sbm-september-2006 - CBO Zeist

september 2006 nummer 1
SBM
Maandblad van de Besturenraad voor
managers, bestuurders en toezichthouders
Henk Strietman interviewt Marco Pastors 6
Krachtige sectororganisatie én een sterke Besturenraad 8
Prestatiebeloning in het onderwijs 12
Aan de onderhandelingstafel: de nieuwe CAO-PO 14
Er is niks burgerlijks aan burgerschapsvorming 18
VERKIEZINGEN: ONDERWIJS PRIORITEIT NUMMER ÉÉN! 24

www.jobworks-educatief.nl

1
Colofon
SBM is het maandblad van de Besturenraad,
de organisatie van het christelijk onderwijs.
Wij vertegenwoordigen scholen, directeuren,
besturen en raden van toezicht bij overheden
en andere instellingen. Wij verlenen diensten
rond de thema’s onderwijs & identiteit,
personeel & organisatie, financiën, huisvesting,
communicatie & kwaliteit en maatschappelijk
draagvlak. Bij de Besturenraad zijn 650
besturen aangesloten, met 2.250 scholen en
meer dan 800.000 leerlingen en studenten in
het basis-, speciaal, voortgezet onderwijs, bve,
hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk
onderwijs.
Redactie
Henk Strietman (hoofdredacteur)
Grada Huis (eindredacteur)
Corine de Reus (beeldredacteur)
Dorieke Hammink
Elise van Bokhorst
Hans Bruggeman
Kees Jansen
Anne-Els Valstar
Anneke de Wolff
Redactieadres
Oosteinde 114
Postbus 907, 2270 AX Voorburg
E-mail: gdebruin@besturenraad.nl
Vormgeving
Ontwerpwerk, Den Haag
Foto omslag
Marcel van den Bergh
Druk
Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel
Abonnementen
SBM voor leden € 25,00
SBM voor niet-leden € 37,00
SBM met Thema voor leden € 35,50
SBM met Thema voor niet-leden € 51,00
Zonder schriftelijke opzegging voor
1 december van het lopende jaar worden
abonnementen automatisch verlengd voor het
daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie
en losse nummers: 070 348 11 48.
Advertenties
ADCO Services Media-exploitatie buro
Boslaan 1, 7231 DG Warnsveld
Telefoon: 0575 52 62 63
Fax: 0575 52 28 23
Copyright
Overname van artikelen of gedeelten daarvan
is toegestaan na voorafgaande toestemming
van de redactie en met bronvermelding.
Disclaimer
Aan de informatie in dit magazine kunnen
geen rechten worden ontleend. De redactie is
niet verantwoordelijk voor de inhoud van de
advertenties.
ISSN: 1570-2332
SBM
Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders
september 2006 nummer 1
6 Henk Strietman interviewt Marco Pastors
Geloofsjas aan de kapstok, aub!
8 Een krachtige sectororganisatie én een sterke Besturenraad
11 Extern onderzoek onder leden:
Met zo’n schoolrapport wil je wel thuiskomen
12 Prestatiebeloning in het onderwijs
14 Aan de onderhandelingstafel: de nieuwe CAO-PO
16 Bij klachten over seksuele intimidatie:
Zorgvuldigheid en neutraliteit vereist
18 Er is niks burgerlijks aan burgerschapsvorming
20 Nieuwe vormen voor inspiratie
24 Kabinetsbeleid moet scholen stimuleren in hun werk
Geen woorden maar daden!
Voor uw agenda:
jaarlijkse ledenbijeenkomst
20 maart 2007
rubrieken
4 Nieuws | 22 De Praktijk | 26 Nieuws Besturenraad

4
N I E U W S
Akkoord over 10% minder schooluitval
Minister Van der Hoeven, de gemeenten en onderwijsinstellingen gaan samen het probleem
van de schooluitval aanpakken. De vier grote steden verplichten zich in een overeenkomst met
de scholen om de uitval van leerlingen binnen een jaar met tien procent te verlagen. De minister
gaat ook met acht andere regio’s waar de schooluitval hoog is afspraken maken. Voor de
twaalf regio’s samen gaat het om een vermindering van ruim 7500 voortijdige schoolverlaters,
die aan het eind van het schooljaar 2006/2007 bereikt moet zijn.
De bijdrage van de minister aan de vermindering van schooluitval is 15 miljoen euro, dat is voor
iedere schoolverlater minder gemiddeld 2000 euro. Wel is dit een voorwaardelijke bijdrage: als
de scholen en gemeenten de vermindering van tien procent niet halen, of maar gedeeltelijk,
wordt de bijdrage van de minister evenredig verlaagd. Hoe de gemeenten in overleg met de
onderwijsinstellingen hun doel bereiken, is geheel aan henzelf. Het ministerie kijkt alleen naar
het eindresultaat.
Stripverhalen maken met een mobieltje
Onder de naam ‘Mobigags’ is voor scholieren een
dienst geïntroduceerd om stripverhalen te maken
met hun mobieltje. Hoe werkt het? De mobieltjesbezitters
worden uitgedaagd drie, vier, vijf of zes
foto’s te sturen naar de website www.mobigags.nl.
Op de site kunnen ze vervolgens tekstballonnetjes
aan de foto’s toevoegen zodat een stripverhaal
ontstaat. Strips die aan de voorwaarden voldoen
worden meteen vertoond op de site.
De taalbewuste school
Het Brabantse Varendonck College ontving als eerste school in Nederland
het predikaat ‘Taalbewuste school’. Wethouder mevrouw Van der Velden
onthulde een bordje met de tekst ‘Taalbewuste school. Wij letten op ons
Naast beoordeling door een vakkundige jury kan
ook het publiek stemmen. De beste strips
worden in gedrukte vorm gepubliceerd.
Mobigags heeft als doel de artistieke mogelijkheden
van het mobieltje te verkennen en de deelnemers
te prikkelen tot creatief gebruik van hun
gadget. De wedstrijd kan worden ingezet binnen
het onderwijs omdat het, volgens de makers,
Reken- en taaltoets
voor Pabostudenten
Vanaf dit schooljaar moeten scholieren die
leraar in het basisonderwijs willen worden een
reken- en taaltoets afleggen. Deze toets wordt
afgenomen in het laatste jaar van het voortgezet
onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs.
Ook moeten de studenten aan het
begin van de Pabostudie en aan het einde
van het eerste studiejaar een toets doen. Als
ze bij de laatste toets een onvoldoende halen,
moeten ze stoppen met de opleiding.
Minister Van der Hoeven nam deze maatregel
in overeenstemming met het onderwijsveld.
Zij wil de reken- en taalvaardigheden van alle
leerlingen en studenten structureel verbeteren.
‘nu eens niet gaat over het aantal megapixels,
megabytes of het aantal malen digitale zoom, maar
over de verhalende zeggingskracht van het nieuwe
medium.’
De wedstrijd is een initiatief van Stichting Beeldverhaal,
Stichting de Kunst en Joh. Enschede
Amsterdam.
taalgebruik en behandelen elkaar met respect’. Het werd aangeboden door
de Bond tegen het vloeken aan scholen die bijzondere aandacht geven aan
respectvol taalgebruik.
“Het bordje is bedoeld om respectvol taalgebruik, oftewel taalgebruik
zonder vloeken en schelden, op scholen te bevorderen. Het bordje onderstreept
een wij-gevoel in de houding ten opzichte van vloeken en grove taal
op school. Jongeren die het bordje lezen worden aan het denken gezet
over hun eigen taalgebruik en de impact die het kan hebben op anderen.
Oplettendheid en respect zijn daarbij de kernwoorden” aldus Peter Smit,
voorlichter van de Bond tegen het vloeken.
Scholen die in aanmerking willen komen voor de benaming taalbewuste
school kunnen contact opnemen met Sjors van der Kraan van de Bond
tegen het vloeken, telefoon 0318 512 002 of sjors@bondtegenvloeken.nl.

Eén christelijk-sociale schoolleidersorganisatie
De Onderwijsbond CNV en de PCSO (Protestant Christelijke Schoolleiders Organisatie) richten per
1 januari 2007 een organisatie op voor schoolleiders, directeuren en adjunct-directeuren, onder de
naam CNV Schoolleiders. De werkzaamheden van de beide organisaties blijven gelijk, maar worden
gebundeld in één christelijk-sociale schoolleidersorganisatie.
De reden voor het samenwerkingsverband ligt voor een deel in de vergrijzing. In een interview in
Schooljournaal (mei 2006) zegt Arie Kliphuis van de PCSO: ‘Beide bonden vergrijzen, wij misschien
nog wel ietsje sneller. Ik kom nog uit een tijd dat het lidmaatschap van een bond een automatisme
was. Samen kunnen we de slag om ledenwinst onder directieleden en hun belangenbehartiging
hopelijk wel aan.’
Anti-religieus onderwijs in Wit-Rusland
Het staatsonderwijs van Wit-Rusland leert
kinderen nog steeds anti-religieuze en antiprotestantse
ideeën, zo meldt de Noorse
Nieuwsdienst Forum 18. In een schoolboek
voor hoger onderwijs worden charismatische
christenen in één adem genoemd met satanisten
en wordt van adventisten gezegd dat zij
“vanuit hetzelfde principe opereren als iedere
oplichter.” Ook de baptisten worden negatief in
beeld gebracht: in tekstboeken voor het middelbaar
onderwijs staat dat zij zich kenmerken
door fanatisme en vijandschap tegenover
andersdenkenden.
Eind 2004 tekende een aantal leidinggevenden
van protestantse kerken protest aan bij de over-
heid. Zij wilden dat de valse informatie over
protestantse gemeenschappen uit de schoolboeken
teruggenomen zou worden. Ondanks
de beloften van het Wit-Russische ministerie
van Onderwijs, weigerden de verantwoordelijken
het onderwijsmateriaal aan te passen.
Forum 18 laat ook weten dat het vanaf september
dit jaar niet meer mogelijk is om
Wit-Russische kinderen buiten het onderwijssysteem
van de staat in een godsdienstig
klimaat te onderwijzen. Sinds het land in 1991
onafhankelijk werd van Rusland, oefent de
Orthodoxe Kerk als staatskerk grote invloed uit
op cultuur, maatschappij en politiek. Andere
kerken worden stelselmatig benadeeld.
Een derde van de studenten slaagt niet op tijd
Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) gaat volgend jaar leerrechten invoeren
in het wetenschappelijk onderwijs. Aan de leerrechten wordt een termijn verbonden: studenten in het
hoger onderwijs moeten een vierjarige opleiding in zes jaar en een vijfjarige opleiding in zeven jaar
afronden. Gebeurt dat niet, dan worden de eigen kosten van de student twee keer zo hoog.
Het ministerie van OCW wil studenten met het nieuwe systeem efficiënter laten studeren. Wanneer
studenten geen leerrechten meer hebben, krijgt de universiteit geen overheidsfinanciering meer.
Dat betekent dat de universiteit meer collegegeld van de student gaat vragen. Uit de cijfers van het
Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat een derde van de huidige studenten in het wetenschappelijk
onderwijs niet slaagt binnen de leerrechtentermijn. Zo’n 35 procent van de vwo-ers zou in het
wetenschappelijk onderwijs dus te maken krijgen met deze situatie.
Van de studenten die in 1999 aan een vijfjarige opleiding begonnen, was 55 procent binnen de ter-
mijn afgestudeerd. Van de studenten die in 1999 aan een vierjarige opleiding begonnen, bedroeg dat
48 procent. Autochtone studenten in het wetenschappelijk onderwijs zijn sneller klaar dan hun allochtone
studiegenoten. Van de allochtone studenten die in 1999 met een vierjarige studie begonnen,
slaagde 40 procent binnen de termijn van zes jaar. Bij de autochtonen was dat 50 procent.
Stichting Jedidja in Egmond aan Zee gaf
het boek “Drugs…Groep 8 zegt nee!” uit,
geschreven door Kees van Baardewijk. In dit
boek binden leerlingen van groep 8 van een
basisschool op ludieke manier de strijd aan
tegen softdrugs en coffeeshops in een verhaal
met veel feitelijke informatie over hennepproducten.
Het boek is gratis op te vragen bij
jedidjacs@cs.com.
In de eerste helft van 2006 werden 37 procent
meer personeelsadvertenties geplaatst, maar
deze verschijnen steeds minder in dagbladen.
81 procent van de 650.000 wervingsadvertenties
kwam op internet terecht, dertien procent
in dagbladen en zes procent in vakbladen.
Het Centraal Planbureau onderzocht welk
overheidsbeleid op het gebied van onderwijs,
onderzoek en innovatie zorgt voor meer welvaart.
In het rapport ‘Kansrijk Kennisbeleid’
doet zij een aantal aanbevelingen: de kwaliteit
van het leraren moet worden verbeterd.
Voortijdig schoolverlaten moet worden bestreden
en Nederland moet meer hoogopgeleide
buitenlanders verwelkomen.
Op 7 oktober organiseert de Driestar Educatief
samen met het Reformatorisch Dagblad en het
Christelijk Literair Overleg (CLO) een literatuurdag.
Vragen als ‘Neem je grenzen in acht bij het
lezen van literatuur?’ en ‘Koop je Harry Potterboeken?’
komen hier aan bod. Kosten: € 25,-.
Kijk voor meer informatie op www.driestar.nl.
Er is een dreigend tekort aan personeel bij de
overheid en in het onderwijs. Om hiermee om
te gaan moet de publieke sector zijn huidige
werknemers stevig aan zich binden. Door te
investeren in hun scholing moet de afhankelijkheid
van de krappe arbeidsmarkt worden
beperkt. Dit stelt de Raad voor het Overheidspersoneelsbeleid
in een advies aan de minister
van Binnenlandse zaken.
Uit recent onderzoek van het Britse Executives
Online blijkt dat vrouwen zeer succesvolle
interim-managers zijn. Uit het onderzoek kwam
naar voren dat vrouwen over het algemeen
overtuigender zijn, zich sneller aanpassen,
goede relaties opbouwen en op die manier de
dingen goed en snel geregeld krijgen – precies
de eigenschappen die een goede interimmanager
moet bezitten.
5

