Odeon 88 - start - De Nederlandse Opera

ODEON
Magazine van De Nederlandse Opera
23ste jaargang / nr. 88 mrt/apr/mei 2013
88
8
L’amour des trois
oranges
Sergej Prokofjev
14 Die Walküre
Richard Wagner
24 La traviata
Giuseppe Verdi

Zowel voor als na de voorstelling serveren wij speciaal voor u het theatermenu
a € 32,50. U bent uiteraard ook van harte welkom voor de lunch.
Tegen inlevering van deze advertentie ontvangt u
één glas bubbels in combinatie met het theater menu.
Één glas per persoon. Geldig tot 31-3-2013.
Openingstijden keuken: Lunch: maandag t/m vrijdag van 12.00 - 15.00 uur zondag vanaf 13.00 uur. | Diner: zondag t/m woensdag van 17.30 - 23.30 uur donderdag t/m zaterdag van 17.30 - 24.00 uur.
Brasserie FLO Amsterdam | Amstelstraat 9, 1017 DA Amsterdam | Tel.: +31 (0)20 890 4757 | Mail: info@fl oamsterdam.nl | www.fl oamsterdam.nl
FLO-theatermenu-odeon-17okt.indd 1 18-10-12 11:54
u bent geïnteresseerd in opera?
u bent een regelmatig bezoeker van dno?
u wilt daarom graag meer betrokken zijn bij dno?
De Vereniging Vrienden van De Nederlandse Opera biedt u
daartoe de gelegenheid. De Vereniging is nauw betrokken bij
De Nederlandse Opera, steunt DNO op allerlei manieren en
wil de belangstelling voor opera in het algemeen bevorderen.
Contributie per seizoen:
Individueel lidmaatschap € 35,-
Gezinslidmaatschap (2 personen) € 65,-
Donateur (minimaal) € 100,-
Fidelio (t/m 29 jaar) € 20,-
ABN Amro: 43.40.57.207
Vrienden van De Nederlandse Opera
Waterlooplein 22
1011 PG Amsterdam
telefoon: (020) 5518282
fax: (020) 6250920
e-mail: vrienden@dno.nl
www.vriendenvdopera.demon.nl
2
Het lidmaatschap van
de Vrienden biedt u:
* Exclusief Vriendenabonnement
* Voorbespreking plaatskaarten
* Operafilmavonden
* Literaire avonden
* Eendaagse operareizen
* Meerdaagse operareizen
* Vriendenbulletin
* Prix d’Amis | Kerstmatinee
* Fotojaarboek DNO
vrienden van de nederlandse opera
Fidelio, dé vereniging voor jonge
operafans
Jonge mensen t/m 29 jaar kunnen
lid worden van Fidelio, Jonge
Vrienden van De Nederlandse
Opera. Voor deze groep worden
speciale activiteiten georganiseerd.
Column
Zin in stilte…
Ik sprak onlangs in de foyer van de
Stopera een wat oudere vrouw. Tijdens
de pauze van Die Zauberflöte stapte ze
op mij en mijn vrouw af en vroeg: ‘Wat
doet een opera met u?’
Ik moest een beetje lachen want ik
vond het een nogal directe vraag. Ook
een vraag waar je niet meteen een
antwoord op zou weten. Wat doet een
opera met me? Ik stelde een wedervraag:
‘Waarom wilt u dat weten?’
De vrouw antwoordde: ‘Ik ben met een
onderzoek bezig over het nut van opera.
Zo’n voorstelling als vanavond kost
ontzettend veel geld en als bezoekers
van zo’n voorstelling het nut er niet van
inzien, is het gewoon weggegooid geld.
Ik ben zelf niet tegen opera maar ik vind
bijvoorbeeld kinderopvang veel belangrijker.
En op de zorg voor demente
bejaarden mag ook niet bezuinigd worden.
En nou nog een keer mijn vraag:
wat doet opera met u?’
Ik keek mijn vrouw aan en beiden
beseften we dat we hier met een
damesdrammer te maken hadden.
Ik vroeg zo vriendelijk mogelijk: ‘Vindt
u dat opera nut moet hebben?’
De vrouw werd ongeduldig en zei:
‘Ja, vind ik wel. Het moet je iets doen,
je moet er een beter mens van worden
waardoor je in de maatschappij ook
beter functioneert. Op die manier breng
je geld in het laatje van de maatschappij.
Er gaat heel veel subsidie naar de
opera en als de opera voor het publiek
geen nut heeft dan is het weggegooid
geld. U weet net zo goed als ik dat we
in deze tijd allemaal de broekriem aan
moeten halen. Maar goed, als u geen
antwoord wilt geven op mijn simpele
vraag wat opera met u doet, dan trek
ik zelf mijn conclusie: het doet u niks.
U bent hier alleen maar om wat met
anderen te kwekken, om te netwerken,
om te lanterfanten.’
De dramvrouw sprak op een zeurderige,
scherpe dreuntoon en zij wist
met haar betoog woede in mij op te
wekken. Ik wilde wat zeggen maar mijn
vrouw Geurtie was eerder: ‘Wat bent
u een opdringerig wezen en wat trekt
u snel foute conclusies. Ik vraag me af
wat u hier eigenlijk doet, hoe u hier
binnengekomen bent en waarom u onze
pauze wilt verpesten.’
De ogen van de vrouw spuwden vuur.
‘Ik stel gewoon een hele simpele vraag
en u weigert daar antwoord op te
geven. U bent bezig mijn werk te verpesten
want ik had nog veel meer
mensen willen vragen. Ik verpest niet
uw pauze maar u verpest mijn pauze.’
Mijn vrouw kon zich niet inhouden
en zei: ‘U bent niet goed bij uw hoofd
en daar wil ik het bij laten.’ De vrouw
raakte buiten zinnen, er verschenen
schuimvlokken rondom haar lippen en
ze maakte aanstalten om mijn vrouw
te slaan. Nog net op tijd kon ik haar in
3
bedwang houden. Van alle kanten
schoten mensen ons te hulp. De vrouw
begon te tieren over recht op vrijheid
van meningsuiting en dat ik een dominee
van lik-me-reet was en mijn vrouw
een hoer. Het werd een onverkwikkelijke
gebeurtenis die ik eigenlijk zo gauw
mogelijk had willen vergeten, ware het
niet dat deze vrouw symbool staat voor
drammerige mensen die alles maar
onder woorden willen brengen en
overal het nut van in willen zien. En
voortdurend appels met peren verge-
lijken. En ook altijd een snel antwoord
van je eisen. En als je wat aarzelt, dan
vinden ze je verdacht en al gauw een
lamlul.
Hebt u dat ook, dat je de neiging
krijgt om tegenovergesteld te reageren
van wat er van je verwacht wordt? ‘Wat
is het nut van opera?’ ‘Nul!’ ‘Bent u
gelukkig?’ ‘Nee!’ Helemaal niets zeggen
kan ook fijn zijn. Niet zeggen wat
er door je heen gaat tijdens en na
afloop van een indrukwekkende opera,
zoals Die Zauberflöte. Zoals het ook
zo fijn is om niet te vertellen wat er
door je heen gaat na een heerlijke liefdesnacht.
Wat er door je heen gaat bij
het aanschouwen van een mooi kunstwerk.
Het lijkt me heerlijk om in 2013
veel te zwijgen. Veel mensen hebben
tegenwoordig de neiging om essentiële
gevoelens kapot te praten. Probeer
niet alles onder woorden te brengen.
En geef een ander ook de ruimte om te
zwijgen. Als iemand ’s wat stil is, vraag
dan niet meteen: ‘Is er wat?’ Geef geen
antwoord op impertinente vragen. Loop
weg bij mensen die jouw pauze willen
bederven. Loop ook weg bij mensen
die jouw leven willen bederven. Durf
jezelf te beschermen. Durf ook in 2013
grenzeloos en met volle teugen te
genieten.
Ik wens u een fijne voortzetting en
een aangenaam etensmaal.
Dominee Eppe Gremdaat
PS: gelukkig zaten we op tijd in de
zaal om het gedeelte na de pauze
te aanschouwen.

Das Rheingold (Foto: Marco Borggreve)
Die Wälkure (Foto: Ruth Walz)
Wagner 200
Hein van Eekert
Muziek om lang mee te leven
De radiomaker, de Tolkienkenner, het orkestlid, de Rijndochter, het koorlid en twee Wagnernovicen:
Wagner bij De Nederlandse Opera vanuit zeven verschillende oogpunten.
Lang. Luid. Bombastisch. Zwaar. Moeilijk.
Richard Wagner. Radio4-presentator Hans
Haffmans vertelt: ‘Laatst kocht ik een donker-
rode en loodzware wijn bij mijn plaatselijke
specialist. Met hem heb ik het vaak over het
karakter van wijn, waarvan hij meer weet
dan ik en we vertalen dat dan wel eens naar
muziek, waar ik weer iets vaker in duik. Hij
typeerde de fles als een Wagner. Voor hen
die Wagner niet gehoord hebben, is hij voorbaat
al zwaar. De Ring bij DNO bewijst voor
mij keer op keer het tegendeel.’
Richard Wagner jubileert in 2013: tweehonderd
jaar geleden werd hij geboren. De
echte liefhebbers zagen in de loop der jaren
de meeste van zijn opera’s bij DNO voorbij
komen. En het aantal liefhebbers breidde
zich daarbij flink uit. Hans Haffmans zei het
al: Wagner is niet zwaar. Of in elk geval niet
té zwaar en dat hebben nieuwe luisteraars
ontdekt. Zoals de zestienjarige Laura Laman.
Met een voorliefde voor alternatieve rock,
independent, punk-rock en klassieke muziek,
zette Laura haar zinnen op Das Rheingold,
de eerste van de vier opera’s die samen
Der Ring des Nibelungen vormen: ‘Mijn
ouders zouden er sowieso al heen gaan en
waren daar erg enthousiast over. Ze dachten
dat het te ingewikkeld voor mij zou zijn, maar
ik was zo benieuwd door alle verhalen die
ik erover hoorde dat ik ze heb overgehaald
mij mee te nemen.’ Het werd een spannende
avond: ‘Een moment waar ik bijna vergat te
ademen was toen we afdaalden naar de
smederij, met prachtige licht- en geluidseffecten
van metaal (heavy metal!). Ook een
kippenvelmoment was de opkomst van Erda:
dat was echt onbeschrijfelijk mooi, heel erg
indrukwekkend. Ik kan me nu heel goed het
gevoel voorstellen als er een echte godin
voor je komt te staan, zo voelde het toen
Erda opkwam.’
Enkeltje orkestbak
Volgens Haffmans speelt de productie een
grote rol in de aantrekkingskracht van de
Ring op het publiek: ‘Pierre Audi duidt de
karakters met meesterlijke hand en decorontwerper
George Tsypin maakt van de toeschouwer-op-afstand
een deelgenoot van
het drama. De decors zijn geen zetstukken
op een of ander toneel, de hele zaal is het
toneel. Waar je ook zit, lijkt het wel een
adventure seat te zijn. Je moet luisteren en
kijken en erbij zijn. Er is geen andere optie.’
Ook niet voor de zangers, die in deze Ring
wel heel dicht bij het publiek komen. Sopraan
Lisette Bolle, vorig seizoen Knappe en
Blumenmädchen in Parsifal, stond dit seizoen
in Das Rheingold als Woglinde, een van
de drie Rijndochters: ‘Ik ben me ervan
bewust dat er publiek is, maar probeer me
toch te concentreren op dat wat er op het
podium speelt. Er is slechts één moment dat
ik het publiek zie en dat is als ik op die enorme
glasplaat op mijn rug lig en naar boven
kijk. Die mensen daar, in die adventure seats,
dat moet toch wel een bijzondere operaervaring
voor ze zijn.’
Bolle zwom en rende als waternimf energiek
en in hoge snelheid over die wel akelig
schuin hangende glasplaat. Was ze niet
bang weg te glijden richting het beneden
haar zittende orkest? ‘Om eerlijk te zijn:
bang niet, maar er zijn wel momenten
geweest dat ik bijna een enkeltje orkestbak
te pakken had en dan realiseer je je hoe
hoog het daar boven in die rechterhoek is.
We hebben tijdens de repetitieperiode op
een houten plaat gerepeteerd en de spieren
kunnen laten wennen. Die glasplaat was
weer een heel andere ervaring. Zodra daar
wat stof op ligt wordt die, met de kostuums
aan, spekglad. Ook was hij een flink stuk
groter en steiler. Gelukkig hebben we de tijd
gehad eraan te wennen om alle bewegingen
heel bewust uit te voeren. Het lijkt misschien
niet zo – wat ik hoop – maar de scène van
Alberich met de Rheintöchter is zoiets als
een uur flinke fitness en daarbij moet je dan
zo mooi mogelijk proberen te zingen. Pierre
Audi’s regie is hier prachtig maar ook veeleisend
en als dan blijkt dat je dat kunt, is dat
een mooie overwinning.’
4 5
Orkest en koor
Geen enkeltje orkestbak voor Lisette Bolle,
maar daar is het volgens Hike Graafland,
eerste violiste bij het Nederlands Philharmonisch
Orkest, al spannend genoeg: ‘Ik
vond het een unieke ervaring om telkens
ergens anders te zitten bij de Ring. Vooral
bij Siegfried en Walküre zaten we als orkest
echt op het podium en raakte je vanzelf op
een andere manier erbij betrokken. We konden
opeens van alles zien! Vaak was dat heel
spectaculair, dus soms moest je jezelf ertoe
dwingen om vooral maar niet te kijken. De
muziek van Wagner is te lastig om je telkens
te laten afleiden.’
Veeleisend kan het ook zijn voor de koorleden,
vertelt tenor Ruud Fiselier, lid van het
Koor van De Nederlandse Opera. De scène
waarin het leger van de Gibichungen naar
voren komt in Götterdämmerung, ziet er
imposant uit voor het publiek, maar hijzelf
heeft vooral herinneringen aan ‘de dikke
schuimrubberen pakken waarin we ons kruipend
onder luid geweld, beschenen door een
zee van warme lichtspots, soppend door de
dichte rook, half op de tast achter een gaasmasker
rond moesten bewegen.’ Fiselier
maakte in de loop der jaren diverse producties
mee. Is de gedragen sfeer van Parsifal
voor koorleden al heel anders dan de levendigheid
van Die Meistersinger (‘Je gaat met
een heel andere energie de bühne op.’), de
opvatting van de regisseur speelt natuurlijk
ook mee: ‘Wat bij de vorige productie van
Die Meistersinger opviel, was dat ondanks
het massale aspect iedereen van regisseur
Harry Kupfer een taak en een doel kreeg in
zijn enscenering – totaal logisch met de
tekst en de muziek van Wagner en dat bleef
eigenlijk de hele lange opera door zo.’
Opvallende verschijning in die productie
was de inmiddels overleden tenor Gösta
Winbergh, die er aanvankelijk te oud uitzag
voor de rol van de jonge Walther von
Stolzing en die tot aan de generale maar
niet uit wilde zingen: 'Tijdens Walthers
prijslied, de grote zangerstest in het stuk,
stonden wij allemaal strak van de spanning
en liet de oudere Walther stralend vol zelfvertrouwen
zijn innerlijke muzikale ervaring
op ons los. Toen werd voor menigeen de
euforie van de finalekandidaat in deze
ouderwetse The voice of... pure realiteit op
de bühne van het Muziektheater. Het gaf
mij persoonlijk voor altijd het besef dat elke
voorstelling voor elke solist een niet vanzelfsprekende
prestatie of overwinning blijft.'
Andere dimensie
Ruud Fiselier maakte twee Parsifalensceneringen
mee. De tweede, die van
Pierre Audi, werd voor de negentienjarige
student geschiedenis Pascal Leroi zijn
‘geweldige eerste ontmoeting met een
Wagneropera’: ‘In 2010 speelde ik op de middelbare
school mee in het toneelstuk Merlijn
of het barre land van Tankred Dorst, als
Parsifal. Ik heb er erg veel goede herinneringen
aan over gehouden. Al tijdens de repetities
was bekend dat in 2012 de opera Parsifal
van Wagner zou worden opgevoerd door De
Nederlandse Opera. Ik ben er samen met het
meisje dat mijn moeder Herzeloide speelde
naartoe geweest. Vooral als Parsifal vertelt
over het weggaan bij zijn moeder, en zijn
binnenkomst bij de Graalridders zijn mij het
meest bij gebleven. Dit vond ik heel mooie
en ontroerende momenten. Het viel me op
dat er niet echt een heel erg bombastisch
decor was: het was eerder eenvoudig. Ik
vond het heel knap hoe de solisten hun
karakter zeer levendig lieten overkomen.’
Dat decor, van Anish Kapoor, wekte interessante
associaties op bij vertaalster en
schrijfster Renée Vink. Ze vertaalde onder
meer J.R.R. Tolkiens The Legend of Sigurd
and Gudrun en publiceerde onlangs Wagner
and Tolkien: Mythmakers, waarin ze een aantal
heersende misverstanden over de relatie
tussen het werk van Wagner en Tolkien
rechtzet en overeenkomsten tussen de werken
van beide kunstenaars laat zien. De
derde akte van Parsifal vond ze bijzonder
memorabel: Als het om een enkele scène
gaat, kies ik voor het begin van de derde akte
van Parsifal, met dat zwarte gat van Anish
Kapoor dat zo ontzettend goed bij de muziek
paste. Ik kreeg ook prompt sciencefictionassociates,
waarvoor de weg misschien wel
was geplaveid door het zum Raum wird hier
die Zeit uit akte I. Een space-time-continuüm
met een gat dat misschien wel een wormgat
is naar een andere dimensie... Zoiets
spreekt enorm tot mijn verbeelding.’ Voor
Renée Vink staat vast dat je Wagner pas echt
kunt beleven in de zaal: YouTube of een dvd
geven gewoonweg niet dezelfde ervaring.
‘De drie ensceneringen die me het beste zijn
bijgebleven, zijn de Tristan van 2008, de
Parsifal van 2012 en de Götterdämmerung
van 2005. Als geheel ga ik denk ik voor de
laatstgenoemde. Het was de laatste voorstelling,
iedereen ging er nog eens vol in,
alles werkte mee en de sfeer was fantastisch.
Vooral de tweede akte, met onder
andere die stierenhoorns op de zijbalkons,
en het slot – Linda Watson als een geweldige
Brünnhilde tussen de wapperende rode
doeken – vond ik fantastisch. Het was zo’n
uitvoering waarbij het begrip Gesamtkunstwerk
helemaal tot zijn recht kwam.’
Tolkienfans raadt ze aan om allereerst
Die Walküre te gaan proberen.
Ideale Wagnerdirigent
Voor violiste Hike Graafland bevat deze
opera een fraai hoogtepunt: ‘Het slot uit de
Walküre (derde akte, derde scène met Wotan
en Brünnhilde) is zo prachtig en bezorgt mij
nog altijd rillingen. Het allermeest is mij bijgebleven
de Treurmars van Siegfried in
Götterdämmerung. De manier waarop
Hartmut Haenchen dat elke keer dirigeerde
was onvergetelijk.’ En daar noemt ze meteen
Siegfried (Foto: Ruth Walz) Götterdämmerung (Foto: Monika Rittershaus)
een andere held uit het Wagnerfirmament
van DNO: ‘Hartmut Haenchen is voor mij
de ideale Wagnerdirigent, zeker in dit soort
megaproducties als de Ring. Hij houdt altijd
het grote overzicht, maar met oog voor
detail. Hij is trouw aan de partituur, kent die
grandioos van binnen en van buiten en weet
de repetitietijd heel goed in te delen.
Zangers werken niet voor niets graag met
hem en dat merk je ook in het orkest. Vooral
tijdens de voorstellingen is zijn manier van
dirigeren groots en meeslepend. Je kunt
bijna niet anders dan daarin meegaan, ook
al heb je nog zo’n hekel aan Wagner of aan
het spelen van Wagner. Zelfs de langste
opera (Götterdämmerung) vloog daardoor
voorbij. Hij heeft respect voor de musici en
hij beseft hoe zwaar en moeilijk het is om
alles zo goed mogelijk te spelen. Hij benadert
opera echt vanuit de muziek.’
Muziek waar je volgens Hans Haffmans
heel lang mee kunt leven om die helemaal
te doorgronden: ‘Ik ben nog te jong als
Wagnerliefhebber om te spreken over de
betekenis van zijn muziek. Voor mijn gevoel
zit ik voorlopig nog in het stadium van luisteren,
heel veel en vooral langdurig luisteren.
Over Berlioz, Tsjaikovski en Verdi heb ik
een mening of zie ik een of ander perspectief,
maar Wagner is me vooralsnog te machtig.
Hij is groter dan ik, voorlopig tenminste.’

