Samen speuren - Leids Universiteits Fonds

IN HET TEKEN VAN CAPRICORNUS
in de dagen van woesj wonder en zing woonden zij
als grijnzende goden
onder ons en gingen immens waar het luimde op
onmenselijke voet
gelaarsd en zij aten van zon dronken regen
seizoenen
uit barstende bekers van dorstige aarde boerden
orkanen
over breekbare aarde en zij lachten donderend
schuddebuikende bergen over ons uit met de
knuisten schallend op tafel
en schichtig wij adoreerden hun bliksemende blik
en broekpissend
wij vereerden hun kwade dronk over bange
nachten
wachten op hun thuiskomst en rillend wij
aanbaden
hun onverschil en koel bloedige straffing in
willekeur als een wrede liefde
boogschutterend dolend half mens half dier
onder hun loden luchten
dat wij fluisterden bij de vuren hun verhalen als
geheime namen
van dreiging en wonder die waaien als kwade wind
door de wouden
en elke dag was van bang was een dag van wonder
want hoe we ook tekenden de vlucht voor linkse
en rechtse vogels
hoe het kalfshart ook lilde in onze vragende
handen
tot bedelnap verkrampt en hoe we ook krom
van offers kropen
en zongen voor hun hoge beelden
zij deden bomen sterven in de herfst
dorden de velden smoorden voorjaar in sneeuw
hoosden honger en sloegen brand in hutten
bliezen geelzucht
in zonen mergelden vee met zwerende
monden lachten
onze dijken uit verkrachtten onze dochters
met driedaagse koorts dus moesten zij sterven
dus moesten zij sterven hoe hoog zij ook liepen
zij moesten
sterven dus moesten wij worden als zij
en wij stalen hun vuur demonteerden hun
klokken monsterden
hun laden plozen hun plannen maten hun vingers
verstrikten hun bliksem in koperen draden
vonden het poeder
van hun donder en wij verplaatsen hun bergen
telden hun sterren
vertrapten hun maan dolven hun goud verhieven
ons op vleugels
wij splitsten hun atomen maakten een schaap uit
klei naaiden
een oor op een muis luisterden hen af in
ultraviolette frequenties
lazen hun wetten om ze te breken braken
hun licht
in zeven regenbogen determineerden hun
gewassen leerden de talen
van dieren maakten zwavel uit zoutzuur en
zilver uit zink
ontwarden hun tongen en leerden hun
verleden lezen
en wij leerden wolken maken en zo snel te gaan
als zij
smeerden hun ziekten achter glas en leerden zo
snel te doden als zij
en daar staan we nu steenbok hoog op een kale
berg kosmos
geheel de onze en we weten het getal van lover
van de korrels op het strand en we weten hoe de
wind waait
op de derde dag en de dagen zijn dagen van
daverend dagen
gaan wij gelaarsd over gebarsten aarde op
onmenselijke voet
en keren de loop van rivieren om te drinken uit
bokalen van beton
drinken wij schuddebuikend om elkaar onze
eigen wereld
in bergen over elkaar uit en terwijl wij onze
eigen branden filmen
trachten bleke lippen oude zang en namen om te
fluisteren bij het vuur
sturen wij pasfoto’s van onszelf in goud naar
verre sterren
bellen wij op naar de melkweg zoeken wij zin in
vergeten gebaren
in wonder woesj en zing in een waterig teken
zoeken wij hen
en toen wij eindelijk huilden brak er onweer los
boven de stad
Ilja Leonard Pfeijffer
Ilja Leonard Pfeijffer studeerde klassieke talen in Leiden. Hij promoveerde er op het werk van Pindarus en werkte
enige jaren als universitair docent. In 1998 debuteerde hij als dichter. Zijn debuutbundel werd bekroond met de
C. Buddingh’-prijs 1999 en zijn debuutroman won in 2002 de Anton Wachterprijs. Momenteel werkt hij full time als
auteur. Het bovenstaande gedicht wordt in deze Leidraad voor het eerst gepubliceerd.
Alumni magazine van de Universiteit Leiden JANUARI 2004
leidraad 01/04
Samen speuren

Inhoud
Wie: Ronald Breugelmans (1943)
Wanneer: Promoveerde op 20 november
bij prof. dr. A. Hamliton
Waarom: Eeuwenlang heeft de Leidse
zeventiende-eeuwse drukker en uitgever
Joannes Maire (1576?-1667) in de schaduw
gestaan van bekendere collega’s als
Plantijn, Raphelengius en Elsevier.
Volgens Breugelmans is dat onterecht.
Maire leverde boeken af die zowel
inhoudelijk als als object van hoge kwaliteit
waren. Daarom besloot
Breugelmans de geschiedenis van de uitgever
en een zo compleet mogelijke
bibliografie te produceren.
Waar: Breugelmans was jarenlang conservator
van de westerse handschriften
in de Leidse Universiteitsbibliotheek.
Daar deed hij een groot deel van zijn
onderzoek naar Maire. Verder speurde
hij over de hele wereld naar boeken van
2
uitgever. Hij vond ze van Frankrijk tot
Japan en van Zweden tot Hongarije.
Wat: Maire was al sinds 1603 als uitgever
en boekverkoper actief en ging
vanaf 1626 ook zelf drukken. Hij bleek
een goede neus voor auteurs te hebben,
want de eerste twee werken die hij drukte
waren van de jonge Daniël Heinsius,
een rijzende ster in Leiden. Hij zou één
van de belangrijkste wetenschappers van
zijn tijd worden. Ook na dit debuut zou
Maire er in slagen goed geld te verdienen
met het uitgeven van zowel
wetenschappelijk als commercieel
interessant werk. Breugelmans is er in
geslaagd 527 boeken van de Leidse
drukker te traceren en denkt daarmee
de bibliografie voor 90 procent compleet
te hebben.(BF)
R. Breugelmans: Fac et Spera. Joannes
Maire: Publisher, Printer and Bookseller in
Leiden, 1603-1657.
Etalage
Bewegende atomen gefilmd
November 2003 - Joost Frenken, hoogleraar grensvlakfysica, is
er met zijn onderzoeksgroep voor het eerst in geslaagd de
beweging van individuele atomen te filmen. De nieuwe videoscanningmicroscoop
van het Leids Instituut voor Onderzoek
in de Natuurkunde kan 200 beelden per seconde garanderen,
terwijl de afzonderlijke atomen zichtbaar blijven. Een televisie
haalt er vijftig. Frenken maakte zo opnamen van goudatomen
die opdampen en neerslaan op een goudoppervlak, in lagen
van een atoom dik. De techniek maakt het mogelijk geheel
nieuwe onderdelen van de fundamentele natuurkunde te
onderzoeken. Ook zal hij worden gebruikt om biologische processen
te volgen. Informatie: www.physics.leidenuniv.nl/sections/cm/ip
Marcusevangelie niet in Rome
geschreven
Het Evangelie van Marcus, het oudst bekende evangelie, blijkt
niet, zoals de traditie wil, te zijn geschreven in Rome als resumé
van de prediking van de apostel Petrus. In haar proefschrift
betoogt theologe H.N. Roskam dat het Marcusevangelie
was bestemd voor een christelijke gemeente in
Galilea in de jaren zeventig van de eerste eeuw na Christus, als
reactie op de vervolging van Galilese christenen door locale
joodse en Romeinse overheden. De auteur laat zien dat
Marcus' portrettering van Jezus in de eerste plaats bedoeld is
om de reden voor deze vervolging, de vermeende anti-
Romeinse gezindheid van de christenen, te ontkrachten.
H. N. Roskam: The purpose of the gospel of Mark in its
historical and social context, promotie 13 november 2003,
promotor was prof. dr H.J. de Jonge.
Rugvin als vingerafdruk
Op 13 en 14 november 2003 presenteerde het Centrum voor
Milieuwetenschappen Leiden een demo van een grote
Europese database met meer dan 15.000 gedigitaliseerde foto’s
van walvisachtigen (walvissen, dolfijnen en bruinvissen). Dit
systeem is gebaseerd op het gegeven dat individuele dieren herkenbaar
zijn aan hun rugvin, staart, of de patronen op hun
lichaam. Door foto-identificatie kunnen we te weten komen
hoe het met de populatie van een soort is gesteld binnen een
bepaald gebied, onontbeerlijke kennis voor het in stand
houden van een duurzaam marien ecosysteem. Het project
heet Europhlukes (een fluke is de staartvin van een potvis) en
wordt uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie.
Informatie: www.europhlukes.net
Oercluster van sterrenstelsels
opgespoord
Effectief samenspel van twee van de meest geavanceerde observatoria
ter wereld, de Very Large Telescope (VLT) in Chili en de
Hubble Ruimte Telescoop (HST), heeft bewijzen opgeleverd
dat clusters van sterrenstelsels al in aanbouw waren toen het
heelal nog maar 10 procent van z’n huidige leeftijd had. Een
proto-cluster op de recordafstand van ongeveer 12 miljard
lichtjaar is de vroegste voorouder van de hedendaagse clusters
die tot nu toe gevonden is. Dit resultaat werd 1 januari 2004
door George Miley en promovendus Roderik Overzier van de
Leidse Sterrewacht, samen met een groot aantal internationale
collega’s, gepubliceerd in Nature.
Ontdekkers van het Jaar
De faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen maakte op 5
januari 2004 de uitslag bekend van de verkiezing tot
Ontdekker van het Jaar 2003. Er werd zowel een publieksprijs
als een juryprijs uitgeloofd. De publieksprijs – meer dan 1200
medewerkers en studenten van de faculteit brachten hun stem
uit - ging naar de Indiase postdoc Alia. Zij kreeg hem voor
haar werk aan het aminozuur proline als potentieel geneesmiddel
tegen allerlei door zuurstof veroorzaakte ouderdomskwalen.
De juryprijs werd toegekend aan atoomspeurder Bas
Hendriksen – uit de groep van Joost Frenken - voor zijn baanbrekend
onderzoek aan katalytisch actieve oppervlakken.
Life meets Science
3 december 2003 presenteerde het Leidse Kenniscluster de
prospectus ‘Leiden maakt werk van life sciences’ aan
J. Fransen, commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, en
aan mr. L.J. Brinkhorst, minister van Economische Zaken. In
het Leidse kenniscluster werken de Universiteit Leiden, de
gemeente Leiden, de bedrijven van het BioScience Park Leiden,
het Leids Universitair Medisch Centrum LUMC, TNO
Preventie en Gezondheid, museum Naturalis en de Kamer van
Koophandel Rijnmond samen met andere partners aan kennisontwikkeling,
kennisverspreiding en bedrijvigheid op het
gebied van de life sciences. Het kenniscluster heeft onlangs het
initiatief genomen voor een actieprogramma ‘Life meets
Science’.
Informatie: www.lifemeetsscience.nl
3

IN DEZE EDITIE DE MARE GING
4
2 INHOUD
Ronald Breugelmans deed onderzoek naar de
zeventiende-eeuwse drukker Joannes Maire
3 ETALAGE
Kort nieuws uit de Leidse wetenschap
5 MARE GING
Het belangrijkste uit de afgelopen nummers van Mare
6 CAMPUS DEN HAAG
Het succesverhaal van de Leidse dependance in de hofstad
9 SANDERIJN CELS
Op de zuip met een gastdocent
10 LIFE SCIENCE
De wetenschap achter het commerciële succes van de bio-bedrijven
15 JEUGDJOURNAAL
Onderzoek naar racisme
16 MODERNE VADERS
Meer onderzoek gewenst naar rol van papa bij opvoeding
18 STUDENT NU
De Hel van het Noorden
19 FOLKERT JENSMA
Hoofdredacteur NRC Handelsblad was voorzitter Catena
20 FSW ANNO 2003
Jongleren met het succes
22 NETWERKEN
Debatteren blijft ook na de studie leuk
23 CAMPAGNE VOOR LEIDEN
24 RAP 61
Het Leids Universiteits Fonds bericht
26 LEIDEN BIEDT AAN
28 GEDICHT
18
Colofon
Leidraad is een uitgave van de stichting Campagne voor
Leiden. Deze stichting is een samenwerkingsverband tussen
de Universiteit Leiden en het Leids Universiteits Fonds en werft
fondsen voor speciale, academische projecten.
UITGEVER LEIDRAAD
A.R. Neve, Campagne voor Leiden
BLADCONCEPT
Maters&Hermsen Journalistiek
HOOFDREDACTEUR
Bart Funnekotter (bart.funnekotter@mare.leidenuniv.nl)
VORMGEVING & PRODUKTIE
Roeland Segaar (Art director), Nanda Reinders (opmaak),
Kade 10 Communicatie bv, Leiden
FOTOGRAFIE
Marc de Haan,Taco van der Eb
MEDEWERKERS AAN DIT NUMMER
Thomas Blondeau, Sanderijn Cels, Jeroen van der Hee,
Dini Hogenelst, Hester van Santen, Hilje Papma, Ilja Pfeijffer,
Frank Provoost, Bruno van Wayenburg, Annette de Wolde
REDACTIERAAD
Piet van Sterkenburg (vz.), Peter Bodes,
Adriaan in ‘t Groen, John Kroes.
Stichting Campagne voor Leiden
Rapenburg 61. tel. 071-514 11 38.
Website: www.luf.nl
Op de cover: prof.dr. Huub de Groot.
9
Arjan Palstra
met zijn paling
Faculteit der Kunsten op
stoom
Met Leidens jongste faculteit gaat het
goed. De colleges van de faculteit der
Kunsten zijn inmiddels aan hun tweede
jaar begonnen. Ruim 250 studenten
reizen heen en weer tussen Den Haag
en Leiden. Decaan Frans de Ruiter: ‘We
komen handjes tekort om het allemaal
in juiste banen te leiden.’
(Mare 8, 30 oktober 2003)
Zes weken walvis
Student Bas Beekmans zeilde weken
over de Labradorzee, op zoek naar butskop-walvissen.
Het was een droomonderzoeksstage
voor de bioloog. ‘Toen
we de haven uitvoeren was het meteen
raak.’ Overdag werd er van vijf tot
negen naar walvissen en dolfijnen uitgekeken.
Zo gauw de butskoppen gesignaleerd
werden, was er werk aan de winkel.
‘Je moet zo veel mogelijk waarnemen:
foto’s maken, omstandigheden en
gedrag noteren. We namen ook huidmonsters:
met een pijltje dat je op de
walvis afschiet, en dat ongemerkt een
stukje huid afschaaft, dat je later weer
op moet vissen.’
(Mare 10, 13 november 2003)
Leidse aal laat zich kweken
De paling is een bedreigde vissoort
omdat hij zich niet in kwekerijen voortplant.
