedreigd door een<br />

totalitaire regressie, zegt Alain-Gérard Slama, commentator van Le Figaro.<br />

Revue des Deux Mondes – Parijs<br />

S<br />

inds de tweede helft van 2008<br />

wordt Europa gekweld door de<br />

angst voor een herhaling van de<br />

grote crisis uit 1929, toen een noodlottige<br />

opeenvolging van gebeurtenissen<br />

leidde van Zwarte Donderdag op 24<br />

oktober van dat jaar tot aan de opkomst<br />

van de totalitaire regimes. Maar als we<br />

serieus naar de oorzaken en de historische<br />

context van de malaise in de jaren<br />

dertig kijken en deze vergelijken met<br />

de huidige situatie, dan valt op hoe<br />

enorm groot de verschillen zijn. Des te<br />

frappanter is het dat er ook grote overeenkomsten<br />

zijn, als je kijkt naar de<br />

gevolgen die beide crises op de ontwikkeling<br />

van politieke denkbeelden hebben<br />

gehad.<br />

Net als in 1929 wordt het<br />

liberale en parlementaire<br />

systeem ter discussie<br />

gesteld<br />

Net zoals men in 1929 meende dat het<br />

‘einde van de wereld’ nabij was, zo is<br />

nu een van de meest besproken thema’s<br />

door commentatoren van de crisis<br />

– of het nu economen, politici of intellectuelen<br />

zijn – het idee dat we ‘een<br />

nieuwe wereld’ binnengaan. In beide<br />

gevallen, zowel vroeger als nu, is het<br />

het liberale en parlementaire kapitalistische<br />

systeem dat ter discussie wordt<br />

gesteld.<br />

Het gevaar waar we vooral voor moeten<br />

oppassen is dat de publieke opinie<br />

en de ontwikkeling van ideeën, door<br />

een enigszins onverantwoordelijk pro-<br />

pagina 14 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

ces van self-fulfilling prophecy, in<br />

dezelfde richting zouden afglijden als<br />

het geval was in het decennium dat<br />

voorafging aan de Tweede Wereldoorlog:<br />

naar het op radicale wijze bestrijden<br />

van onze liberale waarden, wat in<br />

de jaren dertig bijna de ondergang van<br />

de democratieën betekende. De<br />

belangrijkste oorzaak van de crisis van<br />

1929 was niet de ineenstorting van de<br />

bankenwereld, die wij nu meemaken,<br />

maar de overconsumptie die na de Eerste<br />

Wereldoorlog ontstond.<br />

Koopwoede<br />

In de Verenigde Staten was na een eerste<br />

voorteken in 1921 een ongekende<br />

en explosieve groei ingezet. Hierdoor<br />

ontstond een klimaat van euforie, dat<br />

een proces van overproductie op gang<br />

bracht, waarna de prijzen uiteraard<br />

kelderden. Tegelijkertijd raakten de<br />

boeren en de werknemers bevangen<br />

door koopwoede en staken zij zich tot<br />

over hun oren in de schulden. Het<br />

onhandige stabilisatiebeleid van de<br />

centrale banken en de anarchie van<br />

beursspeculaties op het verkeerde<br />

moment hebben de deflatie verder<br />

versneld en werkten de recessie, stijging<br />

van de werkloosheid en het toenemende<br />

aantal faillissementen van<br />

banken in de hand.<br />

De oorzaak van de huidige crisis is<br />

terug te voeren op een proces dat<br />

tegenovergesteld is aan dat van 1929,<br />

en heeft zich in drie fasen ontwikkeld.<br />

De belangrijkste oorzaak was aanvankelijk<br />

het uiterst lakse monetaire<br />

beleid dat de Amerikaanse centrale<br />

bank, de Federal Reserve, in de eerste<br />

jaren van deze eeuw in de praktijk<br />

bracht. Zij verlaagde haar rentepercentages<br />

twee keer, eerst om de internetzeepbel<br />

het hoofd te bieden en daarna<br />

om te voorkomen dat de economische<br />

bedrijvigheid na de aanslagen van 11<br />

september 2001 zou verslappen. Het<br />

streven om het eigen woningbezit<br />

onder de allerarmsten te stimuleren<br />

leidde vervolgens tot het beruchte<br />

optuigen van de zogenoemde subprimes,<br />

hypotheken met een variabele rente,<br />

waarbij de kredietwaardigheid van de<br />

hypotheekaanvragers niet altijd werd<br />

geverifieerd. We weten hoe het verder<br />

ging: steeds meer leningen werden<br />

niet afbetaald, de huizenprijzen daalden<br />

fors, het was onmogelijk om de<br />

verliezen van de banken precies in<br />

kaart te brengen en de interbancaire<br />

markt droogde op. De val van Lehman<br />

Brothers zette ten slotte een kettingreactie<br />

in werking die zich ook al tijdens<br />

de crisis van 1929 had voorgedaan: een<br />

kredietcrisis, recessie, deflatie en een<br />

werkloosheid die zich geleidelijk aan<br />

uitbreidt naar alle sectoren en alle landen.<br />

De situatie was door de subprimes<br />

op de Amerikaanse onroerendgoedmarkt<br />

180 graden gedraaid en leidde<br />

een wereldwijde economische crisis in.<br />

Wrevel over materialisme<br />

De belangrijkste les die we uit deze zo<br />

verschillende crisissituaties moeten<br />

crisisbeleid<br />

trekken, is dat de politieke gevolgen<br />

ervan niet dezelfde reikwijdte mogen<br />

hebben. We mogen dan momenteel<br />

graag uitweiden over het democratisch<br />

tekort waar alle gekozen volksvertegenwoordigingen<br />

en alle instellingen<br />

mee te maken hebben, maar dit wantrouwen,<br />

dat dreigt om te slaan in<br />

onverschilligheid, valt absoluut niet te<br />

vergelijken met de wrok die oud-strijders<br />

na de Eerste Wereldoorlog tegen<br />

zowel parlementariërs als burgers<br />

koesterden. Van het betreurenswaardige<br />

fenomeen waarbij mensen zich<br />

terugtrekken in hun eigen gemeenschap<br />

en identiteit gaat een veel geringere<br />

dreiging uit dan van de<br />

psychische shock die door de slachtingen<br />

van de Eerste Wereldoorlog teweeg<br />

werd gebracht. Vanaf de jaren twintig<br />

ontstond er een soort heimwee naar de<br />

kameraadschap van de loopgraven, die<br />

van rechts tot links voeding gaf aan<br />

wrevel over genotzuchtig individualisme<br />

en over materialisme.<br />

Iedereen sloot zich aan bij een antiparlementarisme<br />

dat tegenwoordig veel<br />

minder heftig is, aangezien er geen<br />

vervangende ideologie voorhanden is,<br />

zoals wel het geval was in de tijd van<br />

het triomferende fascisme en communisme.<br />

Ondanks alles staan onze tijdgenoten<br />

in overgrote meerderheid<br />

vijandig tegenover de dictatuur en zijn<br />

ze gehecht aan de rechtsstaat. Voor<br />

hen betekent de vrijheid van meningsuiting,<br />

publicatie en vergadering nog<br />

iets. Zij weten dat er zonder onderwijs<br />

geen sprake kan zijn van vrije en verantwoordelijke<br />

burgers. Het oprukken<br />

van de dictaturen en het fascisme in<br />

Europa in de periode tussen de beide<br />

wereldoorlogen kon de argeloze waarnemer<br />

oprecht de indruk geven dat het<br />

model van de liberale democratie achterhaald<br />

was en dat de toekomst was<br />

voorbehouden aan ofwel het communisme<br />

ofwel de autoritaire regimes.<br />

Bij dit algehele afglijden van het


crisisbeleid dossier<br />

Demonstratie voor de Workers Alliance tijdens de Great Depression.<br />

Rarig was een groot staalbedrijf – © Minnesota Historical Society / Corbis<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 15


dossier<br />

Europese continent speelde de crisis<br />

van 1929 weliswaar een versnellende<br />

en versterkende rol, maar zij was er<br />

niet de oorzaak van.<br />

Alle totalitaire regimes uit de twintigste<br />

eeuw hebben een lange geschiedenis,<br />

waarvan we het beginpunt moeten<br />

situeren vanaf de jaren 1890, toen het<br />

rationalisme ter discussie werd<br />

gesteld. Maar het is wel waarschijnlijk<br />

dat het nazisme een deel van zijn aanhangers<br />

onder de grote menigte werklozen<br />

uit de administratieve sector<br />

verwierf toen de crisis Duitsland<br />

bereikte, terwijl Hitler zijn partij toen<br />

al had opgericht. Ook is het waarschijnlijk<br />

dat de crisis Hitler het enorme<br />

aantal kiezers bezorgde dat hij<br />

nodig had om op democratische wijze<br />

aan de macht te komen.<br />

In die tijd richtten de meeste democratieën<br />

zich op een sterkere staatsinterventie,<br />

een centraal geleide planning<br />

en technocratie. Maar alle stellingen<br />

om de rol van de overheid te vergroten<br />

gingen gepaard met een a raak van de<br />

democratie. Op dat moment, om precies<br />

te zijn in 1932, deed het woord<br />

‘technocratie’ zijn intrede in de Verenigde<br />

Staten, om zich vanaf 1945 in<br />

Frankrijk te doen gelden. Deze ontwikkeling<br />

wordt gezien als een mislukking,<br />

niet alleen van het economisch<br />

liberalisme, maar ook van het parlementaire<br />

stelsel. Met de crisis viel het<br />

hele institutionele systeem uiteen.<br />

Terwijl de politieke context inmid dels<br />

heel anders is en er veel minder dreiging<br />

bestaat, is het opvallend dat het<br />

antiliberalisme sinds 2009 – meer dan<br />

ooit – vrijwel het hele machtsspectrum<br />

bestrijkt en – eveneens meer dan ooit –<br />

pagina 16 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

een meerderheid in de publieke opinie<br />

voor zich lijkt te winnen.<br />

In de periode na de crisis van 2008<br />

nemen de democraten het oude liedje<br />

van de ‘beschavingscrisis’ weer op,<br />

zonder een inschatting te maken van<br />

de gevolgen daarvan.<br />

Net als in de jaren dertig houden wij<br />

het kapitalistische regime en de liberale<br />

denkbeelden verantwoordelijk voor<br />

een beschavingscrisis, terwijl we weten<br />

welke prijs er in de strijd voor de mensenrechten<br />

en voor de parlementaire,<br />

kapitalistische en individualistische<br />

democratie is betaald om het nazisme<br />

en het stalinisme te overwinnen.<br />

Een verklaring waarom deze oude,<br />

verdrongen gevoelens nu dankzij de<br />

huidige crisis weer de kop opsteken,<br />

ligt misschien in het feit dat, aan het<br />

begin van deze 21e eeuw, een opeenhoping<br />

van angsten die verband houden<br />

met het nieuwe millennium de plaats<br />

heeft ingenomen van de tastbare shock<br />

die de oorlog, de loopgraven en de<br />

werkloosheid teweegbrachten. Deze<br />

angsten ontberen weliswaar het spectaculaire<br />

karakter van het godsoordeel<br />

van de Eerste Wereldoorlog, maar grijpen<br />

daarom niet minder diep in het<br />

menselijk bewustzijn in: angst voor<br />

het einde van de wereld, vanwege de<br />

opwarming van de aarde, angst voor<br />

grote invasies, vanwege de globalisering<br />

van de communicatiemiddelen en<br />

de groeiende kloof tussen het Noorden<br />

en het Zuiden, angst voor godsdienstoorlogen,<br />

vanwege het terrorisme,<br />

angst voor grote pandemieën, enzovoort.<br />

Deze opnieuw de kop opstekende<br />

gevoelens doen het antiprogressieve<br />

besef herleven van de cyclische tijd,<br />

van de eeuwige herhaling, en komen<br />

bovenop het idee-fi xe dat de dood<br />

gekoppeld is aan de lineaire tijd: hiermee<br />

hebben wij een van de sleutels van<br />

de gedachte achter de decadente<br />

samenleving in handen. Destruam et<br />

aedifi cabo, aedifi cabo et destruam…<br />

De politieke gevolgen van deze crisis<br />

mogen niet dezelfde reikwijdte<br />

hebben als die uit de jaren dertig<br />

Vanaf 1934 werkte Arnold Toynbee aan<br />

een model over de opkomst en ondergang<br />

van beschavingen waarbij verval<br />

de onvermijdelijke en telkens terugkerende<br />

uitkomst was van een cyclische<br />

geschiedenis, naar het voorbeeld van<br />

de oude Chinese kronieken. Deze aanpak<br />

ging vergezeld van een fascinatie<br />

voor wegkwijnende beschavingen,<br />

zoals in 1932 bleek uit de slechte Franse<br />

vertaling van de titel van het belangrijkste<br />

werk van Johan Huizinga (Le<br />

Déclin du Moyen Age – ‘De neergang<br />

der Middeleeuwen’ [oorspr. Herfsttij der<br />

Middeleeuwen, 1919]): een van de constante<br />

factoren in tijden van crisis is<br />

dat historici de ontreddering van het<br />

heden projecteren op het verleden.<br />

Wantrouwen<br />

Dat geeft wel aan hoe beperkt het<br />

register van ideeën en politiek besef is.<br />

Ontbreekt het de geschiedschrijving<br />

aan verbeeldingskracht? In de periode<br />

tussen de huidige zorgen, de intellectuele<br />

crisis van de jaren 1900 en de<br />

crisisbeleid<br />

gevolgen van de shock van 1929 zijn de<br />

thema’s nauwelijks veranderd.<br />

Een van de meest levendige en telkens<br />

terugkerende twistpunten is de kritiek<br />

op de kwalijke gevolgen van de moderne<br />

beschaving, die belichaamd wordt<br />

door het liberale kapitalisme. Wantrouwen<br />

tegenover grote menigtes,<br />

minachting van burgerlijke middelmatigheid,<br />

protesten tegen de ontmenselijking<br />

die de techniek met zich<br />

meebrengt en, daaruit voortvloeiend,<br />

de verdachtmaking van de democratie<br />

en het kapitalisme, waar al het kwaad<br />

vandaan zou komen, en last but not<br />

least de verwarring van neergang – een<br />

relatief historisch begrip – met decadentie<br />

– een absoluut, moreel referentiepunt:<br />

dat waren, dat zijn de<br />

voornaamste grieven.<br />

We begrijpen nu beter hoe het op losse<br />

schroeven zetten van het erfgoed van<br />

de Verlichting, dat versterkt werd door<br />

de Eerste Wereldoorlog en opnieuw


crisisbeleid dossier<br />

werd gelegitimeerd door het duidelijke<br />

falen van het kapitalisme in 1929, eraan<br />

heeft meegewerkt dat de intellectuele<br />

en psychologische grondslag van de<br />

democratie werd ondermijnd. Iets<br />

meer dan twintig jaar na de hoopvolle<br />

verwachtingen van 1989, toen we<br />

meenden dat de defi nitieve overwinning<br />

van de liberale ideeën in zicht<br />

was, zien wij niet zonder angst toe hoe<br />

deze ondermijnende activiteiten zich<br />

opnieuw op hetzelfde doelwit richten,<br />

namelijk het universalistische indivi-<br />

dualisme van de Verlichting, volgens<br />

een proces dat zich in twee fasen heeft<br />

voltrokken. De ondermijning rukte aan<br />

het begin van de jaren negentig eerst<br />

op vanuit Midden- en Oost-Europa,<br />

dankzij het echec van liberale experimenten,<br />

en won daarna steeds meer<br />

terrein als gevolg van ‘de grootste<br />

fi nanciële en economische crisis sinds<br />

de crisis van 1929’. Aan het begin van de<br />

twintigste eeuw was deze trend al tot<br />

het hele Europese continent doorgedrongen.<br />

Maar het fundamentele ver-<br />

24 oktober 1929, Zwarte donderdag, de dag dat de beurs in New York crashte – © Bettmann / Corbis<br />

schil tussen de twee tijdperken is dat er<br />

nu geen oorlog is. We worden weliswaar<br />

geplaagd door oprispingen van<br />

intolerantie, door een tijdelijke achteruitgang<br />

van de burgerlijke vrijheden en<br />

door een opnieuw steeds machtiger<br />

wordende staat, maar we worden niet<br />

bedreigd door een totalitaire regressie.<br />

De godsdienstige opleving heeft, enkele<br />

minderheden daargelaten, nog niet de<br />

plaats van de ideologieën ingenomen.<br />

Laten we niet van het ergste uitgaan.<br />

Alain-Gérard Slama<br />

Angst voor het<br />

einde van de wereld,<br />

voor grote invasies,<br />

godsdientsoorlogen,<br />

pandemieën<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 17


dossier<br />

Verouderde modellen<br />

moeten worden herzien<br />

De Amerikaanse econoom, professor Joseph Stiglitz vindt het tijd voor een<br />

mea culpa van zijn vakgenoten. De oude modellen, die de crisis niet hebben<br />

weten te voorkomen, worden nog steeds gebruikt. We hebben het ergste<br />

nog voor de boeg, vreest hij.<br />

The European – Berlijn<br />

V<br />

oelt u zich, vier jaar na het<br />

begin van de financiële crisis,<br />

bemoedigd door de manier<br />

waarop economen die crisis hebben<br />

proberen te duiden, en door de wijze<br />

waarop de beleidsmakers iets hebben<br />

gedaan met die inzichten?<br />

Academische economen hebben een<br />

grote rol gespeeld bij het veroorzaken<br />

van de crisis. Hun modellen waren veel<br />

te simpel. Die slechte modellen hebben<br />

de beleidsmakers vervolgens doen<br />

geloven dat de markten alle problemen<br />

zouden oplossen. Na de crisis had je<br />

mogen hopen dat de academici van<br />

gedachten waren veranderd en dat<br />

de beleidsmakers óók van gedachten<br />

waren veranderd, en sceptischer en<br />

voorzichtiger zouden zijn geworden.<br />

‘Duitsland is een<br />

exportland, maar niet<br />

ieder land kan een<br />

exportland zijn’<br />

Je had mogen verwachten dat de poli-<br />

tiek – na alle foute voorspellingen uit<br />

het verleden – van de academici zou<br />

hebben geëist dat ze hun theorieën<br />

zouden herzien. Op al deze terreinen<br />

ben ik echter bijzonder teleurgesteld.<br />

Binnen de academische wereld geloven<br />

degenen die vóór de crisis in de vrije<br />

markt geloofden er vandaag de dag nog<br />

even sterk in. Slechts een paar mensen<br />

zijn van gedachten veranderd. Die wil<br />

ik complimenteren omdat ze hebben<br />

durven zeggen dat ze verkeerd zaten<br />

en dat ze een of ander onderdeel van<br />

hun modellen hebben onderschat.<br />

Maar voor het grootste deel was de<br />

reactie anders. Zij die werkelijk in de<br />

vrije markt geloofden zijn niet van<br />

mening veranderd.<br />

pagina 18 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Ik ben pas écht teleurgesteld in de<br />

Amerikaanse beleidsmakers. Ben<br />

Bernanke [voorzitter van de Federal<br />

Reserve, het federale stelsel van Amerikaanse<br />

centrale banken] houdt een<br />

toespraak en zegt dan dat er eigenlijk<br />

niets mis was met de economische<br />

theorie, maar dat de problemen<br />

schuilden in een paar details van de<br />

tenuitvoerlegging. Als je ervan uitgaat<br />

dat er niets fout zat, zul je ook niet om<br />

nieuwe modellen vragen. Dat is een<br />

grote teleurstelling.<br />

In Europa zijn economische principes<br />

als de absolute gerichtheid op de groei<br />

van het bruto binnenlands product nu<br />

onder vuur komen te liggen.<br />

De bezuinigingen zelf zullen vrijwel<br />

zeker desastreus zijn. Ze leiden tot een<br />

W-vormige recessie (‘double dip’) die<br />

vrij ernstige vormen kan aannemen.<br />

De Europese crisis zal er waarschijnlijk<br />

door verergeren. De gevolgen op de<br />

korte termijn zullen heel slecht zijn<br />

voor Europa. Maar eigenlijk draait alles<br />

om het ‘Duitse model’. Daar zitten<br />

veel aspecten aan – waaronder het<br />

sociale model – die Duitsland in staat<br />

stellen een forse daling van het bruto<br />

binnenlands product te doorstaan door<br />

veel sociale bescherming te bieden. Het<br />

Duitse model van beroepsopleidingen<br />

is ook zeer succesvol. Maar er zijn<br />

ook aspecten die minder goed zijn.<br />

Duitsland is een exportland, maar niet<br />

ieder land kan een exportland zijn.<br />

Als sommige landen een overschot op<br />

hun handelsbalans hebben, dwingen<br />

ze andere landen genoegen te nemen<br />

met een tekort op hun handelsbalans.<br />

Duitsland heeft een beleid geadopteerd<br />

dat andere landen niet kunnen imiteren<br />

en heeft geprobeerd dit aan Europa<br />

op te leggen op een manier die de<br />

Europese problemen heeft verergerd.<br />

Het feit dat sommige aspecten van het<br />

Duitse model goed zijn, betekent nog<br />

niet dat alle aspecten daarvan zomaar<br />

in heel Europa toepasbaar zijn.<br />

Wat zegt u tegen iemand die als volgt<br />

redeneert: demografische veranderingen<br />

en het einde van het industriële<br />

tijdperk hebben ervoor gezorgd dat<br />

de verzorgingsstaat financieel gezien<br />

niet langer houdbaar is. We kunnen<br />

onze schulden niet omlaag brengen<br />

zonder de kosten van de sociale voorzieningen<br />

op de langere termijn in<br />

fundamentele zin terug te dringen.<br />

Dat is absurd. De kwestie van de sociale<br />

voorzieningen heeft niets te maken<br />

met de structuur van de productie. Het<br />

heeft te maken met sociale cohesie en<br />

met solidariteit. Daarom heb ik ook<br />

zoveel kritiek op het betoog van Mario<br />

Draghi van de Europese Centrale Bank<br />

dat de sociale voorzieningen ongedaan<br />

moeten worden gemaakt. Daar<br />

zijn geen gronden voor. De Europese<br />

landen die het heel goed doen zijn de<br />

Scandinavische landen. Denemarken<br />

verschilt van Zweden, Zweden verschilt<br />

van Noorwegen – maar ze kennen allemaal<br />

een hoge graad van sociale voorzieningen<br />

en ze groeien ook allemaal.<br />

Het betoog dat het antwoord op de<br />

huidige crisis moet zijn dat de sociale<br />

crisisbeleid<br />

voorzieningen moeten worden afgebroken,<br />

komt erop neer dat de rijkste<br />

1 procent zegt een nóg groter deel van<br />

de koek te willen hebben. Maar als de<br />

meerderheid van de bevolking niet van<br />

het systeem profiteert, is het systeem<br />

een mislukking. Ik wil het niet meer<br />

over het bruto binnenlands product<br />

hebben, ik wil het hebben over wat er<br />

met de meeste burgers gebeurt.<br />

‘De Scandinavische landen kennen allemaal een hoge<br />

graad van sociale voorzieningen en ze groeien ook<br />

allemaal’


crisisbeleid dossier<br />

Is politiek links erin geslaagd deze<br />

kritiek goed te verwoorden?<br />

De Amerikaanse econoom Paul<br />

Krugman is heel goed geweest in het<br />

verwoorden van de kritiek op de bezuinigingsretoriek.<br />

Er was ook bredere<br />

kritiek, maar ik weet niet zeker of die<br />

wel is aangekomen. De cruciale vraag<br />

is nu hoe we economische systemen<br />

waarderen. Het is nog niet volledig<br />

uitgekristalliseerd, maar ik denk dat<br />

we deze slag wel zullen winnen. Zelfs<br />

politiek rechts begint ermee in te<br />

stemmen dat het bruto binnenlands<br />

product geen goede maatstaf is voor<br />

economische vooruitgang. De notie<br />

van het welzijn van de meeste burgers<br />

is niet iets waar iemand echt lang<br />

over na hoeft te denken. De Occupybeweging<br />

is zeer succesvol geweest in<br />

het aankaarten van deze ideeën. Maar<br />

de grote zorg is dat de beweging er<br />

misschien niet zo goed in is geslaagd<br />

de boodschap ook daadwerkelijk te<br />

laten aanslaan.<br />

Hoe geraken we nu van het praten<br />

over economische ongelijkheid tot het<br />

verwezenlijken van tastbare veranderingen?<br />

Zoals u al eerder hebt gezegd<br />

is de theoretische onderkenning van<br />

economische problemen vaak niet<br />

goed omgezet in beleid.<br />

Als mijn voorspellingen over de<br />

gevolgen van de bezuinigingen correct<br />

zijn, zullen we een nieuwe golf van<br />

protestbewegingen zien ontstaan. De<br />

crisis is in 2008 begonnen. We zitten<br />

nu in het vijfde jaar, en de problemen<br />

zijn nog steeds niet opgelost. Er is niet<br />

eens licht zichtbaar aan het einde van<br />

de tunnel. Als we die conclusie eenmaal<br />

hebben bereikt, zal het discours<br />

veranderen.<br />

De situatie moet eerst nog veel slechter<br />

worden voordat zij zal verbeteren?<br />

Ja, ik ben bang van wel.<br />

Professor Joseph Stiglitz – © Orjan F. Ellingvag / Corbis<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 19


