Jaarverslag 2011 - Bpf-Mortel

Jaarverslag
2011
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonmortelindustrie

Jaarverslag 2011
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonmortelindustrie

Inhoudsopgave
Jaarverslag 2011
Algemeen 5
Bestuurlijke organisatie 6
Kerncijfers 9
Verslag van het bestuur over 2011 11
Bestuursvergaderingen in 2011 17
Algemene ontwikkelingen op pensioengebied 22
Goed pensioenfondsbestuur 24
Risicobeheer 28
Kosten 29
Rapportage van de visitatiecommissie 31
Oordeel van het verantwoordingsorgaan 32
Slotwoord 33
Jaarrekening 2011
Balans per 31 december 2011 36
Staat van baten en lasten over 2011 37
Kasstroomoverzicht over 2011 38
Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 39
Toelichting op de balans per 31 december 2011 42
Toelichting op de staat van baten en lasten over 2011 48
Beheersing van de risico's 53
Ondertekening van de jaarrekening 59
Overige gegevens
Statutaire bestemming van het saldo van baten en lasten 60
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 61
Actuariële verklaring 62
Bijlage
Bestuursleden 63
Colofon 64
Bpf-Mortel
3

Bpf-Mortel
4

Algemeen
Het Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonmortelindustrie (Bpf-
Mortel) is opgericht door de organisaties van werkgevers en werknemers
die representatief zijn voor de betonmortelindustrie. Het
fonds heeft als doel werknemers in de betonmortelindustrie en hun
gezinnen te beschermen tegen geldelijke gevolgen van ouderdom,
overlijden en arbeidsongeschiktheid.
Solidariteit
De pensioenregeling van het fonds is gebaseerd op een aantal solidariteitsbeginselen.
Het premiepercentage is daar een goed voorbeeld
van. Dit is namelijk voor iedere deelnemer even hoog. Hierbij
maakt het fonds geen onderscheid tussen de bedrijfsomvang van
de onderneming of het geslacht, de leeftijd of de gezondheid van de
werknemer.
Keuzemogelijkheden
Binnen het fonds bouwen de deelnemers op gelijke wijze hun pensioenaanspraken
op. De deelnemers hebben echter zelf in bepaalde
mate invloed op hoe en wanneer ze deze aanspraken laten uitkeren.
Zo kunnen ze bijvoorbeeld het ouderdomspensioen en het nabestaandenpensioen
uitruilen en het pensioen eerder of later dan hun
65e laten ingaan.
Bpf-Mortel
5

Bestuurlijke organisatie
Het bestuur
Het bestuur van Bpf-Mortel bestaat uit zes leden. Er zijn drie
leden van werkgeverszijde en drie leden van werknemerszijde. De
werkgeversbestuursleden zijn benoemd door de Vereniging van
Ondernemingen van Betonmortelfabrikanten in Nederland (VOBN).
De werknemersbestuursleden zijn benoemd door FNV Bouw en
CNV Vakmensen. Voor elk van de bestuursleden wordt vanuit de
benoemende organisatie een plaatsvervanger aangewezen.
Het bestuur van Bpf-Mortel vergaderde in 2011 zesmaal. Eind 2011
was de samenstelling van het bestuur als volgt:
Werkgeversbestuursleden
J.A.H. Pustjens, voorzitter (VOBN)
E. Hendriks, fungerend secretaris (VOBN)
J.T. Hendriks (VOBN)
Plaatsvervangers
R. van der Laar (VOBN)
A. Stuvel (VOBN)
Vacature (VOBN)
Werknemersbestuursleden
A.A.J. Heijnen, fungerend voorzitter (FNV Bouw)
H.J. Wuijten, secretaris (CNV Vakmensen)
J-H. Mud (FNV Bouw)
Plaatsvervangers
J.M.C. Snels (FNV Bouw)
L. de Jong (CNV Vakmensen)
Vacature (FNV Bouw)
Het bestuur vergadert ten minste eenmaal per jaar of zo vaak als
de fungerend voorzitter of twee andere bestuursleden dit nodig
achten. Normaal gesproken vergadert het bestuur viermaal per jaar.
Besluiten worden in beginsel genomen in vergaderingen waarin
minimaal twee werkgevers- en twee werknemersleden aanwezig zijn.
Besluiten worden genomen bij meerderheid van stemmen.
Vacatiegelden
Bestuurders die in het bestuur zitting hebben, ontvangen voor hun
werkzaamheden vacatiegelden volgens door het bestuur vastgestelde
richtlijnen. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op het besluit van de
Sociaal Economische Raad (SER) ten aanzien van de vaststelling
van de hoogte van vergoedingen aan leden van de SER, het dagelijks
bestuur en de commissies.
Bpf-Mortel
6
Deelnemersraad
De deelnemersraad heeft een wettelijke adviesbevoegdheid. De
deelnemersraad adviseert het bestuur over door wet- en regelgeving
bepaalde onderwerpen zoals premievaststelling, beleggingsbeleid en
toeslagverlening. De deelnemersraad geeft daarnaast gevraagd en
ongevraagd advies aan het bestuur. Eind 2011 was de samenstelling
van de deelnemersraad als volgt:
S.S. Krishna-Sharma, voorzitter (FNV Bouw)
R.P.A. van Buuren, secretaris (CNV Vakmensen)
A.P.B. Alderen (CNV Vakmensen)
L.J.H. Coenen (CSO, Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties)
H. de Lange (FNV Bouw)
A.F. van Mourik (FNV Bouw)
Verantwoordingsorgaan
Het fonds heeft in zijn statuten bepaald dat het een verantwoordingsorgaan
heeft. Hiermee volgt het fonds de Pensioenwet en de
principes voor goed pensioenfondsbestuur van de Stichting van de
Arbeid (STAR).
Het verantwoordingsorgaan telt acht leden. Het verantwoordingsorgaan
bestaat voor het merendeel uit de leden van de deelnemersraad,
plus een werkgeversgeleding. Op deze manier wordt de expertise en
kennis van de deelnemersraadsleden benut. De leden worden benoemd
door de representatieve organisaties FNV Bouw (vier zetels,
waarvan één zetel tijdelijk is afgestaan aan CSO), CNV Vakmensen
(twee zetels) en VOBN (twee zetels). Eind 2011 was de samenstelling
van het verantwoordingsorgaan als volgt:
S.S. Krishna-Sharma, voorzitter (FNV Bouw)
R.P.A. van Buuren, secretaris (CNV Vakmensen)
K. Boer, plaatsvervangend voorzitter (FNV Bouw,
namens gepensioneerden)
A.P.B. Alderen (CNV Vakmensen)
W.N.A. Buijks (VOBN, namens de werkgevers)
L.J.H. Coenen (CSO, namens gepensioneerden)
H. de Lange (FNV Bouw)
Vacature (VOBN, namens de werkgevers)
Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid een algemeen
oordeel te geven over:
• het handelen van het bestuur aan de hand van het jaarverslag, de
jaarrekening en andere informatie, waaronder de bevindingen
van de visitatiecommissie van Bpf-Mortel;

• het door het bestuur gevoerde beleid in het afgelopen kalenderjaar
ten aanzien van bestuurszaken;
• het beleid voor de toekomst;
• de wijze waarop het bestuur van Bpf-Mortel invulling geeft aan
goed pensioenfondsbestuur als bedoeld in artikel 33 van de
Pensioenwet.
Voorts heeft het verantwoordingsorgaan het recht, gevraagd of ongevraagd,
een advies uit te brengen aan het bestuur over de volgende
onderwerpen:
• de vaststelling en wijziging van de vergoedingsregeling voor
bestuursleden;
• wijziging van het beleid van het bestuur ten aanzien van het
verantwoordingsorgaan;
• de vorm, de inrichting en de samenstelling van het interne
toezicht, zoals hierboven is bedoeld;
• de wijziging van het reglement van de klachtenregeling van
Bpf-Mortel;
• de vaststelling en wijziging van het communicatie- en
voorlichtingsbeleid van Bpf-Mortel.
Bpf-Mortel
7
Visitatiecommissie
De visitatiecommissie bestaat uit drie onafhankelijke leden die
samen het grootste deel van het taakgebied van het interne toezicht
bestrijken: actuariaat, management, controle en informatietechnologie
en bestuur.
De visitatiecommissie heeft op basis van een opdracht van het bestuur
de volgende taken:
• het beoordelen van de beleids- en bestuursprocedures, bestuursprocessen
en de checks & balances (het geheel van controlemechanismen
ter waarborging van het machtsevenwicht)
binnen het fonds;
• het beoordelen van de wijze waarop het bestuur het fonds aanstuurt;
• het beoordelen van de wijze waarop het bestuur omgaat met de
risico’s op lange termijn.
De visitatiecommissie wil een toegevoegde waarde bieden die extra
kwaliteitsborging verzekert. Om dat te realiseren zal de visitatiecommissie
het fonds ongevraagd en spontaan adviseren over bijvoorbeeld
de manier waarop het fonds wordt aangestuurd en de manier waarop
het bestuur omgaat met de risico’s op langere termijn. Eind 2011 was
de samenstelling van de visitatiecommissie als volgt:
B.N. Smith, voorzitter
P.J.C. van Eekelen
C.Th. de Wuffel
Advisering en ondersteuning
Het bestuur laat zich bijstaan door externe adviseurs op actuarieel,
beleggingstechnisch, juridisch en fiscaal gebied. Het bestuur blijft te
allen tijde eindverantwoordelijk voor alle activiteiten van het fonds en
houdt toezicht op zijn adviseurs.
Adviserend actuaris
Drs. M.T.J. van der Knaap, actuaris AG, verbonden aan Cordares
Pensioenen bv.
Certificerend actuaris
Drs. J.E.J. Vink, actuaris AG, verbonden aan Mercer Certificering bv.
Beleggingsadviseur
APG Investment Services nv, tevens de uitvoerder

Accountant
Mr. drs. G.H.C. de Méris RA, verbonden aan Ernst & Young
Accountants LLP
Compliance officer
B. Peters, verbonden aan het Nederlands Compliance Instituut (NCI)
Uitbesteding administratie en
vermogensbeheer
Het fonds heeft de uitvoering van het pensioen- en vermogensbeheer
volledig uitbesteed. De administratie van het fonds werd in 2011
uitgevoerd door Cordares Pensioenen bv te Amsterdam. Voor deze
taak droegen de onderstaande personen eind 2011 de verantwoordelijkheid:
Dr. A.W.I.M. van der Wurff, voorzitter Directieraad Cordares
M.J. Weerman, directeur Cordares Pensioenen bv
R. van Ewijk, directeur Cordares Pensioenen bv
Het vermogensbeheer wordt uitgevoerd door APG Investment
Services nv. Eind 2011 waren voor het vermogensbeheer de navolgende
directieleden van APG Investment Services nv verantwoordelijk:
A.N. van den Berg, statutair directeur APG Investment Services nv
Mr. Drs. R.W. Wuijster, statutair directeur APG Investment
Services nv
Nevenactiviteiten
Het fonds voert geen nevenactiviteiten uit.
Bpf-Mortel
8

Kerncijfers
(Bedragen in duizenden euro’s)
Verzekerden (in aantallen)
Pensioenregeling
Bpf-Mortel
9
Ultimo 2011 Ultimo 2010 Ultimo 2009
Actieve deelnemers 1.643 1.680 1.756
Arbeidsongeschikte deelnemers 79 98 109
Gewezen deelnemers 3.084 2.690 2.718
Pensioengerechtigden:
- ouderdomspensioen 945 884 834
- nabestaandenpensioen 405 379 357
- wezenpensioen 15 19 20
Totaal verzekerden pensioenregeling 6.171 5.750 5.794
Vroegpensioenregeling
Actieve deelnemers - - -
Gewezen deelnemers 92 2.170 2.281
Pensioengerechtigden 79 105 106
Totaal verzekerden vroegpensioenregeling 171 2.275 2.387
Werkgevers (in aantallen) 91 89 88
Uitkeringen 3.642 3.377 3.015
Pensioenuitvoeringskosten 899 839 969
Pensioenuitvoeringskosten per deelnemer 0,29 0,27 0,32
Ontvangen premies1 9.681 8.965 8.148
Premiepercentage 30,0 29,5 28,5
Toeslagpercentage (primo jaar volgend op) 0,00 0,00 0,70
Inhaaltoeslagverlening percentage (primo jaar volgend op) 0,00 0,00 0,00
Nettobeleggingsopbrengsten 11.431 8.448 13.994
Beleggingsrendement (in procenten) 8,8 7,3 16,8
Beleggingen
Obligaties 84.360 78.713 75.307
Aandelen 23.395 25.342 21.850
Vastgoed 15.350 13.096 9.315
Derivaten 13.795 5.620 2.969
Alternatieve beleggingen 7.704 6.155 5.359
Deposito's en kasgeldleningen 1.631 - 700
Totaal beleggingen 146.235 128.926 115.500
1 In de ontvangen premies is een bedrag van 0,51 miljoen inbegrepen aan premies dat betrekking heeft op voorgaande boekjaren.

Bpf-Mortel
10
Ultimo 2011 Ultimo 2010 Ultimo 2009
Vorderingen minus schulden 1.312 214 775
Liquide middelen 2 576 150
Reserve aanvullingsregelingen 55- ./. 2.429 ./. 2.080 ./. 1.792
Beschikbaar vermogen 145.120 127.636 114.633
Technische voorzieningen
Voorziening pensioenverplichtingen 153.932 127.081 107.579
Voorziening voorgenomen pensioenaanpassing 0 0 749
Totaal 153.932 127.081 108.328
Financiële positie (in procenten)
Dekkingsgraad 94,3 100,4 105,8
Minimaal vereiste dekkingsgraad 104,4 104,5 104,5
Vereiste dekkingsgraad 113,5 114,2 115,1

Verslag van het bestuur over 2011
Pensioenfondsen in Nederland hadden (en hebben) het financieel
zwaar door de economische crisis. In 2011 was het vooral de
staatsschuldencrisis die bijdroeg aan de onrust op de financiële
markten. Grote overheidstekorten en veel werkloosheid in landen
als Griekenland hadden hun weerslag op aandelenbeurzen, rentes
en, uiteindelijk, op de dekkingsgraden van pensioenfondsen. De
dekkingsgraad is de verhouding tussen het vermogen en de pensioenverplichtingen
van het fonds. Als het fonds een dekkingsgraad
heeft van 100 procent, is er precies genoeg vermogen om alle huidige
én toekomstige pensioenen uit te betalen. Veel pensioenfondsen in
Nederland zagen hun dekkingsgraad in 2011 dalen tot onder 100 procent.
Dat gold ook voor Bpf-Mortel. De dekkingsgraad van het fonds
steeg in het eerste halfjaar van 2011 nog van 100,4 procent naar 106,6
procent. Eind 2011 was deze echter gedaald naar 94,3 procent.
Besluit tot (aanvullende) maatregelen
De dekkingsgraad van het fonds was eind 2011 dusdanig laag, dat
het herstel van het fonds achterliep bij het verwachte herstel uit
het in 2009 vastgestelde herstelplan. Het bestuur moest daarom
maatregelen nemen om zijn financiële positie te verbeteren. Aan het
einde van 2011 besloot het bestuur om geen toeslag te verlenen per
1 januari 2012. Het fonds had daar geen financiële ruimte voor. De
(opgebouwde) pensioenen stegen dus niet mee met de inflatie. Deze
maatregel is opgenomen in het herstelplan van het fonds. In het
Figuur 1 Werkelijke verloop van het herstel ten opzichte van het benodigde herstel
110,0%
105,0%
100,0%
95,0%
90,0%
31 december 2010
30 juni 2011
31 december 2011
30 juni 2012
31 december 2012
Bpf-Mortel
11
herstelplan beschrijft het fonds hoe het zijn financiële positie binnen
de wettelijke termijnen weer naar het vereiste niveau kan brengen.
Dat houdt in dat het fonds eind 2013 een dekkingsgraad moet hebben
van minimaal 104,4 procent.
Voorgenomen verlaging noodzakelijk
Het niet-verlenen van toeslag was echter niet genoeg. Ook met die
maatregel zou het fonds niet binnen de wettelijke termijnen van het
herstelplan kunnen herstellen. Het bestuur moest daarom ook aanvullende
maatregelen nemen om de financiële positie te verbeteren.
Dat deed het bestuur aan het begin van 2012. Toen nam het bestuur
zich voor om de pensioenen in 2013 met 3,0 procent te verlagen. Het
verlagen van de pensioenen is een noodmaatregel. Bpf-Mortel mag
daar alleen toe besluiten als het fonds anders niet tijdig kan herstellen.
Op basis van de huidige en verwachte financiële omstandigheden
was dat begin 2012 het geval.
Feitelijke herstel bleef achter bij benodigde herstel
Het bestuur kwam tot zijn voorgenomen besluit door het werkelijke
herstel af te zetten tegen het herstel dat minimaal benodigd was.
Daartoe berekende het fonds het zogeheten kritische herstelpad.
Het kritische herstelpad is het minimale herstelpad waarbij het
fonds nog in staat is om naar verwachting op tijd te herstellen. De
dekkingsgraad van Bpf-Mortel was eind 2011 94,3 procent. Volgens
het kritische herstelpad moest de dekkingsgraad eind 2011 minimaal
97,2 procent zijn. In figuur 1 is dit grafisch weergegeven.
30 juni 2013
31 december 2013
Feitelijke dekkingsgraad
Kritisch herstelpad
Verwachte verloop dekkingsgraad

Beleid inzake het verlagen van pensioenen
Bij het besluit om de pensioenen te verlagen baseerde het bestuur
zich op zijn beleid. Dat beleid is in 2011 vastgesteld en schrijft voor
dat het verlagen van de pensioenen alleen ter sprake komt als Bpf-
Mortel zich aan het eind van enig jaar onder het kritische herstelpad
bevindt én als alle overige sturingsinstrumenten zijn ingezet. In het
beleid is ook opgenomen dat het bestuur daarbij een evenwichtige
belangenafweging maakt. Dat houdt in dat het fonds bij de besluitvorming
rekening moet houden met belangen van de deelnemers,
de gewezen deelnemers, de pensioengerechtigden en de werkgevers.
Toelichting op de financiële positie van het fonds
De voorgenomen verlaging van de pensioenen is het gevolg van
de slechte financiële positie aan het eind van 2011. Tabel 1 toont die
financiële positie in cijfers.
Tabel 1 Financiële positie van het fonds (in duizenden euro’s) 2011 2010
Technische voorzieningen
Voorziening pensioenverplichtingen 153.932 127.081
Voorziening voorgenomen pensioenaanpassing 0 0
Totaal technische voorzieningen 153.932 127.081
Beschikbaar vermogen 145.120 127.636
Dekkingsgraad (in procenten) 94,3 100,4
Daling rente voornaamste oorzaak daling dekkingsgraad
In 2011 daalde de dekkingsgraad van 100,4 procent naar 94,3
procent. De belangrijkste oorzaak van deze daling was de daling
van de rente gedurende het jaar. De pensioenverplichtingen (in
tabel 1 aangeduid als de ‘voorziening pensioenverplichtingen’)
worden namelijk gewaardeerd op basis van de rente. Als de rente
daalt, stijgt de waarde van de pensioenverplichtingen. Dat heeft
een negatief effect op de dekkingsgraad. Het fonds moet extra
voorzieningen treffen voor lagere rendementen als gevolg van de
lage rente.
Eind 2011 werd dat negatieve effect overigens wel beperkt door een
besluit van De Nederlandsche Bank (DNB). DNB bepaalde dat de
waarde van de pensioenverplichtingen niet met de actuele rente
berekend hoefde te worden, maar met een gemiddelde rente over
de drie maanden voorafgaand aan 31 december 2011. DNB besloot
daartoe vanwege de uitzonderlijke omstandigheden op de financiële
markten en om de onzekerheid over de pensioenen te verkleinen.
Bpf-Mortel
12
De rente werd daardoor iets hoger vastgesteld waardoor de negatieve
invloed van de rente iets beperkt werd.
Vereiste eigen vermogen
Het fonds moet niet alleen genoeg vermogen hebben om alle pensioenverplichtingen
te dekken, maar het moet ook reserves hebben.
De hoogte van de reserves wordt vastgesteld met behulp van het
Financieel Toetsingskader (FTK). Het FTK schrijft voor dat de dekkingsgraad
van een pensioenfonds ten minste gelijk moet zijn aan
de vereiste dekkingsgraad. Als dat niet zo is, is er sprake van een
reservetekort. Als de dekkingsgraad lager is dan de minimaal vereiste
dekkingsgraad, is er bovendien sprake van een dekkingstekort.
Vereiste dekkingsgraad en minimaal vereiste dekkingsgraad
De (minimaal) vereiste dekkingsgraden berekent het fonds met behulp
van de FTK-solvabiliteitstoets. Uit die toets blijkt hoe hoog de
buffers van het fonds moeten zijn. De uitkomsten van de toets zijn
weergegeven in tabel 2.