6
Henk Strietman interviewt Marco Pastors
Geloofsjas aan de
kapstok, aub!
Woorden zijn er genoeg. De christelijk-sociale traditie bevat een rijkdom
aan gedachten: inspirerend en hoopwekkend. Maar werkelijke waarde
blijkt pas uit de praktijk, zo werd de bezoekers van het Christelijk
Sociaal Congres 2006 op het hart gedrukt. De oprechte aandacht voor
diegenen die niet tot jouw eigen politieke, culturele of religieuze kring
behoren, is een onderdeel van die praktijk. Henk Strietman, directeur
van de Besturenraad, verdiepte zich tijdens een openbaar interview in
de beweegredenen van politicus Marco Pastors.
Tekst: Eva van der Plas, Fotografie: Hans Lebbe
“Dit congres had misschien in Rotterdam
gehouden moeten worden” stelde Herman
Kaiser, voorzitter van de Stichting Christelijk
Sociaal Congres aan het begin van de dag. Het
motto van de dag luidde immers: “Het verschil
maken: met inspiratie naar daadkracht.”
Hoewel traditiegetrouw toch voor de centraal
gelegen locatie Doorn was gekozen, was er in
het programma veel ruimte om te luisteren
naar de mensen die in de praktijk van alledag
het verschil maken. Door moed te tonen,
compassie en hoop.
HOE MAAK JIJ VERSCHIL?
Ook in het middagprogramma werd er geluisterd.
Naar oud Leefbaar Rotterdam wethou-
“Als ik niet het gevoel zou
hebben een opdracht te
hebben, en geen hoop op een
betere toekomst, zou ik me
ook niet zo druk maken.”
der Marco Pastors, de politicus afkomstig uit
de kringen rondom Pim Fortuyn, die twee
dagen voor het congres zijn nieuwe partij:
Eén NL had opgericht.
Henk Strietman, directeur van de Besturenraad
vroeg aan Pastors: Hoe maak jij verschil?
Geen politiek debat op het scherp van de
snede, maar een gesprek om stil te staan bij de
beweegredenen van de ander.
Jij gebruikt begrippen als ‘hoop’ en ‘opdracht’.
Als ik dat lees, denk ik: verrek, dat zijn christelijke
begrippen. Kun jij uitleggen wat jou
drijft?
Ik wist niet dat jullie die begrippen geclaimd
hadden... Volgens mij moet er nog heel veel
gebeuren en is er ruimte voor mensen met
hoop en met een opdracht. Als ik niet het
gevoel zou hebben een opdracht te hebben, en
geen hoop op een betere toekomst, zou ik me
ook niet zo druk maken.
Ik heb het vaak over problemen, maar dat heeft
een functie. We praten niet over problemen
omdat dat zo leuk is, sterker nog, het doet pijn –
voor alle betrokkenen. Maar om het ergens met
elkaar over eens te worden, om de behoefte te
krijgen de huidige situatie achter ons te laten en
het anders te gaan doen, is het nodig om eerst
de problemen te benoemen.
ARROGANTIE
Wat is jouw persoonlijke drijfveer?
Een soort arrogantie...
Dat horen sommigen graag...
Het is gewoon zo. Ik denk dat het veel beter
kan dan dat men ons wil doen geloven. Er
bestaat een soort van consensus in de trant
van: ‘Ach ja, problemen heb je altijd. We zijn
er al met zoveel mensen mee bezig en meer
kunnen we niet doen’. Dan denk ik vaak:
‘Ho eens even, hoezo? Heb je dit wel eens
geprobeerd, en dat?’ Bijna niemand zegt dat,
maar ik wel.
RUIMTE
Wat voor maatschappij staat jou voor ogen?
Waar droom je van?
Ik ben ervan overtuigd dat we als mensheid
een aantal collectieve waarden hebben die we
uit idealisme, maar ook uit gezond verstand
met elkaar delen. Heel belangrijk daarin is de
ruimte om jezelf te ontwikkelen zoals je bent
en die ruimte ook aan anderen gunnen. Hoe
ambitieus je daarin bent, mag je zelf weten.
Natuurlijk zit daar ook een grens aan: het mag
niet omslaan in profiteren van de rest.
In een essay heb je geschreven: ‘Iedereen
gelooft.’ Geldt dat ook voor jou?

Ja, alleen ik geloof in Niets. Maar dat is ook
een geloof, want ik kan ook niet bewijzen dat
ik gelijk heb. Op mijn twaalfde heb ik nog
een tijdje gedacht dat andere mensen nog wel
zouden ontdekken dat ik gelijk had. Maar
nadat ik wethouder in Rotterdam ben geworden,
is dat veranderd. Net zozeer als ik in
Niets geloof, zie ik andere mensen in hun
God geloven. En ik ben dat gelijk gaan waarderen.
KAPSTOK
Je hecht veel waarde aan de term ‘joodschristelijke
humanistische cultuur’.
Ja, die is eigenlijk van Pim, he?
Wat vind jij betekenisvol in de christelijke
cultuur, en wat tref je daar naar jouw waarneming
niet van aan in de cultuur van de
islam?
In de samenlevingen met een joods-christelijke
humanistische cultuur heeft men onder
andere met elkaar het offer gebracht om de
waarheidsclaim van hun eigen overtuiging te
relativeren, en zo ruimte te maken voor de
overtuiging van de ander. Geloof is daarmee
geen alomvattend wereldbeeld meer, maar
een identiteit die je draagt als een jas. En dat
is precies wat ik de moslimgemeenschap niet
zie doen.
Is dat de reden waarom je ze – in je eigen termen
– het leven zuur zou willen maken?
Nee, ik wil ze niet het leven zuur maken. Ik
wil dat ze hetzelfde offer – dat is trouwens
ook weer zo’n geloofswoord – brengen, dat
hun geloof netjes aan de kapstok komt te
hangen, naast alle andere geloven.
GELOVEN DAT HET KAN
Maar waarom heb jij zo de pest aan die islam?
Als ik er de pest aan had, had ik er wel heel
lelijke dingen over gezegd. Dat is niet zo.
Maar ik wil wel de aandacht trekken. Ik wil
dat er iets verandert.
Het is geen haat?
Nee, nee, het is geen haat.
Geen angst?
Ik geloof juist dat het kan. Wat is er nou zo
moeilijk aan om te zeggen: ‘Dit geloof van
ons is fantastisch, maar we gaan wel afspreken
dat als er een van ons homoseksueel is,
dat dat kan. En als er een van ons op wil houden
erin te geloven, dan begrijpen we daar
natuurlijk niets van, maar we gaan het wel
toestaan.’ Het gebeurt nog niet, maar het is
eigenlijk maar een kleine stap.
KAMELEN
Jij schrijft dat de Arabieren in Saoedi Arabië
elkaar als wijsheid meegeven: ‘Geloof in Allah,
maar houd je kameel opgetuigd.’
Ja, dat vind ik een hele mooie. Het is ook
een plicht. Je kunt hartstikke veel geloven in
wat dan ook, maar het heeft alleen maar zin
als je vervolgens ook gaat werken om daar
werkelijk wat van te maken. Maar dat
hoef ik het hier aanwezige publiek niet uit
te leggen.
DE ONTMOETING MET DE ANDER
Henk Strietman over zijn publieke interview met Marco Pastors: “Toen we in het
voorjaar dit congres voorbereidden, realiseerden we ons dat we het gesprek niet
alleen in eigen kring moesten voeren. Als je in eigen kring blijft, vind je al snel
dat je met elkaar iets fijns hebt, dat je een goeie dag hebt gehad. Maar dan heb
je verzuimd een brug te slaan naar een omgeving waar ook inspiratie uit te putten
valt, en waar wij ook iets voor kunnen betekenen. Ons idee was dus: kijk ook
naar de ander die niet tot jouw kring hoort: verdiep je in zijn of haar persoonlijke
motieven en idealen. Dat is de moeite waard.
Het intrigeerde mij dat Pastors enerzijds zegt niet te geloven, maar zich ander-
zijds in zijn teksten toch vaak uitlaat over religie. Hebben wij elkaar misschien
toch meer te vertellen dan op het eerste gezicht lijkt? Ik wilde ook laten zien dat
hij, net als al die andere bevlogen politici die misschien niet tot onze stroming
behoren, volstrekt serieus te nemen is. Hij maakt een intelligente analyse van de
problemen waar wij voor staan. En hij is bevlogen. Het heeft geen zin dat te ontkennen
omdat je het niet eens bent met zijn politieke analyse. Dat zou zelfs een
grote fout zijn.”
7

8
Een krachtige
sectororganisatie én een
sterke Besturenraad
In het cursusjaar 2006-2007 gaat de VO-raad van start. Leden van de Besturenraad hebben
gekozen voor een krachtige sectororganisatie én een sterke Besturenraad, die beide in hun
belang werken. De Besturenraad voor het specifieke belang van het bijzonder onderwijs in het
algemeen en het confessioneel onderwijs in het bijzonder. Natuurlijk hoort daar een aantal
vragen bij over de verdere invulling van de agenda van de Besturenraad – is er overlap met de
werkzaamheden van de sectororganisatie of juist niet, wat betekent ons werk voor de VO-raad
en andersom?
Tekst: Wim Bos
De vraag naar de rol van de Besturenraad ten opzichte van
de VO-raad is in gesprekken in de afgelopen twee jaar
vaak aan de orde geweest. Ook nu stellen we die vraag:
Hoe kunnen we zo werken dat we als organisaties elkaar
aanvullen en niet beconcurreren? De VO-raad behartigt
alle belangen die de schoolbesturen en scholen in de
breedte van de gehele sector gemeenschappelijk hebben.
Tegelijk zijn specifieke belangen, identiteitsontwikkeling
en dienstverlening geen onderdeel van de sectororganisatie
– dit zijn en blijven de taak en opdracht van de
Besturenraad.
BELANG VAN HET CHRISTELIJK ONDERWIJS
Om welke specifieke belangen gaat het? Het Nederlandse
onderwijsstelsel biedt ruimte voor bijzonder en openbaar
onderwijs naar keuze. Dit is een voorbeeld voor iedereen
in de wereld die waarde hecht aan de vrijheid van ouders
om zelf te kiezen voor het onderwijs dat ze voor hun kinderen
willen. Het unieke belang van het bijzonder onderwijs
in het algemeen en het christelijk onderwijs in het
bijzonder verdient specifieke aandacht, om het te steunen
in de eigen en eigentijdse vorm en inhoud. Daar staat de
Besturenraad voor. Wij steunen en ondersteunen onderwijsinstellingen
in de zoektocht naar de betekenis van
christelijk onderwijs in een pluriform bestel, met een
gevarieerd aanbod waar iets te kiezen valt. Wij zoeken
geen eenvormigheid en vinden dat er zo min mogelijk
centraal moet worden voorgeschreven. Wij willen verbinden
en ervaringen en inzichten uitwisselen.
Onderwijsinstellingen kunnen bij ons terecht voor bijvoorbeeld
invulling van de identiteit van de school, voor
personeel en organisatie, voor juridische ondersteuning,
voor bestuurlijke vernieuwing, in theorie en praktijk.
HET CREËREN VAN RUIMTE
Een ander specifiek belang waar de Besturenraad zich
sterk voor maakt is het creëren van ruimte. Ruimte in de
Nederlandse en Europese politiek voor onderwijsinstellingen
die werk maken van hun eigen profiel en op die
manier in het onderwijs invulling geven aan hun eigen
identiteit. Identiteit staat niet apart van de school en het
scheppen van ruimte is geen beweging voor herzuiling
van de samenleving. Maar gaat juist om aandacht voor de
pluriformiteit en diversiteit van het onderwijs, het
bestuur en het management die aansturen en leiden. Het
personeel dat het werk iedere dag toch maar weer met
groot elan doet. Bovenal gaat het om de leerlingen.
IDENTITEITSONTWIKKELING
Inhoud geven aan identiteit is niet alleen een schoolspecifieke
zaak. Het is ook een gezamenlijk doel van alle
betrokkenen bij de school én van de scholen die elkaar
herkennen omdat ze werken vanuit dezelfde inspiratie.
Hiermee werken scholen aan hun opdracht: goed onder-

wijs verzorgen voor leerlingen van nu die de maatschappij van morgen
vormen. Scholen hebben een grote maatschappelijke
verantwoordelijkheid en een maatschappelijke opdracht. De manier
waarop het confessioneel onderwijs die invult, vraagt gezien de
identiteit, afzonderlijke aandacht. Dat krijgt bijvoorbeeld vorm door
deelname aan het maatschappelijk debat door iedere
school en door de scholen voor confessioneel onderwijs
gezamenlijk. De Besturenraad tekent namens zijn leden
voor de landelijke activiteiten, is het platform voor debat
en ondersteunt scholen. Wij doen dat met oog voor alle
leerlingen, ook zij die andere aandacht nodig hebben
omdat ze meer of juist minder talenten hebben meegekregen,
of omdat ze opgroeien in een omgeving die het
benutten van de talenten niet gemakkelijk maakt.
VORMGEVEN BESTUURLIJKE VERHOUDINGEN
De manier waarop we in het christelijk onderwijs onze
eigen bestuurlijke verhoudingen vormgeven en onderhouden
hangt nauw samen met de maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Bijzonder onderwijs, dus ook het
christelijk onderwijs, is een vorm van zelforganisatie van
burgers. Van ouders die kiezen voor onderwijs volgens de
wensen die zij hebben, onafhankelijk van de overheid.
Dat stelt hoge eisen aan de bestuurlijke verhoudingen,
zowel tussen de overheid en de school als tussen de
school en direct betrokkenen. Een terugtredende overheid
en de bijbehorende verantwoording van de instellin-
gen aan die overheid schept ruimte voor de horizontale
verantwoording. Aandacht voor educational governance
is een teken van zorgvuldig omgaan met elkaar in de
onderwijsinstelling en met allen die daar bij betrokken
zijn. Dat is inclusief de erkenning van de legitieme plaats
van leerlingen, ouders, leraren, directie, bestuur en toezichthouders.
Het ontwikkelen van modellen voor toezicht,
bestuur, management en medezeggenschap vergt
inzicht en inzet.
Het bijzonder onderwijs is vanwege de eigen herkomst
aan zichzelf verplicht hier op maat werk van te maken.
Daarom geeft de Besturenraad veel aandacht aan de kunst
van besturen dat managers, bestuurders en toezichthouders
uitdaagt om verantwoordelijkheid te nemen voor
hun eigen besluiten in hun eigen situatie.
NIEUWE AGENDAPUNTEN
Het Nederlandse onderwijsstelsel
biedt ruimte voor bijzonder en
openbaar onderwijs naar keuze.
Door intensief contact tussen de vertegenwoordigers van
de scholen en de Besturenraad kunnen deze opdrachten
goed uitgewerkt worden in de praktijk. De agenda van dat
contact bevat door de komst van de VO-raad nieuwe
onderdelen, zoals het vernieuwde bewustzijn van het
belang van onderwijs met een overtuiging. In de gehele
samenleving is een vernieuwde aandacht voor spiritualiteit,
in het onderwijs is dat niet anders. Dat biedt voor
iedere instelling in een pluriform onderwijsbestel nieuwe
kansen en uitdagingen. De Besturenraad als identiteitsverband
in de brede zin schept graag ruimte om met
9

10
elkaar over die uitdagingen te spreken – een
gesprek met en tussen onderwijsinstellingen
en in de samenleving. Voor het geheel van het
christelijk onderwijs discussieert de
Besturenraad graag mee in het debat in onze
maatschappij, op opiniepagina’s, in discussiefora.
AGENDAPUNTEN DIE BLIJVEN OF VERDWIJNEN
Sommige onderwerpen verdwijnen nooit van
de agenda, omdat ze gaan over goed onderwijs
en goed bestuur. Verantwoordelijk
onderwijs raakt daarover immers nooit uitgepraat.
En in het belang van onze leerlingen
moeten we daarmee doorgaan. Wel verdwijnen
onderwerpen die gaan over aangelegen-
De nieuwe situatie biedt veel
kansen voor goed contact met
elkaar en voor vernieuwing.
heden in het voortgezet onderwijs waar de
Besturenraad tot nu toe de scholen representeerde
bij het ministerie van Onderwijs. Die
rol is overgenomen door de VO-raad. In een
situatie met zelfstandiger wordende instellingen
en een terugtredende overheid zal die rol
van de VO-raad ook anders zijn dan die van
de koepelorganisaties vroeger was. De vertegenwoordigende
rol past immers steeds minder
goed bij de gegroeide zelfstandigheid van
de instellingen die ook en vooral voor hun
eigen belangen opkomen.
KANSEN
De nieuwe situatie biedt veel kansen voor
goed contact met elkaar en voor vernieuwing,
zodat we met elkaar bij de tijd blijven en van
elkaars ideeën kunnen profiteren.
Vernieuwing komt immers niet uit een van
bovenaf georganiseerd programma, maar uit
de creativiteit van gedreven mensen op de
werkvloer. Voor een stevige plek van het
confessioneel onderwijs moeten we met
elkaar blijven delen in onze inspiratie en in
onze ontwikkeling. De Besturenraad is daar
klaar voor, om de krachten te bundelen in het
landelijk debat en zonodig in het Europees
debat. Het confessioneel onderwijs is deze
inzet meer dan waard.
Wim Bos is manager onderwijsbeleid bij de
Besturenraad. Voor een volledig beeld van het
werk van de Besturenraad kunt u onze corporate
brochure opvragen: alg@besturenraad.nl.

