'Kennis is macht, doch meer dan kennis is karakter' - Politieacademie

tot een van zijn speerpunten. In zijn statuten beloofde de bond plechtig zich
te zullen inzetten voor de verbetering en de verheffing van de stand van de
politieman. Die doelstelling kon onder meer worden bereikt door de politie
op te leiden en verder te professionaliseren. Meer concreet wilde de bond
zich toeleggen op de “verbreiding van meerdere kennis van het Politievak,
bij de politie zelve en bij het publiek”. Onderwijs was in dit opzicht niet alleen
een belangrijk instrument voor de verspreiding van vakkennis, maar had
ook tot doel de relatie met de burger te verbeteren.
De bond vond dat scholing van de politie in eerste instantie een verantwoordelijkheid
was van de rijksoverheid. Van meet af aan streefde de bond
naar een wettelijke regeling van de politiezorg, die niet alleen meer eenheid
in het versnipperde politiebestel moest aanbrengen, maar ook het politieonderwijs
moest regelen. Net als in andere landen zou de regering politiescholen
moeten opzetten. Het bevreemdde de bond ook dat de regering zich wel
op andere terreinen met het onderwijs bemoeide. Genoemd werden onder
meer het militair en het agrarisch onderwijs en de cursussen voor douanebeambten
en gemeentesecretarissen. Toen de regering aan het einde van
de negentiende eeuw aangaf dat zij het politieonderwijs niet als rijkstaak
beschouwde maar als die van de gemeenten, besloot de ANPB zelf het heft
in handen te nemen.
In 1900 organiseerde de bond voor het eerst het bondsexamen. Wie
slaagde, kreeg het Politiediploma uitgereikt. De examenstof omvatte weten
regelgeving en het schrijven van een proces-verbaal. Het Politiediploma
groeide uit tot een waar succesnummer. Tussen 1900 en 1940 namen meer
dan 15.000 politiemensen aan het examen deel, dat tweemaal per jaar op
verschillende plekken in het land werd afgenomen. Velen deden dit op
vrijwillige basis (wat de individuele behoefte aan kennis nog maar eens aantoonde).
Ook de gemeenten reageerden enthousiast en begonnen deelname
aan het examen te stimuleren. Gediplomeerde agenten kregen een toe-
lage op hun salaris. Steeds meer gemeenten stelden ook het bezit van een
diploma als eis voor nieuw personeel. Het departement van Justitie steunde
het bondsexamen met een kleine subsidie.
Het bondsexamen zette aan tot meer professionalisering. Schriftelijke
cursussen ter voorbereiding op het examen schoten als paddenstoelen uit de
grond. Het beroemde leerboek van Stapel en De Koning (beiden toen nog
werkzaam als inspecteur bij de politie en beiden lid van een examencommissie)
heeft hier zijn oorsprong, maar er verschenen in deze tijd tientallen van
dit soort inleidingen. Politiemensen en onderwijzers organiseerden thuis “tussen
de schuifdeuren” cursussen en verdienden zo een centje bij. In Rotterdam
en Amsterdam werden de gemeentelijke korpsopleidingen vernieuwd
en uitgebreid met speciale opsporingscursussen, die waren afgestemd op de
laatste internationale ontwikkelingen op recherchegebied. In 1908 organiseerde
de Bond van Inspecteurs van Gemeentepolitie in Nederland het eerste
inspecteurexamen.
Gezien deze ontwikkeling waren de eerste twee decennia van de twintigste
eeuw zonder enige twijfel een vruchtbare periode voor het politieonderwijs.
Maar het was vooral een periode van zelfredzaamheid. Door particulier initiatief
en inzet van de gemeenten werd het Nederlandse politiepersoneel op
een hoger peil gebracht. De centrale overheid was slechts toeschouwer.
Een nadeel was echter dat de kwaliteit van al deze onderwijsinitiatieven
niet gegarandeerd was en ook niet werd gecontroleerd. Dat was de belangrijkste
uitkomst van een landelijke enquête die de ANPB in 1917 organiseerde
naar de stand van het politieonderwijs. Leerplannen ontbraken, cursussen
duurden te kort en de nadruk lag veel te veel op wetskennis. Aan andere
vaardigheden werd nauwelijks aandacht besteed.
Op grond van zijn bevindingen drong de ANPB er bij de regering op aan
om het initiatief te nemen. Toen ook ditmaal de bond nul op het rekest
8 9