Adv_SAAR_ODEON_V2_92x133 09-01-13 13:02 Page 1
De
Stilte
van
Saar
2012 2013
MAARt 2013
5 Peter Lockwood (piano)
Bouw mee aan het Decoratelier
en kom het resultaat met eigen ogen bekijken!
De renovatie van het Decoratelier van De Nederlandse Opera is in volle gang. U kunt nog meebouwen!
Doneer en draag bij aan duurzaam vakmanschap!
Kijk op www.dno.nl/decoratelier voor filmpjes over de ambachten in het Decoratelier, meer informatie en om online te doneren.
U vindt hier ook meer informatie over de fiscale voordelen van schenken.
6 7
12 Marieke Reuten (alt)
John van Halteren (tenor)
Jean-Claude Ohms (bariton)
Brian Fieldhouse (piano)
19 Myra Kroese (alt-mezzo)
Nathalie Doucet (piano)
(NB: in de Boekmanzaal)
26 Adva Tas (sopraan)
Mirsa Adami (piano)
APRIL 2013
2 Geen concert
9 Hiroko Mogaki (mezzosopraan)
Mitsuyoshi Ikegaya (shakuhachi)
Brian Masuda (piano)
elke dinsdag | 12:30 - 13:00
TOEGANG GRATIS
16 Michaëla Karadjian (sopraan)
Anneleen Bijnen (alt-mezzo)
NN (piano)
23 Tadeu Duarte (piano)
30 Geen concert
MEI 2013
7 Dutch National Opera Academy
14 Tomoko Makuuchi (sopraan)
Harry Teeuwen (bariton)
Ryoko Kondo (piano)
21 Geen concert
28 Frank Engel (tenor)
Rende Luitjes (piano)
Open Huis 2013
Ook tijdens het komende Open Huis
zullen de verschillende ambachten in
het Muziektheater centraal staan.
De kostuumafdeling van De Nederlandse
Opera en Het Nationale Ballet, de afdeling
rekwisieten en de kap- en grimeafdeling
stellen hun deuren open. Verder kunt u
die dag genieten van optredens en andere
activiteiten.
Zaterdag 23 maart 2013
Van 11.00 tot 16.00 uur
Toegang gratis
Kijk op www.muziektheater.nl
voor het volledige programma.
Open Dag 2012 (Foto’s: Hans van den Bogaard)

L’amour des trois oranges (Foto’s: Hans van den Bogaard)
L’amour des trois oranges
Hierbij vervloek ik je tot
liefde voor drie sinaasappelen!
Ondanks ontberingen en gevaren
zul je dag en nacht op zoek gaan
naar de drie sinaasappelen!
Begeer ze! Begeer ze! (Fata Morgana)
Proloog
Het publiek debatteert over de vraag wat
voor voorstelling er moet worden opgevoerd.
Er zijn voorstanders van de tragedie, van de
komedie, van de farce en van het lyrische
drama. De ‘Zonderlingen’ winnen het pleit,
en kondigen de opvoering van ‘De liefde
voor de drie sinaasappelen’ aan.
I
De zoon van de Klaverkoning lijdt aan ongeneeslijke
zwaarmoedigheid. Er blijkt slechts
één medicijn te bestaan: een flinke lachbui.
De koning geeft opdracht aan de nar
trouffaldino om festiviteiten te organiseren
die dit moeten bewerkstelligen. Het gewenste
resultaat wordt niet bereikt.
8
II
Pas als de heks Fata Morgana – een
beschermelinge van de vijandige
Schoppenkoning, die er belang bij heeft
dat de prins niet geneest – struikelt, barst
de Prins in luid gelach uit. Fata Morgana is
ziedend en spreekt een vloek uit: de Prins
zal verliefd worden op drie sinaasappelen.
Deze bevinden zich in het kasteel van de
heks Créonte.
III
De Prins en trouffaldino stelen de sinaasappelen
uit de keuken van Créonte, waar een
angstaanjagende kokkin hen met een grote
pollepel bedreigt. De vruchten mogen uitsluitend
in aanwezigheid van water worden
geopend. Maar midden in de woestijn kan
de dorstige trouffaldino zich niet bedwingen,
en als gevolg daarvan sterven twee
prinsessen die in de vruchten verborgen
zitten. Een derde, Ninette, wordt gered.
IV
Pas na talrijke complicaties, waarbij onder
meer Ninette in een rat wordt veranderd en
de Prins bijna huwt met Sméraldine, een
vertrouwelinge van Fata Morgana, komt
alles toch nog goed. De Prins en Ninette
trouwen met elkaar, en zij leven nog lang
en gelukkig!
vr 1 mrt 2013 première
20.00 uur
di 5 mrt 20.00 uur
do 7 mrt 20.00 uur
zo 10 mrt 13.30 uur
di 12 mrt 20.00 uur
vr 15 mrt 20.00 uur
ma 18 mrt 20.00 uur
do 21 mrt 20.00 uur
Het Muziektheater Amsterdam
Kaartverkoop is reeds begonnen.
Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er
nog kaarten verkrijgbaar.
Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455
Online reserveren: www.dno.nl
Inleidingen door Willem Bruls
Plaats: Muziektheater (foyer 2de balkon)
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere
voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur
(matinee)
Lengte: ± 30 minuten
Toegang: gratis op vertoon van een plaatsbewijs
voor de voorstelling van die dag
Met steun van de Vereniging Vrienden
van De Nederlandse Opera
Uitzenddatum
Radio 4, NTR Opera Live:
zaterdag 23 maart, 19.00 uur
Dinerbuffetten
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u
ge nie ten van een diner buffet in de foyer van het
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op
tijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455
of via www.muziektheater.nl/kaarten.
9
Sergej Prokofjev 1891-1953
L’amour des trois
oranges
Opéra en quatre actes
avec prologue
libretto
Sergej Prokofjev
muzikale leiding
tomásˇ Netopil
regie/kostuums
Laurent Pelly
decor
Chantal thomas
licht
Joël Adam
choreografie
Laura Scozzi
Le Roi de Trèfle
Philippe Rouillon
Le Prince
Martial Defontaine
La Princesse Clarice
Letitia Singleton
Léandre
Nahuel di Pierro
Trouffaldino
Serghei Khomov
Pantalon
Quirijn de Lang
Le Magicien Tchélio
Kurt Gysen
Fata Morgana
Anna Shafajinskaja
Linette
Florieke Beelen
Nicolette
Julia Westendorp
Ninette
Elizabeth Cragg
La Cuisinière
Lukas Jakobski
Farfarello/Le Héraut
Alexander Vassiliev
Sméraldine
Olivia Vermeulen
Residentie Orkest
Koor van De Nederlandse Opera
instudering Ms Ching-Lien Wu
De voorstelling duurt circa 2 uur en 30 minuten.
Er is 1 pauze.
De opera wordt in het Frans gezongen,
Nederlands en Engels boventiteld.
Het operaboek L’amour des trois oranges is
verkrijgbaar in het Muziek theater.
Daarin staan onder meer een uitgebreide
synopsis en het libretto in het Frans en het
Neder lands. De prijs is 8.
Reprise

Sergej Prokofjev (1918)
Achtergrond L'amour des trois oranges
Kees Arntzen
Reis om de wereld
met drie sinaasappelen
‘Heeft u ooit in de gevangenis gezeten?’ vroeg de immigratiebeambte aan Sergej Prokofjev, toen die voor
het eerst voet op Amerikaanse bodem probeerde te zetten. ‘Ja, zeker!’ ‘Da’s niet zo best,’ antwoordde de
agent. ‘Waar was dat dan wel?’ ‘Hier op uw eiland...’ ‘Geen grapjes, dit is een serieuze ondervraging!’
was de barse repliek.
Op 21 augustus 1918 meerde de ‘s.s. Grotius’
af in de haven van San Francisco, maar
omdat in de Verenigde Staten juist de ‘war
on Bolshevism’ in alle hevigheid woedde,
werden Russische passagiers aan de
scherpste controles onderworpen. Dat
gebeurde tijdens een driedaagse detentie
op Angel Island, vlak voor de kust. Na een
droomverblijf op het bloemenrijke Honolulu
kort daarvoor viel deze ontvangst de zevenentwintigjarige
pianocoryfee wat rauw op
het dak. Pas na een verklaring van de
Russische consul mocht Prokofjev inreizen:
het enige geweld dat Prokofjev volgens die
verklaring in Amerika zou gaan gebruiken,
zou dat van zijn vingers op pianotoetsen
zijn. Dat liet de ‘kozakken-Chopin’ zoals de
pers hem spoedig doopte, zich geen twee
keer zeggen.‘Zijn vingers zijn van staal, zijn
polsen zijn van staal, zijn biceps en triceps,
zijn schouderblad, allemaal staal,’ wist de
criticus van The New York Times over de pianist
te melden. En volgens Prokofjev zelf
voelde zelfs de zwarte liftboy van het hotel
bewonderend aan zijn spieren, omdat hij
hem voor een bokser hield.
Met pianorecitals en hulp van industriële
bewonderaars en Russische immigranten
wist Prokofjev zich die eerste tijd in Amerika
aardig staande houden. In plaats van een
buitenlands verblijf van negen maanden,
waarop hij zich had voorbereid, zou het uiteindelijk
wel negen jaar duren voordat hij
oude vrienden in het inmiddels totaal veranderde
Rusland zou terugzien. Na enkele
voorzichtige Rusland-bezoeken in de late
jaren ’20 besloot Prokofjev in 1936 zich weer
metterwoon met zijn gezin in Moskou te
vestigen. Waarschijnlijk te zeer door heimwee
gedreven, slaagde hij er niet in het
ware karakter van het Stalinregime juist
in te schatten. Hij moest meemaken hoe
al binnen drie jaar, in juni 1939, een van
zijn belangrijke artistieke vrienden uit de
Revolutiejaren ten prooi viel aan Stalins
‘zuiveringen’. Dat was de visionaire dramaturg
Vsevolod Meyerhold (1874-1940), die aan
de basis stond van minstens drie Prokofjevopera’s
en die ze graag had willen ensceneren.
Tot de regie van zelfs maar één ervan is
het nooit gekomen. In 1939 leek het eindelijk
zover, maar midden onder de repetities van
Prokofjevs Semyon Kotko werd Meyerhold
gearresteerd en afgevoerd.
theaterconventies
Meyerhold was het ook geweest, die Prokofjev
op het spoor zette van de opera L’amour des
trois oranges – zijn eerste grote theatersucces.
In een toneeltekst van de 18de-eeuwse
Venetiaanse toneelschrijver Carlo Gozzi
had Meyerhold voor zichzelf een goudmijn
ontdekt. Hij voelde zich er vooral door aan-
getrokken, omdat hij de daarin aanwezige
elementen uit de commedia dell’arte wilde
gebruiken bij zijn pogingen het Russische
theater te vernieuwen. Tegen de laatromantische,
superrealistische manier van theatermaken
die Stanislavski in Rusland had
ingevoerd, wilde Meyerhold zich bewust
afzetten. De tekst sprak hem extra aan
omdat ook Gozzi de theaterconventies van
zijn tijd op de hak nam. Dat deed de Italiaan
aan de hand van een volkssprookje: een
prins wordt wegens zijn lamlendigheid door
een hogere macht veroordeeld tot de liefde
voor drie sinaasappelen. Dat uit die sinaasappelen
drie mooie meisjes groeien waarvan
de laatste zelfs tot prinses wordt uitverkoren,
was voor het publiek fijn, maar niet
direct Gozzi’s doel. Hij wilde vooral de twist
tussen twee literaire grootheden uit zijn tijd
opstoken: die tussen Carlo Goldoni en Pietro
Chiari. De prins uit het sprookje is bij Gozzi
dan ook niet zomaar ziek, maar ziek door een
bepaald soort lectuur – de ‘martelliaanse ver-
zen’ waarvan Chiari zich placht te bedienen.
Meyerhold had het goed te pakken: niet
alleen bewerkte hij de tekst, in de jaren pal
voor de revolutie gaf hij zelfs een aantal tijdschriften
uit onder de naam De liefde voor
de drie sinaasappelen. Prokofjev was ermee
bekend, toen hij na omzwervingen door de
Kaukasus begin 1918 terugkeerde in Sint-
10 11
Petersburg, dat nog woelig was, maar vol
artistiek élan. ‘Lenin stond volledig achter
ons,’ schreef componist Arthur Lourié over
die tijd. ‘Niemand belemmerde de futuristische
kunstenaar in zijn decoratieve escapades.
Tijdens de Revolutie werden alle
omheiningen, bruggen en muren op de
onwaarschijnlijkste wijze beschilderd met
de onwaarschijnlijkste fantasie.’ Toch wilde
Prokofjev daar toen niet blijven. Hij had in
de Kaukasus een Amerikaanse industrieel
ontmoet, die hem overzeese kansen bood:
het Westen lonkte.
Naar Amerika
Van een rechterhand van Lenin, Loenatsjarski,
inderhaast gebombardeerd tot ‘Commissaris
voor Volkseducatie en Cultuur’, kreeg
Prokofjev relatief gemakkelijk toestemming
het land te verlaten, maar dwars door de
frontlinies naar het Westen te reizen was in
die dagen onmogelijk. Met de allerlaatste
Transsiberië Express – vlak voordat ook die
route door Tsjechische troepen werd afgesneden
– wist Prokofjev naar Vladivostok te
komen; vervolgens ging het naar Japan, naar
Honolulu, naar Amerika. In zijn bagage: de
door Meyerhold bewerkte Gozzi-tekst, van
revolutionair gehalte, maar niet als zodanig
herkend door de immigratiedienst.
Het zou nog even duren voordat Prokofjev
de zegetocht van deze burleske en zo ver-
frissende opera kon meemaken. Al snel
krijgt hij dankzij invloedrijke vrienden de
opdracht een opera te schrijven voor Chicago.
Over de keus hoeft hij niet lang te talmen.
Tijdens het vele maanden durende reizen
had hij er al vaak over nagedacht. De
Italiaanse dirigent Campanini, directeur
van de Chicago Opera Company, is meteen
enthousiast en zwijmelt zelfs bij het idee
aan muziektheater op tekst von ‘onze lieve
Gozzi’. Maar hij sterft voortijdig en ook de
jonge Prokofjev zelf lijkt in die zomer aan
ziektes te bezwijken. Maar ondanks een aanval
van roodvonk, gecombineerd met difterie
en een abces in de keel, levert hij de partituur
op de afgesproken datum in, op 1 oktober 1919.
Dan volgen teleurstellingen en pas in 1921
kan de opera eindelijk in première gaan: met
succes in Chicago, maar met een nog koele
respons in New York. Europa betoont zich
ontvankelijker. In 1922 keert Prokofjev naar
het oude continent terug en vestigt zich op
het platteland in Beieren. Naast symfonieën
en concerten worden ook de Sinaasappelen
uit Prokofjevs oeuvre gretig geplukt. Uitvoeringen
van de opera vinden plaats in Keulen
(1925), Berlijn (1926), Leningrad (1926) en
Moskou (1927).
Enthousiast is Prokofjev vooral over de
uitvoering in de stad waar hij als dertienjarige
aan het conservatorium kwam en
waar hij zoveel herinneringen hervond. In
1927 bezoekt hij voor het eerst sinds jaren
zijn oude vrienden in Leningrad en natuurlijk
ook het theater aldaar. Prokofjev is zeer
lovend over de uitvoering van zijn Oranges
daar: ‘Het was niet alleen de beste van alle
ensceneringen die ik heb gezien, maar ook
in zoverre de beste, dat de andere zich daarbij
vergeleken als uitgesproken provinciaals
voordoen.’
Het is duidelijk: Prokofjev is eindelijk
weer thuisgekomen, ook al onderbouwt hij
zijn oordeel met talloze toelichtende waarnemingen:
‘De glans en de lichtheid van de
proloog, het fantastische van de scène in
de hel, de rennende voeten van Trouffaldino,
de trapeze, de kooi met Fata Morgana, de
duizelingwekkende tempi en de precisie van
de toneelmachinerie vlak voor het verschijnen
van de Kokkin – dat alles kon slechts bereikt
worden dankzij het buitengewoon hoge
artistiek niveau van dit operahuis.’
Modern en bijzonder
Net als in Mozarts Zauberflöte staan er in
deze sprookjesopera achter de voornaamste
protagonisten universele machten van goed
en kwaad. Tovenaar Tchélio is op de hand
van de Prins en vertegenwoordigt het goede;
de boze fee Fata Morgana steunt echter de
snode samenspanners Léandre, Clarice en
Sméraldine. Ook de buffo-karakters zijn
verdeeld als bij de Zauberflöte: Papageno
vinden we terug in de komische Trouffaldino,
die alles doet om de Prins aan het lachen te
krijgen en die ook fungeert als metgezel bij
de speurtocht naar de drie sinaasappelen.
Die worden bewaakt door een pendant van
Monostatos uit Mozarts laatste Singspiel:
dit keer niet een neger, maar een vrouw, een
enorme kokkin, gewapend met een soeplepel
maar door de geringste flikkering van een
sieraad afgeleid en verkocht.
Nieuw en revolutionair is echter vooral
de rol van het koor, als een soort derde laag
in het verhaal. Het neemt op beslissende
momenten deel aan de actie, maar vecht
onderling ook een huilerige strijd om het
alleenrecht op het theater uit. Aanhangers
van de komedie, de tragedie, van het lyrisch
theater of juist van de klucht bestoken
elkaar voor open doek met ‘moderne’
wapens als parapluutjes en zweepjes. Het
zijn juist dit gelaagde concept en de veelheid
aan theatrale actie, die deze opera in
de jaren ’20 zo modern en bijzonder maakten,
al moest Prokofjev wel het nodige aan
de oorspronkelijke Meyerhold-tekst
bijstellen.
Hij verkortte de handeling en pepte het
verhaal op door juist aan het bizarre zijn
bijzondere aandacht te geven: de enorme
soeplepel waarmee de Kokkin als een echte
dragonder woest in het rond zwaait. En het
uitverkoren derde sinaasappelmeisje wordt
door kwade machten van gedaante veranderd,
juist als de Prins met zijn koninklijke
vader terugkomt, om haar aan hem voor te
stellen. Maar Prokofjev kiest niet, zoals
Gozzi en Meyerhold, voor een witte duif,
maar voor een mansgrote, zwarte rat, die
prinsheerlijk op het fluweel van de troon
zit en zijn snorharen op en neer laat gaan.
Subtiele verwijzingen
Opvallend ook de namen die Prokofjev voor
de drie sinaasappelmeisjes kiest: Linette,
Nicolette en Ninette. Zijn eerste vrouw
Caroline, die Prokofjev na een concert in
New York bij de artiestenuitgang had leren
kennen, noemde zich als zangeres Lina, en
bleek vereerd dat Prokofjev haar naam in de
opera vereeuwigde, ook al sterft dit meisje
als eerste van de dorst. Maar wist ze ook dat
Prokofjev als negentienjarige in Rusland
kennis had aan een veertienjarige Nina uit
een welgestelde Petersburger familie, met
wie hij wilde uitbreken? Ook al verandert het
derde meisje, ‘Ninette’, in de opera tijdelijk
in een vette rat, zij wordt tijdig teruggetransformeerd
en is op de keper beschouwd het
enige van de drie meisjes dat overblijft en
een vorstelijke toekomst tegemoet gaat...
Hoeveel elementen uit zijn eigen wereld-
Prokofjev in de opera verstopte, zullen we
nooit precies weten, maar zeker is dat hijzich
naar hartenlust kon uitleven en zijn
pijlen daarbij ook op de operatraditie richtte.
Het is bijvoorbeeld niet moeilijk in de figuren
van de complotterende Léandre en Clarice
afspiegelingen van Wagners Telramund en
Ortrud uit Lohengrin te herkennen. Door dit
soort subtiele verwijzingen spat het makersplezier
er soms van af. Uiterst trefzeker was
Prokofjev erin om – net als bij zijn latere ballet
Romeo en Julia – één enkele markante
melodie tot handelsmerk en herkenningspunt
van de hele opera te maken: de onvergetelijke
marsmuziek die voor het eerst
klinkt als de festiviteiten op komst zijn die
de larmoyante Prins aan het lachen moeten
brengen.
L’amour des trois oranges (Foto: Hans van den Bogaard)