Extern onderzoek onder leden:
Met zo’n schoolrapport wil je wel
thuiskomen
De Besturenraad heeft een onderzoek laten uitvoeren door het gerenommeerde bureau
ICSB. Wat is ons imago? Wat vinden onze leden van onze dienstverlening en onze
producten? Vinden zij dat wij hun belangen goed behartigen? Wat wensen onze leden in
de toekomst? Een kwalitatief onderzoek in de vorm van een persoonlijk interview en een
kwantitatief onderzoek via de e-mail geven ons veel informatie waar we inmiddels mee
aan de slag zijn gegaan.
Tekst: Grada Huis
Vergelijken we dit onderzoek met
het vorige, dan hebben we een
sprong voorwaarts gemaakt.
Onze leden hebben een ‘opvallend
mild oordeel over de
Besturenraad. Het beeld dat in
het onderzoek wordt opgeroepen
wijkt niet ver af van de ideale
organisatie om lid van te zijn.
Alleen op klantgerichtheid,
resultaatgerichtheid en de ervaren
afstand zijn nog verbeteringen
mogelijk’, staat in het rapport
te lezen. Dat wij heel blij zijn met
deze respons, dat kunt u begrijpen.
Maar het brengt ons ook
andere, nieuwe vragen. Is zo’n
conclusie niet te mooi om waar te
zijn? Laten onze leden wel het
achterste van hun tong zien?
Wij blijven u uitdagen en mogelijkheden
bieden om ons feedback
te geven, ook als het minder
rooskleurig mocht zijn.
HET MAG KRACHTIGER
Onze activiteiten komen grotendeels
overeen met wat op hoofdlijnen
door de leden verwacht
wordt. Gemeenschappelijke
belangenbehartiging en dienstverlening
staan op nummer twee
en drie als meest zwaarwegende
argumenten om lid te zijn, juist
in combinatie.
Geloofsovertuiging staat onbetwist
op nummer een. Onze
leden staan pal achter onze organisatie.
Zij vinden dat die er moet
zijn, omdat zij staat voor goed
christelijk onderwijs in
Nederland. De Besturenraad
wordt nog steeds gezien als een
instituut dat voor de standpunten
van het christelijk onderwijs
pleit en waar veel informatie te
halen is.
De belangenbehartiging en het
optreden in de media zien onze
leden graag iets krachtiger neergezet.
En ook wij realiseren ons:
als de Besturenraad een heldere
visie neerzet, helpt dit ook de
leden om hun standpunten te
bepalen. Dan helpen we onze
achterban daadwerkelijk sterk te
staan, wanneer hij aangesproken
wordt op keuzes in moeilijke
maatschappelijke vraagstukken.
DIENSTVERLENING HOOG GEWAARDEERD
Onze juridische dienstverlening
is niet alleen ons paradepaardje,
ook bij onze leden wordt die
hogelijk gewaardeerd, zo reageren
zij op de onderzoeksvragen
hierover. Dat de Besturenraad
een groeiende tak van dienstverlening
voor zowel directie als
bestuur aanbiedt, is nog lang niet
doorgedrongen tot al onze leden.
We gaan nog harder werken
aan het vergroten van de klantgerichtheid
en van de zichtbaarheid
van onze activiteiten. Onze site,
de digitale nieuwsbrief, Thema
en ons maandblad SBM worden
goed gewaardeerd. Bovendien
scoren we qua waardering hoog
op de gebieden Onderwijs en
Identiteit, Educational governance
en Personeel en
Organisatie.
Wij gaan aan de slag met de uitkomsten
van dit externe onderzoek.
Wij bezinnen ons wederom
op onze missie en positie. U leest
hier al over in dit nummer van
SBM. Wij zoeken persoonlijk
contact met onze leden. Voor het
primair onderwijs zetten we een
nieuwe infrastructuur op om
onze PO-leden te laten delen in
de ontwikkelingen en informatie
uit te wisselen. Samen met het
bestuur van de Besturenraad
zullen we de koers varen die de
leden van ons vragen. Want wij
zijn ons er goed van bewust: ook
al scoren we goed, we moet er
hard aan trekken om ook een volgend
onderzoek weer een goed
rapport te kunnen halen.
11

Prestatiebeloning in
het onderwijs
Voor een professionele organisatie is het periodiek beoordelen van management en medewerkers
een must. De organisatie stelt zichzelf doelen en maakt aan het einde van het jaar
de balans op: hebben we het goed gedaan? Welke doelen hebben we niet gehaald en wat
zijn daarvan de oorzaken? Beoordeling vindt plaats op het niveau van de organisatie, de
afdelingen of teams én de individuele medewerker. Aan een beoordeling, positief dan wel
negatief, kan de werkgever beloningsconsequenties verbinden: prestatiebeloning, ook wel
beloningsdifferentiatie genoemd. Hoe staat het hiermee in het onderwijs?
12
Tekst: Inge van Nispen, Fotografie: Jean-Pierre Jans / Hollandse Hoogte
Competentieprofielen, POP’s en
functioneringsgesprekken zijn in
het onderwijs inmiddels redelijk
ingeburgerd. Dat geldt niet voor
het voeren van beoordelingsgesprekken
en het differentiëren in
beloning. Cijfers geven dit aan:
Primair Voortgezet
onderwijs onderwijs
Functioneringsgesprekken met OP / OOP 99% / 73%* 91% / 85%*
Beoordelingsgesprekken met OP / OOP 18% / 17% 11%
Beloningsdifferentiatie 11% 24%
* percentage directeuren dat aangeeft hiermee te werken op de school
NB. De gevraagde PMR-en zijn wat negatiever over de mate waarin functioneringsgesprekken
worden gevoerd op de scholen. Bron: IPB-monitor 2004
Directeuren voeren maar met een
klein deel van het personeel
beoordelingsgesprekken.
Bovendien gebeurt dit op veel
scholen alleen bij de overgang van
een tijdelijk naar een vast contract.
De criteria die zij hanteren bij
beoordeling zijn bijvoorbeeld:
■ houding ten opzichte van
collega’s
■ ontwikkeling in kennis en
vaardigheden
■ meetbare prestaties
De consequentie van de beoordeling
bestaat meestal uit de con-
tractvorm, een andere functie of
coaching. Consequenties in de
beloningssfeer worden nauwelijks
genoemd.
BELONINGSDIFFERENTIATIE
Uit de cijfers blijkt dat een minderheid
van de scholen werkt met
beloningsdifferentiatie. Dit vindt
over het algemeen alleen plaats
voor individuen, op sommige
scholen in het primair onderwijs
ook voor teams. De extra beloning
bestaat meestal uit gratificaties of
bijzondere vergoedingen. In het
voortgezet onderwijs is de extra
periodiek ook een populaire vorm
van belonen. Uit de nota Werken
in het onderwijs 2006 blijkt dat
bij bve-instellingen bijna de helft
van de ondervraagde Colleges van
bestuur aangeeft beloningsdifferentiatie
toe te passen. De medewerkers
in de bve-instellingen
geven aan dat dit percentage lager
ligt.
Kortom, het beoordelen en prestatieafhankelijk
belonen is nog
geen gemeengoed in het onderwijs.
Wat is hiervoor de reden?
Moeten we het zoeken in de wettelijke
ruimte, de Nederlandse
bedrijfscultuur of specifiek de
non-profitcultuur, of spelen
andere factoren een rol? En is het
een gemiste kans?
WETTELIJKE RUIMTE
Alle onderwijs-cao’s stellen verplicht
dat periodiek met alle
werknemers gesprekken worden
gevoerd over het functioneren.
Het gaat dan om loopbaan-,
plannings-, functionerings-, en
beoordelingsgesprekken. Aan het
beoordelen van personeel kunnen
rechtspositionele consequenties
worden verbonden. Ook bestaat
de mogelijkheid voor de werkgever
om een werknemer na
beoordeling een gratificatie of bijzondere
vergoeding te verstrekken.
In sommige cao’s (PO, HBO
en WO) is bovendien vastgelegd
dat bij een slechte beoordeling
een periodiek kan worden onthouden
en bij een goede beoordeling
een extra periodiek kan
worden toegekend. Het automatische
karakter van de jaarlijkse
periodiek is hiermee losgelaten.
Vanuit de wettelijke kaders is er
dus voldoende stimulans en
ruimte voor het voeren van beleid
rondom prestatieafhankelijk
belonen. Hier hoort wel een kant-

tekening bij. Gemaakte cao-
afspraken betekenen immers niet
dat er geen scepsis bestaat over
het onderwerp. OCNV stelde
bijvoorbeeld in haar blad
Schooljournaal (2005, nr. 4)
bang te zijn dat prestatiebeloning
in het onderwijs leidt tot een
slechte sfeer in de school en de
onderwijskwaliteit niet ten
goede komt.
NEDERLANDSE BEDRIJFSCULTUUR
Wat is de rol van de Nederlandse
bedrijfscultuur? Het algemene
beeld is dat Nederlanders tegen
beloningsongelijkheid zijn. Maar
onderzoek laat zien dat er voldoende
draagvlak is voor prestatiebeloning
bij Nederlandse
organisaties (van Silfhout, 2000).
De ondervraagden (zowel werkgevers
als werknemers in de profit-
en non-profitsector) vinden
dat beloningsverschillen in eerste
instantie gebaseerd moeten
worden op verschillen in functiezwaarte
en in tweede instantie
gebaseerd mogen worden op verschillen
in prestatie. Er moet dan
wel rekening worden gehouden
met sociale factoren, zoals de zorg
voor een zieke partner of kind.
Uit het onderzoek blijkt ook dat
men meer positieve effecten van
prestatiebeloning verwacht
(uiting van waardering, bevorderen
productiviteit) dan negatieve
(jaloezie, tegenwerking). En dat
men de manier waarop de organisatie
is vormgegeven en de
kwaliteit van het management
bepalend acht voor een succesvolle
invoering.
NON-PROFITCULTUUR
Een ander onderzoek gaat over
het verschil in beoordelen en
belonen tussen de profit- en de
non-profitsector (Jaarboek
Personeelsmanagement Kluwer,
2005). Hieruit blijkt dat er pas
sprake is van ‘performance
management’ wanneer er vier
gespreksvormen worden gehouden
met de medewerkers.
Performance management wordt
aangeduid als het ‘richten, sturen,
motiveren en begeleiden van
medewerkers op zodanige wijze
dat ze door het behalen van de
eigen doelstellingen een waardevolle
bijdrage leveren aan de doelstellingen
van de organisatie’.
Voor beide sectortypen is onderzocht
hoe vaak de vier gespreks-
vormen met medewerkers
worden gevoerd. Met name
beoordelings- en loopbaangesprekken
vinden in de nonprofitsector
minder vaak plaats
dan in de profit-sector.
Ook onderzocht Kluwer of de
criteria waarop prestaties worden
beoordeeld verschillend zijn in de
profit- en de non-profitsector.
Hierbij is onderscheid gemaakt
tussen:
■ inputcriteria (werk- en denkniveau,
aantal dienstjaren,
diploma’s etc.)
■ outputcriteria (kwalitatieve
en kwantitatieve criteria
zoals klanttevredenheid en
productiviteit)
■ getoond gedrag
Profit Non-profit
Planningsgesprek 85,5% 75,8%
Functioneringsgesprek 92,2% 90,9%
Beoordelingsgesprek 93,8% 63,6%
Loopbaangesprek 63,9% 38,7%
% ondervraagden dat aangeeft 1 x p/jr of vaker met medewerkers een dergelijk gesprek te voeren
in de organisatie
Bron: Gids voor Personeelsmanagement 2005
13

14
2005 Profit Non-profit
Inputcriteria 43,1% 75,8%
Outputcriteria 64,6% 45,5%
Gedrag 60,0% 63,5%
Bron: Gids voor Personeelsmanagement 2005
In beide sectortypen vindt men
gedrag even belangrijk, in de nonprofitsector
zijn outputcriteria
ondergeschikt aan inputcriteria.
In de profitsector is dit andersom.
In de non-profit sector bestaat dus
minder aandacht voor het beoordelen
van medewerkers dan in de
Het tot stand komen van de nieuwe CAO-PO
Aan de onderhandelingstafel
“Een nieuwe CAO-PO, dat werd tijd!” Een veelgehoorde reactie op de komst van de nieuwe
CAO-PO die is ingegaan op 1 augustus. Deze cao regelt alle secundaire arbeidsvoorwaarden
van de werknemers in het primair onderwijs. Voor het eerst is er namens àlle werkgevers
onderhandeld door de WvPO. Marlies Bos, adviseur bij de Besturenraad, is lid van de onderhandelingsdelegatie.
Zij heeft het uiterste uit de onderhandelingen voor de kader-cao gehaald.
We vragen haar hoe de nieuwe cao tot stand is gekomen en wie de onderhandelingen over de
cao voerden. En er zijn nieuwe ontwikkelingen in de toekomst te verwachten, zo laat Bos weten.
Tekst: Dorieke Hammink, Grada Huis, Fotografie: Inge van Mill
De nieuwe CAO-PO is de eerste mijlpaal in het bestaan
van de Werkgeversvereniging Primair Onderwijs (WvPO).
Deze vereniging is vorig jaar door de Besturenraad en
andere organisaties voor bestuur en management (Bond
KBO, VBS en VOS/ABB) opgericht om namens de schoolbesturen
in het primair onderwijs één krachtige partij te
vormen in de cao-onderhandelingen. De WvPO bestaat uit
een bestuur, een arbeidsvoorwaardencommissie en een
projectbureau. Ongeveer twintig leden bemannen de
arbeidsvoorwaardencommissie. Zij vertegenwoordigen
grote en kleine schoolbesturen uit diverse denominaties en
regio’s. Het projectbureau bestaat uit de vier leden van de
onderhandelingsdelegatie (de onderhandelaars), een
coördinator (tevens voorzitter van de onderhandelingsdelegatie)
en secretariële ondersteuning. Marlies Bos zit
namens de Besturenraad in het projectbureau.
profitsector, en wordt er minder
gekeken naar de resultaten in het
werk (zowel kwalitatief als kwantitatief).
HOBBELS
Een onderzoek van Atos
Consulting naar prestatiebeloning
in de profit- en non-profitsector
in 2004 bevestigt dit beeld. Het
laat zien dat de collectieve sector
meer belemmeringen signaleert
voor de invoering van prestatiebeloning
(verwachte onrust, sceptische
houding van vakorganisaties
of personeelsvertegenwoordiging,
aansluiting bij de cultuur
VOORWERK
e.d.). Maar ook blijkt dat de stijl
van leidinggeven in de non-profit
sector doorgaans meer empathisch
en minder prestatiegericht
is dan in het bedrijfsleven. De
gestelde doelen zijn minder helder
en de gedragswijze ‘afspraak is
afspraak’ wordt minder beleefd.
Deze laatste elementen zijn tegelijkertijd
de gebleken succesfactoren
voor het invoeren van
prestatiebeloning. In de non-profit
sector zijn er dus meer hobbels te
nemen bij de invoering van prestatiebeloning
dan in de profit-sector.
Met alleen het invoeren van
het instrument komt een school-
“De wensen en behoeften van onze leden zijn het belangrijkste,
het is hun cao. Die wensen hebben wij allereerst geïnventariseerd.
Deze achterbanraadplegingen door de organisaties
van bestuur en management leverden een eenduidig beeld
op: de onderwijswerkgever wil meer ruimte voor eigen
beleid, minder regels en heldere afspraken. Luid en duidelijk!
Voor de start van het overleg tussen werkgevers en werknemers
lag er al een nota van inzet”, vertelt Marlies Bos.
Daarmee gingen de onderhandelaars van de WvPO aan tafel
met een aantal vakbonden, die de werknemers vertegenwoordigen:
de AOb, AVS, CMHF en de Onderwijsbond CNV.
AGENDA
Ook stond de decentralisatie van het Rechtspositiebesluit
WPO/WEC op de agenda. Bos: “Hierin stonden de afspra-