Tabel 2 Minimaal vereiste dekkingsgraden volgens de FTK-solvabiliteitstoets 2011 2010
Totaal technische voorzieningen 153.932 127.081
Beschikbaar vermogen 145.120 127.636
Beschikbaar eigen vermogen 2 ./. 8.812 555
Vereist eigen vermogen 20.852 18.056
Reservetekort/overschot ./. 29.664 ./. 17.501
Minimaal vereist eigen vermogen 6.835 5.775
Dekkingstekort/overschot ./. 15.647 ./. 5.220
Dekkingsgraad (in procenten) 94,3 100,4
Vereiste dekkingsgraad (in procenten) 113,5 114,2
Eind 2011 was het vereist eigen vermogen van Bpf-Mortel 20,9 miljoen
euro. Het beschikbaar eigen vermogen was 8,8 miljoen euro
negatief. Het minimaal vereist eigen vermogen was gelijk aan 4,4
procent van de technische voorzieningen. Eind 2011 was het eigen
vermogen van het fonds lager dan het vereist eigen vermogen en
lager dan het minimaal vereist eigen vermogen. Eind 2011 had Bpf-
Mortel daarom een reservetekort en een dekkingstekort.
Stijging van verplichtingen én van vermogen
De daling van de dekkingsgraad in 2011 kwam vooral door de daling
van de rente. Daardoor stegen de pensioenverplichtingen.
Tegelijkertijd steeg ook het vermogen van het fonds. In figuur 2 is
dit grafisch weergegeven.
Bpf-Mortel
13

Figuur 2 De ontwikkeling van het vermogen van het fonds ten opzichte van de pensioenverplichtingen (in miljoenen euro's)
160,0
155,0
150,0
145,0
140,0
135,0
130,0
125,0
120,0
1150
110,0
2 Het beschikbaar eigen vermogen is exclusief de reserve voor de aanvullingsregeling voor deelnemers geboren op of na 1 januari 1950.
In figuur 2 is te zien hoe de pensioenverplichtingen vanaf augustus
2011 tot en met december 2011 het vermogen van het fonds overtroffen.
Gedurende deze periode zakte de dekkingsgraad van het fonds
weer onder 100 procent. De daling van de rente in augustus en
september veroorzaakte een forse stijging van de verplichtingen.
Daarna bleven de verplichtingen ongeveer gelijk. In december
daalde de rente verder, maar het besluit van DNB om die maand
met een gemiddelde rente te rekenen, beperkte de stijging van de
pensioenverplichtingen.
Beleggingen van het fonds
dec- 2010
jan- 2011
feb- 2011
mrt- 2011
apr- 2011
mei- 2011
jun- 2011
jul- 2011
aug- 2011
sep- 2011
okt- 2011
nov- 2011
dec- 2011
Het vermogen van het fonds steeg in 2011. De beleggingen van Bpf-
Mortel leverden dan ook een positieve bijdrage aan de financiële positie.
Over heel 2011 behaalde de beleggingsportefeuille een rendement
van 8,8 procent. Het vermogen van het fonds steeg in 2011 van 129
miljoen euro naar 146 miljoen euro.
In tabel 3 is de ontwikkeling van het belegd vermogen schematisch
weergegeven. Het belegd vermogen is uitgesplitst naar beleggingscategorieën.
Bpf-Mortel
14
Aanwezig vermogen
Pensioenverplichtingen

Tabel 3 Overzicht en verloop van de beleggingsportefeuille naar beleggingscategorie (in miljoenen euro‘s)
Bpf-Mortel
15
2011 2010
Beleggingscategorie Bedrag Percentage Netto- Strategische Bedrag Percentage
portefeuille mutatie norm portefeuille
Vastrentende waarden 84,4 57,7 5,7 65,5 78,7 61,1
Aandelen 23,4 16,0 -1,9 17,0 25,3 19,6
Vastgoed 15,3 10,5 2,2 11,0 13,1 10,2
Derivaten 13,8 9,4 8,2 - 5,6 4,3
Liquiditeiten 1,6 1,1 1,6 - - -
Alternatieve beleggingen 7,7 5,3 1,5 6,5 6,2 4,8
Totaal beleggingen 146,2 100,0 17,3 100,0 128,9 100,0
Beleggingsbeleid
Bpf-Mortel voert een solide beleggingsbeleid, waarin de belangen
van de deelnemers centraal staan. Op korte én lange termijn. Het is
belangrijk dat de beleggingen van het fonds een goed rendement opleveren.
Maar het is ook belangrijk dat er niet te veel risico genomen
wordt. Het bestuur van het fonds geeft daarom de grenzen van het
beleggingsbeleid aan. Op pagina 26 staat informatie over het beleid
met betrekking tot verantwoord beleggen.
Het beleggingsjaar 2011
Als er één onderwerp is dat in 2011 de gemoederen van de financiele
markten bezighield dan is het wel de euro. Nadat Griekenland
en Ierland al in 2010 voor steun hadden moeten aankloppen bij
de Europese Unie, de ECB en het IMF, volgden in mei 2011 de
Portugezen en een paar maanden daarna opnieuw de Grieken.
Beleggers raakten er steeds meer van overtuigd dat het gebrek aan
fiscale discipline de euro zou kunnen opbreken. Gaandeweg 2011
dumpten beleggers daarom massaal hun staatsobligaties van de
kleinere perifere landen. In de tweede helft van het jaar kwamen daar
Italië en Spanje bij en begonnen ook daar de rentes flink op te lopen.
Eind 2011 stegen ook de rentes van België en Frankrijk. Daarmee
sloop de kredietcrisis het hart van de eurozone binnen. Overheden
en beleidsmakers probeerden het tij te keren maar liepen even zo
vaak achter de feiten aan. Opvallend was dat eind november zelfs de
Duitse rente begon te stijgen, doordat de Duitse overheid een deel
van zijn leningen niet kon plaatsen. Als gevolg van deze omstandigheden
zakte de euro in oktober en november weg ten opzichte van
de Amerikaanse dollar.
De europerikelen lieten de wereldwijde aandelenmarkten niet onberoerd.
Vooral in de zomerperiode daalden de aandelenkoersen
scherp. Hetzelfde gold min of meer voor vastgoed. Ook die beleggingen
kregen een flinke tik in de zomermaanden. Beleggingen in
grondstoffen kenden een grillig patroon en verloren flink gedurende
de tweede helft van het jaar onder invloed van de afzwakkende groeiverwachting.
Staatsleningen en bedrijfsobligaties deden het beter.
Dat kwam vooral vanwege de dalende renteniveaus. Beleggingen in
indexleningen, daarentegen, werden zwaar getroffen door de eurocrisis.
Indexleningen zijn obligaties waarbij de rentevergoeding is
gekoppeld aan een bepaald indexcijfer. De rentevergoeding varieert
dus mee met het betreffende indexcijfer.
Beleggingsrendementen
Eind 2010 verbeterde het sentiment op de beurzen. Dat zette zich
in het eerste kwartaal van 2011 voort. Gedurende de zomermaanden
van 2011 keerde de onrust op de financiële markten echter terug, wat
onder meer leidde tot lage rentes. Tegen het einde van het jaar herstelden
de markten zich weer enigszins. Over het hele jaar behaalde
Bpf-Mortel een positief beleggingsrendement van 8,8 procent. Dat
rendement was inclusief het resultaat op valuta- en renteafdekking.
Het beleggingsrendement exclusief het resultaat op de valuta- en
renteafdekking was 2,8 procent.

In tabel 4 staan de resultaten per beleggingscategorie vermeld. De
resultaten zijn in sommige gevallen opgesplitst naar beleggingssoort.
Ook het resultaat ten opzichte van de referentie-index is vermeld. De
referentie-index is een samengestelde index waarmee de prestaties
van de diverse beleggingscategorieën en -soorten vergeleken kunnen
worden.
Tabel 4 Beleggingsrendementen per beleggingscategorie
(in procenten)
Beleggingscategorie Rendement van Rendement van
het fonds referentie-index
Vastrentende waarden
Staatsobligaties 3,4 3,4
Bedrijfsobligaties 8,7 8,1
Inflatiegerelateerde obligaties -1,1 -0,7
Aandelen
Aandelen ontwikkelde markten -4,0 -3,9
Aandelen opkomende markten -16,7 -15,7
Vastgoed -2,3 1,9
Commodities 3,5 2,1
Hedgefondsen 8,8 6,3
Bijdrage aan resultaat door rente- en valuta-afdekking
Een deel van het totale beleggingsrendement wordt gevormd door
de resultaten op rente- en valuta-afdekkingen. De beleggingen en
de pensioenverplichtingen van het fonds zijn namelijk gevoelig
voor schommelingen in de rente. Veranderende valutakoersen
kunnen ervoor zorgen dat beleggingen in vreemde valuta na verloop
van tijd in waarde dalen. Het fonds wil deze risico's zo veel
mogelijk afdekken.
Het percentage waarmee de nettopensioenverplichtingen zijn afgedekt
voor het renterisico bedroeg gedurende het gehele afgelopen
jaar steeds om en nabij de 50 procent. Daarmee volgde het fonds zijn
beleid. De waarde van de reguliere rentehedge bedroeg aan het einde
van 2011 14,3 miljoen euro.
Bpf-Mortel dekt de valutarisico's op beleggingen in Amerikaanse
dollars, Britse ponden en Japanse yen geheel af. Dat gebeurt
met driemaandse valutatermijncontracten. Deze blijven binnen een
bandbreedte van 97 tot 103 procent. De omvang van de valuta-
Bpf-Mortel
16
termijncontracten wordt elke maand bijgesteld op basis van de op dat
moment geldende portefeuillestanden.
Z-score en performancetoets van het fonds
De z-score van het fonds wordt ieder jaar vastgesteld. Het geeft de
afwijking van het beleggingsrendement van het fonds ten opzichte
van het benchmarkrendement van 9,5 procent. Het benchmark
wordt gebruikt om de resultaten van het fonds te vergelijken met
een objectieve meetstaf. De z-score van Bpf-Mortel in 2011 was -0,83.
In 2010 was de z-score van het fonds 0,01. Dit zijn de performances
op jaarbasis.
De cumulatieve performancetoets wordt over vijf kalenderjaren
gemeten. Als die toets negatief is, mogen werkgevers, onder voorwaarden,
ervoor kiezen hun pensioenregeling bij een andere pensioenuitvoerder
onder te brengen. De cumulatieve performancetoets
van Bpf-Mortel over de periode 1 januari 2007 tot en met 31 december
2011 was 2,41.
Vooruitzichten
Het bestuur nam zich begin 2012 voor om de pensioenen te verlagen
in 2013. Maar de verlaging is nog niet definitief. Bpf-Mortel evalueert
begin 2013 opnieuw zijn herstelplan en zijn financiële positie aan het
einde van 2012. Dan zal blijken of het fonds de verlaging daadwerkelijk
moet doorzetten.
Vóór 1 maart 2013 horen (gewezen) deelnemers en gepensioneerden of
Bpf-Mortel de pensioenen daadwerkelijk moet verlagen op 1 april 2013.
Dan wordt ook definitief duidelijk met welk percentage de (opgebouwde)
pensioenen worden verlaagd. Als de financiële positie aan
het eind van 2012 beter is, hoeft het fonds de pensioenen minder of
mogelijk helemaal niet te verlagen. Maar daarvoor is het fonds wel
afhankelijk van de ontwikkelingen op de financiële markten.
Het herstelplan blijft van kracht. Het herstelplan gaat uit van een
vereiste dekkingsgraad van 113,9 procent binnen vijftien jaar vanaf
het moment dat het herstelplan van kracht werd. Met het huidige
beleid en met de huidige inzichten met betrekking tot de rente en
rendementen, zal het fonds naar verwachting tijdig uit de situatie
van reservetekort komen. Als de toekomstige rendementen lager
blijken te zijn en de rente nog verder daalt, is dit mogelijk niet meer
het geval. Het fonds zal de ontwikkeling van de dekkingsgraad en
de onderliggende factoren daarom nauwlettend in de gaten blijven
houden.

Bestuursvergaderingen in 2011
Het bestuur van de Bpf-Mortel vergaderde in 2011 zesmaal. In dit
hoofdstuk worden de vergaderonderwerpen, de daaropvolgende bestuursbesluiten
en het beleid van het bestuur nader toegelicht.
Onderzoek naar samenwerking met ander
pensioenfonds
In het verslagjaar is het bestuur opnieuw gaan onderzoeken wat de
mogelijkheden zijn om op korte termijn te fuseren met een ander
en groter pensioenfonds. Het bestuur ziet dat de uitvoeringskosten
van het fonds en de eisen die aan bestuursleden worden gesteld
toenemen. Daarnaast leiden de aanstaande uitwerking en implementatie
van het pensioenakkoord tot hoge kosten voor het fonds
als Bpf-Mortel de komende jaren zelfstandig zou blijven voortbestaan.
Zowel het bestuur als cao-partijen in de bedrijfstak zien voor
de genoemde ontwikkelingen een oplossing in de samenwerking
met een groter fonds. Het bestuur heeft een externe adviseur ingeschakeld
die een dergelijk traject voorbereid en begeleid. In de
loop van 2012 vindt overleg plaats met de besturen van de beoogde
fusiepartners. Het bestuur heeft nog geen besluit genomen over
het moment waarop het fonds samen gaat werken of opgaat in een
ander pensioenfonds.
Premie en toeslagverlening
In november 2011 nam het bestuur een besluit over de hoogte van
de premie voor 2012 en over het verlenen van toeslag per 1 januari
2012. Het bestuur baseerde zijn besluit op het beleid zoals dat is
beschreven in de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) van
het fonds.
Premiebeleid
Voor de financiering van de pensioenregeling is de werkgever jaarlijks
een doorsneepremie verschuldigd. De doorsneepremie is een
percentage van de som van de pensioengrondslagen van de deelnemers.
De pensioengrondslag is het deel van het loon waarover een
deelnemer pensioen opbouwt. Het premiepercentage wordt jaarlijks
door het bestuur vastgesteld.
De totale doorsneepremie voor 2011 was 30,0 procent van de
pensioengrondslag. Dat was inclusief de premie voor de aanvullingsregeling
voor deelnemers die op of na 1 januari 1950 geboren
zijn. De premies zijn verschuldigd door de aangesloten ondernemingen
in de betonmortelindustrie. De aangesloten onderneming
kan een deel van de premie inhouden op het loon van de deelnemer,
maar is daartoe niet verplicht. Cao-partijen voor de Mortel- en
Morteltransportondernemingen hebben besloten dat, als de werk-
Bpf-Mortel
17
gever besluit tot inhouding van een deel van de premie bij de werknemer,
het werknemersdeel van de premie in 2011 maximaal 10,0
procent bedraagt van de pensioengrondslag. Dat komt neer op één
derde deel van de totale premie.
Hoogte van de premie voor 2012 vastgesteld
Het bestuur stelde eind december 2011 de hoogte van de premie ten
behoeve van de pensioenregeling (middelloon én aanvullingsregeling)
vast voor 2012. Dat deed het bestuur op basis van de ABTN. In
de ABTN is de beleidsstaffel voor premie en toeslagverlening opgenomen.
Het bestuur hield uiteraard ook rekening met de maatregelen
uit het herstelplan én de financiële positie van het fonds.
De premie voor 2012 is ten opzichte van 2011 gelijk gebleven. De totale
premie voor het jaar 2012 daarmee is vastgesteld op 30,0 procent
van de pensioengrondslag. Het werknemersdeel van de premie is
daarbij vastgesteld op maximaal 10,0 procent van de pensioengrondslag.
Dat komt neer op één derde deel van de totale premie.
Kostendekkende premie
De Pensioenwet schrijft voor dat pensioenfondsen een kostendekkende
premie moeten bepalen. Het bestuur toetst of de feitelijk
overeengekomen premie minimaal gelijk is aan de kostendekkende
premie. De kostendekkende premie bevat de volgende elementen:
• de premie die nodig is voor de pensioenopbouw;
• een opslag die nodig is voor het in stand houden van het vereist
eigen vermogen (de buffers);
• een opslag die nodig is om de uitvoeringskosten van het fonds
te betalen;
• een opslag voor toeslagverlening.
Bij de berekening van de kostendekkende premie heeft het fonds
niet de steeds fluctuerende rentetermijnstructuur als uitgangspunt
gekozen. In plaats daarvan gaat het fonds uit van een voortschrijdend
gemiddelde van 4 procent. Dit wordt de gedempte premie genoemd.
De totale gedempte premie over 2011 bedroeg 8,5 miljoen euro. De
totale feitelijk ontvangen premie over 2011 was 9,7 miljoen euro.
Hiervan had 0,16 miljoen euro betrekking op de aanvullingsregeling
en 0,51 miljoen euro op voorgaande boekjaren. Deze premiecomponenten
zijn niet meegenomen in de gedempte kostendekkende
premie. De totale kostendekkende premie op basis van de rentetermijnstructuur
van primo 2011 bedroeg 9,6 miljoen euro.
Premie die bijdraagt aan herstel
Naast een wettelijke eis van een kostendekkende premie, moet de
feitelijke premie bij een dekkingstekort minimaal bijdragen aan het
herstel van de financiële positie. De feitelijk ontvangen premie over
2011 voldeed aan deze wettelijke eis.

De feitelijke premie voor 2012 voldoet niet aan deze eis. Het fonds
besloot begin 2012 gebruik te maken van de door DNB geboden
mogelijkheid om voor 2012 een premie vast te stellen die niet bijdraagt
aan herstel. De voorwaarde hiervoor is dat het fonds vanaf
de premievaststelling in 2013 een sluitende financiële opzet heeft.
Premie voor de aanvullingsregeling 55-
De premie voor de aanvullingsregeling 55- voor het jaar 2012 is
vastgesteld op 0,5 procent van de pensioengrondslag. De benodigde
premie voor de jaren 2012 tot en met 2020 bedraagt 3,6 procent van
de pensioengrondslag. Door het vaststellen van een premie lager dan
de benodigde premie, worden premielasten doorgeschoven naar de
toekomst. Het bestuur heeft cao-partijen verzocht zorg te dragen voor
een sluitende financiële opzet voor de aanvullingsregeling 55-.
Premie voor de arbeidsongeschiktheidspensioenregeling
Het bestuur stelde ook de hoogte van de premie voor de arbeidsongeschiktheidspensioenregeling
vast voor 2012. De totale premie
voor 2012 is ten opzichte van het jaar 2011 gelijk gebleven op 0,10
procent van het brutoloon voor sociale verzekeringen. Het werknemersdeel
van de premie bedraagt 0,05 procent van het brutoloon
voor sociale verzekeringen. Omdat de premiegrondslag voor de
arbeidsongeschiktheidspensioenregeling uitgaat van het brutoloon
sociale verzekeringen, wijkt deze af van de premiegrondslag voor de
ouderdomspensioenregeling.
Toeslagenbeleid
De pensioenregeling voorziet reglementair in een jaarlijkse, voorwaardelijke
verhoging van de (opgebouwde) pensioenen van (gewezen)
deelnemers met de loonindex in de bedrijfstak van de mortel- en
morteltransportondernemingen. De verhoging is wel afhankelijk van
de financiële situatie bij het fonds. Elk jaar besluit het bestuur of de
(opgebouwde) pensioenen verhoogd kunnen worden.
Het bestuur gaat bij zijn oordeel uit van de hoogte van de dekkingsgraad.
Er wordt gedeeltelijk toeslag verleend als de dekkingsgraad
van het fonds minstens 105 procent is. Als de dekkingsgraad
Bpf-Mortel
18
minimaal 120 procent is, wordt er volledig toeslag verleend. Zodra
de dekkingsgraad hoger is dan 120 procent, kan toeslagverlening
gedeeltelijk worden ingehaald. Bij bijzondere omstandigheden kan
het bestuur een afwijkend toeslagpercentage vaststellen.
Het toeslagenbeleid is in de ABTN opgenomen. Bij de toeslagverlening
wordt geen onderscheid gemaakt tussen actieve deelnemers,
gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. Voor hen wordt op
dezelfde wijze toeslag verleend.
Financiering van toeslagverlening
De toeslagverlening bedraagt maximaal de loontrend van het voorafgaande
kalenderjaar en wordt per 1 januari van enig jaar verleend.
De toeslagverlening wordt gefinancierd uit de beschikbaar gestelde
middelen in de Voorziening voorgenomen pensioenaanpassing. De
hoogte van de voorziening in het jaar waarin deze gevormd is, is
exact toereikend om de toeslagverlening die het daaropvolgende jaar
wordt toegekend te financieren. Er wordt daarmee geen voorziening
gevormd voor toekomstige toeslagverlening.
Het overrendement uit beleggingen wordt aangewend voor de
financiering van toeslagverlening, evenals een deel van de premie.
Als inhaaltoeslagverlening wordt toegekend, worden alleen de achterstanden
in beschouwing genomen die zijn opgelopen vanaf
1 januari 2001. Er bestaat geen recht op toekomstige toeslagverlening.
Toeslagverlening is bovendien altijd voorwaardelijk.
Toeslagverlening per 1 januari 2012
Het bestuur besloot in 2011 om per 1 januari 2012 geen toeslag te
verlenen. Hierbij baseerde het bestuur zich op de hoogte van de dekkingsgraad
en het in de ABTN opgenomen toeslagenbeleid.
Toeslagachterstand
Bij het verlenen van inhaaltoeslag worden de achterstanden beschouwd,
welke zijn opgelopen vanaf 1 januari 2001. In onderstaande
tabel wordt de toeslagachterstand primo 2012 weergegeven. De toeslagachterstand
heeft zowel betrekking op de pensioenaanspraken/-
Oude regeling Eindloonregeling VP-regeling Middelloonregeling
(< 2001) (2001-2005) (2001-2005) (>= 2006)
Achterstand ultimo 2011 9,14% 6,46% 6,46% 6,46%
Toeslag 1-1-2012 0,00% 0,00% 0,00% 0,00%
Achterstand primo 2012 10,78% 3 8,06% 4 8,06% 8,06%
3
(1+9,14%) * (1+1,50%) - 1= 10,78%
4
(1+6,46%) * (1+1,50%) - 1= 8,06%

