Ergonomisch werken in de verzorging - Plantyn

Ergonomisch werken in de
verzorging
© Plantyn
171

© Plantyn

1 Ergonomie als wetenschap
Ergonomie is een wetenschap. Ergonomen bestuderen de werkmethoden,
het materiaal, de grondstoffen, de apparatuur, het meubilair ... in de ruimten
waar mensen moeten werken, zoals in een kinderdagverblijf, rusthuis, ziekenhuis
of grootkeuken.
De drie pijlers bij ergonomie zijn:
> De gezondheid en veiligheid, bv. de juiste manier van tillen van zorgvragers
en tillen van lasten.
> Doelmatigheid, bv. geen grote loopafstand tussen twee werkplekken.
> Comfort, bv. stevige, veilige en gemakkelijke bedden.
Ergonomen kijken naar:
> de inrichting van de ruimten
> de keuze van het meubilair
> de juiste verlichting
> de opstelling van de apparatuur
> de juiste werkhoogte
> gemakkelijke en veilige werkmethoden
> correcte handelingen
Behalve goed werkmateriaal zijn ook de persoonlijke eigenschappen van de
mens (verzorgende) van belang:
> praktisch inzicht
> organisatievermogen
> kennis
> omgaan met tijd en energie
> lichaamshouding
© Plantyn
173

174
2 Lichamelijke belasting van de verzorgende
De verzorgende wordt lichamelijk belast bij het uitvoeren van technieken
en opdrachten. Neem je bundel met verzorgingstechnieken maar eens
door: je zult meteen merken dat de verzorgende soms zwaar belast wordt.
Om je lichaam zo goed mogelijk te beschermen, is het uiterst belangrijk dat
je bewust omgaat met lichamelijke belasting. Door na te denken over je
houdingen en handelingen kun je onnodige overbelasting voorkomen.
2.1 Statische en dynamische belasting
Het lichaam van de verzorgende kan op twee manieren belast worden:
statisch en dynamisch
Bij statische belasting worden de spieren gedurende een langere tijd continu
aangespannen. Dit is bijvoorbeeld het geval als je een zwaar voorwerp langer
dan dertig seconden moet vasthouden.
Bij dynamische belasting worden de spieren afwisselend aangespannen en
ontspannen. Er is sprake van een afwisselende, soepel verlopende en gelijkmatig
over het lichaam verdeelde belasting. Daardoor kan het spierstelsel
goed functioneren. Voorbeelden van dynamische belasting zijn het voortduwen
van een rolstoel en het opmaken van een bed.
2.2 Ergonomie in de huishouding
Welke zijn de goede houdingen bij verschillende activiteiten zoals lopen,
tillen, trekken en duwen?
2.2.1 Lopen
> De manier van lopen wordt bepaald door verschillende factoren:
– je lichaamsbouw (dun, dik, lang, klein ...);
– de ondergrond (stenen, gras, zand ...);
– de schoenen die je draagt (bv. de stand van de wervelkolom verandert
bij het lopen op naaldhakken → je krijgt een holle rug → grotere
kans op rugklachten).
© Plantyn
> Aanbevelingen:
– Loop zo veel mogelijk rechtop, met het hoofd en de rug recht.
– Hou het bekken rechtop en loop zonder heupwiegen.
– Loop met ontspannen schouders, die niet zijn afgezakt.
– Zet de voeten zo veel mogelijk recht naar voren.
– Wikkel de voet af van hak naar tenen, via de buitenkant van de voet.
– Zwaai de armen ontspannen in hetzelfde ritme als de benen. Dit gaat
tegengesteld (als het rechterbeen voor is, dan ook de linkerarm).
– Goed passende, stevige schoenen zijn zeer belangrijk.

2.2.2 Staan
⌧
⌧
Bij langdurig staan heeft het bloed de neiging om zich in de benen te verzamelen.
Hierdoor kunnen spataderen ontstaan. Bij een goede houding kun je
een rechte lijn trekken van schouders naar heupen en enkels.
De schouders moeten ontspannen zijn, de rug recht, de buikspieren opgespannen,
de knieën lichtjes gebogen, het bekken naar voren gekanteld en
de voeten iets uit elkaar voor een goed evenwicht. Bij het juist rechtop staan
wordt de wervelkolom het minst belast.
Daarom is het belangrijk om in verschillende werkhoudingen de rug altijd zo
recht mogelijk te houden.
> Probeer het werk zo dicht mogelijk bij het lichaam te houden, werk met de
handen dicht bij het lichaam.
> Zorg dat het werkvlak op de goede hoogte is, zodat je niet gebogen hoeft
te staan.
> Zorg voor afwisseling in de werkhouding, bv. ga afwisselend staan, zitten
en stappen.
> Lange tijd rechtstaan is vermoeiend: door weinig beweging worden de
beenspieren statisch belast.
> Door regelmatig het gewicht van het ene been naar het andere been te
verschuiven, voorkom je eenzijdige belasting van het lichaam.
> Zet af en toe de ene voet wat hoger dan de andere.
> Neem regelmatig korte pauzes.
> Werk nooit zijwaarts gedraaid. Voorkom draaiende bewegingen in de rug
door de voeten in de werkrichting te zetten.
> Zorg voor goede schoenen: voldoende steun, goed voetbed, geen hoge
hak, voldoende ruimte voor de tenen.
© Plantyn
175