Leidse biologen is dat nu wel
gelukt. Onderzoeker Arjan Palstra: Ik
was net vier, vijf maanden aio en zat op
een zaterdagnacht te werken op mijn
lab in de Kaiserstraat. Toen ik onder de
microscoop naar de palingeitjes keek,
zag ik opeens een embryo met een kloppend
hartje.’ Een heilige graal voor viskwekers
en natuurbeschermers lijkt
binnen handbereik. Vanwege het onvermogen
om palingen uit kuit en hom op
te kweken, worden jonge palingen (glasaaltjes)
namelijk en masse voor de
Europese kusten weggevangen. Van de
oorspronkelijke palingstand is nog minder
dan tien procent over; op Europees
niveau wordt al overlegd om de glasaal-
vangst stil te leggen. Voor het
Nederlandse deel van de Noordzee geldt
al een verbod. Het Leids onderzoek zou
de visstand wellicht kunnen verbeteren.
(Mare 13, 4 december 2003)
Gezocht: heel veel
buitenlanders
Alleen door vergaande internationalisering
van het onderwijs kan de Leidse
universiteit zijn toppositie als researchuniversiteit
versterken. Vanaf 2011 moet
Leiden jaarlijks 1400 internationale
studenten meer dan nu binnenhalen.
Dat schrijft de Stuurgroep Onderwijs &
Internationalisering onder leiding van
rector magnificus Douwe Breimer. Een
in november verschenen eindrapport
bevat vele plannen om bovengenoemd
doel te bereiken. Zo dienen alle
master- en postdoctorale opleidingen zo
spoedig mogelijk Engelstalig worden.
Daarnaast moet de werving van buitenlandse
studenten professioneler en
intensiever. Hiervoor moet binnen een
jaar een nieuwe website worden opgezet.
Essentieel voor meer buitenlandse
studenten is verder dat de huisvesting
flink wordt verbeterd. Verder zijn goede
sportfaciliteiten van groot belang.
(Mare 11, 20 november 2003)
Baas LUMC: ‘Overheidsregels
negeren’
Het Leids Universitair Medisch
Centrum (LUMC) gaat overheidsregels
bewust naast zich neerleggen als die
niet zinvol zijn. Dat zegt voorzitter van
de raad van bestuur prof. dr. Onno
Buruma. Ook het LUMC wordt getroffen
door bezuinigingen. ‘Om die het
hoofd te bieden, is wel onder meer een
flinke deregulering voor nodig’, stelt
Buruma. ‘Daarom gaan we alle wetten
en regels kritisch bekijken en als een
regel niet zinvol is dan voeren we die
niet uit. Dat durf ik hier volmondig te
zeggen. Met onze positie als vooraanstaand
universitair medisch centrum
kunnen wij dat ook.’
(Mare 6, 9 oktober 2003)
5

Het succes van de Campus Den Haag
Leids bastion in de hofstad
Wat nog geen vijf jaar geleden begon als een kantoortje waar de telefoon nooit ging,
is inmiddels uitgegroeid tot een waar succesnummer. De Campus Den Haag van de
Leidse universiteit trekt jaarlijks vele tientallen nieuwe studenten. Directeur Jouke
de Vries: ‘We zullen nog verder groeien.’
BART Funnekotter
Zomaar een woensdagmiddag ergens in december op de
Campus Den Haag van de Leidse universiteit. In een bovenzaal
van het gebouw, gelegen op een steenworp afstand van het
Binnenhof, zit de crème de la crème van de Nederlandse biowetenschap
te wachten tot een presentatie gaat beginnen.
Maar niet alleen deze verzameling van Leidse en Delftse professoren
is aanwezig, ook een aantal ondernemers, de
Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, de burgemeester
van Leiden en de minister van Economische Zaken (de
laatste wat verlaat) zijn aangeschoven om de lancering van het
nieuwste Leidse initiatief op het gebied van de Life Sciences
mee te maken. Zo moeten de bedenkers van wat toen nog ‘De
Haagse Vestiging’ heette het voor ogen hebben gehad: een
dependance van de Leidse universiteit waar wetenschap, economie
en politiek elkaar ontmoeten.
De presentatie van die middag is wat je zou kunnen noemen
een ‘typisch Leidse’ gebeurtenis. Met een paar kwinkslagen
leidt de voorzitter van het Leidse college van bestuur de
sprekers in. Als een wetenschapper in zijn verhaal daarop
minister Brinkhorst, een Leids alumnus, vraagt toch eens
haast te maken met de deregulering van zijn bedrijfstak, gooit
deze onmiddellijk zijn voorbereide speech weg en belooft dat
nog in 2004 een interdepartementale werkgroep hieraan wat
zal gaan doen. Het Leidse netwerk op haar best.
De Haagse Vestiging, of Campus Den Haag, zoals de dependance
inmiddels door het leven gaat, is anno 2004 een groot
‘Bij ons studeren mensen die anders
niet naar Leiden kwamen’
succes. Het Leidse bastion in de hofstad is in de vijf jaar dat ze
bestaat uitgegroeid tot een belangrijk instituut dat onderwijs
verzorgt voor grote groepen studenten die anders nooit aan de
Leidse universiteit terecht waren gekomen. Directeur prof.dr.
Jouke de Vries, vanaf het begin bij het project berokken, herinnert
zich echter nog maar al te goed de koude start die er
gemaakt werd. ‘We begonnen in 1999 met drie mensen op een
klein kantoortje waar de telefoon nooit ging. Daar werd ik
echt heel erg zenuwachtig van. Ik ben toen maar mooie, gekke
CAMPUS DEN HAAG
Jouke de Vries, directeur
van de Campus Den Haag
dingen gaan doen, om te zorgen dat er toch iets gebeurde. We
hebben toen een serie winteravondlezingen georganiseerd,
waar bekende Leidse wetenschappers als Vincent Icke en Carlo
Beenakker optraden. Dat werd een daverend succes. Als je mij
diep in mijn hart kijkt, vind ik dat eigenlijk nog steeds het
leukste wat we hier gedaan hebben.’
Aan die pionierstijd kwam echter snel een einde. De Vries: ‘Ik
was begin 1999 door de toenmalige rector en collegevoorzitter,
Wagenaar en Vredevoogd, gevraagd of ik zin had om vorm te
geven aan het idee van een dependance van de Leidse universiteit
in Den Haag. Op weg naar huis heb ik eigenlijk al meteen
besloten dat ik het een interessant idee vond en ik ben een vrij
intuïtief mens, dus ik heb ja gezegd. Het was natuurlijk niet
alleen de bedoeling dat er leuke lezingen georganiseerd gingen
worden, er moest ook een nieuwe onderwijsmarkt worden aangeboord.
Daar zijn we toen mee begonnen.’
De Leidse universiteit maakte in die periode een moeilijke tijd
door, weet De Vries nog. Teruglopende
studentenaantallen hadden de academie in
het nauw gebracht. ‘Het was de bedoeling dat
we in Den Haag onderwijs gingen geven in
vakken als politicologie en rechten. Natuurlijk
moesten we er wel voor zorgen dat er nieuwe
studenten op ons afkwamen en niet mensen
die sowieso al in Leiden zouden gaan studeren. Dan zou het
allemaal natuurlijk een vrij nutteloze exercitie worden.’
De Campus Den Haag besloot zich daarom toe te leggen op
het geven van onderwijs aan professionals - en daar waren er in
de regeringsstad, met al zijn ministeries, meer dan voldoende
van. ‘Rechten ging meteen heel goed van start, herinnert zich
De Vries. ‘Daar waren er, patsboem, in één keer zo’n 75 mensen
die zich inschreven. Bij politicologie waren het er een stuk
of veertig. Het liep zo hard dat we ons eerste gebouw uit
6 7

moesten vanwege ruimtegebrek. Ook ons tweede huis hebben
we inmiddels verlaten. De aanmeldingscijfers zitten dan ook
nog steeds in de lift. Voor rechten zijn dat er jaarlijks zo’n 100
à 120 en voor politicologie ongeveer 60. Komend jaar beginnen
we ook met bestuurskunde, dus we zullen nog verder
groeien.’
De belangrijkste afnemer van de Leidse lessen is de Nederlandse
overheid. De Vries: ‘Er was een aantal partijen in de
markt om de opleiding van de rijkstrainees te mogen gaan verzorgen.
Wij hebben die opdracht uiteindelijk gekregen en verzorgen
dat traject nu voor alle dertien ministeries. Ook het
8
‘Onze studenten zijn zeer gemotiveerd’
diplomatenklasje van Buitenlandse Zaken krijgt onderwijs van
ons. Die opdracht hebben we binnengehaald terwijl er zware
concurrentie was, waaronder een gerenommeerd instituut als
Clingendael.’
Met de drie man personeel van het begin kan De Vries het dan
ook allang niet meer af. Er werken nu zo’n twintig mensen
voor de Campus Den Haag en dat is uitgezonderd de docenten
die uit Leiden over moeten komen om in de hofstad les te
geven. Waren die in het begin nogal terughoudend, nu zijn
ook zij enthousiast over het project, zegt De Vries. ‘Natuurlijk,
die mensen hadden eerst zoiets van: “Moet dat nou? Ik heb
helemaal geen zin om in mijn avonduren daar aan de slag te
gaan.” Maar inmiddels hebben ze in de gaten dat het goed werken
is met de studenten hier, die over het algemeen zeer gemotiveerd
zijn. Dat is in Leiden soms wel eens wat anders, weet ik
ook uit eigen ervaring. Sommige docenten gaven hier in het
begin dan ook nog les alsof ze scholieren voor zich hadden.
Bijeenkomst op de Campus Den
Haag. Rechts collegevoorzitter
AW Kist, naast hem (vlnr) minister
Brinkhorst, de Leidse burgemeester
Lenferink en Commisaris van de
Koningin Fransen
Daar heb ik flink aan moeten sjorren. De mensen die hier
komen, moet je op een ander niveau benaderen.’
Niet alleen de inzet van de docenten heeft de Campus Den
Haag tot een succes gemaakt, zegt De Vries. ‘Het Leidse college
van bestuur heeft vanaf het begin af aan er alles aan gedaan
om zo gunstig mogelijke voorwaarden voor ons te scheppen.
Ook de gemeente Den Haag heeft ons gesteund. Die vonden
dat de legal capital of the world een instituut als het onze goed
kon gebruiken. De burgemeester en wethouders, het ambtelijk
apparaat: iedereen was en is van goede wil.’
Nu de Campus Den Haag een succes is gebleken, werpt De
Vries een hongerige blik op de toekomst.
Méér onderwijs moet er komen en ook met
wetenschappelijk onderzoek wil hij zich
gaan bezighouden. ‘Het vorig jaar opgezette
Grotius Centre moet zich gaan bezighouden
met onderzoek naar internationaal recht. Waar kan dat beter
dan in een stad als Den Haag? Verder ben ik nu een Centre for
Government Studies aan het uitdenken. En wat het onderwijs
betreft: ik zou graag een echte dagopleiding naar Den Haag
brengen, uiteraard zonder te concurreren met al bestaande
Leidse opleidingen. Een mooie, zware master met internationaal
aansprekende docenten, dat lijkt me wel wat. Ook
wil ik het allochtonenproject, waarmee we proberen de aansluiting
met het wetenschappelijk onderwijs voor allochtonen
te verbeteren, uitbreiden.’
Plannen te over, kortom. En de groei van de Campus Den
Haag zal dan ook nog wel even voortduren. Toch denkt De
Vries nog wel eens met gevoelens van weemoed terug aan de
begintijd, met die mooie lezingen voor echte liefhebbers.
‘Misschien dat ik bij het aanstaande lustrum maar eens moet
proberen weer zo’n reeks op poten te zetten.’
SANDERIJN CELS is schrijfster en tv-programmamaker.
Ze studeerde van 1990 tot 1991
kunstgeschiedenis en van 1991 tot 1997
geschiedenis in Leiden
De Wallen. Een terrasje op het Leidseplein.
Al je buitenlandse gasten op bezoek hebt,
zijn dit voor de hand liggende locaties om
te laten zien. Zelfs als het ’s werelds
bekendste historici zijn, want dat zijn
immers ook toeristen, toch?
In het voorjaar van 1996 had ik de eer om
Michael Mann rond te leiden. Mann was
een Brits socioloog, professor aan de
UCLA. Hij was auteur van ‘The Sources of
Social Power’, een driedelig werk over de
relaties tussen ideologische, economische,
militaire en politieke machten door de
eeuwen heen. Zeg maar gerust: de man
was een grootheid.
Mann was gastdocent bij het Crayenborgh
College, de ‘masterclass’ van de Leidse
vakgroep geschiedenis. Ik was één van de
studenten die dit mocht volgen. We hadden
moeten solliciteren voor een plek, met
brief, gesprek en al. Er kwamen maan-
De mens achter de master
delijks gerenommeerde wetenschappers
naar Leiden om exclusieve werkcolleges te
geven. Die vonden plaats in het Snouck
Hurgonjehuis aan het Rapenburg. Op
stand dus. Er waren soesjes bij de koffie en
wij trokken onze beste kleren aan. Ik had
een zelfgemaakt rokje. Zwart, hoe kan het
ook anders.
De gastdocenten kwamen uit Oxford,
Boston, Parijs... Ze werden overal vandaan
ingevlogen. Geldschieter van de masterclass
was alumnus en eigenaar van een
reisorganisatie. Geen Costa-Brava-bureau,
maar één voor gespecialiseerde trips van
orkesten waarbij gezorgd moest worden
dat de violen gestemd, gepoetst en op
temperatuur om vijf voor acht op het
toneel klaarlagen. Historici komen na hun
studie overal en nergens terecht en dus
godzijdank wel eens in een vermogenspositie.
Alleen al dit aspect van de masterclass
had een stimulerende werking op
ons: geschiedkunde én miljoenen verdienen,
het was mogelijk!
Mann vond mijn voorstel om de Wallen en
de terrassen te bezoeken prima. De zon
scheen, het bier was koud en we dronken
er een paar in Amsterdam. Ook tijdens het
diner ’s avonds had hij het zo goed naar
zijn zin dat de flessen wijn er in rap tempo
doorheen gingen. Zo rap zelfs dat hij de
volgende dag nauwelijks op zijn benen
kon staan. Veel te veel gedronken. Zijn
voordracht kwam er met moeite uit, hij
trok bleek weg en moest opvallend vaak
naar de wc. Daar zat hij, de grootheid van
de wereldtheorie, een wetenschapper van
allure, met het zweet langs de slapen. Ik
zakte door de grond van plaatsvervangende
schaamte.