echten van gewezen deelnemers en gepensioneerden als op de
aanspraken van de actieve deelnemers. Per 1 januari 2012 is er geen
toeslag verleend. Daardoor is de toeslagachterstand toegenomen met
de loontrend over het jaar 2011 van 1,50 procent.
De toeslagachterstand ten aanzien van de pensioenaanspraken en
-rechten, die zijn opgebouwd in de oude DAP-regeling (vóór 2001),
bedraagt primo 2012 in totaal 10,78 procent. De toeslagachterstand
ten aanzien van de eindloonregeling (2001-2005), de vroegpensioenregeling
(2001-2005) en de huidige middelloonregeling bedraagt
in totaal 8,06 procent.
Communicatie naar deelnemers,
gepensioneerden en werkgevers
Bpf-Mortel heeft de taak gepensioneerden, (gewezen) deelnemers en
werkgevers actief te informeren over de pensioenregeling. Door goede
en duidelijke communicatie wil het fonds de pensioenkennis en het
pensioenbewustzijn van deze belanghebbenden vergroten. Hiertoe
heeft het fonds in het verslagjaar diverse activiteiten ondernomen.
Communicatiebeleidsplan
In 2011 heeft het bestuur een communicatiebeleidsplan vastgesteld
voor de periode van 2011 tot en met 2013. Met het communicatiebeleidsplan
wil het bestuur zijn communicatie gedurende die periode
planmatig vormgeven.
Het communicatiebeleidsplan beschrijft de communicatievisie, -strategie
en -doelstellingen van Bpf-Mortel. De communicatievisie is de
kernboodschap van het beleid. Hiermee geeft het fonds concreet aan
wat het wil bereiken in de jaren waarvoor het beleid is vastgesteld.
De communicatievisie van het fonds tot en met 2013 luidt: elke deelnemer
en gepensioneerde weet wat hij kan en mag verwachten van
Bpf-Mortel. Hierbij heeft het fonds twee communicatiedoelstellingen
geformuleerd:
• het fonds wil het pensioenbewustzijn van zijn deelnemers verhogen;
en
• het fonds wil het pensioenvertrouwen van zijn deelnemers en
gepensioneerden vergroten.
Invoering van uniforme huisstijl
Bij de uitvoering van het beleid zorgde het fonds eerst voor de invoering
van een uniforme huisstijl. Dat hield in dat het fonds een
eigen beeldmerk kreeg en dat alle correspondentie (briefpapier en
enveloppen) van het fonds voortaan voorzien was van dat beeldmerk.
Verbetering van de website
De uniforme huisstijl werd ook doorgevoerd op de website van het
Bpf-Mortel
19
fonds. Daarnaast is de website op andere punten verbeterd. Zo is de
structuur van de website vereenvoudigd, zijn menu’s aangepast en
is informatie op een gebruiksvriendelijkere manier gepresenteerd.
Daarbij heeft het fonds rekening gehouden met de verschillende
leefmomenten die van belang zijn tijdens en na de opbouw van
pensioen. Met deze verbeteringen wordt het voor bezoekers van de
website makkelijker om de informatie te vinden die zij zoeken.
Nieuwsbrief
In 2011 ontwikkelde het fonds bovendien een nieuwsbrief in de
nieuwe huisstijl. Met de nieuwsbrief is het fonds in staat om belangrijk
nieuws over het fonds op een laagdrempelige manier te brengen
aan zijn deelnemers en gepensioneerden. De eerste nieuwsbrief van
het fonds werd in december 2011 verstuurd. Die nieuwsbrief stond
in het teken van nieuws over de financiële positie van het fonds en
van de introductie van de nieuwe huisstijl en de verbeterde website.
Daarnaast werd er ook een oproep geplaatst over mogelijke interesse
in pensioenbijeenkomsten. Deelnemers en gepensioneerden
konden zo aangeven of zij behoefte hadden aan een landelijke bijeenkomst
waarin zij over hun (naderende) pensioen zouden worden
geïnformeerd. Die behoefte bleek tegen te vallen waardoor er in 2011
geen pensioenbijeenkomst werd georganiseerd. Het fonds zal die
behoefte in 2012 opnieuw peilen.
Informatie over de financiële positie van het fonds
Bpf-Mortel deed gedurende heel 2011 uiteraard zijn uiterste best om
betrokkenen bij het fonds goed op de hoogte te houden van ontwikkelingen
rondom de financiële positie van het fonds. Het fonds gebruikte
hier vooral zijn website voor. Aan het eind van het jaar werd
hier dus ook de nieuw ontwikkelde nieuwsbrief voor ingezet.
Actuele informatie op de website
Bpf-Mortel heeft in 2011 veelvuldig gecommuniceerd via zijn website.
Zo publiceerde het fonds regelmatig informatie over het verloop van
de dekkingsgraad, het herstelplan en het opschorten van waardeoverdrachten.
Betrokkenen konden zo op de hoogte blijven van de actuele
ontwikkelingen bij het fonds. Vooral de onrust op de financiële markten
gaf aanleiding tot communicatie over de financiële positie van het
fonds, zeker toen de dekkingsgraad van het fonds richting het einde
van 2011 niet genoeg herstel dreigde te vertonen.
Begin 2012 brief verstuurd over de voorgenomen verlaging
Begin 2012 nam het bestuur zich voor om de pensioenen te verlagen.
Ook toen gebruikte Bpf-Mortel zijn website om dat voorgenomen
besluit toe te lichten. Het fonds stuurde alle deelnemers, gewezen
deelnemers, gepensioneerden en werkgevers echter eerst een persoonlijke
brief. Met de brief stelde het fonds alle belanghebbenden
op de hoogte voordat zij het via andere media zouden vernemen.

Overige ontwikkelingen en activiteiten
Protocol crisissituaties
In 2011 is een protocol voor crisissituaties vastgesteld. In dit protocol
is vastgelegd welke procedure(s) gevolgd moeten worden in crisissituaties
en hoe in dergelijke situaties door het fonds gecommuniceerd
wordt richting alle belanghebbenden bij het fonds. Ook is in
het protocol opgenomen welke bestuurders beslissingsbevoegdheid
hebben in bepaalde situaties en op welke wijze, door wie, op welke
termijn en met welke middelen dan gehandeld moet worden.
Geen premie, wel recht
In 2010 startte DNB het themaonderzoek ‘geen premie, wel recht’.
Uit het pensioenreglement en het uitvoeringsreglement van Bpf-
Mortel maakte DNB op dat Bpf-Mortel het bijboeken van pensioenaanspraken
afhankelijk stelde van premiebetaling. DNB was van
mening dat pensioenaanspraken ook moeten worden bijgeboekt als
de premie niet is afgedragen.
Dit betekent dat het fonds pensioenopbouw niet langer afhankelijk
stelt van premiebetaling. Het uitgangspunt blijft echter dat pensioenaanspraken
enkel worden bijgeboekt als Bpf-Mortel zekerheid
heeft over (de omvang van) het dienstverband. Het komt voor dat
het fonds deze zekerheid niet kan verkrijgen. In deze gevallen vraagt
Bpf-Mortel werknemers om bewijsmiddelen aan te leveren waaruit
(de omvang van) hun dienstverband blijkt. Bpf-Mortel dient ook
zekerheid te verkrijgen over de (omvang van de) dienstverbanden
uit het verleden (vanaf 1 januari 2007) waarbij sprake is van premieachterstanden.
Het fonds zal uiteindelijk ook ten aanzien van deze
dienstverbanden overgaan tot bijboeking van pensioenaanspraken.
Het fonds houdt hier bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen
al rekening mee.
Aanvraagtermijn voor vrijwillige voortzetting verlengd
In 2011 is de wettelijke aanvraagtermijn voor vrijwillige voortzetting
na het einde van de verplichte deelname vervallen. Ook Bpf-Mortel
besloot daardoor de aanvraagtermijn hiervoor te wijzigen. Voorheen
moest vrijwillige voortzetting binnen drie maanden na de beëindiging
van de deelname aangevraagd worden. Die termijn werd verlengd
naar negen maanden. Het pensioen- en uitvoeringsreglement
van het fonds is hierop aangepast.
Onderzoek DNB naar fondsstukken
In 2011 onderzocht DNB de statuten en reglementen van Bpf-Mortel.
DNB ging na of deze fondsstukken niet strijdig waren met wet- en
regelgeving. Uit het onderzoek van DNB bleek dat de fondsstukken
dat op een aantal punten wel waren. Zo ontbrak in de statuten een
bepaling op welke wijze leden van de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan
gekozen worden. DNB merkte over het pensioen-
Bpf-Mortel
20
reglement onder meer op dat de teksten over toeslagverlening niet
aansloten met de wettelijke teksten hierover. Bpf-Mortel heeft zijn
statuten en reglementen aangepast naar aanleiding van het onderzoek
van DNB.
Actuariële factoren gewijzigd in pensioenreglementen
In 2011 zijn in het pensioen- en uitvoeringsreglement van Bpf-Mortel
de actuariële factoren gewijzigd voor:
• uitruil van nabestaandenpensioen in extra ouderdomspensioen
(en omgekeerd);
• vervroeging van het ouderdomspensioen;
• afkoop van kleine pensioenen.
Ook in het vroegpensioenreglement zijn de actuariële factoren gewijzigd.
Dit betreft de factoren voor uitstel en vervroeging van de
onvoorwaardelijke aanspraken op vroegpensioen die opgebouwd zijn
in de jaren 2001 tot 2006 en de factoren die gebruikt worden voor
afkoop van kleine pensioenen.

Wijzigingen van statuten en reglementen
Statuten
De statuten zijn in 2011 gewijzigd. In de statuten is opgenomen
hoe de leden van de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan
worden benoemd. Ook is de zittingsduur van bestuursleden gewijzigd
van twee naar vijf jaar. De mogelijkheid om plaatsvervangende
bestuursleden te benoemen is uit de statuten verwijderd.
Pensioen- en uitvoeringsreglement
In 2011 is het pensioen- en uitvoeringsreglement van Bpf-Mortel gewijzigd.
Ten eerste is de aanvraagtermijn voor vrijwillige voortzetting
na het einde van de verplichte deelname verruimd van drie maanden
naar negen maanden.
Ten tweede is in de reglementen het uitgangspunt ‘geen premie,
geen recht’ gewijzigd naar ‘geen premie, wel recht’. De werknemer
hoeft zijn recht op bijboeking van aanspraken niet langer zelf bij
Bpf-Mortel te ‘halen’ en een aanvraag in te dienen bij het bestuur
voor bijboeking van pensioenaanspraken. De werknemer van wie
Bpf-Mortel geldige informatie over het dienstverband heeft, krijgt op
het moment dat vastgesteld is dat de premie definitief oninbaar is,
pensioenaanspraken automatisch bijgeboekt. In de reglementen is
de verwerving van pensioenaanspraken nu niet langer afhankelijk
van de afdracht van premies.
Tot slot zijn de bepalingen in het reglement over de toeslagverlening
gewijzigd, zodat die bepalingen helemaal aan de voorgeschreven
voorwaardelijkheidsverklaring uit de toeslagenmatrix voldoen.
Bpf-Mortel
21
Melding als bedoeld in artikel 96 van de
Pensioenwet
Op basis van artikel 96 van de Pensioenwet is het fonds verplicht de
volgende melding te doen.
In het verslagjaar is bij het fonds geen sprake geweest van:
• het opleggen van dwangsommen en boetes door de toezichthouder;
• een aanwijzing als bedoeld in artikel 171 van de Pensioenwet van
de toezichthouder, dit betreft de bevoegdheid van DNB om een
dwingende aanwijzing te geven aan een pensioenfonds dat niet
voldoet aan wettelijke bepalingen of waarbij sprake is van een ontwikkeling
die het eigen vermogen, de solvabiliteit, de liquiditeit of
de bedrijfsvoering van het fonds in gevaar kunnen brengen;
• de instelling van een bewindvoerder als bedoeld in artikel 173 van
de Pensioenwet door de toezichthouder;
• de beëindiging van de situatie, bedoeld in artikel 172 van de
Pensioenwet, waarin de bevoegdheidsuitoefening van alle of bepaalde
organen van een pensioenfonds is gebonden aan toestemming
van de toezichthouder.
In het verslagjaar is voor het fonds zowel een langetermijnherstelplan,
als bedoeld in artikel 138 van de Pensioenwet, als een kortetermijnherstelplan,
als bedoeld in artikel 140 van de Pensioenwet, van
kracht geweest. Het fonds was hiertoe genoodzaakt door het optreden
van een reservetekort en een dekkingstekort vanaf het vierde kwartaal
van 2008. Het herstelplan is samen met een toelichting hierop ten
behoeve van alle belanghebbenden van het fonds gepubliceerd op de
website van Bpf-Mortel.
Op 26 oktober 2011 verstuurde Bpf-Mortel het Uniform Pensioenoverzicht
(UPO 2011) aan alle actieve deelnemers bij het fonds.
De pensioenwetgeving schrijft voor dat pensioenfondsen het UPO
jaarlijks aan deelnemers moeten versturen en dat zij dat uiterlijk in
het derde kwartaal van het jaar moeten doen. Dat betekent dat een
deelnemer vóór 1 oktober zijn UPO moet ontvangen.
Bpf-Mortel verstuurde de UPO’s dus te laat in 2011. Daarmee overtrad
het fonds de pensioenwetgeving. Het bestuur van het fonds heeft
dit gemeld aan de toezichthouder op de pensioenwetgeving. Hieruit
volgde geen boete voor het fonds.

Algemene ontwikkelingen op pensioengebied
Het Nederlandse pensioenstelsel en zijn pensioenfondsen hebben
het afgelopen jaar volop in de belangstelling gestaan. Vooral over de
houdbaarheid (en de betaalbaarheid) van pensioenregelingen is veel
te doen geweest. In dit hoofdstuk worden ontwikkelingen beschreven
die betrekking hebben op politiek, economisch en juridisch gebied.
Pensioenakkoord
Op 10 juni 2011 presenteerden het Ministerie van Sociale Zekerheid
en Werkgelegenheid (SZW) samen met werkgevers- en werknemersorganisaties
het pensioenakkoord. Daarna duurde het nog tot eind
september voordat de achterbannen van de werknemersorganisaties
en de Tweede Kamer hun instemming gaven. Vanaf dat moment was
er werkelijk sprake van een akkoord. Het pensioenakkoord raakt de
AOW, de pensioenregelingen, de pensioenfondsen en de arbeidsparticipatie
van oudere werknemers.
Een aantal van deze onderwerpen is na de val van het kabinet Rutte
opnieuw ter discussie komen te staan. De tijdelijke coalitie van VVD,
CDA, D66, GroenLinks en de ChristenUnie heeft namelijk afspraken
gemaakt over de rijksbegroting voor het jaar 2013. Die afspraken
betreffen onder meer een snellere verhoging van de AOW-leeftijd
en een grotere beperking van het fiscale kader voor aanvullende
pensioenen.
Verhoging AOW-leeftijd
In het pensioenakkoord is afgesproken dat de AOW-leeftijd omhoog
gaat. Er komt een koppeling met de stijging van de levensverwachting.
De AOW-leeftijd gaat per 1 januari 2020 naar 66 jaar en naar
verwachting per 2025 naar 67 jaar. Als compensatie gaat het niveau
van de AOW de komende jaren (tot 2028) elk jaar met 0,6 procent
extra omhoog.
In afwijking van het pensioenakkoord is door de tijdelijke coalitie
afgesproken dat in het kader van verdere bezuinigingen al in 2013
de AOW-leeftijd met een maand wordt verhoogd. In de jaren daarna
wordt de AOW-leeftijd - in stappen - verder verhoogd. Dit leidt ertoe
dat uiterlijk in 2019 de pensioengerechtigde leeftijd van 66 jaar
wordt bereikt, en uiterlijk in 2024 de leeftijd van 67 jaar. Onderdeel
van de afspraken is ook dat er een overgangsregeling komt waarmee
de inkomensgevolgen worden beperkt voor mensen die weinig
mogelijkheden hebben om het verlies te compenseren.
Nieuw stelsel voor aanvullende pensioenen
Aan het nieuwe stelsel voor aanvullende pensioenen zijn hoge eisen
gesteld. Het moet een robuust pensioenstelsel worden dat is opgewassen
tegen schokken op de financiële markten en in staat is om de
stijgende levensverwachting van deelnemers en gepensioneerden op
Bpf-Mortel
22
te vangen. Het moet bovendien transparant zijn, voor zowel jongeren
als ouderen acceptabel zijn en ook nog betaalbaar zijn. Belangrijke
kenmerken van het huidige stelsel blijven bestaan: kapitaaldekking,
verplichte deelneming aan de pensioenregelingen en onderlinge
solidariteit tussen generaties. Het nieuwe pensioenstelsel zal pas
tot nieuwe pensioenregelingen leiden nadat sociale partners daar op
decentraal niveau afspraken over maken.
Wijziging van fiscale regels voor ingangsdatum aanvullend pensioen
Een wijziging die al op betrekkelijk korte termijn wordt doorgevoerd,
is de verandering van de fiscaal voorgeschreven pensioenleeftijd.
De regels voor de fiscale aftrekbaarheid van pensioenpremies zijn
vastgelegd in het zogenaamde Witteveenkader. Aanvankelijk zou
de fiscale pensioenrichtleeftijd voor aanvullende pensioenen per 1
januari 2013 naar 66 jaar gaan, en per 1 januari 2015 naar 67 jaar.
Minister Kamp heeft later, in reactie op het verzoek van pensioenuitvoerders,
besloten de wijzigingsdatum uit te stellen tot 1 januari
2014. Dan wordt in één keer de pensioenrichtleeftijd met twee jaar
verhoogd van 65 naar 67 jaar. Na de val van het kabinet Rutte is
door de tijdelijke coalitie afgesproken het Witteveenkader nog verder
te beperken. In het pensioenakkoord was afgesproken de jaarlijks
maximaal toegestane opbouwpercentages op het bestaande niveau te
houden. De tijdelijke coalitie wil vanaf 1 januari 2014 de toegestane
opbouwpercentages verlagen.
Nieuw financieel toetsingskader voor pensioenfondsen
De afspraken over de financiële kaders voor pensioenfondsen waren
mogelijk het lastigste onderdeel van de onderhandelingen over het
pensioenakkoord. Uiteindelijk is besloten tot een nieuw financieel
toetsingkader (FTK2). In het FTK2 zijn voor pensioenfondsen meer
mogelijkheden om risicodragend te beleggen. Dat geeft sociale partners
de ruimte om een betaalbare pensioenregeling vast te stellen
met een reële ambitie: een jaarlijks geïndexeerd pensioen. In het
pensioenakkoord is overigens afgesproken dat ook het oude financiele
toetsingskader, met een aantal bijstellingen, blijft bestaan. Sociale
partners mogen kiezen van welk kader ze gebruik willen maken.
Arbeidsparticipatie van oudere werknemers
Over de verbetering van de arbeidsparticipatie van ouderen en de
duurzame inzetbaarheid van werknemers was beduidend minder
discussie. Het pensioenakkoord moet ertoe leiden dat oudere werknemers
langer blijven doorwerken, dat werkgevers sneller oudere
werknemers zullen aannemen en dat er nieuwe loopbaanfaciliteiten
komen voor de ouder wordende werknemer. Daartoe vervallen onder
meer de levensloopregeling en de spaarloonregeling per 31 december
2011. In plaats daarvan wordt per 1 januari 2013 de mogelijkheid tot
vitaliteitssparen ingevoerd.