176
2.2.3 Zitten
lendeondersteuning
juiste
zithoek
Zo ziet een normale, gezonde wervelkolom eruit:
Een lange tijd ononderbroken zitten is voor niemand aan te raden. Zit ook
nooit met de benen over elkaar, de bloedvaten raken dan gekneld.
juiste zitdiepte
geen lendeondersteuning
juiste
zithoogte
C-vorm
te lage armlegger
afknelling
afknelling
© Plantyn
te lage zitting

2.2.4 Tillen
Tillen is een persoon of voorwerp naar omhoog brengen. In het beroep als
verzorgende wordt er veel getild. Een specifi eke cursus hef- en tiltechnieken
volgen, is dan ook zeker aan te raden.
> Aanbevelingen:
– Kijk recht vooruit.
– Ga recht voor de te tillen persoon of het te tillen voorwerp staan.
– Zet de voeten iets uit elkaar, zodat er een groot steunvlak is.
– Zak door de knieën, met een rechte rug en het bekken iets naar
voren gekanteld.
– Hou de rug zo recht mogelijk, dan til je automatisch vanuit je benen.
– Neem de persoon of het voorwerp stevig vast met de volle hand (niet
enkel met de vingertoppen).
– Til met twee handen tegelijk, hierdoor ontstaat geen eenzijdige
belasting en blijft de wervelkolom recht.
– Hou de armen zo recht mogelijk en zo dicht mogelijk bij het lichaam.
– Til de persoon of het voorwerp zo dicht mogelijk bij het lichaam, dan
is de kracht kleiner.
– Draai bij het tillen nooit tegelijkertijd de rug, verplaats je voeten.
– Adem goed in, zo span je de buikspieren op en wordt de rug minder
belast.
⌧
⌧
© Plantyn
177

178
2.2.5 Dragen
2.2.6 Trekken en duwen
⌧
Zowel bij trekken als duwen kan er een enorme belasting van de rug optreden.
Doe dit met een rechte rug en zet kracht op het achterste been.
> Aanbevelingen:
– Hou de rug zo recht mogelijk.
– Vervang, als het mogelijk is, een trekkende door een duwende beweging.
– Duw altijd vanuit de benen.
– Hou de persoon of het voorwerp in ieder geval recht en zo dicht
mogelijk tegen het lichaam.
– Trek of duw nooit vanuit een gedraaide positie (rotatiebelasting).
– Vraag hulp of gebruik hulpmiddelen.
© Plantyn
⌧

2.2.7 Typische handelingen van de verzorgende bij huishoudelijke
taken
> Dweilen:
> Ramen wassen:
> Strijken:
⌧
⌧
© Plantyn
⌧
179

180
> Stofzuigen:
> Koken:
⌧
⌧
> Voorbereiden van het werk
– Stel prioriteiten: je kunt niet alles in één keer doen! Denk dus na
welke taak het meest dringend is en voer die eerst uit.
– Zet de werkpost klaar voordat je start met het werk.
– Werk afwisselend: zwaar en licht werk, staand en zittend werk ...
– Houd regelmatig een pauze.
– Let op je lichaamshouding tijdens de werkzaamheden.
© Plantyn

Pas de werkhoogte aan i.f.v. het werk
– Werk met je handen op ellebooghoogte, bv. bij schoenen poetsen.
– Werk met je handen iets onder ellebooghoogte als je kracht moet
zetten, bv. bij een handwas.
– Werk met je handen op schouderhoogte, bv. bij het kuisen van
ramen.
– Breng het werk op de juiste hoogte, bv. zet een emmer op een stoel
of kruk.
– Pas je houding aan bij een laag werkvlak: buig door de knieën om
stof af te vegen van een salontafeltje.
> Taken zittend uitvoeren
– Veel werk kan je zittend doen, bv. gewassen groenten snijden voor
de soep, aardappelen schillen, verstelwerk, was opvouwen...
– Zorg dat de strijkplank op de juiste hoogte staat of gebruik een ergonomische
strijkplank.
– Zorg voor voldoende beenruimte.
> Een goede houding is belangrijk
– Ga zo dicht mogelijk tegen het werkvlak staan.
– Werk zo veel mogelijk binnen je onmiddellijke reikwijdte.
– Zet je voeten iets uit elkaar, zo heb je een groter steunvlak.
– Plaats bij staand werken afwisselend een voet op een voetsteun (een
dik boek of bankje bv. bij het strijken aan de strijkplank).
© Plantyn
181

© Plantyn

Bijlage 1: de actieve voedingsdriehoek voor
kleuters
© Plantyn
183

184
Bijlage 2: overzicht minerale zouten en vitaminen
1 Minerale zouten
Minerale zouten zijn van belang voor de gezondheid. Ze staan o.a. in voor de
bouw van het lichaam en voor het functioneren ervan.
Men maakt een onderscheid tussen:
– minerale(n) zouten: die aanwezig zijn in gehalten hoger dan 0.01%
van het lichaamsgewicht
– spoorelementen of oligo-elementen: deze komen in zeer kleine
hoeveelheden voor maar zijn toch van levensbelang
© Plantyn