Mann was de enige niet die zich de Leidse
masterclass zal heugen. Christian Meier,
een wereldbefaamd oudheidkundige uit
Duitsland ook. Hij was urenlang aan de
COLUMNUS
toog van café De Bonte Koe te vinden
waar hij de ene na de andere dubbele
wodka dronk. Zonder ijs. Ik weet het, want
ik schonk ze in. Gratis ook nog, want de
eigenaar vond het wat mooi dat zo’n grote
geest zich op een van zijn barkrukken had
genesteld. Dat Meier al dik in de zeventig
was en een zeer fragiele gestalte had, kon
zijn dorst niet stuiten.
Het Crayenborgh College heeft diepe
indruk op me gemaakt. Want het was niet
alleen een academische leerschool van
formaat, maar evengoed een lesje
humaniteit. Autoriteiten met wereldtheorieën
op hun naam waren tot dan toe
onaantastbaar; ze verdienden niets dan
egards. Maar dankzij de masterclass is iets
definitief veranderd. Ik durf sindsdien de
hoogsten aan de tand voelen. Ik durf ze te
bevragen, kritisch en direct. Want ze
bleken toen zo, tja... zo ontzettend menselijk.
9

Samen
speuren
Array-opname van RNA van
de plant Arabidopsis
ServiceXS, Leiden
THEMA
Bioscience, life science, biomoleculaire wetenschappen,
het zijn vakgebieden waarin Leiden voorop
loopt. Maar bestaat er ook zoiets als dé ‘Leidse
levenswetenschappen’? Steeds verdergaande
samenwerking moet daar toe leiden. ‘We hebben
hier een unieke positie in Nederland.’
BRUNO van Wayenburg
Het was wel een beetje onwennig voor de tientallen Leidse
wetenschappers die waren samengekomen in de Gorlaeuslaboratoria,
op de laatste dag van oktober vorig jaar. Niet dat
onderzoekers niet gewend zijn om voor vakgenoten praatjes te
houden over hun onderzoek, maar op deze dag waren die vakgenoten
wel heel losjes gedefinieerd: van biologen tot wiskundigen,
van ecologen tot farmaceuten, iedereen liep er rond. Als
zijn of haar onderzoek maar iets te maken had met de werking
van het leven.
En dat zijn er nogal wat in de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen,
die sterk gericht is heeft op wat sinds enige
jaren bioscience, life science wordt genoemd, of -in onwennig
Nederlands - levenswetenschappen. Het is het brede en explosief
groeiende vakgebied dat gaat over DNA, eiwitten, cellen
en organismen, van gist tot de mens, kortom: de moleculaire
basis van het leven.
Een verdere versterking van die focus op dit gebied was de aanleiding
geweest voor de oprichting van het Centre of Molecular
Biosciences (CMBS), een faculteitsoverkoepelend instituut
waarin levensonderzoekers van allerlei pluimage samen zouden
moeten werken. Die oktoberdag was de eerste algemene
bijeenkomst, waar de onderzoekers elkaar over hun onderzoek
vertelden.
‘Nog lang niet alles was er vertegenwoordigd’, zegt prof.dr.
Paul Hooykaas, plantkundige bij het Instituut voor Biologie
Leiden. Zo was er volgens hem nog wat weinig te doen over
planten. Maar toch is hij enthousiast over de bijeenkomst en
de gedachte dat Leidse wetenschappers elkaar op de hoogte
houden van hun onderzoek. ‘Het dwingt tot nadenken: Hoe
kan ik hier mensen vinden waarmee het goed samenwerken
is?’
Want in Leiden is interdisciplinaire samenwerking de laatste
jaren een toverwoord geworden. ‘Traditioneel geschied samenwerking
in de wetenschap met groepen die dezelfde onder-
11

werpen hebben, en dat is vaak in het buitenland’, zegt
Hooykaas. Meestal zitten zulke zielsverwanten niet toevallig
aan de eigen universiteit. Er is namelijk nogal wat variëteit in
onderzoeksonderwerpen en -doelen in Leiden.
Veel Leidse onderzoeksgroepen, onder andere die van
Hooykaas, werken vanuit fundamenteel wetenschappelijke
belangstelling. ‘Wij willen echt weten hoe het werkt’, zegt de
onderzoeker, die zich met zijn groep bezighoudt met de
modelplant Arabidopsis, de zandraket. Daarnaast onderzoeken
de biologen de bacterie Agrobacterium, die planten-DNA
kan veranderen, en daarom gebruikt wordt als vehikel voor
genetische manipulatie. ‘We kijken wel naar zulke toepassingen’,
zegt Hooykaas, ‘maar uiteindelijk hebben we een fundamentele
instelling.’
Andere onderzoekers willen juist vooral een techniek uitbouwen,
zoals natuurkundige dr. Tjerk Oosterkamp, die de
Atomic Force Microscope van de natuurkundigen nuttig wil
maken voor levenswetenschappen. ‘Ik ben op zoek gegaan naar
samenwerking met biologen’, zegt hij. (zie kader op pag. 14)
Nog andere wetenschappers zijn vooral geïnteresseerd in ziekten
of genetische afwijkingen, in medicijnen, of ze willen meer
weten over de evolutie van organismen, zoals die in het DNA
terug te lezen is.
Leidse wiskundigen en informatici werken aan wiskundige
technieken om de gevonden complexe systemen te begrijpen,
of aan het simuleren van levende systemen per computer.
‘Astrobiologen’ bij de Sterrewacht onderzoeken het ontstaan
van biologisch relevante moleculen in het heelal.
Kortom, er lijkt niet veel eenheid te zitten in de Leidse lappendeken
van doelen, toepassingen en belangstellingen. Waarom
dan toch samen van alles doen? ‘Je moet wel’, zegt Remko
Offringa, Hooykaas’ collega. ‘Er zijn veel meer technieken en
aanpalende vakgebieden dan vroeger, die je lang niet meer allemaal
in de vingers kunt hebben. Dan is het handig als dat verderop
wel het geval is.’
Een greep uit die nieuwe technieken: er is niet alleen meer
microscopie, maar ook vele vormen van elektronenmicroscopie.
Röntgendiffractie is krachtiger geworden en microscopische
nucleaire magnetische resonantie (NMR) en Atomic
Force Microscope zijn op het toneel verschenen. Bovendien
zijn ook nieuwe aanpakken als ‘Array-‘ en ‘High-throughput’methoden
in zwang gekomen. Bij dit soort methoden worden
stukjes DNA, eiwit, of interacties tussen eiwitten bij duizenden
tegelijk gedetecteerd in geautomatiseerde opstellingen.
‘Er kan veel meer, maar de eisen zijn hoger geworden’, zegt
Offringa. ‘Vroeger kon je een DNA-array-experiment zo wel
publiceren in een goed tijdschrift. Nu moet je er van alles bij
doen. Als je de functie van een gen wilt beschrijven moet je nu
ook een mutant kweken, waarbij het gen uitgevallen is, en een
mutant met overexpressie, waarbij het gen juist te hard aangeschakeld
staat. Zo’n experiment is dan maar een klein stukje in
je artikel. Men wil tegenwoordig veel completere verhalen.’
Ook speelt mee dat natuurkundigen, wiskundigen en informatici
zich de laatste jaren op de levenswetenschappen hebben
gestort, niet in de laatste plaats in Leiden. De nieuwkomers
12
‘Er kan veel meer, maar de
eisen zijn hoger geworden’
brengen nieuwe technieken, zienswijzen en theoretische
methoden mee, en hebben het scala aan locale samenwerkingsmogelijkheden
nog eens uitgebreid.
‘En het is zeker makkelijker als iemand dan om de hoek zit,
dan dat je met iemand aan de andere kant van de wereld moet
praten’, zegt prof.dr. Hans Tanke van het LUMC. Tankes
onderzoeksgroep, de moleculaire celbiologie, houdt zich bezig
met onderwerpen als microscopie, detectie van genetische
afwijkingen en gentherapie, de mogelijkheid van het repareren
van zulke afwijkingen.
Ook zijn medewerkers gooien het regelmatig op een akkoord-
(vlnr) prof.dr. Huub de Groot, prof.dr. Hans Tanke en dr. Tjerk Oosterkamp
je, zowel met de klinische onderzoeksgroepen van het LUMC
als met de fundamentelere bèta’s van de faculteit Wiskunde en
Natuurwetenschappen.
‘Het is natuurlijk wel wat Leids om het zo te stellen, maar wij
hebben hier - samen met Utrecht - echt een unieke positie in
Nederland. Je hebt hier een uitzonderlijk brede portfolio met
veel mogelijkheden voor samenwerking.’
Een goed voorbeeld is volgens Tanke Cyttron, het microscopiecentrum
onder leiding van prof.dr. Jan Pieter Abrahams,
dat eind vorig jaar 8,8 miljoen euro subsidie kreeg.
Dat geld is bedoeld voor een batterij aan technieken om naar
details van cellen te kijken: röntgendiffractie, elektronenmicroscopie,
lichtmicroscopie, Atomic Force Microscopy, nucleaire
magnetische resonantie en gespecialiseerde ‘gewone’ lichtmicroscopie.
De ‘Hubble telescoop voor de cel’, noemt Abrahams het instrumentenplatform
graag. Naast de faculteit nemen de
Universiteit Utrecht, de TU Delft en een aantal bedrijven deel,
en het Leidse LUMC.
Zo bekeken, lijkt het er op dat de Leidse levenswetenschappen
wel degelijk meer is dan de verzameling van het onderzoek dat
toevallig in Leiden plaats vindt. Het is zelfs de bedoeling dat
het CMBS, naast het bevorderen van communicatie in de
faculteit, een sturende rol op zich neemt. Al is het dan nog niet
zo ver. ‘Het CMBS is een leuke club, maar heeft nog weinig
geld te vergeven, en dus ook weinig aan te sturen’, zegt biofysicus
Oosterkamp.
‘Wat nog ontbreekt is een vorm van regie’, beaamt prof.dr.
Huub de Groot, chemicus, denker over de faculteitsstrategie,
en net bezig met een artikel over de richting van het CMBS.
‘Dat is eigenlijk een proces dat nog volop in ontwikkeling is’,
zegt hij behoedzaam, ‘maar op zo’n CMBS-dag merkte je wel
vooruitgang en eensgezindheid.’
Zo zal het bijvoorbeeld nodig zijn om standaardfaciliteiten
voor iedereen beschikbaar te
maken. ‘Kloneren, eiwitten
tot expressie brengen, structuurbepalingen,
zulke standaardtechnieken
moeten
gewoon met technische
ondersteuning beschikbaar
komen.’
Ook zou je eigenlijk een
selectie moeten maken van
het aantal organismen waaraan
in Leiden gewerkt
wordt, met minder faciliteiten
en versnippering als
gevolg. ‘Het probleem is wel
te kiezen’, verzucht De
Groot.
Maar het belangrijkste, volgens
De Groot, is te beseffen
dat de life sciences langzamerhand een volgend fase ingaan.
‘Vroeger draaide alles om het centrale dogma van de moleculaire
biologie. Daarin begin je met DNA, dat wordt omgezet in
RNA, dat weer wordt omgezet in eiwitten, de uitvoerende
machinerie van ieder organisme. Alles komt uit DNA, punt.’
Zolang dat meer dan genoeg vragen opriep was dat prima,
maar inmiddels zijn die vragen veelal beantwoord. De Groot:
‘Van allerlei organismen is het hele genoom in detail bekend.
Technieken zijn veel sneller en effectiever geworden. Je kunt
andere vragen gaan stellen, zoals: wat zit er nu eigenlijk níet in
het DNA? Hoe beïnvloedt het organisme het DNA, bijvoorbeeld
door evolutie? Wat is het ‘proteoom’, de verzameling van
alle eiwitten in een cel?’
In plaats van de oude eenrichtingsweg van DNA naar organisme
is een complex netwerk van interacties gekomen. Aan de
ene kant staan cellen, weefsels en het hele organisme. Aan de
andere kant heb je DNA, regelmechanismen voor de vertaling
van DNA in eiwitten, en systemen van chemische interacties in
de cel. Daartussen zit een ‘spaghettikluwen’ van wissel-
THEMA
Reconstructie van een ‘antenne’-molecuul
om licht op te vangen voor fotosynthese.
Modelsysteem voor onderzoek onder leiding
van prof.dr. H. de Groot
Papiz et al., J. Mol. Biol. 326, 1523
Multikleurenkaryogram: set van chromosoom met kleuringen, waarmee een
genetisch afwijking kon worden vastgesteld.
prof.dr. H. Tanke, prof. Dr. P. Hogendoorn, LUMC
Bloemen van de arabidopsis met
een gewoon en een gemuteerd
gen voor het PINOID-eiwit, dat een
rol speelt bij de plantengroei.
Remko Offringa/IBL
13

Pick-up naald betast gistdraad
‘Ik ben gewoon de boer op gegaan bij de
biologen’, zegt dr. Tjerk Oosterkamp, een
natuurkundige met als specialiteit de ‘Atomic
Force Microscope’, of zoals hij zelf zegt, de
‘tastmicroscopie.’
Dat is een verzamelnaam voor een reeks
technieken waarbij een minuscule naald met
een punt ter grootte van een atoom behoedzaam
een oppervlak aftast. Als een sterk
gekrompen pick-up-naald brengt die zo
hoogteverschillen op nanometerschaal in
kaart.
Met deze techniek zijn details van miljoensten
millimeters (nanometers) te zien.
‘Oorspronkelijk komt het uit de harde natuurkunde,
en eerst kon je er alleen metaaloppervlakken
mee bekijken’, zegt Oosterkamp.
Maar na een reeks innovaties is het apparaat
inmiddels rijp voor biologische vragen.‘Maar
niet voor alle biologische vragen. Dus ben ik
gewoon bij biologie langsgegaan om te vragen
voor wie ik wat kon doen.’
Er was belangstelling. Een team van gistonderzoekers,
onder leiding van bioloog dr.
Paul van Heusden, onderzocht een eiwit dat
een rol speelt bij de deling van bakkersgist,
Saccharomyces cerevisiae.
‘Fin1’, hadden ze het gedoopt, van ‘filament in
between nuclei’, ofwel filament tussen
kernen. Het eiwit in de vorm van een filament
- een soort draadje - leek zich namelijk
tijdens de deling op te spannen tussen de
werkingen, zegt De Groot. ‘Je kunt je nu gaan richten op het in
kaart brengen daarvan. Als je dat systematisch gaat doen, met
grote aantallen metingen tegelijk, kom je uit op het nieuwe
concept: de systeembiologie.’