organisatie er niet, het gaat ook
om een cultuurverandering.
Dat houdt in: prestaties zichtbaar
maken, openlijk spreken over
competenties of het ontbreken
ervan en elkaar houden aan
gemaakte afspraken.
MOTIVATIE
De organisaties die meededen
aan het Atos-onderzoek kwamen
ook knelpunten tegen tijdens het
implementatietraject.
Bijvoorbeeld leidinggevenden
die te veel gesprekken moeten
voeren of medewerkers die verzanden
in een te bureaucratisch
ken van de minister en de vakbonden over een aantal
secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals de reiskosten.
Vanaf nu staan alle afspraken over de secundaire arbeidsvoorwaarden
in de CAO-PO en dat betekende een
omvangrijke operatie. Overigens blijven de primaire
arbeidsvoorwaarden voorlopig nog onderwerp van overleg
tussen de minister en de vakbonden.” Deze laatste afspraken
zijn terug te vinden in de zogenaamde sector-cao.
ONDERHANDELEN
Tijdens alle onderhandelingen voerden Marlies Bos en de
andere WvPO-onderhandelaars nauw overleg met leden
in de arbeidsvoorwaardencommissie. “Wij legden de
resultaten van elk cao-overleg aan de commissie voor,
voor advies voor het vervolg van het overleg. Hierbij was
er aandacht voor alle onderwerpen afzonderlijk én voor
het totaalpakket aan afspraken: op welk onderwerp kunnen
we iets ‘toegeven’ om op een ander onderwerp weer
iets ‘binnen te kunnen halen’?” Zo heeft de nieuwe CAO-
PO niet de structuur die de WvPO in de inzet had geformuleerd,
namelijk een deel I met bindende afspraken en
een deel II met model-regelingen. Maar er kwamen wel
kaderstellende afspraken over functiedifferentiatie en
scholing en ontwikkeling, en de mogelijkheden voor een
flexibeler inzet van personeel zijn vergroot.
AKKOORD
systeem. Wat kan dan de reden
zijn voor een onderwijsinstelling
om prestaties te gaan belonen?
Het antwoord op deze vraag ligt
in de positieve conclusie van het
onderzoek. Het blijkt namelijk
dat het instrument van beloningsdifferentiatie
zorgt dat:
■ doelen voor de toekomst
makkelijk worden geselecteerd
en doelstellingen duidelijker
worden afgesproken
■ men elkaar aanspreekt op
resultaten
■ medewerkers zich meer richten
op de juiste zaken in hun
werk en gemotiveerder zijn
Het proces van overleg en onderhandelen leidde tot een
onderhandelaarsakkoord. Tot genoegen van Marlies Bos
stemden de schoolbesturen positief, net als de leden van
de vakbonden. En daarmee was de nieuwe cao een feit.
Wat is de grootste verandering in de nieuwe CAO-PO?
Bos: “dat is misschien wel de afspraak over de normjaartaak.
Het uitgangspunt is nu dat de werkgever met alle
medewerkers op basis van het taakbeleid een afspraak
maakt over de inzet van uren in het volgende schooljaar.
Het recht op meerwerk en compensatieverlof is er alleen
als de meer te werken uren daadwerkelijk kunnen worden
ingevuld met lesgevende en overige taken. Het begrip
ADV verdwijnt hiermee.”
TOEKOMST
Werken met beloningsdifferentiatie
heeft dus een positieve
invloed op de effectiviteit van de
organisatie en het werkplezier
van de medewerkers en het creeert
een open sfeer. Reden
genoeg om de interne discussie
aan te gaan!’
Voor meer informatie, advies en
dienstverlening kunt u terecht
bij Inge van Nispen,
telefoon 070 348 11 48.
En nu? Marlies Bos denkt alweer vooruit. “De looptijd
van deze cao is twee jaar, het overleg over een nieuwe cao
vergt de nodige tijd en moet dus ruim op tijd starten.
Daarnaast zijn er nog een aantal ‘rest-afspraken’ te maken,
zoals de berekening van de werktijdfactor. Verder staat de
decentralisatie van de primaire arbeidsvoorwaarden op
stapel. Dat betekent dat de minister de bevoegdheid om
afspraken te maken over de primaire arbeidsvoorwaarden
op termijn overdraagt aan de WvPO. Een hele grote verantwoordelijkheid,
die de nodige voorbereiding, ook van
onze leden vraagt.”
15

Bij klachten over seksuele intimidatie:
Zorgvuldigheid en neutraliteit vereist
Een aai over de bol van een leerling? Het kan in het basisonderwijs, maar in het voortgezet
onderwijs niet. Een gymleraar kan een leerling bij een oefening vastpakken, een wiskundeleraar
niet. Klachten over seksuele intimidatie in basis- en voortgezet onderwijs nemen toe.
Daarvan is ruim een derde vals. Hoe stel je je als schoolbestuur op? Wat zijn de juridische
valkuilen? Een gezonde achterdocht richting klager en aangeklaagde is belangrijk. Net als
een heldere communicatie. “Investeer in zorgvuldigheid”.
16
Tekst: Karin de Mik, Fotografie: Stijn Rademaker / Hollandse Hoogte
Alle gedragingen, handelingen of opmerkingen die
iemand als seksueel intimiderend ervaart. Dat is de definitie
die de Wet Gelijke Behandeling (WGB) hanteert voor
seksuele intimidatie. In het onderwijsveld bleek deze definitie
te breed. Daarom werden het ‘objectieve’ en ‘functionele’
criterium toegevoegd, legt jurist Peter Dijkmans van
de Besturenraad uit. Hij staat schoolbesturen en directies
juridisch bij, wanneer er klachten over seksuele intimidatie
binnenkomen. Bij het objectieve criterium wordt gekeken
hoe de omgeving tegen een voorval aankeek. “Als een
leerkracht in het basisonderwijs een kind dat is gevallen
als troost een aai over de bol geeft, valt dat te begrijpen.”
Een voor de betrokkene gewenste aanraking kan overigens
ook onder seksuele intimidatie vallen. Zoals de leerkracht
die tijdens een schoolkamp zoende met een oudere leerling.
“Volgens de Wet Gelijke Behandeling zou dit voorval
niet onder seksuele intimidatie vallen. Maar besturen
vinden dat een professionele leerkracht zoiets niet kan en
mag doen. Hij kreeg dan ook een berisping.”
Bij het functionele criterium gaat het om een aanraking,
die een docent uit hoofde van zijn functie doet. “Denk aan
een gymleraar die een leerling in de zij vastpakt, ter ondersteuning
van een oefening.” De toevoeging van beide
criteria werkt in de praktijk goed, stelt Dijkmans.

Op een ochtend vertelde een medewerker van de ondersteunende dienst, een plichtsgetrouwe
veertiger, directeur Dick Looyé van een vmbo-school in Veenendaal dat hij
’s middags op het politiebureau moest komen. “Hij vond het spannend en zei dat er
iets met een leerling was”, vertelt Looyé. “Hij had die eens uitgenodigd om met hem
naar het voetballen te gaan.” De man zat een week vast. Het bleek dat een oude buurjongen
een klacht tegen hem had ingediend. De verdachte bekende tegen de politie
dat hij een 16-jarige examenleerling van de school ernstig seksueel had misbruikt in
zijn woning. De politie meldde Looyé dat er een persbericht uit zou gaan. ‘Ik riep de
volgende ochtend al het personeel bijeen. Mensen reageerden geschokt. Niemand had
ooit het minste vermoeden gehad dat deze man hiertoe in staat was.’ Tegen de media
beperkte Looyé zich tot ‘een zakelijk verhaal’. Ook bezocht hij de leerling en diens
ouders. “De jongen had er thuis niets over gezegd, wilde er niet over praten.”
De school schreef een brief aan de ouders van de 1200 leerlingen. “We hebben niets
verborgen gehouden. Dat werkte goed. Ook vroegen we ouders te melden als ze meer
gevallen van misbruik vermoedden. Maar we kregen geen reacties.” De identiteit van
het slachtoffer is niet bekendgemaakt. “Op dringend verzoek van de ouders, ter
bescherming van hun kind. Niemand is te weten gekomen om wie het ging.”
Aanvullende criteria waren nodig gezien de
uitval of arbeidsongeschiktheid van leerkrachten
die vals beschuldigd werden. “Uit onderzoek
bleek dat 80 procent niet terugkeerde.
Als er onvoldoende bewijs is voor seksuele
intimidatie, wijzen kantonrechters een verzoek
tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst
steeds vaker af.”
In 1998 werd de klachtenregeling voor seksuele
intimidatie in het onderwijs ingevoerd.
Dit omdat zedendelicten voorheen vaak niet
altijd zorgvuldig werden afgehandeld. Er
bestaan speciale en vaste procedures bij klachten
over seksuele intimidatie, zoals het instellen
van een klachtencommissie, de toewijzing
van een vertrouwenspersoon aan de klager en
toepassing van hoor en wederhoor.
GEZONDE ACHTERDOCHT
Opereer behoedzaam bij klachten over seksuele
intimidatie en stel je neutraal op, drukt
Dijkmans besturen op het hart. Belangen van
zowel leerlingen, die recht hebben op een
veilige schoolomgeving, als van personeelsleden,
moeten goed behartigd worden. “Maar
heb een gezonde achterdocht richting klager
en aangeklaagde.” Hij waarschuwt schoolbesturen
en directies voorzichtig te zijn met
toezeggingen aan klagers. Hij herinnert zich
een zaak waarin een schooldirecteur ‘direct
meeging’ in het verhaal van een paar vriendinnen
van een jaar of 13, 14 die bij hem
klaagden over een handtastelijke docent.
“Toen ik vroeg wat hij precies had gedaan,
antwoordde de directeur: hij heeft aan hen
gezeten. Concretere informatie kon hij niet
geven.” De docent ontkende echter bij hoog
en bij laag. “Later bleek dat hij uit het basisonderwijs
afkomstig was. Hij had de meisjes
vastgepakt om ze bij de les te houden. Zoals
ik het interpreteerde was de handelswijze van
de docent als functionele gedraging bedoeld.
Op een basisschool moet je leerlingen soms
wel aanraken, maar in het voortgezet onderwijs
mag dat juist niet.” De betreffende leerkracht
kreeg geen maatregel, maar wilde niet
terug naar de school. Zijn arbeidscontract
werd beëindigd, omdat hij zich beschadigd
voelde. “Een trieste aangelegenheid”, aldus
Dijkmans.
HOOR EN WEDERHOOR
Het afgelopen jaar nam het aantal klachten bij
de Besturenraad over seksuele intimidatie
toe. Een reden is dat leerlingen en ouders zich
minder schamen om een klacht in te dienen,
vermoedt Dijkmans. Ook worden klachtenprocedures
steeds bekender. Een andere reden
kan zijn dat de klager veel aandacht krijgt.
“De vertrouwensinspecteur, de contactpersoon
en de politie horen diens verhaal aan.”
Het neveneffect van die aandacht is dat die
valse aanklachten kan bevorderen, stelt hij.
Van de klachten blijkt 30 tot 40 procent in de
praktijk vals te zijn. Hij raadt directies en
besturen aan te investeren in zorgvuldigheid.
“Pas hoor en wederhoor toe. Handel het
geheel goed af. Zorg voor een goede communicatie.
Schakel de externe vertrouwenspersoon
in of verwijs naar hem.” Ook bij een
ongegronde aanklacht is duidelijkheid
gewenst. “Als een klacht na onderzoek aannemelijk
blijft, maar niet bewezen kan worden,
volgt reïntegratie van de docent. Bij een ongegronde
of valse klacht, waarbij een docent
kan aantonen dat hij professioneel heeft
gehandeld, moet het bevoegde gezag iemand
rehabiliteren.”
Seksuele intimidatie is een kwetsbaar
onderwerp, verklaart Grada Huis van de
Besturenraad, die schoolbesturen en
directies adviseert bij mediacontacten
en communicatie hierover. Er is geen
vast draaiboek, geen vast patroon. Het
vereist een zorgvuldige communicatie.
Een aantal tips geeft houvast:
■ Zorg voor één vaste woordvoerder
die zowel de in- als externe communicatie
verzorgt. Treed met één stem
naar buiten. Zorg dat deze woordvoerder
tijd vrijhoudt om bezorgde
ouders en teamleden te woord te
staan. Leerkrachten moeten zich
tegenover ouders over de kwestie op
de vlakte houden. Zo’n gesprek is
nooit vrijblijvend omdat ouders kunnen
denken dat de leerkracht
namens de schoolleiding spreekt.
■ Leg een logboek aan op het
moment dat een klacht bekend
wordt. Er gebeurt in korte tijd
namelijk heel veel.
■ Informeer de vertrouwensinspecteur,
vertrouwenspersoon, schoolen
arboarts.
■ Zorg voor een goede communicatie
met zowel de klager als de aangeklaagde.
■ Haal je team bijeen en wees open.
Vertel wat er is gebeurd, maar geef
geen details, suggesties of vermoedens.
Juist die kunnen voor betrokkenen
uiterst stigmatiserend en
schadelijk zijn.
■ Breng ouders op de hoogte via een
brief. Afhankelijk van de zwaarte
van de zaak kun je besluiten tot een
informatieavond.
■ Wees open naar de media. Vertel
alleen de feiten op hoofdlijnen en leg
de journalist uit waarom je (nog) niet
in details kunt treden. Noem niet te
veel details. Spaar het slachtoffer.
■ Reageer proactief. Hou de regie in
handen, zo wek je vertrouwen bij
ouders.
■ Neem, zodra een klacht bekend
wordt, contact op met de juridische
afdeling van de Besturenraad over
de rechtspositie van leerkrachten
en eventuele maatregelen. De communicatie
wordt nauw afgestemd
tussen de juristen en de communicatie-adviseur
van de Besturenraad.
17