Overzicht:
Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
Minerale
zout
Bij kinderen en
jongeren: voldoende
opname om een
reserve aan te leggen
Volwassenen:
900 mg/dag
– nierstenen
– bij kinderen:
rachitis
Melkproducten
en afgeleiden, bv.
yoghurt, kaas
– zorgt voor
de stevigheid
van skelet en
tanden
Calcium
Ca
– botafwijkingen
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
1200 mg/dag
– spierkrampen
en vertraagde
bloedstolling
– volkorenbrood
Op latere leeftijd:
voldoende opnemen
– verhoogde
bloeddruk
– groene groenten
(broccoli, waterkers,
groene kool)
– heeft invloed op
het hartritme
– moeheid
Voldoende beweging
en vit. D bevorderen de
opname van calcium.
Vrouwen na de
menopauze,
60-plussers:
1200 mg/dag
– osteoporose
(botontkalking)
bij ouderen
– afscheiding van
hormonen
– geheugenproblemen
– noten (amandel-,
hazelnoot)
– bloedstolling
Naarmate je ouder
wordt, neem je de
calcium minder goed
op in je lichaam.
– zalm, sardines
– transport van
stoffen in cellen
– soja en sojaproducten
De menopauze heeft
een negatieve invloed
op de calciumopname.
– mineraalrijk water,
rijk aan calcium
© Plantyn
Alcohol belemmert de
opname van calcium.
Neem ook voldoende
fosfor op.
185

We eten eerder te veel,
dan te weinig fosfor,
omdat we te veel dierlijke
voedingsmiddelen
eten.
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
1000 mg/dag
– belastend voor
nieren
– komt zeer
weinig voor
Vooral aanwezig in
voedingsmiddelen
die veel eiwitten
bevatten: bv.
– bestanddeel
van elke
levende cel
Fosfor
P
186
Volwassenen:
800 mg/dag
– symptomen:
gebrek aan
eetlust
– melk en melkproducten
– stevigheid van
het skelet
Vrouwen na de
menopauze,
60-plussers:
1000 mg/dag
– botontkalking
wanneer je in
verhouding
te veel fosfor
opneemt ten
opzichte van
calcium
– slap gevoel
– graanproducten
– helpt bij energievoorziening
– vlees, gevogelte
– is nodig voor
koolhydraat-,
vet- en eiwitstofwisseling
Volwassen
mannen:
420 mg/dag
Komt zelden
voor.
Kans op tekort is
klein.
– volkorenproducten
– speelt een rol
bij heel wat
reacties in ons
lichaam:
Magnesium
Mg
– diarree
Bij langdurig
tekort:
– noten
Volwassen
vrouwen:
330 mg/dag
– schelpdieren
– doorgeven van
zenuwprikkels
– prikkelbaar,
gïrriteerd,
zenuwachtig
– garnalen
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
480 mg/dag
– werking van
spieren
– concentratiestoornissen
© Plantyn

Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
Minerale
zout
Vrouwen na de
menopauze,
60-plussers:
480 mg/dag
– spierspanning
en spierkrampen
– groene groenten
– eiwitsynthese
– mineraalrijk water
(rijk aan magnesium)
– normale hartfunctie
– vermoeidheid
en algemene
verzwakking
– botontwikkeling
– gedroogde
vruchten
– hoofdpijn
– bananen
– bittere chocolade
Beperk het gebruik
van keukenzout door
te koken zonder extra
zout toe te voegen.
De voedingsmiddelen
bevatten voldoende
Na om aan onze
behoeften te voldoen.
Volwassenen:
575- 3500 mg/dag
Komt vaak voor
doordat we dit
toevoegen aan
bereidingen.
Komt zelden
voor.
Komt in veel
voedingsmiddelen
voor.
– evenwicht in
vochthuishouding
Natrium
Na
Bij ernstige
diarree kunnen
zuigelingen en
jonge kinderen
een tekort krijgen.
– keukenzout (NaCl)
– hoge bloeddruk
met risico
op hart- en
vaatziekten
© Plantyn
– doorgeven
van zenuwprikkels
en
samentrekken
van spieren, in
combinatie met
kalium
Beperk het gebruik
van kant-en-klare
producten, voedingsmiddelen
in blik of
bokaal.
187

Werk met verse
voedingsmiddelen.
– slecht voor
nieren
188
Zeezout is even schadelijk
als keukenzout.
– botontkalking
– oedeem
(vochtophoping
in het
lichaam)
Volwassenen:
1600- 3100 mg/dag
hartritmestoornissen
Komt weinig
voor.
Komt in veel
voedingsmiddelen
voor.
– speelt samen
met Na en Cl
een rol in de
vochthuishouding
en zenuwprikkelgeleiding
Kalium
K
Kan ontstaan na
ernstige diarree
of braken of
bij gebruik van
laxeermiddelen.
– fruit, vooral
bananen
– gedroogd fruit
– verlaagt de
bloeddruk
– spierzwakte
– aardappelen
– verstoorde
hartfunctie
– peulvruchten
– zorgt voor
samentrekking
van de spieren
– groenten
– noten
– vlees, vis, gevogelte
© Plantyn

Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
Minerale
zout
Zie natrium. Volwassenen:
750-4600 mg/dag
Komt zelden
voor.
Zit samen met
natrium in keukenzout.
– zit in maagzuur,
dat een invloed
heeft op de
vertering
Chloor
Cl
– regelt met
natrium en
kalium de
vochthuishouding
in het
lichaam
– helpt bij de
overdracht van
zenuwimpulsen
De opname van ijzer
verloopt beter in
combinatie met vitamine
C, bv een glas
vers fruitsap bij de
maaltijd.
Volwassen
mannen: 9 mg/dag
Komt alleen voor
bij inname van
mineralenpreparaten.
Bloedarmoede
(anemie):
– rundsvlees,
orgaanvlees
(lever, nieren)
– bestanddeel
van de stoffen
die instaan voor
het vervoer van
zuurstof in het
lichaam, nl.
hemoglobine
in het bloed en
myoglobine in
de spieren
Ijzer
Fe
Volwassen
vrouwen: 8 mg/dag
– vermoeidheid,
lusteloosheid,
hartkloppingen,kortademigheid
na inspanning,
hoofdpijn,
duizeligheid
© Plantyn
189

Bij zwangerschap
en borstvoeding:
10 mg/dag
– groene bladgroenten:
o.a.
broccoli, peterselie,
waterkers,
boerenkool, broccoli
– belangrijk voor
een goede
gezondheid in
het algemeen
190
Tijdens menstruatie:
20 mg/dag
Vrouwen na de
menopauze,
60-plussers:
10 mg/dag
– peulvruchten
Volwassenen:
150 μg/dag
Komt zelden
voor.
Schildklierproblemen
met volgende
gevolgen:
– zeevis
– bestanddeel
van schildklierhormoon
Jodium
I
– schaal- en schelpdieren
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
200 μg/dag
Alleen bij
mensen met
schildklierproblemen:
– lusteloosheid,
trage
hartslag, snel
koud hebben,
depressiviteit,
gewichtstoename
– zeewier
– speelt rol bij
energiestofwisseling
– snelle hartslag,
verhoogde
bloeddruk
© Plantyn

Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
Minerale
zout
– bij foetussen,
zuigelingen
en jonge
kinderen:
groeivertraging,
verstoorde
hersenontwikkeling
– gejodeerd zout
– heeft invloed op
groei van allerlei
organen zoals
de hersenen
tijdens de eerste
levensjaren
Komt zelden
voor.
– schaaldieren
– aanmaak van
bloedhemoglobine
Koper
Cu
– lever, nieren
– bloedarmoede
– noten
– volkorengranen
– groenten
Komt zelden
voor.
– rood vlees,
orgaanvlees,
gevogelte
© Plantyn
– belangrijk voor
groeiproces
Zink
Zn
Komt voor bij
mensen die
weinig gevarieerd
eten met weinig
dierlijke eiwitten.
191

Symptomen:
broze nagels,
groeiachterstand,
verminderde
smaak- en reukvermogen,nachtblindheid
(zie
vitamine A)
– schaal- en schelpdieren
– opbouw van
lichaamseiwitten
192
– oesters
– eieren
– smaakontwikkeling
– zuivelproducten
– volkorengranen
– nachtelijk
gezichtsvermogen
– peulvruchten
Komt zelden
voor.
Komt meer voor in
dierlijke voedingsmiddelen
en is in die
vorm gemakkelijker
opneembaar dan in
plantaardige vorm.
– zorgt voor de
bescherming
van de cel
Selenium
Se
– vlees
– zorgt voor
goede werking
van het schildklierhormoon
– zuivel
– belangrijk antioxidant
– zeevis
Tandbederf.
Komt in veel
voedingsmiddelen
voor, vooral in
zeedieren.
© Plantyn
Onderdeel van
tanden en botten.
Fluor
Fl

2 Vitaminen
Vitaminen zijn stoffen die heel wat processen in het lichaam helpen regelen.
Het zijn essentiële voedingsstoffen die uit de voeding moeten gehaald
worden.
> Indeling:
– Vitaminen die oplosbaar zijn in vetten: vitaminen A,D,E,K
– Vitaminen die oplosbaar zijn in water: de vitaminen van het
B-complex en vit. C
© Plantyn
193

