DE OPKOMST DER AMSTERDAMSE HAVEN - theobakker.net

De opkomst der Amsterdamse haven
I. DE HAVEN VÓÓR DE 16 e EEUW
DE ONTWIKKELING DER STAD
Evenmin als over de vestiging en opkomst van Amsterdam in
de aanvang iets met zekerheid bekend is, kan over de oudste
inrichting van de haven veel worden gezegd. Ongetwijfeld zal
de brede Amstelmonding en ook de rede op het IJ al in de tijden
der eerste nederzetting van bewoners als scheepsligplaats
dienst hebben gedaan. Op de belangwekkende vraag of de
zeedijk, die de Zuidelijken IJ-oever van ouds beschermde, bij
de Amstelmonding landwaarts inboog, om met twee sluizen
ter plaatse van de Middeldam zijn weg te vervolgen, dan wel
volgens de richting van de Nieuwe Brug de Amstelmonding
met een sluis zal hebben afgesloten 1 zal hier niet worden ingegaan.
Is de laatste veronderstelling juist, dan heeft de latere
verlegging van deze sluis een belangrijk eind stroomopwaarts,
gepaard met nieuwe dijkaanleg, wellicht de betekenis
gehad van het vormen van een ruime scheepsligplaats, een
vermoedelijke oudste havenaanleg. Een tweede vraag die hier
onopgelost zal blijven is, of de sterke inbuiging die de zeedijk
beoosten de Amstelmond vertoont ter plaatse een belangrijk
stuk oeverland buitendijks latende en een ruime inham of
waal omsluitende aan een vroegere dijkbreuk, dan wel aan de
natuurlijke bodemgesteldheid moet worden toegeschreven.
Als vaststaand kan worden aangenomen, dat de opkomst van
de stad nauw verwant is aan de ontwikkeling van de scheepvaart
en al in het midden van de 13 e eeuw blijkt, dat de grootst
1 C.G. ‘t Hooft, Het ontstaan van Amsterdam
bekende zeeschepen van uit Amsterdam de Oostzee bevoeren.
De bekende beslaglegging op een Amstellandse kogge
door de Lubeckers in 1247 2 is daarvoor een sterk bewijs. Bovendien
bezaten Amsterdamse kooplieden in 1277 3 een door
de Aartsbisschop van Riga verleend privilege van tolvrijdom
en bescherming in Lijfland, zodat in die tijden de vaart daar
voor haar van belang geweest moet zijn. De tolvrijheid der
stad in het land van Vollenhove dateert, zoals blijkt uit een in
1475 daarover gevoerde briefwisseling, uit het midden der 13 e
eeuw. In 1275 verkreeg Amsterdam van Graaf Floris V, als
schadeloosstelling voor geleden onrecht, het recht van tolvrij
varen in het Graafschap Holland, waarmee de opbloei van de
handel van de jonge koopstad bijzonder gebaat zou blijken.
In de 14 e eeuw ging de stad met grote sprongen vooruit en al
spoedig na het verlenen van stadsrechten – in 1342 – trad zij
tegelijk met 7 andere Hollandse steden in 1367 tot de Hanze
toe, waardoor zij op één lijn kwam te staan met Holland’s
eerste koopstad, het rijke en machtige Dordrecht. Een jaar
later werd aan Amsterdam, samen met Enkhuizen en Wieringen,
door Koning Albrecht van Zweden het recht gegeven
op Schonen een handelskolonie (Vitte) te vestigen, met de bevoegdheid
daar een eigen voogd te benoemen 4 , een recht dat
meerdere steden van deze gewesten al bezaten, en dat voor
de haringhandel van groot belang was. Ook vrijheid van handel
in Denemarken en Zweden werd toen eveneens verleend.
Deze nederzettingen op de Zweedse kust waren echter voor
2 J. ter Gouw, Geschiedenis van Amsterdam, dl. I, p.95
3 Handvesten van Amsterdam I, p.62 e.v.
4 Ibidem, p.51
2