18
Er is niks burgerlijks aan
burgerschapsvorming
Het doel van opvoeding, onderwijs en jeugdbeleid in een multiculturele samenleving.
Twee jaar geleden deed Mischa de Winter daar onderzoek naar en sindsdien trekt hij door
het land met een pleidooi voor gemeenschapszin en algemeen belang. Opvoeden tot
burgerschapszin moet het hart van het onderwijs worden. Dat betekent het leren omgaan
in de publieke ruimte met andere en vaak sterk verschillende mensen.
Tekst: Paul Boersma, Fotografie: Jaap van den Beukel
De Winter kreeg bijval vanuit de
politiek. Maar die gaf een merkwaardige
wending aan zijn pleidooi.
De Winter wil de boel bij
elkaar houden en pleit ervoor dat
jongeren zich leren verplaatsen in
anderen, empathisch vermogen
ontwikkelen en zo om kunnen
gaan met de diversiteit in onze
samenleving. Het motief van de
overheid is bedenkelijker: angst.
Jongeren radicaliseren en vervreemden
zich van onze samenleving,
allochtonen voorop, maar er
is ook rechtsradicalisering onder
autochtonen. Daarom voegde de
Zonder een dergelijk gevoel voor
perspectief kan onderwijs niet slagen en is
alle burgerschapsvorming leeg gepraat.
overheid aan het opvoeden tot
burgerschap het thema ‘sociale
integratie’ toe. Het gaat de minister
nu om drie zaken: a) de school
als leerplaats van democratisch
samenleven, waar je leert om te
gaan met verschillen tussen mensen;
b) de school als leerinstituut,
waar iedereen ook weer iets gezamenlijks
leert: een gemeenschappelijke
canon; c) de school als
plaats waar excessen worden
ingedamd en processen van vervreemding
van onze democratie
worden tegengegaan. En zo is er -
na de aandacht voor het pedagogisch
klimaat en het overdragen
van waarden en normen - nu een
onderwijswet Actief burgerschap
en sociale integratie. De Inspectie
ziet erop toe dat scholen daar
werk van maken, waarbij vooral
gelet wordt of de school extremiteiten
wel voldoende indamt.
PARTICIPATIE
Participatie is een van de drie noemers
waarop de handreiking voor
scholen is gebaseerd, die de SLO
heeft gemaakt om de wet Actief
burgerschap en sociale integratie
vorm te geven. De meeste scholen
doen hier al veel aan. Zij laten
leerlingen participeren in schoolse
zaken, brengen hen in contact met
de democratische samenleving,
organiseren maatschappelijke stages
en bieden – op veel bijzondere
scholen - hun een stevig portie
levensbeschouwing. Want burgerschapsvorming
zonder levensbeschouwelijke
vorming is leeg.
Iedere vorming, dus ook die van
burgerschapszin, begint bij de
identiteitsontwikkeling van
jongeren.
Jongeren zijn volop op zoek naar
hun identiteit. Wie ben ik nou
eigenlijk? Ben ik christen, Marokkaan,
homo, Amsterdammer,
Europeaan, wereldburger?
Jongeren moeten weten wat het
van hen vraagt om in een samenleving
te leven en dat ze ‘er toe
doen’ in die samenleving.
‘Integratie’ is in dit kader een verkeerd
woord. Wie moet waarin
integreren? Nee, alleen door te
participeren ontmoet je anderen
en voor zover nodig integreer je
dan vanzelf.
EMPATHISCH VERMOGEN
De andere twee noemers waarop
de handreiking is gebaseerd, zijn
identiteit en democratie. Deze
laatste pijler roept steevast de
meeste discussie op, omdat grondrechten
onderling kunnen botsen.
De Winter zegt dat democratische
gezindheid niet vanzelfsprekend
is, maar geleerd moet worden.
Essentieel voor hem is dat de
mens leert om in de huid van de
ander te kruipen, om empathisch
vermogen te ontwikkelen.
Empathie kan volgens menig psycholoog
niet geleerd worden,
maar dat valt te betwijfelen. Mits
gedoseerd, kunnen kinderen leren
oog te hebben voor anderen en
niet alleen voor hun noden en

ehoeften. Met een variatie op
Blochs: Es kommt darauf an
Hoffnung zu lernen, kan men De
Winter bijvallen waar hij zegt:
“In het onderwijs moeten de leerlingen
leren hun empathisch vermogen
te generaliseren!”
ANDERMANS ZEGEN
Zoals gezegd vormt dan het vak
levensbeschouwing het hart van
burgerschapsvorming. Daarom
ook is in het rapport van de SLO
naast ‘participatie’ en ‘democratie’,
identiteit de derde pijler van
dit aandachtsgebied. Je moet
namelijk wel iemand zíjn om te
kunnen participeren in een
democratie. Levensbeschouwing
als vak is bepaald niet neutraal. In
dat vak vormt de leerling zich aan
het geloof van de leraar, die de
leerling helpt bij diens oriëntatie
op wat betekenisvol is, op cultuur,
op geloof, op wat zich
bewezen heeft dienstbaar te zijn
aan mensen. De leraar zal de leerling
eerbied daarvoor bijbrengen.
En die leraar doet dat niet zonder
de leerling hoop te geven, perspectief
te bieden. Hij verwacht iets
van de leerling en vertrouwt erop
dat de leerling toekomst heeft,
erkennend dat de leerling fouten
mag maken en moet leren
omgaan met beperkingen. Zo is
die leraar op de leerling betrokken.
Cynisme is de leraar, althans
met het oog op de vorming van
zijn leerlingen, vreemd. De leerling
die op school mens wordt,
leert iemand te zíjn.
De school - wij spreken voor de
intenties van de christelijke
school - ziet in de leerling meer
dan een autonoom wezen, wiens
hoogste plicht het is authentiek te
zijn. Wij drukken dat ‘meer’
graag uit in drie kernwaarden:
eerbied, verwachting en betrokkenheid.
Op een pc-school leert
de leerling eerbied te hebben voor
de waarde van zijn eigen leven.
Allereerst als zelfvertrouwen:
vertrouwen in wat je kunt, weet
hebbend van je beperkingen. De
eerbied strekt zich echter verder
uit. Je erkent dat je bestaat dankzij
de ander, zonder wiens waardering
en erkenning je niet goed
kunt bestaan. De Bijbel kent
daarvoor een bijzonder begrip:
‘zegen’. Je behoeft andermans
zegen. Zoals Jacob pas de worsteling
om wie hij was, kon beëindigen,
nadat hij was gezegend.
ONGENAAKBAARHEID
Naast persoonlijkheidsvorming
en relationele vorming is er in het
christelijk onderwijs ook aan-
dacht voor religieuze vorming. De
grond daarvan is dat de mens zijn
identiteit niet alleen van zichzelf
en de ander krijgt, maar dat hij
zich ‘kind Gods’ weet (Mandela).
Het is in het onderwijs vaak een
nauwelijks aangeroerd kenmerk
van identiteitsvorming. En de
samenleving is beducht voor dit
besef. Het geeft de burger een oriëntatie
waar anderen niets tegenin
kunnen brengen: iets onaantastbaars.
Vandaar dat menigeen dit
religieuze besef uit het publieke
domein wil bannen. Alsof dat
mogelijk is! Zo’n religieus besef
kan de mens het idee geven burger
te zijn van een ‘hoger rijk’, waardoor
hij zich soms als een vervreemde
gedraagt in een seculiere
samenleving (“Here God, wij zijn
vervreemden door te luisteren
naar uw stem.”). Ook al is het
christendom in de vierde eeuw
vervallen aan de wereldlijke
macht, het heeft net als veel
andere religies deze ongenaakbaarheid
behouden: God meer
gehoorzamen dan mensen en de
consequenties daarvan dragen.
LEEG GEPRAAT
Is het bovenstaande allemaal te
vatten onder het begrip ‘geloof’,
twee andere noties zijn even
essentieel. Die van de hoop, het
perspectief en die van de binding,
de betrokkenheid. Deze laatste
notie werd klassiek altijd verwoord
met het woord ‘naastenliefde’,
dat tegenwoordig niet
vaak meer gebruikt wordt. Maar
laten we nog even stilstaan bij de
hoop. Hoop doet leven. Voor een
christen is de hoop echter meer
dan een existentieel van menszijn.
De hoop is ergens op gefundeerd,
heeft het karakter van
verlangen en verwachten. Zoals
Muus Jacobse in ‘Het kind’ dichtte
tijdens de oorlog:
Zonder een dergelijk gevoel
voor perspectief kan onderwijs
niet slagen en is alle burgerschapsvorming
leeg gepraat. Bij
velen riep het woord ‘burgerschap’
negatieve associaties op.
Het zoveelste begrip dat mensen
wil inkaderen. Maar De Winter
wijst terecht op het kortzichtige
van zo’n afwijzing. Onderwijs is
immers naar zijn aard gericht op
inwijding. Dat aspect mag van
ons ook in het levensbeschouwelijk
onderwijs weer centraal
staan. Want waarmee anders
scheppen wij toekomst voor
jongeren?
Dit is een bewerking van een
artikel dat eerder verscheen in
Narthex, nummer 6, augustus
2006. De Besturenraad kan u
van dienst zijn bij de vormgeving
van actief burgerschap op
uw school.
Neem voor meer informatie
contact op met Anja van Andel,
telefoon 070 348 11 48.
In november verschijnt
bovendien een THEMA over
burgerschap.
Nog altijd kan de wereld nieuw beginnen,
in ieder kind kan het opnieuw beginnen.
Zolang God kinderen in ons midden zendt,
heeft Hij zich nog niet van ons afgewend.
19

20
De kracht van christelijk onderwijs
Het bijzonder onderwijs staat voortdurend ter discussie. Toch is het een doorslaand succes: twee derde van de scholen is
bijzonder. Ouders, leerlingen, deelnemers, studenten kiezen voor deze vorm van onderwijs. Samen werken we vanuit
een visie op mens en samenleving, vanuit de overtuiging dat onderwijs per definitie niet neutraal kán zijn en christelijk
onderwijs dat niet wíl zijn. Waar zit onze kracht? Waar halen wij onze inspiratie vandaan? In een serie artikelen
belichten we bijzonder onderwijs vanuit verschillende invalshoeken.
Nieuwe vormen voor inspiratie
Wie in zijn organisatie aandacht wil hebben voor inspiratie komt al snel terecht bij de actuele
discussie over normen en waarden. Maar brengt de opbrengst hiervan de organisatie verder in het
gesprek over identiteit en professionaliteit of zijn er nieuwe vormen nodig? Over dit onderwerp
ging het tijdens het Ronde Tafelgesprek dat de Besturenraad organiseerde voor bestuurders
van andere maatschappelijke organisaties. In twee uur tijd wisselden zij intensief met elkaar van
gedachten over nieuwe vormen van identiteitsbeleving. Het resultaat? Een stevige oefening in
radicaal denken.
Tekst: Harm Klifman, Illustratie: Henk Helmantel
Kees Klop, hoogleraar politieke ethiek in
Nijmegen en voor velen bekend als de oudvoorzitter
van de NCRV, pleit tijdens de bijeenkomst
voor een nieuwe vorm om
inspiratie op te doen: het zich verstaan met
deugden. Hij betrekt zijn ervaringen als toezichthouder
van een organisatie voor thuiszorg
en verzorgingstehuizen bij zijn reflectie.
In deze organisatie domineert één belangrijke
deugd het denken over zorg en dat is: barmhartigheid
betrachten. Deze deugd functioneert
als moreel kompas in het werk van de
organisatie én de raad van toezicht.
DEUGDEN
Deugden als barmhartigheid - maar ook
matigheid, rechtvaardigheid, moed - kunnen
volgens Klop nuttig zijn om het gesprek over
identiteit en professionaliteit een wezenlijke
en herkenbare stap verder te brengen.
Deugden zijn daar wellicht zelfs meer
geschikt voor dan waarden (te abstract) of
normen (te concreet). Klop: “Deugden bieden
de handelende persoon de mogelijkheid om
zelf een weg te vinden van waarden naar het
goede handelen. Als je de identiteit van de
organisatie formuleert in termen van deug-

den, herkent hij zelf de onwenselijke tegen-
polen. Al doende kan hij de praktische
wijsheid ontwikkelen die hem leert om in
concrete gevallen het juiste midden te vinden.
Deugden maken verantwoordelijkheid
mogelijk, terwijl normen die te veel dichtregelen,
omdat iedere situatie weer anders is.
Deugden laten zich oefenen.”
Identiteitsorganisaties zoals scholen zouden
daarom veel moeten investeren in scholing en
training om de identiteitsbijdrage van medewerkers
op peil te houden, vindt Klop.
AFLEIDING
De gesprekspartners aan tafel blijken het
ideële van Klops voorstel te omarmen. Wat
weerhoudt hen er dan van het gewoon in de
praktijk te brengen? Het antwoord op deze
vraag is even simpel als onthullend: ‘we’
worden daarvan afgeleid door anderen die
van alles van ons willen. Die ons bezighouden
met zaken die ons niet bezig zouden
móeten houden, maar die we wel laten
gebeuren.
Allerlei instanties komen met vragen naar
getallen en gekwantificeerde verantwoordingen.
Als het de Inspectie niet is, dan is het wel
de branche. Is het de branche niet, dan wel
een lagere overheid of een of andere instelling
die een keurmerk verleent. We laten ons dit,
vaak met tegenzin, toch aanleunen en houden
zo een bedrijfsmatig-bureaucratisch
denken en handelen in stand dat ons afleidt
van de vragen waar professionals echt mee
zitten. Bovendien hebben we ons in de beslissingen
die we nemen ook nog eens afhankelijk
gemaakt van de getallen die we zo nodig
moeten ophoesten en van de ‘meetbare doelstellingen’.
GRENZEN STELLEN
Uiteraard ontkent niemand van de aanwezigen
de betekenis van goede informatie, die
nodig is om een bedrijf op de juiste manier te
leiden. Het gaat om het stellen van grenzen
aan die informatiebehoefte. Want informatie
is geen doel op zich, maar een van de middelen
en het is daarom van belang om de kennelijk
onstilbare behoefte aan beheersing via
informatie te controleren. “Doe er wel aan
mee als het moet, maar geloof er niet in, hang
je er niet aan op” zegt de een. “Blijf zelf de
baas over je kwaliteitsdefinitie” roept de
ander. “Het lijkt wel of we in een tijd van
wantrouwen leven” voegt iemand toe.
Inderdaad, de gesprekspartners realiseren
zich dat bedrijfsmatig weten niet het eind der
waarheid is. Maar leer en leven lijken soms
twee verschillende zaken.
LEER EN LEVEN
De zorg is opnieuw een goed voorbeeld van
die spanning tussen ‘leer en leven’. Een van
de aanwezigen legt uit: “Er heeft altijd een
gespannen liefde bestaan tussen economie en
zorg. Zorg is altijd al onderbetaald geweest en
echte zorg wordt nog steeds niet betaald.”
Daar zou nog mee te leven zijn, maar helaas
wordt ook het handelen steeds minder
bepaald door zorg en steeds meer door
bureaucratische regels. “We trekken leerlingen
naar ons toe, maar geven geen echte aandacht
meer. Kijk maar wat er gebeurt als het
kind niet meer in ons reguliere systeem past.
Dan halen we het kind uit dat systeem en vervolgens
walst er weer een ander systeem
overheen.” Kortom, onze systemen ontnemen
ons het zicht op waar het over gaat:
echte aandacht, zorg, betrokkenheid.
AUTHENTICITEIT
“…En authenticiteit”, zo vult iemand aan.
Alleen als we authentiek zijn laten we iets van
onszelf zien. Wanneer de vaste kaders voor
ons handelen zijn verdwenen of in onbruik
zijn geraakt, zijn er mogelijkheden om die
opengevallen ruimte opnieuw te vullen. Of
anders gezegd, om vanuit ‘leegte’ opnieuw
invulling te geven aan het begrip identiteit
zoals je dat binnen een organisatie met elkaar
wilt delen.
Een van de gesprekspartners illustreert dit
aan de manier waarop de PKN dit recent hebben
opgepakt. De kerken hebben het begrip
identiteit opnieuw gedefinieerd en wel als
relationeel begrip: je maakt identiteit altijd
waar in een bepaalde situatie.
Doorgetrokken naar de situatie in een bedrijf:
als je identiteit beschouwt als jouw persoonlijke
of als collectieve bijdrage aan een
ontwikkeling, bevordert dat ook de professionaliteit
van jezelf en je collega’s. Identiteit
opbouwen vanuit jezelf en de verhalen die je
inspireren, dat is waar het tegenwoordig
steeds meer om draait. Je persoon met jouw
persoonlijke (levens-) ervaring doet ertoe en
is deel van je professionele handelen. Door
dat actief in praktijk te brengen help je de
ander, maar daarmee geef je ook vorm aan
jezelf en aan de manier waarop je in je beroep
staat. Een leraar die leerlingen leert wat het is
om eerbiedig te zijn zal dat aanstekelijk doen
als hij het zelf, van binnenuit ook is.
ALIBI
En dan is daar weer die prangende gewetensvraag:
als we dit allemaal weten, waarom
doen we het dan niet? De alibi’s, voor ieder
herkenbaar, vliegen over de tafel:
“We zijn de auteur, maar gedragen ons als
acteurs in het stuk van een ander”. “We worden
angstig als we kijken naar de krachtverhoudingen
om ons heen, omdat ons
eventueel afwijkend gedrag tegen de trend in
zou gaan en dat valt op.” “De angst voor
onderpresteren in een tijd waarin alleen prestaties
gelden zorgt ervoor dat we het gesprek
over essentiëlere zaken aan de kant schuiven.
Want dat gesprek kost tijd en geld en gaat dus
ten koste van de prestaties.” “We raken
verstrikt in agenda’s die niet de onze zijn,
omdat we onvoldoende op ons eigen kompas
vertrouwen.” “We zijn toegeeflijk naar rationaliteiten
die we niet delen en sluiten compromissen.”
We weten het dus wel, maar het moet van ver
komen. Kennelijk hebben we het nodig dat
we elkaar steeds herinneren aan wat we de
radicaliteit van het evangelie noemen: onze
eigen boodschap in en aan een tijd waarin
andere dingen belangrijker worden gevonden.
KRACHT
Dit is eigenlijk de kracht van het gesprek: de
wederzijdse herkenning van een tekort in ons
handelen, een wederzijdse erkenning van het
perspectief dat het anders kan, de herinnering
aan de noodzaak van radicaliteit, het ‘gij
geheel anders’. Soms is het voldoende om dat
aan elkaar duidelijk te maken en soms heb je
dat gewoon even nodig. Dat realiseer je je als
het is gelukt: diep gaan met elkaar en geïnspireerd
worden. De Besturenraad is daar een
platform voor en wil dat ook blijven.
21