Wijzigingen AOW
Het afgelopen jaar zijn er reeds andere wijzigingen van de AOW
doorgevoerd. Enerzijds wordt de toeslag voor jongere partners gekort.
Anderzijds verandert het moment waarop de AOW-uitkering
ingaat.
Verlaging AOW-toeslag voor jongere partners
Per 1 augustus 2011 wordt de AOW-toeslag voor een jongere partner
verlaagd. De AOW-partnertoeslag wordt verlaagd met 10 procent. De
verlaging geldt niet als het inkomen van een huishouden lager is dan
30 duizend euro per jaar. Door deze relatief hoge ondergrens blijven
gepensioneerden met lage aanvullende pensioenen buiten schot.
Ingang AOW op verjaardag
In 2011 besloot het kabinet ook dat het ingangsmoment van de AOW
verandert. Deze zal niet meer ingaan op de eerste dag van de maand
waarin iemand de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. In plaats
daarvan gaat de AOW in op de dag waarop die leeftijd wordt bereikt.
De wijziging heeft vooral gevolgen voor mensen die vervroegd met
pensioen zijn gegaan en laat in de maand jarig zijn. Hun vervroegde
pensioen stopt immers op de laatste dag van de maand ervoor. Het
ouderdomspensioen dat een dag later ingaat, is veel lager. Maar
zij krijgen die maand geen volledige AOW naast hun ouderdomspensioen.
De wijziging geldt vanaf 1 april 2012.
Cao-partijen Mortel en het bestuur van Bpf-Mortel hebben geen
wijzigingen aangebracht in de pensioenregeling naar aanleiding van
de wijziging van het ingangsmoment van de AOW. De standaard
ingangsdatum van het ouderdomspensioen van Bpf-Mortel blijft dan
ook de eerste dag van de maand waarin de deelnemer 65 jaar wordt.
Overzicht van alle opgebouwde pensioenen
op mijnpensioenoverzicht.nl
Op 6 januari 2011 is Mijnpensioenoverzicht.nl gelanceerd. Mijnpensioenoverzicht.nl
is een website waarop werknemers in
Nederland een totaaloverzicht krijgen van het pensioen dat zij
hebben opgebouwd bij collectieve pensioenfondsen en pensioenverzekeraars.
Het overzicht is vooral nuttig voor werknemers die in
het verleden van baan zijn veranderd en hun opgebouwde pensioen
hebben achtergelaten bij hun oude pensioenfonds.
Bpf-Mortel
23
Verplichting tot financieel crisisplan voor
pensioenfondsen
DNB heeft in 2011 bepaald dat pensioenfondsen een financieel crisisplan
moeten opstellen. Een financieel crisisplan is een beschrijving
van maatregelen die op korte termijn kunnen worden ingezet bij een
kritische daling van de dekkingsgraad. Er moet dan ook een indicatie
worden gegeven van de kritische dekkingsgraad waarbij de pensioenen
verlaagd moeten worden. Daarnaast moet in het crisisplan zijn
omschreven op welke manier het pensioenfonds een evenwichtige
afweging van belangen realiseert en op welke manier het pensioenfonds
de belanghebbenden informeert over het crisisplan. Begin
2012 heeft het bestuur een dergelijk plan vastgesteld.

Goed pensioenfondsbestuur
Goed pensioenfondsbestuur heeft betrekking op openheid en transparantie
naar de betrokkenen van het fonds, intern toezicht op de
uitvoering van de pensioenregeling en deskundig pensioenfondsbestuur.
Bestuur van het fonds
Het bestuur behartigt de belangen van alle betrokken partijen. De
beleidsvrijheid die het bestuur heeft, stelt extra eisen aan (mede)
zeggenschap, verantwoording, toezicht, deskundigheid en transparantie
ten aanzien van de besluitvorming van het bestuur en de
gevolgen daarvan voor alle belanghebbenden. Daarom is naast de
eis van een paritaire samenstelling van het bestuur gekozen voor
medezeggenschap van de deelnemers en pensioengerechtigden via
de deelnemersraad. Er wordt daarnaast verantwoording afgelegd over
het gevoerde beleid aan het verantwoordingsorgaan. In het kader
van intern toezicht wordt met de visitatiecommissie overlegd over de
organisatie en aansturing van het fonds.
Bestuurlijke commissies
Het bestuur heeft besloten om te gaan werken met enkele bestuurlijke
commissies. In de commissies nemen enkele bestuursleden
zitting die het betreffende onderwerp of deskundigheidsgebied als
aandachtsgebied hebben.
Het bestuur kent nu de volgende drie commissies:
• Communicatie;
• Vermogensbeheer;
• Administratieve organisatie en jaarwerk.
Voor iedere commissie is een reglement opgesteld met daarin de
taakomschrijving van de betreffende commissie en de eventuele door
het bestuur verstrekte mandaten.
Deskundigheidsbevordering
Het bestuur heeft voor de bevordering en het op peil houden van
de gewenste deskundigheid een deskundigheidsplan opgesteld. Het
deskundigheidsplan ziet niet alleen toe op de deskundigheid van
bestuursleden, maar ook op die van de leden van de deelnemersraad
en het verantwoordingsorgaan. Naast de bestuursleden zijn ook zij
nadrukkelijk betrokken bij het goed functioneren van het fonds.
Veranderingen in de pensioensector volgen elkaar immers snel op en
de financiële belangen worden steeds groter. Het ligt daarom voor de
hand om ook ten aanzien van deze organen duidelijkheid te verschaf-
Bpf-Mortel
24
fen over de kennis die nodig is om een goede gesprekspartner van
het bestuur te kunnen zijn.
Actualisering deskundigheidsplan
In 2011 zijn aanbevelingen van de Pensioenfederatie ten aanzien van
de deskundigheid en competenties van pensioenfondsbesturen en
de Beleidsregel Deskundigheid van DNB gepubliceerd. In deze documenten
staan regels over deskundigheid en competenties voor het
besturen van pensioenfondsen. Naar aanleiding van deze nieuwe regels
heeft het bestuur in 2011 zijn deskundigheidsplan geactualiseerd
en er zijn enkele nieuwe onderdelen in opgenomen.
De bestuursleden doen aan permanente educatie en in dat kader
zijn de deskundigheidsniveaus van enkele bestuurders geactualiseerd.
Hierbij is rekening gehouden met geconstateerde hiaten in de
deskundigheid en de verdeling van de deskundigheidsgebieden. In
het deskundigheidsplan zijn ook de in 2011 ingestelde bestuurlijke
commissies opgenomen.
Het bestuur besloot voorts om deel te nemen aan de competentiereflector
van SPO om de competentieniveaus op een objectieve wijze
te meten. In februari 2012 is deelgenomen aan de competentiereflector.
Deskundigheidsgebieden
In het kader van het vier-ogen-principe dient elke beleidsbepalende
taak bij minimaal twee bestuursleden ondergebracht te zijn: één
werkgevers- en één werknemersbestuurslid. Per aandachtsgebied
zijn daardoor twee of meer bestuursleden in staat een afgewogen
oordeel te geven over de beleidskeuzes die het bestuur maakt ten
aanzien van het betreffende deskundigheidsgebied. Het gewenste
hogere deskundigheidsniveau wordt door het bestuur als geheel
afgedekt.
Studiedagen
Het bestuur organiseerde in 2011 weer jaarlijkse studiedagen. Tijdens
deze studiedagen zijn actuele onderwerpen op pensioengebied
besproken en zijn fondsspecifieke thema’s aan de orde gesteld.
Daarnaast volgen de individuele bestuursleden pensioenopleidingen
en nemen zij deel aan congressen, studiebijeenkomsten en seminars
ter bevordering van de deskundigheid.
Tijdens de studiedagen is aandacht besteed aan:
• de nieuwe bestuursmodellen;
• de laatste stand van zaken rond het pensioenakkoord en de gevolgen
daarvan voor Bpf-Mortel;
• de overgang van SAS70 naar ISAE 3402 en de reikwijdte van de
nieuwe ISAE 3402-standaard;
• het risicobeleid en de verdere invulling en uitwerking daarvan.

Gedragscode
Het bestuur kent een gedragscode. De gedragscode geeft regels
en richtlijnen voor bestuursleden en andere door het fonds aan te
wijzen of aangewezen betrokkenen. De regels en richtlijnen in de gedragscode
moeten conflicten tussen de belangen van het fonds en de
privébelangen van betrokkenen voorkomen. Ook het gebruikmaken
van vertrouwelijke informatie van het fonds voor privédoeleinden
moet zo worden voorkomen.
Aan het einde van ieder jaar ondertekenen de bestuurders de
‘Verklaring naleving gedragscode’. Voorts worden in iedere bestuursvergadering
door de individuele bestuursleden meldingen gedaan
die in het kader van de gedragscode relevant zijn. De meldingen en
de getekende verklaringen vormen de basis voor de jaarlijkse rapportage
van de compliance officer van het fonds.
Compliance officer
De compliance officer is in 2008 door het bestuur benoemd. De
compliance officer is een externe partij en vervult een onafhankelijke
rol. Hij ziet erop toe dat de gedragscode van het bestuur wordt nageleefd
en kan gevraagd en ongevraagd adviezen geven aan het bestuur
aangaande zaken waarop de gedragscode betrekking heeft.
De compliance officer heeft over het verslagjaar 2011 een rapportage
uitgebracht ten aanzien van de naleving van de gedragscode door de
bestuurleden van Bpf-Mortel. Hij rapporteerde dat in het afgelopen
jaar geen onregelmatigheden of bijzonderheden plaatsvonden met
betrekking tot de naleving van de gedragscode van het fonds.
Advies, verantwoording en intern toezicht
Het bestuur wordt geadviseerd door de deelnemersraad over door
wet- en regelgeving bepaalde onderwerpen zoals premievaststelling,
beleggingsbeleid en toeslagverlening. De deelnemersraad geeft
advies op verzoek van het bestuur, maar ook ongevraagd. Het verantwoordingsorgaan
geeft een oordeel over het handelen van het
bestuur en het beleid dat het bestuur vaststelt. Het interne, onafhankelijke
toezicht wordt verzorgd door een visitatiecommissie.
Adviezen deelnemersraad
De deelnemersraad heeft een wettelijke adviesbevoegdheid. In 2011
heeft het bestuur daarom weer een aantal onderwerpen voor advies
aan de deelnemersraad voorgelegd. De deelnemersraad heeft zich
in het verslagjaar in drie vergaderingen (op 30 maart, 20 juni en 7
december 2011) gebogen over de navolgende onderwerpen:
Bpf-Mortel
25
• Vaststelling van de premies en gedeeltelijke toeslagverlening in 2012
De deelnemersraad heeft een positief advies afgegeven ten aanzien
van de vaststelling van de premie en het achterwege blijven
van toeslagverlening in 2012. Hierbij nam de deelnemersraad de
financiële positie van het fonds in ogenschouw en de maatregelen
die nodig zijn voor het bereiken van de gewenste financiële
positie, zoals opgenomen in het herstelplan.
• Jaarverslag en jaarrekening over boekjaar 2010
De deelnemersraad heeft een positief advies uitgebracht ten aanzien
van het jaarverslag en de jaarrekening van Bpf-Mortel over
het boekjaar 2010.
• Wijzigingen in reglementen
De deelnemersraad heeft een positief advies afgegeven ten aanzien
van de wijzigingen in het pensioen- en uitvoeringsreglement
en het vroegpensioenreglement.
• Wijziging in statuten
De deelnemersraad heeft een positief advies afgegeven ten aanzien
van de wijzigingen in de statuten van het fonds.
• Actuariële en bedrijfstechnische nota
De deelnemersraad heeft een positief advies afgegeven ten aanzien
van wijzigingen in de actuariële en bedrijfstechnische nota
in 2011.
Advies en oordeel verantwoordingsorgaan
Het verantwoordingsorgaan heeft zich in het verslagjaar in drie vergaderingen
(op 30 maart, 20 juni en 7 december 2011) gebogen over
de navolgende onderwerpen:
• oordeel over het handelen van het bestuur van het fonds, het
vastgestelde beleid en de beleidskeuzes voor de toekomst aan de
hand van het jaarverslag en de jaarrekening over het boekjaar
2010; en
• oordeel over wijziging in de vergoedingsregeling van het bestuur,
de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan; en
• het verloop van de financiële positie van het fonds en de werking
van de maatregelen zoals opgenomen in het herstelplan.
Het verantwoordingsorgaan heeft een advies uitgebracht over de aan
hen voorgelegde adviesaanvragen. Het verantwoordingsorgaan heeft
een positief oordeel afgegeven ten aanzien van het handelen van het
bestuur, het vastgestelde beleid in 2010 en de gemaakte beleidskeuzes.
Het oordeel is door het verantwoordingsorgaan afgegeven na
bestudering van het jaarverslag en de jaarrekening over het boekjaar
2010 en het eindrapport van de visitatiecommissie naar aanleiding
van de in 2011 uitgevoerde visitatie.
Intern toezicht door visitatiecommissie
De visitatiecommissie verzorgt het interne toezicht op het bestuur.
De visitatiecommissie heeft haar werkzaamheden voor het eerst in
2009 uitgevoerd.

Het onderzoek van de visitatiecommissie in 2011 had betrekking op
de thema’s ‘communicatie’ en ‘bedrijfsvoering’. Het verslag van het
onderzoek, de wijze waarop het is uitgevoerd en de bevindingen
en aanbevelingen van de visitatiecommissie zijn vastgelegd in een
eindrapportage. De samenvatting van de eindrapportage is opgenomen
in het jaarverslag over het boekjaar 2010, evenals de reactie
van het bestuur daarop.
Klachtenregeling
Het fonds kent een klachtencommissie met een klachtenregeling.
De klachtencommissie geeft belanghebbenden een laagdrempelige
mogelijkheid om ontevredenheid te uiten. Daarnaast draagt de
klachtencommissie bij aan het continue proces van kwaliteitsverbetering
van de administratieve dienstverlening. Een klachtenregeling
heeft bovendien de potentie bij te dragen aan de verbetering
van de relatie tussen het fonds en zijn deelnemers en andere
belanghebbenden. Bij het goed functioneren van de klachtenregeling
kan deze wellicht bewerkstelligen dat bij deelnemers en andere
belanghebbenden minder snel de behoefte bestaat om meningsverschillen
voor te leggen aan rechterlijke instanties. Hieraan draagt
natuurlijk bij dat instanties zoals de Ombudsman Pensioenen zich
pas over kwesties uitspreken nadat de gehele klachtenprocedure bij
het fonds is doorlopen.
In het verslagjaar werden geen klachten in de zin van het reglement
klachtenprocedure aan de klachtencommissie voorgelegd.
Verantwoord beleggen
Het fonds is zich bewust van zijn maatschappelijke positie en de
verantwoordelijkheden die hieraan zijn verbonden. Het bestuur heeft
daarom beleid vastgesteld op het gebied van maatschappelijk verantwoord
beleggen. De uitgangspunten van het beleid zijn gebaseerd op
de Principles for Responsible Investment, de beleggingsprincipes van de
Verenigde Naties.
In zijn beleid beschrijft Bpf-Mortel hoe het fonds omgaat met zaken
als het milieu, de maatschappij en goed ondernemingsbestuur.
Het fonds heeft hierbij drie doelstellingen geformuleerd:
• verbeteren van het financiële rendement, rekening houdend met
de risico's;
• blijk geven van maatschappelijke verantwoordelijkheid;
• bijdragen aan de waarborging van de integriteit van de financiële
markten.
Bpf-Mortel
26
Financieel én maatschappelijk rendement
Voor Bpf-Mortel blijft het financiële belang van zijn deelnemers
uiteraard voorop staan. Het fonds vindt echter ook dat financieel en
maatschappelijk rendement uitstekend samen kunnen gaan. Het
fonds kijkt daarom niet alleen naar financiële informatie bij het kiezen
van zijn beleggingen. Het fonds kijkt ook naar de wijze waarop
een onderneming omgaat met het milieu en haar sociale leefomgeving
en naar de wijze waarop zij bestuurd wordt. Bpf-Mortel is ervan
overtuigd dat ondernemingen die maatschappelijk verantwoord
ondernemen serieus nemen, op de lange termijn beter presteren.
Geïntegreerde aanpak verantwoord beleggen
Door de overgang van het vermogensbeheer naar APG is het fonds
in staat verantwoord beleggen op een geïntegreerde wijze aan te
pakken. APG is namelijk in staat bij alle beleggingscategorieën met
de maatschappelijke factoren milieu, maatschappij en goed ondernemingsbestuur
rekening te houden. Dat komt op verschillende
manieren tot uiting.
Corporate governance
Corporate governance heeft betrekking op goed ondernemingsbestuur.
Het beleid van het fonds op dit gebied richt zich op het
aanspreken van directies op de manier waarop zij hun onderneming
besturen. Dit aanspreken kan in een directe dialoog. Het kan ook in
een indirecte dialoog, door te stemmen op jaarvergaderingen van de
betreffende onderneming. Als een onderneming tekort schiet in de
ogen van het fonds, zal Bpf-Mortel zijn invloed als aandeelhouder
uitoefenen om verbeteringen aan te brengen.
Uitsluitingen
Bpf-Mortel sluit bepaalde beleggingen per definitie uit. Het fonds
sluit beleggingen uit in ondernemingen die:
• direct betrokken zijn bij de fabricage van producten die door
Nederlandse en internationale wetgeving verboden zijn;
• handelen in strijd met de uitgangspunten van het VN Global
Compact en geen blijk geven hun praktijken te willen veranderen
naar aanleiding van de dialoog met Bpf-Mortel.
Op basis van deze regels belegt Bpf-Mortel niet in ondernemingen
die direct betrokken zijn bij de fabricage van antipersoonslandmijnen,
clusterbommen en chemische, biologische en nucleaire wapens
die strijdig zijn met het non-proliferatieverdrag. Ook sluit Bpf-Mortel
beleggingen uit in ondernemingen die betrokken zijn bij de fabricage
van producten of levering van diensten die in Nederland in brede
kring als verwerpelijk worden beschouwd.
Stembeleid
Bpf-Mortel beschouwt stemmen op aandeelhoudersvergadering als
een belangrijk onderdeel van zijn taak als verantwoord vermogens-

eheerder. Het stemrecht is ook een uitstekend middel om op financieel
en ethisch gebied verantwoordelijkheid te nemen. Bpf-Mortel
oefent zijn stemrecht uit op de jaarlijkse en bijzondere aandeelhoudersvergaderingen
van de ondernemingen waarin het fonds belegt.
Raadplegen beleggingsbeginselen
Belanghebbenden bij het fonds kunnen de beleggingsbeginselen
van Bpf-Mortel nalezen op de website van het fonds. In zijn beleggingsbeginselen
beschrijft Bpf-Mortel zijn taken en verantwoordelijkheden
als institutioneel belegger. Daarnaast bevat het document
een beschrijving van het langetermijnbeleggingsbeleid van het fonds
en een beschrijving van de wijze waarop Bpf-Mortel omgaat met
beleggingsrisico's.
Bpf-Mortel
27

Risicobeheer
Beleid op het gebied van risicobeheer
Begin 2009 heeft het bestuur het risicobeheer van het fonds geïnventariseerd.
Dat deed het bestuur met behulp van FIRM (Financiële
Instellingen Risicoanalyse Methode), een door DNB ontwikkelde
geïntegreerde methode om risico's te analyseren bij instellingen die
onder hun toezicht vallen. Aan de hand van deze analyse heeft het
bestuur in de loop van het verslagjaar zijn risicobeheersingsbeleid
uitgewerkt en vastgelegd in een beleidsdocument.
In het risicobeheersingsbeleid is vastgelegd welke risico’s het fonds
loopt, welk beleid het fonds op deze risico’s voert en welke beheersmaatregelen
daarvoor nodig zijn. Daarin is ook een inventarisatie
opgenomen van de ingevoerde beheersmaatregelen. In het risicobeheersingsbeleid
zijn de volgende risico's benoemd:
• beleggings- en marktrisico’s;
• uitbestedingsrisico's;
• operationele risico's;
• integriteitrisico's;
• omgevings- en reputatierisico's;
• juridische risico's.
Elk jaar wordt getoetst of de beheersmaatregelen uit het risicobeheersingsbeleid
ook daadwerkelijk in de praktijk worden toegepast. Het
bestuur steunt daarbij voor een deel op de periodieke rapportages van
de uitvoeringsorganisaties. In de jaarrekening (op pagina 53) wordt
nader ingegaan op de risicogebieden en de beheersmaatregelen die
door het fonds genomen worden.
Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN)
De risico’s die verbonden zijn aan de pensioenregeling worden door
het fonds zelf gedragen. Deze risico's worden opgenomen in de
Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN). De ABTN beschrijft
bovendien:
• de hoofdlijnen van de interne beheersing;
• de opzet van de administratieve organisatie;
• de procedures voor de interne controle.
Financieel Toetsingskader
Voorts beschrijft de ABTN de werking van het Financieel
Toetsingskader (FTK). Het FTK is het onderdeel van de Pensioenwet
waarin de wettelijke financiële eisen aan pensioenfondsen zijn
vastgesteld. De solvabiliteitstoets en de continuïteitsanalyse vormen
onderdelen van het FTK.
De solvabiliteitstoets wordt jaarlijks aan de hand van de jaarrekening
uitgevoerd door de actuaris van het fonds. Met behulp van deze toets
Bpf-Mortel
28
wordt vastgesteld of het fonds voldoende middelen bezit, zodat het
fonds met een zekerheidsmaat van 97,5 procent binnen één jaar aan
zijn verplichtingen kan voldoen. Het eigen vermogen van het fonds
dient daartoe ten minste gelijk te zijn aan het vereist eigen vermogen.
Voor de berekening van het vereist eigen vermogen hanteert het
fonds het standaardmodel van DNB.
Continuïteitsanalyse
Naast deze jaarlijkse analyse is ook een driejaarlijkse continuïteitsanalyse
verplichtgesteld. Anders dan de solvabiliteitstoets, is de
continuïteitsanalyse gericht op het inzichtelijk maken van risico’s
over een langere tijdshorizon (vijftien jaar). De continuïteitsanalyse
zet de waardeontwikkeling van de beleggingen en de verplichtingen
tegenover elkaar en geeft daarmee inzicht in de (financiële) ontwikkeling
van het fonds en de sturingskracht van de beleidsinstrumenten.
Verder geeft de continuïteitsanalyse aan hoe waarschijnlijk het is dat
de nagestreefde jaarlijkse toeslagen in de toekomst ook echt kunnen
worden verstrekt.
Beheersing van processen bij
opdrachtnemers
Voor de beheersing van de procesinrichting en de procesvoering
heeft het fonds met zijn opdrachtnemers voor het vermogensbeheer
en de pensioenadministratie afgesproken dat deze via een ISAE
3402-verklaring aantoonbaar in control zijn. ISAE 3402 is een rapport
voor de certificering van de interne beheersing van de processen
in dienstverlenende organisaties. De ISAE 3402-rapporten worden
gecertificeerd door de accountant van de uitvoeringsorganisatie.