De bijbehorende technieken zijn de eerder genoemde array- en
high-throughput-technieken. Dat komt mooi uit, want de
buren van het ‘Centre for Medical Systems Biology’, kortweg
CMSB, hebben daarvoor al veel apparatuur in huis. Dit monsterverbond
van onderzoeksgroepen van het LUMC, de Leidse
faculteit wiskunde en natuurwetenschappen, TNO en
Amsterdam en Rotterdam werd vorig jaar over de hindernisbaan
van subsidiegevers geloodst door hoogleraar humane
genetica prof.dr. Gert-Jan van Ommen van het LUMC.
‘Heel ongelukkig’, verzucht de CMSB-directeur in zijn kantoor
in het Sylviusgebouw. De naam van partner CMBS lijkt wel
heel veel op de hunne, ‘ik probeer ze nog zover te krijgen dat
ze zichzelf gewoon CMB noemen.’
Gezamenlijk wil de CMSB-ers op zoek naar de genetica van
volksziektes als migraine, hart- en vaatziekten, en bijvoorbeeld
reuma. ‘Dat zijn complexe ziektes die veroorzaakten worden
door een samenspel van genetische factoren en omgevingsfactoren’,
doceert de geneticus die eerder het Human Genome
Project Leidde. Ofwel: hart- en vaatziekten hebben met aanleg
te maken, maar ook met je levensstijl. Migraine heeft erfelijke
14
twee kernen van de delende cel.
Het is al veel langer bekend dat een andere
klasse draadvormige eiwitten, de ‘microtubulen’,
een cruciale rol speelt tijdens de deling.
Ze trekken bij het delen van een cel de chromosomen
uit elkaar, zodat zowel de dochterals
de moedercel de juiste portie DNA krijgt.
Maar anderssoortige filamenten waren tij-
dens de celdeling nooit gesignaleerd tussen
de kernen.
Oosterkamp:‘Het kon natuurlijk zijn dat fin1
aan iets anders hecht, en daarom die draadvorm
kreeg.’ Om die mogelijkheid uit te sluiten
zuiverden de biologen het eiwit, waarna
promovenda Dionne Klein het bekeek onder
de tastmicroscoop. Er waren duidelijk draden
te zien, met een doorsnee van zo’n tien nanometer.‘Daaruit
bleek dat fin1 zelf filamenten
kon vormen.’
Deze definitieve bevestiging leidde tot een
publicatie in Proceedings of the National
Academy of Sciences.‘We weten nog niet
waarvoor fin1 dient’, zegt bioloog Van
Heusden,‘maar we willen er wel mee verder
Atomic Force
Microscopie-opname
van fin filamenten in
delende bakkersgistcellen.
Dionne Klein/LION
gaan.’ Er zijn aanwijzingen dat het een teveel
van fin1 in cellen verstoringen veroorzaakt
die lijken op de effecten van de ziekte van
Alzheimer in menselijke hersencellen. En ook
het ophelderen van de functie van het eiwit
belooft een interessante puzzel te worden.
componenten, maar heeft ook te maken met stress.
‘Bij die multifactoriële ziekten zie je dat de afwijkingen niet
een factor tien bedragen, maar eerder een factor anderhalf tot
twee.’ Zulke afwijkingen zijn alleen overtuigend boven water te
halen als je grote aantallen mensen kunt testen, vandaar dat er
ook epidemiologie-groepen van het LUMC meedoen, en zelfs
statistici van de faculteit Sociale Wetenschappen. Ook dat is
eigenlijk een vorm van systeembiologie, zegt Van Ommen.
Een al behaald succes van de systeembiologie-aanpak is het
achterhalen van de veelzijdige functies van het ApoE-eiwit, dat
vetten transporteert maar ook een rol speelt in de hersenen.
De groep van hoogleraar analytische biowetenschappen
prof.dr. Jan van der Greef ontrafelde met grootschalige vergelijkende
technieken het complexe netwerk van processen dat
het eiwit ook in connectie brengt met de ontwikkeling van
aderverkalking.
Het CMSB richt zijn pijlen op meer van dit soort ontdekkingen,
met medicijnen of diagnostische technieken als gevolg.
‘Het begint zo langzaamaan te lopen’, zegt Van Ommen, ‘voor
het eerst zijn er nu ontmoetingen tussen de onderzoekers van
verschillende groepen. Als mensen met elkaar praten krijgen ze
nieuwe ideeën, en de ander wordt wat minder vreemd. Dat is
goed, want er zijn altijd nog wel schuttingen te slechten.’
Onderzoek naar
tweehonderd jaar racisme
LISA POST, 12 jaar, scholiere
DR. CHRIS QUISPEL, 56 jaar, historicus
en onderzoeker van racisme
LISA: Wat is racisme precies?
QUISPEL: Racisme is dat je mensen
indeelt en beoordeelt op aangeboren
verschillen, zoals de kleur van je huid,
de vorm van je ogen of het soort haar
dat je hebt. Tegenwoordig gebruiken
mensen het woord racisme als ze eigenlijk
discriminatie bedoelen.
Discriminatie is gebaseerd op culturele
verschillen.
LISA: Dus als ik op school word uitgescholden
voor brugger, dan is dat geen
racisme?
QUISPEL: Nee, jij wordt dan gewoon
geplaagd omdat je in de brugklas zit.
LISA: Meestal bedoelen ze het grappig
hoor, die tweede- of derdeklassers.
QUISPEL: Precies. Maar wanneer alleen
jouw klasgenootjes met een hoofddoekje
worden gepest, dan is er echt sprake
van discriminatie. En als de pesters vinden
dat mensen van Arabische afkomst
niet op de middelbare school thuishoren,
dan heb je racisme.
LISA: Wanneer is racisme uitgevonden?
QUISPEL: Pas een dikke tweehonderd
jaar geleden. In Europa geloofden mensen
eeuwenlang sterk in de bijbel.
Daarin staat dat
iedereen afstamt
van Adam en
Eva, wat betekent
dat alle mensen
in principe gelijk
zijn. Vanaf de
achttiende eeuw
begonnen wetenschappersmensen
in andere
culturen gedetailleerd
te beschrijven.
En
gingen ze zich
afvragen of die
uiterlijke verschillen iets betekenen.
Bijvoorbeeld dat een zwarte Afrikaan
met kroeshaar minder hersens heeft en
dus dommer is.
LISA: Ik ben in Afrika geweest, in
Malawi. Daar aten de kinderen de hele
dag alleen maar maïs en maïspap. Dat
lijkt me niet lekker als je ook nog naar
‘Dus als ik op school word
uitgescholden voor brugger,
dan is dat geen racisme?’
school moet.
QUISPEL: Inderdaad, als je slechte
voeding krijgt, dan is het moeilijk om
geconcentreerd op school te werken. Zo
krijg je dus een achterstand. Niet door
wie je bent, maar door waar je bent
geboren.
LISA: Hebt u zelf wel eens te maken
met racisme?
QUISPEL: Nauwelijks, maar ik ben
natuurlijk een blanke man. Als historicus
ben ik nieuwsgierig naar racisme in
het verleden, vooral in de Verenigde
Staten. Plantage-eigenaren onderdrukten
daar op grote schaal zwarte mensen.
Racisme is dan een middel om het
geweten sussen. Zo van: ja maar wij zijn
van nature béter, dus het is lógisch dat
wij hen overheersen. Nog steeds is
JEUGDJOURNAAL
racisme in Amerika openlijker dan in
Nederland. Daar komt het nog voor dat
mensen zeggen: ik neem geen zwarte
mensen aan in mijn bedrijf. In
Nederland gebeurt het minder openlijk.
LISA: Waarom bent u dat allemaal gaan
onderzoeken?
QUISPEL: Toen ik opgroeide in de
jaren ’60, had ik belangstelling voor
zwarte muziek. Waarom, vroeg ik me
af, mogen de mensen die muziek
maken die ik mooi vind, in hun eigen
land soms niet eens een restaurant
binnengaan? Toen ik geschiedenis ging
studeren, kreeg ik de kans om die vraag
te beantwoorden.
LISA: Is racisme eigenlijk interessant?
QUISPEL: Als je kijkt naar de geschiedenis
van de afgelopen tweehonderd
jaar, dan is racisme heel bepalend
geweest. En heus niet alleen in
Amerika. Racisme gaf ook een rechtvaardiging
voor Europeanen om overal
in de wereld de baas te spelen. En denk
eens aan de jodenvervolging in de
Tweede Wereldoorlog. Pas sinds die
ramp vinden we ook in Europa dat
racisme echt niet kan.
LISA: Laatste vraag: kent u de zwarte
zangeres Alicia Keys? Daar heb ik twee
cd’s van.
QUISPEL: Ja, ze had een hit die ik
mooi vond, hoe heet ’ie ook alweer…
LISA: Fallin’!
QUISPEL: Juist.(JvdH)
15

PEDAGOGIEK
‘Meer onderzoek nodig naar rol
van papa bij opvoeding’
Arme vaders. Wat papa ook probeert tijdens de opvoeding van zijn
kinderen: het is nooit goed. Nimmer wordt hem iets gevraagd. Ook
niet door wetenschappers, want in de pedagogiek wordt de vaderrol
verwaarloosd. Louis Tavecchio, Leidse pedagoog en bijzonder hoogleraar
kinderopvang in Amsterdam, springt voor ze op de barricades.
Op de barricades
voor de vaders
FRANK Provoost
Steeds vaker hoort hij het vrouwen zeggen,
tot zijn grote ergernis: ‘Mijn man
past vanavond op de kinderen.’ Het zijn
zinnen als deze die Louis Tavecchio de
kriebels bezorgen. ‘Oppassen. Alsof die
man een halfzachte babysitter is.’
Graag zou hij ze wakker schudden en
roepen: ‘Jee man, wat is je identiteit?
Laat je niet zo betuttelen!’ Maar het feit
dat dergelijke opmerkingen ‘in de taal
zijn geslopen’ zegt waarschijnlijk al
genoeg, vreest hij, want ‘taal weerspiegelt
toch de gewoontes van onze cultuur’.
Het bevalt Tavecchio, bijzonder hoogleraar
kinderopvang aan de Universiteit
van Amsterdam en universitair hoofddocent
gezinspedagogiek in Leiden,
helemaal niet, dat gesol met die vaders.
Want ook in zijn eigen wetenschap zijn
ze nauwelijks serieus genomen.
De bewijzen liggen voor het oprapen.
Neem bijvoorbeeld Parents in comtemporary
America. Dat is de titel van een
duizend pagina’s tellend en veel
gebruikt Amerikaans handboek over
opvoeden. Uit nieuwsgierigheid ging
Tavecchio tellen hoeveel passages er
over vaders gingen. De uitkomst: vijf
keer.
16
Of neem het grootschalige
Amerikaanse onderzoek over kinderopvang,
dat anderhalf jaar geleden zo’n
ophef veroorzaakte. Los van de toen
gevoerde discussie over de interpretatie
van de resultaten – crèchekinderen
zouden agressiever zijn – heeft
Tavecchio een ander fundamenteel
bezwaar: er is geen enkele vader iets
gevraagd. ‘Dat is een miljoenenproject
dat nog steeds loopt.’
Het grootste deel bestaat kortom uit
wat hij noemt ‘moederpsychologie en
moederpedagogiek’. En dat moet
veranderen, vindt hij. ‘Ik schop daar al
een tijdje tegenaan, en langzamerhand
met toenemend succes.’ Met vele trappen
heeft hij de vaders al verdedigd. ‘En
ik roep het hard genoeg.’ Bijvoorbeeld
wanneer hij ze tevergeefs probeert te
vinden in onderzoeksvoorstellen die hij
moet beoordelen. Per kerende post gaat
de envelop dan retour met de opmerking:
‘Hallo! Waar zijn de vaders?!’.
Onlangs nog schreef hij een artikel met
de veelzeggende titel ‘Papa voedt ook
op, hoe vaders onderschat worden’, dat
is verschenen in het rapport Tussen
partners van de Nederlandse gezinsraad
(NGR), een onafhankelijk adviesorgaan
dat iedere twee jaar het kabinet aan-
bevelingen doet om het gezinsbeleid te
verbeteren.
In het rapport wordt het gezinsbeleid
‘het ondergeschoven kindje in het kabinet
Balkenende II’ genoemd; alle campagnepraatjes
over waarden en normen
en herleefde slogans over het gezin als
hoeksteen van de samenleving ten spijt.
Emancipatie stopt zodra vrouwen kinderen
krijgen. Er heerst een belemmerend
klimaat dat ervoor zorgt dat stellen,
jonger dan dertig jaar, de keuze
voor kinderen uitstellen. Vooral bij
hoogopgeleiden leidt dit uitstel vaak
tot afstel.
Hoe modern de vooruitstrevende
vaders ook willen zijn, ze hebben het
beleid ook al niet mee. Bovendien worden
in verwarring gebracht door de
huidige ‘tuttige cultuur’, vindt
Tavecchio. ‘Wat ze ook doen, het is
nooit goed. Niemand, en de man zelf
nog het minst, weet wat precies van
hem wordt verwacht.’ Hoewel de hij ‘als
het er op aankomt een stuk conser-
vatiever is in de taakopvatting, is er
langzamerhand sprake van verschillende
overgangsvarianten. Daarin doet hij
óf te veel, óf te weinig.’
Voorbeelden? ‘Een man die zijn kind
naar school brengt, krijgt applaus van
de vrouwen.’ Maar: ‘Een man met een
schort in de keuken, is niet sexy. En als
hij te veel tijd kwijt is aan de kinderen
is het een doetje.’
En de moeders dan, kunnen die dan
niets verkeerd doen? Tavecchio: ‘Weinig,
behalve als ze fulltime gaan werken’.
‘Dan zijn het opeens “manwijven” die
zo nodig aan carrière moeten doen.’
Maar verder kan alles. ‘Als een vrouw
een paar dagen in de week gaat werken,
luidt de reactie: “Goed dat ze nog iets
met haar leven wil”. Werkt ze niet of
nauwelijks, dan is het begrijpelijk
“omdat opvoeden zo verantwoordelijk
en lastig is”. Maar een man die twee
dagen minder wil gaan werken, wordt
bestookt met een bombardement aan
vragen en moet zich meteen verantwoorden.’
‘De maatschappij is meer à la vader,
dan à la moeder’
En hoewel een verschuiving van het rollenpatroon
moeizaam maar zeker
plaatsvindt, ‘hoeft er maar iets te
gebeuren of alles wordt teruggedraaid’,
vreest hij. ‘Zodra er iets misgaat, wijst
de beschuldigende vinger altijd meteen
naar de moeder.’ Het eerder genoemde
onderzoek naar de gevolgen van kinderopvang
dient weer als voorbeeld. ‘In
plaats van de crèches lagen toen de
vrouwen onder vuur. Er wordt bij zo’n
incident erg op het schuldgevoel inge-
werkt. “Zie je wel”, is dan de automatische
reactie: vrouwen moeten zelf
de kinderen opvoeden, laten ze zich
daarmee bezighouden.’