Overzicht:
194
Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Vitamine Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
In vet oplosbare vitaminen
Provitamine A wordt
in het lichaam
om-,gezet in vitamine
A
Mannen:
700 μg/dag
Vit A: bij zwangerschap:
schade
aan foetus
Nachtblindheid
(ogen passen zich
moeilijk aan aan de
schemering)
Vit. A: lever, boter,
kaas, eidooier, vette
vissoorten
– bevordert groei
Vit. A
– zorgt voor
gezondheid van
huid
Pro-vitamine A
(beta-caroteen)
Vrouwen:
600 μg/dag
Pro-vit A: gele
verkleuring van
huid
– droge huid
Pro-vit. A: (is wateroplosbaar)
Groenten:
bv. andijvie, broccoli,
paprika, peterselie,
pompoen, princessenboontjes,
venkel,
waterkers, worteltjes
– beschermt
tegen infecties
– zorgt voor
goede werking
van het oog
Fruit: bv. abrikoos,
rode pompelmoes,
2.5 tot
10 μg/dag
– misselijkheid
– osteoporose
(botontkalking)
– braken
Het lichaam kan zelf
vit. D maken uit het
zonlicht. De voorloper
van vit. D zit onder
de huid en wordt
o.i.v. de UV-stralen
omgezet in vit D.
© Plantyn
Vit. D Calcium vastzetten
in skelet en
tanden.

Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Vitamine Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
– diarree
– rachitis (Engelse
ziekte): onvoldoendebotontwikkeling
bij het
kind: verkorting
van ledematen,
groot, rechthoekig
hoofd,
vertraagde sluiting
van fontanel,
O-benen, stoornissen
in ontwikkeling
van gebit
– volle melkproducten
– hoofdpijn
– margarine
– vermoeidheid
– vette vis
– schadelijk voor
een foetus
tijdens de
zwangerschap
Komt zelden voor. Komt zelden voor. Vit. E is gevoelig
voor verhitting.
– zonnebloemolie
– sommige margarines
– noten en zaden
– eieren
Vit. E antioxidant
Komt zelden voor.
– groene bladgroenten:
bv.
spinazie, sommige
fruitsoorten,
sommige oliën en
vetten
© Plantyn
Oorzaak van
bloedingen door
vertraagde bloedstolling
bij pasgeborenen
en volwassenen
die antibiotica
innemen omdat
antibiotica de darmbacteriën
doodt.
Vit. K bloedstolling
195

Pasgeboren baby’s
hebben soms een
tekort.
In de darmen wordt
vit. K aangemaakt
door bacteriën.
196
In water oplosbare vitaminen
Vit. C gaat bij
sommige bereidingen
verloren en is
gevoelig voor licht,
warmte, zuurstof en
bewaren.
Komt zelden voor. Volwassenen:
70 mg/dag
– tandvleesbloedingen
– fruit: bv. aardbei,
citrusvruchten
(citroen, sinaasappel
...), kiwi,
papaja, zwarte bes
– antioxidant
Vit. C
– vergroot weerstand
tegen infecties
– vorming van
bindweefsel en
beenweefsel
– reuma
– groenten: bv.
asperge, bieslook,
bloemkool, broccoli,
groene kool,
paprika, rode kool,
spruit, venkel
– speelt rol bij
wondheling
– vertraagde wondheling
– verlaagde weerstand
tegen
infecties
– scheurbuik
(vroeger bij
zeelui)
– aardappelen
– opbouw van
hemoglobine,
opname van
ijzer
– tekort komt vaak
voor bij rokers.
– snel vermoeid zijn Komt zelden voor.
– volkorenproducten:
tarwekiemen,
tarwezemelen,
zilvervliesrijst
(bruine rijst),
havervlokken
© Plantyn
– helpt bij het
vrijmaken van
energie uit koolhydraten
Vit. B1

Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Vitamine Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
– gebrek aan eetlust
– biergist
– varkensvlees
– goede werking
van zenuwstelsel
– de ziekte Beri-
Beri (loomheid en
later verlamming
in benen). Vooral
alcoholisten zijn
hier gevoelig
voor.
Komt zelden voor. Is gevoelig voor
(zon-)licht.
Vooral bij alcoholisten:
huiduitslag,
kloven, jeukende
ogen, overgevoeligheid
voor licht.
– lever
– helpt bij het
vrijmaken van
energie uit koolhydraten
Vit. B2
– gist
– melkproducten
© Plantyn
– vorming van
rode bloedcellen
– ademhaling
– productie van
antilichamen
– reguleren van
groei en voortplanting
197

– nodig voor
gezonde huid,
sterke nagels,
haargroei
198
– goede werking
van schildklier
– goede gezondheid
in het algemeen
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
– volkorenproducten
– helpt bij het
vrijmaken van
energie uit koolhydraten
Vit. B3
Bij kinderen: kloofjes
in lippen.
– vlees en vis
– groenten
– aardappelen
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
– gist
– helpt bij het
vrijmaken van
energie uit koolhydraten
Vit. B5
– vermoeidheid
– vlees
– slapeloosheid
– eieren
– buikpijn
– volkorenproducten
– depressies.
– melkproducten
© Plantyn
– opbouw van
suikers en
vetten in het
lichaam
– stress tegengaan