dossier<br />

Een stap in de goede richting<br />

met Monsieur Normal<br />

Het teleurstellende economische nieuws van de<br />

afgelopen tijd toont de risico’s van bezuinigingen aan.<br />

Met de verkiezing van de socialist François Hollande<br />

tot president van Frankrijk dient zich misschien een<br />

alternatief aan.<br />

The Guardian – Londen<br />

I<br />

emand merkte laatst in een televi-<br />

siestudio op dat ‘de meeste mensen<br />

niet net zo geïnteresseerd zijn in<br />

de Leveson Inquiry [onderzoek naar de<br />

praktijken van Rupert Murdoch en zijn<br />

News International] als de media. De<br />

meeste mensen maken zich veel meer<br />

zorgen over de economie’. En gelijk<br />

hebben ze, dacht ik. Dus ik was verheugd<br />

te zien dat de volwassen kranten,<br />

The Financial Times, The Guardian en<br />

The Independent, die dag openden met<br />

het alarmerende nieuws dat de Britse<br />

economie in het eerste kwart van 2012<br />

met 0,2 procent was geslonken.<br />

De krimp van 0,3 procent in het laatste<br />

kwartaal van 2011 leek een bevestiging<br />

van de al zo lang gevreesde dubbele<br />

dip, de eerste sinds de oliecrisis van<br />

1975. Sodeju! Dan was, zo schreven economische<br />

journalisten al snel, de bankencrisis<br />

in 2007-2008 dus het begin<br />

van de langste recessie in honderd jaar.<br />

De output van Groot-Brittannië ligt<br />

nog steeds 4,3 procent onder het hoogtepunt<br />

in 2006. Nogmaals: sodeju!<br />

Deflationisten<br />

Tot nog toe hebben de deflationisten,<br />

die de afbetaling van de staatsschuld<br />

boven hernieuwde groei en werkgelegenheid<br />

stellen, zowel in het door<br />

Duitsland geleide Europa als in het fier<br />

onafhankelijke domein van het pond<br />

sterling de overhand gehad. Maar een<br />

terugkerende recessie aan beide zijden<br />

van het Kanaal toont aan dat matiging<br />

haar doel voorbij kan streven.<br />

De val van de Nederlandse coalitie over<br />

de bezuinigingen herinnert ons er<br />

pagina 20 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

weer aan dat politieke onrust en instabiliteit<br />

zich niet hoeven te beperken<br />

tot Griekse en Spaanse heethoofden.<br />

Het feit dat François Hollande, Monsieur<br />

Normal, de presidentsverkiezingen in<br />

Frankrijk heeft gewonnen, is ook weer<br />

zo’n aanwijzing van een nuttige koersverandering,<br />

en misschien wel van een<br />

totaal andere strategie.<br />

Wat kunnen we doen? Er tekenen zich<br />

twee stromingen af. De ene groep vindt<br />

dat de Bank of England door moet gaan<br />

met meer kwantitatieve versoepeling.<br />

Ze moet de geldvoorraad vergroten<br />

door staatsobligaties van banken aan<br />

te kopen, om het kredietstelsel aan de<br />

praat te houden, al is het maar op een<br />

laag pitje. De andere veelbelovende<br />

optie die de minister van Financiën<br />

moet overwegen, is de fiscale aanpak:<br />

hernieuwde investeringen, zowel in de<br />

woningbouw als in infrastructuurprojecten<br />

zoals wegen en spoorwegen.<br />

Maar helaas, er is het afgelopen jaar<br />

veel bezuinigd door te snijden in de<br />

uitgaven, in een poging van Financiën<br />

om het structurele tekort (dat wil zeggen:<br />

het deel dat niet toe te schrijven<br />

is aan de cyclische recessie) tegen 2015<br />

weggewerkt te hebben. Daar heb je die<br />

bezuinigingen die hun doel voorbijstreven<br />

weer: pers te veel geld uit de<br />

publieke sector in een tijd waarin de<br />

private sector, zowel persoonlijk als<br />

zakelijk, bespaart op zijn schulden en<br />

wat krijg je? Een dubbele dip.<br />

Ik ben voorstander van meer investeringen.<br />

Het geld kan komen van tijdelijke<br />

belastingen of extra leningen. Het<br />

psychologische effect van dat soort<br />

acties is buitengewoon belangrijk. Het<br />

geeft de boodschap af: we kunnen wel<br />

degelijk iets doen, we zijn niet hulpeloos<br />

tegenover de storm. Na zeventig<br />

jaar blijft dat de essentiële les van de<br />

experimenten in de VS met de New<br />

Deal – sommige succesvol, andere<br />

mislukkingen – van president Franklin<br />

D. Roosevelt, beslist de grootste politieke<br />

leider van de twintigste eeuw tijdens<br />

oorlogen en depressies.<br />

‘We kunnen wel degelijk iets doen, we zijn niet<br />

hulpeloos tegenover de storm’<br />

crisisbeleid


crisisbeleid dossier<br />

Het goede nieuws is dat marktfundamentalisme<br />

afgebluft kan worden<br />

door de economische of politieke<br />

realiteit, vooral als het eigen geld<br />

van investeerders plotseling risico<br />

lijkt te lopen en er geloofwaardige<br />

alternatieven voorhanden zijn. De<br />

onstabiele vooruitzichten op groei<br />

in Groot-Brittannië en de Europese<br />

Unie lijken de twijfels van Labour<br />

(en de Liberaal Democraten)<br />

in 2010 over de snelheid waarmee<br />

het tekort aangevuld moet worden<br />

te rechtvaardigen; de coalitie<br />

bewees zichzelf en ons geen dienst<br />

door te zeggen dat Groot-Brittannië<br />

in 2010 geconfronteerd zou worden<br />

met een ‘Grieks’ alternatief – dat<br />

was toen niet waar, en nu ook niet.<br />

De overwinning van Hollande kan<br />

het voor ons allemaal een stap in de<br />

goede richting zijn.<br />

Michael White<br />

François Hollande in Forbach<br />

© Vincent Kessler / Reuters<br />

Groeibeleid onvermijdelijk<br />

Met François Hollande neemt er na zeventien<br />

jaar weer een socialist zijn intrek in het Élysée.<br />

Dat nodigt uit tot een korte historische terugblik.<br />

Profil – Wenen<br />

Met een romantisch, antikapitalistisch<br />

programma – en<br />

zijn alliantie van de Parti<br />

Socialiste met de communisten, de<br />

Union de la Gauche – behaalde François<br />

Mitterrand in 1981 een overweldigende<br />

verkiezingsoverwinning. De conservatieven<br />

hadden voor de verkiezingen nog<br />

de vrees uitgesproken dat er bij een rode<br />

zege al snel Sovjettanks over de Champs-<br />

Élysées zouden rollen. Zover kwam het<br />

niet, maar op de avond van de verkiezingsoverwinning<br />

dansten vele Parijzenaren<br />

op straat. In die meidagen hing<br />

revolutie in de lucht. En een geheel loze<br />

belofte was de propaganda van de linkse<br />

unie om een ‘breuk’ met het kapitalisme<br />

te bewerkstelligen nu ook weer niet.<br />

Naast de hoognodige maatschappelijke<br />

hervormingen, zoals decentralisatie van<br />

het bestuur, afschaffing van de doodstraf<br />

en nieuwe wetgeving voor het<br />

afbreken van zwangerschappen, werden<br />

ook iets minder revolutionaire, maar<br />

evengoed radicale economische besluiten<br />

genomen: de pensioenen werden<br />

verhoogd, er werd een minimumloon<br />

ingevoerd, er kwam arbeidstijdverkorting<br />

en de voornaamste industrieën,<br />

banken en verzekeringsmaatschappijen<br />

werden genationaliseerd.<br />

Maar nog tijdens Mitterands mandaat<br />

ontstond er een kapitaalvlucht en werd<br />

de Franse franc zwakker. Economisch<br />

stond Frankrijk aan de rand van de<br />

afgrond. Twee jaar na de verkiezingsoverwinning<br />

moest de<br />

regering van Mitterrand gas<br />

terugnemen, de meeste<br />

genationaliseerde bedrijven<br />

weer privatiseren en een<br />

aantal linkse economische<br />

hervormingen terugdraaien.<br />

Toch bleef Mitterrand<br />

nog tot 1995 aan de macht.<br />

Nu zal Frankrijk na de<br />

komende verkiezingen<br />

voor de Assemblée<br />

Nationale opnieuw rood<br />

kleuren. Maar dit keer is<br />

er op 6 mei in Parijs niet<br />

opnieuw op straat gedanst.<br />

Van François Hollande wordt geen<br />

historisch keerpunt verwacht, zoals<br />

dat bij Mitterrand wel het geval was,<br />

nu 31 jaar geleden. Hollande heeft niet<br />

gewonnen omdat de Fransen hem zo<br />

graag zijn intrek zien nemen in het<br />

presidentiële paleis, maar vooral<br />

omdat zij Nicolas Sarkozy daaruit<br />

wilden zien vertrekken.<br />

Onrust<br />

Toch zorgt het verkiezingsprogramma<br />

van Hollande voor enige onrust. Zo wil<br />

hij de Fransen die meer dan een miljoen<br />

euro per jaar verdienen voortaan<br />

75 procent belasting laten betalen<br />

over het bedrag boven dat miljoen.<br />

Met zestigduizend nieuwe leraren wil<br />

hij openbare scholen erbovenop helpen.<br />

Maar met zijn toezegging<br />

opnieuw te willen onderhandelen<br />

over het begrotingspact van de EU,<br />

waarover inmiddels overeenstemming<br />

is bereikt, lijkt hij een regelrechte<br />

spelbreker. Hij beweert dat hij<br />

het pact alleen kan ratificeren als het<br />

de lidstaten naast de verplichting om<br />

te bezuinigen ook elementen laat<br />

opnemen voor een groeibeleid, met<br />

andere woorden, als daarin tevens<br />

wordt voorzien in investeringen.<br />

Wat we ook mogen vinden van de<br />

afzonderlijke plannen van de nieuwe<br />

Franse president, de reacties die Mitterrand<br />

in de vroege jaren tachtig met<br />

zijn beleid uitlokte zal Hollande niet<br />

oproepen. En wel om een eenvoudige<br />

reden: Mitterrand opereerde destijds<br />

dwars tegen de heersende tijdgeest<br />

in. Het zogenaamde neoliberalisme<br />

beleefde met Ronald Reagan en Margaret<br />

Thatcher juist zijn eerste grote<br />

bloeiperiode. In die tijd zwom men<br />

met een links nationalisatiebeleid al<br />

behoorlijk tegen de stroom in.<br />

Tegenwoordig zien zelfs conservatieve<br />

regeringen in dat het ‘klunzig’ is om te<br />

geloven dat we met bezuinigen alleen<br />

uit de crisis kunnen komen, en dat een<br />

doelgericht groeibeleid onvermijdelijk<br />

is. Bovendien zijn de zorgen over de<br />

toenemende ongelijkheid en de roep<br />

om een speciaal belastingtarief voor<br />

de rijken niet langer uitsluitend linkse<br />

specialiteiten.<br />

We hoeven dus geen onenigheid<br />

tussen Duitsland en Frankrijk te verwachten.<br />

In dat verband deed Daniel<br />

Cohn-Bendit een plausibele voorspelling:<br />

een socialistische overwinning in<br />

Parijs zou ‘een grote coalitie in Duitsland<br />

nog waarschijnlijker maken’ en<br />

er nog sneller voor zorgen dat Merkel<br />

opschuift naar links van het midden.<br />

Georg Hoffmann-Ostenhof<br />

‘Bezuinigingsbeleid’ © Pepsch – Süddeutsche Zeitung, München<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 21


dossier<br />

Europa’s zelfmoord<br />

The New York Times – New York<br />

Het Europese wapen tegen de huidige economische crisis is<br />

bezuinigen en nog meer bezuinigen. Dat is een heilloze weg,<br />

meent de Amerikaanse econoom en columnist Paul Krugman.<br />

Een expansiever monetair beleid is nodig.<br />

Half april berichtte het Britse<br />

dagblad The Times over een<br />

Europees fenomeen dat blijkbaar<br />

in omvang toenam: zelfmoord<br />

als gevolg van de economische crisis,<br />

ofwel mensen die zichzelf van het<br />

leven beroofden uit wanhoop over de<br />

werkloosheid en bedrijfsfaillissementen.<br />

Het was een hartverscheurend<br />

verhaal. Maar ik weet zeker dat ik niet<br />

de enige lezer was, met name onder<br />

economen, die zich afvroeg of het grotere<br />

verhaal misschien niet zozeer over<br />

individuen zou moeten gaan als wel<br />

over de schijnbare vastberadenheid van<br />

de Europese leiders om het continent<br />

als geheel economische zelfmoord te<br />

laten plegen.<br />

Nog maar een paar maanden geleden<br />

had ik het gevoel dat er nog wel wat<br />

hoop was voor Europa. U zult zich<br />

misschien herinneren dat Europa eind<br />

vorig jaar aan de rand van de financiële<br />

afgrond leek te staan. Maar de<br />

Europese Centrale Bank, de Europese<br />

tegenhanger van de Federal Reserve<br />

[het federale stelsel van Amerikaanse<br />

centrale banken], schoot het continent<br />

te hulp. Zij bood de Europese banken<br />

onbeperkte financieringsmogelijkheden,<br />

zolang zij de staatsobligaties van<br />

Europese landen maar als onderpand<br />

bleven gebruiken. Hierdoor werden<br />

de banken direct en de Europese overheden<br />

indirect gesteund, en kon de<br />

paniek worden bezworen.<br />

Spanje is inmiddels<br />

uitgegroeid tot het<br />

epicentrum van de crisis<br />

pagina 22 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

De vraag was destijds of dit moedige<br />

en doortastende optreden het begin<br />

zou zijn van een bredere herbezinning.<br />

Zouden de Europese leiders deze adempauze<br />

aangrijpen voor een herziening<br />

van hun failliete beleid dat de zaken zo<br />

uit de hand had laten lopen?<br />

Helaas is dit niet gebeurd. In plaats<br />

daarvan deden ze er nog een schepje<br />

bovenop. En het wordt steeds moeilijker<br />

te geloven dat ze zich door ook<br />

maar iets van de wijs zullen laten<br />

brengen.<br />

Zeepbel<br />

Kijk maar eens naar de stand van zaken<br />

in Spanje, dat inmiddels is uitgegroeid<br />

tot het epicentrum van de crisis. Laten<br />

we niet meer over een recessie praten:<br />

Spanje bevindt zich in een regelrechte<br />

depressie. Het werkloosheidscijfer is<br />

23,6 procent, vergelijkbaar met dat<br />

van Amerika op het dieptepunt van de<br />

Grote Depressie, en de jeugdwerkloosheid<br />

bedraagt ruim 50 procent. Dit kan<br />

zo niet doorgaan – en dat besef is wat<br />

de Spaanse kosten om geld te lenen<br />

nóg hoger heeft laten oplopen.<br />

In zekere zin doet het er niet echt toe<br />

hoe Spanje op dit punt is aanbeland,<br />

maar het Spaanse verhaal heeft in<br />

ieder geval geen enkel raakpunt met de<br />

ethische vermaningen die zo populair<br />

zijn onder Europese functionarissen,<br />

vooral in Duitsland. Spanje heeft helemaal<br />

geen geld over de balk gegooid<br />

– aan de vooravond van de crisis had<br />

het land een lage staatsschuld en een<br />

begrotingsoverschot. Helaas had het<br />

eveneens te maken met een enorme<br />

zeepbel op de huizenmarkt, een zeepbel<br />

die in grote mate mogelijk was<br />

gemaakt door omvangrijke leningen<br />

van Duitse banken aan hun Spaanse<br />

tegenhangers. Toen de zeepbel uit<br />

elkaar spatte, kwam de Spaanse economie<br />

droog te staan. De begrotingsproblemen<br />

van Spanje zijn dus een gevolg<br />

van de depressie, en niet de oorzaak<br />

ervan.<br />

Niettemin luidt het recept van Berlijn<br />

en Frankfurt – u raadt het al: alleen<br />

nog maar méér bezuinigingen. Dit is<br />

– ik zal geen blad voor de mond nemen<br />

– zonder meer krankzinnig. Europa<br />

heeft al diverse jaren ervaring opgedaan<br />

met strenge bezuinigingsprogramma’s,<br />

en de resultaten zijn precies<br />

zoals economische historici hadden<br />

voorspeld: zulke programma’s duwen<br />

Als de Europese leiders de euro<br />

willen redden, moeten ze op zoek<br />

gaan naar een alternatieve route<br />

economieën die al gebukt gaan onder<br />

een depressie nog verder in de verdrukking.<br />

En omdat beleggers kijken naar<br />

de toestand van de economie van een<br />

land, als ze willen inschatten of dat<br />

land zijn schulden kan terugbetalen,<br />

hebben de bezuinigingsprogramma’s<br />

er ook niet voor gezorgd dat de kosten<br />

van leningen werden teruggedrongen.<br />

Wat is het alternatief? In de jaren dertig<br />

– een tijdperk waar het moderne Europa<br />

steeds meer op begint te lijken –<br />

was de essentiële voorwaarde voor<br />

economisch herstel het loslaten van de<br />

Gouden Standaard. De overeenkomstige<br />

stap die nu gezet zou kunnen<br />

worden is het vaarwel zeggen van de<br />

crisisbeleid<br />

© Hajo / CagleCartoons<br />

euro, en de restauratie van de nationale<br />

munten. Je kunt zeggen dat dit<br />

ondenkbaar is, en het zou inderdaad<br />

zowel economisch als politiek een buitengewoon<br />

ontwrichtende gebeurtenis<br />

zijn. Maar voortgaan op de huidige weg<br />

en steeds zwaardere bezuinigingen<br />

opleggen aan landen die al kampen


crisisbeleid dossier<br />

met depressieachtige werkloosheidscijfers<br />

is pas werkelijk ondenkbaar.<br />

Expansiever begrotingsbeleid<br />

Als de Europese leiders de euro dus echt<br />

willen redden, moeten ze op zoek gaan<br />

naar een alternatieve route. En hoe zo’n<br />

alternatief eruit moet zien, is eigenlijk<br />

redelijk helder. Het continent heeft<br />

behoefte aan een expansiever monetair<br />

beleid, in de vorm van een bereidheid<br />

– een aangekondigde bereidheid<br />

– van de kant van de Europese Centrale<br />

Bank om een iets hogere inflatie te<br />

aanvaarden. Europa heeft behoefte aan<br />

een expansiever begrotingsbeleid, in<br />

de vorm van een Duitse begroting die<br />

de bezuinigingen in Spanje en andere<br />

noodlijdende landen in de periferie van<br />

het continent compenseert, en niet<br />

verergert. Zelfs mét zo’n beleid zouden<br />

de landen in de periferie het nog<br />

jarenlang moeilijk hebben. Maar er zou<br />

tenminste enige hoop op herstel zijn.<br />

In plaats van toe te geven dat ze het<br />

bij het verkeerde eind hadden, lijken<br />

de Europese leiders vastbesloten hun<br />

economie – en hun samenleving – de<br />

afgrond in te drijven. De hele wereld<br />

zal daarvan de gevolgen ondervinden.<br />

Paul Krugman<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 23


Het blijft wij en zij in Bospolder<br />

Le Monde – Parijs<br />

lage landen<br />

Le Monde staat stil bij ‘Le Medi’, een nieuw mediterraan<br />

wooncomplex in de Rotterdamse stadsvernieuwingswijk<br />

Bospolder. De bewoners van ‘Le Medi’ zijn<br />

tevreden, maar volgende het Franse dagblad wordt<br />

het integratieprobleem er niet door opgelost.<br />

Sinds iets meer dan drie jaar<br />

doemt in Rotterdam iedere<br />

morgen een vreemde woonwijk<br />

op uit de mist van de Noordzee. In<br />

Bospolder, een achterstandsbuurt<br />

vlakbij de haven, noemen sommige<br />

omwonenden het de ‘kashba’. De echte<br />

naam luidt ‘Le Medi’, een afkorting<br />

voor de Franse benaming voor de<br />

Middellandse Zee. De architectuur<br />

is een mix van de traditionele rode<br />

Nederlandse baksteen en de Marokkaanse<br />

riad. Je zou kunnen zeggen dat<br />

het om een soort gated community voor<br />

immigranten gaat.<br />

pagina 24 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Toch heeft het concept van Le Medi<br />

niets van doen met dat soort zwaarbeveiligde<br />

woonwijken voor rijke Amerikanen.<br />

Maar het gaat wel om een<br />

vergelijkbaar principe. In Le Medi zijn<br />

de vijf toegangspoorten iedere avond<br />

gesloten, evenals op zondag. Hekken<br />

beschermen grote, overdekte garages.<br />

En de bewoners hebben een levensstandaard<br />

die veel hoger ligt dan die<br />

van de andere inwoners van Bospolder.<br />

Met zijn lange straten, omzoomd door<br />

trieste prefabflats, behoort Bospolder<br />

tot een van de armste buurten van<br />

Nederland. Het is zo’n wijk waar in de<br />

loop der tijd steeds meer buitenlandse<br />

arbeidskrachten zijn neergestreken,<br />

afkomstig uit Marokko, Turkije en de<br />

voormalige Nederlandse koloniën. Ze<br />

zijn na de Tweede Wereldoorlog in de<br />

haven komen werken. Vandaag de dag<br />

is ruim 80 procent van de inwoners<br />

hier allochtoon.<br />

Het originele van Le Medi is dat de wijk<br />

speciaal is bedacht voor inwoners van<br />

Bospolder die zijn geklommen op de<br />

sociale ladder. Daarbij gaat het vooral<br />

om migranten die de buurt willen verlaten<br />

wegens de veiligheidsproblematiek<br />

rond drugsmisbruik en prostitutie.<br />

Bospolder is na de economische crisis<br />

van de jaren zeventig langzaam in een<br />

getto veranderd.<br />

nederland<br />

Le Medi, Rotterdam – © Bas Czerwinski<br />

Het idee om deze mensen onder te<br />

brengen in een eigen wijk is niet<br />

nieuw voor de stadsvernieuwing. Maar<br />

in het geval van Le Medi is deze logica<br />

tot in het extreme doorgevoerd. De<br />

‘Arabische’ stijl is speciaal bedacht om<br />

een publiek te verleiden dat voornamelijk<br />

uit migranten bestaat.<br />

Bilal (34) en zijn vrouw Ayse (32), allebei<br />

van Turkse afkomst, belichamen als<br />

het ware de ideale publiciteitscampagne<br />

voor Le Medi. Ik word ontvangen<br />

in hun ordelijke woonkamer.<br />

Hij, gekleed in jeans en poloshirt, is<br />

gemeenteambtenaar. Zij draagt een<br />

hoofddoek en blijft in de foyer achter.<br />

Ze zijn door hun families aan elkaar<br />

uitgehuwelijkt.<br />

De ‘Arabische’ stijl is speciaal bedacht om een publiek<br />

te verleiden dat voornamelijk uit migranten bestaat


nederland lage landen<br />

Voordat ze in Le Medi terechtkwamen,<br />

waren Bilal en Ayse net als veel anderen<br />

hun multi-etnische woonwijk in<br />

Rotterdam-Zuid ontvlucht om in een<br />

vinexwijk te gaan wonen. ‘Maar daar<br />

was alles veel te netjes. Er woonden<br />

alleen maar hoogopgeleide Nederlanders.<br />

Ik houd van meer diversiteit. Hier<br />

hebben wij onze vrienden en familie,<br />

en de halalslager’, legt Bilal uit. Hun<br />

vroegere buren, Koerden, hebben in<br />

dezelfde tijd als zij een huis gekocht in<br />

Le Medi.<br />

In Le Medi, waar alles naar binnen is<br />

gericht, hebben Bilal en zijn vrouw hun<br />

draai al gauw weer gevonden. Het honderdtal<br />

woningen, voor het merendeel<br />

maisonnettes, ligt rond een centrale<br />

binnenplaats met een fontein.<br />

Voor de bedenkers van Le Medi was de<br />

sociale mix deze prijs waard. ‘De veiligheid<br />

is een van de voornaamste criteria<br />

bij de koop’, aldus Bianca Seekles (37),<br />

directrice van Era Contour, het agentschap<br />

dat de woningen verkoopt. Maar<br />

er vindt geen ballotage van de kandidaten<br />

plaats, zoals bij de Amerikaanse<br />

gated communities.<br />

Le Medi had echter nooit het daglicht<br />

gezien als twee mensen elkaar niet<br />

hadden ontmoet. De eerste is een<br />

66-jarige Marokkaan, Abderrahmane<br />

Hassani, in de jaren zestig naar Nederland<br />

gekomen. Hassani heeft zijn leven<br />

doorgebracht in gemeenschappelijke<br />

woonblokken, die door de Nederlandse<br />

staat werden onderhouden toen het<br />

multiculturele model nog hoogtij<br />

vierde. Zijn droom: het ontwikkelen<br />

van een Marokkaanse architectuur in<br />

Rotterdam, als ‘een graadmeter voor de<br />

aanvaarding van onze aanwezigheid’.<br />

De tweede is de verantwoordelijke<br />

ambtenaar voor de stadsontwikkeling<br />

in deze stad, Jeroen van der Burg (57).<br />

Hij is zo begaan met het lot van de<br />

stedelijke getto’s, dat hij tijdens zijn<br />

zomervakantie van 2011 met zijn gezin<br />

een bezoek bracht aan Vénissieux, een<br />

voorstad van Lyon.<br />

Maar de twee mannen moesten nog<br />

wel een geschikt terrein voor hun<br />

plannen vinden. Die gelegenheid deed<br />

zich voor toen Van der Burg vanaf<br />

1995 de leiding kreeg over een enorm<br />

stadsvernieuwingsproject in de haven<br />

van Rotterdam. ‘Ik heb er alles aan<br />

gedaan om een plek te vinden waar we<br />

onze ideeën konden uitvoeren’, zegt<br />

hij. Net als veel Europese steden begon<br />

Rotterdam zich zorgen te maken over<br />

de gebrekkige sociale mix in zijn verarmde<br />

woonwijken.<br />

De balans van de<br />

‘integratie’ met Bospolder<br />

biedt een minder<br />

rooskleurig beeld<br />

Niettemin is Le Medi gestuit op poli-<br />

is over zijn investering in Le Medi,<br />

geeft hij net als vele anderen toe dat<br />

hij nog twijfelt of hij zijn tweejarige<br />

dochtertje wel zal inschrijven op de<br />

buurtschool. ‘Wij zijn zelf voor een<br />

deel zwart’, zegt hij. ‘Maar ik ben bang<br />

dat ze straks tussen te veel kinderen<br />

komt te zitten die slecht Nederlands<br />

spreken.’<br />

Tweets<br />

Dit duidt op een sociale kloof die<br />

Arnoud Grootenboer (32) zorgen baart.<br />

Deze politieagent waakt op afstand<br />

over Le Medi en Bospolder, door tweets<br />

met bewoners uit te wisselen. Iedere<br />

dag maakt hij ook een rondje op zijn<br />

fiets. ‘Aan de kant van Le Midi staan er<br />

banken op de stoep en is er groen, maar<br />

aan de kant van Bospolder niet. Als er<br />

in Le Medi iets kapot is, repareert de<br />

stad dat onmiddellijk, maar in Bospolder<br />

niet.’<br />

Annick Schelling (28) beheert een sociaal<br />

bemiddelingsbureau in Bospolder<br />

en zegt ook te twijfelen. Haar dagelijkse<br />

praktijk bestaat uit ontspoorde<br />

jongeren en eenoudergezinnen, mensen<br />

die het aan het eind van de maand<br />

realisatie van een mozaïek dat een verbinding<br />

wil vormen tussen de bewoners<br />

van Bospolder en die van Le Medi.<br />

‘Maar de mensen van Le Medi hebben<br />

al hun eigen levensstijl ontwikkeld. Ze<br />

gaan er volledig aan voorbij, omdat ze<br />

de hele dag werken.’<br />

Kitty (31), een vrolijke brunette met<br />

lang haar, heeft in Bospolder gewoond<br />

voordat ze een huis in Le Medi kocht<br />

en deelt die teleurstelling. Omdat haar<br />

moeder uit Indonesië kwam, hoort ze<br />

bij de tweede generatie allochtonen,<br />

die zo belangrijk is voor de wijk. ‘Het<br />

idee van Le Medi was mooi, maar in<br />

het echte leven blijft het wij en zij’,<br />

zegt ze. De bewoners van Le Medi doen<br />

hun boodschappen bij de Albert Heijn<br />

en die van Bospolder bij de Lidl.<br />

In een restaurant in Bospolder, met<br />

een inrichting die nog stamt uit de<br />

hoogtijdagen van de havens, hangen<br />

de klanten aan de bar. ‘Le Medi heeft<br />

het imago van de buurt opgepoetst. Er<br />

zijn wel ontevreden mensen, maar die<br />

zijn jaloers: voor hen is het een project<br />

voor rijke Arabieren’, betoogt de eigenaar.<br />

Hij is ervan overtuigd dat Le Medi<br />

ondanks alles kan worden beschouwd<br />

als de belichaming van de herwaarde-<br />

tieke weerstand. Het project kwam moeilijk hebben. Na de inauguratie van ring van het multiculturalisme.<br />

een jaar of tien geleden van de grond,<br />

precies in de tijd waarin de extreemrechtse<br />

politicus Pim Fortuyn aan zijn<br />

opmars begon. Zijn partij, Leefbaar<br />

Rotterdam, is tot 2006 de belangrijkste<br />

politieke kracht in de stad gebleven. De<br />

eerste steen voor Le Medi is dus pas in<br />

maart 2007 gelegd, en de bouw is pas<br />

eind 2008 voltooid.<br />

Om een eerste balans op te maken<br />

heeft een onderzoekster van de Universiteit<br />

van Amsterdam, Sabine Meier,<br />

zich gebogen over de etnische mix. Op<br />

dit vlak beantwoordt Le Medi aan de<br />

doelstellingen van zijn initiatiefnemers:<br />

40 procent van de kopers behoort<br />

tot de eerste generatie migranten.<br />

Daarvan is 10 procent van Marokkaanse<br />

afkomst en een ongeveer even<br />

groot deel van Turkse afkomst. Verder<br />

zijn er twee Kaapverdische en twee<br />

Pakistaanse gezinnen, en een Iraans,<br />

een Cubaans en een Vietnamees gezin.<br />

Meer dan de helft van de overige<br />

kopers behoort tot de tweede generatie<br />

allochtonen, en de resterende 25 procent<br />

is van Nederlandse afkomst.<br />

De balans van de ‘integratie’ met Bospolder<br />

biedt een minder rooskleurig<br />

beeld. Joël (37), filiaalhouder van een<br />

kledingwinkel, heeft zich tot zijn nek<br />

in de schulden gestoken om met zijn<br />

vrouw, die sociaal werkster is, in Le<br />

Medi een huis te kunnen kopen. Zijn<br />

ouders komen uit Indonesië, en de<br />

moeder van zijn vrouw uit Papoea-<br />

Le Medi heeft ze bijgedragen aan de Elise Vincent<br />

Nieuw-Guinea. Hoewel hij enthousiast © Bas Czerwinski<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 25


Neomelodici verheerlijken<br />

misdaad en wraak<br />

La Repubblica – Rome<br />

Ze zingen over liefde, overspel en het dagelijks leven dat in die streek vooral<br />

bestaat uit loyaliteit, dood, gevangenschap en macht. De Italiaanse justitie<br />