Kom mee op een prikkelende ontdekkingsreis. Met OperaFlirt beleef je een exclusieve
opera-avond. Maak kans op een van de veelgevraagde plaatsen die we voor dit bijzondere
programma gereserveerd hebben. Samen met anderen geniet je van een unieke voorstelling.
OperaFlirt-avonden 2012 - 2013
L’amour des trois oranges
do 7 maart 2013
Mijn eerste opera-ervaring…
Lena Vizy – OperaFlirter
30 jaar, Amsterdam
La traviata
wo 8 mei 2013
Wat was je eerste opera?
Die Zauberflöte, geënsceneerd voor kinderen. Dat was in Berlijn toen ik nog
maar vijf jaar oud was.
Met wie ben je gegaan?
Mijn vader en mijn vriendje (die nog steeds mijn beste vriend is).
Hoe heb je het ervaren?
Toen we naar huis liepen zong ik Pa-Pa-Pa-Pa-Pa-Papagena!
Wat is je lievelingsopera?
Ik hou wel heel erg van Puccini’s Madama Butterfly, daar krijg ik aan het
eind altijd kippenvel van en een paar traantjes in mijn ogen. Maar bij
DNO is het zeker A Dog’s Heart – toen ben ik echt van mijn stoel gevallen.
Zo verrassend anders!
Waarom vind je opera zo’n bijzondere kunstvorm?
Het kan me raken als geen andere kunstvorm. Er bestaat zoiets als een speciaal
operamoment, dat niet makkelijk in woorden is te vatten. Een zanger
staat op het podium te presteren en ineens is er een moment van intense
intimiteit. Je hebt het gevoel dat deze persoon alleen voor jou zingt en je
begrijpt hem/haar volledig. Het is een universeel en verbindend moment dat
je deelt met de zanger maar ook met het hele publiek. Het maakt helemaal
niet uit of de opera 400 jaar oud is of één jaar en of er 10 mensen in de zaal
zitten of 2.000. Dit is de reden waarom ik verliefd ben geworden op opera en
altijd weer opnieuw verliefd zal worden.
Interview L’amour des trois oranges
Marianne Broeder
Strikt en straight
Met L’amour des trois oranges maakt de Tsjechische dirigent Tomáš Netopil zijn debuut bij
De Nederlandse Opera. Een gesprek over de ‘eenvoud’ van Prokofjevs complexe partituur
en de cinematografische vaart van het burleske libretto.
Hij is pas 35 jaar maar heeft de grote operahuizen
en concertzalen al lang veroverd. De
Tsjechische dirigent Tomáš Netopil leidde
vele Mozarts, Frans repertoire en vanzelfsprekend
werken van zijn landgenoten
Dvorˇák, Smetana, Suk en Janáček. Dezer
dagen maakt hij zijn debuut bij De Nederlandse
Opera met L’amour des trois oranges.
Wat minder bekend is: Netopil is ook violist.
Ten tijde van ons gesprek is hij volop in
beslag genomen door de repetities van Die
Zauberflöte, een productie van de Vlaamse
Opera Antwerpen in de regie van David
Hermann. ‘Spectaculair,’ verklapt hij met
groot enthousiasme. Met moeite maar terecht
laat hij er vóór de première nog niets
over los. Een voorkeur voor opera heeft
Netopil ‘beslist niet’. Concertrepertoire en
opera zijn voor hem als een Siamese tweeling,
ze kunnen niet zonder elkaar. Voor zijn
uitvoeringen brengt hij beide genres zorgvuldig
in evenwicht. ‘Het is altijd fiftyfifty,’
verzekert hij. ‘Symfonische muziek bergt
óók drama in zich. Een dirigent moet het
verhaal van de muziek over het voetlicht
kunnen brengen, ook als er geen tekst is.’
Vlucht uit de werkelijkheid
Tijdens gestolen uurtjes tussen de repetities
door buigt Netopil zich over de partituur van
Oranges, die nieuw voor hem is. ‘Een geweldige
uitdaging,’ vindt hij, ‘maar een complex
werk en erg lastig voor de uitvoerders, ijzersterk
met krachtige muziek.’ Oranges verbeeldt
een komisch, absurdistisch sprookje over
een zwaarmoedige Prins die veroordeeld
wordt tot liefde voor drie sinaasappels die
elk een potentiële bruid bergen. Het verhaal
combineert personages uit verschillende
werelden. Naast de hoofdpersonen de Prins,
de Klaverkoning en zijn hofhouding figureren
surrealistische onderaardse wezens: een
heks, een tovenaar en andere boze geesten.
Ook een kritisch publiek van Tragici, Komici,
Lyrici, Leeghoofden en Zonderlingen neemt
deel aan de handeling.
Prokofjev ontleende zijn libretto voor
Lyubov k Trem Apelsinam aan het gelijknamige
tijdschrift van zijn geestverwant,
theaterregisseur Vsevolod Meyerhold, die
het naturalistische Moskouse theater van
zijn tijd bekritiseerde. In Oranges keerde
Prokofjev zich navenant tegen de laatroman-
tische, superrealistische traditie in de opera.
In 1918 week hij uit naar de Verenigde Staten,
uit angst voor de toenemende beknotting
van avant-gardekunst en vrijheid van denken
in zijn vaderland. Een jaar later voltooide hij
Oranges, aanvankelijk in het Russisch. Later
vertaalde hij zijn libretto in het Frans. Heeft
Prokofjev met zijn emigratie en zijn vrolijke
opera de harde Russische politieke werkelijk-
heid willen ontvluchten? Netopil vermoedt
van wel: ‘Prokofjevs houding doet denken
aan die van Sjostakovitsj. Beiden bleven de
Russische muziektraditie trouw, maar trokken
hun idioom en soms hun teksten in het
absurde. Grotesk, tegendraads en met
bijtend sarcasme.’
13
Neoklassiek idioom
We spreken over Prokofjevs partituur, een
meesterlijke uitbeelding van de burleske
verhaallijnen. In totaal uiteenlopende muzikale
stijlen, geniaal samengevoegd tot een
fascinerend geheel. Soms klinken contemplatief
lyrische lijnen, dan weer absurdistische
avant-garde met hortende ritmiek,
dissonante intervallen en botsende toonsoorten.
Herinnerend aan de Klassieke
symfonie, maar ook aan de Scythische suite
met echo’s van Stravinsky’s neoclassicisme.
Netopil knikt: ‘Alle stijlen van Prokofjev
zitten in deze opera. Ik heb zijn Eerste symfonie
geleid, de pianoconcerten en ik speelde
een van zijn vioolsonates.’ (grinnikend)
‘Misschien is dat een voordeel. Die ongelofelijke
veelzijdigheid is dé grote moeilijkheid
voor de dirigent. Alle stijlen moeten
helder uitkomen, maar we moeten ze tegelijk
tot een eenheid smeden. De componist helpt
ons daarbij door de manier waarop hij de
muziek schreef. Zijn idioom is hier in principe
neoklassiek. Wanneer je de partituur
oppervlakkig bekijkt, doet ze denken aan
Mozart of Haydn: eenvoudig, strak, niet
modern. Pas als je haar preciezer bestudeert,
zie je de vreemde modulaties, de
ongebruikelijke intervallen en natuurlijk
de bijzondere bezetting. Een beetje à la
Stravinsky in zijn neoklassieke periode.
Klassiek zijn ook de dansen: de mars en
de vele passages in 6/8ste maat. Voor mij
is het, zeker na Die Zauberflöte, fascinerend
om een 20ste-eeuwse partituur te zien die
zo helder en eenvoudig oogt.’
Dialogen
In Oranges gaf Prokofjev de voorkeur aan
snelle, levendige dialogen boven aria’s,
die hij onnatuurlijk vond. Ze zouden bovendien,
meende hij, de vaart uit het verhaal
halen. Netopil is het hier volledig met
Prokofjev eens. ‘Aria’s leggen soms een
rem op de verhaallijn,’ vindt hij, ‘ze vragen
extra aandacht voor de stemmingen en
emoties. Je ziet deze vernieuwing vaker
in de 20ste eeuw. Bij Janáček bijvoorbeeld,
die in zijn opera’s ook geen aria’s schrijft
en altijd een hecht doorlopend verhaal vertelt.
Of in de krachtige dialogen in Richard
Strauss’ Salome. Oranges heeft een enorm
krachtige tekst, spannend van het begin
tot het einde ruim twee uur lang. Prokofjev
bracht er op een geweldige manier vaart in,
bijna als in een film. Ook door het klassieke
karakter van het idioom. Zonder de schaduwen
van de romantiek: geen ritardando, geen agitato,
geen rubato. De muziek blijft strikt en
straight.’
Oranges stelt hoge eisen aan de strijkers.
Voor Netopil blijkt het bij zijn directie een
groot voordeel dat hij zelf viool speelt. ‘Voor-
afgaand aan elke uitvoering, ook van concert-
repertoire, bepaal ik de lijnen en de frasering
van het orkest. Ik doe suggesties over
stokvoering, frasering en articulatie. We
bespreken die van te voren nauwkeurig,
daarmee besparen we veel tijd bij de repetities.
Daar krijg ik natuurlijk weerwoord op.
De musici hebben elk hun eigen fysiek,
bovendien is wat ik bedacht heb soms te
ingewikkeld. Met wat compromissen zijn
we er meestal snel uit. Dat zal nu met jullie
Residentie Orkest vast weer het geval zijn.’
Tomáš Netopil (Foto: Peter Adamik)

L'amour des trois oranges
Opera in beeld
14 15
De zoon van Klaverkoning heeft
allerlei kwalen. De artsen stellen
vast: de Prins lijdt aan chronische
zwaarmoedigheid en hypochondrie.
Alleen een stevige lachbui
kan hem genezen...
Maar niets vindt hij leuk. De hofhouding
besluit een groot feest
te organiseren om de Prins op te
vrolijken.
Daar duikt een ongewenste gast op:
de heks Fata Morgana. Ze wordt
weggejaagd en struikelt. De Prins
lacht! Fata Morgana is woedend:
voor straf zal hij verliefd worden
op drie sinaasappelen, die hij
moet gaan zoeken.
De Prins en de nar Trouffaldino
vinden de sinaasappelen in de
keuken van de heks Créonte.
Een vervaarlijke kokkin bedreigt
hen met een grote pollepel, maar
laat zich afleiden door een mooi
lint.
Trouffaldino heeft dorst en opent
twee sinaasappelen. Daaruit
komen twee prinsessen, die echter
weldra sterven van de dorst.
In de derde sinaasappel zat
prinses Ninette, die net op tijd
een slok water kreeg. Na allerlei
onheil, aangesticht door Fata
Morgana, kan de Prins haar tot
zijn bruid maken.
L’amour des trois oranges (Foto’s: Hans van den Bogaard)