Opmerkingen
Aanbevolen
hoeveelheid
Gevolgen bij te
hoge inname
Vitamine Functies Bronnen Gevolgen bij
tekorten
Komt zelden voor. Komt zelden voor.
– bananen
– helpt bij de
stofwisseling
van de eiwitten
Vit. B6
– graanproducten
– vlees en vis
– eieren
– noten
– melkproducten
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
– eieren
– gezonde huid
en haar
Vit. B8
Bloedarmoede en
huidaandoeningen
– lever
– noten
– stofwisseling
van vetten en
suikers
– melk
Komt zelden voor. Zwangere vrouwen
hebben extra foliumzuur
nodig:
400 μg/dag.
– bij zwangere
vrouwen: bloedarmoede
– groene bladgroenten
© Plantyn
– aanmaak van
bloed
Vit. B 11
(foliumzuur)
– gist
– vergeetachtigheid
– afbreken van
eiwitten
– volkorenproducten
– vermoeidheid
– lever
– vormen van
erfelijk materiaal
(DNA)
199

– gewichtsverlies
– citrusvruchten
– verkleinen van
risico op harten
vaatziekten
200
– hoofdpijn
– bananen
Komt zelden voor.
Vooral veganisten
zijn gevoelig voor
tekorten. Ook
mensen waarbij een
deel van de maag
weggenomen werd,
moeten hiervoor
opletten.
– vlees en vis
– rol in centrale
zenuwstelsel
Vit. B 12
– lever
– eieren
– aanmaak van
bloed
– melkproducten
– bloedarmoede,
spierzwakte,
geheugenverlies
© Plantyn

Verklarende woordenlijst
Indirecte zorg voor de jonge zorgvrager
Alternatief Vervangmiddel.
Antiallergisch Bedoeld om allergieën te vermijden, voorkomen.
Antistoffen Afweerstoffen.
Arbeidsintensief Vraagt veel werk of inspanning.
Bloedarmoede Anemie: tekort aan rode bloedlichaampjes in het bloed
met vermoeidheid tot gevolg.
Borstontsteking Pijnlijk kwaaltje dat kan ontstaan bij het geven van
borstvoeding, bv. door een melkklier die onvoldoende
leeggezogen wordt.
Cafeïne Opwekkende stof.
Certifi caat Getuigschrift.
Cholesterol(gehalte) Vetachtige stof die in dierlijke voedingsmiddelen zoals
eieren, room en vlees voorkomt. Deze stof heeft een
ongunstige invloed op hart- en bloedvaten.
Coeliakie Stoornis in het darmkanaal, die veroorzaakt wordt door
het niet verdragen van tarwegluten.
Constiperend Verstoppend.
Diabetes Suikerziekte.
Dieetsupplementen Producten in capsule, tablet of vloeibare vorm, die
essentiële voedingsstoffen bevatten, zoals vitaminen,
essentiële mineralen, eiwitten, kruiden of soortgelijke
voedingsstoffen.
Eczeem Huidaandoening.
Essentieel Noodzakelijk.
Garanderen Verzekeren.
© Plantyn
Geconcentreerd Met een sterk gehalte.
Gepasteuriseerd Iets dat verhit werd tot 60 à 75 °C om gedeeltelijk
bacterievrij en langer houdbaar te maken.
Intact Onaangeroerd.
Intensief Krachtig, sterk.
Koemelkeiwitallergie Allergie aan de eiwitten die in koemelk aanwezig zijn.
Koliek Hevige, krampachtige pijn in de onderbuik.
Koolhydraat Voedingsstof: suikers en zetmeel.
Laxererend Stoelgangbevorderend.
201

202
Lightproducten Voedingsmiddelen die minder energie leveren. Ze
bevatten doorgaans veel water en additieven zoals
smaakstoffen.
Medicinaal Genezend, geneeskrachtig.
Optimaal Heel erg gunstig, goed.
Rehydratatiemiddel Middel dat gegeven wordt bij diarree om de vochtbalans
te herstellen.
Relatief Betrekkelijk, afhangend van iets anders.
Resorptie Opslorping.
Salmonellabacterie Bacterie die via voedsel kan opgenomen worden en
maag- en darmklachten kan veroorzaken.
Sojaproduct Voedingsmiddel op basis van sojabonen, aanbevolen
voor mensen die allergisch zijn aan koemelk.
Steriliseren Vrijmaken van bacteriën door te verhitten op een
temperatuur + 100 °C.
Stimulans Drijfveer, prikkel.
Stimuleren Bevorderen.
Supplement Aanvulling.
Tepelkloven Kwaaltje ten gevolge van borstvoeding waarbij de huid
rond de tepel openbarst.
Toxiciteit Giftigheid.
Verzadigingsgevoel Het gevoel voldoende gegeten te hebben.
Vetzuren Verzadigde / onverzadigde: bouwstenen van de vetten.
Verzadigde vetten (in dierlijke voedingsmiddelen)
hebben een ongunstige invloed op het cholesterolgehalte
in het bloed. Onverzadigde vetten (in plantaardige
voedingsmiddelen) hebben een gunstige invloed
op het cholesterolgehalte in het bloed.
Voedselallergie Verhoogde gevoeligheid van het lichaam bij het in
contact komen met bepaalde voedingsmiddelen.
© Plantyn
Voedselintolerantie Allergische reactie die pas optreedt als een bepaalde
hoeveelheid van een stof waarvoor de patiënt gevoelig
is, overschreden wordt.
Waterproof Bestand tegen water.