verdenkt zelfs een zanger van het aanzetten tot criminele handelingen.<br />

Onderzoeksjournalist Roberto Saviano, hij krijgt nog altijd permanente<br />

politiebewaking omdat de maffia not amused was met zijn boek Camorra,<br />

beschrijft de wereld van de Napolitaanse neomelodici, beroemd van YouTube<br />

en te huur voor bruiloften en partijen.<br />

Toen ik in de Quartieri Spagnoli,<br />

de arme ‘Spaanse wijk’ van<br />

Napels woonde, kende ik ze<br />

allemaal uit mijn hoofd. Eigenlijk ken<br />

ik ze nog steeds, de liedjes die keihard<br />

uit radio’s door de steegjes schallen,<br />

uit autoraampjes komen en als ringtones<br />

op mobieltjes verkrijgbaar zijn.<br />

’s Ochtends wordt er in huis schoongemaakt<br />

en klinken uit de openstaande<br />

ramen de stemmen van Tony Colombo,<br />

Rosario Miraggio, Stefania Lay en duizenden<br />

anderen. In het dialect van<br />

Napels klinkt het dan: Chiù me fa male,<br />

chiù voglio pruvà chell’che o sal’int’ e ferite fa<br />

(‘Hoe meer pijn het me doet, des te meer<br />

wil ik het zout in de wonden voelen’ –<br />

Rosario Miraggio).<br />

Zanger Gianni Vezzosi<br />

europa<br />

pagina 26 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

De neomelodici, de Napolitaanse ‘neomelodische’<br />

zangers, worden – enigszins<br />

snobistisch – beschouwd als tweederangs.<br />

Maar als je ziet hoe vaak hun<br />

video’s op YouTube worden bekeken,<br />

kunnen ze zich meten met de meest<br />

succesvolle Italiaanse popzangers en<br />

hebben ze vaak een vergelijkbaar of<br />

zelfs groter bereik. Male, het liedje van<br />

Rosario Miraggio, heeft een veel groter<br />

aantal views dan liedjes van de nationale<br />

sterren. Het is meer dan 3 miljoen<br />

keer beluisterd. Sott’e stelle van Tony<br />

Colombo meer dan 1,5 miljoen keer.<br />

Alessio’s Ma si vene stasera is meer dan<br />

4 miljoen keer bekeken. Vaak verschijnt<br />

in de filmpjes het telefoonnummer van<br />

de zangers of van hun boekingsagenten,<br />

zodat ze gebeld kunnen worden voor<br />

communies, bruiloften, verjaardagsfeesten<br />

of dorpsfeesten. Ze zijn zeer<br />

veel gevraagd, kunnen met één telefoontje<br />

voor een evenement worden<br />

geëngageerd, hun honorarium varieert<br />

van 300 tot 1.000 euro per liedje, en ze<br />

zijn niet zo onbenaderbaar als popsterren.<br />

Niet alleen het aantal views op You-<br />

Tube, maar ook de omzet is hoog.<br />

Degenen die de muziek van de neomelodici<br />

produceren en verspreiden,<br />

weten hoe ze de markt moeten<br />

bespelen. De originele cd bestaat soms<br />

niet eens; er wordt meteen een illegale<br />

kopie gemaakt. Zo verdienen ze rechtstreeks<br />

een percentage aan de verkoop.<br />

Een eenvoudig en overtuigend mechanisme.<br />

Als de illegale kopie van jou is,<br />

verdien je aan de kopie en zullen andere<br />

vervalsers, omdat jij de markt hebt<br />

overspoeld, moeten wachten totdat de<br />

eerste lading illegale kopieën op is<br />

voordat ze hun eigen illegale kopieën<br />

op de markt kunnen brengen.<br />

De enige manier om tegen illegale<br />

kopieën te strijden is door ze zelf te<br />

produceren. Zonder tussenpersoon.<br />

Het is een markt die geen crisis kent.<br />

En het is een markt die zich niet alleen<br />

richt op Napels of Campania, maar<br />

op heel Zuid-Italië. Een enorm luisterbereik.<br />

Want hoewel de inwoners van<br />

italië<br />

Sicilië, Apulië, Calabrië en Basilicata<br />

hun eigen traditionele liedjes in dialect<br />

hebben, zingen ze moderne liedjes in<br />

het Napolitaans.<br />

Gevoelens, liefde, overspel: dat zijn de<br />

thema’s van de neomelodici, universele<br />

thema’s die ook bezongen worden in de<br />

popmuziek. Hun liedjes gaan over het<br />

dagelijks leven. Maar in deze streken<br />

bestaat het dagelijks leven ook uit loyaliteit,<br />

dood, gevangenschap en macht.<br />

Het machtsmanagement kent twee<br />

variaties: consensus en geweld. Het<br />

verhaal spitst zich toe op de onvermijdelijke<br />

keuze voor de Camorra (de maffia<br />

uit Napels en verre omstreken, maar<br />

het woord Camorra komt bijna nooit in<br />

de liedjes voor). Die keuze wordt gedicteerd<br />

door het lot, door een ellendig<br />

leven, door de maatschappelijke<br />

omstandigheden van een heel grondgebied.<br />

En er wordt in de liedjes gewezen<br />

op de consequenties van die keuze:<br />

eergevoel en zwijgplicht.<br />

‘De familie’<br />

Het is geen totale verheerlijking. Het is<br />

een min of meer heroïsch verhaal over<br />

mensen die door hun keuze voor de<br />

Camorra er tevens voor kiezen een<br />

gesloten maatschappij te betreden: het<br />

doet er niet toe wat de wereld van je<br />

denkt, het doet er niet toe of de wereld<br />

je vijandig bejegent, ‘de familie’ is op<br />

jouw hand, ‘de familie’ houdt van je.<br />

Het is de verdienste en de vloek van de<br />

neomelodici dat ze de moeilijkste<br />

momenten uit het dagelijks leven<br />

weten te bezingen, waarbij ze haarfijn<br />

duidelijk maken hoe het leven is of<br />

zal zijn van degenen die voorbestemd<br />

zijn om naar hun liedjes te luisteren:<br />

mannen die gedwongen voortvluchtig<br />

zijn, vrouwen die met hen verloofd of<br />

getrouwd zijn, killers die hun zware<br />

werk niet langer volhouden. Gianni<br />

Vezzosi zingt in O’ killer uit 2007: ‘Ik<br />

begin de dag met deze stad kwaad te<br />

‘Male’ van Rosario Miraggio is op YouTube meer dan<br />

3 miljoen keer beluisterd


italië<br />

© Francesco Cito/Panos<br />

berokkenen. Op mijn motor met mijn<br />

helm op en klaar om te schieten, koelbloedig<br />

en zonder medelijden, voel ik me<br />

al doodmoe en verloren, een klootzak.’<br />

En dan vervolgt hij met een klaagzang:<br />

‘Ik dood mensen. Wat moet ik met dit<br />

geld als ik niet bij mijn kinderen en mijn<br />

moeder kan zijn?’<br />

Epische oorlog<br />

De teksten zijn in het Napolitaans,<br />

maar de spelling klopt vaak niet. De<br />

teksten circuleren op websites van de<br />

fans. Deze liedjes zijn het bewijs dat de<br />

neomelodici het feit dat oorlog tot hun<br />

alledaagse werkelijkheid behoort in<br />

muziek weten om te zetten. Hun weergave<br />

ervan is episch, ze geven er een<br />

heroïsche betekenis aan. Al hun liedjes<br />

zijn ogenschijnlijk een soort apologie<br />

van de misdaad. Maar het ligt ingewikkelder.<br />

Niet alleen worden er op dage-<br />

lijkse basis mensen geronseld, er is ook<br />

sprake van een leerschool: ik richt een<br />

pistool op je, stel je in staat je aan te<br />

melden, geef je een salaris, maar ik leer<br />

je ook om je op een bepaalde manier te<br />

gedragen. In Il mio amico camorrista<br />

bezingt Lisa Castaldi de deugden van<br />

een bevriende maffiabaas, n’omm chin e<br />

qualità (‘een man met talloze goede<br />

eigenschappen’) die ‘arm in arm loopt<br />

met angst en moed’ – te weten zijn<br />

eigen moed en de angst die hij anderen<br />

aanjaagt. In Femmina d’onore daarentegen<br />

zingt Castaldi over de rol van vrouwen<br />

in de Camorra. Een vrouw die de plaats<br />

inneemt van haar man en belooft<br />

wraak te nemen op de spijtoptant die<br />

informatie heeft doorgespeeld: ‘Spijtoptant,<br />

jij die mijn man hebt verraden,<br />

bent veroordeeld door de wet van de<br />

Camorra.’<br />

De spijtoptanten... De laatste jaren zijn<br />

er heel veel liedjes geschreven tegen<br />

spijtoptanten, die beschreven worden<br />

als het absolute kwaad, als ‘homewreckers’.<br />

Een van de felste is van Mirko<br />

Primo in Pe colpa è nu pentito, waarvan<br />

het refrein luidt: ‘Eerst was hij mijn<br />

vriend, nu is hij spijtoptant en heeft hij<br />

me voor het hele leven veroordeeld.<br />

Hoe kan ik geloven in deze mensen die<br />

alleen maar misdaden begaan?’ Ook<br />

Michele Magliocco keert zich in zijn<br />

liedjes tegen de spijtoptanten. Het<br />

refrein van A colpa è dei pentiti luidt: ‘Het<br />

is de schuld van de spijtoptanten, mensen<br />

zonder eergevoel die zich als ze vrij<br />

rondlopen koningen voelen, maar als<br />

ze vast komen te zitten niet weten hoe<br />

gauw ze moeten beginnen te zingen.’<br />

Het liedje O’ capoclan van Nello Liberti<br />

– ‘de leider van de clan is een serieus<br />

man, het is niet waar dat hij slecht is’<br />

– heeft recent voor een schandaal<br />

gezorgd, en tegen de zanger is een<br />

onderzoek ingesteld wegens het aan-<br />

europa<br />

De originele cd bestaat<br />

soms niet eens; er is<br />

meteen illegale kopie<br />

zetten tot criminele handelingen.<br />

Maar in Napels worden er al meer dan<br />

vijftien jaar liedjes over de Camorra<br />

opgenomen en gezongen. Gino Ferrante<br />

vertelt in A Società wat een eenzaam<br />

leven de bendeleden leiden: ze<br />

worden veroordeeld door de mensen en<br />

door de wet en ‘verbergen zich voor<br />

hun kinderen en hun echtgenotes’. Hij<br />

zingt ook over de clan waar ‘iedereen<br />

elkaars broer is en niemand verraad<br />

mag plegen’. Die ijzeren wet van de<br />

clan duikt steeds weer op: enerzijds de<br />

straf voor het uit de school klappen en<br />

anderzijds het vermogen elkaar de<br />

hand boven het hoofd te houden.<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 27


europa<br />

De Napolitaanse zanger Rosario Miraggio.<br />

‘Persoonlijk heb ik, om mijn land te begrijpen, meer aan<br />

die liedjes gehad dan aan tientallen krantenartikelen.<br />

Ze vertegenwoordigen een belangrijk deel van Italië’<br />

Het lied van de misdaad is een klassieker,<br />

niet alleen in het Napolitaans,<br />

maar ook in het Calabrees, het Romeins<br />

en het Siciliaans. Guapparia, het<br />

beroemde liedje over de Camorra uit<br />

1914, wordt inmiddels beschouwd als<br />

een klassieker en ook gezongen door<br />

grote meesters als Murolo. Het vertelt<br />

het verhaal van een boss die een serenade<br />

brengt aan zijn liefje en die, juist<br />

omdat hij verliefd is, niet langer guappo<br />

oftewel Camorrist kan zijn. Hij is een<br />

slappeling geworden en verzoekt de<br />

Camorra hem uit de organisatie te zetten.<br />

Daarna kwam Mario Merola met Serenata<br />

calibro 9, het verhaal van een oude<br />

Camorrist die besloten had eruit te<br />

stappen, maar die, als misdadigers het<br />

huis van zijn dochter binnendringen,<br />

besluit zich te wreken. Maar de ware<br />

aartsvader van het ‘neomelodische’ lied<br />

dat de heldendaden van de Camorra<br />

bezingt is Tommy Riccio. Zijn Nù latitante<br />

uit 1993 – dat als de eerste<br />

muziekvideo over de Camorra wordt<br />

beschouwd – gaat over het lijden van<br />

een voortvluchtige Camorrist die zijn<br />

pagina 28 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

bestaan opgeeft en wegvlucht van alles<br />

en iedereen. Hij heeft slechts één<br />

vriend die hij kan vertrouwen en kan<br />

vragen een cadeau aan zijn kinderen te<br />

brengen. En in dat lied herkennen<br />

honderden mensen zich – niet alleen<br />

maffiabazen die bekend zijn uit de<br />

krant ervaren hoe moeilijk het is voortvluchtig<br />

te zijn, maar ook honderden<br />

kleine bendeleden en hun families.<br />

Ook vandaag de dag wordt het liedje<br />

nog vaak gedraaid door plaatselijke<br />

radiostations in het hele zuiden van<br />

Italië.<br />

De neomelodici vullen een leemte. In<br />

het moderne Italiaanse lied worden,<br />

enkele uitzonderingen daargelaten,<br />

genoemde thema’s vrijwel volledig<br />

genegeerd. Zíj leven er middenin en<br />

vertellen ferover. Die wereld aanklagen<br />

zou misdadig zijn. Soms verheerlijken<br />

ze die wereld, soms ondergaan ze hem,<br />

vaker gaan hun liedjes over moed en<br />

pijn. Soms adviseert iemand in bedekte<br />

termen om de verkeerde weg in te<br />

slaan. De meesten bezingen het eergevoel<br />

dat heerst binnen de Camorra.<br />

In Nu guaglione malamente (deze video is<br />

2 miljoen keer aangeklikt op YouTube)<br />

geven Sandro en Antony een dialoog<br />

weer tussen twee broers: de een vraagt<br />

de ander hem de waarheid te zeggen,<br />

of hij echt nu ganglion’e miez a via – oftewel<br />

bendelid – is geworden, en de<br />

andere bekent, waarbij hij de gebruikelijke<br />

redenen opsomt. Het refrein luidt:<br />

‘De mensen vinden me een slechte<br />

jongen. Ze weten niet waarover ze<br />

praten.’ Maar het lied sluit af met een<br />

liefdevolle daad. Ondanks dat hij<br />

erachter is gekomen dat zijn oudere<br />

broer Camorrist is, veroordeelt de<br />

jongere broer hem niet, maar zegt dat<br />

hij van hem houdt.<br />

Nieuwe ethiek<br />

Je kunt met een zeker dedain luisteren<br />

naar deze liedjes en naar deze zangers<br />

met hun absurde kapsels, getekende<br />

wenkbrauwen, onthaarde en altijd<br />

gebruinde borst – lachwekkend eigenlijk.<br />

Persoonlijk heb ik, om mijn land te<br />

begrijpen, meer aan die liedjes gehad<br />

dan aan tientallen krantenartikelen. Ze<br />

vertegenwoordigen een belangrijk deel<br />

van het land. De zangers hebben vaak<br />

betoverende stemmen, maar soms ook<br />

zijn ze middelmatig, met een hees of<br />

klaaglijk timbre. Hun verheerlijking<br />

van misdaad en wraak, eer en loyaliteit<br />

is niets anders dan een plan, het<br />

zoveelste. In hun woorden klinkt geen<br />

opvatting van gerechtigheid door, geen<br />

moreel probleem. Er klinkt een nieuwe<br />

ethiek in door, niet universeel maar<br />

italië<br />

Zanger Tony Colombo in Napels.<br />

persoonlijk, toegesneden op de groep.<br />

Het is verkeerd om te moorden, maar<br />

het is noodzakelijk. Het is verkeerd je<br />

over te geven aan de misdaad, maar je<br />

kunt het doen met eergevoel. Rijkdom<br />

is noodzakelijk, en om die te vergaren<br />

en moet je risico’s durven lopen. Daarover<br />

gaan de liedjes. Over een noodzakelijk,<br />

onvermijdelijk, tragisch traject.<br />

Tegenwoordig worden de neomelodici<br />

ook beluisterd door Romeinse en Milanese<br />

jongeren die niet van oorsprong<br />

uit het zuiden komen en die het genre<br />

‘Napolitaans’ noemen. De neomelodici<br />

lijken ver weg te zitten en er niet toe te<br />

doen, maar wie er werkelijk niet toe<br />

doen zijn degenen die hen als uitschot<br />

beschouwen. Door naar ze te kijken en<br />

te luisteren, kijk en luister je naar je<br />

eigen land. En hoe onthutsend dat ook<br />

mag zijn, we kunnen het niet langer<br />

negeren.<br />

Roberto Saviano


zweden<br />

Big Brother heet nu Telia Sonera<br />

De Zweedse minister van Buitenlandse Zaken,<br />

Carl Bildt, roemde onlangs op een conferentie de<br />

Scandinavische mobiele technologie. Hij schoot<br />

zich daarmee in de voet: prompt toonde een<br />

tv-programma aan dat die technologie ook voor<br />

duistere zaken wordt ingezet.<br />

Aftonbladet – Stockholm<br />

Op 18 en 19 april discussieerden<br />

350 genodigden uit alle delen<br />

van de wereld tijdens het<br />

Internetforum in Stockholm* over<br />

manieren om de vrijheid op het web<br />

te bevorderen. Carl Bildt, de Zweedse<br />

minister van Buitenlandse Zaken,<br />

opende het forum met de verklaring<br />

dat vrijheid en mensenrechten universele<br />

waarden zijn, en vervolgens stak<br />

hij de loftrompet over de Scandinavische<br />

mobiele technologie.<br />

Het forum was een uitstekend initiatief<br />

op een gebied waarin Zweden<br />

een internationale rol speelt waar het<br />

land trots op kan zijn. Met name de<br />

‘Arabische Lente’ heeft het belang van<br />

de nieuwe technologieën aangetoond.<br />

Maar tegelijkertijd heeft het tv-programma<br />

Uppdrag Granskning [Onderzoeksmissie]<br />

van de Zweedse publieke<br />

omroep SVT het beeld van Zweden als<br />

voorvechter van de vrijheid ernstige<br />

schade toegebracht. Het onderzoek<br />

heeft aangetoond dat de Wit-Russische<br />

dictator Aleksandr Loekasjenko hulp<br />

heeft gekregen van het Fins-Zweedse<br />

telecombedrijf Telia Sonera om zijn<br />

bevolking in de gaten te houden en te<br />

vervolgen.<br />

Jacht op dissidenten<br />

Als belangrijke aandeelhouder van het<br />

Turkse telecombedrijf Turkcell is Telia<br />

Sonera eigenaar van de Wit-Russische<br />

mobiele telefoonaanbieder Life, die op<br />

zijn beurt onder één hoedje speelt met<br />

Loekasjenko’s geheime dienst, die in<br />

Wit-Rusland nog altijd KGB heet. Op<br />

die manier heeft de inlichtingendienst<br />

direct toegang tot informatie over<br />

de verblijfplaats van de gebruikers,<br />

de identiteit van hun contacten en<br />

de aard van de sms-berichten die ze<br />

versturen. Volgens journalistieke<br />

bronnen van de Zweedse televisie zijn<br />

deze praktijken niet op enige rechterlijke<br />

beslissing gebaseerd. De KGB heeft<br />

24 uur per dag direct toegang tot alle<br />

informatie en alle gebruikers.<br />

En het geval-Wit-Rusland staat niet<br />

op zichzelf. Volgens Uppdrag Granskning<br />

helpt Telia Sonera de geheime diensten<br />

van een hele rits andere regimes<br />

om jacht op hun dissidenten te maken.<br />

Het gaat om de bedrijven Kcell in<br />

Kazachstan, Geocell in Georgië, Tcell<br />

in Tadzjikistan, Ucell in Oezbekistan<br />

en Azercell in Azerbeidzjan – alle zijn<br />

filialen van Telia Sonera. Azercell is<br />

een van de sponsors van het Eurovisie<br />

Songfestival 2012, dat eind mei wordt<br />

gehouden in Bakoe, de hoofdstad van<br />

Azerbeidzjan. De inlichtingendienst<br />

van dat land heeft zijn eigen kantoor<br />

in de hoofdvestiging van Azercell.<br />

De moderne communicatietechnologieën<br />

zijn daarmee het ideale wapen<br />

geworden voor dictaturen om de<br />

oppositie en de vrijheid van de media<br />

te bestrijden – net als in 1984, de roman<br />

van George Orwell over een totalitaire<br />

samenleving. Met dien verstande dat<br />

de huidige aanbieder Telia Sonera heet.<br />

Maar daar houdt de verantwoordelijkheid<br />

nog niet op. Omdat een<br />

Fins-Zweeds bedrijf, waarvan de staat<br />

een belangrijke aandeelhouder is (de<br />

Zweedse staat bezit 37,3 procent van<br />

de aandelen, de Finse 13,7 procent),<br />

actief steun verleent aan ernstige<br />

schendingen van de mensenrechten,<br />

is de regering verplicht te reageren.<br />

europa<br />

Het is dan ook veelzeggend dat op<br />

dezelfde dag dat de affaire-Telia werd<br />

onthuld, Carl Bildt hoog opgaf van de<br />

Scandinavische technologie.<br />

Tijdens de algemene aandeelhoudersvergadering<br />

van Telia Sonera verklaarde<br />

algemeen directeur Lars Nyberg:<br />

‘Wij zijn ervan overtuigd dat toegang<br />

tot telefonie en internet bijdraagt aan<br />

zowel economische groei als een open<br />

samenleving.’<br />

De Wit-Russische dictator Aleksandr<br />

Loekasjenko had het niet beter kunnen<br />

zeggen.<br />

Anders Lindberg<br />

* Het initiatief voor deze bijeenkomst werd<br />

genomen door het Zweedse ministerie van<br />

Buitenlandse Zaken, het Zweedse International<br />

Development Cooperation Agency<br />

en The Internet Infrastructure Foundation.<br />

Moderne communicatietechnologieën zijn het ideale<br />

wapen voor dictaturen<br />

© Bromley – Financial Times, Londen<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 29


Isolement Macedonië is handicap voor<br />

Trud – Sofia<br />

europa<br />

In Macedonië heeft een moordpartij de etnische spanningen tussen<br />

de Macedoniërs en de Albanese minderheid doen toenemen. Het land<br />

is bovendien in conflict met Griekenland. In het buurland Bulgarije<br />

maakt de krant Trud zich zorgen over de gevolgen voor de hele Balkan.<br />

Op een dramatische manier<br />

heeft Macedonië opnieuw de<br />

voorpagina’s van de buitenlandse<br />

kranten gehaald. De symptomen<br />

van de etnische spanningen zijn<br />

er nooit echt verdwenen en worden<br />

zelfs als een plaatselijke eigenaardigheid<br />

beschouwd. En op dit moment<br />

wordt de verbazing niet zozeer veroorzaakt<br />

door deze spanningen zelf, als<br />

wel door het geweld dat ze hebben<br />

voortgebracht. Want laten we eerlijk<br />

zijn: zonder deze excessen zouden we<br />

niet eens aandacht hebben besteed aan<br />

wat er in Macedonië gebeurt.<br />

Voorlopig wachten we allemaal de<br />

resultaten af van het onderzoek naar<br />

de moord op de vijf mensen die door<br />

kogels werden gedood aan de oever van<br />

een meer in de buurt van Skopje. Dit<br />

bloedbad, dat op 13 april werd ontdekt,<br />

in de orthodoxe paastijd, heeft het land<br />

geschokt en een reeks manifestaties<br />

uitgelokt tegen de Albanese gemeenschap,<br />

die 25 procent van de Macedonische<br />

bevolking uitmaakt.<br />

Het aantal gemengde<br />

huwelijken is te<br />

verwaarlozen<br />

Voor de resultaten van het onderzoek<br />

bekend zijn, kunnen we ons afvragen<br />

wat de oorzaak is van dit geweld. Is de<br />

wonderlijke kledij van bepaalde deelnemers<br />

aan het carnaval in het zuidwestelijke<br />

Vevčani in februari als<br />

beledigend ervaren door de moslims?<br />

Gaat het om een vergelding voor de<br />

moord op twee Albanezen door een<br />

politieman na een knokpartij in het<br />

noordwestelijke Gostivar?<br />

pagina 30 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Een beter antwoord is waarschijnlijk te<br />

vinden in de toepassing van het<br />

Akkoord van Ohrid, dat in 2001 een<br />

eind maakte aan het conflict tussen<br />

Albanese rebellen en de Macedonische<br />

overheid. Dit akkoord functioneert<br />

duidelijk niet erg goed. Maar dat is een<br />

lastige constatering, omdat de internationale<br />

gemeenschap het, overigens<br />

terecht, als enig mogelijke basis<br />

beschouwt voor de toekomstige ontwikkeling<br />

van Macedonië.<br />

Desondanks heeft het Akkoord van<br />

Ohrid laten zien wat zijn beperkingen<br />

zijn. Hoe valt anders het dertigtal incidenten<br />

met een etnische oorsprong te<br />

verklaren dat zich in de eerste vier<br />

maanden van dit jaar heeft voorgedaan?<br />

Iedereen is het er momenteel over eens<br />

dat de Europese integratie van Macedonië,<br />

de belangrijkste drijfveer voor het<br />

land om te hervormen, wordt gedwarsboomd<br />

door Griekenland vanwege de<br />

naam van het land – Athene beschouwt<br />

macedonië<br />

Macedonië als onderdeel van zijn<br />

historische en culturele erfgoed.<br />

Macedonië heeft echter niet alleen<br />

problemen met Griekenland, maar ook<br />

met Bulgarije, getuige de resoluties<br />

van het Europees Parlement over het<br />

niet respecteren van de rechten van<br />

het deel van de bevolking dat zich<br />

op zijn Bulgaarse oorsprong beroept.<br />

Maar Macedonië heeft vooral veel problemen<br />

met zichzelf – met zijn identiteit.<br />

Hoe valt anders de explosie van<br />

Bulgaarse aanvragen tot naturalisatie,<br />

van een deel van de Macedonische<br />

bevolking, te verklaren?<br />

Hier komt nog bij dat er een aantal<br />

obstakels is dat een doeltreffende toepassing<br />

van het multi­etnische coëxistentiemodel,<br />

dat door het Akkoord<br />

van Ohrid is ingevoerd, in de weg<br />

staat. Dit model definieert met name<br />

quota’s, staat het gebruik van het Albanees<br />

als tweede officiële taal toe en<br />

bekrachtigt vooral de ongeschreven<br />

wet volgens welke het land ad vitam<br />

Rellen in Skopje in april – © Robert Atanasovski / AFP


macedonië<br />

hele Balkan<br />

aeternam zal worden bestuurd door<br />

een coalitie van Macedonisch-Albanese<br />

partijen. Het zichtbare resultaat van<br />

deze politiek is lovenswaardig: de<br />

plaatselijke autonomie is een feit, de<br />

Albanese symbolen worden op grote<br />

schaal gebruikt en ministers van Albanese<br />

origine bekleden belangrijke posten<br />

in de regering (met name het<br />

ministerie van Defensie).<br />

Kloof<br />

Maar wordt ons geen zand in de ogen<br />

gestrooid? Gaat er achter deze façade<br />

geen veel minder florissante werkelijkheid<br />

schuil? Zo tonen bepaalde<br />

terugkerende problemen in het onderwijs<br />

aan dat de Albanezen hun eigen<br />

scholen en universiteiten willen. Ook<br />

is het aantal gemengde huwelijken te<br />

verwaarlozen – een teken dat in het<br />

dagelijks leven de kloof tussen de twee<br />

gemeenschappen dieper wordt. Er is<br />

geen sprake van wederzijdse vermenging<br />

tussen de twee bevolkingsgroepen,<br />

maar juist van afzondering.<br />

Deze problemen stonden ook een<br />

elementaire administratieve operatie<br />

als de volkstelling van vorig jaar in<br />

de weg. Resultaat: de exacte etnische<br />

samenstelling van de Macedonische<br />

maatschappij is ons tot op de dag<br />

van vandaag onbekend. Maar deze<br />

voorbeelden zijn legio. Zeker, ze lijken<br />

allemaal in het niet te vallen bij het<br />

grotere doel, namelijk de integratie<br />

Een multiculturele staat<br />

ALBANIË<br />

40 km<br />

KOSOVO<br />

Skopje<br />

MACEDONIË<br />

(FYROM*)<br />

GRIEKENLAND<br />

SERVIË<br />

Vardar<br />

Politie onderzoekt<br />

de plek waar de vijf<br />

lichamen werden<br />

gevonden, ten<br />

noorden van Skopje<br />

© Boris Grdanoski / AP<br />

van het land in Europa en in de NAVO.<br />

Maar als we alles bij elkaar optellen, zal<br />

de aansluiting van Macedonië bij de EU<br />

en de NAVO misschien problematischer<br />

zijn dan voorzien.<br />

Macedonië is namelijk net een beetje<br />

anders dan het merendeel van de landen<br />

uit de regio die zich al enkele jaren<br />

geleden bij de NAVO hebben aangesloten,<br />

en het gehoorzaamt niet aan<br />

BULGARIJE<br />

Gebieden waar<br />

Albanees de<br />

belangrijkste taal is<br />

* Ocieel: voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië<br />

dezelfde regels. En om terug te komen<br />

op de idiote ruzie met Griekenland: het<br />

is voor het eerst dat we getuige zijn van<br />

een diplomatiek conflict vanwege de<br />

naam van een land! Juist dit voorbeeld<br />

bewijst dat in Macedonië de dingen<br />

anders kunnen gaan. Voor het merendeel<br />

van de buitenlandse waarnemers<br />

is dit geschil onbegrijpelijk en illustreert<br />

het slechts de nationalistische<br />

complexen in de Balkan. Het is een<br />

kinderachtige, achterhaalde, idiote<br />

ruzie, zeggen zij.<br />

Voor buitenlandse waarnemers is dit geschil<br />

onbegrijpelijk en illustreert het vooral de<br />

nationalistische complexen<br />

Dat komt misschien doordat ze zich<br />

niet realiseren wat er meespeelt in<br />

deze krachtmeting. Als Macedonië<br />

toegeeft, zal dat een zeer zware klap<br />

betekenen voor de opbouw van zijn<br />

europa<br />

fameuze ‘identiteit’, de hoeksteen van<br />

de nieuwe staat. En ook de logica aan<br />

Griekse kant moet niet worden misverstaan:<br />

men wenst daar geen land in<br />

een militair bondgenootschap opgenomen<br />

te zien dat op een dag aanspraak<br />

kan maken op het historisch erfgoed<br />

van Griekenland, op de rechten van<br />

Griekse burgers, op grondgebied, op<br />

bezittingen, et cetera.<br />

De etnische spanningen die met deze<br />

operetteachtige realiteit gepaard gaan<br />

kunnen een zware wissel trekken op de<br />

Macedonische toekomst binnen de<br />

Europese en Atlantische instituties.<br />

Dat is slecht nieuws voor ons allemaal.<br />

Een geïsoleerde positie van Macedonië<br />

is een handicap voor de hele Balkan.<br />

Gelukkig is voor die optie voorlopig nog<br />

niet gekozen. Maar het nieuws uit<br />

Skopje rond deze vijfvoudige moord<br />

doet vermoeden dat de ruzie met Athene<br />

misschien wel de minste zorg voor<br />

de Balkanlanden is.<br />

Roumen Ianovski<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 31


de amerika’s<br />

Schuld en veel boetes<br />

Het verwoeste leven van<br />

Rodney King<br />

Los Angeles Times – Los Angeles<br />

Rodney King werd beroemd als slachto er, het lukt hem niet om een held te<br />

worden. Twintig jaar nadat hij door vier blanke agenten werd afgetuigd, lijdt<br />

hij aan dezelfde symptomen als soldaten die een trauma van het front hebben.<br />

Portret van de man met wie de rellen in Los Angeles begonnen.<br />

Rodney King heeft een vishaakje<br />

in zijn gehavende handen, en<br />

een zak met grote witte wormen.<br />

Hij zit op een steiger bij een meer<br />

aan de rand van Ontario. Het is vroeg<br />

en de zon schijnt, het is hier stil. ‘Deze<br />

mooie jongens heb ik uit mijn eigen<br />

achtertuin, die gaan me geluk brengen’,<br />

zegt hij, en hij pakt een kronkelende<br />

worm uit de zak. ‘Net grote vette<br />

maden. Je moet alleen wel uitkijken, ze<br />

bijten.’ Hij rijgt de worm aan het haakje.<br />

King komt overeind, de spanning<br />

ebt weg uit zijn gezicht. Hij steekt zijn<br />

hengel de lucht in en gooit hem uit.<br />

‘Hier was ik aan toe’, zegt hij. ‘Hier was<br />

ik nou echt aan toe.’<br />

Het is twintig jaar geleden dat Los<br />

Angeles door rellen werd geteisterd.<br />

Toen een rechtbankjury vier politieagenten<br />

vrijsprak van de mishandeling<br />

van King, leidde dat tot een collectieve<br />

uitbarsting van woede. De rellen<br />

‘Obama was nooit<br />

president geworden zonder<br />

wat mij en vele andere<br />

zwarten is aangedaan'<br />

pagina 32 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

kostten 54 mensen het leven en richtten<br />

voor 1 miljard dollar schade aan.<br />

De stad schudde op zijn grondvesten.<br />

King weet het nog maar al te goed. Hij<br />

wrijft over zijn rechterwang, waar hij<br />

sinds de afranseling geen gevoel meer<br />

in heeft, en beschrijft hoe het was om<br />

afgetuigd te worden met wapenstokken<br />

en tasers. ‘Ik had echt het gevoel dat ik<br />

op het randje van de dood balanceerde.’<br />

Later zegt hij dat hij er inmiddels vrede<br />

mee heeft.<br />

Hij is nu 47, werkloos en berooid. Wegens<br />

schending van zijn burgerrechten kreeg<br />

hij 3,8 miljoen dollar smartegeld, maar<br />

dat is nu allemaal op. Een groot deel was<br />

hij kwijt aan de advocaten, zegt hij. Een<br />

ander deel ging naar familieleden, en<br />

een deel heeft hij verbrast.<br />

Nu moet hij sappelen om zijn hypotheek<br />

te betalen. Af en toe werkt hij nog als<br />

betonstorter, hij verdient weleens wat<br />

met een bokspartij voor beroemdheden<br />

en hij heeft een voorschot gekregen<br />

(nog geen ton, zegt hij, maar toch een<br />

fl ink bedrag) voor een boek dat over<br />

hem is geschreven.<br />

Hij omschrijft zich als ex-verslaafde,<br />

maar hij drinkt nog steeds en heeft een<br />

doktersattest voor medisch gebruik<br />

van marihuana. Hij zegt dat hij gelukkig<br />

is en hoopvol gestemd, en tevreden<br />

genoeg met zijn leven om de agenten<br />

die hem in elkaar sloegen te kunnen<br />

vergeven. Maar hij verstrakt als ze ter<br />

sprake komen en geeft toe dat hij<br />

gebukt gaat onder zijn naam. Hij heeft<br />

last van nachtmerries en fl ashbacks, en<br />

de nervositeit van een oorlogsveteraan<br />

met shellshock.<br />

‘Sommigen zien me als een soort held’,<br />

zegt hij over de afranseling. ‘Anderen<br />

haten me. Vinden dat het mijn verdiende<br />

loon was. En bij sommigen<br />

merk ik gewoon dat ze me uitlachen<br />

vanwege die oproep om te stoppen<br />

met plunderen, alsof het stom van me<br />

is om in vrede te geloven.’<br />

Rialto is een arbeidersstadje 80 kilometer<br />

ten oosten van de Pasadena<br />

Foothills. Kings huis ziet er slecht<br />

onderhouden uit en zijn achtertuin<br />

is hermetisch afgeschermd met een<br />

blauwgroen dekzeil.<br />

‘De buren probeerden door de gaten in<br />

het oude hek te gluren, dus dat heb ik<br />

weggehaald’, zegt hij. ‘Ze wilden Rodney<br />

King zien.’<br />

Meteen achter de omheining ligt een<br />

klein zwembad. Voordat hij in het<br />

nieuws kwam, werkte King in de bouw.<br />

De stenen vloer rond het zwembad<br />

heeft hij zelf gelegd. Met zwarte tegels<br />

DE RODNEY KING-RELLEN<br />

Zes dagen lang was Los Angeles in de<br />

greep van geweld en plunderingen,<br />

nadat de vier agenten (drie blanken<br />

en een Latino) die de zwarte Rodney<br />

King hadden mishandeld, geen straf<br />

kregen opgelegd (drie werden vrijgesproken,<br />

over de vierde kwam de jury<br />

niet tot een oordeel). Kort daarvoor<br />

had een ander (mild) vonnis over een<br />

winkelier die een zwarte tiener had<br />

verenigde staten<br />

heeft hij er twee data in opgetekend:<br />

3-3-91, de dag waarop hij door de politie<br />

meer dan vijftig keer werd geslagen, en<br />

29-4-92, de dag dat de rellen uitbraken.<br />

King heeft drie volwassen dochters en<br />

is nu verloofd met zijn aanstaande<br />

derde vrouw.<br />

Zijn probleem: hij kan het verleden<br />

niet loslaten. Overal aan de muur en<br />

in slordige stapels op de vloer zie je<br />

foto’s, schilderijen en artikelen uit<br />

kranten en tijdschriften. Over hoe<br />

hij door de politie werd afgetuigd.<br />

Hoe vier agenten werden aangeklaagd<br />

en vrijgesproken. Hoe overal in de stad<br />

rellen uitbraken. En hoe twee van de<br />

agenten, beiden blanken, uiteindelijk<br />

door de federale rechter veroordeeld<br />

werden voor het schenden van Kings<br />

burgerrechten.<br />

Zijn ogen dwalen naar foto’s van die<br />

twee agenten, Stacey Koon en Laurence<br />

Powell. Ze kregen allebei dertig maanden<br />

cel.<br />

‘Tjonge, zoals die Koon tekeerging’,<br />

zegt hij huiverend. ‘Ik mag blij zijn dat<br />

ik nog leef.’<br />

Hersenletsel<br />

King is groot en breedgeschouderd,<br />

onder zijn baardje en kort afrokapsel<br />

gaan een paar littekens schuil. Hij<br />

loopt mank. Hij is beleefd maar komt<br />

vaak verlegen en onzeker over. Soms<br />

klinkt hij heel verstandig, soms<br />

doodgeschoten ook al kwaad bloed<br />

gezet onder de arme, zwarte bevolking<br />

van LA. De crisis van begin jaren<br />

negentig zorgde voor hoge werkloosheid.<br />

Toen de vier agenten een jaar<br />

later opnieuw werden berecht in een<br />

civiele zaak, hield de stad haar adem in<br />

uit angst voor nieuwe onlusten. Twee<br />

agenten werden veroordeeld, nieuw<br />

geweld bleef uit.