Doordat ook onderzoekers nog te veel
uitgaan van een traditioneel kostwinnersmodel
benaderen ze vaak alleen
moeders. Achterliggend misverstand:
mannen en vrouwen denken en doen
tijdens het opvoeden van hun kinderen
hetzelfde. ‘Uit onderzoek blijkt dat dit
zeker niet het geval is.’ Dan is er nog
een praktisch probleem: de werkende
man is voor wetenschappers moeilijker
– dat wil zeggen: buiten kantooruren –
bereikbaar.
Gelukkig worden de eerste wetenschappelijke
veranderingen zichtbaar.
Onlangs wees onderzoek van
Nederlandse pedagogen uit dat vaders
ook tijdens de beginjaren belangrijker
zijn dan de moeders. ‘Een interessante
hypothese’, vindt hij het. Maar de stellige
conclusie van zijn collega’s wil hij
eerst nog door uitgebreid vervolgonderzoek
ondersteund zien. ‘Maar ik durf
wel al te stellen dat vaders niet minder
belangrijk zijn.’
Het verschil zit hem de verschillende
verwachtingen van vader en moeder.
‘De liefde van de moeder voor het kind
is onvoorwaardelijk. Bij de vader is het
eerder quid pro quo: voor wat hoort
wat. Het kind moet als het ware de liefde
verdienen, het moet eerst wat laten
zien. “Niks mee te maken”, zegt zo’n
vader dan, “dat rapportcijfer moet
omhoog.”’ En: ‘Iets wat je moet verdienen,
beschouw je achteraf ook
waardevoller.’
Hij geeft het voorbeeld van een moeder
die iedere keer trouw naar het schooltoneel
van haar kind komt kijken.
‘Jaren later herinnert het kind zich uitgerekend
die ene keer dat ook vader
kwam kijken.’ Volgens de pedagoog zijn
dergelijke ervaringen van groot belang
voor de verdere leven van opgroeiende
kinderen. ‘Out there gaat het ook zo: de
maatschappij rekent je af op het resultaat.
Dan heb je niet zoveel aan doodknuffelen.
Dan is het meer à la vader,
dan à la moeder.’
17

DE STUDENT NU
Kleumen in de Hel
Waar de doorsnee student zijn tijd
verdeelt tussen collegebank en
kroeg, wordt de agenda van de
roeier bepaald door trainingsschema
en dieet. Alsof dat nog
niet genoeg is, doen ze mee aan
de Hel van het Noorden, een
Groningse roeiwedstrijd in de
barre kou.
Zes kilometer kleumen en afzien, daar
is het de Leidse roeiers om te doen op
die laatste zondag van november in
Groningen. Voor de 26ste keer wordt de
Hel van het Noorden georganiseerd.
Nog voor aan de eigenlijke race begonnen
kan worden, moet er eerst tien
kilometer geroeid worden naar de start.
Dan hebben de meeste Randstedelingen
er al aardig wat treinuren
opzitten om in deze noordelijke uithoek
te raken. Een Rotterdamse roeier
verwoordt het krachtig terwijl hij de
slaap uit zijn ogen wrijft: ‘Met
Groningen is niks mis, alleen die driehonderd
kilometer er naar toe, dat is
het probleem.’
De meeste roeiers die samentroepen op
het mistige industrieterrein waar de
organiserende roeivereniging gehuisvest
is, hebben in de weken hiervoor acht
keer per week getraind, alcohol afgeslagen
en op de voeding gelet.
‘Het is een heel zware wedstrijd die een
serieuze voorbereiding vergt. Maar wie
meedoet, kan ook op aanzien rekenen’,
aldus Elpidha Efstratiades, preases van
Njord, de roeivereniging die gelieerd is
aan de dames en heren van Minerva.
‘Maar onderschat de wedstrijd niet. Het
kan bar koud zijn en in het verleden
heeft het nog wel eens gesneeuwd
tijdens de Hel. Toen moest je tussen de
ijsschotsen doorroeien. Of je haalt met
je nagels je handen open als je de
riemen over elkaar trekt. Zeker in de
vrieskou, schiet dan de vraag “Wat doe
ik hier?” door je hoofd.’
‘In de hoge regionen eindigen’, dat is
wat Hans van Rees in Groningen komt
doen. Althans, dat hoopt de geneeskundestudent.
Hij dingt mee naar een
plaatsje in de Nederlandse selectie voor
onder de 23 jaar en zijn resultaten zijn
van belang voor een retourtje WK in
die klasse. Een paar dagen voor de
wedstrijd zegt hij zich ontspannen te
voelen, hoewel zijn roeipartner geblesseerd
is. Die zondag gaat hij dus
solo te water.
‘Een echte Hel kun je het dit jaar niet
noemen. De temperatuur valt best
mee’, zegt Irene Kerkdijk, organiserend
wedstrijdcommissaris. De vingers en
gezichten van de roeiers staan rood van
de kou. Bovendien miezert het. Het
soort regen waar je niks van merkt tot
je een half uur later kletsnat bent. Als
de roeiers naar de eerste wedstrijd vertrekken,
schemert het
nog.
Het weer mag dan misschien
niet sadistisch
genoeg zijn voor
Kerkdijk, het aantal
inschrijvingen kent volgens
haar een recordhoogte.
‘De Hel is
belangrijk voor al wie
zich wil plaatsen voor
een WK of Olympische
Spelen.’
De tweede heat is om
half vier en als deze
roeiers terugvaren, begint het al weer
donker te worden. De wonden worden
gelikt en de boten uit het water
gehaald. Van Rees moet zich in zijn
zware veld tevreden stellen met een
37ste plaats op de 59 deelnemers. Die
avond wordt de Hel uitgebreid gesproken
in menig Chinees restaurant of
snackbar. Of enig ander etablissement
waar het eten goedkoop is en in grote
porties komt.(TB)
In deze reeks gaat Leidraad op zoek naar de
student achter de bekende Nederlander. Wat
deden zij tussen ontgroening en zweetkamertje?
Aan het woord is Folkert Jensma (46). Van 1977
tot 1983 student rechten. Nu, hoofdredacteur
van NRC Handelsblad.
‘Ik was niet
bijzonder
langharig of
werkschuw’
Waarom rechten?
‘Een algehele drang tot verbetering van
de wereld, iets wat in die tijd bij zowat
negentig procent van mijn leeftijdsgenoten
voorkwam. De rechtenstudie was
voor mij een uitgestelde beroepskeuze.
Ik had toen niet al te welomlijnde ideeën
over wat ik later zou gaan doen.
Uiteindelijk ben ik afgestudeerd op het
recht op rectificatie. Af en toe wel handig
in mijn
huidige baan.’
Vereniging?
‘Ik ben een jaar voorzitter geweest van
Catena, niet meteen de vereniging voor
iemand die rechten studeert. Maar ik
was dan ook geen prototypische
rechtenstudent. Catena was en is de vereniging
voor iedereen die eigenlijk nergens
bij wil horen. Daar kon alles en
moest niets. Toen ik aankwam in Leiden
was het zeer gepolitiseerde tijd, het eerste
kabinet Den Uyl was gevallen en je
was zeer geëngageerd of helemaal niet.
En het studentenleven droeg daar de
sporen van. Iedere vereniging had een
bepaalde politieke kleur. Bij Catena
zaten de nihilisten, de autonomen, de
soevereinen, de PSP’ers en de hasjrokers.
Mensen die niet pasten in de traditionele
Leidse mal en dat sprak me wel aan.’
Bijbaantje?
‘Vier jaar heb ik als
redacteur voor het
universiteitsblad
Mare gewerkt, dat
toen nog een
opinie- en
informatieblad
was. Daar heb ik de
basis voor mijn
journalistieke
carrière gelegd. De
redactie bestond
uit mensen als
H.M. van den
Brink en
Boudewijn Büch.
Een geëngageerde
rebellenclub met
grote journalistieke
of literaire ambities
die vooral onafhankelijke
journalistiek wou
bedrijven en dat
aantoonde door het college van bestuur
zo vaak mogelijk de das om te doen.
Onze hoofdredacteur had dan ook de
meest schilderachtige ruzies met de collegevoorzitter.
Eigenlijk heb ik journalistiek
gestudeerd aan de Leidse universiteit.’
Wat voor student was u eigenlijk?
‘Ik was niet bijzonder langharig of werkschuw.
Een nogal nette jongen. Ik heb
vijfenhalf jaar gedaan over mijn studie,
daaruit kun je afleiden dat ik een
betrekkelijk normaal werktempo had. Ik
heb daarnaast het grootste deel van
mijn studie gewerkt. Ik was geen uitblinker,
meer iemand van zeventjes. Het
meeste studiewerk deed ik in de
vakanties. Voor de rest waren
ALUMNUS MAGNIFICUS
studentenrituelen als hospiteren mij
wezensvreemd. Ik heb het een keer
moeten doen en die ervaring heeft me
gewoonweg geschokt. Om aan wildvreemden
te zeggen wie mijn vader was
en wat hij deed. Met dat gedeelte van
Leiden wou ik niks te maken hebben.
Maar de opleiding vond ik intellectueel
uitdagend.’
Wat nu?
‘Sinds ik hoofdredacteur ben, kom ik
niet meer zo toe aan stukjes schrijven,
wat ik betreur. Ik hoop na mijn hoofdredacteurperiode
weer mijn journalistieke
neus achterna te lopen. Ik
ben nu vooral bezig met het maken van
de krant. Een krant waarmee het goed
gaat. (TB)
19

LEIDSE FACULTEITEN
Het gaat goed met de Leidse faculteit Sociale Wetenschappen. Soms te goed. Volgend academiejaar is bij
de opleiding psychologie een numerus fixus van kracht om de kwaliteit voor student en wetenschapper te
waarborgen. Decaan Theo Toonen praat over het combineren van hoge aantallen studenten, goed
onderwijs en het maatschappelijk debat.
THOMAS Blondeau
Een vijfsterrenfaculteit, zo noemt decaan Theo Toonen ‘zijn’
faculteit der Sociale wetenschappen (FSW). De vijf verwijst
naar het aantal opleidingen dat onder de FSW-vlag thuishoort:
politicologie, bestuurskunde, pedagogische wetenschappen,
culturele antropologie en psychologie. Maar wie
zich vijf sterren toerekent, moet ook kunnen bogen op hoogstaande
kwaliteit. Volgens Toonen, van huis uit bestuurskundige,
zit dat wel snor: ‘Voor zover er visitaties plaatsvinden,
laten die een goed geluid horen over het niveau van ons
onderwijs en onderzoek. Een internationale peiling van twee
jaar geleden, plaatste ons zelfs in de toptien van Europa. Geen
andere Nederlandse faculteit stond hoger. Het gaat dus de
goede kant op.’
Maar dit positieve geluid liet Toonen en de zijnen niet toe op
hun lauweren te rusten. De opleiding psychologie trok al een
decennium zo’n vierhonderd studenten per jaar. Maar in 2003
schoot de aanwas met een kwart omhoog. ‘Dat is een zware
druk op onze infrastructuur en personeel. Om te voorkomen
dat het uit de hand zou lopen, besloten we over te gaan tot het
invoeren van een numerus fixus, een oplossing waar we al
langer over discussieerden maar die nu noodzakelijk is geworden.’
Dat (te) volle collegezalen zich niet vertaalden naar minderwaardig
onderwijs, blijkt uit een rondvraag onder eerste- en
20
‘De numerus fixus ontlast vooral de staf’
Decaan Theo Toonen over de ‘vijf sterren’ van FSW
Jongleren met succes
tweedejaarsstudenten psychologie. Druk maar niet overvol,
dat lijkt de teneur onder de aankomende psychologen. Toonen
beaamt dit: ‘De negatieve geluiden die we van studenten
horen, gingen over de accommodatie van de tentamenlokalen
en dat soort zaken. Over het onderwijs zelf waren er geen
klachten. Deze numerus fixus ontlast vooral de staf. Maar met
wat geluk leidt zo’n plafond ertoe dat studenten kiezen voor
de studie die echt bij hen past. Omgekeerd krijgen de docenten
ook gemotiveerde studenten voor de neus.’
De hoge studentaantallen nopen FSW ook
tot een goede begeleiding van het schrijven
van de eindscriptie. Bij pedagogie loopt een
proefproject dat mensen begeleidt bij het
afstuderen. Er wordt een ruimte beschikbaar
gesteld waar studenten in de laatste fase van
hun studie kunnen komen werken. Ook is er een begeleider
aanwezig. ‘Dergelijke projecten zijn belangrijk voor het rendement
van je studie. Niemand is gebaat bij studenten die hun
studie maar niet afmaken. Zeker de student niet. Er wordt
overwogen zo’n scriptie-atelier voor meerdere opleidingen in
te voeren.’
Wat de Leidse FSW onderscheidt van andere Nederlandse vakbroeders,
benoemt de decaan als ‘de focus op het fundamenteel
wetenschappelijke. Ons onderzoek is in hoge mate theoretisch
en stelt vragen over de fundamenten van de verschillende
wetenschapstakken.’ Soms vindt hij die aandacht voor
het puur wetenschappelijke wat teveel van het goede.
‘Getalsmatig en kwalitatief behoren we tot de hoogste regionen
in Nederland maar toch zijn we als faculteit wat onzichtbaar
in het maatschappelijke debat. Dat zou ik graag iets meer
naar boven brengen. Onze onderzoekers mogen wat mij betreft
wat meer de wetenschapsjournalistiek of de publieksmedia in.
Hoog scoren op de internationale citatie-indexen, zoals we nu
doen, is mooi maar volstaat op termijn niet meer in de hedendaagse
kennissamenleving. Het lijkt me noodzakelijk om je
onderzoek en afgestudeerden hun weg te laten vinden in het
leven buiten de universiteitsmuren. We moeten de buitenwereld
betrekken bij onze bezigheden.’
Niet dat hij het Leidse onderzoek als wereldvreemd wil kwalificeren.
‘Een opleiding als pedagogie bijvoorbeeld levert een
belangrijke bijdrage aan de maatschappij door het onderzoek
naar de kwaliteit van crèches of curriculumontwikkeling in
Aio tussen collegebank en
oorlogsgebied
Voorlopig zit Niels van
Willigen (26), aio politicologie,
nog op zijn bureau
in het Sociale
Wetenschappengebouw.