Indirecte zorg voor de oudere zorgvrager
Antislipstrook Een strook die in huis wordt aangebracht om het
uitglijden te voorkomen.
Checklist Een lijst waarop je kan aanduiden wat in orde is of niet
in orde is.
Cholesterol Vetachtige stof die in dierlijke voedingsmiddelen zoals
eieren, room en vlees voorkomt. Teveel aan cholesterol
heeft een ongunstige invloed op hart en bloedvaten.
Contrasterende
kleuren
Dehydratatie Uitdroging.
Sterk verschillende kleuren zodat ze opvallen, zoals
blauw en rood of wit en groen. Bv. een groen handvat
op een witte deur.
Diabetes Mellitus Een vorm van suikerziekte.
Dominokoken Zie kettingkoken.
Fysiek Lichamelijk.
Kant- en-klare maaltijden
Maaltijden die volledig klaar zijn, je moet ze alleen
nog opwarmen.
Kettingkoken. Restjes van maaltijden verwerken in een maaltijd voor
de volgende dag. Bv. gekookte bloemkool : eerste
dag verwerken met bechamelsaus, de volgende dag
gebruiken in de soep.
Negatieve vochtbalans
Te weinig vocht in het lichaam.
Nitraat Een mineraal zout dat voorkomt in bepaalde groene
groenten.
Nitriet Nitraat wordt bij verkeerd bewaren of verhitten
omgezet in het schadelijke nitriet.
Oedeem Vochtophoping.
Osteoporose Botontkalking.
© Plantyn
Piekmomenten bij
boodschappen doen
Polyonverzadigde
vetzuren
Tijdstip waarop veel mensen aanwezig zijn in de
winkel.
De gezondste vetzuren. Ze beïnvloeden het cholesterolgehalte
positief. Komen voor in dieetmargarines.
Positieve vochtbalans Teveel vocht in het lichaam.
Preventief Op voorhand, bedoeld om iets te voorkomen.
Psychologisch Geestelijk.
Traplift Mechanisme aan de trapleuning met een vaste stoel
om de persoon gemakkelijk naar het volgende verdiep
te brengen en terug.
203

204
Thermostatische
kraan
Vacuüm Luchtledig.
Vervangproduct voor
vlees
Kraan waarvan de temperatuur van het water op voorhand
ingesteld kan worden. Wordt bv. gebruikt in de
badkamer zodat de persoon zich niet kan verbranden.
Alternatief voor vlees, bv. bij vegetarisme. Voorbeelden
zijn Quorn, tofu, seitan en tempeh.
Vochtbalans Een evenwicht tussen vochtopname en vochtuitscheiding.
Zoutarm dieet Voedselaanpassing waarbij zo weinig mogelijk zout
(natrium) aanwezig is.
μg Microgram, een duizendste van een milligram.
Indirecte zorg bij aandoeningen of problemen
Chronische ziekte Langdurige, steeds terugkomende, blijvende ziekte.
Consistentie van
de voeding
Glucose Enkelvoudige suiker.
De samenhang, vastheid van de voeding.
Hypoglycemie Te weinig suiker in het bloed.
Insuline Een hormoon dat gemaakt wordt in de pancreas en
vrijkomt in de bloedbaan. het laat de glucosewaarde
in het bloed dalen. Er bestaat ook synthetische insuline.
Dit wordt gebruikt bij diabetespatiënten.
Kunstmatige zoetstof Kunstmatige stof die zoet smaakt maar niet behoort
tot de suikers. Levert gewoonlijk minder energie en
sommige kunnen gebruikt worden bij diabetici. Bv.
aspartaam.
Laxeermiddelen
Geneesmiddelen die voorgeschreven worden om
gemakkelijker naar het toilet te kunnen gaan.
Laxerende werking Effect waardoor de stoelgang bevorderd wordt en je
gemakkelijker naar het toilet kan.
Natriumbeperkte
voeding
Obstructie Verstopping.
Voeding waar er geen extra zout wordt aan toegevoegd.
Pocheren Voedsel garen juist onder het kookpunt. Bv. een gepocheerd
ei.
Polyonverzadigde
vetzuren
© Plantyn
Dit zijn de gezondste vetzuren. Ze komen voornamelijk
voor in plantaardige voedingsmiddelen.
Smoren Met weinig vocht en vet het voedsel laten garen in
een gesloten pan.