Scènes uit Die Walküre (Foto’s: Ruth Walz)
Die Walküre
De vloek waarvoor ik vluchtte,
Wijkt nu niet van mij:
wat mij lief is, moet ik loochenen,
vermoorden wie ik bemin,
vals verraden
wie mij vertrouwt! (Wotan)
I
Gevlucht na een verloren strijd vindt een
man beschutting in Hundings huis. Diens
vrouw verzorgt hem. Hunding keert huiswaarts,
verlangt een maaltijd voor hemzelf
en zijn ongenode gast, die hij naar afkomst
en bezigheden vraagt. Dan wordt duidelijk
dat zij in diezelfde strijd tegenstanders
waren. Het gastrecht beschermt de vreemdeling
voor de nacht; morgen zullen beide
mannen vechten. ’s Nachts wijst Hundings
vrouw haar gast op een zwaard dat een
grijsaard op haar huwelijksdag achterliet
voor een held. Zij voelt dat dit wapen voor
deze man bestemd is. Zij vertelt hem haar
geschiedenis, hij vraagt haar hem een
naam te geven: Siegmund. Hij grijpt het
zwaard, bevrijdt het. De vrouw vertelt
hem wie zij is: Sieglinde. Als Siegmunds
tweelingzuster én geliefde valt zij in zijn
II
De god Wotan wil Siegmund – zijn buitenechtelijke
zoon – in het tweegevecht helpen
overwinnen. Zijn dochter, de Walküre
Brünnhilde, zal Siegmund bijstaan. Maar
Fricka, Wotans in haar eer gekrenkte echtgenote
en godin van het huwelijk, doorziet
dit plan. Niet Siegmund zal zegevieren,
maar Hunding, zo eist zij. Wotan, verslagen,
geeft Fricka zijn woord van eer. Brünnhilde
probeert haar vader te troosten, die haar
over zichzelf en Siegmund vertelt. Wotan
moet de held die niet door Alberichs vloek
belast is, en die voor hem de almacht
schenkende ring had moeten bemachtigen,
nu als hoop voor de toekomst opgeven. Hij
gebiedt Brünnhilde voor Hunding te kiezen.
Brünnhilde kondigt Siegmund diens
dood aan. Als hij de slapende Sieglinde wil
doden, om niet zonder haar te zijn, houdt
Brünnhilde hem tegen en zegt aan zijn
16
17
zijde te staan. Hunding en Siegmund strijden.
Brünnhilde spoort Siegmund aan, maar
Wotan grijpt in. Siegmund sterft, Brünnhilde
vlucht met Sieglinde, en Hundings leven
wordt door Wotan aan Fricka’s eer geofferd.
za 20 apr 2013 première 18.00 uur
wo 24 apr 18.00 uur
zo 28 apr 13.30 uur
wo 1 mei 18.00 uur
zo 5 mei 13.30 uur
do 9 mei 18.00 uur
zo 12 mei 13.30 uur
Het Muziektheater Amsterdam
Kaartverkoop is reeds begonnen.
Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er
nog kaarten verkrijgbaar.
Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455
Online reserveren: www.dno.nl
III
Inleidingen door Hein van Eekert
Plaats: Muziektheater (foyer 2de balkon)
De Walküren verzamelen gevallen strijders
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere
voor Wotans leger. Brünnhilde zoekt samen
voorstelling, dus 17.15 uur (avond)/12.45 uur
met Sieglinde bij haar zusters bescherming
(matinee)
voor Wotans toorn. Zij stuurt de zwangere
Lengte: ± 30 minuten
Sieglinde naar Fafners woud. Als Wotan
Toegang: gratis op vertoon van een plaatsbewijs
de Walküren dreigt, laten zij hun zuster
voor de voorstelling van die dag
in de steek. Hij komt om Brünnhilde te
Met steun van de Vereniging Vrienden
straffen, nu zij tegen zijn gebod handelde.
Brünnhilde houdt hem voor dat zij niet
van De Nederlandse Opera
tegen zijn wil heeft gehandeld, en vraagt
Uitzenddatum
om een milde straf. Verscheurd door woede
Radio 4, NTR Opera Live:
en liefde legt hij haar te slapen in een ring
van vuur. Alleen de man die Wotans speer
zaterdag 20 april, 19.00 uur
armen. niet vreest, zal dit vuur trotseren!
Dinerbuffetten
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u
ge nie ten van een diner buffet in de foyer van het
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op
tijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455
of via www.muziektheater.nl/kaarten.
Richard Wagner 1813 -1883
Der Ring des Nibelungen
Erster Tag
Die Walküre
In drei Aufzügen
libretto
Richard Wagner
muzikale leiding
Hartmut Haenchen
regie
Pierre Audi
decor
George tsypin
kostuums
Eiko Ishioka †
Robby Duiveman
licht
Wolfgang Göbbel
Cor van den Brink
dramaturgie
Klaus Bertisch
video
Maarten van der Put
Siegmund
Christopher Ventris
Hunding
Günther Groissböck
Wotan
thomas Johannes Mayer
Sieglinde
Catherine Naglestad
Brünnhilde
Catherine Foster
Fricka
Doris Soffel
Gerhilde
Marion Ammann
Ortlinde
Martina Prins
Waltraute
Lien Haegeman
Schwertleite
Julia Faylenbogen
Helmwige
Elaine McKrill
Siegrune
Wilke te Brummelstroete
Grimgerde
Helena Rasker
Rossweisse
Cécile van de Sant
Nederlands Philharmonisch Orkest
De voorstelling duurt circa 5 uur.
Er zijn 2 pauzes.
De opera wordt in het Duits gezongen,
Nederlands en Engels boventiteld.
Het operaboek Die Walküre is verkrijgbaar
in het Muziek theater.
Daarin staan onder meer een uitgebreide
synopsis en het libretto in het Duits en het
Neder lands. De prijs is 8.
Reprise

Achtergrond Die Walküre
Kasper van Kooten
Viering van het leven
Hoe triomfantelijk de slotmaten van Das Rheingold ook mogen klinken, in werkelijkheid laten
Wotan en zijn familie een ravage achter die niet een-twee-drie is opgeruimd. In Die Walküre
worden de eerste stappen gezet naar een betere wereld, waarin liefde het wint van machtswellust.
Dit levert een van de meest gepassioneerde drama’s uit de operageschiedenis op,
en mede door de lyrische, zinderende muziek vormt Die Walküre voor velen het meest
geliefde Ring-deel.
Dat het tweede deel van de tetralogie het
hart van menigeen sneller doet kloppen, valt
deels te verklaren door Wagners eigen
enthousiasme. Tijdens de totstandkoming
van het werk (1852-1856) is hij volledig
bezield door de stof, en hij typeert deze periode
dan ook grotendeels als een extatische roes.
Een mogelijke verklaring vormen de grote
overeenkomsten tussen het verhaal en
Wagners eigen leven in deze periode. Na
zijn verbanning vlucht Wagner naar Zürich,
en wordt hij verliefd op Mathilde Wesendonk,
de vrouw van de man die hem onderdak en
financiële steun biedt. In Zürich raakt hij
teleurgesteld door de revolutie, en verandert
hij geleidelijk van een activist in een beschou-
welijk, meer passief persoon. Het is opvallend
dat vluchten, overspelige liefdesgevoelens
jegens de vrouw van je gastheer en postrevolutionaire
hoofdbrekens ook in Die
Walküre centraal staan.
Een tweede reden voor Wagners fascinatie
is de wereldbeschouwelijke diepgang van de
handeling, getuige een brief uit mei 1852 aan
zijn vriend Theodor Uhlig: ‘Meer dan ooit
word ik gegrepen door de allesomvattende
grootsheid en schoonheid van het verhaal;
mijn volledige wereldbeschouwing komt
hierin op de meest volmaakte, kunstzinnige
wijze tot uiting.’ De wereldbeschouwelijke
teneur van het werk is des te interessanter
omdat zowel zijn oude als zijn nieuwe
inzichten in Die Walküre nadrukkelijk naar
voren komen.
Toen Wagner in 1848 begon met het
schrijven van zijn Nibelungen-epos, was hij
vervuld van revolutionaire gedachten. Deze
komen duidelijk tot uiting in zijn manifest
Die Kunst und die Revolution (1849). Hierin
typeert hij de moderne, christelijke cultuur
als een huichelachtige wereld, waarin de
mens zich vijandig verhoudt tot zijn eigen
lijf en de natuur. Levenslust en seksualiteit
worden volgens Wagner ten onrechte als
boze demonen verworpen, met verkniptheid
tot gevolg. Bovendien nemen mensen
genoegen met hun leefomstandigheden in
de hoop dat ze in het hiernamaals een beter
leven zullen krijgen. Het kapitalisme, dat in
Das Rheingold zo’n belangrijke rol speelt,
bedient zich van dezelfde argumentatie, met
uitbuiting van het proletariaat tot gevolg.
Als alternatief voor deze miezerige levenshouding
propageert Wagner de antieke
Griekse wereldbeschouwing, die in de grote
tragedies tot uiting komt. Deze kunstwerken
vormen in zijn ogen een viering van het
leven, en Wagner wil dat zijn eigen muziekdrama’s
dat ook zijn.
Wotans dilemma's
De viering van het leven en verwerping van
de belofte van een hiernamaals zien we
duidelijk terug in de tweede akte van Die
Walküre. Hier verschijnt Brünnhilde als
schikgodin aan Siegmund, en kondigt ze
hem zijn heldendood aan. Ze stelt Siegmund
eeuwige roem en een royaal bestaan in
Walhalla in het vooruitzicht, maar wanneer
hij hoort dat zijn geliefde Sieglinde hem niet
zal vergezellen, wijst hij Brünnhildes aanbod
af. Hij weigert zijn tweelingzuster en bruid
alleen op aarde achter te laten, omdat hij
nog lief en leed met haar wil delen. Wanneer
Brünnhilde hem echter aangeeft dat zijn
dood onvermijdelijk is, en wanneer blijkt dat
zijn vader Wälse (Wotan) hem verraden
heeft, verkiest hij de hel boven de eeuwige
heerlijkheid. Deze vastbeslotenheid brengt
Brünnhildes wereldbeeld aan het wankelen,
en vormt de aanzet tot haar menswording.
In Wotans overpeinzingen gedurende
de tweede akte komt een andere wereldbeschouwing
naar voren. Hoewel hij geniet
van Siegmund en Sieglindes liefdesgeluk,
dat bovendien volledig door hemzelf gearrangeerd
is, houdt de angst voor het door
Erda aangekondigde einde hem in zijn greep.
Wotan realiseert zich steeds meer dat hij
het lot van de wereld niet zelf naar zijn hand
kan zetten, maar moet hopen dat een volgende
generatie de juiste keuzes zal maken.
Enerzijds is Wotans bereidwilligheid om
plaats te maken voor een nieuwe generatie
in lijn met Wagners revolutionaire gedachtegoed.
Wotan vertegenwoordigt immers het
ancien régime, dat plaats moet maken voor
de revolutie.
Anderzijds valt op hoezeer Wagner zich
gaandeweg met Wotans dilemma’s vereenzelvigt.
Zo schrijft hij in januari 1854 aan zijn
goede vriend August Röckel het volgende
over Wotans problematiek: ‘We moeten
leren te sterven, in de volle zin van het
woord. De angst voor het einde is de bron
van alle liefdeloosheid.’ Wotans voornemen
om niet langer de wereld naar zijn hand te
zetten vormt een voorbeeld van passieve
acceptatie, en is daardoor juist in strijd met
Wagners revolutionaire gedachten. Wagners
nieuwe, in Wotans karakter tot uitdrukking
gebrachte opvatting krijgt kort daarop een
impuls door Arthur Schopenhauer. In de
herfst van 1854 leert Wagner diens filosofie
kennen, waarin passiviteit, acceptatie en
medelijden centraal staan. Hoewel het Ringlibretto
op dat moment al voor 99% vaststaat,
beschrijft hij deze kennismaking later
in Mein Leben (1865) als een waar aha-erlebnis:
‘Ik bekeek mijn Nibelungentekst, en ontdekte
tot mijn verbazing dat Schopenhauers
theorie in feite al in mijn eigen poëtische
concept besloten lag. Nu pas begreep ik het
karakter van mijn Wotan ten volle.’
18 19
Schopenhauers gedachtegoed zou in Tristan
und Isolde en Parsifal nog nadrukkelijker tot
uiting komen.
Menselijke trekken
Wanneer we Das Rheingold en Die Walküre
vergelijken, valt allereerst op dat er flink wat
tijd is verstreken. Van een wereld bemand
door goden, reuzen, dwergen en nimfen
verplaatst de handeling zich naar de mensenwereld.
Tegelijkertijd krijgen we in Die
Walküre in werkelijkheid slechts één mens
te zien, Hunding. De overige karakters zijn
stuk voor stuk goden of afstammelingen van
de godenfamilie, hoewel een deel van de
laatstgenoemden dit niet weet. Ondanks
deze nuance valt wel op dat de karakters in
Die Walküre meer menselijke trekken hebben
dan in het voorgaande deel.
In Das Rheingold belichamen de hoofdpersonen
bovenal politieke principes, economische
drijfveren en morele dilemma’s,
maar is het moeilijk om werkelijk met hen
te sympathiseren. Wotan bijvoorbeeld is er
in het eerste Ring-deel vooral op uit om zijn
macht te vergroten en zijn eigen hachje te
redden. In Die Walküre komt zijn liefde, het
element dat hem van de haatdragende
Alberich onderscheidt, en de met zijn liefde
gepaard gaande tragiek veel duidelijker naar
voren. Door het dragen van de ring heeft
Alberichs vloek vat op hem gekregen.
Daarom moet hij ‘loochenen wat hem lief is,
vermoorden wie hij bemint, en verraden wie
hem vertrouwt.’ Geketend door de verdragen
die hij heeft gesloten en achtervolgd door
fouten uit het verleden, zit hij gevangen in
zijn eigen situatie, en sleept hij bovendien
zijn dierbaren mee de afgrond in. Dit alles
maakt de oppergod in Die Walküre tot een
uitgesproken tragische figuur, die – ondanks
zijn verre van ideale gedrag – wel sympathie
wekt bij de toeschouwer, omdat zijn worstelingen
van diepmenselijke aard zijn.
Niet alleen geven de karakters in Die
Walküre de toeschouwer meer aanleiding tot
sympathie en medeleven, maar ook binnen
het verhaal zelf spelen begrip, begaandheid
met het lot van de ander en liefde een sleutelrol.
In dit opzicht wijkt het tweede deel
van Wagners Ring eveneens af van zijn voorganger.
De belangrijkste tekortkoming van
de hoofdpersonen in Das Rheingold is de
wijze waarop ze macht en bezit boven liefde
verkiezen. Dit zien we duidelijk terug bij
Alberich en Fafner, en in minder nadrukkelijke
mate ook bij Wotan. In Die Walküre
wordt de liefde gepresenteerd als mogelijke
oplossing voor de misstanden in de wereld.
Dit komt in eerste instantie tot uiting in de
band tussen Siegmund en Sieglinde, die in
een wereld vol vervreemding, afwijzing en
vijandigheid eindelijk een zielsverwant vinden.
Hun liefde en compassie brengt een
kettingreactie teweeg; Brünnhilde trotseert
Wotans gebod uit medelijden met hun lot, en
haar gedwongen menswording vormt de
aanzet tot haar latere liefdesverbond met
Siegfried.
Natuurlijkheid en heroïek
Dat de liefde tussen Siegmund en Sieglinde
overspel vormt en bovendien incestueus is,
vormt voor Wotan geen bezwaar, getuige zijn
discussie met zijn echtgenote Fricka in de
tweede akte. Voor hem geldt vooral dat de
twee elkaar oprecht liefhebben, en dat
Sieglindes huwelijk met Hunding was gebaseerd
op roof en dwang. Fricka neemt meer
aanstoot aan het verliefde tweelingspaar, en
ook voor de gemiddelde 19de-eeuwse theaterbezoeker
was de openlijke incestscène
aan het eind van de eerste akte ongebruikelijk,
zo niet verwerpelijk. Daar droeg
Wagners vormgeving van de scène, die langzaam
naar een overweldigende climax werkt
en daarmee veel van de liefdesdaad wegheeft,
zeker aan bij. De voortstuwende, sensuele
kracht van de muziek wijst vooruit
naar die van Tristan und Isolde, maar het verlangen
(en daarmee de muziek) is minder
koortsachtig en ‘ziekelijk’ dan in Wagners
latere werk. Opmerkelijk genoeg geeft de
componist de ‘Geschwisterliebe’ van
Siegmund en Sieglinde niet weer als een
gemankeerde geestesgesteldheid, maar als
een explosie van natuurlijkheid en heroïek,
geheel in lijn met zijn idealisering van de
antieke Griekse geesteshouding. In zijn
laatste muziekdrama Parsifal zal Wagner
incest veel problematischer weergeven,
wanneer Kundry de titelheld bijna verleidt
door zich als zijn moeder voor te doen.
Het einde van Die Walküre is, net als dat
van Das Rheingold, ambivalent. In de ontroerende
dialoog tussen Brünnhilde en Wotan
vinden bestraffing, verzoening en afscheid
plaats. Wotan neemt bovendien niet alleen
afscheid van zijn lievelingsdochter, maar
ook van zijn wereldheerschappij.
Tegelijkertijd gloort er hoop: alleen de
‘grootste, vrije held, die Wotans speerpunt
niet vreest’, zal door de vuurzee kunnen
dringen die de tot jarenlange slaap veroordeelde
Brünnhilde tegen lafaards
beschermt. En de muziek maakt duidelijk dat
‘Siegfriedmotiv’
‘Schicksalsmotiv’
Siegfried, de nog ongeboren liefdesvrucht
van het tweelingpaar, deze held zal zijn
(Muziekvoorbeeld 1). De muziek vertelt ons
echter nog meer. In de slotmaten klinkt – als
een dreigende wolk die een schaduw over de
idylle werpt – het ‘Schicksalsmotiv’
(Muziekvoorbeeld 2). Dit motief hoorden we
voor het eerst toen Brünnhilde in de tweede
akte Siegmunds dood aankondigde. En zo
eindigt Die Walküre, deze ‘viering van het
leven’, toch met een vooruitwijzing naar het
onvermijdelijke einde.
Die Walküre (Foto: Ruth Walz)
Muziekvoorbeeld 1
Muziekvoorbeeld 2

