Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
het beste uit de internationale pers<br />
in dit nummer: Today La Times El Nuevo Herald Revue des deux Mondes Razón Pública Semana The New York Times<br />
the Guardian The Observer Le Monde Der Spiegel Profil Aftonbladet Al-Ahram Weekly Novye Izvestia The European<br />
La Repubblica libération Trud Al-Ahram<br />
Europa 2017...<br />
Oh mijn Hemel, Bill,<br />
het herstel is binnen<br />
handbereik...<br />
Camorra-expert Roberto Saviano<br />
Muzikale apologie van de misdaad op bruiloft en partij » 26<br />
Schuld en veel boetes<br />
Het verwoeste leven van Rodney King » 32<br />
Schrijfl essen in achterstandswijken<br />
Meester Roddy Doyle laat kinderen bloeien » 56<br />
nr. 13 | 12 tot 26 mei 2012 | www.360magazine.nl | € 5,95<br />
louise fresco | universiteitshoogleraar UvA<br />
’360: onmisbaar voor het internationale perspectief‘<br />
...geen bezuiniging<br />
meer nodig!!<br />
AP
JAGUAR XF 2.2D LIMITED EDITION<br />
VANAF € 49.990<br />
LUXE KRIJGT TIJDELIJK EEN NIEUWE DIMENSIE. De Jaguar XF. Standaard imponerend.<br />
Wat dacht u van een nieuwe krachtige 2.2 liter dieselmotor. Goed voor 190 pk (140 kw) en<br />
een koppel van 450 Nm. Met 8-traps automaat en intelligent Stop/Start systeem.<br />
HOW ALIVE ARE YOU?<br />
Gemiddeld brandstofverbruik varieert van 5,4 l/100 km tot 12,5 l/100 km. Gemiddelde CO 2-uitstoot<br />
varieert van 149 g/km tot 292 g/km.<br />
De Jaguar XF is leverbaar als gelimiteerde XF 2.2D LE vanaf € 49.990,– incl. BTW en BPM. Prijs- en specificatiewijzigingen voorbehouden. 3 jaar fabrieksgarantie<br />
zonder kilometerbeperking. Leaseprijs vanaf € 999,– p/m excl. BTW op basis van Operational Lease (Bron: Jaguar Financial Services, 48 maanden, 20.000 km/jaar).<br />
WWW.JAGUAR.NL
Libération – Parijs<br />
meningen<br />
Emotie is nooit ‘vuil’<br />
De onbekendheid van schilderes Paula Rego in Frankrijk is<br />
aanleiding voor een hernieuwde polemiek over emotie in de<br />
kunst. Waarom schildert de ene kunstenaar het evangelie<br />
en hangt de ander een vuile sok in het museum?<br />
Schrijfster Nancy Huston en kunstenares Agnès Thurnauer<br />
kruisen de degens.<br />
Hoe is het mogelijk dat Paula Rego in Frankrijk volstrekt onbekend<br />
is? Zo’n grote kunstenares, zo geniaal, zo productief, die met<br />
zoveel verschillende technieken werkt (pastel, tekening, gravure,<br />
olieverf) en dan ook nog eens vrouw (ik zeg ‘ook nog eens’ want ik<br />
ben al tientallen jaren geboeid hoe het getalenteerde vrouwen<br />
lukt of juist niet lukt hun talent volledig te ontplooien), en van wie<br />
ik nog nooit heb gehoord? En toch was dat het geval. Maar waarom?<br />
Toch niet omdat het om een vrouw ging, die tijd hebben we<br />
immers achter ons! Toch ook niet, dat hoop ik althans, omdat<br />
Rego zich gebogen heeft over thema’s die de westerse picturale<br />
traditie geneigd is te vermijden: abortus (de serie Zonder titel,<br />
1998), gebrekkigheid van de ouderdom (Misericórdia, 2001),<br />
droombeelden van kinderen (Pillowman, 2004), mensenhandel en<br />
seksuele uitbuiting van jonge vrouwen (Cargo humain, 2007),<br />
besnijdenis (Stitched and Bound, 2010), de pijn van een weduwe<br />
(Femme chien, 1994).<br />
Een eerste reden is ongetwijfeld dat de meeste werken van Rego<br />
narratief van aard zijn. De kunstenares is voortdurend in dialoog<br />
met de literatuur: romans uit de 19e eeuw, kinderversjes, sprookjes,<br />
de evangelies, Walt Disney-films, moderne theaterstukken<br />
(Les Bonnes van Jean Genet), Metamorfose van Kafka, of de<br />
geschiedenis van haar eigen leven. Elk werk kan bekeken worden<br />
als een schilderij op zich, maar als je het verhaal kent waarnaar<br />
het werk verwijst, begrijp je het nog beter. Narratieve kunst<br />
wordt scherp veroordeeld door de meeste lieden die vandaag de<br />
dag de huidige Franse smaak voorschrijven. Om de kunst uit de<br />
Middeleeuwen en de Renaissance te begrijpen, moest men de<br />
Bijbel en de Griekse mythologie kennen. Dat is verleden tijd. Onze<br />
gangbare opinie heeft zich een formalistische opvatting van de<br />
‘pure schilderkunst’ eigen gemaakt: wij willen niet meer dat<br />
vormen naar een betekenis verwijzen, naar iets anders dan<br />
het werk op zich. Wij willen geen verbondenheid, geen tijd die<br />
verstrijkt, geen bespiegeling. Met redekavelen hebben we<br />
echter geen probleem, daar zijn we dol op en we zijn bereid uren<br />
te luisteren naar spitsvondige theorieën die worden opgedist om<br />
de aanwezigheid van een vuile sok, opgehangen aan een stuk<br />
ijzerdraad, in een museum te rechtvaardigen.<br />
Dat brengt mij op de tweede reden waarom men niets wil weten<br />
van Paula Rego: de emotie die het werk oproept. Zoals ‘narratief’<br />
synoniem is geworden van ‘onbeduidend’, wordt ‘ontroerend’<br />
tegenwoordig afgedaan als ‘zoetsappig’, gelijkgesteld met zwakte<br />
en vrouwelijkheid. Dat is waarom heel wat vrouwelijke kunstenaars<br />
die ‘hip’ willen zijn, zich zo hardnekkig toeleggen - soms<br />
nog radicaler dan mannen - op het maken van ‘conceptuele en<br />
politieke’ schilderkunst en hun werk volledig ontdoen van alles<br />
wat op een emotie zou kunnen lijken. Rego doet dat niet; haar<br />
schilderkunst grijpt ons naar de keel en dat is wat men haar niet<br />
vergeeft.<br />
Nancy Huston<br />
pagina 4 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Libération<br />
Opgericht in 1973<br />
o.a. door Jean-Paul<br />
Sartre. De Libé is<br />
met een oplage<br />
van 151.000 een<br />
van de drie grote<br />
Franse dagbladen.<br />
Nieuwsgierig en<br />
brutaal.<br />
Libération – Parijs<br />
Paula Rego – The company of women (1997)<br />
Het is jammer dat de legitieme wens om Paula Rego te verdedigen,<br />
Nancy Huston ertoe brengt om zulke restrictieve uitlatingen te doen<br />
over de hedendaagse kunst. Appelleren de schilderingen van Piero<br />
della Francesca en Fra Angelico soms niet evenveel aan onze sensibiliteit<br />
als aan ons intellect? Religieuze schilderkunst spaart onze<br />
hersencellen allerminst bij het uitwerken van picturale opstellingen<br />
om de evangelies te vertellen en vooral bij het afbeelden van de<br />
onverbeeldbare incarnatie. Dat maakt niet dat ze ons minder ‘naar<br />
de keel grijpt’ door haar radicale vormen en zachte tinten. Zijn De<br />
Hofdames van Velázquez (1656) soms geen demonstratie van zijn<br />
capaciteit om de blik te onderzoeken – de blik van de schilder die aan<br />
het werk is en die van de toeschouwer die voor het werk staat – met<br />
een virtuositeit die evenzeer uit de compositie als uit de techniek<br />
spreekt? Van Leonardo da Vinci is de beroemde zinspreuk: de schilderkunst<br />
is cosa mentale. Natuurlijk is ze dat, en net zo goed in de 15e<br />
eeuw als nu. Er is geen enkele reden om een benadering van de<br />
kunst vanuit het gevoel te stellen tegenover een mentale benadering.<br />
Want alle schilderkunst is een reis door de materie via de<br />
gedachte. Zelfs Matisse, die wordt beschouwd als een van de meest<br />
decoratieve schilders, onderhoudt een zeer conceptuele relatie met<br />
de schilderkunst, in de zin dat hij voortdurend heeft onderzocht hoe<br />
het zichtbare kan worden weergegeven, en soms een echt groot<br />
verschil aanbracht tussen twee doeken waar hij toch tegelijkertijd<br />
aan werkte. Deze intellectuele zoektocht belet allerminst een uiterst<br />
hoge sensibiliteit voor kleur. De verrijking van de materie door<br />
middel van het mentale is de essentie van de schilderkunst. Laten we<br />
ophouden deze twee perceptiewijzen tegenover elkaar te stellen.<br />
Laten we ons onthouden van kwalificaties als: ’Spitsvondige theorieën<br />
die worden opgedist om de aanwezigheid van een vuile sok,<br />
opgehangen aan een stuk ijzerdraad, in een museum te rechtvaardigen.’<br />
Toevallig werd het door Nancy Huston gebruikte bijvoeglijk<br />
naamwoord ‘vuil’ ook het meest herhaald om de schilderijen van<br />
Manet in zijn tijd te beschrijven.<br />
Kunst is onze permanente tijdgenoot en wij moeten in staat zijn<br />
elke grens, geografisch of historisch, af te schaffen, om zowel de<br />
sporen uit het verleden als de nieuwe paden in de toekomst met<br />
onbevangen blik te kunnen bezien.<br />
Agnès Thurnauer
colofon<br />
jaargang 1 nr. 13<br />
12 tot 26 mei 2012<br />
Een uitgave van<br />
360 international media<br />
Prinseneiland 24 B II<br />
1013 LR Amsterdam<br />
020 - 8465023<br />
360magazine.nl<br />
360nl<br />
@360nl<br />
hoofdredacteur<br />
Katrien Gottlieb<br />
uitgever<br />
Willem Jan Makkinga<br />
eindredactie<br />
Pieter van den Blink<br />
medewerkers<br />
Lambiek Berends, Wineke de Boer,<br />
Daniël de Jongh (stagiair)<br />
courrier international<br />
Philippe ureau-Dangin, Dalila<br />
Bounekta, Marie Beloeil, Raymond<br />
Clarinard, Pascal Philippe<br />
vertaling<br />
Jos den Bekker, Peter Bergsma, Yond<br />
Boeke, Adri Boon, Paul Bruijn,<br />
Nelleke de Bruyn, Nelleke Foppen,<br />
Tineke Funho , Ingeborg Gonizzi,<br />
Menno Grootveld, Nicolette<br />
Hoekmeijer, Frank Lekens, Harriët<br />
Peteri, Elsowina Ruitenberg, Wim<br />
Scherpenisse, Astrid Staartjes, Tess<br />
Visser, Annemie de Vries, Marten de<br />
Vries<br />
correctie<br />
Rogier Goetze<br />
art direction<br />
Dog and Pony, Amsterdam<br />
vormgeving<br />
Uriël Nieuwenburg<br />
omas Wansing<br />
productiebegeleiding<br />
Hans Snitslaar<br />
beeldredactie<br />
Nicole Robbers<br />
webredactie<br />
Marie-José Klaver<br />
copywriter<br />
Jaap Toorenaar<br />
advertentieverkoop<br />
Robin Kolner<br />
kolner@360mag.nl, 06-19675573<br />
Download de mediakit op<br />
www.360magazine.nl/adverteren<br />
controller<br />
Arthur van der Meeren<br />
bestuur<br />
Bessel Kok, Gert Jan Oelderik,<br />
Marijn de Jong<br />
druk<br />
Roularta Printing, Roeselare<br />
360 wordt gedrukt op PEFC-papier,<br />
a omstig uit duurzaam bosbeheer.<br />
www.pefcnederland.nl<br />
partners<br />
ANP, BNR Nieuwsradio, NRC Media,<br />
VPRO, Cartoon Movement,<br />
Getty Images, Hollandse Hoogte,<br />
Nyenrode Business Universiteit<br />
license partner<br />
Courrier international,<br />
Groupe Le Monde, Paris<br />
beeld voorpagina<br />
Bill Butcher<br />
abonnementen*<br />
€ 9,95 p/mnd in Nederland en België<br />
€ 7,99 p/mnd digitaal app<br />
Meer informatie:<br />
www.360mag.nl/abonneren<br />
*Alle abonnementen continueren automatisch<br />
en gelden tot wederopzegging, tenzij anders<br />
vermeld. Prijswijzigingen voorbehouden.<br />
Cadeauabonnementen eindigen automatisch.<br />
Voor bedrijfsabonnementen gelden speciale<br />
tarieven. 360 verschijnt 24 keer per jaar.<br />
Oplage: 25.000<br />
verspreiding<br />
Nederland: Aldipress | België: AMP<br />
missie<br />
Nieuws uit het buitenland is iets<br />
anders dan nieuws over het buitenland.<br />
We hebben niet de pretentie<br />
dat het wereldnieuws zich elke twee<br />
weken laat samenvatten, wel de<br />
ambitie relevante, originele en mooie<br />
verhalen bereikbaar te maken voor<br />
een Nederlandstalig publiek.<br />
360 – Amsterdam<br />
2012 is bezig een beslissend jaar te worden voor de Europese<br />
Unie als instituut, voor de Europeanen en voor de Europese<br />
munt.<br />
In Frankrijk behaalde het Front National een ongekend hoge<br />
score bij de presidentsverkiezingen. De Duitse Piratenpartij<br />
groeit gestaag door. In Nederland blies een populistische<br />
partij het kabinet op. Spanje balanceert op het randje van de<br />
afgrond, om van Italië en Portugal niet eens te spreken, en<br />
Griekenland zal zich na de onverwachte uitslag van de verkiezingen<br />
– waarbij de extreemrechtse partij Gouden Dageraad<br />
genoeg stemmen behaalde om plaats te nemen in het parlement<br />
– opnieuw moeten uitvinden. Wie de oplossing heeft,<br />
mag naar voren komen.<br />
Een deel van Europa lijkt alleen nog maar nee tegen alles te<br />
willen zeggen, en zeker tegen verdere bezuinigingen. Tegelijkertijd<br />
moet de economische crisis bestreden worden die in<br />
omvang en destabiliserende werking al wordt vergeleken<br />
met de Grote Depressie van 1929.<br />
Alain-Gérard Slama (p. 14) betwijfelt de juistheid van die<br />
vergelijking: de oorzaken van de fi nanciële ontreddering zijn<br />
volstrekt andere dan bij de crisis van eind jaren twintig, maar<br />
toch: je gaat je afvragen wat iemand bezielt om zich nog<br />
kandidaat te stellen voor de macht. Welke eer valt er nog te<br />
behalen?<br />
Nu<br />
€ 15<br />
8 nummers<br />
redactioneel<br />
Tussen technocratie<br />
en anarchisme<br />
Gelukkig staan er altijd weer jonge of minder jonge honden<br />
(m/v) te trappelen om het roer over te nemen. De nieuwe<br />
Franse president François Hollande wil alleen op zijn eigen<br />
voorwaarden verder met het begrotingstekort. Tijdens zijn<br />
campagne hamerde hij erop dat er geen bezuinigingsbeleid<br />
gehanteerd kan worden zonder groei te stimuleren. Zijn<br />
eerste staatsbezoek zal dan ook aan Duitsland zijn, waar hij<br />
‘groeihormonen’ wil toevoegen aan het Europese stabiliteitspact<br />
dat zijn voorganger Sarkozy uitonderhandelde met<br />
bondskanselier Merkel.<br />
Maar hoe het ook gewend of gekeerd wordt, voor alle voorwaarden<br />
zijn honderden miljarden euro’s nodig die ergens<br />
vandaan gehaald moet worden. Vergelijkbare bedragen<br />
zullen nodig blijven om de Grieken en wellicht andere zuidelijke<br />
landen binnenboord te houden in de eurozone.<br />
Is het moment aangebroken om alle oude modellen te lozen<br />
en hervormingen en normen per direct over te dragen aan<br />
een technocratisch bestuur? Of moeten wij, gewone burgers,<br />
ons heil zoeken bij nieuwe protestbewegingen, zoals Joseph<br />
Stiglitz suggereert (p. 18) En het jaar is nog maar halverwege.<br />
Katrien Gottlieb<br />
gottlieb@360international.nl<br />
Omdat de werkelijkheid<br />
overal anders is<br />
360, Nederlands nieuwste magazine, biedt elke<br />
twee weken het beste uit ruim 800 buitenlandse<br />
kranten en tijdschriften in één blad.<br />
Maak nú voordelig kennis en lees 8 nummers<br />
voor maar 15 euro! (normaal €39,80)<br />
Ga naar www.360mag.nl/actie
onnen<br />
360 selecteert<br />
Nieuws en achtergrondverhalen uit vrijwel<br />
ieder land ter wereld. De artikelen in dit<br />
nummer komen onder meer uit de volgende<br />
kranten, tijdschriften en websites.<br />
The European<br />
Duitsland, theeuropean-magazine.com, website<br />
Een in eerste instantie Duitstalige webzine dat binnen een<br />
jaar een Engelse versie kreeg en een verband aanging met<br />
e Huffington Post. Bestaat niet uit nieuws maar uit korte<br />
opiniestukjes (views not news) van bekende internationale<br />
schrijvers. Beoogt ‘maatschappelijke debatten te ontketenen<br />
en bestaande debatten te stimuleren’.<br />
La Repubblica<br />
Italië, dagblad, oplage 650.000<br />
Was bij de oprichting in 1976 vernieuwend wat betreft inhoud<br />
(belangrijkste nieuws ongeacht thema vóór in de krant), vorm<br />
(eerste krant op Berliner-formaat in Italië) en verspreiding.<br />
Staat politiek het dichtst bij de Democratische Partij (PD).<br />
Uitte met name gedurende Berlusconi’s laatste ambtsperiode<br />
steeds meer kritiek op de regering. Qua oplage de concurrent<br />
van Il Corriere della Sera.<br />
Trud<br />
Sofia, dagblad, oplage 100.000<br />
‘Het werk’ is opgericht in 1936 en is daarmee een van de<br />
oudste titels van Bulgarije. De voormalige vakbondskrant<br />
is na de val van het communisme met zijn tijd meegegaan.<br />
Trud heeft vooral oog voor faits divers, maar biedt soms ook<br />
ruimte voor grotere reportages en onthullingen uit de<br />
Bulgaarse politiek.<br />
Al-Ahram<br />
Egypte, dagblad, oplage 600.000<br />
Lange tijd is ‘De Piramides’ de krant geweest die het officiële<br />
standpunt van het regime uitdroeg. Gedurende de opstanden<br />
in de winter van 2011 liet het dagblad een supplement<br />
Chabab Al-Tahrir (De jongeren van het Tahrirplein) redigeren<br />
door hun jonge journalisten. Na het vertrek van Mubarak is<br />
hoofdredacteur Hani Shukrallah de laan uit gestuurd.<br />
The European<br />
01<br />
Los Angeles Times<br />
Verenigde Staten, dagblad, oplage 657.000<br />
03<br />
The New York Times<br />
Verenigde Staten, dagblad, oplage 1.160.000<br />
05<br />
Semana<br />
Colombia, weekblad, oplage 180.000<br />
07<br />
The Observer<br />
Ver. Koninkrijk, zondagskrant, oplage 449.000<br />
Meest links georiënteerde van de grote Met 1.000 journalisten, 29 vestigingen Een van de beste weekbladen van Latijns- Oudste kroonjuweel van de Britse kwali-<br />
Amerikaanse kranten. Belangrijke nieuws- in het buitenland en meer dan tachtig Amerika vanwege de onafhankelijkteitspers. Uit dezelfde groep als e Guardian<br />
bron voor de entertainment-industrie Pulitzerprijzen is e New York Times de heid, de inhoudelijke kwaliteit en de maar met liberale signatuur.<br />
en winnaar van vele Pulitzerprijzen. belangrijkste krant van het land waarin all felle kritiek op de guerrillastrijders en<br />
Eigendom van de Tribune Company in<br />
Chicago.<br />
the news that’s fit to print kan worden gelezen.<br />
Opgericht in 1851 en in 1896 in handen<br />
paramilitaire milities. Viel in de prijzen<br />
door onthullingen over banden tussen<br />
08<br />
Libération<br />
Frankrijk, dagblad, oplage 151.000<br />
gekomen van de familie Ochs-Sulzberger. politici en extreem-rechtse gewapende Opgericht in 1973 o.a. door Jean-Paul Sartre.<br />
El Nuevo Herald<br />
02<br />
Verenigde Staten, dagblad, oplage 95.000<br />
In 1977 voor het eerst uitgebracht als bij-<br />
04<br />
Razón Pública<br />
Colombia, razonpublica.com, website<br />
groeperingen.<br />
06<br />
The Guardian<br />
De Libé hoort inmiddels bij de grote Franse<br />
dagbladen. Nieuwsgierig en brutaal.<br />
lage van de Miami Herald, staat sinds 1986<br />
op eigen benen. Dé Spaanstalige krant (de<br />
Webzine, in 2008 opgericht door intellectuelen<br />
verenigd in de non-profit Fundación<br />
Verenigd Koninkrijk, dagblad, oplage 332.000<br />
Onafhankelijke kwaliteitskrant van<br />
09<br />
Le Monde<br />
Frankrijk, dagblad, oplage 345.000<br />
tweede en meest gelezen in de VS) van de Razón Pública (Stichting Publieke Rede) linkse signatuur. Sinds 1821 thuisbasis Toonaangevend en zeer gehecht aan zijn<br />
latinogemeenschap in Miami.<br />
die het algemeen belang wil dienen. ‘Om van de meest gerespecteerde columnis- onafhankelijkheid van de politieke en<br />
daadwerkelijk te weten wat er in Colombia ten en journalisten. Altijd zeer kritisch economische machtscentra. Werd in 1944<br />
gebeurt’, luidt de ondertitel.<br />
ten opzichte van de overheid en andere opgericht op initiatief van De Gaulle en<br />
instituten.<br />
is sinds 2001 mede-eigenaar van Courrier<br />
International.<br />
01<br />
02<br />
04<br />
05<br />
03
11<br />
06 07<br />
08 09<br />
10<br />
La Repubblica<br />
trud<br />
al-ahram<br />
10<br />
Revue des deux Mondes<br />
Frankrijk, maandblad, oplage 8.000<br />
13<br />
Aftonbladet<br />
Zweden, dagblad, oplage 450.000<br />
15<br />
Novye Izvestia<br />
Rusland, dagblad, oplage 107.200<br />
Literair, politiek en cultureel tijdschrift In 1833 opgericht, in 1956 overgenomen Voortgekomen in 1997 uit een afscheiding<br />
dat in 1829 werd opgericht om een brug door de vakbond voor werknemers LO van Izvestia. Gaat er prat op ‘het eerste<br />
te slaan tussen Frankrijk en de Verenigde (sindsdien sociaal-democratisch gebleven) Russische dagblad in kleur’ te zijn. Zonder<br />
Staten. Veel schrijvers van naam hebben en vandaag de dag voor de helft in handen de status van zijn grote voorganger, maar<br />
hun bijdrage geleverd.<br />
van de Noorse persgroep Schibsted.<br />
De meest gelezen krant van het land zorgt<br />
de krant is populair en van goede kwaliteit.<br />
11<br />
Der Spiegel<br />
Duitsland, weekblad, oplage 976.000<br />
regelmatig voor levendige debatten in de<br />
Zweedse media.<br />
16<br />
Today<br />
Singapore, dagblad, oplage 584.000<br />
Sinds 1947 uiterst onafhankelijk, stan-<br />
Engelstalige krant in handen van een<br />
daard voor onderzoeksjournalistiek, kri-<br />
groep bedrijven onder de naam Mediacorp.<br />
tisch over rechts.<br />
Verschijnt tweemaal per dag en probeert<br />
na de Strait Times het meest gelezen dagblad<br />
te zijn. Mijdt kritiek op de regering.<br />
Profil<br />
12<br />
Oostenrijk, weekblad, oplage 97.000<br />
Serieus en links georiënteerd. Onderdeel<br />
van de News Publishing Group, die met<br />
vijftien tijdschriften in het schap marktleider<br />
is in Oostenrijk.<br />
13<br />
12<br />
14<br />
15<br />
Al-Ahram Weekly<br />
14<br />
Egypte, weekblad, oplage 30.000<br />
In de Arabische wereld een vooraanstaand<br />
Engelstalig weekblad. Wordt uitgegeven<br />
door dagblad Al-Ahram maar is zelfstandig,<br />
objectief en staat minder dicht bij de<br />
regering.<br />
16<br />
01<br />
bronnen<br />
locatie aangehaalde bronnen<br />
dossier Crisisbeleid (vanaf p. 12)<br />
landen, besproken in dit nummer
Het Amsterdamse visrestaurant<br />
waar de hele wereld aanschuift!<br />
Dagelijks geopend van 17.00 tot 24.00 uur<br />
Spuistraat 247 | 1012 VP Amsterdam<br />
Reserveren: +31(0)20 624 18 31<br />
seafood@lucius.nl | www.lucius.nl<br />
idee: studio rene bakker | tekening: gijs mathijs klunder
6 Bronnen<br />
360 haalt de beste journalistiek uit alle windstreken. Een<br />
overzicht van de bronnen waaruit voor dit nummer is geput.<br />
10 Wereldnieuws<br />
Actuele gebeurtenissen wereldwijd, in woord, beeld en citaat.<br />
12 Bezint eer ge bezuinigt<br />
Paul Krugman, Alain-Gérard Slama en Joseph Stiglitz over<br />
nieuwe ideeën voor Europa in tijden van crisis. En over het<br />
gevaar van te lang vasthouden aan oude.<br />
24 Lage Landen<br />
Nederland en België door de ogen van de wereld. Le Monde<br />
op reportage in de Rotterdamse wijk Bospolder.<br />
horizon<br />
46 Makelaar in ko ko e, geen Droogstoppel<br />
In Oeganda groeien de ko ko ebonen niet alleen, ze worden er tegenwoordig<br />
ook gebrand en verpakt voor de Amerikaanse markt. Op initiatief van een<br />
vindingrijke Oegandese ondernemer.<br />
56 Fighting Words<br />
Je naam op internet laten verschijnen is geen kunst. Wat telt is je<br />
naam op een boek. In Ierland en Engeland organiseren gevestigde<br />
schrijvers als Roddy Doyle en Nick Hornby schrijfcursussen in<br />
achterstandswijken.<br />
54 Maestro Mario Vargas Llosa<br />
Er is niks tegen de lichtheid van ontspanningsliteratuur,<br />
als het maar geen absolute norm wordt.<br />
de continenten<br />
inhoud<br />
26 Muzikale apologie van de misdaad<br />
europa | Roberto Saviano, schrijver van het beroemde boek over de Camorra,<br />
duikt in de wereld van de ma aliedjes. Zoete melodietjes met teksten harder<br />
dan rap.<br />
32 Can we all get along?<br />
amerika’s | Rodney King is een naam die groter is dan de man die hem<br />
draagt. Twintig jaar na de Rodney King-rellen in Los Angeles is King nog<br />
steeds een slachto er van zijn lot.<br />
39 De hoogopgeleide hoofddoek<br />
azië | Jason Burke, Azië-specialist van e Guardian, constateert een toename<br />
van het aantal gesluierde vrouwen in Pakistan, met name in de betere<br />
kringen.<br />
42 ‘Syrië is geen land voor tere zielen’<br />
midden-oosten | De rebellen in Syrië hebben niet méér respect voor de<br />
mensenrechten dan het regime. Portret van de ‘gra rigade’ in Homs.<br />
44 Stammenstrijd en voedselschaarste<br />
afrika | Soedan en ’s werelds nieuwste land, het vorig jaar afgescheiden<br />
Zuid-Soedan, balanceren op de rand van nieuw geweld.