verenigde staten<br />

Rodney King in 2012. – © Jay L. Clendenin / Getty Images<br />

opschepperig, maar soms lijken zijn<br />

gedachten af te dwalen.<br />

Dat komt door de mishandeling, zegt<br />

hij. Hersenletsel. De drank en de drugs<br />

en een paar zware auto-ongelukken<br />

helpen ook niet. ‘Ik ben een keer van de<br />

weg geraakt en tegen een boom tot<br />

stilstand gekomen’, zegt hij. Dat was in<br />

2003. Hij bleek toen PCP [een hallucinogeen]<br />

in zijn bloed te hebben.<br />

‘Met PCP valt niet te spotten’, zegt<br />

King. Hij kreeg een paar weken cel en<br />

moest afkicken. ‘Aan dat spul ben ik<br />

echt zwaar verslingerd geraakt, een<br />

jaar lang of zo.’<br />

Sommige zaken weten zijn aandacht<br />

nog altijd te vangen. Zoals de grote foto<br />

boven de haard: van King die in een<br />

blauw pak met een paisley stropdas de<br />

pers te woord staat.<br />

‘Daar zeg ik dat zinnetje waar ze het<br />

nog altijd over hebben’, mompelt hij.<br />

Hij fluistert het nog eens: ‘Can we all get<br />

along?’ Kunnen we weer normaal doen<br />

tegen elkaar?<br />

Het voelt een beetje onwerkelijk om al die<br />

beelden te zien, zegt hij. Ergens kan hij<br />

niet geloven dat hij die man was. Maar hij<br />

bewaart het wel allemaal.<br />

‘Het is mijn geschiedenis, een deel van mijn<br />

verleden, wat ik heb overleefd’, zegt hij.<br />

En ondanks alles zou hij toch niet willen<br />

dat het anders was gelopen. Daar<br />

heeft hij ook een verklaring voor. Ja,<br />

zijn mishandeling en de vrijspraak van<br />

de agenten lokten rellen uit waarbij<br />

doden zijn gevallen. Dat vervult hem<br />

met wroeging. Hij kan toch niet anders<br />

dan zich verantwoordelijk voelen voor<br />

wat sommigen nog steeds ‘de Rodney<br />

King-rellen’ noemen? Maar er is ook<br />

iets goeds uit voortgekomen, zegt<br />

de amerika’s<br />

Hij voelt zich<br />

verantwoordelijk voor<br />

wat sommigen nog<br />

steeds ‘de Rodney Kingrellen’<br />

noemen<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 33


de amerika’s<br />

‘Mensen, ik wil alleen maar zeggen, kunnen we niet<br />

met elkaar in vrede leven? Kunnen we normaal tegen<br />

elkaar doen?’<br />

hij. De veroordeling van Koon en<br />

Powell, en het morele gezag waardoor<br />

zijn oproep to get along echt bij de men-<br />

sen aankwam – daar is de wereld beter<br />

van geworden.<br />

‘Veel mensen zouden nooit een kans op<br />

succes hebben gekregen als ik die<br />

afranseling niet had overleefd’, zegt hij.<br />

‘Obama? Obama was nooit president<br />

geworden zonder wat mij en vele<br />

andere zwarten is aangedaan. Dan had<br />

hij daar nu niet gezeten, dat staat voor<br />

mij als een paal boven water. Hij zou er<br />

ooit wel gekomen zijn, maar het zou<br />

veel langer hebben geduurd. Dus ik ben<br />

blij om wat ik doorstaan heb. Het heeft<br />

voor veel mensen deuren geopend...’<br />

Als kind hing hij aan de rokken van zijn<br />

moeder, die Jehova’s getuige was. Haar<br />

wereldbeeld was idealistisch en apocalyptisch<br />

tegelijk. Een vrome Jehova’s<br />

getuige is King nooit geworden, daarvoor<br />

hield hij te veel van drank en vrouwen.<br />

Maar haar overtuiging vormde<br />

wel de basis voor zijn eigen hoopvolle<br />

– en volgens sommigen naïeve – kijk op<br />

de wereld.<br />

Misschien verklaart dat waarom hij<br />

zich, na de vrijspraak van de vier politieagenten,<br />

huilend opsloot in zijn slaapkamer<br />

met een fles cognac.<br />

Rastapruik<br />

Hij heeft er niet vaak over verteld,<br />

maar na het uitbreken van de rellen is<br />

hij, vermomd met een rastapruik, naar<br />

de buurt gereden waar de onlusten<br />

plaatsvonden.<br />

‘Ik kon mijn ogen niet geloven’, zegt<br />

hij. ‘Chaos, overal boze mensen die de<br />

boel plunderden of in de fik staken.<br />

Plunderingen in South Central, Los Angeles ten tijde van de 'Rodney King-rellen’. – © Paul Sakuma / AP Photo<br />

pagina 34 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Pistoolschoten. Ik heb rechtsomkeert<br />

gemaakt, terug naar huis. Toen ik dat<br />

zag, moest ik denken aan hoe ik zelf<br />

was opgevoed, de normen en waarden<br />

die mijn moeder me had meegegeven,<br />

ook al bracht ik ze niet altijd in praktijk.<br />

En ik dacht bij mezelf: “Dit is niet wie<br />

ik ben. Al die haat. Zo ben ik niet. Zo<br />

heeft mijn moeder me niet grootgebracht.”<br />

Ik besefte dat ik iets tegen de<br />

mensen moest zeggen, moest proberen<br />

om dit een halt toe te roepen.’ Dus deed<br />

hij op de derde dag van de rellen een<br />

oproep op tv: ‘Mensen, ik wil alleen<br />

maar zeggen, kunnen we niet met<br />

mekaar in vrede leven? Kunnen we<br />

normaal tegen elkaar doen?’<br />

In de eerste jaren na de rellen begon<br />

King een hiphoplabel dat geen succes<br />

werd, had een reeks stormachtige<br />

affaires en werkte zich voortdurend in<br />

de nesten. Hij kwam herhaaldelijk in<br />

aanraking met de politie wegens rijden<br />

onder invloed of huiselijk geweld. ‘Elf<br />

keer?’ vraagt hij zich hardop af.<br />

‘Twaalf?’ In 2008 kwam hij weer in de<br />

belangstelling door zijn deelname aan<br />

het realityprogramma Celebrity Rehab<br />

with Dr. Drew.<br />

‘Ja, ik heb lang last gehad van mijn<br />

bekendheid. Ik vraag me nog steeds af<br />

verenigde staten<br />

wat de mensen denken als ik ergens<br />

binnenkom. Weten ze wie ik ben?<br />

Hoe denken zij over de gebeurtenissen?<br />

Verwijten ze mij de dood van al die<br />

mensen?’<br />

Zijn laatste akkefietje had hij afgelopen<br />

zomer. Toen werd hij met zijn Mitsubishi<br />

Eclipse uit 1994 van de weg<br />

gehaald. Volgens de politie zwalkte hij<br />

zo erg dat hij bijna een botsing had<br />

veroorzaakt. De agenten hielden hem<br />

aan op verdenking van rijden onder<br />

invloed.<br />

Binnen enkele uren haalde dat weer<br />

het nieuws. Hij geeft toe dat hij nog<br />

steeds drinkt en blowt. De marihuana<br />

is op doktersvoorschrift, ter verlichting<br />

van de pijn die hij volgens hem aan de<br />

mishandeling heeft overgehouden.<br />

Hij zal er ‘altijd mee blijven worstelen’,<br />

zegt hij. Om eraan toe te voegen: ‘Ik<br />

ben wel iemand die kan stoppen als<br />

het moet. Ik ken mijn grenzen. En een<br />

borrel op zijn tijd haalt de scherpe<br />

kantjes er een beetje af.’<br />

Op een lunchafspraak in een restaurant<br />

bij hem in de buurt verschijnt hij met<br />

een flacon waar hij een slok uit neemt.<br />

Appelcider en champagne, legt hij uit.<br />

Dan doet hij zijn verhaal: ‘Maand of<br />

drie geleden. Ik zat in de trein, onderweg<br />

naar huis vanuit LA.’ Een jonge<br />

agent betrad het treinstel. ‘Doet ook<br />

maar gewoon zijn werk...’<br />

Terwijl King zit te vertellen, verstrakt<br />

zijn blik en begint zijn rechterhand te<br />

trillen.<br />

‘Ik zie dat uniform en ik moet meteen<br />

aan dat pak slaag denken.’ Het kostte<br />

moeite, zei hij, om ‘kwade gedachten’<br />

uit zijn hoofd te bannen.<br />

Kwade gedachten?<br />

‘Door het lint gaan. Wraak. Je gedachten<br />

gaan alle kanten op, dus je moet jezelf<br />

in het gareel houden. Het gaat fout als<br />

je je gedachten maar gewoon de vrije<br />

loop laat, weet je.’<br />

En dan vertelt King dat de agent hem<br />

zag zitten en hem aansprak: ‘Hé, ik<br />

dacht al dat jij het was, Rodney. Hoe is<br />

het, man? Gaat-ie lekker? Alles goed?<br />

Hou je haaks, hè.’<br />

‘Wauw’, zegt King. ‘Dan zit je daar toch<br />

te denken: de tijden zijn wel veranderd.’<br />

Rodney King heft zijn flacon en<br />

neemt nog een slok. Hij grijnst.<br />

Kurt Streeter


colombia<br />

De guerilla strijdt<br />

in de periferie<br />

razonpublica.com – Bogota<br />

De Colombiaanse politiek zou zich meer met de<br />

in de periferie opererende FARC moeten<br />

bemoeien – alleen dan is een oplossing voor het<br />

conflict met de guerrilla groepering mogelijk,<br />

betoogt de Spaanse onderzoeker en politicoloog<br />

Luis Fernando Medina.<br />

Het feit dat tien mensen<br />

onlangs, na een onbeschrijflijk<br />

drama, hun vrijheid en<br />

waardigheid hebben teruggekregen,<br />

geeft natuurlijk een gevoel van tevredenheid,<br />

maar deze gebeurtenis is ook<br />

goed nieuws voor degenen die, zoals ik,<br />

geloven in een politieke oplossing van<br />

het conflict. Het is ongetwijfeld een<br />

vredesgebaar van de guerrilla. Het is al<br />

vaker gezegd: er moeten nog meer<br />

gebaren volgen, misschien van de kant<br />

van de regering, maar zeker van de<br />

kant van de FARC, bijvoorbeeld de vrijlating<br />

van een nog onbekend aantal<br />

gijzelaars dat voor losgeld is ontvoerd.<br />

Maar gebaren zijn niet genoeg: er is<br />

veel meer voor nodig.<br />

Wet 002<br />

Kijken we naar soortgelijke processen<br />

in andere landen, dan zien we dat bijvoorbeeld<br />

de ETA in Spanje, de IRA in<br />

Ierland, Hezbollah in Libanon en<br />

Hamas in de Palestijnse gebieden allemaal<br />

voorbeelden zijn van rebellenbewegingen<br />

met een politieke tak.<br />

Over het algemeen verwacht men dat<br />

die fracties erin zullen slagen de rest<br />

van de beweging te overtuigen van de<br />

noodzaak om de wapens neer te leggen.<br />

Maar dat gaat altijd minder makkelijk<br />

dan gedacht. Wel is het zo dat die fracties<br />

er altijd mede voor hebben gezorgd<br />

dat het geweld van de beweging niet is<br />

ontspoord, doordat ze onmiddellijk<br />

konden laten zien, voelbaar konden<br />

maken, wat de politieke consequenties<br />

daarvan zouden zijn.<br />

De FARC kondigde haar onzalige ‘Wet<br />

002’ af en eiste dat haar soldaten als<br />

krijgsgevangenen werden beschouwd<br />

en dezelfde wettelijke status kregen als<br />

haar activisten in de Colombiaanse<br />

gevangenissen.<br />

Van het begin af aan was duidelijk dat<br />

die poging om zich voor het publiek als<br />

een staat in wording te presenteren,<br />

capabel om zijn eigen wetten uit te vaardigen,<br />

geen enkele kans van slagen had.<br />

De leiding van de FARC is niet achterlijk.<br />

Hoe kon ze zich dan zó vergissen, voor<br />

zo lange tijd en met zulke desastreuze<br />

gevolgen? Het simplistische antwoord<br />

dat gewoonlijk door commentatoren<br />

wordt gegeven, luidt dat de wereld er<br />

vanuit de jungle anders uitziet. Dat is<br />

niet onjuist, maar wel oppervlakkig.<br />

We moeten verder kijken.<br />

In het algemeen laat elk politiek stelsel,<br />

hoe democratisch ook, zich in de<br />

periferie van haar hardste kant zien,<br />

omdat daar meestal cruciale kwesties<br />

spelen, zoals de territoriale onschendbaarheid<br />

en de gezagsrelaties met de<br />

zwakste sectoren. De FARC opereert in<br />

de periferie van het land, waar geopolitieke<br />

belangen spelen (de betrekkingen<br />

met de VS vis-à-vis de drugshandel),<br />

evenals relaties met multinationals<br />

(vooral mijnbouw), de structuur van de<br />

landbouweconomie (kolonisatie) en de<br />

winning van grondstoffen in gebieden<br />

Voor een realistisch vredesproces zijn regelingen nodig<br />

voor de cocaïneteelt, olieboring, watervoorziening...<br />

Een voormalige gijzelaar van de FARC komt na zijn vrijlating aan op het vliegveld van<br />

Villavicencio. Om zijn schouders de Colombiaanse vlag. – © Luis Acosta/ AFP<br />

die bewoond worden door de meest<br />

gemarginaliseerde etnische minderheden.<br />

Daar komt een aantal van de<br />

belangrijkste harde machtselementen<br />

tezamen.<br />

In de praktijk is de uitkomst een coëxistentie<br />

tussen een pluralistische democratie<br />

in het centrum (waar het<br />

establishment nauwelijks een spier<br />

vertrekt wanneer links de verkiezingen<br />

in Bogota wint) en een militair autoritarisme<br />

of banditisme in de periferie<br />

(waar politieke moorden legio zijn).<br />

Wil de FARC politiek geïntegreerd<br />

raken, dan is er meer nodig dan<br />

vredesgebaren en zal de politiek zich<br />

met de periferie moeten bemoeien. Een<br />

realistisch vredesproces zal een aantal<br />

economische en sociale hervormingen<br />

moeten omvatten die raken aan vitale<br />

kwesties met betrekking tot nieuwe<br />

exploitatiezones die bijdragen aan de<br />

rijkdom van het land. Het proces zal<br />

onder andere regelingen moeten<br />

omvatten voor de cocaïneteelt, de olieboring,<br />

de exploitatie van oliepalmen,<br />

de winning van mineralen, de watervoorziening<br />

en de biologische en culturele<br />

diversiteit – bepaald niet niks dus!<br />

de amerika’s<br />

Dat brengt ons echter meteen in een<br />

impasse: gegeven de politieke zwakte<br />

van de FARC is het heel moeilijk om via<br />

onderhandelingen tot werkbare voorstellen<br />

te komen.<br />

De leiding van de FARC is niet achterlijk. Hoe kon ze<br />

zich dan zó vergissen?<br />

Hoewel het tegen de zin is van zowel<br />

de FARC als van president Santos, is het<br />

noodzakelijk dat andere politieke<br />

krachten, met name de oppositie,<br />

interveniëren. Aan de oppositie valt de<br />

niet geringe taak toe om progressieve<br />

voorstellen te formuleren voor eventuele<br />

onderhandelingen, voorstellen die<br />

een tweeledig doel dienen: aan de ene<br />

kant het gebrek aan legitimiteit verminderen<br />

dat de onderhandelingen<br />

van meet af aan parten zal spelen, en<br />

aan de andere kant de rebellenbeweging<br />

laten zien dat er in Colombia wel<br />

degelijk democratische wegen zijn die<br />

bewandeld kunnen worden zodra de<br />

wapens zijn neergelegd.<br />

Luis Fernando Medina<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 35


de amerika’s<br />

Cubanen in<br />

Spaanse nachtmerrie<br />

El Nuevo Herald – Miami<br />

De Spaanse regering was zo gastvrij om voormalige<br />

politieke gevangenen uit Cuba op te vangen. Voor werk<br />

en onderdak zou worden gezorgd. Maar de opvang van<br />

115 ex-gevangenen en hun families in het straatarme<br />

Spanje is uitgelopen op een nachtmerrie.<br />

Bárbara Dueñas zegt dat ze op<br />

een beter leven in Spanje hoopte,<br />

nadat haar echtgenoot, de<br />

politieke gevangene Marcelo Cano,<br />

twee jaar geleden op Cuba was vrijgelaten<br />

en zij samen met hem en hun twee<br />

kinderen naar Madrid vloog. Maar<br />

Dueñas en Cano, werkeloos en lijdend<br />

aan depressies, belandden vorig jaar<br />

voor korte tijd in een psychiatrische<br />

kliniek. Nu wil zij terug naar Cuba,<br />

maar de regering van dat land staat dat<br />

niet toe en de kinderen willen niet mee.<br />

Wat aanvankelijk werd voorgesteld als<br />

een genereus gebaar van de kant van<br />

Spanje – de opvang van 115 pas vrijgelaten<br />

Cubaanse politieke gevangenen<br />

en 647 familieleden – is uitgelopen op<br />

een nachtmerrie voor zowel de immigranten<br />

als de Spaanse overheid. Aan<br />

de ondersteuning van de Cubanen is<br />

grotendeels een einde gekomen. De<br />

meesten zitten zonder werk, sommigen<br />

hebben geen dak meer boven hun hoofd<br />

en ten minste één kind heeft de school<br />

moeten verlaten omdat zijn ouders het<br />

vervoer niet meer kunnen betalen.<br />

Zo’n vijfentwintig Cubanen kamperen<br />

nu voor het ministerie van Buitenlandse<br />

Zaken en Samenwerking en tien van hen<br />

zijn in hongerstaking gegaan om een<br />

betere behandeling te eisen, verklaart<br />

Julio César Gálvez, een dissidente journalist<br />

die in 2003 gevangen werd gezet en<br />

in 2010 naar Madrid werd gestuurd.<br />

De minister van Buitenlandse Zaken,<br />

José Manuel García-Margallo, zei<br />

woensdag dat de regering zal zorgen<br />

voor banen en verdere ondersteuning<br />

voor de uitgeweken Cubanen, hoewel<br />

‘Van veel Cubanen wordt zelfs het<br />

middelbareschooldiploma niet erkend’<br />

pagina 36 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Spanje midden in een zeer ernstige<br />

economische crisis zit en de werkeloosheid<br />

is opgelopen tot 23 procent<br />

van de beroepsbevolking. Die belofte<br />

kwam te laat voor de ex-politieke<br />

gevangene Alberto Santiago du Bouchet,<br />

52 jaar oud, die twee weken geleden op<br />

de Canarische Eilanden een einde aan<br />

zijn leven maakte. Familieleden zeiden<br />

dat hij er niet meer tegen kon geen<br />

werk te hebben sinds hij vorig jaar april<br />

in Spanje aankwam.<br />

De stroom ex-politieke gevangenen naar<br />

Spanje kwam op gang na de bekendmaking<br />

van de Cubaanse kardinaal Jaime<br />

Ortega dat de regering was overeengekomen<br />

alle opgesloten dissidenten vrij<br />

te laten. Spanje verklaarde zich bereid<br />

alle gevangenen en hun gezinnen die<br />

het eiland wilden verlaten op te nemen.<br />

Maar door het besluit van Cuba om in<br />

eerste instantie diegenen vrij te laten<br />

die ermee instemden om naar Spanje<br />

te vertrekken, werden ook de gevangenen<br />

en hun familie die het eiland niet<br />

wilden verlaten onder druk gezet om<br />

gebruik te maken van de mogelijkheid<br />

in het buitenland in ballingschap te gaan.<br />

Beloften<br />

De eerste groep vloog op 12 juli 2010<br />

naar Madrid. De laatste van de twaalf<br />

gevangen dissidenten die weigerden in<br />

ballingschap te gaan werd pas in het<br />

voorjaar van 2011 in vrijheid gesteld.<br />

Dueñas zegt dat Cano en zij aanvankelijk<br />

niet wilden vertrekken. Maar hij<br />

zat al bijna acht jaar vast en zij leed aan<br />

een hernia, waardoor het buitengewoon<br />

pijnlijk voor haar was om met tassen<br />

etenswaar te sjouwen als ze hem in de<br />

gevangenis kwam bezoeken. ‘Wat ik<br />

wilde, was dat hij uit de gevangenis<br />

kwam, want dat kon ik niet langer<br />

aanzien’, vertelde Dueñas telefonisch<br />

aan El Nuevo Herald. ‘Dus besloten we op<br />

het laatst naar Spanje te vertrekken,<br />

maar zonder veel enthousiasme.’<br />

De Spaanse regering beloofde de ballingen<br />

tal van faciliteiten, zoals achttien<br />

maanden lang fi nanciële<br />

ondersteuning en het snel afgeven van<br />

een werkgunning. En misschien nog<br />

wel het belangrijkste: erkenning van<br />

universitaire diploma’s, zodat men werk<br />

kon gaan zoeken op zijn eigen gebied.<br />

Veel van deze beloften werden niet<br />

nagekomen. Dueñas en Cano, hun<br />

twaal arige dochter Gabriela en hun<br />

zoon Héctor van tweeëntwintig arriveerden<br />

in augustus 2010 in Spanje en<br />

werden ondergebracht in Tarragona,<br />

een mediterrane stad van 100.000<br />

inwoners. ‘Ze hebben ons gewoon in de<br />

steek gelaten’, zegt Dueñas (40 jaar).<br />

Geen van de volwassenen van het gezin<br />

van Dueñas heeft werk gevonden.<br />

Gálvez zegt dat hij pas een jaar na zijn<br />

aankomst in Spanje een werkvergunning<br />

kreeg en tweeëntwintig sollicitatiegesprekken<br />

heeft gehad die op niets zijn<br />

uitgelopen omdat hij al 68 jaar oud is.<br />

cuba<br />

© Ajubel – El Mundo, Madrid<br />

Cano, 45 jaar, is arts en zijn vrouw gaf<br />

statistiek aan de universiteit van Cienfuegos,<br />

in het midden van Cuba, maar<br />

het is geen van beiden gelukt hun titels<br />

erkend te krijgen. Gálvez beweert dat<br />

van veel Cubanen zelfs het middelbareschooldiploma<br />

niet erkend wordt.<br />

Cano en Dueñas ondervonden zo veel<br />

stress van de hele situatie dat ze in<br />

januari 2011 in een psychiatrische<br />

kliniek moesten worden opgenomen,<br />

hij voor een week, zij twee weken.<br />

Diezelfde maand nog scheidde Cano<br />

van haar, vertelde Dueñas. Hij was niet<br />

bereikbaar om zijn verhaal te vertellen.<br />

Drieëntwintig van de vrijgelaten politieke<br />

gevangenen die naar Spanje zijn<br />

vertrokken en enkele van hun familieleden<br />

kregen later toestemming om<br />

naar de Verenigde Staten door te reizen,<br />

kennelijk omdat ze als politieke vluchtelingen<br />

werden beschouwd of omdat ze<br />

daar familie hadden. Dueñas in een<br />

e-mail aan El Nuevo Herald: ‘Het kan<br />

me niets schelen waar ze ons naartoe<br />

sturen. Het enige wat we willen is een<br />

beetje rust en een baan.’<br />

Juan O. Tamayo


thailand<br />

Thaksin is traditionele<br />

elite te slim af<br />

Today – Singapore<br />

De voormalige Thaise premier Thaksin Shinawatra,<br />

die zijn land ontvluchtte om aan een celstraf wegens<br />

corruptie te ontkomen, werkt hard aan een comeback.<br />

Het lijkt er sterk op dat hem dat met de steun van zijn<br />

zus gaat lukken.<br />

Hoewel ex-premier Thaksin<br />

Shinawatra van Thailand nog<br />

steeds in ballingschap leeft,<br />

is hij er opnieuw in geslaagd de politieke<br />

temperatuur in Thailand te doen<br />

oplopen. Bij de laatste poging om zijn<br />

aanhoudende populariteit te bewijzen,<br />

koos Thaksin ervoor de belangrijkste<br />

Thaise feestdag in het buurland Cambodja<br />

te vieren. Hij vertelde fanatieke<br />

aanhangers die de grens waren overgestoken<br />

om hem te ontmoeten, dat hij<br />

van plan is binnenkort (‘in de volgende<br />

drie of vier maanden’) naar Thailand<br />

terug te keren – op zíjn voorwaarden.<br />

De Cambodjaanse premier Hun Sen rolde<br />

in Siem Reap de rode loper uit om<br />

Thaksin te verwelkomen en organiseerde<br />

zelfs een ontmoeting tussen Thaksin<br />

en zijn aanhangers, de ‘roodhemden’,<br />

waarmee hij nog eens de hechte persoonlijke<br />

band tussen de twee mannen<br />

onderstreepte.<br />

Thaksin, die in 2006 tijdens een militaire<br />

coup werd afgezet na beschuldigingen<br />

van machtsmisbruik en gebrek aan respect<br />

voor de monarchie, leidde een met<br />

gezang omlijste bijeenkomst ter ere van<br />

Songkran, het Thaise Nieuwjaar. Tussen<br />

de optredens door bespeelde hij vanaf<br />

het podium het publiek, op een manier<br />

die zijn krachtige politieke campagnes<br />

uit het verleden in herinnering riep.<br />

Sinds hij in 2008 het land ontvluchtte<br />

om een gevangenisstraf van twee jaar<br />

wegens corruptie te ontlopen, heeft de<br />

62-jarige Thaksin op verschillende loca-<br />

De traditionele elite blijkt<br />

in het spel van verkiezingspolitiek<br />

simpelweg niet<br />

opgewassen tegen Thaksin<br />

ties in het buitenland gewoond. Hij<br />

beweert dat de corruptiezaak tegen<br />

hem politiek gemotiveerd was.<br />

Er zijn tussen Thaksins woordvoerders<br />

en leden van het oude establishment al<br />

enkele gesprekken gevoerd. In februari<br />

2011 circuleerden geruchten dat de<br />

rivaliserende kampen een deal hadden<br />

gesloten, waarbij Thaksin zou hebben<br />

toegezegd het leger en de koninklijke<br />

familie met rust te laten, en zijn tegenstanders<br />

om hem laten terugkeren<br />

zonder hem verder te vervolgen. Door<br />

het optreden van de regering-Yingluck<br />

lijken deze geruchten geloofwaardig.<br />

Artikel 112<br />

Het is duidelijk dat premier Yingluck<br />

Shinawatra, de zus van Thaksin, verzoening<br />

nastreeft met de traditionele<br />

elite, maar tegelijkertijd een amnestiewet<br />

probeert door te drukken die<br />

Thaksin in staat stelt zijn gevangenisstraf<br />

te ontlopen. En wat misschien<br />

nog belangrijker is: de regering-<br />

Yingluck heeft duidelijk gemaakt dat<br />

zij geen gehoor zal geven aan de roep<br />

om Artikel 112 uit het Thaise Wetboek<br />

van Strafrecht te wijzigen, waarin het<br />

beledigen en belasteren van de monarchie<br />

strafbaar wordt gesteld. Artikel 112<br />

is voor de traditionele elite in Thailand<br />

de sleutel tot het voortbestaan van het<br />

koninklijk huis, en daarmee tot hun<br />

machtspositie.<br />

Inmiddels heeft de Cambodjaanse leider<br />

Hun Sen met zijn gastvrijheid zijn<br />

steun aan Thaksin en de beweging van<br />

de roodhemden gegeven. Het is zelfs<br />

voor het eerst in de recente geschiedenis<br />

dat een Cambodjaanse leider bij een<br />

Thais binnenlands conflict openlijk<br />

partij kiest. In het verleden was het<br />

Thailand dat de Cambodjaanse oppositie<br />

steunde bij het destabiliseren van het<br />

regime in Phnom-Penh. Hun Sen<br />

ondervond iets dergelijks toen Thailand<br />

in de jaren tachtig een door de Rode<br />

Khmer gedomineerde coalitie tegen<br />

hem steunde. Enige tientallen jaren<br />

later is Cambodja geen passieve partij<br />

meer in de relatie met haar buurland.<br />

Thaksin is, ondanks zijn zelfverkozen<br />

ballingschap in het buitenland, een<br />

sleutelfiguur in de Thaise politiek<br />

gebleven. Zijn partij heeft – na diverse<br />

wederopstandingen – alle algemene<br />

verkiezingen sinds 2001 gewonnen,<br />

waarbij vorig jaar Yingluck in het zadel<br />

werd geholpen. Zijn diep verankerde<br />

politieke macht heeft, via zijn plaatsvervangers,<br />

in bepaalde opzichten de<br />

invloed van het koninklijk huis en het<br />

leger uitgehold, die volgens critici overwegend<br />

uit antidemocraten bestaan.<br />

De traditionele elite blijkt in het spel van<br />

verkiezingspolitiek simpelweg niet<br />

opgewassen tegen Thaksin. En Thaksins<br />

optreden in het nieuwjaarsweekend<br />

azië<br />

toont aan dat zijn niet aflatende electorale<br />

kracht de traditionele elite nog meer<br />

onder druk zal zetten.<br />

De regering-Yingluck onderneemt stappen<br />

om Thaksin te vrijwaren van vervolging.<br />

Ze heeft veranderingen voorgesteld<br />

in de door het leger gesteunde grondwet<br />

van na de coup, evenals wetsvoorstellen<br />

die amnestie verlenen aan iedereen die<br />

bij de politieke onrust van de afgelopen<br />

zes jaar betrokken was. Het is niet<br />

ondenkbaar dat de door Yingluck geleide<br />

Pheu Thai-regering, die een meerderheid<br />

in het parlement heeft, een wetsvoorstel<br />

aanvaardt dat Thaksin rehabiliteert.<br />

Als Thaksin inderdaad naar Thailand<br />

terugkeert, betekent dat slechts één<br />

ding: dat zijn tegenstanders succesvol<br />

zijn geweest in het onaangetast laten<br />

van het leger en de monarchie, in ruil<br />

voor zijn vrijheid. Maar de vraag is dan:<br />

welke richting slaat de toekomstige<br />

Thaise democratie in met deze herschikking<br />

van de macht binnen de elite?<br />

Pavin Chachavalpongpun<br />

Pavin Chachavalpongpun is universitair<br />

hoofddocent aan het Centrum voor<br />

Zuidoost-Aziatische studies van de<br />

Universiteit van Kyoto, Japan.<br />

Oud-premier Thaksin sproeit water over zijn aanhangers tijdens een Nieuwjaarsfeest<br />