D E P R A K T I J K
22
Allemaal kif-kif – een kennismaking
met cultuur en religie in Marokko
In het voorjaar van 2005 vertrok een groepje leerlingen van TEC
Amsterdam naar Marokko. Het doel: uitzoeken hoe het dáár zit met het
samenleven van verschillende bevolkingsgroepen. En vooral om kennis
te maken met de lange traditie van samenleven van joden en moslims
in Marokko. Hoe gaan ze daar om met religieuze tegenstellingen, antisemitisme
en culturele spanningen? De reis leverde een film op met
de titel Allemaal kif-kif - allemaal hetzelfde, een film voor gebruik in de
klas voor leerlingen van 12 tot 18 jaar. Gespeeld en samengesteld door
leerlingen.
Het TEC-Amsterdam is een school voor VMBO en MBO techniek, met de
actuele uitdagingen van de Nederlandse samenleving in 2006: het multicultureel
samenleven veroorzaakt soms problemen, maar genereert ook
buitengewoon interessante en hoopgevende initiatieven. De vroegere kelder
van de school is bijvoorbeeld omgebouwd tot ontmoetingscentrum voor
(allochtone) jongeren, gerund door de jongeren zelf. Iedere maand is er in
de school een ‘van harte’ restaurant voor buurtbewoners. En ook de film
past in dit rijtje: de open manier waarop jongeren naar mensen kijken geeft
verrassende oplossingen voor het omgaan met verschillen.
In de film volgen we de leerlingen vanaf hun vertrek uit Amsterdam naar
de straten van Marrakech. In Marrakech bevinden we ons met hen bij
een joodse familie, in Casablanca bij een islamitische familie. We maken
de viering van de sabbat in de synagoge mee, we bezoeken een joodse
slagerij in de nauwe straatjes van Marrakech en zijn op een prachtige avond
bij de moskee in Casablanca. En bij al deze gebeurtenissen klinkt het commentaar
van de leerlingen op hun belevenissen en de gesprekken die zij
met elkaar voeren.
KIF-KIF
Het Marokkaanse kif-kif, vertaald met ‘allemaal hetzelfde’, is de kern van de
film. De manier waarop de leerlingen van binnenuit naar de Marokkaanse
samenleving kijken roept al snel het gevoel op dat we allemaal hetzelfde
zijn. Ondanks de verschillen in afstand en fysieke omgeving, is het opvallend
hoe ‘hetzelfde’ de mensen in Marokko zijn in hun omgang met elkaar,
hun manier van kleden, hun opvattingen. Dat geldt in vergelijking met de
Nederlandse samenleving, maar ook bij het vergelijken van joden en moslims
in Marokko onderling. De leerlingen zijn daarover verrast en brengen dat soms
humoristisch ter sprake. De meisjes praten bijvoorbeeld over hun belevenissen
als ze in bed liggen. Een van hen merkt op: “In geen één (Thora, Koran, Bijbel)
staat dat je elkaar moet haten. Ik vind het belachelijk (als mensen dat doen). Als
ik je mag dan mag ik je, klaar! Als ik je niet mag, ligt het aan je persoonlijkheid.”
LESMATERIAAL
De film biedt uiteenlopende mogelijkheden voor gebruik in de klas. Het respectvol
samenleven van joden en moslims onderling is er een van. Een van de
begeleiders merkte na de reis op dat hij in Nederland nog nooit een moskee
of een synagoge bezocht had, iets wat voor de meeste Nederlandse jongeren
ook zal gelden. De film kan dus bij het vak godsdienst of levensbeschouwing
behandeld worden, bijvoorbeeld om aandacht te besteden aan vieringen in
synagogen. Vakken als aardrijkskunde en geschiedenis hebben ook profijt van
de film en hij leent zich uitstekend voor vakoverstijgende projecten. Er zijn tips
voor gebruik in de klas aan de dvd toegevoegd, van het vertonen van een les
tot het werken aan thema’s als ‘respect’ en ‘cultuur’.
Meer informatie over TEC Amsterdam vindt u op www.tecamsterdam.nl. De film
is te bestellen via www.aps.nl.
Arbeidsplaatsen voor pas afgestudeerde
pabo-studenten
De CVO Groep Zuidoost-Utrecht en de Stichting Scholen voor Christelijk
Basisonderwijs Zeist (CBO) gaan er samen aan werken om arbeidsplaatsen
te creëren voor pas afgestudeerde pabo-studenten. De instellingen willen dat
bereiken door leerkrachten uit het basisonderwijs door te laten stromen naar
het voortgezet onderwijs.
Op dit moment blijven pas afgestudeerden van de pabo’s langer werkeloos. De
nota ‘Werken in het onderwijs 2006’ van het ministerie van Onderwijs laat zien
dat 20 procent van de afgestudeerde pabo-studenten uit 2004 in februari 2005
nog geen baan had. Het gevolg is dat zij vertrekken naar het bedrijfsleven. Voor
de scholen is dat een verlies, want men verwacht over niet al te lange tijd weer
een tekort aan leraren.

Het gemak van verven met schone handen
Unique-Enterprise, een mbo studentenbedrijf van het Hoornbeeck College te
Amersfoort, won op 5 augustus tijdens de Europese Finale de prestigieuze
‘Best Marketing and Sales Award’. Met deze award gaan de studenten van
het Hoornbeek College enkele duizenden studentenbedrijven uit heel Europa
voorbij. “De strategie was simpel, zorgen dat je jezelf ten alle tijden goed en op
het juiste moment profileert” aldus Kees de Niet (afdeling Marketing & Sales).
Unique Enterprise vertegenwoordigde Nederland met haar unieke product de
‘Easy-Paint’, een verfblikhouder in de vorm van een grote mok waar vier verschillende
blikmaten klemvast in passen. Zij beloven hun klanten: nooit meer
vieze handen tijdens verven en geen vlekken op het interieur. Bovendien is het
handvat ergonomisch ontworpen.
De winnaar van de competitie ‘Best European Student Company of the Year
2006’ (op mbo niveau) was dit jaar een Duits mbo studentenbedrijf genaamd
“Know It”. Zij bieden jongeren tussen de 16 en 25 jaar een lokale stadstour.
Reformatorische scholen in Amersfoort
scheiden bestuur en toezicht
Het huidige bestuur op afstand, een college van bestuur als bevoegd gezag en
een raad van toezicht die de zaak in de gaten houdt: een nieuw bestuursmodel
doet zijn intrede op de reformatorische scholen het Hoornbeeck College en het
Van Lodesteincollege in Amersfoort.
Aanleiding voor de keuze voor een nieuw bestuursmodel is de scheiding van
bestuur en toezicht die het ministerie in het voortgezet onderwijs wil invoeren.
Hoewel de scholen niet veel moeite hebben met de scheiding op zich, willen
ze niet dat het traditionele bestuur, dat de ouders vertegenwoordigt, verdwijnt.
Dat komt namelijk niet overeen met het uitgangspunt dat ouders een school
in stand houden die past bij hun levensbeschouwing, en aan het bestuur de
opdracht geven de identiteit te waarborgen. Toch zou dat gebeuren in het
verplicht voorgeschreven model. Bestuur en directie stapten daarom naar toenmalig
staatssecretaris Rutte om te onderhandelen over een identiteitsgebonden
variant van het nieuwe bestuursmodel. En met succes: het traditionele verenigingsbestuur
blijft bestaan, onder de voorwaarde dat zij zich in de toekomst
alleen maar bezighoudt met identiteitszaken bij de benoeming van personeel
en de toelating van leerlingen.
Dropzone en snoeptegelroute
Geen stoeptegelroute maar een snoeptegelroute: kinderen in Delft kunnen
via een lint van tegels in de vorm van snoepjes vanaf een ‘dropzone’ veilig
naar hun scholen lopen. In de wijk Tanthof-West ontwierpen kinderen van
de basisscholen De Bonte Pael en De Bron de tegels onder leiding van
kunstenares Bernadette Palsma.
De snoeptegelroute is een veilige wandelroute naar school. Ouders kunnen
hun kinderen afzetten bij een van de twee ‘dropzones’, de parkeerplaatsen
aan weerszijden van de school. Om de dropzones duidelijk te markeren,
heeft de Delftse kunstenaar Jan Wisse twee grote Engelse droppen ontworpen.
Vanaf de dropzone kunnen de kinderen over de snoeptegels veilig
naar school wandelen.
De snoeptegelroute (‘lekker veilig’) is een landelijke primeur en past binnen
het project ‘Kinderen veiliger door Delft’, een project van de gemeente
Delft in samenwerking met scholen, andere organisaties en ouders. De
dropzone is een originele variant op de ‘kiss and ride-plaatsen’ die al op
meerdere plaatsen in het land bestaan. Het idee is afkomstig van kunstenares
Bernadette Palsma, die met 15 kinderen van beide scholen de cursus
‘Ontwerp je eigen snoeptegel’ als brede schoolactiviteit aanbood.
Heeft uw school nieuws voor deze pagina? Stuur uw bericht naar de
redactie: redactie@besturenraad.nl.
23

24
Kabinetsbeleid moet scholen stimuleren in hun werk
Geen woorden maar daden!
Onderwijs is prioriteit nummer één. Die stelling staat in alle toonaarden in de verkiezingsprogramma’s
van de politieke partijen. Goed nieuws voor de leerlingen die naar school gaan en
zich voorbereiden op hun leven in de maatschappij van morgen én voor hun leraren. Goed nieuws
ook voor de onderwijsinstellingen. Het gaat echter niet om de verkiezingsprogramma’s, maar om
beleidsdaden. Geen woorden maar daden - een mooi motto voor een nieuwe kabinetsperiode.
Als het kabinetsbeleid de scholen maar stimuleert in hun werk en niet belemmert.
Tekst: Wim Bos, Fotografie: Evelyne Jacq / Hollandse Hoogte
Geen woorden maar daden; daarmee kunnen zowel een
nieuw kabinet als de scholen aan de slag. De school heeft
ruimte nodig om leraren samen met leerlingen en ouders
in de gelegenheid te stellen om het onderwijs die inhoud
en vorm te geven waar ze zelf voor kiezen. De belangrijkste
uitdaging voor de politieke beleidsmakers en beslissers
is hier misschien wel om nu even niets te regelen. Het
programma van een nieuw kabinet gaat doorgaans over
alles wat we gaan doen. En doen betekent dan het maken
van nieuwe wetten en regels die de ruimte van scholen
inperken. Een dichtgetimmerde set aan regels en voorschriften
voor het bereiken van doelstellingen is dodelijk
voor de creativiteit en het enthousiasme die nodig zijn
voor goede onderwijsprestaties.
DOR HOUT
Ruimte geven aan onderwijsinstellingen gaat verder dan
het kappen van dor hout. Natuurlijk moeten we regels
schrappen die inmiddels tot een dode letter zijn geworden.
Waarschijnlijk zal niemand daar iets van merken.
Maar we willen wél merken dat er ruimte komt. Daarom
moet de politiek de moed hebben om ook te schrappen in
andere regels. Regels die uitdrukking zijn van het geloof
dat gedetailleerde centrale regelgeving sturing kan geven
aan het onderwijs in iedere school in ons land. Maatwerk
kan alleen geleverd worden als de scholen, de leraren met
de leerlingen en hun ouders het zelf voor het zeggen hebben.
Voorschriften voor de inhoud van het onderwijs zijn
onnodig en overbodig - het gaat om het resultaat. En daar
hebben school, leraren, leerlingen en hun ouders een
stevig gemeenschappelijk belang. De overheid kan dat
dus best aan hen overlaten.
NEDERLAND KENNISLAND
Uiteraard zijn er zaken die de overheid wél kan regelen.
In ons land bestaat de algemeen gedeelde opvatting dat
ouders vrij zijn in de keuze van een school voor hun kin-
deren. Ouders kiezen een school en de overheid is verantwoordelijk
voor voldoende middelen. Zij maakt het
mogelijk dat de scholen hun werk goed kunnen doen en
het onderwijs een kwaliteitsniveau heeft dat past bij onze
ambities. ‘Nederland kennisland’ is dan de leus. Daarvoor
zijn in ieder geval nodig: goede schoolgebouwen, voldoende
goede spullen en voldoende goede leraren.
WERKOMGEVING
Een goede werkomgeving stimuleert het werk. Dat geldt
voor fabrieken, voor kantoren en ook voor scholen.
Bedrijven investeren in een goed gebouw omdat een
eigentijds gebouw rendement oplevert: de productiviteit
wordt mede bepaald door de omgeving waarin wordt
gewerkt. Dat voorbeeld moeten we volgen in het onderwijs.
Een goed en eigentijds gebouw stimuleert de prestatie
en biedt bovendien meer mogelijkheden voor
vernieuwing van het onderwijs. Daarvoor is in de eerste
plaats geld nodig om tot een echte vernieuwing van het
gebouwenbestand te komen. In de tweede plaats moet de
integrale verantwoordelijkheid voor het gebouw bij de
gebruiker komen te liggen. Met andere woorden: maak
het schoolbestuur eigenaar van het schoolgebouw. In de
onderwijssectoren waar dat gedaan is heeft het geleid tot
een vernieuwingsslag. Het is een uitdaging om voor het
funderend onderwijs ook wegen in te slaan die zo’n vernieuwing
mogelijk maken, waarbij gebouw en onderwijs
met elkaar kunnen sporen.
SPULLEN
Een tweede belangrijk punt betreft de spullen waar we
mee werken op de scholen. In onderwijsland is schraalhans
nog te veel keukenmeester. We willen wel veel, maar
de middelen ontbreken. Wel computeronderwijs maar
geen toereikende middelen om dat goed te doen. Wel veel
aandacht voor ICT-toepassingen op scholen, maar weinig
oog voor specifieke omstandigheden. Er zijn bijvoorbeeld