ZIMBABWE<br />
Dollars graag<br />
In 2008, toen de hyperinfl atie in<br />
Zimbabwe op haar hoogtepunt was,<br />
vormden zich voor de banken iedere<br />
morgen lange rijen mensen die miljarden<br />
Zimbabwaanse dollars wilden<br />
innen. Bedragen in die orde van grootte<br />
correspondeerden destijds met de<br />
prijs van een brood, schrijft e Wall<br />
Street Journal. Sinds de regering in 2009<br />
besloot de nationale valuta te verwisselen<br />
voor de Amerikaanse dollar (in<br />
totaal is er nu bijna 7 miljard dollar<br />
in omloop) gaan de zaken iets beter.<br />
Hoewel deze maatregel de infl atie en<br />
de uittocht van investeerders heeft<br />
afgeremd en de economie heeft doen<br />
groeien, staan de burgers nog altijd<br />
zeer wantrouwend tegenover de capaciteiten<br />
van de regering om fi nanciële<br />
kwesties in goede banen te leiden.<br />
Liefst brengen zij hun geld niet naar<br />
de bank. Deze zijn hierdoor minder<br />
goed in staat om bedrijven te fi nancieren.<br />
De economische groei waar –<br />
door spanningen in het land zouden<br />
verminderen, blijft zo uit. De werk–<br />
loosheid ligt in Zimbabwe nog altijd<br />
op 90 fen hebben de meeste mensen<br />
een uitzichtloze toekomst.<br />
George Soros<br />
Amerikaans miljardair<br />
wereldnieuws<br />
© Reuters<br />
Pessimistisch: ‘Europa doet me denken<br />
aan de Sovjet-Unie: de Europese Unie<br />
loopt het risico te worden ondermijnd<br />
door de eurocrisis.’ De succesvolle<br />
belegger van Hongaarse afkomst ziet de<br />
toekomst somber in.<br />
(The Wall Street Journal, New York,<br />
Verenigde Staten)<br />
pagina 10 nr. 13 12 mei tot 26 mei 2012<br />
kazachstan<br />
Verzoend met Borat | De autoriteiten van Kazachstan hebben hun gevoel voor<br />
humor teruggevonden, volgens Eurasia.net. Zij erkennen nu pas de satire in Borat, de<br />
fi lm die hun land schetst als een seksistische, racistische en antisemitische natie waar<br />
gefermenteerde paardenpis de nationale drank is en vrouwen geen stemrecht hebben.<br />
De regering liet destijds in een paginagrote advertentie in The New York Times<br />
weten dat het helemaal niet waar is. De minister van Buitenlandse Zaken gaf onlangs<br />
toe dat het toerisme sinds Borat enorm is toegenomen. De fi lm kwam weer ter sprake<br />
nadat de parodie die Sacha Baron Cohen (ook bekend als Ali G) op het Kazachstaanse<br />
volkslied maakte, per ongeluk werd gespeeld bij een prijsuitreiking in Koeweit.<br />
VERENIGD KONINKRIJK<br />
Crime app<br />
Aan de vooravond van de Olympische<br />
Spelen heeft de Metropolitan Police<br />
een nieuw middel in de strijd gegooid<br />
tegen de kleine criminaliteit: een app<br />
genaamd Facewatch ID. Londenaren<br />
die hun postcode invoeren op deze app<br />
krijgen beveiligingscamera beelden te<br />
zien van mensen die in hun buurt kleine<br />
vergrijpen hebben gepleegd. Alleen<br />
de politie kan zulke beelden uploaden.<br />
Mocht iemand herkend worden dan<br />
kan men dat de politie middels de app<br />
direct laten weten. Als de app aanslaat<br />
zal het werken als afschrikmiddel terwijl<br />
het publiek een inkijkje krijgt in<br />
de taken van de politie. De oude ineffi<br />
ciënte benadering waarbij agenten<br />
Brima Abdulai Sheriff<br />
Hoofd Amnesty International in Sierra Leone<br />
Bezorgd: ‘Het is slechts het topje van de<br />
ijsberg. Er zijn duizenden mensen die<br />
verantwoordelijk zijn voor slachtingen,<br />
verkrachtingen en verminkingen en<br />
nooit zijn vervolgd.’ Over ex-president<br />
van Liberia Charles Taylor die in Den Haag<br />
schuldig is bevonden aan oorlogsmisdaden.<br />
(The Guardian, Londen, Verenigd Koninkrijk)<br />
foto’s tonen aan ooggetuigen wordt<br />
langzaam maar zeker overgenomen<br />
door een hybride aanpak waarbij foto’s<br />
worden verspreid via smartphones.<br />
Op den duur wordt menselijk ingrij–<br />
pen zelfs overbodig, stelt onderzoeker<br />
Evgeny Mozorov op het blog van de<br />
London Review of Books. De afgelopen<br />
twee maanden zijn dankzij de app 29<br />
mensen voor het gerecht gedaagd.<br />
Hugh Laurie<br />
Brits acteur in Hollywood<br />
© Getty, DR<br />
© Cision<br />
Getransformeerd: ‘Ik denk dat er niemand<br />
is die zo veel is veranderd als ik’,<br />
zegt de man die jarenlang Dr. House heeft<br />
gespeeld en niet weet of hij zal terugkeren<br />
naar Engeland.<br />
(Vanity Fair, New York, Verenigde Staten)<br />
Tsjechië<br />
Zware jongens<br />
Het leger in Tsjechië is te dik. Volgens<br />
een onderzoek gebaseerd op medische<br />
keuringen, is de helft van de 22.000<br />
beroepsmilitairen te zwaar, bij een<br />
op de zeven is sprake van obesitas. De<br />
legerleiding heeft daarom besloten via<br />
een ‘medisch’ plan het probleem te lijf<br />
te gaan. Een legerarts die door Lidove<br />
noviny wordt geciteerd meent echter<br />
dat ‘het leger zou moeten worden<br />
verplicht tot meer lichamelijke activiteit.<br />
Dat zou natuurlijker zijn en de<br />
staat bovendien minder geld kosten.‘<br />
‘Als we een volksleger met dienstplicht<br />
hadden, dan zouden de militairen<br />
een afspiegeling vormen van een<br />
wat verslapte bevolking’, aldus het<br />
commentaar van de krant. Sinds<br />
2004 heeft Tsjechië een beroepsleger<br />
en zouden ‘eergevoel en beroepsverantwoordelijkheid’<br />
van de militairen<br />
verwacht kunnen worden, vindt de<br />
krant.<br />
VERENIGDE STATEN<br />
Big Hy, piraat en weldoener<br />
Hyman Strachman, een 92-jarige<br />
Amerikaanse veteraan uit de Tweede<br />
Wereldoorlog, is in de ogen van Hollywood<br />
een dief, maar een held voor het<br />
Amerikaanse leger, schrijft de New York<br />
Times. Jarenlang verstuurde hij illegaal<br />
gekopieerde fi lms naar Amerikaanse<br />
soldaten die gestationeerd zijn in Irak<br />
en Afghanistan. Hij deed dit vrijwillig<br />
maar had er op een gegeven moment<br />
een dagtaak aan: in 2007 en 2008<br />
kopieerde hij 80.000 fi lms per jaar.<br />
In totaal heeft hij 300.000 dvd’s verstuurd.<br />
Kosten voor dit liefdadigheidswerk:<br />
30.000 dollar. Het gaf hem een<br />
bezigheid na de dood van zijn vrouw.<br />
wat zij zeggen<br />
Mitt Romney<br />
Republikeins presidentskandidaat<br />
Simplistisch: ‘Wij hebben jongeren altijd<br />
aangemoedigd: drink een biertje, ga<br />
ervoor, neem risico en ga studeren, leen<br />
geld en start een bedrijf.’ Aansporingen<br />
voor Republikeinse studenten aan de<br />
Universiteit Otterbein in Ohio.<br />
(The Huffington Post, New York,<br />
Verenigde Staten)
DUITSLAND<br />
De volksaard doorgrond<br />
Een naslagwerk dat maandenlang steevast<br />
behoort tot de best verkochte boeken<br />
van een land? In Duitsland hebben<br />
schrijvers Richard Wagner en Thea Dorn<br />
dat voor elkaar gekregen met Die deutsche<br />
Seele, een glossarium bestaande uit 62<br />
lemmata (van Abendbrot tot Zerrissenheit)<br />
en dat zich richt op de onderdelen van<br />
de Duitse ‘nationale persoonlijkheid’.<br />
‘Duitsers houden zich nu eenmaal graag<br />
bezig met zichzelf en wie dat als cliché<br />
beschouwt, zal in deze verzameling heel<br />
veel bewijs tegenkomen voor deze stelling’,<br />
schrijft de Frankfurter<br />
Allgemeine Zeitung. Het boek is een mix<br />
van enerzijds speelse essays, gedichten<br />
en verzonnen dialogen en anderzijds<br />
serieuze historische feiten en gebeurtenissen.<br />
Het lemma Musik wordt met<br />
het trio Bach, Beethoven en Wagner het<br />
uitvoerigst behandeld en draait om de<br />
stelling of ‘de vraag naar muziek leidt<br />
naar het binnenste van de Duitse ziel’.<br />
Verenigde Staten<br />
Sluit u af!<br />
Het kost een paar centen, maar dan<br />
heb je ook niks meer. Voor 10 dollar<br />
acht uur lang volstrekt géén internet,<br />
geef toe, dat is een koopje! U kunt het<br />
ook iets geraffineerder krijgen, voor 15<br />
dollar. Dan is de internetafsluiting niet<br />
geheel waterdicht, maar worden alleen<br />
de sociale netwerken als Facebook en<br />
Twitter geblokkeerd. De rustbevorderende<br />
software (Freedom en Anti-Social<br />
geheten) van de Amerikaanse wetenschapper<br />
Fred Stutzman (hij onderzoekt<br />
sociale media aan de Carnegie<br />
Mellon University) is al honderdduizenden<br />
keren gedownload, meldt de<br />
website Ars Technica.<br />
wat zij vinden<br />
Fazil Say<br />
Turkse pianist<br />
Vrijdenkend: ‘Ik denk dat het tijd is om<br />
me in Japan te vestigen.’ Haalde zich de<br />
woede op de hals van moslims door twitterend<br />
te verkondigen atheïst te zijn.<br />
(Hürriyet, Istanbul, Turkije)<br />
Van Mars naar Mali<br />
Wat zou moeilijker zijn, een ruim-<br />
tesonde naar Mars te sturen of Mali<br />
uit de huidige chaos halen? Cheik<br />
Modibo Diarra (60) zal het weten.<br />
Deze ruimtevaartdeskundige is<br />
nu premier van Mali. Na zijn bui-<br />
tengewoon succesvolle carrière bij<br />
de NASA, heeft hij vorig jaar een<br />
eigen partij in zijn geboorteland<br />
opgericht, en overwoog hij zich<br />
kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen.<br />
Die verkiezingen<br />
werden doorkruist door de<br />
staatsgreep van 22 maart jl. Diarra<br />
is door interim-president Traoré tot<br />
premier benoemd zonder verdere<br />
consultaties.<br />
Na zijn studie in Parijs en Washington<br />
wilde Diarra onderwijzer<br />
worden. Maar zijn talent werd<br />
opgemerkt door ingenieurs van<br />
het Jet Propulsion Laboratory, verantwoordelijk<br />
voor het Deep Space<br />
Network van NASA. Diarra’s roem<br />
werd gevestigd toen in 1997 de door<br />
hem ontwikkelde en gelanceerde<br />
ruimtesonde Pathfinder succesvol<br />
landde op Mars en meetgegevens<br />
en foto’s van de Rode Planeet naar<br />
de aarde stuurde.<br />
In 1999 richtte Modibo Diarra de<br />
Pathfinder Association op om de<br />
Afrikaanse jeugd, vooral meisjes, te<br />
interesseren voor de wetenschap.<br />
In Bamako, de hoofdstad van Mali,<br />
opende hij een laboratorium. Zijn<br />
doel is het dichten van de 'digitale<br />
kloof' tussen de derde wereld en de<br />
rest van de wereld. ‘Politiek’ betekent<br />
oorspronkelijk ‘het oplossen<br />
van problemen in de gemeenschap’,<br />
zegt Diarra. ‘Ik denk dat ik aan de<br />
oplossing van veel problemen heb<br />
bijgedragen en dat zal ik blijven<br />
doen.’<br />
Kevin Lee<br />
Australisch priester<br />
Zondaar: ‘Veel priesters leiden een<br />
dubbelleven.’ Tegen zijn parochianen,<br />
nadat hij bekend had al een jaar<br />
getrouwd te zijn. Lee is nu bezig een<br />
boek te schrijven over zijn ervaringen.<br />
(NBC)<br />
Alexander Rahr<br />
Duits Ruslanddeskundige<br />
Kritisch: ‘Poetin ziet zichzelf nu al als<br />
een historische figuur, maar de echte<br />
problemen van een generatie die dertig<br />
jaar jonger is dan hij, moet hij nog oplossen.’<br />
Over de protesten tegen Poetins<br />
derde termijn als president van Rusland.<br />
(The New York Times, New York, VS)<br />
wereldnieuws<br />
Ken Wright<br />
Kapitein bij de Navy Seals<br />
© Bertrand Guay / ANP<br />
Ongerust: ‘Dit zal geen makkie worden.’<br />
Wright heeft de leiding bij de jacht op<br />
Joseph Kony, de leider van het Lord’s<br />
Resistance Army (LRA), die zich al<br />
jaren schuilhoudt in de oerwouden<br />
van Centraal-Afrika.<br />
(Le Monde, Parijs, Frankrijk)<br />
12 mei tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 11
dossier<br />
De angst voor herhaling<br />
Self fulfi lling prophecy<br />
We slaan en worden om de oren geslagen met vergelijkingen.<br />
De economische crisis brengt de eindeloos lange rijen voor het<br />
arbeidsbureau terug, straks herbeleven we de magere jaren<br />
dertig. Een self fulfi lling prophecy ligt op de loer. Maar de<br />
oorzaak van deze malaise is een hele andere.<br />
Een failliete investeerder probeert<br />
zijn luxueuze roadster te verkopen<br />
in New York tijdens de crash in 1929<br />
© Bettmann / Corbis<br />
pagina 12 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
crisisbeleid
crisisbeleid dossier<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 13
dossier<br />
Geplaagd door een<br />
tijdelijke achteruitgang<br />
In tijden van crisis zoekt iedereen houvast. Historici projecteren de<br />
ontreddering van het heden graag op het verleden. Het fundamentele<br />
verschil is dat we weliswaar opgejaagd worden door intolerantie en een<br />
steeds machtiger wordende staat, maar niet worden bedreigd door een<br />
totalitaire regressie, zegt Alain-Gérard Slama, commentator van Le Figaro.<br />
Revue des Deux Mondes – Parijs<br />
S<br />
inds de tweede helft van 2008<br />
wordt Europa gekweld door de<br />
angst voor een herhaling van de<br />
grote crisis uit 1929, toen een noodlottige<br />
opeenvolging van gebeurtenissen<br />
leidde van Zwarte Donderdag op 24<br />
oktober van dat jaar tot aan de opkomst<br />
van de totalitaire regimes. Maar als we<br />
serieus naar de oorzaken en de historische<br />
context van de malaise in de jaren<br />
dertig kijken en deze vergelijken met<br />
de huidige situatie, dan valt op hoe<br />
enorm groot de verschillen zijn. Des te<br />
frappanter is het dat er ook grote overeenkomsten<br />
zijn, als je kijkt naar de<br />
gevolgen die beide crises op de ontwikkeling<br />
van politieke denkbeelden hebben<br />
gehad.<br />
Net als in 1929 wordt het<br />
liberale en parlementaire<br />
systeem ter discussie<br />
gesteld<br />
Net zoals men in 1929 meende dat het<br />
‘einde van de wereld’ nabij was, zo is<br />
nu een van de meest besproken thema’s<br />
door commentatoren van de crisis<br />
– of het nu economen, politici of intellectuelen<br />
zijn – het idee dat we ‘een<br />
nieuwe wereld’ binnengaan. In beide<br />
gevallen, zowel vroeger als nu, is het<br />
het liberale en parlementaire kapitalistische<br />
systeem dat ter discussie wordt<br />
gesteld.<br />
Het gevaar waar we vooral voor moeten<br />
oppassen is dat de publieke opinie<br />
en de ontwikkeling van ideeën, door<br />
een enigszins onverantwoordelijk pro-<br />
pagina 14 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
ces van self-fulfilling prophecy, in<br />
dezelfde richting zouden afglijden als<br />
het geval was in het decennium dat<br />
voorafging aan de Tweede Wereldoorlog:<br />
naar het op radicale wijze bestrijden<br />
van onze liberale waarden, wat in<br />
de jaren dertig bijna de ondergang van<br />
de democratieën betekende. De<br />
belangrijkste oorzaak van de crisis van<br />
1929 was niet de ineenstorting van de<br />
bankenwereld, die wij nu meemaken,<br />
maar de overconsumptie die na de Eerste<br />
Wereldoorlog ontstond.<br />
Koopwoede<br />
In de Verenigde Staten was na een eerste<br />
voorteken in 1921 een ongekende<br />
en explosieve groei ingezet. Hierdoor<br />
ontstond een klimaat van euforie, dat<br />
een proces van overproductie op gang<br />
bracht, waarna de prijzen uiteraard<br />
kelderden. Tegelijkertijd raakten de<br />
boeren en de werknemers bevangen<br />
door koopwoede en staken zij zich tot<br />
over hun oren in de schulden. Het<br />
onhandige stabilisatiebeleid van de<br />
centrale banken en de anarchie van<br />
beursspeculaties op het verkeerde<br />
moment hebben de deflatie verder<br />
versneld en werkten de recessie, stijging<br />
van de werkloosheid en het toenemende<br />
aantal faillissementen van<br />
banken in de hand.<br />
De oorzaak van de huidige crisis is<br />
terug te voeren op een proces dat<br />
tegenovergesteld is aan dat van 1929,<br />
en heeft zich in drie fasen ontwikkeld.<br />
De belangrijkste oorzaak was aanvankelijk<br />
het uiterst lakse monetaire<br />
beleid dat de Amerikaanse centrale<br />
bank, de Federal Reserve, in de eerste<br />
jaren van deze eeuw in de praktijk<br />
bracht. Zij verlaagde haar rentepercentages<br />
twee keer, eerst om de internetzeepbel<br />
het hoofd te bieden en daarna<br />
om te voorkomen dat de economische<br />
bedrijvigheid na de aanslagen van 11<br />
september 2001 zou verslappen. Het<br />
streven om het eigen woningbezit<br />
onder de allerarmsten te stimuleren<br />
leidde vervolgens tot het beruchte<br />
optuigen van de zogenoemde subprimes,<br />
hypotheken met een variabele rente,<br />
waarbij de kredietwaardigheid van de<br />
hypotheekaanvragers niet altijd werd<br />
geverifieerd. We weten hoe het verder<br />
ging: steeds meer leningen werden<br />
niet afbetaald, de huizenprijzen daalden<br />
fors, het was onmogelijk om de<br />
verliezen van de banken precies in<br />
kaart te brengen en de interbancaire<br />
markt droogde op. De val van Lehman<br />
Brothers zette ten slotte een kettingreactie<br />
in werking die zich ook al tijdens<br />
de crisis van 1929 had voorgedaan: een<br />
kredietcrisis, recessie, deflatie en een<br />
werkloosheid die zich geleidelijk aan<br />
uitbreidt naar alle sectoren en alle landen.<br />
De situatie was door de subprimes<br />
op de Amerikaanse onroerendgoedmarkt<br />
180 graden gedraaid en leidde<br />
een wereldwijde economische crisis in.<br />
Wrevel over materialisme<br />
De belangrijkste les die we uit deze zo<br />
verschillende crisissituaties moeten<br />
crisisbeleid<br />
trekken, is dat de politieke gevolgen<br />
ervan niet dezelfde reikwijdte mogen<br />
hebben. We mogen dan momenteel<br />
graag uitweiden over het democratisch<br />
tekort waar alle gekozen volksvertegenwoordigingen<br />
en alle instellingen<br />
mee te maken hebben, maar dit wantrouwen,<br />
dat dreigt om te slaan in<br />
onverschilligheid, valt absoluut niet te<br />
vergelijken met de wrok die oud-strijders<br />
na de Eerste Wereldoorlog tegen<br />
zowel parlementariërs als burgers<br />
koesterden. Van het betreurenswaardige<br />
fenomeen waarbij mensen zich<br />
terugtrekken in hun eigen gemeenschap<br />
en identiteit gaat een veel geringere<br />
dreiging uit dan van de<br />
psychische shock die door de slachtingen<br />
van de Eerste Wereldoorlog teweeg<br />
werd gebracht. Vanaf de jaren twintig<br />
ontstond er een soort heimwee naar de<br />
kameraadschap van de loopgraven, die<br />
van rechts tot links voeding gaf aan<br />
wrevel over genotzuchtig individualisme<br />
en over materialisme.<br />
Iedereen sloot zich aan bij een antiparlementarisme<br />
dat tegenwoordig veel<br />
minder heftig is, aangezien er geen<br />
vervangende ideologie voorhanden is,<br />
zoals wel het geval was in de tijd van<br />
het triomferende fascisme en communisme.<br />
Ondanks alles staan onze tijdgenoten<br />
in overgrote meerderheid<br />
vijandig tegenover de dictatuur en zijn<br />
ze gehecht aan de rechtsstaat. Voor<br />
hen betekent de vrijheid van meningsuiting,<br />
publicatie en vergadering nog<br />
iets. Zij weten dat er zonder onderwijs<br />
geen sprake kan zijn van vrije en verantwoordelijke<br />
burgers. Het oprukken<br />
van de dictaturen en het fascisme in<br />
Europa in de periode tussen de beide<br />
wereldoorlogen kon de argeloze waarnemer<br />
oprecht de indruk geven dat het<br />
model van de liberale democratie achterhaald<br />
was en dat de toekomst was<br />
voorbehouden aan ofwel het communisme<br />
ofwel de autoritaire regimes.<br />
Bij dit algehele afglijden van het
crisisbeleid dossier<br />
Demonstratie voor de Workers Alliance tijdens de Great Depression.<br />
Rarig was een groot staalbedrijf – © Minnesota Historical Society / Corbis<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 15
dossier<br />
Europese continent speelde de crisis<br />
van 1929 weliswaar een versnellende<br />
en versterkende rol, maar zij was er<br />
niet de oorzaak van.<br />
Alle totalitaire regimes uit de twintigste<br />
eeuw hebben een lange geschiedenis,<br />
waarvan we het beginpunt moeten<br />
situeren vanaf de jaren 1890, toen het<br />
rationalisme ter discussie werd<br />
gesteld. Maar het is wel waarschijnlijk<br />
dat het nazisme een deel van zijn aanhangers<br />
onder de grote menigte werklozen<br />
uit de administratieve sector<br />
verwierf toen de crisis Duitsland<br />
bereikte, terwijl Hitler zijn partij toen<br />
al had opgericht. Ook is het waarschijnlijk<br />
dat de crisis Hitler het enorme<br />
aantal kiezers bezorgde dat hij<br />
nodig had om op democratische wijze<br />
aan de macht te komen.<br />
In die tijd richtten de meeste democratieën<br />
zich op een sterkere staatsinterventie,<br />
een centraal geleide planning<br />
en technocratie. Maar alle stellingen<br />
om de rol van de overheid te vergroten<br />
gingen gepaard met een a raak van de<br />
democratie. Op dat moment, om precies<br />
te zijn in 1932, deed het woord<br />
‘technocratie’ zijn intrede in de Verenigde<br />
Staten, om zich vanaf 1945 in<br />
Frankrijk te doen gelden. Deze ontwikkeling<br />
wordt gezien als een mislukking,<br />
niet alleen van het economisch<br />
liberalisme, maar ook van het parlementaire<br />
stelsel. Met de crisis viel het<br />
hele institutionele systeem uiteen.<br />
Terwijl de politieke context inmid dels<br />
heel anders is en er veel minder dreiging<br />
bestaat, is het opvallend dat het<br />
antiliberalisme sinds 2009 – meer dan<br />
ooit – vrijwel het hele machtsspectrum<br />
bestrijkt en – eveneens meer dan ooit –<br />
pagina 16 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
een meerderheid in de publieke opinie<br />
voor zich lijkt te winnen.<br />
In de periode na de crisis van 2008<br />
nemen de democraten het oude liedje<br />
van de ‘beschavingscrisis’ weer op,<br />
zonder een inschatting te maken van<br />
de gevolgen daarvan.<br />
Net als in de jaren dertig houden wij<br />
het kapitalistische regime en de liberale<br />
denkbeelden verantwoordelijk voor<br />
een beschavingscrisis, terwijl we weten<br />
welke prijs er in de strijd voor de mensenrechten<br />
en voor de parlementaire,<br />
kapitalistische en individualistische<br />
democratie is betaald om het nazisme<br />
en het stalinisme te overwinnen.<br />
Een verklaring waarom deze oude,<br />
verdrongen gevoelens nu dankzij de<br />
huidige crisis weer de kop opsteken,<br />
ligt misschien in het feit dat, aan het<br />
begin van deze 21e eeuw, een opeenhoping<br />
van angsten die verband houden<br />
met het nieuwe millennium de plaats<br />
heeft ingenomen van de tastbare shock<br />
die de oorlog, de loopgraven en de<br />
werkloosheid teweegbrachten. Deze<br />
angsten ontberen weliswaar het spectaculaire<br />
karakter van het godsoordeel<br />
van de Eerste Wereldoorlog, maar grijpen<br />
daarom niet minder diep in het<br />
menselijk bewustzijn in: angst voor<br />
het einde van de wereld, vanwege de<br />
opwarming van de aarde, angst voor<br />
grote invasies, vanwege de globalisering<br />
van de communicatiemiddelen en<br />
de groeiende kloof tussen het Noorden<br />
en het Zuiden, angst voor godsdienstoorlogen,<br />
vanwege het terrorisme,<br />
angst voor grote pandemieën, enzovoort.<br />
Deze opnieuw de kop opstekende<br />
gevoelens doen het antiprogressieve<br />
besef herleven van de cyclische tijd,<br />
van de eeuwige herhaling, en komen<br />
bovenop het idee-fi xe dat de dood<br />
gekoppeld is aan de lineaire tijd: hiermee<br />
hebben wij een van de sleutels van<br />
de gedachte achter de decadente<br />
samenleving in handen. Destruam et<br />
aedifi cabo, aedifi cabo et destruam…<br />
De politieke gevolgen van deze crisis<br />
mogen niet dezelfde reikwijdte<br />
hebben als die uit de jaren dertig<br />
Vanaf 1934 werkte Arnold Toynbee aan<br />
een model over de opkomst en ondergang<br />
van beschavingen waarbij verval<br />
de onvermijdelijke en telkens terugkerende<br />
uitkomst was van een cyclische<br />
geschiedenis, naar het voorbeeld van<br />
de oude Chinese kronieken. Deze aanpak<br />
ging vergezeld van een fascinatie<br />
voor wegkwijnende beschavingen,<br />
zoals in 1932 bleek uit de slechte Franse<br />
vertaling van de titel van het belangrijkste<br />
werk van Johan Huizinga (Le<br />
Déclin du Moyen Age – ‘De neergang<br />
der Middeleeuwen’ [oorspr. Herfsttij der<br />
Middeleeuwen, 1919]): een van de constante<br />
factoren in tijden van crisis is<br />
dat historici de ontreddering van het<br />
heden projecteren op het verleden.<br />
Wantrouwen<br />
Dat geeft wel aan hoe beperkt het<br />
register van ideeën en politiek besef is.<br />
Ontbreekt het de geschiedschrijving<br />
aan verbeeldingskracht? In de periode<br />
tussen de huidige zorgen, de intellectuele<br />
crisis van de jaren 1900 en de<br />
crisisbeleid<br />
gevolgen van de shock van 1929 zijn de<br />
thema’s nauwelijks veranderd.<br />
Een van de meest levendige en telkens<br />
terugkerende twistpunten is de kritiek<br />
op de kwalijke gevolgen van de moderne<br />
beschaving, die belichaamd wordt<br />
door het liberale kapitalisme. Wantrouwen<br />
tegenover grote menigtes,<br />
minachting van burgerlijke middelmatigheid,<br />
protesten tegen de ontmenselijking<br />
die de techniek met zich<br />
meebrengt en, daaruit voortvloeiend,<br />
de verdachtmaking van de democratie<br />
en het kapitalisme, waar al het kwaad<br />
vandaan zou komen, en last but not<br />
least de verwarring van neergang – een<br />
relatief historisch begrip – met decadentie<br />
– een absoluut, moreel referentiepunt:<br />
dat waren, dat zijn de<br />
voornaamste grieven.<br />
We begrijpen nu beter hoe het op losse<br />
schroeven zetten van het erfgoed van<br />
de Verlichting, dat versterkt werd door<br />
de Eerste Wereldoorlog en opnieuw
crisisbeleid dossier<br />
werd gelegitimeerd door het duidelijke<br />
falen van het kapitalisme in 1929, eraan<br />
heeft meegewerkt dat de intellectuele<br />
en psychologische grondslag van de<br />
democratie werd ondermijnd. Iets<br />
meer dan twintig jaar na de hoopvolle<br />
verwachtingen van 1989, toen we<br />
meenden dat de defi nitieve overwinning<br />
van de liberale ideeën in zicht<br />
was, zien wij niet zonder angst toe hoe<br />
deze ondermijnende activiteiten zich<br />
opnieuw op hetzelfde doelwit richten,<br />
namelijk het universalistische indivi-<br />
dualisme van de Verlichting, volgens<br />
een proces dat zich in twee fasen heeft<br />
voltrokken. De ondermijning rukte aan<br />
het begin van de jaren negentig eerst<br />
op vanuit Midden- en Oost-Europa,<br />
dankzij het echec van liberale experimenten,<br />
en won daarna steeds meer<br />
terrein als gevolg van ‘de grootste<br />
fi nanciële en economische crisis sinds<br />
de crisis van 1929’. Aan het begin van de<br />
twintigste eeuw was deze trend al tot<br />
het hele Europese continent doorgedrongen.<br />
Maar het fundamentele ver-<br />
24 oktober 1929, Zwarte donderdag, de dag dat de beurs in New York crashte – © Bettmann / Corbis<br />
schil tussen de twee tijdperken is dat er<br />
nu geen oorlog is. We worden weliswaar<br />
geplaagd door oprispingen van<br />
intolerantie, door een tijdelijke achteruitgang<br />
van de burgerlijke vrijheden en<br />
door een opnieuw steeds machtiger<br />
wordende staat, maar we worden niet<br />
bedreigd door een totalitaire regressie.<br />
De godsdienstige opleving heeft, enkele<br />
minderheden daargelaten, nog niet de<br />
plaats van de ideologieën ingenomen.<br />
Laten we niet van het ergste uitgaan.<br />
Alain-Gérard Slama<br />
Angst voor het<br />
einde van de wereld,<br />
voor grote invasies,<br />
godsdientsoorlogen,<br />
pandemieën<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 17
dossier<br />
Verouderde modellen<br />
moeten worden herzien<br />
De Amerikaanse econoom, professor Joseph Stiglitz vindt het tijd voor een<br />
mea culpa van zijn vakgenoten. De oude modellen, die de crisis niet hebben<br />
weten te voorkomen, worden nog steeds gebruikt. We hebben het ergste<br />
nog voor de boeg, vreest hij.<br />
The European – Berlijn<br />
V<br />
oelt u zich, vier jaar na het<br />
begin van de financiële crisis,<br />
bemoedigd door de manier<br />
waarop economen die crisis hebben<br />
proberen te duiden, en door de wijze<br />
waarop de beleidsmakers iets hebben<br />
gedaan met die inzichten?<br />
Academische economen hebben een<br />
grote rol gespeeld bij het veroorzaken<br />
van de crisis. Hun modellen waren veel<br />
te simpel. Die slechte modellen hebben<br />
de beleidsmakers vervolgens doen<br />
geloven dat de markten alle problemen<br />
zouden oplossen. Na de crisis had je<br />
mogen hopen dat de academici van<br />
gedachten waren veranderd en dat<br />
de beleidsmakers óók van gedachten<br />
waren veranderd, en sceptischer en<br />
voorzichtiger zouden zijn geworden.<br />
‘Duitsland is een<br />
exportland, maar niet<br />
ieder land kan een<br />
exportland zijn’<br />
Je had mogen verwachten dat de poli-<br />
tiek – na alle foute voorspellingen uit<br />
het verleden – van de academici zou<br />
hebben geëist dat ze hun theorieën<br />
zouden herzien. Op al deze terreinen<br />
ben ik echter bijzonder teleurgesteld.<br />
Binnen de academische wereld geloven<br />
degenen die vóór de crisis in de vrije<br />
markt geloofden er vandaag de dag nog<br />
even sterk in. Slechts een paar mensen<br />
zijn van gedachten veranderd. Die wil<br />
ik complimenteren omdat ze hebben<br />
durven zeggen dat ze verkeerd zaten<br />
en dat ze een of ander onderdeel van<br />
hun modellen hebben onderschat.<br />
Maar voor het grootste deel was de<br />
reactie anders. Zij die werkelijk in de<br />
vrije markt geloofden zijn niet van<br />
mening veranderd.<br />
pagina 18 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Ik ben pas écht teleurgesteld in de<br />
Amerikaanse beleidsmakers. Ben<br />
Bernanke [voorzitter van de Federal<br />
Reserve, het federale stelsel van Amerikaanse<br />
centrale banken] houdt een<br />
toespraak en zegt dan dat er eigenlijk<br />
niets mis was met de economische<br />
theorie, maar dat de problemen<br />
schuilden in een paar details van de<br />
tenuitvoerlegging. Als je ervan uitgaat<br />
dat er niets fout zat, zul je ook niet om<br />
nieuwe modellen vragen. Dat is een<br />
grote teleurstelling.<br />
In Europa zijn economische principes<br />
als de absolute gerichtheid op de groei<br />
van het bruto binnenlands product nu<br />
onder vuur komen te liggen.<br />
De bezuinigingen zelf zullen vrijwel<br />
zeker desastreus zijn. Ze leiden tot een<br />
W-vormige recessie (‘double dip’) die<br />
vrij ernstige vormen kan aannemen.<br />
De Europese crisis zal er waarschijnlijk<br />
door verergeren. De gevolgen op de<br />
korte termijn zullen heel slecht zijn<br />
voor Europa. Maar eigenlijk draait alles<br />
om het ‘Duitse model’. Daar zitten<br />
veel aspecten aan – waaronder het<br />
sociale model – die Duitsland in staat<br />
stellen een forse daling van het bruto<br />
binnenlands product te doorstaan door<br />
veel sociale bescherming te bieden. Het<br />
Duitse model van beroepsopleidingen<br />
is ook zeer succesvol. Maar er zijn<br />
ook aspecten die minder goed zijn.<br />
Duitsland is een exportland, maar niet<br />
ieder land kan een exportland zijn.<br />
Als sommige landen een overschot op<br />
hun handelsbalans hebben, dwingen<br />
ze andere landen genoegen te nemen<br />
met een tekort op hun handelsbalans.<br />
Duitsland heeft een beleid geadopteerd<br />
dat andere landen niet kunnen imiteren<br />
en heeft geprobeerd dit aan Europa<br />
op te leggen op een manier die de<br />
Europese problemen heeft verergerd.<br />
Het feit dat sommige aspecten van het<br />
Duitse model goed zijn, betekent nog<br />
niet dat alle aspecten daarvan zomaar<br />
in heel Europa toepasbaar zijn.<br />
Wat zegt u tegen iemand die als volgt<br />
redeneert: demografische veranderingen<br />
en het einde van het industriële<br />
tijdperk hebben ervoor gezorgd dat<br />
de verzorgingsstaat financieel gezien<br />
niet langer houdbaar is. We kunnen<br />
onze schulden niet omlaag brengen<br />
zonder de kosten van de sociale voorzieningen<br />
op de langere termijn in<br />
fundamentele zin terug te dringen.<br />
Dat is absurd. De kwestie van de sociale<br />
voorzieningen heeft niets te maken<br />
met de structuur van de productie. Het<br />
heeft te maken met sociale cohesie en<br />
met solidariteit. Daarom heb ik ook<br />