Kosten
Er was in 2011 veel aandacht voor de kosten van vermogensbeheer
bij pensioenfondsen. Dat kwam onder meer door de publicatie van
een rapport van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). In dat rapport
gaf de AFM aan dat pensioenfondsen niet alle kosten rapporteren.
De Pensioenfederatie presenteerde vervolgens aanbevelingen
over de wijze waarop pensioenfondsen hun kosten zouden kunnen
rapporteren. De wijze waarop Bpf-Mortel in dit jaarverslag de kosten
presenteert, volgt de aanbevelingen van de Pensioenfederatie.
Kosten pensioenbeheer
De totale uitvoeringskosten voor pensioenbeheer bestaan uit de
kosten voor de uitvoering van de regeling en andere kosten. Deze
gebaseerd op het getekende contract tussen Cordares Pensioenen bv
en het fonds. De uitvoeringskosten voor pensioenbeheer over 2011
bedragen inclusief beleidskosten 899 duizend euro.
De kosten voor de uitvoering van de regeling bedragen in totaal 746
duizend euro, inclusief projectkosten van 40 duizend euro en beleidskosten
van 239 duizend euro. De beleidskosten zijn gemaakte
kosten die op regiebasis in de administratieovereenkomst zijn opgenomen.
Het betreffen kosten voor actuariële en juridische advisering.
De andere kosten in 2011 bedragen 153 duizend euro. Hieronder
vallen onder andere externe adviseurskosten, bestuurskosten, vacatiegelden,
accountantskosten en bijdragen aan DNB.
Het fonds heeft invulling gegeven aan de aanbevelingen van de
Pensioenfederatie. De totale uitvoeringskosten voor pensioenbeheer
over 2011 voor Bpf-Mortel bedragen 899 duizend. Het totaal aantal
actieve deelnemers plus pensioengerechtigden was op 31 december
2011 3.087. De kosten per deelnemer bedragen 291 euro.
Kosten vermogensbeheer
Bpf-Mortel rapporteert ook de kosten voor het vermogensbeheer
conform het voorstel van de Pensioenfederatie. Dit betekent dat ten
opzichte van voorgaande jaren meer kosten gerapporteerd worden.
Dat hangt voornamelijk samen met onderliggende vergoedingen
voor externe vermogensbeheermanagers buiten APG.
Het gevolg van de keuze om het voorstel van de Pensioenfederatie
te volgen en over 2011 integrale kosten te presenteren, brengt met
zich mee dat door de definitiewijzigingen die daarmee samenhangen,
de hier gepresenteerde cijfers lastig te vergelijken zijn met
voorgaande jaren en met pensioenfondsen die deze standaard (nog)
niet rapporteren. Het fonds registreert momenteel alle kostensoorten
Bpf-Mortel
29
die de Pensioenfederatie beschrijft. Voor de nieuw te presenteren
kostensoorten, waaronder een deel van de transactiekosten, geeft de
Pensioenfederatie in 2012 een nadere invulling van de berekening.
Tabel 5 bevat de integrale kosten van het vermogensbeheer. De
rendementscijfers zijn dus netto. Dat wil zeggen dat de kosten eraf
zijn. Het totaal van de integrale kosten over 2011 is 521 duizend euro.
Omdat deze integrale kostenrapportage vorig jaar nog niet van toepassing
was, zijn de cijfers over 2011 niet volledig vergelijkbaar.
De kosten van vermogensbeheer komen in de jaarrekening deels
niet separaat tot uitdrukking, omdat deze kosten onttrokken worden
aan de fondswaarde van de fondsen waarin wordt belegd. Deze
kosten zijn opgenomen in de indirecte beleggingsopbrengsten.
Tabel 5 Ontwikkeling totale beleggingskosten
(in duizenden euro’s en in basispunten ten opzichte van
het gemiddelde belegde vermogen)
Beheervergoeding APG 394
Beheervergoeding externe managers 41
Bewaarloon 27
Overige kosten 14
Bedrag Basispunten
Totaal 476 36
Prestatievergoedingen 45 3
Totaal kosten 521 39
De beheervergoeding is in de tabel opgedeeld in twee categorieën. De
eerste categorie betreft de kosten van de fiduciair manager APG. De
tweede categorie betreft de kosten van andere externe vermogensbeheerders.
Een groot deel van de kosten voor externe managers zijn al
opgenomen in de beheervergoeding aan APG. APG voldoet deze aan
de externe managers. De kosten opgenomen onder beheervergoeding
voor externe managers betreffen kosten die naast de vergoeding
aan APG nog ten laste gaan van het belegd vermogen.
Het bewaarloon betreft de vergoeding voor het in bewaring geven
van beleggingstitels bij een bewaarbedrijf. De overige kosten betreffen
onder andere de aan de beleggingen gerelateerde bank- en
accountantskosten. De prestatievergoedingen zijn vergoedingen
aan externe managers voor (meerjarige) prestaties boven een be-

paalde drempelwaarde.
Naast deze kostencategorieën van vermogensbeheer onderscheidt
de Pensioenfederatie ook nog een categorie transactiekosten van
vermogensbeheer. De transactiekosten worden als een aparte categorie
gezien. Deze is complex van aard, niet altijd beschikbaar, wordt
gekenmerkt door schattingen en is nog niet te benchmarken. De
transactiekosten bestaan uit in- en uitstapkosten bij beleggingsfondsen,
aan- en verkoopkosten bij directe beleggingen in beleggingstitels
en acquisitiekosten. De geïdentificeerde transactiekosten over 2011
bedragen 157 duizend euro (12 basispunten).
Bij de evaluatie van de kosten van het vermogensbeheer moet niet
alleen worden gekeken naar de absolute hoogte van de gerapporteerde
kosten. Deze kosten hangen onder andere samen met de
beleggingscategorieën waarin wordt geïnvesteerd, de wijze waarop
wordt geïnvesteerd en de behaalde resultaten boven een bepaalde
drempelwaarde.
Bpf-Mortel
30

Rapportage van de visitatiecommissie
De visitatiecommissie die bestaat uit de heren B.N. Smith, P.J.C. van
Eekelen en C.T. de Wuffel heeft in de maand april 2012 de vierde
jaarlijkse visitatie bij de Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Betonmortelindustrie afgerond.
De visitatiecommissie heeft zich een oordeel gevormd over het
functioneren van het bestuur en het fonds vanuit de volgende vijf
aspecten die de STAR voor het intern toezicht heeft geformuleerd:
• De beleids- en bestuursprocedures.
• De beleids- en bestuursprocessen.
• De checks en balances.
• De wijze waarop het fonds wordt aangestuurd.
• De wijze waarop door het bestuur wordt omgegaan met de risico’s
op de langere termijn.
Bij het formuleren van het oordeel heeft de commissie zich gebaseerd
op de verstrekte informatie en de inhoud van drie interviews
gehouden in de maand maart van dit jaar met bestuurders van het
fonds. De visitatiecommissie heeft haar werkzaamheden in een zeer
plezierige en coöperatieve sfeer kunnen verrichten en heeft de openheid
in de interviews zeer op prijs gesteld.
De commissie is zich bewust van het feit dat haar waarneming een
momentopname is, vanuit een specifieke invalshoek en gebaseerd
op de ontvangen schriftelijke en mondelinge informatie. Binnen dat
kader is de commissie zo zorgvuldig mogelijk te werk gegaan.
De commissie is tot het volgende oordeel gekomen.
Onze algemene indruk over de wijze, waarop het bestuur het fonds
bestuurt, is onveranderd positief. Procedureel heeft het bestuur de
fondszaken goed op orde. Op de relevante ontwikkelingen wordt adequaat
geanticipeerd. Het bestuur is actief, voelt zich verantwoordelijk
en gaat respectvol met elkaar om. Waar nodig laat het bestuur zich
bijstaan door externe professionals.
Uit zowel de bestudeerde documenten als uit de interviews is gebleken
dat er in het afgelopen jaar een sterke focus is geweest en nog
steeds is op de toekomst van het fonds en van de regeling. Dat wordt
weerspiegeld in onze bevindingen en aanbevelingen.
Bij deze visitatie kwam overigens wel naar voren, dat bij belangrijke
dossiers het bestuur voor een adequate voortgang en tijdige besluitvorming
gehinderd wordt door de afhankelijkheden van cao-partijen.
De commissie heeft een aantal aanbevelingen geformuleerd die
onder andere de toekomst van het fonds en de regeling, het integraal
risicomanagement, de zelfevaluatie, de monitoring en de communicatie
betreffen.
Bpf-Mortel
31

Oordeel van het verantwoordingsorgaan
Het verantwoordingsorgaan Bpf-Mortel heeft in de bijeenkomst van
28 juni 2012 het jaarverslag en de jaarrekening over het boekjaar
2011 besproken alsmede de bevindingen van de visitatiecommissie
en hun aanbevelingen aan het bestuur. Het verantwoordingsorgaan
heeft zich zo en op basis van de stukken die gedurende het jaar zijn
ontvangen een oordeel kunnen vormen over het handelen van het
bestuur in 2011.
Oordeel
Het verantwoordingsorgaan is van mening dat de samenwerking en
de informatie-uitwisseling met het bestuur ook in 2011 naar tevredenheid
heeft gefunctioneerd.
In onderling overleg is overeengekomen dat de leden van het verantwoordingsorgaan
en de deelnemersraad periodiek een nieuwsbrief
van het bestuur ontvangen met daarin een vermelding van de bestuursbesluiten
en andere onderwerpen en ontwikkelingen waar het
bestuur zich over buigt of heeft gebogen.
Het verantwoordingsorgaan is tevreden over de informatievoorziening
aan de leden van het verantwoordingsorgaan en de deelnemersraad
ten aanzien van fondsspecifieke en actuele onderwerpen
op pensioengebied. Tevens is kennis genomen van het feit dat
individuele bestuursleden actief aan deskundigheidsbevordering
doen door deel te nemen aan specifieke opleidingen voor pensioenfondsbestuurders.
Het verantwoordingsorgaan heeft geen opmerkingen van materiële
aard en kan zich vinden in de bevindingen van de visitatiecommissie
en het door het bestuur gevoerde beleid in 2011. Het verantwoordingsorgaan
is zich, mede gelet op de financiële crisis en de ontwikkeling
van de financiële positie van het fonds, bewust van de zwaarte
van de bestuurstaak en oordeelt positief over het bestuurshandelen
in 2011. Met name de daadkracht en snelheid ten aanzien van het
voorbereiden van de aansluiting bij een ander (groter) pensioenfonds
en de argumenten daarbij worden als positief beoordeeld. Wel wordt
het bestuur verzocht om de nodige zorgvuldigheid te betrachten
gedurende het proces gelet op de korte termijn(en).
Helaas heeft het bestuur in 2011 moeten besluiten tot een voorgenomen
kortingsbesluit die uiterlijk op 1 april 2013 geëffectueerd zal
worden indien de financiële situatie dat eind 2012 vereist. Zowel het
verantwoordingsorgaan als de deelnemersraad begrijpen de noodzaak
en het belang van de voorgenomen maatregel en verder steunen
zij de oproep van het bestuur aan cao-partijen om te komen tot een
tijdige sluitende financiële opzet voor de pensioenregeling en ook
met name de aanvullingsregeling 55min.
Bpf-Mortel
32
Het verantwoordingsorgaan volgt met belangstelling de acties die
het bestuur zal gaan ondernemen ten aanzien van de bevindingen
van de visitatiecommissie en stelt er prijs op om daarover te worden
geïnformeerd.
Reactie van het bestuur op oordeel van het
verantwoordingsorgaan
Het bestuur heeft met belangstelling en waardering kennisgenomen
van het oordeel van het verantwoordingsorgaan over het bestuurshandelen
in het jaar 2011. De constructieve samenwerking en communicatie
met het verantwoordingsorgaan en de deelnemersraad
worden door het bestuur op prijs gesteld.
Het bestuur zal een reactie formuleren op de aanbevelingen van
de visitatiecommissie, die mede door het verantwoordingsorgaan
worden ondersteund, en deze aan de visitatiecommissie en het verantwoordingsorgaan
toezenden.

Slotwoord
Het bestuur betreurt dat het zich moet voornemen om de pensioenen
te verlagen in 2013. De financiële positie van het fonds aan het
einde van 2011 liet het bestuur echter geen andere keus. Begin 2013
zal blijken of het fonds de pensioenen daadwerkelijk zal moeten verlagen.
Het bestuur blijft de financiële markten dan ook nauwlettend
volgen en zal scherp in de gaten houden of het huidige premie-, toeslagen-
en beleggingsbeleid bijdraagt aan het herstel van het fonds.
Het bestuur dankt iedereen die gedurende het verslagjaar voor Bpf-
Mortel werkzaam is geweest.
Amsterdam, 28 juni 2012
Namens het bestuur,
A.A.J. Heijnen
Mr. J.A.H. Pustjens
Bpf-Mortel
33

Bpf-Mortel
34

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonmortelindustrie
Jaarrekening 2011
Bpf-Mortel
35

Balans per 31 december 2011
(Na resultaatbestemming, bedragen in duizenden euro’s)
Activa 2011 2010
Beleggingen voor risico pensioenfonds (1) 146.235 128.926
Vorderingen en overlopende activa (2) 3.491 2.712
Liquide middelen (3) 2 576
Totaal activa 149.728 132.214
Passiva 2011 2010
Stichtingskapitaal en reserves (4) ./. 6.383 2.635
Technische voorzieningen (5) 153.932 127.081
Overige schulden en overlopende passiva (6) 2.179 2.498
Totaal passiva 149.728 132.214
Bpf-Mortel
36

Staat van baten en lasten over 2011
(Bedragen in duizenden euro’s)
Baten 2011 2010
Bijdragen van werkgevers en werknemers (7) 9.681 8.965
Beleggingsopbrengsten (8) 11.431 8.448
Saldo overgenomen pensioenverplichtingen (9) 1.265 94
Overige baten (10) 85 23
Totaal van de baten 22.462 17.530
Lasten 2011 2010
Uitkeringen (11) 3.642 3.377
Mutatie Voorziening pensioenverplichtingen (12) 26.851 19.502
Mutatie Voorziening voorgenomen pensioenaanpassing
per 1 januari volgend jaar -
Bpf-Mortel
37
./. 749
Totaal mutatie voorziening 26.851 18.753
Administratiekosten (13) 899 839
Overige lasten (14) 88 23
Totaal van de lasten 31.480 22.992
Saldo staat van baten en lasten ./. 9.018 ./. 5.462

Kasstroomoverzicht over 2011
(Bedragen in duizenden euro’s)
Bpf-Mortel
38
2011 2010
Kasstroom uit pensioenuitvoeringsactiviteiten
Bijdragen van werkgevers en werknemers 9.138 8.949
Uitgekeerde pensioenen ./. 3.740 ./. 4.010
Saldo waardeoverdrachten 1.012 245
Administratiekosten ./. 908 ./. 919
Overige ontvangsten 85 23
Overige uitgaven ./. 88 ./. 23
Kasstroom uit pensioenuitvoeringsactiviteiten 5.499 4.265
Kasstroom uit beleggingsactiviteiten
Aankoop beleggingen ./. 143.527 ./. 31.258
Verkopen en aflossingen van beleggingen 135.839 28.125
Directe beleggingsopbrengsten 1.615 ./. 706
Kasstroom uit beleggingsactiviteiten ./. 6.073 ./. 3.839
Mutatie liquide middelen ./. 574 426
Liquide middelen primo periode 576 150
Mutatie liquide middelen ./. 574 426
Liquide middelen ultimo periode 2 576
Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode. In
de aankoop en verkoop van beleggingen is de transitie inbegrepen
van Cordares Vermogensbeheer bv naar APG Investment Services nv.

