Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen - Taalunieversum

44
Hoewel de meeste leeslijsten vooral recente literatuur suggereren – ruim 55% van de gesuggereerde
werken op een gemiddelde leeslijst is verschenen tussen 1991 en vandaag – is er ook ruimte voor ‘oudere’
literaire werken (inclusief literatuur van voor 1900). Daarnaast wordt gestreefd naar een evenwicht
tussen oorspronkelijk Nederlandstalige literatuur en (vertalingen van) werken uit de wereldliteratuur.
Ook wat de verhouding tussen het aantal Nederlandse en Vlaamse auteurs op de leeslijst betreft, is er
een relatief evenwicht. Bovendien wordt gepoogd om leeslijsten samen te stellen met een breed spectrum
aan literaire genres. Opvallend is echter de grote afwezigheid van toneelteksten en poëzie. Uit het
onderzoek van Segers blijkt immers dat ze samen nauwelijks 2% van het aanbod van een gemiddelde
leeslijst vertegenwoordigen. Ook blijkt slechts een beperkte groep leraren adolescentromans en nonfictie
op te nemen in de leeslijst voor de derde graad van het algemeen secundair onderwijs 33 .
De samenstelling van de leeslijsten gebeurt grotendeels op basis van de persoonlijke voorkeuren van de
leraar. Wat hij zelf leuk vond, maakt dan ook veel kans om opgenomen te worden in de leeslijst. Bovendien
laten leraren zich vaak verleiden om boeken op te nemen die bekroond zijn met een literaire prijs (bv. de
Inktaap, de AKO Literatuurprijs, de Libris Literatuurprijs, de Gouden Uil, etc.) of die positief onthaald
worden in de vakliteratuur. Verder laten leraren zich inspireren door bestsellerlijsten of door boeken top
10’s. Ook speciale acties van uitgeverijen kunnen ervoor zorgen dat bepaalde literaire werken deel uitmaken
van de leeslijst (Segers, 2008: 52). Een bekend voorbeeld is ‘Boekentoppers’, een actie van uitgeverij Van
In waarbij een pakket van 5 boeken verkocht wordt voor de prijs van één (zie: www.boekentoppers.be).
Dankzij het onderzoek van Segers hebben we dus een vrij concreet beeld van het verplichte literaire
lezen in de derde graad van het aso 34 . Soortgelijke informatie voor de eerste graad (zowel voor de
A-stroom als voor de B-stroom), voor de tweede graad van het aso, het tso, het kso en het bso en
voor de derde graad van het tso, kso en het bso is voorlopig niet voorhanden. Wat we wel weten is
dat er steeds meer initiatieven ontstaan die tot doel hebben leraren te ondersteunen bij het samen -
stellen van hun leeslijst. Zo publiceert het Provinciaal Steunpunt voor Limburgse Bibliotheken
(http://www1.limburg.be/lezen/) sinds 2000 jaarlijks een lijst met leessuggesties voor de klas. De lijst
ambieert een quasi exhaustief beeld te geven van welke literaire werken het afgelopen jaar verschenen
die de moeite waard zijn om op te nemen in de leeslijsten van het secundair onderwijs. Per graad wordt
een overzicht aangeboden van titels en auteurs. Aan de verschillende literaire werken worden bovendien
inhoudelijke labels toegekend. De leeslijst wordt in de eerste plaats samengesteld als leidraad voor
leerkrachten Nederlands van de eerste en de tweede graad van het secundair onderwijs. Maar ook voor
de derde graad worden een reeks titels geselecteerd. Het doel van de publicatie is om leerkrachten te
motiveren om hun leeslijsten jaarlijks aan te vullen met actuele literatuur en om jongeren op die manier
leuke, actuele boeken aan te bieden. Daarnaast zijn er nog de ‘Fahrenheit451-keuze’, een jaarlijkse
selectie van vijf boeken voor het tso en het bso en ‘de Leeslijst’, een keuze van 12 boeken, bestemd voor
de 3e graad van het aso.
8. Verenigingen, tijdschriften, platforms, nascholing en overige initiatieven
8.1 Vakverenigingen en organisaties
In Vlaanderen zijn er geen verenigingen/organisaties die zich exclusief bezighouden met het literatuuronderwijs
Nederlands. Wel zijn er een aantal verenigingen/organisaties waarbinnen literatuuronderwijs
een van de topics is waar aandacht aan wordt besteed:
• VON (Vereniging voor het Onderwijs Nederlands): http://www.von.be
• NDN (Netwerk Didactiek Nederlands) – oud-VVM (Vereniging voor Vlaamse Moedertaaldidactici):
http://www.netdidned.be
• HSN (Stichting Conferenties Het Schoolvak Nederlands): http://www.hetschoolvaknederlands.org
33. Het genre van de adolescentenroman is bijzonder omstreden binnen het leesrepertoire voor leerlingen van de derde graad van het
algemeen secundair onderwijs. Het kernpunt in de discussie is de vraag of het literatuuronderwijs in de derde graad de volledige
overstap moet maken naar de volwassenenliteratuur. Ook wanneer we de leerplannen van de verschillende koepels erop nakijken,
blijkt geen eensgezindheid. Enkel in het leerplan voor de 3e graad van het secundair onderwijs van de VVKSO wordt adolescentenliteratuur
expliciet vermeld.
34. Toch lijkt het ons van belang om voldoende genuanceerd met de onderzoeksresultaten om te gaan. Het onderzoek is immers gebaseerd
op een inhoudsanalyse van 27 leeslijsten waar (momenteel) effectief gebruik van wordt gemaakt in het secundair onderwijs en
op de uitkomsten van een online enquête die door 232 leerkrachten werd ingevuld. Het spreekt voor zich dat een analyse van slechts
27 leeslijsten niet volstaat om een voldoende representatief beeld te geven van wat leerlingen lezen in het kader van literatuuronderwijs.
Bovendien werd de online enquête grotendeels ingevuld door leraren uit het katholieke onderwijs, waardoor eventuele correcties
vanuit het gemeenschapsonderwijs, het staatsonderwijs of het provinciaal onderwijs ontbreken. Desalniettemin verschaft
het onderzoek van Segers ons interessante informatie over het lezen in de derde graad van het aso binnen en buiten de school en een
waardevolle indicatie van de samenstelling van leeslijsten.
Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen. Een stand van zaken