Ruud Sloos
Interview Die Walküre
Joke Dame
Als een lopend vuurtje
'Kun jij dat maken?' was ruim 25 jaar geleden de vraag aan Ruud Sloos. Het ging om een zwerm
vogels die verschrikt opvliegt als het theaterdoek opgaat. ‘Tuurlijk,’ blufte de net aangestelde
rekwisiteur bij De Nederlandse Opera. Hij had geen idee, maar met radiografische besturing is
het hem wel gelukt. Sindsdien is Ruud Sloos de Willie Wortel van vele speciale effecten die ons
op verzoek van regisseurs en toneelontwerpers op het operapodium verbluffen.
‘Waar Pierre is, is vuur,’ zeggen ze backstage
op de rekwisietenafdeling. Pierre Audi houdt
wel van een brandje. ‘Het is ook een spectaculair
ding op toneel,’ vindt special-effectman
Ruud Sloos, ‘het werkt altijd. Regisseurs
vragen erom. ‘Hoeveel dan?' – 'Nou, zo groot.’
‘En hoelang?’ – ‘Een paar minuten.’ Dan weet
ik: dat wordt in de praktijk een paar seconden
en de helft kleiner, want vuur is een showkiller:
iedereen zit alleen maar naar dat vuurtje
te kijken, het trekt alle aandacht van de
actie weg. Vandaar dat Pierre het ook altijd
spaarzaam inzet, als een accent: een leuning
waar een vlammenspel langs loopt of een
vuurlijn zoals in Das Rheingold en helemaal
in Die Walküre. Daar heb je een soort vuurdans
– het vuur ontstaat en wordt vervolgens
weer uitgeblazen: je ziet dat vuur zich voortbewegen
in het decor.’ Spaarzaam of niet, de
vlammen kunnen in de Ring oplaaien tot vlak
onder de adventure seats boven het podium
– stoelen voor onverschrokken toeschouwers
die op hun wenkbrauwen moeten passen.
triomf
Ruud Sloos was 26 toen hij begon bij De
Nederlandse Opera. Net afgestudeerd als
leraar handvaardigheid, had hij een baan
voor klas, maar koos al snel voor de rekwisie-
tenafdeling van de Opera waar hij opviel
door zijn handigheid. Nu, meer dan 25 jaar
later, is hij hoofd van de afdeling special
effects, research and development en hij
geniet er nog steeds van. Het bedenken hoe
hij de wensen van een regisseur kan realiseren,
vindt hij het leukst. ‘Bij elke nieuwe productie
denk ik: zo, kom maar op, ik ben
benieuwd wat ze nu weer willen.’
Soms plaatst een artistiek team hem voor
schier onmogelijke opgaven. Bouw maar
eens een toren van één bij één en vierenhalve
meter hoog waaruit een tafel moet komen
van anderhalf bij zes meter. ‘Ja, hoe kan
dat? Er moesten ook nog eens vijf mensen
uitrollen. Qua volume kan dat dus niet.
Uiteindelijk kwamen we op een tafel van dun
buigtriplex die je kon oprollen. En zodra die
tafel eruit kwam klapten er flanken op het
blad neer om hem de nodige stijfheid te
geven.’ Of bouw een levensecht paard, zoals
voor ROSA, a Horse Drama van Louis
Andriessen. Er was geen toestemming om
een echt paard over het podium te laten
galopperen. Triomf beleefde Sloos toen de
Dierenbescherming na de première op hoge
poten een bezwaarschrift afleverde.
Terug naar het vuur waar het Muziektheater
bepaald deskundig in is geworden, in nauw
contact met de brandweer die bij elk vuur
komt kijken. Sloos: ‘Het grote voordeel van
Amsterdam is dat de brandweer ooit heeft
gezegd: gas op het toneel..., nou ja oké. De
meeste operahuizen zijn mordicus tegen
het gebruik van gas. Wij hebben kunnen
20
aantonen dat het relatief veilig is. Een gasfles
kan natuurlijk ontploffen, when the shit
hits the fan. Het alternatief is fakkels met
fakkelvloeistof of brandpasta. Maar brandstof
op het podium is minder controleerbaar,
dat moet gewoon uitbranden. Wij werken
liever met gas – geen methaan maar propaan,
dat mooi geel brandt – en snel afkoppelbare
slangen en automatisch sluitende ventielen.’
Geel poeder
Maar soms brandt er toch iets anders op het
Amsterdamse toneel. Sloos: ‘In Die Walküre
staat een huisje in het decor, half boven het
orkest, en Pierre wilde daar een enorme
vuurkolking uit laten komen. Daarvoor
gebruiken we geen gas maar lycopodium,
een natuurproduct: stuifmeel van een plant
die alleen in Kazachstan groeit, of daar
ergens. We blazen dat spul met perslucht
eruit en dan krijg je een mooie vuurbal. Onze
grootste angst is dat het lycopodium niet zal
ontbranden, waarna de orkestmusici onder
een laag geel poeder komen te zitten, inclusief
hun instrumenten. Dat moesten we te
allen tijde zien te voorkomen, want dan ligt
de show wel stil. Nee, het is gelukkig nooit
gebeurd. We hebben er allerlei elektronische
beveiligingen opgezet: als de waakvlam niet
brandt, dan gaat het poeder de lucht niet in.
Maar het blijft een spannend moment. Want
het huisje met dat vuur moet ook nog eens
heel snel naar achteren schieten, het podium
af. Alleen, het weegt een ton – zeg maar een
kleine middenklasser. Dat was een probleem.
Uiteindelijk hebben we het opgelost
met gewoon elastiek – maar wel heel veel
elastiek, een streng van zo’n tien centimeter
in diameter. Die streng wordt een paar minuten
van tevoren aangespannen – zwaar werk,
het gaat heel langzaam – en op de cue
Huisje nu! wordt het losgelaten en trekt het
elastiek het huisje met een rotvaart naar
achteren. Met de zender steek ik op hetzelfde
moment het vuur aan boven het orkest –
de musici voelen de hitte. Nee, ze hebben
nooit geprotesteerd, maar ik heb ze ook
nooit verteld wat er in de orkestbak gebeurt
als het niet goed gaat.’
Interview Die Walküre
Michel Khalifa
Van de verpleging naar de opera
Sevilla, Amsterdam en binnenkort Bayreuth: de Engelse sopraan Catherine Foster is dé Brünnhilde
van dit moment. Een gesprek met een nuchtere en leergierige zangeres die geroemd wordt om haar
gloedvolle vertolkingen.
Toen Catherine Foster tien jaar oud was,
moest ze voor school in een schriftje
opschrijven wat ze later wilden worden.
‘Verpleegster en zangeres,’ was haar antwoord.
Deze tweevoudige voorspelling is
uitgekomen. Na een verpleegopleiding kreeg
Catherine een voltijdbaan als vroedvrouw.
Pas zes jaar later ging ze serieus zang
studeren. Om rond te komen moest ze wel
blijven werken: door de week een bacheloropleiding
aan het conservatorium van
Birmingham, in het weekend bevallingen.
Er leken betere tijden aan te breken toen
ze na haar afstuderen de Dame Eva Turner
Prize voor veelbelovende dramatische
sopranen won. Dankzij een gulle sponsor
kon ze zich verder in het operavak bekwamen
aan de London Opera Studio.
De echte doorbraak liet op zich wachten.
In eigen land kon Catherine Foster maar
geen werk vinden. Grijnzend: ‘Iedereen zei
dat ik te lang was en dat mijn stem te groot
was. Toen ben ik mijn geluk in Duitsland
gaan zoeken. Bij de opera van Weimar kreeg
ik direct een contract. Een betere vervolgopleiding
had ik me niet kunnen wensen.
Ik heb daar als ensemblelid fantastische
jaren gehad met een geweldige intendant,
een prachtig orkest en rollen die bij me pasten.
Ik heb er wel keihard voor moeten werken,
zeker nadat ik in januari 2003 een baby
had gekregen. Maar met doorzettingsvermogen
kom je er wel. Steeds weer opstaan
nadat je gevallen bent, daar ligt het verschil
tussen succes en mislukking.’
In 2004 begon ze voorzichtig elders op te
treden als gastsolist. De laatste jaren is
haar carrière in een stroomversnelling
terechtgekomen. Steeds meer operahuizen
ontdekken haar stem én haar dramatische
talent. Foster blinkt uit in Wagnerrollen die
tot de meest veeleisende van het repertoire
behoren, zoals Isolde en vooral Brünnhilde,
de jeugdige heldin die in achtereenvolgens
Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung
op de voorgrond staat. Komende zomer
maakt ze als Brünnhilde haar debuut in
Bayreuth met de complete Ring.
Brünnhilde als catalysator
Ten tijde van ons skypegesprek eind november
verblijft Catherine Foster in Sevilla,
waar ze Siegfried repeteert. Volgens haar
vervult haar personage een sleutelfunctie
binnen Wagners Ring: ‘Brünnhilde maakt als
mens een diepgaande ontwikkeling door. Zij
is aanvankelijk een verlengstuk van haar
vader, maar ontpopt zich tot een catalysator
van gebeurtenissen met verregaande gevolgen.
Dit is kennelijk haar lot: ze werd geboren
opdat de aarde vooruit kon. Een vrouw die de
wereld redt, dat vind ik opmerkelijk.’
‘Er zijn natuurlijk meer personages in de
Ring die voortvarend handelen, bijvoorbeeld
om de ring te bemachtigen, maar Brünnhilde
is de enige die vrijwillig haar leven opoffert.
Dankzij haar offer kan de macht van de vloek
21
gebroken worden. Iemand als Alberich daarentegen
kan overleven, omdat hij een deel
van zichzelf heeft verloochend. Hij blijft in
de duisternis leven.’
Als Alberich de duisternis symboliseert,
vertegenwoordigt Brünnhilde dan het licht in
de wereld? ‘Zo eenvoudig is het niet,’ zegt
Catherine Foster. 'Alberich heeft de ondergang
van de oude orde geïnitieerd, Brünnhilde
voltooit deze missie als kind van het lot.
Wotan had van alles geprobeerd, maar zijn
liefde voor de macht brengt hem gewoonweg
niet verder. Wat hij Brünnhilde meegeeft, is
juist de macht van de liefde, waarmee zij kan
groeien.’
tegenspelers
Catherine Foster verwacht veel van de
Amsterdamse reprise. Al jaren hoort ze
lovende berichten over de regie en de aankleding
van Pierre Audi’s Ring. Bovendien
heeft ze al vaker samengewerkt met een
deel van de cast: ‘Het wordt bijvoorbeeld
mijn vierde Walküre met Thomas Mayer, die
Wotan zingt. Bij eerdere producties was hij
steeds in een laat stadium ingevallen, nu
hebben we gelukkig de tijd om onze rollen
samen te ontwikkelen.’
De rol van Brünnhilde in Die Walküre heeft
ze naar eigen zeggen al 56 keer op de bühne
vertolkt, maar zingen op routine is niet aan
haar besteed. In elke productie laat Foster
zich graag verrassen door haar eigen personage.
Dat heeft mede met haar tegenspelers
in de Ring te maken. ‘Elke Wotan is anders,
elke Siegfried is anders. Daardoor ontdek ik
in elke productie nieuwe verbindingen met
de andere personages. En uiteraard is elke
regisseur ook anders, wat dan weer gevolgen
heeft voor de emotionele huishouding.
Iedereen kent dat uit zijn sociale leven: met
elk van je vrienden heb je een andere relatie.’
Wat is het geheim om vocaal fit te blijven
bij loodzware rollen als Brünnhilde?
Catherine Foster denkt even na: ‘Een degelijke
zangtechniek is een absolute voorwaarde.
Daar moet je altijd op terug kunnen vallen.
Je moet ook je beperkingen kennen en
alleen de rollen aannemen die je werkelijk
aankunt. Maar de techniek is het allerbelangrijkste
om te overleven in dit vak. Mijn dokter
is tevreden: hij zei begin vorig jaar dat ik
voor een Brünnhilde bijzonder gezonde
stembanden heb.’
Catherine Foster (Foto: Kevin Maltby)

Rolando Villazón tenor
Tsjechisch Nationaal Symfonie Orkest
Guerassim Voronkov dirigent
Aria’s van Verdi
22 CMS – Europees partner van DNO
23
wo 12 jun
Grote Zaal
Bestel nu
kaarten
Amstelhoeck kunt u gewoonweg niet missen!
Ons grand café bevindt zich namelijk op één van de mooiste
plekjes van Amsterdam: op de hoek langs de Amstel, direct onder
het stadhuis en pal naast het Muziektheater. Een bijzondere plek
met enorm veel historie en een grote hoeveelheid dynamiek vandaag
de dag. Bij Amstelhoeck kunt u heerlijk eten en drinken in
een moderne, huiselijke sfeer. Met uitzicht op de gezellige Amstel
en de prachtige Munttoren. Prima vertoeven dus!
ONTBIJTEN LUNCHEN DINEREN BORRELEN
foto: GABO
Operamaand
NOVEMBER
CMS_LawTax_CMYK_from101.eps
Doe mee met
‘The Quest for
Gold’
en win!
OPERAMAAND
Om ook onze medewerkers extra te laten
genieten van opera organiseren wij, sinds
wij partner zijn van De Nederlandse Opera,
ieder jaar een heuse Operamaand binnen
ons kantoor. November 2012 stond daarom
bij ons geheel in het teken van opera. Op
onze vestigingen was van alles te zien en
te beleven.
DNO stelt ieder jaar weer een prachtige
expositie voor ons samen. In Amsterdam
pronkte zo bijvoorbeeld een prachtige troon
uit Les Troyens in ons restaurant, samen
met grote gouden attributen uit deze opera.
Bij onze receptie was het kostuum van een
kleurrijk bloemenmeisje uit Parsifal te
bewonderen. In Utrecht stonden mooie
schilden uit Iphigénie tentoongesteld. Ook
had DNO voor ons een aangeschoten hert
uit Deidamia uitgezocht, dit hert leek echter
zo echt dat menigeen er aanstoot aan nam.
Het hert heeft de publieke ruimtes dus niet
gehaald. Het pièce de résistance was een
camouflagejurk uit Iphigénie. Ook was er
een prachtig kostuum van een schotse
strijder uit Lucia di Lammermoor. Dat laatste
zou niet misstaan op de catwalk in Milaan of
Parijs. Daarnaast waren er diverse vakkundig
gemaakte pruiken, schoenen en kleurrijke
hoeden uit diverse opera’s te zien. Helaas
werden deze objecten aan het einde van
onze operamaand weer opgehaald, we
hadden er graag blijvend van genoten.
Een vast onderdeel van de Operamaand
is de DNO-CMS Operaprijsvraag. Onze
medewerkers konden dit jaar deelnemen
aan ‘The Quest for Gold’ gekoppeld aan
Das Rheingold van Wagner. Door het beantwoorden
van een aantal lastige vragen over
Wagner, Das Rheingold en De Nederlandse
Opera maakten zij kans op prachtige prijzen.
Een van onze notarissen trok de winnaars
uit de inzenders van de correcte antwoorden.
Vijf van hen wonnen een fantastische hoofd-
prijs: een compleet verzorgde avond voor
twee naar Das Rheingold met een heerlijk
diner vooraf, een inleiding op de opera en
een borrel ter afsluiting. De reacties waren
enthousiast. Ook andere inzenders wonnen
mooie prijzen, zoals opera-dvd’s en -cd’s,
boeken en DNO-paraplu’s.
Een aantal jaar achtereen hebben wij onze
vrijdagmiddagborrels tijdens de Operamaand
omgedoopt tot Operaborrel. Tijdens deze
operaborrels werden spontaan aria’s gezongen
en werden heuse privéconcerten gegeven.
Dit jaar kozen wij voor een andere, meer
inhoudelijk aanpak. Met teasers als
‘Bratwurst en Wagner’ kondigden wij de speciale
operalunchlezingen aan. Tijdens deze
lezingen werden geheel passend bij het
thema van de operamaand typisch Duitse
hapjes geserveerd. Dramaturg Willem Bruls,
die regelmatig samenwerkt met DNO’s
artistiek directeur Pierre Audi, heeft ons
versteld doen staan bij alles wat er nodig is
om een opera tot stand te laten komen.
Van concept tot regie: het aanlooptraject
tot de daadwerkelijke uitvoering van een
opera is indrukwekkend. Zo leerden wij
bijvoorbeeld dat DNO gemiddeld ruim vier
tot drie jaar van te voren het repertoire
samenstelt en ook de betrokken dirigent,
regisseur en cast vastlegt. Daarna is het
aan de regisseur om keuzes te maken voor
het decor-, kostuum- en lichtontwerp. De
dirigent maakt op zijn beurt keuzes voor
het orkest, koor en alle andere betrokkenen.
Ongeveer twee jaar van te voren is de definitieve
samenstelling en benoeming van het
team dan een feit en gaat men het concept
voor een productie verder ontwikkelen.
DNO doet dit allemaal in eigen huis, in
het decorcentrum, kostuumatelier en het
Muziektheater. Zo worden de decors, kostuums,
rekwisieten en pruiken, door DNO
zelf gemaakt.
Ruim zes weken van te voren begint men
vervolgens met de repetities, scenisch met
het team, de solisten onder pianobegeleiding
en daarnaast oefent de muziek, het orkest,
met het koor en de solisten. Waarna het in
de laatste week allemaal samenkomt op het
toneel met decorbouwers en technici, met
een voorgenerale begeleid op piano, de
echte generale met het orkest en daarna
natuurlijk het hoogtepunt: de première.
De première van Das Rheingold was zo’n
hoogtepunt. Ook onze gewaardeerde cliënten
en relaties hebben wij mee laten genieten
van onze Operamaand. Op 15 november
waren wij getuige van de première en hebben
wij na een diner in het voorgebouw van
het Muziektheater gezamenlijk genoten van
de voorstelling. Prachtig om te zien hoe
alles resulteert in een topperformance.
Ik kijk met veel genoegen terug op weer
een geslaagde Operamaand.
Dolf Segaar
Managing Partner