Hij onderzoekt de effectiviteit
van internationaal
bestuur van oorlogsgebieden
zoals Bosnië. Na
zijn bibliotheekgegraaf
vertrekt hij echter naar
het vroegere Joegoslavië
om zijn hypotheses aan
de werkelijkheid te toetsen.
Vooralsnog bevalt het
Leidse onderzoeksklimaat
hem prima.
‘Je wordt hier vrijgelaten
om je eigen onderzoek te
doen. Ik heb natuurlijk
mijn onderwijstaken,
maar die zijn behapbaar.
Het traditionele beeld van
de aio die opgezadeld
wordt met allerlei klusjes,
klopt in mijn geval niet.
De faculteit der Sociale
Wetenschappen (FSW)
heeft door zijn vele studenten
een hoge onderwijsvraag,
maar de aio’s
moeten daarvoor niet in
de bres springen. Bij je
promotieonderzoek
horen een aantal uren die
je moet besteden aan
activiteiten die niet aan je
proefschrift gebonden
zijn. Daar valt onderwijs
geven onder, maar ook
onderwijs krijgen.’
Het onderwijs dat Van
Willigen geniet, bestaat
onder meer uit cursussen
die Nederlandse
Onderzoekschool voor
Bestuurskunde en
Politicologie (NOB) aanbiedt.
Het Leidse politicologiedepartement
is hierbij
aangesloten.‘Het zijn
cursussen waarin methodologie,wetenschapsfilosofie
en dergelijke aan
bod komen. Dat onderwijs
garandeert dat aio’s die
hier promoveren aan een
bepaald standaardniveau
beantwoorden.’
Ondanks de drukke agenda
van zijn promotor
noemt de aio het contact
tussen hen beiden positief.‘Ik
zie hem vaak
genoeg en zijn begeleiding
is inspirerend.
Bovendien moet je als aio
het werk toch echt zelf
verrichten.’ (TB)
het middelbare beroepsonderwijs. Met ons onderzoek is niks
mis, we moeten het alleen wat beter aan de man brengen.’
Om aan te tonen dat zijn wens tot het verbreden van de universitaire
horizon hem menens is, gaf de decaan zelf het goede
voorbeeld. Hij zat een commissie voor die een nauwere band
beoogt tussen gemeente Leiden en de universiteit. ‘Met name
door samen te werken met de medische faculteit, het academisch
ziekenhuis en andere onderwijsinstellingen in het
bedrijvengebied achter Leiden Centraal Station, dat hard op
weg is uit te groeien tot een van de regionale hotspots in de
kenniseconomie. Van zo’n samenwerking zal de universiteit
volop profiteren.’
21

NETWERKEN
Debatteren met een borrel
Hear! Hear! De tweewekelijkse
discussies van debatvereniging
Pendulum gaan niet altijd over
zware ethische thema’s. Na de
kerst debatteren de leden – vooral
Leidse oudstudenten - over goede
voornemens.
De legalisering van harddrugs, de
doodstraf, het klonen van mensen: aan
de debattafel van café ’t Keizertje is de
discussie in een minuut of twintig
geklaard. Daar doen leden van
Pendulum om de week een verbale
poging om een actueel beleidsvoornemen
eens grondig op de schop te
nemen of met verve te verdedigen.
Maar op de bijeenkomst van vanavond
kunnen de negen aanwezige leden van
de debatvereniging – de meeste zijn
Leidse alumni – nog even bijkomen van
de kerstvakantie. Geen beleid deze keer:
‘Goede voornemens horen bij het
nieuwe jaar’ is het eerste thema. Achter
de jurytafel fluistert rechtenalumnus
Michelle de Haas: ‘Dat vind ik veel
leuker’.
Michelle, met strak zwart eightiestruitje,
is al drie jaar afgestudeerd. Ze is
geen uitzondering: de leeftijd van de
leden ligt globaal tussen 25 en 45. Ze
zien elkaar niet alleen bij de debatten,
vertelt ze. ‘We zijn afgelopen vrijdag
nog uit eten geweest, en pas gingen we
naar Vak Zuid, da’s een hippe tent in
Amsterdam.’
Even later begint het debat en transformeert
Arthur Noordhuis, ook alumnus
rechten, tot een strak gesteven jurylid.
Tegen de vier deelnemers legt hij nog
eens de tijdsaanduidingen uit: ‘Ik geef
aan of u nog twee minuten heeft, een
minuut, een halve minuut en dan tel ik
de seconden af. Het woord is aan de
eerste spreker van de verdediging.’
Gebarend en met luide stem neemt
leraar Engels Glen Hepburn het woord.
‘Er worden pogingen gedaan om de
22
wereld te verbeteren, maar wij weten
dat dat niet lukt. En waarom niet? Nu,
omdat het niet uit de mensen zelf
komt. Daar moet het beginnen dames
‘Daar moet het beginnen
dames en heren: bij jezelf’
en heren: bij jezelf.’ Met goede voornemens
dus. ‘Zoals: ik ga minder
drinken. Ik ga mijn buurman hélpen.
Ik ga geen mensen meer in elkaar
slaan.’
In de volgende beurt krijgt hij echter
tegengas van de strak in het pak zittende
Pendulum-voorzitter Ferdinand
Kaptein. ‘Geachte jury, geachte opponenten,
geachte toeschouwer. Met oudjaar
is men volgegoten met champagne
en oliebollen. Is dat het moment een
rationele beslissing te nemen?’ Na nog
enkele beurten, soms begeleid door een
instemmend ‘Hear! Hear!’ winnen de
verdedigers. ‘Qua presentatie waren jul-
lie aan elkaar gewaagd’, concludeert
jurylid Arthur.
Veel leden brengen hun debatvaardigheden
ook buiten het café in de praktijk.
Pendulum wordt bevolkt door
onder andere twee docenten, een
beleidsmedewerker op een ministerie en
een p&o-adviseur. Roelof Salomons, die
bij een verzekeringsmaatschappij werkt,
werd zelfs lid vanwege zijn baan. ‘Ik
werd hoofd van een afdeling en merkte
dat ik het bij discussies verloor.’ Nu
gaat het naar eigen zeggen stukken
beter. Arthur maakte van het debatteren
zelfs zijn beroep: hij geeft nu
debating-trainingen.
Of er wel eens echte ruzie komt van de
felle discussies? De Pendelaars verzekeren
stuk voor stuk van niet. Zoals
Arthur het niet al te serieus verwoordt:
‘We nemen er achteraf altijd een borrel
op. Drank maakt alles goed.’(HvS)
Leiden groeit in
Boek, Uitgeverij en
Digitale Media
De Leidse Letterenfaculteit heeft ambitieuze plannen
ten aanzien van het onderwijs en onderzoek op het
gebied van handschrift, boek en digitale media. In
september 2004 gaat de MA-opleiding ‘Boek en Byte’
van start. Voor deze opleiding werft de Campagne
Leiden fondsen zodat een nieuwe leerstoel ‘Digital
Media Studies’ kan worden ingesteld.
‘Boek en Byte’ is ter vervanging van de afstudeervariant Boekwetenschap.
Het afstudeerprogramma dat sinds 1992 vanuit
de opleidingen Nederlands en Engels wordt aangeboden.
Boekwetenschap is de geschiedenis, theorie en praktijk van de
vervaardiging, verspreiding en consumptie van handgeschreven,
gedrukte en digitale teksten.
Eind 2003 hebben 2 grote Nederlandse uitgeverijen een
ubstantiële bijdrage toegezegd voor deze leerstoel. De
verwachting is dat er binnenkort nog een of meer andere
bedrijven zullen volgen en daarmee de beoogde leerstoel
kan worden ingesteld.
Voor ‘Boek en Byte’ is besloten de mogelijkheid te onderzoeken
tot de instelling van een deeltijd (0,5 fte) leerstoel Digital
Media Studies’. De nieuwe hoogleraar zal een rol gaan spelen
in het uitbouwen van de relaties met het beroepenveld. Het is
dan ook juist deze sector waarop de Campagne voor Leiden
zich richt om een breed gesponsorde hoogleraarstoel ‘Digital
Media Studies’ mogelijk te maken. Inmiddels is zowel een aantal
grote als kleinere uitgeverijen hiertoe benaderd.
De ambities van de Leidse boekwetenschap worden breed
gesteund. Recent is door de Dr. P.A. Tiele-Stichting een bijzonder
hoogleraarschap ingesteld voor de bestudering van de
CAMPAGNE VOOR LEIDEN
geschiedenis van het boek in de 17e- en 18e eeuw. Deze leerstoel
wordt bezet door Paul Hoftijzer. Ook bestaan er nauwe
banden met de Leidse Universiteitsbibliotheek en de
Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
CAMPAGNE VOOR LEIDEN
Rapenburg 61 2311 GJ Leiden
071-514 11 38 www.luf.nl/campagne

RAP 61
Dies Natalis 2004
In februari 2004 bestaat de Universiteit
Leiden 429 jaar. Ter ere van deze dies
organiseren het Leids Universiteits Fonds
en de Universiteit Leiden een alumnibijeenkomst
op zaterdag 7 februari.
Een overzicht van de lezingen in het ochtendprogramma
en een uitgebreide
beschrijving van het middagprogramma
vindt u na onderstaand programma:
Programma diesviering 7 februari 2004
9.00 uur ontvangst in WSD complex,
Cleveringaplaats 1
9.30 uur opening door voorzitter Leids
Universiteits Fonds jhr. drs. R.W.F. van Tets
9.35 uur inleiding door rector magnificus
prof.dr. D.D. Breimer
10.00 uur – 10.45 uur lezing
10.45 uur - 11.15 uur Pauze
11.15 uur – 12.00 uur lezing
12.15 uur – 13.15 uur lunch in het
Arsenaal
13.30 uur – 15.00 uur
I. bezichtiging Eton-collectie in het
Rijksmuseum van Oudheden of
II. Tentoonstelling Foto’s van Vijftig,
Lakenhal of
III. Wandeling Hortus Botanicus
15.15 uur Academiegebouw
Achtergronden, ervaringen en toekomstvisie
van Grotius, Centre for International
Legal Studies
16.15 uur Dankwoord door voorzitter
Leids Universiteits Fonds jhr. drs. R.W.F. van
Tets en aansluitend borrel
OCHTENDPROGRAMMA
Uit onderstaande lezingen kiest u twee
lezingen.
Overzicht lezingen:
I. Geloof, atheïsme of ietsisme?
Godsdienstfilosofie en godsdienst in
deze tijd
door prof.dr. W.B. Drees, hoogleraar godsdienstwijsbegeerte
en ethiek.
Welke speelruimte is er voor een religieuze
levensbeschouwing in relatie tot de
24
vier belangrijke uitdagingen, natuurwetenschappelijke
kennis, technologisch
kunnen, godsdienstwetenschap-pelijke
en evolutionaire verklaringen van religie,
en religieus pluralisme. Wat betekenen
deze uitdagingen voor traditionele
geloofsopvattingen? Dient een weldenkend
mens tot atheïsme te besluiten?
Kan ‘iets-isme’ iets voorstellen, of is het
een zwaktebod?
II. Wat was de ontdekking van het jaar
2003
door prof.dr. F.W. Saris, decaan Faculteit
Wiskunde en Natuurwetenschappen.
Een selectie van 8 ontdekkingen in de
wiskunde, informatica, natuurkunde, sterrenkunde,
chemie, biologie, biofarmacie
en het Nationaal Herbarium Nederland,
passeren de revue.
III. Kunst, wetenschap en selectie: kan
de universiteit leren van de ervaringen
in het kunstonderwijs?
door prof. F de Ruiter, hoogleraar
Faculteit der Kunsten.
Wat kan de universiteit leren van de
selectieprocedures in het kunstvakonderwijs,
dat een lange en ruime ervaring
heeft met selectieprocedures.
IV. Geboren Leiders?
door prof. dr. R.B. Andeweg, hoogleraar
Politicologie.
Bent u eerstgeborene? Relatief veel
Amerikaanse presidenten, Britse premiers
en andere buitenlandse politieke leiders
waren eerstgeborenen. In onderzoek met
student Steef van den Berg naar
Nederlandse politici is onderzocht of
eerstgeborenen ook in ons land de
boventoon voeren, of zo'n politieke primogenituur
ook voor dochters opgaat,
en wat de oorzaak zou kunnen zijn.
V. Nederland wordt groot
door prof. dr. G. J. R. Maat, hoogleraar anatomie
in het bijzonder de Fysische
Antropologie.
AANMELDEN DIES 2004
U kunt zich aanmelden via de bijgevoegde
antwoordkaart. De ingevulde
antwoordkaart stuurt u zonder postzegel
naar Leids Universiteits Fonds,
antwoordnummer 10318, 2300 WB
Leiden. Ook kunt u zich aanmelden via
onze website www.luf.nl. De kosten
voor deze dag bedragen € 27,50 en
kunt u overmaken op girorekening
39.30.464 t.n.v. Leids Universiteits
Fonds, o.v.v. dies 2004.
Lichaamslengte ontwikkelingen in de
afgelopen 2000 jaar.
MIDDAGPROGRAMMA
Onderdeel 1
13:30 – 15:00 uur
Voor het eerste onderdeel van het middagprogramma
kunt u een keuze maken
uit een bezoek aan de Eton-Collectie in
het Museum van Oudheden, de tentoonstelling
Foto’s van Vijftig in de Lakenhal
en een wandeling in de Hortus Botanicus.
I. Eton –Collectie
Een bezoek aan de Eton-collectie, de kleine
meesterwerken van Egypte in het
Rijksmuseum van Oudheden.
De kleine meesterwerken zijn de hoogtepunten
uit de wereldberoemde verzameling
Egyptische oudheden van het Myers
Museum, behorend bij de prestigieuze
Britse jongensschool Eton College bij
Windsor.Voor het eerst zijn 214
Egyptische pronkstukken uit deze
Engelse collectie in Nederland te zien.
Heeft u geen museumkaart dan wordt
voor de Eton-collectie een toeslag
gevraagd van € 7. Het aantal plaatsen is
beperkt.
II. Tentoonstelling Foto’s van Vijftig,
Lakenhal
Precies 50 jaar geleden besloot het
Prentenkabinet van de Universiteit
Leiden, als eerste openbare instelling in
Nederland, om naast prenten en tekeningen
ook foto’s te gaan verzamelen. Het
werk van onder andere Emmy Andriesse,
Carel Blazer, Ed van der Elsken, Johan van
der Keuken, Cas Oorthuys en Jan Versnel
doet de jaren ’50 herleven en geeft tegelijkertijd
inzicht in de toen heersende
opvattingen over fotografie.
Heeft u geen museumkaart dan wordt
voor de tentoonstelling Foto’s van Vijftig
een toeslag gevraagd van € 4 (65+ €
2,50).