(het Thaise nieuwe jaar werd op 15 april ingeluid) – © Samrang Pring / Reuters<br />

12 tot 26 mei nr. 13 pagina 37


azië<br />

Militaire orde in Turkmeense<br />

wetenschapspaleizen<br />

Novye Izvestia – Moskou<br />

Persoonsverheerlijking<br />

en indoctrinatie blijven<br />

de twee pijlers van het<br />

hoger onderwijs in<br />

Turkmenistan. Een<br />

Russische correspondent<br />

verbaast zich.<br />

Twee recente nieuwsberichten:<br />

een Turkse universiteit heeft<br />

de titel doctor honoris causa<br />

verleend aan de Turkmeense president<br />

Gurbanguly Berdimuhamedov tijdens<br />

diens bezoek aan de Fatih Universiteit<br />

in Istanbul. Dezelfde man heeft verordonneerd<br />

dat de dossierfoto’s van al<br />

het personeel van crèches, scholen,<br />

universiteiten en bibliotheken zo snel<br />

mogelijk moeten worden vervangen:<br />

voortaan moet iedereen verplicht in<br />

nationaal kostuum op de foto.<br />

Wie vrij recent in Turkmenistan is<br />

geweest, heeft zich ongetwijfeld verbaasd<br />

over alle nieuwe universiteitsgebouwen.<br />

Met hun flamboyante<br />

oriëntaalse stijl lijken het net paleizen.<br />

Maar wie verder kijkt en zich verdiept<br />

in het onderwijs dat er wordt gegeven,<br />

wacht een teleurstelling.<br />

De witmarmeren ‘wetenschapspaleizen’<br />

hebben geen internetverbinding en in<br />

de fraaie bibliotheken is geen enkel<br />

studieboek in het Turkmeens te vinden.<br />

De werkelijkheid is hier dat er voor een<br />

plaats in het hoger onderwijs smeergeld<br />

moet worden betaald en dat alles doordrenkt<br />

is van ideologie. Dat hebben de<br />

Turkmenen te danken aan hun eerste<br />

president, Saparmurat Niazov. Hij<br />

Jonge mannen en vrouwen<br />

moeten een tahya<br />

dragen, een traditioneel<br />

geborduurd mutsje<br />

pagina 38 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

vaardigde een totaalverbod uit op<br />

onderwijs in het Russisch, maar zonder<br />

ervoor te zorgen dat er studieboeken<br />

in het Turkmeens kwamen. Dus moesten<br />

de docenten hun lesstof tijdens de<br />

colleges wel zelf vertalen en hadden<br />

de studenten alleen hun eigen aantekeningen<br />

daarvan.<br />

Daar kwam nog bij dat het cyrillisch alfabet<br />

door het Latijnse werd vervangen,<br />

waardoor jongeren vrijwel volledig<br />

afgesneden raakten van de culturele<br />

en wetenschappelijke kennis uit de<br />

Sovjettijd. Het aantal docenten en studenten<br />

werd teruggebracht, sommige<br />

vakgebieden verdwenen (zo was er tien<br />

jaar lang geen opleiding journalistiek).<br />

En ten slotte kwam er verplichte nieuwe<br />

kost bij: het bestuderen van Ruchnama,<br />

de bestseller van Niazov.<br />

Jaarlijks eindexamen doen<br />

Mukhammed N., in 2005 afgestudeerd<br />

aan de Nationale Universiteit van<br />

Turkmenistan, herinnert zich nog ‘dat<br />

er geen ontkomen aan was’. Voor toelating<br />

tot de universiteit moest hij net<br />

als de andere aankomende studenten<br />

eerst slagen voor een examen over zijn<br />

kennis van Ruchnama. Daarna bestudeerde<br />

hij dit boek op de universiteit<br />

hoofdstuk voor hoofdstuk, vervolgens<br />

thema na thema. Hij moest er elk jaar<br />

Studenten in hoofdstad Asjchabad<br />

opnieuw examen in doen, en ook nog<br />

een eindexamen voordat hij zijn diploma<br />

kreeg. En dat was nog niet alles. ‘We<br />

moesten verplicht colleges bijwonen<br />

over de rol van Ruchnama in de tegenwoordige<br />

wereld. En de staf dwong ons<br />

om toneelvoorstellingen op te voeren<br />

die op dit boek gebaseerd waren.’<br />

Zo is in Turkmenistan een hele generatie<br />

gevormd naar de geschriften van<br />

president Niazov. Na zijn dood in 2006<br />

en de machtsgreep van Berdimuhamedov<br />

zijn er wel wat veranderingen doorgevoerd.<br />

De schoolduur is weer in overeenstemming<br />

met de standaarden die<br />

in veel landen gelden: tien jaar lager en<br />

middelbaar onderwijs en vijf jaar hoger<br />

onderwijs. Dat was onder Niazov respectievelijk<br />

negen en vier jaar. Op de<br />

universiteiten mag bepaalde lesstof nu<br />

wel weer worden gegeven en er zijn<br />

nieuwe gebouwen neergezet, maar<br />

veel verder is het niet gekomen.<br />

Er zijn weliswaar minder colleges over<br />

Ruchnama, maar afgeschaft zijn ze niet.<br />

Tegelijk zijn er ook vernieuwingen:<br />

toekomstige olie- en gasexperts moeten<br />

Turkmenistan<br />

KAZACHSTAN<br />

KASPISCHE ZEE<br />

400 km<br />

TURKMENISTAN<br />

IRAN<br />

turkmenistan<br />

Asjchabad<br />

OEZBEKISTAN<br />

Amou-Daria<br />

AFGHANISTAN<br />

voortaan studie maken van de rol van<br />

Berdimuhamedov bij de exploitatie van<br />

de rijkdommen uit Turkmeense grond,<br />

artsen in opleiding moeten zich buigen<br />

over de impuls die de president aan de<br />

ontwikkeling van de medische wetenschap<br />

heeft gegeven, de dierenartsen<br />

van morgen moeten alles weten over<br />

zijn bijdragen aan de paardenfokkerij,<br />

en de biologen over wat hij heeft betekend<br />

voor het onderzoek naar geneeskrachtige<br />

planten.<br />

Zodra jongeren naar de universiteit gaan,<br />

begint voor hen een soort kazerneleven.


pakistan<br />

Dat geldt vooral voor diegenen die<br />

uit de provincie komen en in een<br />

studentenhuis wonen. Hun gangen<br />

worden nagegaan en bij gebrek<br />

aan orde en discipline bemoeit<br />

een ‘zedenpolitie’, bestaande uit<br />

universitaire ambtenaren, politiemensen<br />

en studentenvrijwilligers,<br />

zich met hun privéleven en hun<br />

relaties, ook de intiemste.<br />

In onderwijsinstellingen gelden<br />

strikte kledingvoorschriften, op<br />

straffe van verwijdering. Jonge<br />

mannen en vrouwen moeten een<br />

tahya dragen, een traditioneel<br />

geborduurd mutsje. Verder dragen<br />

de jongens een wit overhemd met<br />

das en zwart pak, de meisjes een<br />

lange rode jurk met traditioneel<br />

borduursel. Ze mogen alleen de<br />

klassieke schooltassen gebruiken:<br />

schoudertassen en rugzakken zijn<br />

verboden. Bij het feestmaal voor<br />

Nieuwjaar en de andere feestelijke<br />

gelegenheden is de rector magnificus<br />

aanwezig.<br />

Het gezag beschouwt de studenten<br />

als een enorme reserve aan marionetten<br />

die bij elke gelegenheid<br />

inzetbaar zijn voor demonstraties<br />

van folkloristische dansen: zo nodig<br />

kunnen ze voor plechtigheden en<br />

officiële parades worden opgeroepen.<br />

Neem bijvoorbeeld de feestelijkheden<br />

bij de herdenking van twintig<br />

jaar onafhankelijkheid na het uiteenvallen<br />

van de Sovjet-Unie in 1991:<br />

daarvoor moesten de studenten vier<br />

maanden lang paradepassen en<br />

dansjes oefenen.<br />

Maximaal 3.000 studenten<br />

Maar waarom doen Turkmeense<br />

jongeren in zo’n situatie eigenlijk<br />

nog hun best om een universitaire<br />

studie te volgen en blijven ze<br />

bereid om grote bedragen voor die<br />

beruchte studentenkaart te betalen?<br />

Dat doen ze omdat ondanks de<br />

beroerde staat van het onderwijs<br />

een diploma toch deuren opent<br />

voor wie carrière wil maken. Wel<br />

blijft het lastig om een studieplaats<br />

aan de universiteit te verwerven,<br />

zelfs voor welgestelde families,<br />

want voor de 100.000 tot 120.000<br />

jongeren met een middelbareschooldiploma<br />

zijn er op de universiteit<br />

2.500 tot 3.000 plaatsen. Wie een<br />

serieuze studie wil doen, vertrekt<br />

naar het buitenland. Volgens gegevens<br />

van de Unesco studeren<br />

14.000 Turkmenen buiten de<br />

landsgrenzen – en blijven ze daar<br />

vaak ook.<br />

Serdar Aitakov<br />

Hoogopgeleid met<br />

hoofddoek<br />

The Guardian - Londen<br />

Hoger opgeleide vrouwen in Pakistan zoeken een<br />

nieuwe verhouding tot het geloof. Een duidelijk<br />

waarneembare tendens is dat er steeds meer hoofd-<br />

doeken worden gedragen.<br />

Alle vrouwen van de IT-afdeling<br />

op het hoofdkantoor van de<br />

Bank of Punjab in de West-<br />

Pakistaanse stad Lahore dragen strak<br />

om hun wangen en kin gewikkelde<br />

hoofddoeken. Een jaar geleden zat hier<br />

nog geen enkele vrouw met een hidjab<br />

om achter haar toetsenbord.<br />

‘Ik was de eerste’, zegt de 28-jarige<br />

Shumaila. Ze staat enigszins ongeduldig<br />

te wachten totdat haar nieuwe<br />

Apple MacBook in de plaatselijke iStore<br />

wordt voorzien van de door haar<br />

bestelde software.<br />

‘Ik begon de Koran eens goed door te<br />

lezen, en ik ging vijf keer per dag bidden.<br />

Niemand dwong me de hijab te dragen.<br />

Dat zou trouwens onmogelijk zijn’, lacht<br />

ze vrolijk. ‘Ik was een voorbeeld voor de<br />

andere meiden op het werk.’<br />

En zij zijn niet de enigen. Hoewel er<br />

geen statistieken over worden bijgehouden<br />

en het meeste bewijs anekdotisch<br />

is, is het duidelijk dat er onder<br />

rijke en goed opgeleide vrouwen in<br />

Pakistan sprake is van een nieuwe golf<br />

van interesse in de meer conservatieve<br />

stromingen van de islam.<br />

‘De andere meiden die met ons werkten,<br />

zijn vertrokken’, vertelt Shumaila. ‘Ze<br />

vonden de nieuwe omgeving ietwat<br />

onvriendelijk.’<br />

Een teken van de trend is het groeiende<br />

aantal vrouwen dat actief is binnen de<br />

conservatief-religieuze politieke organisatie<br />

Jamaat-e-Islami (JI). Syed<br />

Munawar Hassan, de leider van JI in<br />

Pakistan, meldt dat vrouwen een<br />

steeds groter deel uitmaken van de<br />

6 miljoen leden en 30.000 organisatoren<br />

die de organisatie telt. ‘Het gaat<br />

uitstekend met onze vrouwenafdeling’,<br />

vertelt hij. ‘Ze zijn vaak onze beste<br />

organisatoren.’<br />

JI werft haar leden, net als vergelijkbare<br />

organisaties in de islamitische wereld,<br />

traditioneel binnen de lagere middenklasse.<br />

Die nam in Pakistan in de afgelopen<br />

decennia sterk in omvang toe door<br />

de snelle urbanisatie en economische<br />

groei. Maar de nieuwe devotie raakt de<br />

elite op een andere manier. Al-Huda<br />

(De Leidraad), dat in 1994 werd opge-<br />

richt om een nieuwe en vaak strenge<br />

vroomheid onder Pakistaanse vrouwen<br />

te prediken, heeft nu ook voet aan de<br />

grond gekregen in de bovenste maatschappelijke<br />

lagen.<br />

De groep, die door critici wordt<br />

beschuldigd van het aanmoedigen van<br />

intolerante standpunten, gebaseerd op<br />

die van stromingen uit de Golfstaten<br />

zoals Saoedi-Arabië en Koeweit, groeide<br />

uit van één klein centrum in de Pakistaanse<br />

hoofdstad Islamabad tot een<br />

organisatie met vestigingen in iedere<br />

stad, en breidt zich verder uit naar de<br />

Pakistaanse diaspora in het buitenland.<br />

De leden volgen intensieve cursussen<br />

Koranleer en Arabisch en worden daarnaast<br />

geacht liefdadigheidswerk te<br />

doen. Niet iedereen is echter blij met<br />

de ervaring die ze met al-Huda hebben.<br />

‘Ik vond het erg beperkend en streng.<br />

Maar het is populair onder vrouwen uit<br />

zeer rijke en redelijk conservatieve<br />

families. Sinds kort bekeren veel jonge<br />

azië<br />

vrouwen zich tot een zeer traditionele<br />

islam. Ze hebben een sterke wens om<br />

te leren’, vertelt Maha Jehangir, een<br />

30-jarige consultant en voormalig lid<br />

van al-Huda.<br />

Ook de ervaring die veel Pakistani’s<br />

opdeden tijdens een verblijf in een van<br />

de Golfstaten zijn van invloed op de<br />

nieuwe vroomheid van rijke vrouwen.<br />

De vader van Amna, een 21-jarige studente<br />

commerciële economie, was bijvoorbeeld<br />

manager bij een groot bedrijf<br />

in Saoedi-Arabië. Amna vindt dat er<br />

onterecht gedacht wordt dat vrouwen<br />

die rijker of beter opgeleid zijn, onvermijdelijk<br />

ook vrijzinniger zijn.<br />

‘Alles wat we leren, komt uit de Koran.<br />

Wiskunde, computers, financiële theorie,<br />

de Koran bevat alles’, vertelt Amna.<br />

Zelfs op de vrouwenuniversiteit in Islamabad<br />

waar ze studeert, draagt ze een<br />

sluier in Saoedische stijl, die haar op<br />

haar ogen na volledig bedekt.<br />

Maar hoewel er zeker vraag is naar een<br />

strengere, letterlijke islamitische<br />

geloofspraktijk onder vermogende en<br />

Koranleer in trek bij steeds meer doktoren, professoren<br />

en huisvrouwen<br />

opgeleide vrouwen, bestaat er ook interesse<br />

voor de tolerantere varianten.<br />

Volgens de 43-jarige leraar Kaukab<br />

Shehzad trekt het al-Mawrid Instituut<br />

in Lahore steeds meer ‘opgeleide dames,<br />

doktoren, professoren en huisvrouwen<br />

aan die niets weten van de islam’.<br />

Ze vertelt dat het instituut, dat drie<br />

jaar geleden werd gevestigd in de welvarende<br />

buitenwijk Model Town,<br />

moest verhuizen na bedreigingen door<br />

radicale moslims. ‘We nemen de Koran<br />

grondig door, maar we bespreken ook<br />

andere religies. We werden aangevallen<br />

omdat we stelden dat het dragen van<br />

de nikab [sluier in Saoedische stijl] in<br />

de Koran niet gerechtvaardigd wordt<br />

en omdat we argumenten aanvoerden<br />

tegen hun interpretatie van het idee<br />

van de jihad.’<br />

Jason Burke<br />

12 tot 26 mei nr. 13 pagina 39


midden-oosten<br />

Bankieren volgens de sharia<br />

De Egyptische islamisten hebben in het post-Mubarak-tijdperk de wind<br />

in de zeilen. Maar wat financiën betreft zijn er nog wat hindernissen te<br />

nemen. ‘Halalbankieren’ stuit op de onwilligheid van de kapitaalmarkt,<br />

waar andere wetten heersen dan de sharia.<br />

Al-Ahram Weekly – Caïro<br />

Terwijl de koppen in de Egyptische<br />

kranten gewag maken van<br />

de toenemende invloed van<br />

islamisten in de politiek, is op de economiepagina’s<br />

veelvuldig informatie<br />

te vinden over allerlei investeringsproducten<br />

die zijn gebaseerd op islamitische<br />

principes. De sharia verbiedt rente<br />

en speculatieve handel.<br />

De Egyptische media weerspiegelen<br />

de sociale omwenteling die gaande is.<br />

Ikram El-Sayed, een huisvrouw van 62<br />

jaar, vertelde dat ze de afgelopen vijftien<br />

jaar tegen haar zin geld had belegd<br />

in rentedragende obligaties, maar dat<br />

ze nu al haar spaargeld overbrengt naar<br />

islamitische banken. Die verandering<br />

geeft haar een goed gevoel, en ze wijt<br />

zelfs recente teleurstellingen in haar<br />

leven aan de door de islam verboden<br />

investeringen die ze had gedaan. ‘Er<br />

heeft nooit een zegen gerust op de halfjaarlijkse<br />

uitkering van de obligaties:<br />

in de loop der jaren is het meeste geld<br />

naar de kankertherapie van mijn overleden<br />

man gegaan en naar een mislukt<br />

zakelijk project van mijn enige zoon.’<br />

El-Sayed heeft een hekel aan rente.<br />

Maar omdat ze van familieleden had<br />

gehoord dat ook islamitische banken<br />

in Egypte de sharia niet volledig<br />

toepassen, beslotren zij en haar man<br />

het spaargeld dat ze met hun werk<br />

in de Golfstaten hadden vergaard op<br />

conventionele banken te zetten. Maar<br />

‘nu de islamisten meer macht krijgen,<br />

zullen de banken zich strikt aan de<br />

sharia houden en dan weet ik zeker dat<br />

mijn geld volledig halal is’ – oftewel<br />

overeenkomstig de sharia.<br />

Twintig procent<br />

Banken en andere financiële instellingen<br />

beginnen de nieuwe wind op de<br />

geldmarkt al te voelen. Op dit moment<br />

telt Egypte twee volwassen islamitische<br />

banken: de Faisal Islamic Bank<br />

en de El-Baraka Bank. Verder zijn er<br />

nog enkele banken die een vergunning<br />

hebben aangevraagd om vestigingen<br />

te mogen openen die gespecialiseerd<br />

zijn in het afhandelen van islamitische<br />

transacties. Daartoe behoren onder<br />

andere de Ahli United Bank, de Audi<br />

Bank en de Bank of Alexandria. Bovendien<br />

is de Centrale Bank van Egypte<br />

(CBE) van plan een nieuwe afdeling op<br />

te zetten die toezicht zal houden op de<br />

islamitische banken.<br />

Deelnemers aan een onlangs gehouden<br />

conferentie over islamitisch bankieren<br />

verwachten dat het marktaandeel<br />

van islamitische banken in het totale<br />

bankverkeer zal stijgen van de huidige<br />

4 procent tot 20 procent.<br />

In februari heeft de Egyptian Financial<br />

Supervisory Authority (EFSA) de wet<br />

op de kapitaalmarkt al aangepast om<br />

de uitgifte van islamitische obligaties,<br />

sukuk, mogelijk te maken. Sinds het<br />

begin van het jaar hebben de islamitische<br />

investeringsfondsen het hoogste<br />

rendement behaald, soms zelfs tot<br />

boven de 30 procent. Vanaf halverwege<br />

Takaful maken 5 procent van de Egyptische<br />

verzekeringsmarkt uit<br />

pagina 40 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

2011 heeft Egypte met de oprichting<br />

van drie nieuwe investeringsfondsen<br />

het totaal gebracht op elf van de zestig<br />

in Egypte functionerende fondsen.<br />

In Egypte bestaat ook een levendige<br />

belangstelling voor islamitische verzekeringen,<br />

takaful, die momenteel<br />

5 procent van de Egyptische verzekeringsmarkt<br />

van 1,45 miljard dollar<br />

uitmaken. Dat aandeel zal naar<br />

verwachting nog spectaculair groeien,<br />

zo blijkt uit een in maart verschenen<br />

rapport van het islamitische consultancybureau<br />

BMB Islamic.<br />

Bovendien heeft het islamitische<br />

bankwezen wereldwijd veel aan<br />

populariteit gewonnen sinds in 2008<br />

virtuele transacties een financiële<br />

crisis veroorzaakten. Zulke transacties<br />

waren gebaseerd op derivaten<br />

en securitisatie, die beide verboden<br />

zijn in de islamitische wet en die<br />

de wereld miljarden dollars hebben<br />

gekost. Volgens deskundigen ligt de<br />

sleutel voor de expansie van het islamitisch<br />

bankieren in het feit dat het<br />

niet alleen spaargeld kan aantrekken<br />

van Egyptenaren die in de islamitische<br />

Golfstaten werken, maar ook van miljoenen<br />

moslims elders in de wereld.<br />

‘In het post-Mubarak-tijdperk is<br />

de noodzakelijke wederopbouw en<br />

verandering gestuit door het gebrek<br />

aan middelen en geld’, zoals Ibrahim<br />

Warde, docent aan de Fletcher Academy<br />

of Diplomacy van Tufts University<br />

(Somerville, Massachusetts), onlangs<br />

aan Reuters liet weten. ‘Egypte zal in<br />

de Golf op zoek gaan naar geld en zal<br />

islamitische alternatieven moeten<br />

bieden om investeringen te maximaliseren’,<br />

voegde hij eraan toe.<br />

De National Bank for Development, die<br />

momenteel al zijn activiteiten in overeenstemming<br />

brengt met de sharia, is<br />

eigendom van de Abu Dhabi Islamic<br />

Bank. En de volledig naar de principes<br />

van de sharia ingerichte bank<br />

Al-Bakara Misr is nu eigendom van<br />

egypte<br />

de Bahraini Bakara Bank. Volgens de<br />

gegevens van Thomson Reuters groeit<br />

voor Egypte het vermogensaandeel van<br />

het islamitisch bankieren van 6 miljard<br />

dollar in 2007 naar 10 miljard in 2013.<br />

Toch zijn er nog veel hindernissen te<br />

nemen. De investeringsdeskundige<br />

Hani Tawfiq ziet dat de markt de islamisten<br />

voor zich probeert te winnen<br />

door producten aan te bieden die hen<br />

zouden kunnen paaien. Deze belangstelling<br />

zal echter snel verdampen<br />

wanneer de winst- en verliesrekeningen<br />

aantonen dat de markt nog steeds<br />

de zo noodzakelijke infrastructuur<br />

ontbeert. ‘Zelfs als er in een religieus<br />

gevoelige maatschappij als de Egyptische<br />

een vraag is naar alles wat ook<br />

maar islamitisch genoemd kan worden,<br />

Het spaargeld van moslims<br />

overal ter wereld is de<br />

sleutel tot expansie van<br />

het islamitisch bankieren<br />

ontbreekt het de markt nog aan produc-<br />

ten die aan die vraag kunnen voldoen’,<br />

zegt Tawfiq.<br />

Sukuk zijn daar een goed voorbeeld van.<br />

Tawfiq legt uit dat het volume daarvan<br />

wereldwijd toeneemt, maar dat het<br />

systeem gebaseerd is op het delen van<br />

de winst en het verlies. Aangezien de<br />

meeste particuliere beleggers in Egypte<br />

kleine spaardeposito’s hebben en op<br />

zoek zijn naar een vast inkomen, zou<br />

investeren in sukuk veel risico’s met<br />

zich meebrengen, tenzij die spaargelden<br />

worden gebruikt om projecten te<br />

financieren met een gegarandeerde<br />

opbrengst. Tot zulke projecten behoren<br />

bijvoorbeeld het aanboren en opsporen<br />

van nieuwe olievelden met aantoonbaar<br />

grote reserves. Tawfiq: ‘Er zijn in Egypte<br />

niet veel van zulke projecten.’<br />

Zo is het volgens Tawfiq voor islamitische<br />

fondsen bijzonder lastig om op de<br />

aandelenmarkt investeringen te vinden<br />

die halal zijn. Beleggers mogen volgens<br />

de sharia niet investeren in bedrijven<br />

die handelen in door de islam verboden<br />

producten, zoals tabak, alcohol en


egypte<br />

kansspelen. Bovendien investeren sommige<br />

islamitische fondsen uitsluitend<br />

in bedrijven waarvan het vermogen<br />

voor maximaal 30 procent gefinancierd<br />

wordt door rentedragende leningen. ‘Je<br />

zult weinig bedrijven vinden die uiteindelijk<br />

aan al die voorwaarden voldoen.’<br />

Ponzifraude<br />

Nadat in de jaren tachtig door ponzifraude<br />

van bedrijven als Al-Rayan<br />

en Al-Saad duizenden mensen voor<br />

miljoenen ponden het schip in waren<br />

gegaan, hebben Egyptenaren jarenlang<br />

zeer terughoudend gestaan tegenover<br />

islamitisch bankieren. Dat is een van de<br />

redenen waarom in Egypte islamitisch<br />

bankieren een zeer trage groei kende,<br />

ondanks het feit dat het een van de<br />

eerste landen was waar islamitisch<br />

bankieren werd geaccepteerd.<br />

De vorm van bankieren is in Egypte<br />

nog niet echt een succes. Er worden<br />

momenteel geen vergunningen verleend<br />

voor het opzetten van nieuwe<br />

banken, terwijl ook bestaande banken<br />

op geen enkele manier worden gesti-<br />

muleerd om vestigingen te openen die<br />

gespecialiseerd zijn in het afhandelen<br />

van islamitische transacties. Volgens<br />

May El-Haggar, financieel analist en<br />

adjunct-directeur van de afdeling<br />

Research bij Al-Naeem Brokerage,<br />

gelden voor islamitische banken zelfs<br />

dezelfde regels als voor traditionele<br />

banken. Ze wijst er bovendien op dat<br />

de vraag naar producten van het islamitisch<br />

bankieren tot dusver beperkt<br />

is. ‘Bedrijven willen nu eenmaal de<br />

beste voorwaarden voor hun kredietfinanciering,<br />

of die nu conform de<br />

sharia zijn of niet.’<br />

Dan blijven de particuliere klanten<br />

van de banken over, wier voornaamste<br />

doel is om een rentevrije lening te<br />

krijgen voor de aankoop van een auto<br />

of een huis, of voor een halalcreditcard.<br />

Naar alle waarschijnlijkheid zullen<br />

zij teleurgesteld zijn in de beperkt<br />

beschikbare opties bij deze diensten<br />

voor de detailhandel. Sterker nog: bij<br />

Egyptische banken, islamitisch of niet,<br />

zijn deze diensten sowieso nog erg<br />

onderontwikkeld.<br />

El-Haggar voegt daar nog aan toe dat<br />

uit gesprekken met hooggeplaatste<br />

functionarissen van verscheidene<br />

topbanken is gebleken dat zij geen<br />

plannen hebben om een vergunning<br />

aan te vragen voor het aanbieden van<br />

producten die gebaseerd zijn op de<br />

principes van de sharia. De economische<br />

haalbaarheid daarvan is naar hun<br />

zeggen in het huidige Egypte niet erg<br />

groot.<br />

Sherine Abdel-Razek<br />

midden-oosten<br />

© Haddad – Al-Hayat, Londen<br />

Bedrijven willen gewoon<br />

de beste voorwaarden,<br />

of die nu conform de<br />

sharia zijn of niet<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 41


Opgevoed<br />

met de taal<br />

van geweld<br />

Der Spiegel – Hamburg<br />

midden-oosten<br />

Het gaat hard tegen hard in de opstand in Syrië. Aan<br />

beide zijden worden mensenrechten met voeten<br />

getreden, zo stelt Human Rights Watch vast.<br />

Neem het beulswerk van Hoessein aan de zijde<br />

van de rebellen, lid van ‘de grafbrigade’ in Homs.<br />

Het excuus: ‘Syrië is geen land voor tere zielen.’<br />

Zijn eerste keer kan Hoessein<br />

zich nauwelijks nog herinneren.<br />

Het was op het kerkhof, maar<br />

of het nu ’s avonds was of ’s nachts,<br />

dat weet hij niet meer precies. In elk<br />

geval was het half oktober vorig jaar,<br />

en de man was beslist een sjiiet. Hij<br />

had toegegeven dat hij vrouwen had<br />

gedood. Fatsoenlijke vrouwen, vrouwen<br />

wier mannen en zonen tegen het<br />

regime van Bashar al-Assad hadden<br />

geprotesteerd. Dus moest de soldaat<br />

van het reguliere Syrische leger sterven.<br />

Of diens bekentenis met geweld<br />

was afgedwongen, was Hoessein om<br />

het even geweest, en ook het feit dat<br />

zijn slachtoffer in doodsnood gebeden<br />

had gestameld, had hem weinig<br />

gedaan. Dan had die soldaat maar niet<br />

in handen van de rebellen moeten<br />

vallen. Hoessein greep zijn legermes<br />

en sneed de knielende man de keel<br />

door. Zijn vrienden van de zogenaamde<br />

Het martelen wordt<br />

overgelaten aan de<br />

verhoorbrigade, die doet<br />

het vuile werk<br />

pagina 42 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

‘grafbrigade’ begroeven het met bloed<br />

besmeurde lijk haastig in het zand van<br />

het grafveld ten westen van Baba Amr,<br />

het stadsdeel in het Syrische verzetsbolwerk<br />

Homs, dat destijds door de<br />

rebellen werd gecontroleerd.<br />

Vuurdoop<br />

De executie van de soldaat was destijds<br />

Hoesseins vuurdoop: daarna was hij<br />

lid van de grafbrigade van Homs. Deze<br />

mannen, slechts een handjevol, doden<br />

in naam van de Syrische revolutie. Het<br />

martelen laten ze aan anderen over.<br />

‘Daarvoor hebben we de verhoorbrigade,<br />

die doet het vuile werk’, zegt<br />

Hoessein (24) in een ziekenhuis in de<br />

Libanese stad Tripoli, waar hij wordt<br />

behandeld voor granaatverwondingen<br />

aan zijn rug die hij heeft opgelopen<br />

bij de invasie van het Syrische leger<br />

in Baba Amr. In het veilige buurland<br />

herstelt hij voordat hij weer ‘aan het<br />

werk’ kan in Syrië – werk dat hij als<br />

relatief ‘schoon’ ziet. ‘De meeste mannen<br />

kunnen wel folteren, maar niet<br />

van heel dichtbij iemand doden’, zegt<br />

hij. ‘Ik weet ook niet waarom, maar mij<br />

maakt het niets uit. Daarom hebben<br />

ze mij de taak van beul gegeven. Dat is<br />

echt iets voor een gek als ik.’<br />

Voordat hij zich in augustus vorig jaar<br />

aansloot bij de Faroukbrigade, de burgerwacht<br />

van Baba Amr, werkte hij als<br />

verkoper: ‘Ik kan alles verhandelen, van<br />

porselein tot yoghurt.’<br />

De bloedige opstand tegen het regime<br />

van Assad duurt nu een jaar. En Hoesseins<br />

verhaal laat zien dat in die tijd<br />

ook de rebellen hun onschuld hebben<br />

verloren. En zij hebben daarvoor<br />

bepaald hun redenen; Hoessein kan<br />

er heel wat opdreunen. ‘In Syrië<br />

geldt de wet niet meer. Soldaten of<br />

moordenaars in dienst van het regime<br />

doden mannen, verminken kinderen,<br />

verkrachten vrouwen. Als wij het niet<br />

doen, zal niemand de daders ter verantwoording<br />

roepen’, zegt hij.<br />

En: ‘Ze hebben me twee keer gearresteerd.<br />

Ik werd 72 uur lang gemarteld.<br />

syrië<br />

Ze hebben me aan mijn handen opgehangen<br />

totdat mijn schoudergewricht<br />

scheurde. Ze hebben met gloeiend ijzer<br />

mijn huid verschroeid. Natuurlijk wil<br />

ik wraak.’<br />

Of: ‘Ik heb drie ooms verloren, ze<br />

werden door het regime omgebracht.<br />

Een van hen stierf met vijf van zijn<br />

kinderen. Hun moordenaars verdienen<br />

geen genade.’<br />

En ten slotte: ‘Als kinderen in Frankrijk<br />

opgroeien, worden ze groot met de<br />

Franse taal, spreken het perfect. Wij<br />

Syriërs zijn opgevoed met de taal van<br />

het geweld, wij kennen niets anders.’<br />

Maar ondanks al zijn argumenten<br />

voor het voor eigen rechter spelen<br />

van de rebellen, vallen Hoesseins<br />

activiteiten in Homs onder hetgeen<br />

de mensenrechtenorganisatie Human


syrië<br />

In Aleppo laten rebellen van het Syrische Vrijheidsleger molotovcocktails zien waarmee ze een aanval op de tanks van de regering voorbereiden – © John Cantlie / Getty<br />