zoveel kritiek op het betoog van Mario<br />
Draghi van de Europese Centrale Bank<br />
dat de sociale voorzieningen ongedaan<br />
moeten worden gemaakt. Daar<br />
zijn geen gronden voor. De Europese<br />
landen die het heel goed doen zijn de<br />
Scandinavische landen. Denemarken<br />
verschilt van Zweden, Zweden verschilt<br />
van Noorwegen – maar ze kennen allemaal<br />
een hoge graad van sociale voorzieningen<br />
en ze groeien ook allemaal.<br />
Het betoog dat het antwoord op de<br />
huidige crisis moet zijn dat de sociale<br />
crisisbeleid<br />
voorzieningen moeten worden afgebroken,<br />
komt erop neer dat de rijkste<br />
1 procent zegt een nóg groter deel van<br />
de koek te willen hebben. Maar als de<br />
meerderheid van de bevolking niet van<br />
het systeem profiteert, is het systeem<br />
een mislukking. Ik wil het niet meer<br />
over het bruto binnenlands product<br />
hebben, ik wil het hebben over wat er<br />
met de meeste burgers gebeurt.<br />
‘De Scandinavische landen kennen allemaal een hoge<br />
graad van sociale voorzieningen en ze groeien ook<br />
allemaal’
crisisbeleid dossier<br />
Is politiek links erin geslaagd deze<br />
kritiek goed te verwoorden?<br />
De Amerikaanse econoom Paul<br />
Krugman is heel goed geweest in het<br />
verwoorden van de kritiek op de bezuinigingsretoriek.<br />
Er was ook bredere<br />
kritiek, maar ik weet niet zeker of die<br />
wel is aangekomen. De cruciale vraag<br />
is nu hoe we economische systemen<br />
waarderen. Het is nog niet volledig<br />
uitgekristalliseerd, maar ik denk dat<br />
we deze slag wel zullen winnen. Zelfs<br />
politiek rechts begint ermee in te<br />
stemmen dat het bruto binnenlands<br />
product geen goede maatstaf is voor<br />
economische vooruitgang. De notie<br />
van het welzijn van de meeste burgers<br />
is niet iets waar iemand echt lang<br />
over na hoeft te denken. De Occupybeweging<br />
is zeer succesvol geweest in<br />
het aankaarten van deze ideeën. Maar<br />
de grote zorg is dat de beweging er<br />
misschien niet zo goed in is geslaagd<br />
de boodschap ook daadwerkelijk te<br />
laten aanslaan.<br />
Hoe geraken we nu van het praten<br />
over economische ongelijkheid tot het<br />
verwezenlijken van tastbare veranderingen?<br />
Zoals u al eerder hebt gezegd<br />
is de theoretische onderkenning van<br />
economische problemen vaak niet<br />
goed omgezet in beleid.<br />
Als mijn voorspellingen over de<br />
gevolgen van de bezuinigingen correct<br />
zijn, zullen we een nieuwe golf van<br />
protestbewegingen zien ontstaan. De<br />
crisis is in 2008 begonnen. We zitten<br />
nu in het vijfde jaar, en de problemen<br />
zijn nog steeds niet opgelost. Er is niet<br />
eens licht zichtbaar aan het einde van<br />
de tunnel. Als we die conclusie eenmaal<br />
hebben bereikt, zal het discours<br />
veranderen.<br />
De situatie moet eerst nog veel slechter<br />
worden voordat zij zal verbeteren?<br />
Ja, ik ben bang van wel.<br />
Professor Joseph Stiglitz – © Orjan F. Ellingvag / Corbis<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 19
dossier<br />
Een stap in de goede richting<br />
met Monsieur Normal<br />
Het teleurstellende economische nieuws van de<br />
afgelopen tijd toont de risico’s van bezuinigingen aan.<br />
Met de verkiezing van de socialist François Hollande<br />
tot president van Frankrijk dient zich misschien een<br />
alternatief aan.<br />
The Guardian – Londen<br />
I<br />
emand merkte laatst in een televi-<br />
siestudio op dat ‘de meeste mensen<br />
niet net zo geïnteresseerd zijn in<br />
de Leveson Inquiry [onderzoek naar de<br />
praktijken van Rupert Murdoch en zijn<br />
News International] als de media. De<br />
meeste mensen maken zich veel meer<br />
zorgen over de economie’. En gelijk<br />
hebben ze, dacht ik. Dus ik was verheugd<br />
te zien dat de volwassen kranten,<br />
The Financial Times, The Guardian en<br />
The Independent, die dag openden met<br />
het alarmerende nieuws dat de Britse<br />
economie in het eerste kwart van 2012<br />
met 0,2 procent was geslonken.<br />
De krimp van 0,3 procent in het laatste<br />
kwartaal van 2011 leek een bevestiging<br />
van de al zo lang gevreesde dubbele<br />
dip, de eerste sinds de oliecrisis van<br />
1975. Sodeju! Dan was, zo schreven economische<br />
journalisten al snel, de bankencrisis<br />
in 2007-2008 dus het begin<br />
van de langste recessie in honderd jaar.<br />
De output van Groot-Brittannië ligt<br />
nog steeds 4,3 procent onder het hoogtepunt<br />
in 2006. Nogmaals: sodeju!<br />
Deflationisten<br />
Tot nog toe hebben de deflationisten,<br />
die de afbetaling van de staatsschuld<br />
boven hernieuwde groei en werkgelegenheid<br />
stellen, zowel in het door<br />
Duitsland geleide Europa als in het fier<br />
onafhankelijke domein van het pond<br />
sterling de overhand gehad. Maar een<br />
terugkerende recessie aan beide zijden<br />
van het Kanaal toont aan dat matiging<br />
haar doel voorbij kan streven.<br />
De val van de Nederlandse coalitie over<br />
de bezuinigingen herinnert ons er<br />
pagina 20 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
weer aan dat politieke onrust en instabiliteit<br />
zich niet hoeven te beperken<br />
tot Griekse en Spaanse heethoofden.<br />
Het feit dat François Hollande, Monsieur<br />
Normal, de presidentsverkiezingen in<br />
Frankrijk heeft gewonnen, is ook weer<br />
zo’n aanwijzing van een nuttige koersverandering,<br />
en misschien wel van een<br />
totaal andere strategie.<br />
Wat kunnen we doen? Er tekenen zich<br />
twee stromingen af. De ene groep vindt<br />
dat de Bank of England door moet gaan<br />
met meer kwantitatieve versoepeling.<br />
Ze moet de geldvoorraad vergroten<br />
door staatsobligaties van banken aan<br />
te kopen, om het kredietstelsel aan de<br />
praat te houden, al is het maar op een<br />
laag pitje. De andere veelbelovende<br />
optie die de minister van Financiën<br />
moet overwegen, is de fiscale aanpak:<br />
hernieuwde investeringen, zowel in de<br />
woningbouw als in infrastructuurprojecten<br />
zoals wegen en spoorwegen.<br />
Maar helaas, er is het afgelopen jaar<br />
veel bezuinigd door te snijden in de<br />
uitgaven, in een poging van Financiën<br />
om het structurele tekort (dat wil zeggen:<br />
het deel dat niet toe te schrijven<br />
is aan de cyclische recessie) tegen 2015<br />
weggewerkt te hebben. Daar heb je die<br />
bezuinigingen die hun doel voorbijstreven<br />
weer: pers te veel geld uit de<br />
publieke sector in een tijd waarin de<br />
private sector, zowel persoonlijk als<br />
zakelijk, bespaart op zijn schulden en<br />
wat krijg je? Een dubbele dip.<br />
Ik ben voorstander van meer investeringen.<br />
Het geld kan komen van tijdelijke<br />
belastingen of extra leningen. Het<br />
psychologische effect van dat soort<br />
acties is buitengewoon belangrijk. Het<br />
geeft de boodschap af: we kunnen wel<br />
degelijk iets doen, we zijn niet hulpeloos<br />
tegenover de storm. Na zeventig<br />
jaar blijft dat de essentiële les van de<br />
experimenten in de VS met de New<br />
Deal – sommige succesvol, andere<br />
mislukkingen – van president Franklin<br />
D. Roosevelt, beslist de grootste politieke<br />
leider van de twintigste eeuw tijdens<br />
oorlogen en depressies.<br />
‘We kunnen wel degelijk iets doen, we zijn niet<br />
hulpeloos tegenover de storm’<br />
crisisbeleid
crisisbeleid dossier<br />
Het goede nieuws is dat marktfundamentalisme<br />
afgebluft kan worden<br />
door de economische of politieke<br />
realiteit, vooral als het eigen geld<br />
van investeerders plotseling risico<br />
lijkt te lopen en er geloofwaardige<br />
alternatieven voorhanden zijn. De<br />
onstabiele vooruitzichten op groei<br />
in Groot-Brittannië en de Europese<br />
Unie lijken de twijfels van Labour<br />
(en de Liberaal Democraten)<br />
in 2010 over de snelheid waarmee<br />
het tekort aangevuld moet worden<br />
te rechtvaardigen; de coalitie<br />
bewees zichzelf en ons geen dienst<br />
door te zeggen dat Groot-Brittannië<br />
in 2010 geconfronteerd zou worden<br />
met een ‘Grieks’ alternatief – dat<br />
was toen niet waar, en nu ook niet.<br />
De overwinning van Hollande kan<br />
het voor ons allemaal een stap in de<br />
goede richting zijn.<br />
Michael White<br />
François Hollande in Forbach<br />
© Vincent Kessler / Reuters<br />
Groeibeleid onvermijdelijk<br />
Met François Hollande neemt er na zeventien<br />
jaar weer een socialist zijn intrek in het Élysée.<br />
Dat nodigt uit tot een korte historische terugblik.<br />
Profil – Wenen<br />
Met een romantisch, antikapitalistisch<br />
programma – en<br />
zijn alliantie van de Parti<br />
Socialiste met de communisten, de<br />
Union de la Gauche – behaalde François<br />
Mitterrand in 1981 een overweldigende<br />
verkiezingsoverwinning. De conservatieven<br />
hadden voor de verkiezingen nog<br />
de vrees uitgesproken dat er bij een rode<br />
zege al snel Sovjettanks over de Champs-<br />
Élysées zouden rollen. Zover kwam het<br />
niet, maar op de avond van de verkiezingsoverwinning<br />
dansten vele Parijzenaren<br />
op straat. In die meidagen hing<br />
revolutie in de lucht. En een geheel loze<br />
belofte was de propaganda van de linkse<br />
unie om een ‘breuk’ met het kapitalisme<br />
te bewerkstelligen nu ook weer niet.<br />
Naast de hoognodige maatschappelijke<br />
hervormingen, zoals decentralisatie van<br />
het bestuur, afschaffing van de doodstraf<br />
en nieuwe wetgeving voor het<br />
afbreken van zwangerschappen, werden<br />
ook iets minder revolutionaire, maar<br />
evengoed radicale economische besluiten<br />
genomen: de pensioenen werden<br />
verhoogd, er werd een minimumloon<br />
ingevoerd, er kwam arbeidstijdverkorting<br />
en de voornaamste industrieën,<br />
banken en verzekeringsmaatschappijen<br />
werden genationaliseerd.<br />
Maar nog tijdens Mitterands mandaat<br />
ontstond er een kapitaalvlucht en werd<br />
de Franse franc zwakker. Economisch<br />
stond Frankrijk aan de rand van de<br />
afgrond. Twee jaar na de verkiezingsoverwinning<br />
moest de<br />
regering van Mitterrand gas<br />
terugnemen, de meeste<br />
genationaliseerde bedrijven<br />
weer privatiseren en een<br />
aantal linkse economische<br />
hervormingen terugdraaien.<br />
Toch bleef Mitterrand<br />
nog tot 1995 aan de macht.<br />
Nu zal Frankrijk na de<br />
komende verkiezingen<br />
voor de Assemblée<br />
Nationale opnieuw rood<br />
kleuren. Maar dit keer is<br />
er op 6 mei in Parijs niet<br />
opnieuw op straat gedanst.<br />
Van François Hollande wordt geen<br />
historisch keerpunt verwacht, zoals<br />
dat bij Mitterrand wel het geval was,<br />
nu 31 jaar geleden. Hollande heeft niet<br />
gewonnen omdat de Fransen hem zo<br />
graag zijn intrek zien nemen in het<br />
presidentiële paleis, maar vooral<br />
omdat zij Nicolas Sarkozy daaruit<br />
wilden zien vertrekken.<br />
Onrust<br />
Toch zorgt het verkiezingsprogramma<br />
van Hollande voor enige onrust. Zo wil<br />
hij de Fransen die meer dan een miljoen<br />
euro per jaar verdienen voortaan<br />
75 procent belasting laten betalen<br />
over het bedrag boven dat miljoen.<br />
Met zestigduizend nieuwe leraren wil<br />
hij openbare scholen erbovenop helpen.<br />
Maar met zijn toezegging<br />
opnieuw te willen onderhandelen<br />
over het begrotingspact van de EU,<br />
waarover inmiddels overeenstemming<br />
is bereikt, lijkt hij een regelrechte<br />
spelbreker. Hij beweert dat hij<br />
het pact alleen kan ratificeren als het<br />
de lidstaten naast de verplichting om<br />
te bezuinigen ook elementen laat<br />
opnemen voor een groeibeleid, met<br />
andere woorden, als daarin tevens<br />
wordt voorzien in investeringen.<br />
Wat we ook mogen vinden van de<br />
afzonderlijke plannen van de nieuwe<br />
Franse president, de reacties die Mitterrand<br />
in de vroege jaren tachtig met<br />
zijn beleid uitlokte zal Hollande niet<br />
oproepen. En wel om een eenvoudige<br />
reden: Mitterrand opereerde destijds<br />
dwars tegen de heersende tijdgeest<br />
in. Het zogenaamde neoliberalisme<br />
beleefde met Ronald Reagan en Margaret<br />
Thatcher juist zijn eerste grote<br />
bloeiperiode. In die tijd zwom men<br />
met een links nationalisatiebeleid al<br />
behoorlijk tegen de stroom in.<br />
Tegenwoordig zien zelfs conservatieve<br />
regeringen in dat het ‘klunzig’ is om te<br />
geloven dat we met bezuinigen alleen<br />
uit de crisis kunnen komen, en dat een<br />
doelgericht groeibeleid onvermijdelijk<br />
is. Bovendien zijn de zorgen over de<br />
toenemende ongelijkheid en de roep<br />
om een speciaal belastingtarief voor<br />
de rijken niet langer uitsluitend linkse<br />
specialiteiten.<br />
We hoeven dus geen onenigheid<br />
tussen Duitsland en Frankrijk te verwachten.<br />
In dat verband deed Daniel<br />
Cohn-Bendit een plausibele voorspelling:<br />
een socialistische overwinning in<br />
Parijs zou ‘een grote coalitie in Duitsland<br />
nog waarschijnlijker maken’ en<br />
er nog sneller voor zorgen dat Merkel<br />
opschuift naar links van het midden.<br />
Georg Hoffmann-Ostenhof<br />
‘Bezuinigingsbeleid’ © Pepsch – Süddeutsche Zeitung, München<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 21
dossier<br />
Europa’s zelfmoord<br />
The New York Times – New York<br />
Het Europese wapen tegen de huidige economische crisis is<br />
bezuinigen en nog meer bezuinigen. Dat is een heilloze weg,<br />
meent de Amerikaanse econoom en columnist Paul Krugman.<br />
Een expansiever monetair beleid is nodig.<br />
Half april berichtte het Britse<br />
dagblad The Times over een<br />
Europees fenomeen dat blijkbaar<br />
in omvang toenam: zelfmoord<br />
als gevolg van de economische crisis,<br />
ofwel mensen die zichzelf van het<br />
leven beroofden uit wanhoop over de<br />
werkloosheid en bedrijfsfaillissementen.<br />
Het was een hartverscheurend<br />
verhaal. Maar ik weet zeker dat ik niet<br />
de enige lezer was, met name onder<br />
economen, die zich afvroeg of het grotere<br />
verhaal misschien niet zozeer over<br />
individuen zou moeten gaan als wel<br />
over de schijnbare vastberadenheid van<br />
de Europese leiders om het continent<br />
als geheel economische zelfmoord te<br />
laten plegen.<br />
Nog maar een paar maanden geleden<br />
had ik het gevoel dat er nog wel wat<br />
hoop was voor Europa. U zult zich<br />
misschien herinneren dat Europa eind<br />
vorig jaar aan de rand van de financiële<br />
afgrond leek te staan. Maar de<br />
Europese Centrale Bank, de Europese<br />
tegenhanger van de Federal Reserve<br />
[het federale stelsel van Amerikaanse<br />
centrale banken], schoot het continent<br />
te hulp. Zij bood de Europese banken<br />
onbeperkte financieringsmogelijkheden,<br />
zolang zij de staatsobligaties van<br />
Europese landen maar als onderpand<br />
bleven gebruiken. Hierdoor werden<br />
de banken direct en de Europese overheden<br />
indirect gesteund, en kon de<br />
paniek worden bezworen.<br />
Spanje is inmiddels<br />
uitgegroeid tot het<br />
epicentrum van de crisis<br />
pagina 22 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
De vraag was destijds of dit moedige<br />
en doortastende optreden het begin<br />
zou zijn van een bredere herbezinning.<br />
Zouden de Europese leiders deze adempauze<br />
aangrijpen voor een herziening<br />
van hun failliete beleid dat de zaken zo<br />
uit de hand had laten lopen?<br />
Helaas is dit niet gebeurd. In plaats<br />
daarvan deden ze er nog een schepje<br />
bovenop. En het wordt steeds moeilijker<br />
te geloven dat ze zich door ook<br />
maar iets van de wijs zullen laten<br />
brengen.<br />
Zeepbel<br />
Kijk maar eens naar de stand van zaken<br />
in Spanje, dat inmiddels is uitgegroeid<br />
tot het epicentrum van de crisis. Laten<br />
we niet meer over een recessie praten:<br />
Spanje bevindt zich in een regelrechte<br />
depressie. Het werkloosheidscijfer is<br />
23,6 procent, vergelijkbaar met dat<br />
van Amerika op het dieptepunt van de<br />
Grote Depressie, en de jeugdwerkloosheid<br />
bedraagt ruim 50 procent. Dit kan<br />
zo niet doorgaan – en dat besef is wat<br />
de Spaanse kosten om geld te lenen<br />
nóg hoger heeft laten oplopen.<br />
In zekere zin doet het er niet echt toe<br />
hoe Spanje op dit punt is aanbeland,<br />
maar het Spaanse verhaal heeft in<br />
ieder geval geen enkel raakpunt met de<br />
ethische vermaningen die zo populair<br />
zijn onder Europese functionarissen,<br />
vooral in Duitsland. Spanje heeft helemaal<br />
geen geld over de balk gegooid<br />
– aan de vooravond van de crisis had<br />
het land een lage staatsschuld en een<br />
begrotingsoverschot. Helaas had het<br />
eveneens te maken met een enorme<br />
zeepbel op de huizenmarkt, een zeepbel<br />
die in grote mate mogelijk was<br />
gemaakt door omvangrijke leningen<br />
van Duitse banken aan hun Spaanse<br />
tegenhangers. Toen de zeepbel uit<br />
elkaar spatte, kwam de Spaanse economie<br />
droog te staan. De begrotingsproblemen<br />
van Spanje zijn dus een gevolg<br />
van de depressie, en niet de oorzaak<br />
ervan.<br />
Niettemin luidt het recept van Berlijn<br />
en Frankfurt – u raadt het al: alleen<br />
nog maar méér bezuinigingen. Dit is<br />
– ik zal geen blad voor de mond nemen<br />
– zonder meer krankzinnig. Europa<br />
heeft al diverse jaren ervaring opgedaan<br />
met strenge bezuinigingsprogramma’s,<br />
en de resultaten zijn precies<br />
zoals economische historici hadden<br />
voorspeld: zulke programma’s duwen<br />
Als de Europese leiders de euro<br />
willen redden, moeten ze op zoek<br />
gaan naar een alternatieve route<br />
economieën die al gebukt gaan onder<br />
een depressie nog verder in de verdrukking.<br />
En omdat beleggers kijken naar<br />
de toestand van de economie van een<br />
land, als ze willen inschatten of dat<br />
land zijn schulden kan terugbetalen,<br />
hebben de bezuinigingsprogramma’s<br />
er ook niet voor gezorgd dat de kosten<br />
van leningen werden teruggedrongen.<br />
Wat is het alternatief? In de jaren dertig<br />
– een tijdperk waar het moderne Europa<br />
steeds meer op begint te lijken –<br />
was de essentiële voorwaarde voor<br />
economisch herstel het loslaten van de<br />
Gouden Standaard. De overeenkomstige<br />
stap die nu gezet zou kunnen<br />
worden is het vaarwel zeggen van de<br />
crisisbeleid<br />
© Hajo / CagleCartoons<br />
euro, en de restauratie van de nationale<br />
munten. Je kunt zeggen dat dit<br />
ondenkbaar is, en het zou inderdaad<br />
zowel economisch als politiek een buitengewoon<br />
ontwrichtende gebeurtenis<br />
zijn. Maar voortgaan op de huidige weg<br />
en steeds zwaardere bezuinigingen<br />
opleggen aan landen die al kampen
crisisbeleid dossier<br />
met depressieachtige werkloosheidscijfers<br />
is pas werkelijk ondenkbaar.<br />
Expansiever begrotingsbeleid<br />
Als de Europese leiders de euro dus echt<br />
willen redden, moeten ze op zoek gaan<br />
naar een alternatieve route. En hoe zo’n<br />
alternatief eruit moet zien, is eigenlijk<br />
redelijk helder. Het continent heeft<br />
behoefte aan een expansiever monetair<br />
beleid, in de vorm van een bereidheid<br />
– een aangekondigde bereidheid<br />
– van de kant van de Europese Centrale<br />
Bank om een iets hogere inflatie te<br />
aanvaarden. Europa heeft behoefte aan<br />
een expansiever begrotingsbeleid, in<br />
de vorm van een Duitse begroting die<br />
de bezuinigingen in Spanje en andere<br />
noodlijdende landen in de periferie van<br />
het continent compenseert, en niet<br />
verergert. Zelfs mét zo’n beleid zouden<br />
de landen in de periferie het nog<br />
jarenlang moeilijk hebben. Maar er zou<br />
tenminste enige hoop op herstel zijn.<br />
In plaats van toe te geven dat ze het<br />
bij het verkeerde eind hadden, lijken<br />
de Europese leiders vastbesloten hun<br />
economie – en hun samenleving – de<br />
afgrond in te drijven. De hele wereld<br />
zal daarvan de gevolgen ondervinden.<br />
Paul Krugman<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 23
Het blijft wij en zij in Bospolder<br />
Le Monde – Parijs<br />
lage landen<br />
Le Monde staat stil bij ‘Le Medi’, een nieuw mediterraan<br />
wooncomplex in de Rotterdamse stadsvernieuwingswijk<br />
Bospolder. De bewoners van ‘Le Medi’ zijn<br />
tevreden, maar volgende het Franse dagblad wordt<br />
het integratieprobleem er niet door opgelost.<br />
Sinds iets meer dan drie jaar<br />
doemt in Rotterdam iedere<br />
morgen een vreemde woonwijk<br />
op uit de mist van de Noordzee. In<br />
Bospolder, een achterstandsbuurt<br />
vlakbij de haven, noemen sommige<br />
omwonenden het de ‘kashba’. De echte<br />
naam luidt ‘Le Medi’, een afkorting<br />
voor de Franse benaming voor de<br />
Middellandse Zee. De architectuur<br />
is een mix van de traditionele rode<br />
Nederlandse baksteen en de Marokkaanse<br />
riad. Je zou kunnen zeggen dat<br />
het om een soort gated community voor<br />
immigranten gaat.<br />
pagina 24 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Toch heeft het concept van Le Medi<br />
niets van doen met dat soort zwaarbeveiligde<br />
woonwijken voor rijke Amerikanen.<br />
Maar het gaat wel om een<br />
vergelijkbaar principe. In Le Medi zijn<br />
de vijf toegangspoorten iedere avond<br />
gesloten, evenals op zondag. Hekken<br />
beschermen grote, overdekte garages.<br />
En de bewoners hebben een levensstandaard<br />
die veel hoger ligt dan die<br />
van de andere inwoners van Bospolder.<br />
Met zijn lange straten, omzoomd door<br />
trieste prefabflats, behoort Bospolder<br />
tot een van de armste buurten van<br />
Nederland. Het is zo’n wijk waar in de<br />
loop der tijd steeds meer buitenlandse<br />
arbeidskrachten zijn neergestreken,<br />
afkomstig uit Marokko, Turkije en de<br />
voormalige Nederlandse koloniën. Ze<br />
zijn na de Tweede Wereldoorlog in de<br />
haven komen werken. Vandaag de dag<br />
is ruim 80 procent van de inwoners<br />
hier allochtoon.<br />
Het originele van Le Medi is dat de wijk<br />
speciaal is bedacht voor inwoners van<br />
Bospolder die zijn geklommen op de<br />
sociale ladder. Daarbij gaat het vooral<br />
om migranten die de buurt willen verlaten<br />
wegens de veiligheidsproblematiek<br />
rond drugsmisbruik en prostitutie.<br />
Bospolder is na de economische crisis<br />
van de jaren zeventig langzaam in een<br />
getto veranderd.<br />
nederland<br />
Le Medi, Rotterdam – © Bas Czerwinski<br />
Het idee om deze mensen onder te<br />
brengen in een eigen wijk is niet<br />
nieuw voor de stadsvernieuwing. Maar<br />
in het geval van Le Medi is deze logica<br />
tot in het extreme doorgevoerd. De<br />
‘Arabische’ stijl is speciaal bedacht om<br />
een publiek te verleiden dat voornamelijk<br />
uit migranten bestaat.<br />
Bilal (34) en zijn vrouw Ayse (32), allebei<br />
van Turkse afkomst, belichamen als<br />
het ware de ideale publiciteitscampagne<br />
voor Le Medi. Ik word ontvangen<br />
in hun ordelijke woonkamer.<br />
Hij, gekleed in jeans en poloshirt, is<br />
gemeenteambtenaar. Zij draagt een<br />
hoofddoek en blijft in de foyer achter.<br />
Ze zijn door hun families aan elkaar<br />
uitgehuwelijkt.<br />
De ‘Arabische’ stijl is speciaal bedacht om een publiek<br />
te verleiden dat voornamelijk uit migranten bestaat
nederland lage landen<br />
Voordat ze in Le Medi terechtkwamen,<br />
waren Bilal en Ayse net als veel anderen<br />
hun multi-etnische woonwijk in<br />
Rotterdam-Zuid ontvlucht om in een<br />
vinexwijk te gaan wonen. ‘Maar daar<br />
was alles veel te netjes. Er woonden<br />
alleen maar hoogopgeleide Nederlanders.<br />
Ik houd van meer diversiteit. Hier<br />
hebben wij onze vrienden en familie,<br />
en de halalslager’, legt Bilal uit. Hun<br />
vroegere buren, Koerden, hebben in<br />
dezelfde tijd als zij een huis gekocht in<br />
Le Medi.<br />
In Le Medi, waar alles naar binnen is<br />
gericht, hebben Bilal en zijn vrouw hun<br />
draai al gauw weer gevonden. Het honderdtal<br />
woningen, voor het merendeel<br />
maisonnettes, ligt rond een centrale<br />
binnenplaats met een fontein.<br />
Voor de bedenkers van Le Medi was de<br />
sociale mix deze prijs waard. ‘De veiligheid<br />
is een van de voornaamste criteria<br />
bij de koop’, aldus Bianca Seekles (37),<br />
directrice van Era Contour, het agentschap<br />
dat de woningen verkoopt. Maar<br />
er vindt geen ballotage van de kandidaten<br />
plaats, zoals bij de Amerikaanse<br />
gated communities.<br />
Le Medi had echter nooit het daglicht<br />
gezien als twee mensen elkaar niet<br />
hadden ontmoet. De eerste is een<br />
66-jarige Marokkaan, Abderrahmane<br />
Hassani, in de jaren zestig naar Nederland<br />
gekomen. Hassani heeft zijn leven<br />
doorgebracht in gemeenschappelijke<br />
woonblokken, die door de Nederlandse<br />
staat werden onderhouden toen het<br />
multiculturele model nog hoogtij<br />
vierde. Zijn droom: het ontwikkelen<br />
van een Marokkaanse architectuur in<br />
Rotterdam, als ‘een graadmeter voor de<br />
aanvaarding van onze aanwezigheid’.<br />
De tweede is de verantwoordelijke<br />
ambtenaar voor de stadsontwikkeling<br />
in deze stad, Jeroen van der Burg (57).<br />
Hij is zo begaan met het lot van de<br />
stedelijke getto’s, dat hij tijdens zijn<br />
zomervakantie van 2011 met zijn gezin<br />
een bezoek bracht aan Vénissieux, een<br />
voorstad van Lyon.<br />
Maar de twee mannen moesten nog<br />
wel een geschikt terrein voor hun<br />
plannen vinden. Die gelegenheid deed<br />
zich voor toen Van der Burg vanaf<br />
1995 de leiding kreeg over een enorm<br />
stadsvernieuwingsproject in de haven<br />
van Rotterdam. ‘Ik heb er alles aan<br />
gedaan om een plek te vinden waar we<br />
onze ideeën konden uitvoeren’, zegt<br />
hij. Net als veel Europese steden begon<br />
Rotterdam zich zorgen te maken over<br />
de gebrekkige sociale mix in zijn verarmde<br />
woonwijken.<br />
De balans van de<br />
‘integratie’ met Bospolder<br />
biedt een minder<br />
rooskleurig beeld<br />
Niettemin is Le Medi gestuit op poli-<br />
is over zijn investering in Le Medi,<br />
geeft hij net als vele anderen toe dat<br />
hij nog twijfelt of hij zijn tweejarige<br />
dochtertje wel zal inschrijven op de<br />
buurtschool. ‘Wij zijn zelf voor een<br />
deel zwart’, zegt hij. ‘Maar ik ben bang<br />
dat ze straks tussen te veel kinderen<br />
komt te zitten die slecht Nederlands<br />
spreken.’<br />
Tweets<br />
Dit duidt op een sociale kloof die<br />
Arnoud Grootenboer (32) zorgen baart.<br />
Deze politieagent waakt op afstand<br />
over Le Medi en Bospolder, door tweets<br />
met bewoners uit te wisselen. Iedere<br />
dag maakt hij ook een rondje op zijn<br />
fiets. ‘Aan de kant van Le Midi staan er<br />
banken op de stoep en is er groen, maar<br />
aan de kant van Bospolder niet. Als er<br />
in Le Medi iets kapot is, repareert de<br />
stad dat onmiddellijk, maar in Bospolder<br />
niet.’<br />
Annick Schelling (28) beheert een sociaal<br />
bemiddelingsbureau in Bospolder<br />
en zegt ook te twijfelen. Haar dagelijkse<br />
praktijk bestaat uit ontspoorde<br />
jongeren en eenoudergezinnen, mensen<br />
die het aan het eind van de maand<br />
realisatie van een mozaïek dat een verbinding<br />
wil vormen tussen de bewoners<br />
van Bospolder en die van Le Medi.<br />
‘Maar de mensen van Le Medi hebben<br />
al hun eigen levensstijl ontwikkeld. Ze<br />
gaan er volledig aan voorbij, omdat ze<br />
de hele dag werken.’<br />
Kitty (31), een vrolijke brunette met<br />
lang haar, heeft in Bospolder gewoond<br />
voordat ze een huis in Le Medi kocht<br />
en deelt die teleurstelling. Omdat haar<br />
moeder uit Indonesië kwam, hoort ze<br />
bij de tweede generatie allochtonen,<br />
die zo belangrijk is voor de wijk. ‘Het<br />
idee van Le Medi was mooi, maar in<br />
het echte leven blijft het wij en zij’,<br />
zegt ze. De bewoners van Le Medi doen<br />
hun boodschappen bij de Albert Heijn<br />
en die van Bospolder bij de Lidl.<br />
In een restaurant in Bospolder, met<br />
een inrichting die nog stamt uit de<br />
hoogtijdagen van de havens, hangen<br />
de klanten aan de bar. ‘Le Medi heeft<br />
het imago van de buurt opgepoetst. Er<br />
zijn wel ontevreden mensen, maar die<br />
zijn jaloers: voor hen is het een project<br />
voor rijke Arabieren’, betoogt de eigenaar.<br />
Hij is ervan overtuigd dat Le Medi<br />
ondanks alles kan worden beschouwd<br />
als de belichaming van de herwaarde-<br />
tieke weerstand. Het project kwam moeilijk hebben. Na de inauguratie van ring van het multiculturalisme.<br />
een jaar of tien geleden van de grond,<br />
precies in de tijd waarin de extreemrechtse<br />
politicus Pim Fortuyn aan zijn<br />
opmars begon. Zijn partij, Leefbaar<br />
Rotterdam, is tot 2006 de belangrijkste<br />
politieke kracht in de stad gebleven. De<br />
eerste steen voor Le Medi is dus pas in<br />
maart 2007 gelegd, en de bouw is pas<br />
eind 2008 voltooid.<br />
Om een eerste balans op te maken<br />
heeft een onderzoekster van de Universiteit<br />
van Amsterdam, Sabine Meier,<br />
zich gebogen over de etnische mix. Op<br />
dit vlak beantwoordt Le Medi aan de<br />
doelstellingen van zijn initiatiefnemers:<br />
40 procent van de kopers behoort<br />
tot de eerste generatie migranten.<br />
Daarvan is 10 procent van Marokkaanse<br />
afkomst en een ongeveer even<br />
groot deel van Turkse afkomst. Verder<br />
zijn er twee Kaapverdische en twee<br />
Pakistaanse gezinnen, en een Iraans,<br />
een Cubaans en een Vietnamees gezin.<br />
Meer dan de helft van de overige<br />
kopers behoort tot de tweede generatie<br />
allochtonen, en de resterende 25 procent<br />
is van Nederlandse afkomst.<br />
De balans van de ‘integratie’ met Bospolder<br />
biedt een minder rooskleurig<br />
beeld. Joël (37), filiaalhouder van een<br />
kledingwinkel, heeft zich tot zijn nek<br />
in de schulden gestoken om met zijn<br />
vrouw, die sociaal werkster is, in Le<br />
Medi een huis te kunnen kopen. Zijn<br />
ouders komen uit Indonesië, en de<br />
moeder van zijn vrouw uit Papoea-<br />
Le Medi heeft ze bijgedragen aan de Elise Vincent<br />
Nieuw-Guinea. Hoewel hij enthousiast © Bas Czerwinski<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 25
Neomelodici verheerlijken<br />
misdaad en wraak<br />
La Repubblica – Rome<br />
Ze zingen over liefde, overspel en het dagelijks leven dat in die streek vooral<br />
bestaat uit loyaliteit, dood, gevangenschap en macht. De Italiaanse justitie<br />
verdenkt zelfs een zanger van het aanzetten tot criminele handelingen.<br />
Onderzoeksjournalist Roberto Saviano, hij krijgt nog altijd permanente<br />
politiebewaking omdat de maffia not amused was met zijn boek Camorra,<br />
beschrijft de wereld van de Napolitaanse neomelodici, beroemd van YouTube<br />
en te huur voor bruiloften en partijen.<br />
Toen ik in de Quartieri Spagnoli,<br />
de arme ‘Spaanse wijk’ van<br />
Napels woonde, kende ik ze<br />
allemaal uit mijn hoofd. Eigenlijk ken<br />
ik ze nog steeds, de liedjes die keihard<br />
uit radio’s door de steegjes schallen,<br />
uit autoraampjes komen en als ringtones<br />
op mobieltjes verkrijgbaar zijn.<br />
’s Ochtends wordt er in huis schoongemaakt<br />
en klinken uit de openstaande<br />
ramen de stemmen van Tony Colombo,<br />
Rosario Miraggio, Stefania Lay en duizenden<br />
anderen. In het dialect van<br />
Napels klinkt het dan: Chiù me fa male,<br />
chiù voglio pruvà chell’che o sal’int’ e ferite fa<br />
(‘Hoe meer pijn het me doet, des te meer<br />
wil ik het zout in de wonden voelen’ –<br />
Rosario Miraggio).<br />
Zanger Gianni Vezzosi<br />
europa<br />
pagina 26 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
De neomelodici, de Napolitaanse ‘neomelodische’<br />
zangers, worden – enigszins<br />
snobistisch – beschouwd als tweederangs.<br />
Maar als je ziet hoe vaak hun<br />
video’s op YouTube worden bekeken,<br />
kunnen ze zich meten met de meest<br />
succesvolle Italiaanse popzangers en<br />
hebben ze vaak een vergelijkbaar of<br />
zelfs groter bereik. Male, het liedje van<br />