Scènes uit La traviata (Foto’s: Klaus Lefebvre)
La traviata
Altijd vrij, wil ik me storten
in een roes van vrolijkheid,
heel mijn leven moet zo voortgaan
over wegen van plezier. (Violetta Valéry)
I
De Parijse courtisane Violetta Valéry geeft
een groot feest. Een jonge bewonderaar
van haar, Alfredo Germont, is een van de
gasten. Als het gezelschap zich naar een
andere kamer begeeft om te gaan dansen,
voelt Violetta – die lijdt aan tuberculose –
zich niet goed. Alfredo ontfermt zich over
haar en vertelt haar dat hij verliefd op haar
is. Hoewel Violetta niet echt in de liefde
gelooft en altijd vrij wil zijn, maakt Alfredo's
ontboezeming grote indruk op haar.
II
Alfredo en Violetta zijn in een buitenhuis
gaan wonen, waar ze erg gelukkig zijn.
Maar Annina, de dienstmeid, verklapt
Alfredo dat Violetta bezig is haar bezittingen
te verkopen om hun dure levenswijze
te kunnen bekostigen. Onmiddellijk vertrekt
hij naar Parijs om hier een stokje voor te
steken. Violetta krijgt een uitnodiging voor
een feest bij haar vriendin Flora die avond.
Zij is niet van plan te gaan. Een heer laat
zich aandienen: het is Giorgio Germont,
Alfredo's vader. Hij wil een eind maken aan
hun 'ongepaste' verbintenis, zodat Alfredo's
zuster met een goede partij kan trouwen.
Germont zet Violetta dermate onder druk
dat zij toegeeft. Ze schrijft Alfredo een
afscheidsbrief en vertrekt naar Parijs, om
alsnog naar Flora's feest te gaan. Alfredo
ziet de uitnodiging en denkt dat Violetta
hem heeft verlaten voor een ander. Hij is
woedend en wil zijn gram halen op het feest.
Bij Flora wordt gespeeld om hoge inzetten.
Violetta wordt vergezeld door baron
Douphol, van wie Alfredo een flinke som
geld wint. Als Violetta een uitbarsting
tussen de twee mannen vreest, neemt ze
Alfredo apart. Deze dwingt haar te bekennen
dat ze van Douphol houdt; Violetta
24
25
ziet geen andere mogelijkheid dan te doen
alsof dat zo is. Alfredo roept de anderen
erbij en werpt zijn gewonnen geld op de
grond voor Violetta's voeten. Om deze
grove belediging daagt Douphol Alfredo
uit tot een duel.
III
Violetta's leven loopt ten einde. Germont
schreef haar dat Douphol gewond werd
in het duel en dat Alfredo nu weet waarom
zij hem had verlaten. Alfredo is op weg naar
haar om het weer goed te maken, maar zij
voelt dat het te laat is. Buiten passeert
een joelende menigte carnavalsvierders.
Als Alfredo eindelijk arriveert, maken de
geliefden plannen voor de toekomst.
Giorgio Germont komt binnen, met de
dokter. Na een laatste, korte opleving sterft
Violetta.
ma 6 mei 2013 première 20.00 uur
wo 8 mei 20.00 uur
vr 10 mei 20.00 uur
di 14 mei 20.00 uur
vr 17 mei 20.00 uur
ma 20 mei 13.30 uur
do 23 mei 20.00 uur
zo 26 mei 13.30 uur
wo 29 mei 20.00 uur
vr 31 mei 20.00 uur
Het Muziektheater Amsterdam
Kaartverkoop is reeds begonnen.
Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er
nog kaarten verkrijgbaar.
Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455
Online reserveren: www.dno.nl
Inleidingen door Joke Dame
Plaats: Muziektheater (foyer 2de balkon)
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere
voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur
(matinee)
Lengte: ± 30 minuten
Toegang: gratis op vertoon van een
plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag
Met steun van de Vereniging Vrienden
van De Nederlandse Opera
Uitzenddatum
Radio 4, NTR Opera Live:
zaterdag 25 mei, 19.00 uur
Dinerbuffetten
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u
ge nie ten van een diner buffet in de foyer van het
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op
tijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455
of via www.muziektheater.nl/kaarten.
Giuseppe Verdi 1813-1901
La traviata
Opera in tre atti
libretto
Francesco Maria Piave
muzikale leiding
Giuliano Carella
regie
Willy Decker
decor
Wolfgang Gussmann
kostuums
Wolfgang Gussmann
Susana Mendoza
licht
Hans toelstede
choreografie
Athol Farmer
dramaturgie
Klaus Bertisch
Violetta Valéry
Marina Poplavskaya
Joyce el Khoury 17 20 mei
Flora Bervoix
Karin Strobos
Annina
Diane Pilcher
Alfredo Germont
Ismael Jordi
Giorgio Germont
Dimitris tiliakos
Gastone de Létorières
Iain Paton
Barone Douphol
Roger Smeets
Marchese d’Obigny
Jérémie Brocard
Dottor Grenvil
Luigi Roni
Giuseppe
Richard Prada
Commissionario
Leo Geers
Domestico di Flora
Sander Heutinck
Un Cavaliere
Peter Arink
Radio Kamer Filharmonie
Koor van De Nederlandse Opera
instudering Nicholas Jenkins
Originele productie
Salzburger Festspiele 2005
De voorstelling duurt circa 2 uur en 45 minuten.
Er is 1 pauze.
De opera wordt in het Italiaans gezongen,
Nederlands en Engels boventiteld.
Reprise
Het operaboek La traviata is verkrijgbaar in
het Muziek theater.
Daarin staan onder meer een uitgebreide synopsis
en het libretto in het Italiaans en het Neder lands.
De prijs is 8.

Giuseppe Verdi (Foto: André Adolphe Disderi)
Achtergrond La traviata
Frits Vliegenthart
Een ‘zedeloze’ vrouw
Het is onvoorstelbaar maar waar: een van de meest geliefde opera’s uit het hele repertoire was een
regelrechte flop bij de wereldpremière. Het betrof hier La traviata, een inmiddels alom erkend meesterwerk,
waarin Giuseppe Verdi zijn tragische heldin met zoveel liefde en inspiratie volgde als nog nooit eerder een
operacomponist had gedaan.
‘Beste Ricordi,
Het spijt me je een treurig bericht te moeten
overbrengen, maar ik kan je de waarheid niet
verhelen. La traviata is een fiasco geworden.
Laten we niet gissen naar de oorzaken. Het
is niet anders. Addio. Addio.’ Met deze woorden
bracht Verdi op 7 maart 1853 aan zijn uitgever
Giovanni Ricordi verslag uit van de
wereldpremière van La traviata in het Venetiaanse
Teatro La Fenice, die daar een dag
eerder had plaatsgevonden. Wat was er gebeurd
met dit werk, dat de meest geliefde
opera van Verdi zou worden? Hoewel Verdi
daar in zijn brief kennelijk niet nader op
wilde ingaan, waren er wel degelijk een paar
oorzaken aan te wijzen. Zo had de componist
zich, weliswaar in een vrij laat stadium,
verzet tegen het bezetten van de hoofdrol
met de flink uit de kluiten gewassen sopraan
Fanny Salvini-Donatelli.
Muzikale bezwaren speelden hier geen
enkele rol, maar het ging hem erom dat deze
primadonna totaal niet beantwoorde aan het
physique du rôle. De datum waarop Salvini’s
contract zonder juridische consequenties
nog had kunnen worden verbroken, was echter
al verstreken. De componist had weer
eens blijk gegeven van een feilloos dramatisch
instinct, want wat hij vreesde, gebeurde:
het publiek moest lachen bij het zien van
een mollige dame als de aan tuberculose
wegkwijnende courtisane. Ook lieten de
prestaties van Ludovico Graziani (Alfredo)
en Felice Varesi (Giorgio Germont) veel te
wensen over. Verdi zou zijn revanche krijgen
bij een nieuwe reeks uitvoeringen in 1854.
Deze werd eveneens in Venetië gegeven,
niet in La Fenice, maar in het Teatro San
Benedetto en met andere zangers. Toen
kreeg het hier en daar herziene werk wél
het succes dat het verdiende.
Hedendaags onderwerp
Toen Verdi in april 1852 had ingestemd met
het verzoek van La Fenice een nieuwe opera
te componeren voor het carnavalsseizoen
1853, stond vast dat Francesco Maria Piave
het libretto zou schrijven, maar een onderwerp
moest nog worden gevonden. Er is
welbeweerd dat Verdi al in 1851 dacht aan
La dame aux camélias van Alexandre Dumas
fils, maar dat is onjuist. Dit misverstand
komt voort uit een zinsnede in een brief aan
Salvatore Cammarano, de librettist van
Il trovatore, waarin de componist spreekt
over ‘een onderwerp, dat eenvoudig en teder
is’, voor het geval hij met het Trovatoregegeven
niet uit de voeten zou kunnen.
‘Eenvoudig en teder’ is het verhaal over de
teloorgang van een courtisane echter allerminst:
in Italië tijdens het begin van de jaren
1850 was het gegeven zelfs behoorlijk schokkend,
bovendien niet iets waarmee Cammarano
mee had kunnen behalen, omdat het
hem niet lag. In februari 1852 was in Parijs
de toneelbewerking van Dumas’ roman in
première gegaan. Mogelijk bracht dat Verdi,
die toen in Parijs was, op het idee om zijn
volgende nieuwe opera – die wat hem betrof
een ‘primadonna-opera’ moest worden – te
baseren op dit tragische, diep-menselijke
verhaal.
La traviata (‘De zedeloze’) ontstond in een
schrikbarend korte tijd. Pas in oktober 1852
lukte het Piave, door een nerveuze theaterdirectie
naar Verdi’s nieuwe huis in Sant’
Agata gestuurd, om de componist te dwingen
een onderwerp te kiezen, want deze schoof
de beslissing telkens voor zich uit. De
synopsis werd aan de censuur voorgelegd,
die opmerkelijk soepel reageerde: als de
werktitel Amore e morte werd veranderd,
zou toestemming worden verleend. En zo
kon Verdi op 1 januari 1853 – terwijl hij nog
de laatste hand legde aan Il trovatore, dat
diezelfde maand in première moest gaan! –
aan zijn vriend Cesare De Sanctis schrijven:
‘Voor Venetië doe ik La dame aux camélias,
dat wellicht La traviata zal heten. Het is een
hedendaags onderwerp. Een ander zou het
26 27
misschien niet gedaan hebben vanwege de
kostuums, vanwege de periode of duizend
andere domme bedenkingen, maar ik schrijf
het met veel plezier. Iedereen zette een
grote keel op, toen ik voorstelde een gebochelde
op het toneel te brengen. Welnu, ik
schreef Rigoletto met veel genoegen.
Hetzelfde geldt voor Macbeth, etc.’ Verdi
wilde dat de kostuums voor La traviata eigentijds
zouden zijn, maar dat ging voor
de censuur te ver: de enscenering diende te
worden gesitueerd in het begin van de achttiende
eeuw. Gelukkig wordt dit eigenlijk
nooit zo gedaan, want het zou ten koste
gaan van de tijdloosheid van het verhaal en
afleiden van de directe expressie van de
emoties. Ook het piano-uittreksel van
Ricordi vermeldt gewoon dat het stuk zich
afspeelt omstreeks 1850.
Hartstochtelijke verhouding
De ongelukkige heldin Violetta Valéry gaat
terug op een bestaande figuur: de demimondaine
Alphonsine Plessis (alias Marie
Duplessis), bij Dumas Marguerite Gautier
genoemd. Zij was afkomstig van het platteland
en vestigde zich op haar vijftiende in
Parijs, waar zij overdag als winkelmeisje
werkte en zich ’s avonds aansloot bij de
zogeheten ‘grisettes’: artiesten- en studentenliefjes.
Later zou Puccini zich door datzelfde
milieu laten inspireren voor La bohème.
Alphonsine was mooi en slank, met een
ovaal gezicht en prachtige donkere ogen.
Zij had voortreffelijke manieren en werd
al gauw geliefd bij heren uit de hogere kringen,
zoals de oude graaf Stackelberg, die
haar een prachtig appartement in de rue
Madeleine gaf. Als Alphonsine zich in het
openbare leven begaf, droeg zij een witte
camelia om aan te geven dat ze ‘beschikbaar’
was, een rode in de dagen dat ze dat
niet was vanwege haar maandelijkse cyclus.
De affaire tussen Alphonsine en Alexan-
dre Dumas begon min of meer zoals die tussen
Violetta en Alfredo in de opera: tijdens
een ontvangst in haar huis hoestte zij bloed
op en Dumas volgde haar bezorgd naar de
slaapkamer om haar bij te staan. Dit ontroerde
haar zeer en er ontstond tussen hen een
hartstochtelijke verhouding, die echter niet
lang standhield. Zoals Dumas zelf in zijn
afscheidsbrief schreef: ‘Ik ben niet rijk genoeg
om je lief te hebben zoals ik zou wensen
en niet arm genoeg om te worden bemind
zoals jij dat zou willen.’ Na een mislukt huwelijk
met een burggraaf (1846) ging Alphonsines
gezondheid snel achteruit en zij stierf
in 1847 in haar Parijse woning, slechts 23
jaar oud.
Samenhangend geheel
La traviata is als het ware een vrouwelijke
tegenhanger van het meer robuuste Il trova-
tore, wat des te meer opvalt omdat beide
werken vlak na elkaar zijn voltooid. Het
scheppingsproces verliep grotendeels
parallel. Zoals wel vaker bij Verdi is de
Traviata, ondanks de vele en grote koor-
scènes, intiem van sfeer, geheel gefocust
op de interactie tussen de drie hoofdpersonen:
Violetta, Alfredo en diens vader
Giorgio. In de Preludio passeren drie episodes
van Violetta’s verhaal in een notendop
de revue, en wel in omgekeerde chronologische
volgorde. IJle, chromatische strijkers-
klanken schilderen het sterven van Violetta,
zoals zich dat in de derde akte voltrekt.
Daarna klinkt in een brede melodie het
motief van de liefde van Violetta voor
Alfredo, en vervolgens horen we in snelle
noten die deze lijnen versieren de uitbundige,
frivole Violetta die in haar huis een
groot feest geeft. Dergelijke herinneringsmotieven
maken La traviata tot een fraai
samenhangend geheel. Het veelvuldig voorkomende
walsritme plaatst de opera in het
wufte Parijs uit de tijd van ontstaan; het in
dit verband quasi-vrolijke karakter van deze
dans draagt bij tot het navrant-ontroerende
karakter van de opera.
Is het verhaal geloofwaardig? Voor een
operalibretto zeker, en Verdi’s muziek doet
de rest. Violetta (die haar cynisme opzij zet)
en de ietwat naïeve Alfredo houden oprecht
van elkaar, Giorgio (misschien een hypocriet
te noemen) komt op voor het belang van zijn
familie. Het is niet moeilijk zich in hun
gevoelens te verplaatsen. Enigszins onbegrijpelijk
is hooguit de snelheid waarmee
Violetta aan Giorgio belooft Alfredo op te
geven. Dat heeft daarmee te maken dat er
in een opera eenvoudig geen tijd is voor de
psychologische ontwikkeling zoals die in
een roman voldoende ruimte kan krijgen.
Muzikale hoogtepunten zijn er te over.
De provinciaal Alfredo, nieuw in de groep,
wordt als het ware ingewijd wanneer hij
op verzoek van Violetta, de gastvrouw, een
drinklied aanheft, waarbij de anderen zich
aansluiten (‘Libiamo...’). Lyrisch is zijn liefdesverklaring
‘Un dì felice... Di quell’amor...’.
Na zijn vertrek is Violetta’s stemming eerst
verbaasd en ontroerd: bestaat de ware liefde
dan toch? (‘Ah fors’è lui... A quell’amor...’),
maar dan besluit ze toch altijd vrij te blijven
en te genieten (‘Sempre libera...’), terwijl
Alfredo op straat zijn gevoelens nogmaals
uit. Het grote duet tussen Giorgio Germont
en Violetta in de tweede akte is het moment
dat het verhaal zijn fatale wending neemt;
Violetta’s wanhoop klinkt in ‘Amami, Alfredo’,
als ze de nietsvermoedende Alfredo vaarwel
zegt, wetend dat hij haar afscheidsbrief
spoedig zal ontvangen. Met ‘Di Provenza
il mar...’ probeert Giorgio Alfredo te troosten
voor het vertrek van Violetta. De derde akte
opent met de ijle strijkersmuziek uit de
allereerste maten van de opera. In haar
laatste uren leest Violetta een brief van
Giorgio waarin hij vertelt dat Alfredo alles
weet en dat ze weldra bij haar zullen komen.
Intussen klinkt in het orkest het motief
‘Di quell’amor’. Ze weet dat het te laat is
en neemt verdrietig afscheid van het leven
(‘Addio del passato’). De twee geliefden
dromen van een nieuw leven op het land
(‘Parigi, o cara/o, noi lasceremo’), maar
Violetta beseft dat dit niet meer zal gebeuren
(‘Ah! gran Dio!… morir sì giovine’) en terwijl
ze Alfredo haar portretje geeft, klinkt een
doodsmotief in het orkest, dat tijdens haar
laatste opleving nogmaals ‘Di quell’amor’
laat horen.
Het graf van Alphonsine Plessis in Parijs