tal van mogelijkheden voor ICT-toepassingen
voor visueel gehandicapten, maar het geld om
deze middelen te gebruiken ontbreekt.
Zulke voorbeelden kunnen helaas voor het
hele onderwijs eindeloos worden uitgebreid.
Uitdagend onderwijs dat leerlingen voorbereidt
op een snel ontwikkelende samenleving
en dat helpt om de Lissabondoelstellingen
te realiseren kost geld. Dat is geen
kostenpost, maar een goed renderende investering
in de toekomst.
LERAREN
De overheid kan ook zijn invloed aanwenden
als het gaat om goede leraren.
Gemeenplaatsen als “in de klas gebeurt het”
en “de leraar en de leerling moeten het met
elkaar maken” mogen misschien wat versleten
klinken, onwaar zijn ze niet. Zonder voldoende
goede leraren beginnen we niet veel.
Dat geldt voor het gehele onderwijs, van
basisschool tot en met de universiteit.
Daarom moet de aantrekkelijkheid van het
leraarschap worden verbeterd. Dat kan door
meer mogelijkheden voor maatwerk. De huidige
arbeidsvoorwaarden zijn star en generiek.
Maar nu alle sectoren met lump sum
werken, kan meer ruimte gemaakt worden
voor individuele invulling. Ook dat kost geld,
en de kosten van modernisering van de
arbeidsverhoudingen met meer maatwerk
kunnen niet worden afgewenteld op de
onderwijsinstellingen. Minder regels en meer
geld geeft de ruimte aan werkgevers in het
onderwijs om op een moderne manier het
werkgeverschap in te vullen en daarmee concurrerend
te zijn met andere sectoren in de
samenleving.
BELANG VAN DE LEERLING
Onderwijsbeleid wordt gemaakt met het oog
op het belang van de leerling. Het belang van
de school als instelling en van allen die daar
werken is een afgeleid belang – het gaat in de
eerste plaats om de leerling en het onderwijs
voor die leerling. Alle kinderen moeten daar
van kunnen profiteren, ook hoogbegaafde
leerlingen en leerlingen met een handicap of
met achterstand. Specifieke begeleiding van
al die leerlingen is een minimale eis voor het
Nederlandse onderwijs. Daar moeten dan ook
de mogelijkheden en middelen voor beschikbaar
komen. Groei van het aantal leerlingen
dat extra aandacht nodig heeft kan niet
betaald worden uit beknibbeling op het budget
binnen de scholen. Verantwoordelijkheid
voor alle leerlingen spreekt voor zich. Even
vanzelfsprekend is het dat daarvoor geld
beschikbaar komt.
De speerpunt van het beleid is gericht op
zelfstandige onderwijsinstellingen die hun
eigen boontjes doppen. Instellingen waar
creativiteit gestimuleerd wordt en waar goede
ideeën worden beloond. Geen innovatie-
projecten als een centraal sturingsmiddel,
want innovatie is iets van de werkvloer.
Laten we de inventiviteit dan ook op dat
niveau stimuleren.
ONDERWIJSPARAGRAAF
Kort samengevat ziet de onderwijsparagraaf
van het regeerakkoord 2006 tot 2010 er wat
ons betreft dan als volgt uit:
■ Scholen bepalen de inhoud van het onderwijs
en laten zich daarbij leiden door hun
eigen professionaliteit en door de wensen
van de ouders en leerlingen.
■ Schoolbesturen weten zich verantwoordelijk
voor alle leerlingen die bij hen
worden aangemeld met erkenning van
en respect voor de eigen identiteit van de
school.
■ Regels en wetten die scholen belemmeren
in het leveren van maatwerk worden
geschrapt; dat geldt zowel voor het onderwijs
als voor het personeelsbeleid.
■ Leerlingen krijgen les in een kleinschalige
leeromgeving.
■ Het schoolbestuur krijgt de mogelijkheden
om zelf verantwoordelijk te zijn voor
het gebouw.
■ De bekostiging wordt zodanig aangepast
dat iedere school, in stad en land, een
goede en hedendaagse werkomgeving kan
bieden aan leerlingen en leraren.
25

B E S T U R E N R A A D
Samenwerking tussen primair en
voortgezet onderwijs
Veel scholen voor primair en voortgezet onderwijs zien de voordelen van
onderlinge samenwerking. Sommige oriënteren zich op de mogelijkheden,
andere werken al samen. Ze zijn bijvoorbeeld bestuurlijk gefuseerd
of stemmen onderwijsprogramma’s op elkaar af. Op 11 oktober 2006
organiseren we in Utrecht een conferentie over de mogelijkheden van
samenwerking, ervaringen en wat het allemaal met zich meebrengt.
Verder krijg u informatie over actuele ontwikkelingen. De conferentie
is bestemd voor bestuurders en schoolleiders. Voor leden van de
Besturenraad is deelname gratis.
Kijk voor meer informatie op www.besturenraad.nl>po/vo>agenda.
Conferentie moreel leiderschap
31 oktober: tussen wens en werkelijkheid
Moreel leiderschap – het gaat niet alleen u als persoon aan, maar ook de orga-
nisatie waarin u werkt. De morele leider is integer, hij is betrouwbaar, authen-
tiek en constructief. Maar wanneer is iemand een morele leider en hoe herken
je hem? En als we eerlijk zijn, valt moreel leiderschap in de praktijk dan niet
behoorlijk tegen? Het klinkt allemaal mooi, maar de afstand tussen wens en
werkelijkheid lijkt soms onoverbrugbaar.
De Besturenraad organiseert op 31 oktober 2006 een conferentie over Moreel
Leiderschap waar we specifiek ingaan op de spanning die er is tussen de theorie
en de realiteit van de dagelijkse praktijk. Er is aandacht voor de persoon
en de organisatie waarin hij werkt. Ook kan moreel leiderschap niet los worden
gezien van de omstandigheden waarin dit leiderschap wordt uitgeoefend. De
vraag ‘werkt het eigenlijk wel, moreel leiderschap’ staat centraal. Wij nodigen u
van harte uit de conferentie bij te wonen!
Juridische dienstverlening:
advocaten Besturenraad
Veel leden van de Besturenraad hebben een grote waardering voor onze juridische
dienstverlening, zo blijkt uit het imago-onderzoek dat ICSB voor ons
uitvoerde. Onderwijsinstellingen kunnen een beroep doen op de taakgroep
juridische dienstverlening voor bijstand bij conflicten of voor advies.
Zaken waarbij er sprake was van een verplichte rechtsbijstand door advocaten
- bijvoorbeeld bij de rechtbank en het gerechtshof - konden wij echter tot voor
kort niet behandelen. Door de beëdiging van Kees Verhaart en Jolien Janse-
Velema als advocaat op 7 juli 2006 kan dat nu wel. Zo is de juridische dienstverlening
verbeterd in úw belang.
26
Meer informatie over onze juridische dienstverlening vindt u in de folder
‘Zeker van uw zaak’, die u een dezer dagen in uw brievenbus aantreft.
Jaarverslag Federatie Christelijk BVE
In de zomer verscheen het jaarverslag Waardenvol Werken van de
Federatie Christelijk BVE. Naast aandacht voor de activiteiten die hebben
plaatsgevonden in 2005, is er in het verslag ook ruimte voor de visie op
het werk van de Federatie en op het onderwijs. Voorzitter Siem Jansen
laat in het voorwoord weten dat hij de Federatie ziet als een ankerpunt.
Zijn motivatie om actief te zijn: “Als je er iets van krijgt, dan moet je ook
bereid zijn er in te investeren”. Kees van Eerten, lid van het expertisecentrum
van de Federatie en beleidsadviseur identiteit van ROC ASA, zegt:
“De Federatie heeft iets met eigenheid, met samen zichtbaar maken waar
je voor staat. Dat betekent je gezicht durven laten zien, positie innemen
in het veld.”
Het werk van het expertisecentrum vormt de kern van het jaarverslag.
De deskundigen van het centrum dachten na over wat een docent in
de toekomst nodig heeft om een deelnemer goed te begeleiden, met
name op het gebied van de levensbeschouwelijke ontwikkeling. Begin
2005 kwam de bundel competent leren uit, met artikelen over de vooronderstellingen
die een rol spelen bij het werken met competenties. Het
centrum begon met de ontwikkeling van het driejarig managementproject
waardenvol werken in competentiegericht onderwijs en de projectgroep
LevO (levensbeschouwelijke ontwikkeling) werkte aan de implementatie
van het kaderdocument Het Leven Leren. En dit is nog maar een greep
uit de activiteiten.
De uitvoering van de werkzaamheden van de Federatie Christelijk BVE
zijn ondergebracht bij de Besturenraad. Wilt u meer informatie of het
jaarverslag (gratis) bestellen? Bel dan met Marianne Beelaerts,
telefoon 070 348 11 48, of mail naar mbeelaerts@besturenraad.nl.

Nieuwe aanvragen voor kortlopend
praktijkgericht onderwijsonderzoek
Het ministerie van OCW heeft de afgelopen jaren een budget van
€ 800.000,- op jaarbasis beschikbaar gesteld voor kortlopend praktijkgericht
onderwijsonderzoek. Jaarlijks is er de mogelijkheid nieuwe aanvragen
in te dienen, dit jaar kan dat nog tot 1 november.
Onderzoek dat aanspraak kan maken op een deel van het budget past
binnen bepaalde kaders. Zo moet het de dagelijkse praktijk ondersteunen
in scholen voor primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar
beroepsonderwijs. Het onderzoek moet schoolnabij zijn, maar ook
schooloverstijgend en in het bijzonder gericht op kwaliteitsverbetering.
Inhoudelijk dient het te passen binnen de programmalijnen vormgeving
van leerprocessen, pedagogische kwaliteit of professionele organisatie.
Op de site www.kortlopendonderzoek.nl staat meer uitleg, de genoemde
kaders, de eisen waaraan een onderzoeksvraag moet voldoen, het indienen
van een aanvraag en informatie over de uitvoering van het onderzoek.
Ook vindt u hier een overzicht van de lopende en uitgevoerde onderzoeken.
De Besturenraad was betrokken bij de inrichting van de coördinatie.
U kunt voor advies of begeleiding terecht bij Dick den Bakker, via
telefoon 070 348 11 48.
Naar een school voor gereformeerde
gezindte
A.C. Rosendaal promoveerde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam
met een proefschrift over het gereformeerd schoolonderwijs (GSV).
‘Naar een school voor gereformeerde gezindte’ is de titel, en het belicht
de rol van het GSV in de emancipatie van het gereformeerde volksdeel
in Nederland. De GSV werd opgericht in 1868 en hield zich bijvoorbeeld
bezig met de opleiding van de gereformeerde onderwijzer en de professionalisering
van het onderwijzersberoep.
Maar de vereniging zette zich ook in voor de oprichting van een gereformeerd
getinte pedagogiek aan de Vrije Universiteit, voor de vormgeving
van een christelijke leerplanontwikkeling en voor het instellen van een
eigen, onderlinge schoolvisitatie. In zijn proefschrift laat Rosendaal zien
hoe het onderwijsnetwerk van gereformeerde schoolhoofden en docenten
hiervoor doorslaggevend was.
Voor zijn onderzoek maakte Rosendaal gebruik van het archief van de
Besturenraad. Hier is het GSV-archief opgeslagen. Adviseur Harm Klifman
nam zitting in de leescommissie van het onderzoek. Ook zette hij zich
ervoor in om subsidie voor het onderzoek te krijgen.
‘Naar een school voor de gereformeerde gezindte. Het christelijke onder-
wijsconcept van het Gereformeerd Schoolverband (1868-1971)’
A. C. Rosendaal. Uitgeverij: Verloren, Hilversum, 2006. Prijs: € 25,-.
Boards That Make A Difference
Dr. John Carver, één van de meest spraakmakende governancedeskundigen,
komt terug naar Nederland. Op uitnodiging van de
Besturenraad, BMC-advies, Nyenrode Business Universiteit en Maas
Bestuursvraagstukken houdt de ontwerper van het Policy Governance
Model opnieuw een seminar over de meest brandende bestuursvraagstukken
in Nederland, onder de titel Boards that make a difference. Hij zal het
hebben over de rolverdeling tussen toezicht, bestuur en management,
meervoudige publieke verantwoording (‘horizontaal’/’verticaal’) en het
bepalen en formuleren van ijkpunten van toezicht. En wat heeft Carver te
zeggen over transparantie en de betekenis van codes of conduct? Of over
de essentiële verschillen tussen ‘owners/shareholders’, ‘stakeholders’,
consumenten, subsidiegevers en hun positie in de verantwoordingslijn?
Carver heeft in een aantal boeken en in meer dan tweehonderd artikelen
de ware rol en betekenis van boards beschreven. Als geen ander is hij in
staat om onze Nederlandse bestuursvraagstukken van fundamentele en
universele antwoorden te voorzien. Samen met zijn vrouw en co-auteur
Miriam Carver geeft hij commissarissen, toezichthouders, bestuurders,
directeuren, bestuursmanagers, raadsleden, burgemeesters, wethouders,
topambtenaren en bestuursondersteuners in een middag een frisse kijk op
de zaken. De antwoorden ontstijgen de gebruikelijke sectorgrenzen van
onderwijs, zorg, welzijn, sport en gemeenten. Zij gaan direct naar de kern
van het bestaansrecht van boards. De manier waarop boards waarde kunnen
toevoegen aan elke denkbare publieke en non-profit organisatie staat
daarin centraal.
Het seminar vindt plaats op maandag 9 oktober 2006 van 13.00 uur
tot 21.30 uur in de Pfilzerzaal van Nyenrode Business Universiteit in
Breukelen. Kosten: € 295 per persoon, all in.
Schoolleider primair onderwijs
worden en blijven
De Regiegroep Activiteitenplan Schoolleiders PO organiseert tijdens de
Nationale Onderwijsweek in oktober 2006 drie conferenties over de waarde en
waardering van (school)leiderschap in het primair onderwijs. De Besturenraad
maakt deel uit van de regiegroep en verzorgt een workshop over duobanen.
Dat twee leerkrachten één klas runnen in het primair onderwijs is geen uit-
zondering meer. Dat twee directeuren op één school leidinggeven is minder
gebruikelijk. Zowel op het niveau van de leerkrachten als dat van directie heeft
de duobaan zijn eigen kansen en knelpunten. Waar liggen die? Hoe benut je
de kansen? En hoe omzeil je de knelpunten? En vooral: wordt je school er
beter van? De workshop duobanen wordt gegeven door Kees Jansen, adviseur
bij de Besturenraad.
De conferenties vinden plaats op 4, 5 en 6 oktober in Zwolle. Kijk voor meer
informatie op onze site, www.besturenraad.nl>agenda. Of bel het secretariaat
van de Nederlandse Schoolleiders Academie, telefoon: 030 234 73 60,
e-mail: info@nsa.nl. Met vragen over duobanen kunt u terecht bij Kees Jansen,
telefoon 070 348 11 48 of kjansen@besturenraad.nl.
27