Rosario Miraggio, heeft een veel groter<br />
aantal views dan liedjes van de nationale<br />
sterren. Het is meer dan 3 miljoen<br />
keer beluisterd. Sott’e stelle van Tony<br />
Colombo meer dan 1,5 miljoen keer.<br />
Alessio’s Ma si vene stasera is meer dan<br />
4 miljoen keer bekeken. Vaak verschijnt<br />
in de filmpjes het telefoonnummer van<br />
de zangers of van hun boekingsagenten,<br />
zodat ze gebeld kunnen worden voor<br />
communies, bruiloften, verjaardagsfeesten<br />
of dorpsfeesten. Ze zijn zeer<br />
veel gevraagd, kunnen met één telefoontje<br />
voor een evenement worden<br />
geëngageerd, hun honorarium varieert<br />
van 300 tot 1.000 euro per liedje, en ze<br />
zijn niet zo onbenaderbaar als popsterren.<br />
Niet alleen het aantal views op You-<br />
Tube, maar ook de omzet is hoog.<br />
Degenen die de muziek van de neomelodici<br />
produceren en verspreiden,<br />
weten hoe ze de markt moeten<br />
bespelen. De originele cd bestaat soms<br />
niet eens; er wordt meteen een illegale<br />
kopie gemaakt. Zo verdienen ze rechtstreeks<br />
een percentage aan de verkoop.<br />
Een eenvoudig en overtuigend mechanisme.<br />
Als de illegale kopie van jou is,<br />
verdien je aan de kopie en zullen andere<br />
vervalsers, omdat jij de markt hebt<br />
overspoeld, moeten wachten totdat de<br />
eerste lading illegale kopieën op is<br />
voordat ze hun eigen illegale kopieën<br />
op de markt kunnen brengen.<br />
De enige manier om tegen illegale<br />
kopieën te strijden is door ze zelf te<br />
produceren. Zonder tussenpersoon.<br />
Het is een markt die geen crisis kent.<br />
En het is een markt die zich niet alleen<br />
richt op Napels of Campania, maar<br />
op heel Zuid-Italië. Een enorm luisterbereik.<br />
Want hoewel de inwoners van<br />
italië<br />
Sicilië, Apulië, Calabrië en Basilicata<br />
hun eigen traditionele liedjes in dialect<br />
hebben, zingen ze moderne liedjes in<br />
het Napolitaans.<br />
Gevoelens, liefde, overspel: dat zijn de<br />
thema’s van de neomelodici, universele<br />
thema’s die ook bezongen worden in de<br />
popmuziek. Hun liedjes gaan over het<br />
dagelijks leven. Maar in deze streken<br />
bestaat het dagelijks leven ook uit loyaliteit,<br />
dood, gevangenschap en macht.<br />
Het machtsmanagement kent twee<br />
variaties: consensus en geweld. Het<br />
verhaal spitst zich toe op de onvermijdelijke<br />
keuze voor de Camorra (de maffia<br />
uit Napels en verre omstreken, maar<br />
het woord Camorra komt bijna nooit in<br />
de liedjes voor). Die keuze wordt gedicteerd<br />
door het lot, door een ellendig<br />
leven, door de maatschappelijke<br />
omstandigheden van een heel grondgebied.<br />
En er wordt in de liedjes gewezen<br />
op de consequenties van die keuze:<br />
eergevoel en zwijgplicht.<br />
‘De familie’<br />
Het is geen totale verheerlijking. Het is<br />
een min of meer heroïsch verhaal over<br />
mensen die door hun keuze voor de<br />
Camorra er tevens voor kiezen een<br />
gesloten maatschappij te betreden: het<br />
doet er niet toe wat de wereld van je<br />
denkt, het doet er niet toe of de wereld<br />
je vijandig bejegent, ‘de familie’ is op<br />
jouw hand, ‘de familie’ houdt van je.<br />
Het is de verdienste en de vloek van de<br />
neomelodici dat ze de moeilijkste<br />
momenten uit het dagelijks leven<br />
weten te bezingen, waarbij ze haarfijn<br />
duidelijk maken hoe het leven is of<br />
zal zijn van degenen die voorbestemd<br />
zijn om naar hun liedjes te luisteren:<br />
mannen die gedwongen voortvluchtig<br />
zijn, vrouwen die met hen verloofd of<br />
getrouwd zijn, killers die hun zware<br />
werk niet langer volhouden. Gianni<br />
Vezzosi zingt in O’ killer uit 2007: ‘Ik<br />
begin de dag met deze stad kwaad te<br />
‘Male’ van Rosario Miraggio is op YouTube meer dan<br />
3 miljoen keer beluisterd
italië<br />
© Francesco Cito/Panos<br />
berokkenen. Op mijn motor met mijn<br />
helm op en klaar om te schieten, koelbloedig<br />
en zonder medelijden, voel ik me<br />
al doodmoe en verloren, een klootzak.’<br />
En dan vervolgt hij met een klaagzang:<br />
‘Ik dood mensen. Wat moet ik met dit<br />
geld als ik niet bij mijn kinderen en mijn<br />
moeder kan zijn?’<br />
Epische oorlog<br />
De teksten zijn in het Napolitaans,<br />
maar de spelling klopt vaak niet. De<br />
teksten circuleren op websites van de<br />
fans. Deze liedjes zijn het bewijs dat de<br />
neomelodici het feit dat oorlog tot hun<br />
alledaagse werkelijkheid behoort in<br />
muziek weten om te zetten. Hun weergave<br />
ervan is episch, ze geven er een<br />
heroïsche betekenis aan. Al hun liedjes<br />
zijn ogenschijnlijk een soort apologie<br />
van de misdaad. Maar het ligt ingewikkelder.<br />
Niet alleen worden er op dage-<br />
lijkse basis mensen geronseld, er is ook<br />
sprake van een leerschool: ik richt een<br />
pistool op je, stel je in staat je aan te<br />
melden, geef je een salaris, maar ik leer<br />
je ook om je op een bepaalde manier te<br />
gedragen. In Il mio amico camorrista<br />
bezingt Lisa Castaldi de deugden van<br />
een bevriende maffiabaas, n’omm chin e<br />
qualità (‘een man met talloze goede<br />
eigenschappen’) die ‘arm in arm loopt<br />
met angst en moed’ – te weten zijn<br />
eigen moed en de angst die hij anderen<br />
aanjaagt. In Femmina d’onore daarentegen<br />
zingt Castaldi over de rol van vrouwen<br />
in de Camorra. Een vrouw die de plaats<br />
inneemt van haar man en belooft<br />
wraak te nemen op de spijtoptant die<br />
informatie heeft doorgespeeld: ‘Spijtoptant,<br />
jij die mijn man hebt verraden,<br />
bent veroordeeld door de wet van de<br />
Camorra.’<br />
De spijtoptanten... De laatste jaren zijn<br />
er heel veel liedjes geschreven tegen<br />
spijtoptanten, die beschreven worden<br />
als het absolute kwaad, als ‘homewreckers’.<br />
Een van de felste is van Mirko<br />
Primo in Pe colpa è nu pentito, waarvan<br />
het refrein luidt: ‘Eerst was hij mijn<br />
vriend, nu is hij spijtoptant en heeft hij<br />
me voor het hele leven veroordeeld.<br />
Hoe kan ik geloven in deze mensen die<br />
alleen maar misdaden begaan?’ Ook<br />
Michele Magliocco keert zich in zijn<br />
liedjes tegen de spijtoptanten. Het<br />
refrein van A colpa è dei pentiti luidt: ‘Het<br />
is de schuld van de spijtoptanten, mensen<br />
zonder eergevoel die zich als ze vrij<br />
rondlopen koningen voelen, maar als<br />
ze vast komen te zitten niet weten hoe<br />
gauw ze moeten beginnen te zingen.’<br />
Het liedje O’ capoclan van Nello Liberti<br />
– ‘de leider van de clan is een serieus<br />
man, het is niet waar dat hij slecht is’<br />
– heeft recent voor een schandaal<br />
gezorgd, en tegen de zanger is een<br />
onderzoek ingesteld wegens het aan-<br />
europa<br />
De originele cd bestaat<br />
soms niet eens; er is<br />
meteen illegale kopie<br />
zetten tot criminele handelingen.<br />
Maar in Napels worden er al meer dan<br />
vijftien jaar liedjes over de Camorra<br />
opgenomen en gezongen. Gino Ferrante<br />
vertelt in A Società wat een eenzaam<br />
leven de bendeleden leiden: ze<br />
worden veroordeeld door de mensen en<br />
door de wet en ‘verbergen zich voor<br />
hun kinderen en hun echtgenotes’. Hij<br />
zingt ook over de clan waar ‘iedereen<br />
elkaars broer is en niemand verraad<br />
mag plegen’. Die ijzeren wet van de<br />
clan duikt steeds weer op: enerzijds de<br />
straf voor het uit de school klappen en<br />
anderzijds het vermogen elkaar de<br />
hand boven het hoofd te houden.<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 27
europa<br />
De Napolitaanse zanger Rosario Miraggio.<br />
‘Persoonlijk heb ik, om mijn land te begrijpen, meer aan<br />
die liedjes gehad dan aan tientallen krantenartikelen.<br />
Ze vertegenwoordigen een belangrijk deel van Italië’<br />
Het lied van de misdaad is een klassieker,<br />
niet alleen in het Napolitaans,<br />
maar ook in het Calabrees, het Romeins<br />
en het Siciliaans. Guapparia, het<br />
beroemde liedje over de Camorra uit<br />
1914, wordt inmiddels beschouwd als<br />
een klassieker en ook gezongen door<br />
grote meesters als Murolo. Het vertelt<br />
het verhaal van een boss die een serenade<br />
brengt aan zijn liefje en die, juist<br />
omdat hij verliefd is, niet langer guappo<br />
oftewel Camorrist kan zijn. Hij is een<br />
slappeling geworden en verzoekt de<br />
Camorra hem uit de organisatie te zetten.<br />
Daarna kwam Mario Merola met Serenata<br />
calibro 9, het verhaal van een oude<br />
Camorrist die besloten had eruit te<br />
stappen, maar die, als misdadigers het<br />
huis van zijn dochter binnendringen,<br />
besluit zich te wreken. Maar de ware<br />
aartsvader van het ‘neomelodische’ lied<br />
dat de heldendaden van de Camorra<br />
bezingt is Tommy Riccio. Zijn Nù latitante<br />
uit 1993 – dat als de eerste<br />
muziekvideo over de Camorra wordt<br />
beschouwd – gaat over het lijden van<br />
een voortvluchtige Camorrist die zijn<br />
pagina 28 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
bestaan opgeeft en wegvlucht van alles<br />
en iedereen. Hij heeft slechts één<br />
vriend die hij kan vertrouwen en kan<br />
vragen een cadeau aan zijn kinderen te<br />
brengen. En in dat lied herkennen<br />
honderden mensen zich – niet alleen<br />
maffiabazen die bekend zijn uit de<br />
krant ervaren hoe moeilijk het is voortvluchtig<br />
te zijn, maar ook honderden<br />
kleine bendeleden en hun families.<br />
Ook vandaag de dag wordt het liedje<br />
nog vaak gedraaid door plaatselijke<br />
radiostations in het hele zuiden van<br />
Italië.<br />
De neomelodici vullen een leemte. In<br />
het moderne Italiaanse lied worden,<br />
enkele uitzonderingen daargelaten,<br />
genoemde thema’s vrijwel volledig<br />
genegeerd. Zíj leven er middenin en<br />
vertellen ferover. Die wereld aanklagen<br />
zou misdadig zijn. Soms verheerlijken<br />
ze die wereld, soms ondergaan ze hem,<br />
vaker gaan hun liedjes over moed en<br />
pijn. Soms adviseert iemand in bedekte<br />
termen om de verkeerde weg in te<br />
slaan. De meesten bezingen het eergevoel<br />
dat heerst binnen de Camorra.<br />
In Nu guaglione malamente (deze video is<br />
2 miljoen keer aangeklikt op YouTube)<br />
geven Sandro en Antony een dialoog<br />
weer tussen twee broers: de een vraagt<br />
de ander hem de waarheid te zeggen,<br />
of hij echt nu ganglion’e miez a via – oftewel<br />
bendelid – is geworden, en de<br />
andere bekent, waarbij hij de gebruikelijke<br />
redenen opsomt. Het refrein luidt:<br />
‘De mensen vinden me een slechte<br />
jongen. Ze weten niet waarover ze<br />
praten.’ Maar het lied sluit af met een<br />
liefdevolle daad. Ondanks dat hij<br />
erachter is gekomen dat zijn oudere<br />
broer Camorrist is, veroordeelt de<br />
jongere broer hem niet, maar zegt dat<br />
hij van hem houdt.<br />
Nieuwe ethiek<br />
Je kunt met een zeker dedain luisteren<br />
naar deze liedjes en naar deze zangers<br />
met hun absurde kapsels, getekende<br />
wenkbrauwen, onthaarde en altijd<br />
gebruinde borst – lachwekkend eigenlijk.<br />
Persoonlijk heb ik, om mijn land te<br />
begrijpen, meer aan die liedjes gehad<br />
dan aan tientallen krantenartikelen. Ze<br />
vertegenwoordigen een belangrijk deel<br />
van het land. De zangers hebben vaak<br />
betoverende stemmen, maar soms ook<br />
zijn ze middelmatig, met een hees of<br />
klaaglijk timbre. Hun verheerlijking<br />
van misdaad en wraak, eer en loyaliteit<br />
is niets anders dan een plan, het<br />
zoveelste. In hun woorden klinkt geen<br />
opvatting van gerechtigheid door, geen<br />
moreel probleem. Er klinkt een nieuwe<br />
ethiek in door, niet universeel maar<br />
italië<br />
Zanger Tony Colombo in Napels.<br />
persoonlijk, toegesneden op de groep.<br />
Het is verkeerd om te moorden, maar<br />
het is noodzakelijk. Het is verkeerd je<br />
over te geven aan de misdaad, maar je<br />
kunt het doen met eergevoel. Rijkdom<br />
is noodzakelijk, en om die te vergaren<br />
en moet je risico’s durven lopen. Daarover<br />
gaan de liedjes. Over een noodzakelijk,<br />
onvermijdelijk, tragisch traject.<br />
Tegenwoordig worden de neomelodici<br />
ook beluisterd door Romeinse en Milanese<br />
jongeren die niet van oorsprong<br />
uit het zuiden komen en die het genre<br />
‘Napolitaans’ noemen. De neomelodici<br />
lijken ver weg te zitten en er niet toe te<br />
doen, maar wie er werkelijk niet toe<br />
doen zijn degenen die hen als uitschot<br />
beschouwen. Door naar ze te kijken en<br />
te luisteren, kijk en luister je naar je<br />
eigen land. En hoe onthutsend dat ook<br />
mag zijn, we kunnen het niet langer<br />
negeren.<br />
Roberto Saviano
zweden<br />
Big Brother heet nu Telia Sonera<br />
De Zweedse minister van Buitenlandse Zaken,<br />
Carl Bildt, roemde onlangs op een conferentie de<br />
Scandinavische mobiele technologie. Hij schoot<br />
zich daarmee in de voet: prompt toonde een<br />
tv-programma aan dat die technologie ook voor<br />
duistere zaken wordt ingezet.<br />
Aftonbladet – Stockholm<br />
Op 18 en 19 april discussieerden<br />
350 genodigden uit alle delen<br />
van de wereld tijdens het<br />
Internetforum in Stockholm* over<br />
manieren om de vrijheid op het web<br />
te bevorderen. Carl Bildt, de Zweedse<br />
minister van Buitenlandse Zaken,<br />
opende het forum met de verklaring<br />
dat vrijheid en mensenrechten universele<br />
waarden zijn, en vervolgens stak<br />
hij de loftrompet over de Scandinavische<br />
mobiele technologie.<br />
Het forum was een uitstekend initiatief<br />
op een gebied waarin Zweden<br />
een internationale rol speelt waar het<br />
land trots op kan zijn. Met name de<br />
‘Arabische Lente’ heeft het belang van<br />
de nieuwe technologieën aangetoond.<br />
Maar tegelijkertijd heeft het tv-programma<br />
Uppdrag Granskning [Onderzoeksmissie]<br />
van de Zweedse publieke<br />
omroep SVT het beeld van Zweden als<br />
voorvechter van de vrijheid ernstige<br />
schade toegebracht. Het onderzoek<br />
heeft aangetoond dat de Wit-Russische<br />
dictator Aleksandr Loekasjenko hulp<br />
heeft gekregen van het Fins-Zweedse<br />
telecombedrijf Telia Sonera om zijn<br />
bevolking in de gaten te houden en te<br />
vervolgen.<br />
Jacht op dissidenten<br />
Als belangrijke aandeelhouder van het<br />
Turkse telecombedrijf Turkcell is Telia<br />
Sonera eigenaar van de Wit-Russische<br />
mobiele telefoonaanbieder Life, die op<br />
zijn beurt onder één hoedje speelt met<br />
Loekasjenko’s geheime dienst, die in<br />
Wit-Rusland nog altijd KGB heet. Op<br />
die manier heeft de inlichtingendienst<br />
direct toegang tot informatie over<br />
de verblijfplaats van de gebruikers,<br />
de identiteit van hun contacten en<br />
de aard van de sms-berichten die ze<br />
versturen. Volgens journalistieke<br />
bronnen van de Zweedse televisie zijn<br />
deze praktijken niet op enige rechterlijke<br />
beslissing gebaseerd. De KGB heeft<br />
24 uur per dag direct toegang tot alle<br />
informatie en alle gebruikers.<br />
En het geval-Wit-Rusland staat niet<br />
op zichzelf. Volgens Uppdrag Granskning<br />
helpt Telia Sonera de geheime diensten<br />
van een hele rits andere regimes<br />
om jacht op hun dissidenten te maken.<br />
Het gaat om de bedrijven Kcell in<br />
Kazachstan, Geocell in Georgië, Tcell<br />
in Tadzjikistan, Ucell in Oezbekistan<br />
en Azercell in Azerbeidzjan – alle zijn<br />
filialen van Telia Sonera. Azercell is<br />
een van de sponsors van het Eurovisie<br />
Songfestival 2012, dat eind mei wordt<br />
gehouden in Bakoe, de hoofdstad van<br />
Azerbeidzjan. De inlichtingendienst<br />
van dat land heeft zijn eigen kantoor<br />
in de hoofdvestiging van Azercell.<br />
De moderne communicatietechnologieën<br />
zijn daarmee het ideale wapen<br />
geworden voor dictaturen om de<br />
oppositie en de vrijheid van de media<br />
te bestrijden – net als in 1984, de roman<br />
van George Orwell over een totalitaire<br />
samenleving. Met dien verstande dat<br />
de huidige aanbieder Telia Sonera heet.<br />
Maar daar houdt de verantwoordelijkheid<br />
nog niet op. Omdat een<br />
Fins-Zweeds bedrijf, waarvan de staat<br />
een belangrijke aandeelhouder is (de<br />
Zweedse staat bezit 37,3 procent van<br />
de aandelen, de Finse 13,7 procent),<br />
actief steun verleent aan ernstige<br />
schendingen van de mensenrechten,<br />
is de regering verplicht te reageren.<br />
europa<br />
Het is dan ook veelzeggend dat op<br />
dezelfde dag dat de affaire-Telia werd<br />
onthuld, Carl Bildt hoog opgaf van de<br />
Scandinavische technologie.<br />
Tijdens de algemene aandeelhoudersvergadering<br />
van Telia Sonera verklaarde<br />
algemeen directeur Lars Nyberg:<br />
‘Wij zijn ervan overtuigd dat toegang<br />
tot telefonie en internet bijdraagt aan<br />
zowel economische groei als een open<br />
samenleving.’<br />
De Wit-Russische dictator Aleksandr<br />
Loekasjenko had het niet beter kunnen<br />
zeggen.<br />
Anders Lindberg<br />
* Het initiatief voor deze bijeenkomst werd<br />
genomen door het Zweedse ministerie van<br />
Buitenlandse Zaken, het Zweedse International<br />
Development Cooperation Agency<br />
en The Internet Infrastructure Foundation.<br />
Moderne communicatietechnologieën zijn het ideale<br />
wapen voor dictaturen<br />
© Bromley – Financial Times, Londen<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 29
Isolement Macedonië is handicap voor<br />
Trud – Sofia<br />
europa<br />
In Macedonië heeft een moordpartij de etnische spanningen tussen<br />
de Macedoniërs en de Albanese minderheid doen toenemen. Het land<br />
is bovendien in conflict met Griekenland. In het buurland Bulgarije<br />
maakt de krant Trud zich zorgen over de gevolgen voor de hele Balkan.<br />
Op een dramatische manier<br />
heeft Macedonië opnieuw de<br />
voorpagina’s van de buitenlandse<br />
kranten gehaald. De symptomen<br />
van de etnische spanningen zijn<br />
er nooit echt verdwenen en worden<br />
zelfs als een plaatselijke eigenaardigheid<br />
beschouwd. En op dit moment<br />
wordt de verbazing niet zozeer veroorzaakt<br />
door deze spanningen zelf, als<br />
wel door het geweld dat ze hebben<br />
voortgebracht. Want laten we eerlijk<br />
zijn: zonder deze excessen zouden we<br />
niet eens aandacht hebben besteed aan<br />
wat er in Macedonië gebeurt.<br />
Voorlopig wachten we allemaal de<br />
resultaten af van het onderzoek naar<br />
de moord op de vijf mensen die door<br />
kogels werden gedood aan de oever van<br />
een meer in de buurt van Skopje. Dit<br />
bloedbad, dat op 13 april werd ontdekt,<br />
in de orthodoxe paastijd, heeft het land<br />
geschokt en een reeks manifestaties<br />
uitgelokt tegen de Albanese gemeenschap,<br />
die 25 procent van de Macedonische<br />
bevolking uitmaakt.<br />
Het aantal gemengde<br />
huwelijken is te<br />
verwaarlozen<br />
Voor de resultaten van het onderzoek<br />
bekend zijn, kunnen we ons afvragen<br />
wat de oorzaak is van dit geweld. Is de<br />
wonderlijke kledij van bepaalde deelnemers<br />
aan het carnaval in het zuidwestelijke<br />
Vevčani in februari als<br />
beledigend ervaren door de moslims?<br />
Gaat het om een vergelding voor de<br />
moord op twee Albanezen door een<br />
politieman na een knokpartij in het<br />
noordwestelijke Gostivar?<br />
pagina 30 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Een beter antwoord is waarschijnlijk te<br />
vinden in de toepassing van het<br />
Akkoord van Ohrid, dat in 2001 een<br />
eind maakte aan het conflict tussen<br />
Albanese rebellen en de Macedonische<br />
overheid. Dit akkoord functioneert<br />
duidelijk niet erg goed. Maar dat is een<br />
lastige constatering, omdat de internationale<br />
gemeenschap het, overigens<br />
terecht, als enig mogelijke basis<br />
beschouwt voor de toekomstige ontwikkeling<br />
van Macedonië.<br />
Desondanks heeft het Akkoord van<br />
Ohrid laten zien wat zijn beperkingen<br />
zijn. Hoe valt anders het dertigtal incidenten<br />
met een etnische oorsprong te<br />
verklaren dat zich in de eerste vier<br />
maanden van dit jaar heeft voorgedaan?<br />
Iedereen is het er momenteel over eens<br />
dat de Europese integratie van Macedonië,<br />
de belangrijkste drijfveer voor het<br />
land om te hervormen, wordt gedwarsboomd<br />
door Griekenland vanwege de<br />
naam van het land – Athene beschouwt<br />
macedonië<br />
Macedonië als onderdeel van zijn<br />
historische en culturele erfgoed.<br />
Macedonië heeft echter niet alleen<br />
problemen met Griekenland, maar ook<br />
met Bulgarije, getuige de resoluties<br />
van het Europees Parlement over het<br />
niet respecteren van de rechten van<br />
het deel van de bevolking dat zich<br />
op zijn Bulgaarse oorsprong beroept.<br />
Maar Macedonië heeft vooral veel problemen<br />
met zichzelf – met zijn identiteit.<br />
Hoe valt anders de explosie van<br />
Bulgaarse aanvragen tot naturalisatie,<br />
van een deel van de Macedonische<br />
bevolking, te verklaren?<br />
Hier komt nog bij dat er een aantal<br />
obstakels is dat een doeltreffende toepassing<br />
van het multietnische coëxistentiemodel,<br />
dat door het Akkoord<br />
van Ohrid is ingevoerd, in de weg<br />
staat. Dit model definieert met name<br />
quota’s, staat het gebruik van het Albanees<br />
als tweede officiële taal toe en<br />
bekrachtigt vooral de ongeschreven<br />
wet volgens welke het land ad vitam<br />
Rellen in Skopje in april – © Robert Atanasovski / AFP
macedonië<br />
hele Balkan<br />
aeternam zal worden bestuurd door<br />
een coalitie van Macedonisch-Albanese<br />
partijen. Het zichtbare resultaat van<br />
deze politiek is lovenswaardig: de<br />
plaatselijke autonomie is een feit, de<br />
Albanese symbolen worden op grote<br />
schaal gebruikt en ministers van Albanese<br />
origine bekleden belangrijke posten<br />
in de regering (met name het<br />
ministerie van Defensie).<br />
Kloof<br />
Maar wordt ons geen zand in de ogen<br />
gestrooid? Gaat er achter deze façade<br />
geen veel minder florissante werkelijkheid<br />
schuil? Zo tonen bepaalde<br />
terugkerende problemen in het onderwijs<br />
aan dat de Albanezen hun eigen<br />
scholen en universiteiten willen. Ook<br />
is het aantal gemengde huwelijken te<br />
verwaarlozen – een teken dat in het<br />
dagelijks leven de kloof tussen de twee<br />
gemeenschappen dieper wordt. Er is<br />
geen sprake van wederzijdse vermenging<br />
tussen de twee bevolkingsgroepen,<br />
maar juist van afzondering.<br />
Deze problemen stonden ook een<br />
elementaire administratieve operatie<br />
als de volkstelling van vorig jaar in<br />
de weg. Resultaat: de exacte etnische<br />
samenstelling van de Macedonische<br />
maatschappij is ons tot op de dag<br />
van vandaag onbekend. Maar deze<br />
voorbeelden zijn legio. Zeker, ze lijken<br />
allemaal in het niet te vallen bij het<br />
grotere doel, namelijk de integratie<br />
Een multiculturele staat<br />
ALBANIË<br />
40 km<br />
KOSOVO<br />
Skopje<br />
MACEDONIË<br />
(FYROM*)<br />
GRIEKENLAND<br />
SERVIË<br />
Vardar<br />
Politie onderzoekt<br />
de plek waar de vijf<br />
lichamen werden<br />
gevonden, ten<br />
noorden van Skopje<br />
© Boris Grdanoski / AP<br />
van het land in Europa en in de NAVO.<br />
Maar als we alles bij elkaar optellen, zal<br />
de aansluiting van Macedonië bij de EU<br />
en de NAVO misschien problematischer<br />
zijn dan voorzien.<br />
Macedonië is namelijk net een beetje<br />
anders dan het merendeel van de landen<br />
uit de regio die zich al enkele jaren<br />
geleden bij de NAVO hebben aangesloten,<br />
en het gehoorzaamt niet aan<br />
BULGARIJE<br />
Gebieden waar<br />
Albanees de<br />
belangrijkste taal is<br />
* Ocieel: voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië<br />
dezelfde regels. En om terug te komen<br />
op de idiote ruzie met Griekenland: het<br />
is voor het eerst dat we getuige zijn van<br />
een diplomatiek conflict vanwege de<br />
naam van een land! Juist dit voorbeeld<br />
bewijst dat in Macedonië de dingen<br />
anders kunnen gaan. Voor het merendeel<br />
van de buitenlandse waarnemers<br />
is dit geschil onbegrijpelijk en illustreert<br />
het slechts de nationalistische<br />
complexen in de Balkan. Het is een<br />
kinderachtige, achterhaalde, idiote<br />
ruzie, zeggen zij.<br />
Voor buitenlandse waarnemers is dit geschil<br />
onbegrijpelijk en illustreert het vooral de<br />
nationalistische complexen<br />
Dat komt misschien doordat ze zich<br />
niet realiseren wat er meespeelt in<br />
deze krachtmeting. Als Macedonië<br />
toegeeft, zal dat een zeer zware klap<br />
betekenen voor de opbouw van zijn<br />
europa<br />
fameuze ‘identiteit’, de hoeksteen van<br />
de nieuwe staat. En ook de logica aan<br />
Griekse kant moet niet worden misverstaan:<br />
men wenst daar geen land in<br />
een militair bondgenootschap opgenomen<br />
te zien dat op een dag aanspraak<br />
kan maken op het historisch erfgoed<br />
van Griekenland, op de rechten van<br />
Griekse burgers, op grondgebied, op<br />
bezittingen, et cetera.<br />
De etnische spanningen die met deze<br />
operetteachtige realiteit gepaard gaan<br />
kunnen een zware wissel trekken op de<br />
Macedonische toekomst binnen de<br />
Europese en Atlantische instituties.<br />
Dat is slecht nieuws voor ons allemaal.<br />
Een geïsoleerde positie van Macedonië<br />
is een handicap voor de hele Balkan.<br />
Gelukkig is voor die optie voorlopig nog<br />
niet gekozen. Maar het nieuws uit<br />
Skopje rond deze vijfvoudige moord<br />
doet vermoeden dat de ruzie met Athene<br />
misschien wel de minste zorg voor<br />
de Balkanlanden is.<br />
Roumen Ianovski<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 31
de amerika’s<br />
Schuld en veel boetes<br />
Het verwoeste leven van<br />
Rodney King<br />
Los Angeles Times – Los Angeles<br />
Rodney King werd beroemd als slachto er, het lukt hem niet om een held te<br />
worden. Twintig jaar nadat hij door vier blanke agenten werd afgetuigd, lijdt<br />
hij aan dezelfde symptomen als soldaten die een trauma van het front hebben.<br />
Portret van de man met wie de rellen in Los Angeles begonnen.<br />
Rodney King heeft een vishaakje<br />
in zijn gehavende handen, en<br />
een zak met grote witte wormen.<br />
Hij zit op een steiger bij een meer<br />
aan de rand van Ontario. Het is vroeg<br />
en de zon schijnt, het is hier stil. ‘Deze<br />
mooie jongens heb ik uit mijn eigen<br />
achtertuin, die gaan me geluk brengen’,<br />
zegt hij, en hij pakt een kronkelende<br />
worm uit de zak. ‘Net grote vette<br />
maden. Je moet alleen wel uitkijken, ze<br />
bijten.’ Hij rijgt de worm aan het haakje.<br />
King komt overeind, de spanning<br />
ebt weg uit zijn gezicht. Hij steekt zijn<br />
hengel de lucht in en gooit hem uit.<br />
‘Hier was ik aan toe’, zegt hij. ‘Hier was<br />
ik nou echt aan toe.’<br />
Het is twintig jaar geleden dat Los<br />
Angeles door rellen werd geteisterd.<br />
Toen een rechtbankjury vier politieagenten<br />
vrijsprak van de mishandeling<br />
van King, leidde dat tot een collectieve<br />
uitbarsting van woede. De rellen<br />
‘Obama was nooit<br />
president geworden zonder<br />
wat mij en vele andere<br />
zwarten is aangedaan'<br />
pagina 32 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
kostten 54 mensen het leven en richtten<br />
voor 1 miljard dollar schade aan.<br />
De stad schudde op zijn grondvesten.<br />
King weet het nog maar al te goed. Hij<br />
wrijft over zijn rechterwang, waar hij<br />
sinds de afranseling geen gevoel meer<br />
in heeft, en beschrijft hoe het was om<br />
afgetuigd te worden met wapenstokken<br />
en tasers. ‘Ik had echt het gevoel dat ik<br />
op het randje van de dood balanceerde.’<br />
Later zegt hij dat hij er inmiddels vrede<br />
mee heeft.<br />
Hij is nu 47, werkloos en berooid. Wegens<br />
schending van zijn burgerrechten kreeg<br />
hij 3,8 miljoen dollar smartegeld, maar<br />
dat is nu allemaal op. Een groot deel was<br />
hij kwijt aan de advocaten, zegt hij. Een<br />
ander deel ging naar familieleden, en<br />
een deel heeft hij verbrast.<br />
Nu moet hij sappelen om zijn hypotheek<br />
te betalen. Af en toe werkt hij nog als<br />
betonstorter, hij verdient weleens wat<br />
met een bokspartij voor beroemdheden<br />
en hij heeft een voorschot gekregen<br />
(nog geen ton, zegt hij, maar toch een<br />
fl ink bedrag) voor een boek dat over<br />
hem is geschreven.<br />
Hij omschrijft zich als ex-verslaafde,<br />
maar hij drinkt nog steeds en heeft een<br />
doktersattest voor medisch gebruik<br />
van marihuana. Hij zegt dat hij gelukkig<br />
is en hoopvol gestemd, en tevreden<br />
genoeg met zijn leven om de agenten<br />
die hem in elkaar sloegen te kunnen<br />
vergeven. Maar hij verstrakt als ze ter<br />
sprake komen en geeft toe dat hij<br />
gebukt gaat onder zijn naam. Hij heeft<br />
last van nachtmerries en fl ashbacks, en<br />
de nervositeit van een oorlogsveteraan<br />
met shellshock.<br />
‘Sommigen zien me als een soort held’,<br />
zegt hij over de afranseling. ‘Anderen<br />
haten me. Vinden dat het mijn verdiende<br />
loon was. En bij sommigen<br />
merk ik gewoon dat ze me uitlachen<br />
vanwege die oproep om te stoppen<br />
met plunderen, alsof het stom van me<br />
is om in vrede te geloven.’<br />
Rialto is een arbeidersstadje 80 kilometer<br />
ten oosten van de Pasadena<br />
Foothills. Kings huis ziet er slecht<br />
onderhouden uit en zijn achtertuin<br />
is hermetisch afgeschermd met een<br />
blauwgroen dekzeil.<br />
‘De buren probeerden door de gaten in<br />
het oude hek te gluren, dus dat heb ik<br />
weggehaald’, zegt hij. ‘Ze wilden Rodney<br />
King zien.’<br />
Meteen achter de omheining ligt een<br />
klein zwembad. Voordat hij in het<br />
nieuws kwam, werkte King in de bouw.<br />
De stenen vloer rond het zwembad<br />
heeft hij zelf gelegd. Met zwarte tegels<br />
DE RODNEY KING-RELLEN<br />
Zes dagen lang was Los Angeles in de<br />
greep van geweld en plunderingen,<br />
nadat de vier agenten (drie blanken<br />
en een Latino) die de zwarte Rodney<br />
King hadden mishandeld, geen straf<br />
kregen opgelegd (drie werden vrijgesproken,<br />
over de vierde kwam de jury<br />
niet tot een oordeel). Kort daarvoor<br />
had een ander (mild) vonnis over een<br />
winkelier die een zwarte tiener had<br />
verenigde staten<br />
heeft hij er twee data in opgetekend:<br />
3-3-91, de dag waarop hij door de politie<br />
meer dan vijftig keer werd geslagen, en<br />
29-4-92, de dag dat de rellen uitbraken.<br />
King heeft drie volwassen dochters en<br />
is nu verloofd met zijn aanstaande<br />
derde vrouw.<br />
Zijn probleem: hij kan het verleden<br />
niet loslaten. Overal aan de muur en<br />
in slordige stapels op de vloer zie je<br />
foto’s, schilderijen en artikelen uit<br />
kranten en tijdschriften. Over hoe<br />
hij door de politie werd afgetuigd.<br />
Hoe vier agenten werden aangeklaagd<br />
en vrijgesproken. Hoe overal in de stad<br />
rellen uitbraken. En hoe twee van de<br />
agenten, beiden blanken, uiteindelijk<br />
door de federale rechter veroordeeld<br />
werden voor het schenden van Kings<br />
burgerrechten.<br />
Zijn ogen dwalen naar foto’s van die<br />
twee agenten, Stacey Koon en Laurence<br />
Powell. Ze kregen allebei dertig maanden<br />
cel.<br />
‘Tjonge, zoals die Koon tekeerging’,<br />
zegt hij huiverend. ‘Ik mag blij zijn dat<br />
ik nog leef.’<br />
Hersenletsel<br />
King is groot en breedgeschouderd,<br />
onder zijn baardje en kort afrokapsel<br />
gaan een paar littekens schuil. Hij<br />
loopt mank. Hij is beleefd maar komt<br />
vaak verlegen en onzeker over. Soms<br />
klinkt hij heel verstandig, soms<br />
doodgeschoten ook al kwaad bloed<br />
gezet onder de arme, zwarte bevolking<br />
van LA. De crisis van begin jaren<br />
negentig zorgde voor hoge werkloosheid.<br />
Toen de vier agenten een jaar<br />
later opnieuw werden berecht in een<br />
civiele zaak, hield de stad haar adem in<br />
uit angst voor nieuwe onlusten. Twee<br />
agenten werden veroordeeld, nieuw<br />
geweld bleef uit.