Sondevoeding Voeding die gegeven wordt via een sonde (dun plastieken
buisje) via neus, mond, maag of dunne darm.
Stoppende werking Effect waardoor de stoelgang bemoeilijkt wordt en je
moeilijker naar het toilet kan.
Verzadigde vetzuren Dit zijn ongezonde vetzuren. Ze komen voornamelijk
voor in dierlijke vetten.
Verzadigingsgevoel Het gevoel voldaan te zijn, genoeg te hebben.
Voedselveiligheid en hygiëne
Analyse Ontleding in delen.
Distribueren Verdelen, uitvoeren.
Fragiel Kwetsbaar.
Kruisbesmetting Bacteriën die van het ene voedingsmiddel overgaan
op het andere. Dit kan bv. gebeuren door rauwe
voedingsmiddelen (waarin veel bacteriën zitten) en
gekookte voedingsmiddelen te versnijden op dezelfde
snijplank. Bij voedselbehandeling moet men steeds
opletten dat dit niet gebeurt.
Procedure De gang van zaken.
© Plantyn
205

© Plantyn

Bronnen
Brochures
Kind en gezin: Aan tafel
Kind en gezin: Borstvoeding
Kind en Gezin: Flesvoeding
Nutrinews: 2012, 1, 15 jaar actieve voedingsdriehoek
Nutrinews: 2009, 3, Nieuwe defi nitie van voedingsvezel
Nutrinews: 2009, 4, Gezond eten op gevorderde leeftijd
Test Gezondheid februari - maart 2008, Claims op levensmiddelen
Verbruikersunie Test Aankoop: Gids voor jonge senioren. (2007) 109 blz
Nationaal Voedings- en Gezondheidsplan: Algemene gids, lekker aanbevolen
voor jong en minder jong
Nationaal voedings- en Gezondheidsplan: gids 4, lekker aanbevolen voor senioren
met een jong hart
Katholiek Vormingswerk van Landelijke Vrouwen: kookbrochure Gezond en
lekker koken voor jezelf: uitgave KVLV werkjaar 2008-2009
Boeken
KIND EN GEZIN, Het grote kinderopvangboek. Kind en gezin, Brussel, 187 blz
VAN DIJCK, E., Naslagwerk huishoudkunde Voeding. Plantyn, Mechelen, 238
blz.
MEULEMAN, M. en MORIS, L. Naslagwerk huishoudkunde Textiel- en interieurzorg.
Plantyn, Mechelen, 251 blz.
DE GRAAF, D., VAN APEREN, A., VANLUCHENE, K., VERVOOT, K., Voedingsatelier
2. Plantyn, Mechelen, 186 blz.
HUYBRECHTS, L., SEGERS, H., TRYERS, r., VAN DEYCK, B., Huishoudkunde in
de welzijnssector. De Boeck, Berchem, 235 blz.
HUYBRECHTS, L., TRYERS, R., VAN BASTELAERE, A., VANOLST, A., Praktische
gids voor het huishouden. De Boeck, Berchem, 168 blz.
HUTTEN-GROOT,C.A.M., Zorg voor de huishouding. Bohn Stafl eu Van Loghum
Houten/Diegem 309 blz.
DE RIDDER, D., Voedingszorg, een praktische vraagbaak,2000 . Kluwer, Diegem
156 blz.
NEVEN,L., VANHAUWAERT ,E., MORREN, K., Bewust eten kiezen, kopen en
klaarmaken 2012. Acco Leuven, 144 blz.
VANHAUWAERT, E., De actieve voedingsdriehoek 2012. Acco Leuven 124 blz.
STICHTING VOEDINGSCENTRUM Nederland. Hygiënecode voor de privéhuishouding.
Voedingscentrum Den Haag bestelnr 760. 134 blz.
VAN KAATHOVEN, N., Voeding en diëten in de verzorging. SMD educatieve
uitgevers Spruyt, Leiden 226 blz.
STEGEMAN,N., Voeding bij gezondheid en ziekte. Wolters-Noordhoff
Groningen/Houten 575 blz.
BOCKSTAELE, C. en PIENS, A., Specifi eke zorg voor kindjes en ouderen.
Plantyn, Mechelen, 96 blz.
Belgische voedingsmiddelentabel. Nubel, Brussel, 95 blz.
© Plantyn
207

208
KOEKEN, M., VANRINTEL, Y., VAN APEREN, A., WETS, D., Basis Maaltijdzorg.
Plantyn, Mechelen, 203 blz.
GOOVAERTS, H., VAN PUYENBROECK, A., Basis Linnenzorg. Plantyn;
Mechelen, 114 blz.
GOOVAERTS, H., VAN PUYENBROECK, A., Basis Interieurzorg. Plantyn;
Mechelen, 150 blz.
Folders
Groenten4kids (VLAM)
123 aan tafel
CM-folders: overgewicht bij kinderen, je gewicht in balans, blijf diabetes een
stap voor, cholesterol, borstvoeding.
Alpro soya: diabetes en de kracht van soya
Websites
http://blog.mtmclub.org/index.php/blog/90-advies-en-tips-bij-babyconstipatie?
catid=3%3Agezondheid
www.doktervileyn.be/folders/diarree2.htm
www.astma-en-allergiekoepel.be
www.mesitia.nl
www. iveg.eu/voedselintolerantie
www.nice-info.be
www.veiligvoedsel.org
www.gavoorgezond.nl
www.dieetteam.be
www.gezondheid.be
www.seniorennet.be
www.hulpmiddelenmarkt.com
www.arbocatalogusvvt.nl
www.hebikietsgemist.nl
www.iliv.be
www.oivo-crioc.org
www.vit-plan.nl
www.handigehulp.nl
www.veiligheid.nl
www.sweetbee.be
www.mijnvoedingsplan.be
© Plantyn