Hoesseins verhaal laat zien dat ook de rebellen<br />

hun onschuld hebben verloren<br />

Rights Watch onlangs als ‘ernstige<br />

schendingen van de mensenrechten<br />

van de zijde van de Syrische rebellen’<br />

aan de kaak stelde. Dat zij net als de<br />

troepen van het regime doden en<br />

mishandelen, daarover praten Hoessein<br />

en zijn gewonde vrienden in de<br />

gangen het stadsziekenhuis van Tripoli<br />

heel openlijk. De kritiek van Human<br />

Rights Watch vinden ze niet eerlijk.<br />

‘Wij proberen het volk te verdedigen.<br />

Wij strijden tegen slachters. Waar we<br />

ze te pakken krijgen, moeten we hard<br />

toeslaan’, zegt een strijder met de<br />

schuilnaam Aboe Rami.<br />

Hoewel de stad sinds begin maart weer<br />

onder controle is van het regime, functioneert<br />

het alternatieve justitieapparaat<br />

dat de rebellen afgelopen herfst<br />

in Homs inrichtten nog altijd, beweert<br />

Aboe Rami. ‘Als we tegenstanders van<br />

het regime in handen krijgen, komen<br />

ze voor het standgerecht onder voorzitterschap<br />

van Aboe Mohammed, de<br />

rebellencommandant van Homs.’ Aboe<br />

Hoessein, hoofd van het coördinatiecomité,<br />

is assessor. ‘Soms fungeren ook<br />

nog andere mannen als jurylid’, zegt<br />

Hoessein. De ‘verhoorbrigade’ brengt<br />

verslag uit van de bekentenissen van<br />

de aangeklaagden. Vaak hebben die op<br />

hun mobieltje zelf video’s, waarop te<br />

zien is hoe ze gruweldaden tegen de<br />

opstandelingen begingen. ‘Dan staat<br />

hun schuld snel vast.’<br />

Als de gevangenen veroordeeld zijn,<br />

worden ze overgedragen aan Hoesseins<br />

grafbrigade, die hen meeneemt, een<br />

tuin in of rechtstreeks naar het kerkhof.<br />

En dan komt Hoessein met zijn<br />

mes. Vier keer heeft hij tot nu toe de<br />

keel van veroordeelden doorgesneden.<br />

Sinds vorige zomer hebben we nog geen<br />

honderdvijftig man geëxecuteerd<br />

midden-oosten<br />

Onder de beulen van Homs heeft Hoessein<br />

de minste ervaring, en dat lijkt hij<br />

enigszins vervelend te vinden. ‘Maar<br />

ik ben de afgelopen zeven maanden<br />

viermaal gewond geraakt. Ik was lange<br />

tijd buiten gevecht’, verontschuldigt<br />

hij zich. Bovendien heeft hij ook nog<br />

andere taken. ‘Ik bedien ons zware<br />

machinegeweer, een Russische BKC.<br />

Daarmee heb ik natuurlijk nog veel<br />

meer mannen gedood. Maar met het<br />

mes slechts vier.’ Hij zegt dat het daar<br />

niet lang bij zal blijven: ‘Ik hoop dat ik<br />

volgende week uit het ziekenhuis word<br />

ontslagen en terug kan naar Homs.<br />

Dan zullen de honden ervan lusten.’<br />

Beul in joggingpak<br />

Kort nadat het conflict in Syrië in<br />

augustus vorig jaar escaleerde, zijn de<br />

rebellen begonnen met de executies,<br />

vertelt Hoesseins vriend Aboe Rami. In<br />

zijn joggingpak lijkt hij in het ziekenhuis<br />

een gewone patiënt. Maar Aboe<br />

Rami heeft in de burgerwacht van<br />

Homs een hoge rang. De andere Syriërs<br />

op de ziekenhuisafdeling in Tripoli<br />

groeten hem eerbiedig en hangen aan<br />

zijn lippen.<br />

‘Sinds vorige zomer hebben we nog<br />

geen honderdvijftig man geëxecuteerd,<br />

ongeveer 20 procent van onze gevangenen’,<br />

zegt Aboe Rami. Degenen die<br />

niet schuldig werden bevonden en niet<br />

ter dood veroordeeld, zijn geruild tegen<br />

gevangengenomen rebellen of in hechtenis<br />

zittende demonstranten.<br />

Maar de rebellen uit eigen gelederen<br />

bezorgden de beulen nog meer werk.<br />

‘Als we een soenniet op spionage<br />

betrappen, of wanneer een burger de<br />

revolutie verraadt, maken we korte<br />

metten.’ Hoesseins grafbrigade heeft<br />

volgens Aboe Rami sinds het begin<br />

van de opstand tweehonderd à tweehonderdvijftig<br />

verraders geëxecuteerd.<br />

Twijfel of ze echt allemaal schuldig<br />

waren en een eerlijk proces hebben<br />

gekregen, wuift hij weg. ‘Wij doen ons<br />

best om grondig onderzoek te doen.<br />

Soms spreken we ook mensen vrij.’<br />

Overigens verloopt iedere revolutie<br />

bloedig, dat hoort er gewoon bij. Aboe<br />

Rami: ‘Syrië is geen land voor tere<br />

zielen.’<br />

Ulrike Putz<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 43


Soedan balanceert weer op<br />

de rand van oorlog<br />

Al-Ahram – Caïro<br />

Na de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan vorig jaar<br />

dreigt een nieuwe oorlog uit te breken met het<br />

Noorden. Het geweld escaleert omdat hangende<br />

kwesties, zoals grensafbakening en het delen van de<br />

olie-inkomsten, niet zijn opgelost.<br />

Botsingen tussen de Sudan Armed<br />

Forces (SAF) en de Sudan People’s<br />

Liberation Army (SPLA, het Zuid-<br />

Soedanese leger) en de daaropvolgende<br />

bombardementen rond de stad Heglig<br />

in de olierijke deelstaat Unity wijzen<br />

erop dat beide partijen hun toevlucht<br />

nemen tot militaire acties in plaats van<br />

de wapens neer te leggen en de na de<br />

onafhankelijkheid nog hangende kwes-<br />

TSJAAD<br />

afrika<br />

Grenzen onder hoogspanning<br />

D A R F U R<br />

CENTRAAL-AFRIKA<br />

SOEDAN<br />

Wau<br />

CONGO<br />

Abyei<br />

Richting het<br />

Rode Meer<br />

Witte Nijl<br />

KORDOFAN<br />

ZUID-<br />

KORDOFAN DU SUD<br />

Khartoum<br />

BLAUWE<br />

NIJL<br />

Heglig Al-Kurmuk<br />

ZUID-SOEDAN<br />

Betwiste gebieden tussen Soedan en Zuid-Soedan<br />

Pijpleidingen operationeel<br />

Pijpleidingen in aanbouw<br />

pagina 44 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

ties op te lossen. Waarnemers hebben<br />

er al op gewezen dat de meest recente<br />

escalatie mogelijk het einde betekent<br />

van wat velen zagen als een ‘diplomatieke<br />

toenadering’ tussen Khartoem<br />

en Juba.<br />

De besprekingen tussen Soedan en<br />

Zuid-Soedan zijn nu op een laag pitje<br />

gezet. Beide landen beschuldigen<br />

elkaar ervan verantwoordelijk te zijn<br />

Malakal<br />

Juba<br />

Belangrijkste oliebronnen<br />

JONGLEI<br />

OEGANDA<br />

ETHIOPIË<br />

KENIA<br />

ERITREA<br />

400 km<br />

10°N<br />

Belangrijkste geweldsuitbarsting in 2011<br />

Etnische conflicten<br />

voor het recente geweld aan de grens,<br />

en de topontmoeting tussen de twee<br />

presidenten, Omar al-Bashir en Salva<br />

Kiir, die op 3 april in de Zuid-Soedanese<br />

hoofdstad Juba zou worden gehouden,<br />

is voor onbepaalde tijd uitgesteld. Op<br />

de agenda van die topontmoeting<br />

stond onder andere de kwestie van het<br />

staatsburgerschap.<br />

Volgens analisten hadden de toekomst<br />

van Abyei, de kwestie rondom de provincies<br />

Blauwe Nijl en Zuid-Kordofan,<br />

het delen van de olie-inkomsten en de<br />

exacte grensafbakening lang voor de<br />

onafhankelijkheid van Zuid-Soedan<br />

moeten worden opgelost. Ze wijzen er<br />

ook op dat er tussen de ondertekening<br />

van de uitgebreide vredesovereenkomst<br />

van Naivasha (in januari 2005)<br />

en de formele onafhankelijkheid van<br />

Zuid-Soedan (in juli 2011) voor beide<br />

partijen meer dan genoeg tijd was om<br />

de nog hangende kwesties op te lossen.<br />

Geplande pijplijn<br />

richting Indische<br />

Oceaan<br />

Andere gewapende incidenten<br />

Source : OCHA <br />

Bron: www.unocha.org<br />

soedan<br />

Het feit dat dit niet is gebeurd, heeft<br />

voor beide landen ingrijpende gevolgen<br />

gehad en vormt de directe aanleiding<br />

voor de huidige impasse.<br />

De kwestie van de grensafbakening<br />

en die van het staatsburgerschap zijn<br />

van cruciaal belang voor de mensen<br />

in Blauwe Nijl en Zuid-Kordofan. Niet<br />

alleen liggen de grenzen tussen deze<br />

twee provincies en Zuid-Soedan nog<br />

niet precies vast, de bewoners in de<br />

grensgebieden voelen zich bovendien<br />

al vele jaren cultureel en politiek verwant<br />

met de zuiderlingen en hebben<br />

samen met de SPLA tegen het regime<br />

in Khartoem gevochten. Desondanks<br />

was er niets voor hen geregeld in de<br />

overeenkomst van Naivasha. Vorig jaar<br />

escaleerde het geweld tussen de SAF<br />

en de SPLM-N (de Soedanese bevrijdingsbeweging<br />

in het noorden) totdat<br />

de strategische stad Al-Kurmuk in de<br />

provincie Blauwe Nijl in november<br />

door de SAF werd ingenomen.<br />

Ook in Zuid-Kordofan hebben hevige<br />

gevechten gewoed tussen de SAF en de<br />

SPLM-N enerzijds en de SPLA anderzijds.<br />

Dit hernieuwde geweld heeft een<br />

zware wissel getrokken op de kwetsbare<br />

sociaal-economische infrastructuur<br />

van de nog jonge Zuid-Soedanese staat.<br />

De weer op gang gekomen toestroom<br />

van mensen die op de vlucht zijn voor<br />

de conflicten in de twee omstreden<br />

provincies bedreigt de karige voedselreserves<br />

van het zuiden, dat toch al<br />

moeite heeft om de honderdduizenden<br />

die uit het noorden zijn teruggekeerd<br />

van voldoende voedsel te voorzien.<br />

De toch al karige voedselreserves van<br />

het zuiden zullen opnieuw moeten<br />

worden aangesproken<br />

In januari, toen het gevaar voor een<br />

grote voedselcrisis opdoemde, schatte<br />

de internationale hulporganisatie<br />

Oxfam dat delen van de twee provincies<br />

‘fase vier zullen bereiken’, dat wil<br />

zeggen de laatste fase vóór hongersnood.


soedan afrika<br />

De onopgeloste kwesties zijn cruciaal<br />

voor de vrede, de stabiliteit en de<br />

verdere ontwikkeling, maar de problemen<br />

rond de olie vormen het grootste<br />

wespennest. De zich voortslepende<br />

onderhandelingen tussen Soedan<br />

en Zuid-Soedan over vele miljarden<br />

liters olie hebben tot nu toe nog<br />

geen oplossing van deze problemen<br />

gebracht. Khartoem en Juba rekken<br />

allebei tijd en zetten de kwetsbare<br />

vrede op het spel door het dispuut te<br />

laten voortbestaan. Beide landen zijn<br />

in hoge mate afhankelijk van olieinkomsten,<br />

en terwijl de meeste olie<br />

zich in Zuid-Soedan bevindt, bevinden<br />

de pijpleidingen, raffinaderijen en<br />

exportfaciliteiten zich alle in het<br />

noorden.<br />

Het oliedispuut draait niet alleen om<br />

het bezit van olievelden en inkomsten,<br />

maar ook om olieprijzen. Khartoem<br />

eist in verband met de verwerking van<br />

de olie en kosten van dienstverlening<br />

een heffing van 36 dollar per vat van<br />

159 liter, terwijl Zuid-Soedan uitsluitend<br />

bereid is de transportkosten te<br />

betalen en wat de heffing betreft niet<br />

verder wil gaan dan het door Soedan<br />

onacceptabel geachte bedrag van 3<br />

dollar per vat.<br />

Begin 2012, na het ontstaan van de<br />

zoveelste impasse, stopte Zuid-Soedan<br />

uit protest de olieproductie en beschuldigde<br />

het noorden van diefstal van olie<br />

ter waarde van miljoenen dollars. Juba<br />

kondigde ook aan dat het van plan was<br />

alternatieve pijpleidingen naar Kenia<br />

en Djibouti aan te leggen.<br />

Stammenstrijd<br />

Op dit moment is in Zuid-Soedan niet<br />

alleen de voedselveiligheid, maar de<br />

algehele veiligheid in gevaar nu er in<br />

de deelstaat Jonglei stammentwisten<br />

dreigen uit te breken. Net als twintig<br />

jaar geleden in Darfur voldoen de<br />

traditionele middelen om conflicten<br />

in verband met veeroof te beslechten<br />

niet meer. Tot overmaat van ramp<br />

lijken de overheidsinstellingen niet<br />

in staat de conflicten effectief te<br />

bestrijden of op te lossen. Daardoor<br />

escaleert elk incident tot een nieuwe<br />

stammentwist, die verwoestingen,<br />

nieuwe vluchtelingen en onveiligheid<br />

met zich meebrengt.<br />

Tijdens een rondreis door de gebieden<br />

waar bij recente conflicten tussen de<br />

Lou-Nuer- en Murle-volken tientallen<br />

doden zijn gevallen, heeft de Zuid-<br />

Soedanese vicepresident Riek Machar<br />

de bevolking van Jonglei opgeroepen<br />

‘hun wapens in te leveren bij de autoriteiten’.<br />

Volgens president Kiir verloopt<br />

de ontwapening in Jonglei goed en ‘zal<br />

deze procedure in alle tien deelstaten<br />

van Zuid-Soedan worden gevolgd’.<br />

Maar president Kiir is niet de enige<br />

die te kampen heeft met potentiële<br />

binnenlandse conflicten. Datzelfde<br />

geldt voor zijn collega in het noorden,<br />

president Al-Bashir. Sinds de onafhankelijkheid<br />

van Zuid-Soedan heeft<br />

Al-Bashir te maken gekregen met<br />

heftige oppositie en hij vecht nu om<br />

tot 2015, het einde van zijn officiële<br />

ambtstermijn, aan de macht te blijven.<br />

De onafhankelijkheid van Zuid-Soedan<br />

heeft een eind gemaakt aan de coalitie<br />

van de National Congress Party (NCP)<br />

van Al-Bashir en de SPLM, die sinds de<br />

overeenkomst van Naivasha regeerde.<br />

Aangezien de huidige grondwet de<br />

facto niet meer van kracht is, eisen<br />

alle politieke oppositiepartijen de vorming<br />

van een regering van nationale<br />

eenheid en voorbereidingen voor het<br />

ontwerpen van een nieuwe grondwet<br />

door een nationale grondwetscommissie.<br />

Die eisen zijn botweg geweigerd<br />

door de regerende NCP, die de oppositiepartijen<br />

– met name de Umma en<br />

de Nationale Democratische Partij –<br />

in plaats daarvan opriep deel te nemen<br />

aan de regering.<br />

Kinderen op weg naar een vluchtelingenkamp in<br />

Zuid-Kordofan – © Goran Tomasevic / Reuters<br />

De status van de omstreden gebieden,<br />

de olie en de grensafbakening zijn de<br />

werkelijke bronnen van de meningsverschillen<br />

tussen noord en zuid, en<br />

waarnemers in Soedan menen dat de<br />

laatste gewelddadigheden de reeds<br />

wankele relatie tussen de twee buren<br />

verder hebben ondermijnd. Ze zeggen<br />

dat de recente botsingen hebben aangetoond<br />

dat ‘de spanningen zullen<br />

blijven bestaan zolang die kwesties<br />

niet zijn opgelost’. De noodzaak om<br />

niet opnieuw in een oorlog verzeild<br />

te raken is momenteel dringender<br />

dan ooit en het is dan ook hoog tijd<br />

dat beide partijen hun eerder gedane<br />

toezeggingen nakomen.<br />

Eva Dadrian<br />

De topontmoeting tussen de twee presidenten,<br />

Omar al-Bashir en Salva Kiir, is voor onbepaalde<br />

tijd uitgesteld<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 45


horizon<br />

Gebrand op<br />

vooruitgang<br />

The New York Times – New York<br />

Hebben de biljoenen die sinds het einde van het koloniale tijdperk<br />

naar Afrika zijn overgemaakt het vrije ondernemerschap de nek<br />

omgedraaid? Of moeten er nog biljoenen bij om de infrastructuur<br />

van het continent een beslissende stap vooruit te brengen? De<br />

deskundigen zijn het er niet over eens. In Oeganda probeert een<br />

jonge ondernemer op zijn manier de weg uit de impasse te vinden.<br />

pagina 46 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

economie


economie horizon<br />

© Sven Torfinn/HH<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 47


horizon<br />

De jonge entrepreneur Andrew Rugasira is er heilig<br />

van overtuigd dat hij weet wat de Noord-Atlantische<br />

consument van een kopje koffie verlangt. Good African<br />

Coffee zou de wereldmarkt veroveren. Het was de<br />

manier om privéwinst te combineren met de goede<br />

zaak. Hij slikte de nodige miskukkingen, maar hield<br />

vol. ‘Ik kan dit.’<br />

Om zijn koffie in de schappen van Britse en<br />

Amerikaanse supermarkten te krijgen, pakte<br />

Andrew Rugasira niet de telefoon in zijn<br />

huis in Kampala, de hoofdstad van Oeganda. Hij verstuurde<br />

ook geen e-mails. Daarvoor leek de afstand<br />

hem te groot. Aan de ene kant heeft zijn onderneming<br />

te maken met koffieboeren, die vóór zijn komst<br />

nog dachten dat hun koffiebonen gekocht en opgehaald<br />

werden om tot buskruit te worden vermalen.<br />

Aan de andere kant heeft Rugasira te maken de inkopers<br />

in de hoofdkantoren van supermarktketens als<br />

Whole Foods en Wal-Mart. Als hij wilde slagen, dacht<br />

hij, moest hij er in eigen persoon op af. Het leek wel<br />

of hij meende dat hij zich zo ver uit moest rekken dat<br />

hij een brug kon vormen tussen deze twee werelden.<br />

Hij stapte in het vliegtuig naar Londen, zonder tevoren<br />

ook maar één contact te leggen. Hij nam een<br />

kamer in een hotel, en van daaruit belde en mailde<br />

hij naar potentiële klanten.<br />

Rugasira is een lange, onvermoeibare man van 43<br />

met een hoekig gezicht, iets afstaande oren en een<br />

glimlach die zijn hele gezicht doet oplichten. Hij was<br />

gewapend met een laptop waarop een powerpointpresentatie<br />

over zijn koffie stond, en hij was vast van<br />

plan een revolutie te ontketenen. Niet langer zou zijn<br />

land alleen nog maar ongebrande koffiebonen verkopen<br />

aan opkopers die daarmee de Europese en<br />

Amerikaanse koffiekoningen bevoorraadden, van<br />

Nestlé tot Starbucks. Niet langer zou zijn volk uitsluitend<br />

de ruwe grondstof leveren voor andermans<br />

rijkdom. Zijn koffiesoorten moesten hun plaats krijgen<br />

te midden van de grote merken.<br />

Hij borrelde bijna over van het verhaal dat hij zou<br />

gaan afsteken tegenover zijn eerste Britse inkoper:<br />

‘Wij, de nieuwe generatie Afrikaanse ondernemers,<br />

geloven dat we kwaliteitsproducten op de wereldmarkt<br />

kunnen brengen. Wij geloven dat wij bezitten<br />

wat de Noord-Atlantische consument van zijn koffie<br />

verlangt. We geloven dat wij de verpakking kunnen<br />

ontwerpen waarin die koffie het beste uitkomt. We<br />

geloven erin...’<br />

We zitten voor zijn bescheiden kantoor in Kasese,<br />

een stadje vlakbij de Democratische Republiek<br />

Congo, als hij dit verhaal nog eens afsteekt. Hij klinkt<br />

als een overtuigende predikant. Hij was er helemaal<br />

klaar voor, tijdens die trip naar Londen, om de wereld<br />

te bekeren tot zijn product, zegt hij. Hij wachtte tot<br />

de antwoorden zijn inbox zouden binnenstromen.<br />

Maar er kwam niet één mailtje terug. Aan de telefoon<br />

weigerden de telefonisten hem door te verbinden.<br />

Dat hij 6.000 kilometer had gereisd maakte geen<br />

indruk. ‘Hebt u al een mail gestuurd?’ vroegen ze.<br />

‘Dan wordt u vanzelf wel teruggebeld.’ Maar dat<br />

gebeurde niet. De dagen gingen voorbij, zijn prediking<br />

bleef onuitgesproken. Uiteindelijk bleef hem<br />

niets anders over dan terug naar huis te gaan.<br />

Maar Rugasira beschikt over een veerkracht die<br />

waarschijnlijk in zijn vroege jeugd is ontstaan. Hij<br />

groeide op in Kampala in de jaren zeventig, tijdens<br />

het schrikbewind van Idi Amin. Rond zijn elfde jaar,<br />

vlak nadat Amin was verdreven, klommen soldaten<br />

Afrika levert ongeveer een tiende van de wereldhandel in rauwe<br />

koffiebonen, meestal van lage kwaliteit<br />

pagina 48 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

economie<br />

over het hek rond zijn ouderlijk huis en namen de tv,<br />

de koelkast en het meubilair mee, terwijl Andrew en<br />

zijn jongere zusjes van zeven en vijf op hun knieën<br />

zaten te bidden in een slaapkamer. Hij hoorde de<br />

dreigende taal van de soldaten buiten en de smekende<br />

stemmen van zijn ouders. De gewapende<br />

mannen gingen weg, maar op een avond kwam zijn<br />

vader, eigenaar van een fabriek die schoolbordkrijt<br />

maakte, niet thuis. [Hij werd naar Kenia verbannen<br />

en zat daar een straf van twee jaar uit.]<br />

Als ik Rugasira vraag wat deze periode in zijn kindertijd<br />

met hem heeft gedaan, zegt hij resoluut: ‘Niets.’<br />

En hij gaat verder: ‘Alles is relatief. Vrienden van mij<br />

hadden hun ouders verloren. Was je in die tijd succesvol,<br />

dan werd je al snel een agent van Amin genoemd.<br />

Ik begreep heel goed dat ik geluk had: ik leefde nog,<br />

mijn ouders leefden nog.’<br />

Hij wil niet te lang bij die periode stilstaan. Veel<br />

liever praat hij over de ‘waardeverbetering’ die de<br />

koffietelers in de ruige heuvels boven Kasese hebben


economie horizon<br />

Koffiepluk op een co-operatie waar arabica-bonen worden verwerkt voor de export –© Karen Robinson /HH<br />

weten te verwezenlijken, dankzij een techniek voor<br />

het verwerken van de bonen die ze hebben geleerd<br />

van zijn medewerkers. Of over zijn streven ‘de hele<br />

waardeketen te beheersen’ door een koffiebranderij<br />

op te zetten in Kampala – de eerste Afrikaanse leverancier<br />

van gebrande koffie voor de verkoop in Britse<br />

en Amerikaanse winkels – en zo een bloeiende industrie<br />

op te zetten in Afrika bezuiden de Sahara.<br />

Drie maanden na zijn mislukte trip naar Engeland<br />

nam hij weer het vliegtuig, met ongeveer hetzelfde<br />

plan: uitstappen in Londen, mensen bellen, e-mails<br />

sturen en inkopers over de streep trekken door<br />

persoonlijk contact en pure wilskracht. ‘Ik dacht: ik<br />

kán dit’, zegt hij. Het lukte hem opnieuw niet ook<br />

maar één ontmoeting te regelen.<br />

Good African Coffee heet het bedrijf van Rugasira.<br />

Het kantoor in Kasanese, 300 kilometer ten westen<br />

van Kampala, is een laag, wit met blauw gebouw,<br />

omgeven door de overblijfselen van wat eens een<br />

mijnstadje was waar koper werd gewonnen. Rond<br />

het stadje ligt de Rwenzori, een bergketen die door<br />

de antieke Griekse geschiedschrijver Herodotus ‘de<br />

bergen van de maan’ werd genoemd, vanwege de<br />

glanzende besneeuwde toppen.<br />

Het is vrijwel onmogelijk om<br />

investeerders te vinden voor<br />

Afrikaanse ondernemingen<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 49


horizon<br />

Koffieboeren drogen hun koffiebonen. –© Sven Torfinn/HH<br />

Op een ochtend ga ik met Rugasira mee, de heuvels<br />

in aan de voet van de Rwenzori, om koffietelers te<br />

bezoeken die hun bonen aan Good African leveren. In<br />

een hut onderaan een steile helling ontmoet ik een<br />

paar boeren die zich op hun zondags hebben gekleed<br />

voor dit bezoek. Twee mannen dragen versleten<br />

puntschoenen, een vrouw heeft zich gewikkeld in<br />

een limoengroene kaftan versierd met pompons.<br />

We zitten in het gebouw van de plaatselijke spaar- en<br />

leenbank, die Rugasira heeft opgericht en waar blauwe<br />

examenschriften worden gebruikt als bankboekjes. Hij<br />

hoopt zijn boeren er zo toe te bewegen te investeren<br />

in een opleiding voor hun kinderen, in betere huisvesting<br />

dan de lemen hutjes waar ze in woonden en<br />

meer algemeen in het verhogen van hun levensstandaard.<br />

Maar hij brengt hun nog meer elementaire<br />

zaken bij. De boeren vertellen me dat ze, voor de<br />

komst van Rugasira en zijn medewerkers, geen terrassen<br />

aanlegden voor hun akkers. Op de een of<br />

andere manier was deze fundamentele, eeuwenoude<br />

methode om op steile hellingen aan landbouw te<br />

doen aan hen voorbij gegaan.<br />

Rugasira ontketende ook een mini-industriële revolutie.<br />

Hij leerde de boeren omgaan met eenvoudige<br />

machines, kniehoge metalen apparaten met een<br />

zwengel eraan, waarmee de bonen worden ontdaan<br />

van hun dikke rode doppen. In de loop van de tijd<br />

heeft hij zo’n twintig van deze apparaten verstrekt.<br />

pagina 50 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Rugasira had geen advertentiebudget, dus schreef hij een ingezonden stuk<br />

in The Guardian<br />

De boeren in de streek delen de machines met elkaar<br />

en dragen ze van gehucht naar gehucht. Rugasira’s<br />

medewerkers leerden de boeren om hun gepelde<br />

bonen te weken, zodat ze beschadigde of onrijpe<br />

exemplaren eruit konden halen en nog een binnenvlies<br />

konden verwijderen. Ook liet Rugasira zien hoe<br />

ze hun bonen konden drogen, in de schaduw en<br />

boven de grond, op rekken van gaas die hij had laten<br />

maken door timmerlieden. Dit zou de smaak van de<br />

koffie uiteindelijk ten goede komen, zodat hij ook<br />

een betere prijs zou kunnen betalen voor hun bonen,<br />

legde hij hun uit.<br />

Ongepelde bonen<br />

Dankzij de nieuwe apparatuur en werkwijze konden<br />

de kwekers zich losmaken uit het oude systeem<br />

waarin ze de ongepelde bonen goedkoop aan handelaren<br />

verkochten. Toen zijn bedrijf eenmaal op gang<br />

economie<br />

© Fotograaf<br />

kwam, betaalde Rugasira 70 procent meer voor een<br />

product dat aan de hoogste kwaliteitseisen voldoet<br />

en dat hij zelf wil gaan branden en verkopen in een<br />

sector waarin miljarden omgaan, zo legt hij mij uit.<br />

Drie jaar na zijn afstuderen aan de Universiteit van<br />

Londen, waar zijn familie hem naartoe had gestuurd,<br />

hoorde Rugasira iets op de radio dat hem deed<br />

besluiten zijn eerste bedrijf te beginnen. Hij had<br />

rechten en economie gestudeerd en voor een onderzoeksinstituut<br />

in Kampala gewerkt, waar hij de<br />

gevolgen bestudeerde van de vrijhandelspolitiek die<br />

de Wereldbank bedreef. Daarna had hij de krijtfabriek<br />

van zijn vader overgenomen. Maar die fabriek<br />

bezweek onder de concurrentie van goedkope<br />

producten uit China. Maar die zondagochtend<br />

hoorde hij op zijn autoradio een Oegandese concertorganisator<br />

beweren dat hij de Zuid-Afrikaanse<br />

reggaezanger Lucky Dube in Kampala zou laten<br />

optreden.