verenigde staten<br />
Rodney King in 2012. – © Jay L. Clendenin / Getty Images<br />
opschepperig, maar soms lijken zijn<br />
gedachten af te dwalen.<br />
Dat komt door de mishandeling, zegt<br />
hij. Hersenletsel. De drank en de drugs<br />
en een paar zware auto-ongelukken<br />
helpen ook niet. ‘Ik ben een keer van de<br />
weg geraakt en tegen een boom tot<br />
stilstand gekomen’, zegt hij. Dat was in<br />
2003. Hij bleek toen PCP [een hallucinogeen]<br />
in zijn bloed te hebben.<br />
‘Met PCP valt niet te spotten’, zegt<br />
King. Hij kreeg een paar weken cel en<br />
moest afkicken. ‘Aan dat spul ben ik<br />
echt zwaar verslingerd geraakt, een<br />
jaar lang of zo.’<br />
Sommige zaken weten zijn aandacht<br />
nog altijd te vangen. Zoals de grote foto<br />
boven de haard: van King die in een<br />
blauw pak met een paisley stropdas de<br />
pers te woord staat.<br />
‘Daar zeg ik dat zinnetje waar ze het<br />
nog altijd over hebben’, mompelt hij.<br />
Hij fluistert het nog eens: ‘Can we all get<br />
along?’ Kunnen we weer normaal doen<br />
tegen elkaar?<br />
Het voelt een beetje onwerkelijk om al die<br />
beelden te zien, zegt hij. Ergens kan hij<br />
niet geloven dat hij die man was. Maar hij<br />
bewaart het wel allemaal.<br />
‘Het is mijn geschiedenis, een deel van mijn<br />
verleden, wat ik heb overleefd’, zegt hij.<br />
En ondanks alles zou hij toch niet willen<br />
dat het anders was gelopen. Daar<br />
heeft hij ook een verklaring voor. Ja,<br />
zijn mishandeling en de vrijspraak van<br />
de agenten lokten rellen uit waarbij<br />
doden zijn gevallen. Dat vervult hem<br />
met wroeging. Hij kan toch niet anders<br />
dan zich verantwoordelijk voelen voor<br />
wat sommigen nog steeds ‘de Rodney<br />
King-rellen’ noemen? Maar er is ook<br />
iets goeds uit voortgekomen, zegt<br />
de amerika’s<br />
Hij voelt zich<br />
verantwoordelijk voor<br />
wat sommigen nog<br />
steeds ‘de Rodney Kingrellen’<br />
noemen<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 33
de amerika’s<br />
‘Mensen, ik wil alleen maar zeggen, kunnen we niet<br />
met elkaar in vrede leven? Kunnen we normaal tegen<br />
elkaar doen?’<br />
hij. De veroordeling van Koon en<br />
Powell, en het morele gezag waardoor<br />
zijn oproep to get along echt bij de men-<br />
sen aankwam – daar is de wereld beter<br />
van geworden.<br />
‘Veel mensen zouden nooit een kans op<br />
succes hebben gekregen als ik die<br />
afranseling niet had overleefd’, zegt hij.<br />
‘Obama? Obama was nooit president<br />
geworden zonder wat mij en vele<br />
andere zwarten is aangedaan. Dan had<br />
hij daar nu niet gezeten, dat staat voor<br />
mij als een paal boven water. Hij zou er<br />
ooit wel gekomen zijn, maar het zou<br />
veel langer hebben geduurd. Dus ik ben<br />
blij om wat ik doorstaan heb. Het heeft<br />
voor veel mensen deuren geopend...’<br />
Als kind hing hij aan de rokken van zijn<br />
moeder, die Jehova’s getuige was. Haar<br />
wereldbeeld was idealistisch en apocalyptisch<br />
tegelijk. Een vrome Jehova’s<br />
getuige is King nooit geworden, daarvoor<br />
hield hij te veel van drank en vrouwen.<br />
Maar haar overtuiging vormde<br />
wel de basis voor zijn eigen hoopvolle<br />
– en volgens sommigen naïeve – kijk op<br />
de wereld.<br />
Misschien verklaart dat waarom hij<br />
zich, na de vrijspraak van de vier politieagenten,<br />
huilend opsloot in zijn slaapkamer<br />
met een fles cognac.<br />
Rastapruik<br />
Hij heeft er niet vaak over verteld,<br />
maar na het uitbreken van de rellen is<br />
hij, vermomd met een rastapruik, naar<br />
de buurt gereden waar de onlusten<br />
plaatsvonden.<br />
‘Ik kon mijn ogen niet geloven’, zegt<br />
hij. ‘Chaos, overal boze mensen die de<br />
boel plunderden of in de fik staken.<br />
Plunderingen in South Central, Los Angeles ten tijde van de 'Rodney King-rellen’. – © Paul Sakuma / AP Photo<br />
pagina 34 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Pistoolschoten. Ik heb rechtsomkeert<br />
gemaakt, terug naar huis. Toen ik dat<br />
zag, moest ik denken aan hoe ik zelf<br />
was opgevoed, de normen en waarden<br />
die mijn moeder me had meegegeven,<br />
ook al bracht ik ze niet altijd in praktijk.<br />
En ik dacht bij mezelf: “Dit is niet wie<br />
ik ben. Al die haat. Zo ben ik niet. Zo<br />
heeft mijn moeder me niet grootgebracht.”<br />
Ik besefte dat ik iets tegen de<br />
mensen moest zeggen, moest proberen<br />
om dit een halt toe te roepen.’ Dus deed<br />
hij op de derde dag van de rellen een<br />
oproep op tv: ‘Mensen, ik wil alleen<br />
maar zeggen, kunnen we niet met<br />
mekaar in vrede leven? Kunnen we<br />
normaal tegen elkaar doen?’<br />
In de eerste jaren na de rellen begon<br />
King een hiphoplabel dat geen succes<br />
werd, had een reeks stormachtige<br />
affaires en werkte zich voortdurend in<br />
de nesten. Hij kwam herhaaldelijk in<br />
aanraking met de politie wegens rijden<br />
onder invloed of huiselijk geweld. ‘Elf<br />
keer?’ vraagt hij zich hardop af.<br />
‘Twaalf?’ In 2008 kwam hij weer in de<br />
belangstelling door zijn deelname aan<br />
het realityprogramma Celebrity Rehab<br />
with Dr. Drew.<br />
‘Ja, ik heb lang last gehad van mijn<br />
bekendheid. Ik vraag me nog steeds af<br />
verenigde staten<br />
wat de mensen denken als ik ergens<br />
binnenkom. Weten ze wie ik ben?<br />
Hoe denken zij over de gebeurtenissen?<br />
Verwijten ze mij de dood van al die<br />
mensen?’<br />
Zijn laatste akkefietje had hij afgelopen<br />
zomer. Toen werd hij met zijn Mitsubishi<br />
Eclipse uit 1994 van de weg<br />
gehaald. Volgens de politie zwalkte hij<br />
zo erg dat hij bijna een botsing had<br />
veroorzaakt. De agenten hielden hem<br />
aan op verdenking van rijden onder<br />
invloed.<br />
Binnen enkele uren haalde dat weer<br />
het nieuws. Hij geeft toe dat hij nog<br />
steeds drinkt en blowt. De marihuana<br />
is op doktersvoorschrift, ter verlichting<br />
van de pijn die hij volgens hem aan de<br />
mishandeling heeft overgehouden.<br />
Hij zal er ‘altijd mee blijven worstelen’,<br />
zegt hij. Om eraan toe te voegen: ‘Ik<br />
ben wel iemand die kan stoppen als<br />
het moet. Ik ken mijn grenzen. En een<br />
borrel op zijn tijd haalt de scherpe<br />
kantjes er een beetje af.’<br />
Op een lunchafspraak in een restaurant<br />
bij hem in de buurt verschijnt hij met<br />
een flacon waar hij een slok uit neemt.<br />
Appelcider en champagne, legt hij uit.<br />
Dan doet hij zijn verhaal: ‘Maand of<br />
drie geleden. Ik zat in de trein, onderweg<br />
naar huis vanuit LA.’ Een jonge<br />
agent betrad het treinstel. ‘Doet ook<br />
maar gewoon zijn werk...’<br />
Terwijl King zit te vertellen, verstrakt<br />
zijn blik en begint zijn rechterhand te<br />
trillen.<br />
‘Ik zie dat uniform en ik moet meteen<br />
aan dat pak slaag denken.’ Het kostte<br />
moeite, zei hij, om ‘kwade gedachten’<br />
uit zijn hoofd te bannen.<br />
Kwade gedachten?<br />
‘Door het lint gaan. Wraak. Je gedachten<br />
gaan alle kanten op, dus je moet jezelf<br />
in het gareel houden. Het gaat fout als<br />
je je gedachten maar gewoon de vrije<br />
loop laat, weet je.’<br />
En dan vertelt King dat de agent hem<br />
zag zitten en hem aansprak: ‘Hé, ik<br />
dacht al dat jij het was, Rodney. Hoe is<br />
het, man? Gaat-ie lekker? Alles goed?<br />
Hou je haaks, hè.’<br />
‘Wauw’, zegt King. ‘Dan zit je daar toch<br />
te denken: de tijden zijn wel veranderd.’<br />
Rodney King heft zijn flacon en<br />
neemt nog een slok. Hij grijnst.<br />
Kurt Streeter
colombia<br />
De guerilla strijdt<br />
in de periferie<br />
razonpublica.com – Bogota<br />
De Colombiaanse politiek zou zich meer met de<br />
in de periferie opererende FARC moeten<br />
bemoeien – alleen dan is een oplossing voor het<br />
conflict met de guerrilla groepering mogelijk,<br />
betoogt de Spaanse onderzoeker en politicoloog<br />
Luis Fernando Medina.<br />
Het feit dat tien mensen<br />
onlangs, na een onbeschrijflijk<br />
drama, hun vrijheid en<br />
waardigheid hebben teruggekregen,<br />
geeft natuurlijk een gevoel van tevredenheid,<br />
maar deze gebeurtenis is ook<br />
goed nieuws voor degenen die, zoals ik,<br />
geloven in een politieke oplossing van<br />
het conflict. Het is ongetwijfeld een<br />
vredesgebaar van de guerrilla. Het is al<br />
vaker gezegd: er moeten nog meer<br />
gebaren volgen, misschien van de kant<br />
van de regering, maar zeker van de<br />
kant van de FARC, bijvoorbeeld de vrijlating<br />
van een nog onbekend aantal<br />
gijzelaars dat voor losgeld is ontvoerd.<br />
Maar gebaren zijn niet genoeg: er is<br />
veel meer voor nodig.<br />
Wet 002<br />
Kijken we naar soortgelijke processen<br />
in andere landen, dan zien we dat bijvoorbeeld<br />
de ETA in Spanje, de IRA in<br />
Ierland, Hezbollah in Libanon en<br />
Hamas in de Palestijnse gebieden allemaal<br />
voorbeelden zijn van rebellenbewegingen<br />
met een politieke tak.<br />
Over het algemeen verwacht men dat<br />
die fracties erin zullen slagen de rest<br />
van de beweging te overtuigen van de<br />
noodzaak om de wapens neer te leggen.<br />
Maar dat gaat altijd minder makkelijk<br />
dan gedacht. Wel is het zo dat die fracties<br />
er altijd mede voor hebben gezorgd<br />
dat het geweld van de beweging niet is<br />
ontspoord, doordat ze onmiddellijk<br />
konden laten zien, voelbaar konden<br />
maken, wat de politieke consequenties<br />
daarvan zouden zijn.<br />
De FARC kondigde haar onzalige ‘Wet<br />
002’ af en eiste dat haar soldaten als<br />
krijgsgevangenen werden beschouwd<br />
en dezelfde wettelijke status kregen als<br />
haar activisten in de Colombiaanse<br />
gevangenissen.<br />
Van het begin af aan was duidelijk dat<br />
die poging om zich voor het publiek als<br />
een staat in wording te presenteren,<br />
capabel om zijn eigen wetten uit te vaardigen,<br />
geen enkele kans van slagen had.<br />
De leiding van de FARC is niet achterlijk.<br />
Hoe kon ze zich dan zó vergissen, voor<br />
zo lange tijd en met zulke desastreuze<br />
gevolgen? Het simplistische antwoord<br />
dat gewoonlijk door commentatoren<br />
wordt gegeven, luidt dat de wereld er<br />
vanuit de jungle anders uitziet. Dat is<br />
niet onjuist, maar wel oppervlakkig.<br />
We moeten verder kijken.<br />
In het algemeen laat elk politiek stelsel,<br />
hoe democratisch ook, zich in de<br />
periferie van haar hardste kant zien,<br />
omdat daar meestal cruciale kwesties<br />
spelen, zoals de territoriale onschendbaarheid<br />
en de gezagsrelaties met de<br />
zwakste sectoren. De FARC opereert in<br />
de periferie van het land, waar geopolitieke<br />
belangen spelen (de betrekkingen<br />
met de VS vis-à-vis de drugshandel),<br />
evenals relaties met multinationals<br />
(vooral mijnbouw), de structuur van de<br />
landbouweconomie (kolonisatie) en de<br />
winning van grondstoffen in gebieden<br />
Voor een realistisch vredesproces zijn regelingen nodig<br />
voor de cocaïneteelt, olieboring, watervoorziening...<br />
Een voormalige gijzelaar van de FARC komt na zijn vrijlating aan op het vliegveld van<br />
Villavicencio. Om zijn schouders de Colombiaanse vlag. – © Luis Acosta/ AFP<br />
die bewoond worden door de meest<br />
gemarginaliseerde etnische minderheden.<br />
Daar komt een aantal van de<br />
belangrijkste harde machtselementen<br />
tezamen.<br />
In de praktijk is de uitkomst een coëxistentie<br />
tussen een pluralistische democratie<br />
in het centrum (waar het<br />
establishment nauwelijks een spier<br />
vertrekt wanneer links de verkiezingen<br />
in Bogota wint) en een militair autoritarisme<br />
of banditisme in de periferie<br />
(waar politieke moorden legio zijn).<br />
Wil de FARC politiek geïntegreerd<br />
raken, dan is er meer nodig dan<br />
vredesgebaren en zal de politiek zich<br />
met de periferie moeten bemoeien. Een<br />
realistisch vredesproces zal een aantal<br />
economische en sociale hervormingen<br />
moeten omvatten die raken aan vitale<br />
kwesties met betrekking tot nieuwe<br />
exploitatiezones die bijdragen aan de<br />
rijkdom van het land. Het proces zal<br />
onder andere regelingen moeten<br />
omvatten voor de cocaïneteelt, de olieboring,<br />
de exploitatie van oliepalmen,<br />
de winning van mineralen, de watervoorziening<br />
en de biologische en culturele<br />
diversiteit – bepaald niet niks dus!<br />
de amerika’s<br />
Dat brengt ons echter meteen in een<br />
impasse: gegeven de politieke zwakte<br />
van de FARC is het heel moeilijk om via<br />
onderhandelingen tot werkbare voorstellen<br />
te komen.<br />
De leiding van de FARC is niet achterlijk. Hoe kon ze<br />
zich dan zó vergissen?<br />
Hoewel het tegen de zin is van zowel<br />
de FARC als van president Santos, is het<br />
noodzakelijk dat andere politieke<br />
krachten, met name de oppositie,<br />
interveniëren. Aan de oppositie valt de<br />
niet geringe taak toe om progressieve<br />
voorstellen te formuleren voor eventuele<br />
onderhandelingen, voorstellen die<br />
een tweeledig doel dienen: aan de ene<br />
kant het gebrek aan legitimiteit verminderen<br />
dat de onderhandelingen<br />
van meet af aan parten zal spelen, en<br />
aan de andere kant de rebellenbeweging<br />
laten zien dat er in Colombia wel<br />
degelijk democratische wegen zijn die<br />
bewandeld kunnen worden zodra de<br />
wapens zijn neergelegd.<br />
Luis Fernando Medina<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 35
de amerika’s<br />
Cubanen in<br />
Spaanse nachtmerrie<br />
El Nuevo Herald – Miami<br />
De Spaanse regering was zo gastvrij om voormalige<br />
politieke gevangenen uit Cuba op te vangen. Voor werk<br />
en onderdak zou worden gezorgd. Maar de opvang van<br />
115 ex-gevangenen en hun families in het straatarme<br />
Spanje is uitgelopen op een nachtmerrie.<br />
Bárbara Dueñas zegt dat ze op<br />
een beter leven in Spanje hoopte,<br />
nadat haar echtgenoot, de<br />
politieke gevangene Marcelo Cano,<br />
twee jaar geleden op Cuba was vrijgelaten<br />
en zij samen met hem en hun twee<br />
kinderen naar Madrid vloog. Maar<br />
Dueñas en Cano, werkeloos en lijdend<br />
aan depressies, belandden vorig jaar<br />
voor korte tijd in een psychiatrische<br />
kliniek. Nu wil zij terug naar Cuba,<br />
maar de regering van dat land staat dat<br />
niet toe en de kinderen willen niet mee.<br />
Wat aanvankelijk werd voorgesteld als<br />
een genereus gebaar van de kant van<br />
Spanje – de opvang van 115 pas vrijgelaten<br />
Cubaanse politieke gevangenen<br />
en 647 familieleden – is uitgelopen op<br />
een nachtmerrie voor zowel de immigranten<br />
als de Spaanse overheid. Aan<br />
de ondersteuning van de Cubanen is<br />
grotendeels een einde gekomen. De<br />
meesten zitten zonder werk, sommigen<br />
hebben geen dak meer boven hun hoofd<br />
en ten minste één kind heeft de school<br />
moeten verlaten omdat zijn ouders het<br />
vervoer niet meer kunnen betalen.<br />
Zo’n vijfentwintig Cubanen kamperen<br />
nu voor het ministerie van Buitenlandse<br />
Zaken en Samenwerking en tien van hen<br />
zijn in hongerstaking gegaan om een<br />
betere behandeling te eisen, verklaart<br />
Julio César Gálvez, een dissidente journalist<br />
die in 2003 gevangen werd gezet en<br />
in 2010 naar Madrid werd gestuurd.<br />
De minister van Buitenlandse Zaken,<br />
José Manuel García-Margallo, zei<br />
woensdag dat de regering zal zorgen<br />
voor banen en verdere ondersteuning<br />
voor de uitgeweken Cubanen, hoewel<br />
‘Van veel Cubanen wordt zelfs het<br />
middelbareschooldiploma niet erkend’<br />
pagina 36 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Spanje midden in een zeer ernstige<br />
economische crisis zit en de werkeloosheid<br />
is opgelopen tot 23 procent<br />
van de beroepsbevolking. Die belofte<br />
kwam te laat voor de ex-politieke<br />
gevangene Alberto Santiago du Bouchet,<br />
52 jaar oud, die twee weken geleden op<br />
de Canarische Eilanden een einde aan<br />
zijn leven maakte. Familieleden zeiden<br />
dat hij er niet meer tegen kon geen<br />
werk te hebben sinds hij vorig jaar april<br />
in Spanje aankwam.<br />
De stroom ex-politieke gevangenen naar<br />
Spanje kwam op gang na de bekendmaking<br />
van de Cubaanse kardinaal Jaime<br />
Ortega dat de regering was overeengekomen<br />
alle opgesloten dissidenten vrij<br />
te laten. Spanje verklaarde zich bereid<br />
alle gevangenen en hun gezinnen die<br />
het eiland wilden verlaten op te nemen.<br />
Maar door het besluit van Cuba om in<br />
eerste instantie diegenen vrij te laten<br />
die ermee instemden om naar Spanje<br />
te vertrekken, werden ook de gevangenen<br />
en hun familie die het eiland niet<br />
wilden verlaten onder druk gezet om<br />
gebruik te maken van de mogelijkheid<br />
in het buitenland in ballingschap te gaan.<br />
Beloften<br />
De eerste groep vloog op 12 juli 2010<br />
naar Madrid. De laatste van de twaalf<br />
gevangen dissidenten die weigerden in<br />
ballingschap te gaan werd pas in het<br />
voorjaar van 2011 in vrijheid gesteld.<br />
Dueñas zegt dat Cano en zij aanvankelijk<br />
niet wilden vertrekken. Maar hij<br />
zat al bijna acht jaar vast en zij leed aan<br />
een hernia, waardoor het buitengewoon<br />
pijnlijk voor haar was om met tassen<br />
etenswaar te sjouwen als ze hem in de<br />
gevangenis kwam bezoeken. ‘Wat ik<br />
wilde, was dat hij uit de gevangenis<br />
kwam, want dat kon ik niet langer<br />
aanzien’, vertelde Dueñas telefonisch<br />
aan El Nuevo Herald. ‘Dus besloten we op<br />
het laatst naar Spanje te vertrekken,<br />
maar zonder veel enthousiasme.’<br />
De Spaanse regering beloofde de ballingen<br />
tal van faciliteiten, zoals achttien<br />
maanden lang fi nanciële<br />
ondersteuning en het snel afgeven van<br />
een werkgunning. En misschien nog<br />
wel het belangrijkste: erkenning van<br />
universitaire diploma’s, zodat men werk<br />
kon gaan zoeken op zijn eigen gebied.<br />
Veel van deze beloften werden niet<br />
nagekomen. Dueñas en Cano, hun<br />
twaal arige dochter Gabriela en hun<br />
zoon Héctor van tweeëntwintig arriveerden<br />
in augustus 2010 in Spanje en<br />
werden ondergebracht in Tarragona,<br />
een mediterrane stad van 100.000<br />
inwoners. ‘Ze hebben ons gewoon in de<br />
steek gelaten’, zegt Dueñas (40 jaar).<br />
Geen van de volwassenen van het gezin<br />
van Dueñas heeft werk gevonden.<br />
Gálvez zegt dat hij pas een jaar na zijn<br />
aankomst in Spanje een werkvergunning<br />
kreeg en tweeëntwintig sollicitatiegesprekken<br />
heeft gehad die op niets zijn<br />
uitgelopen omdat hij al 68 jaar oud is.<br />
cuba<br />
© Ajubel – El Mundo, Madrid<br />
Cano, 45 jaar, is arts en zijn vrouw gaf<br />
statistiek aan de universiteit van Cienfuegos,<br />
in het midden van Cuba, maar<br />
het is geen van beiden gelukt hun titels<br />
erkend te krijgen. Gálvez beweert dat<br />
van veel Cubanen zelfs het middelbareschooldiploma<br />
niet erkend wordt.<br />
Cano en Dueñas ondervonden zo veel<br />
stress van de hele situatie dat ze in<br />
januari 2011 in een psychiatrische<br />
kliniek moesten worden opgenomen,<br />
hij voor een week, zij twee weken.<br />
Diezelfde maand nog scheidde Cano<br />
van haar, vertelde Dueñas. Hij was niet<br />
bereikbaar om zijn verhaal te vertellen.<br />
Drieëntwintig van de vrijgelaten politieke<br />
gevangenen die naar Spanje zijn<br />
vertrokken en enkele van hun familieleden<br />
kregen later toestemming om<br />
naar de Verenigde Staten door te reizen,<br />
kennelijk omdat ze als politieke vluchtelingen<br />
werden beschouwd of omdat ze<br />
daar familie hadden. Dueñas in een<br />
e-mail aan El Nuevo Herald: ‘Het kan<br />
me niets schelen waar ze ons naartoe<br />
sturen. Het enige wat we willen is een<br />
beetje rust en een baan.’<br />
Juan O. Tamayo
thailand<br />
Thaksin is traditionele<br />
elite te slim af<br />
Today – Singapore<br />
De voormalige Thaise premier Thaksin Shinawatra,<br />
die zijn land ontvluchtte om aan een celstraf wegens<br />
corruptie te ontkomen, werkt hard aan een comeback.<br />
Het lijkt er sterk op dat hem dat met de steun van zijn<br />
zus gaat lukken.<br />
Hoewel ex-premier Thaksin<br />
Shinawatra van Thailand nog<br />
steeds in ballingschap leeft,<br />
is hij er opnieuw in geslaagd de politieke<br />
temperatuur in Thailand te doen<br />
oplopen. Bij de laatste poging om zijn<br />
aanhoudende populariteit te bewijzen,<br />
koos Thaksin ervoor de belangrijkste<br />
Thaise feestdag in het buurland Cambodja<br />
te vieren. Hij vertelde fanatieke<br />
aanhangers die de grens waren overgestoken<br />
om hem te ontmoeten, dat hij<br />
van plan is binnenkort (‘in de volgende<br />
drie of vier maanden’) naar Thailand<br />
terug te keren – op zíjn voorwaarden.<br />
De Cambodjaanse premier Hun Sen rolde<br />
in Siem Reap de rode loper uit om<br />
Thaksin te verwelkomen en organiseerde<br />
zelfs een ontmoeting tussen Thaksin<br />
en zijn aanhangers, de ‘roodhemden’,<br />
waarmee hij nog eens de hechte persoonlijke<br />
band tussen de twee mannen<br />
onderstreepte.<br />
Thaksin, die in 2006 tijdens een militaire<br />
coup werd afgezet na beschuldigingen<br />
van machtsmisbruik en gebrek aan respect<br />
voor de monarchie, leidde een met<br />
gezang omlijste bijeenkomst ter ere van<br />
Songkran, het Thaise Nieuwjaar. Tussen<br />
de optredens door bespeelde hij vanaf<br />
het podium het publiek, op een manier<br />
die zijn krachtige politieke campagnes<br />
uit het verleden in herinnering riep.<br />
Sinds hij in 2008 het land ontvluchtte<br />
om een gevangenisstraf van twee jaar<br />
wegens corruptie te ontlopen, heeft de<br />
62-jarige Thaksin op verschillende loca-<br />
De traditionele elite blijkt<br />
in het spel van verkiezingspolitiek<br />
simpelweg niet<br />
opgewassen tegen Thaksin<br />
ties in het buitenland gewoond. Hij<br />
beweert dat de corruptiezaak tegen<br />
hem politiek gemotiveerd was.<br />
Er zijn tussen Thaksins woordvoerders<br />
en leden van het oude establishment al<br />
enkele gesprekken gevoerd. In februari<br />
2011 circuleerden geruchten dat de<br />
rivaliserende kampen een deal hadden<br />
gesloten, waarbij Thaksin zou hebben<br />
toegezegd het leger en de koninklijke<br />
familie met rust te laten, en zijn tegenstanders<br />
om hem laten terugkeren<br />
zonder hem verder te vervolgen. Door<br />
het optreden van de regering-Yingluck<br />
lijken deze geruchten geloofwaardig.<br />
Artikel 112<br />
Het is duidelijk dat premier Yingluck<br />
Shinawatra, de zus van Thaksin, verzoening<br />
nastreeft met de traditionele<br />
elite, maar tegelijkertijd een amnestiewet<br />
probeert door te drukken die<br />
Thaksin in staat stelt zijn gevangenisstraf<br />
te ontlopen. En wat misschien<br />
nog belangrijker is: de regering-<br />
Yingluck heeft duidelijk gemaakt dat<br />
zij geen gehoor zal geven aan de roep<br />
om Artikel 112 uit het Thaise Wetboek<br />
van Strafrecht te wijzigen, waarin het<br />
beledigen en belasteren van de monarchie<br />
strafbaar wordt gesteld. Artikel 112<br />
is voor de traditionele elite in Thailand<br />
de sleutel tot het voortbestaan van het<br />
koninklijk huis, en daarmee tot hun<br />
machtspositie.<br />
Inmiddels heeft de Cambodjaanse leider<br />
Hun Sen met zijn gastvrijheid zijn<br />
steun aan Thaksin en de beweging van<br />
de roodhemden gegeven. Het is zelfs<br />
voor het eerst in de recente geschiedenis<br />
dat een Cambodjaanse leider bij een<br />
Thais binnenlands conflict openlijk<br />
partij kiest. In het verleden was het<br />
Thailand dat de Cambodjaanse oppositie<br />
steunde bij het destabiliseren van het<br />
regime in Phnom-Penh. Hun Sen<br />
ondervond iets dergelijks toen Thailand<br />
in de jaren tachtig een door de Rode<br />
Khmer gedomineerde coalitie tegen<br />
hem steunde. Enige tientallen jaren<br />
later is Cambodja geen passieve partij<br />
meer in de relatie met haar buurland.<br />
Thaksin is, ondanks zijn zelfverkozen<br />
ballingschap in het buitenland, een<br />
sleutelfiguur in de Thaise politiek<br />
gebleven. Zijn partij heeft – na diverse<br />
wederopstandingen – alle algemene<br />
verkiezingen sinds 2001 gewonnen,<br />
waarbij vorig jaar Yingluck in het zadel<br />
werd geholpen. Zijn diep verankerde<br />
politieke macht heeft, via zijn plaatsvervangers,<br />
in bepaalde opzichten de<br />
invloed van het koninklijk huis en het<br />
leger uitgehold, die volgens critici overwegend<br />
uit antidemocraten bestaan.<br />
De traditionele elite blijkt in het spel van<br />
verkiezingspolitiek simpelweg niet<br />
opgewassen tegen Thaksin. En Thaksins<br />
optreden in het nieuwjaarsweekend<br />
azië<br />
toont aan dat zijn niet aflatende electorale<br />
kracht de traditionele elite nog meer<br />
onder druk zal zetten.<br />
De regering-Yingluck onderneemt stappen<br />
om Thaksin te vrijwaren van vervolging.<br />
Ze heeft veranderingen voorgesteld<br />
in de door het leger gesteunde grondwet<br />
van na de coup, evenals wetsvoorstellen<br />
die amnestie verlenen aan iedereen die<br />
bij de politieke onrust van de afgelopen<br />
zes jaar betrokken was. Het is niet<br />
ondenkbaar dat de door Yingluck geleide<br />
Pheu Thai-regering, die een meerderheid<br />
in het parlement heeft, een wetsvoorstel<br />
aanvaardt dat Thaksin rehabiliteert.<br />
Als Thaksin inderdaad naar Thailand<br />
terugkeert, betekent dat slechts één<br />
ding: dat zijn tegenstanders succesvol<br />
zijn geweest in het onaangetast laten<br />
van het leger en de monarchie, in ruil<br />
voor zijn vrijheid. Maar de vraag is dan:<br />
welke richting slaat de toekomstige<br />
Thaise democratie in met deze herschikking<br />
van de macht binnen de elite?<br />
Pavin Chachavalpongpun<br />
Pavin Chachavalpongpun is universitair<br />
hoofddocent aan het Centrum voor<br />
Zuidoost-Aziatische studies van de<br />
Universiteit van Kyoto, Japan.<br />
Oud-premier Thaksin sproeit water over zijn aanhangers tijdens een Nieuwjaarsfeest<br />
(het Thaise nieuwe jaar werd op 15 april ingeluid) – © Samrang Pring / Reuters<br />
12 tot 26 mei nr. 13 pagina 37
azië<br />
Militaire orde in Turkmeense<br />
wetenschapspaleizen<br />
Novye Izvestia – Moskou<br />
Persoonsverheerlijking<br />
en indoctrinatie blijven<br />
de twee pijlers van het<br />
hoger onderwijs in<br />
Turkmenistan. Een<br />
Russische correspondent<br />
verbaast zich.<br />
Twee recente nieuwsberichten:<br />
een Turkse universiteit heeft<br />
de titel doctor honoris causa<br />
verleend aan de Turkmeense president<br />
Gurbanguly Berdimuhamedov tijdens<br />
diens bezoek aan de Fatih Universiteit<br />
in Istanbul. Dezelfde man heeft verordonneerd<br />
dat de dossierfoto’s van al<br />
het personeel van crèches, scholen,<br />
universiteiten en bibliotheken zo snel<br />
mogelijk moeten worden vervangen:<br />
voortaan moet iedereen verplicht in<br />
nationaal kostuum op de foto.<br />
Wie vrij recent in Turkmenistan is<br />
geweest, heeft zich ongetwijfeld verbaasd<br />
over alle nieuwe universiteitsgebouwen.<br />
Met hun flamboyante<br />
oriëntaalse stijl lijken het net paleizen.<br />
Maar wie verder kijkt en zich verdiept<br />
in het onderwijs dat er wordt gegeven,<br />
wacht een teleurstelling.<br />
De witmarmeren ‘wetenschapspaleizen’<br />
hebben geen internetverbinding en in<br />
de fraaie bibliotheken is geen enkel<br />
studieboek in het Turkmeens te vinden.<br />
De werkelijkheid is hier dat er voor een<br />
plaats in het hoger onderwijs smeergeld<br />
moet worden betaald en dat alles doordrenkt<br />
is van ideologie. Dat hebben de<br />
Turkmenen te danken aan hun eerste<br />
president, Saparmurat Niazov. Hij<br />
Jonge mannen en vrouwen<br />
moeten een tahya<br />
dragen, een traditioneel<br />
geborduurd mutsje<br />
pagina 38 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
vaardigde een totaalverbod uit op<br />
onderwijs in het Russisch, maar zonder<br />
ervoor te zorgen dat er studieboeken<br />
in het Turkmeens kwamen. Dus moesten<br />
de docenten hun lesstof tijdens de<br />
colleges wel zelf vertalen en hadden<br />
de studenten alleen hun eigen aantekeningen<br />
daarvan.<br />
Daar kwam nog bij dat het cyrillisch alfabet<br />
door het Latijnse werd vervangen,<br />
waardoor jongeren vrijwel volledig<br />
afgesneden raakten van de culturele<br />
en wetenschappelijke kennis uit de<br />
Sovjettijd. Het aantal docenten en studenten<br />
werd teruggebracht, sommige<br />
vakgebieden verdwenen (zo was er tien<br />
jaar lang geen opleiding journalistiek).<br />
En ten slotte kwam er verplichte nieuwe<br />
kost bij: het bestuderen van Ruchnama,<br />
de bestseller van Niazov.<br />
Jaarlijks eindexamen doen<br />
Mukhammed N., in 2005 afgestudeerd<br />
aan de Nationale Universiteit van<br />
Turkmenistan, herinnert zich nog ‘dat<br />
er geen ontkomen aan was’. Voor toelating<br />
tot de universiteit moest hij net<br />
als de andere aankomende studenten<br />
eerst slagen voor een examen over zijn<br />
kennis van Ruchnama. Daarna bestudeerde<br />
hij dit boek op de universiteit<br />
hoofdstuk voor hoofdstuk, vervolgens<br />
thema na thema. Hij moest er elk jaar<br />
Studenten in hoofdstad Asjchabad<br />
opnieuw examen in doen, en ook nog<br />
een eindexamen voordat hij zijn diploma<br />
kreeg. En dat was nog niet alles. ‘We<br />
moesten verplicht colleges bijwonen<br />
over de rol van Ruchnama in de tegenwoordige<br />
wereld. En de staf dwong ons<br />
om toneelvoorstellingen op te voeren<br />
die op dit boek gebaseerd waren.’<br />
Zo is in Turkmenistan een hele generatie<br />
gevormd naar de geschriften van<br />
president Niazov. Na zijn dood in 2006<br />
en de machtsgreep van Berdimuhamedov<br />
zijn er wel wat veranderingen doorgevoerd.<br />
De schoolduur is weer in overeenstemming<br />
met de standaarden die<br />
in veel landen gelden: tien jaar lager en<br />
middelbaar onderwijs en vijf jaar hoger<br />
onderwijs. Dat was onder Niazov respectievelijk<br />
negen en vier jaar. Op de<br />
universiteiten mag bepaalde lesstof nu<br />
wel weer worden gegeven en er zijn<br />
nieuwe gebouwen neergezet, maar<br />
veel verder is het niet gekomen.<br />
Er zijn weliswaar minder colleges over<br />
Ruchnama, maar afgeschaft zijn ze niet.<br />
Tegelijk zijn er ook vernieuwingen:<br />
toekomstige olie- en gasexperts moeten<br />
Turkmenistan<br />
KAZACHSTAN<br />
KASPISCHE ZEE<br />
400 km<br />
TURKMENISTAN<br />
IRAN<br />
turkmenistan<br />
Asjchabad<br />
OEZBEKISTAN<br />
Amou-Daria<br />
AFGHANISTAN<br />
voortaan studie maken van de rol van<br />
Berdimuhamedov bij de exploitatie van<br />
de rijkdommen uit Turkmeense grond,<br />
artsen in opleiding moeten zich buigen<br />
over de impuls die de president aan de<br />
ontwikkeling van de medische wetenschap<br />
heeft gegeven, de dierenartsen<br />
van morgen moeten alles weten over<br />
zijn bijdragen aan de paardenfokkerij,<br />
en de biologen over wat hij heeft betekend<br />
voor het onderzoek naar geneeskrachtige<br />
planten.<br />
Zodra jongeren naar de universiteit gaan,<br />
begint voor hen een soort kazerneleven.
