Fatale remedies. Over de onbedoelde gevolgen van beleid en ...

More documents

Recommendations

Info

1 Inleiding 1.1 Bureau voor Rechtshulp Amsterdam Begin jaren tachtig verrichtte ik als student-assistent bij de sectie Empirische Sociologie van de Universiteit Leiden mijn eerste sociologische onderzoek. Het onderzoek betrof de sociale rechtshulp en sociaal-juridische dienstverlening in Nederland. Een onderdeel daarvan was observatieonderzoek bij diverse bureaus voor rechtshulp, waaronder het bureau in de Amsterdamse Spuistraat (Engbersen 1986). Daar was in 1975 het eerste bureau voor sociale rechtshulp van Nederland opgericht. Dit bureau had tot taak het geven van eerstelijnsrechtshulp aan de sociaal-economisch zwakkeren op gebieden als arbeidsrecht, sociale verzekeringen en voorzieningen, huurrecht en vreemdelingenrecht. Vergelijkbaar onderzoek verrichtte ik met collega’s bij de instituten sociaal raadslieden. Bijna een half miljoen hulpvragen bereikten beide instellingen in 1982, hulpvragen die voor een groot deel voortvloeiden uit het wet- en regelsysteem van de verzorgingsstaat en de uitvoering daarvan door (semi-)publieke instellingen. Die eerste observaties op de overvolle spreekuren van het bureau rechtshulp op de Spuistraat maakten grote indruk op mij. Geëngageerde jonge hulpverleners probeerden de chaos te bezweren van een legioen Amsterdamse werklozen, militante krakers, eerste generatie gastarbeiders en kleurrijke studenten dat daar de spreekuren bezocht. Voor mijn ogen tekenden zich de grote en kleine problemen af van een ‘stagnerende verzorgingsstaat’ (Van Doorn en Schuyt 1978). De Nederlandse verzorgingsstaat bleek geen modelsamenleving te zijn. Sommige groepen, waaronder veel migranten , hadden moeite om hun recht te halen, terwijl anderen, zoals studenten, daar geen enkel probleem mee hadden. Ook was toen al waarneembaar dat het stelsel van sociale zekerheid onbedoelde effecten teweegbracht. Hoogopgeleide (ex-)studenten die actief waren in de kraakbeweging verwierven als vanzelf een basisinkomen uit de bijstand om hun actiebestaan te financieren. En veel oudere werknemers kwamen massaal in de arbeidsongeschiktheidsregelingen terecht, terwijl zij geen gezondheidsproblemen hadden. Hun belangrijkste probleem was werkloos- 9
heid. Ook werd duidelijk dat de explosieve groei van regels in de Nederlandse verzorgingsstaat er niet toe leidde dat de overheid beter in staat was om fundamentele maatschappelijke problemen op te lossen. De hoge regeldichtheid leverde ook meer conflicten op tussen overheid en burgers, waardoor de legitimiteit van de verzorgingsstaat onder druk kwam te staan. Daarnaast konden er vraagtekens geplaatst worden bij de sterke groei van bureaus voor rechtshulp en de instituten sociaal raadslieden. Ondergroeven zij niet het zelfoplossend vermogen in een samenleving door bij te dragen aan een juridisering van conflictbeslechting? En stimuleerden zij door hun sterk groeiende aanbod niet de stijgende vraag naar sociale rechtshulp ? (vgl. Achterhuis 1982) Dat laatste bleek overigens niet het geval te zijn volgens ons eigen onderzoek dat mede gebaseerd was op een nauwgezette analyse van 808 opgetekende spreekkamergesprekken tussen juridische hulpverleners en klanten. Vooral uit die interacties tussen hulpverleners en klanten werd duidelijk dat er vaak een forse kloof bestaat tussen de pretenties van de verzorgingsstaat en wat hij verwezenlijkt (Van der Veen et al. 1985). Bij het bureau voor rechtshulp in de Spuistraat kwam ik als Leidse sociologiestudent voor het eerst problemen tegen als nieuwe armoede, langdurige werkloosheid en illegaliteit die ik later systematisch zou gaan onderzoeken in verschillende deelprojecten naar de leefwereld van armen, werklozen en illegale vreemdelingen . 1 In de spreekkamers van de bureaus voor rechtshulp werd echter ook mijn nieuwsgierigheid gewekt naar het vraagstuk van de onbedoelde gevolgen van beleid. Hoe kan het dat in een geavanceerde verzorgingsstaat als Nederland, met zijn sterke nadruk op gelijke kansen, armoede kan ontstaan? Hoe is het mogelijk dat gastarbeiders uit Marokko en Turkije die aanvankelijk volledig geïntegreerd waren in de arbeidsmarkt massaal in de uitkeringsregelingen terechtkwamen – meer dan elders in West-Europa – en tot symbolen van slechte integratie uitgroeiden? Hoe kan het dat in de uitvoering van beleid juist de meest kwetsbare burgers onvoldoende aan bod komen? En waarom worden in de uitvoering van de sociale zekerheid en het vreemdelingenbeleid bepaalde doelstellingen genegeerd en veranderd, zoals het opgeven van de doelstelling om burgers terug te brengen naar de arbeidsmarkt of het prijsgeven van de doelstelling om illegale vreemdelingen op te sporen en uit te zetten? De thema’s van de onbedoelde effecten van beleid en de uitvoering van beleid zijn nauw met elkaar verweven. Het is vaak in de implementatie van regelgeving en beleid dat afwijkingen ontstaan tussen de oorspronkelijke intenties van beleid en de uitwerking daarvan in de beleidspraktijk. Ook werd mijn belangstelling gewekt voor de rol van de wetenschappelijke kennis in dit geheel. Kees Schuyt, mijn toenmalige hoogleraar en onderzoeks- 10 Fatale remedies
Page 1: Godfried Engbersen atale emedies Ov
Page 5 and 6: eleid voor sociale ongelijkheid. De
Page 7 and 8: In hoofdstuk 3 behandel ik het jaar
Page 9 and 10: ging vormen voor de openbare orde.
Page 11 and 12: digma van ‘sociale herovering ’
Page 13 and 14: de journalistiek meestal het omgeke
Page 15 and 16: ale wetenschappen, maar niettemin v
Page 17 and 18: heeft voortgebracht. 2 Durkheims ve
Page 19 and 20: ankpaniek: een op onjuiste geruchte
Page 21 and 22: effecten van individuele strevingen
Page 23 and 24: 2.4 Fatale remedies Adequate interv
Page 25 and 26: verschaffen, zodat armen in staat z
Page 27 and 28: hulpverleners en van bureaucratisch
Page 29 and 30: Een ander voorbeeld van provocatie
Page 31 and 32: Geruststelling Edelman (1976) heeft
Page 33 and 34: Het tweede mechanisme is overbetrok
Page 35 and 36: 6 De alchemie van de samenleving 6.
Page 37 and 38: voor inzichten uit de sociologie di
Page 39 and 40: die invloed blijkt vaak onverwachte
Page 41 and 42: 6.3 Selectieve affi niteiten Twee a
Page 43 and 44: plaatsvinden. Geen van deze veronde
Page 45 and 46: Figuur 2 De culturele kaart van Mar
Page 47 and 48: systeem en economie van ambachtelij
Page 49 and 50: processen in het eigen land: ‘Thi
Page 51 and 52: grond van hun beroepsethiek voorbij

Fatale remedies. Over de onbedoelde gevolgen van beleid en ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?