als hEt DOEk OpENgaat.....
...is het tijd om te acteren.
CMS_LawTax_CMYK_from101.eps
Europees partner van De Nederlandse Opera
Dat geldt voor DNO maar ook voor u en uw onderneming op het
turbulente bedrijfstoneel.
Als Europees partner van DNO helpen wij hen bij het realiseren van
hun ambities.
Ook u helpen wij als juridisch adviseur en business partner graag met
het realiseren van uw bedrijfsdoelstellingen en ambities. Of dat nu in
Nederland is of internationaal.
U bent dan altijd klaar voor het moment dat het doek opengaat.
Amsterdam | Berlin | Brussels | Lisbon | London | Madrid | Paris | Rome | Vienna | Zurich | Aberdeen | Algiers | Antwerp | Barcelona | Beijing | Belgrade |
Bratislava | Bristol | Bucharest | Budapest | Casablanca | Cologne | Dresden | Duesseldorf | Edinburgh | Frankfurt | Hamburg | Kyiv | Leipzig | Ljubljana | Luxembourg
| Lyon | Milan | Moscow | Munich | Prague | Rio de Janeiro | Sarajevo | Seville | Shanghai | Sofia | Strasbourg | Stuttgart | Tirana | Utrecht | Warsaw and Zagreb.
www.cms-dsb.com
La traviata
Bart Boone
Dodendans in driekwartsmaat
Een veertiendaagse cruise langs de Caraïben. Dat bood een wanhopige fan in 2005 aan voor één plaats voor
de stampvolle première van La traviata bij de Salzburger Festspiele. Tickets voor de andere voorstellingen?
Die werden soms voor exorbitante bedragen verpatst op de zwarte markt. Zelfs het nuchtere Holland kende
mini-excessen nadat De Nederlands Opera de productie van Salzburg overnam. Om op dag 1 van de kaartverkoop
nog goeie zitjes te scoren schoven de eerste gegadigden al aan vanaf half vijf ’s nachts!
Waarom loopt het overal storm voor die indringende Verdi-lezing van regisseur Willy Decker?
Wereldwijd kwamen op de een of andere
manier al twee miljoen mensen in contact
met de in 2005 door de Salzburger Festspiele
geconcipieerde La traviata. Zelfs al
is die raming met de natte vinger wat opgeschroefd,
dan nog zal de werkelijke omloop
overrompelend zijn. Uiteraard joegen vooral
de vele radio- en televisie-uitzendingen
overal ter wereld, live of in uitgesteld relais,
de teller op hol, alsook een openluchtprojectie
en een cd-opname. Want de productie
live genieten? Dat kon op slechts drie speelplekken.
Telkens één voorstellingenreeks in
Salzburg en Amsterdam, drie reeksen in
New York. Ook het vastleggen van de productie
op dvd deed de teller der massaverspreiding
op volle toeren draaien. De regie
had Peter Ruzicka, in 2005 nog Festspieleintendant,
toevertrouwd aan Willy Decker.
Hoeveel films met zijn La traviata-interpretatie
er wereldwijd reeds over de toonbank
gingen én – om te vergelijken – wat een
opera-dvd normaliter doet qua verkoop,
wilde Deutsche Grammophon om obscure
redenen niet kwijt. ‘Maar,’ aldus de perschef
van de legendarische platenfirma, ‘een
fenomenale verkoophit ís het!’
Focus op de regie
Ook bij DNO werd Deckers regie in april
2009 een fenomenale hit. Toch verschilde de
receptie hier van die tijdens de Festspiele.
Niet bij het publiek. Dat sloot deze Traviataversie
zowel in Salzburg als in Amsterdam
meteen in het hart. Maar in de lof die de
lokale en de internationale pers over de
Verdi-productie op de bühne van het Großes
Festspielhaus zong, werd Deckers werk vaak
overschaduwd door een eenzijdige aandacht
voor de operasterren Anna Netrebko en
Rolando Villazón. Dé verklaring voor de
excessen met tickets en het begeesteren
van twee miljoen mensen in de zaal en via
allerlei media? Het toen inderdaad excellent
presterende Traumpaar, zoals de pers de
Violetta- en Alfredo-vertolkers doopte.
Toch loofde menige serieuze criticus zeker
ook de Duitse regisseur.
Hoewel in 2009 niet één recensent het sensationele
roldebuut van de jonge Russische
sopraan Marina Poplavskaya als Violetta
onvermeld liet – ‘Marina is hartverscheurend!’
kopte Het Parool, lag in Nederland de focus
met beduidend meer krantenregels toch op
de regie. En die kerfde diep in. Het publiek
viel ‘collectief gebiologeerd en ontroerd’
stil, getuigde Trouw. Dat deed Willy Decker
dankzij het hem typerende procedé. De
complexiteit van een opera herleiden tot
één abstract, maar toegankelijk idee, theatraal
vertaald in één machtig beeld. Weg
originele setting. Weg uiterlijke actie. Weg
rekwisieten. Alleen het innerlijke drama
29
rest: de figuren en hun onderlinge dramatische
conflicten en emoties. Vanuit dat ene
beeld bouwt hij dan gaandeweg met zijn
geraffineerde muzikale personenregie een
enorme psychologische gelaagdheid op.
Resultaat? Zelfs wie het verhaal niet kent,
kan alles volgen. En wie een opera grondig
beheerst, krijgt van Decker voer om op te
kauwen.
Centraal in Deckers La traviata staat
Violetta’s wanhopige schreeuw ‘È tardi!’
Voor haar komt alles te laat. Daartoe zette
de Duitse regisseur een immense klok op
het toneel. Al van begin af aan is de aan tbc
lijdende courtisane visueel gedoemd te
sterven. Genadeloos tikt de klok verder.
Ook voor de liefde is het te laat. Toch geeft
Violetta zich nog over aan Alfredo en lijkt
de klok even gestopt. Tot Alfredo’s vader die
waan brutaal vermorzelt, qua personenregie
het hoogtepunt in Deckers regie. Violetta’s
vlucht? Een immense zelfdestructieve
levenslust. Verpletterend eenzaam, uitgebeeld
door de kale ruimte met torenhoge
ondoordringbare muren, zuipt, danst en
feest ze tot ze erbij neervalt in het bijzijn
van één blok virtuoos geregisseerde burgermannetjes
die haar verafgoden, opjagen of
begeren en in wezen innerlijk slopen. Tijdens
die dodendans in Verdi’s driekwartsmaat is
de dokter de enige die haar steunt. Hem zet
Decker haast constant op het toneel als De
Tijd. Of als De Dood.
Geen boegeroep!
Op Nieuwjaarsavond 2010 was het bij The
New York Metropolitan Opera (de Met) bang
affiche La traviata in New York
afwachten of ook het oerconservatieve
Amerikaanse publiek en dito pers Deckers
La traviata wel zouden lusten. Een stijl zoals
die van Decker mag in de Lage Landen ingeburgerd
zijn, in de Nieuwe Wereld ligt een
Europese oriëntatie qua operatheater nog –
zacht uitgedrukt – lastig. Toen bijvoorbeeld
de Belgische operagoeroe Gerard Mortier
dreigde de scepter te zullen gaan zwaaien
over The New York City Opera, bombardeerde
de Amerikaanse pers diens benoeming
tot een daad van operaterreur 9/11 waardig.
‘The end of Western civilization as we know
it!’ jammerde een journalist. Ook los daarvan
speelde Peter Gelb, directeur bij de Met,
met vuur door de DNO-productie te huren.
Deckers eenvoud moest opboksen tegen de
aloude Met-regie van Franco Zeffirelli vol
somptueuze naturalistische decors en kostuums,
en – dát wel – met een sterke personenregie.
De uiteindelijke reacties? Bijval
voor ‘onze’ Marina en ook de regie werd door
pers en publiek goed verdragen tot zelfs
warm onthaald. ‘Verrassend genoeg klonk er
nauwelijks boegeroep toen meneer Decker
boog!’ meldde The New York Times. Maar in
vele recensies kreeg hij felle kritiek te verteren:
‘geforceerd concept’, ‘te modern’, of
neuzelde men dat een en ander niet spoorde
met Piaves libretto. Toch signaleerden vier
critici dat Gelb met producties als deze het
theatrale niveau bij de Met langzaam maar
zeker opkrikt tot het hoge vocale en muzikale
niveau in het huis. De teller? Die tikt in mei
de twee miljoen ver voorbij. Even genadeloos
als Deckers klok.

Sander Heutinck
Leo Geers (Foto’s: Sander van der Duin)
Peter Arink
Richard Prada
Interview La traviata
Carine Alders
Kunstvorm der compromissen
vraagt flexibele zangers
Vier koorzangers – Richard Prada, Peter Arink, Leo Geers en Sander Heutinck – wachten op hun
beurt in de pianovoorgenerale voor Mozarts Zauberflöte. In kostuum volgen ze straks de aanwijzingen
van de regisseur op het toneel, maar nog niet met het orkest erbij. Door de catacomben galmt een
oproep voor Thomas Oliemans, die de rol van Papageno zingt. ‘Het kon wel eens een lange dag
worden,’ voorspelt tenor Richard Prada. Gelukkig loopt nu Das Rheingold van Wagner, daarin is geen
rol voor het koor weggelegd. Het maakt het leven iets minder hectisch. We hebben even tijd om te
praten over de wereldbaan van koorzanger bij De Nederlandse Opera en hun aandeel in La traviata.
Elk jaar presenteert De Nederlandse Opera
tien tot twaalf producties. ‘Daarvan zijn er
maar twee of drie zonder koor,’ schat bariton
Sander Heutinck. Dat betekent dat tijdens
een voorstellingsperiode van de ene opera
de volgende opera alweer in de regiefase is
en er bovendien muzikale repetities zijn voor
opera’s die verder in de toekomst liggen. Is
dit dus een normale werkdag voor koorleden?
Lachend: ‘Normale werkdagen kennen we
eigenlijk niet. Je moet voortdurend omschakelen.
Daarbij hebben we steeds te maken
met verschillende dirigenten en regisseurs,
elk met hun eigen wensen. En dan heb je ook
nog te maken met kappers, grimeurs en kostuumontwerpers.
Flexibiliteit wordt bij ons
met hoofdletters geschreven.’ Met soms drie
of meer verschillende producties in voorbereiding
wordt er ook zangtechnisch de
nodige flexibiliteit gevraagd. Richard: ‘Voor
de opera Billy Budd van Benjamin Britten
gebruik je een heel andere techniek dan bij
een avondje Rameau of Puccini’s Turandot.
Om je te blijven ontplooien moet je je plooibaarheid
onderhouden.’
Fysiek en emotioneel
Zingen in het Koor van De Nederlandse
Opera is echt een vak apart. Collega-bariton
Leo Geers: ‘De meeste mensen hebben
geen idee hoe fysiek ons beroep is. Ik ga
veel naar de sportschool, anders hou ik het
gewoon niet vol. Een gezond lijf is een voorwaarde.’
Sander, lachend maar met een serieuze
ondertoon: ‘We knielen en hollen heel
wat af. Gezond leven is inderdaad een must.
De meeste mensen kunnen met een verkoudheid
gewoon doorwerken, wij niet. Het
is ook belangrijk dat je rusttijden inbouwt.
Het vak van koorzanger is onregelmatig.
Vanavond werken we tot tien uur, morgenochtend
staan we om half elf weer fris aan
de start voor een muziekrepetitie van
Rossini’s Guillaume Tell. Daarnaast werk je
thuis ook aan het onderhoud van je stem en
je fysiek. Veel zangers blijven altijd lessen
volgen of worden gecoacht.’ Zingen in een
operakoor is bovendien een emotioneel vak.
‘Je hebt best een intieme relatie met je collega’s.
Je kleedt je samen om en fysiek contact
wordt op het toneel ook niet geschuwd.’
Leo herinnert zich een vergadering waar het
nogal fel aan toe ging. Hij reageerde volgens
zeggen te emotioneel. ‘Maar dat is juist mijn
vak, ik word betaald om emotioneel te zijn!’
Geboren als zanger
Er zijn maar weinig mensen die van jongs af
30
aan weten dat ze zanger willen worden.
Maar Leo – met zijn 25-jarige carrière in het
koor de nestor van het gezelschap aan tafel
– is daar heel duidelijk over: ‘Ik ben als zanger
geboren. Ik was lid van het jongenskoor
in Oosterhout en zingen vond ik geweldig.
Ik had het geluk dat mensen om mij heen
iets in mij zagen, zo kon mijn talent langzaam
groeien en werd mij de weg gewezen
naar het conservatorium.’ Sander had als
kleine jongen ook een droom, hij wilde
acteur worden. ‘De toneelschool leek mij het
einde, maar ik speelde ook piano. Toen ik ook
nog een goede zangstem bleek te hebben,
was de combinatie snel gemaakt. Ik heb zo’n
beetje alles gedaan waarin zang en theater
gecombineerd wordt: musical, operette en
natuurlijk opera.’ Ook bij bariton Peter Arink
viel alles pas later op zijn plek. ‘Eigenlijk
heb ik heel onbewust stap na stap gemaakt.
Ik ging naar het conservatorium in Enschede
om trompet te studeren. Wij hadden het
geluk dat er in Enschede ook een operahuis
was. Via Forum Jong maakte ik kennis met
opera. Ik had letterlijk voor die tijd nog nooit
een opera gezien! Ik begon dus heel blanco
met zingen. Ik was verkocht door de theatercultuur,
veel minder calvinistisch dan de
concertcultuur.’ Richard Prada wilde eigenlijk
klavecinist en organist worden. ‘Oude
muziek is mijn passie. Ik kwam ervoor van
Brazilië naar Nederland om te studeren aan
het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.
Daar begon ik ook met het zingen van oude
muziek. Van het een kwam het ander, maar ik
heb nog steeds een zwak voor muziek uit de
middeleeuwen.’
De kunst van de kleine rol
Alle vier zijn ze gevraagd om in La traviata
een kleine rol te zingen. Dat is geen vanzelfsprekendheid.
Geïnteresseerde koorleden
kunnen auditie doen voor kleine rollen in een
opera, maar of je een rol ook krijgt hangt van
allerlei factoren af. De regisseur kan op
zoek zijn naar een bepaald fysiek (groot,
klein, dun of dik) of een bepaald stemgeluid.
Het moet ook mogelijk zijn om naast je kleine
rol ook je rol als koorlid te kunnen blijven
vervullen. Met ingewikkelde kostuums kan
dat lastig zijn. En tenslotte zijn er rollen –
hoe klein ook – die technisch lastig zijn.
Sander herinnert zich wel dat hij met vier
collega’s auditeerde. ‘Dan zing je allemaal
hetzelfde mopje en voel je toch wel enige
onderlinge concurrentie.’ En hoe klein ook,
het is en blijft een solo. ‘Er is niets zo lastig
als het zingen van een kleine rol,’ beaamt
Richard, ‘maar je levert wel een visitekaartje
af voor het koor. Je hebt geen tijd om erin te
komen, in een paar zinnen is het gedaan.’
Sander: ‘In vier woorden! Ik kom dronken
op en dan zing ik vier woorden. En ik kan me
daar vooraf niet op concentreren, want dan
ben ik bezig met mijn rol in het koor. Het
geeft absoluut extra spanning. Maar het zijn
wel de krenten in de pap. Het doet een appèl
op je eigen verantwoordelijkheid.’ Peter:
‘De druk is enorm, je doet wel je mond open
naast een grote solist, het mag niet uit de
toon vallen.’ En toch beseft iedereen dat het
geen recht is om als koorlid kleine rollen te
mogen zingen. ‘De artistieke leiding moet de
vrijheid hebben om voor een productie te
kiezen voor de beste invulling.’
Misbruikte deuntjes en
jeugdsentiment
Leo verheugt zich op La traviata. Ondanks
zijn lange staat van dienst is het de eerste
keer dat hij de opera van Verdi in Amsterdam
zingt. ‘Ik heb heel vaak de rol van Germont
in concertante uitvoeringen gedaan, maar
vreemd genoeg heb ik alle eerdere producties
hier gemist.’ Voor Richard is het jeugdsentiment:
‘Mijn Italiaanse vader draaide vroeger
langspeelplaten met opera’s van Verdi.’ De
opera zit zo in zijn genen, dat hij met een
klein gezelschap (OperArmida) een kamervariant
speelt, bedacht door Adva Tas.
‘Samen met een regisseuse hebben we de
opera teruggebracht tot de drie grote rollen,
begeleid door een pianiste.’ Zelf neemt
Richard in deze voorstellingen de rol van
Alfredo voor zijn rekening. Ook Peter is een
echte Verdiliefhebber, van hem mag de
Italiaanse componist wel vaker op het programma
staan. Leo vindt het wel jammer
dat zoveel deuntjes van Verdi misbruikt zijn.
‘De muziek is prachtig, en in de context van
de opera valt het ook helemaal op zijn plek,
31
maar helaas hoor je zo’n Drinklied of Slaven-
koor vaak heel slecht uitgevoerd, als ringtone
of zelfs lallend in een stadion.’ Het deert
Richard niet. ‘De muziek is geniaal. Hoe
Verdi de neergang en de vermoeidheid van
Violetta symboliseert… met één akkoord dat
steeds zachter herhaald wordt, of de melodieën
van Violetta die steeds naar beneden
lopen. Je voelt hoe moe ze is.’
Droombaan
De mannen zijn het er over eens: zingen in
het Koor van De Nederlandse Opera is een
droombaan. In de woorden van Richard: ‘Het
is een goed huis’. Peter vult aan: ‘Er zijn in
Nederland nauwelijks alternatieven en ook
internationaal gezien is de kwaliteit goed.’
Ze weten waar ze het over hebben, want
samen hebben ze bijna een halve eeuw ervaring
in dit koor. En allemaal hebben ze ook
ervaring als freelancer. Sander zingt in de
zomer in het koor van de Bayreuther Festspiele.
‘Een geweldige festivalervaring, met
130 tot soms wel 180 zangers van verschillende
nationaliteiten in een snelkookpan.
Dan ontkom je niet aan de Wagneritis.’
Richard vertelt dat hij als freelancer een
keer zes weken naar het buitenland moest
toen zijn zoontje Paolo net geboren was.
‘Dan kom je terug en denk je: wat is mijn
baby veranderd!’ Peter heeft zelfs de
geboorte van zijn kind gemist. ‘Als je jong
bent, is het allemaal prachtig, dat reizen en
avontuur, maar na een aantal jaar vraag je
je toch af of je zo wilt blijven leven,’ geeft
Sander toe. ‘Je levert vrijheid in, maar je
krijgt er ook een andere vrijheid voor terug.’
Publiekstrekker
Het Koor van De Nederlandse Opera telt
zo’n zestig vaste leden. Anders dan bij een
concertkoor werken de sopranen, alten,
tenoren en bassen door elkaar heen. ‘Je
hebt geen vaste plek naast vaste collega’s,
dat is een van de leuke dingen van ons koor.
Het is heel aangenaam om steeds met verschillende
mensen samen te zingen,’ vindt
Peter. Iedereen is aangenomen op zijn of
haar individuele kwaliteiten, maar net zo
belangrijk is dat je je in het collectief kunt
voegen. ‘Grappig is dat koorleden bijna
altijd met “jullie” aangesproken worden,
terwijl we toch echt individuen zijn,’ merkt
Sander op. Het koor is een echte publiekstrekker,
het heeft een enorme impact op het
publiek. Solisten komen en gaan, het koor
draagt voor een belangrijk deel de kwaliteit
en de continuïteit van ‘het bedrijf’.
Peter: ‘Het vak is nog steeds in ontwikkeling,
en ook de individuele kwaliteiten van
de zangers groeien. We staan open voor uitdaging
en vernieuwing, we zitten nog niet
aan de grens van wat mogelijk is.’ ‘Nou ja,
behalve die ene keer dan, toen we kostuums
aan moesten waarin je het gevoel kreeg dat
je te lang in de sauna had gezeten. We
moesten houterig bewegen. Eigenlijk ging
het net over de grens van wat mogelijk is,
maar het zag er wel indrukwekkend uit,’
geeft Sander toe. Leo: ‘Ons koor lijkt soms
een zootje ongeregeld, maar als alle neuzen
dezelfde kant op staan, sta je versteld!’
La traviatai (Foto: Klaus Lefebvre)