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling
Algemeen
Bij de samenstelling van de jaarrekening zijn onderstaande grondslagen
in acht genomen.
Voor zover niet anders vermeld, wordt gewaardeerd op nominale
waarde in euro's. Monetaire balansposten in vreemde valuta worden
omgerekend tegen de valutakoers op de balansdatum. Nietmonetaire
balansposten in vreemde valuta, die zijn gewaardeerd op
actuele waarde, worden omgerekend tegen de valutakoers die geldt
op het moment van waardering van de post. Koersverschillen die
optreden bij de afwikkeling dan wel de omrekening van monetaire
posten in vreemde valuta, worden verwerkt in de staat van baten en
lasten. De jaarrekening heeft betrekking op het verslagjaar 2011.
De stichting heeft de jaarrekening opgesteld volgens de wettelijke
bepalingen van Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek.
Waardering van activa en passiva
Beleggingen voor risico pensioenfonds
De aandelen worden belegd in beleggingspools. De participaties
in beleggingspools worden gewaardeerd tegen de nettovermogenswaarde
per participatie. Zowel ongerealiseerde als gerealiseerde
waardeverschillen worden rechtstreeks in de staat van baten en lasten
verantwoord.
De vastrentende waarden betreffen obligaties en worden belegd in
beleggingspools. De participaties in beleggingspools worden gewaardeerd
tegen de nettovermogenswaarde per participatie. Zowel ongerealiseerde
als gerealiseerde waardeverschillen worden rechtstreeks
in de staat van baten en lasten verantwoord.
De vastgoedbeleggingen worden belegd in beleggingspools. De
participaties in beleggingspools worden gewaardeerd tegen de nettovermogenswaarde
per participatie. Zowel ongerealiseerde als gerealiseerde
waardeverschillen worden rechtstreeks in de staat van baten
en lasten verantwoord.
Derivaten worden gewaardeerd op actuele waarde. Het fonds maakt
voor het afdekken van valutarisico’s gebruik van valutatermijncontracten.
Voor het afdekken van renterisico’s maakt het fonds gebruik
van renteswapcontracten.
De valutatermijncontracten worden gewaardeerd op marktwaarde.
Deze wordt bepaald door de waarde van de vreemde valuta tegen de
termijnkoersen op het afsluitmoment af te zetten tegen de waarde
van de vreemde valuta tegen de termijnkoersen op de balansdatum.
Het verschil tussen deze twee waarden is de marktwaarde van de
Bpf-Mortel
39
valutatermijncontracten. De termijnkoers op de balansdatum wordt
berekend op basis van de 16:00 (GMT) WM Fixing ultimo boekjaar.
De actuele waarde van de renteswapcontracten is de resultante van
de contante waarde van de toekomstige kasstromen die contant
gemaakt zijn op basis van de geldende swapcurve. Derivaten met
een negatieve waarde ultimo boekjaar worden opgenomen onder de
'Overige schulden en overlopende passiva'. Als de waarde positief
is, worden de derivaten opgenomen onder 'Beleggingen voor risico
pensioenfonds'.
Overige beleggingen betreffen beleggingen die niet aan één van de
andere beleggingscategorieën kunnen worden toegewezen. De overige
beleggingen betreffen beleggingen in commodities en hedgefondsen.
Deze beleggingen worden tegen actuele waarde gewaardeerd.
Vorderingen en overlopende activa
Op de vorderingen is voor zover noodzakelijk een voorziening voor
mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht.
Stichtingskapitaal en reserves
Het stichtingskapitaal en de reserves bestaan uit de ‘Reserve pensioenen’
en ‘Reserve aanvullingsregeling 55-'.
De Reserve pensioenen is bedoeld om algemene risico’s te financieren.
Dat betreft de risico’s zoals die zijn beschreven in het standaardmodel
voor het vaststellen van het vereist eigen vermogen. Deze reserve
vormt het beschikbaar eigen vermogen dat wordt meegenomen
bij het vaststellen van de dekkingsgraad.
De Reserve aanvullingsregeling 55- is bestemd voor de financiering
van aanspraken uit de voorwaardelijke aanvullingsregeling 55- die in
de toekomst uitgekeerd worden. Deze bestemmingsreserve ontwikkelt
zich door de toevoeging van de premie-inkomsten ten behoeve
van de aanvullingsregeling 55- en de vrijval van de solvabiliteitsbuffers
over de lopende aanvullingsuitkeringen. Daarnaast neemt de
reserve jaarlijks toe met de toe te rekenen beleggingsopbrengsten.
Onttrekking vindt plaats in geval van het (onvoorwaardelijk) toekennen
van de aanspraak uit hoofde van de aanvullingsregeling 55- (inclusief
de benodigde solvabiliteitsbuffers).
Technische voorzieningen
De post ‘Technische voorzieningen’ bestaat uit de volgende onderdelen:
de Voorziening pensioenverplichtingen en de Voorziening
voorgenomen pensioenaanpassing.
Voorziening pensioenverplichtingen
De Voorziening pensioenverplichtingen is het bedrag dat nodig
is om dekking te bieden voor door (gewezen) deelnemers en pensioen-

gerechtigden verworven pensioenaanspraken en –rechten. De voorziening
is verhoogd met de contante waarde van de toekomstige
pensioenopbouw waarvoor premievrijstelling is verleend in verband
met (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid en de contante waarde
van de ingegane arbeidsongeschiktheidspensioenen. Daarnaast is de
Voorziening pensioenverplichtingen verhoogd met een voorziening in
verband met toekomstige arbeidsongeschiktheid van zieke deelnemers
ter grootte van twee jaarrisicopremies ter dekking van de premievrije
voortzetting van de pensioenopbouw bij arbeidsongeschiktheid. De
voorziening is door de actuaris vastgesteld met gebruikmaking van de
volgende actuariële grondslagen en veronderstellingen:
Rentevoet
Als rentevoet wordt de rentetermijnstructuur ultimo boekjaar gehanteerd
zoals deze door DNB is gepubliceerd. DNB is voor de rentetermijnstructuur
per 31 december 2011 uitgegaan van een 3-maands
gemiddelde rente. De gepubliceerde rentetermijnstructuur is derhalve
het gemiddelde van de zuivere rentetermijnstructuren van de
handelsdagen tussen 1 oktober en 31 december 2011.
Overlevingstafels
De overlevingskansen worden vastgesteld op basis van de AG
Prognosetafel 2010-2060. In de AG Prognosetafel zijn voor mannen
en vrouwen aparte tabellen opgenomen. Deze tabellen worden toegepast
met leeftijdsafhankelijke correctiefactoren op de sterftekansen.
De correctiefactoren zijn vastgesteld op basis van ervaringssterfte-
Rente
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
Rentetermijnstructuur
Bpf-Mortel
40
cijfers van de werkende bevolking in Nederland en de sterfteresultaten
van het fonds van de afgelopen jaren. De correctiefactoren zijn
verschillend voor mannen en vrouwen.
Administratiekosten
Voor de dekking van de administratiekosten komen de volgende
bedragen ter beschikking:
• 2,5 procent van de uitkeringen ter dekking van de kosten die aan
de uitbetaling verbonden zijn;
• 12 procent van de brutopremie ter dekking van de kosten die aan
de inning van premies en de verdere administratie van pensioenen
zijn verbonden.
Arbeidsongeschiktheid
Voor de verzekering van het risico van premievrije voortzetting van
pensioenopbouw als gevolg van arbeidsongeschiktheid is 4 procent
van de ontvangen doorsneepremie beschikbaar.
Voor de verzekering van het risico van arbeidsongeschiktheidspensioenen
die nog in moeten gaan, stelt het fonds jaarlijks een premie
vast. Voor het jaar 2012 is de premie vastgesteld op 0,1 procent
van het brutoloon sociale verzekeringen.
Bij de bepaling van de voorziening voor ingegane arbeidsongeschiktheidspensioenen
wordt geen rekening gehouden met revalidatiekansen.
0 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58
Looptijd in jaren
31-12-2010
31-12-2011

Gehuwdheidsfrequenties
Bij de berekening van de voorziening voor het medeverzekerd nabestaandenpensioen
wordt rekening gehouden met gehuwdheidsfrequenties.
De gehuwdheidsfrequentie van een x-jarige man wordt gesteld op:
0 voor x < 18
0,01+0,07(x-18) voor 18 =< x < 25
0,50+0,04(x-25) voor 25 =< x < 35
0,90 voor 35 =< x =< 64
0,90 voor x = 65 voor pensioenaanspraken opgebouwd vóór 1 januari
2006
1,00 voor x = 65 voor pensioenaanspraken opgebouwd vanaf 1 januari
2006 en voor pensioenaanspraken verkregen na
uitruil van ouderdomspensioenaanspraken opgebouwd
vanaf 1 januari 2001 tot 1 januari 2006.
De gehuwdheidsfrequentie van een y-jarige vrouw wordt gesteld op:
0 voor y < 18
0,05+0,10(y-18) voor 18 =< y < 25
0,75+0,02(y-25) voor 25 =< y < 30
0,85 voor 30 =< y < 50
0,85-0,01(y-50) voor 50 =< y =< 64
0,70 voor y = 65 voor pensioenaanspraken opgebouwd vóór 1 januari
2006
1,00 voor y = 65 voor pensioenaanspraken opgebouwd vanaf 1 januari
2006 en voor pensioenaanspraken verkregen na
uitruil van ouderdomspensioenaanspraken opgebouwd
vanaf 1 januari 2001 tot 1 januari 2006.
Vanaf leeftijd 65 neemt de frequentie af met de sterftekans van een
medeverzekerde.
Onder gehuwde wordt tevens partner verstaan in de zin van een geregistreerd
partner en een ongehuwd samenwonende met notariële
akte.
Voorziening voorgenomen pensioenaanpassing
De Voorziening voorgenomen pensioenaanpassing betreft de voorziening
voor de door het bestuur toegekende toeslagverlening per
1 januari 2012 voor de (gewezen) deelnemers en gepensioneerden.
Bpf-Mortel
41
Resultaatbepaling
Algemeen
Baten en lasten die verbonden zijn aan de werkzaamheden van het
fonds, worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking
hebben.
Premiebijdragen (van werkgevers en werknemers)
Het in de staat van baten en lasten opgenomen bedrag betreft:
• Voor premiejaar 2011 de tot ultimo februari 2012 aan werkgevers
en werknemers in rekening gebrachte premie;
• Voor premiejaren vóór 2011 de van 1 maart 2011 tot ultimo
februari 2012 aan werkgevers en werknemers in rekening gebrachte
premie;
• Voor premies gefactureerd voor 1 januari 2007 de in rekening
gebrachte en ontvangen premies waarvoor in het verslagjaar rechten
zijn bijgeschreven.
Beleggingsresultaten risico pensioenfonds
Het resultaat uit beleggingen bestaat uit directe beleggingsopbrengsten
en indirecte beleggingsopbrengsten. Onder de directe beleggingsopbrengsten
worden de dividendopbrengsten uit vastgoedfondsen,
dividenden, de interest van de beleggingen en renteswaps
verantwoord. De indirecte beleggingsopbrengsten betreffen zowel de
ongerealiseerde als gerealiseerde waardeverschillen.
De kosten van vermogensbeheer zijn op de beleggingsopbrengsten
in mindering gebracht.

Toelichting op de balans per 31 december 2011
(Bedragen in duizenden euro’s, tenzij anders vermeld)
Activa
1. Beleggingen voor risico pensioenfonds
De specificatie van de beleggingen voor risico pensioenfonds is als volgt:
Bpf-Mortel
42
2011 2010
Obligaties 84.360 78.713
Aandelen 23.395 25.342
Vastgoed 15.350 13.096
Interest rate swaps 13.759 5.578
Valutatermijncontracten 36 42
Deposito’s 1.631 -
Overige beleggingen 7.704 6.155
Totaal financiële beleggingen 146.235 128.926
Verloopoverzicht Beleggingen voor risico pensioenfonds
Het verloop is als volgt te specificeren:
Boekwaarde
begin van het jaar
Herrubricering
Aankopen
Verkopen en
aflossingen
Waarde-
verschillen
Boekwaarde eind
van het jaar
Obligaties 78.713 - 88.303 ./. 85.389 2.733 84.360
Aandelen 25.342 - 27.194 ./. 27.698 ./. 1.443 23.395
Vastgoed 13.096 - 17.557 ./. 15.006 ./. 297 15.350
Interest rate swaps 5.578 - - - 8.181 13.759
Valutatermijncontracten 42 - - - ./. 6 36
Deposito’s - - 1.631 - - 1.631
Overige beleggingen 6.155 - 8.842 ./. 7.746 453 7.704
Totaal financiële beleggingen 128.926 - 143.527 ./. 135.839 9.621 146.235
Enkele valutatermijncontracten in Amerikaanse dollars, Britse ponden
en Japanse yen kenden ultimo 2011 een negatieve waarde van
1.914. Deze waarde van deze posten is daarom opgenomen onder
de post ‘Derivaten’ in de rubriek ‘Overige schulden en overlopende
passiva’. Alle OTC-derivaten lopen via APG Treasury Center bv.
Dit is een centrale wederpartij voor de aan- en verkopen van OTCderivaten
voor een groot deel van de fondsen waarin wordt belegd.
Per balansdatum is er met APG Treasury Center bv geen onderpand
uitgewisseld. De aan- en verkopen van deposito’s zijn gesaldeerd
weergegeven. De overige beleggingen bestaan uit hedgefondsen
3.477 (2010: 2.980) en commodities 4.227 (2010: 3.175).
De drie belangrijkste valuta’s (Amerikaanse Dollar, Japanse Yen en
Britse Pond) worden voor 100 procent afgedekt. Overige valuta’s
worden niet afgedekt vanwege de veelal geringe omvang van de posities,
en omdat (kosten-)efficiënte uitvoering van de afdekking slecht
mogelijk is. Daarnaast is vanwege diversificatie het valutarisico van
meerdere kleine posities gering.
Voor illiquide beleggingen, zoals niet-beursgenoteerd vastgoed en
hedge funds, worden de werkelijke exposures naar USD, GBP en JPY
afgedekt. Voor liquide beleggingen, zoals vastrentende waarden en
aandelen, worden de valuta’s afgedekt op basis van de valutaverdeling
van de benchmarks van de beleggingspools.

2. Vorderingen en overlopende activa
Bpf-Mortel
43
2011 2010
Te vorderen premies bij werkgevers 1.067 474
Vooruitbetaalde uitkeringen 1.606 1.566
Debiteuren inzake WO 165 97
Te vorderen rente inzake beleggingen 643 575
Overige vorderingen 10 -
Te vorderen premies bij werkgevers
Als gevolg van de Pensioenwet zijn de nog niet ontvangen premies
opgenomen als vordering. Bij de bepaling van de pensioenverplichtingen
dient volgens de Pensioenwet rekening te worden gehouden
met de eventuele rechten van deelnemers waarvoor (nog) geen
premies ontvangen zijn. Op de te vorderen premies bij werkgevers
is een voorziening voor mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht
ter grootte van 7 (2010: 7).
3. Liquide middelen
Liquide middelen betreffen de saldi van de bankrekeningen van het
fonds. De middelen staan ter vrije beschikking.
3.491 2.712
2011 2010
Liquide middelen aangehouden voor beleggingen ./. 818 504
Overige bankrekeningen 820 72
2 576

Passiva
4. Stichtingskapitaal en reserves
Bpf-Mortel
44
2011 2010
Stand per 1 januari 2.635 8.097
Toevoeging saldo van baten en lasten ./. 9.018 ./. 5.462
Stand per 31 december ./. 6.383 2.635
Specificatie mutatie Stichtingskapitaal en reserves
Stand Resultaatverdeling Stand per
per 1 januari 2011 31 december 2011
Reserve pensioenen 555 ./. 9.367 ./. 8.812
Reserve aanvullingsregeling 55- 2.080 349 2.429
Voor een beschrijving van de reserves wordt verwezen naar
‘Toelichting op de jaarrekening’ onder ‘Stichtingskapitaal en reserves’.
Solvabiliteit
De dekkingsgraad van het fonds bedraagt per 31 december 2011:
94,3% (31 december 2010: 100,4%). De dekkingsgraad van het pensioenfonds
is als volgt berekend: Beschikbaar vermogen / Technische
voorzieningen.
2.635 ./. 9.018 ./. 6.383
2011 2010
Vereist eigen vermogen 20.852 18.056
Minimaal vereist eigen vermogen 6.835 5.775
Vereiste dekkingsgraad 113,5% 114,2%
Minimaal vereiste dekkingsgraad 104,4% 104,5%
Dekkingsgraad ultimo jaar 94,3% 100,4%
Het beschikbaar vermogen ten behoeve van de dekkingsgraad bestaat
uit de beleggingen van het fonds, vermeerderd met de liquide
middelen en het saldo van vorderingen en schulden en verminderd
met de reserve voor de aanvullingsregeling 55-.

Ultimo 2011 verkeert het fonds in een situatie van dekkingstekort en
reservetekort. Er is sprake van een ontoereikende solvabiliteit.
Het bestuur van het fonds moest daarom de aanvullende maatregel
nemen om de pensioenen in 2013 te verlagen. Hierbij gaat het om
de opgebouwde en reeds ingegane pensioenen. De voorgenomen
verlaging is 3,0 procent.
5. Technische voorzieningen
Voorziening pensioenverplichtingen risico pensioenfonds
Voor de berekening van deze voorziening is uitgegaan van de nominale,
onvoorwaardelijke pensioenrechten en pensioenaanspraken.
Voor de gehanteerde grondslagen wordt verwezen naar de grondslagen
voor waardering van activa en passiva.
Het verloop van de voorziening is als volgt:
Bpf-Mortel
45
2011 2010
Stand per 1 januari 127.081 108.328
Mutatie Voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds
uit hoofde van:
- pensioenopbouw 6.775 5.826
- indexering en overige toeslagen - -
- rentetoevoeging 1.645 1.398
- onttrekking voor pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten ./. 3.616 ./. 3.287
- wijziging marktrente 21.005 11.349
- overdracht van rechten 1.498 111
- overige ./. 456 3.356
Stand per 31 december 153.932 127.081
De verdeling over categorieën deelnemers is:
Pensioenregeling 2011 2010
Aantal Bedrag Aantal Bedrag
Actieven 1.722 53.375 1.778 39.467
Gepensioneerden 1.365 49.146 1.282 40.134
Slapers 3.084 49.879 2.690 39.255
6.171 152.400 5.750 118.856

Vroegpensioenregeling 2011 2010
Aantal Bedrag Aantal Bedrag
Actieven - - - -
Gepensioneerden 79 310 105 371
Slapers 92 1.222 2.170 7.854
6. Overige schulden en overlopende passiva
171 1.532 2.275 8.225
Bpf-Mortel
46
2011 2010
Derivaten 1.914 2.057
Belastingen en premies volksverzekeringen 107 111
Te betalen administratiekosten 130 129
Te verwerken waardeoverdrachten - 185
Te verwerken premies 8 ./. 52
Te betalen uitkeringen 14 68
Crediteuren inzake beleggingen 6 -
Het verloop van de post ‘Derivaten’ is als volgt:
2.179 2.498
2011 2010
Stand per 1 januari 2.057 535
Waardeverschillen ./. 143 1.522
Stand per 31 december 1.914 2.057
Als gevolg van de negatieve waarde van de valutatermijncontracten
ultimo 2011 in Amerikaanse dollars, Britse ponden en Japanse yen is
deze post opgenomen onder de ‘Overige schulden en overlopende
passiva’.

Niet in de balans opgenomen verplichtingen
Aangegane verplichtingen vastgoedpools
Bpf-Mortel
47
2011 2010
Aangegane verplichtingen vastgoedpools 4.280 2.214
Aangegane verplichtingen hedgefondsenpools 836 -
Totaal 5.116 2.214
De aangegane verplichtingen betreffen door Bpf-Mortel afgegeven
commitments aan een aantal vastgoedpools en een hedgefondsenpool.
Contractuele verplichtingen
De overeenkomst tussen Bpf-Mortel en Cordares voor het pensioenbeheer
is ingegaan op 1 januari 2011. De contractduur van de
genoemde overeenkomst is 3 jaar.
In 2010 is een beheerovereenkomst afgesloten met APG Investment
Services nv. De beheerovereenkomst ging in op 1 november 2010.
Deze beheerovereenkomst is jaarlijks opzegbaar per 1 januari (eerste
opzegging mogelijk 1 januari 2013) met inachtneming van een
opzegtermijn van 12 maanden. De beheerovereenkomst voorziet
niet in een tussentijdse opzegmogelijkheid voor de situatie waarbij
Bpf-Mortel een liquidatietraject ingaat. Partijen kunnen echter altijd
gezamenlijk een contractsbeëindiging overeenkomen.