pakistan<br />
Dat geldt vooral voor diegenen die<br />
uit de provincie komen en in een<br />
studentenhuis wonen. Hun gangen<br />
worden nagegaan en bij gebrek<br />
aan orde en discipline bemoeit<br />
een ‘zedenpolitie’, bestaande uit<br />
universitaire ambtenaren, politiemensen<br />
en studentenvrijwilligers,<br />
zich met hun privéleven en hun<br />
relaties, ook de intiemste.<br />
In onderwijsinstellingen gelden<br />
strikte kledingvoorschriften, op<br />
straffe van verwijdering. Jonge<br />
mannen en vrouwen moeten een<br />
tahya dragen, een traditioneel<br />
geborduurd mutsje. Verder dragen<br />
de jongens een wit overhemd met<br />
das en zwart pak, de meisjes een<br />
lange rode jurk met traditioneel<br />
borduursel. Ze mogen alleen de<br />
klassieke schooltassen gebruiken:<br />
schoudertassen en rugzakken zijn<br />
verboden. Bij het feestmaal voor<br />
Nieuwjaar en de andere feestelijke<br />
gelegenheden is de rector magnificus<br />
aanwezig.<br />
Het gezag beschouwt de studenten<br />
als een enorme reserve aan marionetten<br />
die bij elke gelegenheid<br />
inzetbaar zijn voor demonstraties<br />
van folkloristische dansen: zo nodig<br />
kunnen ze voor plechtigheden en<br />
officiële parades worden opgeroepen.<br />
Neem bijvoorbeeld de feestelijkheden<br />
bij de herdenking van twintig<br />
jaar onafhankelijkheid na het uiteenvallen<br />
van de Sovjet-Unie in 1991:<br />
daarvoor moesten de studenten vier<br />
maanden lang paradepassen en<br />
dansjes oefenen.<br />
Maximaal 3.000 studenten<br />
Maar waarom doen Turkmeense<br />
jongeren in zo’n situatie eigenlijk<br />
nog hun best om een universitaire<br />
studie te volgen en blijven ze<br />
bereid om grote bedragen voor die<br />
beruchte studentenkaart te betalen?<br />
Dat doen ze omdat ondanks de<br />
beroerde staat van het onderwijs<br />
een diploma toch deuren opent<br />
voor wie carrière wil maken. Wel<br />
blijft het lastig om een studieplaats<br />
aan de universiteit te verwerven,<br />
zelfs voor welgestelde families,<br />
want voor de 100.000 tot 120.000<br />
jongeren met een middelbareschooldiploma<br />
zijn er op de universiteit<br />
2.500 tot 3.000 plaatsen. Wie een<br />
serieuze studie wil doen, vertrekt<br />
naar het buitenland. Volgens gegevens<br />
van de Unesco studeren<br />
14.000 Turkmenen buiten de<br />
landsgrenzen – en blijven ze daar<br />
vaak ook.<br />
Serdar Aitakov<br />
Hoogopgeleid met<br />
hoofddoek<br />
The Guardian - Londen<br />
Hoger opgeleide vrouwen in Pakistan zoeken een<br />
nieuwe verhouding tot het geloof. Een duidelijk<br />
waarneembare tendens is dat er steeds meer hoofd-<br />
doeken worden gedragen.<br />
Alle vrouwen van de IT-afdeling<br />
op het hoofdkantoor van de<br />
Bank of Punjab in de West-<br />
Pakistaanse stad Lahore dragen strak<br />
om hun wangen en kin gewikkelde<br />
hoofddoeken. Een jaar geleden zat hier<br />
nog geen enkele vrouw met een hidjab<br />
om achter haar toetsenbord.<br />
‘Ik was de eerste’, zegt de 28-jarige<br />
Shumaila. Ze staat enigszins ongeduldig<br />
te wachten totdat haar nieuwe<br />
Apple MacBook in de plaatselijke iStore<br />
wordt voorzien van de door haar<br />
bestelde software.<br />
‘Ik begon de Koran eens goed door te<br />
lezen, en ik ging vijf keer per dag bidden.<br />
Niemand dwong me de hijab te dragen.<br />
Dat zou trouwens onmogelijk zijn’, lacht<br />
ze vrolijk. ‘Ik was een voorbeeld voor de<br />
andere meiden op het werk.’<br />
En zij zijn niet de enigen. Hoewel er<br />
geen statistieken over worden bijgehouden<br />
en het meeste bewijs anekdotisch<br />
is, is het duidelijk dat er onder<br />
rijke en goed opgeleide vrouwen in<br />
Pakistan sprake is van een nieuwe golf<br />
van interesse in de meer conservatieve<br />
stromingen van de islam.<br />
‘De andere meiden die met ons werkten,<br />
zijn vertrokken’, vertelt Shumaila. ‘Ze<br />
vonden de nieuwe omgeving ietwat<br />
onvriendelijk.’<br />
Een teken van de trend is het groeiende<br />
aantal vrouwen dat actief is binnen de<br />
conservatief-religieuze politieke organisatie<br />
Jamaat-e-Islami (JI). Syed<br />
Munawar Hassan, de leider van JI in<br />
Pakistan, meldt dat vrouwen een<br />
steeds groter deel uitmaken van de<br />
6 miljoen leden en 30.000 organisatoren<br />
die de organisatie telt. ‘Het gaat<br />
uitstekend met onze vrouwenafdeling’,<br />
vertelt hij. ‘Ze zijn vaak onze beste<br />
organisatoren.’<br />
JI werft haar leden, net als vergelijkbare<br />
organisaties in de islamitische wereld,<br />
traditioneel binnen de lagere middenklasse.<br />
Die nam in Pakistan in de afgelopen<br />
decennia sterk in omvang toe door<br />
de snelle urbanisatie en economische<br />
groei. Maar de nieuwe devotie raakt de<br />
elite op een andere manier. Al-Huda<br />
(De Leidraad), dat in 1994 werd opge-<br />
richt om een nieuwe en vaak strenge<br />
vroomheid onder Pakistaanse vrouwen<br />
te prediken, heeft nu ook voet aan de<br />
grond gekregen in de bovenste maatschappelijke<br />
lagen.<br />
De groep, die door critici wordt<br />
beschuldigd van het aanmoedigen van<br />
intolerante standpunten, gebaseerd op<br />
die van stromingen uit de Golfstaten<br />
zoals Saoedi-Arabië en Koeweit, groeide<br />
uit van één klein centrum in de Pakistaanse<br />
hoofdstad Islamabad tot een<br />
organisatie met vestigingen in iedere<br />
stad, en breidt zich verder uit naar de<br />
Pakistaanse diaspora in het buitenland.<br />
De leden volgen intensieve cursussen<br />
Koranleer en Arabisch en worden daarnaast<br />
geacht liefdadigheidswerk te<br />
doen. Niet iedereen is echter blij met<br />
de ervaring die ze met al-Huda hebben.<br />
‘Ik vond het erg beperkend en streng.<br />
Maar het is populair onder vrouwen uit<br />
zeer rijke en redelijk conservatieve<br />
families. Sinds kort bekeren veel jonge<br />
azië<br />
vrouwen zich tot een zeer traditionele<br />
islam. Ze hebben een sterke wens om<br />
te leren’, vertelt Maha Jehangir, een<br />
30-jarige consultant en voormalig lid<br />
van al-Huda.<br />
Ook de ervaring die veel Pakistani’s<br />
opdeden tijdens een verblijf in een van<br />
de Golfstaten zijn van invloed op de<br />
nieuwe vroomheid van rijke vrouwen.<br />
De vader van Amna, een 21-jarige studente<br />
commerciële economie, was bijvoorbeeld<br />
manager bij een groot bedrijf<br />
in Saoedi-Arabië. Amna vindt dat er<br />
onterecht gedacht wordt dat vrouwen<br />
die rijker of beter opgeleid zijn, onvermijdelijk<br />
ook vrijzinniger zijn.<br />
‘Alles wat we leren, komt uit de Koran.<br />
Wiskunde, computers, financiële theorie,<br />
de Koran bevat alles’, vertelt Amna.<br />
Zelfs op de vrouwenuniversiteit in Islamabad<br />
waar ze studeert, draagt ze een<br />
sluier in Saoedische stijl, die haar op<br />
haar ogen na volledig bedekt.<br />
Maar hoewel er zeker vraag is naar een<br />
strengere, letterlijke islamitische<br />
geloofspraktijk onder vermogende en<br />
Koranleer in trek bij steeds meer doktoren, professoren<br />
en huisvrouwen<br />
opgeleide vrouwen, bestaat er ook interesse<br />
voor de tolerantere varianten.<br />
Volgens de 43-jarige leraar Kaukab<br />
Shehzad trekt het al-Mawrid Instituut<br />
in Lahore steeds meer ‘opgeleide dames,<br />
doktoren, professoren en huisvrouwen<br />
aan die niets weten van de islam’.<br />
Ze vertelt dat het instituut, dat drie<br />
jaar geleden werd gevestigd in de welvarende<br />
buitenwijk Model Town,<br />
moest verhuizen na bedreigingen door<br />
radicale moslims. ‘We nemen de Koran<br />
grondig door, maar we bespreken ook<br />
andere religies. We werden aangevallen<br />
omdat we stelden dat het dragen van<br />
de nikab [sluier in Saoedische stijl] in<br />
de Koran niet gerechtvaardigd wordt<br />
en omdat we argumenten aanvoerden<br />
tegen hun interpretatie van het idee<br />
van de jihad.’<br />
Jason Burke<br />
12 tot 26 mei nr. 13 pagina 39
midden-oosten<br />
Bankieren volgens de sharia<br />
De Egyptische islamisten hebben in het post-Mubarak-tijdperk de wind<br />
in de zeilen. Maar wat financiën betreft zijn er nog wat hindernissen te<br />
nemen. ‘Halalbankieren’ stuit op de onwilligheid van de kapitaalmarkt,<br />
waar andere wetten heersen dan de sharia.<br />
Al-Ahram Weekly – Caïro<br />
Terwijl de koppen in de Egyptische<br />
kranten gewag maken van<br />
de toenemende invloed van<br />
islamisten in de politiek, is op de economiepagina’s<br />
veelvuldig informatie<br />
te vinden over allerlei investeringsproducten<br />
die zijn gebaseerd op islamitische<br />
principes. De sharia verbiedt rente<br />
en speculatieve handel.<br />
De Egyptische media weerspiegelen<br />
de sociale omwenteling die gaande is.<br />
Ikram El-Sayed, een huisvrouw van 62<br />
jaar, vertelde dat ze de afgelopen vijftien<br />
jaar tegen haar zin geld had belegd<br />
in rentedragende obligaties, maar dat<br />
ze nu al haar spaargeld overbrengt naar<br />
islamitische banken. Die verandering<br />
geeft haar een goed gevoel, en ze wijt<br />
zelfs recente teleurstellingen in haar<br />
leven aan de door de islam verboden<br />
investeringen die ze had gedaan. ‘Er<br />
heeft nooit een zegen gerust op de halfjaarlijkse<br />
uitkering van de obligaties:<br />
in de loop der jaren is het meeste geld<br />
naar de kankertherapie van mijn overleden<br />
man gegaan en naar een mislukt<br />
zakelijk project van mijn enige zoon.’<br />
El-Sayed heeft een hekel aan rente.<br />
Maar omdat ze van familieleden had<br />
gehoord dat ook islamitische banken<br />
in Egypte de sharia niet volledig<br />
toepassen, beslotren zij en haar man<br />
het spaargeld dat ze met hun werk<br />
in de Golfstaten hadden vergaard op<br />
conventionele banken te zetten. Maar<br />
‘nu de islamisten meer macht krijgen,<br />
zullen de banken zich strikt aan de<br />
sharia houden en dan weet ik zeker dat<br />
mijn geld volledig halal is’ – oftewel<br />
overeenkomstig de sharia.<br />
Twintig procent<br />
Banken en andere financiële instellingen<br />
beginnen de nieuwe wind op de<br />
geldmarkt al te voelen. Op dit moment<br />
telt Egypte twee volwassen islamitische<br />
banken: de Faisal Islamic Bank<br />
en de El-Baraka Bank. Verder zijn er<br />
nog enkele banken die een vergunning<br />
hebben aangevraagd om vestigingen<br />
te mogen openen die gespecialiseerd<br />
zijn in het afhandelen van islamitische<br />
transacties. Daartoe behoren onder<br />
andere de Ahli United Bank, de Audi<br />
Bank en de Bank of Alexandria. Bovendien<br />
is de Centrale Bank van Egypte<br />
(CBE) van plan een nieuwe afdeling op<br />
te zetten die toezicht zal houden op de<br />
islamitische banken.<br />
Deelnemers aan een onlangs gehouden<br />
conferentie over islamitisch bankieren<br />
verwachten dat het marktaandeel<br />
van islamitische banken in het totale<br />
bankverkeer zal stijgen van de huidige<br />
4 procent tot 20 procent.<br />
In februari heeft de Egyptian Financial<br />
Supervisory Authority (EFSA) de wet<br />
op de kapitaalmarkt al aangepast om<br />
de uitgifte van islamitische obligaties,<br />
sukuk, mogelijk te maken. Sinds het<br />
begin van het jaar hebben de islamitische<br />
investeringsfondsen het hoogste<br />
rendement behaald, soms zelfs tot<br />
boven de 30 procent. Vanaf halverwege<br />
Takaful maken 5 procent van de Egyptische<br />
verzekeringsmarkt uit<br />
pagina 40 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
2011 heeft Egypte met de oprichting<br />
van drie nieuwe investeringsfondsen<br />
het totaal gebracht op elf van de zestig<br />
in Egypte functionerende fondsen.<br />
In Egypte bestaat ook een levendige<br />
belangstelling voor islamitische verzekeringen,<br />
takaful, die momenteel<br />
5 procent van de Egyptische verzekeringsmarkt<br />
van 1,45 miljard dollar<br />
uitmaken. Dat aandeel zal naar<br />
verwachting nog spectaculair groeien,<br />
zo blijkt uit een in maart verschenen<br />
rapport van het islamitische consultancybureau<br />
BMB Islamic.<br />
Bovendien heeft het islamitische<br />
bankwezen wereldwijd veel aan<br />
populariteit gewonnen sinds in 2008<br />
virtuele transacties een financiële<br />
crisis veroorzaakten. Zulke transacties<br />
waren gebaseerd op derivaten<br />
en securitisatie, die beide verboden<br />
zijn in de islamitische wet en die<br />
de wereld miljarden dollars hebben<br />
gekost. Volgens deskundigen ligt de<br />
sleutel voor de expansie van het islamitisch<br />
bankieren in het feit dat het<br />
niet alleen spaargeld kan aantrekken<br />
van Egyptenaren die in de islamitische<br />
Golfstaten werken, maar ook van miljoenen<br />
moslims elders in de wereld.<br />
‘In het post-Mubarak-tijdperk is<br />
de noodzakelijke wederopbouw en<br />
verandering gestuit door het gebrek<br />
aan middelen en geld’, zoals Ibrahim<br />
Warde, docent aan de Fletcher Academy<br />
of Diplomacy van Tufts University<br />
(Somerville, Massachusetts), onlangs<br />
aan Reuters liet weten. ‘Egypte zal in<br />
de Golf op zoek gaan naar geld en zal<br />
islamitische alternatieven moeten<br />
bieden om investeringen te maximaliseren’,<br />
voegde hij eraan toe.<br />
De National Bank for Development, die<br />
momenteel al zijn activiteiten in overeenstemming<br />
brengt met de sharia, is<br />
eigendom van de Abu Dhabi Islamic<br />
Bank. En de volledig naar de principes<br />
van de sharia ingerichte bank<br />
Al-Bakara Misr is nu eigendom van<br />
egypte<br />
de Bahraini Bakara Bank. Volgens de<br />
gegevens van Thomson Reuters groeit<br />
voor Egypte het vermogensaandeel van<br />
het islamitisch bankieren van 6 miljard<br />
dollar in 2007 naar 10 miljard in 2013.<br />
Toch zijn er nog veel hindernissen te<br />
nemen. De investeringsdeskundige<br />
Hani Tawfiq ziet dat de markt de islamisten<br />
voor zich probeert te winnen<br />
door producten aan te bieden die hen<br />
zouden kunnen paaien. Deze belangstelling<br />
zal echter snel verdampen<br />
wanneer de winst- en verliesrekeningen<br />
aantonen dat de markt nog steeds<br />
de zo noodzakelijke infrastructuur<br />
ontbeert. ‘Zelfs als er in een religieus<br />
gevoelige maatschappij als de Egyptische<br />
een vraag is naar alles wat ook<br />
maar islamitisch genoemd kan worden,<br />
Het spaargeld van moslims<br />
overal ter wereld is de<br />
sleutel tot expansie van<br />
het islamitisch bankieren<br />
ontbreekt het de markt nog aan produc-<br />
ten die aan die vraag kunnen voldoen’,<br />
zegt Tawfiq.<br />
Sukuk zijn daar een goed voorbeeld van.<br />
Tawfiq legt uit dat het volume daarvan<br />
wereldwijd toeneemt, maar dat het<br />
systeem gebaseerd is op het delen van<br />
de winst en het verlies. Aangezien de<br />
meeste particuliere beleggers in Egypte<br />
kleine spaardeposito’s hebben en op<br />
zoek zijn naar een vast inkomen, zou<br />
investeren in sukuk veel risico’s met<br />
zich meebrengen, tenzij die spaargelden<br />
worden gebruikt om projecten te<br />
financieren met een gegarandeerde<br />
opbrengst. Tot zulke projecten behoren<br />
bijvoorbeeld het aanboren en opsporen<br />
van nieuwe olievelden met aantoonbaar<br />
grote reserves. Tawfiq: ‘Er zijn in Egypte<br />
niet veel van zulke projecten.’<br />
Zo is het volgens Tawfiq voor islamitische<br />
fondsen bijzonder lastig om op de<br />
aandelenmarkt investeringen te vinden<br />
die halal zijn. Beleggers mogen volgens<br />
de sharia niet investeren in bedrijven<br />
die handelen in door de islam verboden<br />
producten, zoals tabak, alcohol en
egypte<br />
kansspelen. Bovendien investeren sommige<br />
islamitische fondsen uitsluitend<br />
in bedrijven waarvan het vermogen<br />
voor maximaal 30 procent gefinancierd<br />
wordt door rentedragende leningen. ‘Je<br />
zult weinig bedrijven vinden die uiteindelijk<br />
aan al die voorwaarden voldoen.’<br />
Ponzifraude<br />
Nadat in de jaren tachtig door ponzifraude<br />
van bedrijven als Al-Rayan<br />
en Al-Saad duizenden mensen voor<br />
miljoenen ponden het schip in waren<br />
gegaan, hebben Egyptenaren jarenlang<br />
zeer terughoudend gestaan tegenover<br />
islamitisch bankieren. Dat is een van de<br />
redenen waarom in Egypte islamitisch<br />
bankieren een zeer trage groei kende,<br />
ondanks het feit dat het een van de<br />
eerste landen was waar islamitisch<br />
bankieren werd geaccepteerd.<br />
De vorm van bankieren is in Egypte<br />
nog niet echt een succes. Er worden<br />
momenteel geen vergunningen verleend<br />
voor het opzetten van nieuwe<br />
banken, terwijl ook bestaande banken<br />
op geen enkele manier worden gesti-<br />
muleerd om vestigingen te openen die<br />
gespecialiseerd zijn in het afhandelen<br />
van islamitische transacties. Volgens<br />
May El-Haggar, financieel analist en<br />
adjunct-directeur van de afdeling<br />
Research bij Al-Naeem Brokerage,<br />
gelden voor islamitische banken zelfs<br />
dezelfde regels als voor traditionele<br />
banken. Ze wijst er bovendien op dat<br />
de vraag naar producten van het islamitisch<br />
bankieren tot dusver beperkt<br />
is. ‘Bedrijven willen nu eenmaal de<br />
beste voorwaarden voor hun kredietfinanciering,<br />
of die nu conform de<br />
sharia zijn of niet.’<br />
Dan blijven de particuliere klanten<br />
van de banken over, wier voornaamste<br />
doel is om een rentevrije lening te<br />
krijgen voor de aankoop van een auto<br />
of een huis, of voor een halalcreditcard.<br />
Naar alle waarschijnlijkheid zullen<br />
zij teleurgesteld zijn in de beperkt<br />
beschikbare opties bij deze diensten<br />
voor de detailhandel. Sterker nog: bij<br />
Egyptische banken, islamitisch of niet,<br />
zijn deze diensten sowieso nog erg<br />
onderontwikkeld.<br />
El-Haggar voegt daar nog aan toe dat<br />
uit gesprekken met hooggeplaatste<br />
functionarissen van verscheidene<br />
topbanken is gebleken dat zij geen<br />
plannen hebben om een vergunning<br />
aan te vragen voor het aanbieden van<br />
producten die gebaseerd zijn op de<br />
principes van de sharia. De economische<br />
haalbaarheid daarvan is naar hun<br />
zeggen in het huidige Egypte niet erg<br />
groot.<br />
Sherine Abdel-Razek<br />
midden-oosten<br />
© Haddad – Al-Hayat, Londen<br />
Bedrijven willen gewoon<br />
de beste voorwaarden,<br />
of die nu conform de<br />
sharia zijn of niet<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 41
Opgevoed<br />
met de taal<br />
van geweld<br />
Der Spiegel – Hamburg<br />
midden-oosten<br />
Het gaat hard tegen hard in de opstand in Syrië. Aan<br />
beide zijden worden mensenrechten met voeten<br />
getreden, zo stelt Human Rights Watch vast.<br />
Neem het beulswerk van Hoessein aan de zijde<br />
van de rebellen, lid van ‘de grafbrigade’ in Homs.<br />
Het excuus: ‘Syrië is geen land voor tere zielen.’<br />
Zijn eerste keer kan Hoessein<br />
zich nauwelijks nog herinneren.<br />
Het was op het kerkhof, maar<br />
of het nu ’s avonds was of ’s nachts,<br />
dat weet hij niet meer precies. In elk<br />
geval was het half oktober vorig jaar,<br />
en de man was beslist een sjiiet. Hij<br />
had toegegeven dat hij vrouwen had<br />
gedood. Fatsoenlijke vrouwen, vrouwen<br />
wier mannen en zonen tegen het<br />
regime van Bashar al-Assad hadden<br />
geprotesteerd. Dus moest de soldaat<br />
van het reguliere Syrische leger sterven.<br />
Of diens bekentenis met geweld<br />
was afgedwongen, was Hoessein om<br />
het even geweest, en ook het feit dat<br />
zijn slachtoffer in doodsnood gebeden<br />
had gestameld, had hem weinig<br />
gedaan. Dan had die soldaat maar niet<br />
in handen van de rebellen moeten<br />
vallen. Hoessein greep zijn legermes<br />
en sneed de knielende man de keel<br />
door. Zijn vrienden van de zogenaamde<br />
Het martelen wordt<br />
overgelaten aan de<br />
verhoorbrigade, die doet<br />
het vuile werk<br />
pagina 42 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
‘grafbrigade’ begroeven het met bloed<br />
besmeurde lijk haastig in het zand van<br />
het grafveld ten westen van Baba Amr,<br />
het stadsdeel in het Syrische verzetsbolwerk<br />
Homs, dat destijds door de<br />
rebellen werd gecontroleerd.<br />
Vuurdoop<br />
De executie van de soldaat was destijds<br />
Hoesseins vuurdoop: daarna was hij<br />
lid van de grafbrigade van Homs. Deze<br />
mannen, slechts een handjevol, doden<br />
in naam van de Syrische revolutie. Het<br />
martelen laten ze aan anderen over.<br />
‘Daarvoor hebben we de verhoorbrigade,<br />
die doet het vuile werk’, zegt<br />
Hoessein (24) in een ziekenhuis in de<br />
Libanese stad Tripoli, waar hij wordt<br />
behandeld voor granaatverwondingen<br />
aan zijn rug die hij heeft opgelopen<br />
bij de invasie van het Syrische leger<br />
in Baba Amr. In het veilige buurland<br />
herstelt hij voordat hij weer ‘aan het<br />
werk’ kan in Syrië – werk dat hij als<br />
relatief ‘schoon’ ziet. ‘De meeste mannen<br />
kunnen wel folteren, maar niet<br />
van heel dichtbij iemand doden’, zegt<br />
hij. ‘Ik weet ook niet waarom, maar mij<br />
maakt het niets uit. Daarom hebben<br />
ze mij de taak van beul gegeven. Dat is<br />
echt iets voor een gek als ik.’<br />
Voordat hij zich in augustus vorig jaar<br />
aansloot bij de Faroukbrigade, de burgerwacht<br />
van Baba Amr, werkte hij als<br />
verkoper: ‘Ik kan alles verhandelen, van<br />
porselein tot yoghurt.’<br />
De bloedige opstand tegen het regime<br />
van Assad duurt nu een jaar. En Hoesseins<br />
verhaal laat zien dat in die tijd<br />
ook de rebellen hun onschuld hebben<br />
verloren. En zij hebben daarvoor<br />
bepaald hun redenen; Hoessein kan<br />
er heel wat opdreunen. ‘In Syrië<br />
geldt de wet niet meer. Soldaten of<br />
moordenaars in dienst van het regime<br />
doden mannen, verminken kinderen,<br />
verkrachten vrouwen. Als wij het niet<br />
doen, zal niemand de daders ter verantwoording<br />
roepen’, zegt hij.<br />
En: ‘Ze hebben me twee keer gearresteerd.<br />
Ik werd 72 uur lang gemarteld.<br />
syrië<br />
Ze hebben me aan mijn handen opgehangen<br />
totdat mijn schoudergewricht<br />
scheurde. Ze hebben met gloeiend ijzer<br />
mijn huid verschroeid. Natuurlijk wil<br />
ik wraak.’<br />
Of: ‘Ik heb drie ooms verloren, ze<br />
werden door het regime omgebracht.<br />
Een van hen stierf met vijf van zijn<br />
kinderen. Hun moordenaars verdienen<br />
geen genade.’<br />
En ten slotte: ‘Als kinderen in Frankrijk<br />
opgroeien, worden ze groot met de<br />
Franse taal, spreken het perfect. Wij<br />
Syriërs zijn opgevoed met de taal van<br />
het geweld, wij kennen niets anders.’<br />
Maar ondanks al zijn argumenten<br />
voor het voor eigen rechter spelen<br />
van de rebellen, vallen Hoesseins<br />
activiteiten in Homs onder hetgeen<br />
de mensenrechtenorganisatie Human
syrië<br />
In Aleppo laten rebellen van het Syrische Vrijheidsleger molotovcocktails zien waarmee ze een aanval op de tanks van de regering voorbereiden – © John Cantlie / Getty<br />
Hoesseins verhaal laat zien dat ook de rebellen<br />
hun onschuld hebben verloren<br />
Rights Watch onlangs als ‘ernstige<br />
schendingen van de mensenrechten<br />
van de zijde van de Syrische rebellen’<br />
aan de kaak stelde. Dat zij net als de<br />
troepen van het regime doden en<br />
mishandelen, daarover praten Hoessein<br />
en zijn gewonde vrienden in de<br />
gangen het stadsziekenhuis van Tripoli<br />
heel openlijk. De kritiek van Human<br />
Rights Watch vinden ze niet eerlijk.<br />
‘Wij proberen het volk te verdedigen.<br />
Wij strijden tegen slachters. Waar we<br />
ze te pakken krijgen, moeten we hard<br />
toeslaan’, zegt een strijder met de<br />
schuilnaam Aboe Rami.<br />
Hoewel de stad sinds begin maart weer<br />
onder controle is van het regime, functioneert<br />
het alternatieve justitieapparaat<br />
dat de rebellen afgelopen herfst<br />
in Homs inrichtten nog altijd, beweert<br />
Aboe Rami. ‘Als we tegenstanders van<br />
het regime in handen krijgen, komen<br />
ze voor het standgerecht onder voorzitterschap<br />
van Aboe Mohammed, de<br />
rebellencommandant van Homs.’ Aboe<br />
Hoessein, hoofd van het coördinatiecomité,<br />
is assessor. ‘Soms fungeren ook<br />
nog andere mannen als jurylid’, zegt<br />
Hoessein. De ‘verhoorbrigade’ brengt<br />
verslag uit van de bekentenissen van<br />
de aangeklaagden. Vaak hebben die op<br />
hun mobieltje zelf video’s, waarop te<br />
zien is hoe ze gruweldaden tegen de<br />
opstandelingen begingen. ‘Dan staat<br />
hun schuld snel vast.’<br />
Als de gevangenen veroordeeld zijn,<br />
worden ze overgedragen aan Hoesseins<br />
grafbrigade, die hen meeneemt, een<br />
tuin in of rechtstreeks naar het kerkhof.<br />
En dan komt Hoessein met zijn<br />
mes. Vier keer heeft hij tot nu toe de<br />
keel van veroordeelden doorgesneden.<br />
Sinds vorige zomer hebben we nog geen<br />
honderdvijftig man geëxecuteerd<br />
midden-oosten<br />
Onder de beulen van Homs heeft Hoessein<br />
de minste ervaring, en dat lijkt hij<br />
enigszins vervelend te vinden. ‘Maar<br />
ik ben de afgelopen zeven maanden<br />
viermaal gewond geraakt. Ik was lange<br />
tijd buiten gevecht’, verontschuldigt<br />
hij zich. Bovendien heeft hij ook nog<br />
andere taken. ‘Ik bedien ons zware<br />
machinegeweer, een Russische BKC.<br />
Daarmee heb ik natuurlijk nog veel<br />
meer mannen gedood. Maar met het<br />
mes slechts vier.’ Hij zegt dat het daar<br />
niet lang bij zal blijven: ‘Ik hoop dat ik<br />
volgende week uit het ziekenhuis word<br />
ontslagen en terug kan naar Homs.<br />
Dan zullen de honden ervan lusten.’<br />
Beul in joggingpak<br />
Kort nadat het conflict in Syrië in<br />
augustus vorig jaar escaleerde, zijn de<br />
rebellen begonnen met de executies,<br />
vertelt Hoesseins vriend Aboe Rami. In<br />
zijn joggingpak lijkt hij in het ziekenhuis<br />
een gewone patiënt. Maar Aboe<br />
Rami heeft in de burgerwacht van<br />
Homs een hoge rang. De andere Syriërs<br />
op de ziekenhuisafdeling in Tripoli<br />
groeten hem eerbiedig en hangen aan<br />
zijn lippen.<br />
‘Sinds vorige zomer hebben we nog<br />
geen honderdvijftig man geëxecuteerd,<br />
ongeveer 20 procent van onze gevangenen’,<br />
zegt Aboe Rami. Degenen die<br />
niet schuldig werden bevonden en niet<br />
ter dood veroordeeld, zijn geruild tegen<br />
gevangengenomen rebellen of in hechtenis<br />
zittende demonstranten.<br />
Maar de rebellen uit eigen gelederen<br />
bezorgden de beulen nog meer werk.<br />
‘Als we een soenniet op spionage<br />
betrappen, of wanneer een burger de<br />
revolutie verraadt, maken we korte<br />
metten.’ Hoesseins grafbrigade heeft<br />
volgens Aboe Rami sinds het begin<br />
van de opstand tweehonderd à tweehonderdvijftig<br />
verraders geëxecuteerd.<br />
Twijfel of ze echt allemaal schuldig<br />
waren en een eerlijk proces hebben<br />
gekregen, wuift hij weg. ‘Wij doen ons<br />
best om grondig onderzoek te doen.<br />
Soms spreken we ook mensen vrij.’<br />
Overigens verloopt iedere revolutie<br />
bloedig, dat hoort er gewoon bij. Aboe<br />
Rami: ‘Syrië is geen land voor tere<br />
zielen.’<br />
Ulrike Putz<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 43
Soedan balanceert weer op<br />
de rand van oorlog<br />
Al-Ahram – Caïro<br />
Na de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan vorig jaar<br />
dreigt een nieuwe oorlog uit te breken met het<br />
Noorden. Het geweld escaleert omdat hangende<br />
kwesties, zoals grensafbakening en het delen van de<br />
olie-inkomsten, niet zijn opgelost.<br />
Botsingen tussen de Sudan Armed<br />
Forces (SAF) en de Sudan People’s<br />
Liberation Army (SPLA, het Zuid-<br />
Soedanese leger) en de daaropvolgende<br />
bombardementen rond de stad Heglig<br />
in de olierijke deelstaat Unity wijzen<br />
erop dat beide partijen hun toevlucht<br />
nemen tot militaire acties in plaats van<br />
de wapens neer te leggen en de na de<br />
onafhankelijkheid nog hangende kwes-<br />
TSJAAD<br />
afrika<br />
Grenzen onder hoogspanning<br />
D A R F U R<br />
CENTRAAL-AFRIKA<br />
SOEDAN<br />
Wau<br />
CONGO<br />
Abyei<br />
Richting het<br />
Rode Meer<br />
Witte Nijl<br />
KORDOFAN<br />
ZUID-<br />
KORDOFAN DU SUD<br />
Khartoum<br />
BLAUWE<br />
NIJL<br />
Heglig Al-Kurmuk<br />
ZUID-SOEDAN<br />
Betwiste gebieden tussen Soedan en Zuid-Soedan<br />
Pijpleidingen operationeel<br />
Pijpleidingen in aanbouw<br />
pagina 44 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
ties op te lossen. Waarnemers hebben<br />
er al op gewezen dat de meest recente<br />
escalatie mogelijk het einde betekent<br />
van wat velen zagen als een ‘diplomatieke<br />
toenadering’ tussen Khartoem<br />
en Juba.<br />
De besprekingen tussen Soedan en<br />
Zuid-Soedan zijn nu op een laag pitje<br />
gezet. Beide landen beschuldigen<br />
elkaar ervan verantwoordelijk te zijn<br />
Malakal<br />
Juba<br />
Belangrijkste oliebronnen<br />
JONGLEI<br />
OEGANDA<br />
ETHIOPIË<br />
KENIA<br />
ERITREA<br />
400 km<br />
10°N<br />
Belangrijkste geweldsuitbarsting in 2011<br />
Etnische conflicten<br />
voor het recente geweld aan de grens,<br />
en de topontmoeting tussen de twee<br />
presidenten, Omar al-Bashir en Salva<br />
Kiir, die op 3 april in de Zuid-Soedanese<br />
hoofdstad Juba zou worden gehouden,<br />
is voor onbepaalde tijd uitgesteld. Op<br />
de agenda van die topontmoeting<br />
stond onder andere de kwestie van het<br />
staatsburgerschap.<br />
Volgens analisten hadden de toekomst<br />
van Abyei, de kwestie rondom de provincies<br />
Blauwe Nijl en Zuid-Kordofan,<br />
het delen van de olie-inkomsten en de<br />
exacte grensafbakening lang voor de<br />
onafhankelijkheid van Zuid-Soedan<br />
moeten worden opgelost. Ze wijzen er<br />
ook op dat er tussen de ondertekening<br />
van de uitgebreide vredesovereenkomst<br />
van Naivasha (in januari 2005)<br />
en de formele onafhankelijkheid van<br />
Zuid-Soedan (in juli 2011) voor beide<br />
partijen meer dan genoeg tijd was om<br />
de nog hangende kwesties op te lossen.<br />
Geplande pijplijn<br />
richting Indische<br />
Oceaan<br />
Andere gewapende incidenten<br />
Source : OCHA <br />
Bron: www.unocha.org<br />
soedan<br />
Het feit dat dit niet is gebeurd, heeft<br />
voor beide landen ingrijpende gevolgen<br />
gehad en vormt de directe aanleiding<br />
voor de huidige impasse.<br />
De kwestie van de grensafbakening<br />
en die van het staatsburgerschap zijn<br />
van cruciaal belang voor de mensen<br />
in Blauwe Nijl en Zuid-Kordofan. Niet<br />
alleen liggen de grenzen tussen deze<br />
twee provincies en Zuid-Soedan nog<br />
niet precies vast, de bewoners in de<br />
grensgebieden voelen zich bovendien<br />
al vele jaren cultureel en politiek verwant<br />
met de zuiderlingen en hebben<br />
samen met de SPLA tegen het regime<br />
in Khartoem gevochten. Desondanks<br />
was er niets voor hen geregeld in de<br />
overeenkomst van Naivasha. Vorig jaar<br />
escaleerde het geweld tussen de SAF<br />
en de SPLM-N (de Soedanese bevrijdingsbeweging<br />
in het noorden) totdat<br />
de strategische stad Al-Kurmuk in de<br />
provincie Blauwe Nijl in november<br />
door de SAF werd ingenomen.<br />
Ook in Zuid-Kordofan hebben hevige<br />
gevechten gewoed tussen de SAF en de<br />
SPLM-N enerzijds en de SPLA anderzijds.<br />
Dit hernieuwde geweld heeft een<br />
zware wissel getrokken op de kwetsbare<br />
sociaal-economische infrastructuur<br />
van de nog jonge Zuid-Soedanese staat.<br />
De weer op gang gekomen toestroom<br />
van mensen die op de vlucht zijn voor<br />
de conflicten in de twee omstreden<br />
provincies bedreigt de karige voedselreserves<br />
van het zuiden, dat toch al<br />
moeite heeft om de honderdduizenden<br />
die uit het noorden zijn teruggekeerd<br />
van voldoende voedsel te voorzien.<br />
De toch al karige voedselreserves van<br />
het zuiden zullen opnieuw moeten<br />
worden aangesproken<br />
In januari, toen het gevaar voor een<br />
grote voedselcrisis opdoemde, schatte<br />
de internationale hulporganisatie<br />
Oxfam dat delen van de twee provincies<br />
‘fase vier zullen bereiken’, dat wil<br />
zeggen de laatste fase vóór hongersnood.