economie horizon<br />

Dube was een muzikant van wereldklasse, legt Rugasira<br />

me uit. Maar begin jaren negentig stelden concerten<br />

in Kampala weinig voor, met onbekende bandjes en<br />

geïmproviseerde podia. ‘Ik dacht: het bestaat niet dat<br />

jij Lucky Dube hierheen krijgt, met de manier waarop<br />

jij werkt’, vertelt hij. ‘Nee, ik ga zelf proberen Lucky<br />

Dube hier te laten optreden, en ik zal het wél goed<br />

aanpakken.’<br />

Hij haalde een vriend uit Zimbabwe over om hem in<br />

contact te brengen met Dubes management en vloog<br />

naar Zuid-Afrika voor een onderhoud met de staf van<br />

de ster. Ze waren onder de indruk van zijn voorstel<br />

en vroegen naar zijn eerdere prestaties. Hij vertelde<br />

dat hij in Engeland concerten had georganiseerd. In<br />

werkelijkheid hadden hij en wat vrienden van de<br />

universiteit één keer een concert geregeld, tijdens de<br />

examenweek in zijn derde jaar. Ze dachten dat iedereen<br />

wel zin zou hebben in een verzetje tussen al dat<br />

studeren door en dat de zaal die ze hadden gehuurd<br />

vol zou lopen. Er kwamen een stuk of vijfentwintig<br />

mensen opdagen. Maar dat deed er niet meer toe: hij<br />

kreeg zijn medeorganisatoren van destijds zover dat<br />

ze brieven over zijn bekwaamheden als concertorganisator<br />

naar de vertegenwoordigers van Dube faxten,<br />

en Dube tekende het contract.<br />

Rugasira leende geld van zijn familie en bij twee<br />

banken om twee grootse shows te organiseren,<br />

compleet met enorme beeldschermen, rookexplosies<br />

en VIP-tenten. Hij liet een radiospotje maken waarin<br />

een vrouw haar echtgenoot de laan uitstuurt omdat<br />

hij geen kaartjes voor Lucky Dube heeft weten te<br />

bemachtigen. De shows vormden een keerpunt in<br />

het plaatselijke uitgaansleven, en Rugasira leerde<br />

ervan dat het mogelijk was het onbereikbare te<br />

bereiken, puur op wilskracht.<br />

Toen Bill Clinton vier jaar later, in 1998, voor een<br />

staatsbezoek naar Oeganda kwam, werd Rugasira’s<br />

bloeiende evenementen- en marketingbureau uitgekozen<br />

om de podia, het licht en het geluid<br />

Ook ‘het Aziatische wonder’ is<br />

ooit begonnen met vooruitgang<br />

in de kleinschalige landbouw<br />

te regelen voor drie toespraken van de president.<br />

‘O, man!’ zegt Rugasira nog altijd enthousiast, ‘de<br />

middelen die werden ingezet! We hadden in Oeganda<br />

nog nooit vliegtuigen gezien die limousines vervoerden,<br />

die helikopters vervoerden. Het was een ontnuchterend<br />

bewijs van de ongelijkheid, het verschil<br />

in prestatievermogen tussen de beide landen. Maar<br />

vooral was dit voor mij een kans om als gastheer op<br />

te treden. En om te leren.’<br />

Hij meldde zich bij het presidentiële voorbereidingsteam<br />

en werkte onder toezicht van de Amerikaanse<br />

Secret Service. ‘Dat was compleet nieuw voor mij,<br />

die systematische aandacht voor details. Ik vond<br />

het geweldig dat ik de kans kreeg om op dat niveau<br />

te werken.’<br />

Maar toen hij eenmaal de top had bereikt, kreeg hij<br />

het gevoel dat hij van zijn pad was afgeraakt. Zijn<br />

vrouw Jackie, met wie hij vijf kinderen heeft, sprak<br />

vaak met hem over ‘innerlijke rijkdom’, het tegenovergestelde<br />

van het soort rijkdom waar hij nu zo<br />

hard achteraan joeg. Hij voelde zich ‘voortdurend<br />

bestookt met beelden van de ellende en wanhoop in<br />

de volksbuurten en sloppenwijken van Kampala’.<br />

Hij onderwierp zichzelf aan ‘stevige kritiek’, zegt hij.<br />

‘Ik kwam uit een christelijk nest. Tijdens mijn studie<br />

had ik me daarvan losgemaakt, maar nu merkte ik<br />

dat ik terugkeerde naar mijn geloof.’ In 2003 verkocht<br />

Rugasira zijn bedrijf en met de opbrengst daarvan,<br />

plus een hypotheek op zijn huis, financierde hij zijn<br />

koffieonderneming.<br />

De goede zaak<br />

Hij legde het verband tussen de duizenden boeren<br />

rond Kasese, met hun kleine plantages waarin de<br />

arabicastruiken met hun wasachtige bladeren groeiden,<br />

en zijn eigen droom over een fabriek in Kampala.<br />

En hij begreep dat koffie dé manier was om privéwinst<br />

te combineren met het opkomen voor de goede<br />

zaak. Afrika levert ongeveer een tiende van de<br />

wereldhandel in rauwe koffiebonen, meestal van<br />

lage kwaliteit. Zijn bedrijf zou een lichtend voorbeeld<br />

moeten worden van het vermogen van dit continent<br />

om zich te verheffen, om te concurreren: ‘Wij bestrijden<br />

het idee dat Afrika een achterlijke, primitieve<br />

maatschappij is, zonder vooruitzichten, een continent<br />

van conflicten, dat bedelt om aalmoezen, een<br />

hopeloos geval.’<br />

Dankzij hun verbeterde landbouwmethoden en de<br />

prijs die Rugasira voor hun bonen betaalde, zagen de<br />

boeren al snel hun inkomsten stijgen. Maar om van<br />

hen te kunnen blijven kopen, moest hij een markt<br />

vinden voor zijn product.<br />

Halverwege 2004, toen hij het huis waarin hij met<br />

zijn gezin woonde, dreigde kwijt te raken, raakte hij<br />

in paniek. Opnieuw vloog hij naar Londen, maar nu,<br />

wijs geworden door zijn twee mislukte pogingen,<br />

gebruikte hij een andere tactiek. Een Zuid-Afrikaanse<br />

koffiemakelaar die hij kende, bracht hem in contact<br />

met een Britse makelaar, David Fine.<br />

‘Elke succesvolle samenleving heeft zijn welvaart<br />

verkregen via de handel en niet door ontwikkelingshulp’,<br />

zei Rugasira tegen Fine toen ze elkaar in<br />

Londen ontmoetten. Hij haalde daarbij het voorbeeld<br />

aan van Azië in eerdere decennia. ‘In Afrika zal het<br />

niet anders gaan. Liefdadigheid zet niet aan tot eigen<br />

initiatief. Het verstikt innovatie. Het veroorzaakt<br />

chronische afhankelijkheid. Afrika neemt 1 procent<br />

van de wereldhandel voor zijn rekening. Zelfs al werd<br />

dat maar 2 procent, dan zou die verhoging jaarlijks al<br />

veel meer voor het continent opbrengen dan alle<br />

hulp die het in een heel jaar krijgt.’<br />

Rugasira bezwoer dat hij de helft van zijn eventuele<br />

winst zou investeren in materiaal en scholing voor de<br />

boeren en in educatieve programma’s als ‘financiële<br />

basisvaardigheden’ om de dorpsbanken te ondersteunen.<br />

Maar wat Fine misschien wel het meest<br />

opwindend vond, was het contrast tussen Rugisira’s<br />

boodschap en die van Bob Geldof en Bono. Fine:<br />

‘Ineens was daar Andrew, die zei: hulp is niet de<br />

oplossing.’<br />

Drieëntwintig van de vijfentwintig armste landen in<br />

de wereld bevinden zich op het Afrikaanse continent,<br />

alle bezuiden de Sahara. De helft van de bevolking in<br />

die landen moet rondkomen van minder dan 1,25<br />

dollar per dag. Waarom het Afrikaanse continent<br />

immuun lijkt voor ontwikkeling is voor deskundigen<br />

al een even groot raadsel als waarom er in de heuvels<br />

boven Kasese zo lang landbouw is bedreven zonder<br />

terrassenbouw. Er wordt een verhit debat gevoerd<br />

over de manier waarop Afrika kan worden geholpen.<br />

Aan de ene kant is daar de econoom Jeffrey Sachs van<br />

het Earth Institute van de Columbia University.<br />

Sachs betoogt dat vrij ondernemerschap geen ontwikkeling<br />

van betekenis kan brengen in zuidelijk<br />

Afrika, tenzij ongekende internationale hulp er eerst<br />

zorgt voor fundamentele verbeteringen van de infrastructuur,<br />

het onderwijs en de gezondheidszorg.<br />

Daar tegenover staan William Easterly, hoogleraar<br />

economie aan New York University, jarenlang werkzaam<br />

bij de Wereldbank, en Dambisa Moyo, een econoom<br />

uit Zambia en ook al een veteraan van de<br />

Wereldbank, wiens boek Dead Aid een paar jaar geleden<br />

een bestseller was. Zij klagen erover dat liefdadigheid<br />

jegens Afrika nauwelijks op succes kan bogen en dat de<br />

biljoenen die het continent heeft ontvangen sinds het<br />

einde van het koloniale tijdperk weinig tot niets hebben<br />

uitgehaald. Integendeel, volgens Moyo, al dat geld<br />

heeft slechts een soort passiviteit over het continent<br />

gebracht die elke ondernemingslust ondermijnt.<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 51