P R O D U C T E N & D I E N S T E N
28
Twee nieuwe netwerken in
het primair onderwijs
Op het gebied van Personeel & Organisatie en Financiën
biedt de Besturenraad u verschillende diensten. Het doel
hiervan is uw onderwijsinstelling kwalitatief te ondersteunen
met advies en begeleiding. Ook binnen de onderwijsinstellingen
zelf is er veel expertise op dit gebied. De brede
ervaring en de instrumenten op de scholen zijn vaak nuttig
voor andere leden. Op deze situatie spelen wij in door
binnenkort een netwerk P&O en een netwerk Financiën te
organiseren.
Tijdens netwerkbijeenkomsten is er ruimte om onderwer-
pen, knelpunten en nieuw beleid met anderen te bespre-
ken. Kennis en ervaringen worden uitgewisseld en u kunt
uw vraagstukken ter sprake brengen. De netwerken komen
drie keer per jaar bijeen op een locatie in het centrum van
het land. Onderwerpen die aan bod komen in het P&O netwerk
zijn bijvoorbeeld ziekteverzuimbeleid, leeftijdsbewust
personeelsbeleid, werving & selectie, competentiemanagement
en bekwaamheidsdossiers. In het netwerk Financiën
komt u onderwerpen tegen gerelateerd aan begrotingssystematiek,
budgettering, financiële vertaling van personeelsbeleid,
planning & control cyclus en het financieel
jaarplan.
Kijk voor meer informatie op onze site:
www.besturenraad.nl>agenda, of neem contact op met
Hans Bruggeman via telefoonnummer 070 348 11 48.
Nu ook software voor FUWA-PO
Tien noties bij leiderschap
Moreel leiderschap is geen concreet begrip, maar meer een zoektocht naar wat het voor
ieder persoonlijk zou kunnen betekenen. Dick den Bakker, manager bij de Besturenraad,
heeft zijn zoektocht opgeschreven in zijn boek ‘Tien noties bij leiderschap. Een zoektocht
naar de betekenis van moreel leiderschap’. In dit boek legt hij een verrassend verband tussen
moreel leiderschap en de Tien Geboden. Wij hebben daar fraaie illustraties bij gezocht in
samenwerking met drie beeldend kunstenaars, en het resultaat mag er zijn.
Het boek is geschikt voor iedereen die op zoek is naar de invulling van moreel leiderschap.
Dat kunnen leidinggevenden zijn, maar dat hoeft niet. Leiderschap stelt ieder dagelijks voor
dilemma’s. Maak je de juiste afweging
tussen de belangen die er spelen en kun
je jezelf daarbij recht in de ogen kijken?
Kun je draagvlak creëren, met het
volle vertrouwen van medewerkers en
collega’s? Ben je inspirerend, verbind je
de maatschappelijke ontwikkelingen aan
jouw leiderschap? Heeft je werk een
blijvend effect? Leiderschap doe je er
niet even bij, het is a way of living.
De verrassende inzichten in dit boek kunnen
voor u de zoektocht betekenen naar
de inhoud van uw moreel leiderschap.
Verschillende onderwijsinstellingen
hebben het al besteld als kerstcadeau
voor hun (leidinggevend) personeel.
Misschien ook een idee voor u?
Het boek kost € 22,95.
U kunt het bestellen via
www.besturenraad.nl,
of bel 070 348 11 48.
U kunt vanaf nu de cd-rom met het functiewaarderingsprogramma FUWA-PO 2006 bestel-
len bij de Besturenraad. FUWA-PO is een systeem om in uw organisatie functies
te beschrijven en te waarderen die afwijken van de normfuncties. U kunt daarvoor gebruik
maken van de ingebouwde tekstverwerker en 29 voorbeeldfuncties. Het waarderen
van functies moet gebeuren door iemand die gecertificeerd is door de Stichting
Personeelsinstrumenten Onderwijs (SPO). Als u deze expertise niet in huis heeft, kunt u
daarvoor een beroep doen op onze adviseurs.
De cd-rom met het programma FUWA-PO is vooral bruikbaar voor onderwijsinstellingen
met veel (organisatie-specifieke) functies die afwijken van de normfuncties.
Voor bestellen en meer informatie kunt u terecht op onze site, www.besturenraad.nl.
Wilt u meer weten? Neem dan contact op met Piet-Hein Mees, telefoon: 070 348 11 48,
e-mail: phmees@besturenraad.nl.
Op weg naar een eigen
systeem voor kwaliteitszorg
Op 18 oktober vindt de startbijeenkomst plaats van de cursus
‘Op weg naar een eigen systeem voor kwaliteitszorg’. Deze
bijeenkomst is voor directeuren die willen beginnen met de
ontwikkeling van een eigen systeem voor kwaliteitszorg. Ook
uw uitdagingen, vragen en aarzelingen rondom kwaliteitszorg
komen aan de orde.
Na de startbijeenkomst kunt u overwegen of u deelneemt aan
het vervolgtraject.
Kijk voor meer informatie op
www.besturenraad.nl>po>cursussen.
Of neem contact op met Anneke de Wolff,
e-mail: adewolff@besturenraad.nl, telefoon 070 348 11 48.

U heeft hem vast al gezien: de opleidingenbrochure van de Vliet
Academie van de Besturenraad. De Vliet Academie is ons nieuwe
opleidingsinstituut, waar we leergangen en cursussen aanbieden voor
bestuur, management en schoolleiders van alle sectoren in het
christelijk onderwijs. Dynamisch leren staat voorop en komt tot uitdrukking
in de combinatie van een persoonlijke aanpak, werkplekleren,
coaching en aansluiting bij de identiteit van uw onderwijsinstelling.
In het najaar bieden we de leergang Directieleden primair onderwijs aan,
die in oktober van start gaat. Hierin werkt u aan een doorgaande lijn van
strategisch beleid tot het realiseren van goed onderwijs in de klas.
De kernelementen van de Vliet Academie: inspiratie, leiderschap, uw
maatschappelijke taak en persoonlijke aanpak, zijn door de leergang
verweven. Meer informatie vindt u op www.vlietacademie.nl, of mail naar
Ouko Beuving, obeuving@besturenraad.nl.
Bent u bovenschools en meerschools directeur en wilt u verder groeien
in professioneel leiderschap? Volg dan de achtdaagse leergang
DVD over het godsdienstig en
humanistisch vormingsonderwijs
De Besturenraad heeft in samenwerking met twaalf andere organisaties
een dvd geproduceerd over het godsdienstig en humanistisch vormings-
onderwijs op openbare scholen. U ziet fragmenten van lessen vanuit
christelijk, humanistisch en islamitisch perspectief. Ook ouders, leerkrachten
en directeuren komen in het tien minuten durende filmpje aan
het woord. De dvd is heel geschikt om als voorlichtingsmateriaal te
gebruiken op scholen. Met name ouders die overwegen hun kind in te
schrijven voor dit facultatieve onderwijs hebben er baat bij. Maar het geeft
ook gemeentebesturen en andere subsidiërende instellingen een goed
beeld van wat dit onderwijs inhoudt.
In het project Duurzaam Godsdienstig en Humanistisch Vormingsonderwijs
werken samen: het CIO (Interkerkelijk Contact in Overheidszaken,
22 kerkgenootschappen, voorzitter en woordvoerder van het project),
OCNV, AOb, VOS-ABB, VBS, VOO, het Contactorgaan Bevordering
Openbaar Onderwijs (CBOO), het Humanistisch Vormingsonderwijs,
de Landelijke Vereniging Humanistisch Vormingsonderwijs, het
Interkerkelijk Overleg in Schoolzaken (IKOS), de Islamitische
Besturenorganisatie (ISBO), het Contactorgaan Moslims en Overheid
(CMO), het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK), NKSR en de
Besturenraad (projectleiding).
De dertien organisaties werken samen aan de uitwerking van de
bekwaamheidseisen van de wet Beroepen in het Onderwijs (2004).
Leerkrachten die het godsdienstig en humanistisch vormingsonderwijs
verzorgen moeten namelijk binnenkort voldoen aan de eisen die deze wet
stelt.
U kunt de dvd bij ons bestellen voor € 5,- via 070 348 1148. Of mail naar
alg@besturenraad.nl.
Bovenschools management primair onderwijs. Scholing, reflectie,
onderlinge uitwisseling en oefening – alle ingrediënten die nodig zijn voor
de ontwikkeling van professioneel leiderschap komen in de leergang aan
bod. Uiteraard herkent u de aanpak van de Vliet Academie. De leergang
start in november. Mail naar Anneke de Wolff, adewolff@besturenraad.nl,
voor meer informatie.
Wilt u meer weten over de Vliet Academie, de te starten leergangen en
cursussen of wilt u de opleidingenbrochure bestellen? Ga dan naar
www.vlietacademie.nl, of bel Yvonne van der Spek, 070 348 12 54.
Belangstelling voor de Leraren Bijbel?
De eerste oplage van de Leraren Bijbel is uitverkocht. In twee maanden
tijd hebben scholen 10.000 Leraren Bijbels aangeschaft. Was u daar
niet bij, dan kunt u tot eind oktober kenbaar maken of u belangstelling
heeft dat alsnog te doen. De Leraren Bijbel is een bijbel in de nieuwe
vertaling, met katernen die een thematische leeswijzer bevatten en
suggesties voor gebruik. De uitgave is geschikt voor po, vo, bve en hbo.
Bij voldoende belangstelling laten we een nieuwe oplage drukken.
Uw belangstelling maakt u kenbaar door een mailtje te sturen met het
aantal bijbels naar Belinda van der Harst (bvdharst@besturenraad.nl)
of te bellen met 070 348 12 24.
Als er een tweede oplage
komt, dan laten we u dit
in november 2006 weten
via site en nieuwsbrief.
29

A G E N D A
BIJEENKOMSTEN BESTURENRAAD SEPTEMBER/OKTOBER 2006
DATUM ACTIVITEIT DOELGROEP PLAATS CONTACTPERSOON
12-09-06 NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS UTRECHT PO ALMERE C. RHEBERGEN
12-09-06 NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS NOORD-GELDERLAND/FLEVOLAND PO HULSHORST C. RHEBERGEN
19-09-06 NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS MIDDEN/ZUID GELDERLAND PO HEERDE C. RHEBERGEN
19-09-06 NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS ZUID HOLLAND PO VOORHOUT O. BEUVING
20-09-06 STARTBIJEENKOMST ‘OP WEG NAAR EEN EIGEN SYSTEEM VOOR KWALITEITSZORG’ PO UTRECHT A. DE WOLFF
21-09-06 NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS Z.HOLLAND ZUID/OOST, ZEELAND, W.BRABANT PO BERGEN OP ZOOM H. BRUGGEMAN
25-09-06 NETWERK TOEZICHTHOUDERS EN HUN BESTUURDERS VO VOORBURG H. KLIFMAN, P. GROENEVELD
26-09-06 NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS NOORD HOLLAND PO HOOFDDORP O. BEUVING
26-09-06 NETWERK BESTUREN MET ÉÉN OF ENKELE SCHOLEN NOORD HOLLAND PO HOOFDDORP O. BEUVING
4-10/6-10-06 CONFERENTIE ‘SCHOOLLEIDER WORDEN EN BLIJVEN’ PO ZWOLLE K. JANSEN
9-10-06 CONFERENTIE CARVER BESTUURLIJKE VERNIEUWING PO/VO/BVE/HO BREUKELEN H. VAN RAVESTEIN
10-10-06 NETWERK SPECIAAL ONDERWIJS SO UTRECHT E. VAN BOKHORST
10-10-06 NETWERK TOPMANAGEMENT VO VO UTRECHT H. KLIFMAN, H. KROS
11-10-06 CONFERENTIE SAMENWERKING TUSSEN PO EN VO PO, VO UTRECHT H. BRUGGEMAN, E. DEES
12-10-06 P&O NETWERK VO UTRECHT B. VAN DER PLAS
19-10-06 BIJEENKOMST FASE 4 LUMPSUM G. WOLTHERS
31-10-06 BESTURENRAADCONFERENTIE: MOREEL LEIDERSCHAP PO/VO/BVE/HO G. HUIS
MEER INFORMATIE? BEL MET 070 348 11 48.
S E R V I C E
POSTADRES
Postbus 907, 2270 AX Voorburg
BEZOEKADRES
Oosteinde 114, Voorburg
telefoon: 070 348 11 48
fax: 070 382 12 01
www.besturenraad.nl
RELATIEMANAGERS PO
Scholen in het primair onderwijs kunnen voor
informatie terecht bij de adviseur in
hun eigen regio.
CENTRAAL SECRETARIAAT,
telefoon: 070 348 11 81,
e-mail: sjansen@besturenraad.nl
REGIO ZUID-HOLLAND ZUID/OOST, ZEELAND,
NOORD-BRABANT,LIMBURG
Hans Bruggeman
telefoon: 078 654 00 25
fax: 078 654 00 26
e-mail: hbruggeman@besturenraad.nl
SBM DIGITAAL
De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand
downloaden van onze site. Maakt u gebruik
van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron
vermelden?
BESTELLINGEN
telefoon: 070 348 11 48
fax: 070 382 12 01
e-mail alg@besturenraad.nl
www.besturenraad.nl > po/vo/bve/ho >
producten bestellen
REGIO NOORD-HOLLAND, ZUID-HOLLAND WEST/MIDDEN
Ouko Beuving
telefoon: 023 557 79 23
fax: 023 557 79 24
e-mail: obeuving@besturenraad.nl
REGIO GELDERLAND,UTRECHT, FLEVOLAND
Carla Rhebergen
telefoon: 0318 64 30 50
fax: 0318 64 03 12
e-mail: crhebergen@besturenraad.nl
REGIO GRONINGEN, FRIESLAND, DRENTHE, OVERIJSSEL
Wob van Beek
telefoon: 0522 46 44 03
fax: 0522 46 49 94
e-mail: wvanbeek@besturenraad.nl
DIGITALE NIEUWSBRIEF
Wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief
met het laatste nieuws uit het onderwijsveld
en uit onze organisatie. Via onze homepage
kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief
opgeven.
HELPDESK
telefoon: 070 348 12 80
ma t/m vrij: 9.00 – 17.00 uur
e-mail: helpdesk@besturenraad.nl
RELATIEMANAGERS VO, BVE EN HO
Scholen in het voortgezet onderwijs kunnen
voor informatie contact opnemen met onze
adviseurs.
VO:
Kees Jansen,
e-mail: kjansen@besturenraad.nl
Harm Jan Luth,
e-mail: hjluth@besturenraad.nl
BVE/HBO/WO:
Marianne Beelaerts,
e-mail: mbeelaerts@besturenraad.nl
Swier Frouws,
e-mail: sfrouws@besturenraad.nl
HBO/WO:
Marcel Bos,
e-mail: mlbos@besturenraad.nl
PRODUCTEN EN DIENSTEN
Op onze website treft u steeds de meest
actuele gegevens over onze producten, cursussen
en diensten. Bovendien vindt u bij
‘producten downloaden’ handige modellen
op alle beleidsterreinen.

WIJ ONDERSTEUNEN U BIJ LUMPSUM
Heeft u vragen of wilt u de gratis brochure aanvragen,
bel dan 070 348 11 48

FairFlex_adv_SBM 23-05-2006 16:13 Pagina 1
Flexibele Formatie?
FairFlex Onderwijs biedt u de oplossing voor:
- vervangingsvacatures
- reguliere vacatures
- spoedvacatures
- payrolling (verloning van uw eigen kandidaat)
FairFlex is gespecialiseerd in de bemiddeling
van bevoegde leraren.
Bel voor meer informatie 0522 - 238 810
of e-mail naar info@fairflex.nl.
www.fairflex.nl
WERVING & SELECTIE
DETACHEREN & UITZENDEN
PAYROLLING
Arbeidsbemiddeling
voor leraren
Lid van de ABU, Algemene Bond Uitzendondernemingen | Aangesloten bij de SFT, Stichting Financiële Toetsing