Toelichting op de staat van baten en lasten over 2011
(Bedragen in duizenden euro’s, tenzij anders vermeld)
Baten
7. Premiebijdragen (van werkgevers en werknemers)
2011 2010
Totale feitelijke premie 9.681 8.965
Totale gedempte premie 8.471 8.600
Totale kostendekkende premie 9.592 8.746
De totale feitelijke premie is de daadwerkelijke ontvangen premie
zoals die verantwoord is in de staat van baten en lasten.
Conform de Pensioenwet en het FTK bestaat de kostendekkende
premie uit de premie die actuarieel benodigd is in verband met de
pensioenopbouw verhoogd met de opslag die nodig is voor het in
stand houden van het vereist eigen vermogen, de opslag die nodig is
voor uitvoeringskosten van het fonds en een opslag ten behoeve van
toeslagverlening.
De kostendekkende premie is een toezichtsnorm waaraan de hoogte
van de feitelijke premie van een pensioenfonds wordt getoetst. Voor
de berekening van de kostendekkende premie moet worden uitgegaan
van dezelfde grondslagen als die waarmee de technische voorzieningen
worden vastgesteld. In plaats van de rentetermijnstructuur
kan voor de berekening van de kostendekkende premie ook worden
uitgegaan van de rente of het rendement gebaseerd op een voortschrijdend
gemiddelde uit het verleden of het rendement gebaseerd
op een verwachting voor de toekomst. Dit wordt de ‘gedempte premie’
genoemd ter onderscheiding van de ‘kostendekkende premie’.
Voor de berekening van de kostendekkende premie hanteert Bpf-
Mortel een gedempte premie gebaseerd op een voortschrijdend
gemiddelde rente van 4 procent. De gedempte premie van 2011
bedraagt 8.471 duizend. De kostendekkende premie op basis van de
rentetermijnstructuur bedraagt 9.592 duizend. De kostendekkende
premie is hoger dan de gedempte premie, doordat de rentetermijnstructuur
in 2011 lager lag dan de gehanteerde gemiddelde rente van
4 procent. De totale feitelijke premie bedraagt 9.681 duizend. Van de
totale feitelijke premie is 160 duizend toegevoegd aan de reserve aanvullingsregeling
55-. Daarnaast is in de feitelijke premie een bedrag
van 506 duizend inbegrepen aan premies die betrekking hebben op
voorgaande boekjaren. In de vaststelling van de gedempte- en kostendekkende
premie, worden de aanvullingsregeling 55- en de premies
die betrekking hebben op voorgaande boekjaren niet meegenomen.
Bpf-Mortel
48

8. Beleggingsopbrengsten
De kosten van vermogensbeheer komen deels niet separaat tot uitdrukking,
omdat deze kosten onttrokken worden aan de fondswaarde
van de fondsen waarin wordt belegd. Deze kosten zijn opgenomen in
de indirecte beleggingsopbrengsten. De met de vermogensbeheerder
overeengekomen korting op de beheervergoeding is terugbetaald aan
Bpf-Mortel (35), dit bedrag is opgenomen in de beheerkosten van 22.
De totale kosten van vermogensbeheer bedragen 521.
Bpf-Mortel
49
2011 2010
Directe beleggingsopbrengsten:
Interest rate swaps 828 631
Dividend obligatiefondsen 57 -
Dividend aandelenfondsen 1.971 16
Dividend vastgoedfondsen - 289
Rente kasgeldlening ./. 14 -
Rente deposito’s 15 2
Dividend overige beleggingen 48 1
Totaal directe beleggingsopbrengsten 2.905 939
Indirecte beleggingsopbrengsten:
Koersresultaat interest rate swaps 9.805 993
Koersresultaat valutatermijncontracten ./. 2.754 ./. 970
Koersresultaat obligatiefondsen 2.734 1.905
Koersresultaat aandelenfondsen ./. 1.443 3.978
Koersresultaat vastgoedfondsen ./. 290 1.512
Koersresultaat overige beleggingen 452 119
Totaal indirecte beleggingsopbrengsten 8.504 7.537
Beheerkosten 22 ./. 28
Totaal nettobeleggingsopbrengsten 11.431 8.448

9. Saldo overgenomen pensioenverplichtingen
Bpf-Mortel
50
2011 2010
Overgedragen pensioenverplichtingen ./. 178 ./. 339
Overgenomen pensioenverplichtingen 1.443 433
10. Overige baten
De overige baten bestaan uit baten van uitkeringen 72 (2010: 0) en
renteontvangsten 13 (2010: 23).
1.265 94

Lasten
11. Pensioenuitkeringen
12. Mutatie technische voorzieningen
13. Administratiekosten
Bpf-Mortel
51
2011 2010
Ouderdomspensioen 2.376 2.126
Weduwe-, weduwnaars- en partnerpensioen 717 663
Wezenpensioen 10 16
Vroegpensioen 363 453
Afkoop 176 119
3.642 3.377
2011 2010
Mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor
risico pensioenfonds uit hoofde van:
- pensioenopbouw 6.775 5.826
- indexering en overige toeslagen - -
- rentetoevoeging 1.645 1.398
- onttrekking voor pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten ./. 3.616 ./. 3.287
- wijziging marktrente 21.005 11.349
- overdracht van rechten 1.498 111
- overige ./. 456 3.356
26.851 18.753
2011 2010
Administratiekosten Cordares Pensioenen 746 686
Andere kosten:
- Adviseurskosten 26 24
- Accountantskosten 31 30
- Bestuurskosten 37 41
- Overige kosten 59 58
899 839

De overige kosten zijn als volgt verdeeld:
De accountantskosten zijn als volgt verdeeld:
14. Overige lasten
De overige lasten bestaan uit lasten van uitkeringen 86 (2010: 20) en
diverse lasten 2 (2010: 3).
Personeel
Het fonds heeft ultimo 2011 geen personeelsleden in dienst.
Bpf-Mortel
52
2011 2010
Overige bestuurskosten 16 15
Kosten externe actuaris 2 2
Kosten visitatiecommissie 14 14
Kosten jaarboek en Cordares Post - ./. 3
Contributie VB 6 5
Kosten DNB 11 13
Kosten AFM 5 7
Overige kosten 5 5
59 58
2011 2010
Onderzoek jaarrekening 27 30
Andere controleopdrachten 4 -
Adviesdiensten op fiscaal gebied - -
Andere niet-controleopdrachten - -
31 30

Beheersing van de risico’s
Het bestuur van Bpf-Mortel vindt een integrale beheersing van
de risico's van wezenlijk belang. In 2008 heeft een risico-inventarisatie
plaatsgevonden op basis van de Financiële Instellingen
Risicoanalyse Methodiek (FIRM) van de Nederlandsche Bank.
Naar aanleiding van die inventarisatie heeft Bpf-Mortel risicobeleid
opgesteld, waarin de belangrijkste risicocategorieën en daarbij
horende beheersmaatregelen zijn vastgelegd. In 2011 is op de
studiedag uitgebreid bij het risicobeleid stilgestaan en een aantal
onderwerpen inhoudelijk behandeld.
Begin 2012 heeft op verzoek van het bestuur een toets plaatsgevonden
op de opzet en bestaan van het risicobeleid van het fonds
met betrekking op boekjaar 2011. De resultaten daarvan worden
in de commissie AO besproken en indien daar aanleiding voor
is besluit het bestuur tot acties ter verbetering en opvolging van
de geconstateerde bevindingen. Met deze aanpak ziet het bestuur
strikter toe op adequate naleving van het risicobeleid en is zij in
staat meer in control te zijn.
In dit hoofdstuk worden de vastgelegde risicocategorieën uit het
risicobeleid afzonderlijk besproken en wordt gerapporteerd over
de geïmplementeerde beheersmaatregelen in het verslagjaar.
Matchingrisico
Dit risico vloeit voort uit de verschillen die bestaan tussen de
verplichtingen en de beleggingen van het fonds. Dit betreft onder
andere verschillen in inflatie- en rentegevoeligheid, het valutarisico
van de beleggingen en liquide middelen.
Beleid en beheersing
Bpf-Mortel wil de matchingrisico’s zoveel mogelijk afdekken, met
als uitgangspunt een maximaal premie- en pensioenresultaat en
een zo laag mogelijke kans op onderdekking. De matchingrisico's
worden periodiek geanalyseerd door middel van een Asset-Liability
Management (ALM) studie. In een ALM-studie worden de beleggingen
en de pensioenverplichtingen op elkaar afgestemd. Dat leidt
tot een strategische asset allocatie. Aan de hand daarvan maakt het
bestuur keuzes ten aanzien van de beleggingen en wordt er jaarlijks
via een beleggingsplan een normportefeuille opgesteld.
Gedurende het verslagjaar heeft voortdurend monitoring plaatsgevonden
op het beleggingsplan en de risicostructuur van het fonds. Hiervoor
is een risicomodel van de uitvoerder gebruikt, waarmee de gevoeligheden
naar marktfactoren van de beleggingsportefeuille inzichtelijk
zijn gemaakt. Het bestuur is elk kwartaal over de voortgang en resultaten
van de beleggingen geïnformeerd.
Bpf-Mortel
53
Ten gevolge van de wereldwijde kredietcrisis is het fonds gedurende
het verslagjaar in onderdekking geweest. Daarover wordt op een
andere plaats in het jaarverslag gerapporteerd.
Renterisico
De rentegevoeligheid kan worden gemeten door middel van de
duration. De effectieve duration van de beleggingen exclusief derivaten
bedraagt 5,0 en inclusief derivaten 18,7. De modified duration
van de verplichtingen bedraagt 18,6. Het renteafdekkingsbeleid
wordt uitgedrukt als percentage van het renterisico van de nettoverplichtingen.
Het renterisico van de nettoverplichtingen wordt
gedefinieerd als het renterisico van de verplichtingen minus het
renterisico van de vastrentendewaardenportefeuilles. De bovenstaande
durations leiden tot een netto renteafdekkingspercentage
van 47,3 procent.
Marktrisico
Het risico als gevolg van het blootstaan aan wijzigingen in marktprijzen
van verhandelbare financiële instrumenten binnen de beleggingsportefeuille.
Beleid en beheersing
Bij de strategische asset allocatie streeft Bpf-Mortel naar een goede
afweging tussen risico en rendement. Er is een evenwichtige verdeling
over beleggingscategorieën gemaakt. Ten aanzien van de
beleggingen in aandelen is gezorgd voor een evenwichtige verdeling
over regio's. Daarbij is gebruik gemaakt van bandbreedtes voor beleggingscategorieën
en regio's om risico's te spreiden. Bpf-Mortel heeft
geen beleggingen in of met individuele partijen groter dan 5 procent
van de desbetreffende beleggingscategorie. Er zijn tevens begrenzingen
gesteld ten aanzien van de instrumenten waarin is belegd en de
maximale posities die zijn ingenomen.
Maandelijks zijn externe managers die een gedeelte van het vermogen
beleggen op deze afspraken gemonitord. Tevens zijn hun prestaties
getoetst aan een benchmark. Elk kwartaal is het bestuur over de
voortgang en prestaties geïnformeerd.
De normatieve regioverdeling van de aandelenportefeuille voor 2011
is vermeld in de tabel op de volgende pagina.

Regio Percentage 2011 Percentage 2010
Europa 38,2 34,7
Verenigde Staten 38,7 38,0
Japan 3,7 5,7
Pacific (exclusief Japan) 3,2 4,9
Opkomende markten 16,2 16,7
Totaal 100,0 100,0
Daarnaast worden de aandelen ook over verschillende sectoren verspreid.
De sectorverdeling van de aandelenportefeuille ultimo 2011 is
in de onderstaande tabel te zien.
Sector Percentage 2011 Percentage 2010
Consumptiegoederen 19,3 20,0
Financiële instellingen 18,1 20,4
Energie 15,0 13,2
Farmacie 9,1 7,6
Industrie en transport 9,0 10,1
ICT 9,4 9,8
Telecom 5,4 4,6
Basisindustrie 8,3 7,1
Overig 6,4 7,2
Totaal 100,0 100,0
Onderstaand overzicht geeft de indeling van vastgoed naar valuta.
Bpf-Mortel
54
2011 2010
In duizenden euro’s Percentage In duizenden euro’s Percentage
EUR 3.989 26,0 8.161 62,3
USD 5.642 36,8
GBP 1.541 10,0 2.418 18,5
JPY 658 4,3
Overig 3.520 22,9 2.517 19,2
Totaal 15.350 100,0 13.096 100,0

Onderstaand overzicht geeft de indeling van vastgoed over beursgenoteerde
en niet-beursgenoteerd vastgoed naar regio.
Onderstaand overzicht geeft de indeling van vastrentende waarden
naar valuta.
Onderstaand overzicht geeft de indeling van aandelen naar valuta.
Beursgenoteerd 2011 Beursgenoteerd 2010 Niet-beursgenoteerd 2011 Niet-beursgenoteerd 2010
Europa 4.337 12.937 2.003 159
Noord-Amerika 5.837 -- 299
Overig 2.654 - 220
Totaal 12.828 12.937 2.522 159
Bpf-Mortel
55
2011 2010
In duizenden euro’s Percentage In duizenden euro’s Percentage
EUR 58.846 69,7 75.240 95,6
USD 24.182 28,7 - -
GBP 10 - 3.473 4,4
Overig 1.322 1,6 - -
Totaal 84.360 100,0 78.713 100,0
2011 2010
In duizenden euro’s Percentage In duizenden euro’s Percentage
EUR 3.744 16,0 4.034 15,9
USD 9.088 38,8 9.634 38,1
GBP 2.906 12,5 2.948 11,6
JPY 871 3,7 1.455 5,7
Overig 6.786 29,0 7.271 28,7
Totaal 23.395 100,0 25.342 100,0

Kredietrisico
Het kredietrisico is het risico dat een debiteur niet aan haar rente- en
aflossingsverplichtingen kan voldoen.
Beleid en beheersing
Bpf-Mortel heeft de beleggingen in schuldpapier en verstrekte kredieten
gespreid over verschillende tegenpartijen. Binnen de portefeuille
van vastrentende waarden is bijna uitsluitend belegd in de investment
grade categorie. Dit is de categorie van vastrentende waarden met
een hoge kredietwaardigheid. In de categorie non-investment grade is
beperkt geïnvesteerd.
In de onderstaande tabel is te zien hoe de portefeuille met vastrentende
waarden ultimo 2011 is opgebouwd. De classificaties AAA tot
en met BBB behoren tot de investment grade categorie.
De onzekerheden in de financiële markten werden in 2011 sterk
beïnvloed door de ten opzichte van 2010 verder toegenomen zorgen
over de kredietwaardigheid van overheden. Vooral in een aantal
Europese landen (Portugal, Italië, Ierland, Griekenland en Spanje, of
de zogenaamde PIIGS-landen) is de houdbaarheid van de overheidsfinanciën
in de gevarenzone terecht gekomen. De markten hebben
de gevolgen van de staatsschuldencrisis gedurende het jaar gevoeld.
De specificatie van de beleggingen in PIIGS-landen voor 2011 is vermeld
in de tabel hiernaast.
Bpf-Mortel
56
2011 2010
In duizenden euro’s Percentage In duizenden euro’s Percentage
AAA 41.009 48,6 32.508 41,3
AA 15.108 17,9 18.715 23,8
A 12.716 15,1 12.847 16,3
BBB 10.601 12,6 8.750 11,1
Lager dan BBB 4.922 5,8 5.893 7,5
Geen rating 4 - - -
Totaal 84.360 100,0 78.713 100,0
Marktwaarde beleggingen staatsobligaties en index-linked obligaties
in PIIGS-landen
Classificatie Marktwaarde 2011
(in duizenden euro’s)
Marktwaarde 2010
(in duizenden euro’s)
Portugal 6 562
Italië 6.014 8.516
Ierland 425 469
Griekenland 106 1.568
Spanje 2.471 2.387
Totaal 9.022 13.502

Om het risico ten aanzien van tegenpartijen inzake over the counter-
derivaten (OTC-derivaten) te beheersen, is gebruikgemaakt van
collateral management. Bij verhandeling van derivaten ‘over the counter’
wordt buiten de beurs om direct zaken gedaan door beide betrokken
partijen. Collateral management is erop gericht om het tegenpartijenrisico
bij verstrekte kredieten terug te brengen door middel van
onderpand, zoals uitruil van gelden of (kortlopende) obligaties. Deze
uitruil gaat twee kanten op.
Per balansdatum lopen alle OTC-derivaten via APG Treasury Center
bv. Dit is een centrale wederpartij voor de aan- en verkopen van OTCderivaten
voor een groot deel van de fondsen waarin wordt belegd.
Per balansdatum is er met APG Treasury Center bv geen onderpand
uitgewisseld. Voor het ontbreken van uitwisseling van onderpanden
wordt een vergoeding betaald van vier basispunten over de aangegane
positie. Beide partijen hebben het recht om onderpand op te
vragen indien zij dit nodig achten. De tegenpartij is in dat geval
juridisch verplicht het onderpand te leveren. Om aan het leveren van
onderpand te kunnen voldoen, beoordeelt Bpf-Mortel ieder jaar in
het goedgekeurde beleggingsplan de liquiditeitsrisico's. Ook dit jaar
heeft het bestuur beoordeeld dat deze risico's beheerst zijn.
Verzekeringstechnisch risico
Dit is het risico dat (toekomstige) uitkeringen niet gefinancierd kunnen
worden uit premie- of beleggingsinkomsten door onjuiste en
onvolledige (technische) aannames en grondslagen bij de ontwikkeling
en premiestelling van de pensioenaanspraken.
Beleid en beheersing
Elk jaar worden de technische voorzieningen, de pensioenpremies
en het minimaal vereist vermogen vastgesteld op basis van prudente
grondslagen (ABTN). Bij de vaststelling van de grondslagen zijn de
voorschriften uit de Pensioenwet nageleefd, onder meer door rekening
te houden met de voorzienbare trend in overlevingskansen. De
toetsing van deze grondslagen is uitgevoerd en gecertificeerd door een
externe actuaris. Elk jaar wordt een technische analyse uitgevoerd om
vast te stellen tot welk resultaat de uitgangspunten hebben geleid.
Elk kwartaal is een solvabiliteitstoets uitgevoerd en aan het bestuur
gerapporteerd. Daarin is vastgesteld of voldoende beschikbaar eigen
vermogen aanwezig is om de risico’s van daling van het belegde vermogen
en/of rentedaling op te vangen.
In 2009 is als onderdeel van het herstelplan een continuïteitsanalyse
uitgevoerd waarin de financiële positie van het fonds op langere
termijn is beoordeeld. Een nadere toelichting op het herstelplan is
afzonderlijk in dit jaarverslag opgenomen.
Bpf-Mortel
57
Omgevingsrisico
Dit is het risico van externe veranderingen op het gebied van concurrentieverhoudingen,
belanghebbenden, reputatie en ondernemingsklimaat.
Beleid en beheersing
Bpf-Mortel heeft een grote verantwoordelijkheid tegenover de deelnemers
aan de pensioenregeling en de pensioengerechtigden. Dit
verplicht het fonds tot een transparant en constant toezicht om de belangen
van alle betrokken partijen te behartigen. Bpf-Mortel beschikt
onder meer over een verantwoordingsorgaan en visitatiecommissie
om deze transparantie en dit toezicht te borgen. In 2011 heeft het verantwoordingsorgaan
haar oordeel over het handelen van het bestuur
gegeven. Dit oordeel en de reactie daarop van het bestuur zijn afzonderlijk
in dit jaarverslag opgenomen. De visitatiecommissie van Bpf-
Mortel heeft ook in 2011 gerapporteerd. Deze commissie bestaat uit
drie externe, onafhankelijke en deskundige leden. De samenvatting
van de bevindingen van de visitatiecommissie en de reactie daarop
van het bestuur zijn afzonderlijk in dit jaarverslag opgenomen.
In 2011 heeft het bestuur verschillende keren gesproken over de mogelijkheid
om aan te sluiten bij een groter bedrijfstakpensioenfonds
zodat de continuïteit van de pensioentoezegging aan deelnemers ook
op langere termijn kan worden geborgd. Daarover is in het verslagjaar
nog geen besluit genomen; het traject wordt in 2012 voortgezet.
Het bestuur streeft een hoog niveau van deskundigheid na en
beschikt in dat kader over een deskundigheidsplan. Als gevolg van
toetreding van nieuwe bestuursleden in 2010 en naar aanleiding
van de zelfevaluatie die het bestuur heeft uitgevoerd, is het deskundigheidsplan
en de bijbehorende deskundigheidsmatrix eind
2011 geactualiseerd. Zodoende heeft het bestuur inzichtelijk welke
cursussen bestuursleden dienen te volgen om de benodigde individuele
en collectieve deskundigheid bij te houden of te vergroten.
Bpf-Mortel volgt nadrukkelijk de maatschappelijke ontwikkelingen
in Nederland en omliggende landen en stelt indien nodig haar
beleid hierop bij. Tijdens bestuursvergaderingen zijn actuele ontwikkelingen
op het gebied van pensioenen en vermogensbeheer
besproken en wordt het bestuur door derden geïnformeerd over
relevante maatschappelijke ontwikkelingen.
Het bestuur beschikt over een communicatiebeleid wat begin 2011
is opgesteld. Het bestuur heeft in het verslagjaar op basis van voorstellen
van de Commissie Communicatie een aantal communicatieuitingen
verricht. Onder andere via haar website informeert Bpf-
Mortel haar belanghebbenden over ontwikkelingen die voor hen
van belang zijn. De besluiten die het bestuur heeft genomen naar