soedan afrika<br />
De onopgeloste kwesties zijn cruciaal<br />
voor de vrede, de stabiliteit en de<br />
verdere ontwikkeling, maar de problemen<br />
rond de olie vormen het grootste<br />
wespennest. De zich voortslepende<br />
onderhandelingen tussen Soedan<br />
en Zuid-Soedan over vele miljarden<br />
liters olie hebben tot nu toe nog<br />
geen oplossing van deze problemen<br />
gebracht. Khartoem en Juba rekken<br />
allebei tijd en zetten de kwetsbare<br />
vrede op het spel door het dispuut te<br />
laten voortbestaan. Beide landen zijn<br />
in hoge mate afhankelijk van olieinkomsten,<br />
en terwijl de meeste olie<br />
zich in Zuid-Soedan bevindt, bevinden<br />
de pijpleidingen, raffinaderijen en<br />
exportfaciliteiten zich alle in het<br />
noorden.<br />
Het oliedispuut draait niet alleen om<br />
het bezit van olievelden en inkomsten,<br />
maar ook om olieprijzen. Khartoem<br />
eist in verband met de verwerking van<br />
de olie en kosten van dienstverlening<br />
een heffing van 36 dollar per vat van<br />
159 liter, terwijl Zuid-Soedan uitsluitend<br />
bereid is de transportkosten te<br />
betalen en wat de heffing betreft niet<br />
verder wil gaan dan het door Soedan<br />
onacceptabel geachte bedrag van 3<br />
dollar per vat.<br />
Begin 2012, na het ontstaan van de<br />
zoveelste impasse, stopte Zuid-Soedan<br />
uit protest de olieproductie en beschuldigde<br />
het noorden van diefstal van olie<br />
ter waarde van miljoenen dollars. Juba<br />
kondigde ook aan dat het van plan was<br />
alternatieve pijpleidingen naar Kenia<br />
en Djibouti aan te leggen.<br />
Stammenstrijd<br />
Op dit moment is in Zuid-Soedan niet<br />
alleen de voedselveiligheid, maar de<br />
algehele veiligheid in gevaar nu er in<br />
de deelstaat Jonglei stammentwisten<br />
dreigen uit te breken. Net als twintig<br />
jaar geleden in Darfur voldoen de<br />
traditionele middelen om conflicten<br />
in verband met veeroof te beslechten<br />
niet meer. Tot overmaat van ramp<br />
lijken de overheidsinstellingen niet<br />
in staat de conflicten effectief te<br />
bestrijden of op te lossen. Daardoor<br />
escaleert elk incident tot een nieuwe<br />
stammentwist, die verwoestingen,<br />
nieuwe vluchtelingen en onveiligheid<br />
met zich meebrengt.<br />
Tijdens een rondreis door de gebieden<br />
waar bij recente conflicten tussen de<br />
Lou-Nuer- en Murle-volken tientallen<br />
doden zijn gevallen, heeft de Zuid-<br />
Soedanese vicepresident Riek Machar<br />
de bevolking van Jonglei opgeroepen<br />
‘hun wapens in te leveren bij de autoriteiten’.<br />
Volgens president Kiir verloopt<br />
de ontwapening in Jonglei goed en ‘zal<br />
deze procedure in alle tien deelstaten<br />
van Zuid-Soedan worden gevolgd’.<br />
Maar president Kiir is niet de enige<br />
die te kampen heeft met potentiële<br />
binnenlandse conflicten. Datzelfde<br />
geldt voor zijn collega in het noorden,<br />
president Al-Bashir. Sinds de onafhankelijkheid<br />
van Zuid-Soedan heeft<br />
Al-Bashir te maken gekregen met<br />
heftige oppositie en hij vecht nu om<br />
tot 2015, het einde van zijn officiële<br />
ambtstermijn, aan de macht te blijven.<br />
De onafhankelijkheid van Zuid-Soedan<br />
heeft een eind gemaakt aan de coalitie<br />
van de National Congress Party (NCP)<br />
van Al-Bashir en de SPLM, die sinds de<br />
overeenkomst van Naivasha regeerde.<br />
Aangezien de huidige grondwet de<br />
facto niet meer van kracht is, eisen<br />
alle politieke oppositiepartijen de vorming<br />
van een regering van nationale<br />
eenheid en voorbereidingen voor het<br />
ontwerpen van een nieuwe grondwet<br />
door een nationale grondwetscommissie.<br />
Die eisen zijn botweg geweigerd<br />
door de regerende NCP, die de oppositiepartijen<br />
– met name de Umma en<br />
de Nationale Democratische Partij –<br />
in plaats daarvan opriep deel te nemen<br />
aan de regering.<br />
Kinderen op weg naar een vluchtelingenkamp in<br />
Zuid-Kordofan – © Goran Tomasevic / Reuters<br />
De status van de omstreden gebieden,<br />
de olie en de grensafbakening zijn de<br />
werkelijke bronnen van de meningsverschillen<br />
tussen noord en zuid, en<br />
waarnemers in Soedan menen dat de<br />
laatste gewelddadigheden de reeds<br />
wankele relatie tussen de twee buren<br />
verder hebben ondermijnd. Ze zeggen<br />
dat de recente botsingen hebben aangetoond<br />
dat ‘de spanningen zullen<br />
blijven bestaan zolang die kwesties<br />
niet zijn opgelost’. De noodzaak om<br />
niet opnieuw in een oorlog verzeild<br />
te raken is momenteel dringender<br />
dan ooit en het is dan ook hoog tijd<br />
dat beide partijen hun eerder gedane<br />
toezeggingen nakomen.<br />
Eva Dadrian<br />
De topontmoeting tussen de twee presidenten,<br />
Omar al-Bashir en Salva Kiir, is voor onbepaalde<br />
tijd uitgesteld<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 45
horizon<br />
Gebrand op<br />
vooruitgang<br />
The New York Times – New York<br />
Hebben de biljoenen die sinds het einde van het koloniale tijdperk<br />
naar Afrika zijn overgemaakt het vrije ondernemerschap de nek<br />
omgedraaid? Of moeten er nog biljoenen bij om de infrastructuur<br />
van het continent een beslissende stap vooruit te brengen? De<br />
deskundigen zijn het er niet over eens. In Oeganda probeert een<br />
jonge ondernemer op zijn manier de weg uit de impasse te vinden.<br />
pagina 46 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
economie
economie horizon<br />
© Sven Torfinn/HH<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 47
horizon<br />
De jonge entrepreneur Andrew Rugasira is er heilig<br />
van overtuigd dat hij weet wat de Noord-Atlantische<br />
consument van een kopje koffie verlangt. Good African<br />
Coffee zou de wereldmarkt veroveren. Het was de<br />
manier om privéwinst te combineren met de goede<br />
zaak. Hij slikte de nodige miskukkingen, maar hield<br />
vol. ‘Ik kan dit.’<br />
Om zijn koffie in de schappen van Britse en<br />
Amerikaanse supermarkten te krijgen, pakte<br />
Andrew Rugasira niet de telefoon in zijn<br />
huis in Kampala, de hoofdstad van Oeganda. Hij verstuurde<br />
ook geen e-mails. Daarvoor leek de afstand<br />
hem te groot. Aan de ene kant heeft zijn onderneming<br />
te maken met koffieboeren, die vóór zijn komst<br />
nog dachten dat hun koffiebonen gekocht en opgehaald<br />
werden om tot buskruit te worden vermalen.<br />
Aan de andere kant heeft Rugasira te maken de inkopers<br />
in de hoofdkantoren van supermarktketens als<br />
Whole Foods en Wal-Mart. Als hij wilde slagen, dacht<br />
hij, moest hij er in eigen persoon op af. Het leek wel<br />
of hij meende dat hij zich zo ver uit moest rekken dat<br />
hij een brug kon vormen tussen deze twee werelden.<br />
Hij stapte in het vliegtuig naar Londen, zonder tevoren<br />
ook maar één contact te leggen. Hij nam een<br />
kamer in een hotel, en van daaruit belde en mailde<br />
hij naar potentiële klanten.<br />
Rugasira is een lange, onvermoeibare man van 43<br />
met een hoekig gezicht, iets afstaande oren en een<br />
glimlach die zijn hele gezicht doet oplichten. Hij was<br />
gewapend met een laptop waarop een powerpointpresentatie<br />
over zijn koffie stond, en hij was vast van<br />
plan een revolutie te ontketenen. Niet langer zou zijn<br />
land alleen nog maar ongebrande koffiebonen verkopen<br />
aan opkopers die daarmee de Europese en<br />
Amerikaanse koffiekoningen bevoorraadden, van<br />
Nestlé tot Starbucks. Niet langer zou zijn volk uitsluitend<br />
de ruwe grondstof leveren voor andermans<br />
rijkdom. Zijn koffiesoorten moesten hun plaats krijgen<br />
te midden van de grote merken.<br />
Hij borrelde bijna over van het verhaal dat hij zou<br />
gaan afsteken tegenover zijn eerste Britse inkoper:<br />
‘Wij, de nieuwe generatie Afrikaanse ondernemers,<br />
geloven dat we kwaliteitsproducten op de wereldmarkt<br />
kunnen brengen. Wij geloven dat wij bezitten<br />
wat de Noord-Atlantische consument van zijn koffie<br />
verlangt. We geloven dat wij de verpakking kunnen<br />
ontwerpen waarin die koffie het beste uitkomt. We<br />
geloven erin...’<br />
We zitten voor zijn bescheiden kantoor in Kasese,<br />
een stadje vlakbij de Democratische Republiek<br />
Congo, als hij dit verhaal nog eens afsteekt. Hij klinkt<br />
als een overtuigende predikant. Hij was er helemaal<br />
klaar voor, tijdens die trip naar Londen, om de wereld<br />
te bekeren tot zijn product, zegt hij. Hij wachtte tot<br />
de antwoorden zijn inbox zouden binnenstromen.<br />
Maar er kwam niet één mailtje terug. Aan de telefoon<br />
weigerden de telefonisten hem door te verbinden.<br />
Dat hij 6.000 kilometer had gereisd maakte geen<br />
indruk. ‘Hebt u al een mail gestuurd?’ vroegen ze.<br />
‘Dan wordt u vanzelf wel teruggebeld.’ Maar dat<br />
gebeurde niet. De dagen gingen voorbij, zijn prediking<br />
bleef onuitgesproken. Uiteindelijk bleef hem<br />
niets anders over dan terug naar huis te gaan.<br />
Maar Rugasira beschikt over een veerkracht die<br />
waarschijnlijk in zijn vroege jeugd is ontstaan. Hij<br />
groeide op in Kampala in de jaren zeventig, tijdens<br />
het schrikbewind van Idi Amin. Rond zijn elfde jaar,<br />
vlak nadat Amin was verdreven, klommen soldaten<br />
Afrika levert ongeveer een tiende van de wereldhandel in rauwe<br />
koffiebonen, meestal van lage kwaliteit<br />
pagina 48 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
economie<br />
over het hek rond zijn ouderlijk huis en namen de tv,<br />
de koelkast en het meubilair mee, terwijl Andrew en<br />
zijn jongere zusjes van zeven en vijf op hun knieën<br />
zaten te bidden in een slaapkamer. Hij hoorde de<br />
dreigende taal van de soldaten buiten en de smekende<br />
stemmen van zijn ouders. De gewapende<br />
mannen gingen weg, maar op een avond kwam zijn<br />
vader, eigenaar van een fabriek die schoolbordkrijt<br />
maakte, niet thuis. [Hij werd naar Kenia verbannen<br />
en zat daar een straf van twee jaar uit.]<br />
Als ik Rugasira vraag wat deze periode in zijn kindertijd<br />
met hem heeft gedaan, zegt hij resoluut: ‘Niets.’<br />
En hij gaat verder: ‘Alles is relatief. Vrienden van mij<br />
hadden hun ouders verloren. Was je in die tijd succesvol,<br />
dan werd je al snel een agent van Amin genoemd.<br />
Ik begreep heel goed dat ik geluk had: ik leefde nog,<br />
mijn ouders leefden nog.’<br />
Hij wil niet te lang bij die periode stilstaan. Veel<br />
liever praat hij over de ‘waardeverbetering’ die de<br />
koffietelers in de ruige heuvels boven Kasese hebben
economie horizon<br />
Koffiepluk op een co-operatie waar arabica-bonen worden verwerkt voor de export –© Karen Robinson /HH<br />
weten te verwezenlijken, dankzij een techniek voor<br />
het verwerken van de bonen die ze hebben geleerd<br />
van zijn medewerkers. Of over zijn streven ‘de hele<br />
waardeketen te beheersen’ door een koffiebranderij<br />
op te zetten in Kampala – de eerste Afrikaanse leverancier<br />
van gebrande koffie voor de verkoop in Britse<br />
en Amerikaanse winkels – en zo een bloeiende industrie<br />
op te zetten in Afrika bezuiden de Sahara.<br />
Drie maanden na zijn mislukte trip naar Engeland<br />
nam hij weer het vliegtuig, met ongeveer hetzelfde<br />
plan: uitstappen in Londen, mensen bellen, e-mails<br />
sturen en inkopers over de streep trekken door<br />
persoonlijk contact en pure wilskracht. ‘Ik dacht: ik<br />
kán dit’, zegt hij. Het lukte hem opnieuw niet ook<br />
maar één ontmoeting te regelen.<br />
Good African Coffee heet het bedrijf van Rugasira.<br />
Het kantoor in Kasanese, 300 kilometer ten westen<br />
van Kampala, is een laag, wit met blauw gebouw,<br />
omgeven door de overblijfselen van wat eens een<br />
mijnstadje was waar koper werd gewonnen. Rond<br />
het stadje ligt de Rwenzori, een bergketen die door<br />
de antieke Griekse geschiedschrijver Herodotus ‘de<br />
bergen van de maan’ werd genoemd, vanwege de<br />
glanzende besneeuwde toppen.<br />
Het is vrijwel onmogelijk om<br />
investeerders te vinden voor<br />
Afrikaanse ondernemingen<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 49
horizon<br />
Koffieboeren drogen hun koffiebonen. –© Sven Torfinn/HH<br />
Op een ochtend ga ik met Rugasira mee, de heuvels<br />
in aan de voet van de Rwenzori, om koffietelers te<br />
bezoeken die hun bonen aan Good African leveren. In<br />
een hut onderaan een steile helling ontmoet ik een<br />
paar boeren die zich op hun zondags hebben gekleed<br />
voor dit bezoek. Twee mannen dragen versleten<br />
puntschoenen, een vrouw heeft zich gewikkeld in<br />
een limoengroene kaftan versierd met pompons.<br />
We zitten in het gebouw van de plaatselijke spaar- en<br />
leenbank, die Rugasira heeft opgericht en waar blauwe<br />
examenschriften worden gebruikt als bankboekjes. Hij<br />
hoopt zijn boeren er zo toe te bewegen te investeren<br />
in een opleiding voor hun kinderen, in betere huisvesting<br />
dan de lemen hutjes waar ze in woonden en<br />
meer algemeen in het verhogen van hun levensstandaard.<br />
Maar hij brengt hun nog meer elementaire<br />
zaken bij. De boeren vertellen me dat ze, voor de<br />
komst van Rugasira en zijn medewerkers, geen terrassen<br />
aanlegden voor hun akkers. Op de een of<br />
andere manier was deze fundamentele, eeuwenoude<br />
methode om op steile hellingen aan landbouw te<br />
doen aan hen voorbij gegaan.<br />
Rugasira ontketende ook een mini-industriële revolutie.<br />
Hij leerde de boeren omgaan met eenvoudige<br />
machines, kniehoge metalen apparaten met een<br />
zwengel eraan, waarmee de bonen worden ontdaan<br />
van hun dikke rode doppen. In de loop van de tijd<br />
heeft hij zo’n twintig van deze apparaten verstrekt.<br />
pagina 50 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Rugasira had geen advertentiebudget, dus schreef hij een ingezonden stuk<br />
in The Guardian<br />
De boeren in de streek delen de machines met elkaar<br />
en dragen ze van gehucht naar gehucht. Rugasira’s<br />
medewerkers leerden de boeren om hun gepelde<br />
bonen te weken, zodat ze beschadigde of onrijpe<br />
exemplaren eruit konden halen en nog een binnenvlies<br />
konden verwijderen. Ook liet Rugasira zien hoe<br />
ze hun bonen konden drogen, in de schaduw en<br />
boven de grond, op rekken van gaas die hij had laten<br />
maken door timmerlieden. Dit zou de smaak van de<br />
koffie uiteindelijk ten goede komen, zodat hij ook<br />
een betere prijs zou kunnen betalen voor hun bonen,<br />
legde hij hun uit.<br />
Ongepelde bonen<br />
Dankzij de nieuwe apparatuur en werkwijze konden<br />
de kwekers zich losmaken uit het oude systeem<br />
waarin ze de ongepelde bonen goedkoop aan handelaren<br />
verkochten. Toen zijn bedrijf eenmaal op gang<br />
economie<br />
© Fotograaf<br />
kwam, betaalde Rugasira 70 procent meer voor een<br />
product dat aan de hoogste kwaliteitseisen voldoet<br />
en dat hij zelf wil gaan branden en verkopen in een<br />
sector waarin miljarden omgaan, zo legt hij mij uit.<br />
Drie jaar na zijn afstuderen aan de Universiteit van<br />
Londen, waar zijn familie hem naartoe had gestuurd,<br />
hoorde Rugasira iets op de radio dat hem deed<br />
besluiten zijn eerste bedrijf te beginnen. Hij had<br />
rechten en economie gestudeerd en voor een onderzoeksinstituut<br />
in Kampala gewerkt, waar hij de<br />
gevolgen bestudeerde van de vrijhandelspolitiek die<br />
de Wereldbank bedreef. Daarna had hij de krijtfabriek<br />
van zijn vader overgenomen. Maar die fabriek<br />
bezweek onder de concurrentie van goedkope<br />
producten uit China. Maar die zondagochtend<br />
hoorde hij op zijn autoradio een Oegandese concertorganisator<br />
beweren dat hij de Zuid-Afrikaanse<br />
reggaezanger Lucky Dube in Kampala zou laten<br />
optreden.
economie horizon<br />
Dube was een muzikant van wereldklasse, legt Rugasira<br />
me uit. Maar begin jaren negentig stelden concerten<br />
in Kampala weinig voor, met onbekende bandjes en<br />
geïmproviseerde podia. ‘Ik dacht: het bestaat niet dat<br />
jij Lucky Dube hierheen krijgt, met de manier waarop<br />
jij werkt’, vertelt hij. ‘Nee, ik ga zelf proberen Lucky<br />
Dube hier te laten optreden, en ik zal het wél goed<br />
aanpakken.’<br />
Hij haalde een vriend uit Zimbabwe over om hem in<br />
contact te brengen met Dubes management en vloog<br />
naar Zuid-Afrika voor een onderhoud met de staf van<br />
de ster. Ze waren onder de indruk van zijn voorstel<br />
en vroegen naar zijn eerdere prestaties. Hij vertelde<br />
dat hij in Engeland concerten had georganiseerd. In<br />
werkelijkheid hadden hij en wat vrienden van de<br />
universiteit één keer een concert geregeld, tijdens de<br />
examenweek in zijn derde jaar. Ze dachten dat iedereen<br />
wel zin zou hebben in een verzetje tussen al dat<br />
studeren door en dat de zaal die ze hadden gehuurd<br />
vol zou lopen. Er kwamen een stuk of vijfentwintig<br />
mensen opdagen. Maar dat deed er niet meer toe: hij<br />
kreeg zijn medeorganisatoren van destijds zover dat<br />
ze brieven over zijn bekwaamheden als concertorganisator<br />
naar de vertegenwoordigers van Dube faxten,<br />
en Dube tekende het contract.<br />
Rugasira leende geld van zijn familie en bij twee<br />
banken om twee grootse shows te organiseren,<br />
compleet met enorme beeldschermen, rookexplosies<br />
en VIP-tenten. Hij liet een radiospotje maken waarin<br />
een vrouw haar echtgenoot de laan uitstuurt omdat<br />
hij geen kaartjes voor Lucky Dube heeft weten te<br />
bemachtigen. De shows vormden een keerpunt in<br />
het plaatselijke uitgaansleven, en Rugasira leerde<br />
ervan dat het mogelijk was het onbereikbare te<br />
bereiken, puur op wilskracht.<br />
Toen Bill Clinton vier jaar later, in 1998, voor een<br />
staatsbezoek naar Oeganda kwam, werd Rugasira’s<br />
bloeiende evenementen- en marketingbureau uitgekozen<br />
om de podia, het licht en het geluid<br />
Ook ‘het Aziatische wonder’ is<br />
ooit begonnen met vooruitgang<br />
in de kleinschalige landbouw<br />
te regelen voor drie toespraken van de president.<br />
‘O, man!’ zegt Rugasira nog altijd enthousiast, ‘de<br />
middelen die werden ingezet! We hadden in Oeganda<br />
nog nooit vliegtuigen gezien die limousines vervoerden,<br />
die helikopters vervoerden. Het was een ontnuchterend<br />
bewijs van de ongelijkheid, het verschil<br />
in prestatievermogen tussen de beide landen. Maar<br />
vooral was dit voor mij een kans om als gastheer op<br />
te treden. En om te leren.’<br />
Hij meldde zich bij het presidentiële voorbereidingsteam<br />
en werkte onder toezicht van de Amerikaanse<br />
Secret Service. ‘Dat was compleet nieuw voor mij,<br />
die systematische aandacht voor details. Ik vond<br />
het geweldig dat ik de kans kreeg om op dat niveau<br />
te werken.’<br />
Maar toen hij eenmaal de top had bereikt, kreeg hij<br />
het gevoel dat hij van zijn pad was afgeraakt. Zijn<br />
vrouw Jackie, met wie hij vijf kinderen heeft, sprak<br />
vaak met hem over ‘innerlijke rijkdom’, het tegenovergestelde<br />
van het soort rijkdom waar hij nu zo<br />
hard achteraan joeg. Hij voelde zich ‘voortdurend<br />
bestookt met beelden van de ellende en wanhoop in<br />
de volksbuurten en sloppenwijken van Kampala’.<br />
Hij onderwierp zichzelf aan ‘stevige kritiek’, zegt hij.<br />
‘Ik kwam uit een christelijk nest. Tijdens mijn studie<br />
had ik me daarvan losgemaakt, maar nu merkte ik<br />
dat ik terugkeerde naar mijn geloof.’ In 2003 verkocht<br />
Rugasira zijn bedrijf en met de opbrengst daarvan,<br />
plus een hypotheek op zijn huis, financierde hij zijn<br />
koffieonderneming.<br />
De goede zaak<br />
Hij legde het verband tussen de duizenden boeren<br />
rond Kasese, met hun kleine plantages waarin de<br />
arabicastruiken met hun wasachtige bladeren groeiden,<br />
en zijn eigen droom over een fabriek in Kampala.<br />
En hij begreep dat koffie dé manier was om privéwinst<br />
te combineren met het opkomen voor de goede<br />
zaak. Afrika levert ongeveer een tiende van de<br />
wereldhandel in rauwe koffiebonen, meestal van<br />
lage kwaliteit. Zijn bedrijf zou een lichtend voorbeeld<br />
moeten worden van het vermogen van dit continent<br />
om zich te verheffen, om te concurreren: ‘Wij bestrijden<br />
het idee dat Afrika een achterlijke, primitieve<br />
maatschappij is, zonder vooruitzichten, een continent<br />
van conflicten, dat bedelt om aalmoezen, een<br />
hopeloos geval.’<br />
Dankzij hun verbeterde landbouwmethoden en de<br />
prijs die Rugasira voor hun bonen betaalde, zagen de<br />
boeren al snel hun inkomsten stijgen. Maar om van<br />
hen te kunnen blijven kopen, moest hij een markt<br />
vinden voor zijn product.<br />
Halverwege 2004, toen hij het huis waarin hij met<br />
zijn gezin woonde, dreigde kwijt te raken, raakte hij<br />
in paniek. Opnieuw vloog hij naar Londen, maar nu,<br />
wijs geworden door zijn twee mislukte pogingen,<br />
gebruikte hij een andere tactiek. Een Zuid-Afrikaanse<br />
koffiemakelaar die hij kende, bracht hem in contact<br />
met een Britse makelaar, David Fine.<br />
‘Elke succesvolle samenleving heeft zijn welvaart<br />
verkregen via de handel en niet door ontwikkelingshulp’,<br />
zei Rugasira tegen Fine toen ze elkaar in<br />
Londen ontmoetten. Hij haalde daarbij het voorbeeld<br />
aan van Azië in eerdere decennia. ‘In Afrika zal het<br />
niet anders gaan. Liefdadigheid zet niet aan tot eigen<br />
initiatief. Het verstikt innovatie. Het veroorzaakt<br />
chronische afhankelijkheid. Afrika neemt 1 procent<br />
van de wereldhandel voor zijn rekening. Zelfs al werd<br />
dat maar 2 procent, dan zou die verhoging jaarlijks al<br />
veel meer voor het continent opbrengen dan alle<br />
hulp die het in een heel jaar krijgt.’<br />
Rugasira bezwoer dat hij de helft van zijn eventuele<br />
winst zou investeren in materiaal en scholing voor de<br />
boeren en in educatieve programma’s als ‘financiële<br />
basisvaardigheden’ om de dorpsbanken te ondersteunen.<br />
Maar wat Fine misschien wel het meest<br />
opwindend vond, was het contrast tussen Rugisira’s<br />
boodschap en die van Bob Geldof en Bono. Fine:<br />
‘Ineens was daar Andrew, die zei: hulp is niet de<br />
oplossing.’<br />
Drieëntwintig van de vijfentwintig armste landen in<br />
de wereld bevinden zich op het Afrikaanse continent,<br />
alle bezuiden de Sahara. De helft van de bevolking in<br />
die landen moet rondkomen van minder dan 1,25<br />
dollar per dag. Waarom het Afrikaanse continent<br />
immuun lijkt voor ontwikkeling is voor deskundigen<br />
al een even groot raadsel als waarom er in de heuvels<br />
boven Kasese zo lang landbouw is bedreven zonder<br />
terrassenbouw. Er wordt een verhit debat gevoerd<br />
over de manier waarop Afrika kan worden geholpen.<br />
Aan de ene kant is daar de econoom Jeffrey Sachs van<br />
het Earth Institute van de Columbia University.<br />
Sachs betoogt dat vrij ondernemerschap geen ontwikkeling<br />
van betekenis kan brengen in zuidelijk<br />
Afrika, tenzij ongekende internationale hulp er eerst<br />
zorgt voor fundamentele verbeteringen van de infrastructuur,<br />
het onderwijs en de gezondheidszorg.<br />
Daar tegenover staan William Easterly, hoogleraar<br />
economie aan New York University, jarenlang werkzaam<br />
bij de Wereldbank, en Dambisa Moyo, een econoom<br />
uit Zambia en ook al een veteraan van de<br />
Wereldbank, wiens boek Dead Aid een paar jaar geleden<br />
een bestseller was. Zij klagen erover dat liefdadigheid<br />
jegens Afrika nauwelijks op succes kan bogen en dat de<br />
biljoenen die het continent heeft ontvangen sinds het<br />
einde van het koloniale tijdperk weinig tot niets hebben<br />
uitgehaald. Integendeel, volgens Moyo, al dat geld<br />
heeft slechts een soort passiviteit over het continent<br />
gebracht die elke ondernemingslust ondermijnt.<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 51
horizon<br />
Welk beeld hebben mensen van Afrika? Corruptie, aids, genocide,<br />
beroemdheden die voor stervende kinderen opkomen<br />
Toch is ook Rugasira’s bedrijf ook niet helemaal vrij<br />
van ontwikkelingshulp. Het is vrijwel onmogelijk om<br />
investeerders te vinden voor Afrikaanse ondernemingen,<br />
en in de loop der jaren is ongeveer een achtste<br />
van de fondsen die nodig waren om Good African<br />
Coffee op gang te krijgen, beschikbaar gesteld door<br />
het US Agency for International Development.<br />
Bovendien is Rugasira’s eigen verhaal ook eerder een<br />
beroep op altruïstische motieven dan op louter kapitalistische:<br />
verkoop deze koffie in je winkels, want<br />
daarmee draag je bij aan de goede zaak.<br />
Rugasira biedt geen aanzienlijk prijsvoordeel, zoals<br />
de Aziatische landen met hun goedkope, efficiënte<br />
arbeid in de textiel- of computeronderdelenindustrie.<br />
En hoe lekker zijn koffie ook smaakt, het onderscheid<br />
met andere merken is tamelijk subtiel: een vleugje<br />
citrus dankzij de grondsoort en de hoge ligging van<br />
de akkers in de Rwenzori. Dus wat kan een bedrijf<br />
als Good African werkelijk bijdragen aan de economische<br />
ontwikkeling en concurrentiekracht van het<br />
continent?<br />
Bevlogen boodschap<br />
Hoogleraar in de economie William Easterly heeft<br />
samen met de econoom Ariell Reshef van de University<br />
of Virginia onderzoek gedaan naar Rugasira’s<br />
bedrijf. Volgens Easterly zijn de enorme groei en buitengewone<br />
successen van een land als China geen<br />
voorwaarde voor het slagen van individuele bedrijven<br />
of om Afrika vooruit te helpen. Alleen al het bereiken<br />
van de markt en je daar handhaven kan een belangrijke<br />
overwinning zijn voor een bedrijf als Good African.<br />
Zo kan het merk geleidelijk groeien, en kunnen Afrikaanse<br />
ondernemers als geheel eerst bewijzen dat<br />
hun continent een rol kan spelen in de zakenwereld.<br />
Sachs voegt daaraan toe dat wat ‘het Aziatische wonder’<br />
wordt genoemd, ooit is begonnen met de minder<br />
in het oog springende vooruitgang in de kleinschalige<br />
landbouw. Dat is precies waar Good African rond<br />
Kasese mee bezig is. En wat betreft de morele elementen<br />
in Rugasira’s verkoopverhaal: je hoeft geen<br />
econoom te zijn om te weten dat een bevlogen boodschap<br />
een effectief zakelijk instrument kan zijn.<br />
Fine werd geraakt door Rugasira’s heilige geloof in<br />
winstgedreven verandering (‘Je ziet de overtuiging<br />
van die man’) en hij dacht dat die boodschap ook<br />
anderen zou kunnen raken. Ook realiseerde hij zich<br />
pagina 52 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
dat er in het verkopen van eindproducten wel eens<br />
iets zou kunnen zitten dat veel belangrijker is dan de<br />
fairtradehandel in bonen uit de derde wereld waarmee<br />
de grote koffieproducenten zo graag goede sier<br />
maken op hun verpakking. Een paar weken later<br />
belde een collega van Fine naar Rugasira met het<br />
bericht dat een inkoper van Waitrose hem wilde ontmoeten.<br />
Rugasira stapte weer in het vliegtuig, ging<br />
naar het hoofdkantoor van de keten en hield het<br />
verkoopverhaal dat hij ook tegenover Fine had afgestoken.<br />
‘Ik zei tegen mezelf: niet met je handen wriemelen.<br />
Al doe ik dat normaal ook niet. Geen onverwachte<br />
bewegingen maken’, zegt Rugasira. ‘Ik ben een Afrikaanse<br />
zakenman. Om de vooroordelen te ontkrachten,<br />
moeten mijn gedrag en mijn voorbereiding<br />
onberispelijk zijn. Welk beeld hebben mensen van<br />
Afrika? Corruptie, aids, genocide, beroemdheden die<br />
voor stervende kinderen opkomen. Ik moet fungeren<br />
als ambassadeur om die vooroordelen te overwinnen.<br />
Ik mag geen fouten maken.’<br />
Het gesprek duurde een kwartier. Hij liet wat koffiemonsters<br />
achter. ‘U hoort nog van ons’, zeiden ze.<br />
Rugasira vloog naar huis.<br />
Daarna wilde de keten nog een gesprek op het hoofdkantoor<br />
en een maand later weer. Rugasira raakte<br />
achter met zijn aflossingen, en de brieven die de<br />
banken hem stuurden werden steeds dreigender. Pas<br />
na zijn twaalfde trip naar Londen wilde Waitrose<br />
zich vastleggen.<br />
Rugasira had geen advertentiebudget, dus schreef hij<br />
een ingezonden stuk in The Guardian, waarin hij zijn<br />
mening gaf over het economisch potentieel van Afrika<br />
en tegelijkertijd zijn eigen product naar voren<br />
schoof. Maar met alleen Waitrose kon hij niet zijn<br />
bedrijf draaiende houden, alles opkopen wat de boeren<br />
konden verbouwen en zijn eigen huis redden.<br />
Ook de koffiezaak die Jackie en hij in Kampala openden<br />
om mee te liften op de groeiende populariteit<br />
van espressobars in de stad, bracht niet genoeg op.<br />
En zijn visioen van een koffiebranderij in Kampala<br />
bleef een fantasie. Good African Coffee werd verkocht<br />
in een felgele verpakking met een logo in de vorm<br />
van Afrika, maar de koffie werd gebrand en verpakt<br />
in Ierland.<br />
Rugasira had nóg een afnemer nodig. Na een tergend<br />
lange kennismakingsperiode mailde een inkoper van<br />
Sainsbury’s, een veel grotere Britse supermarktketen,<br />
economie<br />
op een avond dat het concern niet geïnteresseerd<br />
was in Rugasira’s koffie. Zijn bedrijf was op sterven<br />
na dood, zijn huis was hij zo goed als kwijt, en Rugasira<br />
knielde neer op de vloer van zijn kantoor in<br />
Kampala en bad. Daarna zocht hij in een opwelling<br />
het e-mailadres op van de hoogste baas van Sainsbury’s<br />
en schreef hij over zijn dromen aan een man<br />
die hij nooit had ontmoet. Bijna duizelig van opwinding<br />
klikte hij op ‘send’. Hij las zijn woorden nog<br />
eens over en ontdekte typefouten. Hij deed verwoede<br />
pogingen om het bericht terug te halen. Drie weken<br />
later kwam er antwoord van de assistent van de chief<br />
executive officer: ‘De lancering staat op het programma<br />
voor de herfst.’<br />
Reusachtig doolhof<br />
Al sinds hij met Good African Coffee was begonnen,<br />
had Rugasira geprobeerd een voet tussen de deur te<br />
krijgen bij Amerikaanse ketens. ‘De Amerikaanse<br />
markt,’ zegt hij, ‘was net een reusachtig doolhof.’<br />
Maar in 2009 kreeg hij een bijzondere uitnodiging.<br />
De Willow Creek Community Church, een van de<br />
belangrijkste kerkgenootschappen van de VS, gevestigd<br />
in een buitenwijk van Chicago, vroeg hem in het<br />
kader van hun Afrikaprogramma de jaarlijkse vergadering<br />
van kerkelijke leiders toe te spreken.<br />
En zo vertelde hij, kort na de opening van zijn fabriek,<br />
het verhaal van Good African Coffee ten overstaan<br />
van een publiek dat bestond uit 7.200 toeschouwers<br />
in het indoorstadion van Willow Creek en 20.000<br />
kijkers via internet: ‘Veel mensen die het hart op de<br />
juiste plaats hebben, pleiten voor ontwikkelingshulp,<br />
omdat ze op de een of andere manier geloven dat<br />
giften verandering kunnen bewerkstelligen. Maar<br />
Op de wereldmarkt voor verpakte<br />
speciaalkoffie is 2 miljoen dollar een<br />
schijntje<br />
hoe is dat mogelijk?’ Zijn stem sloeg over. ‘Kijk naar<br />
de Verenigde Staten – tweehonderd jaar groei en<br />
welvaart dankzij de handel. Kijk naar China. Handel<br />
is de enige duurzame manier om een samenleving<br />
uit de armoede te verheffen.’<br />
Op een van de bovenste rijen zat ouderling Jerry Kehe,<br />
de onlangs gepensioneerde eigenaar van een van<br />
Amerika’s grootste groothandelsbedrijven, dat Amerikaanse<br />
supermarkten bevoorraadt. Hij was enthousiast.<br />
Een dag later nam Kehe Rugasira mee om hem de<br />
hoofdvestiging van zijn vroegere bedrijf te laten zien.<br />
‘Eén grote, vijftien kilometer lange transportband’,<br />
zegt Rugasira vol verbazing. Daar zei de huidige CEO,
economie horizon<br />
die de toespraak ook had gehoord, tegen hem: ‘Wij<br />
vinden gewoon dat we hier iets mee moeten doen.’<br />
Dankzij de invloed van dit distributiebedrijf bemachtigde<br />
Rugasira onlangs schapruimte bij twee supermarktketens<br />
in het Midwesten. De groothandel<br />
verkoopt Good African ook via internet, gesteund<br />
Andrew Rugasira – © Good African Coffee<br />
door een organisatie van Afro-Amerikaanse kerken<br />
die Rugasira al langer voor zich had proberen te winnen.<br />
In 2012 verwacht Rugasira voor zo’n twee miljoen<br />
dollar te verkopen – rond de 80.000 kilo<br />
koffie – in Amerika, Engeland en, dankzij een<br />
onlangs gesloten overeenkomst, ook in Oostenrijk.<br />
Een logo in de vorm van Afrika,<br />
maar de koffie werd gebrand en<br />
verpakt in Ierland<br />
Voor het eerst zal Good African dit jaar winst maken.<br />
Op de wereldmarkt voor verpakte speciaalkoffie is<br />
2 miljoen dollar een schijntje. Maar dat schijntje kan<br />
een symbool van hoop worden voor Afrika bezuiden<br />
de Sahara. Wie er ook gelijk heeft – Rugasira met zijn<br />
overtuiging dat ontwikkelingshulp uit den boze is, of<br />
degenen die denken dat grootscheepse financiële<br />
steun onontbeerlijk is – het continent lijkt op te<br />
krabbelen. Veel Afrikaanse landen, waaronder<br />
Oeganda, hebben de laatste acht jaar een groei van 5<br />
procent of hoger van hun bruto binnenlands product<br />
laten zien. Sommige deskundigen weigeren dit te<br />
beschouwen als groei, omdat die volgens hen eerder<br />
wordt veroorzaakt door de export van natuurlijke<br />
hulpbronnen, zoals olie, dan door de productie van<br />
goederen zoals die van Rugasira.<br />
Maar volgens een recent rapport van het onderzoeksbureau<br />
McKinsey zijn de cijfers wel degelijk een<br />
teken van verandering. Het rapport wijst erop dat<br />
steeds meer Afrikanen een inkomen hebben, hoe<br />
klein ook, waardoor de koopkracht toeneemt en productiebedrijven<br />
kunnen groeien. Deze groei zou uiteindelijk<br />
kunnen leiden tot een uitbreiding van de<br />
export naar de westerse wereld, en dus tot de handel<br />
die van wezenlijk belang is voor echte vooruitgang.<br />
Daniel Bergner<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 53
Op de vlucht<br />
voor verveling<br />
Semana – Bogota<br />
horizon<br />
In zijn nieuwe boek, La civilización del espectáculo (De spektakelcultuur)<br />
belicht de Nobelprijswinnaar voor de Literatuur van 2010, Mario Vargas<br />
Llosa, de oppervlakkigheid die zich in toenemende mate meester maakt<br />
van de samenleving.<br />
Volgens Mario Vargas Llosa leven we in een<br />
‘spektakelcultuur’. Dat wil zeggen: in een<br />
wereld waarin binnen het geheel van normen<br />
en waarden vermaak het allerbelangrijkste is. ‘Je<br />
vermaken, de verveling ontvluchten is de universele<br />
passie.’ Op zich vindt hij dat een legitiem ideaal – hij<br />
noemt zichzelf geen puritein en accepteert dat een<br />
maatschappij afleiding nodig heeft – maar hij is het<br />
niet eens met het feit dat het vermaak tot hoogste<br />
waarde wordt verheven, omdat dit leidt tot een<br />