V.U. Peter de Caluwe © Maarten Vanden Abeele
PELLéAS ET MéLISANDE
CLAUDE DEBUSSY
LUDOVIC MORLOT / PIERRE AUDI
14, 16, 17, 18, 19, 20, 23, 24 & 25 APRIL 2013
DE MUNT LA MONNAIE
32
CONCERTO
uw specialist in opera,
klassieke muziek en nog veel meer
www.concertomania.nl
DNO abonnementhouders 10% korting
in Concerto en de Plato winkels.
CONCERTO Utrechtsestraat 52-60 1017 VP Amsterdam 020-6235228
PLATO • Apeldoorn • Deventer • Enschede • Groningen • Leiden • Rotterdam • Utrecht • Zwolle
DECORS
ANISH
KAPOOR
+32 2 210 85 05 www.demunt.be
annonce Pelleas.indd 1 21/01/13 12:12
Persstemmen I
Das Rheingold
Na vijftien jaar is Das Rheingold in de
visionaire regie van Pierre Audi en met
de grootse decors van George Tsypin –
ontstaan in 1997 en twee maal hernomen
– een feest van herkenning en een ervaring
die fris imponeert. Wagners operavierluik
met al zijn goden, machtswellust en liefde
wordt sprookjesachtig tijdloos, maar
ook modern gebracht, en blijft daardoor
een wonder van theatrale verbeeldingskracht
en technisch vernuft.
***** (regie)**** (muziek)
Mischa Spel, NRC Handelsblad
(16 november 2012)
Vooral aan het slot, als de goden op de
achtergrond majestueus naar Walhalla
vertrekken, liet Haenchen zijn orkest
grandioos uitpakken. Bij de kleinere
goden en de drie Rijndochters is ook
alles dik in orde, maar in haar korte
optreden maakt Marina Prudenskaja als
oergodin Erda de allermeeste indruk.***
Peter van der Lint, Trouw
(19 november 2012)
Dirigent Hartmut Haenchen en het
Nederlands Philharmonisch Orkest
weten het Muziektheater bij de première
ruim twee uur lang los van de aarde te
tillen. Onder de zangers excelleert
Werner Van Mechelen als de neveling
Alberich, de dief van het Rijngoud.
Joost Galema, Elsevier
(24 november 2012)
(Foto: Marco Borggreve)
Die Zauberflöte
33
De nieuwe enscenering van Die Zauberflöte
is een van die zeldzame producties
waarop niets valt af te dingen. Wonderschoon
was het. Een zinnenprikkelende
opera-ervaring zoals je die zelden meemaakt.
De voortreffelijke prestaties van
dirigent Marc Albrecht en van de prachtige
solisten niet te na gesproken, was deze
Zauberflöte de triomf van de Britse
regisseur Simon McBurney. *****
Erik Voermans, Het Parool
(8 december 2012)
In Mozarts Märchenoper zeigt
McBurney wie ein Zauberkünstler
gleich zu Beginn alle profanen
Werkzeuge vor, mit denen er betören
will. Gerade weil McBurney offen zeigt,
wie er seine Zaubertricks anrichtet,
stellt sich Magie ein. Das gilt auch für
die subtile, nie aufdringliche
Personenregie. Der Leichtigkeit der
Bühnenaktion korrespondiert das
Orchesterspiel, angeleitet von
Amsterdams Musikchef Marc Albrecht.
Reinhard J. Brembeck, Süddeutsche Zeitung
(14 december 2012)
McBurney’s set designer, Michael
Levine, offers essentially an empty
space, modern-dressed by Nicky
Gillibrand, atmospherically lit by Jean
Kalman, and filled with magical video
images by Finn Ross, who conjures perhaps
the most effective trials by fire and
water I have ever seen (in the latter,
Pamina and Tamino appear to float, submerged,
thanks to Ross’s film work and
old-fashioned theatre-flying techniques).
In Amsterdam, McBurney had a likeminded
collaborator in the mercurial
new music director, Marc Albrecht who
conjured magic from the Netherlands
Chamber Orchestra.
Hugh Canning, Sunday Times
(30 december 2012)
(Foto: Clärchen & Matthias Baus)
Einstein on the Beach
Onvergetelijk beeld: de glazen lift die
met stationsklok en reiziger doelloos op
en neer gaat. En dan blijkt Einstein on the
Beach toch gewoon opera: een stuk dat
handelt over de mens, gevangen in ruimte
en tijd, die worstelt met liefde en dood.
*****
Guido van Oorschot, de Volkskrant
(7 januari 2013)
Einstein on the Beach was ooit vernieuwend.
Nu is het een museumstuk, maar
het leeft nog steeds, getuige de extreme
reacties. ***1/2
Eddie Vetter, De Telegraaf
(7 januari 2013)
De legendarische status heeft Einstein
aan die ongrijpbare interactie van architectonische
tableaus, obsessief repeterende
danspasjes en meedogenloos
denderende toonladderfragmenten te
danken. Bewondering wekt de discipline
van de uitvoerenden. Een hoogtepunt is
de nachtelijke scène waar twee geliefden
op het achterbalkon van een trein staan.
Ze zingen in ademloze frasen, een liefdesduet
waarin woorden irrelevant zijn.
De opera sluit af met een bijna kinderlijk
romantische anekdote. Dát is de onsterfelijke
ziel van Einstein: een buiten de
tijd geplaatste verklaring van oeverloze
liefde. ****
Floris Don, NRC Handelsblad
(7 januari 2013)
Deze recensies zijn ingekort.
Zie ook www.dno.nl/archief
(Foto: Lucie Jansch)

Persstemmen II
Guillaume tell
Een briljante enscenering die zo ongeveer
aan alle kanten klopt. Aan het slot
vangt Audi de bühne in een goudgeel
licht, de kleur van het jubelende C-groot
waarmee de opera eindigt. Magnifiek en
meeslepend. Zoals verwacht, stal tenor
John Osborn de show als Arnold. De
zaal ontplofte na zijn beruchte aria in
de vierde akte. Eigenlijk was de Letse
Marina Rebeka dé ontdekking van de
avond. Een stem die prettig scherp
klinkt en die machtig kan penetreren
in de volle klankweefsels. In deze
sublieme sterrencast was werkelijk
geen enkele zwakke plek te ontdekken.
Maar de echte hoofdrollen waren voor
het koor en het Nederlands Philharmonisch
Orkest, hier vakkundig en precies
opgezweept door Paolo Carignani.
Grote, grote klasse! *****
Peter van der Lint, Trouw
(30 januari 2013)
Muziektheaterwinkel
Cd/dvd-aanbevelingen
L'amour des trois oranges
Cd
L’amour des trois oranges
componist: Sergej Prokofjev
met Gabriel Bacquier en
Jean-Luc Viala
Opéra National de Lyon
o.l.v. Kent Nagano
EMI € 19,95
Dvd
L’amour des trois oranges
componist: Sergej Prokofjev
De Nederlandse Opera
met Martial Defontaine en
Alain Vernhes
Rotterdams Philharmonisch
Orkest o.l.v. Stéphane
Denève, regie: Laurent Pelly
Opus Arte € 39,95
Voor het eerst werkt De Nederlandse
Opera samen met de Metropolitan. Het
is voor de New Yorkers te hopen dat ze
niet alleen de enscenering maar ook de
uitzonderlijk goed gekozen solisten uit
Amsterdam krijgen. Zeker de Amerikaanse
tenor John Osborn straalt
oerkracht uit in zijn rol van de verliefde
Arnold Melcthal. Hij combineert lyrische
Cd/dvd-aanbevelingen
Die Walküre
Cd
Die Walküre
componist: Richard Wagner
dirigent: Hartmut Haenchen
De Nederlandse Opera
regie: Pierre Audi
Challenge Records
€ 36,95
Dvd box
Der Ring des Nibelungen
dirigent: Hartmut Haenchen
De Nederlandse Opera
met John Brocheler, Kurt
Rydl, Nadine Secunde en
Henk Smit
regie: Pierre Audi
Opus Arte € 69,95
34 35
lijnen met hoogte en kracht. De basis van
deze topprestaties ligt bij het Nederlands
Philharmonisch Orkest, dat onder leiding
van dirigent Paolo Carignani tintelend
licht en fabelachtig ritmisch een echte
Rossinisfeer oproept. Met de bevrijding
van het Zwitserse volk schudden ook
Audi en Tsypin het juk van de letterlijke
invulling van het operaverhaal van zich
af – een schitterende vondst die de
ontknoping een extra lading geeft en de
productie naar een indrukwekkend niveau
tilt. *****
Biëlla Luttmer, de Volkskrant
(30 januari 2013)
Deze recensies zijn ingekort.
Zie ook www.dno.nl/archief
Cd/dvd-aanbevelingen
La traviata
(Foto’s: Ruth Walz)
Cd
La traviata
componist: Giuseppe Verdi
met Anna Netrebko en
Rolando Villazón
Wiener Philharmoniker
o.l.v. Carlo Rizzi
DGG € 39,95
Dvd
La traviata
componist: Giuseppe Verdi
met Thomas Hampson,
Anna Netrebko en
Rolando Villazón
Wiener Philharmoniker
o.l.v. Carlo Rizzi
Deutsche Grammophon
€ 24,95
Bovenstaande cd’s en dvd’s zijn ver krijgbaar in de Muziek theaterwinkel en bij alle vesti gingen van Concerto/Plato. Op vertoon van hun abonne ments kaart krijgen
DNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Plato en in de Muziektheaterwinkel. Alle prijzen zijn onder voorbehoud.
Seizoen 2013 2014
Op 26 februari 2013 maakt DNO haar nieuwe
seizoen bekend. Zet deze datum alvast in uw
agenda, want vanaf dit moment kunt u weer
een abonnement voor het komende seizoen
bestellen.
Algemene informatie
Prijzen losse kaarten
Seizoen 2012-2013
Het Muziektheater Amsterdam
L’amour des trois oranges / Die Walküre /
La traviata
maandag t/m vrijdag t/m zondag|
donderdag feestdagen
standaard CJP/ standaard CJP/
Stadspas Stadspas
1ste rang 130 120 140 130
2de rang 105 95 115 105
3de rang 90 80 100 90
4de rang 75 70 85 80
5de rang • 60 55 70 65
6de rang 45 40 55 50
7de rang • 30 30 40 40
8ste rang 15 15 25 25
• Plaatsen zonder zicht op de boventiteling
Verkoop kaarten
Precies drie maanden vóór de première
van een productie gaan alle voor stellingen
daarvan in de verkoop. U kunt kaarten kopen:
– online via www.dno.nl;
– bij het Kassa-bespreekbureau van
Het Muziektheater Amsterdam: Amstel 3,
Amsterdam, 020-625 5455. Openingstijden:
maandag t/m vrijdag 12:00-18:00 of aanvang
voorstelling; zaterdag, zon- en feestdagen
12:00-15:00 of aanvang voorstelling; zon- en
feestdagen zonder voorstelling gesloten.
Colofon
OdeOn
Magazine van De Nederlandse Opera
Nummer 88 mrt / apr/mei 2013
ISBN: 0926-0684
Oplage 25.000 exemplaren
Odeon is een uitgave van De Nederlandse Opera
Afdeling Communicatie
Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam.
telefoon 020-551 8922
e-mail info@dno.nl
advertenties 020-551 8953
abonnementen 020-625 5455
internet www.dno.nl
Odeon is gratis verkrijgbaar in het Muziektheater.
Odeon 89 verschijnt op 21 mei 2013
Met een abonnement bent u verzekerd van
de beste plaatsen voor de laagste prijs.
Alles is vooraf goed geregeld, u hoeft
niet in de rij te staan en mist geen van
uw favoriete voorstellingen.
Wagner 200
Om de 200ste geboortedag van Richard
Wagner (1813-1883) te vieren gaat de legendarische
DNO-productie van Der Ring des
Nibelungen tussen 2012 en 2014 voor het
laatst in reprise. Dit seizoen volgt na Das
Rheingold in april Die Walküre. In juni 2013
presenteert DNO een nieuwe productie van
Die Meistersinger von Nürnberg. In het kader
van Wagner 200 is de kaartverkoop van beide
producties reeds van start gegaan.
Studentenkorting
Voor niet-uitverkochte voorstellingen kunnen
studenten vanaf anderhalf uur voor aanvang
op vertoon van een geldige college-/studentenkaart
voor 15 een plaatskaart aan de
kassa kopen.
Uitverkocht?
Bij uitverkochte voorstel lingen kunt u vanaf
een uur vóór aanvang een volgnummer afhalen
bij het Kassa-bespreekbureau. Van af een
halfuur vóór aanvang worden niet-afgehaalde
kaarten te koop aangeboden. Per volgnummer
kunt u maxi maal twee kaarten voor de betreffende
voorstelling kopen.
Hoofdredactie
Sandra Eikelenboom
Eindredactie, vertalingen en plotteksten
Frits Vliegent hart
Bijdragen
Carine Alders, Kees Arntzen, Bart Boone,
Marianne Broeder, Joke Dame, Hein van
Eekert, Paul Haenen, Michel Khalifa,
Kasper van Kooten, Dolf Segaar en
Frits Vliegenthart
Basisontwerp en lay-out, omslag
Lex Reitsma
Opmaak
Bibi de Bruijn
Productie en advertenties
Marjolijn Vis, Salwa Jabli
Lithografie
MediaTraffic Press, Amsterdam
Druk
SDA Print+Media
Als abonnementhouder ontvangt u Odeon
thuis en krijgt u 10% korting bij de Muziektheaterwinkel
en in de winkels van
Concerto/Plato.
Boventiteling
De voorstellingen van DNO worden Nederlands
en Engels boventiteld. Plaatsen in de
5de en 7de rang in het Muziektheater bieden
echter geen zicht op de boventiteling. Wilt u
verzekerd zijn van zicht op de boventiteling,
informeer dan bij het Kassa-bespreekbureau.
Openbaar vervoer
Vanaf Amsterdam Centraal Station of
Amsterdam Amstel brengen metro’s 53 en
54 en sneltram 51 u naar het Water loo plein.
Tram 9 gaat vanaf het CS rechtstreeks naar
het Muziektheater.
Parkeren bij het Muziektheater
Onder het Muziektheater bevindt zich de
parkeer garage ‘Het Muziektheater’. Deze
is echter vaak al vroeg vol. Andere parkeergarages
in de buurt: ‘Waterlooplein’ aan de
Valkenburgerstraat en ‘Markenhoven’ tegenover
politiebureau IJtunnel.
Rechthebbenden die menen aan deze uitgave aan-
spraken te kunnen ontlenen, wordt verzocht contact
op te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgave
mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar
ge maakt zonder voorafgaande toestemming van
de uitgever.
Abonnementhouders van De Nederlandse Opera
krijgen Odeon gratis thuisgestuurd. Wilt u Odeon
ook ontvangen? Voor 15 ontvangt u alle vier
nummers van het betreffende seizoen thuis.
Losse nummers kosten 4 incl. porto per stuk.
Geef uw naam, adres, postcode en woonplaats
op per (brief)kaart, e-mail of telefonisch. Zie linkerkolom.

FESTIVAL
D’AIX-EN-PROVENCE
4 - 27 JUILLET 2013
+33 (0)4 34 08 02 17 Booking
www.festival-aix.com
Francisco Infante, Artifacts, from the series Pilgrimage of the Square, 1977
RIGOLETTO
Giuseppe Verdi
DON GIOVANNI
Wolfgang Amadeus Mozart
world premiere
THE HOUSE TAKEN OVER
Vasco Mendonça
ELENA
Francesco Cavalli
ELEKTRA
Richard Strauss
Concerts
Académie européenne
de musique