II. Wandeling Hortus Botanicus
Tijdens deze wandeling zijn de bijna in
ere herstelde Oranjerie, het naastgelegen
vakwerkhuis en het voorgelegen plein
hoogtepunt. De renovatie is mogelijk
gemaakt door giften van stichtingen en
bedrijven aan de Campagne voor Leiden.
Onderdeel 2
15.15- 16.15 uur
Het tweede middagonderdeel vindt
plaats in het Academiegebouw.
Achtergronden, ervaringen en toekomstvisie
van Grotius, Centre for International
Student-leden en hun
bijdrage
Student-leden van het Leids Universiteits
Fonds betalen jaarlijks 5 euro aan het
Leids Universiteits Fonds. Met dit bedrag
ondersteunt het Leids Universiteits Fonds
het Mandela StudieFonds, Stop Aids now
en de Leidse studentenvereniging. In 2003
ontving het Mandela StudieFonds €
3.010, Stop Aids Now € 465 en de Leidse
studentenvereniging € 3.820.
De Gratama Stichting
De Gratama Stichting, opgericht in 1925
en gevestigd te Harlingen is in het leven
geroepen door drie neven met onder
andere het doel studenten uit de familie
financieel bij te staan, en steun te verlenen
aan de wetenschap. Dit laatste
gebeurt in de vorm van jaarlijkse subsidies
aan projecten van medewerkers van
de Rijksuniversiteit Groningen en de
Universiteit Leiden.
Het afgelopen jaar heeft de Gratama
Stichting 8 projecten met een totaal van
€ 50.000,- gesteund. Het Leids
Legal Studies door prof. dr. C.J.R. Dugard
(hoogleraar Internationaal Strafrecht en
speciaal afgezant van de Verenigde Naties
voor de commissie mensenrechten Israël
en Palestina) en dr. R.H. Haveman, directeur
Grotius Centre en hoofddocent
Internationaal Strafrecht
Gezocht
Van de onderstaande alumni zoeken wij een actueel adres. Als u ons hieraan kunt
helpen, kunt u de gegevens telefonisch of per e-mail (info@luf.leidenuniv.nl) aan ons
doorgeven. Hartelijk dank.
NAAM JAAR STUDIE
VAN
AANKOMST
Drs. W.P.F.H. de Graaff 1955 Geologie
Drs. R.J. Kammer 1965 Scheikunde
Mr. T.H. van Blaricum 1975 Fiscaal Recht
Drs. R.M. Lemmens 1985 Informatica
Mr. D.M. Passchier 1995 Nederlands Recht
Mw. drs. R.P. Kelder Deutsch 1955 Engelse taal- en letterkunde
Mw. drs. V.C. Timmers – Martina 1965 Psychologie
Mw. drs. R.R.A.M. Claesen 1975 Kunstgeschiedenis
Mw. drs. A.M.C. van den Berg 1985 Talen en culturen van
Latijns Amerika
Universiteits Fonds heeft dit bedrag verdubbeld.
Twee van deze projecten zijn
‘Bouwen aan een duurzame toekomst’
van dr. Ludo Juurlink, werkzaam bij de
faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
en ‘Annual Egyptological
Bibliography’ van prof.dr. J.F. Borghouts.
Het eerstgenoemde project is erop
gericht de contacten tussen VWO en universiteit
te vergroten met als doel de
belangstelling voor natuurwetenschappelijke
studies in het VWO te stimuleren.
Het tweede project is de ondersteuning
van de jaarlijks uitgegeven bibliografie
van Egyptologische publicaties. Deze
bibliografie is een uniek en onontbeerlijk
hulpmiddel bij onderzoek en onderwijs
zowel in de Egyptologie als in verwante
disciplines.
Voor meer informatie over de Gratama
Stichting kunt u contact opnemen met
mevrouw S. Gieling, telnr. 071-5130503 of
u kunt een email sturen naar
gieling@luf.leidenuniv.nl.
Janneke Fruin-Helb-beurs
Op 16 december 2003 kreeg Godard de
Ruiter, student geneeskunde en biomedische
wetenschappen, de Janneke Fruin-
Helb beurs uitgereikt. Deze beurs is in juli
2003 ingesteld. Vanwege de hoge kwaliteit,
creativiteit, originaliteit en gedegen
uitwerking van zijn onderzoeksaanvraag
voor een LISFbeurs (Leids Internationaal
Studiefonds) ontving De Ruiter het
Janneke Fruin-Helb certificaat waaraan
een bedrag van maximaal € 2.250 is verbonden.
Hij diende een aanvraag in om
zich gedurende twee jaar in de Verenigde
Staten voor te bereiden op zijn toekomstige
promotieonderzoek. De Ruiter
krijgt een plaats in een recent gestart
onderzoek naar de experimentele behandeling
van dwarslaesie door middel
van het implanteren van een graft, een
soort holle buis voor de geleiding van
zenuwgroei.
25

Agenda
429 e DIES NATALIS
9 februari 2004, 15:00 uur, Pieterskerk,
Pieterskerkhof 1A
De diesoratie zal worden uitgesproken
door prof. dr. W. Roebroeks, hoogleraar
Archeologie van de oude steentijd. De
titel luidt “Voedsel en de menselijke
niche: la Grande Bouffe”.
Daarna zal een eredoctoraat worden uitgereikt
aan prof. dr. P. Martin-Löf, hoogleraar
Logica aan de Universiteit van
Stockholm. Erepromotor is prof. dr. B.G.
Sundholm, hoogleraar Wijsbegeerte van
de logica en van de wiskunde.
De voorzitter van de Leidse
Studentenraad, de heer R.F. Hofstede, zal
de LSR-Onderwijsprijs uitreiken.
Indien u de bijeenkomst wenst bij te
wonen, wilt u zich dan aanmelden via email:
Kabinetszaken@bb.leidenuniv.nl
DIES NATALIS VOOR ALUMNI
Dies natalis voor alumni op 7 februari
Zie voor programma pagina 23
FRANSE TAAL EN CULTUUR
ALUMNIDAG
Zaterdag 5 juni 2004
Voor meer informatie kijk op
http://www.frans.leidenuniv.nl/ of e-mail
naar secrfrans@let.leidenuniv.nl
OPLEIDING NEDERLANDS
ALUMNIVERENIGING LEIDSE NEER-
LANDICI
Op 26 november 2003 is Siegenbeek
opgericht, de alumnivereniging voor
Leidse neerlandici. De vereniging is
genoemd naar Matthys Siegenbeek
(1774-1854), de eerste, Leidse hoogleraar
in de Nederduitse welsprekendheid.
Siegenbeek ALN gaat zich inzetten voor
het contact tussen alumni onderling en
voor een goede relatie van studenten en
docenten van de huidige opleiding
Nederlandse Taal en Cultuur met haar
oud-studenten en de arbeidsmarkt. Vanaf
1 februari a.s. vindt u informatie over de
activiteiten van de vereniging op:
www.siegenbeek.nl. Daar kunt u ook zien
hoe u lid wordt. Het lidmaatschap kost
€ 20,- per jaar en staat open voor alumni
van de opleiding en voor andere belangstellenden
die de Leidse neerlandistiek
een warm hart toedragen. Zij worden nu
al uitgenodigd voor de eerste alumnidag
op 24 april 2004: van harte welkom! Voor
meer informatie: Coen Gelinck, voorzitter
(e-mail: c.gelinck@hetnet.nl), of Judith
Heijdra, secretaris (e-mail: judith.heijdra@zonnet.nl;
tel. 070-3835158).
FACULTEIT
GODGELEERDHEID
CURSUSSEN GODGELEERDHEID
Vanaf september 2004 biedt de Leidse
faculteit der Godgeleerdheid drie cursussen
aan. De cursusvorm is blended learning:
een combinatie van onderwijs op
26
afstand via de computer (virtuele interactieve
lessen, leesteksten, discussie en
proeftoetsen, ondersteund door een syllabus)
en drie bijeenkomsten met alle
cursisten, met o.a. een excursie en een
afsluitend tentamen. De kosten bedragen
€ 235 per cursus.
De drie cursussen zijn: Islam en moslims
in Nederland, Geloof en natuurwetenschap
in de Europese cultuur en Het
Oude Testament in historisch perspectief.
Nadere informatie over inhoud en aanmelding
is verkrijgbaar bij Dr. W. Th. van
Peursen, Faculteit der Godgeleerdheid,
Postbus 9515, 2300 RA Leiden, tel. 071
527 2569, e-mail w.t.van.peursen@let.leidenuniv.nl
FACULTEIT DER KUNSTEN
NIEUWSBRIEF FACULTEIT DER
KUNSTEN
Het eerste nummer is verschenen van de
Nieuwsbrief van de Faculteit der
Kunsten. De faculteit is het resultaat van
een samenwerkingsverband tussen de
Universiteit Leiden en de Hogeschool
van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans
in Den Haag: het Koninklijk
Conservatorium en de Koninklijke
Academie van Beeldende Kunsten. De
Nieuwsbrief informeert u kort en helder
over de activiteiten van de jongste
Leidse faculteit. Voor een gratis abonnement
kunt u contact opnemen met
Marijke Hamel, telefoon: 071 527 1805; email:
mcw.hamel@kunsten.leidenuniv.nl.
Op deze manier kunt u ook een exemplaar
van de oratie van decaan Frans de
Ruiter aanvragen, getiteld Over de noodzaak
van lagen. Zie voor het laatste faculteitsnieuws:www.kunstenenwetenschappen.nl
HOVO – HOGERONDERWIJS
VOOR OUDEREN
ZOMERCURSUS: CULTUUR EN WETEN-
SCHAP VAN HET MIDDEN-OOSTEN
23 t/m 26 augustus 2004
Deze vierdaagse zomercursus biedt aan
de hand van colleges en museabezoeken
de mogelijkheid tot een verdieping in de
culturele en wetenschappelijke erfenis
van het Midden-Oosten. Bezoeken zullen
onder andere gebracht worden aan de
Universiteitsbibliotheek, het Boerhaave
Museum en het Rijksmuseum voor
Oudheden.
Wilt u op de hoogte gehouden worden
van deze zomercursus, stuur dan uw
gegevens naar: HOVO, Pieter de la
Courtgebouw, Wassenaarseweg 52,
Postbus 9555, 2300 RB te Leiden of houd
de website in de gaten: www.hovo.leidenuniv.nl.
STUDIUM GENERALE
REEKS “VAN KAÏN EN ABEL TOT BUSH
EN BIN LADEN. HET KWAAD DOOR DE
EEUWEN HEEN”
Deel 4: Het kwaad in religieuze en sprituele
tradities
Cleveringaplaats 1, Leiden, WSD-complex,
gebouw 1175, zaal 005
Tijd 18.45 - 20.15 uur
In Westerse culturen, nog steeds doortrokken
van christelijke ideeën, wordt de
scheiding Goed / Kwaad vaak als absoluut
voorgesteld. Gebeurt dat terecht, of
ligt de zaak in werkelijkheid gecompli-
ceerder? In de Afrikaanse spirituele traditie
blijkt de zaak in ieder geval ingewikkelder
te liggen: boze krachten kunnen
zich onverwachts voor een positief
gebruik lenen en het goede kan even
onverwacht in het tegendeel verkeren.
Hoe complex is de relatie tussen goed en
kwaad in andere religieuze/spirituele tradities?
Misschien is de caleidoscopische
vermenging van goed en kwaad in een
aantal van deze tradities wel één van de
redenen waarom mensen zo gefascineerd
blijven door “Het” Kwaad.
Donderdag 12 februari 2004
Boeddhisme
door dr. P.C. Verhagen, Talen en Culturen
van Zuid- en Centraal Azië, Universiteit
Leiden
Donderdag 19 februari
Zoroastrisme
door dr. Ab de Jong, Godgeleerdheid,
Universiteit Leiden
Donderdag 4 maart
Nieuwe Testament
door prof. dr. H. J. de Jonge,
Godgeleerdheid, Universiteit Leiden
Donderdag 11 maart
Oude Testament
door prof. dr. Arie van der Kooij,
Godgeleerdheid, Universiteit Leiden
Donderdag 18 maart
Christelijke demonologie
door mw. prof. dr. E.G.E. van der Wall,
Godgeleerdheid, Universiteit Leiden
Donderdag 25 maart
Hekserij in Afrika en elders: de fascinatie
van het Kwaad
door prof. dr. Peter Geschiere, UvA
Donderdag 1 april
Jodendom
door prof. dr. R.W. Munk, Godgeleerdheid,
Universiteit Leiden
Donderdag 8 april
Verbeelding van het kwaad in de moderne
Islam
door prof. dr . P.S. van Koningsveld,
Godgeleerdheid, Universiteit Leiden
Donderdag 15 april
Levende Chinese godsdiensten
Door prof. dr. Barend ter Haar, Talen en
Culturen van China, Universiteit Leiden
Toegang gratis, iedereen welkom!
Informatie en Organisatie:
Studium Generale Universiteit Leiden.
Postbus 9500, 2300 RA, Leiden.
071 5277283/7295
E-mail: RTP.Wiche@ICS.LeidenUniv.nl
ACTUALITEITENCOLLEGE
18 februari 2004. Cleveringaplaats 1,
Leiden, WSD-complex, gebouw 1175,
zaal 011 Tijd 18.45 - 20.15 uur.
Studium Generale Lezing door dr. Ruurd
Halbertsma naar aanleiding van het verschijnen
van zijn boek ‘Scholars,
Travellers and Trade – The Pioneer Years
of the National Museum of Antiquities in
Leiden 1818-1840’.
Het ‘Archaeologisch Cabinet’ werd in
1818 opgericht als onderdeel van de
Leidse Universiteit. Binnen tien jaar was
de verzameling van een eenvoudige studiecollectie
uitgegroeid tot een
Rijksmuseum dat zich kon meten met de
collecties in Londen, Parijs en Berlijn. De
eerste directeur-hoogleraar Caspar
Reuvens was de drijvende kracht achter
de groei van de collecties en het opzetten
van de nieuwe leerstoel archeologie.
In dienst van het Rijk werden archeologische
expedities uitgerust naar het
Middellandse Zeegebied, waar opgravingen
werden uitgevoerd en collecties
aangekocht. De recente discussies rond
de teruggave van de Elgin Marbles aan
Griekenland roepen vragen op naar de
legaliteit van de Nederlandse collecties
antieke kunst. Naast dit onderwerp zal
Ruurd Halbertsma in zijn lezing ook
ingaan op het wisselvallige cultuurbeleid
achter de groei van de collecties, de rol
van de universiteit en de moeilijkheden
die een pionier ondervindt bij het opzetten
van een nieuwe leerstoel en een
nieuw museum.