banale cultuur, tot algehele oppervlakkigheid en, op<br />
het specifieke gebied van de informatievoorziening,<br />
tot een woekering van onverantwoorde journalistiek<br />
die zich voedt met roddel en schandaal.<br />
Chef-koks en modeontwerpers hebben de rol overgenomen<br />
die wetenschappers, componisten en filosofen<br />
vroeger speelden. Televisiesterren en bekende voetballers<br />
oefenen de invloed uit die hoogleraren, grote<br />
denkers en – nog veel langer geleden – theologen<br />
uitoefenden. Het vluchtige vermaak verheffen tot<br />
hoogste levensdoel is voor Vargas Llosa een absurd,<br />
onhaalbaar ideaal. ‘Het leven is niet alleen vermaak,<br />
maar ook drama, pijn, mysterie en frustratie.’<br />
Na de ontberingen van de Tweede Wereldoorlog<br />
en de schaarste van de eerste naoorlogse jaren in<br />
de Europese democratieën en de Verenigde Staten<br />
Televisiesterren en bekende<br />
voetballers oefenen een invloed uit<br />
die hoogleraren, grote denkers en<br />
theologen vroeger hadden<br />
pagina 54 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
volgde een periode van ontwikkeling waarin de middenklasse<br />
groeide, de sociale mobiliteit toenam en de<br />
welvaartsmaatschappij ontstond. Kenmerk van deze<br />
maatschappij was een radicale liberalisering van de<br />
gewoonten, vooral op seksueel gebied, die tot dan toe<br />
door de kerk en zowel linkse als rechtse politieke<br />
organisaties sterk werden ingeperkt.<br />
Deze toegenomen ruimte van vrijheid en overvloed<br />
werd ingenomen door ‘de vrije tijd’. Hierdoor werd<br />
een enorme groei van de amusementsindustrie<br />
gestimuleerd, die op haar beurt werd bevorderd door<br />
de publiciteit, ‘moeder en magisch heerseres van<br />
onze tijd’. Zo begon op systematische wijze, in steeds<br />
meer sociale lagen, een voor alle generaties geldend<br />
‘gebod’ om je niet te vervelen, je te vermaken en alles<br />
te vermijden wat je stoort, je zorgen baart of pijn doet.<br />
‘Dat wat Ortega y Gasset “de geest van onze tijd”<br />
noemde, de leuke, gulle, lichtzinnige god die we allemaal,<br />
al dan niet bewust, al een halve eeuw lang en<br />
met de dag meer eer betuigen.’ De democratisering<br />
van de cultuur, op zichzelf een wenselijk en positief<br />
feit, droeg paradoxaal genoeg bij tot de spektakelcultuur.<br />
In de democratische en liberale maatschappijen<br />
was het een niet meer dan logisch imperatief dat de<br />
cultuur, door educatie en subsidie, binnen ieders<br />
bereik lag. Dit loffelijke streven bracht in werkelijkheid<br />
echter het ongewenste effect teweeg dat Vargas Llosa<br />
ziet als een vervlakking van het culturele leven, waarbij<br />
een zekere formele gemakzucht en inhoudelijke<br />
oppervlakkigheid van het culturele aanbod werden<br />
gerechtvaardigd vanwege het maatschappelijke doel<br />
een zo groot mogelijk aantal consumenten te bereiken.<br />
De kwantiteit ging ten koste van de kwaliteit.<br />
Bovendien impliceerde dit het verdwijnen van de ‘hoge’<br />
cultuur, die complex is en eisen stelt aan het publiek<br />
en dus altijd voor een minderheid zal zijn. Niet voor<br />
niets is de meest representatieve literatuur van deze<br />
tijd ‘light’, dat wil zeggen: luchtig, makkelijk, met als<br />
enig doel te vermaken. Grote literaire avonturen en<br />
experimenten zoals die van Joyce, Faulkner of Proust<br />
verdwijnen – of worden niet gewaardeerd.<br />
© Joan Tomas / Getty Images<br />
literatuur<br />
Vargas Llosa zegt hierover: ‘Begrijp me goed, ik veroordeel<br />
de auteurs van deze ontspanningsliteratuur<br />
absoluut niet. Ondanks de lichtheid van hun teksten<br />
zitten er onder hen ware talenten zoals – om de beste<br />
maar te noemen – Julian Barnes, Milan Kundera,<br />
Paul Auster of Haruki Murakami.’ Nogmaals, wat hij<br />
veroordeelt is het feit dat de ontspannings literatuur<br />
de absolute norm wordt. De massificatie van de cultuur<br />
en het verruimen van het begrip tot het punt<br />
waarop ‘alles cultuur is’, heeft deze tot een inhoudsloze<br />
mengelmoes gemaakt: ‘Alles wat deel uitmaakt<br />
van de cultuur wordt zozeer gelijkgesteld dat een<br />
opera van Wagner, de filosofie van Kant, een concert<br />
van de Rolling Stones en een voorstelling van Cirque<br />
du Soleil gelijkwaardig zijn.’<br />
Paparazzi wachten op zelfmoord<br />
Claudio Pérez, journalist van El País, schrijft over de<br />
financiële crisis van 2008 in New York het volgende:<br />
‘De tabloids in New York zijn als gekken op zoek naar<br />
een aandelenmakelaar die zich naar beneden laat<br />
vallen vanuit een van de imposante wolkenkrabbers<br />
waarin de grote investeringsbanken gehuisvest zijn,<br />
de gevallen idolen die door de financiële orkaan<br />
omver zijn geblazen.’ Vargas Llosa heeft dit artikel<br />
gelezen en ziet het als een perfect voorbeeld om de<br />
spektakelcultuur mee samen te vatten: een menigte<br />
van fotografen en paparazzi die met hun camera’s in
literatuur<br />
Een opera van Wagner, de filosofie van Kant, een concert van<br />
de Rolling Stones en een voorstelling van Cirque du Soleil zijn<br />
nu gelijkwaardig<br />
de aanslag zitten te wachten om het beeld van de eerste<br />
zelfmoord te vangen, als spectaculair, zichtbaar bewijs<br />
van de financiële crisis.<br />
Maar het geval waarin de kritische functie van de<br />
journalistiek het meest is aangetast door oppervlakkigheid<br />
en ‘honger naar amusement’, is volgens hem<br />
WikiLeaks van Julian Assange. Daarin is het hele<br />
politieke en diplomatieke leven – in al zijn details<br />
– blootgelegd. En daar heeft de journalistiek zich<br />
ontdaan van al haar achtenswaardigheid en neemt<br />
ze haar taak niet langer serieus. De schandaaljournalistiek<br />
is ‘het stiefkind’ van de cultuur van de vrijheid.<br />
En erger nog: er valt niets tegen te doen, want censuur<br />
zou ‘de doodssteek’ voor de vrijheid van meningsuiting<br />
betekenen. ‘De sensatiepers corrumpeert niemand,<br />
maar is zelf al gecorrumpeerd door een cultuur die,<br />
in plaats van grove inmenging in het privéleven van<br />
mensen te verwerpen, deze juist propageert.’<br />
horizon<br />
Gelauwerde denker<br />
De Peruaanse politiek geëngageerde<br />
laureaat Mario Vargas Llosa is een van<br />
de belangrijkste denkers en schrijvers<br />
van Latijns-Amerika. In 2010 ontving<br />
hij de Nobelprijs voor de Literatuur. In<br />
1990 was Vargas Llosa met een sterk<br />
liberaal programma kandidaat bij de<br />
presidentsverkiezingen in Peru. Hij<br />
verloor de verkiezingen onverwachts<br />
van Alberto Fujimori en schreef hierover<br />
in zijn autobiografische boek De<br />
vis in het water.<br />
Hij is de auteur van talloze romans,<br />
waaronder De oorlog van het einde van<br />
de wereld en Het feest van de bok.<br />
De banalisering heeft niet alleen betrekking op de<br />
cultuur, maar op alle gebieden: de politiek, het geloof,<br />
de intermenselijke relaties en het seksuele leven. In<br />
2009 organiseerde de socialistische deelregering van<br />
Extremadura in Spanje in het kader van een plan voor<br />
seksuele voorlichting van scholieren ‘masturbatieworkshops<br />
voor jongens en meisjes vanaf veertien<br />
jaar’. Slogan van deze campagne was: ‘Het genot ligt<br />
in je eigen handen’. De bedenkingen van Vargas Llosa<br />
tegen deze campagne zijn niet van morele aard. Hij<br />
vindt alleen dat masturbatie niet onderwezen kan<br />
worden: dat is iets wat je in de intimiteit ontdekt en<br />
wat tot de privésfeer behoort. ‘Door de privéhandelingen<br />
te bederven en een einde te maken aan de discretie<br />
en de schaamte, die sinds het ontstaan van de<br />
menselijke beschaving bij seks horen, bestrijd je geen<br />
vooroordeel maar amputeer je het seksuele leven.’<br />
En daarmee draai je ook de erotiek de nek om, maak<br />
je deze onbetekenend.<br />
In sommige passages van zijn boek ziet Vargas Llosa<br />
deze tendens tot oppervlakkigheid als onomkeerbaar<br />
en is hij van mening dat de cultuur zoals hij die heeft<br />
gekend, zal verdwijnen. Hij voelt zich als een dinosaurus<br />
in de wereld van nu. Hoewel dinosaurussen<br />
– zegt hij – het weten klaar te spelen om in moeilijke<br />
tijden te overleven en nuttig te zijn. Ja, er zou een<br />
uitweg kunnen zijn. De geschiedenis staat niet vast,<br />
valt niet te voorspellen, verandert steeds. Terwijl de<br />
nazilegers oprukten, schreef Walter Benjamin een<br />
boek over Baudelaire. Vluchtend voor het totalitaire<br />
regime leerde Karl Popper in diezelfde jaren Grieks<br />
in Nieuw-Zeeland – aan de andere kant van de<br />
wereld – om Plato te bestuderen, en ook schreef hij<br />
daar een belangrijk boek: The Open Society and Its Enemies.<br />
‘Benjamin en Popper, de marxist en de liberaal, beiden<br />
afwijkend en oorspronkelijk binnen de grote stromingen<br />
die ze een nieuwe impuls hebben gegeven,<br />
zijn twee voorbeelden van hoe men weerstand kan<br />
bieden, in actie kan komen, de geschiedenis kan<br />
beïnvloeden.’<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 55
horizon<br />
De schrijfklasjes<br />
van Roddy Doyle<br />
The Observer – Londen<br />
De Ierse schrijver Roddy Doyle<br />
(Dublin, 1958), winnaar van de Man<br />
Booker Prize in 1993, nam drie jaar<br />
geleden het initiatief om in Dublin<br />
schrijfklasjes te beginnen voor<br />
kinderen en jongeren, vooral uit de<br />
achterstandswijken. ‘Ik zie een<br />
duidelijk verschil met hoe ze hier<br />
binnenkwamen. Het is een heel<br />
snelle omschakeling van “Ik kan<br />
helemaal niks” naar “Ik kan toch<br />
wel wat”.’<br />
Maandagavond in het centrum van Dublin.<br />
In een groot, licht lokaal in de schaduw<br />
van het imposante Croke Park Stadium<br />
zitten een stuk of twintig schoolmeisjes op een kleurige<br />
zitzak aandachtig te luisteren. Ze dragen identieke<br />
marineblauwe truien. Tegen alle wanden staan<br />
boekenkasten. Hoog aan een van de muren hangt<br />
een rij ingelijste posters, met als titel: ‘Tien regels<br />
voor het schrijven van fictie’. Die regels zijn opgesteld<br />
door een paar bekende auteurs. De regels van<br />
Anne Enright bevatten de volgende waarschuwing:<br />
‘Alleen slechte schrijvers vinden hun werk echt goed.’<br />
Regel nummer één op de lijst van Richard Ford:<br />
‘Trouw met iemand van wie je houdt en die het toejuicht<br />
dat je schrijver bent.’<br />
Dat laatste is nog niet aan de orde voor deze meisjes,<br />
die acht, negen of tien jaar oud zijn. Ze kijken met<br />
grote ogen om zich heen, geïntimideerd door het<br />
spannende van een ochtendje vrij van school in een<br />
onbekende omgeving.<br />
In Dublin heeft elke taxichauffeur<br />
minstens één boek van hem gelezen<br />
pagina 56 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
‘Weet iemand van jullie waarom we hier zitten?’<br />
vraagt de vrouw die voor de groep staat.<br />
Aarzelend gaat er een vinger de lucht in. ‘Om een<br />
verhaal te schrijven’, zegt Sophie, een van de leerlingen.<br />
‘Heel goed – en wij zijn er om jullie te helpen.’<br />
De meisjes zitten in gespannen verwachting te<br />
wiebelen.<br />
We zijn bij Fighting Words, een workshop die in 2009<br />
is opgezet door de schrijver Roddy Doyle, met de<br />
bedoeling om in heel Ierland leerlingen van alle leeftijden<br />
te stimuleren om te gaan schrijven. Sinds de<br />
oprichting zijn er enkele duizenden kinderen over de<br />
drempel gestapt. De meeste kinderen komen van<br />
lagere scholen in Ballybough, een achterstandswijk<br />
in Dublin, maar er zijn ook leerlingen die honderden<br />
kilometers hebben moeten reizen. Fighting Words,<br />
dat goeddeels wordt geleid door vrijwilligers en alle<br />
lessen gratis aanbiedt, is zo populair gebleken dat de<br />
lessen al een jaar van tevoren zijn volgeboekt. ‘De<br />
belangstelling is overweldigend’, zegt Sean Love, de<br />
directeur en medeoprichter. ‘Kennelijk vullen we een<br />
leemte in het reguliere onderwijs.’<br />
In een klimaat van bezuinigingen op cultuur en<br />
sombere economische vooruitzichten is het centrum<br />
voor zijn voortbestaan afhankelijk van donaties van<br />
particulieren – de bedrijfskosten bedragen 300.000<br />
euro per jaar. Om die reden zal Fighting Words binnenkort<br />
een echt collector’s item op de markt brengen: een<br />
met de hand gedrukte bundel korte verhalen van onder<br />
meer Annie Proulx, Colm Tóibín, Joyce Carol Oates en<br />
Salman Rushdie. Men hoopt dat de verkoop van het<br />
boek voldoende oplevert om het centrum weer twee,<br />
drie maanden draaiende te houden.<br />
Binnen twintig minuten heeft de groep van vandaag,<br />
via een zeer gewetensvol uitgevoerde stemming, een<br />
hoofdpersoon voor het verhaal uitgekozen: Dude de<br />
Vampier. Nu moet er nog een sidekick worden verzonnen<br />
(Vlekkie de Vleermuis) voordat de meisjes aan een<br />
plot en dialogen kunnen beginnen, die door een vrijwilliger<br />
worden ingetikt op een laptop en vervolgens op<br />
een groot scherm worden geprojecteerd zodat iedereen<br />
het kan lezen. Rose, een eindexamenstudente van de<br />
kunstacademie, is aanwezig om illustraties te maken.<br />
cultuur<br />
Deze methode – met zijn allen aan een verhaal<br />
werken – leidt tot interessante invalshoeken. Op de<br />
voorste rij zit een klein meisje met donker haar dat<br />
door een fonkelend roze haarband uit haar gezicht<br />
wordt gehouden. Op de vraag wat Dude de Vampier<br />
het liefst zou willen, steekt zij haar vinger op. ‘Een<br />
aap opeten’, zegt ze.<br />
Een bebrilde man met een leren jack, die onopvallend<br />
ergens achter in het lokaal zit, lacht zachtjes. Het is<br />
Roddy Doyle, winnaar van de Booker Prize. Zijn eerste<br />
roman, The Commitments, veroorzaakte bij verschijnen<br />
in 1987 een sensatie. Doyle groeide uit tot een van de<br />
meest productieve en geliefde schrijvers van Ierland:<br />
ik heb in Dublin geen taxichauffeur gesproken die<br />
niet minstens één boek van hem heeft gelezen.<br />
‘Maar ik word bijna nooit herkend’, zegt Doyle stellig.<br />
‘Ik ben gewoon een kale man met een bril, en daar<br />
wemelt het van in Dublin. Het zou anders zijn als ik<br />
een hanenkam zou hebben.’ Doyle heeft Fighting<br />
Words opgezet met de bedoeling kinderen en jongeren,<br />
die anders wellicht altijd moeite zouden blijven<br />
houden met lezen en schrijven, aan te zetten tot<br />
schrijven. Maar ook wilde hij een armoedig deel van de<br />
stad nieuw leven inblazen. Voor veel kinderen uit dit<br />
deel van de stad, dat de achtergrond vormt van enkele<br />
van Doyles romans, is Engels niet de moedertaal.<br />
Discipline<br />
Fighting Words – waarvan de naam is ontleend aan<br />
een term die in Dublin wordt gebruikt voor woorden<br />
die een standpunt kracht moeten bijzetten – is deels<br />
een reactie op het gebrek aan aandacht voor creativiteit<br />
in het onderwijs dat Doyle zelf heeft genoten.<br />
Op zijn katholieke middelbare school werd hij<br />
bepaald niet aangemoedigd om te schrijven. Doyle is<br />
er lange tijd van uitgegaan dat hij domweg niet over<br />
voldoende talent of discipline beschikte om iets op<br />
papier te zetten. De kinderen van nu verdienen beter,<br />
vindt hij.<br />
‘In mijn tijd was er in het examensysteem geen<br />
enkele aandacht voor het schrijven van fictie, dus<br />
dat deed je dan ook niet. Achteraf bezien is dat een<br />
gemiste kans.’ Doyle ging pas echt schrijven toen<br />
hij al in de twintig was en als docent Engels en aardrijkskunde<br />
werkte. ‘Pas toen had ik voldoende discipline.’
cultuur<br />
© Clare Mulvany<br />
De discipline die vereist is om te schrijven is met<br />
name van belang voor de jongeren die hier komen,<br />
legt hij uit. ‘Het is de vrijheid om je eigen geest uit te<br />
dagen, om te erkennen dat iets is mislukt en om vervolgens<br />
toch opnieuw te beginnen. Op school is er<br />
eigenlijk geen ruimte om dingen te laten mislukken,<br />
terwijl dat toch een wezenlijk onderdeel is van alles<br />
wat je probeert – en dat geldt niet alleen voor schrijven.’<br />
‘Hierdoor’, zegt Doyle, en hij gebaart naar het groepje<br />
schoolmeisjes dat nu over een tafeltje gebogen zit in<br />
een poging een eigen einde te schrijven aan het verhaal<br />
over Dude de Vampier, ‘gaan ze nadenken over<br />
het belang van hun eigen beslissingen, en vinden ze<br />
de wilskracht om dingen te herschrijven. Het gaat<br />
erom dat je hard werkt om iets goeds neer te zetten.<br />
Dat geeft een diepe bevrediging.’ Hij vertelt over een<br />
horizon<br />
‘Ik ben een kale man met bril, daar wemelt het van in Dublin.<br />
Het zou anders zijn als ik een hanenkam had’<br />
paar jonge vrouwen die vanuit een soort banenplan vinden, evenals Booker Prize-winnaar Anne<br />
bij het centrum terechtkwamen. ‘Het onderwijssy- Enright. Onder de begunstigers van het centrum<br />
steem had gefaald’, zegt Doyle. ‘Ze geloofden er niet bevinden zich literaire grootheden als Colum McCa-<br />
in dat ze zouden kunnen schrijven. Maar ik zie een nn, Maeve Binchy en Lorrie Moore.<br />
duidelijk verschil met hoe ze hier binnenkwamen ‘Iedereen hier is heel aardig over wat ik schrijf’, zegt<br />
– echt een zichtbaar verschil. Het is een heel snelle de 17-jarige Hannah Gaden Gilmartin, die sinds<br />
omschakeling van “Ik kan helemaal niks” naar “Ik anderhalf jaar met regelmaat binnenloopt op de<br />
kan toch wel wat”.’<br />
wekelijkse open ochtend voor jongeren. ‘Soms heb ik<br />
Of zoals Sarah Bennett, de manager van Fighting alleen de grote lijnen van een verhaal in mijn hoofd<br />
Words, het formuleert: ‘Ik zie gewoon hoe er van en wil ik iets doen met bepaalde personages. Dan<br />
alles opborrelt in die koppies. We bieden die kinderen begin ik gewoon te schrijven, en Roddy Doyle, of wie<br />
de ruimte om hun creativiteit de vrije loop te laten.’ er ook is, kijkt naar wat ik op papier heb staan en<br />
Het succes van het centrum is deels te danken aan de doet bepaalde suggesties waar ik weer mee verder<br />
kwaliteit van het onderwijs. Doyle, die zelf drie kin- kan. Het zijn altijd opbouwende opmerkingen, en zo<br />
deren heeft en enkele kinderboeken op zijn naam geformuleerd dat je er ook echt iets aan hebt.<br />
heeft staan, kan goed met de leerlingen opschieten. Het is een mooie gelegenheid om te schrijven. Op<br />
Hij woont om de hoek en is vaak in het centrum te school is daar eigenlijk geen tijd voor. Ik vind het<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 57
horizon<br />
De ‘onzichtbare redacteur’<br />
McConkey staat bekend als een<br />
enorme brompot<br />
ontzettend leuk om te doen. Ook als het heel goed<br />
gaat – dan heb je gewoon zin om verder te gaan met<br />
het volgende stuk, met de volgende passage. Ik geloof<br />
dat ik echt schrijver wil worden als ik klaar ben met<br />
school.’<br />
Hoofdpersoon Jan<br />
Hannah is momenteel druk bezig aan haar eerste<br />
roman – een fantasyverhaal met een hoofdpersoon<br />
die Jan heet. Ze weet nog niet ‘100 procent zeker’ wat<br />
er gaat gebeuren. Het merendeel van de verhalen die<br />
bij Fighting Words worden geschreven gaat over ‘de<br />
eeuwige strijd tussen liefde en geweld’, is Doyle<br />
opgevallen. Ook de verhalen van de achtjarigen? Hij<br />
glimlacht. ‘Die al helemaal.’<br />
Doyle kwam op het idee van Fighting Words toen hij<br />
in Amerika op bezoek was bij een vriend, de schrijver<br />
Dave Eggers. In 2002 heeft Eggers 826 Valencia opgezet,<br />
een non-profitorganisatie die zich ten doel stelt<br />
het schrijftalent van kinderen en jongeren in het<br />
Mission District van San Francisco te helpen<br />
pagina 58 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
© Roger Dohmen/HH<br />
ontwikkelen. Dit centrum, gevestigd in een aanbouw<br />
aan een winkel in piratenspullen – ooglapjes en tonnetjes<br />
vet – biedt gratis workshops en excursies aan,<br />
en het geeft ook verschillende door studenten<br />
geschreven literaire tijdschriften uit. Het was zo’n<br />
succes dat er inmiddels nog zeven vestigingen in de<br />
Verenigde Staten zijn en dat het centrum zelfs een<br />
inspiratiebron is geweest voor dergelijke projecten in<br />
Australië en Kenia.<br />
Doyle wilde iets vergelijkbaars doen in Dublin en<br />
ging op zoek naar een ruimte. Een makelaar liet hem<br />
een leegstaand kantoorpand zien, vlak bij het<br />
beroemde Croke Park Stadium. Dit pand zou uiteindelijk<br />
uitgroeien tot een modern creative writingcentrum<br />
in hartje stad. Fighting Words was het<br />
eerste van dergelijke centra in Europa. In de eerste<br />
zeventien maanden zijn er 11.000 kinderen over de<br />
drempel gestapt. Hierdoor geïnspireerd zijn elders<br />
soortgelijke initiatieven van de grond gekomen –<br />
zoals het Ministry of Stories in Londen, het geesteskind<br />
van schrijver Nick Hornby en kunsthandelaren<br />
Ben Payne en Lucy Macnab.<br />
Gruwelspullen<br />
Het Ministry of Stories, dat in 2010 werd geopend,<br />
heeft net als Fighting Words gekozen voor een locatie<br />
in een vervallen achterstandswijk: Hoxton in<br />
Oost-Londen. Dit centrum, dat wordt gefinancierd<br />
door de Arts Council, bevindt zich aan de achterzijde<br />
van een winkel in ‘gruwelspullen’ (een blikje met<br />
‘de allerdikste menselijke snot’ is exemplarisch voor<br />
het aanbod) en fungeert als schakel tussen heel verschillende<br />
gemeenschappen die hier naast elkaar<br />
leven: zowel de jonge medewerkers van de technologiebedrijfjes<br />
die rond Old Street als paddestoelen uit<br />
de grond schieten, als de gegoede bewoners van de<br />
grondig opgeknapte achttiende-eeuwse herenhuizen<br />
en de mensen uit de nabijgelegen sociale woningbouw,<br />
waar meer kinderen onder de armoedegrens<br />
cultuur<br />
Zomerkamp Fighting Words, 2011. – © Clare Mulvany<br />
leven dan waar ook in Groot-Brittannië. Dit is tevens<br />
het deel van Londen dat zwaar te lijden heeft gehad<br />
onder de rellen van afgelopen zomer.<br />
Het effect van dit soort projecten is altijd moeilijk<br />
meetbaar, maar Macnab is van mening dat het grote<br />
gevolgen kan hebben voor het zelfbeeld van kinderen<br />
wanneer ze ervoor gaan zitten om een verhaal te<br />
schrijven, en vervolgens ook een exemplaar van hun<br />
eigen werk in druk ontvangen.<br />
‘We stimuleren jonge mensen, we moedigen ze aan<br />
om te schrijven en vooral om te geloven in hun eigen<br />
stem. Wil je deel uitmaken van de maatschappij, dan<br />
is het volgens mij van wezenlijk belang dat je kunt<br />
schrijven, dat je jezelf kunt uiten’, zegt Macnab. ‘Als<br />
je dat beheerst, geeft dat zelfvertrouwen. Los daarvan<br />
is er het sociale aspect: het praten over schrijven, het<br />
feit dat mensen met plezier naar je luisteren, dat je<br />
ziet dat anderen je werk waarderen en ervan genieten.<br />
Dat telt allemaal mee.’<br />
Alles valt of staat ermee of je de kinderen erbij weet<br />
te betrekken. Hoewel Doyle bij Fighting Words geen<br />
piraten- of gruwelspullen kan verkopen, heeft hij<br />
samen met Sean Love wat eigen ‘anarchistische’<br />
elementen toegevoegd, waaronder een ‘onzichtbare<br />
redacteur’, Redacteur McConkey genaamd. Die staat<br />
bekend als een enorme brompot, en hij plaatst kritische<br />
maar komische kanttekeningen bij het werk<br />
van de leerlingen – van achter een matglazen ruitje<br />
in een van de boekenkasten. Dat speelse aspect is<br />
essentieel om introverte, dwarse of nerveuze kinderen<br />
bij het proces te betrekken.<br />
Vanochtend is Redacteur McConkey al weggejoeld na<br />
zijn opmerking dat ‘meisjes niet kunnen schrijven’.<br />
Aan het einde van deze sessie zal de onzichtbare<br />
eindredacteur toegeven dat hij zich heeft vergist, en<br />
vervolgens zal hij elke leerling een gedrukt exemplaar<br />
overhandigen van ‘Het plan van Dude en Vlekkie om<br />
de wereld te vernietigen’. Het slot van het verhaal is<br />
opengelaten, zodat de kinderen hun eigen einde<br />
kunnen schrijven.
cultuur<br />
De verhalen, gedrukt op grote pagina’s van vloeipapierdikte,<br />
pasten niet in de brievenbus<br />
De meisjes zijn duidelijk opgetogen. ‘In mijn einde<br />
vernietigt Dude de hele wereld, maar dan voelt hij<br />
zich opeens eenzaam’, zegt een van hen met glinsterende<br />
ogen. ‘Dus tovert hij de wereld weer terug,<br />
met een speciaal wapen.’<br />
‘Schrijven is belangrijk voor deze kinderen – ook als<br />
ze zelf nauwelijks of helemaal niet lezen’, zegt Doyle.<br />
‘Het idee dat je naam op een boek komt te staan is<br />
heel belangrijk. Terwijl het niets voorstelt als je<br />
naam op internet staat.’ Love beaamt dat. ‘Het is een<br />
heel bijzonder moment voor ze, dat boek. Het is<br />
belangrijk om iets tastbaars te hebben.’<br />
Het belang dat aan het tastbare wordt toegekend<br />
zien we ook terug in de laatste geldinzamelingsactie<br />
van Fighting Words: een met de hand gedrukt boekje,<br />
in een beperkte oplage, waarvoor enkele van de<br />
grootste schrijvers ter wereld een verhaal van achthonderd<br />
woorden hebben geschreven, plus een<br />
exclusieve ets van de Iers-Amerikaanse kunstenaar<br />
Sean Scully, genomineerd voor de Turner Prize. De<br />
honderdvijftig exemplaren zijn stuk voor stuk gesigneerd<br />
door de auteurs – Proulx, Tóibín, Oates, Rushdie,<br />
Enright, Russell Banks, John Banville, Richard<br />
Bausch, David Mitchell en Sam Shepard – en er moet<br />
© Clare Mulvany<br />
horizon<br />
1.950 euro voor worden neergeteld. Het feit dat<br />
deze schrijvers mee wilden werken, maakt duidelijk<br />
hoeveel aanzien Fighting Words geniet (en hoeveel<br />
sympathie Doyle wekt).<br />
‘We hebben een lijst gemaakt van mensen die we<br />
graag wilden hebben, en omdat ze vrijwel allemaal<br />
spontaan hun medewerking toezegden, hoefden<br />
we niet veel verder te gaan dan de oorspronkelijke<br />
tien namen’, zegt Doyle. ‘De grootste uitdaging was<br />
nog om te zorgen dat iedereen alles kon signeren.’<br />
De verhalen, die zijn gedrukt op heel grote pagina’s<br />
van vloeipapierdikte, pasten niet gewoon in de brievenbus.<br />
Ze werden met zorg verpakt in compacte<br />
houten kistjes die, met pen en al, naar de auteurs<br />
werden gestuurd om te signeren. ‘Annie Proulx<br />
vormde het grootste probleem’, zegt Doyle. ‘Ze zei dat<br />
ze daar in Amerika aan “een landweggetje’’ woonde.<br />
Als je het in Ierland over een landweggetje hebt,<br />
bedoel je iets van 25 meter lang. In Annies geval ging<br />
het om een landweggetje van zo’n 70 kilometer,<br />
dwars door de besneeuwde ravijnen van Wyoming.’<br />
Auteurs van wereldformaat<br />
Er was geen overkoepelend thema en de enige richtlijn<br />
was het aantal woorden. Proulx heeft een verhaal<br />
geschreven over de overstromingen in Australië,<br />
vorig jaar. Banvilles verhaal gaat over de tijd dat hij in<br />
de nachtploeg bij een krant werkte. Oates’ centrale<br />
figuur is een soldaat die terugkeert uit Afghanistan.<br />
Hier in het lokaal van Fighting Words dringt zich<br />
onwillekeurig de vraag op hoeveel van deze meisjes<br />
zullen uitgroeien tot een schrijfster van wereldformaat.<br />
Aan het einde van de bijeenkomst lopen ze<br />
naar buiten, onder het toeziend oog van de docenten.<br />
De kinderen zijn opgetogen, praten honderduit over<br />
wat er die ochtend is gebeurd, en ze hebben allemaal<br />
een paar aan elkaar geniete A4’tjes onder de arm: hun<br />
geïllustreerde verhaal. Op de achterkant staat een<br />
foto van elk kind afzonderlijk. Naast de foto is ruimte<br />
opengelaten voor hun eigen auteursbiografie.<br />
Elizabeth Day<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 59
Bekroond met de Zilveren Tulp 2012<br />
‘Adriaan van Dis heeft zich Parijs op fabelachtige wijze<br />
eigen gemaakt. […] Voor Stadsliefde put hij zijn inspiratie<br />
niet alleen uit dagelijkse zwerftochten, maar ook uit het<br />
rijke literaire verleden van de stad, dat hij voortdurend<br />
in de werkelijkheid tegenkomt.’<br />
– nrc handelsblad<br />
‘Ideale lectuur als Parijs allang geen onbekende meer<br />
voor je is.’ – de standaard<br />
AdriAAn vAn dis<br />
stAdsliefde<br />
scènes in PArijs<br />
Adriaanvandis.nl
360 selecteert cartoons van<br />
tekenaars wereldwijd<br />
Nieuwsbericht: Londen plaatst luchtafweergeschut op daken tijdens Olympische Spelen – © Cagle Cartoons<br />
cartoon<br />
12 tot 26 mei 2012 nr. 13 pagina 61
media<br />
Een selectie uit de<br />
buitenland berichtgeving<br />
van de VPRO op televisie,<br />
radio en internet.<br />
MACHINATIES<br />
Chris Kijne volgt voor Bureau Buitenland de<br />
presidentsverkiezingen in Egypte.<br />
Bij de parlementsverkiezingen in 1995 bevond ik<br />
me voor een stembureau in een middenklassewijk<br />
even buiten het centrum van Caïro. Er had zich<br />
een aanzienlijke hoeveelheid gesluierde vrouwen<br />
verzameld, want er kon onder meer worden<br />
gestemd op een kandidaat van de Moslimbroeders,<br />
die toen illegaal waren en dus alleen als ona ankelijke<br />
kandidaat aan de verkiezingen mee konden<br />
doen. ’s Middags werden plotseling de deuren van<br />
het stembureau gesloten. Voor de aanwezige vrouwen<br />
was dat een teken om de zaak te bestormen,<br />
omdat ze wisten dat vanaf dat moment de verzamelde<br />
stemformulieren door de functionarissen<br />
van het stembureau vervangen zouden worden<br />
door stemmen op de partij van Mubarak.<br />
Binnen een mum van tijd was de lucht vergeven<br />
van traangas, geschreeuw en gehuil. Iedereen<br />
werd door de politie van straat gemept.<br />
Nu ga ik weer naar Egypte, aan de vooravond van<br />
historische presidentsverkiezingen – de eerste<br />
sinds de Arabische Lente Mubarak dan eindelijk<br />
wegvaagde. Ook deze keer worden ze voorafgegaan<br />
door omineuze machinaties: de Moslimbroeders,<br />
die samen met de nog radicalere salafi sten driekwart<br />
van de parlementszetels bezitten, zetten<br />
ondanks eerdere beloften toch een kandidaat in.<br />
Prompt werd deze, samen met die van de salafi sten,<br />
door de kiescommissie verboden.<br />
Het wordt nog een hard gevecht tussen de Moslimbroeders<br />
en de restanten van het oude regime.<br />
Tussen die twee molenstenen dreigen de liberale<br />
krachten, die op veel sympathie kunnen rekenen,<br />
opnieuw te worden vermalen.<br />
Juist bij die liberale krachten wil ik nu mijn<br />
microfoon te luisteren leggen.<br />
Chris Kijne<br />
Bureau buitenland<br />
In de tang<br />
Een Palestijnse spion is met zijn gezin naar Israël gevlucht,<br />
waar hem asiel is beloofd.<br />
Sinds de Zesdaagse Oorlog in 1967 heeft de Israelische<br />
veiligheidsdienst in de bezette gebieden<br />
duizenden Palestijnse informanten gerekruteerd.<br />
Geld was voor hen niet het enige motief: ook uit<br />
ideële motieven werd gespioneerd, bijvoorbeeld<br />
om plannen voor Palestijnse terreuraanslagen in<br />
Israël door te spelen. Dat geldt volgens zijn zeggen<br />
ook voor Ibrahim El-Akel, die vanuit Hebron op de<br />
Westelijke Jordaanoever twintig jaar voor Israëls<br />
geheime dienst spioneerde. Toen zijn omgeving er<br />
lucht van kreeg en hij zijn leven niet meer zeker<br />
was, werd hem asiel in Israël voorgespiegeld, waar<br />
ook veel andere Palestijnse spionnen hun toevlucht<br />
al hadden gezocht. Met Palestijnse ‘verraders’<br />
wordt in eigen kring namelijk niet zachtzinnig<br />
omgesprongen: zowel onder de Palestijnse Autoriteit<br />
op de Westelijke Jordaanoever als door Hamas<br />
in Gaza worden ze zonder enige vorm van proces<br />
geliquideerd.<br />
Hoewel zijn Israëlische ‘operator’ beweert zijn zaak<br />
onder de aandacht van de autoriteiten te brengen,<br />
hebben Ibrahim en zijn gezin na twee jaar nog steeds<br />
geen verblijfsvergunning.<br />
In de Israëlische documentaire e collaborator and<br />
his family, wordt het gezin geruime tijd gevolgd in<br />
de beroerde fl atwoning in Tel Aviv waar ze werden<br />
gehuisvest. Hier stapelen de problemen zich op.<br />
Nadat Yura met de kinderen voor familiebezoek<br />
naar Hebron was afgereisd, werd ze bij terugkeer<br />
door Ibrahim in elkaar geslagen vanwege de grote<br />
risico’s die ze had genomen. Hij krijgt acht maanden<br />
semi-huisarrest, die hij moet uitzitten in een tent op<br />
het dak van zijn fl at. Ook zijn zoons hebben min of<br />
meer huisarrest omdat ze op straat, zonder identiteitsbewijs,<br />
door de politie kunnen worden opgepakt.<br />
Ze kunnen maar moeilijk aarden of zijn gewoon<br />
ongewenst, verzuimen school, vervallen in kleine<br />
criminaliteit en komen in aanraking met justitie.<br />
Het staat vast dat het gezin zonder papieren volledig<br />
klem zit en de Israëlische autoriteiten daar misbruik<br />
van maken. Het vermoeden rijst dat de drie jongens<br />
bewust het leven zuur wordt gemaakt, zodat ze een<br />
strafdossier opbouwen waarmee ze weer kunnen<br />
worden gechanteerd. Inderdaad lijkt de geschiedenis<br />
zich te herhalen wanneer ene Sharon een poging<br />
doet om de twee oudsten te rekruteren als spion<br />
voor de geheime dienst. Dat mislukt, voorlopig.<br />
Maarten van Bracht<br />
VPRO Import: The collaborator and his<br />
family<br />
Woensdag 16 mei, Nederland 2, 23.45-0.45 uur<br />
Zondag 20 mei, Radio 1, 19.04-20.00 uur Zoon Su an en vader Ibrahim – © Adi Barash<br />
agenda<br />
Vranckx: Artsen<br />
zonder vrees<br />
Medische zorg in Syrië<br />
Zaterdag 12 mei, Canvas,<br />
20.10-20.40 uur<br />
pagina 62 nr. 13 12 tot 26 mei 2012<br />
Paul Rosenmöller<br />
en de Arabische<br />
revolutie<br />
Afl. 2: Verdampte euforie<br />
Zondag 13 mei, Nederland 2,<br />
20.25-21.20 uur<br />
Felicity Kendal’s<br />
Indian Shakespeare<br />
quest<br />
Reisreportage; over de invloed<br />
van Shakespeare op India<br />
Woensdag 16 mei, BBC 2,<br />
22.00-23.00 uur<br />
The great euro<br />
crash<br />
Geschiedenis van de EMU en de<br />
eurocrisis<br />
Donderdag 17 mei, BBC 2,<br />
22.00-23.00 uur<br />
Der Adidas-Check<br />
Het merk Adidas doorgelicht<br />
Maandag 21 mei, ARD,<br />
20.15-21.00 uur
De Grönefeld One Hertz is een<br />
exceptioneel mechanisch kunstwerk.<br />
Alle 285 onderdelen zijn tot in het<br />
kleinste detail met de hand afgewerkt.<br />
Het eigen ontwikkelde uurwerk bevat<br />
een uniek mechanisme, zogenaamd<br />
de “secondes morte” complicatie.<br />
Tevens is het uurwerk voorzien van<br />
een gangreserve indicatie en een<br />
uniek wijzerverzet-opwind systeem.<br />
De Grönefeld One Hertz<br />
is onlangs verkozen tot<br />
Timezone’s Watch Of The Year<br />
BOUTIQUE:<br />
Grönefeld Boutique Steenstraat 2a Oldenzaal www.gronefeld.nl<br />
AUTHORIZED RETAILERS ARE LOCATED 360 0 AROUND THE WORLD:<br />
NETHERLANDS Den Haag, Steltman Watches • USA Philadelphia, Martin Pulli Fine Jewelry & Watches • USA Ketchum, Jensen Stern<br />
FRANCE Paris, EKSO Watches • HONG KONG & MACAU Europe Watch Company