aanleiding van het achterblijven bij het herstelplan, te weten een
voorgenomen kortingsbesluit, zijn per brief naar alle (gewezen)
deelnemers en pensioengerechtigden gecommuniceerd. Deze brieven
hebben slechts in beperkte mate geleid tot vragen of reacties
van belanghebbenden. Tevens beschikt het fonds over een communicatieprocedure
die in geval van een crisissituatie in werking
treedt (Protocol Crisissituaties). Dit protocol heeft in 2011 niet in
werking hoeven treden.
Het fonds beschikt over een deelnemersraad waarin vertegenwoordigers
van deelnemers en gepensioneerden zitting hebben. Aan
deze raad vraagt het bestuur advies over belangrijke beleidsaangelegenheden.
De deelnemersraad heeft in 2011 gezamenlijk met
het verantwoordingsorgaan vergaderd en zijn rol gebruikt om het
bestuur over een aantal onderwerpen te adviseren (zie elders in het
jaarverslag).
Operationeel risico
Dit is het risico dat samenhangt met ondoelmatige of ondoeltreffende
procesinrichting, procesuitvoering of productontwikkeling.
Beleid en beheersing
Bpf-Mortel zorgt ervoor dat haar processen aantoonbaar in control
zijn. Daarvoor heeft het fonds met haar opdrachtnemers, Cordares
Pensioenen bv en APG Investment Services nv, afgesproken dat deze
een ISAE3402-verklaring (voorheen SAS70) verstrekken. Belangrijke
onderdelen van een dergelijke verklaring zijn het oordeel van de
externe accountant en de reactie van het management (van de opdrachtnemer)
op bevindingen.
Cordares Pensioenen bv beschikt over een Assurance-rapport met
betrekking tot het ISAE3402 Type II-rapport over 2011. Ten aanzien
van de IT-ondersteuning op de uitvoering van de pensioenadministratie
heeft de externe accountant van Cordares twee opmerkingen
gemaakt. De opdrachtnemer heeft in een reactie aan het bestuur
aangegeven dat dit tot een beperkt risico heeft geleid.
Ook APG Investment Services nv heeft over 2011 een Assurancerapport
met betrekking tot het ISAE3402 Type II-rapport verkregen.
Daarin heeft de externe accountant geen opmerkingen gemaakt over
processen die niet in control zijn geweest.
Elk kwartaal heeft over de kosten van het pensioenbeheer en vermogensbeheer
rapportage aan het bestuur plaatsgevonden. Als input
voor de verlenging van de pensioenbeheerovereenkomst en de totstandkoming
van de vermogensbeheerovereenkomst, is vanuit het
fonds onderzoek gedaan naar de tariefstelling.
Bpf-Mortel
58
Uitbestedingsrisico
Dit is het risico dat de continuïteit, integriteit en kwaliteit van het
fonds in gevaar komt door aan derden uitbestede activiteiten. Het
kan dan bijvoorbeeld gaan om IT-diensten, operationele processen
of ondersteunende diensten.
Beleid en beheersing
Met betrekking tot de continuïteit van de opdrachtnemers is door het
bestuur met Cordares Pensioenen bv een driejarige overeenkomst gesloten
met betrekking tot de uitvoering van de pensioenadministratie,
ingaande per 1 januari 2011. In 2010 is met APG Investment Services
nv een contract ondertekend voor het vermogensbeheer. Het beleid van
Bpf-Mortel ten aanzien van deze uitbestedingen, is afgestemd op de uitgangspunten
van de Uitbestedingsrichtlijn van de Nederlandsche Bank
welke per 2007 is opgenomen in de Wet op het financieel toezicht (Wft).
Over de kwaliteit van de dienstverlening heeft het bestuur specifieke
prestatieafspraken gemaakt met de opdrachtnemers. Elk kwartaal
rapporteren de opdrachtnemers over de voortgang en status van deze
prestaties. Het bestuur monitort dit nauwgezet en heeft de opdrachtnemers
in 2011 aangesproken in de gevallen waarbij de prestaties niet
van voldoende niveau waren.
De opdrachtnemers geven een in control statement af bij de aan hen
uitbestede processen (zie operationeel risico).
IT-risico
Dit is het risico dat bedrijfsprocessen en informatievoorziening
onvoldoende ondersteund of beveiligd worden op het gebied van
automatisering.
Beleid en beheersing
Bpf-Mortel beschikt over een IT-ondersteuning waarmee de continuïteit
van de bedrijfsprocessen en de beveiliging van de (pensioen)
gegevens is geborgd. Daarnaast hanteert het IT-bedrijf van de opdrachtnemers
van Bpf-Mortel de uitgangspunten van de Code voor
informatiebeveiliging. Het IT-bedrijf van Cordares Pensioenen bv is
hierop in 2011 gecertificeerd. Tevens hebben de opdrachtnemers een
actueel calamiteitenplan om de continuïteit van de dienstverlening te
kunnen borgen. Dit plan is in 2011 succesvol getest door het simuleren
van een calamiteit en zowel het rekencentrum als de belangrijkste
processen op een uitwijklocatie te herstarten.
Er is voorts een changemanagement proces, waarmee elke wijziging
in de IT-infrastructuur op gecontroleerde wijze wordt afgehandeld.
De werking van dit proces en andere belangrijke IT-processen is

opgenomen in de in control statements van de opdrachtnemers (zie
operationeel risico).
Integriteitsrisico
Dit is het risico dat de integriteit van het fonds negatief wordt beïnvloed
door niet-integere, onethische gedragingen van de organisatie
of zijn medewerkers. De norm die hierbij wordt gehanteerd, berust
op de bepalingen in wet- en regelgeving en de door het fonds zelf
opgestelde normen. Compliancerisico’s worden hieronder ook verstaan.
Beleid en beheersing
Bpf-Mortel heeft een goede reputatie binnen het maatschappelijke
verkeer. Deze reputatie wil het fonds handhaven. Hierbij is de beheersing
van compliancerisico's van groot belang. Alle bestuurders van
Bpf-Mortel hebben een gedragscode ondertekend. Bestuursleden
rapporteren in elke bestuursvergadering over compliance aangelegenheden
en naleving van de gedragscode. Een externe compliance
officer ziet hier op toe en heeft zijn bevindingen over het verslagjaar
gerapporteerd. Over het gevoerde beleid heeft het bestuur verantwoording
afgelegd aan het verantwoordingsorgaan. Daarnaast
heeft de visitatiecommissie onderzoek gedaan naar de bestuurlijke
processen en structuren, alsmede het bestuursbeleid op de lange
termijn. Bevindingen van beide commissies zijn apart opgenomen
in dit jaarverslag.
Het bestuur heeft in 2009 geïnventariseerd in hoeverre er sprake
is van beheerst beloningsbeleid binnen het fonds, bij de opdrachtnemers
en bij de externe adviseurs. De Principes van beheerst
beloningsbeleid (zoals uitgevaardigd door AFM en DNB) worden
voldoende nageleefd.
Het fonds vindt het van groot belang dat zij maatschappelijk verantwoord
belegd. Het bestuur heeft in dit kader uitgangspunten
in beleggingsprincipes vastgelegd die aansluiten bij internationale
principes (van onder andere de VN). De vermogensbeheerder
handelt binnen deze principes en doet daarvan jaarlijks uitgebreid
verslag.
Om een goede afwikkeling van klachten en geschillen met deelnemers
en gepensioneerden te borgen, beschikt het fonds over een
klachtenprocedure. Elk kwartaal rapporteert de pensioenbeheerder
over het aantal en de afwikkelingen van de klachten. In 2011 heeft
geen Gevalsbehandeling door het bestuur plaatsgevonden.
De belangrijkste opdrachtnemers beschikken over een integriteitsbeleid,
waarin de maatregelen zijn opgenomen om de integriteit
Bpf-Mortel
59
van de mede werkers die zijn betrokken bij de uitvoering van het
pensioenbeheer en het vermogensbeheer te waarborgen. Zo hanteren
beide opdrachtnemers een gedragscode voor het personeel
en beschikken beiden over een compliance officer. Daarnaast hebben
alle medewerkers van Cordares Vermogensbeheer de AFMinsiderscode
ondertekend. Controle op naleving daarvan is (gedeeltelijk)
extern belegd. Bij de opdrachtnemers zijn geen vermoedens
van het witwassen van gelden of financiering van terrorisme
bekend.
Juridisch risico
Dit risico heeft betrekking op de veranderingen in en de naleving van
wet- en regelgeving en de mogelijkheid dat het fonds wordt bedreigd
in zijn rechtspositie. Hierbij geldt dat rekening wordt gehouden met
de mogelijkheid dat contractuele bepalingen niet afdwingbaar of
incorrect zijn gedocumenteerd.
Beleid en beheersing
Bpf-Mortel heeft de advisering over de wet- en regelgeving uitbesteed
aan een professionele uitvoerder van pensioen- en vermogensbeheer
met aantoonbare deskundigheid en ervaring. Het bestuur van Bpf-
Mortel laat zich periodiek informeren over de voorgenomen wijzigingen
in wet- en regelgeving en de consequenties daarvan. De opdrachtnemers
beschikken over medewerkers met langjarige ervaring
en expertise op het gebied van de wet- en regelgeving. In 2011 heeft
de advisering op dit gebied op het vereiste niveau plaatsgevonden.
Het fonds laat al zijn aangegane contractuele verplichtingen toetsen
door externe deskundigen. Zo heeft in 2010 een juridische toets
plaatsgevonden op de vermogensbeheerovereenkomst die met APG
Investment Services nv is afgesloten. Voor de individuele bestuursleden
van Bpf-Mortel geldt een vrijwaring voor de kosten voor rechtsbijstand
in het geval een bestuurslid namens het fonds hoofdelijk
aansprakelijk wordt gesteld.
Ondertekening van de jaarrekening
Amsterdam, 28 juni 2012
Namens het bestuur,
A.A.J. Heijnen
Mr. J.A.H. Pustjens

Overige gegevens
Statutaire bestemming van het saldo van
baten en lasten
In de statuten zijn geen aanvullende regelingen met betrekking tot
de bestemming van het saldo van baten en lasten vastgesteld. Het
saldo van baten en lasten over 2011 is toegevoegd aan de algemene
reserve.
Gebeurtenissen na balansdatum
Voorlopig besluit tot verlagen van de pensioenen
Het herstelplan gaat ervan uit dat de dekkingsgraad aan het einde
van 2013 weer op het minimale vereiste niveau is. Op basis van de
financiële positie eind 2011 en de vooruitzichten voor het komende
jaar zal het fonds dat niet halen. Het bestuur van het fonds moest
het voorlopige besluit nemen om de pensioenen in 2013 te verlagen.
Hierbij gaat het om de opgebouwde en reeds ingegane pensioenen.
De verlaging is 3,0 procent.
Bpf-Mortel
60

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
Aan: het bestuur van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Betonmortelindustrie
Verklaring betreffende de jaarrekening
Wij hebben de jaarrekening 2011 van de Stichting Bedrijfstakpensioenfonds
voor de Betonmortelindustrie te Amsterdam gecontroleerd.
Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december
2011 en de staat van baten en lasten over 2011 met de toelichting,
waarin een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële
verslaggeving is opgenomen.
Verantwoordelijkheid van het bestuur
Het bestuur van de Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de
Betonmortelindustrie is verantwoordelijk voor het opmaken van de
jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te
geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming
met Titel 9 Boek 2 BW van het in Nederland geldende
Burgerlijk Wetboek (BW), met inachtneming van het bepaalde in
artikel 146 Pensioenwet. Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor
een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het
opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen
van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.
Verantwoordelijkheid van de accountant
Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de
jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle
verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de
Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de
voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle
zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid
wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel
belang bevat.
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging
van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de
jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van
de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van
het inschatten van de risico's dat de jaarrekening een afwijking van
materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten.
Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de
interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken
van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op
het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de
omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot
doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van
de interne beheersing van de entiteit. Een controle omvat tevens het
Bpf-Mortel
61
evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële
verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur
van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het
algehele beeld van de jaarrekening.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie
voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te
bieden.
Oordeel
Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de
grootte en de samenstelling van het vermogen van de Stichting
Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonmortelindustrie per 31 december
2011 en van het saldo van baten en lasten over 2011 in overeenstemming
met Titel 9 Boek 2 BW, met inachtneming van het
bepaalde in artikel 146 Pensioenwet.
Paragraaf ter benadrukking van aangelegenheden
Wij vestigen de aandacht op pagina 11 van het bestuursverslag, pagina
45 van de jaarrekening alsmede pagina 60 van de overige gegevens,
waarin het bestuur meldt besloten te hebben dat tenzij de dekkingsgraad
op 31 december 2012 voldoende zal zijn verbeterd per 1 april
2013 zal worden overgegaan tot het korten van de opgebouwde aanspraken
en rechten. Deze situatie doet geen afbreuk aan ons oordeel.
Verklaring betreffende overige bij of
krachtens de wet gestelde eisen
Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat
ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het
onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen,
overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en dat de in artikel
2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd.
Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat
kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist
in artikel 2:391 lid 4 BW.
Amsterdam, 28 juni 2012
Ernst & Young Accountants LLP
mr. drs. G.H.C. de Méris RA

Actuariële verklaring
Opdracht
Door Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Beton mortelindustrie
te Amsterdam is aan Mercer Certificering B.V. de opdracht
verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in
de Pensioenwet over het boekjaar 2011.
Gegevens
De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door
en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur
van het pensioenfonds.
Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van
de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens
die ten grondslag liggen aan de jaarrekening.
In overeenstemming met de richtlijn “Samenwerking tussen accountant
en actuaris ter zake van de controle van verantwoordingen
van verzekeringsinstellingen” heeft de accountant van het pensioenfonds
mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de
betrouwbaarheid en de volledigheid van de administratieve basisgegevens
en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeelsvorming
van belang zijn.
Werkzaamheden
Ter uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de
artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet.
De door het pensioenfonds verstrekte administratieve basisgegevens
en de bevindingen van de accountant ten aanzien hiervan zijn zodanig
dat ik die gegevens als uitgangspunt van de door mij beoordeelde
berekeningen heb aanvaard.
Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht:
• heb ik ondermeer onderzocht of de technische voorzieningen, het
minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen
toereikend zijn vastgesteld, en
• heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het
pensioenfonds.
Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate
van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden
van materieel belang bevatten. Ik heb mij een oordeel gevormd over
de waarschijnlijkheid waarmee het pensioenfonds de tot balansdatum
aangegane verplichtingen kan nakomen, mede in aanmerking
nemend het financieel beleid van het pensioenfonds.
Bpf-Mortel
62
De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in
overeenstemming met de binnen het Actuarieel Genootschap geldende
normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een
deugdelijke grondslag voor mijn oordeel.
Oordeel
De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven
berekeningsregels en uitgangspunten, als geheel bezien, toereikend
vastgesteld.
Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum
lager dan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen.
Gemeten naar de wettelijke maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen,
aangegaan tot balansdatum, sprake van een dekkingstekort.
Met inachtneming van het voorafgaande heb ik mij ervan overtuigd
dat is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet,
met uitzondering van de artikelen 131, lid 1, 132, lid 1, en 133 in verband
met het negatieve eigen vermogen van het fonds.
Er is sprake van consistentie tussen de gewekte verwachting, de
financiering en het realiseren van toeslagen. Echter, op basis van
het herstelplan zal het pensioenfonds voorlopig niet in staat zijn om
uitvoering aan het toeslagbeleid te kunnen geven.
Het pensioenfonds heeft het voorgenomen besluit genomen om de
pensioenaanspraken en pensioenrechten per 1 april 2013 te zullen
korten. Deze korting is niet in aanmerking genomen bij de vaststelling
van de technische voorzieningen.
De vermogenspositie van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor
de Betonmortelindustrie is naar mijn mening slecht, vanwege een
dekkingstekort.
Amstelveen, 28 juni 2012
Drs. J.E.J. Vink AAG
verbonden aan Mercer Certificering B.V.

Bijlage Bestuursleden
In het verslagjaar heeft het bestuur zesmaal vergaderd. De hoogte van
de vacatiegeldvergoeding voor de bestuursleden bedroeg in 2011 27
dui zend euro (inclusief reis- en verblijfkosten). De vacatiegeldvergoeding
van de bestuursleden is gebaseerd op de vergoedingsregeling van
de Sociaal Economische Raad (SER), die gold in de periode 2011-2012.
Hierin staat de onkostenvergoeding van de onder het toezicht van de
SER staande publiekrechtelijke instellingen van werkgevers en werknemers.
Bestuursleden aan werkgeverszijde
(stand per 31 december 2011)
De heer J.A.H. Pustjens
Functie in bestuur: voorzitter werkgeverszijde
Geboortejaar: 1959
Nationaliteit: Nederlandse
Benoemende organisatie: VOBN
Andere relevante functies voor de bestuursfunctie:
• Directeur pensioenfonds ENCI
• Onderhandelaar namens VOBN bij onderhandelingen Caopartijen
Mortel- en Morteltransportondernemingen, tevens lid
Cao-partijen Mortel- en Morteltransportondernemingen
• Bestuurslid van de Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden voor
de Mortel- en Morteltransportondernemingen (SVM)
• Bestuurslid van de Stichting Sociaal Fonds voor de Mortel- en
Morteltransportondernemingen (SFM)
Mevrouw E. Hendriks
Functie in bestuur: bestuurslid werkgeverszijde, tevens secretaris
werkgeverszijde
Geboortejaar: 1960
Nationaliteit: Nederlandse
Benoemende organisatie: VOBN
Andere relevante functies voor de bestuursfunctie
• Manager Personeel & Organisatie Cementbouw
• Onderhandelaar namens VOBN bij onderhandelingen Caopartijen
Mortel- en Morteltransportondernemingen, tevens lid
Cao-partijen Mortel- en Morteltransportondernemingen
• Bestuurslid van de Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden voor
de Mortel- en Morteltransportondernemingen (SVM)
• Bestuurslid van de Stichting Sociaal Fonds voor de Mortel- en
Morteltransportondernemingen (SFM)
Bpf-Mortel
63
De heer J.T. Hendriks
Functie in bestuur: bestuurslid werkgeverszijde
Geboortejaar: 1961
Nationaliteit: Nederlandse
Benoemende organisatie: VOBN
Andere relevante functies voor de bestuursfunctie:
• Bestuurslid van de Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden voor
de Mortel- en Morteltransportondernemingen (SVM)
• Bestuurslid van de Stichting Sociaal Fonds voor de Mortel- en
Morteltransportondernemingen (SFM)
Bestuursleden aan werknemerszijde
(stand per 31 december 2011)
De heer A.A.J. Heijnen
Functie in bestuur: voorzitter werknemerszijde
Geboortejaar: 1950
Nationaliteit: Nederlandse
Benoemende organisatie: FNV Bouw
Andere relevante functies voor de bestuursfunctie:
• Werknemersvoorzitter Bpf-Meubelindustrie
• Bestuurslid Bpf-Houthandel
• Bestuurslid BPF Jachtbouw
• Bestuurslid Bpf-Houtverwerkende Industrie
• Bestuurslid van de Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden voor
de Mortel- en Morteltransportondernemingen (SVM)
Mevrouw J.H. Mud
Functie in het bestuur: bestuurslid werknemerszijde
Geboortejaar: 1958
Nationaliteit: Nederlandse
Benoemende organisatie: FNV Bouw
Andere relevante functies voor de bestuursfunctie:
• Bestuurslid van de Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden voor
de Mortel- en Morteltransportondernemingen (SVM).

De heer H.J. Wuijten fungerend secretaris (CNV Vakmensen)
Functie in bestuur: bestuurslid werknemerszijde,
secretaris werknemerszijde
Geboortejaar: 1956
Nationaliteit: Nederlandse
Benoemende organisatie: CNV Vakmensen
Andere relevante functies voor de bestuursfunctie:
• Werknemerssecretaris Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden
Schildersbedrijf
• Bestuurslid Stichting Houdstermaatschappij SFS
• Beleggingsadviescommissie BPF Schilders
• Bestuur/secretaris SFS Diensten Holding
• Bestuurslid Stichting Administratiekantoor Afbouw
• Bestuurslid Stichting Vakantiefonds Schildersbedrijf
• Werknemerssecretaris Stichting KBB Savantis
• Werknemerssecretaris Stichting Savantis Vakcentrum
• Werknemerssecretaris O&O fonds Schilders
• Secretaris Stichting Loopbaan & OpLeidingsfonds
• Bestuurslid stichting Bevordering Platform VMBO Bouwtechniek
• Plaatsvervangend bestuurslid Bedrijfstakpensioenfonds voor
de Groothandel en Vlakglas, het Glasbewerkings- en het
Glazeniersbedrijf
• Bestuurslid stichting Vervroegde Uittreding voor de Groothandel
en Vlakglas, het Glasbewerkings- en het Glazeniersbedrijf
• Werknemersvoorzitter Stichting Opleiding & Ontwikkeling
Vlakglas
• Bestuurslid Bedrijfstakpensioenfonds voor Betonproductenindustrie
• Bestuurslid stichting Vervroegd Uittreden Betonproductenindustrie
• Bestuurslid stichting BPF Schilders
• Bestuurslid stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden voor de
Mortel- en Morteltransportondernemingen (SVM)
Bpf-Mortel
64
Colofon
Uitgave
Cordares
Basisweg 10
1043 AP Amsterdam
Postbus 637
1000 EE Amsterdam
Vormgeving en productie
Dadomoto | communicatie + design, dadomoto.nl
Fotografie
Vincent van den Hoven Fotografie, vinzie.nl