horizon<br />

Welk beeld hebben mensen van Afrika? Corruptie, aids, genocide,<br />

beroemdheden die voor stervende kinderen opkomen<br />

Toch is ook Rugasira’s bedrijf ook niet helemaal vrij<br />

van ontwikkelingshulp. Het is vrijwel onmogelijk om<br />

investeerders te vinden voor Afrikaanse ondernemingen,<br />

en in de loop der jaren is ongeveer een achtste<br />

van de fondsen die nodig waren om Good African<br />

Coffee op gang te krijgen, beschikbaar gesteld door<br />

het US Agency for International Development.<br />

Bovendien is Rugasira’s eigen verhaal ook eerder een<br />

beroep op altruïstische motieven dan op louter kapitalistische:<br />

verkoop deze koffie in je winkels, want<br />

daarmee draag je bij aan de goede zaak.<br />

Rugasira biedt geen aanzienlijk prijsvoordeel, zoals<br />

de Aziatische landen met hun goedkope, efficiënte<br />

arbeid in de textiel- of computeronderdelenindustrie.<br />

En hoe lekker zijn koffie ook smaakt, het onderscheid<br />

met andere merken is tamelijk subtiel: een vleugje<br />

citrus dankzij de grondsoort en de hoge ligging van<br />

de akkers in de Rwenzori. Dus wat kan een bedrijf<br />

als Good African werkelijk bijdragen aan de economische<br />

ontwikkeling en concurrentiekracht van het<br />

continent?<br />

Bevlogen boodschap<br />

Hoogleraar in de economie William Easterly heeft<br />

samen met de econoom Ariell Reshef van de University<br />

of Virginia onderzoek gedaan naar Rugasira’s<br />

bedrijf. Volgens Easterly zijn de enorme groei en buitengewone<br />

successen van een land als China geen<br />

voorwaarde voor het slagen van individuele bedrijven<br />

of om Afrika vooruit te helpen. Alleen al het bereiken<br />

van de markt en je daar handhaven kan een belangrijke<br />

overwinning zijn voor een bedrijf als Good African.<br />

Zo kan het merk geleidelijk groeien, en kunnen Afrikaanse<br />

ondernemers als geheel eerst bewijzen dat<br />

hun continent een rol kan spelen in de zakenwereld.<br />

Sachs voegt daaraan toe dat wat ‘het Aziatische wonder’<br />

wordt genoemd, ooit is begonnen met de minder<br />

in het oog springende vooruitgang in de kleinschalige<br />

landbouw. Dat is precies waar Good African rond<br />

Kasese mee bezig is. En wat betreft de morele elementen<br />

in Rugasira’s verkoopverhaal: je hoeft geen<br />

econoom te zijn om te weten dat een bevlogen boodschap<br />

een effectief zakelijk instrument kan zijn.<br />

Fine werd geraakt door Rugasira’s heilige geloof in<br />

winstgedreven verandering (‘Je ziet de overtuiging<br />

van die man’) en hij dacht dat die boodschap ook<br />

anderen zou kunnen raken. Ook realiseerde hij zich<br />

pagina 52 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

dat er in het verkopen van eindproducten wel eens<br />

iets zou kunnen zitten dat veel belangrijker is dan de<br />

fairtradehandel in bonen uit de derde wereld waarmee<br />

de grote koffieproducenten zo graag goede sier<br />

maken op hun verpakking. Een paar weken later<br />

belde een collega van Fine naar Rugasira met het<br />

bericht dat een inkoper van Waitrose hem wilde ontmoeten.<br />

Rugasira stapte weer in het vliegtuig, ging<br />

naar het hoofdkantoor van de keten en hield het<br />

verkoopverhaal dat hij ook tegenover Fine had afgestoken.<br />

‘Ik zei tegen mezelf: niet met je handen wriemelen.<br />

Al doe ik dat normaal ook niet. Geen onverwachte<br />

bewegingen maken’, zegt Rugasira. ‘Ik ben een Afrikaanse<br />

zakenman. Om de vooroordelen te ontkrachten,<br />

moeten mijn gedrag en mijn voorbereiding<br />

onberispelijk zijn. Welk beeld hebben mensen van<br />

Afrika? Corruptie, aids, genocide, beroemdheden die<br />

voor stervende kinderen opkomen. Ik moet fungeren<br />

als ambassadeur om die vooroordelen te overwinnen.<br />

Ik mag geen fouten maken.’<br />

Het gesprek duurde een kwartier. Hij liet wat koffiemonsters<br />

achter. ‘U hoort nog van ons’, zeiden ze.<br />

Rugasira vloog naar huis.<br />

Daarna wilde de keten nog een gesprek op het hoofdkantoor<br />

en een maand later weer. Rugasira raakte<br />

achter met zijn aflossingen, en de brieven die de<br />

banken hem stuurden werden steeds dreigender. Pas<br />

na zijn twaalfde trip naar Londen wilde Waitrose<br />

zich vastleggen.<br />

Rugasira had geen advertentiebudget, dus schreef hij<br />

een ingezonden stuk in The Guardian, waarin hij zijn<br />

mening gaf over het economisch potentieel van Afrika<br />

en tegelijkertijd zijn eigen product naar voren<br />

schoof. Maar met alleen Waitrose kon hij niet zijn<br />

bedrijf draaiende houden, alles opkopen wat de boeren<br />

konden verbouwen en zijn eigen huis redden.<br />

Ook de koffiezaak die Jackie en hij in Kampala openden<br />

om mee te liften op de groeiende populariteit<br />

van espressobars in de stad, bracht niet genoeg op.<br />

En zijn visioen van een koffiebranderij in Kampala<br />

bleef een fantasie. Good African Coffee werd verkocht<br />

in een felgele verpakking met een logo in de vorm<br />

van Afrika, maar de koffie werd gebrand en verpakt<br />

in Ierland.<br />

Rugasira had nóg een afnemer nodig. Na een tergend<br />

lange kennismakingsperiode mailde een inkoper van<br />

Sainsbury’s, een veel grotere Britse supermarktketen,<br />

economie<br />

op een avond dat het concern niet geïnteresseerd<br />

was in Rugasira’s koffie. Zijn bedrijf was op sterven<br />

na dood, zijn huis was hij zo goed als kwijt, en Rugasira<br />

knielde neer op de vloer van zijn kantoor in<br />

Kampala en bad. Daarna zocht hij in een opwelling<br />

het e-mailadres op van de hoogste baas van Sainsbury’s<br />

en schreef hij over zijn dromen aan een man<br />

die hij nooit had ontmoet. Bijna duizelig van opwinding<br />

klikte hij op ‘send’. Hij las zijn woorden nog<br />

eens over en ontdekte typefouten. Hij deed verwoede<br />

pogingen om het bericht terug te halen. Drie weken<br />

later kwam er antwoord van de assistent van de chief<br />

executive officer: ‘De lancering staat op het programma<br />

voor de herfst.’<br />

Reusachtig doolhof<br />

Al sinds hij met Good African Coffee was begonnen,<br />

had Rugasira geprobeerd een voet tussen de deur te<br />

krijgen bij Amerikaanse ketens. ‘De Amerikaanse<br />

markt,’ zegt hij, ‘was net een reusachtig doolhof.’<br />

Maar in 2009 kreeg hij een bijzondere uitnodiging.<br />

De Willow Creek Community Church, een van de<br />

belangrijkste kerkgenootschappen van de VS, gevestigd<br />

in een buitenwijk van Chicago, vroeg hem in het<br />

kader van hun Afrikaprogramma de jaarlijkse vergadering<br />

van kerkelijke leiders toe te spreken.<br />

En zo vertelde hij, kort na de opening van zijn fabriek,<br />

het verhaal van Good African Coffee ten overstaan<br />

van een publiek dat bestond uit 7.200 toeschouwers<br />

in het indoorstadion van Willow Creek en 20.000<br />

kijkers via internet: ‘Veel mensen die het hart op de<br />

juiste plaats hebben, pleiten voor ontwikkelingshulp,<br />

omdat ze op de een of andere manier geloven dat<br />

giften verandering kunnen bewerkstelligen. Maar<br />

Op de wereldmarkt voor verpakte<br />

speciaalkoffie is 2 miljoen dollar een<br />

schijntje<br />

hoe is dat mogelijk?’ Zijn stem sloeg over. ‘Kijk naar<br />

de Verenigde Staten – tweehonderd jaar groei en<br />

welvaart dankzij de handel. Kijk naar China. Handel<br />

is de enige duurzame manier om een samenleving<br />

uit de armoede te verheffen.’<br />

Op een van de bovenste rijen zat ouderling Jerry Kehe,<br />

de onlangs gepensioneerde eigenaar van een van<br />

Amerika’s grootste groothandelsbedrijven, dat Amerikaanse<br />

supermarkten bevoorraadt. Hij was enthousiast.<br />

Een dag later nam Kehe Rugasira mee om hem de<br />

hoofdvestiging van zijn vroegere bedrijf te laten zien.<br />

‘Eén grote, vijftien kilometer lange transportband’,<br />

zegt Rugasira vol verbazing. Daar zei de huidige CEO,


economie horizon<br />

die de toespraak ook had gehoord, tegen hem: ‘Wij<br />

vinden gewoon dat we hier iets mee moeten doen.’<br />

Dankzij de invloed van dit distributiebedrijf bemachtigde<br />

Rugasira onlangs schapruimte bij twee supermarktketens<br />

in het Midwesten. De groothandel<br />

verkoopt Good African ook via internet, gesteund<br />

Andrew Rugasira – © Good African Coffee<br />

door een organisatie van Afro-Amerikaanse kerken<br />

die Rugasira al langer voor zich had proberen te winnen.<br />

In 2012 verwacht Rugasira voor zo’n twee miljoen<br />

dollar te verkopen – rond de 80.000 kilo<br />

koffie – in Amerika, Engeland en, dankzij een<br />

onlangs gesloten overeenkomst, ook in Oostenrijk.<br />

Een logo in de vorm van Afrika,<br />

maar de koffie werd gebrand en<br />

verpakt in Ierland<br />

Voor het eerst zal Good African dit jaar winst maken.<br />

Op de wereldmarkt voor verpakte speciaalkoffie is<br />

2 miljoen dollar een schijntje. Maar dat schijntje kan<br />

een symbool van hoop worden voor Afrika bezuiden<br />

de Sahara. Wie er ook gelijk heeft – Rugasira met zijn<br />

overtuiging dat ontwikkelingshulp uit den boze is, of<br />

degenen die denken dat grootscheepse financiële<br />

steun onontbeerlijk is – het continent lijkt op te<br />

krabbelen. Veel Afrikaanse landen, waaronder<br />

Oeganda, hebben de laatste acht jaar een groei van 5<br />

procent of hoger van hun bruto binnenlands product<br />

laten zien. Sommige deskundigen weigeren dit te<br />

beschouwen als groei, omdat die volgens hen eerder<br />

wordt veroorzaakt door de export van natuurlijke<br />

hulpbronnen, zoals olie, dan door de productie van<br />

goederen zoals die van Rugasira.<br />

Maar volgens een recent rapport van het onderzoeksbureau<br />

McKinsey zijn de cijfers wel degelijk een<br />

teken van verandering. Het rapport wijst erop dat<br />

steeds meer Afrikanen een inkomen hebben, hoe<br />

klein ook, waardoor de koopkracht toeneemt en productiebedrijven<br />

kunnen groeien. Deze groei zou uiteindelijk<br />

kunnen leiden tot een uitbreiding van de<br />

export naar de westerse wereld, en dus tot de handel<br />

die van wezenlijk belang is voor echte vooruitgang.<br />

Daniel Bergner<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 53


Op de vlucht<br />

voor verveling<br />

Semana – Bogota<br />

horizon<br />

In zijn nieuwe boek, La civilización del espectáculo (De spektakelcultuur)<br />

belicht de Nobelprijswinnaar voor de Literatuur van 2010, Mario Vargas<br />

Llosa, de oppervlakkigheid die zich in toenemende mate meester maakt<br />

van de samenleving.<br />

Volgens Mario Vargas Llosa leven we in een<br />

‘spektakelcultuur’. Dat wil zeggen: in een<br />

wereld waarin binnen het geheel van normen<br />

en waarden vermaak het allerbelangrijkste is. ‘Je<br />

vermaken, de verveling ontvluchten is de universele<br />

passie.’ Op zich vindt hij dat een legitiem ideaal – hij<br />

noemt zichzelf geen puritein en accepteert dat een<br />

maatschappij afleiding nodig heeft – maar hij is het<br />

niet eens met het feit dat het vermaak tot hoogste<br />

waarde wordt verheven, omdat dit leidt tot een<br />

banale cultuur, tot algehele oppervlakkigheid en, op<br />

het specifieke gebied van de informatievoorziening,<br />

tot een woekering van onverantwoorde journalistiek<br />

die zich voedt met roddel en schandaal.<br />

Chef-koks en modeontwerpers hebben de rol overgenomen<br />

die wetenschappers, componisten en filosofen<br />

vroeger speelden. Televisiesterren en bekende voetballers<br />

oefenen de invloed uit die hoogleraren, grote<br />

denkers en – nog veel langer geleden – theologen<br />

uitoefenden. Het vluchtige vermaak verheffen tot<br />

hoogste levensdoel is voor Vargas Llosa een absurd,<br />

onhaalbaar ideaal. ‘Het leven is niet alleen vermaak,<br />

maar ook drama, pijn, mysterie en frustratie.’<br />

Na de ontberingen van de Tweede Wereldoorlog<br />

en de schaarste van de eerste naoorlogse jaren in<br />

de Europese democratieën en de Verenigde Staten<br />

Televisiesterren en bekende<br />

voetballers oefenen een invloed uit<br />

die hoogleraren, grote denkers en<br />

theologen vroeger hadden<br />

pagina 54 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

volgde een periode van ontwikkeling waarin de middenklasse<br />

groeide, de sociale mobiliteit toenam en de<br />

welvaartsmaatschappij ontstond. Kenmerk van deze<br />

maatschappij was een radicale liberalisering van de<br />

gewoonten, vooral op seksueel gebied, die tot dan toe<br />

door de kerk en zowel linkse als rechtse politieke<br />

organisaties sterk werden ingeperkt.<br />

Deze toegenomen ruimte van vrijheid en overvloed<br />

werd ingenomen door ‘de vrije tijd’. Hierdoor werd<br />

een enorme groei van de amusementsindustrie<br />

gestimuleerd, die op haar beurt werd bevorderd door<br />

de publiciteit, ‘moeder en magisch heerseres van<br />

onze tijd’. Zo begon op systematische wijze, in steeds<br />

meer sociale lagen, een voor alle generaties geldend<br />

‘gebod’ om je niet te vervelen, je te vermaken en alles<br />

te vermijden wat je stoort, je zorgen baart of pijn doet.<br />

‘Dat wat Ortega y Gasset “de geest van onze tijd”<br />

noemde, de leuke, gulle, lichtzinnige god die we allemaal,<br />

al dan niet bewust, al een halve eeuw lang en<br />

met de dag meer eer betuigen.’ De democratisering<br />

van de cultuur, op zichzelf een wenselijk en positief<br />

feit, droeg paradoxaal genoeg bij tot de spektakelcultuur.<br />

In de democratische en liberale maatschappijen<br />

was het een niet meer dan logisch imperatief dat de<br />

cultuur, door educatie en subsidie, binnen ieders<br />

bereik lag. Dit loffelijke streven bracht in werkelijkheid<br />

echter het ongewenste effect teweeg dat Vargas Llosa<br />

ziet als een vervlakking van het culturele leven, waarbij<br />

een zekere formele gemakzucht en inhoudelijke<br />

oppervlakkigheid van het culturele aanbod werden<br />

gerechtvaardigd vanwege het maatschappelijke doel<br />

een zo groot mogelijk aantal consumenten te bereiken.<br />

De kwantiteit ging ten koste van de kwaliteit.<br />

Bovendien impliceerde dit het verdwijnen van de ‘hoge’<br />

cultuur, die complex is en eisen stelt aan het publiek<br />

en dus altijd voor een minderheid zal zijn. Niet voor<br />

niets is de meest representatieve literatuur van deze<br />

tijd ‘light’, dat wil zeggen: luchtig, makkelijk, met als<br />

enig doel te vermaken. Grote literaire avonturen en<br />

experimenten zoals die van Joyce, Faulkner of Proust<br />

verdwijnen – of worden niet gewaardeerd.<br />

© Joan Tomas / Getty Images<br />

literatuur<br />

Vargas Llosa zegt hierover: ‘Begrijp me goed, ik veroordeel<br />

de auteurs van deze ontspanningsliteratuur<br />

absoluut niet. Ondanks de lichtheid van hun teksten<br />

zitten er onder hen ware talenten zoals – om de beste<br />

maar te noemen – Julian Barnes, Milan Kundera,<br />

Paul Auster of Haruki Murakami.’ Nogmaals, wat hij<br />

veroordeelt is het feit dat de ontspannings literatuur<br />

de absolute norm wordt. De massificatie van de cultuur<br />

en het verruimen van het begrip tot het punt<br />

waarop ‘alles cultuur is’, heeft deze tot een inhoudsloze<br />

mengelmoes gemaakt: ‘Alles wat deel uitmaakt<br />

van de cultuur wordt zozeer gelijkgesteld dat een<br />

opera van Wagner, de filosofie van Kant, een concert<br />

van de Rolling Stones en een voorstelling van Cirque<br />

du Soleil gelijkwaardig zijn.’<br />

Paparazzi wachten op zelfmoord<br />

Claudio Pérez, journalist van El País, schrijft over de<br />

financiële crisis van 2008 in New York het volgende:<br />

‘De tabloids in New York zijn als gekken op zoek naar<br />

een aandelenmakelaar die zich naar beneden laat<br />

vallen vanuit een van de imposante wolkenkrabbers<br />

waarin de grote investeringsbanken gehuisvest zijn,<br />

de gevallen idolen die door de financiële orkaan<br />

omver zijn geblazen.’ Vargas Llosa heeft dit artikel<br />

gelezen en ziet het als een perfect voorbeeld om de<br />

spektakelcultuur mee samen te vatten: een menigte<br />

van fotografen en paparazzi die met hun camera’s in


literatuur<br />

Een opera van Wagner, de filosofie van Kant, een concert van<br />

de Rolling Stones en een voorstelling van Cirque du Soleil zijn<br />

nu gelijkwaardig<br />

de aanslag zitten te wachten om het beeld van de eerste<br />

zelfmoord te vangen, als spectaculair, zichtbaar bewijs<br />

van de financiële crisis.<br />

Maar het geval waarin de kritische functie van de<br />

journalistiek het meest is aangetast door oppervlakkigheid<br />

en ‘honger naar amusement’, is volgens hem<br />

WikiLeaks van Julian Assange. Daarin is het hele<br />

politieke en diplomatieke leven – in al zijn details<br />

– blootgelegd. En daar heeft de journalistiek zich<br />

ontdaan van al haar achtenswaardigheid en neemt<br />

ze haar taak niet langer serieus. De schandaaljournalistiek<br />

is ‘het stiefkind’ van de cultuur van de vrijheid.<br />

En erger nog: er valt niets tegen te doen, want censuur<br />

zou ‘de doodssteek’ voor de vrijheid van meningsuiting<br />

betekenen. ‘De sensatiepers corrumpeert niemand,<br />

maar is zelf al gecorrumpeerd door een cultuur die,<br />

in plaats van grove inmenging in het privéleven van<br />

mensen te verwerpen, deze juist propageert.’<br />

horizon<br />

Gelauwerde denker<br />

De Peruaanse politiek geëngageerde<br />

laureaat Mario Vargas Llosa is een van<br />

de belangrijkste denkers en schrijvers<br />

van Latijns-Amerika. In 2010 ontving<br />

hij de Nobelprijs voor de Literatuur. In<br />

1990 was Vargas Llosa met een sterk<br />

liberaal programma kandidaat bij de<br />

presidentsverkiezingen in Peru. Hij<br />

verloor de verkiezingen onverwachts<br />

van Alberto Fujimori en schreef hierover<br />

in zijn autobiografische boek De<br />

vis in het water.<br />

Hij is de auteur van talloze romans,<br />

waaronder De oorlog van het einde van<br />

de wereld en Het feest van de bok.<br />

De banalisering heeft niet alleen betrekking op de<br />

cultuur, maar op alle gebieden: de politiek, het geloof,<br />

de intermenselijke relaties en het seksuele leven. In<br />

2009 organiseerde de socialistische deelregering van<br />

Extremadura in Spanje in het kader van een plan voor<br />

seksuele voorlichting van scholieren ‘masturbatieworkshops<br />

voor jongens en meisjes vanaf veertien<br />

jaar’. Slogan van deze campagne was: ‘Het genot ligt<br />

in je eigen handen’. De bedenkingen van Vargas Llosa<br />

tegen deze campagne zijn niet van morele aard. Hij<br />

vindt alleen dat masturbatie niet onderwezen kan<br />

worden: dat is iets wat je in de intimiteit ontdekt en<br />

wat tot de privésfeer behoort. ‘Door de privéhandelingen<br />

te bederven en een einde te maken aan de discretie<br />

en de schaamte, die sinds het ontstaan van de<br />

menselijke beschaving bij seks horen, bestrijd je geen<br />

vooroordeel maar amputeer je het seksuele leven.’<br />

En daarmee draai je ook de erotiek de nek om, maak<br />

je deze onbetekenend.<br />

In sommige passages van zijn boek ziet Vargas Llosa<br />

deze tendens tot oppervlakkigheid als onomkeerbaar<br />

en is hij van mening dat de cultuur zoals hij die heeft<br />

gekend, zal verdwijnen. Hij voelt zich als een dinosaurus<br />

in de wereld van nu. Hoewel dinosaurussen<br />

– zegt hij – het weten klaar te spelen om in moeilijke<br />

tijden te overleven en nuttig te zijn. Ja, er zou een<br />

uitweg kunnen zijn. De geschiedenis staat niet vast,<br />

valt niet te voorspellen, verandert steeds. Terwijl de<br />

nazilegers oprukten, schreef Walter Benjamin een<br />

boek over Baudelaire. Vluchtend voor het totalitaire<br />

regime leerde Karl Popper in diezelfde jaren Grieks<br />

in Nieuw-Zeeland – aan de andere kant van de<br />

wereld – om Plato te bestuderen, en ook schreef hij<br />

daar een belangrijk boek: The Open Society and Its Enemies.<br />

‘Benjamin en Popper, de marxist en de liberaal, beiden<br />

afwijkend en oorspronkelijk binnen de grote stromingen<br />

die ze een nieuwe impuls hebben gegeven,<br />

zijn twee voorbeelden van hoe men weerstand kan<br />

bieden, in actie kan komen, de geschiedenis kan<br />

beïnvloeden.’<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 55


horizon<br />

De schrijfklasjes<br />

van Roddy Doyle<br />

The Observer – Londen<br />

De Ierse schrijver Roddy Doyle<br />

(Dublin, 1958), winnaar van de Man<br />

Booker Prize in 1993, nam drie jaar<br />

geleden het initiatief om in Dublin<br />

schrijfklasjes te beginnen voor<br />

kinderen en jongeren, vooral uit de<br />

achterstandswijken. ‘Ik zie een<br />

duidelijk verschil met hoe ze hier<br />

binnenkwamen. Het is een heel<br />

snelle omschakeling van “Ik kan<br />

helemaal niks” naar “Ik kan toch<br />

wel wat”.’<br />

Maandagavond in het centrum van Dublin.<br />

In een groot, licht lokaal in de schaduw<br />

van het imposante Croke Park Stadium<br />

zitten een stuk of twintig schoolmeisjes op een kleurige<br />

zitzak aandachtig te luisteren. Ze dragen identieke<br />

marineblauwe truien. Tegen alle wanden staan<br />

boekenkasten. Hoog aan een van de muren hangt<br />

een rij ingelijste posters, met als titel: ‘Tien regels<br />

voor het schrijven van fictie’. Die regels zijn opgesteld<br />

door een paar bekende auteurs. De regels van<br />

Anne Enright bevatten de volgende waarschuwing:<br />

‘Alleen slechte schrijvers vinden hun werk echt goed.’<br />

Regel nummer één op de lijst van Richard Ford:<br />

‘Trouw met iemand van wie je houdt en die het toejuicht<br />

dat je schrijver bent.’<br />

Dat laatste is nog niet aan de orde voor deze meisjes,<br />

die acht, negen of tien jaar oud zijn. Ze kijken met<br />

grote ogen om zich heen, geïntimideerd door het<br />

spannende van een ochtendje vrij van school in een<br />

onbekende omgeving.<br />

In Dublin heeft elke taxichauffeur<br />

minstens één boek van hem gelezen<br />

pagina 56 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

‘Weet iemand van jullie waarom we hier zitten?’<br />

vraagt de vrouw die voor de groep staat.<br />

Aarzelend gaat er een vinger de lucht in. ‘Om een<br />

verhaal te schrijven’, zegt Sophie, een van de leerlingen.<br />

‘Heel goed – en wij zijn er om jullie te helpen.’<br />

De meisjes zitten in gespannen verwachting te<br />

wiebelen.<br />

We zijn bij Fighting Words, een workshop die in 2009<br />

is opgezet door de schrijver Roddy Doyle, met de<br />

bedoeling om in heel Ierland leerlingen van alle leeftijden<br />

te stimuleren om te gaan schrijven. Sinds de<br />

oprichting zijn er enkele duizenden kinderen over de<br />

drempel gestapt. De meeste kinderen komen van<br />

lagere scholen in Ballybough, een achterstandswijk<br />

in Dublin, maar er zijn ook leerlingen die honderden<br />

kilometers hebben moeten reizen. Fighting Words,<br />

dat goeddeels wordt geleid door vrijwilligers en alle<br />

lessen gratis aanbiedt, is zo populair gebleken dat de<br />

lessen al een jaar van tevoren zijn volgeboekt. ‘De<br />

belangstelling is overweldigend’, zegt Sean Love, de<br />

directeur en medeoprichter. ‘Kennelijk vullen we een<br />

leemte in het reguliere onderwijs.’<br />

In een klimaat van bezuinigingen op cultuur en<br />

sombere economische vooruitzichten is het centrum<br />

voor zijn voortbestaan afhankelijk van donaties van<br />

particulieren – de bedrijfskosten bedragen 300.000<br />

euro per jaar. Om die reden zal Fighting Words binnenkort<br />

een echt collector’s item op de markt brengen: een<br />

met de hand gedrukte bundel korte verhalen van onder<br />

meer Annie Proulx, Colm Tóibín, Joyce Carol Oates en<br />

Salman Rushdie. Men hoopt dat de verkoop van het<br />

boek voldoende oplevert om het centrum weer twee,<br />

drie maanden draaiende te houden.<br />

Binnen twintig minuten heeft de groep van vandaag,<br />

via een zeer gewetensvol uitgevoerde stemming, een<br />

hoofdpersoon voor het verhaal uitgekozen: Dude de<br />

Vampier. Nu moet er nog een sidekick worden verzonnen<br />

(Vlekkie de Vleermuis) voordat de meisjes aan een<br />

plot en dialogen kunnen beginnen, die door een vrijwilliger<br />

worden ingetikt op een laptop en vervolgens op<br />

een groot scherm worden geprojecteerd zodat iedereen<br />

het kan lezen. Rose, een eindexamenstudente van de<br />

kunstacademie, is aanwezig om illustraties te maken.<br />

cultuur<br />

Deze methode – met zijn allen aan een verhaal<br />

werken – leidt tot interessante invalshoeken. Op de<br />

voorste rij zit een klein meisje met donker haar dat<br />

door een fonkelend roze haarband uit haar gezicht<br />

wordt gehouden. Op de vraag wat Dude de Vampier<br />

het liefst zou willen, steekt zij haar vinger op. ‘Een<br />

aap opeten’, zegt ze.<br />

Een bebrilde man met een leren jack, die onopvallend<br />

ergens achter in het lokaal zit, lacht zachtjes. Het is<br />

Roddy Doyle, winnaar van de Booker Prize. Zijn eerste<br />

roman, The Commitments, veroorzaakte bij verschijnen<br />

in 1987 een sensatie. Doyle groeide uit tot een van de<br />

meest productieve en geliefde schrijvers van Ierland:<br />

ik heb in Dublin geen taxichauffeur gesproken die<br />

niet minstens één boek van hem heeft gelezen.<br />

‘Maar ik word bijna nooit herkend’, zegt Doyle stellig.<br />

‘Ik ben gewoon een kale man met een bril, en daar<br />

wemelt het van in Dublin. Het zou anders zijn als ik<br />

een hanenkam zou hebben.’ Doyle heeft Fighting<br />

Words opgezet met de bedoeling kinderen en jongeren,<br />

die anders wellicht altijd moeite zouden blijven<br />

houden met lezen en schrijven, aan te zetten tot<br />

schrijven. Maar ook wilde hij een armoedig deel van de<br />

stad nieuw leven inblazen. Voor veel kinderen uit dit<br />

deel van de stad, dat de achtergrond vormt van enkele<br />

van Doyles romans, is Engels niet de moedertaal.<br />

Discipline<br />

Fighting Words – waarvan de naam is ontleend aan<br />

een term die in Dublin wordt gebruikt voor woorden<br />

die een standpunt kracht moeten bijzetten – is deels<br />

een reactie op het gebrek aan aandacht voor creativiteit<br />

in het onderwijs dat Doyle zelf heeft genoten.<br />

Op zijn katholieke middelbare school werd hij<br />

bepaald niet aangemoedigd om te schrijven. Doyle is<br />

er lange tijd van uitgegaan dat hij domweg niet over<br />

voldoende talent of discipline beschikte om iets op<br />

papier te zetten. De kinderen van nu verdienen beter,<br />

vindt hij.<br />

‘In mijn tijd was er in het examensysteem geen<br />

enkele aandacht voor het schrijven van fictie, dus<br />

dat deed je dan ook niet. Achteraf bezien is dat een<br />

gemiste kans.’ Doyle ging pas echt schrijven toen<br />

hij al in de twintig was en als docent Engels en aardrijkskunde<br />

werkte. ‘Pas toen had ik voldoende discipline.’


cultuur<br />

© Clare Mulvany<br />

De discipline die vereist is om te schrijven is met<br />

name van belang voor de jongeren die hier komen,<br />

legt hij uit. ‘Het is de vrijheid om je eigen geest uit te<br />

dagen, om te erkennen dat iets is mislukt en om vervolgens<br />

toch opnieuw te beginnen. Op school is er<br />

eigenlijk geen ruimte om dingen te laten mislukken,<br />

terwijl dat toch een wezenlijk onderdeel is van alles<br />

wat je probeert – en dat geldt niet alleen voor schrijven.’<br />

‘Hierdoor’, zegt Doyle, en hij gebaart naar het groepje<br />

schoolmeisjes dat nu over een tafeltje gebogen zit in<br />

een poging een eigen einde te schrijven aan het verhaal<br />

over Dude de Vampier, ‘gaan ze nadenken over<br />

het belang van hun eigen beslissingen, en vinden ze<br />

de wilskracht om dingen te herschrijven. Het gaat<br />

erom dat je hard werkt om iets goeds neer te zetten.<br />

Dat geeft een diepe bevrediging.’ Hij vertelt over een<br />

horizon<br />

‘Ik ben een kale man met bril, daar wemelt het van in Dublin.<br />

Het zou anders zijn als ik een hanenkam had’<br />

paar jonge vrouwen die vanuit een soort banenplan vinden, evenals Booker Prize-winnaar Anne<br />

bij het centrum terechtkwamen. ‘Het onderwijssy- Enright. Onder de begunstigers van het centrum<br />

steem had gefaald’, zegt Doyle. ‘Ze geloofden er niet bevinden zich literaire grootheden als Colum McCa-<br />

in dat ze zouden kunnen schrijven. Maar ik zie een nn, Maeve Binchy en Lorrie Moore.<br />

duidelijk verschil met hoe ze hier binnenkwamen ‘Iedereen hier is heel aardig over wat ik schrijf’, zegt<br />

– echt een zichtbaar verschil. Het is een heel snelle de 17-jarige Hannah Gaden Gilmartin, die sinds<br />

omschakeling van “Ik kan helemaal niks” naar “Ik anderhalf jaar met regelmaat binnenloopt op de<br />

kan toch wel wat”.’<br />

wekelijkse open ochtend voor jongeren. ‘Soms heb ik<br />

Of zoals Sarah Bennett, de manager van Fighting alleen de grote lijnen van een verhaal in mijn hoofd<br />

Words, het formuleert: ‘Ik zie gewoon hoe er van en wil ik iets doen met bepaalde personages. Dan<br />

alles opborrelt in die koppies. We bieden die kinderen begin ik gewoon te schrijven, en Roddy Doyle, of wie<br />

de ruimte om hun creativiteit de vrije loop te laten.’ er ook is, kijkt naar wat ik op papier heb staan en<br />

Het succes van het centrum is deels te danken aan de doet bepaalde suggesties waar ik weer mee verder<br />

kwaliteit van het onderwijs. Doyle, die zelf drie kin- kan. Het zijn altijd opbouwende opmerkingen, en zo<br />

deren heeft en enkele kinderboeken op zijn naam geformuleerd dat je er ook echt iets aan hebt.<br />

heeft staan, kan goed met de leerlingen opschieten. Het is een mooie gelegenheid om te schrijven. Op<br />

Hij woont om de hoek en is vaak in het centrum te school is daar eigenlijk geen tijd voor. Ik vind het<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 57


horizon<br />

De ‘onzichtbare redacteur’<br />

McConkey staat bekend als een<br />

enorme brompot<br />

ontzettend leuk om te doen. Ook als het heel goed<br />

gaat – dan heb je gewoon zin om verder te gaan met<br />

het volgende stuk, met de volgende passage. Ik geloof<br />

dat ik echt schrijver wil worden als ik klaar ben met<br />

school.’<br />

Hoofdpersoon Jan<br />

Hannah is momenteel druk bezig aan haar eerste<br />

roman – een fantasyverhaal met een hoofdpersoon<br />

die Jan heet. Ze weet nog niet ‘100 procent zeker’ wat<br />

er gaat gebeuren. Het merendeel van de verhalen die<br />

bij Fighting Words worden geschreven gaat over ‘de<br />

eeuwige strijd tussen liefde en geweld’, is Doyle<br />

opgevallen. Ook de verhalen van de achtjarigen? Hij<br />

glimlacht. ‘Die al helemaal.’<br />

Doyle kwam op het idee van Fighting Words toen hij<br />

in Amerika op bezoek was bij een vriend, de schrijver<br />

Dave Eggers. In 2002 heeft Eggers 826 Valencia opgezet,<br />

een non-profitorganisatie die zich ten doel stelt<br />

het schrijftalent van kinderen en jongeren in het<br />

Mission District van San Francisco te helpen<br />

pagina 58 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

© Roger Dohmen/HH<br />

ontwikkelen. Dit centrum, gevestigd in een aanbouw<br />

aan een winkel in piratenspullen – ooglapjes en tonnetjes<br />

vet – biedt gratis workshops en excursies aan,<br />

en het geeft ook verschillende door studenten<br />

geschreven literaire tijdschriften uit. Het was zo’n<br />

succes dat er inmiddels nog zeven vestigingen in de<br />

Verenigde Staten zijn en dat het centrum zelfs een<br />

inspiratiebron is geweest voor dergelijke projecten in<br />

Australië en Kenia.<br />

Doyle wilde iets vergelijkbaars doen in Dublin en<br />

ging op zoek naar een ruimte. Een makelaar liet hem<br />

een leegstaand kantoorpand zien, vlak bij het<br />

beroemde Croke Park Stadium. Dit pand zou uiteindelijk<br />

uitgroeien tot een modern creative writingcentrum<br />

in hartje stad. Fighting Words was het<br />

eerste van dergelijke centra in Europa. In de eerste<br />

zeventien maanden zijn er 11.000 kinderen over de<br />

drempel gestapt. Hierdoor geïnspireerd zijn elders<br />

soortgelijke initiatieven van de grond gekomen –<br />

zoals het Ministry of Stories in Londen, het geesteskind<br />

van schrijver Nick Hornby en kunsthandelaren<br />

Ben Payne en Lucy Macnab.<br />

Gruwelspullen<br />

Het Ministry of Stories, dat in 2010 werd geopend,<br />

heeft net als Fighting Words gekozen voor een locatie<br />

in een vervallen achterstandswijk: Hoxton in<br />

Oost-Londen. Dit centrum, dat wordt gefinancierd<br />

door de Arts Council, bevindt zich aan de achterzijde<br />

van een winkel in ‘gruwelspullen’ (een blikje met<br />

‘de allerdikste menselijke snot’ is exemplarisch voor<br />

het aanbod) en fungeert als schakel tussen heel verschillende<br />

gemeenschappen die hier naast elkaar<br />

leven: zowel de jonge medewerkers van de technologiebedrijfjes<br />

die rond Old Street als paddestoelen uit<br />

de grond schieten, als de gegoede bewoners van de<br />

grondig opgeknapte achttiende-eeuwse herenhuizen<br />

en de mensen uit de nabijgelegen sociale woningbouw,<br />

waar meer kinderen onder de armoedegrens<br />

cultuur<br />

Zomerkamp Fighting Words, 2011. – © Clare Mulvany<br />

leven dan waar ook in Groot-Brittannië. Dit is tevens<br />

het deel van Londen dat zwaar te lijden heeft gehad<br />

onder de rellen van afgelopen zomer.<br />

Het effect van dit soort projecten is altijd moeilijk<br />

meetbaar, maar Macnab is van mening dat het grote<br />

gevolgen kan hebben voor het zelfbeeld van kinderen<br />

wanneer ze ervoor gaan zitten om een verhaal te<br />

schrijven, en vervolgens ook een exemplaar van hun<br />

eigen werk in druk ontvangen.<br />

‘We stimuleren jonge mensen, we moedigen ze aan<br />

om te schrijven en vooral om te geloven in hun eigen<br />

stem. Wil je deel uitmaken van de maatschappij, dan<br />

is het volgens mij van wezenlijk belang dat je kunt<br />

schrijven, dat je jezelf kunt uiten’, zegt Macnab. ‘Als<br />

je dat beheerst, geeft dat zelfvertrouwen. Los daarvan<br />

is er het sociale aspect: het praten over schrijven, het<br />

feit dat mensen met plezier naar je luisteren, dat je<br />

ziet dat anderen je werk waarderen en ervan genieten.<br />

Dat telt allemaal mee.’<br />

Alles valt of staat ermee of je de kinderen erbij weet<br />

te betrekken. Hoewel Doyle bij Fighting Words geen<br />

piraten- of gruwelspullen kan verkopen, heeft hij<br />

samen met Sean Love wat eigen ‘anarchistische’<br />

elementen toegevoegd, waaronder een ‘onzichtbare<br />

redacteur’, Redacteur McConkey genaamd. Die staat<br />

bekend als een enorme brompot, en hij plaatst kritische<br />

maar komische kanttekeningen bij het werk<br />

van de leerlingen – van achter een matglazen ruitje<br />

in een van de boekenkasten. Dat speelse aspect is<br />

essentieel om introverte, dwarse of nerveuze kinderen<br />

bij het proces te betrekken.<br />

Vanochtend is Redacteur McConkey al weggejoeld na<br />

zijn opmerking dat ‘meisjes niet kunnen schrijven’.<br />

Aan het einde van deze sessie zal de onzichtbare<br />

eindredacteur toegeven dat hij zich heeft vergist, en<br />

vervolgens zal hij elke leerling een gedrukt exemplaar<br />

overhandigen van ‘Het plan van Dude en Vlekkie om<br />

de wereld te vernietigen’. Het slot van het verhaal is<br />

opengelaten, zodat de kinderen hun eigen einde<br />

kunnen schrijven.


cultuur<br />

De verhalen, gedrukt op grote pagina’s van vloeipapierdikte,<br />

pasten niet in de brievenbus<br />

De meisjes zijn duidelijk opgetogen. ‘In mijn einde<br />

vernietigt Dude de hele wereld, maar dan voelt hij<br />

zich opeens eenzaam’, zegt een van hen met glinsterende<br />

ogen. ‘Dus tovert hij de wereld weer terug,<br />

met een speciaal wapen.’<br />

‘Schrijven is belangrijk voor deze kinderen – ook als<br />

ze zelf nauwelijks of helemaal niet lezen’, zegt Doyle.<br />

‘Het idee dat je naam op een boek komt te staan is<br />

heel belangrijk. Terwijl het niets voorstelt als je<br />

naam op internet staat.’ Love beaamt dat. ‘Het is een<br />

heel bijzonder moment voor ze, dat boek. Het is<br />

belangrijk om iets tastbaars te hebben.’<br />

Het belang dat aan het tastbare wordt toegekend<br />

zien we ook terug in de laatste geldinzamelingsactie<br />

van Fighting Words: een met de hand gedrukt boekje,<br />

in een beperkte oplage, waarvoor enkele van de<br />

grootste schrijvers ter wereld een verhaal van achthonderd<br />

woorden hebben geschreven, plus een<br />

exclusieve ets van de Iers-Amerikaanse kunstenaar<br />

Sean Scully, genomineerd voor de Turner Prize. De<br />

honderdvijftig exemplaren zijn stuk voor stuk gesigneerd<br />

door de auteurs – Proulx, Tóibín, Oates, Rushdie,<br />

Enright, Russell Banks, John Banville, Richard<br />

Bausch, David Mitchell en Sam Shepard – en er moet<br />

© Clare Mulvany<br />

horizon<br />

1.950 euro voor worden neergeteld. Het feit dat<br />

deze schrijvers mee wilden werken, maakt duidelijk<br />

hoeveel aanzien Fighting Words geniet (en hoeveel<br />

sympathie Doyle wekt).<br />

‘We hebben een lijst gemaakt van mensen die we<br />

graag wilden hebben, en omdat ze vrijwel allemaal<br />

spontaan hun medewerking toezegden, hoefden<br />

we niet veel verder te gaan dan de oorspronkelijke<br />

tien namen’, zegt Doyle. ‘De grootste uitdaging was<br />

nog om te zorgen dat iedereen alles kon signeren.’<br />

De verhalen, die zijn gedrukt op heel grote pagina’s<br />

van vloeipapierdikte, pasten niet gewoon in de brievenbus.<br />

Ze werden met zorg verpakt in compacte<br />

houten kistjes die, met pen en al, naar de auteurs<br />

werden gestuurd om te signeren. ‘Annie Proulx<br />

vormde het grootste probleem’, zegt Doyle. ‘Ze zei dat<br />

ze daar in Amerika aan “een landweggetje’’ woonde.<br />

Als je het in Ierland over een landweggetje hebt,<br />

bedoel je iets van 25 meter lang. In Annies geval ging<br />

het om een landweggetje van zo’n 70 kilometer,<br />

dwars door de besneeuwde ravijnen van Wyoming.’<br />

Auteurs van wereldformaat<br />

Er was geen overkoepelend thema en de enige richtlijn<br />

was het aantal woorden. Proulx heeft een verhaal<br />

geschreven over de overstromingen in Australië,<br />

vorig jaar. Banvilles verhaal gaat over de tijd dat hij in<br />

de nachtploeg bij een krant werkte. Oates’ centrale<br />

figuur is een soldaat die terugkeert uit Afghanistan.<br />

Hier in het lokaal van Fighting Words dringt zich<br />

onwillekeurig de vraag op hoeveel van deze meisjes<br />

zullen uitgroeien tot een schrijfster van wereldformaat.<br />

Aan het einde van de bijeenkomst lopen ze<br />

naar buiten, onder het toeziend oog van de docenten.<br />

De kinderen zijn opgetogen, praten honderduit over<br />

wat er die ochtend is gebeurd, en ze hebben allemaal<br />

een paar aan elkaar geniete A4’tjes onder de arm: hun<br />

geïllustreerde verhaal. Op de achterkant staat een<br />

foto van elk kind afzonderlijk. Naast de foto is ruimte<br />

opengelaten voor hun eigen auteursbiografie.<br />

Elizabeth Day<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 59


Bekroond met de Zilveren Tulp 2012<br />

‘Adriaan van Dis heeft zich Parijs op fabelachtige wijze<br />

eigen gemaakt. […] Voor Stadsliefde put hij zijn inspiratie<br />

niet alleen uit dagelijkse zwerftochten, maar ook uit het<br />

rijke literaire verleden van de stad, dat hij voortdurend<br />

in de werkelijkheid tegenkomt.’<br />

– nrc handelsblad<br />

‘Ideale lectuur als Parijs allang geen onbekende meer<br />

voor je is.’ – de standaard<br />

AdriAAn vAn dis<br />

stAdsliefde<br />

scènes in PArijs<br />

Adriaanvandis.nl


360 selecteert cartoons van<br />

tekenaars wereldwijd<br />

Nieuwsbericht: Londen plaatst luchtafweergeschut op daken tijdens Olympische Spelen – © Cagle Cartoons<br />

cartoon<br />

12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 61


media<br />

Een selectie uit de<br />

buitenland berichtgeving<br />

van de VPRO op televisie,<br />

radio en internet.<br />

MACHINATIES<br />

Chris Kijne volgt voor Bureau Buitenland de<br />

presidentsverkiezingen in Egypte.<br />

Bij de parlementsverkiezingen in 1995 bevond ik<br />

me voor een stembureau in een middenklassewijk<br />

even buiten het centrum van Caïro. Er had zich<br />

een aanzienlijke hoeveelheid gesluierde vrouwen<br />

verzameld, want er kon onder meer worden<br />

gestemd op een kandidaat van de Moslimbroeders,<br />

die toen illegaal waren en dus alleen als ona ankelijke<br />

kandidaat aan de verkiezingen mee konden<br />

doen. ’s Middags werden plotseling de deuren van<br />

het stembureau gesloten. Voor de aanwezige vrouwen<br />

was dat een teken om de zaak te bestormen,<br />

omdat ze wisten dat vanaf dat moment de verzamelde<br />

stemformulieren door de functionarissen<br />

van het stembureau vervangen zouden worden<br />

door stemmen op de partij van Mubarak.<br />

Binnen een mum van tijd was de lucht vergeven<br />

van traangas, geschreeuw en gehuil. Iedereen<br />

werd door de politie van straat gemept.<br />

Nu ga ik weer naar Egypte, aan de vooravond van<br />

historische presidentsverkiezingen – de eerste<br />

sinds de Arabische Lente Mubarak dan eindelijk<br />

wegvaagde. Ook deze keer worden ze voorafgegaan<br />

door omineuze machinaties: de Moslimbroeders,<br />

die samen met de nog radicalere salafi sten driekwart<br />

van de parlementszetels bezitten, zetten<br />

ondanks eerdere beloften toch een kandidaat in.<br />

Prompt werd deze, samen met die van de salafi sten,<br />

door de kiescommissie verboden.<br />

Het wordt nog een hard gevecht tussen de Moslimbroeders<br />

en de restanten van het oude regime.<br />

Tussen die twee molenstenen dreigen de liberale<br />

krachten, die op veel sympathie kunnen rekenen,<br />

opnieuw te worden vermalen.<br />

Juist bij die liberale krachten wil ik nu mijn<br />

microfoon te luisteren leggen.<br />

Chris Kijne<br />

Bureau buitenland<br />

In de tang<br />

Een Palestijnse spion is met zijn gezin naar Israël gevlucht,<br />

waar hem asiel is beloofd.<br />

Sinds de Zesdaagse Oorlog in 1967 heeft de Israelische<br />

veiligheidsdienst in de bezette gebieden<br />

duizenden Palestijnse informanten gerekruteerd.<br />

Geld was voor hen niet het enige motief: ook uit<br />

ideële motieven werd gespioneerd, bijvoorbeeld<br />

om plannen voor Palestijnse terreuraanslagen in<br />

Israël door te spelen. Dat geldt volgens zijn zeggen<br />

ook voor Ibrahim El-Akel, die vanuit Hebron op de<br />

Westelijke Jordaanoever twintig jaar voor Israëls<br />

geheime dienst spioneerde. Toen zijn omgeving er<br />

lucht van kreeg en hij zijn leven niet meer zeker<br />

was, werd hem asiel in Israël voorgespiegeld, waar<br />

ook veel andere Palestijnse spionnen hun toevlucht<br />

al hadden gezocht. Met Palestijnse ‘verraders’<br />

wordt in eigen kring namelijk niet zachtzinnig<br />

omgesprongen: zowel onder de Palestijnse Autoriteit<br />

op de Westelijke Jordaanoever als door Hamas<br />

in Gaza worden ze zonder enige vorm van proces<br />

geliquideerd.<br />

Hoewel zijn Israëlische ‘operator’ beweert zijn zaak<br />

onder de aandacht van de autoriteiten te brengen,<br />

hebben Ibrahim en zijn gezin na twee jaar nog steeds<br />

geen verblijfsvergunning.<br />

In de Israëlische documentaire e collaborator and<br />

his family, wordt het gezin geruime tijd gevolgd in<br />

de beroerde fl atwoning in Tel Aviv waar ze werden<br />

gehuisvest. Hier stapelen de problemen zich op.<br />

Nadat Yura met de kinderen voor familiebezoek<br />

naar Hebron was afgereisd, werd ze bij terugkeer<br />

door Ibrahim in elkaar geslagen vanwege de grote<br />

risico’s die ze had genomen. Hij krijgt acht maanden<br />

semi-huisarrest, die hij moet uitzitten in een tent op<br />

het dak van zijn fl at. Ook zijn zoons hebben min of<br />

meer huisarrest omdat ze op straat, zonder identiteitsbewijs,<br />

door de politie kunnen worden opgepakt.<br />

Ze kunnen maar moeilijk aarden of zijn gewoon<br />

ongewenst, verzuimen school, vervallen in kleine<br />

criminaliteit en komen in aanraking met justitie.<br />

Het staat vast dat het gezin zonder papieren volledig<br />

klem zit en de Israëlische autoriteiten daar misbruik<br />

van maken. Het vermoeden rijst dat de drie jongens<br />

bewust het leven zuur wordt gemaakt, zodat ze een<br />

strafdossier opbouwen waarmee ze weer kunnen<br />

worden gechanteerd. Inderdaad lijkt de geschiedenis<br />

zich te herhalen wanneer ene Sharon een poging<br />

doet om de twee oudsten te rekruteren als spion<br />

voor de geheime dienst. Dat mislukt, voorlopig.<br />

Maarten van Bracht<br />

VPRO Import: The collaborator and his<br />

family<br />

Woensdag 16 mei, Nederland 2, 23.45-0.45 uur<br />

Zondag 20 mei, Radio 1, 19.04-20.00 uur Zoon Su an en vader Ibrahim – © Adi Barash<br />

agenda<br />

Vranckx: Artsen<br />

zonder vrees<br />

Medische zorg in Syrië<br />

Zaterdag 12 mei, Canvas,<br />

20.10-20.40 uur<br />

pagina 62 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />

Paul Rosenmöller<br />

en de Arabische<br />

revolutie<br />

Afl. 2: Verdampte euforie<br />

Zondag 13 mei, Nederland 2,<br />

20.25-21.20 uur<br />

Felicity Kendal’s<br />

Indian Shakespeare<br />

quest<br />

Reisreportage; over de invloed<br />

van Shakespeare op India<br />

Woensdag 16 mei, BBC 2,<br />

22.00-23.00 uur<br />

The great euro<br />

crash<br />

Geschiedenis van de EMU en de<br />

eurocrisis<br />

Donderdag 17 mei, BBC 2,<br />

22.00-23.00 uur<br />

Der Adidas-Check<br />

Het merk Adidas doorgelicht<br />

Maandag 21 mei, ARD,<br />

20.15-21.00 uur


De Grönefeld One Hertz is een<br />

exceptioneel mechanisch kunstwerk.<br />

Alle 285 onderdelen zijn tot in het<br />

kleinste detail met de hand afgewerkt.<br />

Het eigen ontwikkelde uurwerk bevat<br />

een uniek mechanisme, zogenaamd<br />

de “secondes morte” complicatie.<br />

Tevens is het uurwerk voorzien van<br />

een gangreserve indicatie en een<br />

uniek wijzerverzet-opwind systeem.<br />

De Grönefeld One Hertz<br />

is onlangs verkozen tot<br />

Timezone’s Watch Of The Year<br />

BOUTIQUE:<br />

Grönefeld Boutique Steenstraat 2a Oldenzaal www.gronefeld.nl<br />

AUTHORIZED RETAILERS ARE LOCATED 360 0 AROUND THE WORLD:<br />

NETHERLANDS Den Haag, Steltman Watches • USA Philadelphia, Martin Pulli Fine Jewelry & Watches • USA Ketchum, Jensen Stern<br />

FRANCE Paris, EKSO Watches • HONG KONG & MACAU Europe Watch Company

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!