Ruurd Halbertsma is conservator
Griekse/Romeinse kunst van het
Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
Toegang gratis, iedereen welkom!
Informatie: e-mail:
JE.Molenaar@ICS.Leidenuniv.nl
Tel. 071 5277283/7295 .
STEDELIJK MUSEUM
DE LAKENHAL
FOTO'S VAN VIJFTIG. DE JAREN VIJF-
TIG VOLGENS DE FOTO’S VAN HET
PRENTENKABINET VAN DE
UNIVERSITEIT LEIDEN.
12 december 2003 t/m 18 april 2004.
Stedelijk Museum de Lakenhal. Oude Singel
28-32, Leiden.
De tentoonstelling is een onderdeel van
de dies natalis. Vijftig jaar geleden
besloot het Prentenkabinet Leiden als
eerste openbare instelling in Nederland
om naast prenten en tekeningen ook
foto’s te gaan verzamelen. Uit deze rijke
verzameling is werk gekozen van meer
dan 80 fotografen. De foto’s zijn geselecteerd
op hun kracht als uitdrukkingsmiddel
van een tijd en op hun waarde als
individueel kunstwerk.
UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK
VRIENDSCHAP VOOR HET LEVEN;
REISIMPRESSIES EN HERINNERINGEN
AAN DE LEIDSE SOCIËTEIT MINERVA
VAN ALEXANDER VER HUELL
8 januari tot en met 27 februari 2004.
Universiteitsbibliotheek Leiden, Witte
Singel 27.
Recentelijk zijn 34 tekeningen van de
kunstenaar en schrijver Alexander Ver
Huell (1822-1897) ontdekt in het archief
van de Leidse studentenvereniging
Minerva. Alexander Ver Huell, die onder
meer bekend is door zijn illustraties in
boeken van Klikspaan, maakte de tekeningen
tijdens een reis door Duitsland in
1852. De ingekleurde pentekeningen zijn
humoristische weergaven van observaties
en ervaringen, in de levendige, karakteristieke
stijl waarmee hij bekendheid
verwierf.
TCZOA
SYMPOSIUM
23-25 maart 2004, Centraal
Faciliteitengebouw zaal 148,
Cleveringaplaats 1, Leiden.
Ter viering van de twaalfhonderdste verjaardag
van de oudste tekst in het
Javaans die er is, op 25 maart 2004, organiseert
de opleiding Talen en Culturen
van Zuid-Oost-Azië van de faculteit der
Letteren een internationaal congres.
Inlichtingen: W. van der Molen (tel.: 071 -
527 22 80, email: w.van.der.molen@let.leidenuniv.nl.
Boeken
Greta Noordenbos: Marie en Irène
Curie. De eerste vrouwelijke
Nobelprijswinnaars. Uitgeverij Eburon
(Delft 2003), 216 blz., geïll. € 34,90.
In dit boek geeft Noordenbos een
beschrijving van het leven en werk van
Marie Curie en haar dochter Irène Joliot-
Curie. Marie Curie kreeg in 1903 de
Nobelprijs voor de Natuurkunde, haar
dochter kreeg de prijs samen met haar
man in 1935. Het leven van Irène Joliot-
Curie vertoont opvallende parallellen
met dat van haar moeder. Maar in tegenstelling
tot Marie Curie was Irène wel
politiek actief en stak ze haar feministische
visie niet onder stoelen en banken.
Noordenbos gaat ook in op het leven en
werk van vrouwelijke collega’s, die
destijds nog op één hand te tellen vielen.
Zij werden vaak ten onrechte gezien als
assistent van mannelijke wetenschappers
waardoor hun bijdrage aan de
wetenschap niet als zodanig werd
erkend. In het zesde en laatste hoofdstuk
beschrijft Noordenbos de huidige positie
van vrouwen in de natuurwetenschap –
vooral in Nederland is het aantal vrouwelijke
natuurkundigen bijzonder laag - en
doet zij voorstellen om de positie van
vrouwelijke natuurwetenschappers te
verbeteren.
Cor Smit: Ondernemers en geleerden.
Leiden 1778-2003. (Leiden 2003.) €17,50
(+ € 4 porto + verzendkosten). Het boek
is te bestellen bij prof.dr. D.L. Knook, TNO-
CVO, Postbus 2215, 2301 CE Leiden, tel.
071-5181207, e-mail:
DK.Knook@pg.tno.nl
Cor Smit schreef de geschiedenis van het
225-jarig bestaan van de Leidse tak van
de Nederlandsche Maatschappij voor
Nijverheid en Handel. Vooral technische
en bedrijfskundige universitaire opleidingen
hebben vaak hechte relaties met het
bedrijfsleven. In Leiden is dat de laatste
decennia bijvoorbeeld het geval bij de
biotechnologie, waar hoogleraren soms
tevens ondernemer werden. Smit schetste
een algemeen beeld van de
Maatschappij en lardeerde het met portretten
van markante handelaren en
wetenschappers, zoals Frans van Lelyveld
(fabrikant en letterkundige), architect
Salomon van der Pauw (Koornbrug,
Aalmarktschool) en de hoogleraar scheikunde
A.H. van der Boon Mesch. Over die
laatste weet Smit bijvoorbeeld te melden
dat hij bedrogen werd door zijn vrouw
Jeane Quaet. Zij had een verhouding met
Van der Boons student en amanuensis
Gerrit van der Linde, die later als dichter
bekend werd onder de naam de
Schoolmeester.
Retorica in de beroepspraktijk: Leidse
taalbeheersers over hun professionele
passies. SNL-reeks deel 11. 220 blz.
Leiden, 2003. € 20 (bestelinformatie:
www.nederlands.leidenuniv.nl)
In de afgelopen twintig jaar studeerden
tientallen Leidse taalbeheersers af. In dit
boek vertellen veertig van hen over hun
professionele passies. Vijf van hen noemen
Quintilianus als favoriete auteur (“al
is brevitas niet zijn sterkste kant”), waaruit
blijkt dat de Leidse taalbeheersing
sterk georiënteerd was en is op de klassieke
retorica. Daarnaast speelt genderlinguïstiek
in Leiden een grote rol. Verder
bevat het boek een uitvoerige bibliografie
van de retorica (met vele on line bronnen)
en een lijst van de 300 Leidse taalbeheersingsscripties
van de afgelopen
twintig jaar.
Antheun Janse: De sprong van Jan van
Schaffelaar: oorlog en partijstrijd in de
late Middeleeuwen. Verloren Verleden
deel 21. Uitgeverij Verloren 2003.
96 blz. €10.
Op 16 juli 1482 sprong Jan van
Schaffelaar van de toren van Barneveld
om zijn kameraden te redden. Het is een
van de bekendste 'vaderlandse heldendaden'
uit onze middeleeuwse geschiedenis.
In de negentiende eeuw werd het
verhaal gebruikt als lichtend voorbeeld
van opofferingsgezindheid. In de twintigste
eeuw verdween de moralistische duiding,
maar de sprong zelf bleef bekend
als één van die curieuze anekdotes van
de vaderlandse geschiedenis. Historicus
Antheun Janse beschrijft het incident
tegen de achtergrond van de Hoekse en
Kabeljauwse twisten, een partijstrijd die
een belangrijk deel van de Noordelijke
Nederlanden in zijn greep hield. Janse
staat uitvoerig stil bij ontwikkelingen in
bewapening en militaire organisatie die
zich aan het einde van de Middeleeuwen
voordeden, en probeert zo antwoord te
geven op de vraag waaróm Van
Schaffelaar sprong.
prof. H. A. Gomperts: Intenties 1-2-3,
verzamelde essays en kritieken.
Uitgeverij Meulenhoff in Amsterdam.
prof. H. A. Gomperts, tot 1981 Leids hoogleraar
Moderne Nederlandse
Letterkunde en is in 1998 overleden; dit
werk is “bezorgd” door zijn leerlingen Eep
Francken en Herman Verhaar.
Gomperts (geb 1915) heeft geen
Nederlands gestudeerd maar rechten. In
de jaren Dertig publiceerde hij gedichten
en essays. In mei 1940 stak hij als
student over naar Engeland waarmee hij
ontkwam aan de jodenvervolging. Hij
werkte daar onder meer als secretaris
van de Nederlandse Minister van
Koloniën. In die functie bezocht hij Zuid-
Amerika.
Na de oorlog werd Gomperts Parijs' correspondent
van Het Parool. Terug in
Nederland bleef hij verbonden aan die
zelfde krant als toneel- en literatuur-
recensent. Aan het eind van de jaren
Vijftig zag men hem als DE criticus van
Nederland. Hij kreeg landelijke bekendheid
als interviewer van Literaire
Ontmoetingen, het eerste serieuze literaire
tv-programma. Zijn onderhoud met
Gerard (Kornelis van het) Reve vormde
bijvoorbeeld dagenlange gespreksstof
van Zeeland tot Oost-Groningen.
Volgens de traditie van de Leidse
Universiteit was de hoogleraar
Nederlandse Letterkunde lange tijd geen
vakgeleerde, maar een dichter, criticus,
essayist. Albert Verwey en P N van Eyck
hadden de leerstoel bezet. In 1965
werd Gomperts hun opvolger.
Personalia
Prof. Dr. B.C.A. Walraven, hoogleraar
Koreaanse taal en cultuur, ontving op 9
oktober 2003 van de Koreaanse overheid
de voornaamste culturele onderscheiding,
Kungminmunhwa-hunjang. Deze
prestigieuze onderscheiding wordt uitsluitend
verleend aan academici en kunstenaars
die zich binnen en buiten Korea
buitengewoon verdienstelijk gemaakt
hebben. Het is de eerste keer dat deze
aan een Nederlander werd toegekend.
Dr. Wim van Anrooij volgt prof. dr. B.
Westerweel op als directeur van het
onderzoeksinstituut Pallas van de faculteit
der Letteren. Pallas ondersteunt met
name ‘westers’ onderzoek op het terrein
van historische, kunsthistorische en letterkundige
studies en stimuleert inhoudelijke
initiatieven op dti terrein. In 2004
zal een onderzoeksvisitatiecommissie
Pallas beoordelen.
Stichting Praemium Erasmianum heeft
vijf Studieprijzen toegekend voor bijzondere
dissertaties op het gebied van
de geesteswetenschappen en de maatschappij-
en gedragswetenschappen.
Drie van de vijf winnaars zijn in Leiden
gepromoveerd: theoloog Rieuwerd
Buitenwerf, archeoloog David Fontijn en
historicus Hanno Wijsman. Juriste
Janneke Gerards promoveerde in
Maastricht, en is nu universitair hoofddocent
staats- en bestuursrecht aan de
Universiteit Leiden. Belangrijk criterium
voor de bekroning van de proefschriften
is de interdisciplinariteit van de benadering,
de casusoverstijgende behandeling
van het onderwerp en het
bredere belang van het boek voor
andere disciplines.
Het eredoctoraat dat de Universiteit
Leiden traditiegetrouw op haar dies in
februari uitreikt zal in 2004 gaan naar de
Zweedse filosoof Per Martin-Löf,hoogleraar
in de logica aan de Universiteit van
Stockholm. Hij krijgt het eredoctoraat
vanwege zijn grote wetenschappelijke
verdienste op het gebied van de logica
en de filosofie en zijn invloed op andere
vakgebieden dan het zijne, zoals de taalkunde
en de informatica
LEIDEN BIEDT AAN
Strafrechtdeskundige en rechtsfilosoof
dr. Afshin Ellian is per 1 november 2003
verbonden aan de Universiteit Leiden, als
universitair hoofddocent bij de afdeling
Encyclopedie van de Rechtswetenschap.
Mr. dr. Afshin Ellian (Teheran 1966) is
jurist, dichter, schrijver en filosoof. Hij ontvluchtte
in 1983 het regime van Ayatolla
Khomeiny in Iran.
Archeoloog dr. G. van der Kooij heeft
van het NWO-Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen
een Programmasubsidie
gekregen voor het onderzoek “Settling
the Steppe; the archaeology of changing
societies in Syro-Palestinian drylands
during the Bronze and Iron Ages”.
Archeoloog prof. dr. J.L. Bintliff krijgt een
subsidie van de Stichting voor Wetenschappelijk
Onderzoek van de Tropen
(WOTRO) ten behoeve van het onderzoek
getiteld:“Agriculture without sedentism?
Technological organisation and
mobility strategy of stone tool makers in
the Fayum Neolithic, Egypt”.
Het NWO-Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen
heeft aan drie hoogleraren
in de Faculteit der Letteren een
Programmasubsidie toegekend. Dit is
een subsidie voor een onderzoeksproject
op een specifiek terrein. De hoogleraren
zijn prof. dr. Lisa Cheng (Algemene
Taalwetenschap) voor het onderzoek
“Word order and morphological markings
in Bantu”, prof. dr. Ineke Sluiter
(Griekse Taal- en Letterkunde): voor het
onderzoek “The Limits of Language”,en
prof. dr. Thony Visser (Duitse Taal- en
Letterkunde) voor het onderzoek “The
Literary Construction of Cultural Identity
in Germany after the Wende”
Prof. dr. Ana Achúcarro, prof. dr. Luuk
de Ligt en prof. dr. Hermen Overkleeft
ontvangen van NWO een Vici-subsidie.
Zij krijgen ieder in totaal maximaal
1.250.000 euro, waarmee in vijf jaar tijd
een eigen onderzoeksgroep kan worden
opgebouwd.
Dr. Sharief Barends, dr. Alexei
Cherepanov, dr. Andreea Ioan, dr.
Alexander Kros, dr. Nancy Kula en dr.
Daniel Scheepers ontvangen van NWO
een Veni-subsidie. Elke onderzoeker
krijgt in totaal maximaal 200.000 euro.
Hiermee kan een wetenschapper drie
jaar onderzoek doen.
Prof. dr. J.R. Bruijn ontving in 2003 twee
onderscheidingen:
12 juni 2003 uit handen van de
Bevelhebber der Zeekrachten Vice-admiraal
R. Klaver de Prins Hendrik legpenning
voor buitengewone verdiensten op
het gebied van de maritieme geschiedenis
en in het bijzonder voor veelomvattend
onderzoek op het terrein van
geschiedenis van de Zeemacht.
18 oktober 2003 in New Bedford (Mass)
in de Verenigde Staten de N. Byrne
Waterman Award, uitgereikt door het
Kendall Institute van het New Bedford
Whaling Museum voor bijzondere verdiensten
op het gebied van de maritieme
geschiedenis en in het bijzonder van
geschiedenis van de walvisvaart en voor
het begeleiden van studenten en onderzoekers
op dit terrein.
27